Mesopotamya

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="tl">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>tlwiki</dbname>
    <base>https://tl.wikipedia.org/wiki/Unang_Pahina</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.21</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Midya</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Natatangi</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Usapan</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Tagagamit</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Usapang tagagamit</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Usapang Wikipedia</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Talaksan</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Usapang talaksan</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Usapang MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Padron</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Usapang padron</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Tulong</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Usapang tulong</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategorya</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Usapang kategorya</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Portada</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Usapang Portada</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Mesopotamya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4242</id>
    <revision>
      <id>1957912</id>
      <parentid>1904641</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:33:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Mesopotamia]] sa [[Mesopotamya]] mula sa redirect</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6618" xml:space="preserve">{{Mesopotamia}}

Ang '''Mesopotamia''' ([[Wikang Griyego|Griyego]]: Μεσοποταμία, isinalin mula sa [[Sinaunang wikang Persa|Sinaunang Persa]] na ''Miyanrudan'' &quot;Lupain sa pagitan ng dalawang Ilog&quot;; sa pangalang [[Wikang Arameo|Arameo]] na ''Beth-Nahrain'' &quot;Bahay sa Dalawang Ilog&quot;), ay isang lugar sa [[Timog-kanlurang Asya]].Ito ang Iraq at kanlurang Syria sa kasalukuyan. Sa isang mahigpit na pananalita, ito ang kapatagang ''[[alluvial]]'' na matatagpuan sa pagitan ng mga ilog ng [[Tigris]] at [[Euphrates]], binubuo ng mga bahagi ng [[Iraq]] at [[Syria]]. Sa mas pangkaraniwang gamit, kabilang sa termino ang mga ilog kapatagan nito sa kabuuan at kasama din ang mga napapaligirang teritoryo ng [[Disyerto ng Arabia]] sa kanluran at timog, ang [[Golpong Persiko]] sa timog-silangan, ang [[mga Bundok ng Zagros]] sa silangan at [[Bulubundukin ng Kaukasya|mga bundok ng Kaukasya]] sa hilaga. Kilala ang Mesopotamya bilang ang lugar ng ilang sa mga pinakamakasaysayang kabihasnan o sibilisasyon sa daigdig.

Ang mga kasulatan mula sa Mesopotamya ([[Uruk]], makabagong Warka) ay ilan sa mga kilalang pinakaunang kasulatan sa daigidig, nagbibigay sa Mesopotomya ng isang reputasyon sa pagiging &quot;[[Duyan ng Sibilisasyon]]&quot;. Kapantay ng mga kasulatang Sumeryong ito ang [[Heroglipikong Ehipsiyo|mga hieroglyph ng Ehipto]], at ilan sa mga mas matandang kilalang sulat, marahil itinituring bilang pagsusulat na ''proto'' ([[Porma ng sulat ng Sinaunang Europeo]]), [[Naqada]]. Nasasakop ang Mesopotamya ng malawak ng Fertile Crescent - isang rehiyon sa kanlurang asya na may matabang lupain at angkop sa pagsasaka. Ito ay may hugis crescent ng buwan.&lt;ref&gt;[http://www.touregypt.net/ebph5.htm Salitang Proto])&lt;/ref&gt;.

== Kontribusyon ng Mesopotamia ==
Ang mga kontribusyon ng Mesopotamia ay may kinalaman sa paraan ng pagsulat, [[transportasyon]] at [[kalakal]]an, [[matematika]], [[astronomiya]], [[relihiyon]], [[batas]], at iba pa.

=== Pagsulat ===

Ang mga manunulat o tagapagtala na Sumeryo ay lumikha ng sistema ng pagsulat na tinatawag na [[cuneiform]]. Ito ang tinatayang pinakaunang pamamaraan ng pagsulat. Matulis na ''stylus'' ang ginagamit na panulat. Sa isang parisukat na tapyas ng malambot na luad ay umuukit sila ng larawan na sumasagisag sa mga kaisipan at mga pangyayaring naganap.

Pagkatapos, pinatutuyo ang mga ito at itinatago. Nakatala ang kasaysayan sa mga tapyas na mga batong ito (''cuneiform tablet''). Gumagamit ang mga mangangalakal ng tatak (seal) ng namimili, nagbebenta, at saksi. Ang mga selyo ng lagda (''signature seal'') na ginawa sa hugis ''cylinder'' ay inuukit sa bato at isinusuot ng may-ari na parang kwintas.

=== Matematika at Astronomiya  ===

Sa matematika, ang mga taga-Mesopotamia ang nagpakilala ng talaang [[multiplikasyon]] at [[dibisyon]]. Ipinapalagay na sila rin ang nagturo ng pagkalkula sa pamamagitan ng [[sugkisan]] o dyometri at pinagmulan ng kaisipang may 360 digri ang isang bilog at 60 minuto sa isang oras.

Isa sa pinaka matandang ulat ng astronomiya ay ginawa rin sa Mesopotamia. Itinala nila ang paiba-ibang posisyon ng mga [[planeta]] at iba-ibang yugto ng pag-ikot ng [[buwan (astronomiya)|buwan]]. Hinati nila ang isang taon sa 12 [[buwan (panahon)|buwan]]. At ang isang buwan sa 30 araw.

=== Transportasyon ===

Sa paggamit nila ng gulong, napadali ang pagdadala ng mga produkto sa ibang lugar. Maging ang paggamit ng layag sa paglalakbay-dagat ay pinangunahan din ng mga taga-Mesopotamia. Nakatulong ito sa kanilang kalakalan sa malayong lugar.

=== Relihiyon ===

Naniniwala ang mga Sumerian sa maraming [[diyos]]---tinatawag itong [[politeismo]]. Bawat lungsod-estado ay itinuturing na pag-aari ng bawat diyos. Pinaniniwalaan nilang ang diyos ang pumipili ng pinuno at nangangalaga sa mga lungsod. Ang mga diyos ang nagdadala ng pagpapala at kalamidad tulad ng baha, taggutom, at iba pa. Ang mga Sumeryo ay nagsasagawang mga ritwal tulad ng pag-aalay at pasasalamat.

Ang mga ito ay nangangailangan ng dasal o [[pista]]. Si An o [[Anu]] ay diyos ng langit. Si [[Ki]] ang tagapagtanggol ng [[daigdig]], at si [[Enlil]] ang nagdadala ng malalakas na hangin at ulan. Sina [[Inanna]] at [[Dumuzi]] ang pinagkalooban ng fertilidad.

Pinag-aralan naman ng mga pari ang ibig ipakahulugan ng mga panaginip at galaw ng mga [[bituin]]. Ayon sa kanila, ang mga ito ay may pahiwatig na galing sa diyos.

Naniniwala rin ang mga taga-Mesopotamia na may lugar sa ilalim ng lupa. Sa Epiko ng Gilgamesh, inilarawan ito bilang madilim na kweba kung saan alikabok at luad ang [[pagkain]].

=== Sining ===

Ang mga Sumeryo ay mahilig sa magagandang bagay. Ang mga manggagawaang may kasanayang gumawa ng alahas, kasangkapan sa [[bahay]], at dekorasyon.

Ang [[musika]] ay isang kakayahan na kanilang napalawak at napaunlad. Ang mga instrumentong tulad ng [[harpa]] at [[lira]] ay ilan sa nagawa nila. Ang mga Sumeryo ay mayroon ding mga [[pipa]], [[plauta]], at pati na rin [[tamburin]].

Ang pinakakilalang [[panitikan]] ng Sumeryo ay ang tulang epiko ni ''[[Gilgamesh]]''. Si Gilgamesh ay isang hari sa [[Uruk]].

=== Batas ===

Sa larangan ng batas, kinilala ang [[Kodigo ni Hammurabi]]. Sa bato na may taas na 2.44 na metro nakaukit ang batas ng kaharian. Si Hammurabi, pinuno ng Babilonya noong [[1792 BC|1792]]–[[1750 BCE]], ang nagpagawa ng mga batas. Naglalaman ito ng 285 na konstitusyon.

Ang batas ni Hammurabi ay may kaugnayan sa lahat na makaaapekto sa pamayanan, kasama na ang relihiyon, [[pamilya]], kabuhayan, at [[krimen]]. Ang mga sumusunod na pahayag ay nakuha sa Kodigo ni Hammurabi:

* &quot;Kapag ang isang tao ay nagnakaw ng [[kapong baka]] ([[ox]]), [[tupa]], [[baboy]], o [[kambing]] na pag-aari ng [[estado]], dapat bayaran niya ito ng 30 beses sa tunay na halaga nito. Kung ito naman ay pag-aari ng pribadong mamamayan, dapat bayaran niya ito ng 10 beses sa tunay nitong halaga. Kung ang nagnanakaw naman ay hindi kayang magbayad, parurusahan siya ng kamatayan…&quot;
* &quot;Kapag ang isang tao ay masyadong tamad sa pag-aayos ng [[dike]] ng kanyang [[lupa]]in, at pinabayaan niyang umagos ang tubig sa taniman o sa palayan na pag-aari ng ibang tao, dapat makalikha siya ng ani para sa mga naapektuhan niyang taniman…&quot;
* &quot;Kapag nasira ng isang [[tao]] ang mata ng isang kasapi ng aristokrata, sisirain din ang kanyang mata…&quot;
* &quot;Kapag tinanggal ng isang tao ang [[ngipin]] ng kapwa o kauri niya, tatanggalan din siya ng ngipin.&quot;

Sa paglalahat ng kodigo, ito ay pagpapahiwatig ng pagsunod sa batas o pagtanggap ng parusang nauukol sa paglabag.

== Mga Sanggunian ==
{{reflist}}

[[Kategorya:Syria]]
[[Kategorya:Iraq]]
[[Kategorya:Mesopotamia]]</text>
      <sha1>e4zps5akj4j4mu5u4pu7dt112sv4llh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Unyong Sobyetiko</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4291</id>
    <revision>
      <id>1958055</id>
      <parentid>1955958</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:12:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="126619" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = Unyon ng mga Republikang Sosyalistang Sobyetiko
| common_name            = Unyong Sobyetiko
| native_name            = {{native name|ru|Союз Советских Социалистических Республик}}&lt;br /&gt;{{small|{{transl|ru|Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik}}}}
| religion               = [[Estadong sekular]] (''[[de jure]]'')&lt;br /&gt;[[Pampamahalaang ateismo]] (''[[de facto]]'')
| government_type        =  {{plainlist|
* [[Isang partidong estado|Isang-partidong]] [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]]&lt;br&gt;(1922–1924)
* [[Leninismo|Leninistang]] [[Isang partidong estado|isang-partidong]] [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]] sa ilalim ng isang [[totalitarismo|totalitaryong]] [[diktadura]]&lt;br&gt;(1924–1927)
* [[Marxismo-Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Isang partidong estado|isang-partidong]] [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]] sa ilalim ng isang [[Stalinismo|Stalinistang]] [[totalitarismo|totalitaryong]] [[diktadura]]&lt;br&gt;(1927–1953)
* [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Isang partidong estado|isang-partidong]] [[parlamentaryo|parlamentaryong]] [[Sistemang direktoryal|direktoryal]] na [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]]&lt;br&gt;(1953–1990)
* [[Pamamaraang semi-presidensyal|Kalahati-pampanguluhang republikang]] [[pederasyon|pederal]]&lt;br&gt;(1990–1991)}}
| life_span              = 1922–1991
| era                    = [[Panahong Entregera]] • [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] • [[Digmaang Malamig]]
| event_pre              = [[Himagsikang Oktubre]]
| date_pre               = 7 Nobyembre 1917
| date_start             = 30 Disyembre 1922
| event_start            = [[Tratado ng Paglikha ng URSS|Tratado ng Paglikha]]
| event1                 = Pagtatapos ng [[Digmaang Sibil sa Rusya]]
| date_event1            = 16 Hunyo 1923
| event2                 = [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetiko|Unang Saligang Batas (1924)]]
| date_event2            = 31 Enero 1924
| event3                 = [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetika|Ikalawang Saligang Batas (1936)]]
| date_event3            = 5 Disyembre 1936
| event4                 = Pakanlurang Pagpapalawak
| date_event4            = 1939–1940
| event5                 = [[Silangang Hanay (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|Dakilang Digmaang Makabayan]]
| date_event5            = 1941–1945
| event6                 = [[Charter of the United Nations|Admitted to the]] [[United Nations|UN]]
| date_event6            = 24 Oktubre 1945
| event7                 = [[Desestalinisasyon]]
| date_event7            = 25 Pebrero 1956
| event8                 = [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetika|Ikatlong Saligang Batas (1977)]]
| date_event8            = 9 Oktubre 1977
| event9                 = [[Akto ng Muling Pagtatatag ng Estado ng Litwanya|Pagtiwalag]] ng [[Republikang Sosyalistang Sobyetika ng Litwanya|unang republika (Litwanya)]]
| date_event9            = 11 Marso 1990
| event10                 =[[Tangkang Kudeta sa Unyong Sobyetika (1991)|Kudetang Agosto]]
| date_event10            = 19–22 Agosto 1991
| event_end              = [[Tratado ng Belabesa]]
| date_end               = 8 Diysmebre 1991
| date_post              = 26 Disyembre 1991
| event_post             = [[Pagbuwag ng Unyong Sobyet|Pagbuwag ng Unyong Sobyetika]]
| image_flag             = Flag of the Soviet Union.svg
| flag_type              = Watawat&lt;br /&gt;(1955–1991)
| image_coat             = State Emblem of the Soviet Union.svg
| symbol_type            = Pampamahalaang Sagisag&lt;br /&gt;(1956–1991)
| image_map              = Union of Soviet Socialist Republics (orthographic projection).svg
| image_map_size         = 250
| image_map_caption      = Ang Unyong Sobyetika pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]].
| capital                = [[Mosku]]
| coordinates            = {{coord|55|45|N|37|37|E|type:city}}
| largest_city           = Mosku
|| national_motto         = {{lang|ru|Пролетарии всех стран, соединяйтесь!}}&lt;br /&gt;[[Mga manggagawa ng daigdig, magkaisa!|''Proletarii vsekh stran, soyedinyaytes'!'']]&lt;br&gt;&quot;Mga proletaryo ng lahat ng bansa, magkaisa!&quot;
| national_anthem        = {{lang|ru|Интернационал}}&lt;br /&gt;''[[Ang Internasyunal|Internatsional]]''&lt;br&gt;&quot;Ang Internasyunal&quot; (1922–1944){{center|[[File:Internationale-ru.ogg]]}}&lt;br&gt;{{lang|ru|Государственный гимн СССР}}&lt;br /&gt;[[Pambansang Awit ng Unyong Sobyet|''Gosudarstvennyy gimn SSSR'']]&lt;br&gt;&quot;Pampamahalaang Awit ng URSS&quot;&lt;br&gt;(1944–1991){{center|[[File:Soviet Anthem Instrumental 1955.ogg]]}}
| official_languages     = [[Wikang Ruso|Ruso]] (1990–1991)
| regional_languages     = {{hlist|[[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]|[[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]|[[Wikang Usbeko|Usbeko]]|[[Wikang Kasaho|Kasaho]]|[[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]|[[Wikang Aseri|Aseri]]|[[Wikang Litwano|Litwano]]|[[Wikang Moldabo|Moldabo]]|[[Wikang Leton|Leton]]|[[Wikang Kirgis|Kirgis]]|[[Wikang Tayiko|Tayiko]]|[[Wikang Armenyo|Armenyo]]|[[Wikang Turkomano|Turkomano]]|[[Wikang Estonyo|Estonyo]]}}
| ethnic_groups          = {{plainlist|
* 50.8% [[Rusya|Ruso]]
* 17.3% [[Turkey|Turko]]
* 15.5% [[Ukraine|Ukranyo]]
* 3.5% [[Belarus|Biyeloruso]]
* 1.6% [[Armenya|Armenyo]]
* 1.6% [[Balkan|Baltiko]]
* 1.5% [[Pinlandiya|Pines]]
* 1.5% [[Tajikistan|Tayiko]]
* 1.4% [[Georgia (bansa)|Heorhiyano]]
* 1.2% [[Moldova|Moldabo]]
* 4.1% Iba pa
 }}
| ethnic_groups_year     = 1989
| demonym                = Sobyetika
| currency               = [[Rublo ng Unyong Sobyetika]] (руб)
| currency_code          = SUR
| title_leader           = [[Pinuno ng Unyong Sobyetika|Pinuno]]
| leader1                = [[Vladimir Lenin]]
| year_leader1           = 1922–1924
| leader2                = [[Joseph Stalin|Iosif Stalin]]
| year_leader2           = 1924–1953
| leader3                = [[Georgiy Malenkov]]
| year_leader3           = 1953
| leader4                = [[Nikita Khrushchev|Nikita Khrushchov]]
| year_leader4           = 1953–1964
| leader5                = [[Leonid Brezhnev]]
| year_leader5           = 1964–1982
| leader6                = [[Yuriy Andropov]]
| year_leader6           = 1982–1984
| leader7                = [[Konstantin Chernenko]]
| year_leader7           = 1984–1985
| leader8                = [[Mikhail Gorbachev|Mikhail Gorbachov]]
| year_leader8           = 1985–1991
| legislature            = [[Kongreso ng mga Sobyetika ng Unyong Sobyetika|Kongreso ng mga Sobyetika]]&lt;br /&gt;(1922–1936)&lt;br /&gt;[[Kataas-taasang Sobyetika ng Unyong Sobyetika|Kataas-taasang Sobyetika]]&lt;br /&gt;(1936–1991)
| house1                 = [[Sobyetika ng mga Kabansaan]]&lt;br&gt;(1936–1991)&lt;br&gt;[[Sobyetika ng mga Kabansaan|Sobyetika ng mga Republika]]&lt;br&gt;(1991)
| house2                 = [[Sobyetika ng Unyon]]&lt;br&gt;(1936–1991)
| area_km2               = 22,402,200
| population_census      = 286,730,819
| population_census_year = 1989
| population_census_rank = ika-3
| population_density_km2 = 12.7
| p1                     = Sosyalistang Pederatibong Republikang Sobyet ng Rusya{{!}}'''1922:'''&lt;br /&gt;RSPS Rusya
| flag_p1                = Flag RSFSR 1918.svg
| p2                     = Sosyalistikong Republikang Sobyet ng Ukranya{{!}}RSS Ukranya
| flag_p2                = Flag of the Ukrainian SSR (1919-1929).svg
| p3                     = Sosyalistang Republikang Sobyetikang ng Belorusya{{!}}RSS Biyelorusya
| flag_p3                = Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1919-1927).svg
| p4                     = Sosyalistikong Pederatibong Republikang Soviet ng Transcaucasia{{!}}RSPS Transkaukasya
| flag_p4                = Flag of the Transcaucasian SFSR (1925-1936).svg
| p5                     = Republikang Sobyetikang Sosyalista ng Buhara{{!}}'''1924:'''&lt;br /&gt;RSS Buhara
| flag_p5                = Flag of the Bukharan People's Soviet Republic.svg
| p6                     = Republikang Sobyetikang Sosyalista ng Korasmiya{{!}}RSS Korasmiya
| flag_p6                = Flag of Khiva 1920-1923.svg
| p7                     = Ikalawang Republikang Polako{{!}}'''1939:'''&lt;br /&gt;Polonya (bahagi)
| flag_p7                = Flag of Poland (1927–1980).svg
| p8                     = Pinlandiya{{!}}'''1940:'''&lt;br /&gt;Pinlandiya (bahagi)
| flag_p8                = Flag of Finland.svg
| p9                     = Kaharian ng Rumanya{{!}}Rumanya (bahagi)
| flag_p9                = Flag of Romania.svg
| p10                    = Estonia{{!}}Estonya
| flag_p10               = Flag of Estonia.svg
| p11                    = Latvia{{!}}Letonya
| flag_p11               = Flag of Latvia.svg
| p12                    = Lithuania{{!}}Litwanya
| flag_p12               = Flag of Lithuania (1918–1940).svg
| p13                    = Republikang Bayan ng Tanu Tuba{{!}}'''1944:'''&lt;br /&gt;Tanu Tuba
| flag_p13               = Flag of the Tuvan People's Republic (1943-1944).svg
| p14                    = Nazi Germany{{!}}'''1945:'''&lt;br /&gt;Alemanya (bahagi)
| flag_p14               = Flag of Germany (1935–1945).svg
| p15                    = Empire of Japan{{!}}Hapon (bahagi)
| flag_p15               = Flag of Japan (1870–1999).svg
| p16                    = Ikatlong Republikang Tsekoslobako{{!}}'''1946:'''&lt;br /&gt;Tsekoslobakya (bahagi)
| flag_p16               = Flag of the Czech Republic.svg
| s1                     = Lithuania{{!}}'''1990:'''&lt;br /&gt;Litwanya
| flag_s1                = Flag of Lithuania (1988–2004).svg
| s2                     = Georgia (bansa){{!}}'''1991:'''&lt;br /&gt;Heorhiya
| flag_s2                = Flag of Georgia (1990-2004).svg
| s3                     = Estonia{{!}}Estonya
| flag_s3                = Flag of Estonia.svg
| s4                     = Latvia{{!}}Letonya
| flag_s4                = Flag of Latvia.svg
| s5                     = Ukraine{{!}}Ukranya
| flag_s5                = Flag of Ukraine (1991-1992).svg
| s6                     = Transnistriya
| flag_s6                = Flag of Transnistria (state).svg
| s7                     = Moldova{{!}}Moldabya
| flag_s7                = Flag of Moldova.svg
| s8                     = Kyrgyzstan{{!}}Kirgistan
| flag_s8                = Flag of the Kyrgyz Soviet Socialist Republic.svg
| s9                     = Uzbekistan{{!}}Usbekistan
| flag_s9                = Flag of Uzbekistan.svg
| s10                    = Tajikistan{{!}}Tayikistan
| flag_s10               = Flag of Tajikistan 1991-1992.svg
| s11                    = Armenya
| flag_s11               = Flag of Armenia.svg
| s12                    = Aserbayan
| flag_s12               = Flag of Azerbaijan 1918.svg
| s13                    = Turkmenistan
| flag_s13               = Flag of the Turkmen SSR.svg
| s14                    = Republikang Tsestena ng Itskerya{{!}}Tsetsenya
| flag_s14               = Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg
| s15                    = Belarus{{!}}Biyelorusya
| flag_s15               = Flag of Belarus (1991-1995).svg
| s16                    = Rusya
| flag_s16               = Flag of Russia (1991-1993).svg
| s17                    = Kazakhstan{{!}}Kasakistan
| flag_s17               = Flag of the Kazakh Soviet Socialist Republic.svg
| footnotes              = 
| GDP_PPP                = $2.7&amp;nbsp;trilyon
| GDP_PPP_rank           = ika-2
| GDP_PPP_year           = 1990
| GDP_PPP_per_capita     = $9,000
| GDP_nominal            = $2.7&amp;nbsp;trilyon
| GDP_nominal_year       = 1990
| GDP_nominal_rank       = ika-2
| GDP_nominal_per_capita = $9,000
| GDP_nominal_per_capita_rank = ika-28
| Gini                   = 0.275
| Gini_year              = 1989
| Gini_rank              = 
| Gini_change            = low
| cctld                  = [[.su]]
| drives_on              = kanan
| calling_code           = +7
| time_zone              = ([[Coordinated Universal Time|UTC]]+2 to +12)
| iso3166code            = SU
| area_rank              = ika-1
| HDI                    = 0.920
| HDI_year               = 1989
}}
Ang '''Unyong Sobyetiko''' ([[Ruso]]: {{lang|ru|Советский Союз}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovietski Soyuz''), opisyal na '''Unyon ng mga Republikang Sosyalistang Sobyetiko''' ([[Ruso]]: {{lang|ru|Союз Советских Социалистических Республик}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik''), dinadaglat na '''URSS''' ([[Ruso]]: {{lang|ru|СССР}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSSR''), ay isang [[estadong komunista]] at bansang transkontinental na sumaklaw sa karamihan ng [[Eurasya]] sa panahon ng pag-iral nito mula 1922 hanggang 1991. Isang [[pederasyon]] na binuo ng [[#Paghahating Pampangasiwaan|15 republika]], ito ang naging pinakamalaking bansa sa buong mundo, na sumakop sa mahigit 22,402,200 kilometrong kuwadrado at labing-isang [[sona ng oras]]. Ang kabisera at pinakamalaking lungsod nito ay [[Mosku]] na napasaloob ng [[Republikang Sosyalistang Pederatibong Sobyetiko ng Rusya]], ang pinakamalaki at pinakamataong republika sa estado. Iilan sa ibang mga pangunahing lungsod nito ay [[San Petersburgo|Leningrado]] at [[Novosibirsk]] ([[RSPS ng Rusya]]), [[Kiyeb]] ([[RSS ng Ukranya]]), [[Minsk]] ([[RSS ng Biyelorusya]]), [[Taskent]] ([[RSS ng Usbekistan]]), at [[Alma Ata]] ([[RSS ng Kasakistan]]).

Ang [[Rusya|Pederasyong Ruso]] ang malawakang tinatanggap bilang ang estadong kahalili ng Unyong Sobyet pagdating sa diplomasya. Ang pagkabuo nito ay sanhi ng kulminasyon ng [[Himagsikang Ruso]] noong 1917 na nagpatalsik kay [[Tsar]] [[Nicholas II ng Rusya|Nicholas II]] at ng sumunod na [[Himagsikang Ruso|digmaang sibil]] mula 1918 hanggang 1920 na nagpalehitimo sa mga [[Bolshebik]] bilang mga bagong tagapamuno.&lt;ref&gt;Философский словарь. под ред. И. Т. Фролова, М.: Издательство политической литературы, 1987, стр. 376.&lt;/ref&gt;

Sa teoriya, isang bansang sosyalista ang Unyong Sobyet at ang organisasyong pampolitika nito ay binibigyang kahulugan lamang ng kaisa-isang pinapayagang partidong pampolitika, ang [[Partidong Komunista ng Unyong Sobyet]]. Ang pamahalaang Sobyet, na naitatag tatlong dekada bago ng [[Digmaang Malamig]] ang nagsilbing pangunahing modelo para sa mga kinabukasang [[bansang komunista]]. Nagpaiba-iba ang sakop na territoryo ng Kaisahang Sovyet, ngunit sa pinakahuling kasaysayan nito nagbagay ito higit-kumulang sa panghuling [[Rusya|Imperyo ng Rusya]], habang kapuna-puna ang di-pagkasama ng [[Polonya]] at [[Pinlandiya]].&lt;ref&gt;Ранее, советские правоведы, в частности, [[Вышинский, Андрей Януарьевич|А.&amp;nbsp;Я.&amp;nbsp;Вышинский]], декларировали «пролетарское право» как правовую систему СССР&lt;/ref&gt;

Unang itinatag bilang isang Unyon ng mga Republikang Sosyalistang Sobyet, lumawak ang USSR hanggang sa magkaroon ito ng 15 kliyente o &quot;republika ng unyon&quot; noong 1956. Ito ay ang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Armenia|SSR Armenia]], [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Aserbayan|SSR Azerbaijan]], [[SSR Byelorusyan]], [[SSR Estonian]], [[SSR Georgian]], [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Kasakistan|SSR Kasakistan]], [[SSR Kyrgyz]], [[SSR Latvia]], [[SSR Lithuania]], [[SSR Moldavia]], [[Sobyet na Pederatibong Sosyalistang Republika ng Rusya|SPSR Rusya]], Tajik SSR, Turkmen SSR, Ukrainian SSR, at Uzbek SSR. (Mula sa pagdagdag ng Estonia SSR noong 6 Agosto 1940 hanggang sa reorganisasyon ng Karelo-Finnish SSR noong 16 Hulyo 1956, naging 16 ang opisyal na bilang ng mga &quot;republikang unyon&quot;) Bahagi ang mga republika ng isang mataas na sentralisadong unyong pederal na pinapangibabawan ng Rusong SSR.

Puna ang Unyong Sobyet sa kasaysayan bilang isa sa dalawang [[pinakamakapangyarihang bansa]] sa daigdig mula 1945 hanggang sa pagbuwag nito noong 1991.

== Pangalan ==
{{main|Mga opisyal na pangalan ng Unyong Sobyet}}
Sa maraming mga [[wika]], ang buong pangalan ng mga salita ay naiiba sa ibang wika: sa [[Inglatera]] Union of Soviet Socialist Republic (USSR), sa [[Wikang Ruso]] '''''Союз Советских Социалистических Республик (СССР)''''', '''''Soyuz Sovetskih Sotsialistitšeskih Respublika (SSSR)''''' at [[Estonia]] '''''Nõukogude Sotsialistlike Vabariikide Liit (NSVL)''''' o '''''Councils Sosyalista Republics ng Federal (NSTL)''''. &quot;  Gayundin mamamayan ang pangalan ay madalas na ginagamit sa [[Finland]] sa halip ng Sobyet Konseho ng uri.

== Heograpiya ==
{{see|Heograpiya ng Unyong Sobyet}}
Ang Unyong Sobyet, na may 22,402,200 [[kilometro]] parisukat (8,649,500 sq mi), ay ang pinakamalaking estado sa [[mundo]]. Sakop nito ang isa sa bawat anim na mga lupain sa buong  mundo, at ang laki nito ay maaaring inihambing sa [[North America]] . Ang kanluran, o Europeong, bahagi, ay ang pinakamaliit sa bansa ngunit apat sa bawat limang mamamayan ang tumitira dito. Ang silangan, o Asyanong, bahagi, ang pinakamalaking bahagi ng bansa na umaabot naman sa [[Pacific Ocean]] sa silangan at [[Afghanistan]] sa timog, ngunit isa sa bawat limang mamamayan lamang ang tumitira dito, kaya hindi masyadog matao dito kesa sa kanluraning bahagi ng bansa. Sinakop nito ang mahigit 10,000 kilometro(6,200&amp;nbsp;mi) mula kanluran hanggang silangan, ang mahigit 11 time zone, at halos 5,000 kilometro (3,100&amp;nbsp;mi) mula hilaga hanggang timog. Narito sa bansa ang limang lugar na may iba-ibang panahon:ang tundra, taiga, steppes, disyerto, at bundok.

Ang Sobiyet Union ay may pinakamahabang hangganang internasyonal sa mundo na sumusukat sa higit na 60,000 kilometro(37,000&amp;nbsp;mi). Ang bansa ay humahanggan sa [[North Korea|Hilagang Korea]], [[People's Republic of China|Sambayanang Republiko ng Tsina]], [[Mongolia]], [[Afghanistan]], [[Iran]], [[Turkey]], [[Romania]], [[Hungary]], [[Czechoslovakia]], [[Poland]], [[Finland]], at [[Norway]]. Ang Kipot ng Bering ang humahati sa Sobiyet Union mula sa Estados Unidos. Dalawan sa bawat tatlo ng hangganan nito ay ang baybayin ng Arctic Ocean .

Ang pinakamataas na bundok sa Unyong Sobyet ay Bundok Komunismo(ngayon Ismail Samani rurok ) sa [[Tajikistan]] sa 7,495 metro (24,590&amp;nbsp;ft). Ang pinakamalaking lake Ang mundo, ang Dagat ng Kaspiy , ilatag unang-una sa Sobiyet Union. The world's deepest lake, Lake Baikal , was in the Soviet Union. 's deepest lake Ang mundo, Lake Lawang baykal , ay sa Sobiyet Union.

==== Lokasyon ====
Sakop ng bansang ito ang malaking lupain sa [[mundo]], sakop ang silangang kalahati ng [[Europa]] at hilagang sangtatlo ng [[Asya]]. Sa katunayan, sakop ng teritoryo ang hilaga 50 hilagang [[latitud]] habang kalahati ng 55. Sa ibinigay na interyor na lokasyon, ang hilagang bahagi ay importante kasama ang [[klima]]. Ang hilagang hangganan, ang [[Karagatang Artiko]], ay nagyeyelo sa buong taon, kaya limitado ang paglalayag ng mga barkong pangkalakalan ''(commercial)'', operasyong may panganib. Ang silangang hangganan ay ang [[Dagat Bering]], [[Dagat ng Okhotsk]] at [[Dagat ng Hapon]] ay hawak ng hilaga silangan ng [[Pasipiko]], ay nagyeyelo tuwing [[tag-lamig]] at malamig kung [[tag-araw]]. Ang timog ng hangganan nito sa Asya ay may pormang matarik na bundok, disyerto at tuyong steppe. Sa timog silangan ay nay pinagsamang Ilog [[Ilog Argun|Argun]]-[[Ilog Amur|Amur]]-[[Ilog Ussuri|Ussuri]] na nasa [[Manchuria]]. Ang kanluran ng Argun ay ang mahabang hangganang bundok sa m,ay [[Mongolia|Republikang Popular ng Mongolia]] at ang probinsiya ng [[Xinjiang]] sa [[Tsina]]. Sa [[Timog-kanlurang Asya]], ang hangganang bundok ay patuloy, sa may [[Afghanistan]] at [[Iran]] sa timog. Ang [[Dagat Itim]] ay pormang parte ng hangganang Sobyet-Iranian, subalit ang [[Ilog Araks]](Araxes), ang Lesser Caucasus at ang dagat Itim ay humahati sa mga ''Republikang Transcaucasian'' mula sa Iran at [[Turkey]]. Sa paligid ng kanlurang hangganan ng [[Romania]], [[Hungary]], [[Czechoslovakia]], [[Poland]], [[Finland]] at [[Norway]], walang lugar sa Unyong Sobyet ang sumasagi sa bukas na mainit na hangganan. Ang parteng Baltik at Dagat na Itim ay mga saradong dagat&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1055376 |title= «Давал санкции на аресты по телефону из дома отдыха» |publisher=[[Коммерсантъ|Власть]]|date=24 ноября 1999|accessdate=17 января 2009}}&lt;/ref&gt;.

==== Lawak ====
Ang nadagdag na teritoryo sa Unyong Sobyet, pagkatapos ng 1938 ay umakyat sa 8,173,550 [[milya]] kwadrado(21,169,00 [[kilometro]] kwadrado) sa mahigit 8,650,000 milya kwadrado( 21,169,400 kilometro kwadrado) noong 1945. Lahat ng nadagdag na teritoryo, hindi kasama ang dating [[Republikang Popular ng Tannu Tuva]] sa [[Gitnang Asya]], ay naidagdag bago ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Rusya]]. Subalit, ang [[Finland]] at Silangang [[Poland]] (pagkatapos ng 1945), pinamunuan ng Rusya bago ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]], ay hindi kasama sa Unyong Sobyet.&lt;ref&gt;[http://www.andropov-cbs.ru/andropov.php Андропов Юрий Владимирович — Андроповская МЦРБ]&lt;/ref&gt;

Ang teritoryong naidagdag sa kasaysayan ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ay ang kanlurang [[Byelorussia]] at ang kanlurang [[Ukraine]](mula sa [[Poland]]), noong 1939. Parte ng [[Karelia]] (mula sa [[Finland]]) at ang [[Estonia]], [[Latvia]], [[Lithuania]], [[Moldova]](dating [[Bessarabia]], mula sa [[Romania]]) noong 1940, ang Pechenga o Petsamo Corridor (mula sa Finland) at ang Tuva Autonomous S.S.R. (dating [[Tannu Tuva]]) noong 1944, ang [[Carpatho-Ukraine]] o [[Ruthenia]] (ibinigay sa [[Ukraine]], mula sa [[Czechoslovakia]]), ang kalahating hilaga ng [[Silangang Prussia]] (mula sa [[Germany]]), ang timog [[Sakhalin]] at ang isla ng [[Kuril]] (mula sa [[Hapon]]) noong 1945.

Mayroon itong 15 republika sa Unyon:

{|style=&quot;text-align:center&quot; width=&quot;100%&quot; border=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot; class=&quot;sortable&quot;
|+ Mga Republika Sa Unyong Sobyet
|-
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Republika]]
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Teritoryo]], (Kilometro Kwadrado)
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Populasyon]], Taon (1966)
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Populasyon]], Taon (1989)
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |Bilang ng mga [[Lungsod]]
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |Bilang ng Lungsod Urban
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Kabisera]]
|-
|'''[[Russian Soviet Federative Socialist Republic|RSFSR]]'''
| 17075,4
| 126561
| 147386
| 932
| 1786
| [[Moscow]]
|-[[Заголовок ссылки]]
|'''[[Ukrainian Soviet Socialist Republic|Ukrainian SSR]]'''
| 601,0
| 45516
| 51704
| 370
| 829
| [[Kiev]]
|-
|'''[[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian SSR]]'''
| 207,6
| 8633
| 10200
| 74
| 126
| [[Minsk]]
|-
|'''[[Uzbek Soviet Socialist Republic|Uzbek SSR]]'''
| 449,6
| 10581
| 19906
| 37
| 78
| [[Tashkent]]
|-
|'''[[Kazakh Soviet Socialist Republic|Kazakh SSR]]'''
| 2715,1
| 12129
| 16538
| 62
| 165
| [[Almaty|Alma-Ata]]
|-
|'''[[Georgian Soviet Socialist Republic|Georgian SSR]]'''
| 69,7
| 4548
| 5449
| 45
| 54
| [[Tbilisi]]
|-
|'''[[Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Azerbaijan SSR]]'''
| 86,6
| 4660
| 7029
| 45
| 116
| [[Baku]]
|-
|'''[[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuanian SSR]]'''
| 65,2
| 2986
| 3690
| 91
| 23
| [[Vilnius]]
|-
|'''[[Moldavian Soviet Socialist Republic|Moldavian SSR]]'''
| 33,7
| 3368
| 4341
| 20
| 29
| [[Kishinev|Chişinău]]
|-
|'''[[Latvian Soviet Socialist Republic|Latvian SSR]]'''
| 63,7
| 2262
| 2681
| 54
| 35
| [[Riga]]
|-
|'''[[Kirghiz Soviet Socialist Republic|Kirghiz SSR]]'''
| 198,5
| 2652
| 4291
| 15
| 32
| [[Bishkek|Frunze]]
|-
|'''[[Tajik Soviet Socialist Republic|Tajik SSR]]'''
| 143,1
| 2579
| 5112
| 17
| 30
| [[Dushanbe]] 
|-
|'''[[Armenian Soviet Socialist Republic|Armenian SSR]]'''
| 29,8
| 2194
| 3283
| 23
| 27
| [[Yerevan]]
|-
|'''[[Turkmen Soviet Socialist Republic|Turkmen SSR]]'''
| 488,1
| 1914
| 3534
| 14
| 64
| [[Ashgabat]]
|-
|'''[[Estonian Soviet Socialist Republic|Estonian SSR]]'''
| 45,1
| 1285
| 1573
| 33
| 24
| [[Tallinn]]
|-
|'''Unyong Sobyet'''
| 22402,2
| 231868
| 286717
| 1832
| 3418
| [[Moscow]]
|}
{{Union Republics}}

== Demograpiya ==
{{see|Demograpiya ng Unyong Sobyet}}
[[Talaksan:Population of former USSR.PNG|thumb|Ang populasyon ng Unyong Sobyet at ng mga sumunod na bansa nito mula 1961–2009.]]
[[Talaksan:Ethnic map USSR 1941.jpg|thumb|400px|left|Lokasyong heograpo ng maraming pangkat etniko sa Unyong Sobyet noong 1941.]]

Ang Unyong Sobyet ay isa sa mga pinakamaraming [[pangkat etniko]] sa maraming [[bansa]], na may 200 iba-ibang pangkat etniko mula sa hangganan nito. Ang kabuuang populasyon ay malapit sa 293 milyon noong 1991, na pangatlo sa pinakamaraming populasyon kasabay ang [[Tsina]] at [[India]] sa [[dekada]].&lt;ref name=shiman&gt;{{cite book | last = Shiman | first = David | title = Economic and Social Justice: A Human Rights Perspective | publisher = Amnesty International | year= 1999 | url = http://www1.umn.edu/humanrts/edumat/hreduseries/tb1b/Section1/tb1-2.htm | isbn = 0967533406}}&lt;/ref&gt; The country was in its heyday a well-developed social system with well-developed health care and social support.&lt;ref&gt;Diane Rowland, Alexandre V. Telyukov, ''[http://healthaff.highwire.org/cgi/reprint/10/3/71.pdf Soviet Health Care From Two Perspectives]{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}'', 1991&lt;/ref&gt;

Mayroon itong 23 na [[lungsod]] na may isang milyong katao sa Unyong Sobyet noong 1989. Ang pinakamalaking lungsod sa bansa at kabisera ay ang [[Moscow]] na may siyam na milyong nakatira, subalit ang [[Leningrad]] (ngayon ay [[St. Petersburg]]) ay pangalawa sa pinakamalaking lungsod sa bansa na may limang milyong katao. Ang ibang lungsod ay [[Minsk]], [[Kiev]], [[Baku]] and [[Tashkent]].
{|style=&quot;text-align:center&quot; width=&quot;100%&quot; border=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot; class=&quot;sortable&quot;
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Republika]]
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1913
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1926
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1939
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1950
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1959
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1966
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1970
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1973
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1979
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1987
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1989
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1991
|-
|'''[[Russian Soviet Federative Socialist Republic|RSFSR]]'''
| 89900
| 92737
| 108379
|
| 117534
| 126561
| 130079
| 132151
| 137410
| 145311
| 147386
| 148548
|-
|'''[[Ukrainian Soviet Socialist Republic|Ukrainian SSR]]'''
| 35210
| 29515
| 40469
|
| 41869
| 45516
| 47127
| 48243
| 49609
| 51201
| 51704
| 51944
|-
|'''[[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian SSR]]'''
| 6899
| 4983
| 8910
|
| 8055
| 8633
| 9002
| 9202
| 9533
| 10078
| 10200
| 10260
|-
|'''[[Uzbek Soviet Socialist Republic|Uzbek SSR]]'''
| 4366
| 4660
| 6440
|
| 8261
| 10581
| 11960
| 12902
| 15389
| 19026
| 19906
| 20708
|-
|'''[[Kazakh Soviet Socialist Republic|Kazakh SSR]]'''
| 5565
| 6037
| 5990
|
| 9154
| 12129
| 12849
| 13705
| 14684
| 16244
| 16538
| 16793
|-
|'''[[Georgian Soviet Socialist Republic|Georgian SSR]]'''
| 2601
| 2677
| 3540
|
| 4044
| 4548
| 4686
| 4838
| 4993
| 5266
| 5449
| 5464
|-
|'''[[Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Azerbaijan SSR]]'''
| 2339
| 2314
| 3205
|
| 3698
| 4660
| 5117
| 5420
| 6027
| 6811
| 7029
| 7137
|-
|'''[[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuanian SSR]]'''
|
|
| 2880
|
| 2711
| 2986
| 3128
| 3234
| 3392
| 3641
| 3690
| 3728
|-
|'''[[Moldavian Soviet Socialist Republic|Moldavian SSR]]'''
| 2056
| 242
| 2452
| 2290
| 2885
| 3368
| 3569
| 3721
| 3950
| 4185
| 4341
| 4366
|-
|'''[[Latvian Soviet Socialist Republic|Latvian SSR]]'''
|
|
| 1885
|
| 2093
| 2262
| 2364
| 2430
| 2503
| 2647
| 2681
| 2681
|-
|'''[[Kirghiz Soviet Socialist Republic|Kirghiz SSR]]'''
| 864
| 1002
| 1458
|
| 2066
| 2652
| 2933
| 3145
| 3523
| 4143
| 4291
| 4422
|-
|'''[[Tajik Soviet Socialist Republic|Tajik SSR]]'''
| 1034
| 1032
| 1484
|
| 1981
| 2579
| 2900
| 3194
| 3806
| 4807
| 5112
| 5358
|-
|'''[[Armenian Soviet Socialist Republic|Armenian SSR]]'''
| 1000
| 881
| 1282
|
| 1763
| 2194
| 2492
| 2672
| 3037
| 3412
| 3283
| 3376
|-
|'''[[Turkmen Soviet Socialist Republic|Turkmen SSR]]'''
| 1042
| 998
| 1252
|
| 1516
| 1914
| 2159
| 2364
| 2765
| 3361
| 3534
| 3576
|-
|'''[[Estonian Soviet Socialist Republic|Estonian SSR]]'''
|
|
| 1052
|
| 1197
| 1285
| 1356
| 1405
| 1465
| 1556
| 1573
| 1582
|-
|'''Unyong Sobyet'''
| 159200
| 147028
| 190678
| 178500
| 208827
| 231868
| 241720
| 248626
| 262085
| 281689
| 286717
| 289943
|}
=== Pangkat etniko ===

{{see|Mga Pangkat Etniko ng Unyong Sobyet}}

Binubuo ang Unyong Sobyet ng ibat-ibang etniko tulad ng [[Ruso]] (50.78%), sinundan ng mga [[Ukrainians]] (15.45%) at [[Uzbeks]] (5.84%). Ang iba pang mga pangkat etniko ay [[Armenians]], [[Azerbaijanis]], [[Belarusians]], [[Estonians]], [[Georgians]], [[Kazakhs]], [[Kyrgyz]], [[Latvian people|Latvians]], [[Lithuanian people|Lithuanians]], [[Moldovans]], [[Tājik people|Tajiks]], at [[Turkmen people|Turkmen]], pati na rin ang mga [[Abkhaz people|Abkhaz]], [[Adyghe people|Adyghes]], [[Aleut]]s, [[Assyrian people|Assyrians]], [[Caucasian Avars|Avars]], [[Bashkirs]], [[Bulgarians]], [[Buryats]], [[Chechens]], [[Han Chinese|Chinese]], [[Chuvash people|Chuvash]], [[Cossack]]s, [[Evenks]], [[Finns]], [[Gagauz]], [[Germans]], [[Greeks]], [[Hungarians]], [[Ingush people|Ingushes]], [[Inuit]], [[Jews]], [[Kalmyks]], [[Karakalpaks]], [[Karelians]], [[Kets]], [[Koreans]], [[Lezgins]], [[Mari people|Maris]], [[Mongols]], [[Mordvins]], [[Nenetses]], [[Ossetians]], [[Poles]], [[Romani people|Roma]], [[Romanians]], [[Tats]], [[Tatars]], [[Tuvans]], [[Udmurts]], [[Yakuts]], at iba pa.&lt;ref&gt;Barbara A. Anderson and Brian D. Silver. 1984. &quot;Equality, Efficiency, and Politics in Soviet Bilingual Education Policy, 1934–1980,&quot; ''American Political Science Review'' 78 (December): 1019–1039.&lt;/ref&gt;

==== Pananampalataya ====
{{see|Relihiyon ng Unyong Sobyet}}
Ang Unyong Sobyet ay opisyal na walang kaugnayan sa relihiyon, suportado ang hindi paniniwala sa diyos sa mga paaralan, at bigti relihiyon.  Ang estado ay separated mula sa iglesia ng mga atas ng Konseho ng People's Commissars sa 23 Enero 1918. Katlong-dalawa ng Sobyet ay kulang sa populasyo na relihiyosong paniniwala habang isa-ikatlong ng mga tao kunwari relihiyosong paniniwala. Kristiyanismo at Islam ay ang pinaka may mga mananampalataya. Tungkol sa kalahati ng mga tao, kabilang ang mga kasapi ng CPSU at mataas na antas na opisyal ng pamahalaan, kunwari hindi paniniwala sa diyos.Pamahalaan pag-uusig ng Kristiyanismo patuloy undiminished hanggang sa pagkahulog ng komunista ng pamahalaan. Tanging 500 mga simbahan, sa labas ng 54,000 bago ang himagsikan, na naiiwan ang bukas sa 1941. Ang papel na ginagampanan ng relihiyon sa araw-araw na buhay ng mga mamamayan ng Sobiyet iba-iba malaki at noon ay malayo mas mahalaga sa dwellers lungsod kung saan Party control ay pinakamabuting kalagayan.

==== Wika ====
{{see|Mga Wika ng Unyong Sobyet}}
Habang ang lahat ay maaaring gamitin ang kanilang sariling wika, [[Wikang Ruso|Ruso]] ay ang opisyal na at nangingibabaw na wika sa Unyong Sobyet. Ito ay ginagamit sa [[industriya]], [[militar]], partido, at pamamahala ng estado.

==== Haba ng buhay at mortalidad ng sanggol ====

Pagkatapos ng [[komunista]] pagkuha sa kapangyarihan ng kapangyarihan ng buhay pag-asa para sa lahat ng mga grupo ng edad nagpunta up. Ang isang kasisilang anak sa 1926–27 ay isang buhay-asa ng 44.4 taon, hanggang mula sa 32.3 taon ng tatlumpung taon bago. Sa 1958–1959 ang buhay pag-asa para sa newborns nagpunta ng hanggang sa 68.6 taon. Pagpapabuti na ito ay ginamit sa pamamagitan ng Sobiyet awtoridad sa &quot;patunayan&quot; na ang mga sosyalistang sistema ay higit na mataas sa kapitalistang sistema.

Ang kalakaran ang patuloy na sa [[1960|60's]], kapag ang buhay-asa sa Sobiyet Union nagpunta sa kabila ng pag-asa sa buhay sa Estados Unidos .Mula sa 1964 ang takbo baligtad. Habang buhay na pag-asa para sa mga kababaihan na naiiwan ang walang kinikilingan matatag, ito went down na higit para sa mga lalaki. Karamihan sa mga pinagmumulan ng kanluran isisi ang lumalaking pang-aabuso ng alak at mahihirap na pangkalusugang pag-aalaga, at teorya na ito ay din kataon lamang tinanggap ng awtoridad na Sobyet.

Ang pagpapabuti sa sanggol pagkakamatay ay bumababa sa huli, at pagkatapos ng isang tiyak na pagkamatay habang bata pa ay nagsimulang tumaas. Matapos ang 1974 ang gobyerno ay tumigil sa paglalathala sa mga istatistika na ito. Kalakaran na ito ay maaaring maging bahagyang ipinaliwanag sa pamamagitan ng bilang ng mga [[Asyano]]ng nanganganak na may bahagi ng bansa kung saan ang dami ng sanggol na namamatay ay pinakamataas, habang ang bilang ng mga panganganak ay kitang-kita bumababa sa mas buong [[Europa]], bahagi ng Unyong Sobyet.  Halimbawa, ang bilang ng mga births ng bawat mamamayan ng [[Tajikistan]] ay tumaas mula sa 1.92 hanggang 1958–59 hanggang 2.91 hanggang 1979–1980, habang ang numero sa [[Latvia]] ay down na 0.91 sa 1979-80.

== Kasaysayan ==

{{see|Kasaysayan ng Rusya}}
{{see|Kasaysayan ng Unyong Sobyet}}

==== Pagkabuo at Pagkakatatag ====
Ang mga teritoryo ng Unyong Sobyet ang mga sumusunod:

* Sa ilalim ng kasunduan sa pagtatatag ng Unyong Sobyet (30 Disyembre 1922) 
** '''[[Russian Soviet Federative Socialist Republic]]'''( kasama '''[[Uzbek Soviet Socialist Republic]]''' , '''[[Social Assembly President]]''' , '''[[Turkmen Soviet Socialist Republic]]''' , '''[[Tajikistan Soviet Socialist Republic]]'' ','''[[Kirghiz Soviet Socialist Republic]]'''), 
** '''[[Ukrainian Soviet Federative Socialist Republic]]'''. 
** ''' [[Byelorussian Soviet Socialist Republic]]''', 
** [[Caucasus Soviet Federative Socialist Republic]] (mula sa 1936 ay itinatag sa Transcaucasian bansa hiwalay na pederal na republika : '''[[Azerbaijan Soviet Socialist Republic]]''' , '''[[Armenian Soviet Socialist Republic]]''' at ''' [[Goergian Soviet Socialist Republic]]''');
* 1940 -'''[[Moldavian Soviet Socialist Republic]]''','' '[[Latvian Soviet Socialist Republic]]''','''[[Sosyalista]]''' at''' [[Lithuanian Soviet Socialist Republic]]'''.

Noong 1940 - 1954, umiiral Republika ng Sobiyet Sosyalista Karelo - [[Finland]], mamaya na ''[[Karelia Soviet Federative Socialist Republic|Karelia]]'' sa Sosyalista Republika ng Sobiyet Russia.

Itinuturing na humalili ang Unyong Sobyet sa [[Imperyong Ruso]] at ang kapalit nito, Ang Pansamantalang Pamahalaan ni [[Georgy Yevgenyevich Lvov]] at ni [[Alexander Kerensky]]. Naghari ang huling Rusong Tsar na si Nicholas II hanggang [[Marso]] 1917, nang mabuwag ang imperyo at pumalit ang pansamantalang pamahalaang Ruso, na binuwag ni [[Vladimir Lenin]] noong [[Nobyembre]] 1917.

==== Rebolusyon at ang Paghanap ng isang Estadong Sobyet ====

Ang modernong [[rebolusyonista]] aktibidad sa [[Imperyong Ruso]] ay nagsimula noong [[Disyembre]] 1825, at bagaman ang kalipunan ay bumaksak noong 1961, ang pag-aagaw ay nakamit sa termino na salungat sa mga [[magsasaka]] at nagsilbi upang hikayatin ang mga rebolusyonista. Ang [[parliyamento]] - ang [[Estado Duma]] - ay itinatag noong 1906 matapos ang [[Rebolusyong Ruso]] noong 1905, ngunit ang mga [[tsar]] ay bigo sa pagtatangka upang ilipat mula sa ganap na monarkiyang konstitusyonal. Ang mga pang-aalipin at kalituhan ay patuloy sa panahon ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] na sa pamamagitan ng [[militar]] na may pagkatalo at kakulangan sa pagkain sa mga malalaking [[lungsod]]. Si [[Vladimir Lenin]] ay nagudyok sa kakapalan ng tao noong 1920 at nagsalita sa [[Petrograd]], bilang tugon sa panahon ng digmaan at pagkabulok ng [[Rusya]] sa ekonomiya at moral, kulminidad sa &quot;Rebolusyong Pebrero&quot; at ang pagbaksak ng imperyal na pamahalaan noong [[Marso]] 1917. 
[[Talaksan:After Lenin Speech 1920.jpg|thumb|300px|left|Si [[Vladimir Lenin]],nagpapaliwanag sa [[mamamayan]] noong 1920.]]

Ang awtokrasiyang tsarista ay pinalitan ng probisyonal ng Gobyerno, na ang pinuno na inilaan para sa mga halalan ng mga Ruso na may pagtitipon at upang ipagpatuloy ang mga kalahok sa gilid ng pinagkaintindihan sa [[Unang Digmaang Pandaigdig]]. Sa parehong panahon, upang masiguro na ang mga karapatan ng nagtatrabaho klase, manggagawa 'konseho, na kilala bilang Sobyet, na kumalat sa buong bansa. Ang mga Bolsheviks, na humantong sa pamamagitan ni Vladimir Lenin, para sa mga sosyalista rebolusyon sa Sobyet at sa mga kalsada. Noong [[Nobyembre]] 1917, sa panahon ng &quot;Rebolusyong Oktubre,&quot; sila ay naluklok sa kapangyarihan mula sa mga probisyonal na Pamahalaan. Noong Disyembre, ang mga Bolsheviks ay pinirmahan ang isang pagtigil ng labanan kasama ang Central Powers. Ngunit, sa pagitan noong [[Pebrero]] 1918, ay nagkaroon ng labanan These two documents were confirmed by the 1st [[Congress of Soviets]] of the USSR and signed by heads of delegations&lt;ref&gt;{{in lang|ru}} [http://region.adm.nov.ru/pressa.nsf/0c7534916fcf6028c3256b3700243eac/4302e4941fb6a6bfc3256c99004faea5!OpenDocument Voted Unanimously for the Union.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091204132112/http://region.adm.nov.ru/pressa.nsf/0c7534916fcf6028c3256b3700243eac/4302e4941fb6a6bfc3256c99004faea5%21OpenDocument |date=2009-12-04 }}&lt;/ref&gt;&amp;nbsp;– [[Mikhail Kalinin]], Mikha Tskhakaya, [[Mikhail Frunze]] and [[Grigory Petrovsky]], [[Aleksandr Chervyakov]]&lt;ref&gt;{{in lang|ru}} [http://www.hronos.km.ru/sobyt/cccp.html Creation of the USSR] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070529132218/http://www.hronos.km.ru/sobyt/cccp.html |date=2007-05-29 }} at Khronos.ru.&lt;/ref&gt;. Noong Marso, ang mga Sobyet ay umalis ng digmaan para sa mabuti at nilagdaan ang [[Kasunduaang Brest-Litovsk]]. Tanging matapos ang mahaba at marugo [[Digmaang Sibil ng mga Ruso]], na nagsimula sa 1917 at natapos sa 1923, ay ang bagong Sobiyet kapangyarihan secure.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.springerlink.com/content/h3677572g016338u/|title=70 Years of Gidroproekt and Hydroelectric Power in Russia}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; Ang mga digmaang sibil sa pagitan ng mga Reds at ang mga puti na kasama dayuhang interbensiyon at ang pagpapatupad ng Nicholas II at sa kanyang pamilya. Noong [[Marso]] 1921, sa panahon ng mga kaugnay na conflict sa Poland, ang Kapayapaan ng Riga ay nalagdaan at nahati disputed teritoryo sa Belarus at Ukraine sa pagitan ng Republika ng Poland at Sobiyet Russia. Ang Sobiyet Union ay para malutas ang mga katulad na kasalungat ng bagong itinatag [[Republika ng Finland]], ang [[Republika ng Estonia]], ang [[Republika ng Latvia]], at ang [[Republika ng Lithuania]].&lt;ref name=&quot;Kuzbassenergo&quot;&gt;{{in lang|ru}} [http://www.kuzbassenergo.ru/goelro/ On GOELRO Plan&amp;nbsp;— at Kuzbassenergo.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081226190310/http://www.kuzbassenergo.ru/goelro/ |date=2008-12-26 }}&lt;/ref&gt;

==== Kampanyang Manchuria ====

Bilang pagtugon sa kaso ng mga Sobiyet militar na pag-atake, ang komandanteng Hapon ay naghanda ng isang detalyadong plano sa pagtatanggol. Gayunman, sila ay kinakalkula na ang Red Army lamang ay mabuksan ang nakakasakit sa unang bahagi ng tagsibol ng 1945 o tagsibol ng 1946. Kaya simula sa Agosto 1945 kapag ang mga yunit ng Red Army ay tipunin at tapos na sa mga handa na atake sa [[Hukbo ng Kwantung]] pa rin sa isang estado ng pagbabago ng ayos ng pwersa&lt;ref name=&quot;ResCE&quot;&gt;[http://assembly.coe.int/Mainf.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta06/Eres1481.htm Need for international condemnation of crimes of totalitarian communist regimes] Текст резолюции № 1481/2006 на официальном сайте [[Совет Европы|СЕ]]&lt;/ref&gt;.

Ang kampanya ay nagsimula sa [[Mansurya]] kondisyon ng panahon ay hindi kanais-nais. Mula sa Hulyo 8 sa pamamagitan ng Agosto mula sa baybayin sa rehiyon na may malakas na ulan Amua bilang ilog antas ng tubig sa tumaas apat na paa, ang mga lambak lawa. sa kabila ng ulan at baha, kahit na sa gabi 1945/09/08, ang Sobiyet Border Guard yunit sa tulong ng mga fronts pagmamatyag sa kilos ng kaaway yunit, na may isang kamangha-mangha lihim na review patakaran ay pupuksain sa halos lahat ng estasyon at ang batayang pera ng kaaway kasama ng hangganan. Ang matagumpay na pagbubukas ng mga hangganan pwersa bantay ginawa kanais-nais na kondisyon para sa ilong ng atake ng kampanya. Patuloy na hukbong panghimpapawid bombed ang railways, ang mga administrative sentro ng Harbin, Changchun, &quot;ports&quot; na sa North Korea. Sa unang araw ng kampanya, ang ilong ng Zabaikal atake ay na-50-150 kilometro metro&lt;ref&gt;[http://assembly.coe.int//Mainf.asp?link=http://assembly.coe.int/Documents/AdoptedText/ta96/ERES1096.htm RESOLUTION 1096 (1996)1 on measures to dismantle the heritage of former communist totalitarian systems] Текст резолюции № 1096/1996 на официальном сайте [[Совет Европы|СЕ]]&lt;/ref&gt;.

Ang hukbong Hapon kasama ang Argun River at solid pagtatanggol lugar Chalaino - Mansurya, ay fiercely resisted ang ilong ng pagsulong Army 36. Subalit sa tulong ng mga kawal hukbong-lakad, 33 Army ay mabilis sa cross ng ilog, maghawak ng lugar Chalaino - Mansurya, 9–8 sa umaga ay halos 40 metro kilometro papunta sa Khaila, 9&amp;nbsp;ng gabi sa, ang isang dulo ng Red Army ay pagsulong laban sa Khaila. Ngunit kapag dumarating ang mga lungsod, ang Red Army ay nakatagpo ng pagtutol sa pamamagitan ng Japanese pagkahumaling. Dito, ang mabangis labanan naganap. Maraming mga halimbawa ng magiting labanan ang Hukbong Pula lumitaw, tangke at sundalo kinuha ang kanilang sariling Innokenchi European clearance butas bukas. Sa 14–8, ang Hukbong Pula abala bahagi ng lungsod&lt;ref name=&quot;ResCE&quot;/&gt;
{{oq|en|''The crimes were justified in the name of the class struggle theory and the principle of dictatorship of the proletariat. The interpretation of both principles legitimized the “elimination” of people who were considered harmful to the construction of a new society and, as such, enemies of the totalitarian communist regimes. A vast number of victims in every country concerned were its own nationals. It was the case particularly of the peoples of the former USSR who by far outnumbered other peoples in terms of the number of victims''.}}
{{конец цитаты}}.

[[Talaksan:Manchuria 1945-A.PNG|thumb|left|Isang simpleng mapa na ipinapakita ang plano ng Sobyet na salakayin ang Manchuria.]]

Sa ilalim ng mga pangyayari, ang Army command ay pinkamalakas sa dalawang divisions impanterya 94 at 293, na may dalawang brigades artilerya mataas radiation pinahusay na pormasyon Khaila ilong attacked mula sa kanang pakpak. Upang 18–8 pangkalahatang sa kaaway ay nananatiling sa Khaila ay upang ihiga armas magpahuli&lt;ref&gt;Immanuel 1966: 90–92, viitattu 19.9.2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.schudak.de/timelines/tannutuva1911-1944.html The World at War - Tannu Tuva&lt;/ref&gt;.

Ang kaliwang pakpak, ang kawalerya yunit ng Sobyet - [[Mongolia]]n militar ng aspeto ng Zabakal 2 hinati sa 2 utos ilong pasulong at Siphen Cangan. 14–8 sa petsa, ang mga sundalo ng Sobiyet Union at Mongolia kinuha Dalono lungsod, at sa mga lungsod na pag-aari Canbao 15-8. Hukbong 17 mga review sa petsa sa Siphen 15–8 Zabansan ay nakuha sa lungsod&lt;ref name=&quot;saeimcond&quot;&gt;[http://www.saeima.lv/Lapas/deklarac_kr.htm ''Декларация об осуждении осуществлявшегося в Латвии тоталитарного коммунистического оккупационного режима Союза Советских Социалистических Республик] Текст «Декларации» 12 мая 2005 года на официальном сайте [[Сейм Латвии|Сейма]] Латвии (русский перевод)&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Latvres&quot;&gt;[http://www.regnum.ru/news/452805.html Сейм Латвии принял декларацию, осуждающую «оккупационный тоталитарный коммунизм»] [[Regnum]] 12 мая 2005 г.&lt;/ref&gt;.

[[Talaksan:Retreat of the Russian Army after the Battle of Mukden.jpg|thumb|right|Ang pagsuko ng sundalong Ruso pagkatapos ng [[Labanan sa Mukden]].]]
Sariling ilong ang lahat ng mga militar ng aspeto ng Army sa pamamagitan ng 39, 53 tangke at corporate tanod hit No 6 na kumuha ng dalawang pangunahing mga direksiyon Shenyang at Changchun ay may marched sa natural na mga kondisyon mahirap . Ang Red Army sundalo ay dapat pagtagumpayan Daxing Isang kahanga-hanga array. Sila ay dapat isulong sa kalagayan ng walang daan, daanan at kahit na ang ulan ay may din ay nabura. Sa ilong pangunguna 11–8 tangke ng Army crossed sa ibabaw ng anim na Greater Khingan at sa parehong araw na ito ay accounted Lubai, isang mahaba pumasa 400 kilometro metro&lt;ref&gt;Birnhaum 1966: 81–82.&lt;/ref&gt;. Upang 12–8 sa tangke at sundalo ay nakuha sa lungsod Taoan&lt;ref name=&quot;YuschObr&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20081219070850/http://www.president.gov.ua/ru/news/12121.html Обращение Президента к Украинскому народу по случаю 75-й годовщины Голодомора 1932—1933 годов] Пресс-служба Президента Украины Виктора Ющенко 22 ноября 2008.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Presurg&quot;&gt;[http://newsru.com/world/22nov2008/uyjh.html Президент Украины призвал Россию осудить преступления сталинизма] [[NEWSru]] 22 ноября 2008.&lt;/ref&gt;,&lt;ref name=&quot;YuschObr&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Presurg&quot;/&gt;,&lt;ref name=&quot;YuschObr&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Presurg&quot;/&gt;.

Hukbong napapaligiran grupo matapos ang 39 base Khalun - Arsan, ay lumampas na ng isang array Daxing papunta Solun. Kapag nakikita ninyo ang Army sa pamamagitan ng likod singsing 39 Khalun - Arsan magpatuloy sa silangan, ang mga Japanese ay may lakas na ginagamit upang harangan ang bawat pasukan sa Red Army sa Solun. Ang Red Army sundalo sa tulong ng artilerya ay pakikipagkompetensiya sa mga Japanese pampublikong tungkol sa bawat punto ng bumbero.

Sa pagtindi ng brigada dibisyon artilerya ng tangke ng 124 at 206, tanghalian sa 12–8, ang Hukbong Pula abala kumpol base Khalun - Arsan, paglikha ng kanais-nais na kondisyon para sa Hukbong nakuha ang lungsod 39 Solun. Sa 13–8, matapos na nawasak ng higit sa 300 Japanese hukbo sa Solun - Vaniamao, ang Hukbong Pula sapilitang sa kawalerya Manchu divisions ng dalawang ng Japan's magpahuli. Hukbong nakuha ang lungsod 39 Vaniamao.

Kaya, pagkatapos ng 6 na araw (mula 9 hanggang 14–8), ang Front ay advanced malalim sa Zabaikal nakatakas mula sa 250 kilometro sa 400 metros.

Samantala, sa silangang Mansurya, ang Far Eastern Front ko, agrabyado ng kadiliman at storms, hindi inaasahang maaga sa kaaway muog ng pera kasama ang mga hangganan. Ang mabangis labanan naganap&lt;ref&gt;Birnhaum 1966: 36.&lt;/ref&gt;.

Artilerya yunit, tangke at makina baril ng militar ng aspeto ng Malayong Silangan ako sa isulong sa mahirap na mga kalagayan sa ang taiga, sila lang ay na matumbok ang kaaway, lamang ay upang gumawa ng paraan para sa kanyang maaga. Sa pamamagitan ng eruplano cover ang Air Force's, pagkatapos ng dalawang araw at gabi, ang Red Army ay 75 metros kilometro, nakuha ang batayang kumpol Khutoi, Dunin&lt;ref&gt;Birnhaum 1966: 15–18.&lt;/ref&gt;.

Ang nakuha Mudanjiang dumating kaya mabangis. Yunit ng 5 Army at Red Army Red Army ng numero ng isa pang-ilong hinati, ang mga review mula sa isulong Mudanjiang. Ang Japanese pwersa ay may intensified upang Mudanjiang block ang Red Army's isulong papunta sa sentro ng Manchu. gamitin nila ang pagpapakamatay parehong koponan, ang patuloy na puna. Sa 14–8, 26 No legions ng Hukbong Pula naabot ang lungsod ngunit ay nakaranas masidhi pagtutol sa pamamagitan ng Japanese hukbo sa wakas sapilitang upang umalis sa lungsod, bumuwelta sa hilagang-silangan&lt;ref&gt;{{Verkkoviite | Tekijä = M. Vuorikoski| Nimeke = Venäjän historia – Neuvostoliitto ja toinen maailmansota| Osoite = http://www.wuorikoski.fi/russia3.htm#maailmansota| Selite = | Ajankohta = | Julkaisija = | Viitattu = 14.07.2007| Kieli = {{in lang|fi}}}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Verkkoviite | Tekijä = M. Vuorikoski| Nimeke = Venäjän historia – Lopullinen voitto| Osoite = http://www.wuorikoski.fi/russia3.htm#voitto| Selite = | Ajankohta = | Julkaisija = | Viitattu = 14.07.2007| Kieli = {{in lang|fi}}}}&lt;/ref&gt;.

Sa ilalim ng mga pangyayari, ang kumander ng Eastern Front ako ay nagpasya na-ipun-ipon ng lakas ng limang Army at ang ilan sa kanilang mga pwersang hinahawakan upang lumikha ng isang singsing sa ilong sa timog, at coordinate sa mga grupo Force bilang 25 hit sa kaliwang pakpak gilid ng Jilin, upang gupitin daan sa North Korea, sa Gitna at Silangang Mansurya.

Sa 14–8, ang Red Army ay nakuha sa Limoiao at Jilin. Sa 08/12, Army ay may won 25 Khunsun, at papunta sa Vansin.

Kaya, mula 9 sa 14–8, ang Eastern Front ko won ang mahalagang tagumpay, paggawa ng kapaki-pakinabang kondisyon thaun nakakasakit sa Harbin, Jilin at Changchun. Kasama ang maaaring mabuhay sa lupa o sa tubig yunit ng armada Pacific, ang Red Army ay nakunan ang port Iuki, Rasin, lagutin makipag-ugnayan sa Hukbo ng Kwantung ng Japan at ang kanyang ulo bumalik sa Korea&lt;ref&gt;Mandelbaum, side 103&lt;/ref&gt;
.

Dawn sa 9–8, sa Eastern Front ako din nagsimula ang pag-atake sa Mansurya mula sa dalawang mga direksiyon:
* Upang ang may-ari ng kasama ang ilog Sungari
* Career suporta sa [[Sakhalin]].
Cape may-ari ng 15 undertakes Army sa tulong ng sa 2nd na brigada ng Amur bangka Red Jiang.
Cape No 2 sundalo ng impanterya sa kumuha No 5.

Dahil sa matagal na pag-ulan Amur River tumaas antas ng tubig, ay dapat na plano sa krus ang mga ilog ng legions ay hindi nakamit bilang binalak.

Mga 9–8 umaga, ang impanterya divisions, sa tulong ng mga hangganan yunit bantay ay nakuha ang pinakamalaking isla sa Amur River, na sumusuporta sa mga yunit ng crossed ang ilog at suporta para sa Jiang Boat Co Amur red operasyon. 08/10 madaling araw sa 9 gabi, sa karamihan ng mga yunit ng Red Army ay na lalaki Shores ilog. Hukbong No 5 sa tulong ng hukbong-dagat ang brigada ng tatlong ilog din overcame at nakuha Usuri County Communications.

Paunang tagumpay ng 15 Army at No 5 ay nilikha legions kanais-nais na kondisyon para sa Red Army sa atake sa bilang 2.

08/10 umaga, pagkatapos ng accounting para sa Communication Khe, legions ng 8 mga review tuwid papunta sa Baosin ay 14–8 at sa lungsod ganap na pag-aari. 15 Army matapos accounting para ibuhos sa bariles Jiang, magpatuloy kasama Sangsing sa Harbin. Hukbong Pula No 2 pagkatapos ng dalawang araw ng labanan ay may ginawa ang lugar sa timog ng Ilog Amur, sa 14–8 simulan ang pagsulong sa Sisika. Sa araw na 14–8, Red Army ay bagsak No 2 pagtatanggol Khaykhe, sa pamamagitan ng sub-sequence Khingan.

Matapos lamang ang anim na araw pagkatapos ng simula ng kampanya, Sobiyet hukbo sa Mongolian armadong pwersa ay may crossed ang solid linya ng depensa ng kalaban, pagsira ng isang mahalagang bahagi ng Japanese at marami pa online access Harbin - Changchun - Shenyang.

==== Pagsisimula ng Digmaang Malamig ====
{{History Of The Cold War}}
[[Talaksan:Marshall Plan.png|left|thumb|Mapa ng mga bansang mapagtatangapan ng tulong [[Marshall Plan]].]]
[[Talaksan:Yalta summit 1945 with Churchill, Roosevelt, Stalin.jpg|thumb|right|Ang &quot;[[Allies of World War II|Big Three]]&quot; sa Yalta Conference, [[Winston Churchill]], [[Franklin D. Roosevelt]] at [[Joseph Stalin]]]]
[[Talaksan:Tu-144-schoenefeld.jpg|thumb|left|300px]]
Nabuo ang Digmaan pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa pagitan ng Estados Unidos at mga kaalyado nito at sa kabilang panig ang mga pangkat ng mga Bansa sa pamumuno ng Unyong Sobyet. Walang tuwirang alitang militar ang dalawang makapangyarihang bansa. Sa halip, umiral ang labanang pandiplomatiko at pangkabuhayan at hidwaan tungkol sa ideolohiya at Kanlurang kapitalismo laban sa komunismo ng Silangang Europa.

Sa simula, nakasentro ang Digmaang ito sa paggamit ng lakas-militar ng Unyong Sobyet at ang pagtatatag ng komunistang pamahalaan sa Silangang Europa. Nagdulot ito ng takot at pangamba sa marami na baka gawing komunista ang Kanlurang Europa pagkatapos makontrol ang Silangang Europa.

Lumawak ang pagkakaiba sa politika ng dalawang panig dahil sa hidwaan sa ideolohiya. Naniniwala ang mga pinunong Marxist-Leninist na wawasakin ng kapitalismo ang sistemang Sobyet. Ang Estados Unidos naman ay may paniniwala at hinala na magpapalawak ng teritoryo at sasakupin ng Union of Soviet Socialist Republics (USSR) ang mundo.

Pagkatapos ng mahabang panahong pagkakaibigan, nag-away ang Estados Unidos At Rusya tungkol sa mga suliranin sa Asya. Nagsimula ang kanilang alitan noong 1917 nang agawin ng mga komunista ang kapangyarihan at itinatag ang Unyong Sobyet at nagpahayag ng digmaang ideolohikal laban sa mga kapitalistang bansa sa kanluran.

Nakialam ang Estados Unidos sa Unyong Sobyet sa pagpapadala ng 10,000 tropa sa pagitan ng 1918 at 1920 at tumanging kilalanin ang bagong Estado hanggang noong 1933. Nagtulong ang dalawang bansa laban sa Germany noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Noong ika-4 hanggang 11 Pebrero 1945, nagpulong sina Pangulong Franklin D. Roosevelt ng Estados Unidos. Punong Ministro Winston Churchill ng Britanya at Josef Stalin ng USSR sa dating palasyo ni Czar Nicholas II sa Crimea sa timog dalampasigan ng Black Sea upang pag-usapan ang kapalaran ng daigdig.

[[Talaksan:Cold war europe economic alliances map en.png|thumb|Alyansang Ekonomikong Europa]]

Napagkasunduan na mananatili ang impluwensiya ng USSR sa mga pook na sinakop ng Red Army sa Silangang Europa. Bukod doon, mahahati ang Germany sa apat na sona na nasa pangangasiwa ng United Kingdom, United States at France sa kanluran at ang USSR sa silangan. Hinati rin ang Berlin na nasa loob ng sona ng Soviet sa ganitong paraan.

Ang kompirmasyon ng balidasyon ng Marxismo ay hindi lamang sa usapin ng pang-ekonomiyang buhay ng lipunan. Sa pusod ng mga mistipikasyon na inilako simula ng 90s ay ang ideya ng panibagong panahon ng pandaigdigang kapayapaan. Ang kataposan ng Cold War, ang paglaho ng bloke sa silangan, na sinabi ni Reagan na &quot;Imperyo ng Dimonyo&quot;, ay di umanong tatapos sa iba't-ibang armadong labanan bunga ng bangayan ng dalawang imperyalistang bloke mula 1947. Sa harap ng mistipikasyong ito hinggil sa posibilidad ng kapayapaan sa ilalim ng kapitalismo, laging binigyang diin ng marxismo ang imposibilidad para sa mga burges na estado na pawiin ang kanilang pang-ekonomiya at militar na tunggalian, laluna sa panahon ng pagbulusok-pababa. Kaya nagawa naming sumulat noong Enero 1990 na &quot;Ang paglaho ng imperyalistang berdugong Ruso, at ang napipintong paglaho ng bloke sa pagitan ng Amerika at kanyang dating mga ‘kasosyo', ay magbukas ng pintuan para sa mas maraming lokal na bangayan. Ang mga tunggalian at labanang ito ay hindi, sa kasalukuyang mga sirkunstansiya, tutungo sa isang pandaigdigang labanan...Sa kabilang banda, dahil sa pagkawala ng disiplinang ipinataw ng presensiya ng mga bloke, ang mga labanang ito ay magiging mas marahas at mas marami, sa partikular, syempre, sa mga lugar na pinakamahina ang proletaryado&quot;. Hindi nagtagal, kinumpirma ng pandaigdigang kalagayan ang analisis na ito, ng pumutok ang unang digmaan sa Golpo sa Enero 1991 at ang digmaan sa dating Yugoslavia sa taglagas ng naturang taon. Magmula noon, walang hinto na ang madugo at barbarikong mga labanan. Hindi na namin malagay lahat dito pero mapansin natin sa partikular:

Hindi na nagmumulto ang digmaan sa pandaigdigang saklaw, pero nakita natin ang pagkalag ng kadena ng imperyalistang mga antagonismo at lokal na mga digmaan na direktang may kaugnayan sa malalaking kapangyarihan, sa partikular ang pinakamakapangyarihan sa kanilang lahat, ang Amerika. Ang Amerika, na sa ilang dekada ay naging ‘pulis ng mundo', ay nagsisikap na patuloy itong ipatupad at palakasin ang kanyang papel sa harap ng ‘panibagong pandaigdigang kaguluhan' na lumitaw pagkatapos ng Cold War. Subalit habang seryoso nitong ginampanan ang kanyang papel, hindi ito ginawa para sa layuning makamit ang istabilidad sa mundo kundi para mapanatili ang kanyang liderato sa mundo, na lalong pinahina ng katotohanang wala na ang semento para pagkaisahin ang bawat imperyalistang bloke - ang banta mula sa karibal na bloke. Sa pagkawala ng ‘bantang Sobyet', ang tanging paraan para maipataw ng Amerika ang kanyang disiplina ay umasa sa kanyang pangunahing lakas, ang kanyang malaking superyoridad sa antas militar. Pero sa paggawa nito, ang imperyalistang polisiya ng Amerika ay siyang naging isa sa pangunahing mga salik ng pandaigdigang instabilidad.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Gaddis|2005|p=33}}&lt;/ref&gt; The United States, Britain, France, Canada, Australia, New Zealand and several other countries began the massive &quot;Berlin airlift&quot;, supplying West Berlin with food and other provisions.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Miller|2000|p=65-70}}&lt;/ref&gt;

[[Talaksan:C-47s at Tempelhof Airport Berlin 1948.jpg|thumb|Pagbabawas ng C-47s sa [[Internasyonal na Paliparan ng Tempelhof|paliparang Tempelhof]] sa Berlin sa kasagsagan ng Berlin Blockade.]]
Ang pagpasok ng Demokratang si Barak Obama sa pagiging pinuno ng pangunahing kapangyarihan sa mundo ay nagluwal ng lahat ng klaseng ilusyon hinggil sa posibilidad ng pagbabago sa estratehikong oryentasyon ng Amerika, isang pagbabago na magbukas ng &quot;panahon ng kapayapaan&quot;. Isa sa mga batayan ng mga ilusyong ito ay ang katotohanan na isa si Obama sa iilang senador na bumoto laban sa interbensiyong militar sa Iraq sa 2003, at hindi katulad ng kanyang Republikanong karibal na si McCain, komitido siya na paalisin ang armadong pwersa ng Amerika mula sa  Iraq. Subalit ang mga ilusyong ito ay madaling bumangga sa realidad. Sa partikular, kung inisip ni Obama na umatras ang Amerika mula sa Iraq, ito ay para mapalakas ang kanyang panghihimasok sa Afghanistan at Pakistan. Dagdag pa, ang pagpapatuloy ng polisiyang militar ng Amerika ay malinaw na makita ng gawin ng bagong administrasyon na Kalihim ng Depensa si Gates, na nominado ni Bush.&lt;ref name=&quot;miller26&quot;&gt;{{Harvnb|Miller|2000|p=26}}&lt;/ref&gt;  In Mayo 1949, Stalin backed down and lifted the blockade.&lt;ref name=&quot;Gaddis 2005, p. 34&quot;&gt;{{Harvnb|Gaddis|2005|p=34}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Miller|2000|p=180-81}}&lt;/ref&gt;

Sa realidad, ang bagong oryentasyon ng diplomasyang Amerika ay sumasang-ayon sa balangkas na nasa itaas. Ang kanyang layunin ay para makuha pa rin ang paghahari ng Amerika sa mundo sa pamamagitan ng kanyang superyoridad sa militar. Kaya ang kilos ni Obama para palakasin ang diplomasya ay para makaipon ng panahon at ispasyong kailangan para sa hindi maiwasang imperyalistang interbensiyon sa hinaharap ng kanyang militar, na sa kasalukuyan ay napakanipis at lubhang pagod na para isustini ang isa pang teatro ng digmaan kasabay ng Iraq at Afghanistan.

[[Talaksan:Truman signing National Security Act Amendment of 1949.jpg|left|thumb|Si Pangulong Truman, habang lumalagda sa '''''National Security Act of 1947''''' na kasama ang bisita sa Opisinang Oval.]]

Subalit, gaya ng laging binigyang diin ng IKT, merong dalawang magkaibang opsiyon sa loob ng burgesya para makamit ang layunin nito:
Ang unang opsiyon ay pinatupad ni Clinton sa kataposan ng 90s sa dating Yugoslavia, kung saan nagawa ng Amerika na makuha ang suporta ng pangunahing mga kapangyarihan sa kanlurang Uropa, sa partikular Alemanya at Pransiya, para makipagtulungan sa pambobomba ng NATO sa Serbia para pilitin itong iwanan ang Kosovo.&lt;ref name=&quot;oneil15&quot;&gt;{{cite book|last=O'Neil|first=Patrick|title=Post-communism and the Media in Eastern Europe|publisher=Routledge|year=1997|isbn=0714647659|p=15-25}}&lt;/ref&gt;

Ang ikalawang opsiyon ay ginamit sa digmaan sa Iraq sa 2003, na nangyari sa kabila ng mariing pagtutol ng Alemanya at Pransiya, na sa panahong ito, ay suportado ng Rusya sa loob ng UN Security Council.

Subalit, alinman sa mga opsiyong ito ay hindi napigilan ang paghina ng liderato ng Amerika. Ang polisiya na ipilit ang mga bagay, na nakita sa dalawang termino ni Bush Junior, ay nagbunga hindi lang ng kaguluhan sa Iraq, na hindi na mapangibabawan, kundi sa lumalaking pagkakahiwalay ng diplomasyang Amerikano, na makita partikular sa ilang bansa na sumuporta sa Amerika sa 2003, tulad ng Espanya at Italya, ay lumayo na mula sa adbenturismo sa Iraq (hindi pa kasama ang patagong pagdistansiya ni Gordon Brown at gobyernong Britanya mula sa walang kondisyon na suporta na binigay ni Tony Blair sa adbenturismo sa Iraq). Sa panig nito, ang polisiyang &quot;kooperasyon&quot; na nais ng mga Demokrata ay walang katiyakan na makuha ang katapatan ng mga kapangyarihang nais kabigin ng Amerika sa kanyang gawaing militar, partikular dahil nagbigay ito sa ibang kapangyarihan ng mas malawak na puwang ng maniobra para itulak ang kanilang sariling interes.

Sa ngayon, halimbawa, ang administrasyong Obama ay nagpasya ng mas pampalubag-loob na polisiya sa Iran at mas mahigpit naman sa Israel, dalawang oryentasyon na patungo sa iisang direksiyon dahil halos lahat ng mga Unyong Uropeo, laluna ang Alemanya at Pransiya, dalawang bansang naglalayong muling makuha ang kanilang dating impluwensiya sa Iraq at Iran. Ang oryentasyong ito ay hindi makapigil sa paglitaw ng mayor na mga tunggalian ng interes sa pagitan ng mga bansang ito at ng Amerika, laluna sa bahagi ng silangang Uropa (kung saan sinisikap ng Alemanya na mapanatili &quot;de-prebilihiyong&quot; relasyon sa Rusya) o Aprika (kung saan ang dalawang paksiyon na siyang dahilan ng karahasan at kaguluhan sa Congo ay sinusuportahan ng Amerika at Pransiya).

Sa mas pangkalahatan, ang paglaho ng pagkahati ng mundo sa dalawang malaking bloke ay nagbukas ng pintuan para sa mga ambisyon ng nasa ikalawang antas ng mga imperyalista na lalupang nagpagulo sa internasyunal na sitwasyon. Ito ang kaso halimbawa sa Iran, na ang layunin ay makuha ang dominanteng posisyon sa Gitnang Silangan sa ilalim ng bandilang paglaban sa &quot;Makapangyarihang Satanas&quot; na Amerika at sa paglaban sa Israel. May malawak na kaparaanan, pinalawak ng Tsina ang kanyang impluwensiya sa ibang kontinente, partikular sa Aprika kung saan ang kanyang lumalaking pang-ekonomiyang presensiya ang batayan para sa diplomatiko at militar na presensiya, gaya ng nangyari sa digmaan sa Sudan.

Kaya ang perspektiba na haharapin ng mundo matapos mahalal si Obama bilang pinuno ng pinakamalaking kapangyarihan sa mundo ay hindi pundamental na kaiba sa sitwasyon na nangibabaw hanggang ngayon: patuloy na komprontasyon sa pagitan ng mga kapangyarihan ng una o ikalawang hanay, patuloy na barbarikong mga digmaan na may mas mapaminsalang resulta (gutom, epidemya, malawakang dislokasyon) para sa mga populasyon na namuhay sa pinag-aagawang mga erya. Dapat din nating ikonsidera kung ang instabilidad na tinulak ng paglala ng krisis sa kabuuang serye ng mga mahirap na bansa ay hindi magbunga ng intensipikasyon ng mga komprontasyon sa pagitan ng pangkating militar sa loob ng mga bansang ito, na tulad ng dati, may partisipasyon ng iba't-ibang imperyalistang kapangyarihan. Naharap sa ganitong sitwasyon, si Obama at ang kanyang administrasyon ay hindi kayang ipagpatuloy ang mapandigmang mga polisiya ng kanyang mga nasundan, tulad ng nakita natin sa Afghanistan halimbawa, isang polisiya na kahalintulad ng lumalaking barbarismong militar.

==== Digmaang Sobyet-Afghan ====
{{see|Digmaang Sobyet-Afghan}}
[[Talaksan:SovietInvasionAfghanistanMap.png|thumb|right|250px|Ang Pagsalakay ng Sobyet]]

Ang Afghanistan ay  sumang-ayon sa pamamagitan ng 1,747, si [[Ahmad Shah Abdali]], na pinasiyahan hanggang sa kanyang kamatayan 1772  Ang rehiyon ay dati nanirahan ng ilang iba't-ibang grupo ng mga pambansang upang malutas.
Sa panahon ng 1800s at unang bahagi ng 1900s tried parehong Russia at ang British Empire upang makontrol ang Afghanistan, at pagkatapos, ito ay sa pagitan ng mga dakilang kapangyarihan (Britain kinokontrol na sa panahon na iyon malaking bahagi ng Timog Asya). Ito ay nagdulot, maki alia, sa tatlong mga Anglo-Afghan digmaan, kung saan ang ikatlong natapos na ang nanalo Afghans pinananatili nito sa pagsasarili.
Afghanistan ay matapos na ito na gumagana ng maayos, albeit mahirap, relihiyon para sa monarkiya tungkol sa 300 taon. Nasasalungat sa mga dati na imahe ng Taliban at veils, ito ay isang napaka-liberal na bansa na may isang ayon sa kaugalian nagsasarili kanayunan. Problema ay maaaring lumabas dahil, subalit, at kahit na [[Afghanistan]] ay kanyang makatarungang bahagi ng demagogues at insurgents, at mag-alaga ng mga problemang ito bago namin nakuha ang isang pyudal na sistema kung saan ang vassals kinuha sa pangangalaga ng mga problema sa mga lokal na level (mga vassals Gusto mamaya play ng isang malaking papel na ginagampanan sa digmaan).

[[Talaksan:BMD-1 in Afghanistan.jpg|thumb|left|250px|Mga Sobyet na paratroopers, sakay ng [[BMD-1]] sa [[Kabul]]]]
1,973 ibagsak, gayunman, ang huling hari, Zahir Shah, sa isang walang dugo kapalaran sa pamamagitan ng kanyang mga pinsan, Mohammed Daoud, na mamaya ibinigay ang kanyang sarili na itinalaga sa unang pangulo ng bansa.&lt;ref name=GarthoffPages1017-1018&gt;{{cite book|last=Garthoff|first=Raymond L.|title=Détente and Confrontation|location=Washington D.C.|publisher=The Brookings Institute|year=1994|pages=1017–1018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Arnold|first=Anthony|title=Afghanistan’s Two-Party Communism: Parcham and Khalq|location=Stanford|publisher=Hoover Institution Press|year=1983|page=96}}&lt;/ref&gt;
Rehimeng ito pinasiyahan hanggang 1,978, kapag ang mga partido komunista PDPA isinasagawa ang tinatawag na Saur rebolusyon at sa mga lider Noor Mohammed taraki ang naging bagong pangulo. Magkano pinasiyahan ang mga Sobyet rebolusyon ay di maliwanag, pero ang mga ito sa anumang paraan ay kasangkot diyan ay walang pag-aalinlangan (para sa mga halimbawa, ay ang pulutong ng mga [[Kasim Husseini]], ipinadala mula sa Russia para sa tunay na dahilan). Ang aming mga pagsusulit ay na bagaman ang mga Sobyet malinaw naman appreciated at suportado ng Saur rebolusyon, sinabi nila wala na impluwensiya ng mga kaganapan, maliban na ito marahil ay sa at nagsimula ang lahat ng ito, sila ay sa ibang salita ang isang papel sa Afghan rebolusyon, maihahambing sa [[Germany]]'s papel sa [[Russian]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Fisk|first=Robert|title=The Great War for Civilisation: the Conquest of the Middle East|location=London|publisher=Alfred Knopf|year=2005|pages=40–41|isbn=1-84115-007-X}}&lt;/ref&gt;
Revolutionaries nakatutok sa Kabul, na kung saan din pinamamahalaang upang makakuha ng kontrol kapag ito ay na-iisip na sa pamamagitan ng panalong ang pangunahing Estado ay manalo sa bansa, kung saan ang mga populasyon sa mga nayon at bukid na lugar, parang hindi halata ito. Palagay na ito ay bahagyang tama, karamihan ng populasyon ay relatibong sa una natural sa pamamagitan ng pagbabago ng kapangyarihan, ngunit ito ay overturned kapag ang PDPA partido ay nagsimulang ipatupad ang mga pagbabago sa mga magdala ng bansa para maging isang tunay na komunista ng estado na kung saan ang mga Sobyet modelo. Problema lumitaw kapag PDPA ng mga ideya tungkol sa nakaplanong ekonomiya, at sekularismo ay hindi appreciated sa Afghanistan's liberal, konserbatibo Muslim (ang mga partido ay sa isip na ang komunismo ay magkaroon ng isang makabuluhang epekto sa pampolitika na klima ilagay sa aming mga isip).&lt;ref&gt;{{Cite web |title=''The Soviet Invasion of Afghanistan in 1979: Failure of Intelligence or of the Policy Process? - Page 7 |url=http://isd.georgetown.edu/Afghan_1_WR_group.pdf |access-date=2010-07-07 |archive-date=2009-03-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090325144233/http://isd.georgetown.edu/Afghan_1_WR_group.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Isang uri ng paggalaw ng paglaban ay nagsimula sa ilang sandali lamang matapos na ito ay may isang pulutong ng mga armadong pakikibaka. Tulad ng paglaban sa pangkalahatan ay binigyan ng pangkaraniwang pangalan Mujahedin, na kung saan ay ang maramihan ng Arabic salitang &quot;mujahid&quot;, ibig sabihin ay &quot;ang labanan&quot;, ngunit sa halip ay nauunawaan bilang &quot;ang dala ng Jihad.&quot; Ang mga Muslim laban Fighters ay nagkaroon ng malakas na suporta mula sa Pakistan, kung saan ang kanilang labanan ay nakita bilang isang makatwiran pagtatanggol laban sa masama aaklas, at sa karamihan ng mga kanluranin sa mundo, kung saan ito ay makikita bilang isang mahusay na masama para sa komunismo.
PDPA hinahangad militar aid mula sa Unyong Sobyet, na sa una ay napaka-urong-sulong na ang pagpapadala ng hukbo sa bansa. Sobyet Union, gayunman, ay handa sa pananalapi ang makipag-away, at may na ang pera ay maaaring bumili ng PDPA militar ng suporta mula sa mga nabanggit vassals.
[[Talaksan:Muja on radio in Munda Dir.jpg|thumb|Isang mandirigmang [[mujahideen]] sa[[Kunar]] na gumagamit ng kommunikasyon.]]

Kahit sa loob ng PDPA ay, gayunman, ang labanan, sa pagitan ng matinding Khalqisterna at ang mas katamtaman Parchamisterna. Mga kasalungat na humantong sa presidente taraki, na belonged Parchamisterna, bigti ang tag-init ng 1,979 at ang Khalqisternas lider Hafizullah Amin ipinahayag ang kanyang sarili sa bagong pangulo. Amin ay very hard sa populasyon (tungkol sa 1.5 million&lt;ref&gt;Gregory Feifer ''The Great Gamble'', pp.169-170&lt;/ref&gt; Afghans ay tinatayang may namatay sa panahon ng kanyang kaharian ng takot), habang siya ay gumanap ng isang nakakagulat na malambot na linya ng mga banyagang patakaran tungo sa Estados Unidos at Pakistan, na humantong sa Sobyet paglusob Pasko 1979
Ang pagsalakay ay hindi itinuro laban sa mga rebels pagsalungat, ngunit laban sa mga Komunista na pamahalaan, na kung saan sila sa una suportado.&lt;ref&gt;{{cite book | last = Yousaf, Mohammad &amp; Adkin, Mark | title = Afghanistan, the bear trap: the defeat of a superpower | year=  1992 | publisher = Casemate |isbn= 0 9711709 2 4| pages= 159}}&lt;/ref&gt;

==== Panunungkulan ni Mihail Gorbačëv ====
[[Talaksan:Reagan and Gorbachev signing.jpg|thumb|250px|right|Si [[Mga Pangulo ng Estados Unidos|Pangulo]] [[Ronald Reagan]] at Sekretyang Heneral ng Sobyet [[Mihail Gorbačëv]] na pinipirmahan ang [[Kasunduang Intermediate-Range Nuclear Forces|Kasunduang INF]] , noong 1987.&lt;ref&gt;[http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m1282/is_n12_v42/ai_9119705 The red blues&amp;nbsp;— Soviet politics] by Brian Crozier, ''[[National Review]]'', 25 Hunyo 1990.&lt;/ref&gt;]]
Noong 1985, nahirang na pinuno ng Partidong Komunista si Gorbachev. Sa simula pa lamang ng kanyang pamumuno, ipinadama na niya ang pagpapatupad sa mag ng pagbabagong Radikal. Pinakasentro ng mga Radikal na repormang kanyang ipinatupad ang tinatawag na Perestroika o pagrereorganisa o pagrereestruktura. Pangunahing prinsipyo ng Perstroika ang nagsasaad na hindi kailanman maaaring gamitin ang Sandatang Nuklear upang matupad ang layuning Pampolitika, Ekonomik at ideolohikal ng isang Bansa. Batay dito, walang saysay at hindi makatwiran ang Armas-Nuklear. Sa anumang digmaan magagamit ang Armas-Nuklear , walang maituturing na panalo o natalo sapagkat mawawala ang kabihasnan ng buong Daigdig&lt;ref&gt;[http://www.rspp.su/sobor/conf_2006/istoki_duh_nrav_crisis.html Origins of Moral-Ethical Crisis and Ways to Overcome it] by V.A.Drozhin Honoured Lawyer of Russia.&lt;/ref&gt;.

== Patakaran ==
{{see|Mga Konstitusyon ng Unyong Sobyet}}
Para sa unang pagkakataon ay sa 1923 sa ang Sobiyet Union binuo ng isang buong saligang batas, ang Sobiyet Saligang-Batas ng 1924 . Ito ay sa 1936 sa pamamagitan ng Stalin Saligang Batas papalitan.

Pormal, ang Sobiyet Union ay isang pederal na unyon ng mga manghahalal estado ( republics ), sa katunayan ito ay isang centrally -pinamamahalaan, at ang Russian SFSR-dominado estado. Panggalan lamang, ito ay democratically sa pamamagitan ng mga konseho ng Russian Совет / o ang Sobiyet parliyamento pinasiyahan. Ang tunay na kapangyarihan ay ngunit palaging kasama ang pamumuno ng Partido Komunista ng Sobiyet Union , ang bansa lalo na sa ilalim ng Stalin totalitaryo , mamaya sa halip diktatoryal maghahari.  Sa katapusan ng USSR undertook Mikhail Gorbachev sa ilalim ng susi salita glasnost at perestroika pagsisikap at epektibong demokratikong institusyon sa kitang ipakilala.

Ang Pamahalaan ng Sobiyet Union ay hindi lamang ang mananagot para sa mga batas, pangangasiwa at kapangyarihan ng bansa kundi pati na rin pinamamahalaang ang ekonomiya. Ang pangunahing mga pampolitikang mga desisyon kinuha sa pamamagitan ng mga pangunahing institusyong pampolitika ng bansa, ang Partido Komunista ng Sobiyet Union (CPSU).

Sa huli 1980s ay ang pormal na estruktura ng estado na katulad ng sa kanluran sistemang pampolitika na inayos. Ito magtakda ng isang saligang-batas, ang lahat ng institusyon ng estado at isang garantiya sa mga mamamayan ng isang serye ng mga pampolitikang karapatan at mga karapatan bilang mamamayan. Ang isang pambatasan kapangyarihan, ang Kongreso ng People's Deputies at isang permanenteng pambatasan Konseho, ang kataas-taasang Sobyet , bilang isang kinatawan ng katawan na kumakatawan sa kapangyarihan ng mga tao. Ang kataas-taasang Sobyet inihalal ang presidyum , ang Chairman rin ay nagsilbi bilang pinuno ng estado at supervised ng Konseho ng People's Commissars, mamaya ang Konseho ng mga ministro , na sa tamang bilang ng mga executive kapangyarihan. Ang Chairman ng Konseho ng People's Commissars, na ang halalan ay na-confirm sa pamamagitan ng kongreso ay ang pinuno ng pamahalaan.  Isang verfassungsbasierte puwersa ng hukuman ay kinakatawan ng isang sistema ng korte, ang chief ng Korte Suprema ay. Ang Korte Suprema ay responsable para sa pagsubaybay ng legalidad ng mga institusyon ng pamahalaan. Ayon sa Saligang-Batas ng 1977, ang bansa ay isang pederal na estruktura, exhorting ang iba't-ibang mga republics ng mga tiyak na pinakamataas na puno mga karapatan (hal. ang desisyon sa politika minorya).

Sa pagsasanay, gayunman, marami sa mga tungkulin ng iba't-ibang mga institusyon ng pamahalaan mula sa mga lamang awtorisadong partido, CPSU ang gumanap. Ang tunay pundasyon, at patakaran ng mga desisyon na nakuha sa pamamagitan ng partido at tinanggap ng pamahalaan, sa halip ang mga desisyon ng partido ratified bilang batas mismo ay nagpasya. Ang bilang ng mga iba't-ibang mekanismo nakasisiguro na ang pamahalaan ay sumali sa mga desisyon ng partido. Habang naroon ay ang mga mamamayan ng Sobiyet Union upang magpasya sa lahat ng mga halalan, kung saan ang kandidato na kanilang pinili, ngunit bilang na kabilang sa lahat ng kandidato ng Partido Komunista at had sa ay inilabas up sa pamamagitan ng mga partido, ay ang Partido Komunista at ibahagi ang lahat ng mga mahahalagang posisyon sa pamahalaan sa mga tao ng partido pamumuno sa ay tapat. Ang mga tao sa mga posisyon ng pamahalaan ay mahigpit na supervised ng CPSU, upang maiwasan ito differed mula sa mga opisyal na linya.

Ang pangunahing gawain ng ehekutibo sangay , ang Konseho ng mga ministro, ay ang pamamahala ng ekonomiya. Ang Konseho ng ministro ay sa buong panahon ng kanyang buhay sa Partido Komunista abala tapat sa politiko, ang chairman ng Konseho ng mga ministro ay palaging isang miyembro ng Politburo, ang central tagahatol ng CPSU. Kadalasan ito ay din ang Pangkalahatang Kalihim ng Partido ang kanyang sarili, ang chairman ay isang nangingibabaw na posisyon sa ibabaw ng iba pang mga ministro.

Ayon sa Saligang-Batas ng 1978 ay ang pinakamataas na pambatasan katawan ng Sobiyet Union ng Kongreso ng People's Deputies .Ang pangunahing gawain ng batasang-bansa ay ang halalan ng isang mas maliit na, permanenteng legislative Assembly, ang kataas-taasang Sobyet sa chairman nito, ang pinuno ng estado ay sa parehong oras. Kahit ang Kongreso ng People's theory ay nag-iisa ang mga karapatan sa magpatibay batas, siya ay nakilala lamang bihira, sa draft batas ng Partido, ang Konseho ng mga ministro at ang kataas-taasang Soviets sa sumang-ayon.

== Politika ==
{{see|Politika ng Unyong Sobyet}}
{{see|Talaan ng mga pinuno ng Unyong Sobyet}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Pinuno ng Estado !! Pinuno ng Pamahalaan
|-
|
: Pinuno ng Komite ng Sentrong Ehekutibo:
* [[Kamenev, Lev Borisovich|L. B. Кamenev]] (mula noong Oktubre 27 (Nobyembre 9) 1917),
* [[Sverdlov, Yakob|Y. Sverdlov]] (с 8 Nobyembre (21 Nobyembre) 1917),
* [[Kalinin, Mihail Ivanovich|M. I. Каlinin]] (с 30 Marso 1919).

: (Presidyum ng Ehekutibong Komite Sentral) USSR:
* [[Kalinin, Mihail Ivanovich|M. I. Каlinin]] 1938—1946
* [[Shvernik, Nikolai Mihailovich|Н. М. Shvernik]] 1946—1953
* [[Voroshilov, Clement Еfremovich|К. Е. Voroshilov]] 1953—1960
* [[Brezhnev, Leonid Ilich|L. I. Brezhnev]] 1960—1964, Ang unang Kalihim-Heneral ng PKSU (1964—1982)
* [[Mikoyan, Аnastas Ivanovich|A. I. Мikoyan]] 1964—1965
* [[Podgorny, Nikolai Viktorovich|N. V. Podgorny]] 1965—1977
* [[Brezhnev, Leonid Ilich|L. I. Brezhnev]] (1977—1982), Ang unang Kalihim-Heneral ng PKSU PKSU (1964—1982)
* [[Andropv, Yuri Vladimorovich|Y. V. Аndropov]] (1983—1984), Kalihim-Heneral ng PKSU(1982—1984)
* [[Chernenko, Кonstantin Ustinovich|К. U. Chernenko]] (1984—1985), Kalihim-Heneral ng PKSU (1984—1985)
* [[Gromyko, Аndreiy Аndreyevich|А. А. Gromyko]] (1985—1988)
* [[Gorbachev, Mihail Sergeyevich|М. S. Gorbachev]] (1985—1991), Kalihim-Heneral ng KPSU 1985—1991.

: Президент СССР:
* М. С. Горбачёв [[15 марта]] 1990 — [[25 декабря]] 1991.
|
: Председатели Совета Народных Комиссаров (с [[15 апреля]] [[1946 год]]а — Совета Министров) СССР:
* [[Ленин, Владимир Ильич|В. И. Ленин]] (1922—1924)
* [[Рыков, Алексей Иванович|А. И. Рыков]] (1924—1930)
* [[Молотов, Вячеслав Михайлович|В. М. Молотов]] (1930—1941)
* [[Сталин, Иосиф Виссарионович|И. В. Сталин]] (1941—1953), генеральный секретарь ЦК ВКП (б) (КПСС) в 1922—1934
* [[Маленков, Георгий Максимилианович|Г. М. Маленков]] (март 1953—1955)
* [[Булганин, Николай Александрович|Н. А. Булганин]] (1955—1958)
* [[Хрущёв, Никита Сергеевич|Н. С. Хрущёв]] (1958—1964), первый секретарь ЦК КПСС в 1953—1964
* [[Косыгин, Алексей Николаевич|А. Н. Косыгин]] (1964—1980)
* [[Тихонов, Николай Александрович|Н. А. Тихонов]] (1980—1985)
* [[Рыжков, Николай Иванович|Н. И. Рыжков]] (1985—1991)

: Премьер-министр СССР:

* [[Павлов, Валентин Сергеевич|В. С. Павлов]] (1991)

: Председатель [[Комитет по оперативному управлению народным хозяйством СССР|КОУНХ СССР]], [[Межреспубликанский экономический комитет СССР|МЭК СССР]]:

* [[Силаев, Иван Степанович|И. С. Силаев]] (1991)
|}
    
{{Wikisource|Treaty on the Creation of the USSR}}

Noong huling 1980's, ang gobyerno ay nagpakita ng maraming karakter sa kilalang demokratikong liberal ng sistemang pampolitika. Sa karamihan, ang konstitusyon at nagtayo ng ibat-ibang organisasyon ng gobyerno at grantiya ang mga mamamayan ng pampolitika at karapatang pantao. Ang lehislatura at binubuo ng [[Congress of People's Deputies]],at ang matibay na lehislatura, ang [[Supremong Sobyet]], at [[Council of Ministers of the USSR|Council of Ministers]]&lt;ref&gt;http://www.britannica.com/EBchecked/topic/288956/inquisitorial-procedure&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://law.jrank.org/pages/7663/Inquisitorial-System.html&lt;/ref&gt;.

Ang pamahalaan ng Unyong Sobyet ay ibibigay sa ekonomiya ng bansa at lipunan. Ito ay ipinatupad sa desisyon na ginawa ng mga nangungunang mga institusyong pampolitika sa bansa, ang Partido Komunista ng Sobiyet Union (CPSU).

Sa huli 1980s, ang gobyerno ay lumitaw na magkaroon ng maraming mga katangian sa karaniwang sa liberal demokratikong sistemang pampolitika. Halimbawa, ang saligang batas ng isang itinatag lahat ng mga organisasyon ng pamahalaan at ibinibigay sa mga mamamayan ng isang serye ng mga pampolitika at sibiko karapatan. Ang isang pambatasan katawan, ang Kongreso ng People's Deputies , at ang kanyang nakatayo lehislatura, ang kataas-taasang Sobyet , kinakatawan ang prinsipyo ng soberanya popular. Ang kataas-taasang Sobyet, kung saan ay isang inihalal chairman na nagbigay pinuno ng estado, oversaw ang Konseho ng mga ministro , na sa tamang bilang ang executive sangay ng pamahalaan.

Ang chairman ng Konseho ng mga ministro, na ang pagpili ay inaprobahan ng kataas-taasang Sobyet, nagbigay pinuno ng pamahalaan. Ang isang constitutionally based panghukuman sangay ng pamahalaan kasama ang isang hukuman na sistema, buhok sa pamamagitan ng Kataas-taasang Hukuman, na noon ay responsable para sa overseeing ang pagtalima ng Sobyet batas sa pamamagitan ng pamahalaan katawan.  Ayon sa 1977 Saligang Batas Sobyet , ang gobyerno ay nagkaroon ng mga pederal na estruktura, na nagpapahintulot sa republics ng ilang kapangyarihan sa pagpapatupad ng patakaran at nag-aalok ng national minorities ang anyo ng pagsali sa pamamahala ng kanilang sariling mga gawain.

Sa pagsasanay, gayunman, ang gobyerno ay kitang-kita differed mula sa Western sistema. In the late 1980s, the CPSU performed many functions that governments of other countries usually perform. Sa huli 1980s, ang CPSU ginanap sa maraming mga function na ang mga pamahalaan ng ibang bansa ay karaniwang gumanap. For example, the party decided on the policy alternatives that the government ultimately implemented. Halimbawa, ang mga partido ay nagpasya sa ang alternatibo patakaran na pamahalaan ang ipinatupad sa huli. The government merely ratified the party's decisions to lend them an aura of legitimacy. Ang pamahalaan lamang ratified desisyon ng partido sa bang ipahiram sa kanila ang isang aura ng pagkalehitimo.

Ang CPSU ay ang ginagamit ng iba't-ibang pamamaraan upang matiyak na ang pamahalaan ng adhered upang ang mga patakaran. Ang mga partido, ang paggamit nito nomenklatura kapangyarihan, inilagay nito loyalists sa mga posisyon ng pamumuno sa buong pamahalaan, kung saan sila ay napapailalim sa kaugalian ng demokratikong sentralismo.Ang katawan ng partido ay malapit na binabantayan ang kilos ng Ministries pamahalaan, mga ahensiya, at lehislatibong organo.

Ang nilalaman ng Saligang Batas ng Sobyet differed sa maraming mga paraan mula sa tipikal na konstitusyong kanluranin. Ito ay karaniwang inilalarawan sa mga umiiral na mga relasyon pampolitika, gaya ng tinukoy sa pamamagitan ng CPSU, sa halip na prescribing ng isang magandang hanay ng mga pampolitikang mga relasyon. Ang Saligang Batas ay mahaba at detalyadong, pagbibigay ng teknikal na detalye para sa mga indibidwal na organo ng pamahalaan. Ang Saligang Batas kasama pampolitikang pahayag, tulad ng mga banyagang patakaran ng mga layunin, at ibinigay ng isang panteorya kahulugan ng estado sa loob ng ideological framework ng Marxism-Leninism . Ang CPSU pamumuno ay maaaring radically baguhin ang saligang batas o muling paggawa ito ganap na, tulad ng ito ay ilang ulit sa buong kasaysayan nito.

Ang Sanggunian ng mga ministro sa tamang bilang ng executive body ng pamahalaan. Its most important duties lay in the administration of the economy. Ang pinaka-mahalagang mga tungkulin ilatag sa pangangasiwa ng ekonomiya. The council was thoroughly under the control of the CPSU, and its chairman—the Soviet prime minister —was always a member of the Politburo . Ang mga konseho ay lubusan sa ilalim ng kontrol ng CPSU, at chairman nito-ang Sobiyet kalakasan ministro -ay palaging isang miyembro ng Politburo . The council, which in 1989 included more than 100 members, was too large and unwieldy to act as a unified executive body. Ang konseho, na sa 1989 kasama ng higit sa 100 mga kasapi, ay masyadong malaki at mahirap gamitin upang kumilos bilang isang pinag-isa katawan executive. The council's Presidium , made up of the leading economic administrators and led by the chairman, exercised dominant power within the Council of Ministers. Ang konseho ng presidyum , na binubuo ng mga pangunahing pang-ekonomiyang mga administrator at inakay ng chairman, exercised nangingibabaw na kapangyarihan sa loob ng Konseho ng mga ministro.

Ayon sa Saligang Batas, bilang susugan sa 1988, ang pinakamataas na pambatasan katawan sa Sobiyet Union ay ang Kongreso ng People's Deputies, na convened sa unang pagkakataon Mayo 1989. Ang pangunahing gawain ng batasang-bansa ay ang halalan ng kongreso nakatayo, ang kataas-taasang Sobyet, at ang halalan ng mga pinuno ng Kataas-taasang Sobyet, na sa tamang bilang pinuno ng estado. Sa teorya, ang Kongreso ng People's Deputies at ang kataas-taasang Sobyet ay malaki sa lehislatibong kapangyarihan.

Sa pagsasanay, gayunman, ang Kongreso ng People's Deputies matugunan at madalang lamang upang maaprubahan ang mga desisyon na ginawa ng partido, ang Konseho ng mga ministro, at ang kanyang sariling mga kataas-taasang Sobyet. Ang kataas-taasang Sobyet, ang presidyum ng Kataas-taasang Sobyet, ang chairman ng kataas-taasang Sobyet, at ang Konseho ng ministro ay malaking kapangyarihan na gumawa ng batas na batas, decrees, resolution, at umiiral na mga order sa populasyon. Ang Kongreso ng People's Deputies ay ang kapangyarihan upang pagtibayin mga desisyon.

==== Sistemang Panghukuman ====
{{see|Mga Batas ng Unyong Sobyet}}
Ang puwersa ng hukuman ay hindi malaya mula sa iba pang sangay ng pamahalaan. Ang Korte Suprema supervised ang mas mababang korte at inilapat ang batas bilang itinatag ng Saligang-Batas o bilang interpreted sa pamamagitan ng Kataas-taasang ang Sobyet. Ang Constitutional pagkapansin Committee susuriin ang constitutionality ng batas at gawa. Ang Sobiyet Union utilized ang pansiyasat sistema ng batas Romano , na kung saan ang hukom, prokurator, at pagtatanggol abogado trabaho collaboratively upang maitaguyod ang katotohanan.

==== Ang Estadong Sobyet ====
Ang Unyong Sobyet ay isang pederal na estado na binubuo ng 15 republics (16 sa pagitan ng 1946 at 1956) ay sumali sa sama-sama sa isang kusang-loob theoretically unyon; ito ay ang manilay-nilay sitwasyon na binuo ang batayan ng Byelorussian at Ukrainian SSRs  pagiging kasapi sa [[United Nations]] . Sa iba, isang serye ng mga teritoryal na yunit na binubuo ng republics. Ang republics din na nakapaloob HURISDIksiyon naglalayong maprotektahan ang interes ng pambansang minorities. Ang republics ay kanilang sariling mga constitutions, na, kasama ang lahat ng kasapi sa unyon Saligang Batas, ay nagbibigay ng panteorya dibisyon ng kapangyarihan sa Sobiyet Union.

Lahat ng mga republics maliban Russian SFSR ay ang kanilang sariling mga partido komunista. Sa 1989, gayunman, ang CPSU at ang sentral na pamahalaan pinanatili ang lahat ng makabuluhang kapangyarihan, setting ng mga patakaran na na-executed by republikano, probinsiya, oblast, at distrito na pamahalaan. Ang isa ay ang Sobiyet ng Union , na katawanin mga tao nang walang itinatangi, at ang mga Sobyet ng mga nasyonalidad , na kinakatawan ng iba't-ibang ethnicities sa Union ng Sobiyet Sosyalista Republics.

==== Pinuno ng Konseho ng Mamamayang Komisar ng Unyong Sobyet&lt;ref&gt;{{cite web|author=Encyclopædia Britannica |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/288956/inquisitorial-procedure |title=inquisitorial procedure (law) - Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com|accessdate=2010-05-16}}&lt;/ref&gt; ====

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot; width=&quot;100%&quot;
! !! Pangalan !! Panunungkulan !! Komento
|-
| [[Talaksan:Mikhail Gorbachev 1987 Cropped.jpg|90px|Mikhail Gorbatsjov]] || [[Mikhail Gorbachev]] || 1985–1991 || Si Gorbachev ang nagpatigil ng mga transaksiyon ng buong unyon.
|-
|  || [[Konstantin Chernenko]] || 1984–1985 || Si Chernenko ay namuno sa 13 hukbo ng unyon, siya ang ikaanim ng [[Sekretarya Heneral ng Partido Komunista ng Unyong Sobyet]].
|-
|  || [[Yuri Andropov]] || 1982–1984 || Namuno si Andropov sa Rebolusyong Hungarian at ikalimang Sekretarya Heneral.
|-
| [[Talaksan:Brezhnev 1973.jpg|90px|Leonid Brezjnev]] || [[Leonid Brezhnev]] || 1964–1982 || Pinaganda ni Brezhnev ang ekonomiya ng kanyang bansa, at pinangalanang ''Pinakamagaling, pinaigting ang relasyon ng Unyong Sobyet sa [[Estados Unidos]] noong 1970 at pinabalik ang hukbong sobyet mula sa  [[Krisis sa Afghanistan|Afghanistan 1979]]. Sa panahon ni Brezhnev, ginawa ulit ang lyriko ng pambansang awit na hindi naglalaman ng pagpuri kay Stalin.
|-
| [[Talaksan:Nikita Khrusjtsjov.jpg|90px|Nikita Khrusjtsjov]] || [[Nikita Khrushchev]] || 1953–1964 || Ginawa ni Khrushchev ang kanyang makakaya para pigilan ang [[Krisis sa Cuba]]. Ginawa niya ang tinatawag na de-Stalinization sa pamamagitan ng pagbura ng buong lyriko ng pambansang awit ng mga Sobyet (dahil ito ay naglalaman ng pagpuri kay Stalin), pagpapalit ng pangalan ng mga lungsod na nakapangalan kay Stalin (tulad ng Stalingrad na naging Leningrad na ngayon ay Saint Petersburg), at pagtatanggal sa mga istatwa ni Stalin.
|-
|  || [[Georgy Malenkov]] || 1953 || Ama ni Malenkov si Stalin na kilala sa buong bansa, at inagaw sa kanya ang kapangyarihan.
|-
||| [[Joseph Stalin]] || 1924–1953 || Si Stalin ang heneral na nagpapanalo ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig para sa Unyong Sobyet at gumawa ng mga reporma na makakatulong sa bansa, mas lalo sa ekonomiya na malaki ang kontribusyon. Kilala rin siya sa mga marahas na pagpatay sa mga &quot;kalaban ng komunismo&quot;, at ang pagpatay na ito ay tinatawag na &quot;Great Purge&quot;.
|-
||| [[Vladimir Lenin]] || 1922–1924 || Si Lenin ang nagtatag ng buong Unyong Sobyet at namuno sa mga [[Bolsheviks]].
|}

[[Talaksan:Moscow Kremlin.jpg|thumb|250px|Ang [[Moscow Kremlin]], ang opisyal na tirahan ng gobyernong Unyong Sobyet.]]
* 1917–1922 – [[Lenin|Vladimir Lenin]]
* 1922–1953 – [[Stalin|Joseph Stalin]]
* 1953–1955 – [[Georgi Malenkov]]
* 1955–1964 – [[Nikita Khrushchev]]
* 1964–1982 – [[Leonid Brežnev]]
* 1982–1984 – [[Yuri Andropov]]
* 1984–1985 – [[Konstantin Chernenko]] 
* 1985–1991 – [[Mihail Gorbačëv]]

&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:800 height:100
PlotArea = width:700 height:80 left:0 bottom:20

DateFormat = yyyy
Period = from:1917 till:1991
TimeAxis = orientation:horizontal
ScaleMajor = unit:year increment:5 start:1920

# there is no automatic collision detection,
# so shift texts up or down manually to avoid overlap

Define $dy = 25 # shift text to up side of bar

PlotData=
 bar:Leaders color:red width:75 mark:(line,white) align:left fontsize:S

 from:start till:1922 shift:(-10,$dy) text:[[Lenin|Vladimir~Iljits~Lenin]]
 from:1922 till:1953 shift:(-30,$dy) text:[[Stalin|Josif Stalin]]
 from:1953 till:1955 shift:(-7,-5) text:[[Georgi Malenkov|Georgi]]~[[Georgi Malenkov|Malenkov]]
 from:1955 till:1964 shift:(-40,$dy) text:[[Nikita Hruštšov]]
 from:1964 till:1982 shift:(-35,$dy) text:[[Leonid Brežnev]]
 from:1982 till:1984 shift:( -7, 5) text:[[Juri Andropov|Juri]]~[[Juri Andropov|Andropov]]
 from:1984 till:1985 shift:( -3,-20) text:[[Konstantin Tšernenko|Konstantin]]~[[Konstantin Tšernenko|Tšernenko]]
 from:1985 till:end shift:(-25,$dy) text:[[Mihail Gorbatšov|Mihail]]~[[Mihail Gorbatšov|Gorbatšov]]
&lt;/timeline&gt;

==== Pinuno ng Sentral na Ehekutibong Komisyon ng Lahat ng Kongresong Ruso ng Sobyet ====

* 1917 – [[Lev Kamenev]]
* 1917–1919 – [[Jakov Sverdlov]]
* 1919–1946 – [[Mihail Kalinin]]
* 1946–1953 – [[Nikolai Švernik]] 
* 1953–1960 – [[Kliment Vorošilov]] 
* 1960–1964 – [[Leonid Brežnev]]
* 1964–1965 – [[Anastas Mikojan]]
* 1965–1977 – [[Nikolai Podgornyi]] 
* 1977–1982 – [[Leonid Brežnev]]
* 1982–1983 – [[Vasili Kuznetsov]] 
* 1983–1984 – [[Yuri Andropov]]
* 1984 – [[Vasili Kuznetsov]] 
* 1984–1985 – [[Konstantin Tšernenko]] 
* 1985 – [[Vasili Kuznetsov]]
* 1985–1988 – [[Andrei Gromyko]] 
* 1988–1991 – [[Mihail Gorbašev]]

== Mga ugnayang panlabas pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ==
{{see|Mga Ugnayang Panlabas ng Unyong Sobyet}}
[[Talaksan:CEMA members.png|thumb|Mapa ng [[Comecon]] (1986) na kung saan kasama ang Unyong Sobyet at ang mga kakampi nito.&lt;br /&gt;
{{legend|#C00000|kasapi}}
{{legend|#FF40FF|mga kasaping hindi nakipagtulungan}}
{{legend|#FF0000|kasali}}
{{legend|#FFD700|taga-tingin}}
]]
Kapag tinanggihan diplomatikong pagkilala ng libreng mundo, ang Sobiyet Union ay opisyal na may ugnayan talaga ang lahat ng mga bansa ng daigdig noong dekada 40. Ang Unyong Sobyet din ay umusbong mula sa pagiging isang tagalabas sa mga pandaigdigang kapisanan at mga negosasyon sa pagiging isa sa mga arbiters ng mundo kapalaran matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Isang kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]] at ang kanyang pundasyon sa 1945, ang Unyong Sobyet ay naging isa sa limang permanenteng kasapi ng Konsehong Pangkaligtasan ng UN, kung saan nagbigay ito ng karapatan sa pagbeto ng anumang ng kanyang resolusyon.

[[Talaksan:Teheran conference-1943.jpg|thumb|left|Kaliwa pakanan: [[Pinuno ng Unyong Sobyet]] [[Joseph Stalin]], [[Pangulo ng Estados Unidos]] [[Franklin D. Roosevelt]] at [[Punong Ministro ng Nagkakaisang Kaharian]] [[Winston Churchill]].]]
Ang Unyong Sobyet ay lumitaw mula sa World War II bilang isa sa dalawang pinakamakapangyarihang bansa sa daigdig, isang posisyong pinananatili para sa apat na dekada sa pamamagitan ng kanyang pananakop sa Silangang Europa (tingnan ang Eastern Bloc), panlakas militar, pang-ekonomiya ng lakas, tulong sa pagbubuo ng bansa, at pang-agham pananaliksik, lalo na puwang sa teknolohiya at sandata. Lumalaki ang impluwensiya ng Unyong Sobyet sa ibang bansa pagkatapos ng mga taon ng digmaan. Nakatulong humantong sa isang komunistang sistema ng estado sa Silangang Europa na nagkakaisa sa pamamagitan ng militar at pang-ekonomiyang mga kasunduan.

Hinigitan nito ang Imperyo ng Britanya bilang isang pandaigdigang pinakamalakas, parehong sa isang militar kamalayan at kakayahan nito upang mapalawak ang kanyang impluwensiya sa ibayo ng hangganan nito. Ang Sanggunian para sa Mutual Economic Assistance (Comecon), 1949–1991, ay isang pang-ekonomiyang kapisanan ng mga estadong komunista at ng isang uri ng Eastern Bloc katumbas ng-ngunit mas heograpiya napapabilang sa-ang European Economic Community. Ang militar kapilas sa Comecon ay ang [[Kasunduan ng Varsovia]], bagaman Comecon ng pagiging kasapi ay makabuluhang mas malawak na.

Ang naglalarawan Comecon kataga ay kadalasang ginagamit sa lahat ng mga gawain maraming panig na kinasasangkutan ng mga miyembro ng organisasyon, sa halip na hinihigpitan sa direktang pag-andar ng Comecon nito at organo. Sa paggamit na ito ay paminsan-minsan extended na rin sa bilateral relations sa mga miyembro, dahil sa ang sistema ng sosyalista internasyonal na pang-ekonomiyang mga relasyon, maraming panig accords-karaniwang ng isang pangkalahatang-kalikasan tended na ipinatupad sa pamamagitan ng isang hanay ng mga mas detalyadong, bilateral kasunduan.

Ang [[Moscow]] ay itinuturing sa Silangang Europa na maging isang buffer zone para sa mga inaabangan ng pagtatanggol nito kanluran mga hangganan at nakasisiguro sa kanyang kontrol ng rehiyon sa pamamagitan ng transforming ang East European bansa sa estado satelayt. Sobiyet hukbo intervened sa 1956 Revolution Hungarian at nabanggit ang Brezhnev doktrina , ang Sobiyet kapilas sa US Johnson doktrina at mamaya Nixon doktrina , at nakatulong paalisin ang Czechoslovak pamahalaan sa 1968, minsan na sinasangguni na ang Prague Spring .

Sa huli ng 1950s, ang isang paghaharap sa Tsina tungkol sa USSR's paglalapitan sa may ang West at kung ano ang Mao perceived bilang Khrushchev's rebisyonismo na humantong sa mga Sino-Sobyet split . Ito nagresulta sa isang break sa buong global Komunista kilusan at Komunista regimes sa Albania at Cambodia sa pagpili kapanig sa Tsina sa lugar ng USSR. Para sa isang oras, digmaan sa pagitan ng mga dating allies lumitaw na maging isang posibilidad; habang relasyon ay cool sa panahon ng 1970s, ay hindi sila bumalik sa kanormalan hanggang sa Gorbachev panahon.

Sa panahon ng parehong panahon, ang isang pangkasalukuyan paghaharap sa pagitan ng mga Sobiyet Union at ng Estados Unidos sa loob ng Sobyet paglawak ng nuclear missiles sa Cuba sparked ang Cuban misayl Crisis sa 1962.

Ang KGB (Committee para sa Estado Security) nagsilbi sa isang paraan na ang Sobiyet kapilas sa pareho ng Federal Bureau ng imbestigasyon at ang Central Intelligence Agency sa US Ito ran ang isang malaki at matibay na network ng mga informants sa buong Sobiyet Union, na kung saan ay ginagamit upang masubaybayan ang mga paglabag sa batas.  Matapos ang pagbagsak ng Sobiyet Union, ito ay pinalitan sa Rusya sa pamamagitan ng mga SVR (Foreign Intelligence Service) at ang FSB (Federal Security Service ng Russian Federation).

[[Talaksan:Carter Brezhnev sign SALT II.jpg|thumb|Si [[Leonid Brezhnev]] at [[Jimmy Carter]], pumipirma ng  SALT II treaty, noong 18 Hunyo 1979, sa [[Vienna]].]]
Ang KGB ay hindi na walang matibay pangangasiwa. Ang GRU (Main Intelligence pangangasiwaan), hindi publicized ng Sobiyet Union hanggang sa dulo ng Sobiyet panahon sa panahon ng perestroika , ay nilikha sa pamamagitan ng Lenin sa 1918 at nagsilbi parehong bilang isang sentralisadong Handler ng militar katalinuhan at bilang isang institutional check-at-balanse para sa sa kabilang banda medyo ipinagpapahintulot na kapangyarihan ng KGB. Mabisa, ito ay nagsilbi sa bakayan ang spies, at, hindi nakakagulat na ang KGB nagsilbi ng isang katulad na function sa GRU. Bilang sa KGB, ang GRU pinamamahalaan sa mga bansa sa buong mundo, lalo na sa Sobiyet pagkakaisa at satelayt estado. Ang GRU ay patuloy na tatakbo sa Russia ngayon, may resources tinatayang sa pamamagitan ng ilang sa mga lumampas ng SVR.

Sa 1970s, ang Sobiyet Union nakamit magaspang nuclear pagkakapare-pareho sa Estados Unidos, at sa huli overtook ito. Ito perceived kanyang sariling paglahok bilang mahalaga sa ang solusyon ng anumang mga pangunahing internasyonal na problema. Samantala, ang Cold War nagbigay daan sa paghina ng hindi mabuting samahan at ng isang mas kumplikadong pattern ng mga internasyonal na relasyon na kung saan ang mundo ay hindi na malinaw na nahati sa dalawang malinaw na sumasalungat blocs. Mas malakas na bansa ay mas kuwarto para igiit ang kanilang pagsasarili, at ang dalawang superpowers ay bahagyang kayang kilalanin ang kanilang mga karaniwang mga interes sa sinusubukan na alamin ang karagdagang pagkalat at paglaganap ng nuclear armas (tingnan ko asin , SALT II , Anti-Ballistic misayl Treaty ).

Sa pamamagitan ng oras na ito, ang Sobiyet Union ay concluded pagkakaibigan at kooperasyon treaties sa isang bilang ng mga estado sa di-Komunista mundo, lalo na sa mga Third World at Non-hile-hilera Movement estado tulad ng Indiya at Ehipto. Bukod dito, ang Sobiyet Union patuloy na magbigay ng militar aid para sa mga rebolusyonaryo kilusan sa Ikatlong Daigdig.  Para sa lahat ng mga dahilan, Sobiyet patakarang panlabas ay ng malaking kahalagahan sa mga di-Komunista mundo at nakatulong malaman ang takbo ng mga pandaigdigang relasyon.

[[Talaksan:Reagan and Gorbachev hold discussions.jpg|thumb|left|Si [[Mikhail Gorbachev|Gorbachev]] sa harap-harapang paguusap kasama ang Presidente ng Amerika [[Ronald Reagan]].]]
Kahit na sampung libo bureaucracies ay kasangkot sa pagbubuo at pagpapatupad ng Sobyet patakarang panlabas, ang mga pangunahing patakaran ng mga alituntunin ay natukoy ng Politburo ng Partido Komunista. Ang pangunahin layunin ng Sobyet patakarang panlabas ay ang pagpapanatili at pagpapabuti ng pambansang seguridad at ang pagpapanatili ng pananakop sa paglipas ng Silangang Europa. Relasyon sa Estados Unidos at Western Europe ay din ng mga pangunahing pag-aalala sa mga banyagang Sobyet makers patakaran, at mga relasyon sa mga indibidwal na Third World estado ay hindi bababa sa bahagyang tinutukoy ng ang kalapitan ng bawat estado sa Sobyet sa hangganan at sa Sobiyet estima ng kanyang strategic kabuluhan.

Pagkatapos Mikhail Gorbachev nagtagumpay Konstantin Chernenko bilang Pangkalahatang Kalihim ng CPSU noong 1985, siya ay nagpasimula ng maraming mga pagbabago sa Sobiyet patakarang panlabas at sa ekonomiya ng USSR. Gorbachev pursued pampalubag-loob sa mga patakaran ng West sa halip ng pagpapanatili ng Cold War dating kalagayan. Ang Sobiyet Union natapos ang kanyang trabaho ng Afghanistan , ay naka-sign strategic armas treaties pagbabawas sa Estados Unidos, at pinapayagan nito allies sa Silangang Europa upang matukoy ang kanilang sariling mga gawain.  Gayunman, ang Sobiyet republics ay ginagamot naiiba mula sa mga estado satelayt, at hukbo ay ginagamit upang sugpuin kilusan pagtigil sa loob ng Union (tingnan ang Black Enero ) ngunit huli na hindi mapakinabangan.

Kasunod ang paglusaw ng Sobiyet Union sa 25 Disyembre 1991, Russia ay internationally kinikilala [34] na ang mga legal na kahalili sa Sobiyet estado sa internasyonal na yugto. Upang na dulo, Russia kusang tinanggap ang lahat ng Sobyet dayuhang utang, at inaangkin sa ibang bansa-aari ng Sobyet bilang ng kanyang sariling.

Upang maiwasan ang mga alitan sa kasunod na sa paglipas ng Sobyet ari-arian, &quot;zero baryante&quot; kasunduan ay iminungkahi upang pagtibayin sa bagong independiyenteng estado ang dating kalagayan sa ang petsa ng bisa. (Ang Ukraine ay ang huling dating republikang Sobyet hindi na ipinasok sa tulad ng isang kasunduan) Ang katapusan ng Unyong Sobyet din itataas ang mga katanungan tungkol sa mga kasunduan nito na ilalagda, tulad ng Kasunduang Anti-Ballistic misayl; Ang Rusya ay gaganapin ang posisyon na ang mga treaties manatili sa lakas, at dapat basahin na parang Rusya ay ang signatory.

== Teknolohiya ==
{{see|Teknolohiya ng Unyong Sobyet}}
{| border=&quot;0&quot; width=&quot;100%&quot;
| valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot; |[[Talaksan:Sputnik asm.jpg|200px|thumb|right|[[Sputnik 1]].]]
* [[Misyong Pang-kalawakan]]
** ''[[Sputnik]]''
** [[Yuri Gagarin]]
** [[Valentina Tereshkova]]
** ''[[Soyuz]]''
** Station ''[[Mir]]''
** [[Buran (Sasakyang Pangkalawakan)]]
* Ayronomiko
** ''[[Mikoyan]]''
** ''[[Sukhoi]]'' 
** ''[[Ilyushin]]''
** ''[[Tupolev]]'' 
** ''[[Yakovlev]]''
[[Talaksan:Tu-144-sinsheim.jpg|200px|thumb|right|[[Tupolev Tu-144]].]]
* Malakihang Industriyal na Pangmilitar
** ''[[AK-47|Kalachnikov]]''
** ''[[Tsar Bomba]]''
* Génie civil
** [[Aswan Dam]] 
** [[Ostankino Tower]]
* Agham
** [[Akademgorodok]]
** [[Andrei Sakharov]]
** [[Lev Landau]]
|}

== Ekonomiya ==
{{See|Ekonomiya ng Unyong Sobyet}}

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:right&quot; width=&quot;100%&quot;
|-
! Republika
! Kabisera
! Ekonomiya&lt;ref&gt;Volkszählung 1989 und [[The World Factbook]]&lt;/ref&gt;
! %
! Hulyo 2007
! Δ%
! Densidad
! Lawak (km²)
! %
|-
| [[Russian Soviet Federative Socialist Republic|Russian SSR]] || [[Moscow]] || 147.386.000 || 51,40 % || 141.377.752 || −4,0 % || 8,6 || 17.075.200 || 76,62 %
|-
| [[Ukrainian Soviet Socialist Republic|Ukrainian SSR]] || [[Kiev]] || 51.706.746 || 18,03 % || 46.299.862 || −10,5 % || 85,6 || 603.700 || 2,71 %
|-
| [[Uzbek Soviet Socialist Republic|Uzbek SSR]] || [[Tashkent]] || 19.906.000 || 6,94 % || 27.780.059 || +39,6 % || 44,5 || 447.400 || 2,01 %
|-
| [[Kazakh Soviet Socialist Republic|Kazakh SSR]] || [[Almaty]] || 16.711.900 || 5,83 % || 15.284.929 || −8,5 % || 6,1 || 2.727.300 || 12,24 %
|-
| [[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian SSR]] || [[Minsk]] || 10.151.806 || 3,54 % || 9.724.723 || −4,2 % || 48,9 || 207.600 || 0,93 %
|-
| [[Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Azerbaijan SSR]] || [[Baku]] || 7.037.900 || 2,45 % || 8.120.247 || +15,4 % || 81,3 || 86.600 || 0,39 %
|-
| [[Georgian Soviet Socialist Republic|Georgian SSR]] || [[Tbilisi]] || 5.400.841 || 1,88 % || 4.646.003 || −14,0 % || 77,5 || 69.700 || 0,31 %
|-
| [[Tajik Soviet Socialist Republic|Tajik SSR]] || [[Dushanbe]] || 5.112.000 || 1,78 % || 7.076.598 || +38,4 % || 35,7 || 143.100 || 0,64 %
|-
| [[Moldavian Soviet Socialist Republic|Moldavian SSR]] || [[Chişinău]] || 4.337.600 || 1,51 % || 4.320.490 || −0,4 % || 128,2 || 33.843 || 0,15 %
|-
| [[Kirghiz Soviet Socialist Republic|Kirghiz SSR]] || [[Bishkek]] || 4.257.800 || 1,48 % || 5.284.149 || +24,1 % || 21,4 || 198.500 || 0,89 %
|-
| [[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuanian SSR]] || [[Vilnius]] || 3.689.779 || 1,29 % || 3.575.439 || −3,1 % || 56,6 || 65.200 || 0,29 %
|-
| [[Turkmen Soviet Socialist Republic|Turkmen SSR]] || [[Ashgabat]] || 3.522.700 || 1,23 % || 5.097.028 || +44,7 % || 7,2 || 488.100 || 2,19 %
|-
| [[Armenian Soviet Socialist Republic|Armenian SSR]] || [[Yerevan]] || 3.287.700 || 1,15 % || 2.971.650 || −9,6 % || 110,3 || 29.800 || 0,13 %
|-
| [[Latvian Soviet Socialist Republic|Latvian SSR]] || [[Riga]] || 2.666.567 || 0,93 % || 2.259.810 || −15,3 % || 41,3 || 64.589 || 0,29 %
|-
| [[Estonian Soviet Socialist Republic|Estonian SSR]] || [[Tallinn]] || 1.565.662 || 0,55 % || 1.315.912 || −16,0 % || 34,6 || 45.226 || 0,20 %
|}

[[Talaksan:DneproGES 1947.JPG|thumb|left|Ang [[DneproGES]], isa sa mga plantang [[Hydroelektrik]] ng estasyon sa Unyong Sobyet.]]
Ang [[Ekonomiya]] ng Unyong Sobyet ay malakas sa una subalit sa pagdaan ng mga tao ay humina ito dahil sa mahinang pamamalakad ng mga pinunong sumunod kay [[Joseph Stalin]].

Dahil sa paghihiwalay ng Unyong Sobyet, ang USSR ay ikilawa sa pinakamalaki ang [[ekonomiya]] sa mundo, sumunod sa [[Estados Unidos]].&lt;ref name=cia1990&gt;{{cite web|url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact90/world12.txt|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=2008-03-09|title=1990 CIA World Factbook|archive-date=2011-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20110427053700/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact90/world12.txt|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; Ang Ekonomiya ng bansa ay moderno sa bagong mundo na sentrong plinano na ekonomiya. Ito ay batay sa ideolohiyang [[sosyalismo]] at pag-aari ng estado at pinamamahalaan ng ''[[Gosplan]]'' (ang State Planning Commission), ''[[Gosbank]]'' (ang bangkong pang-estado) at ang [[Gossnab]] (State Commission for Materials and Equipment Supply).

==== Pagmamana ng Ari-arian ====
Naibigay na-proseso, resibo ng ari-arian na kung saan ang mga buwis sa kita ay hindi taxed kapag ang mga pondo o ari-arian naibigay sa isa sa miyembro ng pamilya sa isa pang sa loob ng kanilang mga bahagi ng pangkalahatang mga bahagyang o kabuuang pagmamay-ari compatible, pati na rin ang mga magulang ng mga bata mga magulang at mga bata, sa loob ng kanilang mga bahagi ng pangkalahatang bahagyang pagmamay-ari ng batas&lt;ref name=&quot;cia1990&quot;/&gt;.

Upang petsa, Ukraine ay ang Batas sa Buwis sa personal na kita, na frees ang mga tagapagmana ng mga kamag-anak ang unang-degree mula sa pagbabayad ng buwis sa kabuuan . Ang mga ito ay ang mga magulang at mga magulang ng asawa o asawa ng testator, ang kanyang asawa o mga asawa, mga anak na ito bilang mga indibidwal at ang kanyang asawa o asawa, kasama ang pinagtibay mga bata ng kanilang mga anak. Ang natitirang tagapagmana, kung kumuha sila ng mana, dapat bayaran buwis ng 5% ng halaga ng mana. Kung mana ay nakuha mula sa mga di-residente ng Ukraine, habang ang mga buwis sa rate ay nagdaragdag may tatlong bahagi at 15% ng nasldetsva gastos.

Noong Setyembre 8, ang kataas-taasang Konseho nakarehistro ng isang bayarin sa Susog sa tiyak na Batas ng Ukraine (tungkol sa pagbubuwis ng mana). Ang mga may-akda ng pambatasan inisyatiba - deputies mula BYuT [[Andriy Portnoy]] at [[Valery Pisarenko]].

Ang mga pagbabago ay iminungkahi na ang mga deputies, tungkol sa buwis tagapagmana ng ikalawang antas ng pagkakamag-anak. Ayon sa teksto ng ang bayarin, sila ay pagpunta sa gawin OSVOD mula sa pagbabayad ng buwis sa kita. Kung ang bayarin, bayaran income tax kapag nakatanggap ka ng isang mana ay hindi ang lahat ng mga miyembro ng pamilya ng testator.

Mas Isa kagawaran ng bill ay upang mabawasan ang laki ng bayad ng estado. Sa segodnyaschny araw upang makakuha ng isang mana, ang isa sa mga asawa, magulang, matanda bata, granddaughters, apo sa inapo, brothers, sisters, lolo, isang babae, ang iba pang mga tagapagmana dapat magbayad ng 0.5 na porsiyento ng halaga ng mana para sa pagpapalabas ng mga sertipiko ng mana. Para sa pagpapalabas ng mga sertipiko ng mana ng lupain sa isa sa mga asawa, magulang, matanda bata, granddaughters, apo sa inapo, brothers, sisters, Lolo, babae ay dapat magbayad ng 01% ng halaga ng mana at ang iba pang mga tagapagmana - 0,5%. Ngayon, sa kaso ng ampon ng kuwenta, ang halaga ng buwis ng estado halaga, o 1 di-dapat ipagbayad ng buwis pinakamababang - para sa mga miyembro ng pamilya ng una at pangalawang degree, 5 o di-dapat ipagbayad ng buwis pinakamababang - para sa iba pang mga tagapagmana.

Ang mga may-akda ng ang bayarin imungkahi na magtatag ng isang zero rate ng buwis sa personal na kita sa mga bagay ng mana sa anyo ng cash savings, invested hanggang 2 Enero 1992 sa pagtatatag Sberbank ng USSR at sa estado ng seguro ng USSR, na sa tamang sa teritoryo ng Ukraine, pati na rin tulad ng pamahalaan securities: mga bono ng Estado utang target na interes-free sa 1990, mga bono ng Estado Internal panalong mga pautang sa 1982, pananalapi ng pamahalaan ng bill ang USSR, sertipiko ng Savings Bank ng USSR at ang pera savings ng mga mamamayan ng [[Ukraine]] at ang dating Ukrgosstraha, pagbabayad ng kung saan ang panahon ng 1992–1994 ay hindi nangyari. Tagapagtaguyod ng view na ito na pagsasauli ng nagugol ng mga kontribusyon ay isang obligasyon ng [[estado]], at sa gayon ay ang pagbubuwis mana sa paraan na ito ay lubhang walang katwiran.

Dapat ang bayarin gawin ang mga buwis sa kita na bumalik sa anyo ng mana, na kung saan ay napapailalim sa zero tax rate, hindi kailangan. Ang obligasyon ng mga nagbabayad ng buwis upang magbigay ng deklarasyon ay matutupad kapag siya ay nakatanggap ng kita sa anyo ng mga mana (handog), na sa pamamagitan ng batas ay napapailalim sa isang zero rate ng buwis sa kita ng mga indibidwal.
==== Salapi ====
[[Talaksan:1 rouble of 1922.jpg|thumb|200px|right|Isang [[Pilak]] na [[rouble]] ng 1922]]
Ang salaping umiiral sa bansang ito ay [[Ruble|Soviet ruble]].

== Musika ==

&lt;gallery&gt;
File:Gimn Sovetskogo Soyuza (1944 Stalinist lyrics).oga|Ang 1944 na pambansang awit ng Unyong Sobyet na tumagal ng 1953: [[Pambansang Awit ng Unyong Sobyet]]
File:Ussrgymn.ogg|Ang pambansang awit ng Unyong Sobyet noong 1977 hanggang 1991: Pambansang Awit ng Unyong Sobyet
&lt;/gallery&gt;

== Palabas ==
* [http://www.youtube.com/watch?v=4-2LQGigK-0 Back In The U.S.S.R.] [[The Beatles]]
* [http://www.youtube.com/watch?v=RmDcsZ1z9kI Сделан в СССР] 
* [http://www.youtube.com/watch?v=4sBwVBGTrks Широка страна моя родная]
* [http://www.youtube.com/watch?v=ALfJiS5aacc С чего начинается Родина] 
* [http://youtube.com/watch?v=5xHb9xcFYMo Советская Москва] 
* [http://ru.youtube.com/watch?v=IXnoePuBv54 Мой адрес Советский союз] 
* [http://ru.youtube.com/watch?v=JIdPdBF85DU Рождённый в СССР] [[DDT]]
* [http://moskprf.ru/content/view/935/9/ Очень хочется в Советский Союз] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100512131659/http://moskprf.ru/content/view/935/9 |date=2010-05-12 }}

== Tingnan rin ==
* [[Digmaang Malamig]]
* [[Rusya]]
* [[Asya]]
* [[Europa]]
* [[Mga Republika ng Unyong Sobyet]]
* [[Talaan ng mga pinuno ng Unyong Sobyet]]
* [[Opisyal na pangalan ng Unyong Sobyet]]
* [[Sekretarya Heneral ng Partido Komunista ng Unyong Sobyet]]
* [[Mga Ministro ng Unyong Sobyet]]

=== Mga kawing panlabas ===
{{sisterlinks|Soviet Union}}
* [http://deweytextsonline.area501.net/ImpressionsOfSovietRussia.htm Impressions of Soviet Russia, by John Dewey.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080121085401/http://deweytextsonline.area501.net/ImpressionsOfSovietRussia.htm |date=2008-01-21 }}
* [http://soviethistory.com/ Documents and other forms of media from the Soviet Union: 1917–1991.]
* [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/sutoc.html Soviet Union]
* [http://documents.theblackvault.com/documents/SovietLosses.pdf Losses Suffered by USSR Armed Forces in Wars, Combat Operations, and Military Conflicts]
* [http://soviet.globalmuseumoncommunism.org/ Soviet Union Exhibit at Global Museum on Communism with essay by Richard Pipes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120229052152/http://soviet.globalmuseumoncommunism.org/ |date=2012-02-29 }}
* [https://archive.is/20121225061416/geta1.narod.ru/INTERS/NISTOR/ISTORIYA.HTM Новейшая история моими глазами]
* ''[[Семёнов, Юрий Иванович|Юрий Семёнов]].'' [http://scepsis.ru/library/id_128.html «Россия: что с ней случилось в XX веке»]
* [http://noogen.2084.ru/zametki.htm «Посторонние заметки» (автор неизвестен)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130615232822/http://noogen.2084.ru/zametki.htm |date=2013-06-15 }}
* ''[[Боффа, Джузеппе]].'' [http://www.scepsis.ru/library/id_809.html «От СССР к России. История неоконченного кризиса. 1964—1994»]
* ''[[Грэхэм, Лорен|Лорен Грэхэм]].'' [http://scepsis.ru/library/id_666.html «Естествознание, философия и науки о человеческом поведении в Советском Союзе»]
* Подборка статей и книг на сайте журнала «[http://scepsis.ru/tags/id_112.html Скепсис]»
** [http://scepsis.ru/tags/id_112.html История СССР (1917—1991)]
** [http://scepsis.ru/tags/id_154.html История Советской России 20-х гг.]
* [http://www.ib.hu-berlin.de/~pbruhn/russgus.htm RussGUS] 
* [http://www.cccp-here.blogspot.com Блог про вещи и быт СССР, неповторимость стиля и практичность]
* [http://www.sovunion.info СССР 20-х 30-х годов]
* [http://www.sovworld.ru/ Фотографии городов Советского Союза и зарубежных стран 1940-х — 1980-х годов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130930040056/http://www.sovworld.ru/ |date=2013-09-30 }}
* [http://www.soviethistory.ru/sovhist/ История СССР] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114044555/http://www.soviethistory.ru/sovhist/ |date=2013-11-14 }} — www.soviethistory.ru
* [http://happynation.su Советский союз: счастливая нация] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180330020353/http://happynation.su/ |date=2018-03-30 }}

== Talababa ==
{{reflist|colwidth=30em}}

=== Pinagkuhanan ===
{{refbegin}}
* Armstrong, John A. ''The Politics of Totalitarianism: The Communist Party of the Soviet Union from 1934 to the Present.'' New York: Random House, 1961.
* Brown, Archie, et al., eds.: ''The Cambridge Encyclopedia of Russia and the Soviet Union'' (Cambridge, UK: [[Cambridge University Press]], 1982).
* Gilbert, Martin: ''The Routledge Atlas of Russian History'' (London: Routledge, 2002).
* Goldman, Minton: ''The Soviet Union and Eastern Europe'' (Connecticut: Global Studies, Dushkin Publishing Group, Inc., 1986).
* Grant, Ted: ''Russia, from Revolution to Counter-Revolution'', London, Well Red Publications,1997
* Howe, G. Melvyn: ''The Soviet Union: A Geographical Survey'' 2nd. edn. (Estover, UK: MacDonald and Evans, 1983).
* Katz, Zev, ed.: ''Handbook of Major Soviet Nationalities'' (New York: Free Press, 1975).
* Moore, Jr., Barrington. ''Soviet politics: the dilemma of power.'' Cambridge, MA: Harvard University Press, 1950.
* [[Dmitry Orlov]], ''[http://www.newsociety.com/bookid/3991 Reinventing Collapse] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704211031/http://www.newsociety.com/bookid/3991 |date=2015-07-04 }}'', New Society Books, 2008, ISBN 978-0-86571-606-3
* [[Donald Rayfield|Rayfield, Donald]]. ''[[Stalin and His Hangmen]]: The Tyrant and Those Who Killed for Him''. New York: Random House, 2004 (hardcover, ISBN 0-375-50632-2); 2005 (paperback, ISBN 0-375-75771-6).
* Rizzi, Bruno: &quot;The bureaucratization of the world : the first English ed. of the underground Marxist classic that analyzed class exploitation in the USSR&quot; , New York, NY : Free Press, 1985.
* Schapiro, Leonard B. ''The Origin of the Communist Autocracy: Political Opposition in the Soviet State, First Phase 1917–1922.'' Cambridge, MA: Harvard University Press, 1955, 1966.
{{refend}}

== Malayuang Pagbabasa ==
{{Refbegin}}
=== Pagtatanong ===
* [http://rs6.loc.gov/frd/cs/sutoc.html ''A Country Study: Soviet Union (Former)'']. [[Library of Congress Country Studies]], 1991.
* Brown, Archie, et al., eds.: ''The Cambridge Encyclopedia of Russia and the Soviet Union'' (Cambridge, UK: [[Cambridge University Press]], 1982).
* Gilbert, Martin: ''The Routledge Atlas of Russian History'' (London: Routledge, 2002).
* Goldman, Minton: ''The Soviet Union and Eastern Europe'' (Connecticut: Global Studies, Dushkin Publishing Group, Inc., 1986).
* Grant, Ted: ''Russia, from Revolution to Counter-Revolution'', London, Well Red Publications,1997
* Howe, G. Melvyn: ''The Soviet Union: A Geographical Survey'' 2nd. edn. (Estover, UK: MacDonald and Evans, 1983).
* Pipes, Richard. ''Communism: A History'' (2003), by a leading conservative scholar

=== Si Lenin at Pinagmulan ===
* Clark, Ronald W. ''Lenin'' (1988). 570 pp.
* Debo, Richard K. ''Survival and Consolidation: The Foreign Policy of Soviet Russia, 1918-1921'' (1992).
* Marples, David R. ''Lenin's Revolution: Russia, 1917-1921'' (2000) 156pp. short survey
* Pipes, Richard. ''A Concise History of the Russian Revolution'' (1996) [http://www.amazon.com/Concise-History-Russian-Revolution/dp/0679745440/ref=pd_bbs_sr_1?ie=UTF8&amp;s=books&amp;qid=1232393501&amp;sr=8-1 excerpt and text search], by a leading conservative
* Pipes, Richard. ''Russia under the Bolshevik Regime.'' (1994). 608 pp.
* Service, Robert. ''Lenin: A Biography'' (2002), 561pp; standard scholarly biography; a short version of his 3 vol detailed biography
* Volkogonov, Dmitri. ''Lenin: Life and Legacy'' (1994). 600 pp.

=== Si Stalin at Stalinism ===
* Daniels, R. V., ed. ''The Stalin Revolution'' (1965)
* Davies, Sarah, and James Harris, eds. ''Stalin: A New History,'' (2006), 310pp, 14 specialized essays by scholars [http://www.amazon.com/Stalin-New-History-Sarah-Davies/dp/0521616530/ref=sr_1_1?ie=UTF8&amp;s=books&amp;qid=1201494353&amp;sr=8-1 excerpt and text search]
* De Jonge, Alex. ''Stalin and the Shaping of the Soviet Union'' (1986)
* Fitzpatrick, Sheila, ed. ''Stalinism: New Directions,'' (1999), 396pp excerpts from many scholars on the impact of Stalinism on the people (little on Stalin himself) [http://www.questia.com/PM.qst?a=o&amp;d=109468478 online edition]
* Hoffmann, David L. ed. ''Stalinism: The Essential Readings,'' (2002) essays by 12 scholars
* Laqueur, Walter. ''Stalin: The Glasnost Revelations'' (1990)
*   Kershaw, Ian, and Moshe Lewin. ''Stalinism and Nazism: Dictatorships in Comparison'' (2004)  [http://www.amazon.com/Stalinism-Nazism-Dictatorships-Ian-Kershaw/dp/0521565219/ref=sr_1_2?ie=UTF8&amp;s=books&amp;qid=1215563813&amp;sr=8-2 excerpt and text search]
* Lee, Stephen J. ''Stalin and the Soviet Union'' (1999) [http://www.questia.com/read/108215209?title=Stalin%20and%20the%20Soviet%20Union online edition] 
*  Lewis, Jonathan. ''Stalin: A Time for Judgement'' (1990)
* McNeal, Robert H. ''Stalin: Man and Ruler'' (1988)
*  Martens , Ludo. ''Another view of Stalin'' (1994), a highly favorable view from a Maoist historian
* Service, Robert. ''Stalin: A Biography'' (2004), along with Tucker the standard biography
* Trotsky, Leon. ''Stalin: An Appraisal of the Man and His Influence,'' (1967), an interpretation by Stalin's worst enemy
*  Tucker, Robert C. ''Stalin as Revolutionary, 1879-1929'' (1973); ''Stalin in Power: The Revolution from Above, 1929-1941.'' (1990) [http://www.questia.com/PM.qst?a=o&amp;d=103246514 online edition] with Service, a standard biography; [http://www.historyebook.org/ online at ACLS e-books] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20000707012840/http://www.historyebook.org/ |date=2000-07-07 }}
=== Ikalawang Digmaang Pandaigdig ===
* Bellamy, Chris. ''Absolute War: Soviet Russia in the Second World War'' (2008), 880pp [http://www.amazon.com/Absolute-War-Soviet-Russia-Vintage/dp/0375724710/ excerpt and text search]
* Broekmeyer, Marius.  ''Stalin, the Russians, and Their War, 1941-1945.'' 2004. 315 pp.  
* Overy, Richard. ''Russia's War: A History of the Soviet Effort: 1941-1945'' (1998) [http://www.amazon.com/Russias-War-History-Soviet-1941-1945/dp/0140271694/  excerpt and text search]
* Roberts, Geoffrey. ''Stalin's Wars: From World War to Cold War, 1939–1953''  (2006). 
*  Seaton, Albert. ''Stalin as Military Commander,'' (1998) [http://www.questia.com/PM.qst?a=o&amp;d=100872346 online edition] 
=== Digmaang Malamig ===
* Brzezinski, Zbigniew. ''The Grand Failure: The Birth and Death of Communism in the Twentieth Century'' (1989)
* Edmonds, Robin. ''Soviet Foreign Policy: The Brezhnev Years'' (1983)
* Goncharov, Sergei, John Lewis and Litai Xue, ''Uncertain Partners: Stalin, Mao and the Korean War'' (1993) [http://www.amazon.com/Uncertain-Partners-Studies-Security-Control/dp/0804725217/ref=sr_1_1/103-4827826-5463040?ie=UTF8&amp;s=books&amp;qid=1193675770&amp;sr=1-1 excerpt and text search]
* Gorlizki, Yoram, and  Oleg Khlevniuk. ''Cold Peace: Stalin and the Soviet Ruling Circle, 1945-1953'' (2004) [http://www.questia.com/read/105899376 online edition]
* Holloway, David. ''Stalin and the Bomb: The Soviet Union and Atomic Energy, 1939-1956'' (1996) [http://www.amazon.com/Stalin-Bomb-Soviet-Atomic-1939-1956/dp/0300066643/ref=pd_bbs_sr_1/103-4827826-5463040?ie=UTF8&amp;s=books&amp;qid=1193876689&amp;sr=8-1 excerpt and text search]
* [[Mastny, Vojtech]]. ''Russia's Road to the Cold War: Diplomacy, Warfare, and the Politics of Communism, 1941–1945'' (1979)
* [[Mastny, Vojtech]]. ''The Cold War and Soviet Insecurity: The Stalin Years'' (1998) [http://www.amazon.com/Cold-War-Soviet-Insecurity-Stalin/dp/0195126599/ref=sr_1_6/103-4827826-5463040?ie=UTF8&amp;s=books&amp;qid=1193676128&amp;sr=8-6 excerpt and text search]; [http://www.questia.com/read/98422373 online complete edition]
* Nation, R. Craig. ''Black Earth, Red Star: A History of Soviet Security Policy, 1917-1991'' (1992) 
* Sivachev, Nikolai  and Nikolai Yakolev, ''Russia and the United States'' (1979), by Soviet historians
* Taubman, William. ''Khrushchev: The Man and His Era'' (2004), Pulitzer Prize; [http://www.amazon.com/Khrushchev-Man-His-William-Taubman/dp/0393324842/ref=pd_bbs_2/103-4827826-5463040?ie=UTF8&amp;s=books&amp;qid=1191567469&amp;sr=1-2 excerpt and text search] 
* Ulam, Adam B. ''Expansion and Coexistence: Soviet Foreign Policy, 1917–1973'', 2nd ed. (1974)
* Zubok, Vladislav M. ''Inside the Kremlin's Cold War'' (1996) [http://search.live.com/results.aspx?q=&amp;scope=books#q=zubok&amp;filter=all&amp;start=1 20% excerpt and online search]
* Zubok, Vladislav M. ''A Failed Empire: The Soviet Union in the Cold War from Stalin to Gorbachev'' (2007)
=== Pababa ===
* Beschloss, Michael, and Strobe Talbott. ''At the Highest Levels:The Inside Story of the End of the Cold War'' (1993) 
* Bialer, Seweryn and Michael Mandelbaum, eds. ''Gorbachev's Russia and American Foreign Policy'' (1988).
* Garthoff, Raymond. ''The Great Transition: American-Soviet Relations and the End of the Cold War'' (1994), detailed narrative 
* Grachev, A.S. ''Gorbachev's Gamble: Soviet Foreign Policy and the End of the Cold War'' (2008) [http://www.amazon.com/Gorbachevs-Gamble-Soviet-Foreign-Policy/dp/0745643450/ excerpt and text search]
* Hogan, Michael ed. ''The End of the Cold War. Its Meaning and Implications'' (1992) articles from ''Diplomatic History'' 
*  Kotkin, Stephen. ''Armageddon Averted: The Soviet Collapse, 1970-2000'' (2008) [http://www.amazon.com/Armageddon-Averted-Soviet-Collapse-1970-2000/dp/0195368630/  excerpt and text search]
* Matlock, Jack. ''Autopsy on an Empire: The American Ambassador's Account of the Collapse of the Soviet Union'' (1995)
* Pons, S., Romero, F., ''Reinterpreting the End of the Cold War: Issues, Interpretations, Periodizations'', (2005) ISBN 0-7146-5695-X 
* Remnick, David. ''Lenin's Tomb: The Last Days of the Soviet Empire'', (1994), ISBN 0-679-75125-4

=== Espesyal na Pagaaral ===
* Armstrong, John A. ''The Politics of Totalitarianism: The Communist Party of the Soviet Union from 1934 to the Present.'' New York: Random House, 1961.
* Katz, Zev, ed.: ''Handbook of Major Soviet Nationalities'' (New York: Free Press, 1975).
* Moore, Jr., Barrington. ''Soviet politics: the dilemma of power.'' Cambridge, MA: Harvard University Press, 1950.
* [[Dmitry Orlov]], ''[http://www.newsociety.com/bookid/3991 Reinventing Collapse] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150704211031/http://www.newsociety.com/bookid/3991 |date=2015-07-04 }}'', New Society Books, 2008, ISBN 978-0-86571-606-3
* [[Donald Rayfield|Rayfield, Donald]]. ''[[Stalin and His Hangmen]]: The Tyrant and Those Who Killed for Him''. New York: Random House, 2004 (hardcover, ISBN 0-375-50632-2); 2005 (paperback, ISBN 0-375-75771-6).
* Rizzi, Bruno: &quot;The bureaucratization of the world : the first English ed. of the underground Marxist classic that analyzed class exploitation in the USSR&quot; , New York, NY : Free Press, 1985.
* Schapiro, Leonard B. ''The Origin of the Communist Autocracy: Political Opposition in the Soviet State, First Phase 1917–1922.'' Cambridge, MA: Harvard University Press, 1955, 1966.
{{Refend}}

{{Geographic location
|Centre    = '''Unyong Sobyet'''
|North     = '''[[Karagatang Artiko]]'''
|Northeast = 
|East      = '''[[Kanada]]'''
|Southeast = 
|South     = '''[[Mongolia]]'''
|Southwest = 
|West      = '''[[Europa]]'''
|Northwest = 
}}

{{Republik Soviet}}
{{Eastern Bloc}}
{{Soviet occupation}}
{{Autonomous republics of the Soviet Union}}
{{Autonomous Oblasts of the Soviet Union}}
{{Socialist states}}

[[Kategorya:Komunismo]]
[[Kategorya:Kasaysayan]]
[[Kategorya:Unyong Sobyet|*]]</text>
      <sha1>qhdqn4pz3o71iq0de5asqlpc9fangf1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Alejandrong Dakila</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5078</id>
    <revision>
      <id>1957988</id>
      <parentid>1954471</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T05:03:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7151" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang ALejandro ay prinoklamang haring ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20.
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>pqy373sqq7aj9biav65b6jfsu6cxeed</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957989</id>
      <parentid>1957988</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T05:03:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Talambuhay */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7150" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>do8hszqmkh1qq2h99n4nh5jvvvwls30</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957990</id>
      <parentid>1957989</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T05:12:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Talambuhay */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8216" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20. Sinimulan ni Alejandro ang kanyang paghahari sa pagpatay sa mga potensiyal na katunggali sa trono.Pinapatay niya ang dalawang prinsipeng [[Mecedonio]] sa rehiyon ng Lyncestis. Pinapatay rin ni Alejandro si [[Attalus]] na namuno sa hukbo sa [[Asya Menor]]. Sa panahong iyon, si Attalus ay nakikipagsagutan kay Demosthenes tungkol sa posibilidad ng paglipat sa [[Atenes]]. Lubos ring ininsulto ni Attalus si ALejandro. Ang kamatayan ni Felipe II ay nagdulot sa maraming mga estado na maghimagsik kabilang ang [[Thebes, Gresya]], [[Atenas]], at mga tribo sa  [[Thessaly]] sa hilaga ng [[Macedon]]. Tinipon ni Alejandro ang 3,000 kabalyero ng Macedo at tumungo sa Thessaly. Natagpuan niyang ang hukbong Thessaliano ay nasa paso sa pagitan ng [[Bundok ng Olimpo]] at [[Bundo Ossa]] at inutusan ang kanyang hukbo na tumungo sa Bundok Ossa. Nang magising ang mga Thessaliano nang sumunod na araw, nalaman nilang si Alejandro ay nasa kanilang likuran at agarang sumuko at idinagdag ang kanilang kabalyero sa puwersa ni Alejandro. Nagpatuloy si Alejandro sa [[Peloponnese]].

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>g66m9dwpwyzs5uxr6p10biz1aqsvr25</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957991</id>
      <parentid>1957990</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T05:16:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Talambuhay */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8624" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20. Sinimulan ni Alejandro ang kanyang paghahari sa pagpatay sa mga potensiyal na katunggali sa trono.Pinapatay niya ang dalawang prinsipeng [[Mecedonio]] sa rehiyon ng Lyncestis. Pinapatay rin ni Alejandro si [[Attalus]] na namuno sa hukbo sa [[Asya Menor]]. Sa panahong iyon, si Attalus ay nakikipagsagutan kay Demosthenes tungkol sa posibilidad ng paglipat sa [[Atenes]]. Lubos ring ininsulto ni Attalus si ALejandro. Ang kamatayan ni Felipe II ay nagdulot sa maraming mga estado na maghimagsik kabilang ang [[Thebes, Gresya]], [[Atenas]], at mga tribo sa  [[Thessaly]] sa hilaga ng [[Macedon]]. Tinipon ni Alejandro ang 3,000 kabalyero ng Macedo at tumungo sa Thessaly. Natagpuan niyang ang hukbong Thessaliano ay nasa paso sa pagitan ng [[Bundok ng Olimpo]] at [[Bundo Ossa]] at inutusan ang kanyang hukbo na tumungo sa Bundok Ossa. Nang magising ang mga Thessaliano nang sumunod na araw, nalaman nilang si Alejandro ay nasa kanilang likuran at agarang sumuko at idinagdag ang kanilang kabalyero sa puwersa ni Alejandro. Nagpatuloy si Alejandro sa [[Peloponnese]] at tumigil sa [[Thermopylae]] kung saan siya kinilalang pinuno ng Ligang Amphictyonika bago tumungo sa timog ng [[Corinto]]. NagdemaLeague before heading south to Corinth. Nagmakaawa ang Ateneas at pinatawad ni Alejandro ang mga rebelde. Sa Corinto, kinuha ni Alejandro ang pamagat na Hegemon(Pinuno) at tulad ng kanyang ama ay naging komandante para sa papalapit na digmaan laban sa [[Imperyong Persiyano]].

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>r62jgwp2g9qdl0s1kqbh0jr8s8c277p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957996</id>
      <parentid>1957991</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T05:23:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Talambuhay */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9529" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20. Sinimulan ni Alejandro ang kanyang paghahari sa pagpatay sa mga potensiyal na katunggali sa trono.Pinapatay niya ang dalawang prinsipeng [[Mecedonio]] sa rehiyon ng Lyncestis. Pinapatay rin ni Alejandro si [[Attalus]] na namuno sa hukbo sa [[Asya Menor]]. Sa panahong iyon, si Attalus ay nakikipagsagutan kay Demosthenes tungkol sa posibilidad ng paglipat sa [[Atenes]]. Lubos ring ininsulto ni Attalus si ALejandro. Ang kamatayan ni Felipe II ay nagdulot sa maraming mga estado na maghimagsik kabilang ang [[Thebes, Gresya]], [[Atenas]], at mga tribo sa  [[Thessaly]] sa hilaga ng [[Macedon]]. Tinipon ni Alejandro ang 3,000 kabalyero ng Macedo at tumungo sa Thessaly. Natagpuan niyang ang hukbong Thessaliano ay nasa paso sa pagitan ng [[Bundok ng Olimpo]] at [[Bundo Ossa]] at inutusan ang kanyang hukbo na tumungo sa Bundok Ossa. Nang magising ang mga Thessaliano nang sumunod na araw, nalaman nilang si Alejandro ay nasa kanilang likuran at agarang sumuko at idinagdag ang kanilang kabalyero sa puwersa ni Alejandro. Nagpatuloy si Alejandro sa [[Peloponnese]] at tumigil sa [[Thermopylae]] kung saan siya kinilalang pinuno ng Ligang Amphictyonika bago tumungo sa timog ng [[Corinto]]. NagdemaLeague before heading south to Corinth. Nagmakaawa ang Ateneas at pinatawad ni Alejandro ang mga rebelde. Sa Corinto, kinuha ni Alejandro ang pamagat na Hegemon(Pinuno) at tulad ng kanyang ama ay naging komandante para sa papalapit na digmaan laban sa [[Imperyong Persiyano]]. Sa pagpapatuloy ng proyekto ng pagsakop sa [[Persiya]] ng kanyang ama, tumawid ang hukbo ni Alejandro sa [[Hellespont]] noong 334 BCE na may 48,100 sundalo, 6,100 kabalyero at mga 120 barko na may tripulanteng 38,000. Pagkatapos ng isang paunang pagwawagi laban sa mga puwersang Persiyano sa [[Labanan ng Granicus]], tinanggap ni Alejandro ang pagsuko ng kabiserang pamprobinsiya ng [[Sardis]]. Pagkatapos nito ay tumungo siya sa baybaying Ioniano na nagbibigay ng autonomiya at demokrasya sa mga siyudad nito.Sa [[Halicarnassus]] sa [[Carnia]], matagumpay na naisagawa niya ang malawakang pagkubkob rito na napilitang sumuko ang kanyang mga kalaban sa karagatan. Mula Halicarnassus, si Alejandro ay tumungo sa Lycia at sa kapatagang Pamphyliano na nagpatbay ng kanyang kontrol sa lahat ng mga baybaying siyudad laban sa mga baseng pandagat ng Persiya. Mula Phamphylia, siya ay pumasok sa loobang lupain.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>h3nbhzptvt6iuuyupfzfi83e03gzics</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957998</id>
      <parentid>1957996</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T05:31:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Talambuhay */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10511" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20. Sinimulan ni Alejandro ang kanyang paghahari sa pagpatay sa mga potensiyal na katunggali sa trono.Pinapatay niya ang dalawang prinsipeng [[Mecedonio]] sa rehiyon ng Lyncestis. Pinapatay rin ni Alejandro si [[Attalus]] na namuno sa hukbo sa [[Asya Menor]]. Sa panahong iyon, si Attalus ay nakikipagsagutan kay Demosthenes tungkol sa posibilidad ng paglipat sa [[Atenes]]. Lubos ring ininsulto ni Attalus si ALejandro. Ang kamatayan ni Felipe II ay nagdulot sa maraming mga estado na maghimagsik kabilang ang [[Thebes, Gresya]], [[Atenas]], at mga tribo sa  [[Thessaly]] sa hilaga ng [[Macedon]]. Tinipon ni Alejandro ang 3,000 kabalyero ng Macedo at tumungo sa Thessaly. Natagpuan niyang ang hukbong Thessaliano ay nasa paso sa pagitan ng [[Bundok ng Olimpo]] at [[Bundo Ossa]] at inutusan ang kanyang hukbo na tumungo sa Bundok Ossa. Nang magising ang mga Thessaliano nang sumunod na araw, nalaman nilang si Alejandro ay nasa kanilang likuran at agarang sumuko at idinagdag ang kanilang kabalyero sa puwersa ni Alejandro. Nagpatuloy si Alejandro sa [[Peloponnese]] at tumigil sa [[Thermopylae]] kung saan siya kinilalang pinuno ng Ligang Amphictyonika bago tumungo sa timog ng [[Corinto]]. NagdemaLeague before heading south to Corinth. Nagmakaawa ang Ateneas at pinatawad ni Alejandro ang mga rebelde. Sa Corinto, kinuha ni Alejandro ang pamagat na Hegemon(Pinuno) at tulad ng kanyang ama ay naging komandante para sa papalapit na digmaan laban sa [[Imperyong Persiyano]]. Sa pagpapatuloy ng proyekto ng pagsakop sa [[Persiya]] ng kanyang ama, tumawid ang hukbo ni Alejandro sa [[Hellespont]] noong 334 BCE na may 48,100 sundalo, 6,100 kabalyero at mga 120 barko na may tripulanteng 38,000. Pagkatapos ng isang paunang pagwawagi laban sa mga puwersang Persiyano sa [[Labanan ng Granicus]], tinanggap ni Alejandro ang pagsuko ng kabiserang pamprobinsiya ng [[Sardis]]. Pagkatapos nito ay tumungo siya sa baybaying Ioniano na nagbibigay ng autonomiya at demokrasya sa mga siyudad nito.Sa [[Halicarnassus]] sa [[Carnia]], matagumpay na naisagawa niya ang malawakang pagkubkob rito na napilitang sumuko ang kanyang mga kalaban sa karagatan. Mula Halicarnassus, si Alejandro ay tumungo sa Lycia at sa kapatagang Pamphyliano na nagpatbay ng kanyang kontrol sa lahat ng mga baybaying siyudad laban sa mga baseng pandagat ng Persiya. Mula Phamphylia, siya ay pumasok sa loobang lupain. Sa tagsibol nang 333 BCE, tumawid siya sa  Taurus tungo sa [[Cilicia]] at pagkatapos ng isang mahabang paghinto dahil sa isang karamdaman ay nagmartsa sa Syria. Bagaman mas malaki ang hukbo ni [[Dario]], si Alejandro ay bumalik sa Cilicia kung saan niya tinalo si Dario sa Issus. Si Dario ay tumakas sa labanan na humantong sa pagbagsak ng kanyang hukbo at iniwan ang kanyang asawa, dalawang anak na babae, ina at kayamanan. Inalok niya ng kasunduang kapayapaan si Alejandro na kinabibilangan ngmga lupaing nawalaa at pantubos na 10,000 talento para sa kanyang pamilya. Sumagot si Alejandro na dahil siya na ang hari ng Asya siya lamang ang magpapasya sa paghahati ng mga teritoryo. Kinuha niya ang Syria at karamihan ng baybayain ng [[Levant]]. Nang sumunod na taon noong 332 BCE, napilitan siyang salakayin ang [[Tyre]] na kanyang nasakop sa kabila ng kahirapan sa pagkubkob rito. Ang mga hukbo nito ay pinaslang at ang mga kababaihan at mga bata ay ibinenta sa [[pang-aalipin]].

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>5ho8xbiqo75xw9ag7ik1kbl2ks6fxy1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957999</id>
      <parentid>1957998</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T05:36:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Talambuhay */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11159" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20. Sinimulan ni Alejandro ang kanyang paghahari sa pagpatay sa mga potensiyal na katunggali sa trono.Pinapatay niya ang dalawang prinsipeng [[Mecedonio]] sa rehiyon ng Lyncestis. Pinapatay rin ni Alejandro si [[Attalus]] na namuno sa hukbo sa [[Asya Menor]]. Sa panahong iyon, si Attalus ay nakikipagsagutan kay Demosthenes tungkol sa posibilidad ng paglipat sa [[Atenes]]. Lubos ring ininsulto ni Attalus si ALejandro. Ang kamatayan ni Felipe II ay nagdulot sa maraming mga estado na maghimagsik kabilang ang [[Thebes, Gresya]], [[Atenas]], at mga tribo sa  [[Thessaly]] sa hilaga ng [[Macedon]]. Tinipon ni Alejandro ang 3,000 kabalyero ng Macedo at tumungo sa Thessaly. Natagpuan niyang ang hukbong Thessaliano ay nasa paso sa pagitan ng [[Bundok ng Olimpo]] at [[Bundo Ossa]] at inutusan ang kanyang hukbo na tumungo sa Bundok Ossa. Nang magising ang mga Thessaliano nang sumunod na araw, nalaman nilang si Alejandro ay nasa kanilang likuran at agarang sumuko at idinagdag ang kanilang kabalyero sa puwersa ni Alejandro. Nagpatuloy si Alejandro sa [[Peloponnese]] at tumigil sa [[Thermopylae]] kung saan siya kinilalang pinuno ng Ligang Amphictyonika bago tumungo sa timog ng [[Corinto]]. NagdemaLeague before heading south to Corinth. Nagmakaawa ang Ateneas at pinatawad ni Alejandro ang mga rebelde. Sa Corinto, kinuha ni Alejandro ang pamagat na Hegemon(Pinuno) at tulad ng kanyang ama ay naging komandante para sa papalapit na digmaan laban sa [[Imperyong Persiyano]]. Sa pagpapatuloy ng proyekto ng pagsakop sa [[Persiya]] ng kanyang ama, tumawid ang hukbo ni Alejandro sa [[Hellespont]] noong 334 BCE na may 48,100 sundalo, 6,100 kabalyero at mga 120 barko na may tripulanteng 38,000. Pagkatapos ng isang paunang pagwawagi laban sa mga puwersang Persiyano sa [[Labanan ng Granicus]], tinanggap ni Alejandro ang pagsuko ng kabiserang pamprobinsiya ng [[Sardis]]. Pagkatapos nito ay tumungo siya sa baybaying Ioniano na nagbibigay ng autonomiya at demokrasya sa mga siyudad nito.Sa [[Halicarnassus]] sa [[Carnia]], matagumpay na naisagawa niya ang malawakang pagkubkob rito na napilitang sumuko ang kanyang mga kalaban sa karagatan. Mula Halicarnassus, si Alejandro ay tumungo sa Lycia at sa kapatagang Pamphyliano na nagpatbay ng kanyang kontrol sa lahat ng mga baybaying siyudad laban sa mga baseng pandagat ng Persiya. Mula Phamphylia, siya ay pumasok sa loobang lupain. Sa tagsibol nang 333 BCE, tumawid siya sa  Taurus tungo sa [[Cilicia]] at pagkatapos ng isang mahabang paghinto dahil sa isang karamdaman ay nagmartsa sa Syria. Bagaman mas malaki ang hukbo ni [[Dario]], si Alejandro ay bumalik sa Cilicia kung saan niya tinalo si Dario sa Issus. Si Dario ay tumakas sa labanan na humantong sa pagbagsak ng kanyang hukbo at iniwan ang kanyang asawa, dalawang anak na babae, ina at kayamanan. Inalok niya ng kasunduang kapayapaan si Alejandro na kinabibilangan ngmga lupaing nawalaa at pantubos na 10,000 talento para sa kanyang pamilya. Sumagot si Alejandro na dahil siya na ang hari ng Asya siya lamang ang magpapasya sa paghahati ng mga teritoryo. Kinuha niya ang Syria at karamihan ng baybayain ng [[Levant]]. Nang sumunod na taon noong 332 BCE, napilitan siyang salakayin ang [[Tyre]] na kanyang nasakop sa kabila ng kahirapan sa pagkubkob rito. Ang mga hukbo nito ay pinaslang at ang mga kababaihan at mga bata ay ibinenta sa [[pang-aalipin]]. Ang Ehipto ang tanging ang pinakamalaking mga teritoryo na nakuha ni Alejandro mula sa mga Persiyano. Pagkatapos ng paglalakbay sa [[Siwa]], siya ay kinoronahang sa templo ni [[Ptah]] sa [[Memphis, Ehipto]]. Ibinalik niya ang mga templo na iniwan ng mga Persiyano at inalay ang mga bagong monumento sa mga [[Diyos ng Ehipto]]. Sa templo sa [[Luxor]] malapit sa [[Karnak]], nagtayo siya ng kapilya sa isang sagradong bangka. Sa kanyang pananatili sa Ehipto, binago niya ang mga pagbubuwis sa Ehipto batay sa modelong Griyego at nangasiwa ng pananakop sa bansa ngunit noong 331 BCE iniwan niya ito upang tumungo sa Asya at habulin ang mga Persiyano.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>7cjafy5ta0svzwipdivkiz3z8s8amsl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958000</id>
      <parentid>1957999</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T05:41:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Talambuhay */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11812" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20. Sinimulan ni Alejandro ang kanyang paghahari sa pagpatay sa mga potensiyal na katunggali sa trono.Pinapatay niya ang dalawang prinsipeng [[Mecedonio]] sa rehiyon ng Lyncestis. Pinapatay rin ni Alejandro si [[Attalus]] na namuno sa hukbo sa [[Asya Menor]]. Sa panahong iyon, si Attalus ay nakikipagsagutan kay Demosthenes tungkol sa posibilidad ng paglipat sa [[Atenes]]. Lubos ring ininsulto ni Attalus si ALejandro. Ang kamatayan ni Felipe II ay nagdulot sa maraming mga estado na maghimagsik kabilang ang [[Thebes, Gresya]], [[Atenas]], at mga tribo sa  [[Thessaly]] sa hilaga ng [[Macedon]]. Tinipon ni Alejandro ang 3,000 kabalyero ng Macedo at tumungo sa Thessaly. Natagpuan niyang ang hukbong Thessaliano ay nasa paso sa pagitan ng [[Bundok ng Olimpo]] at [[Bundo Ossa]] at inutusan ang kanyang hukbo na tumungo sa Bundok Ossa. Nang magising ang mga Thessaliano nang sumunod na araw, nalaman nilang si Alejandro ay nasa kanilang likuran at agarang sumuko at idinagdag ang kanilang kabalyero sa puwersa ni Alejandro. Nagpatuloy si Alejandro sa [[Peloponnese]] at tumigil sa [[Thermopylae]] kung saan siya kinilalang pinuno ng Ligang Amphictyonika bago tumungo sa timog ng [[Corinto]]. NagdemaLeague before heading south to Corinth. Nagmakaawa ang Ateneas at pinatawad ni Alejandro ang mga rebelde. Sa Corinto, kinuha ni Alejandro ang pamagat na Hegemon(Pinuno) at tulad ng kanyang ama ay naging komandante para sa papalapit na digmaan laban sa [[Imperyong Persiyano]]. Sa pagpapatuloy ng proyekto ng pagsakop sa [[Persiya]] ng kanyang ama, tumawid ang hukbo ni Alejandro sa [[Hellespont]] noong 334 BCE na may 48,100 sundalo, 6,100 kabalyero at mga 120 barko na may tripulanteng 38,000. Pagkatapos ng isang paunang pagwawagi laban sa mga puwersang Persiyano sa [[Labanan ng Granicus]], tinanggap ni Alejandro ang pagsuko ng kabiserang pamprobinsiya ng [[Sardis]]. Pagkatapos nito ay tumungo siya sa baybaying Ioniano na nagbibigay ng autonomiya at demokrasya sa mga siyudad nito.Sa [[Halicarnassus]] sa [[Carnia]], matagumpay na naisagawa niya ang malawakang pagkubkob rito na napilitang sumuko ang kanyang mga kalaban sa karagatan. Mula Halicarnassus, si Alejandro ay tumungo sa Lycia at sa kapatagang Pamphyliano na nagpatbay ng kanyang kontrol sa lahat ng mga baybaying siyudad laban sa mga baseng pandagat ng Persiya. Mula Phamphylia, siya ay pumasok sa loobang lupain. Sa tagsibol nang 333 BCE, tumawid siya sa  Taurus tungo sa [[Cilicia]] at pagkatapos ng isang mahabang paghinto dahil sa isang karamdaman ay nagmartsa sa Syria. Bagaman mas malaki ang hukbo ni [[Dario]], si Alejandro ay bumalik sa Cilicia kung saan niya tinalo si Dario sa Issus. Si Dario ay tumakas sa labanan na humantong sa pagbagsak ng kanyang hukbo at iniwan ang kanyang asawa, dalawang anak na babae, ina at kayamanan. Inalok niya ng kasunduang kapayapaan si Alejandro na kinabibilangan ngmga lupaing nawalaa at pantubos na 10,000 talento para sa kanyang pamilya. Sumagot si Alejandro na dahil siya na ang hari ng Asya siya lamang ang magpapasya sa paghahati ng mga teritoryo. Kinuha niya ang Syria at karamihan ng baybayain ng [[Levant]]. Nang sumunod na taon noong 332 BCE, napilitan siyang salakayin ang [[Tyre]] na kanyang nasakop sa kabila ng kahirapan sa pagkubkob rito. Ang mga hukbo nito ay pinaslang at ang mga kababaihan at mga bata ay ibinenta sa [[pang-aalipin]]. Ang Ehipto ang tanging ang pinakamalaking mga teritoryo na nakuha ni Alejandro mula sa mga Persiyano. Pagkatapos ng paglalakbay sa [[Siwa]], siya ay kinoronahang sa templo ni [[Ptah]] sa [[Memphis, Ehipto]]. Ibinalik niya ang mga templo na iniwan ng mga Persiyano at inalay ang mga bagong monumento sa mga [[Diyos ng Ehipto]]. Sa templo sa [[Luxor]] malapit sa [[Karnak]], nagtayo siya ng kapilya sa isang sagradong bangka. Sa kanyang pananatili sa Ehipto, binago niya ang mga pagbubuwis sa Ehipto batay sa modelong Griyego at nangasiwa ng pananakop sa bansa ngunit noong 331 BCE iniwan niya ito upang tumungo sa Asya at habulin ang mga Persiyano. Sa Ehipto, siya ay itinuring na nagpalaya at itinuring na inapo ng mga [[paraon]]. Nag-alay siya ng mga handog sa mga [[Diyos]] sa [[Memphis, Ehipto]] at kumonsulta sa orakulo ni [[Amun]]-[[Ra]] sa Oasis ng Iswa. Siya ay prinoklamang anak ng Diyos na si [[Amuna]] at kadalasang tumuturing kay [[Zeus]]-[[Ammon]] na kanyang tunay na ama. Pagkatapos ng kamatayan ni Alejandro, ang mga barya ay karaniwang naglalarawan sa kanya na may [[Mga Sungay ni Ammon]] bilang simbolo ng kanyang pagkaDiyos na para sa mga Ehipsiyo ay isang [[propesiya]]. Itinatag niya ang [[Alehandriya]] na naging masagang kabisera ng [[Kahariang Ptolemaiko]] sa kanyang kamatayan.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>md4s2t4scmiflh6caugr8xsdxhom3b9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958001</id>
      <parentid>1958000</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T05:41:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Talambuhay */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11814" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20. Sinimulan ni Alejandro ang kanyang paghahari sa pagpatay sa mga potensiyal na katunggali sa trono.Pinapatay niya ang dalawang prinsipeng [[Mecedonio]] sa rehiyon ng Lyncestis. Pinapatay rin ni Alejandro si [[Attalus]] na namuno sa hukbo sa [[Asya Menor]]. Sa panahong iyon, si Attalus ay nakikipagsagutan kay Demosthenes tungkol sa posibilidad ng paglipat sa [[Atenes]]. Lubos ring ininsulto ni Attalus si ALejandro. Ang kamatayan ni Felipe II ay nagdulot sa maraming mga estado na maghimagsik kabilang ang [[Thebes, Gresya]], [[Atenas]], at mga tribo sa  [[Thessaly]] sa hilaga ng [[Macedon]]. Tinipon ni Alejandro ang 3,000 kabalyero ng Macedo at tumungo sa Thessaly. Natagpuan niyang ang hukbong Thessaliano ay nasa paso sa pagitan ng [[Bundok ng Olimpo]] at [[Bundo Ossa]] at inutusan ang kanyang hukbo na tumungo sa Bundok Ossa. Nang magising ang mga Thessaliano nang sumunod na araw, nalaman nilang si Alejandro ay nasa kanilang likuran at agarang sumuko at idinagdag ang kanilang kabalyero sa puwersa ni Alejandro. Nagpatuloy si Alejandro sa [[Peloponnese]] at tumigil sa [[Thermopylae]] kung saan siya kinilalang pinuno ng Ligang Amphictyonika bago tumungo sa timog ng [[Corinto]]. NagdemaLeague before heading south to Corinth. Nagmakaawa ang Ateneas at pinatawad ni Alejandro ang mga rebelde. Sa Corinto, kinuha ni Alejandro ang pamagat na Hegemon(Pinuno) at tulad ng kanyang ama ay naging komandante para sa papalapit na digmaan laban sa [[Imperyong Persiyano]]. Sa pagpapatuloy ng proyekto ng pagsakop sa [[Persiya]] ng kanyang ama, tumawid ang hukbo ni Alejandro sa [[Hellespont]] noong 334 BCE na may 48,100 sundalo, 6,100 kabalyero at mga 120 barko na may tripulanteng 38,000. Pagkatapos ng isang paunang pagwawagi laban sa mga puwersang Persiyano sa [[Labanan ng Granicus]], tinanggap ni Alejandro ang pagsuko ng kabiserang pamprobinsiya ng [[Sardis]]. Pagkatapos nito ay tumungo siya sa baybaying Ioniano na nagbibigay ng autonomiya at demokrasya sa mga siyudad nito.Sa [[Halicarnassus]] sa [[Carnia]], matagumpay na naisagawa niya ang malawakang pagkubkob rito na napilitang sumuko ang kanyang mga kalaban sa karagatan. Mula Halicarnassus, si Alejandro ay tumungo sa Lycia at sa kapatagang Pamphyliano na nagpatbay ng kanyang kontrol sa lahat ng mga baybaying siyudad laban sa mga baseng pandagat ng Persiya. Mula Phamphylia, siya ay pumasok sa loobang lupain. Sa tagsibol nang 333 BCE, tumawid siya sa  Taurus tungo sa [[Cilicia]] at pagkatapos ng isang mahabang paghinto dahil sa isang karamdaman ay nagmartsa sa Syria. Bagaman mas malaki ang hukbo ni [[Dario]], si Alejandro ay bumalik sa Cilicia kung saan niya tinalo si Dario sa Issus. Si Dario ay tumakas sa labanan na humantong sa pagbagsak ng kanyang hukbo at iniwan ang kanyang asawa, dalawang anak na babae, ina at kayamanan. Inalok niya ng kasunduang kapayapaan si Alejandro na kinabibilangan ngmga lupaing nawalaa at pantubos na 10,000 talento para sa kanyang pamilya. Sumagot si Alejandro na dahil siya na ang hari ng Asya siya lamang ang magpapasya sa paghahati ng mga teritoryo. Kinuha niya ang Syria at karamihan ng baybayain ng [[Levant]]. Nang sumunod na taon noong 332 BCE, napilitan siyang salakayin ang [[Tyre]] na kanyang nasakop sa kabila ng kahirapan sa pagkubkob rito. Ang mga hukbo nito ay pinaslang at ang mga kababaihan at mga bata ay ibinenta sa [[pang-aalipin]]. Ang Ehipto ang tanging ang pinakamalaking mga teritoryo na nakuha ni Alejandro mula sa mga Persiyano. Pagkatapos ng paglalakbay sa [[Siwa]], siya ay kinoronahang sa templo ni [[Ptah]] sa [[Memphis, Ehipto]]. Ibinalik niya ang mga templo na iniwan ng mga Persiyano at inalay ang mga bagong monumento sa mga [[Diyos ng Ehipto]]. Sa templo sa [[Luxor]] malapit sa [[Karnak]], nagtayo siya ng kapilya sa isang sagradong bangka. Sa kanyang pananatili sa Ehipto, binago niya ang mga pagbubuwis sa Ehipto batay sa modelong Griyego at nangasiwa ng pananakop sa bansa ngunit noong 331 BCE iniwan niya ito upang tumungo sa Asya at habulin ang mga Persiyano. Sa Ehipto, siya ay itinuring na nagpalaya at itinuring na inapo ng mga [[paraon]]. Nag-alay siya ng mga handog sa mga [[Diyos]] sa [[Memphis, Ehipto]] at kumonsulta sa orakulo ni [[Amun]]-[[Ra]] sa Oasis ng Iswa. Siya ay prinoklamang anak ng Diyos na si [[Amuna]] at kadalasang tumuturing kay [[Zeus]]-[[Ammon]] na kanyang tunay na ama. Pagkatapos ng kamatayan ni Alejandro, ang mga barya ay karaniwang naglalarawan sa kanya na may [[Mga Sungay ni Ammon]] bilang simbolo ng kanyang pagkaDiyos na para sa mga Ehipsiyo ay isang [[propesiya]]. Itinatag niya ang [[Alehandriya]] na naging masaganang kabisera ng [[Kahariang Ptolemaiko]] sa kanyang kamatayan.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>elximxamuvl952jdhg2qfescwgcrym5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958002</id>
      <parentid>1958001</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T05:47:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Talambuhay */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12317" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20. Sinimulan ni Alejandro ang kanyang paghahari sa pagpatay sa mga potensiyal na katunggali sa trono.Pinapatay niya ang dalawang prinsipeng [[Mecedonio]] sa rehiyon ng Lyncestis. Pinapatay rin ni Alejandro si [[Attalus]] na namuno sa hukbo sa [[Asya Menor]]. Sa panahong iyon, si Attalus ay nakikipagsagutan kay Demosthenes tungkol sa posibilidad ng paglipat sa [[Atenes]]. Lubos ring ininsulto ni Attalus si ALejandro. Ang kamatayan ni Felipe II ay nagdulot sa maraming mga estado na maghimagsik kabilang ang [[Thebes, Gresya]], [[Atenas]], at mga tribo sa  [[Thessaly]] sa hilaga ng [[Macedon]]. Tinipon ni Alejandro ang 3,000 kabalyero ng Macedo at tumungo sa Thessaly. Natagpuan niyang ang hukbong Thessaliano ay nasa paso sa pagitan ng [[Bundok ng Olimpo]] at [[Bundo Ossa]] at inutusan ang kanyang hukbo na tumungo sa Bundok Ossa. Nang magising ang mga Thessaliano nang sumunod na araw, nalaman nilang si Alejandro ay nasa kanilang likuran at agarang sumuko at idinagdag ang kanilang kabalyero sa puwersa ni Alejandro. Nagpatuloy si Alejandro sa [[Peloponnese]] at tumigil sa [[Thermopylae]] kung saan siya kinilalang pinuno ng Ligang Amphictyonika bago tumungo sa timog ng [[Corinto]]. NagdemaLeague before heading south to Corinth. Nagmakaawa ang Ateneas at pinatawad ni Alejandro ang mga rebelde. Sa Corinto, kinuha ni Alejandro ang pamagat na Hegemon(Pinuno) at tulad ng kanyang ama ay naging komandante para sa papalapit na digmaan laban sa [[Imperyong Persiyano]]. Sa pagpapatuloy ng proyekto ng pagsakop sa [[Persiya]] ng kanyang ama, tumawid ang hukbo ni Alejandro sa [[Hellespont]] noong 334 BCE na may 48,100 sundalo, 6,100 kabalyero at mga 120 barko na may tripulanteng 38,000. Pagkatapos ng isang paunang pagwawagi laban sa mga puwersang Persiyano sa [[Labanan ng Granicus]], tinanggap ni Alejandro ang pagsuko ng kabiserang pamprobinsiya ng [[Sardis]]. Pagkatapos nito ay tumungo siya sa baybaying Ioniano na nagbibigay ng autonomiya at demokrasya sa mga siyudad nito.Sa [[Halicarnassus]] sa [[Carnia]], matagumpay na naisagawa niya ang malawakang pagkubkob rito na napilitang sumuko ang kanyang mga kalaban sa karagatan. Mula Halicarnassus, si Alejandro ay tumungo sa Lycia at sa kapatagang Pamphyliano na nagpatbay ng kanyang kontrol sa lahat ng mga baybaying siyudad laban sa mga baseng pandagat ng Persiya. Mula Phamphylia, siya ay pumasok sa loobang lupain. Sa tagsibol nang 333 BCE, tumawid siya sa  Taurus tungo sa [[Cilicia]] at pagkatapos ng isang mahabang paghinto dahil sa isang karamdaman ay nagmartsa sa Syria. Bagaman mas malaki ang hukbo ni [[Dario]], si Alejandro ay bumalik sa Cilicia kung saan niya tinalo si Dario sa Issus. Si Dario ay tumakas sa labanan na humantong sa pagbagsak ng kanyang hukbo at iniwan ang kanyang asawa, dalawang anak na babae, ina at kayamanan. Inalok niya ng kasunduang kapayapaan si Alejandro na kinabibilangan ngmga lupaing nawalaa at pantubos na 10,000 talento para sa kanyang pamilya. Sumagot si Alejandro na dahil siya na ang hari ng Asya siya lamang ang magpapasya sa paghahati ng mga teritoryo. Kinuha niya ang Syria at karamihan ng baybayain ng [[Levant]]. Nang sumunod na taon noong 332 BCE, napilitan siyang salakayin ang [[Tyre]] na kanyang nasakop sa kabila ng kahirapan sa pagkubkob rito. Ang mga hukbo nito ay pinaslang at ang mga kababaihan at mga bata ay ibinenta sa [[pang-aalipin]]. Ang Ehipto ang tanging ang pinakamalaking mga teritoryo na nakuha ni Alejandro mula sa mga Persiyano. Pagkatapos ng paglalakbay sa [[Siwa]], siya ay kinoronahang sa templo ni [[Ptah]] sa [[Memphis, Ehipto]]. Ibinalik niya ang mga templo na iniwan ng mga Persiyano at inalay ang mga bagong monumento sa mga [[Diyos ng Ehipto]]. Sa templo sa [[Luxor]] malapit sa [[Karnak]], nagtayo siya ng kapilya sa isang sagradong bangka. Sa kanyang pananatili sa Ehipto, binago niya ang mga pagbubuwis sa Ehipto batay sa modelong Griyego at nangasiwa ng pananakop sa bansa ngunit noong 331 BCE iniwan niya ito upang tumungo sa Asya at habulin ang mga Persiyano. Sa Ehipto, siya ay itinuring na nagpalaya at itinuring na inapo ng mga [[paraon]]. Nag-alay siya ng mga handog sa mga [[Diyos]] sa [[Memphis, Ehipto]] at kumonsulta sa orakulo ni [[Amun]]-[[Ra]] sa Oasis ng Iswa. Siya ay prinoklamang anak ng Diyos na si [[Amuna]] at kadalasang tumuturing kay [[Zeus]]-[[Ammon]] na kanyang tunay na ama. Pagkatapos ng kamatayan ni Alejandro, ang mga barya ay karaniwang naglalarawan sa kanya na may [[Mga Sungay ni Ammon]] bilang simbolo ng kanyang pagkaDiyos na para sa mga Ehipsiyo ay isang [[propesiya]]. Itinatag niya ang [[Alehandriya]] na naging masaganang kabisera ng [[Kahariang Ptolemaiko]] sa kanyang kamatayan.

Noong 10 o 11 Hunyo 323 BCE, si Alejandro ay namatay sa palasyo ni [[Nabucodonosor II]] sa [[Babilonya]] sa edad na 32. May dalawang bersiyon ng kanyang kamatayan. Ayon sa salaysay ni [[Plutarch]], mga 14 araw bago siya mamatay, siya ay nagkaroon ng [[trangkaso]] at hindi makapagsalita. Sa salaysay ni [[Diodorus Siculus]], si Alejandro ay nagkaroon ng pananakit pagkatapos uminomng isang alak bilang parangal kay [[Heracles]] na sinundan ng 11 araw ng panghihina ngunit hindi nagkaroon ng trangkaso.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>d41okkp22og26e1is6a90480u73cg90</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958006</id>
      <parentid>1958002</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:04:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Talambuhay */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12969" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20. Sinimulan ni Alejandro ang kanyang paghahari sa pagpatay sa mga potensiyal na katunggali sa trono.Pinapatay niya ang dalawang prinsipeng [[Mecedonio]] sa rehiyon ng Lyncestis. Pinapatay rin ni Alejandro si [[Attalus]] na namuno sa hukbo sa [[Asya Menor]]. Sa panahong iyon, si Attalus ay nakikipagsagutan kay Demosthenes tungkol sa posibilidad ng paglipat sa [[Atenes]]. Lubos ring ininsulto ni Attalus si ALejandro. Ang kamatayan ni Felipe II ay nagdulot sa maraming mga estado na maghimagsik kabilang ang [[Thebes, Gresya]], [[Atenas]], at mga tribo sa  [[Thessaly]] sa hilaga ng [[Macedon]]. Tinipon ni Alejandro ang 3,000 kabalyero ng Macedo at tumungo sa Thessaly. Natagpuan niyang ang hukbong Thessaliano ay nasa paso sa pagitan ng [[Bundok ng Olimpo]] at [[Bundo Ossa]] at inutusan ang kanyang hukbo na tumungo sa Bundok Ossa. Nang magising ang mga Thessaliano nang sumunod na araw, nalaman nilang si Alejandro ay nasa kanilang likuran at agarang sumuko at idinagdag ang kanilang kabalyero sa puwersa ni Alejandro. Nagpatuloy si Alejandro sa [[Peloponnese]] at tumigil sa [[Thermopylae]] kung saan siya kinilalang pinuno ng Ligang Amphictyonika bago tumungo sa timog ng [[Corinto]]. NagdemaLeague before heading south to Corinth. Nagmakaawa ang Ateneas at pinatawad ni Alejandro ang mga rebelde. Sa Corinto, kinuha ni Alejandro ang pamagat na Hegemon(Pinuno) at tulad ng kanyang ama ay naging komandante para sa papalapit na digmaan laban sa [[Imperyong Persiyano]]. Sa pagpapatuloy ng proyekto ng pagsakop sa [[Persiya]] ng kanyang ama, tumawid ang hukbo ni Alejandro sa [[Hellespont]] noong 334 BCE na may 48,100 sundalo, 6,100 kabalyero at mga 120 barko na may tripulanteng 38,000. Pagkatapos ng isang paunang pagwawagi laban sa mga puwersang Persiyano sa [[Labanan ng Granicus]], tinanggap ni Alejandro ang pagsuko ng kabiserang pamprobinsiya ng [[Sardis]]. Pagkatapos nito ay tumungo siya sa baybaying Ioniano na nagbibigay ng autonomiya at demokrasya sa mga siyudad nito.Sa [[Halicarnassus]] sa [[Carnia]], matagumpay na naisagawa niya ang malawakang pagkubkob rito na napilitang sumuko ang kanyang mga kalaban sa karagatan. Mula Halicarnassus, si Alejandro ay tumungo sa Lycia at sa kapatagang Pamphyliano na nagpatbay ng kanyang kontrol sa lahat ng mga baybaying siyudad laban sa mga baseng pandagat ng Persiya. Mula Phamphylia, siya ay pumasok sa loobang lupain. Sa tagsibol nang 333 BCE, tumawid siya sa  Taurus tungo sa [[Cilicia]] at pagkatapos ng isang mahabang paghinto dahil sa isang karamdaman ay nagmartsa sa Syria. Bagaman mas malaki ang hukbo ni [[Dario]], si Alejandro ay bumalik sa Cilicia kung saan niya tinalo si Dario sa Issus. Si Dario ay tumakas sa labanan na humantong sa pagbagsak ng kanyang hukbo at iniwan ang kanyang asawa, dalawang anak na babae, ina at kayamanan. Inalok niya ng kasunduang kapayapaan si Alejandro na kinabibilangan ngmga lupaing nawalaa at pantubos na 10,000 talento para sa kanyang pamilya. Sumagot si Alejandro na dahil siya na ang hari ng Asya siya lamang ang magpapasya sa paghahati ng mga teritoryo. Kinuha niya ang Syria at karamihan ng baybayain ng [[Levant]]. Nang sumunod na taon noong 332 BCE, napilitan siyang salakayin ang [[Tyre]] na kanyang nasakop sa kabila ng kahirapan sa pagkubkob rito. Ang mga hukbo nito ay pinaslang at ang mga kababaihan at mga bata ay ibinenta sa [[pang-aalipin]]. Ang Ehipto ang tanging ang pinakamalaking mga teritoryo na nakuha ni Alejandro mula sa mga Persiyano. Pagkatapos ng paglalakbay sa [[Siwa]], siya ay kinoronahang sa templo ni [[Ptah]] sa [[Memphis, Ehipto]]. Ibinalik niya ang mga templo na iniwan ng mga Persiyano at inalay ang mga bagong monumento sa mga [[Diyos ng Ehipto]]. Sa templo sa [[Luxor]] malapit sa [[Karnak]], nagtayo siya ng kapilya sa isang sagradong bangka. Sa kanyang pananatili sa Ehipto, binago niya ang mga pagbubuwis sa Ehipto batay sa modelong Griyego at nangasiwa ng pananakop sa bansa ngunit noong 331 BCE iniwan niya ito upang tumungo sa Asya at habulin ang mga Persiyano. Sa Ehipto, siya ay itinuring na nagpalaya at itinuring na inapo ng mga [[paraon]]. Nag-alay siya ng mga handog sa mga [[Diyos]] sa [[Memphis, Ehipto]] at kumonsulta sa orakulo ni [[Amun]]-[[Ra]] sa Oasis ng Iswa. Siya ay prinoklamang anak ng Diyos na si [[Amuna]] at kadalasang tumuturing kay [[Zeus]]-[[Ammon]] na kanyang tunay na ama. Pagkatapos ng kamatayan ni Alejandro, ang mga barya ay karaniwang naglalarawan sa kanya na may [[Mga Sungay ni Ammon]] bilang simbolo ng kanyang pagkaDiyos na para sa mga Ehipsiyo ay isang [[propesiya]]. Itinatag niya ang [[Alehandriya]] na naging masaganang kabisera ng [[Kahariang Ptolemaiko]] sa kanyang kamatayan.

Noong 10 o 11 Hunyo 323 BCE, si Alejandro ay namatay sa palasyo ni [[Nabucodonosor II]] sa [[Babilonya]] sa edad na 32. May dalawang bersiyon ng kanyang kamatayan. Ayon sa salaysay ni [[Plutarch]], mga 14 araw bago siya mamatay, siya ay nagkaroon ng [[trangkaso]] at hindi makapagsalita. Sa salaysay ni [[Diodorus Siculus]], si Alejandro ay nagkaroon ng pananakit pagkatapos uminomng isang alak bilang parangal kay [[Heracles]] na sinundan ng 11 araw ng panghihina ngunit hindi nagkaroon ng trangkaso.
==Mga kuwento tungkol kay Dakilang Alejandro==
Ayon kay [[Josephus]] sa [[Antiquities of the Jews]] 11:317-345 nang si Alejandro ay tumungo sa [[Herusalem]], ang mga mamamayan na Hudyo ay sumasama sa isang prusisyon upang humarap kay Alejandro. Siya ay pinakitaan ng [[Aklat ni Daniel]] kapitulo 8 na nagsasabing wawasakin ng mga Griyego ang mga Persiyano, pinagpalagay niyang siya ang tinutukoy dito. Ito ay isang kuwento na hindi pinaniniwalaan ng mga iskolar dahil ang [[Aklat ni Daniel]] ay isinulat pagkatapos mamatay ni Alejandro.&lt;ref&gt;https://www.livius.org/sources/content/josephus/jewish-antiquities/alexander-the-great-visits-jerusalem/&lt;/ref&gt;

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>277uwkjbzp02hyfzzt3nh388cl80bba</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958007</id>
      <parentid>1958006</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:12:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga kuwento tungkol kay Dakilang Alejandro */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13158" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20. Sinimulan ni Alejandro ang kanyang paghahari sa pagpatay sa mga potensiyal na katunggali sa trono.Pinapatay niya ang dalawang prinsipeng [[Mecedonio]] sa rehiyon ng Lyncestis. Pinapatay rin ni Alejandro si [[Attalus]] na namuno sa hukbo sa [[Asya Menor]]. Sa panahong iyon, si Attalus ay nakikipagsagutan kay Demosthenes tungkol sa posibilidad ng paglipat sa [[Atenes]]. Lubos ring ininsulto ni Attalus si ALejandro. Ang kamatayan ni Felipe II ay nagdulot sa maraming mga estado na maghimagsik kabilang ang [[Thebes, Gresya]], [[Atenas]], at mga tribo sa  [[Thessaly]] sa hilaga ng [[Macedon]]. Tinipon ni Alejandro ang 3,000 kabalyero ng Macedo at tumungo sa Thessaly. Natagpuan niyang ang hukbong Thessaliano ay nasa paso sa pagitan ng [[Bundok ng Olimpo]] at [[Bundo Ossa]] at inutusan ang kanyang hukbo na tumungo sa Bundok Ossa. Nang magising ang mga Thessaliano nang sumunod na araw, nalaman nilang si Alejandro ay nasa kanilang likuran at agarang sumuko at idinagdag ang kanilang kabalyero sa puwersa ni Alejandro. Nagpatuloy si Alejandro sa [[Peloponnese]] at tumigil sa [[Thermopylae]] kung saan siya kinilalang pinuno ng Ligang Amphictyonika bago tumungo sa timog ng [[Corinto]]. NagdemaLeague before heading south to Corinth. Nagmakaawa ang Ateneas at pinatawad ni Alejandro ang mga rebelde. Sa Corinto, kinuha ni Alejandro ang pamagat na Hegemon(Pinuno) at tulad ng kanyang ama ay naging komandante para sa papalapit na digmaan laban sa [[Imperyong Persiyano]]. Sa pagpapatuloy ng proyekto ng pagsakop sa [[Persiya]] ng kanyang ama, tumawid ang hukbo ni Alejandro sa [[Hellespont]] noong 334 BCE na may 48,100 sundalo, 6,100 kabalyero at mga 120 barko na may tripulanteng 38,000. Pagkatapos ng isang paunang pagwawagi laban sa mga puwersang Persiyano sa [[Labanan ng Granicus]], tinanggap ni Alejandro ang pagsuko ng kabiserang pamprobinsiya ng [[Sardis]]. Pagkatapos nito ay tumungo siya sa baybaying Ioniano na nagbibigay ng autonomiya at demokrasya sa mga siyudad nito.Sa [[Halicarnassus]] sa [[Carnia]], matagumpay na naisagawa niya ang malawakang pagkubkob rito na napilitang sumuko ang kanyang mga kalaban sa karagatan. Mula Halicarnassus, si Alejandro ay tumungo sa Lycia at sa kapatagang Pamphyliano na nagpatbay ng kanyang kontrol sa lahat ng mga baybaying siyudad laban sa mga baseng pandagat ng Persiya. Mula Phamphylia, siya ay pumasok sa loobang lupain. Sa tagsibol nang 333 BCE, tumawid siya sa  Taurus tungo sa [[Cilicia]] at pagkatapos ng isang mahabang paghinto dahil sa isang karamdaman ay nagmartsa sa Syria. Bagaman mas malaki ang hukbo ni [[Dario]], si Alejandro ay bumalik sa Cilicia kung saan niya tinalo si Dario sa Issus. Si Dario ay tumakas sa labanan na humantong sa pagbagsak ng kanyang hukbo at iniwan ang kanyang asawa, dalawang anak na babae, ina at kayamanan. Inalok niya ng kasunduang kapayapaan si Alejandro na kinabibilangan ngmga lupaing nawalaa at pantubos na 10,000 talento para sa kanyang pamilya. Sumagot si Alejandro na dahil siya na ang hari ng Asya siya lamang ang magpapasya sa paghahati ng mga teritoryo. Kinuha niya ang Syria at karamihan ng baybayain ng [[Levant]]. Nang sumunod na taon noong 332 BCE, napilitan siyang salakayin ang [[Tyre]] na kanyang nasakop sa kabila ng kahirapan sa pagkubkob rito. Ang mga hukbo nito ay pinaslang at ang mga kababaihan at mga bata ay ibinenta sa [[pang-aalipin]]. Ang Ehipto ang tanging ang pinakamalaking mga teritoryo na nakuha ni Alejandro mula sa mga Persiyano. Pagkatapos ng paglalakbay sa [[Siwa]], siya ay kinoronahang sa templo ni [[Ptah]] sa [[Memphis, Ehipto]]. Ibinalik niya ang mga templo na iniwan ng mga Persiyano at inalay ang mga bagong monumento sa mga [[Diyos ng Ehipto]]. Sa templo sa [[Luxor]] malapit sa [[Karnak]], nagtayo siya ng kapilya sa isang sagradong bangka. Sa kanyang pananatili sa Ehipto, binago niya ang mga pagbubuwis sa Ehipto batay sa modelong Griyego at nangasiwa ng pananakop sa bansa ngunit noong 331 BCE iniwan niya ito upang tumungo sa Asya at habulin ang mga Persiyano. Sa Ehipto, siya ay itinuring na nagpalaya at itinuring na inapo ng mga [[paraon]]. Nag-alay siya ng mga handog sa mga [[Diyos]] sa [[Memphis, Ehipto]] at kumonsulta sa orakulo ni [[Amun]]-[[Ra]] sa Oasis ng Iswa. Siya ay prinoklamang anak ng Diyos na si [[Amuna]] at kadalasang tumuturing kay [[Zeus]]-[[Ammon]] na kanyang tunay na ama. Pagkatapos ng kamatayan ni Alejandro, ang mga barya ay karaniwang naglalarawan sa kanya na may [[Mga Sungay ni Ammon]] bilang simbolo ng kanyang pagkaDiyos na para sa mga Ehipsiyo ay isang [[propesiya]]. Itinatag niya ang [[Alehandriya]] na naging masaganang kabisera ng [[Kahariang Ptolemaiko]] sa kanyang kamatayan.

Noong 10 o 11 Hunyo 323 BCE, si Alejandro ay namatay sa palasyo ni [[Nabucodonosor II]] sa [[Babilonya]] sa edad na 32. May dalawang bersiyon ng kanyang kamatayan. Ayon sa salaysay ni [[Plutarch]], mga 14 araw bago siya mamatay, siya ay nagkaroon ng [[trangkaso]] at hindi makapagsalita. Sa salaysay ni [[Diodorus Siculus]], si Alejandro ay nagkaroon ng pananakit pagkatapos uminomng isang alak bilang parangal kay [[Heracles]] na sinundan ng 11 araw ng panghihina ngunit hindi nagkaroon ng trangkaso.
==Mga alamat tungkol kay Dakilang Alejandro==
Ayon kay [[Josephus]] sa [[Antiquities of the Jews]] 11:317-345 nang si Alejandro ay tumungo sa [[Herusalem]], ang mga mamamayan na Hudyo ay sumasama sa isang prusisyon upang humarap kay Alejandro. Siya ay pinakitaan ng [[Aklat ni Daniel]] kapitulo 8 na nagsasabing wawasakin ng mga Griyego ang mga Persiyano, pinagpalagay niyang siya ang tinutukoy dito. Ito ay isang kuwento na hindi pinaniniwalaan ng mga iskolar dahil ang [[Aklat ni Daniel]] ay isinulat pagkatapos mamatay ni Alejandro.&lt;ref&gt;https://www.livius.org/sources/content/josephus/jewish-antiquities/alexander-the-great-visits-jerusalem/&lt;/ref&gt;

Sa [[Quran]] 18:83-101, may tinutukoy na [[Dhu al-Qarnayn]] (literal:&quot;Siya na may dalawang sungay&quot;) ay pinaniniwalaan ng ilang komentador na [[Muslim]] na tumutukoy kay Dakilang Alejandro.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>qivlon3g6z9t5vyjqprkyevbfeoi1ki</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958008</id>
      <parentid>1958007</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:14:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga alamat tungkol kay Dakilang Alejandro */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13293" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20. Sinimulan ni Alejandro ang kanyang paghahari sa pagpatay sa mga potensiyal na katunggali sa trono.Pinapatay niya ang dalawang prinsipeng [[Mecedonio]] sa rehiyon ng Lyncestis. Pinapatay rin ni Alejandro si [[Attalus]] na namuno sa hukbo sa [[Asya Menor]]. Sa panahong iyon, si Attalus ay nakikipagsagutan kay Demosthenes tungkol sa posibilidad ng paglipat sa [[Atenes]]. Lubos ring ininsulto ni Attalus si ALejandro. Ang kamatayan ni Felipe II ay nagdulot sa maraming mga estado na maghimagsik kabilang ang [[Thebes, Gresya]], [[Atenas]], at mga tribo sa  [[Thessaly]] sa hilaga ng [[Macedon]]. Tinipon ni Alejandro ang 3,000 kabalyero ng Macedo at tumungo sa Thessaly. Natagpuan niyang ang hukbong Thessaliano ay nasa paso sa pagitan ng [[Bundok ng Olimpo]] at [[Bundo Ossa]] at inutusan ang kanyang hukbo na tumungo sa Bundok Ossa. Nang magising ang mga Thessaliano nang sumunod na araw, nalaman nilang si Alejandro ay nasa kanilang likuran at agarang sumuko at idinagdag ang kanilang kabalyero sa puwersa ni Alejandro. Nagpatuloy si Alejandro sa [[Peloponnese]] at tumigil sa [[Thermopylae]] kung saan siya kinilalang pinuno ng Ligang Amphictyonika bago tumungo sa timog ng [[Corinto]]. NagdemaLeague before heading south to Corinth. Nagmakaawa ang Ateneas at pinatawad ni Alejandro ang mga rebelde. Sa Corinto, kinuha ni Alejandro ang pamagat na Hegemon(Pinuno) at tulad ng kanyang ama ay naging komandante para sa papalapit na digmaan laban sa [[Imperyong Persiyano]]. Sa pagpapatuloy ng proyekto ng pagsakop sa [[Persiya]] ng kanyang ama, tumawid ang hukbo ni Alejandro sa [[Hellespont]] noong 334 BCE na may 48,100 sundalo, 6,100 kabalyero at mga 120 barko na may tripulanteng 38,000. Pagkatapos ng isang paunang pagwawagi laban sa mga puwersang Persiyano sa [[Labanan ng Granicus]], tinanggap ni Alejandro ang pagsuko ng kabiserang pamprobinsiya ng [[Sardis]]. Pagkatapos nito ay tumungo siya sa baybaying Ioniano na nagbibigay ng autonomiya at demokrasya sa mga siyudad nito.Sa [[Halicarnassus]] sa [[Carnia]], matagumpay na naisagawa niya ang malawakang pagkubkob rito na napilitang sumuko ang kanyang mga kalaban sa karagatan. Mula Halicarnassus, si Alejandro ay tumungo sa Lycia at sa kapatagang Pamphyliano na nagpatbay ng kanyang kontrol sa lahat ng mga baybaying siyudad laban sa mga baseng pandagat ng Persiya. Mula Phamphylia, siya ay pumasok sa loobang lupain. Sa tagsibol nang 333 BCE, tumawid siya sa  Taurus tungo sa [[Cilicia]] at pagkatapos ng isang mahabang paghinto dahil sa isang karamdaman ay nagmartsa sa Syria. Bagaman mas malaki ang hukbo ni [[Dario]], si Alejandro ay bumalik sa Cilicia kung saan niya tinalo si Dario sa Issus. Si Dario ay tumakas sa labanan na humantong sa pagbagsak ng kanyang hukbo at iniwan ang kanyang asawa, dalawang anak na babae, ina at kayamanan. Inalok niya ng kasunduang kapayapaan si Alejandro na kinabibilangan ngmga lupaing nawalaa at pantubos na 10,000 talento para sa kanyang pamilya. Sumagot si Alejandro na dahil siya na ang hari ng Asya siya lamang ang magpapasya sa paghahati ng mga teritoryo. Kinuha niya ang Syria at karamihan ng baybayain ng [[Levant]]. Nang sumunod na taon noong 332 BCE, napilitan siyang salakayin ang [[Tyre]] na kanyang nasakop sa kabila ng kahirapan sa pagkubkob rito. Ang mga hukbo nito ay pinaslang at ang mga kababaihan at mga bata ay ibinenta sa [[pang-aalipin]]. Ang Ehipto ang tanging ang pinakamalaking mga teritoryo na nakuha ni Alejandro mula sa mga Persiyano. Pagkatapos ng paglalakbay sa [[Siwa]], siya ay kinoronahang sa templo ni [[Ptah]] sa [[Memphis, Ehipto]]. Ibinalik niya ang mga templo na iniwan ng mga Persiyano at inalay ang mga bagong monumento sa mga [[Diyos ng Ehipto]]. Sa templo sa [[Luxor]] malapit sa [[Karnak]], nagtayo siya ng kapilya sa isang sagradong bangka. Sa kanyang pananatili sa Ehipto, binago niya ang mga pagbubuwis sa Ehipto batay sa modelong Griyego at nangasiwa ng pananakop sa bansa ngunit noong 331 BCE iniwan niya ito upang tumungo sa Asya at habulin ang mga Persiyano. Sa Ehipto, siya ay itinuring na nagpalaya at itinuring na inapo ng mga [[paraon]]. Nag-alay siya ng mga handog sa mga [[Diyos]] sa [[Memphis, Ehipto]] at kumonsulta sa orakulo ni [[Amun]]-[[Ra]] sa Oasis ng Iswa. Siya ay prinoklamang anak ng Diyos na si [[Amuna]] at kadalasang tumuturing kay [[Zeus]]-[[Ammon]] na kanyang tunay na ama. Pagkatapos ng kamatayan ni Alejandro, ang mga barya ay karaniwang naglalarawan sa kanya na may [[Mga Sungay ni Ammon]] bilang simbolo ng kanyang pagkaDiyos na para sa mga Ehipsiyo ay isang [[propesiya]]. Itinatag niya ang [[Alehandriya]] na naging masaganang kabisera ng [[Kahariang Ptolemaiko]] sa kanyang kamatayan.

Noong 10 o 11 Hunyo 323 BCE, si Alejandro ay namatay sa palasyo ni [[Nabucodonosor II]] sa [[Babilonya]] sa edad na 32. May dalawang bersiyon ng kanyang kamatayan. Ayon sa salaysay ni [[Plutarch]], mga 14 araw bago siya mamatay, siya ay nagkaroon ng [[trangkaso]] at hindi makapagsalita. Sa salaysay ni [[Diodorus Siculus]], si Alejandro ay nagkaroon ng pananakit pagkatapos uminomng isang alak bilang parangal kay [[Heracles]] na sinundan ng 11 araw ng panghihina ngunit hindi nagkaroon ng trangkaso.
==Mga alamat tungkol kay Dakilang Alejandro==
Ayon kay [[Josephus]] sa [[Antiquities of the Jews]] 11:317-345 nang si Alejandro ay tumungo sa [[Herusalem]], ang mga mamamayan na Hudyo ay sumasama sa isang prusisyon upang humarap kay Alejandro. Siya ay pinakitaan ng [[Aklat ni Daniel]] kapitulo 8 na nagsasabing wawasakin ng mga Griyego ang mga Persiyano, pinagpalagay niyang siya ang tinutukoy dito. Ito ay isang kuwento na hindi pinaniniwalaan ng mga iskolar dahil ang [[Aklat ni Daniel]] ay isinulat pagkatapos mamatay ni Alejandro.&lt;ref&gt;https://www.livius.org/sources/content/josephus/jewish-antiquities/alexander-the-great-visits-jerusalem/&lt;/ref&gt;

Sa [[Quran]] 18:83-101, may tinutukoy na [[Dhu al-Qarnayn]] (literal:&quot;Siya na may dalawang sungay&quot;) ay pinaniniwalaan ng ilang komentador na [[Muslim]] na tumutukoy kay Dakilang Alejandro. Ang Dhu al-Qarnayn  ay isa na naglalakbay sa silangan at kanluran na maglalagay ng harang sa pagitan ng ilang tao at [[Gog at Magog]].

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>jujmfiubror0dxvubfnbraj3quzoybg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958010</id>
      <parentid>1958008</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:19:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Talambuhay */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13484" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20. Sinimulan ni Alejandro ang kanyang paghahari sa pagpatay sa mga potensiyal na katunggali sa trono.Pinapatay niya ang dalawang prinsipeng [[Mecedonio]] sa rehiyon ng Lyncestis. Pinapatay rin ni Alejandro si [[Attalus]] na namuno sa hukbo sa [[Asya Menor]]. Sa panahong iyon, si Attalus ay nakikipagsagutan kay Demosthenes tungkol sa posibilidad ng paglipat sa [[Atenes]]. Lubos ring ininsulto ni Attalus si ALejandro. Ang kamatayan ni Felipe II ay nagdulot sa maraming mga estado na maghimagsik kabilang ang [[Thebes, Gresya]], [[Atenas]], at mga tribo sa  [[Thessaly]] sa hilaga ng [[Macedon]]. Tinipon ni Alejandro ang 3,000 kabalyero ng Macedo at tumungo sa Thessaly. Natagpuan niyang ang hukbong Thessaliano ay nasa paso sa pagitan ng [[Bundok ng Olimpo]] at [[Bundo Ossa]] at inutusan ang kanyang hukbo na tumungo sa Bundok Ossa. Nang magising ang mga Thessaliano nang sumunod na araw, nalaman nilang si Alejandro ay nasa kanilang likuran at agarang sumuko at idinagdag ang kanilang kabalyero sa puwersa ni Alejandro. Nagpatuloy si Alejandro sa [[Peloponnese]] at tumigil sa [[Thermopylae]] kung saan siya kinilalang pinuno ng Ligang Amphictyonika bago tumungo sa timog ng [[Corinto]]. NagdemaLeague before heading south to Corinth. Nagmakaawa ang Ateneas at pinatawad ni Alejandro ang mga rebelde. Sa Corinto, kinuha ni Alejandro ang pamagat na Hegemon(Pinuno) at tulad ng kanyang ama ay naging komandante para sa papalapit na digmaan laban sa [[Imperyong Persiyano]]. Sa pagpapatuloy ng proyekto ng pagsakop sa [[Persiya]] ng kanyang ama, tumawid ang hukbo ni Alejandro sa [[Hellespont]] noong 334 BCE na may 48,100 sundalo, 6,100 kabalyero at mga 120 barko na may tripulanteng 38,000. Pagkatapos ng isang paunang pagwawagi laban sa mga puwersang Persiyano sa [[Labanan ng Granicus]], tinanggap ni Alejandro ang pagsuko ng kabiserang pamprobinsiya ng [[Sardis]]. Pagkatapos nito ay tumungo siya sa baybaying Ioniano na nagbibigay ng autonomiya at demokrasya sa mga siyudad nito.Sa [[Halicarnassus]] sa [[Carnia]], matagumpay na naisagawa niya ang malawakang pagkubkob rito na napilitang sumuko ang kanyang mga kalaban sa karagatan. Mula Halicarnassus, si Alejandro ay tumungo sa Lycia at sa kapatagang Pamphyliano na nagpatbay ng kanyang kontrol sa lahat ng mga baybaying siyudad laban sa mga baseng pandagat ng Persiya. Mula Phamphylia, siya ay pumasok sa loobang lupain. Sa tagsibol nang 333 BCE, tumawid siya sa  Taurus tungo sa [[Cilicia]] at pagkatapos ng isang mahabang paghinto dahil sa isang karamdaman ay nagmartsa sa Syria. Bagaman mas malaki ang hukbo ni [[Dario III]], si Alejandro ay bumalik sa Cilicia kung saan niya tinalo si Dario IIIsa Issus. Si Dario ay tumakas sa labanan na humantong sa pagbagsak ng kanyang hukbo at iniwan ang kanyang asawa, dalawang anak na babae, ina at kayamanan. Inalok niya ng kasunduang kapayapaan si Alejandro na kinabibilangan ngmga lupaing nawalaa at pantubos na 10,000 talento para sa kanyang pamilya. Sumagot si Alejandro na dahil siya na ang hari ng Asya siya lamang ang magpapasya sa paghahati ng mga teritoryo. Kinuha niya ang Syria at karamihan ng baybayin ng [[Levant]]. Nang sumunod na taon noong 332 BCE, napilitan siyang salakayin ang [[Tyre]] na kanyang nasakop sa kabila ng kahirapan sa pagkubkob rito. Ang mga hukbo nito ay pinaslang at ang mga kababaihan at mga bata ay ibinenta sa [[pang-aalipin]]. Ang Ehipto ang tanging ang pinakamalaking mga teritoryo na nakuha ni Alejandro mula sa mga Persiyano. Pagkatapos ng paglalakbay sa [[Siwa]], siya ay kinoronahang sa templo ni [[Ptah]] sa [[Memphis, Ehipto]]. Ibinalik niya ang mga templo na iniwan ng mga Persiyano at inalay ang mga bagong monumento sa mga [[Diyos ng Ehipto]]. Sa templo sa [[Luxor]] malapit sa [[Karnak]], nagtayo siya ng kapilya sa isang sagradong bangka. Sa kanyang pananatili sa Ehipto, binago niya ang mga pagbubuwis sa Ehipto batay sa modelong Griyego at nangasiwa ng pananakop sa bansa ngunit noong 331 BCE iniwan niya ito upang tumungo sa Asya at habulin ang mga Persiyano. Sa Ehipto, siya ay itinuring na nagpalaya at itinuring na inapo ng mga [[paraon]]. Nag-alay siya ng mga handog sa mga [[Diyos]] sa [[Memphis, Ehipto]] at kumonsulta sa orakulo ni [[Amun]]-[[Ra]] sa Oasis ng Iswa. Siya ay prinoklamang anak ng Diyos na si [[Amuna]] at kadalasang tumuturing kay [[Zeus]]-[[Ammon]] na kanyang tunay na ama. Pagkatapos ng kamatayan ni Alejandro, ang mga barya ay karaniwang naglalarawan sa kanya na may [[Mga Sungay ni Ammon]] bilang simbolo ng kanyang pagkaDiyos na para sa mga Ehipsiyo ay isang [[propesiya]]. Itinatag niya ang [[Alehandriya]] na naging masaganang kabisera ng [[Kahariang Ptolemaiko]] sa kanyang kamatayan. Sa [[Labanan ng Gaugamela]] noong 331 BCE na huling digmaan sa pagitan ni Alejandro kay [[Dario III]], bumagsak ang Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at ito ay sinakop ni Alejandro.

Noong 10 o 11 Hunyo 323 BCE, si Alejandro ay namatay sa palasyo ni [[Nabucodonosor II]] sa [[Babilonya]] sa edad na 32. May dalawang bersiyon ng kanyang kamatayan. Ayon sa salaysay ni [[Plutarch]], mga 14 araw bago siya mamatay, siya ay nagkaroon ng [[trangkaso]] at hindi makapagsalita. Sa salaysay ni [[Diodorus Siculus]], si Alejandro ay nagkaroon ng pananakit pagkatapos uminomng isang alak bilang parangal kay [[Heracles]] na sinundan ng 11 araw ng panghihina ngunit hindi nagkaroon ng trangkaso.

==Mga alamat tungkol kay Dakilang Alejandro==
Ayon kay [[Josephus]] sa [[Antiquities of the Jews]] 11:317-345 nang si Alejandro ay tumungo sa [[Herusalem]], ang mga mamamayan na Hudyo ay sumasama sa isang prusisyon upang humarap kay Alejandro. Siya ay pinakitaan ng [[Aklat ni Daniel]] kapitulo 8 na nagsasabing wawasakin ng mga Griyego ang mga Persiyano, pinagpalagay niyang siya ang tinutukoy dito. Ito ay isang kuwento na hindi pinaniniwalaan ng mga iskolar dahil ang [[Aklat ni Daniel]] ay isinulat pagkatapos mamatay ni Alejandro.&lt;ref&gt;https://www.livius.org/sources/content/josephus/jewish-antiquities/alexander-the-great-visits-jerusalem/&lt;/ref&gt;

Sa [[Quran]] 18:83-101, may tinutukoy na [[Dhu al-Qarnayn]] (literal:&quot;Siya na may dalawang sungay&quot;) ay pinaniniwalaan ng ilang komentador na [[Muslim]] na tumutukoy kay Dakilang Alejandro. Ang Dhu al-Qarnayn  ay isa na naglalakbay sa silangan at kanluran na maglalagay ng harang sa pagitan ng ilang tao at [[Gog at Magog]].

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>se1115csps76cwa4be9xsuz3f811zwm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958013</id>
      <parentid>1958010</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:26:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13747" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
[[File:Alejandro Magno, Alexander The Great Bust Alexander BM 1857 (cropped).jpg|thumb|upright|Busto ni Dakilang Alejandro ika-2 hanggang ika-1 siglo BC, [[British Museum]].]]
Sa edad na 13, si Alejandro ay tinuruan ng [[Griyegong pilosopo]]ng si [[Aristoteles]].Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20. Sinimulan ni Alejandro ang kanyang paghahari sa pagpatay sa mga potensiyal na katunggali sa trono.Pinapatay niya ang dalawang prinsipeng [[Mecedonio]] sa rehiyon ng Lyncestis. Pinapatay rin ni Alejandro si [[Attalus]] na namuno sa hukbo sa [[Asya Menor]]. Sa panahong iyon, si Attalus ay nakikipagsagutan kay Demosthenes tungkol sa posibilidad ng paglipat sa [[Atenes]]. Lubos ring ininsulto ni Attalus si ALejandro. Ang kamatayan ni Felipe II ay nagdulot sa maraming mga estado na maghimagsik kabilang ang [[Thebes, Gresya]], [[Atenas]], at mga tribo sa  [[Thessaly]] sa hilaga ng [[Macedon]]. Tinipon ni Alejandro ang 3,000 kabalyero ng Macedo at tumungo sa Thessaly. Natagpuan niyang ang hukbong Thessaliano ay nasa paso sa pagitan ng [[Bundok ng Olimpo]] at [[Bundo Ossa]] at inutusan ang kanyang hukbo na tumungo sa Bundok Ossa. Nang magising ang mga Thessaliano nang sumunod na araw, nalaman nilang si Alejandro ay nasa kanilang likuran at agarang sumuko at idinagdag ang kanilang kabalyero sa puwersa ni Alejandro. Nagpatuloy si Alejandro sa [[Peloponnese]] at tumigil sa [[Thermopylae]] kung saan siya kinilalang pinuno ng Ligang Amphictyonika bago tumungo sa timog ng [[Corinto]]. NagdemaLeague before heading south to Corinth. Nagmakaawa ang Ateneas at pinatawad ni Alejandro ang mga rebelde. Sa Corinto, kinuha ni Alejandro ang pamagat na Hegemon(Pinuno) at tulad ng kanyang ama ay naging komandante para sa papalapit na digmaan laban sa [[Imperyong Persiyano]]. Sa pagpapatuloy ng proyekto ng pagsakop sa [[Persiya]] ng kanyang ama, tumawid ang hukbo ni Alejandro sa [[Hellespont]] noong 334 BCE na may 48,100 sundalo, 6,100 kabalyero at mga 120 barko na may tripulanteng 38,000. Pagkatapos ng isang paunang pagwawagi laban sa mga puwersang Persiyano sa [[Labanan ng Granicus]], tinanggap ni Alejandro ang pagsuko ng kabiserang pamprobinsiya ng [[Sardis]]. Pagkatapos nito ay tumungo siya sa baybaying Ioniano na nagbibigay ng autonomiya at demokrasya sa mga siyudad nito.Sa [[Halicarnassus]] sa [[Carnia]], matagumpay na naisagawa niya ang malawakang pagkubkob rito na napilitang sumuko ang kanyang mga kalaban sa karagatan. Mula Halicarnassus, si Alejandro ay tumungo sa Lycia at sa kapatagang Pamphyliano na nagpatbay ng kanyang kontrol sa lahat ng mga baybaying siyudad laban sa mga baseng pandagat ng Persiya. Mula Phamphylia, siya ay pumasok sa loobang lupain. Sa tagsibol nang 333 BCE, tumawid siya sa  Taurus tungo sa [[Cilicia]] at pagkatapos ng isang mahabang paghinto dahil sa isang karamdaman ay nagmartsa sa Syria. Bagaman mas malaki ang hukbo ni [[Dario III]], si Alejandro ay bumalik sa Cilicia kung saan niya tinalo si Dario IIIsa Issus. Si Dario ay tumakas sa labanan na humantong sa pagbagsak ng kanyang hukbo at iniwan ang kanyang asawa, dalawang anak na babae, ina at kayamanan. Inalok niya ng kasunduang kapayapaan si Alejandro na kinabibilangan ngmga lupaing nawalaa at pantubos na 10,000 talento para sa kanyang pamilya. Sumagot si Alejandro na dahil siya na ang hari ng Asya siya lamang ang magpapasya sa paghahati ng mga teritoryo. Kinuha niya ang Syria at karamihan ng baybayin ng [[Levant]]. Nang sumunod na taon noong 332 BCE, napilitan siyang salakayin ang [[Tyre]] na kanyang nasakop sa kabila ng kahirapan sa pagkubkob rito. Ang mga hukbo nito ay pinaslang at ang mga kababaihan at mga bata ay ibinenta sa [[pang-aalipin]]. Ang Ehipto ang tanging ang pinakamalaking mga teritoryo na nakuha ni Alejandro mula sa mga Persiyano. Pagkatapos ng paglalakbay sa [[Siwa]], siya ay kinoronahang sa templo ni [[Ptah]] sa [[Memphis, Ehipto]]. Ibinalik niya ang mga templo na iniwan ng mga Persiyano at inalay ang mga bagong monumento sa mga [[Diyos ng Ehipto]]. Sa templo sa [[Luxor]] malapit sa [[Karnak]], nagtayo siya ng kapilya sa isang sagradong bangka. Sa kanyang pananatili sa Ehipto, binago niya ang mga pagbubuwis sa Ehipto batay sa modelong Griyego at nangasiwa ng pananakop sa bansa ngunit noong 331 BCE iniwan niya ito upang tumungo sa Asya at habulin ang mga Persiyano. Sa Ehipto, siya ay itinuring na nagpalaya at itinuring na inapo ng mga [[paraon]]. Nag-alay siya ng mga handog sa mga [[Diyos]] sa [[Memphis, Ehipto]] at kumonsulta sa orakulo ni [[Amun]]-[[Ra]] sa Oasis ng Iswa. Siya ay prinoklamang anak ng Diyos na si [[Amuna]] at kadalasang tumuturing kay [[Zeus]]-[[Ammon]] na kanyang tunay na ama. Pagkatapos ng kamatayan ni Alejandro, ang mga barya ay karaniwang naglalarawan sa kanya na may [[Mga Sungay ni Ammon]] bilang simbolo ng kanyang pagkaDiyos na para sa mga Ehipsiyo ay isang [[propesiya]]. Itinatag niya ang [[Alehandriya]] na naging masaganang kabisera ng [[Kahariang Ptolemaiko]] sa kanyang kamatayan. Sa [[Labanan ng Gaugamela]] noong 331 BCE na huling digmaan sa pagitan ni Alejandro kay [[Dario III]], bumagsak ang Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at ito ay sinakop ni Alejandro.

Noong 10 o 11 Hunyo 323 BCE, si Alejandro ay namatay sa palasyo ni [[Nabucodonosor II]] sa [[Babilonya]] sa edad na 32. May dalawang bersiyon ng kanyang kamatayan. Ayon sa salaysay ni [[Plutarch]], mga 14 araw bago siya mamatay, siya ay nagkaroon ng [[trangkaso]] at hindi makapagsalita. Sa salaysay ni [[Diodorus Siculus]], si Alejandro ay nagkaroon ng pananakit pagkatapos uminomng isang alak bilang parangal kay [[Heracles]] na sinundan ng 11 araw ng panghihina ngunit hindi nagkaroon ng trangkaso.

==Mga alamat tungkol kay Dakilang Alejandro==
Ayon kay [[Josephus]] sa [[Antiquities of the Jews]] 11:317-345 nang si Alejandro ay tumungo sa [[Herusalem]], ang mga mamamayan na Hudyo ay sumasama sa isang prusisyon upang humarap kay Alejandro. Siya ay pinakitaan ng [[Aklat ni Daniel]] kapitulo 8 na nagsasabing wawasakin ng mga Griyego ang mga Persiyano, pinagpalagay niyang siya ang tinutukoy dito. Ito ay isang kuwento na hindi pinaniniwalaan ng mga iskolar dahil ang [[Aklat ni Daniel]] ay isinulat pagkatapos mamatay ni Alejandro.&lt;ref&gt;https://www.livius.org/sources/content/josephus/jewish-antiquities/alexander-the-great-visits-jerusalem/&lt;/ref&gt;

Sa [[Quran]] 18:83-101, may tinutukoy na [[Dhu al-Qarnayn]] (literal:&quot;Siya na may dalawang sungay&quot;) ay pinaniniwalaan ng ilang komentador na [[Muslim]] na tumutukoy kay Dakilang Alejandro. Ang Dhu al-Qarnayn  ay isa na naglalakbay sa silangan at kanluran na maglalagay ng harang sa pagitan ng ilang tao at [[Gog at Magog]].

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>fodpe00xobeizqoeb7gljn3kswqkh48</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958017</id>
      <parentid>1958013</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:28:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Talambuhay */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13748" xml:space="preserve">{{Infobox royalty
| name = Alejandro ang Dakila
| title = [[Basileus]] ng [[Macedon]], [[Hegemoniya|Hegemon]] ng [[Liga ng Corinto|Ligang Heleniko]] [[League of Corinth|Hellenic League]], [[Shahanshah]] ng [[Persia]], [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]], [[Panginoon ng Asia]]

| image = Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg
| caption = &lt;small&gt;Si Alejandro na nakikipaglaban sa haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]]. Mula sa [[Alexander Mosaic]], [[Naples National Archaeological Museum]]&lt;/small&gt;
| succession   = [[List of kings of Macedon|Hari ng Macedonia]]
| reign = 336–323 BCE
| predecessor  = [[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]
| successor =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| succession1   = [[Paraon|Paraon ng Ehipto]]
| reign1 = 332–323 BCE
| predecessor1  = [[Darius III]]
| successor1 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession2   = [[Shahanshah|Hari ng Persia]]
| reign2 = 330–323 BCE
| predecessor2  = [[Dario III]]
| successor2 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]]
| succession3   = [[Lord of Asia|King of Asia]]
| reign3 = 331–323 BCE
| predecessor3  = ''New office''
| successor3 =  [[Alexander IV of Macedon|Alexander IV]]&lt;br /&gt;[[Philip III of Macedon|Philip III]]
| othertitles = 
| full name = Alejandro III ng Macedon
| native_lang1 = [[Wikang Griyego|Griyego]]
| native_lang1_name1 ={{plainlist |
* Μέγας Ἀλέξανδρος{{cref|iii}} (Mégas Aléxandros, Great Alexander)
* Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας (Aléxandros ho Mégas, Alexander the Great)
}}
| spouse = [[Roxana|Roxana of Bactria]]&lt;br /&gt;[[Stateira II|Stateira II ng Persia]]&lt;br /&gt;[[Parysatis II|Parysatis II of Persia]]
| issue = [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]
| house = [[Dinastiyang Argead]]
| house-type = Dynasty
| father = [[Felipe II ng Macedon]]
| mother = [[Olympias|Olympias ng Epirus]]
| birth_date = 20 o 21 Hulyo 356 BCE
| birth_place = [[Pella]], Macedon
| death_date = 10 o 11 Hunyo 323 BCE (edad 32)&lt;!-- 32 years, 10 months and 20 days (approx) --&gt;
| death_place = [[Babilonya]]
| religion = [[Religion in ancient Greece|Politeismong Griyego]]
}}

Si '''Alejandro III ng Macedon''' (20/21 Hulyo 356 – 10/11 Hunyo 323&amp;nbsp;BCE) na kilala bilang '''Alejandrong Dakila''' o '''Dakilang Alejandro''' ({{lang-el|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}, ''Aléxandros ho Mégas''{{cref|iii}} galing sa Griyegong {{lang|grc|ἀλέξω}} ''alexo'' &quot;ipagtanggol, tulungan&quot; + {{lang|grc|ἀνήρ}} ''aner'' &quot;man&quot;) ang hari ng [[Macedonia|Macedon]] na isang estado ng hilagaang [[Sinaunang Gresya]]. Ipinanganak siya sa [[Pella]] noong 356&amp;nbsp;BCE. Siya ay inaralan ni [[Aristoteles]] hanggang sa edad na 16. Sa edad na 30, nilikha niya ang isa sa pinakamalaking imperyo sa sinaunang daigdig na sumasaklaw mula sa [[Dagat Ionian]] hanggang sa mga [[Himalaya]].&lt;ref&gt;{{cite web|title=Alexander the Great (356 - 323 BC)|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/alexander_the_great.shtml}}&lt;/ref&gt; Hindi siya natalo sa digmaan at itinuturing sa kasaysayan na isa sa mga pinakamatagumpay na mga komander.&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=159}}&lt;/ref&gt;

Hinalinhan sa trono ni Alejandro ang kanyang amang si [[Felipe II ng Macedon]] noong 336&amp;nbsp;BCE pagkatapos paslangin si Felipe II. Sa kamatayan ni Felipe, namana ni Alejandro ang isang malakas na kaharian at hukbo na bihasa. Ginawaran siya ng pagkaheneral ng Gresya at gumamit sa kapangyarihang ito upang ilusan ang mga planong pagpapalawig na pang-hukbo ng kanyang ama. Noong 334&amp;nbsp;BCE, sinakop niya ang pinamunuan ng Persia na [[Asya Menor]] at nagpasimula ng mga sunod-sunod pakikidigma na tumagal ng 10 taon. Binali ni Alejandro ang kapangyarihan ng Persia sa sunod-sunod na pagwawagi sa pakikipagdigmaan na kabilang sa mga yaon yaong [[Labanan sa Issus]] at [[Labanan sa Gaugamela]]. Kalaunan ay pinatalsik niya ang haring Persa ''(Persian)'' na si [[Dario III]] at sinakop ang kabuuan ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa puntong iyon, ang kanyang imperyo ay sumaklaw mula sa [[dagat Adriatiko]] hanggang sa [[Ilog Indus]]. Sa paghahangad niyang maabot ang &quot;mga dulo ng mundo at ang dakilang panlabas na dagat&quot; ay sinakop niya ang [[India]] noong 326&amp;nbsp;BCE ngunit kalaunan ay napaurong sa paghiling ng kanyang mga hukbo. Namatay si Alejandro sa [[Babilonya]] sa edad na 32 noong 323&amp;nbsp;BCE nang hindi nagsagawa ng sunod-sunod na planadong mga pakikidigma na nagsimula sa kanyang pananakop ng [[Arabian Peninsula|Arabia]]. Sa mga sumunod na taon pagkatapos ng kamatayan niya'y nabahagi ang kaniyang imperyo dahil sa sunod-sunod na digmaang sibil na nauwi sa ilang mga estadong pinamunuan ng [[Diadochi]] na mga natitirang heneral ni Alejandro at mga tagapagmana. Ang kaniyang pamana ay kinabibilangan ang pagkalat ng kultura na dinulot ng kaniyang mga pananakop . Kaniyang itinatag ang mga 20 siyudad na ipinangalan sa kanya na ang pinakakilala ay ang [[Alehandriya]] sa Ehipto. Ang pagtira ng ng mga kolonistang Griyego ni Alejandro at ang nagresultang pagkalat ng kulturang Griyego sa silangan ay nagresulta sa isang bagong [[kabihasnang Helenistiko]] na ang mga aspeto ay umiiral pa rin sa mga tradisyon ng [[Imperyong Bizantino]] noong gitnang ika-15 siglo CE. Si Alejandro ay naging maalamat bilang isang klasikong bayani sa molde ni [[Achilles]]. Siya ay prominente sa kasaysayan at mitong Griyego at mga kulturang hindi Griyego. Naging sukatan siya na pinaghahambingan sa sarili ng mga pinunong militar at ang mga akademiyang militar sa buong mundo ay nagtuturo pa rin ng mga taktika niya. 
&lt;ref&gt;{{harvnb|Yenne|2010|page=viii}}&lt;/ref&gt;{{cref|ii}}
==Talambuhay==
[[File:Alejandro Magno, Alexander The Great Bust Alexander BM 1857 (cropped).jpg|thumb|upright|Busto ni Dakilang Alejandro ika-2 hanggang ika-1 siglo BCE, [[British Museum]].]]
Sa edad na 13, si Alejandro ay tinuruan ng [[Griyegong pilosopo]]ng si [[Aristoteles]].Noong tag-init nang 336 BCE si [[Felipe II ng Macedonia]] na ama ni Dakilang Alejandro ay pinatay ng kapitan ng mga bantay na si Pausanias]]. Habang tinangka ni Pausanias na tumakas, siya ay natalisod at pinatay ng mga humahabol kabilang ang mga kasama ni Alejandro na sinai Perdiccas at Leonnatus. Sa sandaling iyon, si Dakilang Alejandro ay prinoklamang hari ng mga maharlika at hukbo sa edad na 20. Sinimulan ni Alejandro ang kanyang paghahari sa pagpatay sa mga potensiyal na katunggali sa trono.Pinapatay niya ang dalawang prinsipeng [[Mecedonio]] sa rehiyon ng Lyncestis. Pinapatay rin ni Alejandro si [[Attalus]] na namuno sa hukbo sa [[Asya Menor]]. Sa panahong iyon, si Attalus ay nakikipagsagutan kay Demosthenes tungkol sa posibilidad ng paglipat sa [[Atenes]]. Lubos ring ininsulto ni Attalus si ALejandro. Ang kamatayan ni Felipe II ay nagdulot sa maraming mga estado na maghimagsik kabilang ang [[Thebes, Gresya]], [[Atenas]], at mga tribo sa  [[Thessaly]] sa hilaga ng [[Macedon]]. Tinipon ni Alejandro ang 3,000 kabalyero ng Macedo at tumungo sa Thessaly. Natagpuan niyang ang hukbong Thessaliano ay nasa paso sa pagitan ng [[Bundok ng Olimpo]] at [[Bundo Ossa]] at inutusan ang kanyang hukbo na tumungo sa Bundok Ossa. Nang magising ang mga Thessaliano nang sumunod na araw, nalaman nilang si Alejandro ay nasa kanilang likuran at agarang sumuko at idinagdag ang kanilang kabalyero sa puwersa ni Alejandro. Nagpatuloy si Alejandro sa [[Peloponnese]] at tumigil sa [[Thermopylae]] kung saan siya kinilalang pinuno ng Ligang Amphictyonika bago tumungo sa timog ng [[Corinto]]. NagdemaLeague before heading south to Corinth. Nagmakaawa ang Ateneas at pinatawad ni Alejandro ang mga rebelde. Sa Corinto, kinuha ni Alejandro ang pamagat na Hegemon(Pinuno) at tulad ng kanyang ama ay naging komandante para sa papalapit na digmaan laban sa [[Imperyong Persiyano]]. Sa pagpapatuloy ng proyekto ng pagsakop sa [[Persiya]] ng kanyang ama, tumawid ang hukbo ni Alejandro sa [[Hellespont]] noong 334 BCE na may 48,100 sundalo, 6,100 kabalyero at mga 120 barko na may tripulanteng 38,000. Pagkatapos ng isang paunang pagwawagi laban sa mga puwersang Persiyano sa [[Labanan ng Granicus]], tinanggap ni Alejandro ang pagsuko ng kabiserang pamprobinsiya ng [[Sardis]]. Pagkatapos nito ay tumungo siya sa baybaying Ioniano na nagbibigay ng autonomiya at demokrasya sa mga siyudad nito.Sa [[Halicarnassus]] sa [[Carnia]], matagumpay na naisagawa niya ang malawakang pagkubkob rito na napilitang sumuko ang kanyang mga kalaban sa karagatan. Mula Halicarnassus, si Alejandro ay tumungo sa Lycia at sa kapatagang Pamphyliano na nagpatbay ng kanyang kontrol sa lahat ng mga baybaying siyudad laban sa mga baseng pandagat ng Persiya. Mula Phamphylia, siya ay pumasok sa loobang lupain. Sa tagsibol nang 333 BCE, tumawid siya sa  Taurus tungo sa [[Cilicia]] at pagkatapos ng isang mahabang paghinto dahil sa isang karamdaman ay nagmartsa sa Syria. Bagaman mas malaki ang hukbo ni [[Dario III]], si Alejandro ay bumalik sa Cilicia kung saan niya tinalo si Dario IIIsa Issus. Si Dario ay tumakas sa labanan na humantong sa pagbagsak ng kanyang hukbo at iniwan ang kanyang asawa, dalawang anak na babae, ina at kayamanan. Inalok niya ng kasunduang kapayapaan si Alejandro na kinabibilangan ngmga lupaing nawalaa at pantubos na 10,000 talento para sa kanyang pamilya. Sumagot si Alejandro na dahil siya na ang hari ng Asya siya lamang ang magpapasya sa paghahati ng mga teritoryo. Kinuha niya ang Syria at karamihan ng baybayin ng [[Levant]]. Nang sumunod na taon noong 332 BCE, napilitan siyang salakayin ang [[Tyre]] na kanyang nasakop sa kabila ng kahirapan sa pagkubkob rito. Ang mga hukbo nito ay pinaslang at ang mga kababaihan at mga bata ay ibinenta sa [[pang-aalipin]]. Ang Ehipto ang tanging ang pinakamalaking mga teritoryo na nakuha ni Alejandro mula sa mga Persiyano. Pagkatapos ng paglalakbay sa [[Siwa]], siya ay kinoronahang sa templo ni [[Ptah]] sa [[Memphis, Ehipto]]. Ibinalik niya ang mga templo na iniwan ng mga Persiyano at inalay ang mga bagong monumento sa mga [[Diyos ng Ehipto]]. Sa templo sa [[Luxor]] malapit sa [[Karnak]], nagtayo siya ng kapilya sa isang sagradong bangka. Sa kanyang pananatili sa Ehipto, binago niya ang mga pagbubuwis sa Ehipto batay sa modelong Griyego at nangasiwa ng pananakop sa bansa ngunit noong 331 BCE iniwan niya ito upang tumungo sa Asya at habulin ang mga Persiyano. Sa Ehipto, siya ay itinuring na nagpalaya at itinuring na inapo ng mga [[paraon]]. Nag-alay siya ng mga handog sa mga [[Diyos]] sa [[Memphis, Ehipto]] at kumonsulta sa orakulo ni [[Amun]]-[[Ra]] sa Oasis ng Iswa. Siya ay prinoklamang anak ng Diyos na si [[Amuna]] at kadalasang tumuturing kay [[Zeus]]-[[Ammon]] na kanyang tunay na ama. Pagkatapos ng kamatayan ni Alejandro, ang mga barya ay karaniwang naglalarawan sa kanya na may [[Mga Sungay ni Ammon]] bilang simbolo ng kanyang pagkaDiyos na para sa mga Ehipsiyo ay isang [[propesiya]]. Itinatag niya ang [[Alehandriya]] na naging masaganang kabisera ng [[Kahariang Ptolemaiko]] sa kanyang kamatayan. Sa [[Labanan ng Gaugamela]] noong 331 BCE na huling digmaan sa pagitan ni Alejandro kay [[Dario III]], bumagsak ang Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at ito ay sinakop ni Alejandro.

Noong 10 o 11 Hunyo 323 BCE, si Alejandro ay namatay sa palasyo ni [[Nabucodonosor II]] sa [[Babilonya]] sa edad na 32. May dalawang bersiyon ng kanyang kamatayan. Ayon sa salaysay ni [[Plutarch]], mga 14 araw bago siya mamatay, siya ay nagkaroon ng [[trangkaso]] at hindi makapagsalita. Sa salaysay ni [[Diodorus Siculus]], si Alejandro ay nagkaroon ng pananakit pagkatapos uminomng isang alak bilang parangal kay [[Heracles]] na sinundan ng 11 araw ng panghihina ngunit hindi nagkaroon ng trangkaso.

==Mga alamat tungkol kay Dakilang Alejandro==
Ayon kay [[Josephus]] sa [[Antiquities of the Jews]] 11:317-345 nang si Alejandro ay tumungo sa [[Herusalem]], ang mga mamamayan na Hudyo ay sumasama sa isang prusisyon upang humarap kay Alejandro. Siya ay pinakitaan ng [[Aklat ni Daniel]] kapitulo 8 na nagsasabing wawasakin ng mga Griyego ang mga Persiyano, pinagpalagay niyang siya ang tinutukoy dito. Ito ay isang kuwento na hindi pinaniniwalaan ng mga iskolar dahil ang [[Aklat ni Daniel]] ay isinulat pagkatapos mamatay ni Alejandro.&lt;ref&gt;https://www.livius.org/sources/content/josephus/jewish-antiquities/alexander-the-great-visits-jerusalem/&lt;/ref&gt;

Sa [[Quran]] 18:83-101, may tinutukoy na [[Dhu al-Qarnayn]] (literal:&quot;Siya na may dalawang sungay&quot;) ay pinaniniwalaan ng ilang komentador na [[Muslim]] na tumutukoy kay Dakilang Alejandro. Ang Dhu al-Qarnayn  ay isa na naglalakbay sa silangan at kanluran na maglalagay ng harang sa pagitan ng ilang tao at [[Gog at Magog]].

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{S-start}}
{{S-hou|Dinastiyang Argead|356 BCE|323 BCE}}
{{s-reg}}
{{S-bef|before=[[Felipe II ng Macedon|Felipe II]]}}
{{S-ttl|title=[[Kings of Macedon|Hari ng Macedon]]|years=336–323 BCE}}
{{S-aft|rows=4|after=[[Felipe III ng Macedon|Felipe III]] at [[Alejandro IV ng Macedon|Alejandro IV]]}}
{{S-bef|rows=2|before=[[Dario III]]}}
{{S-ttl|title=[[List of kings of Persia#Macedonian rulers, 330-129 BC|Dakilang Hari (Shah) ng Persia]]|years=330–323 BCE}}
{{S-break}}
{{S-ttl|title=[[List of pharaohs#Argead Dynasty|Paraon ng Ehipto]]|years=332–323 BCE}}
{{S-new|creation}}
{{S-ttl|title=Hari ng Asya|years=331–323 BCE}}
{{S-end}}

{{MacedonKings}}
{{Hellenistic rulers}}
{{Pharaohs}}
{{Ancient Greece topics}}
{{Plutarch}}
{{Ancient Greek and Roman Wars|state=collapsed}}
{{Empires}}

{{DEFAULTSORT:Alexander, Dakilang}}
[[Kategorya:Militar]]
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Mga maharlika]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]
[[Kategorya:Shāhnāmeh]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>22jbwff29vzcimmbr7ajux9l3m3f4qm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Martin Luther</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9037</id>
    <revision>
      <id>1957884</id>
      <parentid>1939624</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T15:04:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>136.158.41.72</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51953" xml:space="preserve">{{Infobox theologian
|name = Martin Luther
|image =MartinLuther-workshopCranachElder.jpg
|caption = Martin Luther , noong 1529, ipininta ni [[Lucas Cranach the Elder]]
|birth_date = {{birth date|df=yes|1483|11|10}}
|birth_place = [[Eisleben]], [[Electorate of Saxony|Saxony]], [[Holy Roman Empire]]
|death_date = {{death date and age|df=yes|1546|2|18|1483|11|10}}
|death_place = [[Eisleben]], [[Electorate of Saxony|Saxony]], [[Holy Roman Empire]]
|titles = Monghe, Pari, Teologo, Propesor
|spouse = [[Katharina von Bora]]
|parents = Hans at Margarethe Luther (née Lindemann)
|children = Hans (Johannes), [[Elisabeth Luther|Elisabeth]], [[Magdalena Luther|Magdalena]], Martin, [[Paul Luther|Paul]], Margarethe
| main_interests =
| notable_ideas =
| notableworks = [[The Ninety-Five Theses]], [[Luther's Large Catechism]],&lt;br /&gt; [[Luther's Small Catechism]], [[On the Freedom of a Christian]]
| influences = [[Paul the Apostle]], [[Augustine of Hippo]]
| influenced = [[Philipp Melanchthon]], [[Lutheranism]], [[John Calvin]], [[Karl Barth]]
|signature = Martin Luther Signature.svg
}}
Si '''Martin Luther''' ay isang [[Aleman]]g paring katoliko, propesor ng teolohiya at ikonikong pigura ng [[Repormasyong Protestante]]. Kanyang matinding tinutulan ang pag-aangkin ng Katolisismo na ang kalayaan mula sa parusa ng [[diyos]] sa kasalanan ay mabibili ng salapi. Kanyang kinompronta ang tagpagtinda ng indulhensiya na si [[Johann Tetzel]] sa kanyang [[Ninety-Five Theses]] noong 1517. Ang kanyang pagtanggi sa pagbawi ng lahat ng kanyang mga ginawa sa kahilingan ni [[Papa Leo X]] noong 1520 at ng emperador ng [[Banal na Imperyo Romano]] na si Charles V sa Diet of Worms noong 1521 ay humantong sa kanyang pagkakatiwalag ng papa at kondemnasyon ng emperador bilang tagalabag ng batas.

Itinuro ni Luther na ang kaligtasan ay hindi makikita sa pamamagitan ng mga mabubuting gawa ngunit matatanggap lamang bilang isang libreng kaloob mula sa biyaya ng diyos sa pamamagitan ng pananampalataya kay [[Hesus]]. Ang kanyang teolohiya ay humamon sa kapangyarihan ng papa ng Romano Katoliko sa pamamagitan ng pagtuturo na ang [[bibliya]] lamang ang tanging pinagmumulan ng inihayag ng diyos na kaalaman. Kanyang tinutulan ang kaparian ng Katoliko sa pamamagitan ng pagturing sa lahat ng bautisadong [[Kristiyanismo|Kristiyano]] bilang banal na kaparian. Ang mga kumikilala sa katuruan ni Luther ay tinatawag na [[Lutheran]].
	 
Ang kanyang salin ng [[bibliya]] na tinatawag na [[Bibliyang Luther]] sa wikang pang-masa sa [[Wikang Aleman]] sa halip na sa [[Wikang Latin|Latin]] ay naging mas mababasa ng mga karaniwang tao na nagdulot ng matinding epekto sa simbahan at kulturang Aleman. Ito ay nagpalago ng pagkakabuo ng isang pamantayang salin ng wikang Aleman at nagdagdag ng ilang mga prinsipyo sa sining ng pagsasalin at nakaimpluwensiya sa pagsasalin ng [[bibliya]] sa Ingles na [[King James Version]]. Ang kanyang mga imno ay nakaimpluwensiya sa mga pag-awit sa simbahan. Ang kanyang pagpapakasal kay Katharian von Bora ay naglatag ng modelo para sa pagsasagawa ng pagpapakasal ng mga pari at pumayag sa mga protestanteng pari na magpapakasal.

Sa kanyang huling mga taon, habang nagdudusa ng ilang mga karamdaman at papabagsak na kalusugan, si Luther ay naging labis na [[antisemitiko]] at sumulat na ang bahay ng mga [[Hudyo]] ay dapat wasakin, ang mga [[sinagoga]] ng mga ito ay sunugin, ang mga salapi nito ay kompiskahin at alisan ng kalayaan. Ang mga pangungusap na ito ang nag-ambag sa kanyang katayuang kontrobersiyal.

== Biograpiya ==
=== Pagkabata ===
Si Luther ay ipinanganak sa sa [[Eisleben]], [[Alemanya]] noong 10 Nobyembre 1483. Ang kanyang mga magulang ay sina Hans Luder (o Ludher na kalaunan ay naging Luther) at si Margarethe (née Lindemann). Siya ay binautismuhan bilang isang [[katoliko]] nang sumunod na umaga sa pisa ni [[San Martin ng Tours]]. Ang kanyang pamilya ay lumipat sa [[Mansfeld]] noong 1484 kung saan ang kanyang ama ay may ari ng paupa ng mga mina ng [[tanso]] at mga smelter&lt;ref name=Brecht3&gt;[[Martin Brecht|Brecht, Martin]]. ''Martin Luther''. tr. James L. Schaaf, Philadelphia: Fortress Press, 1985–93, 1:3–5.&lt;/ref&gt; at nagsilbi bilang isa sa apat na mga mamamayang kinatawan ng lokal na konseho.&lt;ref name=Marty1/&gt; Inilarawan ng skolar na si [[Martin E. Marty|Martin Marty]] ang ina ni Luther bilang isang masipag na babae ng pangangalakal at nagbigay komento na ang mga kaaway ni Luther ay kalaunang maling inilarawan ang ina nito bilang isang [[patutot]] at isang tagasilbi sa paliguan.&lt;ref name=Marty1/&gt; Si Luther ay may ilang mga kapatid na babae at lalake at kilala na malapit sa isa sa mga ito na si Jacob.&lt;ref name=Marty3&gt;[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 3.&lt;/ref&gt;

Si Hans Luther ay maaimbisyoso para sa kanyang sarili at sa kanyang pamilya at siya ay determinado na makita si Martin na kanyang panganay na lalake na maging isang abogado. Kanyang ipinadala si Martin sa mga paaralang latin sa Mansfeld na noon ay [[Magdeburg]] noong 1497 kung saan dumali si Martin sa isang paaralang pinangasiwaan ng isang [[laity]] na tinawag na [[Brethren of the Common Life]] at [[Eisenach]] noong 1498.&lt;ref name=RuppEB&gt;[[Gordon Rupp|Rupp, Ernst Gordon]]. &quot;Martin Luther,&quot; ''Encyclopædia Britannica'', accessed 2006.&lt;/ref&gt; Ang tatlong mga paaralan ay nakapokus sa tinatawag na &quot;''[[Trivium (edukasyon)|trivium]]''&quot;: grammar, retorika, at lohika. Kalaunan ay inilarawan ni Luther ang kanyang edukasyon doon bilang isang [[purgatoryo]] at [[impyerno]].&lt;ref name=Marty2&gt;[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, pp. 2–3.&lt;/ref&gt;

Noong 1501 sa edad na labingsiyam, si Luther ay pumasok sa [[Unibersidad ng Erfurt]]&amp;nbsp;– na kanyang kalaunang inilarawan bilang bahay [[serbesa]]han at bahay ng [[patutot]].&lt;ref name=Marty4&gt;[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 4.&lt;/ref&gt; Ang skedyul ay tumatawag sa paggising tuwing alas kwatro ng madaling arawa na kanyang inilarawan bilang &quot;isang araw ng pagsasaulo at kadalasang nakakapagod na mga pagsasanay espiritwal.&quot;&lt;ref name=Marty4/&gt; Kanyang natanggap ang kanyang [[master's degree]] noong 1505.&lt;ref name=Marty5&gt;[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 5.&lt;/ref&gt;

Sang ayon sa kagustuhan ng kanyang ama, si Luther ay pumasok sa isang paaralan ng abogasya sa parehong unibersidad ngunit mabilis na huminto sa klase na naniniwalang ang batas ay kumakatawan sa kawalang katiyakan.&lt;ref name=Marty5/&gt; Si Luther ay naghangad ng mga kasiguraduhan tungkol sa buhay at naakit sa teolohiya at pilosopiya na naghahayag ng partikular na interest kay [[Aristotle]], [[William of Ockham]], at[[Gabriel Biel]].&lt;ref name=Marty5/&gt; Siya ay malalim na naimpluwensiyahan ng kanyang dalawang mga tutor na sina [[Bartholomaeus Arnoldi]] von Usingen at Jodocus Trutfetter na nagturo sa kanya na maging suspetyoso sa kahit pinakadakilang mga tagaisip&lt;ref name=Marty5/&gt; at subukin ang lahat ng bagay para sa kanyang sarili sa pamamagitan ng karanasan.&lt;ref name=Marty6&gt;[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 6.&lt;/ref&gt; Ang pilosopiya ay napatunayan ni Luther na hindi nakasasapat na naghahandog ng kasiguraduhan tungkol sa paggamit ng [[katwiran]] ngunit wala tungkol sa pagmamahal sa [[diyos]] na para kay Luther ay mas mahalaga. Kanyang naramdaman na ang katwiran ay hindi magdadala sa tao sa diyos at kaya ay bumuo siya ng relasyong pag-ibig-poot kay Aristotle dahil sa pagbibigay nito ng diin sa katwiran.&lt;ref name=Marty6/&gt; Para kay Luther, ang katwiran ay maaaring gamitin upang kwestiyunin ang mga tao at mga institusyon ngunit hindi ang diyos. Siya ay naniwalang ang mga tao ay maaaring matuto tungkol sa diyos sa pamamagitan ng pahayag ng diyos at kasulatan at kaya ay naging mahalaga sa kanya.&lt;ref name=Marty6/&gt;

Kalaunan ay kanyang itinuro ang kanyang pagpapasya sa isang pangyayari: noong 2 Hulyo 1505, siya ay nakasakay sa isang kabayo habang kumukulog at ang isang kidlat ay tumama sa kanya habang siya ay papabalik sa unibersidad pagkatapos ng paglalakbay sa kanyang tahanan. Kalaunan, sa pagsasabi sa kanyang ama na siya ay nasindak sa kamatayan at hatol ng diyos, siya ay umiyak &quot;Tulong! [[Santa Anna]], ako ay magiging isang monghe!&quot;&lt;ref name=Brecht48&gt;Brecht, Martin. ''Martin Luther''. tr. James L. Schaaf, Philadelphia: Fortress Press, 1985–93, 1:48.&lt;/ref&gt; Kanyang nakita ang kanyang pag-iyak ng tulong bilang panata na kanyang hindi mababali. Kanyang tinalikuran ang edukasyon sa abugasya, ibinenta ang kanyang mga aklat at pumasok sa isang saradong seminaryong Augustiniyano sa [[Erfurt]] noong 17 Hulyo 1505.&lt;ref&gt;Schwiebert, E.G. ''Luther and His Times''. St. Louis: Concordia Publishing House, 1950, 136.&lt;/ref&gt; Sinisi ng isang kaibigan ni Luther ang desisyon nito sa kalungkutan ni Luther dahil sa kamatayan ng dalawa nitong kaibigan. Mismong si Luther ay tila nalungkot sa paglipat. Ang mga dumalo sa hapunang pagpapaalam ay inihatid siya sa pinto ng Black Cloister. Sinabi ni Luther: &quot;Sa araw na ito makikita ninyo ako, at pagkatapos hindi na kailanman.&quot;&lt;ref name=Marty6/&gt; Ang ama ni Luther ay nagalit sa nakita nitong pag-aaksaya sa edukasyon ni Luther.&lt;ref name=Marty7&gt;[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 7.&lt;/ref&gt;

=== Buhay monastiko at akademiko ===
Inalay ni Luther ang kanyang sarili sa buhay monastiko na itinalaga ang kanyang sarili sa pag-aayuno, mga mga mahabang oras ng panalangin, pilgrimahe at palagiang pangungumpisal. Kanyang kalaunang pinahayag na &quot;kung ang sinumang ay makakarating sa langit dahil sa pagiging monghe, ako ay tiyak na isa sa mga kabilang dito&quot;. Inilarawan ni Luther ang yugtong ito ng kanyang buhay bilang isa sa mga malalim na espiritwal na kawalang pag-asa. Kanyang sinabi na &quot;ako ay nawalan ng pakikipag-ugnayan kay [[kristo]] na tagapagligtas at taga-aliw at ginawa ko siyang tagabantay ng bilangguan at tagabitay ng aking pobreng kaluluwa&quot;.

Si Johann von Staupitz na superior ni Luther ay naghayag na si Luther ay nangangailangan ng mas maraming mga gawain upang abalahin siya sa labis na pagninilay-nilay at kanyang inutos kay Luther na magpursigi ng isang akademikong karera. Noong 1507, si Luther ay inordinahan sa pagkapari at noong 1508 ay nagsimulang magturo ng teolohiya sa University of Wittenberg. Siya'y nakatanggap ng digring batsilyer sa pag-aaral ng [[bibliya]] noong 9 Marso 1508 at isa pang digring batsilyer sa mga sentences ni Peter Lombard noong 1509. Noong 19 Oktubre 1512, si Luther ay ginawaran ng doktor ng teolohiya at noong 21 Oktubre 1512 ay tinanggap sa senado ng gurong teoholikal ng University of Wittenberg kung saan siya ay tinawag sa posisyong doktor ng bibliya. Kanyang ginugol ang kanyang natitirang karera sa posisyong ito sa Universidad ng Wittenberg.

== Simula ng repormasyon ==
Noong 1517, si Johann Tezel na isang prayleng Dominikano at komisyoner ng papa para sa mga indulhensiya ay ipinadala sa Alemanya ng Simbahang Katoliko upang magbenta ng mga indulhensiya upang makaipon ng salapi para sa muling pagtatayo ng St. Peter's Basilica sa Roma. Ayon sa teolohiya ng Romano Katoliko, ang pananampalataya lamang kahit ito pa ay  pidusyaro o dogmatiko ay hindi makakapagwalang sala sa isang tao. Ang pagpapawalang sala ay nakabatay lamang sa gayong pananampalataya kung ito ay aktibo sa pagtulong at mabuting mga gawa ''(fides caritate formata)''. Ang benepisyo ng mabuting mga gawa ay makakamit sa pamamagitan ng pagbibigay ng salapi sa simbahan. Noong 31 Oktubre 1517, si Luther ay sumulat sa obispong si Albert ng Mainz na nagpoprotesta sa pagbebenta ng mga indulhensiya. Kanyang inilakip ang kopya ng &quot;Disputation of Martin Luther on the Power and Efficacy of Indulgences,&quot; na tinawag na  The Ninety-Five Theses. Isinulat ni Hans Hillerbrand na si Luther ay walang intensiyon na komprontahin ang simabahan ngunit nakita nito ang kanyang disputasyon bilang isang pagtutol na pang skolar sa mga pagsasanay ng simbahan at ang tono ng kanyang pagsulat ay kaya &quot;paghahanap kesa isang  doctrinaire.&quot; Isinulat ni Hillerbrand na gayunpaman ay may hindi hayagang paghamon sa ilan sa theses partikular na sa Thesis 86 na nagtatanong na: &quot;Bakit ang papa na ang kayamanan ngayon ay mas malaki kesa sa kayamanan ng pinakamayamang Crassus, ipinatayo ang basilica ni San Pedro gamit ang pera ng mga mahihirap na mananampalataya kesa sa sarili nitong pera?&quot;.

Tumutol si Luther sa isang kasabihang itinuro kay Johann Tetzel na &quot;Sa pagdating ng barya sa lalagyan ng pera, ang kaluluwa mula sa purgatoryo [na pinatunayan rin bilang 'nasa langit'] ay sumisibol.&quot; &lt;ref&gt;Thesis 55 of Tetzel's ''One Hundred and Six Theses''. These &quot;Anti-theses&quot; were a reply to Luther’s ''[[Ninety-Five Theses]]'' and were drawn up by Tetzel’s friend and former Professor, [[Konrad Wimpina]]. Theses 55 &amp; 56 (responding to Luther's 27th Theses) read: &quot;For a soul to fly out, is for it to obtain the vision of God, which can be ''hindered by no interruption'', therefore he errs who says that the soul ''cannot fly out'' before the coin can jingle in the bottom of the chest.&quot; In, ''The reformation in Germany'', [[Henry Clay Vedder]], 1914, Macmillon Company, p. 405. [http://books.google.com/books?id=JQ4QAAAAIAAJ&amp;pg=PA405&amp;dq=%22For+a+soul+to+fly+out,+is+for+it+to+obtain+the+vision+of+God%22&amp;hl=en&amp;ei=1nAnTeHnNcOblgfCmPHeAQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCMQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=%22For%20a%20soul%20to%20fly%20out%2C%20is%20for%20it%20to%20obtain%20the%20vision%20of%20God%22&amp;f=false] ''Animam purgatam evolare, est eam visione dei potiri, quod nulla potest intercapedine impediri. Quisquis ergo dicit, non citius posse animam volare, quam in fundo cistae denarius possit tinnire, errat''. In: ''D. Martini Lutheri, Opera Latina: Varii Argumenti'', 1865, Henricus Schmidt, ed., Heyder and Zimmer, [[Frankfurt|Frankfurt am Main]] &amp; Erlangen, vol. 1, p. 300. ([[Print on demand]] edition: [[Nabu Press]], 2010, ISBN 1-142-40551-6 ISBN 978-1-142-40551-9). [http://books.google.com/books?id=s633jfx_uEUC&amp;pg=PA300&amp;dq=%22Quisquis+ergo+dicit,+non+citius+posse%22&amp;hl=en&amp;ei=Dx4kTfLZKcH58AaOx8TTAQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=4&amp;ved=0CDoQ6AEwAw#v=onepage&amp;q=%22Quisquis%20ergo%20dicit%2C%20non%20citius%20posse%22&amp;f=false] See also: {{CathEncy|wstitle=Johann Tetzel}}&lt;/ref&gt;

Kanyang ipinilit na dahil ang kapatawaran ay tanging sa diyos lamang upang ipagkaloob, ang mga nag-aangkin na ang mga indulhensiya ay nagpapawalang sala sa mga bumibili nito mula sa lahat ng mga kaparusahan at nagbibigay rito ng kaligtasan ay mga mali. Kanyang isinaad na ang mga Kristiyano ay hindi dapat tumumal sa pagsunod kay Kristo sa dahilan ng gayong mga maling kasiguraduhan. Gayunpaman, itong kadalasang sinisiping kasabihan ni Tetzel ay hindi kumakatawan sa ''opisyal'' na katuruang Katoliko tungkol sa mga indulhensiya kundi bagkus ay isang repleksiyon ng kakayahan na magpasidhi. Gayunpaman, kung pinasidhi ni Tetzel ang bagay tungkol sa mga indulhensiya para sa &quot;namatay&quot;, ang kanyang katuruan tungkol sa mga indulhensiya para sa &quot;buhay&quot; ay dalisay.&lt;ref&gt;See [[Ludwig von Pastor]], ''The History of the Popes, from the Close of the Middle Ages'', Ralph Francis Kerr, ed., 1908, B. Herder, St. Louis, Volume 7, pp. 348–349.
[http://books.google.com/books?id=BqnLIpBkOk8C&amp;pg=PA348&amp;lpg=PA348&amp;dq=%22As+regards+indulgences+for+the+living,+Tetzel+always+taught+pure+doctrine%22&amp;source=bl&amp;ots=ThLkFKwSU6&amp;sig=PGpPIQd4Vtq1QBmJ-vH7YNmaRms&amp;hl=en&amp;ei=OKE0TemuOonPgAessZTLCw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=2&amp;ved=0CB4Q6AEwAQ#v=onepage&amp;q=%22As%20regards%20indulgences%20for%20the%20living%2C%20Tetzel%20always%20taught%20pure%20doctrine%22&amp;f=false]&lt;/ref&gt;

[[Talaksan:Jeorg Breu Elder A Question to a Mintmaker c1500.png|thumb|Ang pagbebenta ng mga indulhensiya na ipinakita sa ''A Question to a Mintmaker'', lilok ng kahoy ni [[Jörg Breu the Elder]] ng  Augsburg, ca. 1530.]]

Ayon sa mga skolar na sina Walter Krämer, Götz Trenkler, Gerhard Ritter at Gerhard Prause, ang kuwento ng pagpapaskil sa pinto bagaman ito ay napagkasunduan na isa sa mga haligi ng kasaysayan ay may kaunting saligan sa katotohan.&lt;ref name=Krämer&gt;Krämer, Walter and Trenkler, Götz. &quot;Luther,&quot; in ''Lexicon van Hardnekkige Misverstanden''. Uitgeverij Bert Bakker, 1997, 214:216.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Ritter&gt;Ritter, Gerhard. &quot;Luther'', Frankfurt 1985.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Prause&gt;Gerhard Prause &quot;Luthers Thesanschlag ist eine Legende,&quot;in ''Niemand hat Kolumbus ausgelacht''. Düsseldorf, 1986.&lt;/ref&gt; Ang kuwento ay batay sa mga komentong ginawa ni [[Philipp Melanchthon]], bagaman inakala na siya ay wala sa Wittenberg sa panahong ito.&lt;ref&gt;{{cite book |url= http://books.google.co.uk/books?id=41aJOjMZ3nwC&amp;pg=PT125#v=onepage&amp;q&amp;f=false |title=Dresden Leipzig &amp; Saxony Adventure Guide |first=Henrik  |last= Bekker |page=125|publisher=Hunter Publishing, Inc |accessdate=7 Pebrero 2012}}&lt;/ref&gt;

Noon lamang Enero 1518 nang isalin ng mga kaibigan ni Luther ang ''95 Theses'' mula sa Latin tungo sa Aleman at inilimbag at malawak na kinopya ang mga ito na gumawa sa kontrobersiyang ito na una sa kasaysayan na natulungan ng tagalimbag (printing press).&lt;ref name=Brecht204&gt;Brecht, Martin. ''Martin Luther''. tr. James L. Schaaf, Philadelphia: Fortress Press, 1985–93, 1:204–205.&lt;/ref&gt; Within two weeks, copies of the theses had spread throughout Germany; within two months throughout Europe.

Ang mga kasulatan ni Luther ay malawak na kumalat at umabot sa Pransiya, Inglatera at Italya sa simula pa nang 1519. Ang mga estudyante ay nagtipon sa Wittenberg upang pakinggan si Luther. Kanyang inilimbag ang isang maikling komentaryo tungkol sa [[Sulat sa mga taga-Galatia]] at ang kanyang ''Akda tungkol sa Mga Await''. Ang simulang bahagi ng karera ng Luther ang isa sa kanyang pinakamalikhain at produktibo.&lt;ref&gt;Spitz, Lewis W. ''The Renaissance and Reformation Movements'', St. Louis: Concordia Publishing House, 1987, 338.&lt;/ref&gt; Talo sa kanyang pinaka kilalang mga akda ay inilimbag noong 1520: ''[[To the Christian Nobility of the German Nation]]'', ''[[On the Babylonian Captivity of the Church]]'', at ''[[On the Freedom of a Christian]]''.
=== Pagpapawalang sala sa pamamagitan ng pananampalataya ===
Mula 1510 hanggang 1520, si Luther ay nagturo tungkol sa [[Aklat ng mga Await]], [[Sulat sa mga taga-Hebreo]], [[Sulat sa mga taga-Roma]] at [[Sulat sa mga taga-Galatia]]. Sa kanyang pag-aaral sa mga bahaging ito ng [[Bibliya]], kanyang nakita ang paggamit ng mga terminong gaya ng [[penitensiya]] (penance) at [[katwiran]] ng [[Romano Katoliko]] sa mga bagong paraan. Siya ay nakumbinsi na ang simbahang Katoliko ay [[korupsiyon|kurakot]] sa mga paraang nito at nabulag sa kanyang ilang mga sentral na katotohanan ng [[Kristiyanismo]]. Ang pinakamahalaga para kay Luther ang doktrina ng [[pagpapawalang sala (teolohiya)|pagpapawalang sala]] (justification) na akto ng diyos ng pagdedeklara sa isang makasalanan bilang matuwid sa pamamagitan lamang ng pananampalataya sa pamamagitan ng biyaya ng diyos. Kanyang sinimulang ituro na ang kaligtasan o kapatawaran ay kaloob ng biyaya ng diyos na makakamit lamang sa pamamagitan ng pananampalataya kay [[Hesus]] bilang [[mesiyas]].&lt;ref name=Wriedt&gt;Wriedt, Markus. &quot;Luther's Theology,&quot; in ''The Cambridge Companion to Luther''. New York: Cambridge University Press, 2003, 88–94.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Bouman, Herbert J. A. [http://www.quodlibet.net/articles/dorman-luther.shtml &quot;The Doctrine of Justification in the Lutheran Confessions&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090403013639/http://www.quodlibet.net/articles/dorman-luther.shtml |date=2009-04-03 }}, ''Concordia Theological Monthly'', 26 Nobyembre 1955, No. 11:801.&lt;/ref&gt;

Naunawaan ni Luther ang pagpapawalang sala bilang buong gawa ng diyos. Ang katuruang ito ni Luther ay maliwanag na inihiyag sa kanyang publikasyon noong 1525 na ''[[On the Bondage of the Will]]'' na isinulat bilang tugon sa ''On Free Will'' ni [[Desiderius Erasmus]] (1524). Ibinatay ni Luther ang kanyang posisyon sa [[predestinasyon]] sa sulat ni Apostol Pablo sa {{bibleverse||Ephesians|2:8–10|NKJV}}. Laban sa katuruan sa kanyang panahon na ang mga matuwid na gawa ng mga mananampalataya sa tulong ng diyos, isinulat ni Luther na natatanggap ng mga Kristiyano ang gayong katwiran ng buo mula sa labas ng kanilang sarili; na ang katwiran ay hindi lamang mula kay Kristo kundi aktuwal na katwiran ni Kristo na itinatakda sa mga Kristiyano (kesa sa ipinapasok sa kanila) sa pamamagitan ng pananampalataya.&lt;ref&gt;Dorman, Ted M., &quot;[http://www.quodlibet.net/articles/dorman-luther.shtml Justification as Healing: The Little-Known Luther&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090403013639/http://www.quodlibet.net/articles/dorman-luther.shtml |date=2009-04-03 }}, ''Quodlibet Journal'': Volume 2 Number 3, Summer 2000. Retrieved 13 Hulyo 2007.&lt;/ref&gt; &quot;That is why faith alone makes someone just and fulfills the law,&quot; he wrote. &quot;Faith is that which brings the [[Holy Spirit]] through the merits of Christ.&quot;&lt;ref name=faith&gt;{{cite web|url=http://www.ProjectWittenberg.org/pub/resources/text/wittenberg/luther/luther-faith.txt|title=Luther's Definition of Faith}}&lt;/ref&gt; Ang pananampalataya para kay Luther ay isang kaloob o regalo mula sa diyos; ang karanasan ng pagpapawalang sala sa pamamagitan ng pananampalataya ay &quot;bilang parang ako ay ipinanganak muli&quot;. Ang kanyang pagpasok sa paraiso ay isang pagtuklas tungkol sa &quot;katwiran ng diyos&quot;&amp;nbsp;– na isang pagtuklas na ang &quot;matuwid na tao&quot; na sinasalita ng Bibliya gaya ng nasa Roma 1:17 ay namumuhay sa pamamagitan ng pananampalataya.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.religion-online.org/showarticle.asp?title=155|title=Justification by Faith: The Lutheran-Catholic Convergence|access-date=2012-07-06|archive-date=2017-06-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20170629021911/http://www.religion-online.org/showarticle.asp?title=155|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; Kanyang ipinaliwanag ang konsepto ng &quot;pagpapawalang sala&quot; sa [[Mga Artikulong Smalcald]]:

&lt;blockquote&gt;
Ang una at pangunahing artikulo ay ito: si Hesu Kristo, ang ating diyos at panginoon ay namatay para sa ating mga kasalanan at nabuhay na muli para sa pagpapawalang sala (Roma 3:24–25). Siya lamang ang Kordero ng Diyos na nag-aalis ng mga kasalanan ng sanlibutan (Juan 1:29) at inilagay sa kanya ng diyos ang pagsalangsang nating lahat (Isa 53:6). Ang lahat ay nagkasala at malayang napapawalang sala, nang hindi sa kanilang mga gawa at mga mertio, sa pamamagitan ng kanyang biyaya sa pamamagitan ng pagtubos na na kay Kristo Hesus, sa kanyang dugo (Roma 3:23–25). Ito ay kinakailangan upang manampalataya. Ito ay hindi makakamit o matatanto sa pamamagitan ng anumang gawa, batas o merito. Kaya, maliwanag at tiyak na itong pananampalataya lamang ang nagpapawalang sala&amp;nbsp;... Wala sa artikulong ito ang maaaring isuko bagaman ang langit at lupa at ang lahat ng mga bagaya ay lumipas (Marcos 13:31).&lt;ref&gt;Luther, Martin. &quot;The Smalcald Articles,&quot; in ''Concordia: The Lutheran Confessions''. Saint Louis: Concordia Publishing House, 2005, 289, Part two, Article 1.&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;

=== Paglabag sa kapapahan ===
[[Talaksan:Pope-leo10.jpg|thumb|upright|left|[[Papa Leo X]] ni [[Raphael]]]]

Si [[Albert ng Mainz|Arsobispo Albrecht ng Mainz at Magdeburg]] ay hindi tumugon sa liham ni Luther na naglalaman ng 95 Theses. Kanyang ipinatingin ang mga theses na ito para sa heresiya at noong Disyembre 1517 ay ipinadala ang mga ito sa Roma.&lt;ref&gt;Michael A. Mullett, ''Martin Luther'', London: Routledge, 2004, ISBN 978-0-415-26168-5, 78; Oberman, Heiko, ''Luther: Man Between God and the Devil'', New Haven: Yale University Press, 2006, ISBN 0-300-10313-1, 192–93.&lt;/ref&gt; Siya ay nangailangan ng kita mula sa mga indulhensiya upang bayaran ang dispensasyon ng papa para sa kanyang tenure ng higit sa isang pagka obispo. Gaya ng kalaunang kinomento ni Luther, &quot;ang papa ay may daliri rin sa pie dahil ang kalahati ay pupunta sa gusali ng Simabahan ni San Pedro sa Roma.&quot;&lt;ref&gt;Mullett, 68–69; Oberman, 189.&lt;/ref&gt;

Si Papa Leo X ay sanay sa mga repormante at mga heretiko,&lt;ref&gt;Richard Marius, ''Luther'', London: Quartet, 1975, ISBN 0-7043-3192-6, 85.&lt;/ref&gt; at ito ay mabagal na tumugon &quot;nang may dakilang pag-iingat gaya ng nararapat.&quot;a&lt;ref&gt;Papal Bull ''[[Exsurge Domine]]'', 15 Hunyo 1520.&lt;/ref&gt; Sa loob ng sumunod na tatlong mga taon, siya ay nagpadala ng sunod sunod na mga teologo ng papa at envoy laban kay Luther na nagsilbi lamang upang patigasin ang anti-papang teolohiya ni Luther. Una, ang teologong Dominikanong si [[Sylvester Mazzolini]] ay nagdrapto ng isang heresiya laban kay Luther na hinimok ni Leo sa Roma, Ang [[Frederick III, Elector of Saxony|Elector Frederick]] ay humikayat sa papa sa eksaminahin si Luther Augsburg, kung saan ang [[Reichstag (Holy Roman Empire)|Imperial Diet]] ay idinaos.&lt;ref&gt;Mullett, 81–82.&lt;/ref&gt; Doon, noong Oktubre 1518, ipinaalam ni Luther sa [[papal legate]] na si [[Thomas Cajetan|Cardinal Cajetan]] na kanyang hindi itinuring ang kapapahan na bahagi ng simbahan o iglesiang pambibliya at ang mga pakikinig dito ay humantong sa isang sigawan. Higit sa kanyang pagsulat ng  95 Theses, ang komprontasyon ni Luther sa simbahang katoliko ay nagpinta sa kanyang kaaway ng papa.&lt;ref&gt;Mullett, 82.&lt;/ref&gt; Ang orihinal na mga instruksiyon ni Cajetan ay arestuhin si Luther kung ito ay mabigong bawiin ang paniniwala nito ngunit ito ay kulang sa mga paraan sa [[Augsburg]] kung saan ang Elector ay gumarantiya sa seguridad ni Luther.&lt;ref&gt;Mullett, 83.&lt;/ref&gt; Si Luther ay pumuslit papalabas ng siyudad nang gabi nang walang permisyon mula kay Cajetan.&lt;ref&gt;Oberman, 197.&lt;/ref&gt;
[[Talaksan:Luther-vor-Cajetan.jpg|thumb|Ang pagtatagpo nina Martin Luther (kanan) at Cardinal Cajetan (kaliwa).]]
Noong Enero 1519, sa [[Altenburg]] sa Saxony, ang papal ''nuncio'' na si [[Karl von Miltitz]] ay kumuha ng isang mas pakikitungong mapagpalubag. Si Luther ay gumawa ng ilang mga pagpapahinuhod sa Saxon na kamag-anak ng Elector at nangakong mananahimik kung ang kanyang mga kalaban ay tumahimik.&lt;ref&gt;Mullett, 92–95; Roland H. Bainton, ''Here I Stand: A Life of Martin Luther'', New York: Mentor, 1955, [http://www.worldcat.org/oclc/220064892&amp;referer=brief_results OCLC 220064892], 81.&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang teologong si [[Johann Eck|Johann Maier von Eck]] ay determinado na ilantad ang doktrina ni Luther sa isang publikong forum. Noong Hunyo at Hulyo 1519, siya ay nagsagawa ng isang disputasyon (debate) kasama ang kasama ni Luther si [[Andreas Karlstadt]] sa [[Leipzig]] at inimbitahan si Luther upang magsalita.&lt;ref&gt;Marius, 87–89; Bainton, Mentor edition, 82.&lt;/ref&gt; Ang pinakamatapang na asersiyon ni Luther sa debate ay ang Mateo 16:18 ay hindi nagkakaloob sa mga papa ng eksklusibong karapatan na pakahulugan ang kasulatan at kaya ang mga papa o ang mga konsehong ekumenikal ay hindi walang kakayahang hindi magkamali (infallible)&lt;ref&gt;Marius, 93; Bainton, Mentor edition, 90.&lt;/ref&gt; Dahil dito, tinawag ni Eck si Luther na isang bagong [[Jan Hus]] na tumutukoy sa repormanteng Czech at heretiko na ipinasunog sa kahoy noong 1415. Mula sa pangyayaring ito, kanyang ginugol ang kanyang sarili sa pagkatalo ni Luther.&lt;ref&gt;G. R. Elton, ''Reformation Europe: 1517–1559'', London: Collins, 1963, [http://www.worldcat.org/oclc/222872115&amp;referer=brief_results OCLC 222872115], 177.&lt;/ref&gt;

=== Pagtitiwalag ===
Noong 15 Hunyo 1520, binalaan ng Papa si Luther ng [[papal bull]] (edict) ''[[Exsurge Domine]]'' na siya ay nanganganib ng pagtitiwalag o ekskomunikasyon malibang bawiin niya ang 41 mga pangungusap mula sa kanyang mga kasulatan kabilang ang 95 Theses sa loob ng 60 araw. Nang taglagas na yun, ipinahayag ni [[Johann Eck]] ang bull sa Meissen at iba pang mga bayan. Si [[Karl von Miltitz]] na isang papal [[nuncio]] ay nagtangkang mamagitan ng isang solusyon ngunit si Luther na nagpadala sa papa ng kopya ng ''On the Freedom of a Christian'' noong Oktubre ay publikong sinunog ang bull at mga [[decretal]] sa Wittenberg noong 10 Disyembre 1520,&lt;ref name=&quot;Hillerbrand463&quot;&gt;Brecht, Martin. (tr. Wolfgang Katenz) &quot;Luther, Martin,&quot; in Hillerbrand, Hans J. (ed.) ''Oxford Encyclopedia of the Reformation''. New York: Oxford University Press, 1996, 2:463.&lt;/ref&gt; na isang aktong kanyang ipinagtanggol sa ''Why the Pope and his Recent Book are Burned'' at ''Assertions Concerning All Articles''. Bilang resulta, si Luther ay itiniwalag ni Papa Leo X noong 3 Enero 1521 sa bull na ''[[Decet Romanum Pontificem]]''.

== Diet ng Worms ==
[[Talaksan:Diet of Worms.jpg|thumb|&quot;Si Luther Sa Harapan ng Diet ng Worms.&quot; Photogravure batay sa sining ni  [[Anton von Werner]] (1843–1915)]]
Ang pagpapatupad ng pagbabawal sa 95 Theses ay nahulog sa mga autoridad na sekular. Noong 18 Abril 1521, si Luther ay humarap gaya ng ipinag-utos sa harapan ng [[Diet ng Worms]]. Ito ay isang pangkalahatang pagpupulong ng mga estado ng [[Banal na Imperyo Romano]] na naganap sa [[Worms, Germany|Worms]] na isang bayan sa [[Rhine]]. Ito ay idinaos mula Enero 28 hanggang 25 Mayo 1521 kung saan si [[Charles V, Holy Roman Emperor|Emperador Charles V]] ang nangasiwa. Si Prinsipe [[Frederick III, Elector ng Saxony]] ay nagkamit ng [[safe conduct]] para kay Luther tungo at mula sa pagpupulong.

Si Johann Eck na nagsasalita para sa Imperyo bilang katulong ng  [[Archbishopric of Trier|Arsobispo ng Trier]] ay nagpresenta kay Luther ng mga kopya ng kanyang mga kasulatan na inilatag sa isang mesa at itinanong sa kanya kung ang mga aklat na ito ay kanya at kung pinanghahawakan niya ang mga nilalaman nito. Kinumpirma ni Luther na siya ang may-akda ngunit humiling ng panahon upang pag-isipan ang sagot sa ikalawang tanong. Siya ay nananalangin, kumonsulta sa kanyang mga kaibigan at ibinigay ang kanyang tugon sa sumunod na araw:

&lt;blockquote&gt;
Malibang ako ay kumbinsido sa testimonya ng mga kasulatan o sa pamamagitan ng maliwanag na katwiran (sapagkat hindi ako nagtitiwal sa papa o tanging sa mga konseho dahil alam na kadalasan itong nagkakamali at sinasalungat ang kanilang mga sarili), ako ay nakatali sa mga kasulatan na aking sinipi at ang aking konsensiya ay nakabihag sa salita ng diyos. Hindi ko maaari at hindi ko babawiin ang anuman dahil hindi ligtas o tama na lumabag sa konsensiya. Tulungan nawa ako ng diyos. Amen.&lt;ref&gt;Brecht, 1:460.&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;

Si Luther ay minsang sinisipi bilang nagsasabing: &quot;Dito ay nakatayo ako. Wala akong magagawang iba&quot;. Ang mga kamakailang skolar ay tumuturing sa ebidensiya para sa mga salitang ito na hindi maasahan dahil ang mga ito ay isiningit bago ang &quot;Tulungan nawa ako ng diyos&quot; sa mga kalaunang lamang na bersiyon ng talumpati at hindi nakatala sa mga salaysay ng saksi sa mga pagdidinig nito.&lt;ref&gt;Wilson, 153, 170; Marius, 155.&lt;/ref&gt;

Sa loob ng sumunod na limang araw, ang mga pribadong kumperensiya ay idinaos upang tukuyin ang kahihinatnan ni Luther. Ang Emperador ay nagpresenta ng huling drapto ng [[Diet ng Worms]] noong 25 Mayo 1521 na naghahayag kay Luther na lumabag sa batas, ipinagbawal ang kanyang akda at inatasan ang kanyang paghuli: &quot;Nais namin siyang mahuli at parusahan bilang masamang heretiko.&quot;&lt;ref&gt;Bratcher, Dennis. &quot;[http://www.crivoice.org/creededictworms.html The Diet of Worms (1521)],&quot; in ''The Voice: Biblical and Theological Resources for Growing Christians''. Retrieved 13 Hulyo 2007.&lt;/ref&gt; Ginawa rin nitong krimen para sa sinuman sa Alemanya na magbigay kay Luther ng pagkain o tirahan. Ito ay pumayag sa sinuman na pumatay kay Luther nang walang mga parusang legal.

== Sa Kastilyong Wartburg ==
[[Talaksan:Wartburg Eisenach DSCN3512.jpg|thumb|left|[[Wartburg|Kastilyong Wartburg]], [[Eisenach]]]]

Ang paglaho ni Luther sa kanyang paglalakbay pabalik ay pinlano. Si [[Frederick III, Elector ng Saxony]] ay hinarang siya sa kanyang pag-uwi sa pamamagitan ng mga nakamaskarang mangangabayo at hinatid sa seguridad ng [[Kastilyong Wartburg]] sa Eisenach.&lt;ref&gt;''Reformation Europe: 1517–1559,'' London: Fontana, 1963, 53; [[Diarmaid MacCulloch]], ''Reformation: Europe's House Divided, 1490–1700,'' London: Allen Lane, 2003, 132.&lt;/ref&gt; During his stay at Wartburg, which he referred to as &quot;my [[Patmos]]&quot;,&lt;ref&gt;Luther, Martin. &quot;Letter 82,&quot; in ''Luther's Works''. Jaroslav Jan Pelikan, Hilton C. Oswald and Helmut T. Lehmann (eds), Vol. 48: Letters I, Philadelphia: Fortress Press, 1999, c1963, 48:246; Mullett, 133. [[John of Patmos|John]], author of [[Revelation]], had been exiled on the island of Patmos.&lt;/ref&gt; Isinalin ni Luther ang [[Bagong Tipan]] mula sa Griyego at naghayag ng mga doktrinal at polemikal na kasulatan. Ang mga ito ay kinabibilangan ng bagong pag-atake kay [[Albert of Mainz|Arsobispo Albrecht ng Mainz]] na kanyang ipinahiya sa pagpapahinto sa pagbebenta ng mga indulhensiya sa mga episkopata nito,&lt;ref&gt;Brecht, 2:12–14.&lt;/ref&gt; at isang &quot;Refutation of the Argument of Latomus,&quot; kung saan kanyang ipinaliwanag ang prinsipyo ng [[pagpapawalang sala (teolohiya)|pagpapawalang sala]] kay [[Jacobus Latomus]] na isang ortodoksong teologo mula sa [[Leuven|Louvain]].&lt;ref&gt;Mullett, 132, 134; Wilson, 182.&lt;/ref&gt;

Sa akdang ito na isa sa kanyang pinakamadiing mga pahayag tungkol sa pananampalataya, kanyang ikinatwiran na ang bawat mabuting gawa na ginawa upang umakit sa pabor ng diyos ay isang kasalanan.&lt;ref&gt;Brecht, 2:7–9; Marius, 161–62; Marty, 77–79.&lt;/ref&gt; Kanyang ipinaliwanag na ang lahat ng mga tao ay makasalanan sa kalikasan nito at ang [[biyaya ng diyos]] na hindi mabibili ang taning makakapagpatuwid sa mga ito. Noong 1 Agosto 1521, sumulat si Luther kay Melanchthon sa parehong tema: &quot;Maging isang makasalanan, at hayaang ang iyong mga kasalanan ay lumakas, ngunit hayaan mong ang iyong pagtitiwala  kay Kristo ay lumakas at magalak kay Kristo na tagapagwagi laban sa kasalanan, kamatayan at sanlibutan. Makagagawa tayo ng mga kasalanan habang tayo ay narito sapagkat ang buhay na ito ay hindi ang lugar kung saan ang hustisya ay tumatahan.&quot;&lt;ref name=&quot;sinsbestrong&quot;&gt;Martin Luther, [http://www.ProjectWittenberg.org/pub/resources/text/wittenberg/luther/letsinsbe.txt &quot;Let Your Sins Be Strong,&quot; a Letter From Luther to Melanchthon], Agosto 1521, Project Wittenberg, retrieved 1 Oktubre 2006.&lt;/ref&gt;

[[Talaksan:WartburgLutherstube1900.jpg|thumb|Ang silid ng [[Wartburg]] kung saan isinalin ni Luther ang [[Bagong Tipan]] mula Griyego tungo sa wikang Aleman. Ang orihinal na unang edisyon nito ay itinago sa lalagyan ng mesa]].

Noong taga-init nang 1521, pinalawak ni Luther ang kanyang pag-atake mula sa mga indibidwal na pagpapabanal tulad ng mga indulhensiya at pilgrimahe hanggang sa mga doktrina sa puso ng mga pagsasanay ng Simbahan. Sa kanyang akdang ''On the Abrogation of the Private Mass'', kanyang kinondena bilang pagsamba sa diyos diyosan ang ideya na ang [[misa]] ay isang handog at isinaad na bagkus ito ay isang regal na matatanggap nang may pagpapasalamat ng buong kongregasyon.&lt;ref&gt;Brecht, 2:27–29; Mullett, 133.&lt;/ref&gt; Ang kanyang sanaysay na ''On Confession, Whether the Pope has the Power to Require It'' ay tumakwil sa sapilitang [[pangungumpisal]] at hinikayat ang pribadong pangungumpisal at [[absolusyon]] dahil &quot;ang bawat Kristiyano ay isang mangungumpisal.&quot;&lt;ref&gt;Brecht, 2:18–21.&lt;/ref&gt; Noong Nobyembre, isinulat ni Luther ang ''The Judgement of Martin Luther on Monastic Vows''. Kanyang siniguro sa mga monghe at madre na maaari nilang labagin ang kanilang mga panata nang hindi nagkakasala sapagkat ang mga panata ay hindi lehitimo at walang saysay na pagtatangka upang makamit ang kaligtasan.&lt;ref&gt;Marius, 163–64.&lt;/ref&gt;

Ginawa ni Luther ang kanyang mga pahayag mula sa Wartburg sa konteksto ng mabilis na pag-unlad ng mga pangyayari sa Wittenberg na buong ipinagbigay alam sa kanya. Si [[Andreas Karlstadt]] na suportado ng dating Augustinian na si [[Gabriel Zwilling]] ay naglunsad ng isang radikal na programa ng reporma noong Hunyo 1521 na humigit sa anumang nakita ni Luther. Ang mga repormang ito ay pumukaw ng mga kaguluhan kabilang ang isang himagsikan ng mga mongheng Augustinian laban sa kanilang prior, ang pagwasak ng mga estatwa at imahe ng mga simbahan at pagkokondena ng mahistrasya. Pagkatapos na sikretong bisitahin ang Wittenberg sa simula nang Disyembre 1521, isinulat ni Luther ang ''A Sincere Admonition by Martin Luther to All Christians to Guard Against Insurrection and Rebellion''.&lt;ref&gt;Mullett, 135–36.&lt;/ref&gt; Mas naging marupok ang Wittenberg pagkatapos ng pasko nang ang isang pangkat ng mga panatikong bisyonaryo na tinatawag na mga [[propetang Zwickau]] ay dumating na nangangaral ng mga rebolusyonaryong doktrina gaya ng pagkakapantay ng tao, [[anabaptist|pagbabautismo ng mga matatanda]] at malapit na pagbabalik ni Hesus.&lt;ref&gt;Wilson, 192–202; Brecht, 2:34–38.&lt;/ref&gt;  Nang hilingin ng konseho ang pagbabalik ni Luther, nagpasya siyang kanyang tungkulin na umakto.&lt;ref&gt;Bainton, Mentor edition, 164–65.&lt;/ref&gt;

== Pagbabalik sa Wittenberg ==
Si Luther ay sikretong bumalik sa Wittenberg noong 6 Marso 1522. Kanyang isinulat sa Elector na &quot;Sa panahon na wala ako&quot;, &quot;Si Satanas ay pumasok sa aking tupahan at gumawa ng mga pagwasak na aking hindi makumpuni sa pamamagitan ng aking kasulatan ngunit sa tanging personal na presensiya at buhay na salita.&quot;&lt;ref&gt;Letter of 7 Marso 1522. Schaff, Philip, [http://www.ccel.org/s/schaff/history/7_ch04.htm ''History of the Christian Church, Vol VII, Ch IV'']; Brecht, 2:57.&lt;/ref&gt; Sa loob ng walong araw noong semana santa simula nang  ''Invocavit'' Linggo nang 9 Marso, si Luther ay nangaral ng walong mga sermon na nakilala bilang mga &quot;Invocavit Sermons.&quot; Sa mga sermong ito, pinagdikdikan niya ang pangunguna ng mahalagang mga halagang Kristiyano gaya ng pag-ibig, pagtitiis, pagtulong sa kapwa, kalayaan, at ipinaalala sa mga mamamayan na magtiwala sa diyos kesa sa karahasan upang magdala ng kinakailangang pagbabago.&lt;ref&gt;Brecht, 2:60; Bainton, Mentor edition, 165; Marius, 168–69.&lt;/ref&gt;

&lt;blockquote&gt; 
Alam ninyo ba kung ano ang iniisip ng diyablo kapag nakikita niya ang mga tao na gumagamit ng karahasan upang ipalaganap ang ebanghelyo? Siya ay nakaupo na may nakatiklop na mga braso sa likod ng apoy ng impyerno, at nagsasabing may masamang hitsura at nakatatakot na ngisi: &quot;Ah, gaano katalino ang mga ulol na taong ito na maglaro ng aking laro! Hayaan silang magpatuloy; aking aanihin ang aking pakinabang. Ako ay nagagalak dito.&quot; Ngunit kapag kanyang nakikita ang Salita na tumatakbo at nakikibakang mag-isa sa labanan, kung gayon ito ay nangingisay at nanginginig sa takot.&lt;ref name=&quot;Schaff IV&quot;&gt;Schaff, Philip, [http://www.ccel.org/s/schaff/history/7_ch04.htm ''History of the Christian Church, Vol VII, Ch IV''].&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;

Ang epekto ng interbensiyon ni Luther ay mabilis. Pagkatapos ng ikaanim na sermon, ang hurado ng Wittenberg na si Jerome Schurf ay sumulat sa elector: &quot;Oh, gaanong saya ang pagbabalik ni Dr. Martin ay kumalat sa atin! Ang kanyang mga salita sa pamamagitan ng habag ng diyos ay nagpapanumbalik araw araw sa mga naligaw na tao tungo sa daan ng katotohanan.&quot; &lt;ref name=&quot;Schaff IV&quot; /&gt;

Si Luther ay sumunod na nagsimulang baliktarin o baguhin ang bagong mga kasanayan sa simbahan. Sa pamamagitan ng pakikipatulungan sa mga autoridad upang panumbalikin ang kaayusang ng publiko, kanyang hinudyat ang kanyang muling pag-iimbento bilang isang konserbatibong pwersa sa loob ng Repormasyon.&lt;ref&gt;Marius, 169.&lt;/ref&gt; Pagkatapos ipatapo ang mga propetang Zwickau, siya ngayon ay nahaharap sa isang pakikibaka hindi lamang sa establisiyadong Simbahan ngunit pati na rin sa mga radikal na repormante na nagbanta ng bagong kaayusan sa pamamagitan ng pagpupukaw ng kaguluhang panlipunan at karahasan.&lt;ref&gt;Mullett, 141–43.&lt;/ref&gt;

== Digmaan ng mga Magsasaka ==
[[Talaksan:Bildbauernkrieg.jpg|thumb|right|290px|Ika-16 siglong mga rebeldeng magsasaka]] 
Sa kabila ng kanyang pagwawagi sa Wittenberg, hindi nagawa ni Luther na supilin ang radikalismo ng higit pa. Ang mga [[mangangaral]] gaya ng propetang Zwickau na si [[Nicholas Storch]] at [[Thomas Müntzer]] ay tumulong upang pukawin ang [[Digmaan ng mga Magsasakang Aleman]] nang 1524–25 kung saan maraming mga kalupitan ay isinagawa na kadalasan ay sa ngalan ni Luther. Mayroong mga paghihimagsik sa mas maliit na skala simula ika-15 siglo.&lt;ref&gt;Michael Hughes, ''Early Modern Germany: 1477–1806'', London: Macmillan, 1992, ISBN 0-333-53774-2, 45.&lt;/ref&gt; Ang mga pampleto ni Luther laban sa Simbahan at hierarka nito na kadalasan sinalita na may mga salitang &quot;liberal&quot; ay tumulak sa mga magsasaka na maniwalang kanyang susuportahan ang isang pag-atake sa mga nasa mataas na antas ng lipunan.&lt;ref&gt;A. G. Dickens, ''The German Nation and Martin Luther'', London: Edward Arnold, 1974, ISBN 0-7131-5700-3, 132–33. Dickens cites as an example of Luther's &quot;liberal&quot; phraseology: &quot;Therefore I declare that neither pope nor bishop nor any other person has the right to impose a syllable of law upon a Christian man without his own consent&quot;.&lt;/ref&gt; Ang mga himagsikan ay sumiklab sa [[Franconia]], [[Swabia]], at [[Thuringia]] noong 1524 at ito ay humugot pa ng suporta sa mga hindi masayang maharlika na karamihan ay may pagkakautang. Sa pagkakamit ng momentum sa ilalim ng pamumuno ng mga radikal gaya nina Müntzer sa Thuringia at Michael Gaismair sa Tyrol, ang mga paghihimagsik ay naging isang digmaan.&lt;ref&gt;Hughes, 45–47.&lt;/ref&gt;

Nakisimpatiya si Luther sa ilang mga karaingan ng mga magsasaka gaya ng kanyang ipinakita sa kanyang tugon sa [[Twelve Articles]] noong Mayo 1525, ngunit kanyang pinaalalahanan ang mga naaapi na sundin ang mga temporal na autoridad.&lt;ref&gt;Hughes, 50.&lt;/ref&gt; Sa kanyang paglalakbay sa Thuringia, siya ay nagalit sa malawakang pagsunog ng mga kumbento, mga monasteryo, mga palasyo ng obispo at mga aklatan. Sa kanyang akdang ''[[Against the Murderous, Thieving Hordes of Peasants]]'' na isinulat sa kanyang pagbabalik sa Wittenberg, kanyang ibinigay ang kanyang pagpapakahulugan sa ebanghelyo tungkol sa kayamanan, kinondena ang karahasan bilang gawa ng diyablo at tumawag sa mga maharlika na supilin ang mga rebelde gaya ng mga ulol na aso:

&lt;blockquote&gt;
Kaya hayaan ang sinuman na maaaring bumanat, pumaslang at sumaksak ng sikreto o hayagan na alalahanin na walang mas nakalalason, nakasasakit o mas diyablo kesa sa isang rebelde...Sapagkat ang bautismo ay hindi gumagawa sa mga tao na malaya sa katawan at pag-aari kundi sa kaluluwa; at ang ebanghelyo ay hindi gumagawa sa mga ari-arian na karaniwan, maliban sa kaso ng mga tao na sa kanilang [[malayang kalooban]] ay gumagawa sa ginawa ng mga apostol at alagad sa Gawa 4 [:32–37]. Hindi nila hiniling gaya ng ating mga baliw na magsasaka pagkapoot ng mga ito na ang mga pag-aari ng iba-nina Pilato at Herodes ay dapat maging karaniwan ngunit ng tanging kanilang mga ari-arian. Gayunpaman, ang ating mga magsasaka ay nagnanais na gawin ang mga ari-arian ng iba na karaniwan at solohin ang kanila para sa kanilang mga sarili. Mabubuti silang mga Kristiyano! Sa tingin ko walang diyablo na natitira sa impyerno; ang lahat ng mga ito ay napunta sa mga magsasaka. Ang kanilang pagkapoot ay humigit sa lahat ng sukat.&lt;ref&gt;Jaroslav J. Pelikan, Hilton C. Oswald, ''Luther's Works'', 55 vols. (St. Louis and Philadelphia: Concordia Pub. House and Fortress Press, 1955–1986), 46: 50–51.&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;

Ikinatwiran ni Luther ang kanyang pagtutol sa mga rebelde sa tatlong basehan. Una, sa pagpili ng karahasan kesa sa pagpapasakop na naaayon sa batas sa gobyernong seklular, kanilang isinasantabi ang payo ni Kristo na &quot;Ibigay kay Caesar ang mga bagay na kay Caesar; si San Pablo ay sumulat sa kanyang sulat sa {{bibleverse||Romans|13:1–7|NKJV}} na ang lahat ng mga autoridad ay hinirang ng diyos at hindi dapat salungatin. Ang reperensiyang ito mula bibliya ay bumubuo sa pundasyon ng doktrinang tinatawag na [[karapatang pandiyos ng mga hari]] o sa kasong Aleman ang karapatang pang diyos ng mga prinsipe. Ikalawa, ang mga aksiyong marahas ng paghihimagsik, pagnanakaw at pandarambong ay naglalagay sa mga magsasaka &quot;sa labas ng batas ng diyos at imperyo&quot; kaya sila ay nararapat ng &quot;kamatayan sa katawan at kaluluwa, kung tanging bilang mga tulisan at mamamatay tao.&quot; Pinakahuli, inakusahan ni Luther ang mga rebelde ng pamumusong sa pagtawag sa kanilang mga sarili na &quot;kapatirang Kristiyano&quot;  at ginagawa ang makasalanan nilang gawa sa ilalim ng watawat ng ebanghelyo.&lt;ref&gt;Mullett, 166.&lt;/ref&gt;

Sa kawalang suporta ni Luther sa  kanilang paghihimagsik, maraming mga rebelde ang nagsuko ng kanilang mga sandata; ang ilan ay nakaramdam ng pagtatraydor. Ang kanilang pagkatalo sa  [[Ligang Swabian]] sa [[Labanan ng Frankenhausen]] noong 15 Mayo 1525 na sinundan ng pagpaslang kay Müntzer ang nagpahinto sa rebolusyonaryong yugto ng Repormasyon.&lt;ref&gt;Hughes, 51.&lt;/ref&gt; Pagkatapos nito, ang radikalismo ay nakahanap ng masisilungan sa kilusang [[anabaptist]] at iba pang mga sekta samantalang ang Repormasyon ni Luther ay yumabong sa ilalim ng pakpak ng mga kapangyarihang sekular.&lt;ref&gt;Andrew Pettegree, ''Europe in the Sixteenth Century'', Oxford: Blackwell, ISBN 0-631-20704-X, 102–103.&lt;/ref&gt;

== Antisemitismo ==
[[Talaksan:1543 On the Jews and Their Lies by Martin Luther.jpg|thumb|200px|Ang orihinal na takip ng aklat ni Luther na &quot;Tungkol sa mga Hudyo at kanilang mga kasinungalingan&quot; na inilimbag noong 1543.]]
Itinuring ni Luther na ang mga hudyo ay mapamusong at mga sinungaling dahil itinanggi nila ang pagkadiyos ni [[Hesus]]. Sa parehong panahon, naniwala si Luther na ang lahat ng mga tao na lumabag sa diyos ay pareho ang responsable sa kasalanan. Noong 1523, si Luther ay nagpayo ng kabutihan sa mga Hudyo dahil sa ang layunin niya ay maakay ang mga ito sa [[kristiyanismo]]. Nang mabigo si Luther sa kanyang pag-akay sa mga Hudyo, siya ay nagsimulang mapoot sa mga ito. Ang dalawa sa malaking kasulatan ni Luther tungkol sa mga Hudyo ang 60,000-salitang paghahayag na Von den Juden und Ihren Lügen (Tungkol sa mga Hudyo at sa kanilang mga kasinungalingan) at Vom Schem Hamphoras und vom Geschlecht Christi (Tungkol sa banal na pangalan at sa angkan ni kristo) na parehong inilimbag noong 1543 mga tatlong taon bago ang kanyang kamatayan. Isinulat ni Luther na ang mga Hudyo ay hindi na mga piniling bayan ngunit isa nang bayan ng diablo. Kanyang inilarawan ang mga Hudyo sa isang marahas at nakakalasong mga salita. Itinaguyod din Luther ang pagsunog ng mga sinagoga ng mga Hudyo, pagwasak ng mga aklat ng panalangin ng mga ito, pagbabawal sa pangangaral ang mga rabbi, pagsunggab ng mga ari-arian at salapi ng Hudyo at pagwasak ng mga tahanan nito upang ang mga &quot;nakalalasong mga uod&quot; na ito ay pwersahing pagtrabahuhin at patalsikin &quot;sa lahat ng panahon&quot;.

Si Luther ang pinaka-binabasang may akda ng kanyang heneresyon at siya ay nagkamit ng katayuang propeta sa Alemanya.&lt;ref&gt;The assertion that Luther's expressions of anti-Jewish sentiment have been of major and persistent influence in the centuries after the Reformation, and that there exists a continuity between Protestant anti-Judaism and modern racially oriented anti-Semitism, is at present wide-spread in the literature; since the Second World War it has understandably become the prevailing opinion.&quot; Johannes Wallmann, &quot;The Reception of Luther's Writings on the Jews from the Reformation to the End of the 19th century&quot;, Lutheran Quarterly, n.s. 1 (Spring 1987) 1:72–97.&lt;/ref&gt; Ayon sa nananaig na pananaw ng mga historyan, ang anti-Hudyong retoriko ni Luther ay may malaking naiambag sa pagbuo ng antisemitismo sa Alemanya&lt;ref&gt;Berger, Ronald. Fathoming the Holocaust: A Social Problems Approach (New York: Aldine De Gruyter, 2002), 28; Johnson, Paul. A History of the Jews (New York: HarperCollins Publishers, 1987), 242; Shirer, William. The Rise and Fall of the Third Reich, (New York: Simon and Schuster, 1960).&lt;/ref&gt; at sa pagitan ng mga taong 1930 at 1940 ay nagbigay ng ulirang saligan sa pag-atake sa mga Hudyo ng [[partido Nazi]] ni [[Adolf Hitler]].&lt;ref&gt;Grunberger, Richard. The 12-Year Reich: A Social History of Nazi German 1933–1945 (NP:Holt, Rinehart and Winston, 1971), 465.&lt;/ref&gt; Ayon din sa mga historyan, ang halos bawat mga anti-hudyong aklat na inilimbag noong panahon ng [[Nazi]] sa Alemanya ay naglalaman ng mga sanggunian at sipi mula kay Luther.

Si Bishop Martin Sasse, na pangunahing tao ng simbahang Protestante ay naglimbag ng kompendium ng mga kasulatan ni Luther sa sandaling pagkatapos ng Kristallnacht na isinagawa ng [[Nazi]] laban sa mga Hudyo. Pinuri ni Sasse ang pagsunog ng mga sinagoga at ang koinsidensiya ng araw na ito sa kaarawan ni Luther na kanyang isinulat sa panimula ng kasulatang ito: &quot;Noong 10 Nobyembre 1938, sa kaaarawan ni Luther, ang mga sinagoga ay nasusunog sa Alemanya&quot;. Hinikayat rin ni Sasse na pakinggan ng mga Aleman ang mga salita &quot;ng pinakadakilang antisemitiko nang kanyang panahon at tagapag-babala ng kanyang mga kapwa Aleman laban sa mga Hudyo&quot;.&lt;ref&gt;Bernd Nellessen, &quot;Die schweigende Kirche: Katholiken und Judenverfolgung,&quot; in Buttner (ed), Die Deutchschen und die Jugendverfolg im Dritten Reich, p.265, cited in Daniel Goldhagen, Hitler's Willing Executioners (Vintage, 1997)&lt;/ref&gt;
== Bibliyang Luther ==
{{main|Bibliyang Luther}}
Ang [[Bibliyang Luther]] ay hindi ang unang [[saling Aleman ng Bibliya]] ngunit ito ang pinakamaimpluwensiya ''(most influential)'' na saling Aleman. Ang isang malaking bahagi ng kahalagahan ni Luther sa kulturang Aleman ang kanyang impluwensiya sa pag-ahon ng [[Wikang Aleman]] at pambansang pagkakakilanlang Aleman. Ito ay pangunahing nagmula mula sa kanyang [[Bibliyang Luther|salin ng Bibliya sa bernakular]] na kasing rebolusyonaryo sa batas na kanon at pag-sunog ng bull ng papa.&lt;ref name=&quot;Carter&quot;&gt;Carter Lindberg, The European Reformation (Oxford: Blackwell Publishing, 1996), 91&lt;/ref&gt; Ang layunin ni Luther ay bigyan ng kakayahan ang mga nagsasalita ng wikang Aleman na Kristiyano na mabasa ang salita ng Diyos sa kanilang wika. Ang kanyang pagkukumpleto ng kanyang salin ng Luma at Bagong Tipan mula sa Hebreo at Griyego sa bernakular na Aleman noong 1534 ang isa sa pinakamahalagang mga akto ng Repormasyon.&lt;ref&gt;A.G. Dickens, The German Nation and Martin Luther (New York: Harper and Row Publishers, 1974), 206&lt;/ref&gt; Bagaman hindi si Luther ang unang nagtangka ng pagsasalin ng [[bibliya]] sa Aleman, ang kanyang salin ay superior sa lahat ng mga nauna dito. Ang mga nakaraang salin ay naglalaman ng mababang uring Aleman na mga salin ng isang salin sa halip na direktang salin sa Aleman mula sa mga orihinal.&lt;ref name=&quot;Carter&quot;/&gt; Hinangad ni Luther na isalin sa wikang Aleman ang bibliya na kasing lapit sa orihinal na wika ng Bibliya ngunit ginagabayan kung paanong ang mga taong Aleman ay nagsasalita sa bahay, sa mga kalye at sa mga palengke.&lt;ref&gt;ibid, 91&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Mark Antliff, The Legacy of Martin Luther (Ottawa, McGill University Press, 1983), 11&lt;/ref&gt; Ito ay nagtulak sa mga manunulat na mga Aleman gaya nina [[Goethe]] at [[Nietzsche]] na purihin ang Bibliya ni Luther.&lt;ref name=&quot;Carter_2&quot;&gt;Carter Lindberg, The European Reformation (Oxford: Blackwell Publishing, 1996), 92&lt;/ref&gt; Sa karagdagan, ang pagkakalimbag ng bernakular na Alemang Bibliya ni Luther ay pumayag ritong mabilis na kumalat at mabasa ng lahat ng mga Aleman. Ang isang tagalimbag na si Hans Luft ay naglimbag ng bibliya ni Luther ng higit sa 100,000 kopya sa pagitan ng 1534 at 1574 na binasa ng mga milyong milyong Aleman.&lt;ref&gt;Philip Schaff, History of the Christian Church (New York: Charles Scribner's Sons, 1910), 5&lt;/ref&gt; Ang bibliya ni Luther ay nasa halos bawat tahanan ng mga nagsasalita ng Aleman na Protestante at walang pagdududa sa kaalamang biblikal na nakamit ng mga karaniwang masang Aleman.&lt;ref&gt;A.G. Dickens, The German Nation and Martin Luther (New York: Harper and Row Publishers, 1974), 134&lt;/ref&gt;

== Sanggunian ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=Marty1&gt;Marty, Martin. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 1.&lt;/ref&gt;
}}

{{DEFAULTSORT:Luther, Martin}}
[[Kategorya:Protestantismo]]
[[Kategorya:Kristiyanismo]]
[[Kategorya:Mga Aleman]]</text>
      <sha1>atp30i9zb7czmt24vtxk2v5h592yuxn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957885</id>
      <parentid>1957884</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T15:05:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>136.158.41.72</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51946" xml:space="preserve">{{Infobox theologian
|name = Martin Luther
|image =MartinLuther-workshopCranachElder.jpg
|caption = Martin Luther , noong 1529, ipininta ni [[Lucas Cranach the Elder]]
|birth_date = {{birth date|df=yes|1483|11|10}}
|birth_place = [[Eisleben]], [[Electorate of Saxony|Saxony]], [[Holy Roman Empire]]
|death_date = {{death date and age|df=yes|1546|2|18|1483|11|10}}
|death_place = [[Eisleben]], [[Electorate of Saxony|Saxony]], [[Holy Roman Empire]]
|titles = Monghe, Pari, Teologo, Propesor
|spouse = [[Katharina von Bora]]
|parents = Hans at Margarethe Luther (née Lindemann)
|children = Hans (Johannes), [[Elisabeth Luther|Elisabeth]], [[Magdalena Luther|Magdalena]], Martin, [[Paul Luther|Paul]], Margarethe
| main_interests =
| notable_ideas =
| notableworks = [[The Ninety-Five Theses]], [[Luther's Large Catechism]],&lt;br /&gt; [[Luther's Small Catechism]], [[On the Freedom of a Christian]]
| influences = [[Paul the Apostle]], [[Augustine of Hippo]]
| influenced = [[Philipp Melanchthon]], [[Lutheranism]], [[John Calvin]], [[Karl Barth]]
|signature = Martin Luther Signature.svg
}}
Si '''Martin Luther''' ay isang [[Aleman ay katoliko, propesor ng teolohiya at ikonikong pigura ng [[Repormasyong Protestante]]. Kanyang matinding tinutulan ang pag-aangkin ng Katolisismo na ang kalayaan mula sa parusa ng [[diyos]] sa kasalanan ay mabibili ng salapi. Kanyang kinompronta ang tagpagtinda ng indulhensiya na si [[Johann Tetzel]] sa kanyang [[Ninety-Five Theses]] noong 1517. Ang kanyang pagtanggi sa pagbawi ng lahat ng kanyang mga ginawa sa kahilingan ni [[Papa Leo X]] noong 1520 at ng emperador ng [[Banal na Imperyo Romano]] na si Charles V sa Diet of Worms noong 1521 ay humantong sa kanyang pagkakatiwalag ng papa at kondemnasyon ng emperador bilang tagalabag ng batas.

Itinuro ni Luther na ang kaligtasan ay hindi makikita sa pamamagitan ng mga mabubuting gawa ngunit matatanggap lamang bilang isang libreng kaloob mula sa biyaya ng diyos sa pamamagitan ng pananampalataya kay [[Hesus]]. Ang kanyang teolohiya ay humamon sa kapangyarihan ng papa ng Romano Katoliko sa pamamagitan ng pagtuturo na ang [[bibliya]] lamang ang tanging pinagmumulan ng inihayag ng diyos na kaalaman. Kanyang tinutulan ang kaparian ng Katoliko sa pamamagitan ng pagturing sa lahat ng bautisadong [[Kristiyanismo|Kristiyano]] bilang banal na kaparian. Ang mga kumikilala sa katuruan ni Luther ay tinatawag na [[Lutheran]].
	 
Ang kanyang salin ng [[bibliya]] na tinatawag na [[Bibliyang Luther]] sa wikang pang-masa sa [[Wikang Aleman]] sa halip na sa [[Wikang Latin|Latin]] ay naging mas mababasa ng mga karaniwang tao na nagdulot ng matinding epekto sa simbahan at kulturang Aleman. Ito ay nagpalago ng pagkakabuo ng isang pamantayang salin ng wikang Aleman at nagdagdag ng ilang mga prinsipyo sa sining ng pagsasalin at nakaimpluwensiya sa pagsasalin ng [[bibliya]] sa Ingles na [[King James Version]]. Ang kanyang mga imno ay nakaimpluwensiya sa mga pag-awit sa simbahan. Ang kanyang pagpapakasal kay Katharian von Bora ay naglatag ng modelo para sa pagsasagawa ng pagpapakasal ng mga pari at pumayag sa mga protestanteng pari na magpapakasal.

Sa kanyang huling mga taon, habang nagdudusa ng ilang mga karamdaman at papabagsak na kalusugan, si Luther ay naging labis na [[antisemitiko]] at sumulat na ang bahay ng mga [[Hudyo]] ay dapat wasakin, ang mga [[sinagoga]] ng mga ito ay sunugin, ang mga salapi nito ay kompiskahin at alisan ng kalayaan. Ang mga pangungusap na ito ang nag-ambag sa kanyang katayuang kontrobersiyal.

== Biograpiya ==
=== Pagkabata ===
Si Luther ay ipinanganak sa sa [[Eisleben]], [[Alemanya]] noong 10 Nobyembre 1483. Ang kanyang mga magulang ay sina Hans Luder (o Ludher na kalaunan ay naging Luther) at si Margarethe (née Lindemann). Siya ay binautismuhan bilang isang [[katoliko]] nang sumunod na umaga sa pisa ni [[San Martin ng Tours]]. Ang kanyang pamilya ay lumipat sa [[Mansfeld]] noong 1484 kung saan ang kanyang ama ay may ari ng paupa ng mga mina ng [[tanso]] at mga smelter&lt;ref name=Brecht3&gt;[[Martin Brecht|Brecht, Martin]]. ''Martin Luther''. tr. James L. Schaaf, Philadelphia: Fortress Press, 1985–93, 1:3–5.&lt;/ref&gt; at nagsilbi bilang isa sa apat na mga mamamayang kinatawan ng lokal na konseho.&lt;ref name=Marty1/&gt; Inilarawan ng skolar na si [[Martin E. Marty|Martin Marty]] ang ina ni Luther bilang isang masipag na babae ng pangangalakal at nagbigay komento na ang mga kaaway ni Luther ay kalaunang maling inilarawan ang ina nito bilang isang [[patutot]] at isang tagasilbi sa paliguan.&lt;ref name=Marty1/&gt; Si Luther ay may ilang mga kapatid na babae at lalake at kilala na malapit sa isa sa mga ito na si Jacob.&lt;ref name=Marty3&gt;[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 3.&lt;/ref&gt;

Si Hans Luther ay maaimbisyoso para sa kanyang sarili at sa kanyang pamilya at siya ay determinado na makita si Martin na kanyang panganay na lalake na maging isang abogado. Kanyang ipinadala si Martin sa mga paaralang latin sa Mansfeld na noon ay [[Magdeburg]] noong 1497 kung saan dumali si Martin sa isang paaralang pinangasiwaan ng isang [[laity]] na tinawag na [[Brethren of the Common Life]] at [[Eisenach]] noong 1498.&lt;ref name=RuppEB&gt;[[Gordon Rupp|Rupp, Ernst Gordon]]. &quot;Martin Luther,&quot; ''Encyclopædia Britannica'', accessed 2006.&lt;/ref&gt; Ang tatlong mga paaralan ay nakapokus sa tinatawag na &quot;''[[Trivium (edukasyon)|trivium]]''&quot;: grammar, retorika, at lohika. Kalaunan ay inilarawan ni Luther ang kanyang edukasyon doon bilang isang [[purgatoryo]] at [[impyerno]].&lt;ref name=Marty2&gt;[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, pp. 2–3.&lt;/ref&gt;

Noong 1501 sa edad na labingsiyam, si Luther ay pumasok sa [[Unibersidad ng Erfurt]]&amp;nbsp;– na kanyang kalaunang inilarawan bilang bahay [[serbesa]]han at bahay ng [[patutot]].&lt;ref name=Marty4&gt;[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 4.&lt;/ref&gt; Ang skedyul ay tumatawag sa paggising tuwing alas kwatro ng madaling arawa na kanyang inilarawan bilang &quot;isang araw ng pagsasaulo at kadalasang nakakapagod na mga pagsasanay espiritwal.&quot;&lt;ref name=Marty4/&gt; Kanyang natanggap ang kanyang [[master's degree]] noong 1505.&lt;ref name=Marty5&gt;[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 5.&lt;/ref&gt;

Sang ayon sa kagustuhan ng kanyang ama, si Luther ay pumasok sa isang paaralan ng abogasya sa parehong unibersidad ngunit mabilis na huminto sa klase na naniniwalang ang batas ay kumakatawan sa kawalang katiyakan.&lt;ref name=Marty5/&gt; Si Luther ay naghangad ng mga kasiguraduhan tungkol sa buhay at naakit sa teolohiya at pilosopiya na naghahayag ng partikular na interest kay [[Aristotle]], [[William of Ockham]], at[[Gabriel Biel]].&lt;ref name=Marty5/&gt; Siya ay malalim na naimpluwensiyahan ng kanyang dalawang mga tutor na sina [[Bartholomaeus Arnoldi]] von Usingen at Jodocus Trutfetter na nagturo sa kanya na maging suspetyoso sa kahit pinakadakilang mga tagaisip&lt;ref name=Marty5/&gt; at subukin ang lahat ng bagay para sa kanyang sarili sa pamamagitan ng karanasan.&lt;ref name=Marty6&gt;[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 6.&lt;/ref&gt; Ang pilosopiya ay napatunayan ni Luther na hindi nakasasapat na naghahandog ng kasiguraduhan tungkol sa paggamit ng [[katwiran]] ngunit wala tungkol sa pagmamahal sa [[diyos]] na para kay Luther ay mas mahalaga. Kanyang naramdaman na ang katwiran ay hindi magdadala sa tao sa diyos at kaya ay bumuo siya ng relasyong pag-ibig-poot kay Aristotle dahil sa pagbibigay nito ng diin sa katwiran.&lt;ref name=Marty6/&gt; Para kay Luther, ang katwiran ay maaaring gamitin upang kwestiyunin ang mga tao at mga institusyon ngunit hindi ang diyos. Siya ay naniwalang ang mga tao ay maaaring matuto tungkol sa diyos sa pamamagitan ng pahayag ng diyos at kasulatan at kaya ay naging mahalaga sa kanya.&lt;ref name=Marty6/&gt;

Kalaunan ay kanyang itinuro ang kanyang pagpapasya sa isang pangyayari: noong 2 Hulyo 1505, siya ay nakasakay sa isang kabayo habang kumukulog at ang isang kidlat ay tumama sa kanya habang siya ay papabalik sa unibersidad pagkatapos ng paglalakbay sa kanyang tahanan. Kalaunan, sa pagsasabi sa kanyang ama na siya ay nasindak sa kamatayan at hatol ng diyos, siya ay umiyak &quot;Tulong! [[Santa Anna]], ako ay magiging isang monghe!&quot;&lt;ref name=Brecht48&gt;Brecht, Martin. ''Martin Luther''. tr. James L. Schaaf, Philadelphia: Fortress Press, 1985–93, 1:48.&lt;/ref&gt; Kanyang nakita ang kanyang pag-iyak ng tulong bilang panata na kanyang hindi mababali. Kanyang tinalikuran ang edukasyon sa abugasya, ibinenta ang kanyang mga aklat at pumasok sa isang saradong seminaryong Augustiniyano sa [[Erfurt]] noong 17 Hulyo 1505.&lt;ref&gt;Schwiebert, E.G. ''Luther and His Times''. St. Louis: Concordia Publishing House, 1950, 136.&lt;/ref&gt; Sinisi ng isang kaibigan ni Luther ang desisyon nito sa kalungkutan ni Luther dahil sa kamatayan ng dalawa nitong kaibigan. Mismong si Luther ay tila nalungkot sa paglipat. Ang mga dumalo sa hapunang pagpapaalam ay inihatid siya sa pinto ng Black Cloister. Sinabi ni Luther: &quot;Sa araw na ito makikita ninyo ako, at pagkatapos hindi na kailanman.&quot;&lt;ref name=Marty6/&gt; Ang ama ni Luther ay nagalit sa nakita nitong pag-aaksaya sa edukasyon ni Luther.&lt;ref name=Marty7&gt;[[Martin E. Marty|Marty, Martin]]. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 7.&lt;/ref&gt;

=== Buhay monastiko at akademiko ===
Inalay ni Luther ang kanyang sarili sa buhay monastiko na itinalaga ang kanyang sarili sa pag-aayuno, mga mga mahabang oras ng panalangin, pilgrimahe at palagiang pangungumpisal. Kanyang kalaunang pinahayag na &quot;kung ang sinumang ay makakarating sa langit dahil sa pagiging monghe, ako ay tiyak na isa sa mga kabilang dito&quot;. Inilarawan ni Luther ang yugtong ito ng kanyang buhay bilang isa sa mga malalim na espiritwal na kawalang pag-asa. Kanyang sinabi na &quot;ako ay nawalan ng pakikipag-ugnayan kay [[kristo]] na tagapagligtas at taga-aliw at ginawa ko siyang tagabantay ng bilangguan at tagabitay ng aking pobreng kaluluwa&quot;.

Si Johann von Staupitz na superior ni Luther ay naghayag na si Luther ay nangangailangan ng mas maraming mga gawain upang abalahin siya sa labis na pagninilay-nilay at kanyang inutos kay Luther na magpursigi ng isang akademikong karera. Noong 1507, si Luther ay inordinahan sa pagkapari at noong 1508 ay nagsimulang magturo ng teolohiya sa University of Wittenberg. Siya'y nakatanggap ng digring batsilyer sa pag-aaral ng [[bibliya]] noong 9 Marso 1508 at isa pang digring batsilyer sa mga sentences ni Peter Lombard noong 1509. Noong 19 Oktubre 1512, si Luther ay ginawaran ng doktor ng teolohiya at noong 21 Oktubre 1512 ay tinanggap sa senado ng gurong teoholikal ng University of Wittenberg kung saan siya ay tinawag sa posisyong doktor ng bibliya. Kanyang ginugol ang kanyang natitirang karera sa posisyong ito sa Universidad ng Wittenberg.

== Simula ng repormasyon ==
Noong 1517, si Johann Tezel na isang prayleng Dominikano at komisyoner ng papa para sa mga indulhensiya ay ipinadala sa Alemanya ng Simbahang Katoliko upang magbenta ng mga indulhensiya upang makaipon ng salapi para sa muling pagtatayo ng St. Peter's Basilica sa Roma. Ayon sa teolohiya ng Romano Katoliko, ang pananampalataya lamang kahit ito pa ay  pidusyaro o dogmatiko ay hindi makakapagwalang sala sa isang tao. Ang pagpapawalang sala ay nakabatay lamang sa gayong pananampalataya kung ito ay aktibo sa pagtulong at mabuting mga gawa ''(fides caritate formata)''. Ang benepisyo ng mabuting mga gawa ay makakamit sa pamamagitan ng pagbibigay ng salapi sa simbahan. Noong 31 Oktubre 1517, si Luther ay sumulat sa obispong si Albert ng Mainz na nagpoprotesta sa pagbebenta ng mga indulhensiya. Kanyang inilakip ang kopya ng &quot;Disputation of Martin Luther on the Power and Efficacy of Indulgences,&quot; na tinawag na  The Ninety-Five Theses. Isinulat ni Hans Hillerbrand na si Luther ay walang intensiyon na komprontahin ang simabahan ngunit nakita nito ang kanyang disputasyon bilang isang pagtutol na pang skolar sa mga pagsasanay ng simbahan at ang tono ng kanyang pagsulat ay kaya &quot;paghahanap kesa isang  doctrinaire.&quot; Isinulat ni Hillerbrand na gayunpaman ay may hindi hayagang paghamon sa ilan sa theses partikular na sa Thesis 86 na nagtatanong na: &quot;Bakit ang papa na ang kayamanan ngayon ay mas malaki kesa sa kayamanan ng pinakamayamang Crassus, ipinatayo ang basilica ni San Pedro gamit ang pera ng mga mahihirap na mananampalataya kesa sa sarili nitong pera?&quot;.

Tumutol si Luther sa isang kasabihang itinuro kay Johann Tetzel na &quot;Sa pagdating ng barya sa lalagyan ng pera, ang kaluluwa mula sa purgatoryo [na pinatunayan rin bilang 'nasa langit'] ay sumisibol.&quot; &lt;ref&gt;Thesis 55 of Tetzel's ''One Hundred and Six Theses''. These &quot;Anti-theses&quot; were a reply to Luther’s ''[[Ninety-Five Theses]]'' and were drawn up by Tetzel’s friend and former Professor, [[Konrad Wimpina]]. Theses 55 &amp; 56 (responding to Luther's 27th Theses) read: &quot;For a soul to fly out, is for it to obtain the vision of God, which can be ''hindered by no interruption'', therefore he errs who says that the soul ''cannot fly out'' before the coin can jingle in the bottom of the chest.&quot; In, ''The reformation in Germany'', [[Henry Clay Vedder]], 1914, Macmillon Company, p. 405. [http://books.google.com/books?id=JQ4QAAAAIAAJ&amp;pg=PA405&amp;dq=%22For+a+soul+to+fly+out,+is+for+it+to+obtain+the+vision+of+God%22&amp;hl=en&amp;ei=1nAnTeHnNcOblgfCmPHeAQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CCMQ6AEwAA#v=onepage&amp;q=%22For%20a%20soul%20to%20fly%20out%2C%20is%20for%20it%20to%20obtain%20the%20vision%20of%20God%22&amp;f=false] ''Animam purgatam evolare, est eam visione dei potiri, quod nulla potest intercapedine impediri. Quisquis ergo dicit, non citius posse animam volare, quam in fundo cistae denarius possit tinnire, errat''. In: ''D. Martini Lutheri, Opera Latina: Varii Argumenti'', 1865, Henricus Schmidt, ed., Heyder and Zimmer, [[Frankfurt|Frankfurt am Main]] &amp; Erlangen, vol. 1, p. 300. ([[Print on demand]] edition: [[Nabu Press]], 2010, ISBN 1-142-40551-6 ISBN 978-1-142-40551-9). [http://books.google.com/books?id=s633jfx_uEUC&amp;pg=PA300&amp;dq=%22Quisquis+ergo+dicit,+non+citius+posse%22&amp;hl=en&amp;ei=Dx4kTfLZKcH58AaOx8TTAQ&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=4&amp;ved=0CDoQ6AEwAw#v=onepage&amp;q=%22Quisquis%20ergo%20dicit%2C%20non%20citius%20posse%22&amp;f=false] See also: {{CathEncy|wstitle=Johann Tetzel}}&lt;/ref&gt;

Kanyang ipinilit na dahil ang kapatawaran ay tanging sa diyos lamang upang ipagkaloob, ang mga nag-aangkin na ang mga indulhensiya ay nagpapawalang sala sa mga bumibili nito mula sa lahat ng mga kaparusahan at nagbibigay rito ng kaligtasan ay mga mali. Kanyang isinaad na ang mga Kristiyano ay hindi dapat tumumal sa pagsunod kay Kristo sa dahilan ng gayong mga maling kasiguraduhan. Gayunpaman, itong kadalasang sinisiping kasabihan ni Tetzel ay hindi kumakatawan sa ''opisyal'' na katuruang Katoliko tungkol sa mga indulhensiya kundi bagkus ay isang repleksiyon ng kakayahan na magpasidhi. Gayunpaman, kung pinasidhi ni Tetzel ang bagay tungkol sa mga indulhensiya para sa &quot;namatay&quot;, ang kanyang katuruan tungkol sa mga indulhensiya para sa &quot;buhay&quot; ay dalisay.&lt;ref&gt;See [[Ludwig von Pastor]], ''The History of the Popes, from the Close of the Middle Ages'', Ralph Francis Kerr, ed., 1908, B. Herder, St. Louis, Volume 7, pp. 348–349.
[http://books.google.com/books?id=BqnLIpBkOk8C&amp;pg=PA348&amp;lpg=PA348&amp;dq=%22As+regards+indulgences+for+the+living,+Tetzel+always+taught+pure+doctrine%22&amp;source=bl&amp;ots=ThLkFKwSU6&amp;sig=PGpPIQd4Vtq1QBmJ-vH7YNmaRms&amp;hl=en&amp;ei=OKE0TemuOonPgAessZTLCw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=2&amp;ved=0CB4Q6AEwAQ#v=onepage&amp;q=%22As%20regards%20indulgences%20for%20the%20living%2C%20Tetzel%20always%20taught%20pure%20doctrine%22&amp;f=false]&lt;/ref&gt;

[[Talaksan:Jeorg Breu Elder A Question to a Mintmaker c1500.png|thumb|Ang pagbebenta ng mga indulhensiya na ipinakita sa ''A Question to a Mintmaker'', lilok ng kahoy ni [[Jörg Breu the Elder]] ng  Augsburg, ca. 1530.]]

Ayon sa mga skolar na sina Walter Krämer, Götz Trenkler, Gerhard Ritter at Gerhard Prause, ang kuwento ng pagpapaskil sa pinto bagaman ito ay napagkasunduan na isa sa mga haligi ng kasaysayan ay may kaunting saligan sa katotohan.&lt;ref name=Krämer&gt;Krämer, Walter and Trenkler, Götz. &quot;Luther,&quot; in ''Lexicon van Hardnekkige Misverstanden''. Uitgeverij Bert Bakker, 1997, 214:216.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Ritter&gt;Ritter, Gerhard. &quot;Luther'', Frankfurt 1985.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Prause&gt;Gerhard Prause &quot;Luthers Thesanschlag ist eine Legende,&quot;in ''Niemand hat Kolumbus ausgelacht''. Düsseldorf, 1986.&lt;/ref&gt; Ang kuwento ay batay sa mga komentong ginawa ni [[Philipp Melanchthon]], bagaman inakala na siya ay wala sa Wittenberg sa panahong ito.&lt;ref&gt;{{cite book |url= http://books.google.co.uk/books?id=41aJOjMZ3nwC&amp;pg=PT125#v=onepage&amp;q&amp;f=false |title=Dresden Leipzig &amp; Saxony Adventure Guide |first=Henrik  |last= Bekker |page=125|publisher=Hunter Publishing, Inc |accessdate=7 Pebrero 2012}}&lt;/ref&gt;

Noon lamang Enero 1518 nang isalin ng mga kaibigan ni Luther ang ''95 Theses'' mula sa Latin tungo sa Aleman at inilimbag at malawak na kinopya ang mga ito na gumawa sa kontrobersiyang ito na una sa kasaysayan na natulungan ng tagalimbag (printing press).&lt;ref name=Brecht204&gt;Brecht, Martin. ''Martin Luther''. tr. James L. Schaaf, Philadelphia: Fortress Press, 1985–93, 1:204–205.&lt;/ref&gt; Within two weeks, copies of the theses had spread throughout Germany; within two months throughout Europe.

Ang mga kasulatan ni Luther ay malawak na kumalat at umabot sa Pransiya, Inglatera at Italya sa simula pa nang 1519. Ang mga estudyante ay nagtipon sa Wittenberg upang pakinggan si Luther. Kanyang inilimbag ang isang maikling komentaryo tungkol sa [[Sulat sa mga taga-Galatia]] at ang kanyang ''Akda tungkol sa Mga Await''. Ang simulang bahagi ng karera ng Luther ang isa sa kanyang pinakamalikhain at produktibo.&lt;ref&gt;Spitz, Lewis W. ''The Renaissance and Reformation Movements'', St. Louis: Concordia Publishing House, 1987, 338.&lt;/ref&gt; Talo sa kanyang pinaka kilalang mga akda ay inilimbag noong 1520: ''[[To the Christian Nobility of the German Nation]]'', ''[[On the Babylonian Captivity of the Church]]'', at ''[[On the Freedom of a Christian]]''.
=== Pagpapawalang sala sa pamamagitan ng pananampalataya ===
Mula 1510 hanggang 1520, si Luther ay nagturo tungkol sa [[Aklat ng mga Await]], [[Sulat sa mga taga-Hebreo]], [[Sulat sa mga taga-Roma]] at [[Sulat sa mga taga-Galatia]]. Sa kanyang pag-aaral sa mga bahaging ito ng [[Bibliya]], kanyang nakita ang paggamit ng mga terminong gaya ng [[penitensiya]] (penance) at [[katwiran]] ng [[Romano Katoliko]] sa mga bagong paraan. Siya ay nakumbinsi na ang simbahang Katoliko ay [[korupsiyon|kurakot]] sa mga paraang nito at nabulag sa kanyang ilang mga sentral na katotohanan ng [[Kristiyanismo]]. Ang pinakamahalaga para kay Luther ang doktrina ng [[pagpapawalang sala (teolohiya)|pagpapawalang sala]] (justification) na akto ng diyos ng pagdedeklara sa isang makasalanan bilang matuwid sa pamamagitan lamang ng pananampalataya sa pamamagitan ng biyaya ng diyos. Kanyang sinimulang ituro na ang kaligtasan o kapatawaran ay kaloob ng biyaya ng diyos na makakamit lamang sa pamamagitan ng pananampalataya kay [[Hesus]] bilang [[mesiyas]].&lt;ref name=Wriedt&gt;Wriedt, Markus. &quot;Luther's Theology,&quot; in ''The Cambridge Companion to Luther''. New York: Cambridge University Press, 2003, 88–94.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Bouman, Herbert J. A. [http://www.quodlibet.net/articles/dorman-luther.shtml &quot;The Doctrine of Justification in the Lutheran Confessions&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090403013639/http://www.quodlibet.net/articles/dorman-luther.shtml |date=2009-04-03 }}, ''Concordia Theological Monthly'', 26 Nobyembre 1955, No. 11:801.&lt;/ref&gt;

Naunawaan ni Luther ang pagpapawalang sala bilang buong gawa ng diyos. Ang katuruang ito ni Luther ay maliwanag na inihiyag sa kanyang publikasyon noong 1525 na ''[[On the Bondage of the Will]]'' na isinulat bilang tugon sa ''On Free Will'' ni [[Desiderius Erasmus]] (1524). Ibinatay ni Luther ang kanyang posisyon sa [[predestinasyon]] sa sulat ni Apostol Pablo sa {{bibleverse||Ephesians|2:8–10|NKJV}}. Laban sa katuruan sa kanyang panahon na ang mga matuwid na gawa ng mga mananampalataya sa tulong ng diyos, isinulat ni Luther na natatanggap ng mga Kristiyano ang gayong katwiran ng buo mula sa labas ng kanilang sarili; na ang katwiran ay hindi lamang mula kay Kristo kundi aktuwal na katwiran ni Kristo na itinatakda sa mga Kristiyano (kesa sa ipinapasok sa kanila) sa pamamagitan ng pananampalataya.&lt;ref&gt;Dorman, Ted M., &quot;[http://www.quodlibet.net/articles/dorman-luther.shtml Justification as Healing: The Little-Known Luther&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090403013639/http://www.quodlibet.net/articles/dorman-luther.shtml |date=2009-04-03 }}, ''Quodlibet Journal'': Volume 2 Number 3, Summer 2000. Retrieved 13 Hulyo 2007.&lt;/ref&gt; &quot;That is why faith alone makes someone just and fulfills the law,&quot; he wrote. &quot;Faith is that which brings the [[Holy Spirit]] through the merits of Christ.&quot;&lt;ref name=faith&gt;{{cite web|url=http://www.ProjectWittenberg.org/pub/resources/text/wittenberg/luther/luther-faith.txt|title=Luther's Definition of Faith}}&lt;/ref&gt; Ang pananampalataya para kay Luther ay isang kaloob o regalo mula sa diyos; ang karanasan ng pagpapawalang sala sa pamamagitan ng pananampalataya ay &quot;bilang parang ako ay ipinanganak muli&quot;. Ang kanyang pagpasok sa paraiso ay isang pagtuklas tungkol sa &quot;katwiran ng diyos&quot;&amp;nbsp;– na isang pagtuklas na ang &quot;matuwid na tao&quot; na sinasalita ng Bibliya gaya ng nasa Roma 1:17 ay namumuhay sa pamamagitan ng pananampalataya.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.religion-online.org/showarticle.asp?title=155|title=Justification by Faith: The Lutheran-Catholic Convergence|access-date=2012-07-06|archive-date=2017-06-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20170629021911/http://www.religion-online.org/showarticle.asp?title=155|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; Kanyang ipinaliwanag ang konsepto ng &quot;pagpapawalang sala&quot; sa [[Mga Artikulong Smalcald]]:

&lt;blockquote&gt;
Ang una at pangunahing artikulo ay ito: si Hesu Kristo, ang ating diyos at panginoon ay namatay para sa ating mga kasalanan at nabuhay na muli para sa pagpapawalang sala (Roma 3:24–25). Siya lamang ang Kordero ng Diyos na nag-aalis ng mga kasalanan ng sanlibutan (Juan 1:29) at inilagay sa kanya ng diyos ang pagsalangsang nating lahat (Isa 53:6). Ang lahat ay nagkasala at malayang napapawalang sala, nang hindi sa kanilang mga gawa at mga mertio, sa pamamagitan ng kanyang biyaya sa pamamagitan ng pagtubos na na kay Kristo Hesus, sa kanyang dugo (Roma 3:23–25). Ito ay kinakailangan upang manampalataya. Ito ay hindi makakamit o matatanto sa pamamagitan ng anumang gawa, batas o merito. Kaya, maliwanag at tiyak na itong pananampalataya lamang ang nagpapawalang sala&amp;nbsp;... Wala sa artikulong ito ang maaaring isuko bagaman ang langit at lupa at ang lahat ng mga bagaya ay lumipas (Marcos 13:31).&lt;ref&gt;Luther, Martin. &quot;The Smalcald Articles,&quot; in ''Concordia: The Lutheran Confessions''. Saint Louis: Concordia Publishing House, 2005, 289, Part two, Article 1.&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;

=== Paglabag sa kapapahan ===
[[Talaksan:Pope-leo10.jpg|thumb|upright|left|[[Papa Leo X]] ni [[Raphael]]]]

Si [[Albert ng Mainz|Arsobispo Albrecht ng Mainz at Magdeburg]] ay hindi tumugon sa liham ni Luther na naglalaman ng 95 Theses. Kanyang ipinatingin ang mga theses na ito para sa heresiya at noong Disyembre 1517 ay ipinadala ang mga ito sa Roma.&lt;ref&gt;Michael A. Mullett, ''Martin Luther'', London: Routledge, 2004, ISBN 978-0-415-26168-5, 78; Oberman, Heiko, ''Luther: Man Between God and the Devil'', New Haven: Yale University Press, 2006, ISBN 0-300-10313-1, 192–93.&lt;/ref&gt; Siya ay nangailangan ng kita mula sa mga indulhensiya upang bayaran ang dispensasyon ng papa para sa kanyang tenure ng higit sa isang pagka obispo. Gaya ng kalaunang kinomento ni Luther, &quot;ang papa ay may daliri rin sa pie dahil ang kalahati ay pupunta sa gusali ng Simabahan ni San Pedro sa Roma.&quot;&lt;ref&gt;Mullett, 68–69; Oberman, 189.&lt;/ref&gt;

Si Papa Leo X ay sanay sa mga repormante at mga heretiko,&lt;ref&gt;Richard Marius, ''Luther'', London: Quartet, 1975, ISBN 0-7043-3192-6, 85.&lt;/ref&gt; at ito ay mabagal na tumugon &quot;nang may dakilang pag-iingat gaya ng nararapat.&quot;a&lt;ref&gt;Papal Bull ''[[Exsurge Domine]]'', 15 Hunyo 1520.&lt;/ref&gt; Sa loob ng sumunod na tatlong mga taon, siya ay nagpadala ng sunod sunod na mga teologo ng papa at envoy laban kay Luther na nagsilbi lamang upang patigasin ang anti-papang teolohiya ni Luther. Una, ang teologong Dominikanong si [[Sylvester Mazzolini]] ay nagdrapto ng isang heresiya laban kay Luther na hinimok ni Leo sa Roma, Ang [[Frederick III, Elector of Saxony|Elector Frederick]] ay humikayat sa papa sa eksaminahin si Luther Augsburg, kung saan ang [[Reichstag (Holy Roman Empire)|Imperial Diet]] ay idinaos.&lt;ref&gt;Mullett, 81–82.&lt;/ref&gt; Doon, noong Oktubre 1518, ipinaalam ni Luther sa [[papal legate]] na si [[Thomas Cajetan|Cardinal Cajetan]] na kanyang hindi itinuring ang kapapahan na bahagi ng simbahan o iglesiang pambibliya at ang mga pakikinig dito ay humantong sa isang sigawan. Higit sa kanyang pagsulat ng  95 Theses, ang komprontasyon ni Luther sa simbahang katoliko ay nagpinta sa kanyang kaaway ng papa.&lt;ref&gt;Mullett, 82.&lt;/ref&gt; Ang orihinal na mga instruksiyon ni Cajetan ay arestuhin si Luther kung ito ay mabigong bawiin ang paniniwala nito ngunit ito ay kulang sa mga paraan sa [[Augsburg]] kung saan ang Elector ay gumarantiya sa seguridad ni Luther.&lt;ref&gt;Mullett, 83.&lt;/ref&gt; Si Luther ay pumuslit papalabas ng siyudad nang gabi nang walang permisyon mula kay Cajetan.&lt;ref&gt;Oberman, 197.&lt;/ref&gt;
[[Talaksan:Luther-vor-Cajetan.jpg|thumb|Ang pagtatagpo nina Martin Luther (kanan) at Cardinal Cajetan (kaliwa).]]
Noong Enero 1519, sa [[Altenburg]] sa Saxony, ang papal ''nuncio'' na si [[Karl von Miltitz]] ay kumuha ng isang mas pakikitungong mapagpalubag. Si Luther ay gumawa ng ilang mga pagpapahinuhod sa Saxon na kamag-anak ng Elector at nangakong mananahimik kung ang kanyang mga kalaban ay tumahimik.&lt;ref&gt;Mullett, 92–95; Roland H. Bainton, ''Here I Stand: A Life of Martin Luther'', New York: Mentor, 1955, [http://www.worldcat.org/oclc/220064892&amp;referer=brief_results OCLC 220064892], 81.&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang teologong si [[Johann Eck|Johann Maier von Eck]] ay determinado na ilantad ang doktrina ni Luther sa isang publikong forum. Noong Hunyo at Hulyo 1519, siya ay nagsagawa ng isang disputasyon (debate) kasama ang kasama ni Luther si [[Andreas Karlstadt]] sa [[Leipzig]] at inimbitahan si Luther upang magsalita.&lt;ref&gt;Marius, 87–89; Bainton, Mentor edition, 82.&lt;/ref&gt; Ang pinakamatapang na asersiyon ni Luther sa debate ay ang Mateo 16:18 ay hindi nagkakaloob sa mga papa ng eksklusibong karapatan na pakahulugan ang kasulatan at kaya ang mga papa o ang mga konsehong ekumenikal ay hindi walang kakayahang hindi magkamali (infallible)&lt;ref&gt;Marius, 93; Bainton, Mentor edition, 90.&lt;/ref&gt; Dahil dito, tinawag ni Eck si Luther na isang bagong [[Jan Hus]] na tumutukoy sa repormanteng Czech at heretiko na ipinasunog sa kahoy noong 1415. Mula sa pangyayaring ito, kanyang ginugol ang kanyang sarili sa pagkatalo ni Luther.&lt;ref&gt;G. R. Elton, ''Reformation Europe: 1517–1559'', London: Collins, 1963, [http://www.worldcat.org/oclc/222872115&amp;referer=brief_results OCLC 222872115], 177.&lt;/ref&gt;

=== Pagtitiwalag ===
Noong 15 Hunyo 1520, binalaan ng Papa si Luther ng [[papal bull]] (edict) ''[[Exsurge Domine]]'' na siya ay nanganganib ng pagtitiwalag o ekskomunikasyon malibang bawiin niya ang 41 mga pangungusap mula sa kanyang mga kasulatan kabilang ang 95 Theses sa loob ng 60 araw. Nang taglagas na yun, ipinahayag ni [[Johann Eck]] ang bull sa Meissen at iba pang mga bayan. Si [[Karl von Miltitz]] na isang papal [[nuncio]] ay nagtangkang mamagitan ng isang solusyon ngunit si Luther na nagpadala sa papa ng kopya ng ''On the Freedom of a Christian'' noong Oktubre ay publikong sinunog ang bull at mga [[decretal]] sa Wittenberg noong 10 Disyembre 1520,&lt;ref name=&quot;Hillerbrand463&quot;&gt;Brecht, Martin. (tr. Wolfgang Katenz) &quot;Luther, Martin,&quot; in Hillerbrand, Hans J. (ed.) ''Oxford Encyclopedia of the Reformation''. New York: Oxford University Press, 1996, 2:463.&lt;/ref&gt; na isang aktong kanyang ipinagtanggol sa ''Why the Pope and his Recent Book are Burned'' at ''Assertions Concerning All Articles''. Bilang resulta, si Luther ay itiniwalag ni Papa Leo X noong 3 Enero 1521 sa bull na ''[[Decet Romanum Pontificem]]''.

== Diet ng Worms ==
[[Talaksan:Diet of Worms.jpg|thumb|&quot;Si Luther Sa Harapan ng Diet ng Worms.&quot; Photogravure batay sa sining ni  [[Anton von Werner]] (1843–1915)]]
Ang pagpapatupad ng pagbabawal sa 95 Theses ay nahulog sa mga autoridad na sekular. Noong 18 Abril 1521, si Luther ay humarap gaya ng ipinag-utos sa harapan ng [[Diet ng Worms]]. Ito ay isang pangkalahatang pagpupulong ng mga estado ng [[Banal na Imperyo Romano]] na naganap sa [[Worms, Germany|Worms]] na isang bayan sa [[Rhine]]. Ito ay idinaos mula Enero 28 hanggang 25 Mayo 1521 kung saan si [[Charles V, Holy Roman Emperor|Emperador Charles V]] ang nangasiwa. Si Prinsipe [[Frederick III, Elector ng Saxony]] ay nagkamit ng [[safe conduct]] para kay Luther tungo at mula sa pagpupulong.

Si Johann Eck na nagsasalita para sa Imperyo bilang katulong ng  [[Archbishopric of Trier|Arsobispo ng Trier]] ay nagpresenta kay Luther ng mga kopya ng kanyang mga kasulatan na inilatag sa isang mesa at itinanong sa kanya kung ang mga aklat na ito ay kanya at kung pinanghahawakan niya ang mga nilalaman nito. Kinumpirma ni Luther na siya ang may-akda ngunit humiling ng panahon upang pag-isipan ang sagot sa ikalawang tanong. Siya ay nananalangin, kumonsulta sa kanyang mga kaibigan at ibinigay ang kanyang tugon sa sumunod na araw:

&lt;blockquote&gt;
Malibang ako ay kumbinsido sa testimonya ng mga kasulatan o sa pamamagitan ng maliwanag na katwiran (sapagkat hindi ako nagtitiwal sa papa o tanging sa mga konseho dahil alam na kadalasan itong nagkakamali at sinasalungat ang kanilang mga sarili), ako ay nakatali sa mga kasulatan na aking sinipi at ang aking konsensiya ay nakabihag sa salita ng diyos. Hindi ko maaari at hindi ko babawiin ang anuman dahil hindi ligtas o tama na lumabag sa konsensiya. Tulungan nawa ako ng diyos. Amen.&lt;ref&gt;Brecht, 1:460.&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;

Si Luther ay minsang sinisipi bilang nagsasabing: &quot;Dito ay nakatayo ako. Wala akong magagawang iba&quot;. Ang mga kamakailang skolar ay tumuturing sa ebidensiya para sa mga salitang ito na hindi maasahan dahil ang mga ito ay isiningit bago ang &quot;Tulungan nawa ako ng diyos&quot; sa mga kalaunang lamang na bersiyon ng talumpati at hindi nakatala sa mga salaysay ng saksi sa mga pagdidinig nito.&lt;ref&gt;Wilson, 153, 170; Marius, 155.&lt;/ref&gt;

Sa loob ng sumunod na limang araw, ang mga pribadong kumperensiya ay idinaos upang tukuyin ang kahihinatnan ni Luther. Ang Emperador ay nagpresenta ng huling drapto ng [[Diet ng Worms]] noong 25 Mayo 1521 na naghahayag kay Luther na lumabag sa batas, ipinagbawal ang kanyang akda at inatasan ang kanyang paghuli: &quot;Nais namin siyang mahuli at parusahan bilang masamang heretiko.&quot;&lt;ref&gt;Bratcher, Dennis. &quot;[http://www.crivoice.org/creededictworms.html The Diet of Worms (1521)],&quot; in ''The Voice: Biblical and Theological Resources for Growing Christians''. Retrieved 13 Hulyo 2007.&lt;/ref&gt; Ginawa rin nitong krimen para sa sinuman sa Alemanya na magbigay kay Luther ng pagkain o tirahan. Ito ay pumayag sa sinuman na pumatay kay Luther nang walang mga parusang legal.

== Sa Kastilyong Wartburg ==
[[Talaksan:Wartburg Eisenach DSCN3512.jpg|thumb|left|[[Wartburg|Kastilyong Wartburg]], [[Eisenach]]]]

Ang paglaho ni Luther sa kanyang paglalakbay pabalik ay pinlano. Si [[Frederick III, Elector ng Saxony]] ay hinarang siya sa kanyang pag-uwi sa pamamagitan ng mga nakamaskarang mangangabayo at hinatid sa seguridad ng [[Kastilyong Wartburg]] sa Eisenach.&lt;ref&gt;''Reformation Europe: 1517–1559,'' London: Fontana, 1963, 53; [[Diarmaid MacCulloch]], ''Reformation: Europe's House Divided, 1490–1700,'' London: Allen Lane, 2003, 132.&lt;/ref&gt; During his stay at Wartburg, which he referred to as &quot;my [[Patmos]]&quot;,&lt;ref&gt;Luther, Martin. &quot;Letter 82,&quot; in ''Luther's Works''. Jaroslav Jan Pelikan, Hilton C. Oswald and Helmut T. Lehmann (eds), Vol. 48: Letters I, Philadelphia: Fortress Press, 1999, c1963, 48:246; Mullett, 133. [[John of Patmos|John]], author of [[Revelation]], had been exiled on the island of Patmos.&lt;/ref&gt; Isinalin ni Luther ang [[Bagong Tipan]] mula sa Griyego at naghayag ng mga doktrinal at polemikal na kasulatan. Ang mga ito ay kinabibilangan ng bagong pag-atake kay [[Albert of Mainz|Arsobispo Albrecht ng Mainz]] na kanyang ipinahiya sa pagpapahinto sa pagbebenta ng mga indulhensiya sa mga episkopata nito,&lt;ref&gt;Brecht, 2:12–14.&lt;/ref&gt; at isang &quot;Refutation of the Argument of Latomus,&quot; kung saan kanyang ipinaliwanag ang prinsipyo ng [[pagpapawalang sala (teolohiya)|pagpapawalang sala]] kay [[Jacobus Latomus]] na isang ortodoksong teologo mula sa [[Leuven|Louvain]].&lt;ref&gt;Mullett, 132, 134; Wilson, 182.&lt;/ref&gt;

Sa akdang ito na isa sa kanyang pinakamadiing mga pahayag tungkol sa pananampalataya, kanyang ikinatwiran na ang bawat mabuting gawa na ginawa upang umakit sa pabor ng diyos ay isang kasalanan.&lt;ref&gt;Brecht, 2:7–9; Marius, 161–62; Marty, 77–79.&lt;/ref&gt; Kanyang ipinaliwanag na ang lahat ng mga tao ay makasalanan sa kalikasan nito at ang [[biyaya ng diyos]] na hindi mabibili ang taning makakapagpatuwid sa mga ito. Noong 1 Agosto 1521, sumulat si Luther kay Melanchthon sa parehong tema: &quot;Maging isang makasalanan, at hayaang ang iyong mga kasalanan ay lumakas, ngunit hayaan mong ang iyong pagtitiwala  kay Kristo ay lumakas at magalak kay Kristo na tagapagwagi laban sa kasalanan, kamatayan at sanlibutan. Makagagawa tayo ng mga kasalanan habang tayo ay narito sapagkat ang buhay na ito ay hindi ang lugar kung saan ang hustisya ay tumatahan.&quot;&lt;ref name=&quot;sinsbestrong&quot;&gt;Martin Luther, [http://www.ProjectWittenberg.org/pub/resources/text/wittenberg/luther/letsinsbe.txt &quot;Let Your Sins Be Strong,&quot; a Letter From Luther to Melanchthon], Agosto 1521, Project Wittenberg, retrieved 1 Oktubre 2006.&lt;/ref&gt;

[[Talaksan:WartburgLutherstube1900.jpg|thumb|Ang silid ng [[Wartburg]] kung saan isinalin ni Luther ang [[Bagong Tipan]] mula Griyego tungo sa wikang Aleman. Ang orihinal na unang edisyon nito ay itinago sa lalagyan ng mesa]].

Noong taga-init nang 1521, pinalawak ni Luther ang kanyang pag-atake mula sa mga indibidwal na pagpapabanal tulad ng mga indulhensiya at pilgrimahe hanggang sa mga doktrina sa puso ng mga pagsasanay ng Simbahan. Sa kanyang akdang ''On the Abrogation of the Private Mass'', kanyang kinondena bilang pagsamba sa diyos diyosan ang ideya na ang [[misa]] ay isang handog at isinaad na bagkus ito ay isang regal na matatanggap nang may pagpapasalamat ng buong kongregasyon.&lt;ref&gt;Brecht, 2:27–29; Mullett, 133.&lt;/ref&gt; Ang kanyang sanaysay na ''On Confession, Whether the Pope has the Power to Require It'' ay tumakwil sa sapilitang [[pangungumpisal]] at hinikayat ang pribadong pangungumpisal at [[absolusyon]] dahil &quot;ang bawat Kristiyano ay isang mangungumpisal.&quot;&lt;ref&gt;Brecht, 2:18–21.&lt;/ref&gt; Noong Nobyembre, isinulat ni Luther ang ''The Judgement of Martin Luther on Monastic Vows''. Kanyang siniguro sa mga monghe at madre na maaari nilang labagin ang kanilang mga panata nang hindi nagkakasala sapagkat ang mga panata ay hindi lehitimo at walang saysay na pagtatangka upang makamit ang kaligtasan.&lt;ref&gt;Marius, 163–64.&lt;/ref&gt;

Ginawa ni Luther ang kanyang mga pahayag mula sa Wartburg sa konteksto ng mabilis na pag-unlad ng mga pangyayari sa Wittenberg na buong ipinagbigay alam sa kanya. Si [[Andreas Karlstadt]] na suportado ng dating Augustinian na si [[Gabriel Zwilling]] ay naglunsad ng isang radikal na programa ng reporma noong Hunyo 1521 na humigit sa anumang nakita ni Luther. Ang mga repormang ito ay pumukaw ng mga kaguluhan kabilang ang isang himagsikan ng mga mongheng Augustinian laban sa kanilang prior, ang pagwasak ng mga estatwa at imahe ng mga simbahan at pagkokondena ng mahistrasya. Pagkatapos na sikretong bisitahin ang Wittenberg sa simula nang Disyembre 1521, isinulat ni Luther ang ''A Sincere Admonition by Martin Luther to All Christians to Guard Against Insurrection and Rebellion''.&lt;ref&gt;Mullett, 135–36.&lt;/ref&gt; Mas naging marupok ang Wittenberg pagkatapos ng pasko nang ang isang pangkat ng mga panatikong bisyonaryo na tinatawag na mga [[propetang Zwickau]] ay dumating na nangangaral ng mga rebolusyonaryong doktrina gaya ng pagkakapantay ng tao, [[anabaptist|pagbabautismo ng mga matatanda]] at malapit na pagbabalik ni Hesus.&lt;ref&gt;Wilson, 192–202; Brecht, 2:34–38.&lt;/ref&gt;  Nang hilingin ng konseho ang pagbabalik ni Luther, nagpasya siyang kanyang tungkulin na umakto.&lt;ref&gt;Bainton, Mentor edition, 164–65.&lt;/ref&gt;

== Pagbabalik sa Wittenberg ==
Si Luther ay sikretong bumalik sa Wittenberg noong 6 Marso 1522. Kanyang isinulat sa Elector na &quot;Sa panahon na wala ako&quot;, &quot;Si Satanas ay pumasok sa aking tupahan at gumawa ng mga pagwasak na aking hindi makumpuni sa pamamagitan ng aking kasulatan ngunit sa tanging personal na presensiya at buhay na salita.&quot;&lt;ref&gt;Letter of 7 Marso 1522. Schaff, Philip, [http://www.ccel.org/s/schaff/history/7_ch04.htm ''History of the Christian Church, Vol VII, Ch IV'']; Brecht, 2:57.&lt;/ref&gt; Sa loob ng walong araw noong semana santa simula nang  ''Invocavit'' Linggo nang 9 Marso, si Luther ay nangaral ng walong mga sermon na nakilala bilang mga &quot;Invocavit Sermons.&quot; Sa mga sermong ito, pinagdikdikan niya ang pangunguna ng mahalagang mga halagang Kristiyano gaya ng pag-ibig, pagtitiis, pagtulong sa kapwa, kalayaan, at ipinaalala sa mga mamamayan na magtiwala sa diyos kesa sa karahasan upang magdala ng kinakailangang pagbabago.&lt;ref&gt;Brecht, 2:60; Bainton, Mentor edition, 165; Marius, 168–69.&lt;/ref&gt;

&lt;blockquote&gt; 
Alam ninyo ba kung ano ang iniisip ng diyablo kapag nakikita niya ang mga tao na gumagamit ng karahasan upang ipalaganap ang ebanghelyo? Siya ay nakaupo na may nakatiklop na mga braso sa likod ng apoy ng impyerno, at nagsasabing may masamang hitsura at nakatatakot na ngisi: &quot;Ah, gaano katalino ang mga ulol na taong ito na maglaro ng aking laro! Hayaan silang magpatuloy; aking aanihin ang aking pakinabang. Ako ay nagagalak dito.&quot; Ngunit kapag kanyang nakikita ang Salita na tumatakbo at nakikibakang mag-isa sa labanan, kung gayon ito ay nangingisay at nanginginig sa takot.&lt;ref name=&quot;Schaff IV&quot;&gt;Schaff, Philip, [http://www.ccel.org/s/schaff/history/7_ch04.htm ''History of the Christian Church, Vol VII, Ch IV''].&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;

Ang epekto ng interbensiyon ni Luther ay mabilis. Pagkatapos ng ikaanim na sermon, ang hurado ng Wittenberg na si Jerome Schurf ay sumulat sa elector: &quot;Oh, gaanong saya ang pagbabalik ni Dr. Martin ay kumalat sa atin! Ang kanyang mga salita sa pamamagitan ng habag ng diyos ay nagpapanumbalik araw araw sa mga naligaw na tao tungo sa daan ng katotohanan.&quot; &lt;ref name=&quot;Schaff IV&quot; /&gt;

Si Luther ay sumunod na nagsimulang baliktarin o baguhin ang bagong mga kasanayan sa simbahan. Sa pamamagitan ng pakikipatulungan sa mga autoridad upang panumbalikin ang kaayusang ng publiko, kanyang hinudyat ang kanyang muling pag-iimbento bilang isang konserbatibong pwersa sa loob ng Repormasyon.&lt;ref&gt;Marius, 169.&lt;/ref&gt; Pagkatapos ipatapo ang mga propetang Zwickau, siya ngayon ay nahaharap sa isang pakikibaka hindi lamang sa establisiyadong Simbahan ngunit pati na rin sa mga radikal na repormante na nagbanta ng bagong kaayusan sa pamamagitan ng pagpupukaw ng kaguluhang panlipunan at karahasan.&lt;ref&gt;Mullett, 141–43.&lt;/ref&gt;

== Digmaan ng mga Magsasaka ==
[[Talaksan:Bildbauernkrieg.jpg|thumb|right|290px|Ika-16 siglong mga rebeldeng magsasaka]] 
Sa kabila ng kanyang pagwawagi sa Wittenberg, hindi nagawa ni Luther na supilin ang radikalismo ng higit pa. Ang mga [[mangangaral]] gaya ng propetang Zwickau na si [[Nicholas Storch]] at [[Thomas Müntzer]] ay tumulong upang pukawin ang [[Digmaan ng mga Magsasakang Aleman]] nang 1524–25 kung saan maraming mga kalupitan ay isinagawa na kadalasan ay sa ngalan ni Luther. Mayroong mga paghihimagsik sa mas maliit na skala simula ika-15 siglo.&lt;ref&gt;Michael Hughes, ''Early Modern Germany: 1477–1806'', London: Macmillan, 1992, ISBN 0-333-53774-2, 45.&lt;/ref&gt; Ang mga pampleto ni Luther laban sa Simbahan at hierarka nito na kadalasan sinalita na may mga salitang &quot;liberal&quot; ay tumulak sa mga magsasaka na maniwalang kanyang susuportahan ang isang pag-atake sa mga nasa mataas na antas ng lipunan.&lt;ref&gt;A. G. Dickens, ''The German Nation and Martin Luther'', London: Edward Arnold, 1974, ISBN 0-7131-5700-3, 132–33. Dickens cites as an example of Luther's &quot;liberal&quot; phraseology: &quot;Therefore I declare that neither pope nor bishop nor any other person has the right to impose a syllable of law upon a Christian man without his own consent&quot;.&lt;/ref&gt; Ang mga himagsikan ay sumiklab sa [[Franconia]], [[Swabia]], at [[Thuringia]] noong 1524 at ito ay humugot pa ng suporta sa mga hindi masayang maharlika na karamihan ay may pagkakautang. Sa pagkakamit ng momentum sa ilalim ng pamumuno ng mga radikal gaya nina Müntzer sa Thuringia at Michael Gaismair sa Tyrol, ang mga paghihimagsik ay naging isang digmaan.&lt;ref&gt;Hughes, 45–47.&lt;/ref&gt;

Nakisimpatiya si Luther sa ilang mga karaingan ng mga magsasaka gaya ng kanyang ipinakita sa kanyang tugon sa [[Twelve Articles]] noong Mayo 1525, ngunit kanyang pinaalalahanan ang mga naaapi na sundin ang mga temporal na autoridad.&lt;ref&gt;Hughes, 50.&lt;/ref&gt; Sa kanyang paglalakbay sa Thuringia, siya ay nagalit sa malawakang pagsunog ng mga kumbento, mga monasteryo, mga palasyo ng obispo at mga aklatan. Sa kanyang akdang ''[[Against the Murderous, Thieving Hordes of Peasants]]'' na isinulat sa kanyang pagbabalik sa Wittenberg, kanyang ibinigay ang kanyang pagpapakahulugan sa ebanghelyo tungkol sa kayamanan, kinondena ang karahasan bilang gawa ng diyablo at tumawag sa mga maharlika na supilin ang mga rebelde gaya ng mga ulol na aso:

&lt;blockquote&gt;
Kaya hayaan ang sinuman na maaaring bumanat, pumaslang at sumaksak ng sikreto o hayagan na alalahanin na walang mas nakalalason, nakasasakit o mas diyablo kesa sa isang rebelde...Sapagkat ang bautismo ay hindi gumagawa sa mga tao na malaya sa katawan at pag-aari kundi sa kaluluwa; at ang ebanghelyo ay hindi gumagawa sa mga ari-arian na karaniwan, maliban sa kaso ng mga tao na sa kanilang [[malayang kalooban]] ay gumagawa sa ginawa ng mga apostol at alagad sa Gawa 4 [:32–37]. Hindi nila hiniling gaya ng ating mga baliw na magsasaka pagkapoot ng mga ito na ang mga pag-aari ng iba-nina Pilato at Herodes ay dapat maging karaniwan ngunit ng tanging kanilang mga ari-arian. Gayunpaman, ang ating mga magsasaka ay nagnanais na gawin ang mga ari-arian ng iba na karaniwan at solohin ang kanila para sa kanilang mga sarili. Mabubuti silang mga Kristiyano! Sa tingin ko walang diyablo na natitira sa impyerno; ang lahat ng mga ito ay napunta sa mga magsasaka. Ang kanilang pagkapoot ay humigit sa lahat ng sukat.&lt;ref&gt;Jaroslav J. Pelikan, Hilton C. Oswald, ''Luther's Works'', 55 vols. (St. Louis and Philadelphia: Concordia Pub. House and Fortress Press, 1955–1986), 46: 50–51.&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;

Ikinatwiran ni Luther ang kanyang pagtutol sa mga rebelde sa tatlong basehan. Una, sa pagpili ng karahasan kesa sa pagpapasakop na naaayon sa batas sa gobyernong seklular, kanilang isinasantabi ang payo ni Kristo na &quot;Ibigay kay Caesar ang mga bagay na kay Caesar; si San Pablo ay sumulat sa kanyang sulat sa {{bibleverse||Romans|13:1–7|NKJV}} na ang lahat ng mga autoridad ay hinirang ng diyos at hindi dapat salungatin. Ang reperensiyang ito mula bibliya ay bumubuo sa pundasyon ng doktrinang tinatawag na [[karapatang pandiyos ng mga hari]] o sa kasong Aleman ang karapatang pang diyos ng mga prinsipe. Ikalawa, ang mga aksiyong marahas ng paghihimagsik, pagnanakaw at pandarambong ay naglalagay sa mga magsasaka &quot;sa labas ng batas ng diyos at imperyo&quot; kaya sila ay nararapat ng &quot;kamatayan sa katawan at kaluluwa, kung tanging bilang mga tulisan at mamamatay tao.&quot; Pinakahuli, inakusahan ni Luther ang mga rebelde ng pamumusong sa pagtawag sa kanilang mga sarili na &quot;kapatirang Kristiyano&quot;  at ginagawa ang makasalanan nilang gawa sa ilalim ng watawat ng ebanghelyo.&lt;ref&gt;Mullett, 166.&lt;/ref&gt;

Sa kawalang suporta ni Luther sa  kanilang paghihimagsik, maraming mga rebelde ang nagsuko ng kanilang mga sandata; ang ilan ay nakaramdam ng pagtatraydor. Ang kanilang pagkatalo sa  [[Ligang Swabian]] sa [[Labanan ng Frankenhausen]] noong 15 Mayo 1525 na sinundan ng pagpaslang kay Müntzer ang nagpahinto sa rebolusyonaryong yugto ng Repormasyon.&lt;ref&gt;Hughes, 51.&lt;/ref&gt; Pagkatapos nito, ang radikalismo ay nakahanap ng masisilungan sa kilusang [[anabaptist]] at iba pang mga sekta samantalang ang Repormasyon ni Luther ay yumabong sa ilalim ng pakpak ng mga kapangyarihang sekular.&lt;ref&gt;Andrew Pettegree, ''Europe in the Sixteenth Century'', Oxford: Blackwell, ISBN 0-631-20704-X, 102–103.&lt;/ref&gt;

== Antisemitismo ==
[[Talaksan:1543 On the Jews and Their Lies by Martin Luther.jpg|thumb|200px|Ang orihinal na takip ng aklat ni Luther na &quot;Tungkol sa mga Hudyo at kanilang mga kasinungalingan&quot; na inilimbag noong 1543.]]
Itinuring ni Luther na ang mga hudyo ay mapamusong at mga sinungaling dahil itinanggi nila ang pagkadiyos ni [[Hesus]]. Sa parehong panahon, naniwala si Luther na ang lahat ng mga tao na lumabag sa diyos ay pareho ang responsable sa kasalanan. Noong 1523, si Luther ay nagpayo ng kabutihan sa mga Hudyo dahil sa ang layunin niya ay maakay ang mga ito sa [[kristiyanismo]]. Nang mabigo si Luther sa kanyang pag-akay sa mga Hudyo, siya ay nagsimulang mapoot sa mga ito. Ang dalawa sa malaking kasulatan ni Luther tungkol sa mga Hudyo ang 60,000-salitang paghahayag na Von den Juden und Ihren Lügen (Tungkol sa mga Hudyo at sa kanilang mga kasinungalingan) at Vom Schem Hamphoras und vom Geschlecht Christi (Tungkol sa banal na pangalan at sa angkan ni kristo) na parehong inilimbag noong 1543 mga tatlong taon bago ang kanyang kamatayan. Isinulat ni Luther na ang mga Hudyo ay hindi na mga piniling bayan ngunit isa nang bayan ng diablo. Kanyang inilarawan ang mga Hudyo sa isang marahas at nakakalasong mga salita. Itinaguyod din Luther ang pagsunog ng mga sinagoga ng mga Hudyo, pagwasak ng mga aklat ng panalangin ng mga ito, pagbabawal sa pangangaral ang mga rabbi, pagsunggab ng mga ari-arian at salapi ng Hudyo at pagwasak ng mga tahanan nito upang ang mga &quot;nakalalasong mga uod&quot; na ito ay pwersahing pagtrabahuhin at patalsikin &quot;sa lahat ng panahon&quot;.

Si Luther ang pinaka-binabasang may akda ng kanyang heneresyon at siya ay nagkamit ng katayuang propeta sa Alemanya.&lt;ref&gt;The assertion that Luther's expressions of anti-Jewish sentiment have been of major and persistent influence in the centuries after the Reformation, and that there exists a continuity between Protestant anti-Judaism and modern racially oriented anti-Semitism, is at present wide-spread in the literature; since the Second World War it has understandably become the prevailing opinion.&quot; Johannes Wallmann, &quot;The Reception of Luther's Writings on the Jews from the Reformation to the End of the 19th century&quot;, Lutheran Quarterly, n.s. 1 (Spring 1987) 1:72–97.&lt;/ref&gt; Ayon sa nananaig na pananaw ng mga historyan, ang anti-Hudyong retoriko ni Luther ay may malaking naiambag sa pagbuo ng antisemitismo sa Alemanya&lt;ref&gt;Berger, Ronald. Fathoming the Holocaust: A Social Problems Approach (New York: Aldine De Gruyter, 2002), 28; Johnson, Paul. A History of the Jews (New York: HarperCollins Publishers, 1987), 242; Shirer, William. The Rise and Fall of the Third Reich, (New York: Simon and Schuster, 1960).&lt;/ref&gt; at sa pagitan ng mga taong 1930 at 1940 ay nagbigay ng ulirang saligan sa pag-atake sa mga Hudyo ng [[partido Nazi]] ni [[Adolf Hitler]].&lt;ref&gt;Grunberger, Richard. The 12-Year Reich: A Social History of Nazi German 1933–1945 (NP:Holt, Rinehart and Winston, 1971), 465.&lt;/ref&gt; Ayon din sa mga historyan, ang halos bawat mga anti-hudyong aklat na inilimbag noong panahon ng [[Nazi]] sa Alemanya ay naglalaman ng mga sanggunian at sipi mula kay Luther.

Si Bishop Martin Sasse, na pangunahing tao ng simbahang Protestante ay naglimbag ng kompendium ng mga kasulatan ni Luther sa sandaling pagkatapos ng Kristallnacht na isinagawa ng [[Nazi]] laban sa mga Hudyo. Pinuri ni Sasse ang pagsunog ng mga sinagoga at ang koinsidensiya ng araw na ito sa kaarawan ni Luther na kanyang isinulat sa panimula ng kasulatang ito: &quot;Noong 10 Nobyembre 1938, sa kaaarawan ni Luther, ang mga sinagoga ay nasusunog sa Alemanya&quot;. Hinikayat rin ni Sasse na pakinggan ng mga Aleman ang mga salita &quot;ng pinakadakilang antisemitiko nang kanyang panahon at tagapag-babala ng kanyang mga kapwa Aleman laban sa mga Hudyo&quot;.&lt;ref&gt;Bernd Nellessen, &quot;Die schweigende Kirche: Katholiken und Judenverfolgung,&quot; in Buttner (ed), Die Deutchschen und die Jugendverfolg im Dritten Reich, p.265, cited in Daniel Goldhagen, Hitler's Willing Executioners (Vintage, 1997)&lt;/ref&gt;
== Bibliyang Luther ==
{{main|Bibliyang Luther}}
Ang [[Bibliyang Luther]] ay hindi ang unang [[saling Aleman ng Bibliya]] ngunit ito ang pinakamaimpluwensiya ''(most influential)'' na saling Aleman. Ang isang malaking bahagi ng kahalagahan ni Luther sa kulturang Aleman ang kanyang impluwensiya sa pag-ahon ng [[Wikang Aleman]] at pambansang pagkakakilanlang Aleman. Ito ay pangunahing nagmula mula sa kanyang [[Bibliyang Luther|salin ng Bibliya sa bernakular]] na kasing rebolusyonaryo sa batas na kanon at pag-sunog ng bull ng papa.&lt;ref name=&quot;Carter&quot;&gt;Carter Lindberg, The European Reformation (Oxford: Blackwell Publishing, 1996), 91&lt;/ref&gt; Ang layunin ni Luther ay bigyan ng kakayahan ang mga nagsasalita ng wikang Aleman na Kristiyano na mabasa ang salita ng Diyos sa kanilang wika. Ang kanyang pagkukumpleto ng kanyang salin ng Luma at Bagong Tipan mula sa Hebreo at Griyego sa bernakular na Aleman noong 1534 ang isa sa pinakamahalagang mga akto ng Repormasyon.&lt;ref&gt;A.G. Dickens, The German Nation and Martin Luther (New York: Harper and Row Publishers, 1974), 206&lt;/ref&gt; Bagaman hindi si Luther ang unang nagtangka ng pagsasalin ng [[bibliya]] sa Aleman, ang kanyang salin ay superior sa lahat ng mga nauna dito. Ang mga nakaraang salin ay naglalaman ng mababang uring Aleman na mga salin ng isang salin sa halip na direktang salin sa Aleman mula sa mga orihinal.&lt;ref name=&quot;Carter&quot;/&gt; Hinangad ni Luther na isalin sa wikang Aleman ang bibliya na kasing lapit sa orihinal na wika ng Bibliya ngunit ginagabayan kung paanong ang mga taong Aleman ay nagsasalita sa bahay, sa mga kalye at sa mga palengke.&lt;ref&gt;ibid, 91&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Mark Antliff, The Legacy of Martin Luther (Ottawa, McGill University Press, 1983), 11&lt;/ref&gt; Ito ay nagtulak sa mga manunulat na mga Aleman gaya nina [[Goethe]] at [[Nietzsche]] na purihin ang Bibliya ni Luther.&lt;ref name=&quot;Carter_2&quot;&gt;Carter Lindberg, The European Reformation (Oxford: Blackwell Publishing, 1996), 92&lt;/ref&gt; Sa karagdagan, ang pagkakalimbag ng bernakular na Alemang Bibliya ni Luther ay pumayag ritong mabilis na kumalat at mabasa ng lahat ng mga Aleman. Ang isang tagalimbag na si Hans Luft ay naglimbag ng bibliya ni Luther ng higit sa 100,000 kopya sa pagitan ng 1534 at 1574 na binasa ng mga milyong milyong Aleman.&lt;ref&gt;Philip Schaff, History of the Christian Church (New York: Charles Scribner's Sons, 1910), 5&lt;/ref&gt; Ang bibliya ni Luther ay nasa halos bawat tahanan ng mga nagsasalita ng Aleman na Protestante at walang pagdududa sa kaalamang biblikal na nakamit ng mga karaniwang masang Aleman.&lt;ref&gt;A.G. Dickens, The German Nation and Martin Luther (New York: Harper and Row Publishers, 1974), 134&lt;/ref&gt;

== Sanggunian ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=Marty1&gt;Marty, Martin. ''Martin Luther''. Viking Penguin, 2004, p. 1.&lt;/ref&gt;
}}

{{DEFAULTSORT:Luther, Martin}}
[[Kategorya:Protestantismo]]
[[Kategorya:Kristiyanismo]]
[[Kategorya:Mga Aleman]]</text>
      <sha1>0p698xbw1pl7z6shoi5wsuca7ju58rk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Karl Marx</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14480</id>
    <revision>
      <id>1958059</id>
      <parentid>1946708</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:44:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13038" xml:space="preserve">{{Infobox philosopher
| name               = Karl Marx
| honorific_suffix   = {{postnominals|country=GBR|size=100%|FRSA}}&lt;ref&gt;Marx [http://www.calmview2.eu/RSA/CalmViewA/Record.aspx?src=CalmView.Catalog&amp;id=RSA%2fSC%2fIM%2f701%2fS1000&amp;pos=9 became a Fellow] of the highly prestigious [[Royal Society of Arts]], London, in 1862. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180416202116/http://www.calmview2.eu/RSA/CalmViewA/Record.aspx?src=CalmView.Catalog&amp;id=RSA%2fSC%2fIM%2f701%2fS1000&amp;pos=9 |date=16 April 2018 }}&lt;/ref&gt;
| image              = Karl Marx 001.jpg
| caption            = Photograph of Marx taken by [[John Jabez Edwin Mayall|John Mayall]] in 1875
| birth_name         = Karl Heinrich Marx
| birth_date         = {{Birth date|df=y|1818|5|5}}
| birth_place        = [[Trier]], [[Kingdom of Prussia|Prussia]], [[German Confederation]]
| death_date         = {{Death date and age|df=y|1883|3|14|1818|5|5}}
| death_place        = London, England
| burial_place       = [[Tomb of Karl Marx]], &lt;br/&gt;[[Highgate Cemetery]], &lt;br/&gt;London
| nationality        = {{plainlist|
* [[Prussian]] (1818–1845)
* [[Statelessness|Stateless]] (after 1845)
}}
| education          = {{plainlist|
* [[University of Bonn]]
* [[University of Berlin]]
* [[University of Jena]] (PhD, 1841)&lt;ref name=&quot;willamette1&quot;&gt;{{cite web|url=http://willamette.edu/cla/classics/careers/marx/index.html|title=Classics: Karl Marx|publisher=Willamette University|access-date=31 August 2020|archive-date=16 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200416055434/https://www.willamette.edu/cla/classics/careers/marx/index.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
}}
| spouse             = {{marriage|[[Jenny von Westphalen]]|19 June 1843|2 December 1881|end=died}}
| children           = 7, including [[Jenny Longuet|Jenny]], [[Laura Marx|Laura]] and [[Eleanor Marx|Eleanor]]
| relatives          = {{plainlist|
* [[Heinrich Marx]] (father)
* [[Henriette Pressburg]] (mother)
* [[Louise Juta]] (sister)
* [[Jean Longuet]] (grandson)
}}
| era               = [[19th-century philosophy]]
| thesis_title       = Differenz der demokritischen und epikureischen Naturphilosophie (The Difference Between the Democritean and Epicurean Philosophy of Nature)
| thesis_url         = http://www.zeno.org/Philosophie/M/Marx,+Karl/Differenz+der+demokritischen+und+epikureischen+Naturphilosophie
| thesis_year        = 1841
| doctoral_advisor   = [[Bruno Bauer]]{{cn|date=June 2022}}
| region             = [[Western philosophy]]
| school_tradition   = {{plainlist|
* [[Continental philosophy]]
* [[Marxism]]
}}
| main_interests     = {{hlist|Philosophy|economics|history|politics}}
| notable_ideas      = [[:Template:Marxism|Marxist terminology]], [[value form]], contributions to [[Dialectical materialism|dialectics]] and the [[marxian critique of political economy]], [[class conflict]], [[Marx's theory of alienation|alienation]] and [[Exploitation of labour|exploitation]] of the worker, [[historical materialism|materialist conception of history]]
| influences         = {{flatlist|
*[[Hegel]]
*[[Feuerbach]]
*[[Charles Darwin|Darwin]]
*[[Babbage]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://arch.oucs.ox.ac.uk/detail/94555/index.html|title=(ARCH) Babbage pages|publisher=University of Oxford|access-date=14 February 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160222104050/http://arch.oucs.ox.ac.uk/detail/94555/index.html|archive-date=22 February 2016|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
*[[Aristotle]]
*[[Epicurus]]
*[[Rousseau]]
*[[Spinoza]]
*[[Sismondi]]&lt;ref name=&quot;Paresh&quot;&gt;{{cite book |last1=Chattopadhyay |first1=Paresh |title=Marx's Associated Mode of Production: A Critique of Marxism |date=2016 |publisher=Springer |pages=39–41}}&lt;/ref&gt;
*[[Friedrich Wilhelm Schulz|Schulz]]&lt;ref name=&quot;Levine&quot;&gt;{{cite book |last1=Levine |first1=Norman |title=Divergent Paths: The Hegelian foundations of Marx's method |date=2006 |publisher=Lexington Books |page=223}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;autogenerated144&quot;&gt;Jonathan Sperber, ''Karl Marx: A Nineteenth-Century Life'', p. 144.&lt;/ref&gt;
*[[David Ricardo|Ricardo]]
*[[Adam Smith|Smith]]
*[[Adam Ferguson|Ferguson]]&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Hill |first1=Lisa |title=Adam Smith, Adam Ferguson and Karl Marx on the Division of Labour |journal=Journal of Classical Sociology |year=2007 |volume=7 |issue=3 |pages=339–66 |url=https://www.researchgate.net/publication/275893490 |doi=10.1177/1468795X07082086 |s2cid=145447043 |access-date=7 October 2018 |archive-date=24 September 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200924094733/https://www.researchgate.net/publication/275893490_%27Adam_Smith_Adam_Ferguson_and_Karl_Marx_on_the_Division_of_Labour%27_Journal_of_Classical_Sociology_73_2007_pp_339-366 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
*[[Engels]]
*[[Proudhon]]
*[[Constantin Pecqueur|Pecqueur]]&lt;ref&gt;Allen Oakley, [https://books.google.com/books?id=L949AAAAIAAJ&amp;dq ''Marx's Critique of Political Economy: 1844 to 1860''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150910013507/https://books.google.com/books?id=L949AAAAIAAJ&amp;dq |date=10 September 2015 }}, Routledge, 1984, p. 51.&lt;/ref&gt;
*[[Henri de Saint-Simon|Saint-Simon]]
*[[Robert Owen|Owen]]
*[[William Thompson (philosopher)|Thompson]]{{sfn|Marx|n.d.|pp=397–399}}
*[[Charles Fourier|Fourier]]
*[[d'Holbach]]&lt;ref&gt;Mehring, Franz, ''Karl Marx: The Story of His Life'' (Routledge, 2003) p. 75&lt;/ref&gt;
*[[Liebig]]&lt;ref&gt;John Bellamy Foster. &quot;Marx's Theory of Metabolic Rift: Classical Foundations for Environmental Sociology&quot;, ''American Journal of Sociology'', Vol. 105, No. 2 (September 1999), pp. 366–405.&lt;/ref&gt;
*[[Ludwig von Westphalen|Westphalen]]
*[[Max Stirner|Stirner]]
*[[David Hume|Hume]]
*[[Babeuf]]
*[[Lucretius]]
*[[Voltaire]]
*[[Giambattista Vico|Vico]]
*[[Robespierre]]
*[[Shakespeare]]
*[[Goethe]]
*[[Claude Adrien Helvétius|Helvétius]]
*[[Guizot]]
*[[Moses Hess|Hess]]
*[[Cieszkowski]]
*Possibly [[Victor Considerant]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Sperber|2013|pp=Chapter 4}}.&lt;/ref&gt;
}}
| influenced         = [[List of Marxists]]
| signature          = Karl Marx Signature.svg
|module={{infobox person|embed = yes
| party = {{plainlist|
* [[Communist Correspondence Committee]] (until 1847)
* [[Communist League]] (1847–1852)
* [[International Workingmen's Association]] (1864–1872)
}}
}}}}

Si '''Karl Heinrich Marx''' ([[Mayo 5]], [[1818]] - [[Marso 14]], [[1883]]) ay isang [[Alemanya|Alemang]] [[pilosopiya|pilosopo]], [[ekonomiya|ekonomista]], [[kasaysayan|istoryador]], [[sosyolohiya|sosyolohista]], [[peryodismo|peryodiko]], [[intelektuwalismo|intelektuwal]], [[pilosopiyang pampolitika|teoristang pampolitika]], at [[sosyalismo|sosyalistang]] [[himagsikan|manghihimagsik]] na kilala bilang nagsulat ng pampletong [[Manipestong Komunista]] noong 1848 (kinapwa may-akda kasama si [[Friedrich Engels]]) at ng tatlong-tomong [[Ang Kapital]] noong 1867 (postumong inilimbag ang tomong II at III noong 1885 at 1894 ayon sa pagkabanggit). Nagkaroon ng impluwensyang malawak ang kanyang kaisipang pampolitika at pampilosopiya sa kasunod na kasaysayang intelektuwal, pang-ekonomiya, at pampolitika, at ginagamit ang kanyang pangalan bilang [[pang-uri]], [[pangngalan]], at [[Marxismo|paaralan ng teoryang panlipunan]]. Kasama si Engels, itinatagurian siya bilang ama ng [[sosyalismong makaagham]], [[komunismo|komunismong moderno]], [[materyalismong makasaysayan]], at [[Marxismo]].

Itinuturing rin siyang isa sa pinakadakilang mga ekonomista sa kasaysayan. &lt;ref&gt;[[Roberto Mangabeira Unger]]. ''Free Trade Reimagined: The World Division of Labor and the Method of Economics''. Princeton: Princeton University Press, 2007.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Hick, ''The American Economic Review'' (1974) p. 307-316&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Joseph Schumpeter]] Ten Great Economists: From Marx to Keynes. Volume 26 of Unwin University books. Edition 4, Taylor &amp; Francis Group, 1952 ISBN 0-415-11078-5, 9780415110785&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Karl Marx to John Maynard Keynes&quot;/&gt; Siya ay naglimbag ng maraming mga aklat sa kanyang buhay na ang pinakakilala ang ''[[Manipestong Komunista]]'' (1848) at ''[[Das Kapital|Capital]]'' (1867&amp;ndash;1894). Malapit siyang nakipagtrabaho sa kanyang kaibigan at kapwa rebolusyonaryong sosyalistang si  [[Friedrich Engels]].&lt;ref name=&quot;sep&quot;/&gt;

Siya ay ipinanganak sa isang mayamang gitnang-klaseng pamilya sa [[Trier]] sa [[Rhineland-Palatinate|Prussian Rhineland]]. Siya ay nag-aral sa [[University of Bonn]] at [[University of Berlin]] kung saan siya naging interesado sa mga ideyang [[pilosopikal]] ng mga [[Batang Hegelian]]. Noong 1836, siya ay nakipagkasundong magpakasal kay [[Jenny von Westphalen]] na kanyang pinakasalan noong 1843. Pagkatapos ng kanyang mga pag-aaral, sumulat siya para sa isang radikal na diyaryo sa [[Cologone]] at nagsimulang buoin ang kanyang [[materyalismong dialektikal]]. Pagkatapos lumipat sa [[Paris]] noong 1842, nagsimula siyang sumulat para sa mga ibang radikal na diyaryo. Kanyang nakilala si Engels sa Paris at silang dalawa ay nagsamang gumawa sa isang serye ng mga aklat. Siya ay ipinatapon sa [[Brussels]] at naging isang pangunahing pigura ng [[Ligang Komunista]] bago muling bumalik sa Cologone at nagtatag ng kanyang sariling diyaryo. Noong 1849, siya ay muling ipinatapon at lumipat sa [[London]] kasama ng kanyang asawa at mga anak. Sa London kung saan ang kanyang pamilya ay naghirap, patuloy na sumulat si Marx at nagpormula ng kanyang teoriya tungkol sa kalikasan ng lipun at kung paano pinaniniwalaang mapapabuti ito. Nangampanya siyap para sa sosyalismo at naging mahalagang pigura sa [[International Workingmen's Association]].

Ang mga teoriya ni Marx tungkol sa lipunan, [[ekonomika]] at [[politika]] na sama samang nakilala bilang [[Marxismo]] ay naniniwalang ang lahat ng mga lipunan ay sumusulong sa pamamagitan ng [[dialektiko]] ng [[pakikibaka ng klase]]. Ito ang alitan sa pagitan ng klase nag-aari na kumokontrol ng produksiyon at isang mas mababang klase na lumilikha ng paggawa para sa mga kalakal. Siya ay mabigat na bumatikos sa kasalukuyan sa kanyang panahong anyong sosyo-ekonomika ng lipunan na [[kapitalismo]] na kanyang tinawag na &quot;diktadurya ng [[bourgeoisie]]&quot;. Naniwala siyang ang kapitalismo ay pinapatakbo ng mga klaseng mayayaman para sa kanilang kapakinabangan at kanyang hinulaan na tulad ng mga nakaraang sistemang sosyo-ekonomiko, ang kapitalismo ay hindi maiiwasang lilikha ng mga alitang panloob na hahantong sa sarili nitong pagkawasak at pagpapalit ng isang bagong sistema na [[Sosyalismo (Marxismo)|Sosyalismo]]. &lt;ref name=&quot;wk&quot;/&gt; Ikinatwiran niyang sa ilalim ng sosyalismo, ang lipunan ay pamamahalaan ng klaseng manggagawa sa kanyang tinatawag na [[diktadurya ng proletariat]]&quot;, &quot;estado ng mga manggagawa&quot; o &quot;demokrasiya ng mga manggagawa&quot;.&lt;ref&gt;Karl Marx: [http://www.marxists.org/archive/marx/works/1875/gotha/index.htm ''Critique of the Gotha Program''] (Marx/Engels Selected Works, Volume Three, pp. 13–30;)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;In [http://www.marxists.org/archive/marx/works/1852/letters/52_03_05.htm Letter from Karl Marx to Joseph Weydemeyer] (MECW Volume 39, p. 58; )&lt;/ref&gt; Naniwala siya na ang sosyalismo ay kalaunan namang papalitan ng [[lipunang walang estado]] na [[lipunang walang klase]] na tinatawag na [[komunismo]]. Kasama ng kanyang paniniwala sa pagiging hindi maiiwasan ng sosyalismo at komunismo, aktibo niyang ipinaglaban ang pagpapatupad ng komunismo na nangatwirang ang mga teoristang panlipuunan at mga taong walang kalamangan sa lipunan ay parehong dapat magsagawa ng mga organisadong rebolusyonaryong aksiyon upang pabagsakin ang kapitalismo at magdulot ng pagbabagong sosyo-ekonomiko.&lt;ref name=&quot;Calhoun2002-23-24&quot;/&gt;

Ang mga pamahalaang rebolusyonaryong sosyalista na sumusunod sa mga konseptong Marxista ay umakyat sa kapangyarihan sa iba't ibang mga bansa noong ika-20 siglo. Ito ay humantong sa pagkakabuo ng mga gayong estadong sosyalista gaya ng [[Unyong Sobyet]] noong 1922 at [[People's Republic of China]] noong 1949. Ang maraming mga unyong manggawa at mga partido sa buong mundo ay naimpluwensiyahan rin ng mga ideyang Marxista samantalang ang iba't ibang mga anyong teoretikal nito gaya ng [[Leninismo]], [[Stalinismo]], [[Trotskyismo]], at [[Maoismo]] ay nabuo mula sa mga ito. Si Marx ay tipikal na binabanggit kasama nina  [[Émile Durkheim]] at [[Max Weber]] bilang isa sa tatlong mga pangunahing arkitekto ng [[agham panlipunan]].  as one of the three principal architects of modern [[social science]].&lt;ref name=&quot;plato.stanford.edu&quot;/&gt; Marx has been described as one of the most influential figures in human history.&lt;ref name=&quot;Manchester&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;The 100: A Ranking of the Most Influential Persons in History&quot;/&gt;

Samantalang may kumentaryo si Marx sa maraming isyu, pamoso siya sa kanyang pagaanalisa sa kasaysayan lalu na sa labanan ng mga uri. Sinasalamin ang labanang ito sa pambungad na pananalita sa [[Communist Manifesto]] : &quot;Ang kasaysayan ng lahat lipunan ay kasaysayan ng labanan ng mga uri.&quot;

{{DEFAULTSORT:Marx, Karl}}
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga politiko ng Alemanya]]
[[Kategorya:Mga pilosopong Aleman]]
[[Kategorya:Mga ateista]]

{{stub|Pilosopiya|Tao}}
{{BD|1818|1883}}</text>
      <sha1>m78ymoj3zdke82ppz0h1hhyayp92qwy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Imperyong Akemenida</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14755</id>
    <revision>
      <id>1957920</id>
      <parentid>1951429</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:43:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Kasaysayan */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20192" xml:space="preserve">

{{Infobox former country
|native_name            = Khshassa&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Daryaee|first1=edited by Touraj|author2=A. Shapour Shahbazi|title=The Oxford handbook of Iranian history|date=2012|publisher=Oxford University Press |url=http://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001/oxfordhb-9780199732159 |location=Oxford|isbn=978-0-19-973215-9|page=131|accessdate=29 December 2016|quote=Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not -- could not -- provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, &quot;the Empire&quot;.}}&lt;/ref&gt;
|conventional_long_name = Imperyong Akemenida
|common_name            = Persiya
|
|continent              = Afroeurasya
|region                 = Malapit na Silangan
|era                    = [[Klasikal na antikidad]]
|government_type        = Monarkiya
||year_start            = 550 BCE
|year_end               = 330 BCE
|life_span              = 550 BCE–330 BCE
|event_start            = [[Persang Paghihimagsik]]
|date_start             = 
|event_end              = [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|Pagbagsak sa Masedonya]]
|date_end               = 
|event1                 = [[Labanan ng Thymbra|Pananakop sa Lydia]]
|date_event1            = 547 BK
|event2                 = [[Labanan ng Opis|Pananakop sa Babilonya]]
|date_event2            = 539 BK
|event3                 = [[Labanan ng Pelusium (525 BK)|Pananakop sa Ehipto]]
|date_event3            = 525 BK
|event4                 = [[Mga Digmaang Griyego-Persa]]
|date_event4            = 499–449 BK
|event5                 = [[Labanan ng Pelusium (343 BK)|Ikalawang pananakop sa Ehipto]]
|date_event5            = 343 BK
|
|p1                     = Imperyong Medo
|flag_p1                = Median Empire.jpg
|p2                     = Imperyong Neo-Babilonio
|flag_p2                = Neo-Babylonian Empire.png
|p3                     = Lydia
|flag_p3                = Map Anatolia ancient regions-en.svg
|p4                     = Ikadalawampu't-anim na Dinastiya ng Ehipto
|flag_p4                = Ancient Egypt map-en.svg
|p5                     = Kaharian ng Gandhara
|flag_p5                = 
|p6                     = Sogdia
|flag_p6                =
|p7                     = Massagetae
|flag_p7                =
|s1                     = Imperyong Masedonyo
|flag_s1                = Vergina Sun - Golden Larnax.png
|border_s1              = no
|s2                     = Ikadalawampu't-walong Dinastiya ng Ehipto
|flag_s2                = 
|
|image_flag             = Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg
|flag                   = Watawat ng Iran
|flag_type              = Watawat ni Ciro ang Dakila
|image_coat             = 
|symbol                 = 
|symbol_type            = 
|image_map              = Achaemenid Empire ~480 BC.png
|image_map_caption      = Ang mapa ng Achaemenid Empire sa pinakamaraming sukat nito sa paligid ng ~ 480 BC.
|
|capital                = [[Babilonya]]&lt;ref name=EY&gt;{{cite book|last=Yarshater|first=Ehsan|authorlink=Ehsan Yarshater|title=The Cambridge History of Iran, Volume 3|year=1993|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-20092-9|page=482|quote=Of the four residences of the Achaemenids named by [[Herodotus]] — [[Ecbatana]], [[Pasargadae]] or [[Persepolis]], [[Susa]] and [[Babylon]] — the last [situated in Iraq] was maintained as their most important capital, the fixed winter quarters, the central office of bureaucracy, exchanged only in the heat of summer for some cool spot in the highlands. Under the [[Seleucid Empire|Seleucids]] and the [[Parthian Empire|Parthians]] the site of the Mesopotamian capital moved a little to the north on the [[Tigris]] — to [[Seleucia]] and [[Ctesiphon]]. It is indeed symbolic that these new foundations were built from the bricks of ancient [[Babylon]], just as later [[Baghdad]], a little further upstream, was built out of the ruins of the [[Sasanian Empire|Sassanian]] double city of [[Al-Mada'in|Seleucia-Ctesiphon]].}}&lt;/ref&gt; (pangunahing kabisera), [[Pasargadae]], [[Ecbatana]], [[Susa]], [[Persepolis]]
|common_languages       = [[Lumang Persa]]{{anchor|infoa}}&lt;sup&gt;[[#inforefa|[a]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Imperyal na Arameo]]{{anchor|infob}}&lt;sup&gt;[[#inforefb|[b]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Akkadiano|Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book| author = Harald Kittel |author2=[[Juliane House]] |author3=Brigitte Schultze|author4=Juliane House|author5=Brigitte Schultze| title = Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction| url = https://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC| year = 2007| publisher = Walter de Gruyter| isbn = 978-3-11-017145-7| pages = 1194–5}}&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Medo|Medo]]&lt;br/&gt;[[Sinaunang Griyego]]&lt;ref name=&quot;Iranian, E. Tucker 2001&quot;&gt;''Greek and Iranian'', E. Tucker, ''A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity'', ed. Anastasios-Phoivos Christidēs, Maria Arapopoulou, Maria Chritē, (Cambridge University Press, 2001), 780.&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Wikang Elamita|Elamita]]&lt;br/&gt; [[Wikang Sumeryo|Sumeryo]]{{anchor|infoc}}&lt;sup&gt;[[#inforefc|[c]]]&lt;/sup&gt;
|religion               = [[Zoroastrianismo]], [[Relihiyong Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Boiy|first=T.|title=Late Achaemenid and Hellenistic Babylon|year=2004|publisher=Peeters Publishers|isbn=978-90-429-1449-0|page=101}}&lt;/ref&gt;
|currency               = [[Daric]], [[siglos]]
|
|leader1                = [[Ciro ang Dakila]]
|leader2                = [[Dario III ng Persiya|Dario III]]
|year_leader1           = 559–529 BCE
|year_leader2           = 336–330 BCE
|title_leader           = Hari (xšāyaϑiya) '''o''' [[Hari ng mga Hari]] (xšāyaϑiya xšāyaϑiyānām)
|
|stat_year1             = 500 BCE
|stat_pop1              = 17 milyon hanggang 35 milyon
|ref_pop1               = &lt;ref name=&quot;Dynamics of Ancient Empires&quot;&gt;{{Cite book|title=The Dynamics of Ancient Empires: State Power from Assyria to Byzantium|last=Morris|first=Ian|last2=Scheidel|first2=Walter|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-975834-0|location=|page=77}}&lt;/ref&gt;
|footnotes              = {{anchor|inforefa}}a. '''[[#infoa|^]]''' Katutubong wika.&lt;br/&gt;{{anchor|inforefb}}b. '''[[#infob|^]]''' [[Opisyal na wika]] at ''[[lingua franca]]''.&lt;ref&gt;Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;{{anchor|inforefc}}c. '''[[#infoc|^]]''' Wikang pampanitikan sa [[Akemenidang Babilonya|Babilonya]].
|stat_area2=5500000|stat_year2=500 BK&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of world-systems research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|accessdate=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|url=http://www.jstor.org/stable/1170959|accessdate=12 September 2016}}&lt;/ref&gt;
}}
{{History of Iran}}
Ang '''Imperyong Akemenida''' (mula sa [[Lumang Persa]] na ''Haxāmanišiya'',&lt;ref&gt;{{cite book|ref=harv|last1=Curtis|first1=Vesta Sarkhosh|authorlink1=Vesta Sarkhosh Curtis|last2=Stewart|first2=Sarah|authorlink2=Sarah Stewart (historian)|title=The Sasanian Era|url=https://books.google.com/books?id=qPVHBAAAQBAJ&amp;pg=PA79|year=2010|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-0-85773-309-2}}&lt;/ref&gt; {{nowrap|c. 550–330 BCE}}), tinatawag ding '''(Unang) Imperyong Persa''',&lt;ref name=GCS&gt;{{cite book|last=Sampson|first=Gareth C.|title=The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae and the Invasion of the East|year=2008|publisher=[[Pen and Sword Books|Pen &amp; Sword Books Limited]]|isbn=978-1-84415-676-4|page=33|quote=Cyrus the Great, founder of the First Persian Empire (c. 550–330 BC).}}&lt;/ref&gt; ay isang [[imperyo]] sa [[Kanlurang Asya]], na itinatag ni [[Cirong Dakila]]. Sa pinakadakilang lawak nito na ang lawak ay mula sa [[Balkan]] hanggang sa [[Lambak ng Indus]], ay naging isa ito sa mga [[Talaan ng mga pinakamalalaking imperyo|pinakamalalaking imperyo sa kasaysayan]], na sumasaklaw sa 5.5 milyon na kilometrong parisukat, at noon ay naging mas malaki kaysa sa alin mang nakaraang imperyo sa kasaysayan. Bantog ito sa matagumpay na modelo ng isang sentralisadong, pangangasiwang burukratiko (sa pamamagitan ng mga [[satrapa]] sa ilalim ng [[Hari ng mga Hari]]), sa mga pagtayo ng imprastruktura tulad ng mga [[Maharlikang Daan|sistema ng kalsada]] at isang [[Chapar Khaneh|sistema ng koreo]] at sa paggamit ng isang opisyal na wika sa kabuuan ng mga teritoryo nito at sa isang malaking propesyonal na hukbo at sa mga serbisyong sibil, na nagpasigla sa mga katulad na sistema sa mga sumunod na imperyo.&lt;ref name=schmitt-EI-i&gt;[[#refachaemenids-EI|Schmitt]] Achaemenid dynasty (i. The clan and dynasty)&lt;/ref&gt; Kilala ito sa Kanluraning kasaysayan bilang ang katunggali ng mga [[Pólis|Griyegong lungsod-estado]] sa panahon ng mga Digmaang Griyego-Persa at sa pagpapalaya ng mga [[Babilonyong pagkabihag|Hudyong tapon sa Babilonya]]. Ang [[Mausoleo sa Halicarnassus]], na isa sa [[Pitong mga Kamangha-mangha ng Sinaunang Daigdig]], ay itinayo sa isang Helenistikong estilo sa imperyo.

Nang ika-7 siglo BK, ang mga Persa ay namuhay sa timog-kanluraning bahagi ng [[Iranyang Talampas]] sa rehiyon ng [[Persis]],&lt;ref&gt;http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160218163028/http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html |date=2016-02-18 }} Macdonell and Keith, Vedic Index. This is based on the evidence of an [[Assyria|Assyrian]] inscription of 844 BC referring to the Persians as ''Paršu'', and the [[Behistun Inscription]] of [[Darius I]] referring to ''[[Persis|Pārsa]]'' as the area of the Persians. Radhakumud Mookerji (1988). ''Chandragupta Maurya and His Times'' (p. 23). Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-0405-8.&lt;/ref&gt; na naging kanilang sentro.&lt;ref name=book&gt;{{cite book| author = David Sacks |author2=Oswyn Murray |author3=Lisa R. Brody|author4=Oswyn Murray|author5=Lisa R. Brody| title = Encyclopedia of the ancient Greek world| url = https://books.google.com/?id=gsGmuQAACAAJ| year = 2005| publisher = Infobase Publishing| isbn = 978-0-8160-5722-1| pages = 256 (at the right portion of the page)}}&lt;/ref&gt; Mula sa rehiyong ito, sumulong si [[Cirong Dakila]] upang talunin ang [[mga Medo]], ang [[Lydia]], at ang [[Imperyong Neo-Babilonyo]], itinatatag ang Imperyong Akemenida. Ang delegasyon ng kapangyarihan sa mga lokal na pamahalaan ay inaakala na kalaunan ay nagpahina sa kapamahalaan ng hari, na nagsanhi sa paggasta sa mga pag-aaring yaman sa mga pagtatangka upang supilin ang mga lokal na paghihimagsik, at humantong sa kawalan ng pagkakaisa ng mga rehiyon sa panahon ng [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|pagsalakay]] ni [[Alejandro ang Dakila|Alejandrong Dakila]] sa 334 BK.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Ang palagay na ito, gayun pa man, ay hinahamon ng ilang mga modernong iskolar na nakikipagtaltalan na ang Imperyong Akemenida ay hindi humarap sa anumang naturang krisis sa panahon ni Alejandro, na mga panloob na paghalili na pakikibaka sa loob ng pamilyang Akemenida lamang ang kailan man lumapit sa pagpapahina ng imperyo.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Si Alejandro, na malaking tagahanga ni Cirong Dakila, ay kalaunan malulupig ang imperyo sa kabuuan nito nang 330 BK.&lt;ref name=&quot;Ulrich&quot;&gt;{{cite book| author = Ulrich Wilcken| title = Alexander the Great| url = https://books.google.com/?id=WiSZM-LYsk4C| year = 1967| publisher = W. W. Norton &amp; Company| isbn = 978-0-393-00381-9| page = 146}}&lt;/ref&gt; Sa kanyang kamatayan, ang karamihan sa dating teritoryo noong imperyo ay sumailalim sa pamamahala ng [[Ptolemaikong Kaharian]] at [[Imperyong Seleucid]], bilang karagdagan sa iba pang mga menor na mga teritoryo na nakakamit ng pagsasarili sa panahong iyon. Kalaunan ay makakabawi ng kapangyarihan yaong Persang populasyon sa gitnang talampas sa ikalawang siglo BK sa ilalim ng Imperyong Parthian.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt;

Ang makasaysayang tanda ng Imperyong Akemenida ay hindi lamang humangga sa teritoryal at militar na impluwensya nito kundi pati din sa impluwensyang kultura, panlipunan, teknolohikal at relihiyon. Maraming mga [[Atenas|Ateniense]] ang tumaglay ng mga kaugaliang Akemenida sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay sa isang pagpapalitan ng impluwensiya ng kultura,&lt;ref&gt;{{cite book| author = Margaret Christina Miller| title = Athens and Persia in the Fifth Century BC: A Study in Cultural Receptivity| url = https://books.google.com/?id=oGXMMD5rXBQC| year = 2004| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-0-521-60758-2| page = 243}}&lt;/ref&gt; na ang ilan ay inimpleyado ng, o nakaalyado sa mga hari ng Persiya.

==Kasaysayan==
May mga katutubong 'Indo-Aryan' na kung tawagin ngayon ay ''Iranian'' na naninirahan sa lugar na ngayon ay bansang [[Iran]] noong 3000 BCE. Nahahati sila sa dalawang nasyonalidad na: ang mga Persiya at ang mga Mediyano. Noong 625 BCE, nakapaggawa na ang huli ng isang imperyo na pinakamalaki sa lahat ng kaharian sa kanyang panahon.

Bagaman nagsimulang itinatag ang Imperyong Akemenida sa pamumuno ng haring si &quot;Cirong Dakila&quot;, ang naturang pangalang &quot;Akemenida&quot; ay nanggaling sa isang datu na pinangalanang si &quot;Akemenyo (Ingles:Achaemenes) na namuno sa mga katutubong Persiya noong 705 BCE hanggang 675 BCE. Si Akemenyo ang itinuturing na ninuno ng mga haring Akemenida ng Imperyong Persiya.

Nagsimula nang itatag ni [[Cirong Dakila]] ang Imperyong Akemenida noong 550 BCE nang naghasik siya ng rebelusyon ng mga katutubong Persiya laban sa Imperyong Mediyano dahil sa hindi maayos na pamamahala ng haring si Astyages sa kanila. Nilupig ng una ang huli at sinakop yaong imperyo, pero napag-isipan naman ni Ciro na ang mga Persiya at Mediyano ay iisang lahi, kaya pinag-isang lahi niya yaong dalawang nasyonalidad sa pangalang &quot;Persiya. Pagkatapos ng mga pangyayaring iyon, ang kaharian ng Neo-Babylonia sa pamumuno ng haring si Nabonido, na kaalyado niyaong nawasak na imperyo, ay naghasik ng digmaan laban sa bagong imperyong itinatag ni Ciro, gayun rin ang ginawa ng kahariang Lydia sa pamumuno ng haring si Creso; subalit, walang makakatalo sa husay ng haring Persiya sa digmaan, at napasama rin yaong dalawang kaharian sa mga lupain ng Imperyong Persiya. Noong natapos nang sakupin ni Ciro ang mga kahariang ito, ang kanyang imperyo ay tinawag na pinakamalaki sa lahat ng kaharia't imperyo sa sinaunang mundo na nasasaksihan ng mundo.

Pumanaw na si Ciro na tumatanda sa edad na 70 noong Disyembre, 530 BCE. Ipinagpatuloy ng kanyang anak na si [[Cambyses II]] ang pakikidigma sa mga kahariang nakapalibot sa imperyo. Sa ilalim ng kanyang pananakop, nasakop niya ang Ika-26 Dinastiya ng Kahariang Egipto, ngunit sa madugo na paraan naman.

Namatay si Cambyses II noong 522 BCE at inangkin ni [[Darius I]] ang trono ng Persiya. Sa ilalim ng kanyang pamumuno ay nasakop niya ang mga lupaing silangan ng Ilog Indus, mga lupaing nasa hilaga ng ilog na ngayon ay tinatawag na Amu Darya sa Uzbekistan, mga lupaing nasa timog ng Ilog Danube, mga kabundukan ng [[Caucasus]], at mga lupaing hilaga ng [[Gresya]]. Inayos rin niya ang pamamahala sa mga dayuhang nasasakupan ng imperyo sa pamamagitan ng paghirang ng mga lalawigan na kung tawagin sa kanila ay ''satrapy'', na dahilan kung bakit tinawag rin siyang &quot;Ang Dakila&quot;.

Noong panahong ito, natatakot ang mga Griyego sa kalupalupan ng Gresya na baka sakupin sila ng mga Persiya, kaya naghasik ng rebelyon ang mga Griyegong Ionian sa Asia Minor sa tulong ng lungsod-estado ng [[Athens]]. Winasak ni [[Dario I|Dario]] ang rebelyon, at dahil galit siya sa ginawang pagtulong sa mga rebelde ng mga Griyegong Ateneo ay nagsanay siya ng malaking hukbo upang isama ang Gresya sa imperyo. Pinaparoon niyaong hari ang 300,000-malakas na hukbo sa pamumuno ni Datis sa mga baybaying-dagat ng Marathon; nakasagupa niyaong hukbo yaong 10,000-malakas na hukbo ni Miltiades, na isang Griyegong heneral. Umasa si Datis na mananalo siya sa labanan, ngunit nabigo siya; magigiting at matatapang ang mga Griyego at mapagmahal sa kalayaan, naggawa sila ng napakataas na linya ng mga sundalo at sinugod ang napakaraming sundalong Persiya sa gitna ng takot at kamatayan. Nagulat iyong Persiya na heneral sa nangyari; marami sa hukbo niya na namatay at nalaman na lang niya na walang kaya ang mga sandata nila sa mga matataas na sibat-espada ng mga Griyego, kaya dali-dali na bumalik iyong mga sundalong Persiya sa mga barko. Noong narinig ni haring Dario yaong balita'y ipinapapatay niya yaong heneral dahil galit na galit siya sa nangyari sa Marathon. Nagsanay na naman ng napakalaking hukbo iyong hari, subalit namatay siya bago natapos yaon.

Si [[Xerxes|Asuero I]] ang naging hari ng imperyo sa pagkamatay ng kanyang ama; ipinagpatuloy niya ang gawain ng kanyang ama na pagsasanay ng napakalaking hukbo para sa ikalawang paglusob sa Gresya. Sa panahong nakapagsanay na siya ng mahigit 2,600,000-malakas na hukbo upang gibain sa lupa ang lungsod-estado ng Athens at masakop ang lahat ng mga lungsod-estado ng Gresya, pinaparoon niya yaong kanyang napakalaking hukbo sa Thermopylae, na isang makitid na patag na nakapagitan sa bulubundukin sa kaliwa at karagatan sa kanan. Dito nakasagupa niya ang 8,000-malakas na hukbong Griyego sa pamumuno nina Themistocles ng Athens, [[Leonidas I|Leonidas]] ng [[Sparta]], at Demophilus ng Thespia. Tumagal iyong labanan ng tatlong araw, at habang walang humpay ang paglusob ng mga Persiya sa mga posisyon ng mga Griyego ay marami sa una na nalipol dahil sa lubhang dami nila kaya nahihirapan silang makapasok at lumaban sa loob ng lambak ng Thermopylae. Nangyari lamang ang kapanaluhan ng mga Persiya noong itinuro ng isang Griyegong traydor na si Ephialtes sa haring si Asuero ang isang daan upang mapalibutan ang mga Griyego sa lambak; noong nalaman ni Leonidas ito, ipinauwi niya ang karamihan sa kanyang hukbo at naiwan siya kabilang ang kanyang kasamang 300 sundalo na tubong-Sparta, at nilabanan nila ang mga Persiya hanggang sila lahat ay namatay. Pagkatapos noong labanan ay nagalit yaong haring Persiya sa nangyari sapagkat sa laki ng kanyang hukbo'y malaking bahagi niyaon ang nalipol.
==Mga bansang sinakop ayon sa Inksripsiiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun}}
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga [[Akemenida]] mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon. Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyan sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.}}

{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiua]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes|Media]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]</text>
      <sha1>pw0lqol3zabtsvpd1wnb6p9sbv93wse</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957921</id>
      <parentid>1957920</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:43:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga bansang sinakop ayon sa Inksripsiiyong Behistun */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20191" xml:space="preserve">

{{Infobox former country
|native_name            = Khshassa&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Daryaee|first1=edited by Touraj|author2=A. Shapour Shahbazi|title=The Oxford handbook of Iranian history|date=2012|publisher=Oxford University Press |url=http://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001/oxfordhb-9780199732159 |location=Oxford|isbn=978-0-19-973215-9|page=131|accessdate=29 December 2016|quote=Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not -- could not -- provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, &quot;the Empire&quot;.}}&lt;/ref&gt;
|conventional_long_name = Imperyong Akemenida
|common_name            = Persiya
|
|continent              = Afroeurasya
|region                 = Malapit na Silangan
|era                    = [[Klasikal na antikidad]]
|government_type        = Monarkiya
||year_start            = 550 BCE
|year_end               = 330 BCE
|life_span              = 550 BCE–330 BCE
|event_start            = [[Persang Paghihimagsik]]
|date_start             = 
|event_end              = [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|Pagbagsak sa Masedonya]]
|date_end               = 
|event1                 = [[Labanan ng Thymbra|Pananakop sa Lydia]]
|date_event1            = 547 BK
|event2                 = [[Labanan ng Opis|Pananakop sa Babilonya]]
|date_event2            = 539 BK
|event3                 = [[Labanan ng Pelusium (525 BK)|Pananakop sa Ehipto]]
|date_event3            = 525 BK
|event4                 = [[Mga Digmaang Griyego-Persa]]
|date_event4            = 499–449 BK
|event5                 = [[Labanan ng Pelusium (343 BK)|Ikalawang pananakop sa Ehipto]]
|date_event5            = 343 BK
|
|p1                     = Imperyong Medo
|flag_p1                = Median Empire.jpg
|p2                     = Imperyong Neo-Babilonio
|flag_p2                = Neo-Babylonian Empire.png
|p3                     = Lydia
|flag_p3                = Map Anatolia ancient regions-en.svg
|p4                     = Ikadalawampu't-anim na Dinastiya ng Ehipto
|flag_p4                = Ancient Egypt map-en.svg
|p5                     = Kaharian ng Gandhara
|flag_p5                = 
|p6                     = Sogdia
|flag_p6                =
|p7                     = Massagetae
|flag_p7                =
|s1                     = Imperyong Masedonyo
|flag_s1                = Vergina Sun - Golden Larnax.png
|border_s1              = no
|s2                     = Ikadalawampu't-walong Dinastiya ng Ehipto
|flag_s2                = 
|
|image_flag             = Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg
|flag                   = Watawat ng Iran
|flag_type              = Watawat ni Ciro ang Dakila
|image_coat             = 
|symbol                 = 
|symbol_type            = 
|image_map              = Achaemenid Empire ~480 BC.png
|image_map_caption      = Ang mapa ng Achaemenid Empire sa pinakamaraming sukat nito sa paligid ng ~ 480 BC.
|
|capital                = [[Babilonya]]&lt;ref name=EY&gt;{{cite book|last=Yarshater|first=Ehsan|authorlink=Ehsan Yarshater|title=The Cambridge History of Iran, Volume 3|year=1993|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-20092-9|page=482|quote=Of the four residences of the Achaemenids named by [[Herodotus]] — [[Ecbatana]], [[Pasargadae]] or [[Persepolis]], [[Susa]] and [[Babylon]] — the last [situated in Iraq] was maintained as their most important capital, the fixed winter quarters, the central office of bureaucracy, exchanged only in the heat of summer for some cool spot in the highlands. Under the [[Seleucid Empire|Seleucids]] and the [[Parthian Empire|Parthians]] the site of the Mesopotamian capital moved a little to the north on the [[Tigris]] — to [[Seleucia]] and [[Ctesiphon]]. It is indeed symbolic that these new foundations were built from the bricks of ancient [[Babylon]], just as later [[Baghdad]], a little further upstream, was built out of the ruins of the [[Sasanian Empire|Sassanian]] double city of [[Al-Mada'in|Seleucia-Ctesiphon]].}}&lt;/ref&gt; (pangunahing kabisera), [[Pasargadae]], [[Ecbatana]], [[Susa]], [[Persepolis]]
|common_languages       = [[Lumang Persa]]{{anchor|infoa}}&lt;sup&gt;[[#inforefa|[a]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Imperyal na Arameo]]{{anchor|infob}}&lt;sup&gt;[[#inforefb|[b]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Akkadiano|Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book| author = Harald Kittel |author2=[[Juliane House]] |author3=Brigitte Schultze|author4=Juliane House|author5=Brigitte Schultze| title = Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction| url = https://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC| year = 2007| publisher = Walter de Gruyter| isbn = 978-3-11-017145-7| pages = 1194–5}}&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Medo|Medo]]&lt;br/&gt;[[Sinaunang Griyego]]&lt;ref name=&quot;Iranian, E. Tucker 2001&quot;&gt;''Greek and Iranian'', E. Tucker, ''A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity'', ed. Anastasios-Phoivos Christidēs, Maria Arapopoulou, Maria Chritē, (Cambridge University Press, 2001), 780.&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Wikang Elamita|Elamita]]&lt;br/&gt; [[Wikang Sumeryo|Sumeryo]]{{anchor|infoc}}&lt;sup&gt;[[#inforefc|[c]]]&lt;/sup&gt;
|religion               = [[Zoroastrianismo]], [[Relihiyong Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Boiy|first=T.|title=Late Achaemenid and Hellenistic Babylon|year=2004|publisher=Peeters Publishers|isbn=978-90-429-1449-0|page=101}}&lt;/ref&gt;
|currency               = [[Daric]], [[siglos]]
|
|leader1                = [[Ciro ang Dakila]]
|leader2                = [[Dario III ng Persiya|Dario III]]
|year_leader1           = 559–529 BCE
|year_leader2           = 336–330 BCE
|title_leader           = Hari (xšāyaϑiya) '''o''' [[Hari ng mga Hari]] (xšāyaϑiya xšāyaϑiyānām)
|
|stat_year1             = 500 BCE
|stat_pop1              = 17 milyon hanggang 35 milyon
|ref_pop1               = &lt;ref name=&quot;Dynamics of Ancient Empires&quot;&gt;{{Cite book|title=The Dynamics of Ancient Empires: State Power from Assyria to Byzantium|last=Morris|first=Ian|last2=Scheidel|first2=Walter|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-975834-0|location=|page=77}}&lt;/ref&gt;
|footnotes              = {{anchor|inforefa}}a. '''[[#infoa|^]]''' Katutubong wika.&lt;br/&gt;{{anchor|inforefb}}b. '''[[#infob|^]]''' [[Opisyal na wika]] at ''[[lingua franca]]''.&lt;ref&gt;Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;{{anchor|inforefc}}c. '''[[#infoc|^]]''' Wikang pampanitikan sa [[Akemenidang Babilonya|Babilonya]].
|stat_area2=5500000|stat_year2=500 BK&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of world-systems research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|accessdate=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|url=http://www.jstor.org/stable/1170959|accessdate=12 September 2016}}&lt;/ref&gt;
}}
{{History of Iran}}
Ang '''Imperyong Akemenida''' (mula sa [[Lumang Persa]] na ''Haxāmanišiya'',&lt;ref&gt;{{cite book|ref=harv|last1=Curtis|first1=Vesta Sarkhosh|authorlink1=Vesta Sarkhosh Curtis|last2=Stewart|first2=Sarah|authorlink2=Sarah Stewart (historian)|title=The Sasanian Era|url=https://books.google.com/books?id=qPVHBAAAQBAJ&amp;pg=PA79|year=2010|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-0-85773-309-2}}&lt;/ref&gt; {{nowrap|c. 550–330 BCE}}), tinatawag ding '''(Unang) Imperyong Persa''',&lt;ref name=GCS&gt;{{cite book|last=Sampson|first=Gareth C.|title=The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae and the Invasion of the East|year=2008|publisher=[[Pen and Sword Books|Pen &amp; Sword Books Limited]]|isbn=978-1-84415-676-4|page=33|quote=Cyrus the Great, founder of the First Persian Empire (c. 550–330 BC).}}&lt;/ref&gt; ay isang [[imperyo]] sa [[Kanlurang Asya]], na itinatag ni [[Cirong Dakila]]. Sa pinakadakilang lawak nito na ang lawak ay mula sa [[Balkan]] hanggang sa [[Lambak ng Indus]], ay naging isa ito sa mga [[Talaan ng mga pinakamalalaking imperyo|pinakamalalaking imperyo sa kasaysayan]], na sumasaklaw sa 5.5 milyon na kilometrong parisukat, at noon ay naging mas malaki kaysa sa alin mang nakaraang imperyo sa kasaysayan. Bantog ito sa matagumpay na modelo ng isang sentralisadong, pangangasiwang burukratiko (sa pamamagitan ng mga [[satrapa]] sa ilalim ng [[Hari ng mga Hari]]), sa mga pagtayo ng imprastruktura tulad ng mga [[Maharlikang Daan|sistema ng kalsada]] at isang [[Chapar Khaneh|sistema ng koreo]] at sa paggamit ng isang opisyal na wika sa kabuuan ng mga teritoryo nito at sa isang malaking propesyonal na hukbo at sa mga serbisyong sibil, na nagpasigla sa mga katulad na sistema sa mga sumunod na imperyo.&lt;ref name=schmitt-EI-i&gt;[[#refachaemenids-EI|Schmitt]] Achaemenid dynasty (i. The clan and dynasty)&lt;/ref&gt; Kilala ito sa Kanluraning kasaysayan bilang ang katunggali ng mga [[Pólis|Griyegong lungsod-estado]] sa panahon ng mga Digmaang Griyego-Persa at sa pagpapalaya ng mga [[Babilonyong pagkabihag|Hudyong tapon sa Babilonya]]. Ang [[Mausoleo sa Halicarnassus]], na isa sa [[Pitong mga Kamangha-mangha ng Sinaunang Daigdig]], ay itinayo sa isang Helenistikong estilo sa imperyo.

Nang ika-7 siglo BK, ang mga Persa ay namuhay sa timog-kanluraning bahagi ng [[Iranyang Talampas]] sa rehiyon ng [[Persis]],&lt;ref&gt;http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160218163028/http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html |date=2016-02-18 }} Macdonell and Keith, Vedic Index. This is based on the evidence of an [[Assyria|Assyrian]] inscription of 844 BC referring to the Persians as ''Paršu'', and the [[Behistun Inscription]] of [[Darius I]] referring to ''[[Persis|Pārsa]]'' as the area of the Persians. Radhakumud Mookerji (1988). ''Chandragupta Maurya and His Times'' (p. 23). Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-0405-8.&lt;/ref&gt; na naging kanilang sentro.&lt;ref name=book&gt;{{cite book| author = David Sacks |author2=Oswyn Murray |author3=Lisa R. Brody|author4=Oswyn Murray|author5=Lisa R. Brody| title = Encyclopedia of the ancient Greek world| url = https://books.google.com/?id=gsGmuQAACAAJ| year = 2005| publisher = Infobase Publishing| isbn = 978-0-8160-5722-1| pages = 256 (at the right portion of the page)}}&lt;/ref&gt; Mula sa rehiyong ito, sumulong si [[Cirong Dakila]] upang talunin ang [[mga Medo]], ang [[Lydia]], at ang [[Imperyong Neo-Babilonyo]], itinatatag ang Imperyong Akemenida. Ang delegasyon ng kapangyarihan sa mga lokal na pamahalaan ay inaakala na kalaunan ay nagpahina sa kapamahalaan ng hari, na nagsanhi sa paggasta sa mga pag-aaring yaman sa mga pagtatangka upang supilin ang mga lokal na paghihimagsik, at humantong sa kawalan ng pagkakaisa ng mga rehiyon sa panahon ng [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|pagsalakay]] ni [[Alejandro ang Dakila|Alejandrong Dakila]] sa 334 BK.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Ang palagay na ito, gayun pa man, ay hinahamon ng ilang mga modernong iskolar na nakikipagtaltalan na ang Imperyong Akemenida ay hindi humarap sa anumang naturang krisis sa panahon ni Alejandro, na mga panloob na paghalili na pakikibaka sa loob ng pamilyang Akemenida lamang ang kailan man lumapit sa pagpapahina ng imperyo.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Si Alejandro, na malaking tagahanga ni Cirong Dakila, ay kalaunan malulupig ang imperyo sa kabuuan nito nang 330 BK.&lt;ref name=&quot;Ulrich&quot;&gt;{{cite book| author = Ulrich Wilcken| title = Alexander the Great| url = https://books.google.com/?id=WiSZM-LYsk4C| year = 1967| publisher = W. W. Norton &amp; Company| isbn = 978-0-393-00381-9| page = 146}}&lt;/ref&gt; Sa kanyang kamatayan, ang karamihan sa dating teritoryo noong imperyo ay sumailalim sa pamamahala ng [[Ptolemaikong Kaharian]] at [[Imperyong Seleucid]], bilang karagdagan sa iba pang mga menor na mga teritoryo na nakakamit ng pagsasarili sa panahong iyon. Kalaunan ay makakabawi ng kapangyarihan yaong Persang populasyon sa gitnang talampas sa ikalawang siglo BK sa ilalim ng Imperyong Parthian.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt;

Ang makasaysayang tanda ng Imperyong Akemenida ay hindi lamang humangga sa teritoryal at militar na impluwensya nito kundi pati din sa impluwensyang kultura, panlipunan, teknolohikal at relihiyon. Maraming mga [[Atenas|Ateniense]] ang tumaglay ng mga kaugaliang Akemenida sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay sa isang pagpapalitan ng impluwensiya ng kultura,&lt;ref&gt;{{cite book| author = Margaret Christina Miller| title = Athens and Persia in the Fifth Century BC: A Study in Cultural Receptivity| url = https://books.google.com/?id=oGXMMD5rXBQC| year = 2004| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-0-521-60758-2| page = 243}}&lt;/ref&gt; na ang ilan ay inimpleyado ng, o nakaalyado sa mga hari ng Persiya.

==Kasaysayan==
May mga katutubong 'Indo-Aryan' na kung tawagin ngayon ay ''Iranian'' na naninirahan sa lugar na ngayon ay bansang [[Iran]] noong 3000 BCE. Nahahati sila sa dalawang nasyonalidad na: ang mga Persiya at ang mga Mediyano. Noong 625 BCE, nakapaggawa na ang huli ng isang imperyo na pinakamalaki sa lahat ng kaharian sa kanyang panahon.

Bagaman nagsimulang itinatag ang Imperyong Akemenida sa pamumuno ng haring si &quot;Cirong Dakila&quot;, ang naturang pangalang &quot;Akemenida&quot; ay nanggaling sa isang datu na pinangalanang si &quot;Akemenyo (Ingles:Achaemenes) na namuno sa mga katutubong Persiya noong 705 BCE hanggang 675 BCE. Si Akemenyo ang itinuturing na ninuno ng mga haring Akemenida ng Imperyong Persiya.

Nagsimula nang itatag ni [[Cirong Dakila]] ang Imperyong Akemenida noong 550 BCE nang naghasik siya ng rebelusyon ng mga katutubong Persiya laban sa Imperyong Mediyano dahil sa hindi maayos na pamamahala ng haring si Astyages sa kanila. Nilupig ng una ang huli at sinakop yaong imperyo, pero napag-isipan naman ni Ciro na ang mga Persiya at Mediyano ay iisang lahi, kaya pinag-isang lahi niya yaong dalawang nasyonalidad sa pangalang &quot;Persiya. Pagkatapos ng mga pangyayaring iyon, ang kaharian ng Neo-Babylonia sa pamumuno ng haring si Nabonido, na kaalyado niyaong nawasak na imperyo, ay naghasik ng digmaan laban sa bagong imperyong itinatag ni Ciro, gayun rin ang ginawa ng kahariang Lydia sa pamumuno ng haring si Creso; subalit, walang makakatalo sa husay ng haring Persiya sa digmaan, at napasama rin yaong dalawang kaharian sa mga lupain ng Imperyong Persiya. Noong natapos nang sakupin ni Ciro ang mga kahariang ito, ang kanyang imperyo ay tinawag na pinakamalaki sa lahat ng kaharia't imperyo sa sinaunang mundo na nasasaksihan ng mundo.

Pumanaw na si Ciro na tumatanda sa edad na 70 noong Disyembre, 530 BCE. Ipinagpatuloy ng kanyang anak na si [[Cambyses II]] ang pakikidigma sa mga kahariang nakapalibot sa imperyo. Sa ilalim ng kanyang pananakop, nasakop niya ang Ika-26 Dinastiya ng Kahariang Egipto, ngunit sa madugo na paraan naman.

Namatay si Cambyses II noong 522 BCE at inangkin ni [[Darius I]] ang trono ng Persiya. Sa ilalim ng kanyang pamumuno ay nasakop niya ang mga lupaing silangan ng Ilog Indus, mga lupaing nasa hilaga ng ilog na ngayon ay tinatawag na Amu Darya sa Uzbekistan, mga lupaing nasa timog ng Ilog Danube, mga kabundukan ng [[Caucasus]], at mga lupaing hilaga ng [[Gresya]]. Inayos rin niya ang pamamahala sa mga dayuhang nasasakupan ng imperyo sa pamamagitan ng paghirang ng mga lalawigan na kung tawagin sa kanila ay ''satrapy'', na dahilan kung bakit tinawag rin siyang &quot;Ang Dakila&quot;.

Noong panahong ito, natatakot ang mga Griyego sa kalupalupan ng Gresya na baka sakupin sila ng mga Persiya, kaya naghasik ng rebelyon ang mga Griyegong Ionian sa Asia Minor sa tulong ng lungsod-estado ng [[Athens]]. Winasak ni [[Dario I|Dario]] ang rebelyon, at dahil galit siya sa ginawang pagtulong sa mga rebelde ng mga Griyegong Ateneo ay nagsanay siya ng malaking hukbo upang isama ang Gresya sa imperyo. Pinaparoon niyaong hari ang 300,000-malakas na hukbo sa pamumuno ni Datis sa mga baybaying-dagat ng Marathon; nakasagupa niyaong hukbo yaong 10,000-malakas na hukbo ni Miltiades, na isang Griyegong heneral. Umasa si Datis na mananalo siya sa labanan, ngunit nabigo siya; magigiting at matatapang ang mga Griyego at mapagmahal sa kalayaan, naggawa sila ng napakataas na linya ng mga sundalo at sinugod ang napakaraming sundalong Persiya sa gitna ng takot at kamatayan. Nagulat iyong Persiya na heneral sa nangyari; marami sa hukbo niya na namatay at nalaman na lang niya na walang kaya ang mga sandata nila sa mga matataas na sibat-espada ng mga Griyego, kaya dali-dali na bumalik iyong mga sundalong Persiya sa mga barko. Noong narinig ni haring Dario yaong balita'y ipinapapatay niya yaong heneral dahil galit na galit siya sa nangyari sa Marathon. Nagsanay na naman ng napakalaking hukbo iyong hari, subalit namatay siya bago natapos yaon.

Si [[Xerxes|Asuero I]] ang naging hari ng imperyo sa pagkamatay ng kanyang ama; ipinagpatuloy niya ang gawain ng kanyang ama na pagsasanay ng napakalaking hukbo para sa ikalawang paglusob sa Gresya. Sa panahong nakapagsanay na siya ng mahigit 2,600,000-malakas na hukbo upang gibain sa lupa ang lungsod-estado ng Athens at masakop ang lahat ng mga lungsod-estado ng Gresya, pinaparoon niya yaong kanyang napakalaking hukbo sa Thermopylae, na isang makitid na patag na nakapagitan sa bulubundukin sa kaliwa at karagatan sa kanan. Dito nakasagupa niya ang 8,000-malakas na hukbong Griyego sa pamumuno nina Themistocles ng Athens, [[Leonidas I|Leonidas]] ng [[Sparta]], at Demophilus ng Thespia. Tumagal iyong labanan ng tatlong araw, at habang walang humpay ang paglusob ng mga Persiya sa mga posisyon ng mga Griyego ay marami sa una na nalipol dahil sa lubhang dami nila kaya nahihirapan silang makapasok at lumaban sa loob ng lambak ng Thermopylae. Nangyari lamang ang kapanaluhan ng mga Persiya noong itinuro ng isang Griyegong traydor na si Ephialtes sa haring si Asuero ang isang daan upang mapalibutan ang mga Griyego sa lambak; noong nalaman ni Leonidas ito, ipinauwi niya ang karamihan sa kanyang hukbo at naiwan siya kabilang ang kanyang kasamang 300 sundalo na tubong-Sparta, at nilabanan nila ang mga Persiya hanggang sila lahat ay namatay. Pagkatapos noong labanan ay nagalit yaong haring Persiya sa nangyari sapagkat sa laki ng kanyang hukbo'y malaking bahagi niyaon ang nalipol.
==Mga bansang sinakop ayon sa Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun}}
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga [[Akemenida]] mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon. Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyan sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.}}

{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiua]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes|Media]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]</text>
      <sha1>dr1uhbejhkwcgxlba0u2q7ta92x4f0y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957922</id>
      <parentid>1957921</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:44:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga bansang sinakop ayon sa Inksripsiyong Behistun */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20187" xml:space="preserve">

{{Infobox former country
|native_name            = Khshassa&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Daryaee|first1=edited by Touraj|author2=A. Shapour Shahbazi|title=The Oxford handbook of Iranian history|date=2012|publisher=Oxford University Press |url=http://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001/oxfordhb-9780199732159 |location=Oxford|isbn=978-0-19-973215-9|page=131|accessdate=29 December 2016|quote=Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not -- could not -- provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, &quot;the Empire&quot;.}}&lt;/ref&gt;
|conventional_long_name = Imperyong Akemenida
|common_name            = Persiya
|
|continent              = Afroeurasya
|region                 = Malapit na Silangan
|era                    = [[Klasikal na antikidad]]
|government_type        = Monarkiya
||year_start            = 550 BCE
|year_end               = 330 BCE
|life_span              = 550 BCE–330 BCE
|event_start            = [[Persang Paghihimagsik]]
|date_start             = 
|event_end              = [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|Pagbagsak sa Masedonya]]
|date_end               = 
|event1                 = [[Labanan ng Thymbra|Pananakop sa Lydia]]
|date_event1            = 547 BK
|event2                 = [[Labanan ng Opis|Pananakop sa Babilonya]]
|date_event2            = 539 BK
|event3                 = [[Labanan ng Pelusium (525 BK)|Pananakop sa Ehipto]]
|date_event3            = 525 BK
|event4                 = [[Mga Digmaang Griyego-Persa]]
|date_event4            = 499–449 BK
|event5                 = [[Labanan ng Pelusium (343 BK)|Ikalawang pananakop sa Ehipto]]
|date_event5            = 343 BK
|
|p1                     = Imperyong Medo
|flag_p1                = Median Empire.jpg
|p2                     = Imperyong Neo-Babilonio
|flag_p2                = Neo-Babylonian Empire.png
|p3                     = Lydia
|flag_p3                = Map Anatolia ancient regions-en.svg
|p4                     = Ikadalawampu't-anim na Dinastiya ng Ehipto
|flag_p4                = Ancient Egypt map-en.svg
|p5                     = Kaharian ng Gandhara
|flag_p5                = 
|p6                     = Sogdia
|flag_p6                =
|p7                     = Massagetae
|flag_p7                =
|s1                     = Imperyong Masedonyo
|flag_s1                = Vergina Sun - Golden Larnax.png
|border_s1              = no
|s2                     = Ikadalawampu't-walong Dinastiya ng Ehipto
|flag_s2                = 
|
|image_flag             = Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg
|flag                   = Watawat ng Iran
|flag_type              = Watawat ni Ciro ang Dakila
|image_coat             = 
|symbol                 = 
|symbol_type            = 
|image_map              = Achaemenid Empire ~480 BC.png
|image_map_caption      = Ang mapa ng Achaemenid Empire sa pinakamaraming sukat nito sa paligid ng ~ 480 BC.
|
|capital                = [[Babilonya]]&lt;ref name=EY&gt;{{cite book|last=Yarshater|first=Ehsan|authorlink=Ehsan Yarshater|title=The Cambridge History of Iran, Volume 3|year=1993|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-20092-9|page=482|quote=Of the four residences of the Achaemenids named by [[Herodotus]] — [[Ecbatana]], [[Pasargadae]] or [[Persepolis]], [[Susa]] and [[Babylon]] — the last [situated in Iraq] was maintained as their most important capital, the fixed winter quarters, the central office of bureaucracy, exchanged only in the heat of summer for some cool spot in the highlands. Under the [[Seleucid Empire|Seleucids]] and the [[Parthian Empire|Parthians]] the site of the Mesopotamian capital moved a little to the north on the [[Tigris]] — to [[Seleucia]] and [[Ctesiphon]]. It is indeed symbolic that these new foundations were built from the bricks of ancient [[Babylon]], just as later [[Baghdad]], a little further upstream, was built out of the ruins of the [[Sasanian Empire|Sassanian]] double city of [[Al-Mada'in|Seleucia-Ctesiphon]].}}&lt;/ref&gt; (pangunahing kabisera), [[Pasargadae]], [[Ecbatana]], [[Susa]], [[Persepolis]]
|common_languages       = [[Lumang Persa]]{{anchor|infoa}}&lt;sup&gt;[[#inforefa|[a]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Imperyal na Arameo]]{{anchor|infob}}&lt;sup&gt;[[#inforefb|[b]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Akkadiano|Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book| author = Harald Kittel |author2=[[Juliane House]] |author3=Brigitte Schultze|author4=Juliane House|author5=Brigitte Schultze| title = Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction| url = https://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC| year = 2007| publisher = Walter de Gruyter| isbn = 978-3-11-017145-7| pages = 1194–5}}&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Medo|Medo]]&lt;br/&gt;[[Sinaunang Griyego]]&lt;ref name=&quot;Iranian, E. Tucker 2001&quot;&gt;''Greek and Iranian'', E. Tucker, ''A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity'', ed. Anastasios-Phoivos Christidēs, Maria Arapopoulou, Maria Chritē, (Cambridge University Press, 2001), 780.&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Wikang Elamita|Elamita]]&lt;br/&gt; [[Wikang Sumeryo|Sumeryo]]{{anchor|infoc}}&lt;sup&gt;[[#inforefc|[c]]]&lt;/sup&gt;
|religion               = [[Zoroastrianismo]], [[Relihiyong Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Boiy|first=T.|title=Late Achaemenid and Hellenistic Babylon|year=2004|publisher=Peeters Publishers|isbn=978-90-429-1449-0|page=101}}&lt;/ref&gt;
|currency               = [[Daric]], [[siglos]]
|
|leader1                = [[Ciro ang Dakila]]
|leader2                = [[Dario III ng Persiya|Dario III]]
|year_leader1           = 559–529 BCE
|year_leader2           = 336–330 BCE
|title_leader           = Hari (xšāyaϑiya) '''o''' [[Hari ng mga Hari]] (xšāyaϑiya xšāyaϑiyānām)
|
|stat_year1             = 500 BCE
|stat_pop1              = 17 milyon hanggang 35 milyon
|ref_pop1               = &lt;ref name=&quot;Dynamics of Ancient Empires&quot;&gt;{{Cite book|title=The Dynamics of Ancient Empires: State Power from Assyria to Byzantium|last=Morris|first=Ian|last2=Scheidel|first2=Walter|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-975834-0|location=|page=77}}&lt;/ref&gt;
|footnotes              = {{anchor|inforefa}}a. '''[[#infoa|^]]''' Katutubong wika.&lt;br/&gt;{{anchor|inforefb}}b. '''[[#infob|^]]''' [[Opisyal na wika]] at ''[[lingua franca]]''.&lt;ref&gt;Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;{{anchor|inforefc}}c. '''[[#infoc|^]]''' Wikang pampanitikan sa [[Akemenidang Babilonya|Babilonya]].
|stat_area2=5500000|stat_year2=500 BK&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of world-systems research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|accessdate=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|url=http://www.jstor.org/stable/1170959|accessdate=12 September 2016}}&lt;/ref&gt;
}}
{{History of Iran}}
Ang '''Imperyong Akemenida''' (mula sa [[Lumang Persa]] na ''Haxāmanišiya'',&lt;ref&gt;{{cite book|ref=harv|last1=Curtis|first1=Vesta Sarkhosh|authorlink1=Vesta Sarkhosh Curtis|last2=Stewart|first2=Sarah|authorlink2=Sarah Stewart (historian)|title=The Sasanian Era|url=https://books.google.com/books?id=qPVHBAAAQBAJ&amp;pg=PA79|year=2010|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-0-85773-309-2}}&lt;/ref&gt; {{nowrap|c. 550–330 BCE}}), tinatawag ding '''(Unang) Imperyong Persa''',&lt;ref name=GCS&gt;{{cite book|last=Sampson|first=Gareth C.|title=The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae and the Invasion of the East|year=2008|publisher=[[Pen and Sword Books|Pen &amp; Sword Books Limited]]|isbn=978-1-84415-676-4|page=33|quote=Cyrus the Great, founder of the First Persian Empire (c. 550–330 BC).}}&lt;/ref&gt; ay isang [[imperyo]] sa [[Kanlurang Asya]], na itinatag ni [[Cirong Dakila]]. Sa pinakadakilang lawak nito na ang lawak ay mula sa [[Balkan]] hanggang sa [[Lambak ng Indus]], ay naging isa ito sa mga [[Talaan ng mga pinakamalalaking imperyo|pinakamalalaking imperyo sa kasaysayan]], na sumasaklaw sa 5.5 milyon na kilometrong parisukat, at noon ay naging mas malaki kaysa sa alin mang nakaraang imperyo sa kasaysayan. Bantog ito sa matagumpay na modelo ng isang sentralisadong, pangangasiwang burukratiko (sa pamamagitan ng mga [[satrapa]] sa ilalim ng [[Hari ng mga Hari]]), sa mga pagtayo ng imprastruktura tulad ng mga [[Maharlikang Daan|sistema ng kalsada]] at isang [[Chapar Khaneh|sistema ng koreo]] at sa paggamit ng isang opisyal na wika sa kabuuan ng mga teritoryo nito at sa isang malaking propesyonal na hukbo at sa mga serbisyong sibil, na nagpasigla sa mga katulad na sistema sa mga sumunod na imperyo.&lt;ref name=schmitt-EI-i&gt;[[#refachaemenids-EI|Schmitt]] Achaemenid dynasty (i. The clan and dynasty)&lt;/ref&gt; Kilala ito sa Kanluraning kasaysayan bilang ang katunggali ng mga [[Pólis|Griyegong lungsod-estado]] sa panahon ng mga Digmaang Griyego-Persa at sa pagpapalaya ng mga [[Babilonyong pagkabihag|Hudyong tapon sa Babilonya]]. Ang [[Mausoleo sa Halicarnassus]], na isa sa [[Pitong mga Kamangha-mangha ng Sinaunang Daigdig]], ay itinayo sa isang Helenistikong estilo sa imperyo.

Nang ika-7 siglo BK, ang mga Persa ay namuhay sa timog-kanluraning bahagi ng [[Iranyang Talampas]] sa rehiyon ng [[Persis]],&lt;ref&gt;http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160218163028/http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html |date=2016-02-18 }} Macdonell and Keith, Vedic Index. This is based on the evidence of an [[Assyria|Assyrian]] inscription of 844 BC referring to the Persians as ''Paršu'', and the [[Behistun Inscription]] of [[Darius I]] referring to ''[[Persis|Pārsa]]'' as the area of the Persians. Radhakumud Mookerji (1988). ''Chandragupta Maurya and His Times'' (p. 23). Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-0405-8.&lt;/ref&gt; na naging kanilang sentro.&lt;ref name=book&gt;{{cite book| author = David Sacks |author2=Oswyn Murray |author3=Lisa R. Brody|author4=Oswyn Murray|author5=Lisa R. Brody| title = Encyclopedia of the ancient Greek world| url = https://books.google.com/?id=gsGmuQAACAAJ| year = 2005| publisher = Infobase Publishing| isbn = 978-0-8160-5722-1| pages = 256 (at the right portion of the page)}}&lt;/ref&gt; Mula sa rehiyong ito, sumulong si [[Cirong Dakila]] upang talunin ang [[mga Medo]], ang [[Lydia]], at ang [[Imperyong Neo-Babilonyo]], itinatatag ang Imperyong Akemenida. Ang delegasyon ng kapangyarihan sa mga lokal na pamahalaan ay inaakala na kalaunan ay nagpahina sa kapamahalaan ng hari, na nagsanhi sa paggasta sa mga pag-aaring yaman sa mga pagtatangka upang supilin ang mga lokal na paghihimagsik, at humantong sa kawalan ng pagkakaisa ng mga rehiyon sa panahon ng [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|pagsalakay]] ni [[Alejandro ang Dakila|Alejandrong Dakila]] sa 334 BK.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Ang palagay na ito, gayun pa man, ay hinahamon ng ilang mga modernong iskolar na nakikipagtaltalan na ang Imperyong Akemenida ay hindi humarap sa anumang naturang krisis sa panahon ni Alejandro, na mga panloob na paghalili na pakikibaka sa loob ng pamilyang Akemenida lamang ang kailan man lumapit sa pagpapahina ng imperyo.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Si Alejandro, na malaking tagahanga ni Cirong Dakila, ay kalaunan malulupig ang imperyo sa kabuuan nito nang 330 BK.&lt;ref name=&quot;Ulrich&quot;&gt;{{cite book| author = Ulrich Wilcken| title = Alexander the Great| url = https://books.google.com/?id=WiSZM-LYsk4C| year = 1967| publisher = W. W. Norton &amp; Company| isbn = 978-0-393-00381-9| page = 146}}&lt;/ref&gt; Sa kanyang kamatayan, ang karamihan sa dating teritoryo noong imperyo ay sumailalim sa pamamahala ng [[Ptolemaikong Kaharian]] at [[Imperyong Seleucid]], bilang karagdagan sa iba pang mga menor na mga teritoryo na nakakamit ng pagsasarili sa panahong iyon. Kalaunan ay makakabawi ng kapangyarihan yaong Persang populasyon sa gitnang talampas sa ikalawang siglo BK sa ilalim ng Imperyong Parthian.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt;

Ang makasaysayang tanda ng Imperyong Akemenida ay hindi lamang humangga sa teritoryal at militar na impluwensya nito kundi pati din sa impluwensyang kultura, panlipunan, teknolohikal at relihiyon. Maraming mga [[Atenas|Ateniense]] ang tumaglay ng mga kaugaliang Akemenida sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay sa isang pagpapalitan ng impluwensiya ng kultura,&lt;ref&gt;{{cite book| author = Margaret Christina Miller| title = Athens and Persia in the Fifth Century BC: A Study in Cultural Receptivity| url = https://books.google.com/?id=oGXMMD5rXBQC| year = 2004| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-0-521-60758-2| page = 243}}&lt;/ref&gt; na ang ilan ay inimpleyado ng, o nakaalyado sa mga hari ng Persiya.

==Kasaysayan==
May mga katutubong 'Indo-Aryan' na kung tawagin ngayon ay ''Iranian'' na naninirahan sa lugar na ngayon ay bansang [[Iran]] noong 3000 BCE. Nahahati sila sa dalawang nasyonalidad na: ang mga Persiya at ang mga Mediyano. Noong 625 BCE, nakapaggawa na ang huli ng isang imperyo na pinakamalaki sa lahat ng kaharian sa kanyang panahon.

Bagaman nagsimulang itinatag ang Imperyong Akemenida sa pamumuno ng haring si &quot;Cirong Dakila&quot;, ang naturang pangalang &quot;Akemenida&quot; ay nanggaling sa isang datu na pinangalanang si &quot;Akemenyo (Ingles:Achaemenes) na namuno sa mga katutubong Persiya noong 705 BCE hanggang 675 BCE. Si Akemenyo ang itinuturing na ninuno ng mga haring Akemenida ng Imperyong Persiya.

Nagsimula nang itatag ni [[Cirong Dakila]] ang Imperyong Akemenida noong 550 BCE nang naghasik siya ng rebelusyon ng mga katutubong Persiya laban sa Imperyong Mediyano dahil sa hindi maayos na pamamahala ng haring si Astyages sa kanila. Nilupig ng una ang huli at sinakop yaong imperyo, pero napag-isipan naman ni Ciro na ang mga Persiya at Mediyano ay iisang lahi, kaya pinag-isang lahi niya yaong dalawang nasyonalidad sa pangalang &quot;Persiya. Pagkatapos ng mga pangyayaring iyon, ang kaharian ng Neo-Babylonia sa pamumuno ng haring si Nabonido, na kaalyado niyaong nawasak na imperyo, ay naghasik ng digmaan laban sa bagong imperyong itinatag ni Ciro, gayun rin ang ginawa ng kahariang Lydia sa pamumuno ng haring si Creso; subalit, walang makakatalo sa husay ng haring Persiya sa digmaan, at napasama rin yaong dalawang kaharian sa mga lupain ng Imperyong Persiya. Noong natapos nang sakupin ni Ciro ang mga kahariang ito, ang kanyang imperyo ay tinawag na pinakamalaki sa lahat ng kaharia't imperyo sa sinaunang mundo na nasasaksihan ng mundo.

Pumanaw na si Ciro na tumatanda sa edad na 70 noong Disyembre, 530 BCE. Ipinagpatuloy ng kanyang anak na si [[Cambyses II]] ang pakikidigma sa mga kahariang nakapalibot sa imperyo. Sa ilalim ng kanyang pananakop, nasakop niya ang Ika-26 Dinastiya ng Kahariang Egipto, ngunit sa madugo na paraan naman.

Namatay si Cambyses II noong 522 BCE at inangkin ni [[Darius I]] ang trono ng Persiya. Sa ilalim ng kanyang pamumuno ay nasakop niya ang mga lupaing silangan ng Ilog Indus, mga lupaing nasa hilaga ng ilog na ngayon ay tinatawag na Amu Darya sa Uzbekistan, mga lupaing nasa timog ng Ilog Danube, mga kabundukan ng [[Caucasus]], at mga lupaing hilaga ng [[Gresya]]. Inayos rin niya ang pamamahala sa mga dayuhang nasasakupan ng imperyo sa pamamagitan ng paghirang ng mga lalawigan na kung tawagin sa kanila ay ''satrapy'', na dahilan kung bakit tinawag rin siyang &quot;Ang Dakila&quot;.

Noong panahong ito, natatakot ang mga Griyego sa kalupalupan ng Gresya na baka sakupin sila ng mga Persiya, kaya naghasik ng rebelyon ang mga Griyegong Ionian sa Asia Minor sa tulong ng lungsod-estado ng [[Athens]]. Winasak ni [[Dario I|Dario]] ang rebelyon, at dahil galit siya sa ginawang pagtulong sa mga rebelde ng mga Griyegong Ateneo ay nagsanay siya ng malaking hukbo upang isama ang Gresya sa imperyo. Pinaparoon niyaong hari ang 300,000-malakas na hukbo sa pamumuno ni Datis sa mga baybaying-dagat ng Marathon; nakasagupa niyaong hukbo yaong 10,000-malakas na hukbo ni Miltiades, na isang Griyegong heneral. Umasa si Datis na mananalo siya sa labanan, ngunit nabigo siya; magigiting at matatapang ang mga Griyego at mapagmahal sa kalayaan, naggawa sila ng napakataas na linya ng mga sundalo at sinugod ang napakaraming sundalong Persiya sa gitna ng takot at kamatayan. Nagulat iyong Persiya na heneral sa nangyari; marami sa hukbo niya na namatay at nalaman na lang niya na walang kaya ang mga sandata nila sa mga matataas na sibat-espada ng mga Griyego, kaya dali-dali na bumalik iyong mga sundalong Persiya sa mga barko. Noong narinig ni haring Dario yaong balita'y ipinapapatay niya yaong heneral dahil galit na galit siya sa nangyari sa Marathon. Nagsanay na naman ng napakalaking hukbo iyong hari, subalit namatay siya bago natapos yaon.

Si [[Xerxes|Asuero I]] ang naging hari ng imperyo sa pagkamatay ng kanyang ama; ipinagpatuloy niya ang gawain ng kanyang ama na pagsasanay ng napakalaking hukbo para sa ikalawang paglusob sa Gresya. Sa panahong nakapagsanay na siya ng mahigit 2,600,000-malakas na hukbo upang gibain sa lupa ang lungsod-estado ng Athens at masakop ang lahat ng mga lungsod-estado ng Gresya, pinaparoon niya yaong kanyang napakalaking hukbo sa Thermopylae, na isang makitid na patag na nakapagitan sa bulubundukin sa kaliwa at karagatan sa kanan. Dito nakasagupa niya ang 8,000-malakas na hukbong Griyego sa pamumuno nina Themistocles ng Athens, [[Leonidas I|Leonidas]] ng [[Sparta]], at Demophilus ng Thespia. Tumagal iyong labanan ng tatlong araw, at habang walang humpay ang paglusob ng mga Persiya sa mga posisyon ng mga Griyego ay marami sa una na nalipol dahil sa lubhang dami nila kaya nahihirapan silang makapasok at lumaban sa loob ng lambak ng Thermopylae. Nangyari lamang ang kapanaluhan ng mga Persiya noong itinuro ng isang Griyegong traydor na si Ephialtes sa haring si Asuero ang isang daan upang mapalibutan ang mga Griyego sa lambak; noong nalaman ni Leonidas ito, ipinauwi niya ang karamihan sa kanyang hukbo at naiwan siya kabilang ang kanyang kasamang 300 sundalo na tubong-Sparta, at nilabanan nila ang mga Persiya hanggang sila lahat ay namatay. Pagkatapos noong labanan ay nagalit yaong haring Persiya sa nangyari sapagkat sa laki ng kanyang hukbo'y malaking bahagi niyaon ang nalipol.
==Mga bansang sinakop ayon sa Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun}}
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga '''Akemenida''' mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon. Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyan sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.}}

{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiya]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]</text>
      <sha1>bkw04g5dthmhckle7thjd5etoiwdznp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957923</id>
      <parentid>1957922</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:45:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga bansang sinakop ayon sa Inksripsiyong Behistun */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20187" xml:space="preserve">

{{Infobox former country
|native_name            = Khshassa&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Daryaee|first1=edited by Touraj|author2=A. Shapour Shahbazi|title=The Oxford handbook of Iranian history|date=2012|publisher=Oxford University Press |url=http://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001/oxfordhb-9780199732159 |location=Oxford|isbn=978-0-19-973215-9|page=131|accessdate=29 December 2016|quote=Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not -- could not -- provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, &quot;the Empire&quot;.}}&lt;/ref&gt;
|conventional_long_name = Imperyong Akemenida
|common_name            = Persiya
|
|continent              = Afroeurasya
|region                 = Malapit na Silangan
|era                    = [[Klasikal na antikidad]]
|government_type        = Monarkiya
||year_start            = 550 BCE
|year_end               = 330 BCE
|life_span              = 550 BCE–330 BCE
|event_start            = [[Persang Paghihimagsik]]
|date_start             = 
|event_end              = [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|Pagbagsak sa Masedonya]]
|date_end               = 
|event1                 = [[Labanan ng Thymbra|Pananakop sa Lydia]]
|date_event1            = 547 BK
|event2                 = [[Labanan ng Opis|Pananakop sa Babilonya]]
|date_event2            = 539 BK
|event3                 = [[Labanan ng Pelusium (525 BK)|Pananakop sa Ehipto]]
|date_event3            = 525 BK
|event4                 = [[Mga Digmaang Griyego-Persa]]
|date_event4            = 499–449 BK
|event5                 = [[Labanan ng Pelusium (343 BK)|Ikalawang pananakop sa Ehipto]]
|date_event5            = 343 BK
|
|p1                     = Imperyong Medo
|flag_p1                = Median Empire.jpg
|p2                     = Imperyong Neo-Babilonio
|flag_p2                = Neo-Babylonian Empire.png
|p3                     = Lydia
|flag_p3                = Map Anatolia ancient regions-en.svg
|p4                     = Ikadalawampu't-anim na Dinastiya ng Ehipto
|flag_p4                = Ancient Egypt map-en.svg
|p5                     = Kaharian ng Gandhara
|flag_p5                = 
|p6                     = Sogdia
|flag_p6                =
|p7                     = Massagetae
|flag_p7                =
|s1                     = Imperyong Masedonyo
|flag_s1                = Vergina Sun - Golden Larnax.png
|border_s1              = no
|s2                     = Ikadalawampu't-walong Dinastiya ng Ehipto
|flag_s2                = 
|
|image_flag             = Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg
|flag                   = Watawat ng Iran
|flag_type              = Watawat ni Ciro ang Dakila
|image_coat             = 
|symbol                 = 
|symbol_type            = 
|image_map              = Achaemenid Empire ~480 BC.png
|image_map_caption      = Ang mapa ng Achaemenid Empire sa pinakamaraming sukat nito sa paligid ng ~ 480 BC.
|
|capital                = [[Babilonya]]&lt;ref name=EY&gt;{{cite book|last=Yarshater|first=Ehsan|authorlink=Ehsan Yarshater|title=The Cambridge History of Iran, Volume 3|year=1993|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-20092-9|page=482|quote=Of the four residences of the Achaemenids named by [[Herodotus]] — [[Ecbatana]], [[Pasargadae]] or [[Persepolis]], [[Susa]] and [[Babylon]] — the last [situated in Iraq] was maintained as their most important capital, the fixed winter quarters, the central office of bureaucracy, exchanged only in the heat of summer for some cool spot in the highlands. Under the [[Seleucid Empire|Seleucids]] and the [[Parthian Empire|Parthians]] the site of the Mesopotamian capital moved a little to the north on the [[Tigris]] — to [[Seleucia]] and [[Ctesiphon]]. It is indeed symbolic that these new foundations were built from the bricks of ancient [[Babylon]], just as later [[Baghdad]], a little further upstream, was built out of the ruins of the [[Sasanian Empire|Sassanian]] double city of [[Al-Mada'in|Seleucia-Ctesiphon]].}}&lt;/ref&gt; (pangunahing kabisera), [[Pasargadae]], [[Ecbatana]], [[Susa]], [[Persepolis]]
|common_languages       = [[Lumang Persa]]{{anchor|infoa}}&lt;sup&gt;[[#inforefa|[a]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Imperyal na Arameo]]{{anchor|infob}}&lt;sup&gt;[[#inforefb|[b]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Akkadiano|Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book| author = Harald Kittel |author2=[[Juliane House]] |author3=Brigitte Schultze|author4=Juliane House|author5=Brigitte Schultze| title = Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction| url = https://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC| year = 2007| publisher = Walter de Gruyter| isbn = 978-3-11-017145-7| pages = 1194–5}}&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Medo|Medo]]&lt;br/&gt;[[Sinaunang Griyego]]&lt;ref name=&quot;Iranian, E. Tucker 2001&quot;&gt;''Greek and Iranian'', E. Tucker, ''A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity'', ed. Anastasios-Phoivos Christidēs, Maria Arapopoulou, Maria Chritē, (Cambridge University Press, 2001), 780.&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Wikang Elamita|Elamita]]&lt;br/&gt; [[Wikang Sumeryo|Sumeryo]]{{anchor|infoc}}&lt;sup&gt;[[#inforefc|[c]]]&lt;/sup&gt;
|religion               = [[Zoroastrianismo]], [[Relihiyong Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Boiy|first=T.|title=Late Achaemenid and Hellenistic Babylon|year=2004|publisher=Peeters Publishers|isbn=978-90-429-1449-0|page=101}}&lt;/ref&gt;
|currency               = [[Daric]], [[siglos]]
|
|leader1                = [[Ciro ang Dakila]]
|leader2                = [[Dario III ng Persiya|Dario III]]
|year_leader1           = 559–529 BCE
|year_leader2           = 336–330 BCE
|title_leader           = Hari (xšāyaϑiya) '''o''' [[Hari ng mga Hari]] (xšāyaϑiya xšāyaϑiyānām)
|
|stat_year1             = 500 BCE
|stat_pop1              = 17 milyon hanggang 35 milyon
|ref_pop1               = &lt;ref name=&quot;Dynamics of Ancient Empires&quot;&gt;{{Cite book|title=The Dynamics of Ancient Empires: State Power from Assyria to Byzantium|last=Morris|first=Ian|last2=Scheidel|first2=Walter|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-975834-0|location=|page=77}}&lt;/ref&gt;
|footnotes              = {{anchor|inforefa}}a. '''[[#infoa|^]]''' Katutubong wika.&lt;br/&gt;{{anchor|inforefb}}b. '''[[#infob|^]]''' [[Opisyal na wika]] at ''[[lingua franca]]''.&lt;ref&gt;Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;{{anchor|inforefc}}c. '''[[#infoc|^]]''' Wikang pampanitikan sa [[Akemenidang Babilonya|Babilonya]].
|stat_area2=5500000|stat_year2=500 BK&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of world-systems research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|accessdate=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|url=http://www.jstor.org/stable/1170959|accessdate=12 September 2016}}&lt;/ref&gt;
}}
{{History of Iran}}
Ang '''Imperyong Akemenida''' (mula sa [[Lumang Persa]] na ''Haxāmanišiya'',&lt;ref&gt;{{cite book|ref=harv|last1=Curtis|first1=Vesta Sarkhosh|authorlink1=Vesta Sarkhosh Curtis|last2=Stewart|first2=Sarah|authorlink2=Sarah Stewart (historian)|title=The Sasanian Era|url=https://books.google.com/books?id=qPVHBAAAQBAJ&amp;pg=PA79|year=2010|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-0-85773-309-2}}&lt;/ref&gt; {{nowrap|c. 550–330 BCE}}), tinatawag ding '''(Unang) Imperyong Persa''',&lt;ref name=GCS&gt;{{cite book|last=Sampson|first=Gareth C.|title=The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae and the Invasion of the East|year=2008|publisher=[[Pen and Sword Books|Pen &amp; Sword Books Limited]]|isbn=978-1-84415-676-4|page=33|quote=Cyrus the Great, founder of the First Persian Empire (c. 550–330 BC).}}&lt;/ref&gt; ay isang [[imperyo]] sa [[Kanlurang Asya]], na itinatag ni [[Cirong Dakila]]. Sa pinakadakilang lawak nito na ang lawak ay mula sa [[Balkan]] hanggang sa [[Lambak ng Indus]], ay naging isa ito sa mga [[Talaan ng mga pinakamalalaking imperyo|pinakamalalaking imperyo sa kasaysayan]], na sumasaklaw sa 5.5 milyon na kilometrong parisukat, at noon ay naging mas malaki kaysa sa alin mang nakaraang imperyo sa kasaysayan. Bantog ito sa matagumpay na modelo ng isang sentralisadong, pangangasiwang burukratiko (sa pamamagitan ng mga [[satrapa]] sa ilalim ng [[Hari ng mga Hari]]), sa mga pagtayo ng imprastruktura tulad ng mga [[Maharlikang Daan|sistema ng kalsada]] at isang [[Chapar Khaneh|sistema ng koreo]] at sa paggamit ng isang opisyal na wika sa kabuuan ng mga teritoryo nito at sa isang malaking propesyonal na hukbo at sa mga serbisyong sibil, na nagpasigla sa mga katulad na sistema sa mga sumunod na imperyo.&lt;ref name=schmitt-EI-i&gt;[[#refachaemenids-EI|Schmitt]] Achaemenid dynasty (i. The clan and dynasty)&lt;/ref&gt; Kilala ito sa Kanluraning kasaysayan bilang ang katunggali ng mga [[Pólis|Griyegong lungsod-estado]] sa panahon ng mga Digmaang Griyego-Persa at sa pagpapalaya ng mga [[Babilonyong pagkabihag|Hudyong tapon sa Babilonya]]. Ang [[Mausoleo sa Halicarnassus]], na isa sa [[Pitong mga Kamangha-mangha ng Sinaunang Daigdig]], ay itinayo sa isang Helenistikong estilo sa imperyo.

Nang ika-7 siglo BK, ang mga Persa ay namuhay sa timog-kanluraning bahagi ng [[Iranyang Talampas]] sa rehiyon ng [[Persis]],&lt;ref&gt;http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160218163028/http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html |date=2016-02-18 }} Macdonell and Keith, Vedic Index. This is based on the evidence of an [[Assyria|Assyrian]] inscription of 844 BC referring to the Persians as ''Paršu'', and the [[Behistun Inscription]] of [[Darius I]] referring to ''[[Persis|Pārsa]]'' as the area of the Persians. Radhakumud Mookerji (1988). ''Chandragupta Maurya and His Times'' (p. 23). Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-0405-8.&lt;/ref&gt; na naging kanilang sentro.&lt;ref name=book&gt;{{cite book| author = David Sacks |author2=Oswyn Murray |author3=Lisa R. Brody|author4=Oswyn Murray|author5=Lisa R. Brody| title = Encyclopedia of the ancient Greek world| url = https://books.google.com/?id=gsGmuQAACAAJ| year = 2005| publisher = Infobase Publishing| isbn = 978-0-8160-5722-1| pages = 256 (at the right portion of the page)}}&lt;/ref&gt; Mula sa rehiyong ito, sumulong si [[Cirong Dakila]] upang talunin ang [[mga Medo]], ang [[Lydia]], at ang [[Imperyong Neo-Babilonyo]], itinatatag ang Imperyong Akemenida. Ang delegasyon ng kapangyarihan sa mga lokal na pamahalaan ay inaakala na kalaunan ay nagpahina sa kapamahalaan ng hari, na nagsanhi sa paggasta sa mga pag-aaring yaman sa mga pagtatangka upang supilin ang mga lokal na paghihimagsik, at humantong sa kawalan ng pagkakaisa ng mga rehiyon sa panahon ng [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|pagsalakay]] ni [[Alejandro ang Dakila|Alejandrong Dakila]] sa 334 BK.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Ang palagay na ito, gayun pa man, ay hinahamon ng ilang mga modernong iskolar na nakikipagtaltalan na ang Imperyong Akemenida ay hindi humarap sa anumang naturang krisis sa panahon ni Alejandro, na mga panloob na paghalili na pakikibaka sa loob ng pamilyang Akemenida lamang ang kailan man lumapit sa pagpapahina ng imperyo.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Si Alejandro, na malaking tagahanga ni Cirong Dakila, ay kalaunan malulupig ang imperyo sa kabuuan nito nang 330 BK.&lt;ref name=&quot;Ulrich&quot;&gt;{{cite book| author = Ulrich Wilcken| title = Alexander the Great| url = https://books.google.com/?id=WiSZM-LYsk4C| year = 1967| publisher = W. W. Norton &amp; Company| isbn = 978-0-393-00381-9| page = 146}}&lt;/ref&gt; Sa kanyang kamatayan, ang karamihan sa dating teritoryo noong imperyo ay sumailalim sa pamamahala ng [[Ptolemaikong Kaharian]] at [[Imperyong Seleucid]], bilang karagdagan sa iba pang mga menor na mga teritoryo na nakakamit ng pagsasarili sa panahong iyon. Kalaunan ay makakabawi ng kapangyarihan yaong Persang populasyon sa gitnang talampas sa ikalawang siglo BK sa ilalim ng Imperyong Parthian.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt;

Ang makasaysayang tanda ng Imperyong Akemenida ay hindi lamang humangga sa teritoryal at militar na impluwensya nito kundi pati din sa impluwensyang kultura, panlipunan, teknolohikal at relihiyon. Maraming mga [[Atenas|Ateniense]] ang tumaglay ng mga kaugaliang Akemenida sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay sa isang pagpapalitan ng impluwensiya ng kultura,&lt;ref&gt;{{cite book| author = Margaret Christina Miller| title = Athens and Persia in the Fifth Century BC: A Study in Cultural Receptivity| url = https://books.google.com/?id=oGXMMD5rXBQC| year = 2004| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-0-521-60758-2| page = 243}}&lt;/ref&gt; na ang ilan ay inimpleyado ng, o nakaalyado sa mga hari ng Persiya.

==Kasaysayan==
May mga katutubong 'Indo-Aryan' na kung tawagin ngayon ay ''Iranian'' na naninirahan sa lugar na ngayon ay bansang [[Iran]] noong 3000 BCE. Nahahati sila sa dalawang nasyonalidad na: ang mga Persiya at ang mga Mediyano. Noong 625 BCE, nakapaggawa na ang huli ng isang imperyo na pinakamalaki sa lahat ng kaharian sa kanyang panahon.

Bagaman nagsimulang itinatag ang Imperyong Akemenida sa pamumuno ng haring si &quot;Cirong Dakila&quot;, ang naturang pangalang &quot;Akemenida&quot; ay nanggaling sa isang datu na pinangalanang si &quot;Akemenyo (Ingles:Achaemenes) na namuno sa mga katutubong Persiya noong 705 BCE hanggang 675 BCE. Si Akemenyo ang itinuturing na ninuno ng mga haring Akemenida ng Imperyong Persiya.

Nagsimula nang itatag ni [[Cirong Dakila]] ang Imperyong Akemenida noong 550 BCE nang naghasik siya ng rebelusyon ng mga katutubong Persiya laban sa Imperyong Mediyano dahil sa hindi maayos na pamamahala ng haring si Astyages sa kanila. Nilupig ng una ang huli at sinakop yaong imperyo, pero napag-isipan naman ni Ciro na ang mga Persiya at Mediyano ay iisang lahi, kaya pinag-isang lahi niya yaong dalawang nasyonalidad sa pangalang &quot;Persiya. Pagkatapos ng mga pangyayaring iyon, ang kaharian ng Neo-Babylonia sa pamumuno ng haring si Nabonido, na kaalyado niyaong nawasak na imperyo, ay naghasik ng digmaan laban sa bagong imperyong itinatag ni Ciro, gayun rin ang ginawa ng kahariang Lydia sa pamumuno ng haring si Creso; subalit, walang makakatalo sa husay ng haring Persiya sa digmaan, at napasama rin yaong dalawang kaharian sa mga lupain ng Imperyong Persiya. Noong natapos nang sakupin ni Ciro ang mga kahariang ito, ang kanyang imperyo ay tinawag na pinakamalaki sa lahat ng kaharia't imperyo sa sinaunang mundo na nasasaksihan ng mundo.

Pumanaw na si Ciro na tumatanda sa edad na 70 noong Disyembre, 530 BCE. Ipinagpatuloy ng kanyang anak na si [[Cambyses II]] ang pakikidigma sa mga kahariang nakapalibot sa imperyo. Sa ilalim ng kanyang pananakop, nasakop niya ang Ika-26 Dinastiya ng Kahariang Egipto, ngunit sa madugo na paraan naman.

Namatay si Cambyses II noong 522 BCE at inangkin ni [[Darius I]] ang trono ng Persiya. Sa ilalim ng kanyang pamumuno ay nasakop niya ang mga lupaing silangan ng Ilog Indus, mga lupaing nasa hilaga ng ilog na ngayon ay tinatawag na Amu Darya sa Uzbekistan, mga lupaing nasa timog ng Ilog Danube, mga kabundukan ng [[Caucasus]], at mga lupaing hilaga ng [[Gresya]]. Inayos rin niya ang pamamahala sa mga dayuhang nasasakupan ng imperyo sa pamamagitan ng paghirang ng mga lalawigan na kung tawagin sa kanila ay ''satrapy'', na dahilan kung bakit tinawag rin siyang &quot;Ang Dakila&quot;.

Noong panahong ito, natatakot ang mga Griyego sa kalupalupan ng Gresya na baka sakupin sila ng mga Persiya, kaya naghasik ng rebelyon ang mga Griyegong Ionian sa Asia Minor sa tulong ng lungsod-estado ng [[Athens]]. Winasak ni [[Dario I|Dario]] ang rebelyon, at dahil galit siya sa ginawang pagtulong sa mga rebelde ng mga Griyegong Ateneo ay nagsanay siya ng malaking hukbo upang isama ang Gresya sa imperyo. Pinaparoon niyaong hari ang 300,000-malakas na hukbo sa pamumuno ni Datis sa mga baybaying-dagat ng Marathon; nakasagupa niyaong hukbo yaong 10,000-malakas na hukbo ni Miltiades, na isang Griyegong heneral. Umasa si Datis na mananalo siya sa labanan, ngunit nabigo siya; magigiting at matatapang ang mga Griyego at mapagmahal sa kalayaan, naggawa sila ng napakataas na linya ng mga sundalo at sinugod ang napakaraming sundalong Persiya sa gitna ng takot at kamatayan. Nagulat iyong Persiya na heneral sa nangyari; marami sa hukbo niya na namatay at nalaman na lang niya na walang kaya ang mga sandata nila sa mga matataas na sibat-espada ng mga Griyego, kaya dali-dali na bumalik iyong mga sundalong Persiya sa mga barko. Noong narinig ni haring Dario yaong balita'y ipinapapatay niya yaong heneral dahil galit na galit siya sa nangyari sa Marathon. Nagsanay na naman ng napakalaking hukbo iyong hari, subalit namatay siya bago natapos yaon.

Si [[Xerxes|Asuero I]] ang naging hari ng imperyo sa pagkamatay ng kanyang ama; ipinagpatuloy niya ang gawain ng kanyang ama na pagsasanay ng napakalaking hukbo para sa ikalawang paglusob sa Gresya. Sa panahong nakapagsanay na siya ng mahigit 2,600,000-malakas na hukbo upang gibain sa lupa ang lungsod-estado ng Athens at masakop ang lahat ng mga lungsod-estado ng Gresya, pinaparoon niya yaong kanyang napakalaking hukbo sa Thermopylae, na isang makitid na patag na nakapagitan sa bulubundukin sa kaliwa at karagatan sa kanan. Dito nakasagupa niya ang 8,000-malakas na hukbong Griyego sa pamumuno nina Themistocles ng Athens, [[Leonidas I|Leonidas]] ng [[Sparta]], at Demophilus ng Thespia. Tumagal iyong labanan ng tatlong araw, at habang walang humpay ang paglusob ng mga Persiya sa mga posisyon ng mga Griyego ay marami sa una na nalipol dahil sa lubhang dami nila kaya nahihirapan silang makapasok at lumaban sa loob ng lambak ng Thermopylae. Nangyari lamang ang kapanaluhan ng mga Persiya noong itinuro ng isang Griyegong traydor na si Ephialtes sa haring si Asuero ang isang daan upang mapalibutan ang mga Griyego sa lambak; noong nalaman ni Leonidas ito, ipinauwi niya ang karamihan sa kanyang hukbo at naiwan siya kabilang ang kanyang kasamang 300 sundalo na tubong-Sparta, at nilabanan nila ang mga Persiya hanggang sila lahat ay namatay. Pagkatapos noong labanan ay nagalit yaong haring Persiya sa nangyari sapagkat sa laki ng kanyang hukbo'y malaking bahagi niyaon ang nalipol.
==Mga bansang sinakop ayon sa Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun}}
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga '''Akemenida''' mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon, Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyam sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.}}

{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiya]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]</text>
      <sha1>jwxkn5zq7ni50tfu0549ifr50c5v0ii</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957924</id>
      <parentid>1957923</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:49:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20219" xml:space="preserve">

{{Infobox former country
|native_name            = Khshassa&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Daryaee|first1=edited by Touraj|author2=A. Shapour Shahbazi|title=The Oxford handbook of Iranian history|date=2012|publisher=Oxford University Press |url=http://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001/oxfordhb-9780199732159 |location=Oxford|isbn=978-0-19-973215-9|page=131|accessdate=29 December 2016|quote=Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not -- could not -- provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, &quot;the Empire&quot;.}}&lt;/ref&gt;
|conventional_long_name = Imperyong Akemenida
|common_name            = Persiya
|
|continent              = Afroeurasya
|region                 = Malapit na Silangan
|era                    = [[Klasikal na antikidad]]
|government_type        = Monarkiya
||year_start            = 550 BCE
|year_end               = 330 BCE
|life_span              = 550 BCE–330 BCE
|event_start            = [[Paghihimagsika na Persiya]]
|date_start             = 
|event_end              = [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|Pagbagsak sa Macedonia]]
|date_end               = 
|event1                 = [[Labanan ng Thymbra|Pananakop sa Lydia]]
|date_event1            = 547 BCE
|event2                 = [[Labanan ng Opis|Pananakop sa Babilonya]]
|date_event2            = 539 BCE
|event3                 = [[Labanan ng Pelusium (525 BCE)|Pananakop sa Ehipto]]
|date_event3            = 525 BK
|event4                 = [[Mga Digmaang Griyego-Persiya]]
|date_event4            = 499–449 BK
|event5                 = [[Labanan ng Pelusium (343 BCE|Ikalawang pananakop sa Ehipto]]
|date_event5            = 343 BK
|
|p1                     = [[Medes]]
|flag_p1                = Median Empire.jpg
|p2                     = Imperyong Neo-Babilonio
|flag_p2                = Neo-Babylonian Empire.png
|p3                     = Lydia
|flag_p3                = Map Anatolia ancient regions-en.svg
|p4                     = Ikadalawampu't-anim na Dinastiya ng Ehipto
|flag_p4                = Ancient Egypt map-en.svg
|p5                     = Kaharian ng Gandhara
|flag_p5                = 
|p6                     = Sogdia
|flag_p6                =
|p7                     = Massagetae
|flag_p7                =
|s1                     = [[Kaharian ng Macedonia]]
|flag_s1                = Vergina Sun - Golden Larnax.png
|border_s1              = no
|s2                     = [[Ikadalawampu't walong dinastiya ng Ehipto]]
|flag_s2                = 
|
|image_flag             = Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg
|flag                   = Watawat ng Iran
|flag_type              = Watawat ni [[Dakilang Ciro]]
|image_coat             = 
|symbol                 = 
|symbol_type            = 
|image_map              = Achaemenid Empire ~480 BC.png
|image_map_caption      = Ang mapa ng Achaemenid Empire sa pinakamaraming sukat nito sa paligid ng ~ 480 BC.
|
|capital                = [[Babilonya]]&lt;ref name=EY&gt;{{cite book|last=Yarshater|first=Ehsan|authorlink=Ehsan Yarshater|title=The Cambridge History of Iran, Volume 3|year=1993|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-20092-9|page=482|quote=Of the four residences of the Achaemenids named by [[Herodotus]] — [[Ecbatana]], [[Pasargadae]] or [[Persepolis]], [[Susa]] and [[Babylon]] — the last [situated in Iraq] was maintained as their most important capital, the fixed winter quarters, the central office of bureaucracy, exchanged only in the heat of summer for some cool spot in the highlands. Under the [[Seleucid Empire|Seleucids]] and the [[Parthian Empire|Parthians]] the site of the Mesopotamian capital moved a little to the north on the [[Tigris]] — to [[Seleucia]] and [[Ctesiphon]]. It is indeed symbolic that these new foundations were built from the bricks of ancient [[Babylon]], just as later [[Baghdad]], a little further upstream, was built out of the ruins of the [[Sasanian Empire|Sassanian]] double city of [[Al-Mada'in|Seleucia-Ctesiphon]].}}&lt;/ref&gt; (pangunahing kabisera), [[Pasargadae]], [[Ecbatana]], [[Susa]], [[Persepolis]]
|common_languages       = [[Lumang Persiyano]]{{anchor|infoa}}&lt;sup&gt;[[#inforefa|[a]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Imperyal na Arameo]]{{anchor|infob}}&lt;sup&gt;[[#inforefb|[b]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Akkadiano|Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book| author = Harald Kittel |author2=[[Juliane House]] |author3=Brigitte Schultze|author4=Juliane House|author5=Brigitte Schultze| title = Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction| url = https://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC| year = 2007| publisher = Walter de Gruyter| isbn = 978-3-11-017145-7| pages = 1194–5}}&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Medo|Medo]]&lt;br/&gt;[[Sinaunang Griyego]]&lt;ref name=&quot;Iranian, E. Tucker 2001&quot;&gt;''Greek and Iranian'', E. Tucker, ''A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity'', ed. Anastasios-Phoivos Christidēs, Maria Arapopoulou, Maria Chritē, (Cambridge University Press, 2001), 780.&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Wikang Elamita|Elamita]]&lt;br/&gt; [[Wikang Sumeryo|Sumeryo]]{{anchor|infoc}}&lt;sup&gt;[[#inforefc|[c]]]&lt;/sup&gt;
|religion               = [[Zoroastrianismo]], [[Relihiyong Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Boiy|first=T.|title=Late Achaemenid and Hellenistic Babylon|year=2004|publisher=Peeters Publishers|isbn=978-90-429-1449-0|page=101}}&lt;/ref&gt;
|currency               = [[Daric]], [[siglos]]
|
|leader1                = [[Dakilang Ciro]]
|leader2                = [[Dario III ng Persiya]]
|year_leader1           = 559–529 BCE
|year_leader2           = 336–330 BCE
|title_leader           = Hari (xšāyaϑiya) '''o''' [[Hari ng mga Hari]] (xšāyaϑiya xšāyaϑiyānām)
|
|stat_year1             = 500 BCE
|stat_pop1              = 17 milyon hanggang 35 milyon
|ref_pop1               = &lt;ref name=&quot;Dynamics of Ancient Empires&quot;&gt;{{Cite book|title=The Dynamics of Ancient Empires: State Power from Assyria to Byzantium|last=Morris|first=Ian|last2=Scheidel|first2=Walter|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-975834-0|location=|page=77}}&lt;/ref&gt;
|footnotes              = {{anchor|inforefa}}a. '''[[#infoa|^]]''' Katutubong wika.&lt;br/&gt;{{anchor|inforefb}}b. '''[[#infob|^]]''' [[Opisyal na wika]] at ''[[lingua franca]]''.&lt;ref&gt;Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;{{anchor|inforefc}}c. '''[[#infoc|^]]''' Wikang pampanitikan sa [[Akemenidang Babilonya|Babilonya]].
|stat_area2=5500000|stat_year2=500 BK&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of world-systems research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|accessdate=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|url=http://www.jstor.org/stable/1170959|accessdate=12 September 2016}}&lt;/ref&gt;
}}
{{History of Iran}}
Ang '''Imperyong Akemenida''' (mula sa [[Lumang Persiyano]] na ''Haxāmanišiya'',&lt;ref&gt;{{cite book|ref=harv|last1=Curtis|first1=Vesta Sarkhosh|authorlink1=Vesta Sarkhosh Curtis|last2=Stewart|first2=Sarah|authorlink2=Sarah Stewart (historian)|title=The Sasanian Era|url=https://books.google.com/books?id=qPVHBAAAQBAJ&amp;pg=PA79|year=2010|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-0-85773-309-2}}&lt;/ref&gt; {{nowrap|c. 550–330 BCE}}), tinatawag ding '''Ang Unang Imperyong Persiyano''',&lt;ref name=GCS&gt;{{cite book|last=Sampson|first=Gareth C.|title=The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae and the Invasion of the East|year=2008|publisher=[[Pen and Sword Books|Pen &amp; Sword Books Limited]]|isbn=978-1-84415-676-4|page=33|quote=Cyrus the Great, founder of the First Persian Empire (c. 550–330 BC).}}&lt;/ref&gt; ay isang [[imperyo]] sa [[Kanlurang Asya]], na itinatag ni [[Cirong Dakila]]. Sa pinakadakilang lawak nito na ang lawak ay mula sa [[Balkan]] hanggang sa [[Lambak ng Indus]], ay naging isa ito sa mga [[Talaan ng mga pinakamalalaking imperyo|pinakamalalaking imperyo sa kasaysayan]], na sumasaklaw sa 5.5 milyon na kilometrong parisukat, at noon ay naging mas malaki kaysa sa alin mang nakaraang imperyo sa kasaysayan. Bantog ito sa matagumpay na modelo ng isang sentralisadong, pangangasiwang burukratiko (sa pamamagitan ng mga [[satrapa]] sa ilalim ng [[Hari ng mga Hari]]), sa mga pagtayo ng imprastruktura tulad ng mga [[Maharlikang Daan|sistema ng kalsada]] at isang [[Chapar Khaneh|sistema ng koreo]] at sa paggamit ng isang opisyal na wika sa kabuuan ng mga teritoryo nito at sa isang malaking propesyonal na hukbo at sa mga serbisyong sibil, na nagpasigla sa mga katulad na sistema sa mga sumunod na imperyo.&lt;ref name=schmitt-EI-i&gt;[[#refachaemenids-EI|Schmitt]] Achaemenid dynasty (i. The clan and dynasty)&lt;/ref&gt; Kilala ito sa Kanluraning kasaysayan bilang ang katunggali ng mga [[Pólis|Griyegong lungsod-estado]] sa panahon ng mga Digmaang Griyego-Persiyano at sa pagpapalaya ng mga [[Babilonyong pagkabihag|Hudyong tapon sa Babilonya]]. Ang [[Mausoleo sa Halicarnassus]], na isa sa [[Pitong mga Kamangha-mangha ng Sinaunang Daigdig]], ay itinayo sa isang Helenistikong estilo sa imperyo.

Nang ika-7 siglo BCE, ang mga Persiyano ay namuhay sa timog-kanluraning bahagi ng [[Iranyang Talampas]] sa rehiyon ng [[Persis]],&lt;ref&gt;http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160218163028/http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html |date=2016-02-18 }} Macdonell and Keith, Vedic Index. This is based on the evidence of an [[Assyria|Assyrian]] inscription of 844 BC referring to the Persians as ''Paršu'', and the [[Behistun Inscription]] of [[Darius I]] referring to ''[[Persis|Pārsa]]'' as the area of the Persians. Radhakumud Mookerji (1988). ''Chandragupta Maurya and His Times'' (p. 23). Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-0405-8.&lt;/ref&gt; na naging kanilang sentro.&lt;ref name=book&gt;{{cite book| author = David Sacks |author2=Oswyn Murray |author3=Lisa R. Brody|author4=Oswyn Murray|author5=Lisa R. Brody| title = Encyclopedia of the ancient Greek world| url = https://books.google.com/?id=gsGmuQAACAAJ| year = 2005| publisher = Infobase Publishing| isbn = 978-0-8160-5722-1| pages = 256 (at the right portion of the page)}}&lt;/ref&gt; Mula sa rehiyong ito, sumulong si [[Cirong Dakila]] upang talunin ang [[mga Medo]], ang [[Lydia]], at ang [[Imperyong Neo-Babilonyo]], itinatatag ang Imperyong Akemenida. Ang delegasyon ng kapangyarihan sa mga lokal na pamahalaan ay inaakala na kalaunan ay nagpahina sa kapamahalaan ng hari, na nagsanhi sa paggasta sa mga pag-aaring yaman sa mga pagtatangka upang supilin ang mga lokal na paghihimagsik, at humantong sa kawalan ng pagkakaisa ng mga rehiyon sa panahon ng [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|pagsalakay]] ni [[Alejandro ang Dakila|Alejandrong Dakila]] sa 334 BK.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Ang palagay na ito, gayun pa man, ay hinahamon ng ilang mga modernong iskolar na nakikipagtaltalan na ang Imperyong Akemenida ay hindi humarap sa anumang naturang krisis sa panahon ni Alejandro, na mga panloob na paghalili na pakikibaka sa loob ng pamilyang Akemenida lamang ang kailan man lumapit sa pagpapahina ng imperyo.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Si Alejandro, na malaking tagahanga ni Cirong Dakila, ay kalaunan malulupig ang imperyo sa kabuuan nito nang 330 BK.&lt;ref name=&quot;Ulrich&quot;&gt;{{cite book| author = Ulrich Wilcken| title = Alexander the Great| url = https://books.google.com/?id=WiSZM-LYsk4C| year = 1967| publisher = W. W. Norton &amp; Company| isbn = 978-0-393-00381-9| page = 146}}&lt;/ref&gt; Sa kanyang kamatayan, ang karamihan sa dating teritoryo noong imperyo ay sumailalim sa pamamahala ng [[Ptolemaikong Kaharian]] at [[Imperyong Seleucid]], bilang karagdagan sa iba pang mga menor na mga teritoryo na nakakamit ng pagsasarili sa panahong iyon. Kalaunan ay makakabawi ng kapangyarihan yaong Persiyanong populasyon sa gitnang talampas sa ikalawang siglo BK sa ilalim ng Imperyong Parthian.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt;

Ang makasaysayang tanda ng Imperyong Akemenida ay hindi lamang humangga sa teritoryal at militar na impluwensya nito kundi pati din sa impluwensyang kultura, panlipunan, teknolohikal at relihiyon. Maraming mga [[Atenas|Ateniense]] ang tumaglay ng mga kaugaliang Akemenida sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay sa isang pagpapalitan ng impluwensiya ng kultura,&lt;ref&gt;{{cite book| author = Margaret Christina Miller| title = Athens and Persia in the Fifth Century BC: A Study in Cultural Receptivity| url = https://books.google.com/?id=oGXMMD5rXBQC| year = 2004| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-0-521-60758-2| page = 243}}&lt;/ref&gt; na ang ilan ay inimpleyado ng, o nakaalyado sa mga hari ng Persiya.

==Kasaysayan==
May mga katutubong 'Indo-Aryan' na kung tawagin ngayon ay ''Iraniano'' na naninirahan sa lugar na ngayon ay bansang [[Iran]] noong 3000 BCE. Nahahati sila sa dalawang nasyonalidad na: ang mga Persiya at ang mga Mediyano. Noong 625 BCE, nakapaggawa na ang huli ng isang imperyo na pinakamalaki sa lahat ng kaharian sa kanyang panahon.

Bagaman nagsimulang itinatag ang Imperyong Akemenida sa pamumuno ng haring si &quot;Cirong Dakila&quot;, ang naturang pangalang &quot;Akemenida&quot; ay nanggaling sa isang datu na pinangalanang si &quot;Akemenyo (Ingles:Achaemenes) na namuno sa mga katutubong Persiya noong 705 BCE hanggang 675 BCE. Si Akemenyo ang itinuturing na ninuno ng mga haring Akemenida ng Imperyong Persiya.

Nagsimula nang itatag ni [[Cirong Dakila]] ang Imperyong Akemenida noong 550 BCE nang naghasik siya ng rebelusyon ng mga katutubong Persiya laban sa Imperyong Mediyano dahil sa hindi maayos na pamamahala ng haring si Astyages sa kanila. Nilupig ng una ang huli at sinakop yaong imperyo, pero napag-isipan naman ni Ciro na ang mga Persiya at Mediyano ay iisang lahi, kaya pinag-isang lahi niya yaong dalawang nasyonalidad sa pangalang &quot;Persiya. Pagkatapos ng mga pangyayaring iyon, ang kaharian ng Neo-Babylonia sa pamumuno ng haring si Nabonido, na kaalyado niyaong nawasak na imperyo, ay naghasik ng digmaan laban sa bagong imperyong itinatag ni Ciro, gayun rin ang ginawa ng kahariang Lydia sa pamumuno ng haring si Creso; subalit, walang makakatalo sa husay ng haring Persiya sa digmaan, at napasama rin yaong dalawang kaharian sa mga lupain ng Imperyong Persiya. Noong natapos nang sakupin ni Ciro ang mga kahariang ito, ang kanyang imperyo ay tinawag na pinakamalaki sa lahat ng kaharia't imperyo sa sinaunang mundo na nasasaksihan ng mundo.

Pumanaw na si Ciro na tumatanda sa edad na 70 noong Disyembre, 530 BCE. Ipinagpatuloy ng kanyang anak na si [[Cambyses II]] ang pakikidigma sa mga kahariang nakapalibot sa imperyo. Sa ilalim ng kanyang pananakop, nasakop niya ang Ika-26 Dinastiya ng Kahariang Egipto, ngunit sa madugo na paraan naman.

Namatay si Cambyses II noong 522 BCE at inangkin ni [[Darius I]] ang trono ng Persiya. Sa ilalim ng kanyang pamumuno ay nasakop niya ang mga lupaing silangan ng Ilog Indus, mga lupaing nasa hilaga ng ilog na ngayon ay tinatawag na Amu Darya sa Uzbekistan, mga lupaing nasa timog ng Ilog Danube, mga kabundukan ng [[Caucasus]], at mga lupaing hilaga ng [[Gresya]]. Inayos rin niya ang pamamahala sa mga dayuhang nasasakupan ng imperyo sa pamamagitan ng paghirang ng mga lalawigan na kung tawagin sa kanila ay ''satrapy'', na dahilan kung bakit tinawag rin siyang &quot;Ang Dakila&quot;.

Noong panahong ito, natatakot ang mga Griyego sa kalupalupan ng Gresya na baka sakupin sila ng mga Persiya, kaya naghasik ng rebelyon ang mga Griyegong Ionian sa Asia Minor sa tulong ng lungsod-estado ng [[Athens]]. Winasak ni [[Dario I|Dario]] ang rebelyon, at dahil galit siya sa ginawang pagtulong sa mga rebelde ng mga Griyegong Ateneo ay nagsanay siya ng malaking hukbo upang isama ang Gresya sa imperyo. Pinaparoon niyaong hari ang 300,000-malakas na hukbo sa pamumuno ni Datis sa mga baybaying-dagat ng Marathon; nakasagupa niyaong hukbo yaong 10,000-malakas na hukbo ni Miltiades, na isang Griyegong heneral. Umasa si Datis na mananalo siya sa labanan, ngunit nabigo siya; magigiting at matatapang ang mga Griyego at mapagmahal sa kalayaan, naggawa sila ng napakataas na linya ng mga sundalo at sinugod ang napakaraming sundalong Persiya sa gitna ng takot at kamatayan. Nagulat iyong Persiya na heneral sa nangyari; marami sa hukbo niya na namatay at nalaman na lang niya na walang kaya ang mga sandata nila sa mga matataas na sibat-espada ng mga Griyego, kaya dali-dali na bumalik iyong mga sundalong Persiya sa mga barko. Noong narinig ni haring Dario yaong balita'y ipinapapatay niya yaong heneral dahil galit na galit siya sa nangyari sa Marathon. Nagsanay na naman ng napakalaking hukbo iyong hari, subalit namatay siya bago natapos yaon.

Si [[Xerxes|Asuero I]] ang naging hari ng imperyo sa pagkamatay ng kanyang ama; ipinagpatuloy niya ang gawain ng kanyang ama na pagsasanay ng napakalaking hukbo para sa ikalawang paglusob sa Gresya. Sa panahong nakapagsanay na siya ng mahigit 2,600,000-malakas na hukbo upang gibain sa lupa ang lungsod-estado ng Athens at masakop ang lahat ng mga lungsod-estado ng Gresya, pinaparoon niya yaong kanyang napakalaking hukbo sa Thermopylae, na isang makitid na patag na nakapagitan sa bulubundukin sa kaliwa at karagatan sa kanan. Dito nakasagupa niya ang 8,000-malakas na hukbong Griyego sa pamumuno nina Themistocles ng Athens, [[Leonidas I|Leonidas]] ng [[Sparta]], at Demophilus ng Thespia. Tumagal iyong labanan ng tatlong araw, at habang walang humpay ang paglusob ng mga Persiya sa mga posisyon ng mga Griyego ay marami sa una na nalipol dahil sa lubhang dami nila kaya nahihirapan silang makapasok at lumaban sa loob ng lambak ng Thermopylae. Nangyari lamang ang kapanaluhan ng mga Persiya noong itinuro ng isang Griyegong traydor na si Ephialtes sa haring si Asuero ang isang daan upang mapalibutan ang mga Griyego sa lambak; noong nalaman ni Leonidas ito, ipinauwi niya ang karamihan sa kanyang hukbo at naiwan siya kabilang ang kanyang kasamang 300 sundalo na tubong-Sparta, at nilabanan nila ang mga Persiya hanggang sila lahat ay namatay. Pagkatapos noong labanan ay nagalit yaong haring Persiya sa nangyari sapagkat sa laki ng kanyang hukbo'y malaking bahagi niyaon ang nalipol.
==Mga bansang sinakop ayon sa Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun}}
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga '''Akemenida''' mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon, Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyam sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.}}

{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiya]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]</text>
      <sha1>tg6ab98rw5ziykxtwz6sii1uu27mr66</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957925</id>
      <parentid>1957924</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:50:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20209" xml:space="preserve">

{{Infobox former country
|native_name            = Khshassa&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Daryaee|first1=edited by Touraj|author2=A. Shapour Shahbazi|title=The Oxford handbook of Iranian history|date=2012|publisher=Oxford University Press |url=http://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001/oxfordhb-9780199732159 |location=Oxford|isbn=978-0-19-973215-9|page=131|accessdate=29 December 2016|quote=Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not -- could not -- provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, &quot;the Empire&quot;.}}&lt;/ref&gt;
|conventional_long_name = Imperyong Akemenida
|common_name            = Persiya
|
|continent              = Afroeurasya
|region                 = Malapit na Silangan
|era                    = [[Klasikal na antikidad]]
|government_type        = Monarkiya
||year_start            = 550 BCE
|year_end               = 330 BCE
|life_span              = 550 BCE–330 BCE
|event_start            = [[Paghihimagsika na Persiyano]]
|date_start             = 
|event_end              = [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|Pagbagsak sa Macedonia]]
|date_end               = 
|event1                 = [[Labanan ng Thymbra|Pananakop sa Lydia]]
|date_event1            = 547 BCE
|event2                 = [[Labanan ng Opis|Pananakop sa Babilonya]]
|date_event2            = 539 BCE
|event3                 = [[Labanan ng Pelusium (525 BCE)|Pananakop sa Ehipto]]
|date_event3            = 525 BK
|event4                 = [[Mga Digmaang Griyego-Persiya]]
|date_event4            = 499–449 BK
|event5                 = [[Labanan ng Pelusium (343 BCE|Ikalawang pananakop sa Ehipto]]
|date_event5            = 343 BK
|
|p1                     = Medes
|flag_p1                = Median Empire.jpg
|p2                     = Imperyong Neo-Babilonio
|flag_p2                = Neo-Babylonian Empire.png
|p3                     = Lydia
|flag_p3                = Map Anatolia ancient regions-en.svg
|p4                     = Ikadalawampu't-anim na Dinastiya ng Ehipto
|flag_p4                = Ancient Egypt map-en.svg
|p5                     = Kaharian ng Gandhara
|flag_p5                = 
|p6                     = Sogdia
|flag_p6                =
|p7                     = Massagetae
|flag_p7                =
|s1                     = Kaharian ng Macedonia
|flag_s1                = Vergina Sun - Golden Larnax.png
|border_s1              = no
|s2                     = Ikadalawampu't walong dinastiya ng Ehipto
|flag_s2                = 
|
|image_flag             = Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg
|flag                   = Watawat ng Iran
|flag_type              = Watawat ni [[Dakilang Ciro]]
|image_coat             = 
|symbol                 = 
|symbol_type            = 
|image_map              = Achaemenid Empire ~480 BC.png
|image_map_caption      = Ang mapa ng Achaemenid Empire sa pinakamaraming sukat nito sa paligid ng ~ 480 BC.
|
|capital                = [[Babilonya]]&lt;ref name=EY&gt;{{cite book|last=Yarshater|first=Ehsan|authorlink=Ehsan Yarshater|title=The Cambridge History of Iran, Volume 3|year=1993|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-20092-9|page=482|quote=Of the four residences of the Achaemenids named by [[Herodotus]] — [[Ecbatana]], [[Pasargadae]] or [[Persepolis]], [[Susa]] and [[Babylon]] — the last [situated in Iraq] was maintained as their most important capital, the fixed winter quarters, the central office of bureaucracy, exchanged only in the heat of summer for some cool spot in the highlands. Under the [[Seleucid Empire|Seleucids]] and the [[Parthian Empire|Parthians]] the site of the Mesopotamian capital moved a little to the north on the [[Tigris]] — to [[Seleucia]] and [[Ctesiphon]]. It is indeed symbolic that these new foundations were built from the bricks of ancient [[Babylon]], just as later [[Baghdad]], a little further upstream, was built out of the ruins of the [[Sasanian Empire|Sassanian]] double city of [[Al-Mada'in|Seleucia-Ctesiphon]].}}&lt;/ref&gt; (pangunahing kabisera), [[Pasargadae]], [[Ecbatana]], [[Susa]], [[Persepolis]]
|common_languages       = [[Lumang Persiyano]]{{anchor|infoa}}&lt;sup&gt;[[#inforefa|[a]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Imperyal na Arameo]]{{anchor|infob}}&lt;sup&gt;[[#inforefb|[b]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Akkadiano|Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book| author = Harald Kittel |author2=[[Juliane House]] |author3=Brigitte Schultze|author4=Juliane House|author5=Brigitte Schultze| title = Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction| url = https://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC| year = 2007| publisher = Walter de Gruyter| isbn = 978-3-11-017145-7| pages = 1194–5}}&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Medo|Medo]]&lt;br/&gt;[[Sinaunang Griyego]]&lt;ref name=&quot;Iranian, E. Tucker 2001&quot;&gt;''Greek and Iranian'', E. Tucker, ''A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity'', ed. Anastasios-Phoivos Christidēs, Maria Arapopoulou, Maria Chritē, (Cambridge University Press, 2001), 780.&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Wikang Elamita|Elamita]]&lt;br/&gt; [[Wikang Sumeryo|Sumeryo]]{{anchor|infoc}}&lt;sup&gt;[[#inforefc|[c]]]&lt;/sup&gt;
|religion               = [[Zoroastrianismo]], [[Relihiyong Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Boiy|first=T.|title=Late Achaemenid and Hellenistic Babylon|year=2004|publisher=Peeters Publishers|isbn=978-90-429-1449-0|page=101}}&lt;/ref&gt;
|currency               = [[Daric]], [[siglos]]
|
|leader1                = [[Dakilang Ciro]]
|leader2                = [[Dario III ng Persiya]]
|year_leader1           = 559–529 BCE
|year_leader2           = 336–330 BCE
|title_leader           = Hari (xšāyaϑiya) '''o''' [[Hari ng mga Hari]] (xšāyaϑiya xšāyaϑiyānām)
|
|stat_year1             = 500 BCE
|stat_pop1              = 17 milyon hanggang 35 milyon
|ref_pop1               = &lt;ref name=&quot;Dynamics of Ancient Empires&quot;&gt;{{Cite book|title=The Dynamics of Ancient Empires: State Power from Assyria to Byzantium|last=Morris|first=Ian|last2=Scheidel|first2=Walter|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-975834-0|location=|page=77}}&lt;/ref&gt;
|footnotes              = {{anchor|inforefa}}a. '''[[#infoa|^]]''' Katutubong wika.&lt;br/&gt;{{anchor|inforefb}}b. '''[[#infob|^]]''' [[Opisyal na wika]] at ''[[lingua franca]]''.&lt;ref&gt;Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;{{anchor|inforefc}}c. '''[[#infoc|^]]''' Wikang pampanitikan sa [[Akemenidang Babilonya|Babilonya]].
|stat_area2=5500000|stat_year2=500 BK&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of world-systems research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|accessdate=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|url=http://www.jstor.org/stable/1170959|accessdate=12 September 2016}}&lt;/ref&gt;
}}
{{History of Iran}}
Ang '''Imperyong Akemenida''' (mula sa [[Lumang Persiyano]] na ''Haxāmanišiya'',&lt;ref&gt;{{cite book|ref=harv|last1=Curtis|first1=Vesta Sarkhosh|authorlink1=Vesta Sarkhosh Curtis|last2=Stewart|first2=Sarah|authorlink2=Sarah Stewart (historian)|title=The Sasanian Era|url=https://books.google.com/books?id=qPVHBAAAQBAJ&amp;pg=PA79|year=2010|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-0-85773-309-2}}&lt;/ref&gt; {{nowrap|c. 550–330 BCE}}), tinatawag ding '''Ang Unang Imperyong Persiyano''',&lt;ref name=GCS&gt;{{cite book|last=Sampson|first=Gareth C.|title=The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae and the Invasion of the East|year=2008|publisher=[[Pen and Sword Books|Pen &amp; Sword Books Limited]]|isbn=978-1-84415-676-4|page=33|quote=Cyrus the Great, founder of the First Persian Empire (c. 550–330 BC).}}&lt;/ref&gt; ay isang [[imperyo]] sa [[Kanlurang Asya]], na itinatag ni [[Cirong Dakila]]. Sa pinakadakilang lawak nito na ang lawak ay mula sa [[Balkan]] hanggang sa [[Lambak ng Indus]], ay naging isa ito sa mga [[Talaan ng mga pinakamalalaking imperyo|pinakamalalaking imperyo sa kasaysayan]], na sumasaklaw sa 5.5 milyon na kilometrong parisukat, at noon ay naging mas malaki kaysa sa alin mang nakaraang imperyo sa kasaysayan. Bantog ito sa matagumpay na modelo ng isang sentralisadong, pangangasiwang burukratiko (sa pamamagitan ng mga [[satrapa]] sa ilalim ng [[Hari ng mga Hari]]), sa mga pagtayo ng imprastruktura tulad ng mga [[Maharlikang Daan|sistema ng kalsada]] at isang [[Chapar Khaneh|sistema ng koreo]] at sa paggamit ng isang opisyal na wika sa kabuuan ng mga teritoryo nito at sa isang malaking propesyonal na hukbo at sa mga serbisyong sibil, na nagpasigla sa mga katulad na sistema sa mga sumunod na imperyo.&lt;ref name=schmitt-EI-i&gt;[[#refachaemenids-EI|Schmitt]] Achaemenid dynasty (i. The clan and dynasty)&lt;/ref&gt; Kilala ito sa Kanluraning kasaysayan bilang ang katunggali ng mga [[Pólis|Griyegong lungsod-estado]] sa panahon ng mga Digmaang Griyego-Persiyano at sa pagpapalaya ng mga [[Babilonyong pagkabihag|Hudyong tapon sa Babilonya]]. Ang [[Mausoleo sa Halicarnassus]], na isa sa [[Pitong mga Kamangha-mangha ng Sinaunang Daigdig]], ay itinayo sa isang Helenistikong estilo sa imperyo.

Nang ika-7 siglo BCE, ang mga Persiyano ay namuhay sa timog-kanluraning bahagi ng [[Iranyang Talampas]] sa rehiyon ng [[Persis]],&lt;ref&gt;http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160218163028/http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html |date=2016-02-18 }} Macdonell and Keith, Vedic Index. This is based on the evidence of an [[Assyria|Assyrian]] inscription of 844 BC referring to the Persians as ''Paršu'', and the [[Behistun Inscription]] of [[Darius I]] referring to ''[[Persis|Pārsa]]'' as the area of the Persians. Radhakumud Mookerji (1988). ''Chandragupta Maurya and His Times'' (p. 23). Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-0405-8.&lt;/ref&gt; na naging kanilang sentro.&lt;ref name=book&gt;{{cite book| author = David Sacks |author2=Oswyn Murray |author3=Lisa R. Brody|author4=Oswyn Murray|author5=Lisa R. Brody| title = Encyclopedia of the ancient Greek world| url = https://books.google.com/?id=gsGmuQAACAAJ| year = 2005| publisher = Infobase Publishing| isbn = 978-0-8160-5722-1| pages = 256 (at the right portion of the page)}}&lt;/ref&gt; Mula sa rehiyong ito, sumulong si [[Cirong Dakila]] upang talunin ang [[mga Medo]], ang [[Lydia]], at ang [[Imperyong Neo-Babilonyo]], itinatatag ang Imperyong Akemenida. Ang delegasyon ng kapangyarihan sa mga lokal na pamahalaan ay inaakala na kalaunan ay nagpahina sa kapamahalaan ng hari, na nagsanhi sa paggasta sa mga pag-aaring yaman sa mga pagtatangka upang supilin ang mga lokal na paghihimagsik, at humantong sa kawalan ng pagkakaisa ng mga rehiyon sa panahon ng [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|pagsalakay]] ni [[Alejandro ang Dakila|Alejandrong Dakila]] sa 334 BK.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Ang palagay na ito, gayun pa man, ay hinahamon ng ilang mga modernong iskolar na nakikipagtaltalan na ang Imperyong Akemenida ay hindi humarap sa anumang naturang krisis sa panahon ni Alejandro, na mga panloob na paghalili na pakikibaka sa loob ng pamilyang Akemenida lamang ang kailan man lumapit sa pagpapahina ng imperyo.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Si Alejandro, na malaking tagahanga ni Cirong Dakila, ay kalaunan malulupig ang imperyo sa kabuuan nito nang 330 BK.&lt;ref name=&quot;Ulrich&quot;&gt;{{cite book| author = Ulrich Wilcken| title = Alexander the Great| url = https://books.google.com/?id=WiSZM-LYsk4C| year = 1967| publisher = W. W. Norton &amp; Company| isbn = 978-0-393-00381-9| page = 146}}&lt;/ref&gt; Sa kanyang kamatayan, ang karamihan sa dating teritoryo noong imperyo ay sumailalim sa pamamahala ng [[Ptolemaikong Kaharian]] at [[Imperyong Seleucid]], bilang karagdagan sa iba pang mga menor na mga teritoryo na nakakamit ng pagsasarili sa panahong iyon. Kalaunan ay makakabawi ng kapangyarihan yaong Persiyanong populasyon sa gitnang talampas sa ikalawang siglo BK sa ilalim ng Imperyong Parthian.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt;

Ang makasaysayang tanda ng Imperyong Akemenida ay hindi lamang humangga sa teritoryal at militar na impluwensya nito kundi pati din sa impluwensyang kultura, panlipunan, teknolohikal at relihiyon. Maraming mga [[Atenas|Ateniense]] ang tumaglay ng mga kaugaliang Akemenida sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay sa isang pagpapalitan ng impluwensiya ng kultura,&lt;ref&gt;{{cite book| author = Margaret Christina Miller| title = Athens and Persia in the Fifth Century BC: A Study in Cultural Receptivity| url = https://books.google.com/?id=oGXMMD5rXBQC| year = 2004| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-0-521-60758-2| page = 243}}&lt;/ref&gt; na ang ilan ay inimpleyado ng, o nakaalyado sa mga hari ng Persiya.

==Kasaysayan==
May mga katutubong 'Indo-Aryan' na kung tawagin ngayon ay ''Iraniano'' na naninirahan sa lugar na ngayon ay bansang [[Iran]] noong 3000 BCE. Nahahati sila sa dalawang nasyonalidad na: ang mga Persiya at ang mga Mediyano. Noong 625 BCE, nakapaggawa na ang huli ng isang imperyo na pinakamalaki sa lahat ng kaharian sa kanyang panahon.

Bagaman nagsimulang itinatag ang Imperyong Akemenida sa pamumuno ng haring si &quot;Cirong Dakila&quot;, ang naturang pangalang &quot;Akemenida&quot; ay nanggaling sa isang datu na pinangalanang si &quot;Akemenyo (Ingles:Achaemenes) na namuno sa mga katutubong Persiya noong 705 BCE hanggang 675 BCE. Si Akemenyo ang itinuturing na ninuno ng mga haring Akemenida ng Imperyong Persiya.

Nagsimula nang itatag ni [[Cirong Dakila]] ang Imperyong Akemenida noong 550 BCE nang naghasik siya ng rebelusyon ng mga katutubong Persiya laban sa Imperyong Mediyano dahil sa hindi maayos na pamamahala ng haring si Astyages sa kanila. Nilupig ng una ang huli at sinakop yaong imperyo, pero napag-isipan naman ni Ciro na ang mga Persiya at Mediyano ay iisang lahi, kaya pinag-isang lahi niya yaong dalawang nasyonalidad sa pangalang &quot;Persiya. Pagkatapos ng mga pangyayaring iyon, ang kaharian ng Neo-Babylonia sa pamumuno ng haring si Nabonido, na kaalyado niyaong nawasak na imperyo, ay naghasik ng digmaan laban sa bagong imperyong itinatag ni Ciro, gayun rin ang ginawa ng kahariang Lydia sa pamumuno ng haring si Creso; subalit, walang makakatalo sa husay ng haring Persiya sa digmaan, at napasama rin yaong dalawang kaharian sa mga lupain ng Imperyong Persiya. Noong natapos nang sakupin ni Ciro ang mga kahariang ito, ang kanyang imperyo ay tinawag na pinakamalaki sa lahat ng kaharia't imperyo sa sinaunang mundo na nasasaksihan ng mundo.

Pumanaw na si Ciro na tumatanda sa edad na 70 noong Disyembre, 530 BCE. Ipinagpatuloy ng kanyang anak na si [[Cambyses II]] ang pakikidigma sa mga kahariang nakapalibot sa imperyo. Sa ilalim ng kanyang pananakop, nasakop niya ang Ika-26 Dinastiya ng Kahariang Egipto, ngunit sa madugo na paraan naman.

Namatay si Cambyses II noong 522 BCE at inangkin ni [[Darius I]] ang trono ng Persiya. Sa ilalim ng kanyang pamumuno ay nasakop niya ang mga lupaing silangan ng Ilog Indus, mga lupaing nasa hilaga ng ilog na ngayon ay tinatawag na Amu Darya sa Uzbekistan, mga lupaing nasa timog ng Ilog Danube, mga kabundukan ng [[Caucasus]], at mga lupaing hilaga ng [[Gresya]]. Inayos rin niya ang pamamahala sa mga dayuhang nasasakupan ng imperyo sa pamamagitan ng paghirang ng mga lalawigan na kung tawagin sa kanila ay ''satrapy'', na dahilan kung bakit tinawag rin siyang &quot;Ang Dakila&quot;.

Noong panahong ito, natatakot ang mga Griyego sa kalupalupan ng Gresya na baka sakupin sila ng mga Persiya, kaya naghasik ng rebelyon ang mga Griyegong Ionian sa Asia Minor sa tulong ng lungsod-estado ng [[Athens]]. Winasak ni [[Dario I|Dario]] ang rebelyon, at dahil galit siya sa ginawang pagtulong sa mga rebelde ng mga Griyegong Ateneo ay nagsanay siya ng malaking hukbo upang isama ang Gresya sa imperyo. Pinaparoon niyaong hari ang 300,000-malakas na hukbo sa pamumuno ni Datis sa mga baybaying-dagat ng Marathon; nakasagupa niyaong hukbo yaong 10,000-malakas na hukbo ni Miltiades, na isang Griyegong heneral. Umasa si Datis na mananalo siya sa labanan, ngunit nabigo siya; magigiting at matatapang ang mga Griyego at mapagmahal sa kalayaan, naggawa sila ng napakataas na linya ng mga sundalo at sinugod ang napakaraming sundalong Persiya sa gitna ng takot at kamatayan. Nagulat iyong Persiya na heneral sa nangyari; marami sa hukbo niya na namatay at nalaman na lang niya na walang kaya ang mga sandata nila sa mga matataas na sibat-espada ng mga Griyego, kaya dali-dali na bumalik iyong mga sundalong Persiya sa mga barko. Noong narinig ni haring Dario yaong balita'y ipinapapatay niya yaong heneral dahil galit na galit siya sa nangyari sa Marathon. Nagsanay na naman ng napakalaking hukbo iyong hari, subalit namatay siya bago natapos yaon.

Si [[Xerxes|Asuero I]] ang naging hari ng imperyo sa pagkamatay ng kanyang ama; ipinagpatuloy niya ang gawain ng kanyang ama na pagsasanay ng napakalaking hukbo para sa ikalawang paglusob sa Gresya. Sa panahong nakapagsanay na siya ng mahigit 2,600,000-malakas na hukbo upang gibain sa lupa ang lungsod-estado ng Athens at masakop ang lahat ng mga lungsod-estado ng Gresya, pinaparoon niya yaong kanyang napakalaking hukbo sa Thermopylae, na isang makitid na patag na nakapagitan sa bulubundukin sa kaliwa at karagatan sa kanan. Dito nakasagupa niya ang 8,000-malakas na hukbong Griyego sa pamumuno nina Themistocles ng Athens, [[Leonidas I|Leonidas]] ng [[Sparta]], at Demophilus ng Thespia. Tumagal iyong labanan ng tatlong araw, at habang walang humpay ang paglusob ng mga Persiya sa mga posisyon ng mga Griyego ay marami sa una na nalipol dahil sa lubhang dami nila kaya nahihirapan silang makapasok at lumaban sa loob ng lambak ng Thermopylae. Nangyari lamang ang kapanaluhan ng mga Persiya noong itinuro ng isang Griyegong traydor na si Ephialtes sa haring si Asuero ang isang daan upang mapalibutan ang mga Griyego sa lambak; noong nalaman ni Leonidas ito, ipinauwi niya ang karamihan sa kanyang hukbo at naiwan siya kabilang ang kanyang kasamang 300 sundalo na tubong-Sparta, at nilabanan nila ang mga Persiya hanggang sila lahat ay namatay. Pagkatapos noong labanan ay nagalit yaong haring Persiya sa nangyari sapagkat sa laki ng kanyang hukbo'y malaking bahagi niyaon ang nalipol.
==Mga bansang sinakop ayon sa Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun}}
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga '''Akemenida''' mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon, Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyam sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.}}

{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiya]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]</text>
      <sha1>f3w3o5m4jnazmx8d80p2m1946e32z5s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957944</id>
      <parentid>1957925</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:14:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20428" xml:space="preserve">

{{Infobox former country
|native_name            = Khshassa&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Daryaee|first1=edited by Touraj|author2=A. Shapour Shahbazi|title=The Oxford handbook of Iranian history|date=2012|publisher=Oxford University Press |url=http://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001/oxfordhb-9780199732159 |location=Oxford|isbn=978-0-19-973215-9|page=131|accessdate=29 December 2016|quote=Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not -- could not -- provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, &quot;the Empire&quot;.}}&lt;/ref&gt;
|conventional_long_name = Imperyong Akemenida
|common_name            = Persiya
|
|continent              = Afroeurasya
|region                 = Malapit na Silangan
|era                    = [[Klasikal na antikidad]]
|government_type        = Monarkiya
||year_start            = 550 BCE
|year_end               = 330 BCE
|life_span              = 550 BCE–330 BCE
|event_start            = [[Paghihimagsika na Persiyano]]
|date_start             = 
|event_end              = [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|Pagbagsak sa Macedonia]]
|date_end               = 
|event1                 = [[Labanan ng Thymbra|Pananakop sa Lydia]]
|date_event1            = 547 BCE
|event2                 = [[Labanan ng Opis|Pananakop sa Babilonya]]
|date_event2            = 539 BCE
|event3                 = [[Labanan ng Pelusium (525 BCE)|Pananakop sa Ehipto]]
|date_event3            = 525 BK
|event4                 = [[Mga Digmaang Griyego-Persiya]]
|date_event4            = 499–449 BK
|event5                 = [[Labanan ng Pelusium (343 BCE|Ikalawang pananakop sa Ehipto]]
|date_event5            = 343 BK
|
|p1                     = Medes
|flag_p1                = Median Empire.jpg
|p2                     = Imperyong Neo-Babilonio
|flag_p2                = Neo-Babylonian Empire.png
|p3                     = Lydia
|flag_p3                = Map Anatolia ancient regions-en.svg
|p4                     = Ikadalawampu't-anim na Dinastiya ng Ehipto
|flag_p4                = Ancient Egypt map-en.svg
|p5                     = Kaharian ng Gandhara
|flag_p5                = 
|p6                     = Sogdia
|flag_p6                =
|p7                     = Massagetae
|flag_p7                =
|s1                     = Kaharian ng Macedonia
|flag_s1                = Vergina Sun - Golden Larnax.png
|border_s1              = no
|s2                     = Ikadalawampu't walong dinastiya ng Ehipto
|flag_s2                = 
|
|image_flag             = Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg
|flag                   = Watawat ng Iran
|flag_type              = Watawat ni [[Dakilang Ciro]]
|image_coat             = 
|symbol                 = 
|symbol_type            = 
|image_map              = Achaemenid Empire ~480 BC.png
|image_map_caption      = Ang mapa ng Achaemenid Empire sa pinakamaraming sukat nito sa paligid ng ~ 480 BC.
|
|capital                = [[Babilonya]]&lt;ref name=EY&gt;{{cite book|last=Yarshater|first=Ehsan|authorlink=Ehsan Yarshater|title=The Cambridge History of Iran, Volume 3|year=1993|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-20092-9|page=482|quote=Of the four residences of the Achaemenids named by [[Herodotus]] — [[Ecbatana]], [[Pasargadae]] or [[Persepolis]], [[Susa]] and [[Babylon]] — the last [situated in Iraq] was maintained as their most important capital, the fixed winter quarters, the central office of bureaucracy, exchanged only in the heat of summer for some cool spot in the highlands. Under the [[Seleucid Empire|Seleucids]] and the [[Parthian Empire|Parthians]] the site of the Mesopotamian capital moved a little to the north on the [[Tigris]] — to [[Seleucia]] and [[Ctesiphon]]. It is indeed symbolic that these new foundations were built from the bricks of ancient [[Babylon]], just as later [[Baghdad]], a little further upstream, was built out of the ruins of the [[Sasanian Empire|Sassanian]] double city of [[Al-Mada'in|Seleucia-Ctesiphon]].}}&lt;/ref&gt; (pangunahing kabisera), [[Pasargadae]], [[Ecbatana]], [[Susa]], [[Persepolis]]
|common_languages       = [[Lumang Persiyano]]{{anchor|infoa}}&lt;sup&gt;[[#inforefa|[a]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Imperyal na Arameo]]{{anchor|infob}}&lt;sup&gt;[[#inforefb|[b]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Akkadiano|Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book| author = Harald Kittel |author2=[[Juliane House]] |author3=Brigitte Schultze|author4=Juliane House|author5=Brigitte Schultze| title = Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction| url = https://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC| year = 2007| publisher = Walter de Gruyter| isbn = 978-3-11-017145-7| pages = 1194–5}}&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Medo|Medo]]&lt;br/&gt;[[Sinaunang Griyego]]&lt;ref name=&quot;Iranian, E. Tucker 2001&quot;&gt;''Greek and Iranian'', E. Tucker, ''A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity'', ed. Anastasios-Phoivos Christidēs, Maria Arapopoulou, Maria Chritē, (Cambridge University Press, 2001), 780.&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Wikang Elamita|Elamita]]&lt;br/&gt; [[Wikang Sumeryo|Sumeryo]]{{anchor|infoc}}&lt;sup&gt;[[#inforefc|[c]]]&lt;/sup&gt;
|religion               = [[Zoroastrianismo]], [[Relihiyong Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Boiy|first=T.|title=Late Achaemenid and Hellenistic Babylon|year=2004|publisher=Peeters Publishers|isbn=978-90-429-1449-0|page=101}}&lt;/ref&gt;
|currency               = [[Daric]], [[siglos]]
|
|leader1                = [[Dakilang Ciro]]
|leader2                = [[Dario III ng Persiya]]
|year_leader1           = 559–529 BCE
|year_leader2           = 336–330 BCE
|title_leader           = Hari (xšāyaϑiya) '''o''' [[Hari ng mga Hari]] (xšāyaϑiya xšāyaϑiyānām)
|
|stat_year1             = 500 BCE
|stat_pop1              = 17 milyon hanggang 35 milyon
|ref_pop1               = &lt;ref name=&quot;Dynamics of Ancient Empires&quot;&gt;{{Cite book|title=The Dynamics of Ancient Empires: State Power from Assyria to Byzantium|last=Morris|first=Ian|last2=Scheidel|first2=Walter|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-975834-0|location=|page=77}}&lt;/ref&gt;
|footnotes              = {{anchor|inforefa}}a. '''[[#infoa|^]]''' Katutubong wika.&lt;br/&gt;{{anchor|inforefb}}b. '''[[#infob|^]]''' [[Opisyal na wika]] at ''[[lingua franca]]''.&lt;ref&gt;Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;{{anchor|inforefc}}c. '''[[#infoc|^]]''' Wikang pampanitikan sa [[Akemenidang Babilonya|Babilonya]].
|stat_area2=5500000|stat_year2=500 BK&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of world-systems research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|accessdate=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|url=http://www.jstor.org/stable/1170959|accessdate=12 September 2016}}&lt;/ref&gt;
}}
{{History of Iran}}
Ang '''Imperyong Akemenida''' o '''Achaemenida Empire''' (mula sa [[Lumang Persiyano]] na ''Haxāmanišiya'',&lt;ref&gt;{{cite book|ref=harv|last1=Curtis|first1=Vesta Sarkhosh|authorlink1=Vesta Sarkhosh Curtis|last2=Stewart|first2=Sarah|authorlink2=Sarah Stewart (historian)|title=The Sasanian Era|url=https://books.google.com/books?id=qPVHBAAAQBAJ&amp;pg=PA79|year=2010|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-0-85773-309-2}}&lt;/ref&gt; {{nowrap|c. 550–330 BCE}}), tinatawag ding '''Ang Unang Imperyong Persiyano''',&lt;ref name=GCS&gt;{{cite book|last=Sampson|first=Gareth C.|title=The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae and the Invasion of the East|year=2008|publisher=[[Pen and Sword Books|Pen &amp; Sword Books Limited]]|isbn=978-1-84415-676-4|page=33|quote=Cyrus the Great, founder of the First Persian Empire (c. 550–330 BC).}}&lt;/ref&gt; ay isang [[imperyo]] sa [[Kanlurang Asya]], na itinatag ni [[Cirong Dakila]]. Sa pinakadakilang lawak nito na ang lawak ay mula sa [[Balkan]] hanggang sa [[Lambak ng Indus]], ay naging isa ito sa mga [[Talaan ng mga pinakamalalaking imperyo|pinakamalalaking imperyo sa kasaysayan]], na sumasaklaw sa 5.5 milyon na kilometrong parisukat, at noon ay naging mas malaki kaysa sa alin mang nakaraang imperyo sa kasaysayan. Bantog ito sa matagumpay na modelo ng isang sentralisadong, pangangasiwang burukratiko (sa pamamagitan ng mga [[satrapa]] sa ilalim ng [[Hari ng mga Hari]]), sa mga pagtayo ng imprastruktura tulad ng mga [[Maharlikang Daan|sistema ng kalsada]] at isang [[Chapar Khaneh|sistema ng koreo]] at sa paggamit ng isang opisyal na wika sa kabuuan ng mga teritoryo nito at sa isang malaking propesyonal na hukbo at sa mga serbisyong sibil, na nagpasigla sa mga katulad na sistema sa mga sumunod na imperyo.&lt;ref name=schmitt-EI-i&gt;[[#refachaemenids-EI|Schmitt]] Achaemenid dynasty (i. The clan and dynasty)&lt;/ref&gt; Kilala ito sa Kanluraning kasaysayan bilang ang katunggali ng mga [[Pólis|Griyegong lungsod-estado]] sa panahon ng mga Digmaang Griyego-Persiyano at sa pagpapalaya ng mga [[Babilonyong pagkabihag|Hudyong tapon sa Babilonya]]. Ang [[Mausoleo sa Halicarnassus]], na isa sa [[Pitong mga Kamangha-mangha ng Sinaunang Daigdig]], ay itinayo sa isang Helenistikong estilo sa imperyo.
[[File:Achaemenid_Empire_500_BCE.jpg|thumb|upright=1.7|Mapa ng [[Imperyong Akemenida]](Persiya, dilaw) na nagpabagsak sa [[Medes]] noong 550 BCE at [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong 539 BCE.]]
Nang ika-7 siglo BCE, ang mga Persiyano ay namuhay sa timog-kanluraning bahagi ng [[Iranyang Talampas]] sa rehiyon ng [[Persis]],&lt;ref&gt;http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160218163028/http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html |date=2016-02-18 }} Macdonell and Keith, Vedic Index. This is based on the evidence of an [[Assyria|Assyrian]] inscription of 844 BC referring to the Persians as ''Paršu'', and the [[Behistun Inscription]] of [[Darius I]] referring to ''[[Persis|Pārsa]]'' as the area of the Persians. Radhakumud Mookerji (1988). ''Chandragupta Maurya and His Times'' (p. 23). Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-0405-8.&lt;/ref&gt; na naging kanilang sentro.&lt;ref name=book&gt;{{cite book| author = David Sacks |author2=Oswyn Murray |author3=Lisa R. Brody|author4=Oswyn Murray|author5=Lisa R. Brody| title = Encyclopedia of the ancient Greek world| url = https://books.google.com/?id=gsGmuQAACAAJ| year = 2005| publisher = Infobase Publishing| isbn = 978-0-8160-5722-1| pages = 256 (at the right portion of the page)}}&lt;/ref&gt; Mula sa rehiyong ito, sumulong si [[Cirong Dakila]] upang talunin ang [[mga Medo]], ang [[Lydia]], at ang [[Imperyong Neo-Babilonyo]], itinatatag ang Imperyong Akemenida. Ang delegasyon ng kapangyarihan sa mga lokal na pamahalaan ay inaakala na kalaunan ay nagpahina sa kapamahalaan ng hari, na nagsanhi sa paggasta sa mga pag-aaring yaman sa mga pagtatangka upang supilin ang mga lokal na paghihimagsik, at humantong sa kawalan ng pagkakaisa ng mga rehiyon sa panahon ng [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|pagsalakay]] ni [[Alejandro ang Dakila|Alejandrong Dakila]] sa 334 BK.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Ang palagay na ito, gayun pa man, ay hinahamon ng ilang mga modernong iskolar na nakikipagtaltalan na ang Imperyong Akemenida ay hindi humarap sa anumang naturang krisis sa panahon ni Alejandro, na mga panloob na paghalili na pakikibaka sa loob ng pamilyang Akemenida lamang ang kailan man lumapit sa pagpapahina ng imperyo.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Si Alejandro, na malaking tagahanga ni Cirong Dakila, ay kalaunan malulupig ang imperyo sa kabuuan nito nang 330 BK.&lt;ref name=&quot;Ulrich&quot;&gt;{{cite book| author = Ulrich Wilcken| title = Alexander the Great| url = https://books.google.com/?id=WiSZM-LYsk4C| year = 1967| publisher = W. W. Norton &amp; Company| isbn = 978-0-393-00381-9| page = 146}}&lt;/ref&gt; Sa kanyang kamatayan, ang karamihan sa dating teritoryo noong imperyo ay sumailalim sa pamamahala ng [[Ptolemaikong Kaharian]] at [[Imperyong Seleucid]], bilang karagdagan sa iba pang mga menor na mga teritoryo na nakakamit ng pagsasarili sa panahong iyon. Kalaunan ay makakabawi ng kapangyarihan yaong Persiyanong populasyon sa gitnang talampas sa ikalawang siglo BK sa ilalim ng Imperyong Parthian.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt;

Ang makasaysayang tanda ng Imperyong Akemenida ay hindi lamang humangga sa teritoryal at militar na impluwensya nito kundi pati din sa impluwensyang kultura, panlipunan, teknolohikal at relihiyon. Maraming mga [[Atenas|Ateniense]] ang tumaglay ng mga kaugaliang Akemenida sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay sa isang pagpapalitan ng impluwensiya ng kultura,&lt;ref&gt;{{cite book| author = Margaret Christina Miller| title = Athens and Persia in the Fifth Century BC: A Study in Cultural Receptivity| url = https://books.google.com/?id=oGXMMD5rXBQC| year = 2004| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-0-521-60758-2| page = 243}}&lt;/ref&gt; na ang ilan ay inimpleyado ng, o nakaalyado sa mga hari ng Persiya.

==Kasaysayan==
May mga katutubong 'Indo-Aryan' na kung tawagin ngayon ay ''Iraniano'' na naninirahan sa lugar na ngayon ay bansang [[Iran]] noong 3000 BCE. Nahahati sila sa dalawang nasyonalidad na: ang mga Persiya at ang mga Mediyano. Noong 625 BCE, nakapaggawa na ang huli ng isang imperyo na pinakamalaki sa lahat ng kaharian sa kanyang panahon.

Bagaman nagsimulang itinatag ang Imperyong Akemenida sa pamumuno ng haring si &quot;Cirong Dakila&quot;, ang naturang pangalang &quot;Akemenida&quot; ay nanggaling sa isang datu na pinangalanang si &quot;Akemenyo (Ingles:Achaemenes) na namuno sa mga katutubong Persiya noong 705 BCE hanggang 675 BCE. Si Akemenyo ang itinuturing na ninuno ng mga haring Akemenida ng Imperyong Persiya.

Nagsimula nang itatag ni [[Cirong Dakila]] ang Imperyong Akemenida noong 550 BCE nang naghasik siya ng rebelusyon ng mga katutubong Persiya laban sa Imperyong Mediyano dahil sa hindi maayos na pamamahala ng haring si Astyages sa kanila. Nilupig ng una ang huli at sinakop yaong imperyo, pero napag-isipan naman ni Ciro na ang mga Persiya at Mediyano ay iisang lahi, kaya pinag-isang lahi niya yaong dalawang nasyonalidad sa pangalang &quot;Persiya. Pagkatapos ng mga pangyayaring iyon, ang kaharian ng Neo-Babylonia sa pamumuno ng haring si Nabonido, na kaalyado niyaong nawasak na imperyo, ay naghasik ng digmaan laban sa bagong imperyong itinatag ni Ciro, gayun rin ang ginawa ng kahariang Lydia sa pamumuno ng haring si Creso; subalit, walang makakatalo sa husay ng haring Persiya sa digmaan, at napasama rin yaong dalawang kaharian sa mga lupain ng Imperyong Persiya. Noong natapos nang sakupin ni Ciro ang mga kahariang ito, ang kanyang imperyo ay tinawag na pinakamalaki sa lahat ng kaharia't imperyo sa sinaunang mundo na nasasaksihan ng mundo.

Pumanaw na si Ciro na tumatanda sa edad na 70 noong Disyembre, 530 BCE. Ipinagpatuloy ng kanyang anak na si [[Cambyses II]] ang pakikidigma sa mga kahariang nakapalibot sa imperyo. Sa ilalim ng kanyang pananakop, nasakop niya ang Ika-26 Dinastiya ng Kahariang Egipto, ngunit sa madugo na paraan naman.

Namatay si Cambyses II noong 522 BCE at inangkin ni [[Darius I]] ang trono ng Persiya. Sa ilalim ng kanyang pamumuno ay nasakop niya ang mga lupaing silangan ng Ilog Indus, mga lupaing nasa hilaga ng ilog na ngayon ay tinatawag na Amu Darya sa Uzbekistan, mga lupaing nasa timog ng Ilog Danube, mga kabundukan ng [[Caucasus]], at mga lupaing hilaga ng [[Gresya]]. Inayos rin niya ang pamamahala sa mga dayuhang nasasakupan ng imperyo sa pamamagitan ng paghirang ng mga lalawigan na kung tawagin sa kanila ay ''satrapy'', na dahilan kung bakit tinawag rin siyang &quot;Ang Dakila&quot;.

Noong panahong ito, natatakot ang mga Griyego sa kalupalupan ng Gresya na baka sakupin sila ng mga Persiya, kaya naghasik ng rebelyon ang mga Griyegong Ionian sa Asia Minor sa tulong ng lungsod-estado ng [[Athens]]. Winasak ni [[Dario I|Dario]] ang rebelyon, at dahil galit siya sa ginawang pagtulong sa mga rebelde ng mga Griyegong Ateneo ay nagsanay siya ng malaking hukbo upang isama ang Gresya sa imperyo. Pinaparoon niyaong hari ang 300,000-malakas na hukbo sa pamumuno ni Datis sa mga baybaying-dagat ng Marathon; nakasagupa niyaong hukbo yaong 10,000-malakas na hukbo ni Miltiades, na isang Griyegong heneral. Umasa si Datis na mananalo siya sa labanan, ngunit nabigo siya; magigiting at matatapang ang mga Griyego at mapagmahal sa kalayaan, naggawa sila ng napakataas na linya ng mga sundalo at sinugod ang napakaraming sundalong Persiya sa gitna ng takot at kamatayan. Nagulat iyong Persiya na heneral sa nangyari; marami sa hukbo niya na namatay at nalaman na lang niya na walang kaya ang mga sandata nila sa mga matataas na sibat-espada ng mga Griyego, kaya dali-dali na bumalik iyong mga sundalong Persiya sa mga barko. Noong narinig ni haring Dario yaong balita'y ipinapapatay niya yaong heneral dahil galit na galit siya sa nangyari sa Marathon. Nagsanay na naman ng napakalaking hukbo iyong hari, subalit namatay siya bago natapos yaon.

Si [[Xerxes|Asuero I]] ang naging hari ng imperyo sa pagkamatay ng kanyang ama; ipinagpatuloy niya ang gawain ng kanyang ama na pagsasanay ng napakalaking hukbo para sa ikalawang paglusob sa Gresya. Sa panahong nakapagsanay na siya ng mahigit 2,600,000-malakas na hukbo upang gibain sa lupa ang lungsod-estado ng Athens at masakop ang lahat ng mga lungsod-estado ng Gresya, pinaparoon niya yaong kanyang napakalaking hukbo sa Thermopylae, na isang makitid na patag na nakapagitan sa bulubundukin sa kaliwa at karagatan sa kanan. Dito nakasagupa niya ang 8,000-malakas na hukbong Griyego sa pamumuno nina Themistocles ng Athens, [[Leonidas I|Leonidas]] ng [[Sparta]], at Demophilus ng Thespia. Tumagal iyong labanan ng tatlong araw, at habang walang humpay ang paglusob ng mga Persiya sa mga posisyon ng mga Griyego ay marami sa una na nalipol dahil sa lubhang dami nila kaya nahihirapan silang makapasok at lumaban sa loob ng lambak ng Thermopylae. Nangyari lamang ang kapanaluhan ng mga Persiya noong itinuro ng isang Griyegong traydor na si Ephialtes sa haring si Asuero ang isang daan upang mapalibutan ang mga Griyego sa lambak; noong nalaman ni Leonidas ito, ipinauwi niya ang karamihan sa kanyang hukbo at naiwan siya kabilang ang kanyang kasamang 300 sundalo na tubong-Sparta, at nilabanan nila ang mga Persiya hanggang sila lahat ay namatay. Pagkatapos noong labanan ay nagalit yaong haring Persiya sa nangyari sapagkat sa laki ng kanyang hukbo'y malaking bahagi niyaon ang nalipol.
==Mga bansang sinakop ayon sa Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun}}
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga '''Akemenida''' mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon, Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyam sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.}}

{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiya]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]</text>
      <sha1>33062m2o1z8bx2vjzj6fraevqlkou8d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957945</id>
      <parentid>1957944</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:15:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20394" xml:space="preserve">

{{Infobox former country
|native_name            = Khshassa&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Daryaee|first1=edited by Touraj|author2=A. Shapour Shahbazi|title=The Oxford handbook of Iranian history|date=2012|publisher=Oxford University Press |url=http://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001/oxfordhb-9780199732159 |location=Oxford|isbn=978-0-19-973215-9|page=131|accessdate=29 December 2016|quote=Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not -- could not -- provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, &quot;the Empire&quot;.}}&lt;/ref&gt;
|conventional_long_name = Imperyong Akemenida
|common_name            = Persiya
|
|continent              = Afroeurasya
|region                 = Malapit na Silangan
|era                    = [[Klasikal na antikidad]]
|government_type        = Monarkiya
||year_start            = 550 BCE
|year_end               = 330 BCE
|life_span              = 550 BCE–330 BCE
|event_start            = [[Paghihimagsika na Persiyano]]
|date_start             = 
|event_end              = [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|Pagbagsak sa Macedonia]]
|date_end               = 
|event1                 = [[Labanan ng Thymbra|Pananakop sa Lydia]]
|date_event1            = 547 BCE
|event2                 = [[Labanan ng Opis|Pananakop sa Babilonya]]
|date_event2            = 539 BCE
|event3                 = [[Labanan ng Pelusium (525 BCE)|Pananakop sa Ehipto]]
|date_event3            = 525 BK
|event4                 = [[Mga Digmaang Griyego-Persiya]]
|date_event4            = 499–449 BK
|event5                 = [[Labanan ng Pelusium (343 BCE|Ikalawang pananakop sa Ehipto]]
|date_event5            = 343 BK
|
|p1                     = Medes
|flag_p1                = Median Empire.jpg
|p2                     = Imperyong Neo-Babilonio
|flag_p2                = Neo-Babylonian Empire.png
|p3                     = Lydia
|flag_p3                = Map Anatolia ancient regions-en.svg
|p4                     = Ikadalawampu't-anim na Dinastiya ng Ehipto
|flag_p4                = Ancient Egypt map-en.svg
|p5                     = Kaharian ng Gandhara
|flag_p5                = 
|p6                     = Sogdia
|flag_p6                =
|p7                     = Massagetae
|flag_p7                =
|s1                     = Kaharian ng Macedonia
|flag_s1                = Vergina Sun - Golden Larnax.png
|border_s1              = no
|s2                     = Ikadalawampu't walong dinastiya ng Ehipto
|flag_s2                = 
|
|image_flag             = Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg
|flag                   = Watawat ng Iran
|flag_type              = Watawat ni Dakilang Ciro
|image_coat             = 
|symbol                 = 
|symbol_type            = 
|image_map              = Achaemenid Empire ~480 BC.png
|image_map_caption      = Ang mapa ng Imperyong Akemenida (dilaw) ca. 480 BCE.
|
|capital                = [[Babilonya]]&lt;ref name=EY&gt;{{cite book|last=Yarshater|first=Ehsan|authorlink=Ehsan Yarshater|title=The Cambridge History of Iran, Volume 3|year=1993|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-20092-9|page=482|quote=Of the four residences of the Achaemenids named by [[Herodotus]] — [[Ecbatana]], [[Pasargadae]] or [[Persepolis]], [[Susa]] and [[Babylon]] — the last [situated in Iraq] was maintained as their most important capital, the fixed winter quarters, the central office of bureaucracy, exchanged only in the heat of summer for some cool spot in the highlands. Under the [[Seleucid Empire|Seleucids]] and the [[Parthian Empire|Parthians]] the site of the Mesopotamian capital moved a little to the north on the [[Tigris]] — to [[Seleucia]] and [[Ctesiphon]]. It is indeed symbolic that these new foundations were built from the bricks of ancient [[Babylon]], just as later [[Baghdad]], a little further upstream, was built out of the ruins of the [[Sasanian Empire|Sassanian]] double city of [[Al-Mada'in|Seleucia-Ctesiphon]].}}&lt;/ref&gt; (pangunahing kabisera), [[Pasargadae]], [[Ecbatana]], [[Susa]], [[Persepolis]]
|common_languages       = [[Lumang Persiyano]]{{anchor|infoa}}&lt;sup&gt;[[#inforefa|[a]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Imperyal na Arameo]]{{anchor|infob}}&lt;sup&gt;[[#inforefb|[b]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Akkadiano|Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book| author = Harald Kittel |author2=[[Juliane House]] |author3=Brigitte Schultze|author4=Juliane House|author5=Brigitte Schultze| title = Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction| url = https://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC| year = 2007| publisher = Walter de Gruyter| isbn = 978-3-11-017145-7| pages = 1194–5}}&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Medo|Medo]]&lt;br/&gt;[[Sinaunang Griyego]]&lt;ref name=&quot;Iranian, E. Tucker 2001&quot;&gt;''Greek and Iranian'', E. Tucker, ''A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity'', ed. Anastasios-Phoivos Christidēs, Maria Arapopoulou, Maria Chritē, (Cambridge University Press, 2001), 780.&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Wikang Elamita|Elamita]]&lt;br/&gt; [[Wikang Sumeryo|Sumeryo]]{{anchor|infoc}}&lt;sup&gt;[[#inforefc|[c]]]&lt;/sup&gt;
|religion               = [[Zoroastrianismo]], [[Relihiyong Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Boiy|first=T.|title=Late Achaemenid and Hellenistic Babylon|year=2004|publisher=Peeters Publishers|isbn=978-90-429-1449-0|page=101}}&lt;/ref&gt;
|currency               = [[Daric]], [[siglos]]
|
|leader1                = [[Dakilang Ciro]]
|leader2                = [[Dario III ng Persiya]]
|year_leader1           = 559–529 BCE
|year_leader2           = 336–330 BCE
|title_leader           = Hari (xšāyaϑiya) '''o''' [[Hari ng mga Hari]] (xšāyaϑiya xšāyaϑiyānām)
|
|stat_year1             = 500 BCE
|stat_pop1              = 17 milyon hanggang 35 milyon
|ref_pop1               = &lt;ref name=&quot;Dynamics of Ancient Empires&quot;&gt;{{Cite book|title=The Dynamics of Ancient Empires: State Power from Assyria to Byzantium|last=Morris|first=Ian|last2=Scheidel|first2=Walter|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-975834-0|location=|page=77}}&lt;/ref&gt;
|footnotes              = {{anchor|inforefa}}a. '''[[#infoa|^]]''' Katutubong wika.&lt;br/&gt;{{anchor|inforefb}}b. '''[[#infob|^]]''' [[Opisyal na wika]] at ''[[lingua franca]]''.&lt;ref&gt;Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;{{anchor|inforefc}}c. '''[[#infoc|^]]''' Wikang pampanitikan sa [[Akemenidang Babilonya|Babilonya]].
|stat_area2=5500000|stat_year2=500 BK&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of world-systems research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|accessdate=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|url=http://www.jstor.org/stable/1170959|accessdate=12 September 2016}}&lt;/ref&gt;
}}
{{History of Iran}}
Ang '''Imperyong Akemenida''' o '''Achaemenida Empire''' (mula sa [[Lumang Persiyano]] na ''Haxāmanišiya'',&lt;ref&gt;{{cite book|ref=harv|last1=Curtis|first1=Vesta Sarkhosh|authorlink1=Vesta Sarkhosh Curtis|last2=Stewart|first2=Sarah|authorlink2=Sarah Stewart (historian)|title=The Sasanian Era|url=https://books.google.com/books?id=qPVHBAAAQBAJ&amp;pg=PA79|year=2010|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-0-85773-309-2}}&lt;/ref&gt; {{nowrap|c. 550–330 BCE}}), tinatawag ding '''Ang Unang Imperyong Persiyano''',&lt;ref name=GCS&gt;{{cite book|last=Sampson|first=Gareth C.|title=The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae and the Invasion of the East|year=2008|publisher=[[Pen and Sword Books|Pen &amp; Sword Books Limited]]|isbn=978-1-84415-676-4|page=33|quote=Cyrus the Great, founder of the First Persian Empire (c. 550–330 BC).}}&lt;/ref&gt; ay isang [[imperyo]] sa [[Kanlurang Asya]], na itinatag ni [[Cirong Dakila]]. Sa pinakadakilang lawak nito na ang lawak ay mula sa [[Balkan]] hanggang sa [[Lambak ng Indus]], ay naging isa ito sa mga [[Talaan ng mga pinakamalalaking imperyo|pinakamalalaking imperyo sa kasaysayan]], na sumasaklaw sa 5.5 milyon na kilometrong parisukat, at noon ay naging mas malaki kaysa sa alin mang nakaraang imperyo sa kasaysayan. Bantog ito sa matagumpay na modelo ng isang sentralisadong, pangangasiwang burukratiko (sa pamamagitan ng mga [[satrapa]] sa ilalim ng [[Hari ng mga Hari]]), sa mga pagtayo ng imprastruktura tulad ng mga [[Maharlikang Daan|sistema ng kalsada]] at isang [[Chapar Khaneh|sistema ng koreo]] at sa paggamit ng isang opisyal na wika sa kabuuan ng mga teritoryo nito at sa isang malaking propesyonal na hukbo at sa mga serbisyong sibil, na nagpasigla sa mga katulad na sistema sa mga sumunod na imperyo.&lt;ref name=schmitt-EI-i&gt;[[#refachaemenids-EI|Schmitt]] Achaemenid dynasty (i. The clan and dynasty)&lt;/ref&gt; Kilala ito sa Kanluraning kasaysayan bilang ang katunggali ng mga [[Pólis|Griyegong lungsod-estado]] sa panahon ng mga Digmaang Griyego-Persiyano at sa pagpapalaya ng mga [[Babilonyong pagkabihag|Hudyong tapon sa Babilonya]]. Ang [[Mausoleo sa Halicarnassus]], na isa sa [[Pitong mga Kamangha-mangha ng Sinaunang Daigdig]], ay itinayo sa isang Helenistikong estilo sa imperyo.
[[File:Achaemenid_Empire_500_BCE.jpg|thumb|upright=1.7|Mapa ng [[Imperyong Akemenida]](Persiya, dilaw) na nagpabagsak sa [[Medes]] noong 550 BCE at [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong 539 BCE.]]
Nang ika-7 siglo BCE, ang mga Persiyano ay namuhay sa timog-kanluraning bahagi ng [[Iranyang Talampas]] sa rehiyon ng [[Persis]],&lt;ref&gt;http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160218163028/http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html |date=2016-02-18 }} Macdonell and Keith, Vedic Index. This is based on the evidence of an [[Assyria|Assyrian]] inscription of 844 BC referring to the Persians as ''Paršu'', and the [[Behistun Inscription]] of [[Darius I]] referring to ''[[Persis|Pārsa]]'' as the area of the Persians. Radhakumud Mookerji (1988). ''Chandragupta Maurya and His Times'' (p. 23). Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-0405-8.&lt;/ref&gt; na naging kanilang sentro.&lt;ref name=book&gt;{{cite book| author = David Sacks |author2=Oswyn Murray |author3=Lisa R. Brody|author4=Oswyn Murray|author5=Lisa R. Brody| title = Encyclopedia of the ancient Greek world| url = https://books.google.com/?id=gsGmuQAACAAJ| year = 2005| publisher = Infobase Publishing| isbn = 978-0-8160-5722-1| pages = 256 (at the right portion of the page)}}&lt;/ref&gt; Mula sa rehiyong ito, sumulong si [[Cirong Dakila]] upang talunin ang [[mga Medo]], ang [[Lydia]], at ang [[Imperyong Neo-Babilonyo]], itinatatag ang Imperyong Akemenida. Ang delegasyon ng kapangyarihan sa mga lokal na pamahalaan ay inaakala na kalaunan ay nagpahina sa kapamahalaan ng hari, na nagsanhi sa paggasta sa mga pag-aaring yaman sa mga pagtatangka upang supilin ang mga lokal na paghihimagsik, at humantong sa kawalan ng pagkakaisa ng mga rehiyon sa panahon ng [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|pagsalakay]] ni [[Alejandro ang Dakila|Alejandrong Dakila]] sa 334 BK.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Ang palagay na ito, gayun pa man, ay hinahamon ng ilang mga modernong iskolar na nakikipagtaltalan na ang Imperyong Akemenida ay hindi humarap sa anumang naturang krisis sa panahon ni Alejandro, na mga panloob na paghalili na pakikibaka sa loob ng pamilyang Akemenida lamang ang kailan man lumapit sa pagpapahina ng imperyo.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Si Alejandro, na malaking tagahanga ni Cirong Dakila, ay kalaunan malulupig ang imperyo sa kabuuan nito nang 330 BK.&lt;ref name=&quot;Ulrich&quot;&gt;{{cite book| author = Ulrich Wilcken| title = Alexander the Great| url = https://books.google.com/?id=WiSZM-LYsk4C| year = 1967| publisher = W. W. Norton &amp; Company| isbn = 978-0-393-00381-9| page = 146}}&lt;/ref&gt; Sa kanyang kamatayan, ang karamihan sa dating teritoryo noong imperyo ay sumailalim sa pamamahala ng [[Ptolemaikong Kaharian]] at [[Imperyong Seleucid]], bilang karagdagan sa iba pang mga menor na mga teritoryo na nakakamit ng pagsasarili sa panahong iyon. Kalaunan ay makakabawi ng kapangyarihan yaong Persiyanong populasyon sa gitnang talampas sa ikalawang siglo BK sa ilalim ng Imperyong Parthian.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt;

Ang makasaysayang tanda ng Imperyong Akemenida ay hindi lamang humangga sa teritoryal at militar na impluwensya nito kundi pati din sa impluwensyang kultura, panlipunan, teknolohikal at relihiyon. Maraming mga [[Atenas|Ateniense]] ang tumaglay ng mga kaugaliang Akemenida sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay sa isang pagpapalitan ng impluwensiya ng kultura,&lt;ref&gt;{{cite book| author = Margaret Christina Miller| title = Athens and Persia in the Fifth Century BC: A Study in Cultural Receptivity| url = https://books.google.com/?id=oGXMMD5rXBQC| year = 2004| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-0-521-60758-2| page = 243}}&lt;/ref&gt; na ang ilan ay inimpleyado ng, o nakaalyado sa mga hari ng Persiya.

==Kasaysayan==
May mga katutubong 'Indo-Aryan' na kung tawagin ngayon ay ''Iraniano'' na naninirahan sa lugar na ngayon ay bansang [[Iran]] noong 3000 BCE. Nahahati sila sa dalawang nasyonalidad na: ang mga Persiya at ang mga Mediyano. Noong 625 BCE, nakapaggawa na ang huli ng isang imperyo na pinakamalaki sa lahat ng kaharian sa kanyang panahon.

Bagaman nagsimulang itinatag ang Imperyong Akemenida sa pamumuno ng haring si &quot;Cirong Dakila&quot;, ang naturang pangalang &quot;Akemenida&quot; ay nanggaling sa isang datu na pinangalanang si &quot;Akemenyo (Ingles:Achaemenes) na namuno sa mga katutubong Persiya noong 705 BCE hanggang 675 BCE. Si Akemenyo ang itinuturing na ninuno ng mga haring Akemenida ng Imperyong Persiya.

Nagsimula nang itatag ni [[Cirong Dakila]] ang Imperyong Akemenida noong 550 BCE nang naghasik siya ng rebelusyon ng mga katutubong Persiya laban sa Imperyong Mediyano dahil sa hindi maayos na pamamahala ng haring si Astyages sa kanila. Nilupig ng una ang huli at sinakop yaong imperyo, pero napag-isipan naman ni Ciro na ang mga Persiya at Mediyano ay iisang lahi, kaya pinag-isang lahi niya yaong dalawang nasyonalidad sa pangalang &quot;Persiya. Pagkatapos ng mga pangyayaring iyon, ang kaharian ng Neo-Babylonia sa pamumuno ng haring si Nabonido, na kaalyado niyaong nawasak na imperyo, ay naghasik ng digmaan laban sa bagong imperyong itinatag ni Ciro, gayun rin ang ginawa ng kahariang Lydia sa pamumuno ng haring si Creso; subalit, walang makakatalo sa husay ng haring Persiya sa digmaan, at napasama rin yaong dalawang kaharian sa mga lupain ng Imperyong Persiya. Noong natapos nang sakupin ni Ciro ang mga kahariang ito, ang kanyang imperyo ay tinawag na pinakamalaki sa lahat ng kaharia't imperyo sa sinaunang mundo na nasasaksihan ng mundo.

Pumanaw na si Ciro na tumatanda sa edad na 70 noong Disyembre, 530 BCE. Ipinagpatuloy ng kanyang anak na si [[Cambyses II]] ang pakikidigma sa mga kahariang nakapalibot sa imperyo. Sa ilalim ng kanyang pananakop, nasakop niya ang Ika-26 Dinastiya ng Kahariang Egipto, ngunit sa madugo na paraan naman.

Namatay si Cambyses II noong 522 BCE at inangkin ni [[Darius I]] ang trono ng Persiya. Sa ilalim ng kanyang pamumuno ay nasakop niya ang mga lupaing silangan ng Ilog Indus, mga lupaing nasa hilaga ng ilog na ngayon ay tinatawag na Amu Darya sa Uzbekistan, mga lupaing nasa timog ng Ilog Danube, mga kabundukan ng [[Caucasus]], at mga lupaing hilaga ng [[Gresya]]. Inayos rin niya ang pamamahala sa mga dayuhang nasasakupan ng imperyo sa pamamagitan ng paghirang ng mga lalawigan na kung tawagin sa kanila ay ''satrapy'', na dahilan kung bakit tinawag rin siyang &quot;Ang Dakila&quot;.

Noong panahong ito, natatakot ang mga Griyego sa kalupalupan ng Gresya na baka sakupin sila ng mga Persiya, kaya naghasik ng rebelyon ang mga Griyegong Ionian sa Asia Minor sa tulong ng lungsod-estado ng [[Athens]]. Winasak ni [[Dario I|Dario]] ang rebelyon, at dahil galit siya sa ginawang pagtulong sa mga rebelde ng mga Griyegong Ateneo ay nagsanay siya ng malaking hukbo upang isama ang Gresya sa imperyo. Pinaparoon niyaong hari ang 300,000-malakas na hukbo sa pamumuno ni Datis sa mga baybaying-dagat ng Marathon; nakasagupa niyaong hukbo yaong 10,000-malakas na hukbo ni Miltiades, na isang Griyegong heneral. Umasa si Datis na mananalo siya sa labanan, ngunit nabigo siya; magigiting at matatapang ang mga Griyego at mapagmahal sa kalayaan, naggawa sila ng napakataas na linya ng mga sundalo at sinugod ang napakaraming sundalong Persiya sa gitna ng takot at kamatayan. Nagulat iyong Persiya na heneral sa nangyari; marami sa hukbo niya na namatay at nalaman na lang niya na walang kaya ang mga sandata nila sa mga matataas na sibat-espada ng mga Griyego, kaya dali-dali na bumalik iyong mga sundalong Persiya sa mga barko. Noong narinig ni haring Dario yaong balita'y ipinapapatay niya yaong heneral dahil galit na galit siya sa nangyari sa Marathon. Nagsanay na naman ng napakalaking hukbo iyong hari, subalit namatay siya bago natapos yaon.

Si [[Xerxes|Asuero I]] ang naging hari ng imperyo sa pagkamatay ng kanyang ama; ipinagpatuloy niya ang gawain ng kanyang ama na pagsasanay ng napakalaking hukbo para sa ikalawang paglusob sa Gresya. Sa panahong nakapagsanay na siya ng mahigit 2,600,000-malakas na hukbo upang gibain sa lupa ang lungsod-estado ng Athens at masakop ang lahat ng mga lungsod-estado ng Gresya, pinaparoon niya yaong kanyang napakalaking hukbo sa Thermopylae, na isang makitid na patag na nakapagitan sa bulubundukin sa kaliwa at karagatan sa kanan. Dito nakasagupa niya ang 8,000-malakas na hukbong Griyego sa pamumuno nina Themistocles ng Athens, [[Leonidas I|Leonidas]] ng [[Sparta]], at Demophilus ng Thespia. Tumagal iyong labanan ng tatlong araw, at habang walang humpay ang paglusob ng mga Persiya sa mga posisyon ng mga Griyego ay marami sa una na nalipol dahil sa lubhang dami nila kaya nahihirapan silang makapasok at lumaban sa loob ng lambak ng Thermopylae. Nangyari lamang ang kapanaluhan ng mga Persiya noong itinuro ng isang Griyegong traydor na si Ephialtes sa haring si Asuero ang isang daan upang mapalibutan ang mga Griyego sa lambak; noong nalaman ni Leonidas ito, ipinauwi niya ang karamihan sa kanyang hukbo at naiwan siya kabilang ang kanyang kasamang 300 sundalo na tubong-Sparta, at nilabanan nila ang mga Persiya hanggang sila lahat ay namatay. Pagkatapos noong labanan ay nagalit yaong haring Persiya sa nangyari sapagkat sa laki ng kanyang hukbo'y malaking bahagi niyaon ang nalipol.
==Mga bansang sinakop ayon sa Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun}}
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga '''Akemenida''' mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon, Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyam sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.}}

{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiya]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]</text>
      <sha1>r11exawgjbx20u73eugpqmz8uni0flj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957946</id>
      <parentid>1957945</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:16:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20394" xml:space="preserve">

{{Infobox former country
|native_name            = Khshassa&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Daryaee|first1=edited by Touraj|author2=A. Shapour Shahbazi|title=The Oxford handbook of Iranian history|date=2012|publisher=Oxford University Press |url=http://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001/oxfordhb-9780199732159 |location=Oxford|isbn=978-0-19-973215-9|page=131|accessdate=29 December 2016|quote=Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not -- could not -- provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, &quot;the Empire&quot;.}}&lt;/ref&gt;
|conventional_long_name = Imperyong Akemenida
|common_name            = Persiya
|
|continent              = Afroeurasya
|region                 = Malapit na Silangan
|era                    = [[Klasikal na antikidad]]
|government_type        = Monarkiya
||year_start            = 550 BCE
|year_end               = 330 BCE
|life_span              = 550 BCE–330 BCE
|event_start            = [[Paghihimagsika na Persiyano]]
|date_start             = 
|event_end              = [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|Pagbagsak sa Macedonia]]
|date_end               = 
|event1                 = [[Labanan ng Thymbra|Pananakop sa Lydia]]
|date_event1            = 547 BCE
|event2                 = [[Labanan ng Opis|Pananakop sa Babilonya]]
|date_event2            = 539 BCE
|event3                 = [[Labanan ng Pelusium (525 BCE)|Pananakop sa Ehipto]]
|date_event3            = 525 BK
|event4                 = [[Mga Digmaang Griyego-Persiya]]
|date_event4            = 499–449 BK
|event5                 = [[Labanan ng Pelusium (343 BCE|Ikalawang pananakop sa Ehipto]]
|date_event5            = 343 BK
|
|p1                     = Medes
|flag_p1                = Median Empire.jpg
|p2                     = Imperyong Neo-Babilonio
|flag_p2                = Neo-Babylonian Empire.png
|p3                     = Lydia
|flag_p3                = Map Anatolia ancient regions-en.svg
|p4                     = Ikadalawampu't-anim na Dinastiya ng Ehipto
|flag_p4                = Ancient Egypt map-en.svg
|p5                     = Kaharian ng Gandhara
|flag_p5                = 
|p6                     = Sogdia
|flag_p6                =
|p7                     = Massagetae
|flag_p7                =
|s1                     = Kaharian ng Macedonia
|flag_s1                = Vergina Sun - Golden Larnax.png
|border_s1              = no
|s2                     = Ikadalawampu't walong dinastiya ng Ehipto
|flag_s2                = 
|
|image_flag             = Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg
|flag                   = Watawat ng Iran
|flag_type              = Watawat ni Dakilang Ciro
|image_coat             = 
|symbol                 = 
|symbol_type            = 
|image_map              = Achaemenid Empire ~480 BC.png
|image_map_caption      = Ang mapa ng Imperyong Akemenida (berde) ca. 480 BCE.
|
|capital                = [[Babilonya]]&lt;ref name=EY&gt;{{cite book|last=Yarshater|first=Ehsan|authorlink=Ehsan Yarshater|title=The Cambridge History of Iran, Volume 3|year=1993|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-20092-9|page=482|quote=Of the four residences of the Achaemenids named by [[Herodotus]] — [[Ecbatana]], [[Pasargadae]] or [[Persepolis]], [[Susa]] and [[Babylon]] — the last [situated in Iraq] was maintained as their most important capital, the fixed winter quarters, the central office of bureaucracy, exchanged only in the heat of summer for some cool spot in the highlands. Under the [[Seleucid Empire|Seleucids]] and the [[Parthian Empire|Parthians]] the site of the Mesopotamian capital moved a little to the north on the [[Tigris]] — to [[Seleucia]] and [[Ctesiphon]]. It is indeed symbolic that these new foundations were built from the bricks of ancient [[Babylon]], just as later [[Baghdad]], a little further upstream, was built out of the ruins of the [[Sasanian Empire|Sassanian]] double city of [[Al-Mada'in|Seleucia-Ctesiphon]].}}&lt;/ref&gt; (pangunahing kabisera), [[Pasargadae]], [[Ecbatana]], [[Susa]], [[Persepolis]]
|common_languages       = [[Lumang Persiyano]]{{anchor|infoa}}&lt;sup&gt;[[#inforefa|[a]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Imperyal na Arameo]]{{anchor|infob}}&lt;sup&gt;[[#inforefb|[b]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Akkadiano|Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book| author = Harald Kittel |author2=[[Juliane House]] |author3=Brigitte Schultze|author4=Juliane House|author5=Brigitte Schultze| title = Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction| url = https://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC| year = 2007| publisher = Walter de Gruyter| isbn = 978-3-11-017145-7| pages = 1194–5}}&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Medo|Medo]]&lt;br/&gt;[[Sinaunang Griyego]]&lt;ref name=&quot;Iranian, E. Tucker 2001&quot;&gt;''Greek and Iranian'', E. Tucker, ''A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity'', ed. Anastasios-Phoivos Christidēs, Maria Arapopoulou, Maria Chritē, (Cambridge University Press, 2001), 780.&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Wikang Elamita|Elamita]]&lt;br/&gt; [[Wikang Sumeryo|Sumeryo]]{{anchor|infoc}}&lt;sup&gt;[[#inforefc|[c]]]&lt;/sup&gt;
|religion               = [[Zoroastrianismo]], [[Relihiyong Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Boiy|first=T.|title=Late Achaemenid and Hellenistic Babylon|year=2004|publisher=Peeters Publishers|isbn=978-90-429-1449-0|page=101}}&lt;/ref&gt;
|currency               = [[Daric]], [[siglos]]
|
|leader1                = [[Dakilang Ciro]]
|leader2                = [[Dario III ng Persiya]]
|year_leader1           = 559–529 BCE
|year_leader2           = 336–330 BCE
|title_leader           = Hari (xšāyaϑiya) '''o''' [[Hari ng mga Hari]] (xšāyaϑiya xšāyaϑiyānām)
|
|stat_year1             = 500 BCE
|stat_pop1              = 17 milyon hanggang 35 milyon
|ref_pop1               = &lt;ref name=&quot;Dynamics of Ancient Empires&quot;&gt;{{Cite book|title=The Dynamics of Ancient Empires: State Power from Assyria to Byzantium|last=Morris|first=Ian|last2=Scheidel|first2=Walter|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-975834-0|location=|page=77}}&lt;/ref&gt;
|footnotes              = {{anchor|inforefa}}a. '''[[#infoa|^]]''' Katutubong wika.&lt;br/&gt;{{anchor|inforefb}}b. '''[[#infob|^]]''' [[Opisyal na wika]] at ''[[lingua franca]]''.&lt;ref&gt;Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;{{anchor|inforefc}}c. '''[[#infoc|^]]''' Wikang pampanitikan sa [[Akemenidang Babilonya|Babilonya]].
|stat_area2=5500000|stat_year2=500 BK&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of world-systems research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|accessdate=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|url=http://www.jstor.org/stable/1170959|accessdate=12 September 2016}}&lt;/ref&gt;
}}
{{History of Iran}}
Ang '''Imperyong Akemenida''' o '''Achaemenida Empire''' (mula sa [[Lumang Persiyano]] na ''Haxāmanišiya'',&lt;ref&gt;{{cite book|ref=harv|last1=Curtis|first1=Vesta Sarkhosh|authorlink1=Vesta Sarkhosh Curtis|last2=Stewart|first2=Sarah|authorlink2=Sarah Stewart (historian)|title=The Sasanian Era|url=https://books.google.com/books?id=qPVHBAAAQBAJ&amp;pg=PA79|year=2010|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-0-85773-309-2}}&lt;/ref&gt; {{nowrap|c. 550–330 BCE}}), tinatawag ding '''Ang Unang Imperyong Persiyano''',&lt;ref name=GCS&gt;{{cite book|last=Sampson|first=Gareth C.|title=The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae and the Invasion of the East|year=2008|publisher=[[Pen and Sword Books|Pen &amp; Sword Books Limited]]|isbn=978-1-84415-676-4|page=33|quote=Cyrus the Great, founder of the First Persian Empire (c. 550–330 BC).}}&lt;/ref&gt; ay isang [[imperyo]] sa [[Kanlurang Asya]], na itinatag ni [[Cirong Dakila]]. Sa pinakadakilang lawak nito na ang lawak ay mula sa [[Balkan]] hanggang sa [[Lambak ng Indus]], ay naging isa ito sa mga [[Talaan ng mga pinakamalalaking imperyo|pinakamalalaking imperyo sa kasaysayan]], na sumasaklaw sa 5.5 milyon na kilometrong parisukat, at noon ay naging mas malaki kaysa sa alin mang nakaraang imperyo sa kasaysayan. Bantog ito sa matagumpay na modelo ng isang sentralisadong, pangangasiwang burukratiko (sa pamamagitan ng mga [[satrapa]] sa ilalim ng [[Hari ng mga Hari]]), sa mga pagtayo ng imprastruktura tulad ng mga [[Maharlikang Daan|sistema ng kalsada]] at isang [[Chapar Khaneh|sistema ng koreo]] at sa paggamit ng isang opisyal na wika sa kabuuan ng mga teritoryo nito at sa isang malaking propesyonal na hukbo at sa mga serbisyong sibil, na nagpasigla sa mga katulad na sistema sa mga sumunod na imperyo.&lt;ref name=schmitt-EI-i&gt;[[#refachaemenids-EI|Schmitt]] Achaemenid dynasty (i. The clan and dynasty)&lt;/ref&gt; Kilala ito sa Kanluraning kasaysayan bilang ang katunggali ng mga [[Pólis|Griyegong lungsod-estado]] sa panahon ng mga Digmaang Griyego-Persiyano at sa pagpapalaya ng mga [[Babilonyong pagkabihag|Hudyong tapon sa Babilonya]]. Ang [[Mausoleo sa Halicarnassus]], na isa sa [[Pitong mga Kamangha-mangha ng Sinaunang Daigdig]], ay itinayo sa isang Helenistikong estilo sa imperyo.
[[File:Achaemenid_Empire_500_BCE.jpg|thumb|upright=1.7|Mapa ng [[Imperyong Akemenida]](Persiya, dilaw) na nagpabagsak sa [[Medes]] noong 550 BCE at [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong 539 BCE.]]
Nang ika-7 siglo BCE, ang mga Persiyano ay namuhay sa timog-kanluraning bahagi ng [[Iranyang Talampas]] sa rehiyon ng [[Persis]],&lt;ref&gt;http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160218163028/http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html |date=2016-02-18 }} Macdonell and Keith, Vedic Index. This is based on the evidence of an [[Assyria|Assyrian]] inscription of 844 BC referring to the Persians as ''Paršu'', and the [[Behistun Inscription]] of [[Darius I]] referring to ''[[Persis|Pārsa]]'' as the area of the Persians. Radhakumud Mookerji (1988). ''Chandragupta Maurya and His Times'' (p. 23). Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-0405-8.&lt;/ref&gt; na naging kanilang sentro.&lt;ref name=book&gt;{{cite book| author = David Sacks |author2=Oswyn Murray |author3=Lisa R. Brody|author4=Oswyn Murray|author5=Lisa R. Brody| title = Encyclopedia of the ancient Greek world| url = https://books.google.com/?id=gsGmuQAACAAJ| year = 2005| publisher = Infobase Publishing| isbn = 978-0-8160-5722-1| pages = 256 (at the right portion of the page)}}&lt;/ref&gt; Mula sa rehiyong ito, sumulong si [[Cirong Dakila]] upang talunin ang [[mga Medo]], ang [[Lydia]], at ang [[Imperyong Neo-Babilonyo]], itinatatag ang Imperyong Akemenida. Ang delegasyon ng kapangyarihan sa mga lokal na pamahalaan ay inaakala na kalaunan ay nagpahina sa kapamahalaan ng hari, na nagsanhi sa paggasta sa mga pag-aaring yaman sa mga pagtatangka upang supilin ang mga lokal na paghihimagsik, at humantong sa kawalan ng pagkakaisa ng mga rehiyon sa panahon ng [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|pagsalakay]] ni [[Alejandro ang Dakila|Alejandrong Dakila]] sa 334 BK.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Ang palagay na ito, gayun pa man, ay hinahamon ng ilang mga modernong iskolar na nakikipagtaltalan na ang Imperyong Akemenida ay hindi humarap sa anumang naturang krisis sa panahon ni Alejandro, na mga panloob na paghalili na pakikibaka sa loob ng pamilyang Akemenida lamang ang kailan man lumapit sa pagpapahina ng imperyo.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Si Alejandro, na malaking tagahanga ni Cirong Dakila, ay kalaunan malulupig ang imperyo sa kabuuan nito nang 330 BK.&lt;ref name=&quot;Ulrich&quot;&gt;{{cite book| author = Ulrich Wilcken| title = Alexander the Great| url = https://books.google.com/?id=WiSZM-LYsk4C| year = 1967| publisher = W. W. Norton &amp; Company| isbn = 978-0-393-00381-9| page = 146}}&lt;/ref&gt; Sa kanyang kamatayan, ang karamihan sa dating teritoryo noong imperyo ay sumailalim sa pamamahala ng [[Ptolemaikong Kaharian]] at [[Imperyong Seleucid]], bilang karagdagan sa iba pang mga menor na mga teritoryo na nakakamit ng pagsasarili sa panahong iyon. Kalaunan ay makakabawi ng kapangyarihan yaong Persiyanong populasyon sa gitnang talampas sa ikalawang siglo BK sa ilalim ng Imperyong Parthian.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt;

Ang makasaysayang tanda ng Imperyong Akemenida ay hindi lamang humangga sa teritoryal at militar na impluwensya nito kundi pati din sa impluwensyang kultura, panlipunan, teknolohikal at relihiyon. Maraming mga [[Atenas|Ateniense]] ang tumaglay ng mga kaugaliang Akemenida sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay sa isang pagpapalitan ng impluwensiya ng kultura,&lt;ref&gt;{{cite book| author = Margaret Christina Miller| title = Athens and Persia in the Fifth Century BC: A Study in Cultural Receptivity| url = https://books.google.com/?id=oGXMMD5rXBQC| year = 2004| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-0-521-60758-2| page = 243}}&lt;/ref&gt; na ang ilan ay inimpleyado ng, o nakaalyado sa mga hari ng Persiya.

==Kasaysayan==
May mga katutubong 'Indo-Aryan' na kung tawagin ngayon ay ''Iraniano'' na naninirahan sa lugar na ngayon ay bansang [[Iran]] noong 3000 BCE. Nahahati sila sa dalawang nasyonalidad na: ang mga Persiya at ang mga Mediyano. Noong 625 BCE, nakapaggawa na ang huli ng isang imperyo na pinakamalaki sa lahat ng kaharian sa kanyang panahon.

Bagaman nagsimulang itinatag ang Imperyong Akemenida sa pamumuno ng haring si &quot;Cirong Dakila&quot;, ang naturang pangalang &quot;Akemenida&quot; ay nanggaling sa isang datu na pinangalanang si &quot;Akemenyo (Ingles:Achaemenes) na namuno sa mga katutubong Persiya noong 705 BCE hanggang 675 BCE. Si Akemenyo ang itinuturing na ninuno ng mga haring Akemenida ng Imperyong Persiya.

Nagsimula nang itatag ni [[Cirong Dakila]] ang Imperyong Akemenida noong 550 BCE nang naghasik siya ng rebelusyon ng mga katutubong Persiya laban sa Imperyong Mediyano dahil sa hindi maayos na pamamahala ng haring si Astyages sa kanila. Nilupig ng una ang huli at sinakop yaong imperyo, pero napag-isipan naman ni Ciro na ang mga Persiya at Mediyano ay iisang lahi, kaya pinag-isang lahi niya yaong dalawang nasyonalidad sa pangalang &quot;Persiya. Pagkatapos ng mga pangyayaring iyon, ang kaharian ng Neo-Babylonia sa pamumuno ng haring si Nabonido, na kaalyado niyaong nawasak na imperyo, ay naghasik ng digmaan laban sa bagong imperyong itinatag ni Ciro, gayun rin ang ginawa ng kahariang Lydia sa pamumuno ng haring si Creso; subalit, walang makakatalo sa husay ng haring Persiya sa digmaan, at napasama rin yaong dalawang kaharian sa mga lupain ng Imperyong Persiya. Noong natapos nang sakupin ni Ciro ang mga kahariang ito, ang kanyang imperyo ay tinawag na pinakamalaki sa lahat ng kaharia't imperyo sa sinaunang mundo na nasasaksihan ng mundo.

Pumanaw na si Ciro na tumatanda sa edad na 70 noong Disyembre, 530 BCE. Ipinagpatuloy ng kanyang anak na si [[Cambyses II]] ang pakikidigma sa mga kahariang nakapalibot sa imperyo. Sa ilalim ng kanyang pananakop, nasakop niya ang Ika-26 Dinastiya ng Kahariang Egipto, ngunit sa madugo na paraan naman.

Namatay si Cambyses II noong 522 BCE at inangkin ni [[Darius I]] ang trono ng Persiya. Sa ilalim ng kanyang pamumuno ay nasakop niya ang mga lupaing silangan ng Ilog Indus, mga lupaing nasa hilaga ng ilog na ngayon ay tinatawag na Amu Darya sa Uzbekistan, mga lupaing nasa timog ng Ilog Danube, mga kabundukan ng [[Caucasus]], at mga lupaing hilaga ng [[Gresya]]. Inayos rin niya ang pamamahala sa mga dayuhang nasasakupan ng imperyo sa pamamagitan ng paghirang ng mga lalawigan na kung tawagin sa kanila ay ''satrapy'', na dahilan kung bakit tinawag rin siyang &quot;Ang Dakila&quot;.

Noong panahong ito, natatakot ang mga Griyego sa kalupalupan ng Gresya na baka sakupin sila ng mga Persiya, kaya naghasik ng rebelyon ang mga Griyegong Ionian sa Asia Minor sa tulong ng lungsod-estado ng [[Athens]]. Winasak ni [[Dario I|Dario]] ang rebelyon, at dahil galit siya sa ginawang pagtulong sa mga rebelde ng mga Griyegong Ateneo ay nagsanay siya ng malaking hukbo upang isama ang Gresya sa imperyo. Pinaparoon niyaong hari ang 300,000-malakas na hukbo sa pamumuno ni Datis sa mga baybaying-dagat ng Marathon; nakasagupa niyaong hukbo yaong 10,000-malakas na hukbo ni Miltiades, na isang Griyegong heneral. Umasa si Datis na mananalo siya sa labanan, ngunit nabigo siya; magigiting at matatapang ang mga Griyego at mapagmahal sa kalayaan, naggawa sila ng napakataas na linya ng mga sundalo at sinugod ang napakaraming sundalong Persiya sa gitna ng takot at kamatayan. Nagulat iyong Persiya na heneral sa nangyari; marami sa hukbo niya na namatay at nalaman na lang niya na walang kaya ang mga sandata nila sa mga matataas na sibat-espada ng mga Griyego, kaya dali-dali na bumalik iyong mga sundalong Persiya sa mga barko. Noong narinig ni haring Dario yaong balita'y ipinapapatay niya yaong heneral dahil galit na galit siya sa nangyari sa Marathon. Nagsanay na naman ng napakalaking hukbo iyong hari, subalit namatay siya bago natapos yaon.

Si [[Xerxes|Asuero I]] ang naging hari ng imperyo sa pagkamatay ng kanyang ama; ipinagpatuloy niya ang gawain ng kanyang ama na pagsasanay ng napakalaking hukbo para sa ikalawang paglusob sa Gresya. Sa panahong nakapagsanay na siya ng mahigit 2,600,000-malakas na hukbo upang gibain sa lupa ang lungsod-estado ng Athens at masakop ang lahat ng mga lungsod-estado ng Gresya, pinaparoon niya yaong kanyang napakalaking hukbo sa Thermopylae, na isang makitid na patag na nakapagitan sa bulubundukin sa kaliwa at karagatan sa kanan. Dito nakasagupa niya ang 8,000-malakas na hukbong Griyego sa pamumuno nina Themistocles ng Athens, [[Leonidas I|Leonidas]] ng [[Sparta]], at Demophilus ng Thespia. Tumagal iyong labanan ng tatlong araw, at habang walang humpay ang paglusob ng mga Persiya sa mga posisyon ng mga Griyego ay marami sa una na nalipol dahil sa lubhang dami nila kaya nahihirapan silang makapasok at lumaban sa loob ng lambak ng Thermopylae. Nangyari lamang ang kapanaluhan ng mga Persiya noong itinuro ng isang Griyegong traydor na si Ephialtes sa haring si Asuero ang isang daan upang mapalibutan ang mga Griyego sa lambak; noong nalaman ni Leonidas ito, ipinauwi niya ang karamihan sa kanyang hukbo at naiwan siya kabilang ang kanyang kasamang 300 sundalo na tubong-Sparta, at nilabanan nila ang mga Persiya hanggang sila lahat ay namatay. Pagkatapos noong labanan ay nagalit yaong haring Persiya sa nangyari sapagkat sa laki ng kanyang hukbo'y malaking bahagi niyaon ang nalipol.
==Mga bansang sinakop ayon sa Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun}}
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga '''Akemenida''' mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon, Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyam sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.}}

{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiya]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]</text>
      <sha1>dawg1t7qb5aupru08572e7s6k4g4xqg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957951</id>
      <parentid>1957946</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:39:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20382" xml:space="preserve">

{{Infobox former country
|native_name            = Khshassa&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Daryaee|first1=edited by Touraj|author2=A. Shapour Shahbazi|title=The Oxford handbook of Iranian history|date=2012|publisher=Oxford University Press |url=http://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001/oxfordhb-9780199732159 |location=Oxford|isbn=978-0-19-973215-9|page=131|accessdate=29 December 2016|quote=Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not -- could not -- provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, &quot;the Empire&quot;.}}&lt;/ref&gt;
|conventional_long_name = Imperyong Akemenida
|common_name            = Persiya
|
|continent              = Afroeurasya
|region                 = Malapit na Silangan
|era                    = [[Klasikal na antikidad]]
|government_type        = Monarkiya
||year_start            = 550 BCE
|year_end               = 330 BCE
|life_span              = 550 BCE–330 BCE
|event_start            = [[Paghihimagsika na Persiyano]]
|date_start             = 
|event_end              = [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|Pagbagsak sa Macedonia]]
|date_end               = 
|event1                 = [[Labanan ng Thymbra|Pananakop sa Lydia]]
|date_event1            = 547 BCE
|event2                 = [[Labanan ng Opis|Pananakop sa Babilonya]]
|date_event2            = 539 BCE
|event3                 = [[Labanan ng Pelusium (525 BCE)|Pananakop sa Ehipto]]
|date_event3            = 525 BCE
|event4                 = [[Mga Digmaang Griyego-Persiya]]
|date_event4            = 499–449 BCE
|event5                 = [[Labanan ng Pelusium (343 BCE|Ikalawang pananakop sa Ehipto]]
|date_event5            = 343 BCE
|
|p1                     = Medes
|flag_p1                = Median Empire.jpg
|p2                     = Imperyong Neo-Babilonio
|flag_p2                = Neo-Babylonian Empire.png
|p3                     = Lydia
|flag_p3                = Map Anatolia ancient regions-en.svg
|p4                     = Ikadalawampu't-anim na Dinastiya ng Ehipto
|flag_p4                = Ancient Egypt map-en.svg
|p5                     = Kaharian ng Gandhara
|flag_p5                = 
|p6                     = Sogdia
|flag_p6                =
|p7                     = Massagetae
|flag_p7                =
|s1                     = Kaharian ng Macedonia
|flag_s1                = Vergina Sun - Golden Larnax.png
|border_s1              = no
|s2                     = Ikadalawampu't walong dinastiya ng Ehipto
|flag_s2                = 
|
|image_flag             = Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg
|flag                   = Watawat ng Iran
|flag_type              = Watawat ni Dakilang Ciro
|image_coat             = 
|symbol                 = 
|symbol_type            = 
|image_map              = Achaemenid Empire ~480 BC.png
|image_map_caption      = Ang mapa ng Imperyong Akemenida (berde) ca. 480 BCE.
|
|capital                = [[Babilonya]]&lt;ref name=EY&gt;{{cite book|last=Yarshater|first=Ehsan|authorlink=Ehsan Yarshater|title=The Cambridge History of Iran, Volume 3|year=1993|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-20092-9|page=482|quote=Of the four residences of the Achaemenids named by [[Herodotus]] — [[Ecbatana]], [[Pasargadae]] or [[Persepolis]], [[Susa]] and [[Babylon]] — the last [situated in Iraq] was maintained as their most important capital, the fixed winter quarters, the central office of bureaucracy, exchanged only in the heat of summer for some cool spot in the highlands. Under the [[Seleucid Empire|Seleucids]] and the [[Parthian Empire|Parthians]] the site of the Mesopotamian capital moved a little to the north on the [[Tigris]] — to [[Seleucia]] and [[Ctesiphon]]. It is indeed symbolic that these new foundations were built from the bricks of ancient [[Babylon]], just as later [[Baghdad]], a little further upstream, was built out of the ruins of the [[Sasanian Empire|Sassanian]] double city of [[Al-Mada'in|Seleucia-Ctesiphon]].}}&lt;/ref&gt; (pangunahing kabisera), [[Pasargadae]], [[Ecbatana]], [[Susa]], [[Persepolis]]
|common_languages       = [[Lumang Persiyano]]{{anchor|infoa}}&lt;sup&gt;[[#inforefa|[a]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Imperyal na Arameo]]{{anchor|infob}}&lt;sup&gt;[[#inforefb|[b]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Akkadiano|Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book| author = Harald Kittel |author2=[[Juliane House]] |author3=Brigitte Schultze|author4=Juliane House|author5=Brigitte Schultze| title = Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction| url = https://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC| year = 2007| publisher = Walter de Gruyter| isbn = 978-3-11-017145-7| pages = 1194–5}}&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Medo|Medo]]&lt;br/&gt;[[Sinaunang Griyego]]&lt;ref name=&quot;Iranian, E. Tucker 2001&quot;&gt;''Greek and Iranian'', E. Tucker, ''A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity'', ed. Anastasios-Phoivos Christidēs, Maria Arapopoulou, Maria Chritē, (Cambridge University Press, 2001), 780.&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Wikang Elamita|Elamita]]&lt;br/&gt; [[Wikang Sumeryo|Sumeryo]]{{anchor|infoc}}&lt;sup&gt;[[#inforefc|[c]]]&lt;/sup&gt;
|religion               = [[Zoroastrianismo]], [[Relihiyong Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Boiy|first=T.|title=Late Achaemenid and Hellenistic Babylon|year=2004|publisher=Peeters Publishers|isbn=978-90-429-1449-0|page=101}}&lt;/ref&gt;
|currency               = [[Daric]], [[siglos]]
|
|leader1                = [[Dakilang Ciro]]
|leader2                = [[Dario III ng Persiya]]
|year_leader1           = 559–529 BCE
|year_leader2           = 336–330 BCE
|title_leader           = Hari (xšāyaϑiya) '''o''' [[Hari ng mga Hari]] (xšāyaϑiya xšāyaϑiyānām)
|
|stat_year1             = 500 BCE
|stat_pop1              = 17 milyon hanggang 35 milyon
|ref_pop1               = &lt;ref name=&quot;Dynamics of Ancient Empires&quot;&gt;{{Cite book|title=The Dynamics of Ancient Empires: State Power from Assyria to Byzantium|last=Morris|first=Ian|last2=Scheidel|first2=Walter|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-975834-0|location=|page=77}}&lt;/ref&gt;
|footnotes              = {{anchor|inforefa}}a. '''[[#infoa|^]]''' Katutubong wika.&lt;br/&gt;{{anchor|inforefb}}b. '''[[#infob|^]]''' [[Opisyal na wika]] at ''[[lingua franca]]''.&lt;ref&gt;Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;{{anchor|inforefc}}c. '''[[#infoc|^]]''' Wikang pampanitikan sa [[Akemenidang Babilonya|Babilonya]].
|stat_area2=5500000|stat_year2=500 BK&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of world-systems research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|accessdate=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|url=http://www.jstor.org/stable/1170959|accessdate=12 September 2016}}&lt;/ref&gt;
}}
{{History of Iran}}
Ang '''Imperyong Akemenida''' o '''Achaemenida Empire''' (mula sa [[Lumang Persiyano]] na ''Haxāmanišiya'',&lt;ref&gt;{{cite book|ref=harv|last1=Curtis|first1=Vesta Sarkhosh|authorlink1=Vesta Sarkhosh Curtis|last2=Stewart|first2=Sarah|authorlink2=Sarah Stewart (historian)|title=The Sasanian Era|url=https://books.google.com/books?id=qPVHBAAAQBAJ&amp;pg=PA79|year=2010|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-0-85773-309-2}}&lt;/ref&gt; {{nowrap|c. 550–330 BCE}}), tinatawag ding '''Ang Unang Imperyong Persiyano''',&lt;ref name=GCS&gt;{{cite book|last=Sampson|first=Gareth C.|title=The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae and the Invasion of the East|year=2008|publisher=[[Pen and Sword Books|Pen &amp; Sword Books Limited]]|isbn=978-1-84415-676-4|page=33|quote=Cyrus the Great, founder of the First Persian Empire (c. 550–330 BC).}}&lt;/ref&gt; ay isang [[imperyo]] sa [[Kanlurang Asya]], na itinatag ni [[Cirong Dakila]]. Sa pinakadakilang lawak nito na ang lawak ay mula sa [[Balkan]] hanggang sa [[Lambak ng Indus]], ay naging isa ito sa mga [[Talaan ng mga pinakamalalaking imperyo|pinakamalalaking imperyo sa kasaysayan]], na sumasaklaw sa 5.5 milyon na kilometrong parisukat, at noon ay naging mas malaki kaysa sa alin mang nakaraang imperyo sa kasaysayan. Bantog ito sa matagumpay na modelo ng isang sentralisadong, pangangasiwang burukratiko (sa pamamagitan ng mga [[satrapa]] sa ilalim ng [[Hari ng mga Hari]]), sa mga pagtayo ng imprastruktura tulad ng mga [[Maharlikang Daan|sistema ng kalsada]] at isang [[Chapar Khaneh|sistema ng koreo]] at sa paggamit ng isang opisyal na wika sa kabuuan ng mga teritoryo nito at sa isang malaking propesyonal na hukbo at sa mga serbisyong sibil, na nagpasigla sa mga katulad na sistema sa mga sumunod na imperyo.&lt;ref name=schmitt-EI-i&gt;[[#refachaemenids-EI|Schmitt]] Achaemenid dynasty (i. The clan and dynasty)&lt;/ref&gt; Kilala ito sa Kanluraning kasaysayan bilang ang katunggali ng mga [[Pólis|Griyegong lungsod-estado]] sa panahon ng mga Digmaang Griyego-Persiyano at sa pagpapalaya ng mga [[Babilonyong pagkabihag|Hudyong tapon sa Babilonya]]. Ang [[Mausoleo sa Halicarnassus]], na isa sa [[Pitong mga Kamangha-mangha ng Sinaunang Daigdig]], ay itinayo sa isang Helenistikong estilo sa imperyo.
[[File:Achaemenid_Empire_500_BCE.jpg|thumb|upright=1.7|Mapa ng [[Imperyong Akemenida]](Persiya, dilaw) na nagpabagsak sa [[Medes]] noong 550 BCE at [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong 539 BCE.]]
Nang ika-7 siglo BCE, ang mga Persiyano ay namuhay sa timog-kanluraning bahagi ng [[Iranyang Talampas]] sa rehiyon ng [[Persis]],&lt;ref&gt;http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160218163028/http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html |date=2016-02-18 }} Macdonell and Keith, Vedic Index. This is based on the evidence of an [[Assyria|Assyrian]] inscription of 844 BCE referring to the Persians as ''Paršu'', and the [[Behistun Inscription]] of [[Darius I]] referring to ''[[Persis|Pārsa]]'' as the area of the Persians. Radhakumud Mookerji (1988). ''Chandragupta Maurya and His Times'' (p. 23). Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-0405-8.&lt;/ref&gt; na naging kanilang sentro.&lt;ref name=book&gt;{{cite book| author = David Sacks |author2=Oswyn Murray |author3=Lisa R. Brody|author4=Oswyn Murray|author5=Lisa R. Brody| title = Encyclopedia of the ancient Greek world| url = https://books.google.com/?id=gsGmuQAACAAJ| year = 2005| publisher = Infobase Publishing| isbn = 978-0-8160-5722-1| pages = 256 (at the right portion of the page)}}&lt;/ref&gt; Mula sa rehiyong ito, sumulong si [[Cirong Dakila]] upang talunin ang [[mga Medo]], ang [[Lydia]], at ang [[Imperyong Neo-Babilonyo]], itinatatag ang Imperyong Akemenida. Ang delegasyon ng kapangyarihan sa mga lokal na pamahalaan ay inaakala na kalaunan ay nagpahina sa kapamahalaan ng hari, na nagsanhi sa paggasta sa mga pag-aaring yaman sa mga pagtatangka upang supilin ang mga lokal na paghihimagsik, at humantong sa kawalan ng pagkakaisa ng mga rehiyon sa panahon ng [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|pagsalakay]] ni [[Dakilang Alejandro]] noong 334 BCE.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Ang palagay na ito, gayun pa man, ay hinahamon ng ilang mga modernong iskolar na nakikipagtaltalan na ang Imperyong Akemenida ay hindi humarap sa anumang naturang krisis sa panahon ni Alejandro, na mga panloob na paghalili na pakikibaka sa loob ng pamilyang Akemenida lamang ang kailan man lumapit sa pagpapahina ng imperyo.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Si Alejandro, na malaking tagahanga ni Cirong Dakila, ay kalaunang sumakop sa imperyo sa kabuuan nito noong 330 BCE.&lt;ref name=&quot;Ulrich&quot;&gt;{{cite book| author = Ulrich Wilcken| title = Alexander the Great| url = https://books.google.com/?id=WiSZM-LYsk4C| year = 1967| publisher = W. W. Norton &amp; Company| isbn = 978-0-393-00381-9| page = 146}}&lt;/ref&gt; Sa kanyang kamatayan, ang karamihan sa dating teritoryo noong imperyo ay sumailalim sa pamamahala ng [[Kahariang Ptolemaiko]] at [[Imperyong Seleucid]], bilang karagdagan sa iba pang mga menor na mga teritoryo na nakakamit ng pagsasarili sa panahong iyon. Kalaunan ay makakabawi ng kapangyarihan yaong Persiyanong populasyon sa gitnang talampas sa ikalawang siglo BCE sa ilalim ng [[Imperyong Parto]].&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt;

Ang makasaysayang tanda ng Imperyong Akemenida ay hindi lamang humangga sa teritoryal at militar na impluwensya nito kundi pati din sa impluwensyang kultura, panlipunan, teknolohikal at relihiyon. Maraming mga [[Atenas|Ateniense]] ang tumaglay ng mga kaugaliang Akemenida sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay sa isang pagpapalitan ng impluwensiya ng kultura,&lt;ref&gt;{{cite book| author = Margaret Christina Miller| title = Athens and Persia in the Fifth Century BC: A Study in Cultural Receptivity| url = https://books.google.com/?id=oGXMMD5rXBQC| year = 2004| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-0-521-60758-2| page = 243}}&lt;/ref&gt; na ang ilan ay inimpleyado ng, o nakaalyado sa mga hari ng Persiya.

==Kasaysayan==
May mga katutubong 'Indo-Aryan' na kung tawagin ngayon ay ''Iraniano'' na naninirahan sa lugar na ngayon ay bansang [[Iran]] noong 3000 BCE. Nahahati sila sa dalawang nasyonalidad na: ang mga Persiya at ang mga Mediyano. Noong 625 BCE, nakapaggawa na ang huli ng isang imperyo na pinakamalaki sa lahat ng kaharian sa kanyang panahon.

Bagaman nagsimulang itinatag ang Imperyong Akemenida sa pamumuno ng haring si &quot;Cirong Dakila&quot;, ang naturang pangalang &quot;Akemenida&quot; ay nanggaling sa isang datu na pinangalanang si &quot;Akemenyo (Ingles:Achaemenes) na namuno sa mga katutubong Persiya noong 705 BCE hanggang 675 BCE. Si Akemenyo ang itinuturing na ninuno ng mga haring Akemenida ng Imperyong Persiya.

Nagsimula nang itatag ni [[Cirong Dakila]] ang Imperyong Akemenida noong 550 BCE nang naghasik siya ng rebelusyon ng mga katutubong Persiya laban sa Imperyong Mediyano dahil sa hindi maayos na pamamahala ng haring si Astyages sa kanila. Nilupig ng una ang huli at sinakop yaong imperyo, pero napag-isipan naman ni Ciro na ang mga Persiya at Mediyano ay iisang lahi, kaya pinag-isang lahi niya yaong dalawang nasyonalidad sa pangalang &quot;Persiya. Pagkatapos ng mga pangyayaring iyon, ang kaharian ng Neo-Babylonia sa pamumuno ng haring si Nabonido, na kaalyado niyaong nawasak na imperyo, ay naghasik ng digmaan laban sa bagong imperyong itinatag ni Ciro, gayun rin ang ginawa ng kahariang Lydia sa pamumuno ng haring si Creso; subalit, walang makakatalo sa husay ng haring Persiya sa digmaan, at napasama rin yaong dalawang kaharian sa mga lupain ng Imperyong Persiya. Noong natapos nang sakupin ni Ciro ang mga kahariang ito, ang kanyang imperyo ay tinawag na pinakamalaki sa lahat ng kaharia't imperyo sa sinaunang mundo na nasasaksihan ng mundo.

Pumanaw na si Ciro na tumatanda sa edad na 70 noong Disyembre, 530 BCE. Ipinagpatuloy ng kanyang anak na si [[Cambyses II]] ang pakikidigma sa mga kahariang nakapalibot sa imperyo. Sa ilalim ng kanyang pananakop, nasakop niya ang Ika-26 Dinastiya ng Kahariang Egipto, ngunit sa madugo na paraan naman.

Namatay si Cambyses II noong 522 BCE at inangkin ni [[Darius I]] ang trono ng Persiya. Sa ilalim ng kanyang pamumuno ay nasakop niya ang mga lupaing silangan ng Ilog Indus, mga lupaing nasa hilaga ng ilog na ngayon ay tinatawag na Amu Darya sa Uzbekistan, mga lupaing nasa timog ng Ilog Danube, mga kabundukan ng [[Caucasus]], at mga lupaing hilaga ng [[Gresya]]. Inayos rin niya ang pamamahala sa mga dayuhang nasasakupan ng imperyo sa pamamagitan ng paghirang ng mga lalawigan na kung tawagin sa kanila ay ''satrapy'', na dahilan kung bakit tinawag rin siyang &quot;Ang Dakila&quot;.

Noong panahong ito, natatakot ang mga Griyego sa kalupalupan ng Gresya na baka sakupin sila ng mga Persiya, kaya naghasik ng rebelyon ang mga Griyegong Ionian sa Asia Minor sa tulong ng lungsod-estado ng [[Athens]]. Winasak ni [[Dario I|Dario]] ang rebelyon, at dahil galit siya sa ginawang pagtulong sa mga rebelde ng mga Griyegong Ateneo ay nagsanay siya ng malaking hukbo upang isama ang Gresya sa imperyo. Pinaparoon niyaong hari ang 300,000-malakas na hukbo sa pamumuno ni Datis sa mga baybaying-dagat ng Marathon; nakasagupa niyaong hukbo yaong 10,000-malakas na hukbo ni Miltiades, na isang Griyegong heneral. Umasa si Datis na mananalo siya sa labanan, ngunit nabigo siya; magigiting at matatapang ang mga Griyego at mapagmahal sa kalayaan, naggawa sila ng napakataas na linya ng mga sundalo at sinugod ang napakaraming sundalong Persiya sa gitna ng takot at kamatayan. Nagulat iyong Persiya na heneral sa nangyari; marami sa hukbo niya na namatay at nalaman na lang niya na walang kaya ang mga sandata nila sa mga matataas na sibat-espada ng mga Griyego, kaya dali-dali na bumalik iyong mga sundalong Persiya sa mga barko. Noong narinig ni haring Dario yaong balita'y ipinapapatay niya yaong heneral dahil galit na galit siya sa nangyari sa Marathon. Nagsanay na naman ng napakalaking hukbo iyong hari, subalit namatay siya bago natapos yaon.

Si [[Xerxes|Asuero I]] ang naging hari ng imperyo sa pagkamatay ng kanyang ama; ipinagpatuloy niya ang gawain ng kanyang ama na pagsasanay ng napakalaking hukbo para sa ikalawang paglusob sa Gresya. Sa panahong nakapagsanay na siya ng mahigit 2,600,000-malakas na hukbo upang gibain sa lupa ang lungsod-estado ng Athens at masakop ang lahat ng mga lungsod-estado ng Gresya, pinaparoon niya yaong kanyang napakalaking hukbo sa Thermopylae, na isang makitid na patag na nakapagitan sa bulubundukin sa kaliwa at karagatan sa kanan. Dito nakasagupa niya ang 8,000-malakas na hukbong Griyego sa pamumuno nina Themistocles ng Athens, [[Leonidas I|Leonidas]] ng [[Sparta]], at Demophilus ng Thespia. Tumagal iyong labanan ng tatlong araw, at habang walang humpay ang paglusob ng mga Persiya sa mga posisyon ng mga Griyego ay marami sa una na nalipol dahil sa lubhang dami nila kaya nahihirapan silang makapasok at lumaban sa loob ng lambak ng Thermopylae. Nangyari lamang ang kapanaluhan ng mga Persiya noong itinuro ng isang Griyegong traydor na si Ephialtes sa haring si Asuero ang isang daan upang mapalibutan ang mga Griyego sa lambak; noong nalaman ni Leonidas ito, ipinauwi niya ang karamihan sa kanyang hukbo at naiwan siya kabilang ang kanyang kasamang 300 sundalo na tubong-Sparta, at nilabanan nila ang mga Persiya hanggang sila lahat ay namatay. Pagkatapos noong labanan ay nagalit yaong haring Persiya sa nangyari sapagkat sa laki ng kanyang hukbo'y malaking bahagi niyaon ang nalipol.
==Mga bansang sinakop ayon sa Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun}}
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga '''Akemenida''' mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon, Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyam sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.}}

{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiya]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]</text>
      <sha1>koesir4cwxrjq45zb8mxpezf3u7z3e9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957952</id>
      <parentid>1957951</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:48:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19909" xml:space="preserve">

{{Infobox former country
|native_name            = Khshassa&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Daryaee|first1=edited by Touraj|author2=A. Shapour Shahbazi|title=The Oxford handbook of Iranian history|date=2012|publisher=Oxford University Press |url=http://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001/oxfordhb-9780199732159 |location=Oxford|isbn=978-0-19-973215-9|page=131|accessdate=29 December 2016|quote=Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not -- could not -- provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, &quot;the Empire&quot;.}}&lt;/ref&gt;
|conventional_long_name = Imperyong Akemenida
|common_name            = Persiya
|
|continent              = Afroeurasya
|region                 = Malapit na Silangan
|era                    = [[Klasikal na antikidad]]
|government_type        = Monarkiya
||year_start            = 550 BCE
|year_end               = 330 BCE
|life_span              = 550 BCE–330 BCE
|event_start            = [[Paghihimagsika na Persiyano]]
|date_start             = 
|event_end              = [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|Pagbagsak sa Macedonia]]
|date_end               = 
|event1                 = [[Labanan ng Thymbra|Pananakop sa Lydia]]
|date_event1            = 547 BCE
|event2                 = [[Labanan ng Opis|Pananakop sa Babilonya]]
|date_event2            = 539 BCE
|event3                 = [[Labanan ng Pelusium (525 BCE)|Pananakop sa Ehipto]]
|date_event3            = 525 BCE
|event4                 = [[Mga Digmaang Griyego-Persiya]]
|date_event4            = 499–449 BCE
|event5                 = [[Labanan ng Pelusium (343 BCE|Ikalawang pananakop sa Ehipto]]
|date_event5            = 343 BCE
|
|p1                     = Medes
|flag_p1                = Median Empire.jpg
|p2                     = Imperyong Neo-Babilonio
|flag_p2                = Neo-Babylonian Empire.png
|p3                     = Lydia
|flag_p3                = Map Anatolia ancient regions-en.svg
|p4                     = Ikadalawampu't-anim na Dinastiya ng Ehipto
|flag_p4                = Ancient Egypt map-en.svg
|p5                     = Kaharian ng Gandhara
|flag_p5                = 
|p6                     = Sogdia
|flag_p6                =
|p7                     = Massagetae
|flag_p7                =
|s1                     = Kaharian ng Macedonia
|flag_s1                = Vergina Sun - Golden Larnax.png
|border_s1              = no
|s2                     = Ikadalawampu't walong dinastiya ng Ehipto
|flag_s2                = 
|
|image_flag             = Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg
|flag                   = Watawat ng Iran
|flag_type              = Watawat ni Dakilang Ciro
|image_coat             = 
|symbol                 = 
|symbol_type            = 
|image_map              = Achaemenid Empire ~480 BC.png
|image_map_caption      = Ang mapa ng Imperyong Akemenida (berde) ca. 480 BCE.
|
|capital                = [[Babilonya]]&lt;ref name=EY&gt;{{cite book|last=Yarshater|first=Ehsan|authorlink=Ehsan Yarshater|title=The Cambridge History of Iran, Volume 3|year=1993|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-20092-9|page=482|quote=Of the four residences of the Achaemenids named by [[Herodotus]] — [[Ecbatana]], [[Pasargadae]] or [[Persepolis]], [[Susa]] and [[Babylon]] — the last [situated in Iraq] was maintained as their most important capital, the fixed winter quarters, the central office of bureaucracy, exchanged only in the heat of summer for some cool spot in the highlands. Under the [[Seleucid Empire|Seleucids]] and the [[Parthian Empire|Parthians]] the site of the Mesopotamian capital moved a little to the north on the [[Tigris]] — to [[Seleucia]] and [[Ctesiphon]]. It is indeed symbolic that these new foundations were built from the bricks of ancient [[Babylon]], just as later [[Baghdad]], a little further upstream, was built out of the ruins of the [[Sasanian Empire|Sassanian]] double city of [[Al-Mada'in|Seleucia-Ctesiphon]].}}&lt;/ref&gt; (pangunahing kabisera), [[Pasargadae]], [[Ecbatana]], [[Susa]], [[Persepolis]]
|common_languages       = [[Lumang Persiyano]]{{anchor|infoa}}&lt;sup&gt;[[#inforefa|[a]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Imperyal na Arameo]]{{anchor|infob}}&lt;sup&gt;[[#inforefb|[b]]]&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Akkadiano|Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book| author = Harald Kittel |author2=[[Juliane House]] |author3=Brigitte Schultze|author4=Juliane House|author5=Brigitte Schultze| title = Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction| url = https://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC| year = 2007| publisher = Walter de Gruyter| isbn = 978-3-11-017145-7| pages = 1194–5}}&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;[[Wikang Medo|Medo]]&lt;br/&gt;[[Sinaunang Griyego]]&lt;ref name=&quot;Iranian, E. Tucker 2001&quot;&gt;''Greek and Iranian'', E. Tucker, ''A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity'', ed. Anastasios-Phoivos Christidēs, Maria Arapopoulou, Maria Chritē, (Cambridge University Press, 2001), 780.&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Wikang Elamita|Elamita]]&lt;br/&gt; [[Wikang Sumeryo|Sumeryo]]{{anchor|infoc}}&lt;sup&gt;[[#inforefc|[c]]]&lt;/sup&gt;
|religion               = [[Zoroastrianismo]], [[Relihiyong Babilonyo]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Boiy|first=T.|title=Late Achaemenid and Hellenistic Babylon|year=2004|publisher=Peeters Publishers|isbn=978-90-429-1449-0|page=101}}&lt;/ref&gt;
|currency               = [[Daric]], [[siglos]]
|
|leader1                = [[Dakilang Ciro]]
|leader2                = [[Dario III ng Persiya]]
|year_leader1           = 559–529 BCE
|year_leader2           = 336–330 BCE
|title_leader           = Hari (xšāyaϑiya) '''o''' [[Hari ng mga Hari]] (xšāyaϑiya xšāyaϑiyānām)
|
|stat_year1             = 500 BCE
|stat_pop1              = 17 milyon hanggang 35 milyon
|ref_pop1               = &lt;ref name=&quot;Dynamics of Ancient Empires&quot;&gt;{{Cite book|title=The Dynamics of Ancient Empires: State Power from Assyria to Byzantium|last=Morris|first=Ian|last2=Scheidel|first2=Walter|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-975834-0|location=|page=77}}&lt;/ref&gt;
|footnotes              = {{anchor|inforefa}}a. '''[[#infoa|^]]''' Katutubong wika.&lt;br/&gt;{{anchor|inforefb}}b. '''[[#infob|^]]''' [[Opisyal na wika]] at ''[[lingua franca]]''.&lt;ref&gt;Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;{{anchor|inforefc}}c. '''[[#infoc|^]]''' Wikang pampanitikan sa [[Akemenidang Babilonya|Babilonya]].
|stat_area2=5500000|stat_year2=500 BK&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of world-systems research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|accessdate=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|url=http://www.jstor.org/stable/1170959|accessdate=12 September 2016}}&lt;/ref&gt;
}}
{{History of Iran}}
Ang '''Imperyong Akemenida''' o '''Achaemenida Empire''' (mula sa [[Lumang Persiyano]] na ''Haxāmanišiya'',&lt;ref&gt;{{cite book|ref=harv|last1=Curtis|first1=Vesta Sarkhosh|authorlink1=Vesta Sarkhosh Curtis|last2=Stewart|first2=Sarah|authorlink2=Sarah Stewart (historian)|title=The Sasanian Era|url=https://books.google.com/books?id=qPVHBAAAQBAJ&amp;pg=PA79|year=2010|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-0-85773-309-2}}&lt;/ref&gt; {{nowrap|c. 550–330 BCE}}), tinatawag ding '''Ang Unang Imperyong Persiyano''',&lt;ref name=GCS&gt;{{cite book|last=Sampson|first=Gareth C.|title=The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae and the Invasion of the East|year=2008|publisher=[[Pen and Sword Books|Pen &amp; Sword Books Limited]]|isbn=978-1-84415-676-4|page=33|quote=Cyrus the Great, founder of the First Persian Empire (c. 550–330 BC).}}&lt;/ref&gt; ay isang [[imperyo]] sa [[Kanlurang Asya]], na itinatag ni [[Cirong Dakila]]. Sa pinakadakilang lawak nito na ang lawak ay mula sa [[Balkan]] hanggang sa [[Lambak ng Indus]], ay naging isa ito sa mga [[Talaan ng mga pinakamalalaking imperyo|pinakamalalaking imperyo sa kasaysayan]], na sumasaklaw sa 5.5 milyon na kilometrong parisukat, at noon ay naging mas malaki kaysa sa alin mang nakaraang imperyo sa kasaysayan. Bantog ito sa matagumpay na modelo ng isang sentralisadong, pangangasiwang burukratiko (sa pamamagitan ng mga [[satrapa]] sa ilalim ng [[Hari ng mga Hari]]), sa mga pagtayo ng imprastruktura tulad ng mga [[Maharlikang Daan|sistema ng kalsada]] at isang [[Chapar Khaneh|sistema ng koreo]] at sa paggamit ng isang opisyal na wika sa kabuuan ng mga teritoryo nito at sa isang malaking propesyonal na hukbo at sa mga serbisyong sibil, na nagpasigla sa mga katulad na sistema sa mga sumunod na imperyo.&lt;ref name=schmitt-EI-i&gt;[[#refachaemenids-EI|Schmitt]] Achaemenid dynasty (i. The clan and dynasty)&lt;/ref&gt; Kilala ito sa Kanluraning kasaysayan bilang ang katunggali ng mga [[Pólis|Griyegong lungsod-estado]] sa panahon ng mga Digmaang Griyego-Persiyano at sa pagpapalaya ng mga [[Babilonyong pagkabihag|Hudyong tapon sa Babilonya]]. Ang [[Mausoleo sa Halicarnassus]], na isa sa [[Pitong mga Kamangha-mangha ng Sinaunang Daigdig]], ay itinayo sa isang Helenistikong estilo sa imperyo.
[[File:Achaemenid_Empire_500_BCE.jpg|thumb|upright=1.7|Mapa ng [[Imperyong Akemenida]](Persiya, dilaw) na nagpabagsak sa [[Medes]] noong 550 BCE at [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong 539 BCE.]]
Nang ika-7 siglo BCE, ang mga Persiyano ay namuhay sa timog-kanluraning bahagi ng [[Iranyang Talampas]] sa rehiyon ng [[Persis]],&lt;ref&gt;http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160218163028/http://www.utexas.edu/cola/centers/lrc/eieol/opeol-MG-X.html |date=2016-02-18 }} Macdonell and Keith, Vedic Index. This is based on the evidence of an [[Assyria|Assyrian]] inscription of 844 BCE referring to the Persians as ''Paršu'', and the [[Behistun Inscription]] of [[Darius I]] referring to ''[[Persis|Pārsa]]'' as the area of the Persians. Radhakumud Mookerji (1988). ''Chandragupta Maurya and His Times'' (p. 23). Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-0405-8.&lt;/ref&gt; na naging kanilang sentro.&lt;ref name=book&gt;{{cite book| author = David Sacks |author2=Oswyn Murray |author3=Lisa R. Brody|author4=Oswyn Murray|author5=Lisa R. Brody| title = Encyclopedia of the ancient Greek world| url = https://books.google.com/?id=gsGmuQAACAAJ| year = 2005| publisher = Infobase Publishing| isbn = 978-0-8160-5722-1| pages = 256 (at the right portion of the page)}}&lt;/ref&gt; Mula sa rehiyong ito, sumulong si [[Cirong Dakila]] upang talunin ang [[mga Medo]], ang [[Lydia]], at ang [[Imperyong Neo-Babilonyo]], itinatatag ang Imperyong Akemenida. Ang delegasyon ng kapangyarihan sa mga lokal na pamahalaan ay inaakala na kalaunan ay nagpahina sa kapamahalaan ng hari, na nagsanhi sa paggasta sa mga pag-aaring yaman sa mga pagtatangka upang supilin ang mga lokal na paghihimagsik, at humantong sa kawalan ng pagkakaisa ng mga rehiyon sa panahon ng [[Mga Digmaan ni Alejandro ang Dakila|pagsalakay]] ni [[Dakilang Alejandro]] noong 334 BCE.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Ang palagay na ito, gayun pa man, ay hinahamon ng ilang mga modernong iskolar na nakikipagtaltalan na ang Imperyong Akemenida ay hindi humarap sa anumang naturang krisis sa panahon ni Alejandro, na mga panloob na paghalili na pakikibaka sa loob ng pamilyang Akemenida lamang ang kailan man lumapit sa pagpapahina ng imperyo.&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt; Si Alejandro, na malaking tagahanga ni Cirong Dakila, ay kalaunang sumakop sa imperyo sa kabuuan nito noong 330 BCE.&lt;ref name=&quot;Ulrich&quot;&gt;{{cite book| author = Ulrich Wilcken| title = Alexander the Great| url = https://books.google.com/?id=WiSZM-LYsk4C| year = 1967| publisher = W. W. Norton &amp; Company| isbn = 978-0-393-00381-9| page = 146}}&lt;/ref&gt; Sa kanyang kamatayan, ang karamihan sa dating teritoryo noong imperyo ay sumailalim sa pamamahala ng [[Kahariang Ptolemaiko]] at [[Imperyong Seleucid]], bilang karagdagan sa iba pang mga menor na mga teritoryo na nakakamit ng pagsasarili sa panahong iyon. Kalaunan ay makakabawi ng kapangyarihan yaong Persiyanong populasyon sa gitnang talampas sa ikalawang siglo BCE sa ilalim ng [[Imperyong Parto]].&lt;ref name=&quot;book&quot; /&gt;

Ang makasaysayang tanda ng Imperyong Akemenida ay hindi lamang humangga sa teritoryal at militar na impluwensya nito kundi pati din sa impluwensyang kultura, panlipunan, teknolohikal at relihiyon. Maraming mga [[Atenas|Ateniense]] ang tumaglay ng mga kaugaliang Akemenida sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay sa isang pagpapalitan ng impluwensiya ng kultura,&lt;ref&gt;{{cite book| author = Margaret Christina Miller| title = Athens and Persia in the Fifth Century BC: A Study in Cultural Receptivity| url = https://books.google.com/?id=oGXMMD5rXBQC| year = 2004| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-0-521-60758-2| page = 243}}&lt;/ref&gt; na ang ilan ay inimpleyado ng, o nakaalyado sa mga hari ng Persiya.

==Kasaysayan==
May mga katutubong 'Indo-Aryan' na kung tawagin ngayon ay ''Iraniano'' na naninirahan sa lugar na ngayon ay bansang [[Iran]] noong 3000 BCE. Nahahati sila sa dalawang nasyonalidad na: ang mga Persiya at ang mga Mediyano. Noong 625 BCE, nakapaggawa na ang huli ng isang imperyo na pinakamalaki sa lahat ng kaharian sa kanyang panahon.

Bagaman nagsimulang itinatag ang Imperyong Akemenida sa pamumuno ng haring si &quot;Cirong Dakila&quot;, ang naturang pangalang &quot;Akemenida&quot; ay nanggaling sa isang datu na pinangalanang si &quot;Akemenyo (Ingles:Achaemenes) na namuno sa mga katutubong Persiya noong 705 BCE hanggang 675 BCE. Si Akemenyo ang itinuturing na ninuno ng mga haring Akemenida ng Imperyong Persiya.

Nagsimula nang itatag ni [[Dakilang Ciro]] ang Imperyong Akemenida noong 550 BCE ng pagkatapos niyang pabagsakin ang Dinastiyang [[Medes]] noong 550 BCE.  Noong 539 BCE, pinagbagsak ni Ciro ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa pamumuno ni [[Nabonidus]]. Sa [[Labanan ng Thymbra]] sa pagitan ng hari ng [[Kaharian ng Lydia]] na si [[Croessu]] at Dakilang Ciro, hinabol ni Ciro tungo sa Lydia pagkatapos ng isang Labanan sa Pteria. Ang hukbo ni Croesus ay dalawang beses na mas malaki kesa sa puwersa ni Ciro ngunit ito ay natalo at winasak ito ni Ciro at ang Lydia ay nasakop ng Persiya.

Pumanaw na si Ciro sa edad na 70 noong Disyembre, 530 BCE. Ipinagpatuloy ng kanyang anak na si [[Cambyses II]] ang pakikidigma sa mga kahariang nakapalibot sa imperyo. Sa ilalim ng kanyang pananakop, nasakop niya ang Ika-26 Dinastiya ng Kahariag ng Egipto, ngunit sa madugo na paraan naman.

Namatay si Cambyses II noong 522 BCE at inangkin ni [[Darius I]] ang trono ng Persiya. Sa ilalim ng kanyang pamumuno ay nasakop niya ang mga lupaing silangan ng Ilog Indus, mga lupaing nasa hilaga ng ilog na ngayon ay tinatawag na Amu Darya sa Uzbekistan, mga lupaing nasa timog ng Ilog Danube, mga kabundukan ng [[Caucasus]], at mga lupaing hilaga ng [[Gresya]]. Inayos rin niya ang pamamahala sa mga dayuhang nasasakupan ng imperyo sa pamamagitan ng paghirang ng mga lalawigan na kung tawagin sa kanila ay ''satrapy'', na dahilan kung bakit tinawag rin siyang &quot;Ang Dakila&quot;.

Noong panahong ito, natatakot ang mga Griyego sa kalupalupan ng Gresya na baka sakupin sila ng mga Persiya, kaya naghasik ng rebelyon ang mga Griyegong Ionian sa Asia Minor sa tulong ng lungsod-estado ng [[Athens]]. Winasak ni [[Dario I|Dario]] ang rebelyon, at dahil galit siya sa ginawang pagtulong sa mga rebelde ng mga Griyegong Ateneo ay nagsanay siya ng malaking hukbo upang isama ang Gresya sa imperyo. Pinaparoon niyaong hari ang 300,000-malakas na hukbo sa pamumuno ni Datis sa mga baybaying-dagat ng Marathon; nakasagupa niyaong hukbo yaong 10,000-malakas na hukbo ni Miltiades, na isang Griyegong heneral. Umasa si Datis na mananalo siya sa labanan, ngunit nabigo siya; magigiting at matatapang ang mga Griyego at mapagmahal sa kalayaan, naggawa sila ng napakataas na linya ng mga sundalo at sinugod ang napakaraming sundalong Persiya sa gitna ng takot at kamatayan. Nagulat iyong Persiya na heneral sa nangyari; marami sa hukbo niya na namatay at nalaman na lang niya na walang kaya ang mga sandata nila sa mga matataas na sibat-espada ng mga Griyego, kaya dali-dali na bumalik iyong mga sundalong Persiya sa mga barko. Noong narinig ni haring Dario yaong balita'y ipinapapatay niya yaong heneral dahil galit na galit siya sa nangyari sa Marathon. Nagsanay na naman ng napakalaking hukbo iyong hari, subalit namatay siya bago natapos yaon.

Si [[Xerxes|Asuero I]] ang naging hari ng imperyo sa pagkamatay ng kanyang ama; ipinagpatuloy niya ang gawain ng kanyang ama na pagsasanay ng napakalaking hukbo para sa ikalawang paglusob sa Gresya. Sa panahong nakapagsanay na siya ng mahigit 2,600,000-malakas na hukbo upang gibain sa lupa ang lungsod-estado ng Athens at masakop ang lahat ng mga lungsod-estado ng Gresya, pinaparoon niya yaong kanyang napakalaking hukbo sa Thermopylae, na isang makitid na patag na nakapagitan sa bulubundukin sa kaliwa at karagatan sa kanan. Dito nakasagupa niya ang 8,000-malakas na hukbong Griyego sa pamumuno nina Themistocles ng Athens, [[Leonidas I|Leonidas]] ng [[Sparta]], at Demophilus ng Thespia. Tumagal iyong labanan ng tatlong araw, at habang walang humpay ang paglusob ng mga Persiya sa mga posisyon ng mga Griyego ay marami sa una na nalipol dahil sa lubhang dami nila kaya nahihirapan silang makapasok at lumaban sa loob ng lambak ng Thermopylae. Nangyari lamang ang kapanaluhan ng mga Persiya noong itinuro ng isang Griyegong traydor na si Ephialtes sa haring si Asuero ang isang daan upang mapalibutan ang mga Griyego sa lambak; noong nalaman ni Leonidas ito, ipinauwi niya ang karamihan sa kanyang hukbo at naiwan siya kabilang ang kanyang kasamang 300 sundalo na tubong-Sparta, at nilabanan nila ang mga Persiya hanggang sila lahat ay namatay. Pagkatapos noong labanan ay nagalit yaong haring Persiya sa nangyari sapagkat sa laki ng kanyang hukbo'y malaking bahagi niyaon ang nalipol.
==Mga bansang sinakop ayon sa Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun}}
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga '''Akemenida''' mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon, Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyam sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.}}

{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiya]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]</text>
      <sha1>7vod857e7rfi5xhilie71ynwr99wt3e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Final Fantasy X</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17751</id>
    <revision>
      <id>1957887</id>
      <parentid>1929507</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T15:15:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Saliksik-ako</username>
        <id>120086</id>
      </contributor>
      <comment>inupdate ng konti, pakidagdag na lang po</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2149" xml:space="preserve">{{Infobox video game
| title = Final Fantasy X
| image = Final Fantasy X wordmark.png
| caption = logo ng laro
| developer = [[Square Enix#Product development divisions|Square Product Development Division 1]]
| publisher = {{vgrelease|JP|[[Square (video game company)|Square]]|NA|[[Square Electronic Arts]]|PAL|[[Sony Computer Entertainment]]}}
| director = [[Yoshinori Kitase]]
| producer = Yoshinori Kitase
| designer = {{Plainlist|
*[[Motomu Toriyama]]
*Takayoshi Nakazato
*[[Toshiro Tsuchida]]
}}
| programmer = {{Plainlist|
*Koji Sugimoto
*Takashi Katano
}}
| artist = {{Plainlist|
*[[Tetsuya Nomura]]
*[[Yusuke Naora]]
*Shintaro Takai
}}
| writer = {{Plainlist|
*[[Tetsuya Nomura]]
*[[Kazushige Nojima]]
*[[Motomu Toriyama]]
*[[Yoshinori Kitase]]
}}
| composer = {{Plainlist|
*[[Nobuo Uematsu]]
*[[Masashi Hamauzu]]
*[[Junya Nakano]]
}}
| series = ''[[Final Fantasy]]''
| platforms = [[PlayStation 2]]
| released = {{Video game release|JP|July 19, 2001|NA|December 17, 2001|AU|May 17, 2002|EU|May 24, 2002}}'''''International'''''{{vgrelease|JP|January 31, 2002}}
| genre = [[Role-playing video game|Role-playing]]
| modes = [[Single-player video game|Single-player]]
}}

Ang '''''Final Fantasy X''''' ay isang [[larong bidyo]] na ginawa at ipinalimbag ng [[Square Enix]] bilang pang sampung entradad sa seryeng ''[[Final Fantasy]]''. Orihinal na ipinalbas noong 2001 para sa [[Playstation 2]], muling ipinalabas ito bilang ''Final Fantasy X/X-2 HD Remaster'' para sa [[Playstation 3]] noong 2013, sa [[PlayStation 4|Playstation 4]] noong 2015, sa [[Microsoft Windows]] noong 2016, at sa [[Nintendo Switch]] at [[Xbox One]] noong 2019. 

Ang pagtatagpo ng laro ay nasa isang mundo ng pantasya na naimpluwesyahan ng Timog Pasipiko, [[Thailand]], at [[Japan]],&lt;ref&gt;Square (December 20, 2001). ''Final Fantasy X International'' (PlayStation 2). Square EA. Level/area: Beyond Final Fantasy: Producer.&lt;/ref&gt; ang kwento ng laro naman ay umiikot sa isang grupo ng mga abenturero sa kanilang pakikipagsapalaran upang matalo ang isang nagwawalang halimaw na nagngangalang Sin.

== Sanggunian ==
{{Reflist}}
[[Kaurian:Larong bidyo noong 2001]]

{{stub}}</text>
      <sha1>35q2g7ab753m5t6rpm57pv2y26cg63x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Houston</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25976</id>
    <revision>
      <id>1957881</id>
      <parentid>1957577</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T14:46:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ivan P. Clarin</username>
        <id>84769</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9759" xml:space="preserve">{{Kinukumpuni|[[lungsod]] sa [[Texas]]|date=Hulyo 2022}}
{{Infobox settlement
| name                            = Houston, Texas
| settlement_type                 = [[City]]
| official_name                   = City of Houston
| nickname                        = &lt;!--DO NOT CHANGE! --&gt;Space City (official), &lt;small&gt;[[Nicknames of Houston|more ...]]&lt;/small&gt;&lt;!--Please list unofficial nicknames in Culture section. See discussion on talk page. Thank you. --&gt;
| image_skyline                   = {{multiple image
| border                 = infobox
| total_width            = 290
| image_style            = border:1;
| perrow                 = 1/2/1/2
| image1                 = Buildings-city-houston-skyline-1870617.jpg
| image2                 = Sam Houston Monument in Hermann Park (cropped) (1).JPG
| image3                 = Texas medical center.jpg
| image4                 = Uptown Houston North of Guilford Ct. and McCue Rd. Panoramic 2 - Dec 2013.jpg
| image5                 = Replica Space Shuttle Orbiter “Independence” (40638280872).jpg
| image6                 = MFA houston.jpg
| image7                 = Buffalo Bayou at Sesquicentennial Park.jpg
}}
| imagesize                       = 300px
| image_caption                   = '''From top, left to right''': [[Downtown Houston]]; [[Sam Houston Monument]] at [[Hermann Park]]; [[Texas Medical Center]]; [[Uptown Houston]]; [[Johnson Space Center]]; [[Museum of Fine Arts, Houston|Museum of Fine Arts]]; and [[Buffalo Bayou]]
| image_flag                      = Flag of Houston, Texas.svg
| flag_size                       = 120px
| image_seal                      = Seal of Houston, Texas.svg
| image_map                       = {{Maplink|frame=yes|plain=y|frame-width=290|frame-height=290|frame-align=center|frame-coordinates={{Coord|29.762778|-95.383056}}|stroke-width=2|zoom=9|type=shape-inverse|stroke-color=#808080|id=Q16555|title=Houston}}
| map_caption                     = Interactive map of Houston
| pushpin_map              = Texas#USA#North America
| pushpin_relief           = 1
| pushpin_label            = Houston
| pushpin_label_position   = right
| pushpin_map_caption      = Location within Texas##Location within the United States##Location within North America
| subdivision_type                = Country
| subdivision_name                = United States
| subdivision_type1               = [[U.S. state|State]]
| subdivision_name1               = [[Texas]]
| subdivision_type2               = [[List of counties in Texas|Counties]]
| subdivision_name2               = {{nowrap|[[Harris County, Texas|Harris]], [[Fort Bend County, Texas|Fort&amp;nbsp;Bend]], [[Montgomery County, Texas|Montgomery]]}}
| government_type                 = [[Strong Mayor|Strong Mayor-Council]]
| governing_body                  = [[Houston City Council]]
| leader_title                    = [[List of mayors of Houston|Mayor]]
| leader_name                     = [[Sylvester Turner]] ([[Democratic Party (United States)|D]])
| unit_pref                       = Imperial
| area_footnotes                  = &lt;ref name=&quot;CenPopGazetteer2021&quot;&gt;{{cite web|title=2021 U.S. Gazetteer Files|url=https://www2.census.gov/geo/docs/maps-data/data/gazetteer/2021_Gazetteer/2021_gaz_place_48.txt|publisher=United States Census Bureau|access-date=September 28, 2021}}&lt;/ref&gt;
| area_total_sq_mi                = 671.67
| area_total_km2                  = 1739.62
| area_land_sq_mi                 = 640.44
| area_land_km2                   = 1658.73
| area_water_sq_mi                = 31.23
| area_water_km2                  = 80.89
| population_footnotes            = &lt;ref name=&quot;QuickFacts&quot;&gt;{{cite web |title=QuickFacts: Houston city, Texas |url=https://www.census.gov/quickfacts/fact/table/houstoncitytexas/POP010220 |publisher=United States Census Bureau |access-date=19 August 2021}}&lt;/ref&gt;
| population_as_of                = [[2020 United States Census|2020]]
| population_total                = 2304580
&lt;!-- OFFICIAL CENSUS FIGURES. DO NOT CHANGE UNTIL NEXT CENSUS! --&gt;| population_rank                 = [[List of United States cities by population|4th]] in the United States&lt;br&gt;[[List of municipalities in Texas|1st]] in Texas
| population_metro_footnotes      = &lt;ref name=&quot;2020Pop&quot;&gt;{{cite web |title=2020 Population and Housing State Data |url=https://www.census.gov/library/visualizations/interactive/2020-population-and-housing-state-data.html |publisher=United States Census Bureau |access-date=22 August 2021}}&lt;/ref&gt;
| population_metro                = 7122240 ([[List of metropolitan statistical areas|5th]])
| population_note                 = 
| population_density_sq_mi        = 3598.43
| population_density_km2          = auto
| population_demonym              = Houstonian
| timezone                        = [[North American Central Time Zone|CST]]
| utc_offset                      = −6
| timezone_DST                    = [[North American Central Time Zone|CDT]]
| utc_offset_DST                  = −5
| postal_code_type                = [[ZIP Code]]s
| postal_code                     = 770xx, 772xx ([[Post-office box|P.O. Boxes]])
| area_codes                      = [[Area codes 713, 281, 346, and 832|713, 281, 832, 346]]
| coordinates                     = {{coord|29|45|46|N|95|22|59|W|region:US-TX_type:city(2,300,000)|display=inline,title}}
| elevation_m                     = 32
| elevation_ft                    = 80
| established_title               = [[Municipal corporation|Incorporated]]
| established_date                = June 5, 1837
| blank_name                      = [[Federal Information Processing Standard|FIPS code]]
| blank_info                      = 48-35000&lt;ref name=&quot;GR2&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.census.gov |publisher=[[United States Census Bureau]] |access-date=January 31, 2008 |title=U.S. Census website }}&lt;/ref&gt;
| blank1_name                     = [[Geographic Names Information System|GNIS]] feature ID
| blank1_info                     = 1380948&lt;ref name=&quot;GR3&quot;&gt;{{cite web |url=http://geonames.usgs.gov |access-date=January 31, 2008 |title=US Board on Geographic Names |publisher=[[United States Geological Survey]] |date=October 25, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120204035720/http://geonames.usgs.gov/ |archive-date=February 4, 2012 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| blank_name_sec2                 = [[International airport|International airports]]
| blank_info_sec2                 = [[George Bush Intercontinental Airport]] (IAH), [[William P. Hobby Airport]] (HOU)
| blank1_name_sec2                = [[Interstate Highway System|Interstates]]
| blank1_info_sec2                = [[File:I-10 (TX).svg|26px|link=Interstate 10 in Texas]] [[File:I-45 (TX).svg|26px|link=Interstate 45]] [[File:I-69 (TX).svg|26px|link=Interstate 69 in Texas]] [[File:I-610 (TX).svg|31px|link=Interstate 610 in Texas]]
| blank2_name_sec2                = [[U.S. routes]]
| blank2_info_sec2                = [[File:US 59.svg|26px|link=U.S. Route 59 in Texas]] [[File:US 90.svg|26px|link=U.S. Route 90 in Texas]] [[File:US 290.svg|32px|link=U.S. Route 290]]
| blank3_name_sec2                = State routes
| blank3_info_sec2                = [[File:Texas_3.svg|21px|link=Texas State Highway 3]] [[File:Texas_Spur_5.svg|21px|link=Texas State Highway Spur 5]] [[File:Texas_6.svg|21px|link=Texas State Highway 6]] [[File:Texas_Beltway_8.svg|21px|link=Texas State Highway Beltway 8]] [[File:Texas_35.svg|21px|link=Texas State Highway 35]] [[File:Texas_99.svg|21px|link=Texas State Highway 99]] [[File:Texas_146.svg|21px|link=Texas State Highway 146]] [[File:Texas_225.svg|21px|link=Texas State Highway 225]] [[File:Texas_249.svg|21px|link=Texas State Highway 249]] [[File:Texas_Spur_261.svg|21px|link=Texas State Highway Spur 261]] [[File:Texas_288.svg|21px|link=Texas State Highway 288]] [[File:Texas_Spur_330.svg|21px|link=Texas State Highway Spur 330]] [[File:Texas_Spur_527.svg|21px|link=Texas State Highway Spur 527]]
| blank4_name_sec2                = [[Public Transit|Public Transportation]]
| blank4_info_sec2                = [[Houston Metro]]
| website                         = {{URL|http://www.houstontx.gov/}}
| footnotes                       = 
| named_for                       = Sam Houston
}}

Ang lungsod ng '''Houston''' ay ang malaki at mataong lungsod sa [[Texas]] sumunod sa [[Austin, Texas|Austin]] at ang mga sumunod ay ang San Antonio, Dallas, Fort Worth at El Paso, ito ay ang &quot;southernmost city&quot; ng Estados Unidos at ang ika-anim na mataong lungsod sa [[Hilagang Amerika]] na may higit na 2,304,580 sa taong 2020, ito ay matatagpuan sa [[Timog Texas]], malapit sa Baybayin ng Galveston at [[Gulpo ng Mehiko]], ito ang kabisera sa lalawigan ng [[Harris, Texas|Harris]] maging ng [[Kalakhang Houston]] na ika-5 na mataong kalakhan sa ''[[United States]]'', ito ay sumunod sa [[Kalakhang Dallas-Fort Worth]], Ang lungsod ng Houston ay kabilang sa mga lungsod na nasasakupan ng [[Texas Triangle]].
[[Talaksan:Houston Skyline11.jpg|thumb|left|270px]]
Ito ay may lawak na 637.4 kuwadradong milya (1,651 km2), Ang Houston ay ang ika-9 na malawak na lungsod sa Estados Unidos.

Inilunsad ang lungsod ng Houston, noong ika Agosto 30, 1836 kina Buffalo Bayou at White Oak Bayou at naging lungsod noong Hunyo 5, 1837, Ang lungsod ay ipinangalan mula kay Heneral Samson Houston na naging isa sa mga presidente noong Republika ang Texas at ang kalayaan ng Texas sa kamay ng Mehiko.

Matapos ang pagiging kabisera ang Houston sa Texas noong 1830's, Nanatili ang lungsod Houston bilang &quot;Regional Trading Center&quot; noong [[ika-19 siglo]]. Dito rin matatagpuan ang Houston Ship Channel at ang Texas oil boom na ginawa matapos ang &quot;1900 Hurricane&quot; 

[[Kategorya:Mga lungsod sa Texas]]
[[Kategorya:Mga matataong lungsod ng Estados Unidos]]
{{US-stub}}</text>
      <sha1>hcly4i1mcgub8sk8m6icuxjct8xxx11</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dallas, Texas</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30800</id>
    <revision>
      <id>1957872</id>
      <parentid>1957576</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T13:50:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ivan P. Clarin</username>
        <id>84769</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6710" xml:space="preserve">{{Kinukumpuni|[[lungsod]] sa [[Texas]]|date=Hulyo 2022}}
{{Infobox settlement
|name            = Dallas
|settlement_type          = [[City]]
|nickname                 = &quot;Big D&quot; &quot;D-Town&quot;&lt;ref&gt;&quot;Big D&quot; is the traditional nickname, but &quot;D-Town&quot; has become common in the hip-hop set, although both Detroit and Denver can also be intended&lt;/ref&gt;
|image_skyline            = Xvisionx_Dallas_Stemmons.jpg 
|imagesize                = 
|image_caption            = 
|image_flag               = Flag of Dallas.svg
|image_seal               = Seal of Dallas.svg
|image_map                = Dallas County Texas Incorporated Areas Dallas highlighted.svg
|mapsize                  = 250px
|map_caption              = Location in [[Dallas County, Texas|Dallas County]] and the state of [[Texas]]
|image_map1               = 
|mapsize1                 = 
|map_caption1             = 
|pushpin_map            =USA
|pushpin_map_caption    = Location in the United States|
|subdivision_type         = [[List of countries|Country]]
|subdivision_name         = [[United States|United States of America]]
|subdivision_type1        = [[Political divisions of the United States|State]]
|subdivision_name1        = [[Texas]]
|subdivision_type2        = [[List of counties in Texas|Counties]]
|subdivision_name2        = [[Dallas County, Texas|Dallas]]&lt;br /&gt;[[Collin County, Texas|Collin]]&lt;br /&gt;[[Denton County, Texas|Denton]]&lt;br /&gt;[[Rockwall County, Texas|Rockwall]]&lt;br /&gt;[[Kaufman County, Texas|Kaufman]]
|government_type          = [[Council–manager government|Council-manager]]
|area_magnitude           = 1 E9
|area_total_sq_mi         = 385.0
|area_total_km2           = 997.1
|area_land_sq_mi          = 342.5
|area_land_km2            = 887.2
|area_water_sq_mi         = 42.5
|area_water_km2           = 110.0
|population_as_of         = 2008
|population_footnotes     = &lt;ref name=CENSUS&gt;{{cite web |author = U.S. Census Bureau, Population Division | title = Population Estimates, Accepted Challenges to Vintage 2007 Estimates | url = http://www.census.gov/popest/archives/2000s/vintage_2007/07s_challenges.html | date = 2009-03-18 | accessdate = 2009-08-03}}&lt;/ref&gt;
|population_total         = 1279910 &lt;small&gt;([[List of United States cities by population|8th U.S.]])&lt;/small&gt;
|population_note          = 
|population_density_km2   = 1427.38
|population_density_sq_mi = 3697.44
|population_urban         = 
|population_metro         = 6300006 &lt;small&gt;([[List of United States metropolitan areas|4th U.S.]])&lt;/small&gt;
|population_blank1_title = [[Demonym]]
|population_blank1 = Dallasites
|timezone                 = [[North American Central Time Zone|Central]]
|utc_offset               = -6
|timezone_DST             = [[North American Central Time Zone|Central]]
|utc_offset_DST           = -5
|postal_code_type         = 
|postal_code              = 
|area_code                = [[Area code 214|214]], [[Area code 469|469]], [[Area code 972|972]]
|elevation_ft             = 430 &lt;!--USGS--&gt;
|elevation_m              = 131 &lt;!--USGS--&gt;
|coordinates              = {{coord|32|47|N|96|48|W|type:city_region:US-TX|display=inline,title}}
|established_title        = [[Municipal corporation|Incorporated]]
|established_date         = 2 Pebrero 1856
|blank_name               = [[Federal Information Processing Standard|FIPS code]]
|blank_info               = 48-19000{{GR|2}}
|blank1_name              = [[Geographic Names Information System|GNIS]] feature ID
|blank1_info              = 1380944{{GR|3}}
|blank2_name              = Primary Airport
|blank2_info              = [[Dallas-Fort Worth International Airport]]- DFW (Major/International)
|blank3_name              = Secondary Airport
|blank3_info              = [[Dallas Love Field]]- DAL (Major)
|website                  = [http://www.dallascityhall.com dallascityhall.com]
|footnotes                = 
}}

Ang '''Dallas''' ay isang mataong lungsod sa [[Kalakhang Dallas–Fort Worth]], ang ikapat na malaking kalakhan sa [[Estados Unidos]] na may higit 7.5 milyon katao, ito ang kabisera sa lalawigan (county) ng Dallas ay kalapit nito: [[Collin]], [[Denton]], [[Kaufman]] at [[Rockwall]], batay sa sensus taon 2020, na may populasyon 1,304,379 ay ika 9 na matataong lungsod sa U.S. at ika 3rd sa Texas, sumunod sa mga lungsod ng [[Houston, Texas|Houston]] at [[Austin, Texas|Austin]], Ang lungsod ng Dallas ay matatagpuan sa rehiyon [[Hilagang Texas]], Ang dallas ay ang pangunahing lungsod sa Hilagang Texas kabilang ang [[Fort Worth, Texas|Fort Worth]].

Ang lungsod ng Dallas ay malapit sa lungsod Fort Worth na nasa gawing kanluran nito ay bumubuo at nagdudugtong sa pangunahing daanan at mga kalsada maging ang ekonomiya at imprastraktura, maging ang ilan pang mga industriyal, financial center at mga daambakal na nagdudugtong sa mga lungsod mula sa Midland at Odessa, [[Lungsod ng Oklahoma]] at sa Houston, Ang [[Paliparang Pandaigdigan ng Dallas–Fort Worth]] na isa sa mga busiest airport sa [[Mundo]] ay nasa kalakhan nito.

Dominante ang mga sektor sa ekonomiya kabilang ang defense, serbisyong pinansyal, informasyong teknolohiya, telekomunikasyon, at transportasyon, Ang kalakhan ng Dallas–Fort Worth hosts 23 at 500 kompanya na ikalawa sa Texas at ikaapat sa buong Estados Unidos, tinatayang nasa 41 ang unibersidad at kolehiyo ang bilang ng mga eskuwelahan, at ikalawang pinakamalaking bilang ng mga [[LGBT]] sa U.S., Taong 2018 ayon sa WalletHub ang lungsod Dallas ay ang ika-5 na dibersyong lungsod sa U.S.

==Heograpiya==
Ang ''Dallas'' ay matatagpuan sa kabuuan ng [[United States]] na nasa bahaging timog, sa ''Hilagang Texas'' ito ay ang kabisera sa lalawigan ng Dallas, ito ay malapit sa mga lalawigan ng Collin, Denton, Kaufman at Rockwall, Batay sa United States Census Bureau, ang lungsod ay may lawak na 385.8 kilometro kuwadrado (999.3 km2); 340.5 square miles (881.9 km2), Ang Dallas ay ang ika-5 na urbanisadong kalakhan sa [[Texas]].

Ang Dallas ay mayroong tatlong distrito ang Gitnang Dallas, Silangang Dallas at Timog Dallas.

===Distrito===
{{div col|colwidth=18em}}
* Bishop Arts District	
* Casa Linda
* Casa View
* Cedars
* Deep Ellum
* Design District
* Downtown
* Exposition Park
* Fair Park
* Highland Hills
* Kessler Park	
* Knox-Henderson
* Lakewood
* Lake Highlands
* Lower Greenville
* &quot;M&quot; Streets
* Oak Cliff	
* Oak Lawn	
* Park Cities
* Pleasant Grove
* Preston Hollow
* Southwestern Medical District
* Trinity Groves
* Turtle Creek	
* Uptown, Dallas
* Victory Park
* West End
{{div col end}}
{{Wide image|Downtown Dallas WV banner.jpg|1200px|align-cap=center|Skyline of Dallas at night}}
 
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

[[Kategorya:Mga lungsod sa Texas]]
[[Kategorya:Mga matataong lungsod ng Estados Unidos]]
{{US-stub}}</text>
      <sha1>t7mz8r3bdut0g8ymg8h57e2ln39z4rn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957873</id>
      <parentid>1957872</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T13:52:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ivan P. Clarin</username>
        <id>84769</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6641" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
|name            = Dallas
|settlement_type          = [[City]]
|nickname                 = &quot;Big D&quot; &quot;D-Town&quot;&lt;ref&gt;&quot;Big D&quot; is the traditional nickname, but &quot;D-Town&quot; has become common in the hip-hop set, although both Detroit and Denver can also be intended&lt;/ref&gt;
|image_skyline            = Xvisionx_Dallas_Stemmons.jpg 
|imagesize                = 
|image_caption            = 
|image_flag               = Flag of Dallas.svg
|image_seal               = Seal of Dallas.svg
|image_map                = Dallas County Texas Incorporated Areas Dallas highlighted.svg
|mapsize                  = 250px
|map_caption              = Location in [[Dallas County, Texas|Dallas County]] and the state of [[Texas]]
|image_map1               = 
|mapsize1                 = 
|map_caption1             = 
|pushpin_map            =USA
|pushpin_map_caption    = Location in the United States|
|subdivision_type         = [[List of countries|Country]]
|subdivision_name         = [[United States|United States of America]]
|subdivision_type1        = [[Political divisions of the United States|State]]
|subdivision_name1        = [[Texas]]
|subdivision_type2        = [[List of counties in Texas|Counties]]
|subdivision_name2        = [[Dallas County, Texas|Dallas]]&lt;br /&gt;[[Collin County, Texas|Collin]]&lt;br /&gt;[[Denton County, Texas|Denton]]&lt;br /&gt;[[Rockwall County, Texas|Rockwall]]&lt;br /&gt;[[Kaufman County, Texas|Kaufman]]
|government_type          = [[Council–manager government|Council-manager]]
|area_magnitude           = 1 E9
|area_total_sq_mi         = 385.0
|area_total_km2           = 997.1
|area_land_sq_mi          = 342.5
|area_land_km2            = 887.2
|area_water_sq_mi         = 42.5
|area_water_km2           = 110.0
|population_as_of         = 2008
|population_footnotes     = &lt;ref name=CENSUS&gt;{{cite web |author = U.S. Census Bureau, Population Division | title = Population Estimates, Accepted Challenges to Vintage 2007 Estimates | url = http://www.census.gov/popest/archives/2000s/vintage_2007/07s_challenges.html | date = 2009-03-18 | accessdate = 2009-08-03}}&lt;/ref&gt;
|population_total         = 1279910 &lt;small&gt;([[List of United States cities by population|8th U.S.]])&lt;/small&gt;
|population_note          = 
|population_density_km2   = 1427.38
|population_density_sq_mi = 3697.44
|population_urban         = 
|population_metro         = 6300006 &lt;small&gt;([[List of United States metropolitan areas|4th U.S.]])&lt;/small&gt;
|population_blank1_title = [[Demonym]]
|population_blank1 = Dallasites
|timezone                 = [[North American Central Time Zone|Central]]
|utc_offset               = -6
|timezone_DST             = [[North American Central Time Zone|Central]]
|utc_offset_DST           = -5
|postal_code_type         = 
|postal_code              = 
|area_code                = [[Area code 214|214]], [[Area code 469|469]], [[Area code 972|972]]
|elevation_ft             = 430 &lt;!--USGS--&gt;
|elevation_m              = 131 &lt;!--USGS--&gt;
|coordinates              = {{coord|32|47|N|96|48|W|type:city_region:US-TX|display=inline,title}}
|established_title        = [[Municipal corporation|Incorporated]]
|established_date         = 2 Pebrero 1856
|blank_name               = [[Federal Information Processing Standard|FIPS code]]
|blank_info               = 48-19000{{GR|2}}
|blank1_name              = [[Geographic Names Information System|GNIS]] feature ID
|blank1_info              = 1380944{{GR|3}}
|blank2_name              = Primary Airport
|blank2_info              = [[Dallas-Fort Worth International Airport]]- DFW (Major/International)
|blank3_name              = Secondary Airport
|blank3_info              = [[Dallas Love Field]]- DAL (Major)
|website                  = [http://www.dallascityhall.com dallascityhall.com]
|footnotes                = 
}}

Ang '''Dallas''' ay isang mataong lungsod sa [[Kalakhang Dallas–Fort Worth]], ang ikapat na malaking kalakhan sa [[Estados Unidos]] na may higit 7.5 milyon katao, ito ang kabisera sa lalawigan (county) ng Dallas ay kalapit nito: [[Collin]], [[Denton]], [[Kaufman]] at [[Rockwall]], batay sa sensus taon 2020, na may populasyon 1,304,379 ay ika 9 na matataong lungsod sa U.S. at ika 3rd sa Texas, sumunod sa mga lungsod ng [[Houston, Texas|Houston]] at [[Austin, Texas|Austin]], Ang lungsod ng Dallas ay matatagpuan sa rehiyon [[Hilagang Texas]], Ang dallas ay ang pangunahing lungsod sa Hilagang Texas kabilang ang [[Fort Worth, Texas|Fort Worth]].

Ang lungsod ng Dallas ay malapit sa lungsod Fort Worth na nasa gawing kanluran nito ay bumubuo at nagdudugtong sa pangunahing daanan at mga kalsada maging ang ekonomiya at imprastraktura, maging ang ilan pang mga industriyal, financial center at mga daambakal na nagdudugtong sa mga lungsod mula sa Midland at Odessa, [[Lungsod ng Oklahoma]] at sa Houston, Ang [[Paliparang Pandaigdigan ng Dallas–Fort Worth]] na isa sa mga busiest airport sa [[Mundo]] ay nasa kalakhan nito.

Dominante ang mga sektor sa ekonomiya kabilang ang defense, serbisyong pinansyal, informasyong teknolohiya, telekomunikasyon, at transportasyon, Ang kalakhan ng Dallas–Fort Worth hosts 23 at 500 kompanya na ikalawa sa Texas at ikaapat sa buong Estados Unidos, tinatayang nasa 41 ang unibersidad at kolehiyo ang bilang ng mga eskuwelahan, at ikalawang pinakamalaking bilang ng mga [[LGBT]] sa U.S., Taong 2018 ayon sa WalletHub ang lungsod Dallas ay ang ika-5 na dibersyong lungsod sa U.S.

==Heograpiya==
Ang ''Dallas'' ay matatagpuan sa kabuuan ng [[United States]] na nasa bahaging timog, sa ''Hilagang Texas'' ito ay ang kabisera sa lalawigan ng Dallas, ito ay malapit sa mga lalawigan ng Collin, Denton, Kaufman at Rockwall, Batay sa United States Census Bureau, ang lungsod ay may lawak na 385.8 kilometro kuwadrado (999.3 km2); 340.5 square miles (881.9 km2), Ang Dallas ay ang ika-5 na urbanisadong kalakhan sa [[Texas]].

Ang Dallas ay mayroong tatlong distrito ang Gitnang Dallas, Silangang Dallas at Timog Dallas.

===Distrito===
{{div col|colwidth=18em}}
* Bishop Arts District	
* Casa Linda
* Casa View
* Cedars
* Deep Ellum
* Design District
* Downtown
* Exposition Park
* Fair Park
* Highland Hills
* Kessler Park	
* Knox-Henderson
* Lakewood
* Lake Highlands
* Lower Greenville
* &quot;M&quot; Streets
* Oak Cliff	
* Oak Lawn	
* Park Cities
* Pleasant Grove
* Preston Hollow
* Southwestern Medical District
* Trinity Groves
* Turtle Creek	
* Uptown, Dallas
* Victory Park
* West End
{{div col end}}
{{Wide image|Downtown Dallas WV banner.jpg|1200px|align-cap=center|Skyline of Dallas at night}}
 
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

[[Kategorya:Mga lungsod sa Texas]]
[[Kategorya:Mga matataong lungsod ng Estados Unidos]]</text>
      <sha1>ana38oycpr2gvo620yucnt0sajcuj9i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kiyeb</title>
    <ns>0</ns>
    <id>31883</id>
    <revision>
      <id>1958051</id>
      <parentid>1933983</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T09:48:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Kyiv]] sa [[Kiyeb]]: Batay sa tradisyonal na pagbabaybay.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="507" xml:space="preserve">{{Infobox settlement/Wikidata}}
Ang '''Kyiv''' o '''Kiev''' ({{Lang-uk|'''Київ'''}}) ay ang kabisera at panguanhing lungsod ng bansang [[Ukranya]]. Matatagpuan ito sa gitnang-hilaga ng bansa katabi ng [[Ilog Dnieper]]. Noong 1 Enero 2021, ang populasyon nito ay 2,962,180, at itinalaga ito bilang ang ikapitong pinakamataong lungsod sa Europa. 

{{stub|Ukraine}}
{{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon|state=expanded}}

[[Kategorya:Mga lungsod sa Ukraine]]
[[Kategorya:Kabisera sa Europa]]</text>
      <sha1>jmicgknk4wd4l0qrh8hrpvpg1jjvdit</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Alma Ata</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32483</id>
    <redirect title="Kasakistan" />
    <revision>
      <id>1958053</id>
      <parentid>1957272</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:08:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Almaty]] sa [[Alma Ata]]: Hango sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Kasakistan]]</text>
      <sha1>iq1c8wcbbqb51dse52mzljakntivdut</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Usapan:Mesopotamya</title>
    <ns>1</ns>
    <id>33002</id>
    <revision>
      <id>1957914</id>
      <parentid>1638135</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:33:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Usapan:Mesopotamia]] sa [[Usapan:Mesopotamya]] mula sa redirect</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11" xml:space="preserve">{{NABALIK}}</text>
      <sha1>0oku1rmd1lm6m30umd7uvwc6s1dfcky</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dakilang Ciro</title>
    <ns>0</ns>
    <id>42967</id>
    <revision>
      <id>1957942</id>
      <parentid>1954475</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:11:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4244" xml:space="preserve">{{Infobox Monarch
| name =Ciro II ng Persiya
| title           =Dakilang Hari ([[Shah]]) ng Persiya; Hari ng Medes; [[Basileus]] ng  Lydia; [[Hari]] ng Neo-Babilonia 
| image           =Illustrerad Verldshistoria band I Ill 058.jpg
| caption         =
| religion        =
| reign           =559 BCE hanggang 529 BCE
| coronation      = 
| othertitles     =
| full name       =
| predecessor     =[[Cambyses I ng Anshan|Cambyses I]]
| successor       =[[Cambyses II ng Persia|Cambyses II]]
| consort         =[[Cassandane]] ng [[Imperyong Persiyano]]
| issue           =Haring [[Cambyses II]] &lt;br /&gt; Prinsipe [[Smerdis ng Persia|Smerdis]] &lt;br /&gt; Prinsesa [[Artystone]] &lt;br /&gt; Prinsesa [[Atossa]]
| royal house     =
| father          =[[Cambyses I ng Anshan|Cambyses I]] ng [[Imperyong Persiyano]], umampon; [[Mitradates]]
| mother          =Prinsesa [[Mandane of Media|Mandane]] ng [[Medes]]?, umampon; [[Cyno]]
| date of birth   =590 BC o 576 BCE
| place of birth  =[[Anshan (Persia)|Anshan]], [[Imperyong Persiyano]]
| date of death   =Agosto 529 BCE
| place of death  =Sa kahabaan ng [[Syr Darya]]
| place of burial =[[Pasargadae]]
}}
Si '''Dakilang Ciro''' o '''Cirong Dakila'''&lt;ref name=Biblia&gt;{{cite-Biblia|Ciro, ''Cyrus'', ayon sa pagpapakilala para sa [[Aklat ni Ageo]]}}&lt;/ref&gt; ([[Wikang Persiyano]]: کوروش بزرگ, ''Kurosh-e Bozorg'') (c. 590 BCE o 576 — Agosto 529 BCE o 530 BCE), kilala din bilang '''Ciro II ng Persiya''' at '''Cirong Nakatatanda''' (Ingles: ''Cyrus the Elder''),&lt;ref&gt;Xenophon, ''Anabasis'' I. IX; tingnan din ang M.A. Dandamaev &quot;Cyrus II&quot;, sa ''Encyclopaedia Iranica''.&lt;/ref&gt; ay isang pinunong Persiya.  Siya ang nagtatag ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]].  Sa pamamahala niya, lumaganap ang imperyo, na sa kalaunan ay sumakop sa halos kalahatan ng [[Timog-Kanlurang Asya]] at karamihan ng [[Central Asia|Gitnang Asya]], mula [[Ehipto]] at [[Hellespont]] sa kanluran hanggang sa [[Ilog Indus]] o [[Indiya]] sa silangan , upang malikha ang pinakamalaking estadong napagmasdan ng mundo.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Kuhrt |first=Amélie |title=The Ancient Near East: C. 3000-330 BCE |origyear=1995 |publisher=[[Routledge]] |isbn=0-4151-6762-0 |pages=647 |chapter=13 |chapterurl= |quote= }}&lt;/ref&gt; Ang mga buong pamagat ay ''Ang Dakilang Hari'', ang ''Hari ng Persiya'', ang ''Hari ng Anshan'', ang ''Hari ng [[Medes]]'', ang ''Hari ng [[Babilonya]]'', ang ''Hari ng [[Sumerya]] at [[Akkad]]'', ''Hari ng apat na mga sulok ng Daigdig''. Kanyang inihayag ang itinuturing ng ilan na isa sa unang mahalagang mga deklarasyon sa kasaysayan ng mga [[karapatang pantao]] sa [[Silindro ni Ciro]] sa pagitan ng 539 BCE at 530 BCE. Ang paghahari ni Ciro ay tumagal sa pagitan ng 29 taon at 31 taon. Kanyang itinatag ang kanyang imperyo sa pamamagitan muna ng pananakop ng [[Imperyong Medes]] at pagkatapos ay ng imperyong [[Lydia]]no at kalaunan ay ng [[Imperyong Neo-Babilonyano]]. Sa bago o pagkatapos ng pananakop sa [[Babilonya]], kanyang pinangunahan ang isang ekspedisyon sa sentral Asya na humantong sa mga pangunahing kampanya na inilarawan bilang nagdala &quot;sa pagpapailalim ng bawat bansa ng walang eksepsiyon&quot;. Siya ay hinalinhan ng kanyang anak na si [[Cambyses II]]  na nagawang idagdag sa imperyong Persia ang Ehipto, [[Nubia]] at [[Cyrenaica]] sa kanyang maikling pamumuno. Ginalang ni Ciro ang mga [[relihiyon]] at kustombre ng mga lupaing kanyang nasakop. Sinasabing sa pangkalahatang kasaysayan, ang papel ng [[Imperyong Akemenida]] na itinatag ni Ciro ay nasa napakatagumpay na modelo nito para sa sentralisadong administrasyon at pagtatatag ng isang pamahalaan na nagtatrabaho para sa kapakinabangan ng kanyang mga nasasakupan. Sa katunayan, ang administrasyon ng imperyo sa pamamagitan ng mga [[satrap]] at ang mahalagang prinsipyo ng pagbuo ng pamahalaan sa [[Pasargadae]] ay mga gawa ni Ciro. Si Ciro ay kinikilala rin sa kanyang mga nagawa sa mga [[karapatang pantao]], politika, stratehiya sa militar gayun din sa kanyang impluwensiya sa mga kabihasnang Silanganin at Kanluranin. 
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{Campaignbox Mga Digmaan ni Cyrus the Great}}

{{Median and Achaemenid kings}}

[[Kategorya:Mga haring Akemenida]]
[[Kategorya:Dakilang Ciro]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>oixjhu0fj3iz4skqlmgyprgahgl7okf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957943</id>
      <parentid>1957942</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:11:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4239" xml:space="preserve">{{Infobox Monarch
| name =Ciro II ng Persiya
| title           =Dakilang Hari ([[Shah]]) ng Persiya; Hari ng Medes; [[Basileus]] ng  Lydia; [[Hari]] ng Babilonya
| image           =Illustrerad Verldshistoria band I Ill 058.jpg
| caption         =
| religion        =
| reign           =559 BCE hanggang 529 BCE
| coronation      = 
| othertitles     =
| full name       =
| predecessor     =[[Cambyses I ng Anshan|Cambyses I]]
| successor       =[[Cambyses II ng Persia|Cambyses II]]
| consort         =[[Cassandane]] ng [[Imperyong Persiyano]]
| issue           =Haring [[Cambyses II]] &lt;br /&gt; Prinsipe [[Smerdis ng Persia|Smerdis]] &lt;br /&gt; Prinsesa [[Artystone]] &lt;br /&gt; Prinsesa [[Atossa]]
| royal house     =
| father          =[[Cambyses I ng Anshan|Cambyses I]] ng [[Imperyong Persiyano]], umampon; [[Mitradates]]
| mother          =Prinsesa [[Mandane of Media|Mandane]] ng [[Medes]]?, umampon; [[Cyno]]
| date of birth   =590 BC o 576 BCE
| place of birth  =[[Anshan (Persia)|Anshan]], [[Imperyong Persiyano]]
| date of death   =Agosto 529 BCE
| place of death  =Sa kahabaan ng [[Syr Darya]]
| place of burial =[[Pasargadae]]
}}
Si '''Dakilang Ciro''' o '''Cirong Dakila'''&lt;ref name=Biblia&gt;{{cite-Biblia|Ciro, ''Cyrus'', ayon sa pagpapakilala para sa [[Aklat ni Ageo]]}}&lt;/ref&gt; ([[Wikang Persiyano]]: کوروش بزرگ, ''Kurosh-e Bozorg'') (c. 590 BCE o 576 — Agosto 529 BCE o 530 BCE), kilala din bilang '''Ciro II ng Persiya''' at '''Cirong Nakatatanda''' (Ingles: ''Cyrus the Elder''),&lt;ref&gt;Xenophon, ''Anabasis'' I. IX; tingnan din ang M.A. Dandamaev &quot;Cyrus II&quot;, sa ''Encyclopaedia Iranica''.&lt;/ref&gt; ay isang pinunong Persiya.  Siya ang nagtatag ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]].  Sa pamamahala niya, lumaganap ang imperyo, na sa kalaunan ay sumakop sa halos kalahatan ng [[Timog-Kanlurang Asya]] at karamihan ng [[Central Asia|Gitnang Asya]], mula [[Ehipto]] at [[Hellespont]] sa kanluran hanggang sa [[Ilog Indus]] o [[Indiya]] sa silangan , upang malikha ang pinakamalaking estadong napagmasdan ng mundo.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Kuhrt |first=Amélie |title=The Ancient Near East: C. 3000-330 BCE |origyear=1995 |publisher=[[Routledge]] |isbn=0-4151-6762-0 |pages=647 |chapter=13 |chapterurl= |quote= }}&lt;/ref&gt; Ang mga buong pamagat ay ''Ang Dakilang Hari'', ang ''Hari ng Persiya'', ang ''Hari ng Anshan'', ang ''Hari ng [[Medes]]'', ang ''Hari ng [[Babilonya]]'', ang ''Hari ng [[Sumerya]] at [[Akkad]]'', ''Hari ng apat na mga sulok ng Daigdig''. Kanyang inihayag ang itinuturing ng ilan na isa sa unang mahalagang mga deklarasyon sa kasaysayan ng mga [[karapatang pantao]] sa [[Silindro ni Ciro]] sa pagitan ng 539 BCE at 530 BCE. Ang paghahari ni Ciro ay tumagal sa pagitan ng 29 taon at 31 taon. Kanyang itinatag ang kanyang imperyo sa pamamagitan muna ng pananakop ng [[Imperyong Medes]] at pagkatapos ay ng imperyong [[Lydia]]no at kalaunan ay ng [[Imperyong Neo-Babilonyano]]. Sa bago o pagkatapos ng pananakop sa [[Babilonya]], kanyang pinangunahan ang isang ekspedisyon sa sentral Asya na humantong sa mga pangunahing kampanya na inilarawan bilang nagdala &quot;sa pagpapailalim ng bawat bansa ng walang eksepsiyon&quot;. Siya ay hinalinhan ng kanyang anak na si [[Cambyses II]]  na nagawang idagdag sa imperyong Persia ang Ehipto, [[Nubia]] at [[Cyrenaica]] sa kanyang maikling pamumuno. Ginalang ni Ciro ang mga [[relihiyon]] at kustombre ng mga lupaing kanyang nasakop. Sinasabing sa pangkalahatang kasaysayan, ang papel ng [[Imperyong Akemenida]] na itinatag ni Ciro ay nasa napakatagumpay na modelo nito para sa sentralisadong administrasyon at pagtatatag ng isang pamahalaan na nagtatrabaho para sa kapakinabangan ng kanyang mga nasasakupan. Sa katunayan, ang administrasyon ng imperyo sa pamamagitan ng mga [[satrap]] at ang mahalagang prinsipyo ng pagbuo ng pamahalaan sa [[Pasargadae]] ay mga gawa ni Ciro. Si Ciro ay kinikilala rin sa kanyang mga nagawa sa mga [[karapatang pantao]], politika, stratehiya sa militar gayun din sa kanyang impluwensiya sa mga kabihasnang Silanganin at Kanluranin. 
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{Campaignbox Mga Digmaan ni Cyrus the Great}}

{{Median and Achaemenid kings}}

[[Kategorya:Mga haring Akemenida]]
[[Kategorya:Dakilang Ciro]]
[[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]]</text>
      <sha1>ep1fw8l38imfj74mt4k89g37le55e0f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kodigong Morse</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51289</id>
    <revision>
      <id>1957976</id>
      <parentid>1642122</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T04:32:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>111.125.106.11</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2422" xml:space="preserve">[[Talaksan:International Morse Code.PNG|right|thumb|250px|Talaan ng mga sagisag panghudyat na ginagamit sa Kodigong Morse, at ang mga katumbas na titik at bilang.]]
[[Talaksan:SOS.svg|thumb|right|Mga hudyat na ginagamit kapag nangangailangan ng tulong o &quot;S.O.S.&quot;]]
[[Talaksan:J38TelegraphKey.jpg|thumb|right|Isang aparatong ginagamit sa pakikipag-ugnayan sa pamamagitan ng Kodigong Morse.]]
[[Talaksan:Seaman send Morse code signals.jpg|thumb|right|Isang mandaragat na gumagamit ng Kodigong Morse sa pamamagitan ng ilaw.]]hatdogggggggggggg

Ang '''''Morse code'''''&lt;ref name=NBK&gt;{{cite-NBK|International Morse Code}}&lt;/ref&gt; o '''kodigong Morse''' [bigkas: ''Mors''] ay isang kalipunan ng mga hudyat na may mga gitling at tuldok na ginagamit sa pakikipag-ugnayan.  Dahil dito, nakapaghahatid ang isang tao ng impormasyong telegrapiko, ayon sa pamantayan ng pagkakasunud-sunod ng mga hudyat na tunog at pulso na sumasagisag sa mga titik at numero.  Mayroon ding mga natatanging karakter at puntuwasyong ginagamit para rito.  Maririnig ang mga hudyat na tunog mula sa isang aparatong pang-kodigong Morse.

Ginagamit din ang kodigong ito - partikular na ang '''pansandaigdigang kodigong Morse''' o '''''International Morse Code''''' - sa mga estasyon ng radyo, maging pang-komersiyalismo man o pang-baguhan o di-dalubhasa (amatyur).  Natututong gumamit ng kodigong Morse ang isang pangkaraniwang tao kung magsasanay at kapag nakagamayan niyang pansinin ang kalipunan ng mga hudyat na tunog sa halip na mga tig-iisang tuldok at gitling.&lt;ref name=NBK/&gt; ''(Tingnan ang larawan ng talaan ng mga sagisag at katumbas na mga titik at bilang.)''

== Iba pang mga sagisag ==
Naririto ang ilan pang mga sagisag na wala sa larawang naglalaman ng talaang pansandaigdigang kodigong Morse:
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
|&lt;center&gt;'''Kahulugan/Katumbas'''&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''Hudyat o Sagisag'''&lt;ref name=NBK/&gt;&lt;/center&gt;
|-
|&lt;center&gt;Tuldok ('''.''')&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''. &amp;nbsp;– . &amp;nbsp;– . &amp;nbsp;– '''&lt;/center&gt;
|-
|&lt;center&gt;Kuwit, koma (''',''')&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;&lt;nowiki&gt;&amp;nbsp;–&lt;/nowiki&gt;  &amp;nbsp;– '''. .''' &amp;nbsp;–  &amp;nbsp;–&lt;/center&gt; 
|-
|&lt;center&gt;Tanong ('''?''')&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''. . &amp;nbsp;–  &amp;nbsp;–  . .'''&lt;/center&gt;
|-
|&lt;center&gt;Mali&lt;/center&gt;
|&lt;center&gt;'''. . . . . . . .'''&lt;/center&gt;
|-
|}

== Sanggunian ==
{{reflist}}

[[Kategorya:Komunikasyon]]
[[Kategorya:Teknolohiya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng radyo]]


{{stub|Agham}}</text>
      <sha1>8nl7tp2ulzb4hg8u366b1ii8cygwui2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Felipe II ng Macedonia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56792</id>
    <revision>
      <id>1957982</id>
      <parentid>1666972</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T04:56:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3799" xml:space="preserve">
{{Infobox royalty
|name            = Felipe II
|succession      = Hari ng [[Macedon]]
|image           = Philip II of Macedon Ny Carlsberg Glyptotek IN2263.jpg
|caption         = Busto ni Felipe II [[Ny Carlsberg Glyptotek]]
|reign           = 359–336 BCE
|coronation      =
|full name       = Felipe II ng Macedonia
|native_lang1    = [[Greek language|Greek]]
|native_lang1_name1= Φίλιππος
|predecessor     = [[Amyntas IV]]
|successor       = [[Dakilang Alejandro]]
| succession1    = Hegemon of 
the [[Liga ng Corinto]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Pohlenz|first=Max|title=Freedom in Greek life and thought: the history of an ideal|year=1966|publisher=Springer|isbn=978-90-277-0009-4|page=20|url=https://books.google.com/books?id=zUY71_oc4b0C&amp;q=%22league+of+corinth%22+%22hellas%22&amp;pg=PA20}}&lt;/ref&gt;
| reign1         = 337 BCE
| predecessor1   = 
| successor1     = [[Dakilang Alejandro]]
| succession2    = [[Strategos]]  [[Autokrator]] ng [[Sinaunang Gresya]] laban sa [[Imperyong Akemenida]]
| reign2         = 337 BCE
| predecessor2   = 
| successor2     = [[Dakilang Alejandro]]
|spouse          =
|spouse 1        = [[Audata]]
|spouse 2        = [[Phila of Elimeia|Phila]]
|spouse 3        = [[Nicesipolis]]
|spouse 4        = [[Olympias]]
|spouse 5        = [[Philinna]]
|spouse 6        = [[Meda ng Odessos]]
|spouse 7        = [[Cleopatra Eurydice of Macedon|Cleopatra Eurydice]]
|issue           = {{plainlist|
*[[Cynane]]
*[[Philip III of Macedon|Philip III]]
*[[Dakilang Alejandro]]
*[[Cleopatra of Macedon|Cleopatra]]
*[[Thessalonica of Macedon|Thessalonica]]
*[[Europa of Macedon|Europa]]
*[[Caranus (son of Philip II)|Caranus]]}}
|royal house     = [[Dinastiyang Argead]]
|dynasty         =
|father          = [[Amyntas III ng Macedon|Amyntas III]]
|mother          = [[Eurydice I ng Macedon|Eurydice I]]
|birth_date      = 382 BCE
|birth_place     = [[Pella]], [[Macedon]]&lt;br /&gt;(modern-day [[Pella]], Greece)
|death_date      = 21 October 336 BCE(edad 46)
|death_place     = [[Vergina|Aigai]], [[Macedon]]&lt;br /&gt;(ngayong [[Vergina]], [[Gresya]])
|date of burial  =
|place of burial = [[Vergina|Aigai]], [[Macedon]]&lt;br /&gt;(modernong [[Vergina]],Gresya)
|religion        = [[Sinaunang relihiyong Griyego]]
}}
Si '''Felipe II ng Macedonia''' o '''Filipo II ng Macedonia''' ([[wikang Griyego|Griyego]]: '''Φίλιππος Β' ο Μακεδών''' — ''φίλος'' = ''kaibigan'' + ''ίππος'' = ''[[kabayo]]'' — pagsasatitik: {{Audio-IPA|Ell-Filippos.ogg|''Philippos''}} tala: mula sa makabagong bigkas&lt;ref&gt;[http://www.etymonline.com/index.php?term=Philip Online etymology Dictionary: Philip]&lt;/ref&gt;) ay isang [[hari]] ng [[Imperyo ng Macedonia]].  Tinatawag na ''basileus'' ang mga sinaunang hari ng Macedonia.  Naghari siya mula 359 BK hanggang 336 BK. Noong 336 BK, pinatay siya sa pamamagitan ng asasenasyon.&lt;ref&gt;''A History of Greece to 322 B.C.'' ni N. G. L. Hammond .ISBN 0198730950,pahina 56, 1986.&lt;/ref&gt;  
Siya ang ama ng emperador na si [[Alejandro ang Dakila]], na ipinanganak noong 356 BK.  Siya ang naging sanhi ng pagkakaisa ng lahat ng [[Sinaunang Gresya|Gresya]].  Isinanib niya ang isang estadong-lungsod sa kaniyang imperyo sa pamamagitan ng kaniyang [[militar]] o kakausapin niya o susuhulan ang mga pinuno nito upang sumali sa kaniyang imperyo.  Sa ilalim ng kaniyang paghahari noong 338 BK sa [[Digmaan ng Chaerona]] laban sa [[Athens]] nang unang maipakita ni Alejandro ang kaniyang pagiging maalam sa estratehiyang pangmilitar.  Siya rin ama ni [[Felipe III ng Macedonia]] at pinaniniwalaang pati ni [[Ptolemy I Soter]], ang tagapagtatag ng [[Dinastiyang Ptolemayiko]] sa [[Ptolemayikong Ehipto]].

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

[[Kategorya:Ipinanganak noong 382 BCE]]
[[Kategorya:Namatay noong 336 BCE]]
[[Kategorya:Mga Griyego]]


{{stub|Kasaysayan}}</text>
      <sha1>rcubyoo0tfusqp6jway4jj09uodrnit</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mga Medo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>74030</id>
    <revision>
      <id>1957909</id>
      <parentid>1662836</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:31:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4831" xml:space="preserve">{{Infobox Former Country
|native_name            = ''Mādai''
|conventional_long_name = Dinastiyang Media
|common_name            = 
|era                    = [[Panahong Bakal]]
|status                 =
|status_text            =
|empire                 =
|government_type        = 
|year_start             = c. 678 BCE
|year_end               = c. 549 BCE
|year_exile_start       =
|year_exile_end         =
|event_start            = 
|date_start             =
|event_end              = Sinakop ni [[Dakilang Ciro]]
|date_end               =
|event1                 =
|date_event1            =
|event2                 =
|date_event2            =
|event3                 =
|date_event3            =
|event4                 =
|date_event4            =
|event_pre              =
|date_pre               =
|event_post             =
|date_post              =
|p1                     = [[Imperyong Neo-Asirya]]
|flag_p1                = Map of Assyria.png
|image_p1               =
|p2                     = Urartu
|flag_p2                = 13-Urartu-9-6mta.gif
|p3                     =
|flag_p3                =
|p4                     =
|flag_p4                =
|p5                     =
|flag_p5                =
|s1                     = [[Imperyong Akemenida]]
|flag_s1                = Standard of Cyrus the Great.svg
|image_s1               =
|s2                     =
|flag_s2                =
|s3                     =
|flag_s3                =
|s4                     =
|flag_s4                =
|s5                     =
|flag_s5                =
|image_flag             = 
|flag                   = 
|flag_type              =
|image_coat             =
|symbol                 =
|symbol_type            =
|capital                = [[Ecbatana]]
|capital_exile          =
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|national_motto         =
|national_anthem        =
|common_languages       = [[Wikang Media]]
|religion = [[Sinaunang Relihiyong Iraniano]] (nauugnay sa [[Mithra]]ismo, maagang [[Zoroastrianismo]])&lt;!-- for sources see Medes#Religion --&gt;
|currency               =
}}
{{History of Iran}}
Ang '''mga Medo''' o '''mga Mede''' ({{IPAc-en|m|i|d|z}}){{#tag:ref|from [[OED]]'s entry: &quot;Mede '' &amp;lt;  classical Latin {{lang|la|Mēdus}} (na ang karaniwang anyo ng maramihan ay {{lang|la|Mēdī}}) &amp;lt; sinaunang Griyego (Atika at Ionika): {{lang|grc|Μῆδος}} (Sipriyotang ma-to-i {{lang|grc|Μᾶδοι}}, kapag maramihan)  &amp;lt;  Lumang Persa ''(Persian)'': {{lang|peo-Latn|Māda}}''&quot;&lt;ref&gt;[[OED]] Paglahok na nasa internet na  [http://www.oed.com/view/Entry/115629?rskey=kViil4&amp;result=4  ''&quot;entry Mede, n.&quot;''.]:&lt;/ref&gt;|}} (mula sa [[Matandang wikang Persa|Matandang Persa ''(Persian)'']]: {{lang|peo-Latn|Māda-}}) ang naging mga pinuno ng [[Iran]], [[Armenya]], gitnang [[Turkiya]], [[Apganistan]], at hilagang-silangang [[Pakistan]] mula 625 BK hanggang 549 BK. Sila ay [[mga sinaunang taong Iranyano]]{{#tag:ref|(A)''&quot;..and the Medes (Iranians of what is now north-west Iran)..&quot;'' {{EIEC|30}}. (B) ''&quot;Archaeological evidence for the religion of the Iranian-speaking Medes of the ..&quot;'' {{harv|Diakonoff|1985|p=140}}. (C) ''&quot;.. succeeded in uniting into a kingdom the many Iranian-speaking Median tribes&quot;'' ( mula sa Encyclopædia Britannica &lt;ref name=&quot;EnBr&quot;&gt;Encyclopædia Britannica Online [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media Media (ancient region, Iran)]&lt;/ref&gt;). (D) ''&quot;Proto-Iranian split into Western (Median, ancient Persian, and others) and Eastern (Scythian, Ossetic, Saka, Pamir and others)...&quot;'' ({{citation| publisher = BRILL| isbn = 978-90-04-16054-5| last = Kuz'mina| first = Elena E.| others = J. P. Mallory (ed.)| title = The origin of the Indo-Iranians
| year = 2007|page=303}}) ...|}} na nanirahan sa&lt;!-- for specific location within Iran see Medes#Historical_geography_of_Media --&gt; isang pook na nakilala bilang Media at nagwiwika ng isang [[Iranyanong Hilaga-Kanluran|wikang Iranyano ng hilagang kanluran]] na tinutukoy bilang [[wikang Mediano]]. Ang pagdating nila sa rehiyon ay mayroong kaugnayan sa unang alon ng mga tribong [[Iraniko]] noong hulihan ng [[ikalawang milenyo BKE]] (ang [[pagbagsak ng Panahon ng Tansong Dilaw]]) hanggang sa pagsisimula ng [[unang milenyo BKE]].

Magmula noong ika-10 daantaon BKE hanggang sa hulihan ng ika-7 daantaon BKE, ang Medes na Iraniko at ang mga [[Persa]] ''(Persian)'' ay bumagsak at napailalim sa pangingibabaw ng [[Imperyong Neo-Asiryo]] na nakahimpil sa [[Mesopotamya]].&lt;ref&gt;Georges Roux - Ancient Iraq&lt;/ref&gt;

==Mga sanggunian==
{{Reflist}}

{{Median and Achaemenid kings}}

{{DEFAULTSORT:Medes}}
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Armenya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Turkiya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Afghanistan]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Pakistan]]
[[Kategorya:Medes]]


{{stub|Tao|Kasaysayan}}</text>
      <sha1>09rziwg9tbzoebxh55xggs6swvpzp2s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957910</id>
      <parentid>1957909</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:32:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4856" xml:space="preserve">{{Infobox Former Country
|native_name            = ''Mādai''
|conventional_long_name = Dinastiyang Media
|common_name            = 
|era                    = [[Panahong Bakal]]
|status                 =
|status_text            =
|empire                 =
|government_type        = 
|year_start             = c. 678 BCE
|year_end               = c. 549 BCE
|year_exile_start       =
|year_exile_end         =
|event_start            = 
|date_start             =
|event_end              = Sinakop ni [[Dakilang Ciro]]
|date_end               =
|event1                 =
|date_event1            =
|event2                 =
|date_event2            =
|event3                 =
|date_event3            =
|event4                 =
|date_event4            =
|event_pre              =
|date_pre               =
|event_post             =
|date_post              =
|p1                     = [[Imperyong Neo-Asirya]]
|flag_p1                = Map of Assyria.png
|image_p1               =
|p2                     = Urartu
|flag_p2                = 13-Urartu-9-6mta.gif
|p3                     =
|flag_p3                =
|p4                     =
|flag_p4                =
|p5                     =
|flag_p5                =
|s1                     = [[Imperyong Akemenida]]
|flag_s1                = Standard of Cyrus the Great.svg
|image_s1               =
|s2                     =
|flag_s2                =
|s3                     =
|flag_s3                =
|s4                     =
|flag_s4                =
|s5                     =
|flag_s5                =
|image_flag             = 
|flag                   = 
|flag_type              =
|image_coat             =
|symbol                 =
|symbol_type            =
|capital                = [[Ecbatana]]
|capital_exile          =
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|national_motto         =
|national_anthem        =
|common_languages       = [[Wikang Media]]
|religion = [[Sinaunang Relihiyong Iraniano]] (nauugnay sa [[Mithra]]ismo, maagang [[Zoroastrianismo]])&lt;!-- for sources see Medes#Religion --&gt;
|currency               =
}}
{{History of Iran}}
Ang '''mga Medo''','''Medes''', '''Media''' o '''mga Mede''' ({{IPAc-en|m|i|d|z}}){{#tag:ref|from [[OED]]'s entry: &quot;Mede '' &amp;lt;  classical Latin {{lang|la|Mēdus}} (na ang karaniwang anyo ng maramihan ay {{lang|la|Mēdī}}) &amp;lt; sinaunang Griyego (Atika at Ionika): {{lang|grc|Μῆδος}} (Sipriyotang ma-to-i {{lang|grc|Μᾶδοι}}, kapag maramihan)  &amp;lt;  Lumang Persa ''(Persian)'': {{lang|peo-Latn|Māda}}''&quot;&lt;ref&gt;[[OED]] Paglahok na nasa internet na  [http://www.oed.com/view/Entry/115629?rskey=kViil4&amp;result=4  ''&quot;entry Mede, n.&quot;''.]:&lt;/ref&gt;|}} (mula sa [[Matandang wikang Persa|Matandang Persa ''(Persian)'']]: {{lang|peo-Latn|Māda-}}) ang naging mga pinuno ng [[Iran]], [[Armenya]], gitnang [[Turkiya]], [[Apganistan]], at hilagang-silangang [[Pakistan]] mula 625 BK hanggang 549 BK. Sila ay [[mga sinaunang taong Iranyano]]{{#tag:ref|(A)''&quot;..and the Medes (Iranians of what is now north-west Iran)..&quot;'' {{EIEC|30}}. (B) ''&quot;Archaeological evidence for the religion of the Iranian-speaking Medes of the ..&quot;'' {{harv|Diakonoff|1985|p=140}}. (C) ''&quot;.. succeeded in uniting into a kingdom the many Iranian-speaking Median tribes&quot;'' ( mula sa Encyclopædia Britannica &lt;ref name=&quot;EnBr&quot;&gt;Encyclopædia Britannica Online [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media Media (ancient region, Iran)]&lt;/ref&gt;). (D) ''&quot;Proto-Iranian split into Western (Median, ancient Persian, and others) and Eastern (Scythian, Ossetic, Saka, Pamir and others)...&quot;'' ({{citation| publisher = BRILL| isbn = 978-90-04-16054-5| last = Kuz'mina| first = Elena E.| others = J. P. Mallory (ed.)| title = The origin of the Indo-Iranians
| year = 2007|page=303}}) ...|}} na nanirahan sa&lt;!-- for specific location within Iran see Medes#Historical_geography_of_Media --&gt; isang pook na nakilala bilang Media at nagwiwika ng isang [[Iranyanong Hilaga-Kanluran|wikang Iranyano ng hilagang kanluran]] na tinutukoy bilang [[wikang Mediano]]. Ang pagdating nila sa rehiyon ay mayroong kaugnayan sa unang alon ng mga tribong [[Iraniko]] noong hulihan ng [[ikalawang milenyo BKE]] (ang [[pagbagsak ng Panahon ng Tansong Dilaw]]) hanggang sa pagsisimula ng [[unang milenyo BKE]].

Magmula noong ika-10 daantaon BKE hanggang sa hulihan ng ika-7 daantaon BKE, ang Medes na Iraniko at ang mga [[Persa]] ''(Persian)'' ay bumagsak at napailalim sa pangingibabaw ng [[Imperyong Neo-Asiryo]] na nakahimpil sa [[Mesopotamya]].&lt;ref&gt;Georges Roux - Ancient Iraq&lt;/ref&gt;

==Mga sanggunian==
{{Reflist}}

{{Median and Achaemenid kings}}

{{DEFAULTSORT:Medes}}
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Armenya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Turkiya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Afghanistan]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Pakistan]]
[[Kategorya:Medes]]


{{stub|Tao|Kasaysayan}}</text>
      <sha1>m5qnnrgles75wue06k2bdnosqeuhvcn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957911</id>
      <parentid>1957910</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:33:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4834" xml:space="preserve">{{Infobox Former Country
|native_name            = ''Mādai''
|conventional_long_name = Dinastiyang Media
|common_name            = 
|era                    = [[Panahong Bakal]]
|status                 =
|status_text            =
|empire                 =
|government_type        = 
|year_start             = c. 678 BCE
|year_end               = c. 549 BCE
|year_exile_start       =
|year_exile_end         =
|event_start            = 
|date_start             =
|event_end              = Sinakop ni [[Dakilang Ciro]]
|date_end               =
|event1                 =
|date_event1            =
|event2                 =
|date_event2            =
|event3                 =
|date_event3            =
|event4                 =
|date_event4            =
|event_pre              =
|date_pre               =
|event_post             =
|date_post              =
|p1                     = [[Imperyong Neo-Asirya]]
|flag_p1                = Map of Assyria.png
|image_p1               =
|p2                     = Urartu
|flag_p2                = 13-Urartu-9-6mta.gif
|p3                     =
|flag_p3                =
|p4                     =
|flag_p4                =
|p5                     =
|flag_p5                =
|s1                     = [[Imperyong Akemenida]]
|flag_s1                = Standard of Cyrus the Great.svg
|image_s1               =
|s2                     =
|flag_s2                =
|s3                     =
|flag_s3                =
|s4                     =
|flag_s4                =
|s5                     =
|flag_s5                =
|image_flag             = 
|flag                   = 
|flag_type              =
|image_coat             =
|symbol                 =
|symbol_type            =
|capital                = [[Ecbatana]]
|capital_exile          =
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|national_motto         =
|national_anthem        =
|common_languages       = [[Wikang Media]]
|religion = [[Sinaunang Relihiyong Iraniano]] (nauugnay sa [[Mithra]]ismo, maagang [[Zoroastrianismo]])&lt;!-- for sources see Medes#Religion --&gt;
|currency               =
}}
{{History of Iran}}
Ang '''mga Medo''','''Medes''', '''Media''' o '''mga Mede''' ({{IPAc-en|m|i|d|z}}){{#tag:ref|from [[OED]]'s entry: &quot;Mede '' &amp;lt;  classical Latin {{lang|la|Mēdus}} (na ang karaniwang anyo ng maramihan ay {{lang|la|Mēdī}}) &amp;lt; sinaunang Griyego (Atika at Ionika): {{lang|grc|Μῆδος}} (Sipriyotang ma-to-i {{lang|grc|Μᾶδοι}}, kapag maramihan)  &amp;lt;  Lumang Persiya: {{lang|peo-Latn|Māda}}''&quot;&lt;ref&gt;[[OED]] Paglahok na nasa internet na  [http://www.oed.com/view/Entry/115629?rskey=kViil4&amp;result=4  ''&quot;entry Mede, n.&quot;''.]:&lt;/ref&gt;|}} (mula sa [[Matandang wikang Persa|Matandang Persa ''(Persian)'']]: {{lang|peo-Latn|Māda-}}) ang naging mga pinuno ng [[Iran]], [[Armenya]], gitnang [[Turkiya]], [[Apganistan]], at hilagang-silangang [[Pakistan]] mula 625 BK hanggang 549 BK. Sila ay [[mga sinaunang taong Iranyano]]{{#tag:ref|(A)''&quot;..and the Medes (Iranians of what is now north-west Iran)..&quot;'' {{EIEC|30}}. (B) ''&quot;Archaeological evidence for the religion of the Iranian-speaking Medes of the ..&quot;'' {{harv|Diakonoff|1985|p=140}}. (C) ''&quot;.. succeeded in uniting into a kingdom the many Iranian-speaking Median tribes&quot;'' ( mula sa Encyclopædia Britannica &lt;ref name=&quot;EnBr&quot;&gt;Encyclopædia Britannica Online [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media Media (ancient region, Iran)]&lt;/ref&gt;). (D) ''&quot;Proto-Iranian split into Western (Median, ancient Persian, and others) and Eastern (Scythian, Ossetic, Saka, Pamir and others)...&quot;'' ({{citation| publisher = BRILL| isbn = 978-90-04-16054-5| last = Kuz'mina| first = Elena E.| others = J. P. Mallory (ed.)| title = The origin of the Indo-Iranians
| year = 2007|page=303}}) ...|}} na nanirahan sa&lt;!-- for specific location within Iran see Medes#Historical_geography_of_Media --&gt; isang pook na nakilala bilang Media at nagwiwika ng isang [[Iranyanong Hilaga-Kanluran|wikang Iranyano ng hilagang kanluran]] na tinutukoy bilang [[wikang Mediano]]. Ang pagdating nila sa rehiyon ay mayroong kaugnayan sa unang alon ng mga tribong [[Iraniko]] noong hulihan ng [[ikalawang milenyo BKE]] (ang [[pagbagsak ng Panahon ng Tansong Dilaw]]) hanggang sa pagsisimula ng [[unang milenyo BKE]].

Magmula noong ika-10 daantaon BKE hanggang sa hulihan ng ika-7 daantaon BCE, ang Medes na Iraniko at ang mga [[Persiyano]] ay bumagsak at napailalim sa pangingibabaw ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na nakahimpil sa [[Mesopotamya]].&lt;ref&gt;Georges Roux - Ancient Iraq&lt;/ref&gt;

==Mga sanggunian==
{{Reflist}}

{{Median and Achaemenid kings}}

{{DEFAULTSORT:Medes}}
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Armenya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Turkiya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Afghanistan]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Pakistan]]
[[Kategorya:Medes]]


{{stub|Tao|Kasaysayan}}</text>
      <sha1>bf08kn9lbmgp90gn95c7guvefm4y1jv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957916</id>
      <parentid>1957911</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:36:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7003" xml:space="preserve">{{Infobox Former Country
|native_name            = ''Mādai''
|conventional_long_name = Dinastiyang Media
|common_name            = 
|era                    = [[Panahong Bakal]]
|status                 =
|status_text            =
|empire                 =
|government_type        = 
|year_start             = c. 678 BCE
|year_end               = c. 549 BCE
|year_exile_start       =
|year_exile_end         =
|event_start            = 
|date_start             =
|event_end              = Sinakop ni [[Dakilang Ciro]]
|date_end               =
|event1                 =
|date_event1            =
|event2                 =
|date_event2            =
|event3                 =
|date_event3            =
|event4                 =
|date_event4            =
|event_pre              =
|date_pre               =
|event_post             =
|date_post              =
|p1                     = [[Imperyong Neo-Asirya]]
|flag_p1                = Map of Assyria.png
|image_p1               =
|p2                     = Urartu
|flag_p2                = 13-Urartu-9-6mta.gif
|p3                     =
|flag_p3                =
|p4                     =
|flag_p4                =
|p5                     =
|flag_p5                =
|s1                     = [[Imperyong Akemenida]]
|flag_s1                = Standard of Cyrus the Great.svg
|image_s1               =
|s2                     =
|flag_s2                =
|s3                     =
|flag_s3                =
|s4                     =
|flag_s4                =
|s5                     =
|flag_s5                =
|image_flag             = 
|flag                   = 
|flag_type              =
|image_coat             =
|symbol                 =
|symbol_type            =
|capital                = [[Ecbatana]]
|capital_exile          =
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|national_motto         =
|national_anthem        =
|common_languages       = [[Wikang Media]]
|religion = [[Sinaunang Relihiyong Iraniano]] (nauugnay sa [[Mithra]]ismo, maagang [[Zoroastrianismo]])&lt;!-- for sources see Medes#Religion --&gt;
|currency               =
}}
{{History of Iran}}
Ang '''mga Medo''','''Medes''', '''Media''' o '''mga Mede''' ({{IPAc-en|m|i|d|z}}){{#tag:ref|from [[OED]]'s entry: &quot;Mede '' &amp;lt;  classical Latin {{lang|la|Mēdus}} (na ang karaniwang anyo ng maramihan ay {{lang|la|Mēdī}}) &amp;lt; sinaunang Griyego (Atika at Ionika): {{lang|grc|Μῆδος}} (Sipriyotang ma-to-i {{lang|grc|Μᾶδοι}}, kapag maramihan)  &amp;lt;  Lumang Persiya: {{lang|peo-Latn|Māda}}''&quot;&lt;ref&gt;[[OED]] Paglahok na nasa internet na  [http://www.oed.com/view/Entry/115629?rskey=kViil4&amp;result=4  ''&quot;entry Mede, n.&quot;''.]:&lt;/ref&gt;|}} (mula sa [[Matandang wikang Persa|Matandang Persa ''(Persian)'']]: {{lang|peo-Latn|Māda-}}) ang naging mga pinuno ng [[Iran]], [[Armenya]], gitnang [[Turkiya]], [[Apganistan]], at hilagang-silangang [[Pakistan]] mula 625 BK hanggang 549 BK. Sila ay [[mga sinaunang taong Iranyano]]{{#tag:ref|(A)''&quot;..and the Medes (Iranians of what is now north-west Iran)..&quot;'' {{EIEC|30}}. (B) ''&quot;Archaeological evidence for the religion of the Iranian-speaking Medes of the ..&quot;'' {{harv|Diakonoff|1985|p=140}}. (C) ''&quot;.. succeeded in uniting into a kingdom the many Iranian-speaking Median tribes&quot;'' ( mula sa Encyclopædia Britannica &lt;ref name=&quot;EnBr&quot;&gt;Encyclopædia Britannica Online [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media Media (ancient region, Iran)]&lt;/ref&gt;). (D) ''&quot;Proto-Iranian split into Western (Median, ancient Persian, and others) and Eastern (Scythian, Ossetic, Saka, Pamir and others)...&quot;'' ({{citation| publisher = BRILL| isbn = 978-90-04-16054-5| last = Kuz'mina| first = Elena E.| others = J. P. Mallory (ed.)| title = The origin of the Indo-Iranians
| year = 2007|page=303}}) ...|}} na nanirahan sa&lt;!-- for specific location within Iran see Medes#Historical_geography_of_Media --&gt; isang pook na nakilala bilang Media at nagwiwika ng isang [[Iranyanong Hilaga-Kanluran|wikang Iranyano ng hilagang kanluran]] na tinutukoy bilang [[wikang Mediano]]. Ang pagdating nila sa rehiyon ay mayroong kaugnayan sa unang alon ng mga tribong [[Iraniko]] noong hulihan ng [[ikalawang milenyo BKE]] (ang [[pagbagsak ng Panahon ng Tansong Dilaw]]) hanggang sa pagsisimula ng [[unang milenyo BKE]].

Magmula noong ika-10 daantaon BKE hanggang sa hulihan ng ika-7 daantaon BCE, ang Medes na Iraniko at ang mga [[Persiyano]] ay bumagsak at napailalim sa pangingibabaw ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na nakahimpil sa [[Mesopotamya]].&lt;ref&gt;Georges Roux - Ancient Iraq&lt;/ref&gt;
===Kasaysayan==
Ang [[pagguho ng Panahong Bronse]] ay nag-iwan ng ilang mga munting kaharian at mga estadong-siyudad. Ang mga sentrong Hittie ay nanatili sa hilagaang Syria kasama ng mga puertong Phoenician sa Canaan na nakatakas pagkawasak at umunlad s amga dakilang kapangyarihang pangkalakal. Noong 1200 BCE, ang karamihan ng looban nito gayundin ng Babilonya ay sinunggaban ng mga [[Arameo]] samantalang ang baybayin sa ngayong Gaza Strip ay tinirhan ng mga [[Pilisteo]]. Sa panahong ito, ang ilang mga inobasyon sa teknolihiya ay kumalat na ang pinakakilala ang paggawa sa bakal at [[alpabetong Penisyo]] na pinaunlad ng mga Penisyo o mga Cananeo noong 1600 BCE. Sa pag-akyat sa kapangyarihan ni [[Adad-nirari II]] noong 911 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay sumakop sa buong Sinaunang Malapit na Silangan noong ika-8 hanggang ika-7 siglo BCE na gumawa sa imperyong ito na pinakamalaking imperyo sa kasaysayan at itinturing ng mga historyan na ang '''kauna-unahang imperyo ng mundo''' sa kasaysayan. Ito ay namuno sa buong Mesopotamia, [[Levant]], [[Ehipto]], mga bahagi ng [[Anatolia]], [[Iran]] at [[Armenia]]. Sa panahon ng pamumuno ng haring Asiryong si [[Sinsharishkun]] (622–612 BCE), ang mga basalyo ng Asirya gaya ng [[Medes]], Babilonya, Ehipto, Lydia, at Aram ay tumigil sa pagbibigay ng [[tributo]] sa Asirya. Ang Imperyong Neo-Asirya ay bumagsak sa magkasanib na puwersa ng Medes sa pamumuno ni [[Cyaxares]] at ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa pamumuno ni [[Nabopolassar]] noong 609 BCE. Noong mga 550 BCE, ang [[Medes]] sa pamumuno ni [[Astyages]] ay bumagsak sa Persiyanong si [[Dakilang Ciro]] na nagtatag ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]]. Ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak kay Dakilang Ciro noong 539 BCE. Sa sumunod na ilang mga dekada ay idinagdag sa mga sakop nito ang Lydia sa Anatolia, Damascus, Babilonia at Ehipto gayundin ang pag-iisa ng kontrol nito sa talampas na Iranian na halos kasing layo India. Ang malawak na kaharian ay nahati sa iba't ibang mga [[satrapiya]] at pinamahalaan ayon sa modelong Asiryo ngunit may mas magaan na kamay. Sa panahong ito, ang [[Zoroastrianismo]] ang nanaig na relihiyon sa Persiya.

==Mga sanggunian==
{{Reflist}}

{{Median and Achaemenid kings}}

{{DEFAULTSORT:Medes}}
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Armenya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Turkiya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Afghanistan]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Pakistan]]
[[Kategorya:Medes]]


{{stub|Tao|Kasaysayan}}</text>
      <sha1>klqdqcwdl8nyhjvze5rlje98lu379xa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957917</id>
      <parentid>1957916</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:39:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8636" xml:space="preserve">{{Infobox Former Country
|native_name            = ''Mādai''
|conventional_long_name = Dinastiyang Media
|common_name            = 
|era                    = [[Panahong Bakal]]
|status                 =
|status_text            =
|empire                 =
|government_type        = 
|year_start             = c. 678 BCE
|year_end               = c. 549 BCE
|year_exile_start       =
|year_exile_end         =
|event_start            = 
|date_start             =
|event_end              = Sinakop ni [[Dakilang Ciro]]
|date_end               =
|event1                 =
|date_event1            =
|event2                 =
|date_event2            =
|event3                 =
|date_event3            =
|event4                 =
|date_event4            =
|event_pre              =
|date_pre               =
|event_post             =
|date_post              =
|p1                     = [[Imperyong Neo-Asirya]]
|flag_p1                = Map of Assyria.png
|image_p1               =
|p2                     = Urartu
|flag_p2                = 13-Urartu-9-6mta.gif
|p3                     =
|flag_p3                =
|p4                     =
|flag_p4                =
|p5                     =
|flag_p5                =
|s1                     = [[Imperyong Akemenida]]
|flag_s1                = Standard of Cyrus the Great.svg
|image_s1               =
|s2                     =
|flag_s2                =
|s3                     =
|flag_s3                =
|s4                     =
|flag_s4                =
|s5                     =
|flag_s5                =
|image_flag             = 
|flag                   = 
|flag_type              =
|image_coat             =
|symbol                 =
|symbol_type            =
|capital                = [[Ecbatana]]
|capital_exile          =
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|national_motto         =
|national_anthem        =
|common_languages       = [[Wikang Media]]
|religion = [[Sinaunang Relihiyong Iraniano]] (nauugnay sa [[Mithra]]ismo, maagang [[Zoroastrianismo]])&lt;!-- for sources see Medes#Religion --&gt;
|currency               =
}}
{{History of Iran}}
Ang '''mga Medo''','''Medes''', '''Media''' o '''mga Mede''' ({{IPAc-en|m|i|d|z}}){{#tag:ref|from [[OED]]'s entry: &quot;Mede '' &amp;lt;  classical Latin {{lang|la|Mēdus}} (na ang karaniwang anyo ng maramihan ay {{lang|la|Mēdī}}) &amp;lt; sinaunang Griyego (Atika at Ionika): {{lang|grc|Μῆδος}} (Sipriyotang ma-to-i {{lang|grc|Μᾶδοι}}, kapag maramihan)  &amp;lt;  Lumang Persiya: {{lang|peo-Latn|Māda}}''&quot;&lt;ref&gt;[[OED]] Paglahok na nasa internet na  [http://www.oed.com/view/Entry/115629?rskey=kViil4&amp;result=4  ''&quot;entry Mede, n.&quot;''.]:&lt;/ref&gt;|}} (mula sa [[Matandang wikang Persa|Matandang Persa ''(Persian)'']]: {{lang|peo-Latn|Māda-}}) ang naging mga pinuno ng [[Iran]], [[Armenya]], gitnang [[Turkiya]], [[Apganistan]], at hilagang-silangang [[Pakistan]] mula 625 BK hanggang 549 BK. Sila ay [[mga sinaunang taong Iranyano]]{{#tag:ref|(A)''&quot;..and the Medes (Iranians of what is now north-west Iran)..&quot;'' {{EIEC|30}}. (B) ''&quot;Archaeological evidence for the religion of the Iranian-speaking Medes of the ..&quot;'' {{harv|Diakonoff|1985|p=140}}. (C) ''&quot;.. succeeded in uniting into a kingdom the many Iranian-speaking Median tribes&quot;'' ( mula sa Encyclopædia Britannica &lt;ref name=&quot;EnBr&quot;&gt;Encyclopædia Britannica Online [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media Media (ancient region, Iran)]&lt;/ref&gt;). (D) ''&quot;Proto-Iranian split into Western (Median, ancient Persian, and others) and Eastern (Scythian, Ossetic, Saka, Pamir and others)...&quot;'' ({{citation| publisher = BRILL| isbn = 978-90-04-16054-5| last = Kuz'mina| first = Elena E.| others = J. P. Mallory (ed.)| title = The origin of the Indo-Iranians
| year = 2007|page=303}}) ...|}} na nanirahan sa&lt;!-- for specific location within Iran see Medes#Historical_geography_of_Media --&gt; isang pook na nakilala bilang Media at nagwiwika ng isang [[Iranyanong Hilaga-Kanluran|wikang Iranyano ng hilagang kanluran]] na tinutukoy bilang [[wikang Mediano]]. Ang pagdating nila sa rehiyon ay mayroong kaugnayan sa unang alon ng mga tribong [[Iraniko]] noong hulihan ng [[ikalawang milenyo BKE]] (ang [[pagbagsak ng Panahon ng Tansong Dilaw]]) hanggang sa pagsisimula ng [[unang milenyo BKE]].

Magmula noong ika-10 daantaon BKE hanggang sa hulihan ng ika-7 daantaon BCE, ang Medes na Iraniko at ang mga [[Persiyano]] ay bumagsak at napailalim sa pangingibabaw ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na nakahimpil sa [[Mesopotamya]].&lt;ref&gt;Georges Roux - Ancient Iraq&lt;/ref&gt;
==Kasaysayan==
Ang [[pagguho ng Panahong Bronse]] ay nag-iwan ng ilang mga munting kaharian at mga estadong-siyudad. Ang mga sentrong Hittie ay nanatili sa hilagaang Syria kasama ng mga puertong Phoenician sa Canaan na nakatakas pagkawasak at umunlad s amga dakilang kapangyarihang pangkalakal. Noong 1200 BCE, ang karamihan ng looban nito gayundin ng Babilonya ay sinunggaban ng mga [[Arameo]] samantalang ang baybayin sa ngayong Gaza Strip ay tinirhan ng mga [[Pilisteo]]. Sa panahong ito, ang ilang mga inobasyon sa teknolihiya ay kumalat na ang pinakakilala ang paggawa sa bakal at [[alpabetong Penisyo]] na pinaunlad ng mga Penisyo o mga Cananeo noong 1600 BCE. Sa pag-akyat sa kapangyarihan ni [[Adad-nirari II]] noong 911 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay sumakop sa buong Sinaunang Malapit na Silangan noong ika-8 hanggang ika-7 siglo BCE na gumawa sa imperyong ito na pinakamalaking imperyo sa kasaysayan at itinturing ng mga historyan na ang '''kauna-unahang imperyo ng mundo''' sa kasaysayan. Ito ay namuno sa buong Mesopotamia, [[Levant]], [[Ehipto]], mga bahagi ng [[Anatolia]], [[Iran]] at [[Armenia]]. Sa panahon ng pamumuno ng haring Asiryong si [[Sinsharishkun]] (622–612 BCE), ang mga basalyo ng Asirya gaya ng [[Medes]], Babilonya, Ehipto, Lydia, at Aram ay tumigil sa pagbibigay ng [[tributo]] sa Asirya. Ang Imperyong Neo-Asirya ay bumagsak sa magkasanib na puwersa ng Medes sa pamumuno ni [[Cyaxares]] at ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa pamumuno ni [[Nabopolassar]] noong 609 BCE. Noong mga 550 BCE, ang [[Medes]] sa pamumuno ni [[Astyages]] ay bumagsak sa Persiyanong si [[Dakilang Ciro]] na nagtatag ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]]. Ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak kay Dakilang Ciro noong 539 BCE. Sa sumunod na ilang mga dekada ay idinagdag sa mga sakop nito ang Lydia sa Anatolia, Damascus, Babilonia at Ehipto gayundin ang pag-iisa ng kontrol nito sa talampas na Iranian na halos kasing layo India. Ang malawak na kaharian ay nahati sa iba't ibang mga [[satrapiya]] at pinamahalaan ayon sa modelong Asiryo ngunit may mas magaan na kamay. Sa panahong ito, ang [[Zoroastrianismo]] ang nanaig na relihiyon sa Persiya.
==Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun|Imperyong Akemenida}}
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga [[Akemenida]] mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon. Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyan sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiua]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|the Greeks]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}

==Mga sanggunian==
{{Reflist}}

{{Median and Achaemenid kings}}

{{DEFAULTSORT:Medes}}
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Armenya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Turkiya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Afghanistan]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Pakistan]]
[[Kategorya:Medes]]


{{stub|Tao|Kasaysayan}}</text>
      <sha1>sem01kuwzu5nr45yx6h4xfu27zt4b1u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957918</id>
      <parentid>1957917</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:40:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Inksripsiyong Behistun */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8637" xml:space="preserve">{{Infobox Former Country
|native_name            = ''Mādai''
|conventional_long_name = Dinastiyang Media
|common_name            = 
|era                    = [[Panahong Bakal]]
|status                 =
|status_text            =
|empire                 =
|government_type        = 
|year_start             = c. 678 BCE
|year_end               = c. 549 BCE
|year_exile_start       =
|year_exile_end         =
|event_start            = 
|date_start             =
|event_end              = Sinakop ni [[Dakilang Ciro]]
|date_end               =
|event1                 =
|date_event1            =
|event2                 =
|date_event2            =
|event3                 =
|date_event3            =
|event4                 =
|date_event4            =
|event_pre              =
|date_pre               =
|event_post             =
|date_post              =
|p1                     = [[Imperyong Neo-Asirya]]
|flag_p1                = Map of Assyria.png
|image_p1               =
|p2                     = Urartu
|flag_p2                = 13-Urartu-9-6mta.gif
|p3                     =
|flag_p3                =
|p4                     =
|flag_p4                =
|p5                     =
|flag_p5                =
|s1                     = [[Imperyong Akemenida]]
|flag_s1                = Standard of Cyrus the Great.svg
|image_s1               =
|s2                     =
|flag_s2                =
|s3                     =
|flag_s3                =
|s4                     =
|flag_s4                =
|s5                     =
|flag_s5                =
|image_flag             = 
|flag                   = 
|flag_type              =
|image_coat             =
|symbol                 =
|symbol_type            =
|capital                = [[Ecbatana]]
|capital_exile          =
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|national_motto         =
|national_anthem        =
|common_languages       = [[Wikang Media]]
|religion = [[Sinaunang Relihiyong Iraniano]] (nauugnay sa [[Mithra]]ismo, maagang [[Zoroastrianismo]])&lt;!-- for sources see Medes#Religion --&gt;
|currency               =
}}
{{History of Iran}}
Ang '''mga Medo''','''Medes''', '''Media''' o '''mga Mede''' ({{IPAc-en|m|i|d|z}}){{#tag:ref|from [[OED]]'s entry: &quot;Mede '' &amp;lt;  classical Latin {{lang|la|Mēdus}} (na ang karaniwang anyo ng maramihan ay {{lang|la|Mēdī}}) &amp;lt; sinaunang Griyego (Atika at Ionika): {{lang|grc|Μῆδος}} (Sipriyotang ma-to-i {{lang|grc|Μᾶδοι}}, kapag maramihan)  &amp;lt;  Lumang Persiya: {{lang|peo-Latn|Māda}}''&quot;&lt;ref&gt;[[OED]] Paglahok na nasa internet na  [http://www.oed.com/view/Entry/115629?rskey=kViil4&amp;result=4  ''&quot;entry Mede, n.&quot;''.]:&lt;/ref&gt;|}} (mula sa [[Matandang wikang Persa|Matandang Persa ''(Persian)'']]: {{lang|peo-Latn|Māda-}}) ang naging mga pinuno ng [[Iran]], [[Armenya]], gitnang [[Turkiya]], [[Apganistan]], at hilagang-silangang [[Pakistan]] mula 625 BK hanggang 549 BK. Sila ay [[mga sinaunang taong Iranyano]]{{#tag:ref|(A)''&quot;..and the Medes (Iranians of what is now north-west Iran)..&quot;'' {{EIEC|30}}. (B) ''&quot;Archaeological evidence for the religion of the Iranian-speaking Medes of the ..&quot;'' {{harv|Diakonoff|1985|p=140}}. (C) ''&quot;.. succeeded in uniting into a kingdom the many Iranian-speaking Median tribes&quot;'' ( mula sa Encyclopædia Britannica &lt;ref name=&quot;EnBr&quot;&gt;Encyclopædia Britannica Online [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media Media (ancient region, Iran)]&lt;/ref&gt;). (D) ''&quot;Proto-Iranian split into Western (Median, ancient Persian, and others) and Eastern (Scythian, Ossetic, Saka, Pamir and others)...&quot;'' ({{citation| publisher = BRILL| isbn = 978-90-04-16054-5| last = Kuz'mina| first = Elena E.| others = J. P. Mallory (ed.)| title = The origin of the Indo-Iranians
| year = 2007|page=303}}) ...|}} na nanirahan sa&lt;!-- for specific location within Iran see Medes#Historical_geography_of_Media --&gt; isang pook na nakilala bilang Media at nagwiwika ng isang [[Iranyanong Hilaga-Kanluran|wikang Iranyano ng hilagang kanluran]] na tinutukoy bilang [[wikang Mediano]]. Ang pagdating nila sa rehiyon ay mayroong kaugnayan sa unang alon ng mga tribong [[Iraniko]] noong hulihan ng [[ikalawang milenyo BKE]] (ang [[pagbagsak ng Panahon ng Tansong Dilaw]]) hanggang sa pagsisimula ng [[unang milenyo BKE]].

Magmula noong ika-10 daantaon BKE hanggang sa hulihan ng ika-7 daantaon BCE, ang Medes na Iraniko at ang mga [[Persiyano]] ay bumagsak at napailalim sa pangingibabaw ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na nakahimpil sa [[Mesopotamya]].&lt;ref&gt;Georges Roux - Ancient Iraq&lt;/ref&gt;
==Kasaysayan==
Ang [[pagguho ng Panahong Bronse]] ay nag-iwan ng ilang mga munting kaharian at mga estadong-siyudad. Ang mga sentrong Hittie ay nanatili sa hilagaang Syria kasama ng mga puertong Phoenician sa Canaan na nakatakas pagkawasak at umunlad s amga dakilang kapangyarihang pangkalakal. Noong 1200 BCE, ang karamihan ng looban nito gayundin ng Babilonya ay sinunggaban ng mga [[Arameo]] samantalang ang baybayin sa ngayong Gaza Strip ay tinirhan ng mga [[Pilisteo]]. Sa panahong ito, ang ilang mga inobasyon sa teknolihiya ay kumalat na ang pinakakilala ang paggawa sa bakal at [[alpabetong Penisyo]] na pinaunlad ng mga Penisyo o mga Cananeo noong 1600 BCE. Sa pag-akyat sa kapangyarihan ni [[Adad-nirari II]] noong 911 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay sumakop sa buong Sinaunang Malapit na Silangan noong ika-8 hanggang ika-7 siglo BCE na gumawa sa imperyong ito na pinakamalaking imperyo sa kasaysayan at itinturing ng mga historyan na ang '''kauna-unahang imperyo ng mundo''' sa kasaysayan. Ito ay namuno sa buong Mesopotamia, [[Levant]], [[Ehipto]], mga bahagi ng [[Anatolia]], [[Iran]] at [[Armenia]]. Sa panahon ng pamumuno ng haring Asiryong si [[Sinsharishkun]] (622–612 BCE), ang mga basalyo ng Asirya gaya ng [[Medes]], Babilonya, Ehipto, Lydia, at Aram ay tumigil sa pagbibigay ng [[tributo]] sa Asirya. Ang Imperyong Neo-Asirya ay bumagsak sa magkasanib na puwersa ng Medes sa pamumuno ni [[Cyaxares]] at ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa pamumuno ni [[Nabopolassar]] noong 609 BCE. Noong mga 550 BCE, ang [[Medes]] sa pamumuno ni [[Astyages]] ay bumagsak sa Persiyanong si [[Dakilang Ciro]] na nagtatag ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]]. Ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak kay Dakilang Ciro noong 539 BCE. Sa sumunod na ilang mga dekada ay idinagdag sa mga sakop nito ang Lydia sa Anatolia, Damascus, Babilonia at Ehipto gayundin ang pag-iisa ng kontrol nito sa talampas na Iranian na halos kasing layo India. Ang malawak na kaharian ay nahati sa iba't ibang mga [[satrapiya]] at pinamahalaan ayon sa modelong Asiryo ngunit may mas magaan na kamay. Sa panahong ito, ang [[Zoroastrianismo]] ang nanaig na relihiyon sa Persiya.
==Inksripsiyong Behistun==
{{Main|Inskripsiyong Behistun|Imperyong Akemenida}}
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga [[Akemenida]] mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon. Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyan sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiua]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}

==Mga sanggunian==
{{Reflist}}

{{Median and Achaemenid kings}}

{{DEFAULTSORT:Medes}}
[[Kategorya:Kasaysayan ng Iran]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Armenya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Turkiya]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Afghanistan]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Pakistan]]
[[Kategorya:Medes]]


{{stub|Tao|Kasaysayan}}</text>
      <sha1>12vd1n1ojpwmguhrxebrllra0dvjn1q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Ukranya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121271</id>
    <revision>
      <id>1957963</id>
      <parentid>1647583</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T03:21:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11911" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = Ukrainian Soviet Socialist Republic{{no bold|{{small|}}&lt;br&gt;{{native name|uk|Українська Радянська Соціалістична Республіка|italics=off}}&lt;br&gt;{{native name|ru|Украинская Советская Социалистическая Республика|italics=off}}&lt;ref&gt;Historical names:
* 1919–1936: Ukrainian Socialist Soviet Republic ({{lang|uk|Українська Соціалістична Радянська Республіка}}; ''Украинская Социалистическая Советская Республика)''&lt;/ref&gt;}}
| common_name            = Ukrainian SSR
| status                 = Satellite state of the [[Russian Soviet Federative Socialist Republic|Russian SFSR]] (1919–1922)&lt;br /&gt;[[Republics of the Soviet Union|Union Republic]] of the Soviet Union (1922–1991)
| p1                     = Ukrainian People's Republic
| flag_p1                = Flag of Ukraine.svg
| p2                     = Free Territory
| flag_p2                = Махновское_знамя.svg
| p4                     = Second Polish Republic
| flag_p4                = Flag of Poland (1928-1980).svg
| p5                     = Soviet occupation of Bessarabia and Northern Bukovina{{!}}Kingdom of Romania
| flag_p5                = Flag of Romania.svg
| p7                     = Reichskommissariat Ukraine{{!}}''Reichskommissariat'' Ukraine
| flag_p7                = Flag of Germany (1935–1945).svg
| p8                     = General Government
| flag_p8                = Flag of Germany (1935–1945).svg
| p9                     = Polish People's Republic
| flag_p9                = Flag of Poland (1928-1980).svg
| p10                    = Kingdom of Hungary (1920–46){{!}}Kingdom of Hungary
| flag_p10               = Flag of Hungary 1940.svg
| p11                    = Crimean Oblast
| flag_p11               = Flag of Russian SFSR (1937-1954).svg
| p12                    = Kholodny Yar Republic
| flag_p12               = Volya_abo_smert`.jpg
| s1                     = Ukraine
| flag_s1                = Flag of Ukraine (1991-1992).svg
| image_flag             = Flag of Ukrainian SSR.svg
| flag_type              = [[Flag of the Ukrainian Soviet Socialist Republic|Flag]] (1950–1991)
| image_coat             = Coat of arms of Ukrainian SSR.svg
| symbol_type            = [[Emblem of the Ukrainian Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br /&gt;(1949–1991)
| image_map              = Soviet Union - Ukrainian SSR.svg
| image_map_caption      = Location of the Ukrainian SSR (red) within the [[Soviet Union]] (red and light yellow) between 1954 and 1991
| national_motto         = {{native phrase|uk|Пролетарі всіх країн, єднайтеся!|italics=off}}&lt;br&gt;{{transliteration|uk|Proletari vsikh krain, yednaitesia!}}{{nbsp|2}}([[transliteration]])&lt;br&gt;&quot;[[Workers of the world, unite!]]&quot;
| national_anthem        = {{native name|uk|Інтернаціонал|italics=off|nolinks=yes}}&lt;br&gt;{{transliteration|uk|Internatsional}}{{spaces|2}}(transliteration)&lt;br&gt;&quot;[[The Internationale]]&quot;{{parabr}}{{center|[[File:Internationale-uk.ogg]]}}&lt;br&gt;{{native name|uk|Державний гімн Української Радянської Соціалістичної Республіки|italics=off|nolinks=yes}}&lt;br&gt;{{transliteration|uk|Derzhavnyy himn Ukrayins'koyi Radyans'koyi Sotsialistychnoyi Respubliky}}{{spaces|2}}(transliteration)&lt;br&gt;&quot;[[Anthem of the Ukrainian Soviet Socialist Republic|State Anthem of the Ukrainian Soviet Socialist Republic]]&quot;{{parabr}}{{center|[[File:Anthem Ukrainian SSR.ogg]]}}
| capital                = [[Kharkov]] (1919–1934)&lt;ref&gt;{{cite web |title=History |url=http://kharkivoda.gov.ua/uk/article/view/id/4/ |publisher=[[Kharkov Oblast]] Government Administration |access-date=16 April 2011 |language=uk}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;{{coord|50|0|16|N|36|13|53|E|type:city_region:UA}}&lt;br&gt;[[Kiev]] (1934–1991)&lt;ref&gt;{{cite book |title=Soviet encyclopedia of the History of Ukraine |year=1969–1972 |publisher=Academy of Sciences of the Ukrainian SSR |language=uk}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;{{coord|50|27|00|N|30|31|24|E|region:UA}}
| largest_city           = [[Kiev]]&lt;br&gt;{{coord|50|27|00|N|30|31|24|E|region:UA}}
| official_languages     = Russian&lt;ref&gt;{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nn3xDTiL0PQC&amp;q=%22official+language%22&amp;pg=PA1 |title=Language Policy in the Soviet Union |author=[[Lenore Grenoble]] |publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]] |year=2003 |isbn=978-1-4020-1298-3}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=KP20180406&gt;Mariya Kapinos. ''[https://www.kyivpost.com/ukraine-politics/honest-history-episode-2-ukrainians-speak-russian-language-kremlin-uses-stoke-conflict-ukraine.html Honest History: Where, why Ukrainians speak Russian language (and how Kremlin uses it to stoke conflict in Ukraine)]''. [[Kyiv Post]]. 6 April 2018&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Ukrainian language|Ukrainian]]&lt;ref name=KP20180406/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://zakon.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=888-09&amp;ed=19780420#Text |title=Constitution of the Ukrainian Soviet Socialist Republic adopted in 1978  |access-date=20 May 2022 |language=uk}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;(Ukrainian declared as sole official language in 1990)&lt;sup&gt;a&lt;/sup&gt;&lt;ref&gt;Law of Ukraine &quot;About languages of the Ukrainian SSR&quot;&lt;/ref&gt;
| recognised_languages   = [[Belarusian language|Belarusian]], [[Crimean Tatar language|Crimean Tatar]], [[Hungarian language|Hungarian]], [[Moldovan language|Moldovan]]/[[Romanian language|Romanian]], [[Polish language|Polish]]
| religion               = [[State atheism]] ''(de facto)''&lt;br&gt;[[Russian Orthodox Church]]&lt;br&gt;[[Ukrainian Greek Catholic Church in the Soviet Union|Greek Catholic Church]]&lt;br&gt;[[Islam in Ukraine|Sunni Islam]]&lt;br&gt;[[History of the Jews in Ukraine|Judaism]]
| government_type        = '''1919–1990:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Marxism–Leninism|Marxist–Leninist]] [[One-party state|one-party]] [[Soviet republic (system of government)|Soviet]] [[Socialist state|socialist republic]]&lt;br&gt;'''1990–1991:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary system|parliamentary]] [[republic]]
| title_leader           = [[First Secretary of the Communist Party of Ukraine|First Secretary]]
| leader1                = [[Emanuel Kviring]]
| year_leader1           = 1918–1919 (first)
| leader2                = [[Stanislav Hurenko]]
| year_leader2           = 1990 (last)&lt;ref&gt;On 24 October 1990, article 6 on the monopoly of the Communist Party of Ukraine on power was excluded from the Constitution of the Ukrainian SSR&lt;/ref&gt;
| title_representative   = [[President of Ukraine#History|Head of state]]
| representative1        = [[Grigory Petrovsky]]
| year_representative1   = 1919–1938 (first)
| representative2        = [[Leonid Kravchuk]]
| year_representative2   = 1990–1991 (last)
| title_deputy           = [[List of Prime Ministers of Ukraine|Head of government]]
| deputy1                = [[Georgy Pyatakov]]
| year_deputy1           = 1918–1919 (first)
| deputy2                = [[Vitold Fokin]]
| year_deputy2           = 1988–1991 (last)
| legislature            = [[All-Ukrainian Congress of Soviets|Congress of Soviets]] (1919–1938)&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160206110557/http://leksika.com.ua/15831202/ure/vseukrayinskiy_zyizd_rad All-Ukrainian Congress of Soviets] in the [[Ukrainian Soviet Encyclopedia]]&lt;/ref&gt; &lt;br/&gt;[[Supreme Soviet of the Ukrainian Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]] (1938–1991){{sfn|Magocsi|2010|p=[https://books.google.com/books?id=TA1zVKTTsXUC&amp;pg=PA722 722]}}
| area_km2               = 603,700
| era                    = 
| event_start            = [[Treaty on the Creation of the USSR|Admitted to USSR]]
| life_span              = 1919–1991&lt;br/&gt;{{small|1941–1944: [[Reichskommissariat Ukraine|German occupation]]}}
| date_pre               = 10 March 1919
| event_pre              = Declaration of the Ukrainian Socialist Soviet Republic
| date_start             = 30 December
| year_start             = 1922
| event1                 = [[Soviet annexation of Western Ukraine, 1939–1940|Annexation territories]] from [[Second Polish Republic|Poland]]
| date_event1            = 15 November 1939
| event2                 = [[Soviet occupation of Bessarabia and Northern Bukovina|Annexation territories]] from [[Kingdom of Romania|Romania]]
| date_event2            = 2 August 1940
| event3                 = [[United Nations Charter|Admitted]] [[Member states of the United Nations|to the]] United Nations
| date_event3            = 24 October 1945
| event4                 = [[1954 transfer of Crimea|Got Crimea]] from [[Russian Soviet Federative Socialist Republic|Russian SFSR]]
| date_event4            = 19 February 1954
| event5                 = [[Declaration of State Sovereignty of Ukraine|Priority of Ukrainian laws declared]], partial abolition of the [[Soviet republic (system of government)|Soviet form of government]]
| date_event5            = 16 July 1990
| event6                 = [[Declaration of Independence of Ukraine|Declaration of independence]], Ukrainian SSR renamed to Ukraine
| date_event6            = 24 August 1991
| event7                 = [[1991 Ukrainian independence referendum|Ukrainian independence referendum]]
| date_event7            = 1 December 1991
| event8                 = [[Belavezha Accords|Ratification of agreement to dissolve the Soviet Union]]
| date_event8            = 10 December 1991
| event_end              = [[Dissolution of the Soviet Union]] (Ukraine's independence formally recognized)
| date_end               = 26 December
| year_end               = 1991
| event_post             = [[Constitution of Ukraine|Full abolition]] of the [[Soviet republic (system of government)|Soviet form of government]]
| date_post              = 28 June 1996
| stat_year1             = [[Soviet Census (1989)|1989 census]]
| stat_pop1              = 51,706,746
| currency               = [[Soviet ruble]] (руб)
| currency_code          = SUR
| footnote_a             = Law of Ukraine &quot;About languages of the Ukrainian SSR&quot;
| calling_code           = 7 03/04/05/06
| demonym                = [[Ukrainians|Ukrainian]], [[Soviet people|Soviet]]
| HDI                    = 0.725
| HDI_year               = 1990
| cctld                  = [[.su]]
}}
Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Ukranya''' ([[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]: {{lang|uk|Украї́нська Радя́нська Соціалісти́чна Респу́бліка}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Ukrainska Radianska Sotsialistychna Respublika''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Украи́нская Сове́тская Социалисти́ческая Респу́блика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Ukrainskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika''), kilala mula 1919 hanggang 1936 bilang '''Republikang Sobyetikong Sosyalista ng Ukranya''' ([[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]: {{lang|uk|Українська Соціалістична Радянська Республіка}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Ukrainska Sotsialistychna Radianska Respublika''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Украинская Социалистическая Советская Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Ukrainskaya Sotsialisticheskaya Sovetskaya Respublika''),  impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Ukranya''' ([[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]: {{lang|uk|Радянська Україна}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Radianska Ukraina''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Украина}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovetskaya Ukraina'') at payak na nakilala noon bilang '''Ukranya''' ([[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]: {{lang|uk|Україна}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Ukraïna''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Украина}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Ukraina'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kaurian:Unyong Sobyet]]</text>
      <sha1>nrtpo3c8h3tnq5jizs9jh7i19rnnx12</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957964</id>
      <parentid>1957963</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T03:22:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sosyalistikong Republikang Sobyet ng Ukranya]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Ukranya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11911" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = Ukrainian Soviet Socialist Republic{{no bold|{{small|}}&lt;br&gt;{{native name|uk|Українська Радянська Соціалістична Республіка|italics=off}}&lt;br&gt;{{native name|ru|Украинская Советская Социалистическая Республика|italics=off}}&lt;ref&gt;Historical names:
* 1919–1936: Ukrainian Socialist Soviet Republic ({{lang|uk|Українська Соціалістична Радянська Республіка}}; ''Украинская Социалистическая Советская Республика)''&lt;/ref&gt;}}
| common_name            = Ukrainian SSR
| status                 = Satellite state of the [[Russian Soviet Federative Socialist Republic|Russian SFSR]] (1919–1922)&lt;br /&gt;[[Republics of the Soviet Union|Union Republic]] of the Soviet Union (1922–1991)
| p1                     = Ukrainian People's Republic
| flag_p1                = Flag of Ukraine.svg
| p2                     = Free Territory
| flag_p2                = Махновское_знамя.svg
| p4                     = Second Polish Republic
| flag_p4                = Flag of Poland (1928-1980).svg
| p5                     = Soviet occupation of Bessarabia and Northern Bukovina{{!}}Kingdom of Romania
| flag_p5                = Flag of Romania.svg
| p7                     = Reichskommissariat Ukraine{{!}}''Reichskommissariat'' Ukraine
| flag_p7                = Flag of Germany (1935–1945).svg
| p8                     = General Government
| flag_p8                = Flag of Germany (1935–1945).svg
| p9                     = Polish People's Republic
| flag_p9                = Flag of Poland (1928-1980).svg
| p10                    = Kingdom of Hungary (1920–46){{!}}Kingdom of Hungary
| flag_p10               = Flag of Hungary 1940.svg
| p11                    = Crimean Oblast
| flag_p11               = Flag of Russian SFSR (1937-1954).svg
| p12                    = Kholodny Yar Republic
| flag_p12               = Volya_abo_smert`.jpg
| s1                     = Ukraine
| flag_s1                = Flag of Ukraine (1991-1992).svg
| image_flag             = Flag of Ukrainian SSR.svg
| flag_type              = [[Flag of the Ukrainian Soviet Socialist Republic|Flag]] (1950–1991)
| image_coat             = Coat of arms of Ukrainian SSR.svg
| symbol_type            = [[Emblem of the Ukrainian Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br /&gt;(1949–1991)
| image_map              = Soviet Union - Ukrainian SSR.svg
| image_map_caption      = Location of the Ukrainian SSR (red) within the [[Soviet Union]] (red and light yellow) between 1954 and 1991
| national_motto         = {{native phrase|uk|Пролетарі всіх країн, єднайтеся!|italics=off}}&lt;br&gt;{{transliteration|uk|Proletari vsikh krain, yednaitesia!}}{{nbsp|2}}([[transliteration]])&lt;br&gt;&quot;[[Workers of the world, unite!]]&quot;
| national_anthem        = {{native name|uk|Інтернаціонал|italics=off|nolinks=yes}}&lt;br&gt;{{transliteration|uk|Internatsional}}{{spaces|2}}(transliteration)&lt;br&gt;&quot;[[The Internationale]]&quot;{{parabr}}{{center|[[File:Internationale-uk.ogg]]}}&lt;br&gt;{{native name|uk|Державний гімн Української Радянської Соціалістичної Республіки|italics=off|nolinks=yes}}&lt;br&gt;{{transliteration|uk|Derzhavnyy himn Ukrayins'koyi Radyans'koyi Sotsialistychnoyi Respubliky}}{{spaces|2}}(transliteration)&lt;br&gt;&quot;[[Anthem of the Ukrainian Soviet Socialist Republic|State Anthem of the Ukrainian Soviet Socialist Republic]]&quot;{{parabr}}{{center|[[File:Anthem Ukrainian SSR.ogg]]}}
| capital                = [[Kharkov]] (1919–1934)&lt;ref&gt;{{cite web |title=History |url=http://kharkivoda.gov.ua/uk/article/view/id/4/ |publisher=[[Kharkov Oblast]] Government Administration |access-date=16 April 2011 |language=uk}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;{{coord|50|0|16|N|36|13|53|E|type:city_region:UA}}&lt;br&gt;[[Kiev]] (1934–1991)&lt;ref&gt;{{cite book |title=Soviet encyclopedia of the History of Ukraine |year=1969–1972 |publisher=Academy of Sciences of the Ukrainian SSR |language=uk}}&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;{{coord|50|27|00|N|30|31|24|E|region:UA}}
| largest_city           = [[Kiev]]&lt;br&gt;{{coord|50|27|00|N|30|31|24|E|region:UA}}
| official_languages     = Russian&lt;ref&gt;{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=Nn3xDTiL0PQC&amp;q=%22official+language%22&amp;pg=PA1 |title=Language Policy in the Soviet Union |author=[[Lenore Grenoble]] |publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]] |year=2003 |isbn=978-1-4020-1298-3}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=KP20180406&gt;Mariya Kapinos. ''[https://www.kyivpost.com/ukraine-politics/honest-history-episode-2-ukrainians-speak-russian-language-kremlin-uses-stoke-conflict-ukraine.html Honest History: Where, why Ukrainians speak Russian language (and how Kremlin uses it to stoke conflict in Ukraine)]''. [[Kyiv Post]]. 6 April 2018&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Ukrainian language|Ukrainian]]&lt;ref name=KP20180406/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://zakon.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=888-09&amp;ed=19780420#Text |title=Constitution of the Ukrainian Soviet Socialist Republic adopted in 1978  |access-date=20 May 2022 |language=uk}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;(Ukrainian declared as sole official language in 1990)&lt;sup&gt;a&lt;/sup&gt;&lt;ref&gt;Law of Ukraine &quot;About languages of the Ukrainian SSR&quot;&lt;/ref&gt;
| recognised_languages   = [[Belarusian language|Belarusian]], [[Crimean Tatar language|Crimean Tatar]], [[Hungarian language|Hungarian]], [[Moldovan language|Moldovan]]/[[Romanian language|Romanian]], [[Polish language|Polish]]
| religion               = [[State atheism]] ''(de facto)''&lt;br&gt;[[Russian Orthodox Church]]&lt;br&gt;[[Ukrainian Greek Catholic Church in the Soviet Union|Greek Catholic Church]]&lt;br&gt;[[Islam in Ukraine|Sunni Islam]]&lt;br&gt;[[History of the Jews in Ukraine|Judaism]]
| government_type        = '''1919–1990:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Marxism–Leninism|Marxist–Leninist]] [[One-party state|one-party]] [[Soviet republic (system of government)|Soviet]] [[Socialist state|socialist republic]]&lt;br&gt;'''1990–1991:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary system|parliamentary]] [[republic]]
| title_leader           = [[First Secretary of the Communist Party of Ukraine|First Secretary]]
| leader1                = [[Emanuel Kviring]]
| year_leader1           = 1918–1919 (first)
| leader2                = [[Stanislav Hurenko]]
| year_leader2           = 1990 (last)&lt;ref&gt;On 24 October 1990, article 6 on the monopoly of the Communist Party of Ukraine on power was excluded from the Constitution of the Ukrainian SSR&lt;/ref&gt;
| title_representative   = [[President of Ukraine#History|Head of state]]
| representative1        = [[Grigory Petrovsky]]
| year_representative1   = 1919–1938 (first)
| representative2        = [[Leonid Kravchuk]]
| year_representative2   = 1990–1991 (last)
| title_deputy           = [[List of Prime Ministers of Ukraine|Head of government]]
| deputy1                = [[Georgy Pyatakov]]
| year_deputy1           = 1918–1919 (first)
| deputy2                = [[Vitold Fokin]]
| year_deputy2           = 1988–1991 (last)
| legislature            = [[All-Ukrainian Congress of Soviets|Congress of Soviets]] (1919–1938)&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160206110557/http://leksika.com.ua/15831202/ure/vseukrayinskiy_zyizd_rad All-Ukrainian Congress of Soviets] in the [[Ukrainian Soviet Encyclopedia]]&lt;/ref&gt; &lt;br/&gt;[[Supreme Soviet of the Ukrainian Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]] (1938–1991){{sfn|Magocsi|2010|p=[https://books.google.com/books?id=TA1zVKTTsXUC&amp;pg=PA722 722]}}
| area_km2               = 603,700
| era                    = 
| event_start            = [[Treaty on the Creation of the USSR|Admitted to USSR]]
| life_span              = 1919–1991&lt;br/&gt;{{small|1941–1944: [[Reichskommissariat Ukraine|German occupation]]}}
| date_pre               = 10 March 1919
| event_pre              = Declaration of the Ukrainian Socialist Soviet Republic
| date_start             = 30 December
| year_start             = 1922
| event1                 = [[Soviet annexation of Western Ukraine, 1939–1940|Annexation territories]] from [[Second Polish Republic|Poland]]
| date_event1            = 15 November 1939
| event2                 = [[Soviet occupation of Bessarabia and Northern Bukovina|Annexation territories]] from [[Kingdom of Romania|Romania]]
| date_event2            = 2 August 1940
| event3                 = [[United Nations Charter|Admitted]] [[Member states of the United Nations|to the]] United Nations
| date_event3            = 24 October 1945
| event4                 = [[1954 transfer of Crimea|Got Crimea]] from [[Russian Soviet Federative Socialist Republic|Russian SFSR]]
| date_event4            = 19 February 1954
| event5                 = [[Declaration of State Sovereignty of Ukraine|Priority of Ukrainian laws declared]], partial abolition of the [[Soviet republic (system of government)|Soviet form of government]]
| date_event5            = 16 July 1990
| event6                 = [[Declaration of Independence of Ukraine|Declaration of independence]], Ukrainian SSR renamed to Ukraine
| date_event6            = 24 August 1991
| event7                 = [[1991 Ukrainian independence referendum|Ukrainian independence referendum]]
| date_event7            = 1 December 1991
| event8                 = [[Belavezha Accords|Ratification of agreement to dissolve the Soviet Union]]
| date_event8            = 10 December 1991
| event_end              = [[Dissolution of the Soviet Union]] (Ukraine's independence formally recognized)
| date_end               = 26 December
| year_end               = 1991
| event_post             = [[Constitution of Ukraine|Full abolition]] of the [[Soviet republic (system of government)|Soviet form of government]]
| date_post              = 28 June 1996
| stat_year1             = [[Soviet Census (1989)|1989 census]]
| stat_pop1              = 51,706,746
| currency               = [[Soviet ruble]] (руб)
| currency_code          = SUR
| footnote_a             = Law of Ukraine &quot;About languages of the Ukrainian SSR&quot;
| calling_code           = 7 03/04/05/06
| demonym                = [[Ukrainians|Ukrainian]], [[Soviet people|Soviet]]
| HDI                    = 0.725
| HDI_year               = 1990
| cctld                  = [[.su]]
}}
Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Ukranya''' ([[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]: {{lang|uk|Украї́нська Радя́нська Соціалісти́чна Респу́бліка}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Ukrainska Radianska Sotsialistychna Respublika''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Украи́нская Сове́тская Социалисти́ческая Респу́блика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Ukrainskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika''), kilala mula 1919 hanggang 1936 bilang '''Republikang Sobyetikong Sosyalista ng Ukranya''' ([[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]: {{lang|uk|Українська Соціалістична Радянська Республіка}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Ukrainska Sotsialistychna Radianska Respublika''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Украинская Социалистическая Советская Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Ukrainskaya Sotsialisticheskaya Sovetskaya Respublika''),  impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Ukranya''' ([[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]: {{lang|uk|Радянська Україна}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Radianska Ukraina''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Украина}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovetskaya Ukraina'') at payak na nakilala noon bilang '''Ukranya''' ([[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]: {{lang|uk|Україна}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Ukraïna''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Украина}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Ukraina'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kaurian:Unyong Sobyet]]</text>
      <sha1>nrtpo3c8h3tnq5jizs9jh7i19rnnx12</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Biyelorusya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121272</id>
    <revision>
      <id>1957970</id>
      <parentid>1903366</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T03:37:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10390" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = Byelorussian Soviet Socialist Republic{{no bold|{{small|}}&lt;br&gt;{{native name|be|Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|italics=off}}&lt;br&gt;{{native name|ru|Белорусская Советская Социалистическая Республика|italics=off}}&lt;ref&gt;Historical names:
* 1920–1936: Byelorussian Socialist Soviet Republic ({{lang|be|Беларуская Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка}}; ''Белорусская Социалистическая Советская Республика'')&lt;/ref&gt;}}
| religion               = [[State atheism]]
| common_name            = Byelorussian SSR
| status                 = '''1920–1922:'''&lt;br /&gt;Independent state&lt;br /&gt;'''1922–1990''':&lt;br /&gt;[[Republics of the Soviet Union|Union Republic]]&lt;br&gt;'''1990–1991''':&lt;br&gt;Union Republic with priority of [[Supreme Soviet of the Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian legislation]]
| p1                     = Lithuanian–Byelorussian Soviet Socialist Republic
| flag_p1                = Flag of the Lithuanian-Byelorussian SSR.svg
| p2                     = Second Polish Republic
| flag_p2                = Flag of Poland (1928-1980).svg
| p3                     = Reichskommissariat Ostland
| flag_p3                = Flag of German Reich (1935–1945).svg
| p4                     = Bezirk Bialystok
| flag_p4                = Flag of German Reich (1935–1945).svg
| p5                     = Reichskommissariat Ukraine
| flag_p5                = Flag of German Reich (1935–1945).svg
| s1                     = Belarus
| flag_s1                = Flag of Belarus (1991-1995).svg
| image_flag             = Flag of Byelorussian SSR.svg
| flag_type              = [[Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic|Flag]]&lt;br /&gt;(1951–1991)
| image_coat             = Emblem of the Byelorussian SSR (1981-1991).svg
| symbol_type            = [[Emblem of the Byelorussian Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br/&gt;(1981–1991)
| national_motto         = Пралетарыі ўсіх краін, яднайцеся! {{small|([[Belarusian language|Belarusian]])}}&lt;br/&gt;Praletaryi ŭsikh krain, yadnaytsesya! {{small|([[transliteration]])}}&lt;br/&gt;{{small|&quot;[[Workers of the world, unite!]]&quot;}}
| image_map              = Soviet Union - Byelorussian SSR.svg
| image_map_caption      = Location of Byelorussia (red) within the [[Soviet Union]] (red and white) between 1945 and 1991
| national_anthem        = [[Anthem of the Byelorussian Soviet Socialist Republic|Дзяржаўны гімн Беларускай Савецкай Сацыялiстычнай Рэспублiкi]]&lt;br/&gt;''Dziaržaŭny himn Bielaruskaj Savieckaj Sacyjalistyčnaj Respubliki''&lt;br/&gt;&lt;small&gt;&quot;Anthem of the Byelorussian Soviet Socialist Republic&quot;&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;{{small|(1952–1991)}}&lt;br/&gt;&lt;center&gt; [[File:Belarusian national anthem, performed by the United States Navy Band.mp3]]&lt;/center&gt;
| capital                = [[Minsk]]
| largest_city           = capital
| official_languages     = {{hlist|[[Belarusian language|Belarusian]]|Russian}}
| recognised_languages   = {{hlist|[[Polish language|Polish]]|[[Ukrainian language|Ukrainian]]|[[Yiddish language|Yiddish]]&lt;ref&gt;In interwar Soviet Belarus, between 1924 and 1938, four languages were official, namely, Belarusian, Polish, Russian and Yiddish. See: {{cite journal|last1=Кожинова|first1= Алла Андреевна|year= 2017|title= Языки и графические системы Беларуси в периодот Октябрьской революции до Второй мировой войны |pages=133–156|journal=Studi Slavistici|volume=14|doi=10.13128/Studi_Slavis-21942|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;}}
| government_type        = {{plainlist|
* '''1920–1990:'''&lt;br/&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|one-party]] [[Soviet republic (system of government)|Soviet-style]] [[Socialist state|socialist republic]]
* '''1990–1991:'''&lt;br/&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[parliamentary republic]]
}}
| title_leader           = [[List of national leaders of Belarus#First Secretaries of the Central Committee|First Secretary]]
| leader1                = [[Vilhelm Knorin|Vilgelm Knorin]]
| year_leader1           = 1920–1923 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| leader2                = [[Yefrem Sokolov]]
| year_leader2           = 1988–1990 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;28 July 1990 from Art. 6 of the Constitution of the Byelorussian SSR, the provision on the monopoly of the Communist Party of Byelorussia on power was excluded&lt;/ref&gt;
| title_representative   = [[List of national leaders of Belarus|Head of state]]
| representative1        = {{nowrap|[[Alexander Chervyakov]]}}
| year_representative1   = 1920–1937 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| representative2        = [[Stanislav Shushkevich]]
| year_representative2   = 1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| title_deputy           = [[List of Prime Ministers of Belarus|Head of government]]
| deputy1                = [[Alexander Chervyakov]]
| year_deputy1           = 1920–1924 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| deputy2                = [[Vyacheslav Kebich]]
| year_deputy2           = 1990–1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| legislature            = Congress of Soviets (1920–1938)&lt;br/&gt;[[Supreme Soviet of the Byelorussian Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]] (1938–1991)
| era                    = 
| event_pre              = [[Socialist Soviet Republic of Byelorussia|First Soviet republic]] declared
| date_pre               = 1 January 1919
| life_span              = 1920–1991&lt;br/&gt;{{small|1941–1944: [[Reichskommissariat Ostland|German occupation]]}}
| event_start            = Second Soviet republic proclaimed
| date_start             = 31 July
| year_start             = 1920
| event1                 = [[Treaty on the Creation of the USSR|Admitted to Soviet Union]]
| date_event1            = 30 December 1922
| event2                 = [[Territories of Poland annexed by the Soviet Union|Annexation of Western Belarus]]
| date_event2            = 15 November 1939
| event3                 = [[Member states of the United Nations|UN membership]]
| date_event3            = 24 October 1945
| event4                 = [[Declaration of State Sovereignty of the Belarusian Soviet Socialist Republic|Sovereignty declared]], partial cancellation of the [[Soviet republic (system of government)|Soviet form of government]]
| date_event4            = 27 July 1990
| event5                 = Independence declared{{citation needed|date=April 2021}}
| date_event5            = 25 August 1991
| event6                 = Renamed [[Belarus|Republic of Belarus]]
| date_event6            = 19 September 1991
| event_end              = Internationally recognized ([[Dissolution of the Soviet Union]])
| date_end               = 26 December
| year_end               = 1991
| event_post             = [[Constitution of Belarus|Complete cancellation]] of the [[Soviet republic (system of government)|Soviet form of government]]
| date_post              = 15 March 1994
| stat_year1             = [[Soviet Census (1989)|1989 census]]
| stat_pop1              = 10,199,709
| area_km2               = 207,600
| calling_code           = 7 015/016/017/02
| currency               = [[Soviet ruble]] (руб) (SUR)
| today                  = [[Belarus]]&lt;br/&gt;[[Lithuania]]&lt;ref&gt;Some parts, e.g., [[Švenčionys]], [[Šalčininkai]], [[Dieveniškės]], [[Adutiškis]], [[Druskininkai]], were annexed in 1939 from Poland to Byelorussia, but passed to [[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuania]] in 1940&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;
[[Poland]]&lt;br/&gt;[[Russia]]
| demonym                = [[Belarusians|Byelorussian]], [[Soviet people|Soviet]]
| area_rank              = 
| GDP_PPP                = 
| GDP_PPP_year           = 
| HDI                    = 
| HDI_year               = 
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Biyelorusya''' ([[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]: {{lang|be|Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Bielaruskaja Savieckaja Sacyjalistyčnaja Respublika''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Белорусская Советская Социалистическая Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Byelorusskaya Sovyetskaya Sotsialisticheskaya Respublika''), kilala mula 1920 hanggang 1936 bilang '''Republikang Sobyetikong Sosyalista ng Biyelorusya''' ([[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]: {{lang|be|Беларуская Сацыялістычная Савецкая Рэспублікаc}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Bielaruskaja Sacyjalistyčnaja Savieckaja Respublika''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Украинская Социалистическая Советская Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Byelorusskaya Sotsialisticheskaya Sovyetskaya Respublika''),  impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Biyelorusya''' ([[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]: {{lang|be|Савецкая Беларусь}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Savieckaja Bielaruś''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Белоруссия}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovetskaya Belorussiya'') at payak na nakilala noon bilang '''Biyelorusya''' ([[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]: {{lang|be|Беларусь}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Bielaruś''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Белоруссия}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Belorussiya'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].

== Demograpiks ==
Ayon sa [[Sensus ng Sobyet (1959)|1959 Sensus ng Sobyet]], ang populasyon ng republika ay ang mga sumusunod:

Pagkamamamayan (1959):
* [[Belarusians]] - 81%
* [[Poles]] - 16%
* [[Ukrano]] - humigit kumulang 1%
* [[Ruso]] - &lt;1%  

Ang iba pang grupong etniko/relihiyon (1959):
* [[Jew]]s - about 1%

Ang pinakamalaking lungsod ay ang mga:

* [[Minsk]]
* [[Brest, Belarus|Brest]]
* [[Homel]]  
* [[Hrodna]] 
* [[Mahilyow]]
* [[Vitsebsk]] 
* [[Babruisk]]

== Talababa ==
{{Reflist}}

== Ugnay Panlabas ==
* [http://www.archive.org/details/ByelorussiaSpeedingTowardsAbundance ''Byelorussia : speeding towards abundance''] by [[Tikhon Kiselev]]

{{Soviet Republics}}
{{Eastern Bloc}}

{{Stub|Kasaysayan}}

[[Kategorya:Pagkakatatag noong 1919]]
[[Kategorya:Mga republika ng Unyong Sobyet]]
[[Kategorya:Unyong Sobyet]]</text>
      <sha1>0qzsje70ow2b0k50777e38fcbqde6jm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957971</id>
      <parentid>1957970</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T03:38:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sosyalistang Republikang Sobyetikang ng Belorusya]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Biyelorusya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10390" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = Byelorussian Soviet Socialist Republic{{no bold|{{small|}}&lt;br&gt;{{native name|be|Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|italics=off}}&lt;br&gt;{{native name|ru|Белорусская Советская Социалистическая Республика|italics=off}}&lt;ref&gt;Historical names:
* 1920–1936: Byelorussian Socialist Soviet Republic ({{lang|be|Беларуская Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка}}; ''Белорусская Социалистическая Советская Республика'')&lt;/ref&gt;}}
| religion               = [[State atheism]]
| common_name            = Byelorussian SSR
| status                 = '''1920–1922:'''&lt;br /&gt;Independent state&lt;br /&gt;'''1922–1990''':&lt;br /&gt;[[Republics of the Soviet Union|Union Republic]]&lt;br&gt;'''1990–1991''':&lt;br&gt;Union Republic with priority of [[Supreme Soviet of the Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian legislation]]
| p1                     = Lithuanian–Byelorussian Soviet Socialist Republic
| flag_p1                = Flag of the Lithuanian-Byelorussian SSR.svg
| p2                     = Second Polish Republic
| flag_p2                = Flag of Poland (1928-1980).svg
| p3                     = Reichskommissariat Ostland
| flag_p3                = Flag of German Reich (1935–1945).svg
| p4                     = Bezirk Bialystok
| flag_p4                = Flag of German Reich (1935–1945).svg
| p5                     = Reichskommissariat Ukraine
| flag_p5                = Flag of German Reich (1935–1945).svg
| s1                     = Belarus
| flag_s1                = Flag of Belarus (1991-1995).svg
| image_flag             = Flag of Byelorussian SSR.svg
| flag_type              = [[Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic|Flag]]&lt;br /&gt;(1951–1991)
| image_coat             = Emblem of the Byelorussian SSR (1981-1991).svg
| symbol_type            = [[Emblem of the Byelorussian Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br/&gt;(1981–1991)
| national_motto         = Пралетарыі ўсіх краін, яднайцеся! {{small|([[Belarusian language|Belarusian]])}}&lt;br/&gt;Praletaryi ŭsikh krain, yadnaytsesya! {{small|([[transliteration]])}}&lt;br/&gt;{{small|&quot;[[Workers of the world, unite!]]&quot;}}
| image_map              = Soviet Union - Byelorussian SSR.svg
| image_map_caption      = Location of Byelorussia (red) within the [[Soviet Union]] (red and white) between 1945 and 1991
| national_anthem        = [[Anthem of the Byelorussian Soviet Socialist Republic|Дзяржаўны гімн Беларускай Савецкай Сацыялiстычнай Рэспублiкi]]&lt;br/&gt;''Dziaržaŭny himn Bielaruskaj Savieckaj Sacyjalistyčnaj Respubliki''&lt;br/&gt;&lt;small&gt;&quot;Anthem of the Byelorussian Soviet Socialist Republic&quot;&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;{{small|(1952–1991)}}&lt;br/&gt;&lt;center&gt; [[File:Belarusian national anthem, performed by the United States Navy Band.mp3]]&lt;/center&gt;
| capital                = [[Minsk]]
| largest_city           = capital
| official_languages     = {{hlist|[[Belarusian language|Belarusian]]|Russian}}
| recognised_languages   = {{hlist|[[Polish language|Polish]]|[[Ukrainian language|Ukrainian]]|[[Yiddish language|Yiddish]]&lt;ref&gt;In interwar Soviet Belarus, between 1924 and 1938, four languages were official, namely, Belarusian, Polish, Russian and Yiddish. See: {{cite journal|last1=Кожинова|first1= Алла Андреевна|year= 2017|title= Языки и графические системы Беларуси в периодот Октябрьской революции до Второй мировой войны |pages=133–156|journal=Studi Slavistici|volume=14|doi=10.13128/Studi_Slavis-21942|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;}}
| government_type        = {{plainlist|
* '''1920–1990:'''&lt;br/&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|one-party]] [[Soviet republic (system of government)|Soviet-style]] [[Socialist state|socialist republic]]
* '''1990–1991:'''&lt;br/&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[parliamentary republic]]
}}
| title_leader           = [[List of national leaders of Belarus#First Secretaries of the Central Committee|First Secretary]]
| leader1                = [[Vilhelm Knorin|Vilgelm Knorin]]
| year_leader1           = 1920–1923 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| leader2                = [[Yefrem Sokolov]]
| year_leader2           = 1988–1990 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;28 July 1990 from Art. 6 of the Constitution of the Byelorussian SSR, the provision on the monopoly of the Communist Party of Byelorussia on power was excluded&lt;/ref&gt;
| title_representative   = [[List of national leaders of Belarus|Head of state]]
| representative1        = {{nowrap|[[Alexander Chervyakov]]}}
| year_representative1   = 1920–1937 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| representative2        = [[Stanislav Shushkevich]]
| year_representative2   = 1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| title_deputy           = [[List of Prime Ministers of Belarus|Head of government]]
| deputy1                = [[Alexander Chervyakov]]
| year_deputy1           = 1920–1924 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| deputy2                = [[Vyacheslav Kebich]]
| year_deputy2           = 1990–1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| legislature            = Congress of Soviets (1920–1938)&lt;br/&gt;[[Supreme Soviet of the Byelorussian Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]] (1938–1991)
| era                    = 
| event_pre              = [[Socialist Soviet Republic of Byelorussia|First Soviet republic]] declared
| date_pre               = 1 January 1919
| life_span              = 1920–1991&lt;br/&gt;{{small|1941–1944: [[Reichskommissariat Ostland|German occupation]]}}
| event_start            = Second Soviet republic proclaimed
| date_start             = 31 July
| year_start             = 1920
| event1                 = [[Treaty on the Creation of the USSR|Admitted to Soviet Union]]
| date_event1            = 30 December 1922
| event2                 = [[Territories of Poland annexed by the Soviet Union|Annexation of Western Belarus]]
| date_event2            = 15 November 1939
| event3                 = [[Member states of the United Nations|UN membership]]
| date_event3            = 24 October 1945
| event4                 = [[Declaration of State Sovereignty of the Belarusian Soviet Socialist Republic|Sovereignty declared]], partial cancellation of the [[Soviet republic (system of government)|Soviet form of government]]
| date_event4            = 27 July 1990
| event5                 = Independence declared{{citation needed|date=April 2021}}
| date_event5            = 25 August 1991
| event6                 = Renamed [[Belarus|Republic of Belarus]]
| date_event6            = 19 September 1991
| event_end              = Internationally recognized ([[Dissolution of the Soviet Union]])
| date_end               = 26 December
| year_end               = 1991
| event_post             = [[Constitution of Belarus|Complete cancellation]] of the [[Soviet republic (system of government)|Soviet form of government]]
| date_post              = 15 March 1994
| stat_year1             = [[Soviet Census (1989)|1989 census]]
| stat_pop1              = 10,199,709
| area_km2               = 207,600
| calling_code           = 7 015/016/017/02
| currency               = [[Soviet ruble]] (руб) (SUR)
| today                  = [[Belarus]]&lt;br/&gt;[[Lithuania]]&lt;ref&gt;Some parts, e.g., [[Švenčionys]], [[Šalčininkai]], [[Dieveniškės]], [[Adutiškis]], [[Druskininkai]], were annexed in 1939 from Poland to Byelorussia, but passed to [[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuania]] in 1940&lt;/ref&gt;&lt;br/&gt;
[[Poland]]&lt;br/&gt;[[Russia]]
| demonym                = [[Belarusians|Byelorussian]], [[Soviet people|Soviet]]
| area_rank              = 
| GDP_PPP                = 
| GDP_PPP_year           = 
| HDI                    = 
| HDI_year               = 
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Biyelorusya''' ([[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]: {{lang|be|Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Bielaruskaja Savieckaja Sacyjalistyčnaja Respublika''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Белорусская Советская Социалистическая Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Byelorusskaya Sovyetskaya Sotsialisticheskaya Respublika''), kilala mula 1920 hanggang 1936 bilang '''Republikang Sobyetikong Sosyalista ng Biyelorusya''' ([[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]: {{lang|be|Беларуская Сацыялістычная Савецкая Рэспублікаc}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Bielaruskaja Sacyjalistyčnaja Savieckaja Respublika''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Украинская Социалистическая Советская Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Byelorusskaya Sotsialisticheskaya Sovyetskaya Respublika''),  impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Biyelorusya''' ([[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]: {{lang|be|Савецкая Беларусь}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Savieckaja Bielaruś''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Белоруссия}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovetskaya Belorussiya'') at payak na nakilala noon bilang '''Biyelorusya''' ([[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]: {{lang|be|Беларусь}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Bielaruś''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Белоруссия}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Belorussiya'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].

== Demograpiks ==
Ayon sa [[Sensus ng Sobyet (1959)|1959 Sensus ng Sobyet]], ang populasyon ng republika ay ang mga sumusunod:

Pagkamamamayan (1959):
* [[Belarusians]] - 81%
* [[Poles]] - 16%
* [[Ukrano]] - humigit kumulang 1%
* [[Ruso]] - &lt;1%  

Ang iba pang grupong etniko/relihiyon (1959):
* [[Jew]]s - about 1%

Ang pinakamalaking lungsod ay ang mga:

* [[Minsk]]
* [[Brest, Belarus|Brest]]
* [[Homel]]  
* [[Hrodna]] 
* [[Mahilyow]]
* [[Vitsebsk]] 
* [[Babruisk]]

== Talababa ==
{{Reflist}}

== Ugnay Panlabas ==
* [http://www.archive.org/details/ByelorussiaSpeedingTowardsAbundance ''Byelorussia : speeding towards abundance''] by [[Tikhon Kiselev]]

{{Soviet Republics}}
{{Eastern Bloc}}

{{Stub|Kasaysayan}}

[[Kategorya:Pagkakatatag noong 1919]]
[[Kategorya:Mga republika ng Unyong Sobyet]]
[[Kategorya:Unyong Sobyet]]</text>
      <sha1>0qzsje70ow2b0k50777e38fcbqde6jm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Usbekistan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121273</id>
    <revision>
      <id>1957973</id>
      <parentid>1939780</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T03:59:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Removed redirect to [[Unyong Sobyetiko]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6513" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = Uzbek Soviet Socialist Republic{{no bold|{{small|}}&lt;br&gt;{{native name|uz|Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси|italics=off}}&lt;br&gt;{{native name|ru|Узбекская Советская Социалистическая Республика|italics=off}}&lt;ref&gt;Historical names:
* 1924–1936: Uzbek Socialist Soviet Republic {{lang|uz|Ўзбекистон Социалистик Совет Республикаси}}; ''Узбекская Социалистическая Советская Республика'')&lt;/ref&gt;}}
| common_name            = Uzbekistan
| status                 = [[Republics of the Soviet Union|Soviet Socialist Republic]]
| p1                     = Bukharan People's Soviet Republic{{!}}Bukharan SSR
| flag_p1                = Flag of the Bukharan People's Soviet Republic.svg
| p2                     = Khorezm SSR
| flag_p2                = Flag of Khiva 1920-1923.svg
| p3                     = Turkestan Autonomous Soviet Socialist Republic{{!}}Turkestan ASSR
| flag_p3                = Turkestan Autonomous SSR Flag.svg
| s1                     = Tajik SSR
| flag_s1                = Flag of the Tajik ASSR (1929.02-1929.04).svg
| s2                     = Uzbekistan
| flag_s2                = Flag of Uzbekistan.svg
| image_flag             = Flag of the Uzbek SSR.svg
| flag_type              = [[Flag of the Uzbek Soviet Socialist Republic|Flag]] (1952–1991)
| image_coat             = Emblem of the Uzbek SSR.svg
| symbol_type            = [[Emblem of the Uzbek Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br/&gt;(1978–1991)
| image_map              = Soviet Union - Uzbek SSR.svg
| image_map_caption      = Location of Uzbekistan (red) within the [[Soviet Union]]
| national_motto         = Бутун дунё пролетарлари, бирлашингиз! {{small|([[Uzbek language|Uzbek]])}}&lt;br/&gt;[[Workers of the world, unite!|Butun dunyo proletarlari, birlashingiz!]] {{small|([[transliteration]])}}&lt;br/&gt;{{small|&quot;Proletarians of all nations, unite!&quot;}}
| national_anthem        = [[Anthem of the Uzbek Soviet Socialist Republic|Ўзбекистон Совет Социалист Республикасининг давлат мадҳияси]]&lt;br /&gt;''Oʻzbekiston Sovet Sotsialist Respublikasining davlat madhiyasi; ''&lt;br /&gt;{{small|&quot;Anthem of the Uzbek Soviet Socialist Republic&quot;}}&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:O'zbekiston Sovet Davlat Madhiyasi (vocal).ogg]]&lt;/center&gt;
| common_languages       = '''Official languages''':&lt;br/&gt;[[Uzbek language|Uzbek]]{{·}}[[Russian language|Russian]]&lt;br/&gt;'''Minority languages''':&lt;br /&gt;[[Tajik language|Tajik]]{{·}}[[Karakalpak language|Karakalpak]]{{·}}[[Kazakh language|Kazakh]]{{·}}[[Tatar language|Tatar]]{{·}}[[Koryo-mar]]{{·}}[[Bukhori dialect|Bukhori]]{{·}}[[Dungan language|Dungan]]{{·}}[[Central Asian Arabic]]{{·}}[[Parya language|Parya]]
| demonym                = [[Uzbeks|Uzbek]]&lt;br/&gt;[[Soviet people|Soviet]]
| capital                = [[Bukhara]] &lt;small&gt;(1925)&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;[[Samarkand]] &lt;small&gt;(1925&amp;ndash;1930)&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;[[Tashkent]] &lt;small&gt;(1930&amp;ndash;1991)&lt;/small&gt;
| government_type        = [[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|single-party]] [[Soviet republic (system of government)|Soviet]] [[socialist state|socialist republic]] (1924–1990)&lt;br/&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Presidential system|presidential]] [[republic]] (1990–1991)
| religion               = [[State atheism]]
| title_leader           = [[List of leaders of Uzbekistan#First secretaries of the Communist Party|Leader]]
| leader1                = [[Vladimir Ivanovich Ivanov|Vladimir Ivanov]]
| year_leader1           = 1925&amp;ndash;1927 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| leader2                = [[Islam Karimov]]
| year_leader2           = 1989&amp;ndash;1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| title_deputy           = [[Prime Minister of Uzbekistan|Head of government]]
| deputy1                = {{nowrap|[[Fayzulla Khodzhayev]]}}
| year_deputy1           = 1924&amp;ndash;1937 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| deputy2                = [[Shukrullo Mirsaidov]]
| year_deputy2           = 1990&amp;ndash;1990 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| legislature            = [[Supreme Soviet of the Uzbek SSR|Supreme Soviet]]
| event_pre              = Succeeds [[Turkestan Autonomous Soviet Socialist Republic|Turkestan ASSR]]
| date_pre               = 27 October 1924
| event_start            = Republic proclaimed
| date_start             = 5 December
| year_start             = 1924
| date_end               = 25 December
| year_end               = 1991
| event_end              = Independence recognized
| event1                 = Accession of [[Karakalpak Autonomous Soviet Socialist Republic|Karakalpakstan]]
| date_event1            = 5 December 1936
| event2                 = State sovereignty declared
| date_event2            = 20 June 1990
| event3                 = Renamed [[Republic of Uzbekistan]]/Independence
| date_event3            = 31 August 1991
| calling_code           = 7 36/37/436
| currency               = [[Soviet ruble]] (руб) (SUR)
| footnotes              = [[File:Leninorder.jpg|26px|Order of Lenin]] [[Order of Lenin]]
| today                  = [[Uzbekistan]]&lt;br&gt;[[Tajikistan]]
| area_km2               = 
| area_rank              = 
| GDP_PPP                = 
| GDP_PPP_year           = 
| HDI                    = 
| HDI_year               = 
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Usbekistan''' ([[Wikang Usbeko|Usbeko]]: {{lang|uz|Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Узбекская Советская Социалистическая Республика}}), kilala mula 1924 hanggang 1936 bilang '''Republikang Sobyetikong Sosyalista ng Usbekistan''' ([[Wikang Usbeko|Usbeko]]: {{lang|uz|Ўзбекистон Социалистик Совет Республикаси}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Узбекская Социалистическая Советская Республика}}),  impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Usbekistan''' ([[Wikang Usbeko|Usbeko]]: {{lang|uz|Sovet O'zbekistoni}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советский Узбекистан}}) at payak na nakilala noon bilang '''Usbekistan''' ([[Wikang Usbeko|Usbeko]]: {{lang|uz|Oʻzbekiston}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Узбекистан}}) ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>0u3niuxqr1oj6aifta1gebadhvbw0ap</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957974</id>
      <parentid>1957973</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T03:59:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Uzbekistan]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Usbekistan]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6513" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = Uzbek Soviet Socialist Republic{{no bold|{{small|}}&lt;br&gt;{{native name|uz|Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси|italics=off}}&lt;br&gt;{{native name|ru|Узбекская Советская Социалистическая Республика|italics=off}}&lt;ref&gt;Historical names:
* 1924–1936: Uzbek Socialist Soviet Republic {{lang|uz|Ўзбекистон Социалистик Совет Республикаси}}; ''Узбекская Социалистическая Советская Республика'')&lt;/ref&gt;}}
| common_name            = Uzbekistan
| status                 = [[Republics of the Soviet Union|Soviet Socialist Republic]]
| p1                     = Bukharan People's Soviet Republic{{!}}Bukharan SSR
| flag_p1                = Flag of the Bukharan People's Soviet Republic.svg
| p2                     = Khorezm SSR
| flag_p2                = Flag of Khiva 1920-1923.svg
| p3                     = Turkestan Autonomous Soviet Socialist Republic{{!}}Turkestan ASSR
| flag_p3                = Turkestan Autonomous SSR Flag.svg
| s1                     = Tajik SSR
| flag_s1                = Flag of the Tajik ASSR (1929.02-1929.04).svg
| s2                     = Uzbekistan
| flag_s2                = Flag of Uzbekistan.svg
| image_flag             = Flag of the Uzbek SSR.svg
| flag_type              = [[Flag of the Uzbek Soviet Socialist Republic|Flag]] (1952–1991)
| image_coat             = Emblem of the Uzbek SSR.svg
| symbol_type            = [[Emblem of the Uzbek Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br/&gt;(1978–1991)
| image_map              = Soviet Union - Uzbek SSR.svg
| image_map_caption      = Location of Uzbekistan (red) within the [[Soviet Union]]
| national_motto         = Бутун дунё пролетарлари, бирлашингиз! {{small|([[Uzbek language|Uzbek]])}}&lt;br/&gt;[[Workers of the world, unite!|Butun dunyo proletarlari, birlashingiz!]] {{small|([[transliteration]])}}&lt;br/&gt;{{small|&quot;Proletarians of all nations, unite!&quot;}}
| national_anthem        = [[Anthem of the Uzbek Soviet Socialist Republic|Ўзбекистон Совет Социалист Республикасининг давлат мадҳияси]]&lt;br /&gt;''Oʻzbekiston Sovet Sotsialist Respublikasining davlat madhiyasi; ''&lt;br /&gt;{{small|&quot;Anthem of the Uzbek Soviet Socialist Republic&quot;}}&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:O'zbekiston Sovet Davlat Madhiyasi (vocal).ogg]]&lt;/center&gt;
| common_languages       = '''Official languages''':&lt;br/&gt;[[Uzbek language|Uzbek]]{{·}}[[Russian language|Russian]]&lt;br/&gt;'''Minority languages''':&lt;br /&gt;[[Tajik language|Tajik]]{{·}}[[Karakalpak language|Karakalpak]]{{·}}[[Kazakh language|Kazakh]]{{·}}[[Tatar language|Tatar]]{{·}}[[Koryo-mar]]{{·}}[[Bukhori dialect|Bukhori]]{{·}}[[Dungan language|Dungan]]{{·}}[[Central Asian Arabic]]{{·}}[[Parya language|Parya]]
| demonym                = [[Uzbeks|Uzbek]]&lt;br/&gt;[[Soviet people|Soviet]]
| capital                = [[Bukhara]] &lt;small&gt;(1925)&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;[[Samarkand]] &lt;small&gt;(1925&amp;ndash;1930)&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;[[Tashkent]] &lt;small&gt;(1930&amp;ndash;1991)&lt;/small&gt;
| government_type        = [[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|single-party]] [[Soviet republic (system of government)|Soviet]] [[socialist state|socialist republic]] (1924–1990)&lt;br/&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Presidential system|presidential]] [[republic]] (1990–1991)
| religion               = [[State atheism]]
| title_leader           = [[List of leaders of Uzbekistan#First secretaries of the Communist Party|Leader]]
| leader1                = [[Vladimir Ivanovich Ivanov|Vladimir Ivanov]]
| year_leader1           = 1925&amp;ndash;1927 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| leader2                = [[Islam Karimov]]
| year_leader2           = 1989&amp;ndash;1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| title_deputy           = [[Prime Minister of Uzbekistan|Head of government]]
| deputy1                = {{nowrap|[[Fayzulla Khodzhayev]]}}
| year_deputy1           = 1924&amp;ndash;1937 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| deputy2                = [[Shukrullo Mirsaidov]]
| year_deputy2           = 1990&amp;ndash;1990 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| legislature            = [[Supreme Soviet of the Uzbek SSR|Supreme Soviet]]
| event_pre              = Succeeds [[Turkestan Autonomous Soviet Socialist Republic|Turkestan ASSR]]
| date_pre               = 27 October 1924
| event_start            = Republic proclaimed
| date_start             = 5 December
| year_start             = 1924
| date_end               = 25 December
| year_end               = 1991
| event_end              = Independence recognized
| event1                 = Accession of [[Karakalpak Autonomous Soviet Socialist Republic|Karakalpakstan]]
| date_event1            = 5 December 1936
| event2                 = State sovereignty declared
| date_event2            = 20 June 1990
| event3                 = Renamed [[Republic of Uzbekistan]]/Independence
| date_event3            = 31 August 1991
| calling_code           = 7 36/37/436
| currency               = [[Soviet ruble]] (руб) (SUR)
| footnotes              = [[File:Leninorder.jpg|26px|Order of Lenin]] [[Order of Lenin]]
| today                  = [[Uzbekistan]]&lt;br&gt;[[Tajikistan]]
| area_km2               = 
| area_rank              = 
| GDP_PPP                = 
| GDP_PPP_year           = 
| HDI                    = 
| HDI_year               = 
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Usbekistan''' ([[Wikang Usbeko|Usbeko]]: {{lang|uz|Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Узбекская Советская Социалистическая Республика}}), kilala mula 1924 hanggang 1936 bilang '''Republikang Sobyetikong Sosyalista ng Usbekistan''' ([[Wikang Usbeko|Usbeko]]: {{lang|uz|Ўзбекистон Социалистик Совет Республикаси}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Узбекская Социалистическая Советская Республика}}),  impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Usbekistan''' ([[Wikang Usbeko|Usbeko]]: {{lang|uz|Sovet O'zbekistoni}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советский Узбекистан}}) at payak na nakilala noon bilang '''Usbekistan''' ([[Wikang Usbeko|Usbeko]]: {{lang|uz|Oʻzbekiston}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Узбекистан}}) ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>0u3niuxqr1oj6aifta1gebadhvbw0ap</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kasakistan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121274</id>
    <revision>
      <id>1957983</id>
      <parentid>1939770</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T04:58:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Removed redirect to [[Unyong Sobyetiko]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6452" xml:space="preserve">{{Infobox country
| common_name            = Kazakh SSR
| conventional_long_name = {{nowrap|Kazakh Soviet Socialist Republic}}&lt;ref&gt;Historical names:
*1936–1991: '''Kazakh Soviet Socialist Republic''' ({{lang-ru|Казахская Советская Социалистическая Республика}}; {{lang-kk|Қазақ Советтік Социалистік Республикасы}}, ''Qazaq Sovettik Sosıalıstik Respýblıkasy'')
*1991: '''Republic of Kazakhstan''' ({{lang-ru|Республика Казахстан}}; {{lang-kk|Қазақстан Республикасы}}, ''Qazaqstan Respýblıkasy'')&lt;/ref&gt;{{no bold|{{small|}}&lt;br&gt;{{native name|kk|Қазақ Советтік Социалистік Республикасы|italics=off}}&lt;br&gt;{{native name|ru|Казахская Советская Социалистическая Республика|italics=off}}}}
| linking_name           = the Kazakh Soviet Socialist Republic
| year_start             = 1936
| event_start            = Elevation to a Union Republic
| date_start             = 5 December
| event1                 = [[Jeltoqsan|Jeltoqsan riots]]
| date_event1            = 16 December 1986
| event2                 = Sovereignty declared
| date_event2            = 25 October 1990
| event3                 = Renamed [[Republic of Kazakhstan]]
| date_event3            = 10 December 1991
| event4                 = Independence declared
| date_event4            = 16 December 1991
| date_end               = 26 December
| event_end              = Independence recognised
| year_end               = 1991
| p1                     = Kazakh ASSR
| s1                     = Kazakhstan
| status                 = [[Republics of the Soviet Union|Soviet socialist republic]]
| religion               = [[State atheism]]
| image_flag             = Flag of Kazakh SSR.svg
| flag_type              = [[Flag of the Kazakh Soviet Socialist Republic|Flag]] (1953–1991)
| image_coat             = Emblem of Kazakh SSR.svg
| symbol_type            = [[Emblem of the Kazakh Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br /&gt;(1978–1991)
| national_motto         = &quot;[[Workers of the world, unite!|Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]&quot;&lt;br/&gt;&quot;Barlyq elderdiń proletarlary, birigińder!&quot;{{small|([[transliteration]])}}  &lt;br/&gt;&quot;Proletarians of all countries, unite!&quot;
| national_anthem        = &quot;[[Anthem of the Kazakh Soviet Socialist Republic|Қазақ Советтік Социалистік Республикасының мемлекеттік гимны]]&quot;&lt;br /&gt;&quot;State Anthem of the Kazakh Soviet Socialist Republic&quot;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;{{center|[[File:Anthem of the Kazakh Soviet Socialist Republic.ogg]]}}
| government_type        = [[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|one-party]] [[Soviet republic (system of government)|soviet republic]] (1936–1990)&lt;br /&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[presidential system|presidential republic]] (1990–1991)
| legislature            = [[Supreme Soviet of the Kazakh Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]]
| demonym                = [[Kazakhs|Kazakh]]&lt;br /&gt;[[Soviet people|Soviet]]
| title_leader           = [[Communist Party of Kazakhstan (Soviet Union)|QKP First Secretary]]
| leader1                = [[Levon Mirzoyan]] &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| year_leader1           = 1936–1938
| leader2                = [[Nursultan Nazarbayev]] &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| year_leader2           = 1989–1990&lt;ref&gt;April 24, 1990 from Art. 6 of the Constitution of the Kazakh SSR, the provision on the monopoly of the Communist Party of Kazakhstan on power was excluded&lt;/ref&gt;
| title_representative   = [[List of leaders of Kazakhstan|Head of state]]
| representative1        = [[Uzakbay Kulumbetov]] &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| year_representative1   = 1936–1937
| representative2        = [[Nursultan Nazarbayev]] &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| year_representative2   = 1990–1991
| title_deputy           = [[Prime Minister of Kazakhstan|Head of government]]
| deputy1                = [[Uraz Isayev]] &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| year_deputy1           = 1936–1937
| deputy2                = [[Sergey Tereshchenko]] &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| year_deputy2           = 1991
| image_map              = Soviet Union - Kazakh SSR.svg
| image_map_caption      = Location of Kazakhstan (red) within the [[Soviet Union]]
| capital                = [[Almaty|Alma-Ata]]
| largest_city           = capital
| official_languages     = [[Kazakh language|Kazakh]]{{·}}[[Russian language|Russian]]
| languages_type         = Minority languages
| languages              = [[Uzbek language|Uzbek]]{{·}}[[Uyghur language|Uyghur]]{{·}}[[Tatar language|Tatar]]{{·}}[[Kyrgyz language|Kyrgyz]]{{·}}[[Azerbaijan language|Azerbaijani]]{{·}}[[Korean language|Korean]]
| time_zone              = ([[UTC]]+4 to +6)
| calling_code           = 7 31/32/330/33622
| cctld                  = [[.su]]
| iso3166code            = KZ
| currency               = [[Soviet ruble]] (руб)
| currency_code          = SUR
| today                  = [[Kazakhstan]]
| HDI                    = 0.684
| HDI_year               = 1991
| flag_p1                = Flag of The Kazakh Autonomous Socialist Soviet Republic (1920-36).svg
| flag_s1                = Flag of Kazakhstan (1992).svg
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kasakistan''' ([[Wikang Kasaho|Kasaho]]: {{lang|kk|Қазақ Советтік Социалистік Республикасы}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Qazaq Sovettik Sosıalıstik Respýblıkasy''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Казахская Советская Социалистическая Республика}}), nakilala noong 1991 bilang '''Republika ng Kasakistan''' ([[Wikang Kasaho|Kasaho]]: {{lang|kk|Қазақстан Республикасы}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Qazaqstan Respýblıkasy''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Республика Казахстан}}),  impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Kasakistan''' ([[Wikang Kasaho|Kasaho]]: {{lang|kk|Советтік Қазақстан}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советский Казахстан}}) at payak na nakilala noon bilang '''Kasakistan''' ([[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]: {{lang|uk|Қазақстан}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Казахстан}}) ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>asvfrapg7i6pqjyr470d92ogs1krrst</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957985</id>
      <parentid>1957983</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T04:59:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Kasakistan]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kasakistan]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6452" xml:space="preserve">{{Infobox country
| common_name            = Kazakh SSR
| conventional_long_name = {{nowrap|Kazakh Soviet Socialist Republic}}&lt;ref&gt;Historical names:
*1936–1991: '''Kazakh Soviet Socialist Republic''' ({{lang-ru|Казахская Советская Социалистическая Республика}}; {{lang-kk|Қазақ Советтік Социалистік Республикасы}}, ''Qazaq Sovettik Sosıalıstik Respýblıkasy'')
*1991: '''Republic of Kazakhstan''' ({{lang-ru|Республика Казахстан}}; {{lang-kk|Қазақстан Республикасы}}, ''Qazaqstan Respýblıkasy'')&lt;/ref&gt;{{no bold|{{small|}}&lt;br&gt;{{native name|kk|Қазақ Советтік Социалистік Республикасы|italics=off}}&lt;br&gt;{{native name|ru|Казахская Советская Социалистическая Республика|italics=off}}}}
| linking_name           = the Kazakh Soviet Socialist Republic
| year_start             = 1936
| event_start            = Elevation to a Union Republic
| date_start             = 5 December
| event1                 = [[Jeltoqsan|Jeltoqsan riots]]
| date_event1            = 16 December 1986
| event2                 = Sovereignty declared
| date_event2            = 25 October 1990
| event3                 = Renamed [[Republic of Kazakhstan]]
| date_event3            = 10 December 1991
| event4                 = Independence declared
| date_event4            = 16 December 1991
| date_end               = 26 December
| event_end              = Independence recognised
| year_end               = 1991
| p1                     = Kazakh ASSR
| s1                     = Kazakhstan
| status                 = [[Republics of the Soviet Union|Soviet socialist republic]]
| religion               = [[State atheism]]
| image_flag             = Flag of Kazakh SSR.svg
| flag_type              = [[Flag of the Kazakh Soviet Socialist Republic|Flag]] (1953–1991)
| image_coat             = Emblem of Kazakh SSR.svg
| symbol_type            = [[Emblem of the Kazakh Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br /&gt;(1978–1991)
| national_motto         = &quot;[[Workers of the world, unite!|Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!]]&quot;&lt;br/&gt;&quot;Barlyq elderdiń proletarlary, birigińder!&quot;{{small|([[transliteration]])}}  &lt;br/&gt;&quot;Proletarians of all countries, unite!&quot;
| national_anthem        = &quot;[[Anthem of the Kazakh Soviet Socialist Republic|Қазақ Советтік Социалистік Республикасының мемлекеттік гимны]]&quot;&lt;br /&gt;&quot;State Anthem of the Kazakh Soviet Socialist Republic&quot;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;{{center|[[File:Anthem of the Kazakh Soviet Socialist Republic.ogg]]}}
| government_type        = [[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|one-party]] [[Soviet republic (system of government)|soviet republic]] (1936–1990)&lt;br /&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[presidential system|presidential republic]] (1990–1991)
| legislature            = [[Supreme Soviet of the Kazakh Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]]
| demonym                = [[Kazakhs|Kazakh]]&lt;br /&gt;[[Soviet people|Soviet]]
| title_leader           = [[Communist Party of Kazakhstan (Soviet Union)|QKP First Secretary]]
| leader1                = [[Levon Mirzoyan]] &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| year_leader1           = 1936–1938
| leader2                = [[Nursultan Nazarbayev]] &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| year_leader2           = 1989–1990&lt;ref&gt;April 24, 1990 from Art. 6 of the Constitution of the Kazakh SSR, the provision on the monopoly of the Communist Party of Kazakhstan on power was excluded&lt;/ref&gt;
| title_representative   = [[List of leaders of Kazakhstan|Head of state]]
| representative1        = [[Uzakbay Kulumbetov]] &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| year_representative1   = 1936–1937
| representative2        = [[Nursultan Nazarbayev]] &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| year_representative2   = 1990–1991
| title_deputy           = [[Prime Minister of Kazakhstan|Head of government]]
| deputy1                = [[Uraz Isayev]] &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| year_deputy1           = 1936–1937
| deputy2                = [[Sergey Tereshchenko]] &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| year_deputy2           = 1991
| image_map              = Soviet Union - Kazakh SSR.svg
| image_map_caption      = Location of Kazakhstan (red) within the [[Soviet Union]]
| capital                = [[Almaty|Alma-Ata]]
| largest_city           = capital
| official_languages     = [[Kazakh language|Kazakh]]{{·}}[[Russian language|Russian]]
| languages_type         = Minority languages
| languages              = [[Uzbek language|Uzbek]]{{·}}[[Uyghur language|Uyghur]]{{·}}[[Tatar language|Tatar]]{{·}}[[Kyrgyz language|Kyrgyz]]{{·}}[[Azerbaijan language|Azerbaijani]]{{·}}[[Korean language|Korean]]
| time_zone              = ([[UTC]]+4 to +6)
| calling_code           = 7 31/32/330/33622
| cctld                  = [[.su]]
| iso3166code            = KZ
| currency               = [[Soviet ruble]] (руб)
| currency_code          = SUR
| today                  = [[Kazakhstan]]
| HDI                    = 0.684
| HDI_year               = 1991
| flag_p1                = Flag of The Kazakh Autonomous Socialist Soviet Republic (1920-36).svg
| flag_s1                = Flag of Kazakhstan (1992).svg
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kasakistan''' ([[Wikang Kasaho|Kasaho]]: {{lang|kk|Қазақ Советтік Социалистік Республикасы}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Qazaq Sovettik Sosıalıstik Respýblıkasy''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Казахская Советская Социалистическая Республика}}), nakilala noong 1991 bilang '''Republika ng Kasakistan''' ([[Wikang Kasaho|Kasaho]]: {{lang|kk|Қазақстан Республикасы}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Qazaqstan Respýblıkasy''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Республика Казахстан}}),  impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Kasakistan''' ([[Wikang Kasaho|Kasaho]]: {{lang|kk|Советтік Қазақстан}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советский Казахстан}}) at payak na nakilala noon bilang '''Kasakistan''' ([[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]: {{lang|uk|Қазақстан}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Казахстан}}) ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>asvfrapg7i6pqjyr470d92ogs1krrst</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Heorhiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121275</id>
    <revision>
      <id>1957992</id>
      <parentid>1939746</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T05:16:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Removed redirect to [[Unyong Sobyetiko]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6304" xml:space="preserve">{{Infobox country
| native_name                = {{native name|ka|საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|italics=no}}&lt;br/&gt;{{native name|ru|Грузинская Советская Социалистическая Республика|italics=no}}
| conventional_long_name                = Georgian Soviet Socialist Republic
| common_name                = Georgian SSR
| religion = [[State atheism]]
| status                = [[Independent state]] (1921–1922)&lt;br/&gt;Part of the [[Transcaucasian SFSR]] (1922–1936)&lt;br/&gt;[[Republics of the Soviet Union|Soviet Socialist Republic]] (1936–1991)
| life_span                = 1921&amp;ndash;1991
| p1                = Democratic Republic of Georgia
| flag_p1                = Flag of Georgia (1918–1921, 4-5).svg
| p2                = Transcaucasian Socialist Federative Soviet Republic
| flag_p2                = Flag of Transcaucasian SFSR (1925-1936).svg
| s1                = Georgia (country){{!}}Georgia
| flag_s1                = Flag of Georgia (1990-2004).svg
| image_flag                = Flag of Georgian SSR.svg
| flag_type                = [[Flag of the Georgian Soviet Socialist Republic|Flag]] (1951–1990)
| image_coat                = Emblem of the Georgian SSR.svg
| symbol_type                = [[Emblem of the Georgian Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br /&gt;(1981–1990)
| image_map                = Soviet Union - Georgian SSR.svg
| image_map_caption                = Location of Georgia (red) within the [[Soviet Union]]
| national_motto                = 
| national_anthem                = &lt;br/&gt;[[Anthem of the Georgian Soviet Socialist Republic|Anthem of the Georgian SSR]]&lt;br/&gt;(1946–1990)&lt;br/&gt;&lt;center&gt;[[File:Georgian_SSR_anthem.ogg]]&lt;/center&gt;&lt;br/&gt;[[Dideba]]&lt;br/&gt;(1990–1991)&lt;br/&gt;&lt;center&gt;[[File:Former Georgian national anthem, 1990–2004.oga]]&lt;/center&gt;
| coordinates                     = {{coord|41|43|21|N|44|47|33|E|region:GE|display=it}}
| government_type                = {{plainlist|
* '''1921–1990:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Marxism–Leninism|Marxist–Leninist]] [[One-party state|one-party]] [[Socialist state|socialist republic]]
* '''1990–1991:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary system|parliamentary]] [[republic]]
* '''Apr.-Dec. 1991:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Presidential system|presidential]] [[republic]]
}}
| title_leader                = [[First Secretary of the Georgian Communist Party|First Secretary]]
| leader1                = [[Mamia Orakhelashvili]]
| year_leader1                = 1921&amp;ndash;1922 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| leader2                = [[Givi Gumbaridze]]
| year_leader2                = 1989&amp;ndash;1990 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;On 14 November 1990, article 6 on the monopoly of the Communist Party of Georgia on power was excluded from the Constitution of the Georgian SSR&lt;/ref&gt;
| title_representative                = [[President of Georgia|Head of state]]
| representative1                = [[Filipp Makharadze]]
| year_representative1                = 1922&amp;ndash;1923 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| representative2                = [[Zviad Gamsakhurdia]]
| year_representative2                = 1990&amp;ndash;1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| title_deputy                = [[Prime Minister of Georgia|Head of government]]
| deputy1                = [[Polikarp Mdivani]]
| year_deputy1                = 1922 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| deputy2                = [[Besarion Gugushvili]]
| year_deputy2                = 1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| capital                = [[Tbilisi]]
| common_languages                = [[Georgian language|Georgian]]&lt;br/&gt;[[Russian language|Russian]]&lt;br/&gt;[[Abkhaz language|Abkhaz]]&lt;sup&gt;a&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Ossetian language|Ossetian]]&lt;sup&gt;b&lt;/sup&gt;&lt;br /&gt;[[Mingrelian language|Mingrelian]]&lt;br /&gt;[[Svan language|Svan]]
| event_pre                = [[Red Army invasion of Georgia|Soviet invasion and occupation]]
| date_pre                = 25 February 1921
| year_start                = 1921
| event_start                = Formation
| date_start                = 25 February
| event1                = [[Treaty on the Creation of the USSR|Admitted to USSR]]
| date_event1                = 30 December 1922
| event2                = [[Transcaucasian Socialist Federative Soviet Republic|TSFSR]] dissolved
| date_event2                = 5 December 1936
| event3                = Sovereignty declared
| date_event3                = 18 November 1989
| event4                = Renamed to [[Georgia (country)|Republic of Georgia]]
| date_event4                = 14 November 1990
| event5                = [[1991 Georgian independence referendum|Independence declared]]
| date_event5                = 9 April 1991
| event_end                = Independence recognized
| year_end                = 1991
| date_end                = 26 December
| calling_code                = 7 881/882/883
| footnote_a                = In the [[Abkhaz Autonomous Soviet Socialist Republic|Abkhazian ASSR]].
| footnote_b                = In the [[South Ossetian Autonomous Oblast|South Ossetian AO]].
| today                = [[Armenia]]&lt;br/&gt;[[Azerbaijan]]&lt;br/&gt;[[Georgia (country)|Georgia]]&lt;br /&gt;[[Russia]]
| legislature                = [[Supreme Soviet of the Georgian Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]]
| currency = [[Soviet ruble]] (руб)
| currency_code = SUR
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Heorhiya''' ([[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]: {{lang|ka|საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Грузинская Советская Социалистическая Республика}}),  impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Heorhiya''' ([[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]: {{lang|ka|საბჭოთა საქართველო}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Грузия}}), at payak na nakilala noon bilang '''Heorhiya''' ([[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]: {{lang|ka|საქართველო}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sakartvelo''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Грузия}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Gruziya'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>auzpr7be31yu2ypfn94ux9b9h71x2b2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957993</id>
      <parentid>1957992</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T05:17:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Republikang Sosyalistang Sobyetikang ng Heorhiya]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Heorhiya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6304" xml:space="preserve">{{Infobox country
| native_name                = {{native name|ka|საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|italics=no}}&lt;br/&gt;{{native name|ru|Грузинская Советская Социалистическая Республика|italics=no}}
| conventional_long_name                = Georgian Soviet Socialist Republic
| common_name                = Georgian SSR
| religion = [[State atheism]]
| status                = [[Independent state]] (1921–1922)&lt;br/&gt;Part of the [[Transcaucasian SFSR]] (1922–1936)&lt;br/&gt;[[Republics of the Soviet Union|Soviet Socialist Republic]] (1936–1991)
| life_span                = 1921&amp;ndash;1991
| p1                = Democratic Republic of Georgia
| flag_p1                = Flag of Georgia (1918–1921, 4-5).svg
| p2                = Transcaucasian Socialist Federative Soviet Republic
| flag_p2                = Flag of Transcaucasian SFSR (1925-1936).svg
| s1                = Georgia (country){{!}}Georgia
| flag_s1                = Flag of Georgia (1990-2004).svg
| image_flag                = Flag of Georgian SSR.svg
| flag_type                = [[Flag of the Georgian Soviet Socialist Republic|Flag]] (1951–1990)
| image_coat                = Emblem of the Georgian SSR.svg
| symbol_type                = [[Emblem of the Georgian Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br /&gt;(1981–1990)
| image_map                = Soviet Union - Georgian SSR.svg
| image_map_caption                = Location of Georgia (red) within the [[Soviet Union]]
| national_motto                = 
| national_anthem                = &lt;br/&gt;[[Anthem of the Georgian Soviet Socialist Republic|Anthem of the Georgian SSR]]&lt;br/&gt;(1946–1990)&lt;br/&gt;&lt;center&gt;[[File:Georgian_SSR_anthem.ogg]]&lt;/center&gt;&lt;br/&gt;[[Dideba]]&lt;br/&gt;(1990–1991)&lt;br/&gt;&lt;center&gt;[[File:Former Georgian national anthem, 1990–2004.oga]]&lt;/center&gt;
| coordinates                     = {{coord|41|43|21|N|44|47|33|E|region:GE|display=it}}
| government_type                = {{plainlist|
* '''1921–1990:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Marxism–Leninism|Marxist–Leninist]] [[One-party state|one-party]] [[Socialist state|socialist republic]]
* '''1990–1991:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary system|parliamentary]] [[republic]]
* '''Apr.-Dec. 1991:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Presidential system|presidential]] [[republic]]
}}
| title_leader                = [[First Secretary of the Georgian Communist Party|First Secretary]]
| leader1                = [[Mamia Orakhelashvili]]
| year_leader1                = 1921&amp;ndash;1922 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| leader2                = [[Givi Gumbaridze]]
| year_leader2                = 1989&amp;ndash;1990 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;On 14 November 1990, article 6 on the monopoly of the Communist Party of Georgia on power was excluded from the Constitution of the Georgian SSR&lt;/ref&gt;
| title_representative                = [[President of Georgia|Head of state]]
| representative1                = [[Filipp Makharadze]]
| year_representative1                = 1922&amp;ndash;1923 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| representative2                = [[Zviad Gamsakhurdia]]
| year_representative2                = 1990&amp;ndash;1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| title_deputy                = [[Prime Minister of Georgia|Head of government]]
| deputy1                = [[Polikarp Mdivani]]
| year_deputy1                = 1922 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| deputy2                = [[Besarion Gugushvili]]
| year_deputy2                = 1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| capital                = [[Tbilisi]]
| common_languages                = [[Georgian language|Georgian]]&lt;br/&gt;[[Russian language|Russian]]&lt;br/&gt;[[Abkhaz language|Abkhaz]]&lt;sup&gt;a&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;[[Ossetian language|Ossetian]]&lt;sup&gt;b&lt;/sup&gt;&lt;br /&gt;[[Mingrelian language|Mingrelian]]&lt;br /&gt;[[Svan language|Svan]]
| event_pre                = [[Red Army invasion of Georgia|Soviet invasion and occupation]]
| date_pre                = 25 February 1921
| year_start                = 1921
| event_start                = Formation
| date_start                = 25 February
| event1                = [[Treaty on the Creation of the USSR|Admitted to USSR]]
| date_event1                = 30 December 1922
| event2                = [[Transcaucasian Socialist Federative Soviet Republic|TSFSR]] dissolved
| date_event2                = 5 December 1936
| event3                = Sovereignty declared
| date_event3                = 18 November 1989
| event4                = Renamed to [[Georgia (country)|Republic of Georgia]]
| date_event4                = 14 November 1990
| event5                = [[1991 Georgian independence referendum|Independence declared]]
| date_event5                = 9 April 1991
| event_end                = Independence recognized
| year_end                = 1991
| date_end                = 26 December
| calling_code                = 7 881/882/883
| footnote_a                = In the [[Abkhaz Autonomous Soviet Socialist Republic|Abkhazian ASSR]].
| footnote_b                = In the [[South Ossetian Autonomous Oblast|South Ossetian AO]].
| today                = [[Armenia]]&lt;br/&gt;[[Azerbaijan]]&lt;br/&gt;[[Georgia (country)|Georgia]]&lt;br /&gt;[[Russia]]
| legislature                = [[Supreme Soviet of the Georgian Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]]
| currency = [[Soviet ruble]] (руб)
| currency_code = SUR
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Heorhiya''' ([[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]: {{lang|ka|საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Грузинская Советская Социалистическая Республика}}),  impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Heorhiya''' ([[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]: {{lang|ka|საბჭოთა საქართველო}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Грузия}}), at payak na nakilala noon bilang '''Heorhiya''' ([[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]: {{lang|ka|საქართველო}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sakartvelo''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Грузия}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Gruziya'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>auzpr7be31yu2ypfn94ux9b9h71x2b2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Aserbayan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121276</id>
    <revision>
      <id>1957995</id>
      <parentid>1948973</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T05:19:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8250" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = Azerbaijan Socialist Soviet Republic&lt;br /&gt;{{no bold|{{small|(1920–1922)}}&lt;br /&gt;{{native name|az|Azərbajcan Sosjalist Зyra Cumhyrijjəti}}&lt;ref&gt;{{cite book| author =  | chapter = | chapter-url = | format = | url =  | title = Azərbajcan Sosjalist Зyra Cumhyrijjətinin Kanyni-Əsasisi (1927-ci il 26 martda umym Azərbajcan V Зyralar Kyryltaji tərəfindən təsdik edilmiзdur) | orig-year = | agency =  | edition =   |location= Baqı̡ |date = 1929 |publisher= Azərnəзr |at=  |volume=  |issue = | pages = | page =  | series =  | isbn = | ref = }}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;{{native name|ru| Азербайджанская Социалистическая Советская Республика}}}}{{hr}}Azerbaijan Soviet Socialist Republic&lt;br /&gt;{{no bold|{{small|(1936–1991)}}&lt;br /&gt;{{native name|az|Азәрбајҹан Совет Сосиалист Республикасы}}&lt;br /&gt;{{native name|ru|Азербайджанская Советская Социалистическая Республика}}}}{{hr}}Republic of Azerbaijan&lt;br /&gt;{{no bold|{{small|(1991)}}&lt;br /&gt;{{native name|az|Azərbaycan Respublikası}}&lt;br /&gt;{{native name|ru|Азербайджанская Республика}}}}
| common_name            = Azerbaijan SSR
| status                 = [[Independent state]] (1920–1922)&lt;br /&gt;Part of the [[Transcaucasian Socialist Federative Soviet Republic|Transcaucasian SFSR]] (1922–1936)&lt;br /&gt;[[Republics of the Soviet Union|Union republic]] (1936–1991)&lt;br /&gt;''[[De facto]]'' [[sovereign entity]] (1989–1991)
| life_span              = 1920–1922&lt;br /&gt;1936–1991
| p1                     = Azerbaijan Democratic Republic	
| flag_p1                = Flag of Azerbaijan 1918.svg
| p2                     = Republic of Mountainous Armenia
| flag_p2                = Flag of Armenia (1918–1922).svg
| p3                     = Transcaucasian SSR
| flag_p3                = Flag of Transcaucasian SFSR (1925-1936).svg
| s1                     = Azerbaijan
| flag_s1                = Flag of Azerbaijan.svg
| s2                     = Republic of Artsakh
| flag_s2                = Flag of Artsakh.svg
| image_flag             = Flag of Azerbaijan SSR.svg
| flag_type              = [[Flag of the Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Flag]] (1956–1991)
| image_coat             = Emblem of the Azerbaijan SSR.svg
| symbol_type            = [[Emblem of the Azerbaijan Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br /&gt;(1978–1991)
| image_map              = Soviet Union - Azerbaijan SSR.svg
| image_map_caption      = Location of Azerbaijan (red) within the [[Soviet Union]]
| national_motto         = [[Workers of the world, unite!|Бүтүн өлкәләрин пролетарлары, бирләшин!]] {{small|([[Azerbaijani language|Azerbaijani]])}}&lt;br /&gt;''Bütün ölkələrin proletarları, birləşin!'' {{small|([[transliteration]])}}&lt;br /&gt;{{small|&quot;Proletarians of all countries, unite!&quot;}}
| national_anthem        = &lt;br /&gt;(1920–1922)&lt;br /&gt;[[Azərbaycan marşı]]&lt;br /&gt;(1944–1991)&lt;br /&gt;[[Anthem of the Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Азәрбајҹан Совет Сосиалист Республикасынын Һимни]]&lt;br /&gt;''Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının Himni''&lt;br /&gt;{{small|&quot;Anthem of the Azerbaijan Soviet Socialist Republic&quot;}}&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:Azərbaycan SSR Himni (1977 Vocal).oga]]&lt;/center&gt;
| religion               = [[State atheism]]
| capital                = [[Baku]]
| demonym                = [[Azerbaijanis|Azerbaijani]]&lt;br /&gt;[[Soviet people|Soviet]]
| common_languages       = '''Official languages:'''&lt;br /&gt;[[Azerbaijani language|Azerbaijani]]{{·}}[[Russian language|Russian]]&lt;br /&gt;'''Minority languages:'''&lt;br /&gt;[[Armenian language|Armenian]]{{·}}[[Lezgin language|Lezgin]]
| government_type        = {{plainlist|
* '''1920–1990:'''&lt;br /&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|single-party]] [[Soviet republic (system of government)|Soviet]] [[socialist state|socialist republic]]
* '''1990–1991:'''&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.knowbysight.info/1_AZER/09014.asp |title=Высшие органы государственной власти Азербайджанской ССР |accessdate=2015-11-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190303150210/http://knowbysight.info/1_AZER/09014.asp |archivedate=2019-03-03 }}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[presidential system|presidential]] [[republic]]
}}
| event_pre              = Republic proclaimed
| date_pre               = 28 April 1920
| event_start            = Becomes part of the [[Transcaucasian Socialist Federative Soviet Republic|Transcaucasian SFSR]]
| date_start             = 30 December
| year_start             = 1922
| event1                 = Re-established
| date_event1            = 5 December 1936
| event2                 = Sovereignty declared
| date_event2            = 23 September 1989
| event3                 = [[Black January]]
| date_event3            = 19–20 January 1990
| event4                 = Renamed [[Azerbaijan|Republic of Azerbaijan]]
| date_event4            = 5 February 1991
| event5                 = Independence declared
| date_event5            = 30 August 1991
| event_end              = Independence completed
| date_end               = 26 December
| year_end               = 1991
| stat_year1             = [[Soviet Census (1989)|1989 census]]
| stat_pop1              = 7,037,867
| calling_code           = 7 892/895
| currency               = [[Soviet ruble]] (руб)
| currency_code          = SUR
| today                  = 
| legislature            = [[Supreme Soviet of Azerbaijan SSR|Supreme Soviet]]
| leader1                = [[Mirza Davud Huseynov]] &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| leader2                = [[Ayaz Mutallibov]] &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| title_leader           = [[List of heads of state of Azerbaijan|Leader]]
| year_leader1           = 1920
| year_leader2           = 1990–1991
| title_deputy           = [[Prime Minister of Azerbaijan|Head of government]]
| deputy1                = [[Nariman Narimanov]] &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| deputy2                = [[Hasan Hasanov]] &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| year_deputy1           = 1920–1922
| year_deputy2           = 1990–1991
}}

Ang '''Sosyalistikong Republikang Soviet ng Aserbayan''' ({{lang-az|Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası}}; {{lang-ru|Азербайджанская Советская Социалистическая Республика [АзССР]}} ''Azerbaydzhanskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika [AzSSR]'') ay isang republika sa [[Unyong Sobyet]].

== References ==

* ''История государства и права Азербайджанской ССР''. Б., Академия наук ССР, 1964.
* ''Гражданский кодекс Азербайджанской ССР''. Б., Верховный совет, 1964.
* Madatov, G. ''Azerbaijan During the Great Patriotic War''. Baku, 1975.
* ''Независимая газета'', 12 August 1992, pp.&amp;nbsp;1–2.

== External links ==

{{Wiktionary}}
* [http://www.vetennamine.com Free Political Journal (in Azeri)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071215013831/http://www.vetennamine.com/ |date=2007-12-15 }}
* [http://tmn.fio.ru/works/28x/305/azerb.htm General info (in Russian)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080613172009/http://www.tmn.fio.ru/works/28x/305/azerb.htm |date=2008-06-13 }}
* [http://www.knowbysight.info/1_AZER/08998.asp Справочник по истории Коммунистической партии и Советского Союза 1898 - 1965]
* [http://stalin.memo.ru/regions/regi2.htm Сталинские списки: Азербайджанская ССР] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181026105047/http://stalin.memo.ru/regions/regi2.htm |date=2018-10-26 }}
* [http://www.archive.org/details/AzerbaijanALandInBloom ''Azerbaijan: A Land in Bloom''] by [[Mamed Iskenderov]]

{{Azerbaijan topics}}
{{Republics of the Soviet Union}}
{{Stub|Kasaysayan}}

[[Kategorya:Kasaysayan ng Azerbaijan]]
[[Kategorya:Mga republika ng Unyong Sobyet]]
[[Kategorya:Mga taon ng Ika-20 siglo sa Azerbaijan]]</text>
      <sha1>cw2p4i2nz4rpd9p2hoiq2apw9ucgoja</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Litwanya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121277</id>
    <revision>
      <id>1958003</id>
      <parentid>1939775</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:02:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Removed redirect to [[Unyong Sobyetiko]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4619" xml:space="preserve">{{Infobox country
|conventional_long_name = Lithuanian Soviet Socialist Republic
|native_name =&lt;div style=&quot;line-height:1.1em;&quot;&gt;{{native name|lt|Lietuvos Tarybų Socialistinė Respublika|italics=no}}&lt;br /&gt;{{native name|ru|Литовская Советская Социалистическая Республика|italics=no}}&lt;/div&gt;
|common_name = Lithuanian SSR
|status = ''[[Occupation of the Baltic States#State continuity of the Baltic States|Unrecognized]]'' [[Republics of the Soviet Union|Soviet Socialist Republic]]&lt;br /&gt;(1940–1941, 1944–1990/1991)&lt;br /&gt;''[[De facto]]'' [[sovereign entity]] (1990–1991)
|image_flag = Flag of Lithuanian SSR.svg
|flag_type = [[Flag of the Lithuanian Soviet Socialist Republic|Flag]]&lt;br&gt;(1953–1988)
|image_coat = Emblem of the Lithuanian SSR.svg
|symbol_type = [[Emblem of the Lithuanian Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br&gt;(1978–1990)
|national_motto = [[Workers of the world, unite!|Visų šalių proletarai, vienykitės!]] {{small|([[Lithuanian language|Lithuanian]])}}&lt;br /&gt;{{small|&quot;Workers of the world, unite!&quot;}}
|image_map = Soviet Union - Lithuanian SSR.svg
|image_map_caption = Location of Lithuania (red) within the [[Soviet Union]]
|national_anthem = &lt;br /&gt;[[Tautiška giesmė]]&lt;br /&gt;(1944–1950, 1988–1990/1991)&lt;center&gt;[[File:Tautiška giesme instumental.ogg]]&lt;/center&gt;&lt;br /&gt;[[Anthem of the Lithuanian Soviet Socialist Republic]]&lt;br /&gt;(1950–1988)&lt;center&gt;[[File:Anthem of the Lithuanian Soviet Socialist Republic.ogg]]&lt;/center&gt;
|demonym = [[Lithuanians|Lithuanian]]&lt;br /&gt;[[Soviet people|Soviet]]
|government_type = [[Stalinism|Stalinist]] [[One-party state|one-party]] [[Totalitarianism|totalitarian]] [[dictatorship]] (1940–1953)&lt;br /&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|one-party]] [[Soviet republic (system of government)|Soviet-style]] [[socialist state|socialist republic]] (1953–1989)&lt;br /&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary republic|parliamentary]] [[republic]] (1989–1991)
|title_leader = First Secretary
|leader1 = [[Antanas Sniečkus]]
|year_leader1 = 1940–1974
|leader2 = [[Petras Griškevičius]]
|year_leader2 = 1974–1987
|leader3 = [[Ringaudas Songaila]]
|year_leader3 = 1987–1988
|leader4 = [[Algirdas Brazauskas]]
|year_leader4 = 1988–1990
|title_deputy = [[President of Lithuania|Chairman of the Supreme Council]]
|deputy1 = [[Vytautas Landsbergis]]
|year_deputy1 = 1990–1991
|legislature = [[Supreme Soviet of the Lithuanian SSR|Supreme Soviet]]
|capital = [[Vilnius]]
|common_languages = [[Lithuanian language|Lithuanian]], [[Russian language|Russian]]
|era = [[World War II]]{{·}}[[Cold War]]
|life_span = 1940–1941&lt;br /&gt;1944–1990/1991
|event_pre = [[Occupation of the Baltic states|Soviet occupation]]
|date_pre = 16 June 1940
|event_start = [[Soviet Socialist Republic|SSR]] established
|year_start = 1940
|date_start = 21 July
|event1 = Illegally annexed by [[Soviet Union|USSR]], [[Lithuania]] continued ''de jure''
|date_event1 = 3 August 1940
|event2 = [[Reichskommissariat Ostland|Nazi occupation]]
|date_event2 = June 1941
|event3 = [[Baltic Offensive|Soviet re-occupation]]&lt;br /&gt;SSR re-established
|date_event3 = September–November 1944
|event4 = [[Singing Revolution]]
|date_event4 = 1988
|event5 = Sovereignty declared
|date_event5 = 18 May 1989
|event_end = [[Act of the Re-Establishment of the State of Lithuania|Restoration of Independence declared]]
|year_end = 1990
|date_end = 11 March
|event_post = Independence recognized by the [[State Council of the Soviet Union]]
|date_post = 6 September 1991
|currency = [[Soviet ruble]] (руб)
|currency_code = SUR
|stat_year1 = [[Soviet Census (1989)|1989]]
|stat_area1 = 65200
|stat_pop1 = 3,689,779
|calling_code = 7 012
|today = [[Lithuania]]
|p1 = Republic of Lithuania (1918–1940){{!}}Lithuania
|flag_p1 = Flag of Lithuania (1918–1940).svg
|s1 = Lithuania
|flag_s1 = Flag of Lithuania (1988–2004).svg
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Litwanya''' ([[Wikang Litwano|Litwano]]: {{lang|lt|Lietuvos Tarybų Socialistinė Respublika}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Литовская Советская Социалистическая Республика}}), impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Litwanya''' ([[Wikang Litwano|Litwano]]: {{lang|lt|Sovietų Lietuva}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Литва}}), at payak na nakilala noon bilang '''Litwanya''' ([[Wikang Litwano|Litwano]]: {{lang|lt|Lietuva}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Литва}}) ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>cqbis9gr5974i9gqd6980ydtujxqh2t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958004</id>
      <parentid>1958003</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:02:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Lituwanya]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Litwanya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4619" xml:space="preserve">{{Infobox country
|conventional_long_name = Lithuanian Soviet Socialist Republic
|native_name =&lt;div style=&quot;line-height:1.1em;&quot;&gt;{{native name|lt|Lietuvos Tarybų Socialistinė Respublika|italics=no}}&lt;br /&gt;{{native name|ru|Литовская Советская Социалистическая Республика|italics=no}}&lt;/div&gt;
|common_name = Lithuanian SSR
|status = ''[[Occupation of the Baltic States#State continuity of the Baltic States|Unrecognized]]'' [[Republics of the Soviet Union|Soviet Socialist Republic]]&lt;br /&gt;(1940–1941, 1944–1990/1991)&lt;br /&gt;''[[De facto]]'' [[sovereign entity]] (1990–1991)
|image_flag = Flag of Lithuanian SSR.svg
|flag_type = [[Flag of the Lithuanian Soviet Socialist Republic|Flag]]&lt;br&gt;(1953–1988)
|image_coat = Emblem of the Lithuanian SSR.svg
|symbol_type = [[Emblem of the Lithuanian Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br&gt;(1978–1990)
|national_motto = [[Workers of the world, unite!|Visų šalių proletarai, vienykitės!]] {{small|([[Lithuanian language|Lithuanian]])}}&lt;br /&gt;{{small|&quot;Workers of the world, unite!&quot;}}
|image_map = Soviet Union - Lithuanian SSR.svg
|image_map_caption = Location of Lithuania (red) within the [[Soviet Union]]
|national_anthem = &lt;br /&gt;[[Tautiška giesmė]]&lt;br /&gt;(1944–1950, 1988–1990/1991)&lt;center&gt;[[File:Tautiška giesme instumental.ogg]]&lt;/center&gt;&lt;br /&gt;[[Anthem of the Lithuanian Soviet Socialist Republic]]&lt;br /&gt;(1950–1988)&lt;center&gt;[[File:Anthem of the Lithuanian Soviet Socialist Republic.ogg]]&lt;/center&gt;
|demonym = [[Lithuanians|Lithuanian]]&lt;br /&gt;[[Soviet people|Soviet]]
|government_type = [[Stalinism|Stalinist]] [[One-party state|one-party]] [[Totalitarianism|totalitarian]] [[dictatorship]] (1940–1953)&lt;br /&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|one-party]] [[Soviet republic (system of government)|Soviet-style]] [[socialist state|socialist republic]] (1953–1989)&lt;br /&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary republic|parliamentary]] [[republic]] (1989–1991)
|title_leader = First Secretary
|leader1 = [[Antanas Sniečkus]]
|year_leader1 = 1940–1974
|leader2 = [[Petras Griškevičius]]
|year_leader2 = 1974–1987
|leader3 = [[Ringaudas Songaila]]
|year_leader3 = 1987–1988
|leader4 = [[Algirdas Brazauskas]]
|year_leader4 = 1988–1990
|title_deputy = [[President of Lithuania|Chairman of the Supreme Council]]
|deputy1 = [[Vytautas Landsbergis]]
|year_deputy1 = 1990–1991
|legislature = [[Supreme Soviet of the Lithuanian SSR|Supreme Soviet]]
|capital = [[Vilnius]]
|common_languages = [[Lithuanian language|Lithuanian]], [[Russian language|Russian]]
|era = [[World War II]]{{·}}[[Cold War]]
|life_span = 1940–1941&lt;br /&gt;1944–1990/1991
|event_pre = [[Occupation of the Baltic states|Soviet occupation]]
|date_pre = 16 June 1940
|event_start = [[Soviet Socialist Republic|SSR]] established
|year_start = 1940
|date_start = 21 July
|event1 = Illegally annexed by [[Soviet Union|USSR]], [[Lithuania]] continued ''de jure''
|date_event1 = 3 August 1940
|event2 = [[Reichskommissariat Ostland|Nazi occupation]]
|date_event2 = June 1941
|event3 = [[Baltic Offensive|Soviet re-occupation]]&lt;br /&gt;SSR re-established
|date_event3 = September–November 1944
|event4 = [[Singing Revolution]]
|date_event4 = 1988
|event5 = Sovereignty declared
|date_event5 = 18 May 1989
|event_end = [[Act of the Re-Establishment of the State of Lithuania|Restoration of Independence declared]]
|year_end = 1990
|date_end = 11 March
|event_post = Independence recognized by the [[State Council of the Soviet Union]]
|date_post = 6 September 1991
|currency = [[Soviet ruble]] (руб)
|currency_code = SUR
|stat_year1 = [[Soviet Census (1989)|1989]]
|stat_area1 = 65200
|stat_pop1 = 3,689,779
|calling_code = 7 012
|today = [[Lithuania]]
|p1 = Republic of Lithuania (1918–1940){{!}}Lithuania
|flag_p1 = Flag of Lithuania (1918–1940).svg
|s1 = Lithuania
|flag_s1 = Flag of Lithuania (1988–2004).svg
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Litwanya''' ([[Wikang Litwano|Litwano]]: {{lang|lt|Lietuvos Tarybų Socialistinė Respublika}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Литовская Советская Социалистическая Республика}}), impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Litwanya''' ([[Wikang Litwano|Litwano]]: {{lang|lt|Sovietų Lietuva}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Литва}}), at payak na nakilala noon bilang '''Litwanya''' ([[Wikang Litwano|Litwano]]: {{lang|lt|Lietuva}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Литва}}) ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>cqbis9gr5974i9gqd6980ydtujxqh2t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Moldabya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121278</id>
    <revision>
      <id>1958009</id>
      <parentid>1939776</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:18:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Removed redirect to [[Unyong Sobyetiko]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4560" xml:space="preserve">{{Infobox country
|conventional_long_name = Moldavian Soviet {{nowr|Socialist Republic}}
|native_name = {{unbulleted list|item_style=font-size:95%;
| &lt;hr/&gt;{{native name|ro|Republica Sovietică Socialistă Moldovenească}}&lt;br/&gt;{{resize|80%|{{nobold|[[Moldovan Cyrillic alphabet|Moldovan Cyrillic]]: {{lang|ro|Република Советикэ Сочиалистэ Молдовеняскэ}}}}}}
| &lt;hr/&gt;{{native name|ru|Молдавская Советская Социалистическая Республика|italic=no}}&lt;br/&gt;{{resize|80%|{{nobold|{{transl|ru|Moldavskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika}}}}}}
}}
|common_name = Moldavian SSR
|life_span = 1940–1991
|status = [[Republics of the Soviet Union|Soviet&amp;nbsp;republic]]
|image_flag = Flag of the Moldavian Soviet Socialist Republic (1952–1990).svg
|flag_type = [[Flag of the Moldavian Soviet Socialist Republic|Flag]] (1952–1990)
|image_coat = Emblem of the Moldavian SSR (1981-1990).svg
|symbol_type = [[Emblem of the Moldavian Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br /&gt;(1981–1990)
|image_map = Soviet Union - Moldavian SSR.svg
|national_motto = &quot;Proletari din toate țările, uniți-vă!&quot;&lt;br /&gt;&quot;[[Workers of the world, unite!]]&quot;
|national_anthem = [[Anthem of the Moldavian SSR]]{{center|[[File:Anthem of the Moldavian Soviet Socialist Republic (vocal).ogg]]}}
|demonym = [[Moldovans|Moldavian]]
|official_languages = {{unbulleted list|[[Romanian language|Romanian]] (known as [[Moldovan language|Moldovan]])|[[Russian language|Russian]]}}
|languages_type = Minority&amp;nbsp;languages
|languages_sub = yes
|languages = {{unbulleted list|[[Gagauz language|Gagauz]]|[[Ukrainian language|Ukrainian]]}}
|government_type = [[Unitary state|Unitary]] [[Marxist–Leninist]] [[Soviet republic (system of government)|soviet republic]]
|legislature = [[Supreme Soviet of the Moldavian Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]]
|capital = [[Chișinău]]
|largest_city = capital
|year_leader1 = 1941–1942 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
|year_leader2 = 1989–1990 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;On 27 April 1990, article 6 on the monopoly of the Communist Party of Moldavia on power was excluded from the Constitution of the Moldavian SSR&lt;/ref&gt;
|leader1 = [[Piotr Borodin]]
|leader2 = [[Petru Lucinschi]]
|date_start = 2 August|year_start=1940
|date_end = 26 December|year_end=1991
|event_start = Establishment
|event_end = Disestablishment
|event1 = Sovereignty
|event2 = [[Moldovan Declaration of Independence|Independence]]
|date_event1 = 23 June 1990
|date_event2 = 27 August 1991
|currency = [[Soviet ruble]] (руб)
|currency_code = SUR
|calling_code = 7 042
|title_representative = [[President of Moldova|Head of state]]
|representative1 = [[Fyodor Brovko]]
|year_representative1 = 1940–1951 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
|representative2 = [[Mircea Snegur]]
|year_representative2 = 1989–1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
|title_leader = [[Communist Party of Moldavia#First Secretaries|First Secretary]]
|title_deputy = [[Prime Minister of Moldova|Head of government]]
|deputy1 = [[Tihon Konstantinov]]
|deputy2 = [[Valeriu Muravschi]]
|year_deputy1 = 1940–1945 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
|year_deputy2 = 1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
|p1 = Kingdom of Romania
|flag_p1 = Flag of Romania.svg
|p2 = Moldavian Autonomous Soviet Socialist Republic{{!}}Moldavian ASSR
|flag_p2 = Flag of the Moldavian ASSR.svg
|s1 = Moldova
|flag_s1 = Flag of Moldova.svg
|s2 = Pridnestrovian Moldavian Soviet Socialist Republic{{!}}Pridnestrovian SSR
|flag_s2 = Flag of the Moldavian Soviet Socialist Republic (1952–1990).svg
|s3 = Gagauz Republic
|flag_s3 = Flag of the Gagauz people.svg
|today = [[Moldova]]&lt;br&gt;(including [[Transnistria]])
|HDI=0.680|HDI_change=decrease|HDI_year=1991
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Moldabya''' ([[Wikang Rumano|Rumano]]: {{lang|ro|Republica Sovietică Socialistă Moldovenească}}, Sirilikong Moldabo: {{lang|ro|Република Советикэ Сочиалистэ Молдовеняскэ}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Молдавская Советская Социалистическая Республика}},  impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Moldabya''' ([[Wikang Rumano|Rumano]]: {{lang|ro|Moldova Sovietică}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Молдова}}), at payak na nakilala noon bilang '''Moldabya''' ([[Wikang Rumano|Rumano]]: {{lang|ro|Moldova}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Молдова}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Moldova'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>6hjy2nnykg9w3gs1qi7rset2lgck44s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958011</id>
      <parentid>1958009</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:19:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Moldabia]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Moldabya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4560" xml:space="preserve">{{Infobox country
|conventional_long_name = Moldavian Soviet {{nowr|Socialist Republic}}
|native_name = {{unbulleted list|item_style=font-size:95%;
| &lt;hr/&gt;{{native name|ro|Republica Sovietică Socialistă Moldovenească}}&lt;br/&gt;{{resize|80%|{{nobold|[[Moldovan Cyrillic alphabet|Moldovan Cyrillic]]: {{lang|ro|Република Советикэ Сочиалистэ Молдовеняскэ}}}}}}
| &lt;hr/&gt;{{native name|ru|Молдавская Советская Социалистическая Республика|italic=no}}&lt;br/&gt;{{resize|80%|{{nobold|{{transl|ru|Moldavskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika}}}}}}
}}
|common_name = Moldavian SSR
|life_span = 1940–1991
|status = [[Republics of the Soviet Union|Soviet&amp;nbsp;republic]]
|image_flag = Flag of the Moldavian Soviet Socialist Republic (1952–1990).svg
|flag_type = [[Flag of the Moldavian Soviet Socialist Republic|Flag]] (1952–1990)
|image_coat = Emblem of the Moldavian SSR (1981-1990).svg
|symbol_type = [[Emblem of the Moldavian Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br /&gt;(1981–1990)
|image_map = Soviet Union - Moldavian SSR.svg
|national_motto = &quot;Proletari din toate țările, uniți-vă!&quot;&lt;br /&gt;&quot;[[Workers of the world, unite!]]&quot;
|national_anthem = [[Anthem of the Moldavian SSR]]{{center|[[File:Anthem of the Moldavian Soviet Socialist Republic (vocal).ogg]]}}
|demonym = [[Moldovans|Moldavian]]
|official_languages = {{unbulleted list|[[Romanian language|Romanian]] (known as [[Moldovan language|Moldovan]])|[[Russian language|Russian]]}}
|languages_type = Minority&amp;nbsp;languages
|languages_sub = yes
|languages = {{unbulleted list|[[Gagauz language|Gagauz]]|[[Ukrainian language|Ukrainian]]}}
|government_type = [[Unitary state|Unitary]] [[Marxist–Leninist]] [[Soviet republic (system of government)|soviet republic]]
|legislature = [[Supreme Soviet of the Moldavian Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]]
|capital = [[Chișinău]]
|largest_city = capital
|year_leader1 = 1941–1942 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
|year_leader2 = 1989–1990 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;On 27 April 1990, article 6 on the monopoly of the Communist Party of Moldavia on power was excluded from the Constitution of the Moldavian SSR&lt;/ref&gt;
|leader1 = [[Piotr Borodin]]
|leader2 = [[Petru Lucinschi]]
|date_start = 2 August|year_start=1940
|date_end = 26 December|year_end=1991
|event_start = Establishment
|event_end = Disestablishment
|event1 = Sovereignty
|event2 = [[Moldovan Declaration of Independence|Independence]]
|date_event1 = 23 June 1990
|date_event2 = 27 August 1991
|currency = [[Soviet ruble]] (руб)
|currency_code = SUR
|calling_code = 7 042
|title_representative = [[President of Moldova|Head of state]]
|representative1 = [[Fyodor Brovko]]
|year_representative1 = 1940–1951 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
|representative2 = [[Mircea Snegur]]
|year_representative2 = 1989–1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
|title_leader = [[Communist Party of Moldavia#First Secretaries|First Secretary]]
|title_deputy = [[Prime Minister of Moldova|Head of government]]
|deputy1 = [[Tihon Konstantinov]]
|deputy2 = [[Valeriu Muravschi]]
|year_deputy1 = 1940–1945 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
|year_deputy2 = 1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
|p1 = Kingdom of Romania
|flag_p1 = Flag of Romania.svg
|p2 = Moldavian Autonomous Soviet Socialist Republic{{!}}Moldavian ASSR
|flag_p2 = Flag of the Moldavian ASSR.svg
|s1 = Moldova
|flag_s1 = Flag of Moldova.svg
|s2 = Pridnestrovian Moldavian Soviet Socialist Republic{{!}}Pridnestrovian SSR
|flag_s2 = Flag of the Moldavian Soviet Socialist Republic (1952–1990).svg
|s3 = Gagauz Republic
|flag_s3 = Flag of the Gagauz people.svg
|today = [[Moldova]]&lt;br&gt;(including [[Transnistria]])
|HDI=0.680|HDI_change=decrease|HDI_year=1991
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Moldabya''' ([[Wikang Rumano|Rumano]]: {{lang|ro|Republica Sovietică Socialistă Moldovenească}}, Sirilikong Moldabo: {{lang|ro|Република Советикэ Сочиалистэ Молдовеняскэ}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Молдавская Советская Социалистическая Республика}},  impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Moldabya''' ([[Wikang Rumano|Rumano]]: {{lang|ro|Moldova Sovietică}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Молдова}}), at payak na nakilala noon bilang '''Moldabya''' ([[Wikang Rumano|Rumano]]: {{lang|ro|Moldova}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Молдова}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Moldova'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>6hjy2nnykg9w3gs1qi7rset2lgck44s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Letonya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121279</id>
    <revision>
      <id>1958014</id>
      <parentid>1825621</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:26:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3655" xml:space="preserve">{{Infobox country
|conventional_long_name = Latvian Soviet Socialist Republic
|native_name = &lt;div style=&quot;line-height:1.1em;&quot;&gt;{{ubl|{{native name|ru|Латвийская Советская Социалистическая Республика|italics=no}}|{{native name|lv|Latvijas Padomju Sociālistiskā Republika|italics=no}}}}&lt;/div&gt;
|common_name = Latvian SSR
|status = ''[[Occupation of the Baltic states#State continuity of the Baltic states|Unrecognized]]'' [[Republics of the Soviet Union|Soviet Socialist Republic]]&lt;br /&gt;(1940–1941, 1944–1990/91)
|image_flag = Flag of Latvian SSR.svg
|flag_type = [[Flag of the Latvian Soviet Socialist Republic|Flag]]&lt;br&gt;(1953–1990)
|image_coat = Emblem of the Latvian SSR.svg
|symbol_type = [[Emblem of the Latvian Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br /&gt;(1940–1990)
|image_map = Soviet Union - Latvian SSR.svg
|image_map_caption = Location of Latvia (red) within the [[Soviet Union]]
|national_anthem = [[Anthem of the Latvian Soviet Socialist Republic]]&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:Anthem of the Latvian Soviet Socialist Republic.ogg]]&lt;/center&gt;
|religion = [[State atheism]]
|capital = Riga
|common_languages = [[Latvian language|Latvian]]&lt;br/&gt;[[Russian language|Russian]]
|government_type = [[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|one-party]] [[Soviet republic (system of government)|soviet republic]] (1940–1989)&lt;br /&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary republic|parliamentary republic]] (1989–1991)
|legislature = [[Supreme Soviet of the Latvian SSR|Supreme Soviet]]
|title_leader = [[Communist party of Latvia|Leader]]
|leader1 = [[Jānis Kalnbērziņš]] (first)
|year_leader1  = 1940&amp;ndash;1959
|leader2 = [[Alfrēds Rubiks]] (last)
|year_leader2 = 1990
|era = [[World War II]]{{·}}[[Cold War]]
|event_pre = [[Soviet occupation of Latvia in 1940|Soviet occupation]]
|date_pre = 17 June 1940
|life_span = 1940–1990/91&lt;br/&gt;{{small|1941–1944: [[Reichskommissariat Ostland|German]] occupation}}
|flag_s2 = Flag of Latvia.svg
|event_start = [[Soviet Socialist Republic|SSR]] established
|year_start = 1940
|date_start = 21 July
|event1 = Illegally annexed by [[Soviet Union|USSR]], [[Latvia]] continued ''de jure''
|date_event1 = 5 August 1940
|event2 = [[Reichskommissariat Ostland|Nazi occupation]]
|date_event2 = 1941–1945
|event3 = Soviet re-occupation&lt;br/&gt;SSR re-established
|date_event3 = 1944/1945
|event_end = [[On the Restoration of Independence of the Republic of Latvia|Independence restored]]
|date_end = 4 May
|year_end = 1990
|event_post = Independence recognized by the [[State Council of the Soviet Union]]
|date_post = 6 September 1991
|currency = [[Soviet ruble]] (руб)
|currency_code = SUR
|calling_code = 7 013
|today = {{flag|Latvia}}
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Letonya''' ([[Wikang Leton|Leton]]: {{lang|lv|Latvijas Padomju Sociālistiskā Republika}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Латвийская Советская Социалистическая Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Latviyskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika''), impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Letonya''' ([[Wikang Leton|Leton]]: {{lang|lv|Padomju Latvija}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Латвия}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovetskaya Latviya''), at payak na nakilala noon bilang '''Letonya''' ([[Wikang Leton|Leton]]: {{lang|lv|Latvija}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Латвия}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Latviya'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].

==Sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Unyong Sobyet]]</text>
      <sha1>ia7k7emy52yil4evnrvb26skhc2fy06</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958015</id>
      <parentid>1958014</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:27:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Latbiya]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Letonya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3655" xml:space="preserve">{{Infobox country
|conventional_long_name = Latvian Soviet Socialist Republic
|native_name = &lt;div style=&quot;line-height:1.1em;&quot;&gt;{{ubl|{{native name|ru|Латвийская Советская Социалистическая Республика|italics=no}}|{{native name|lv|Latvijas Padomju Sociālistiskā Republika|italics=no}}}}&lt;/div&gt;
|common_name = Latvian SSR
|status = ''[[Occupation of the Baltic states#State continuity of the Baltic states|Unrecognized]]'' [[Republics of the Soviet Union|Soviet Socialist Republic]]&lt;br /&gt;(1940–1941, 1944–1990/91)
|image_flag = Flag of Latvian SSR.svg
|flag_type = [[Flag of the Latvian Soviet Socialist Republic|Flag]]&lt;br&gt;(1953–1990)
|image_coat = Emblem of the Latvian SSR.svg
|symbol_type = [[Emblem of the Latvian Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br /&gt;(1940–1990)
|image_map = Soviet Union - Latvian SSR.svg
|image_map_caption = Location of Latvia (red) within the [[Soviet Union]]
|national_anthem = [[Anthem of the Latvian Soviet Socialist Republic]]&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:Anthem of the Latvian Soviet Socialist Republic.ogg]]&lt;/center&gt;
|religion = [[State atheism]]
|capital = Riga
|common_languages = [[Latvian language|Latvian]]&lt;br/&gt;[[Russian language|Russian]]
|government_type = [[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|one-party]] [[Soviet republic (system of government)|soviet republic]] (1940–1989)&lt;br /&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary republic|parliamentary republic]] (1989–1991)
|legislature = [[Supreme Soviet of the Latvian SSR|Supreme Soviet]]
|title_leader = [[Communist party of Latvia|Leader]]
|leader1 = [[Jānis Kalnbērziņš]] (first)
|year_leader1  = 1940&amp;ndash;1959
|leader2 = [[Alfrēds Rubiks]] (last)
|year_leader2 = 1990
|era = [[World War II]]{{·}}[[Cold War]]
|event_pre = [[Soviet occupation of Latvia in 1940|Soviet occupation]]
|date_pre = 17 June 1940
|life_span = 1940–1990/91&lt;br/&gt;{{small|1941–1944: [[Reichskommissariat Ostland|German]] occupation}}
|flag_s2 = Flag of Latvia.svg
|event_start = [[Soviet Socialist Republic|SSR]] established
|year_start = 1940
|date_start = 21 July
|event1 = Illegally annexed by [[Soviet Union|USSR]], [[Latvia]] continued ''de jure''
|date_event1 = 5 August 1940
|event2 = [[Reichskommissariat Ostland|Nazi occupation]]
|date_event2 = 1941–1945
|event3 = Soviet re-occupation&lt;br/&gt;SSR re-established
|date_event3 = 1944/1945
|event_end = [[On the Restoration of Independence of the Republic of Latvia|Independence restored]]
|date_end = 4 May
|year_end = 1990
|event_post = Independence recognized by the [[State Council of the Soviet Union]]
|date_post = 6 September 1991
|currency = [[Soviet ruble]] (руб)
|currency_code = SUR
|calling_code = 7 013
|today = {{flag|Latvia}}
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Letonya''' ([[Wikang Leton|Leton]]: {{lang|lv|Latvijas Padomju Sociālistiskā Republika}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Латвийская Советская Социалистическая Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Latviyskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika''), impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Letonya''' ([[Wikang Leton|Leton]]: {{lang|lv|Padomju Latvija}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Латвия}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovetskaya Latviya''), at payak na nakilala noon bilang '''Letonya''' ([[Wikang Leton|Leton]]: {{lang|lv|Latvija}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Латвия}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Latviya'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].

==Sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Unyong Sobyet]]</text>
      <sha1>ia7k7emy52yil4evnrvb26skhc2fy06</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Armenya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121282</id>
    <revision>
      <id>1958031</id>
      <parentid>1939767</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T07:26:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Removed redirect to [[Unyong Sobyetiko]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5742" xml:space="preserve">{{Infobox country
|conventional_long_name = Armenian Soviet Socialist Republic
|native_name = {{ubl|{{native name|hy|Հայկական Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետություն|italics=no}}|{{native name|ru|Армянская Советская Социалистическая Республика|italics=no}}}}
|common_name = Armenian SSR
|status = Semi-[[independent state]] (1920–1922)&lt;br&gt;Part of the [[Transcaucasian Socialist Federative Soviet Republic|Transcaucasian SFSR]] (1922–1936)&lt;br&gt;[[Republics of the Soviet Union|Union republic]] (1936–1991)&lt;br&gt;''[[De facto]]'' independent state (1990–1991)
|life_span = 1920&amp;ndash;1922&lt;br&gt;1936&amp;ndash;1990/1991
|p1 = First Republic of Armenia
|flag_p1 = Flag of the Democratic Republic of Armenia.svg
|p2 = Transcaucasian Socialist Federative Soviet Republic
|flag_p2 = Flag of Transcaucasian SFSR (1925-1936).svg
|p3 = Republic of Mountainous Armenia
|flag_p3 = Flag of the Democratic Republic of Armenia.svg
|s1 = Armenia
|flag_s1 = Flag of Armenia.svg
|image_flag = Flag of Armenian SSR.svg
|flag_type = [[Flag of the Armenian Soviet Socialist Republic|Flag]] (1952–1990)
|image_coat = Emblem of the Armenian SSR.svg
|symbol_type = [[Emblem of the Armenian Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br&gt;(1937–1991)
|image_map = Soviet Union - Armenian SSR.svg
|image_map_caption = Location of Armenia (red) within the [[Soviet Union]]
|national_motto = Պրոլետարներ բոլոր երկրների, միացե՜ք {{small|([[Armenian language|Armenian]])}}&lt;br&gt;[[Workers of the world, unite!|Proletarner bolor erkrneri, miac’ek’]] {{small|([[transliteration]])}}&lt;br&gt;{{small|&quot;Proletarians of all countries, unite!&quot;}}
|national_anthem = [[Anthem of the Armenian Soviet Socialist Republic|Հայկական Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետություն օրհներգ]]&lt;br&gt;''Haykakan Sovetakan Soc’ialistakan Hanrapetut’yun òrhnerg''&lt;br&gt;{{small|&quot;Anthem of the Armenian Soviet Socialist Republic&quot;}}&lt;br&gt;{{small|(1944–1991)}}&lt;br/&gt;&lt;center&gt;[[File:Anthem of the Armenian Soviet Socialist Republic.ogg]]&lt;/center&gt;
|religion = {{ubl|[[Secular state]] (''de jure'')|[[State atheism]] (''de facto'')|[[Armenian Apostolic Church|Armenian Apostolic]] (majority)}}
|capital = [[Yerevan]]
|largest_city = capital
|demonym = [[Armenians|Armenian]]&lt;br&gt;[[Soviet people|Soviet]]
|official_languages = [[Armenian language|Armenian]] (state language)&lt;br&gt;[[Russian language|Russian]] (official)
|recognised_languages=[[Azerbaijani language|Azerbaijani]]{{·}}[[Kurdish languages|Kurdish]]
|government_type = {{plainlist|
* '''1920–1990:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|single-party]] [[Soviet republic (system of government)|Soviet]] [[socialist state|socialist republic]]
* '''1990–1991:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary system|parliamentary]] [[republic]]
* '''Nov–Dec. 1991:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Semi-presidential system|semi-presidential]] [[republic]]}}
|event_pre = Republic proclaimed
|date_pre= 2 December 1920
|event_start =  Becomes part of the [[Transcaucasian SFSR]]
|date_start = 30 December
|year_start = 1922
|event1 = Re-established
|date_event1 = 5 December 1936
|event2 = [[First Nagorno-Karabakh War]]
|date_event2 = 20 February 1988
|event3 = Independence declared
|date_event3 = 23 August 1990
|event4 = Independence referendum
|date_event4 = 21 September 1991
|event_end = Independence completed
|date_end = 26 December
|year_end = 1991
|currency = [[Soviet ruble]] (руб)
|currency_code = SUR
|calling_code = 7 885
|today = [[Armenia]]
|leader1 = Gevork Alikhanyan
|leader2 = [[Vladimir Movsisyan]]
|title_leader = [[List of leaders of Armenia|First Secretary]]
|year_leader1 = 1920&amp;ndash;1921 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
|year_leader2 = 1990 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;On 4 August 1990, article 6 on the monopoly of the Communist Party of Armenia on power was excluded from the Constitution of the Armenian SSR&lt;/ref&gt;
|title_representative = [[President of Armenia|Head of state]]
|representative1 = [[Sarkis Kasyan]]
|year_representative1 = 1920&amp;ndash;1921 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
|representative2 = [[Levon Ter-Petrosyan]]
|year_representative2 = 1990&amp;ndash;1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
|title_deputy = [[Prime Minister of Armenia|Head of government]]
|deputy1 = [[Alexander Miasnikian]]
|deputy2 = [[Gagik Harutyunyan]]
|year_deputy1 = 1921&amp;ndash;1922 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
|year_deputy2 = 1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
|legislature = [[Supreme Soviet of the Armenian Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]]|HDI=0.648|HDI_year=1991}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Armenya''' ([[Wikang Armenyo|Armenyo]]: {{lang|hy|Հայկական Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետություն}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Haykakan Khorhrdayin Sots’ialistakan ​​Hanrapetut’yun''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Армянская Советская Социалистическая Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Armyanskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika''), impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Armenya''' ([[Wikang Armenyo|Armenyo]]: {{lang|hy|Խորհրդային Հայաստան}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Khorhrdayin Hayastan''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Армения}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovetskaya Armeniya''), at payak na nakilala noon bilang '''Armenya''' ([[Wikang Armenyo|Armenyo]]: {{lang|hy|Հայաստան}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Hayastan''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Армения}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Armeniya'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>e15c5i7w2z83regt9yhco7hfydoejq9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958032</id>
      <parentid>1958031</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T07:26:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Armenia]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Armenya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5742" xml:space="preserve">{{Infobox country
|conventional_long_name = Armenian Soviet Socialist Republic
|native_name = {{ubl|{{native name|hy|Հայկական Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետություն|italics=no}}|{{native name|ru|Армянская Советская Социалистическая Республика|italics=no}}}}
|common_name = Armenian SSR
|status = Semi-[[independent state]] (1920–1922)&lt;br&gt;Part of the [[Transcaucasian Socialist Federative Soviet Republic|Transcaucasian SFSR]] (1922–1936)&lt;br&gt;[[Republics of the Soviet Union|Union republic]] (1936–1991)&lt;br&gt;''[[De facto]]'' independent state (1990–1991)
|life_span = 1920&amp;ndash;1922&lt;br&gt;1936&amp;ndash;1990/1991
|p1 = First Republic of Armenia
|flag_p1 = Flag of the Democratic Republic of Armenia.svg
|p2 = Transcaucasian Socialist Federative Soviet Republic
|flag_p2 = Flag of Transcaucasian SFSR (1925-1936).svg
|p3 = Republic of Mountainous Armenia
|flag_p3 = Flag of the Democratic Republic of Armenia.svg
|s1 = Armenia
|flag_s1 = Flag of Armenia.svg
|image_flag = Flag of Armenian SSR.svg
|flag_type = [[Flag of the Armenian Soviet Socialist Republic|Flag]] (1952–1990)
|image_coat = Emblem of the Armenian SSR.svg
|symbol_type = [[Emblem of the Armenian Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br&gt;(1937–1991)
|image_map = Soviet Union - Armenian SSR.svg
|image_map_caption = Location of Armenia (red) within the [[Soviet Union]]
|national_motto = Պրոլետարներ բոլոր երկրների, միացե՜ք {{small|([[Armenian language|Armenian]])}}&lt;br&gt;[[Workers of the world, unite!|Proletarner bolor erkrneri, miac’ek’]] {{small|([[transliteration]])}}&lt;br&gt;{{small|&quot;Proletarians of all countries, unite!&quot;}}
|national_anthem = [[Anthem of the Armenian Soviet Socialist Republic|Հայկական Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետություն օրհներգ]]&lt;br&gt;''Haykakan Sovetakan Soc’ialistakan Hanrapetut’yun òrhnerg''&lt;br&gt;{{small|&quot;Anthem of the Armenian Soviet Socialist Republic&quot;}}&lt;br&gt;{{small|(1944–1991)}}&lt;br/&gt;&lt;center&gt;[[File:Anthem of the Armenian Soviet Socialist Republic.ogg]]&lt;/center&gt;
|religion = {{ubl|[[Secular state]] (''de jure'')|[[State atheism]] (''de facto'')|[[Armenian Apostolic Church|Armenian Apostolic]] (majority)}}
|capital = [[Yerevan]]
|largest_city = capital
|demonym = [[Armenians|Armenian]]&lt;br&gt;[[Soviet people|Soviet]]
|official_languages = [[Armenian language|Armenian]] (state language)&lt;br&gt;[[Russian language|Russian]] (official)
|recognised_languages=[[Azerbaijani language|Azerbaijani]]{{·}}[[Kurdish languages|Kurdish]]
|government_type = {{plainlist|
* '''1920–1990:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|single-party]] [[Soviet republic (system of government)|Soviet]] [[socialist state|socialist republic]]
* '''1990–1991:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary system|parliamentary]] [[republic]]
* '''Nov–Dec. 1991:'''&lt;br&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Semi-presidential system|semi-presidential]] [[republic]]}}
|event_pre = Republic proclaimed
|date_pre= 2 December 1920
|event_start =  Becomes part of the [[Transcaucasian SFSR]]
|date_start = 30 December
|year_start = 1922
|event1 = Re-established
|date_event1 = 5 December 1936
|event2 = [[First Nagorno-Karabakh War]]
|date_event2 = 20 February 1988
|event3 = Independence declared
|date_event3 = 23 August 1990
|event4 = Independence referendum
|date_event4 = 21 September 1991
|event_end = Independence completed
|date_end = 26 December
|year_end = 1991
|currency = [[Soviet ruble]] (руб)
|currency_code = SUR
|calling_code = 7 885
|today = [[Armenia]]
|leader1 = Gevork Alikhanyan
|leader2 = [[Vladimir Movsisyan]]
|title_leader = [[List of leaders of Armenia|First Secretary]]
|year_leader1 = 1920&amp;ndash;1921 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
|year_leader2 = 1990 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;On 4 August 1990, article 6 on the monopoly of the Communist Party of Armenia on power was excluded from the Constitution of the Armenian SSR&lt;/ref&gt;
|title_representative = [[President of Armenia|Head of state]]
|representative1 = [[Sarkis Kasyan]]
|year_representative1 = 1920&amp;ndash;1921 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
|representative2 = [[Levon Ter-Petrosyan]]
|year_representative2 = 1990&amp;ndash;1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
|title_deputy = [[Prime Minister of Armenia|Head of government]]
|deputy1 = [[Alexander Miasnikian]]
|deputy2 = [[Gagik Harutyunyan]]
|year_deputy1 = 1921&amp;ndash;1922 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
|year_deputy2 = 1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
|legislature = [[Supreme Soviet of the Armenian Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]]|HDI=0.648|HDI_year=1991}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Armenya''' ([[Wikang Armenyo|Armenyo]]: {{lang|hy|Հայկական Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետություն}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Haykakan Khorhrdayin Sots’ialistakan ​​Hanrapetut’yun''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Армянская Советская Социалистическая Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Armyanskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika''), impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Armenya''' ([[Wikang Armenyo|Armenyo]]: {{lang|hy|Խորհրդային Հայաստան}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Khorhrdayin Hayastan''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Армения}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovetskaya Armeniya''), at payak na nakilala noon bilang '''Armenya''' ([[Wikang Armenyo|Armenyo]]: {{lang|hy|Հայաստան}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Hayastan''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Армения}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Armeniya'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>e15c5i7w2z83regt9yhco7hfydoejq9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Turkmenistan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121283</id>
    <revision>
      <id>1958034</id>
      <parentid>1939779</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T07:44:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Removed redirect to [[Unyong Sobyetiko]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5542" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = Turkmen Soviet Socialist Republic
| native_name            = {{ubl|{{native name|tk|Түркменистан Совет Социалистик&lt;br/&gt;Республикасы|italics=no}}|{{native name|ru|Туркменская Советская Социалистическая Республика|italics=no}}}}
| common_name            = Turkmen Soviet Socialist Republic
| life_span              = 1925–1991
| status                 = [[Republics of the Soviet Union|{{nobr|Soviet socialist republic}}]]
| p1                     = Turkestan Autonomous Soviet Socialist Republic{{!}}Turkestan ASSR
| flag_p1                = Flag of Russian SFSR (1918-1937).svg
| p3                     = Khorezm PSR
| flag_p3                = Flag of Khiva 1920-1923.svg
| p4                     = Bukharan People's Soviet Republic{{!}}Bukharan PSR
| flag_p4                = Flag of the Bukharan People's Soviet Republic.svg
| s1                     = Turkmenistan
| flag_s1                = Flag of Turkmen SSR.svg
| image_flag             = Flag of the Turkmen Soviet Socialist Republic (1973-1991).svg
| flag_type              = [[Flag of the Turkmen Soviet Socialist Republic|Flag]] (1973–1991)
| image_coat             = Emblem of the Turkmen SSR.svg
| symbol_type            = [[Emblem of the Turkmen Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br&gt;(1978–1991)
| image_map              = Soviet Union - Turkmen SSR.svg
| image_map_caption      = Location of Turkmenia (red) within the [[Soviet Union]]
| national_motto         = Әхли юртларың пролетарлары, бирлешиң! {{smaller|([[Turkmen language|Turkmen]])}}&lt;br/&gt;[[Workers of the world, unite!|Ähli ýurtlaryň proletarlary, birleşiň!]] {{smaller|([[transliteration]])}}&lt;br/&gt;{{smaller|&quot;Proletarians of all nations, unite!&quot;}}
| national_anthem        = [[Anthem of the Turkmen Soviet Socialist Republic|Түркменистан Совет Социалистик Республикасы Дөвлет Гимни]]&lt;br/&gt;''Türkmenistan Sowet Sosialistik&lt;br/&gt;Respublikasy Döwlet Gimni''&lt;br/&gt;{{smaller|&quot;State Anthem of the Turkmen Soviet Socialist Republic&quot;}}&lt;br/&gt;{{center|[[File:Former national anthem of Turkmenistan (1946–1996), performed by the United States Navy Band.ogg]]}}
| capital                = [[Ashgabat|Ashkhabad]]
| common_languages       = [[Turkmen language|Turkmen]]{{·}}[[Russian language|Russian]]
| religion               = [[State atheism]]
| government_type        = {{nobr|[[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]]}} [[one-party state|single-party]] {{nobr|[[Soviet republic (system of government)|Soviet]] [[socialist state|socialist republic]]}} (1925–1990)&lt;br/&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Presidential system|presidential]] [[republic]] (1990–1991)
| title_leader           = [[Communist Party of Turkmenistan|Leader]]
| legislature            = [[Supreme Soviet of the Turkmen SSR|Supreme Soviet]]
| leader1                = [[Ivan Mezhlauk]]
| year_leader1           = 1924&amp;ndash;1926 {{smaller|(first)}}
| leader2                = [[Saparmurat Niyazov]]
| year_leader2           = 1985&amp;ndash;1991 {{smaller|(last)}}
| title_deputy           = [[Prime Minister of Turkmenistan|Head of government]]
| deputy1                = [[Kaikhaziz Atabayev]]
| deputy2                = [[Khan Akhmedov]]
| year_deputy1           = 1925&amp;ndash;1937 {{smaller|(first)}}
| year_deputy2           = 1989&amp;ndash;1991 {{smaller|(last)}}
| event_pre              = Turkmen Oblast {{nobr|of the [[Turkestan ASSR]]}}
| date_pre               = 7 August 1921
| year_start             = 1925
| event_start            = Republic proclaimed
| date_start             = 13 May
| event1                 = Sovereignty declared
| date_event1            = 22 August 1990
| event2                 = Independence declared
| date_event2            = 27 October 1991
| event_end              = {{nobr|Independence recognized}}
| date_end               = 26 December
| year_end               = 1991
| calling_code           = {{nobr|7 360/363/370/378/432}}
| currency               = [[Soviet ruble]] (руб) (SUR)
| today                  = [[Turkmenistan]]
| demonym                = 
| area_km2               = 
| area_rank              = 
| GDP_PPP                = $26.554 billion&lt;ref name=&quot;WB.PPP&quot;&gt;{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.PP.KD?end=1991&amp;locations=TM&amp;start=1990 |title=GDP (PPP) index (World Bank estimate) – Turkmenistan |publisher=World Bank}}&lt;/ref&gt;
| GDP_PPP_year           = 1990
| HDI                    = 
| HDI_year               = 
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Turkmenistan''' ([[Wikang Turkomano|Turkomano]]: {{lang|tk|Türkmenistan Sowet Sotsialistik Respublikasy}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Туркменская Советская Социалистическая Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Turkmenskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika''), impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Turkmenistan''' ([[Wikang Turkomano|Turkomano]]: {{lang|tk|Sowet Türkmenistan}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советский Туркменистан}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovetskiy Turkmenistan'') at payak na nakilala noon bilang '''Turkmenistan''' ([[Wikang Turkomano|Turkomano]]: {{lang|tk|Türkmenistan}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Туркменистан}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Turkmenistan'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>8iqjz5r973ieysyw7q0kj780edcclbt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958035</id>
      <parentid>1958034</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T07:44:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Turkmenistan]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Turkmenistan]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5542" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = Turkmen Soviet Socialist Republic
| native_name            = {{ubl|{{native name|tk|Түркменистан Совет Социалистик&lt;br/&gt;Республикасы|italics=no}}|{{native name|ru|Туркменская Советская Социалистическая Республика|italics=no}}}}
| common_name            = Turkmen Soviet Socialist Republic
| life_span              = 1925–1991
| status                 = [[Republics of the Soviet Union|{{nobr|Soviet socialist republic}}]]
| p1                     = Turkestan Autonomous Soviet Socialist Republic{{!}}Turkestan ASSR
| flag_p1                = Flag of Russian SFSR (1918-1937).svg
| p3                     = Khorezm PSR
| flag_p3                = Flag of Khiva 1920-1923.svg
| p4                     = Bukharan People's Soviet Republic{{!}}Bukharan PSR
| flag_p4                = Flag of the Bukharan People's Soviet Republic.svg
| s1                     = Turkmenistan
| flag_s1                = Flag of Turkmen SSR.svg
| image_flag             = Flag of the Turkmen Soviet Socialist Republic (1973-1991).svg
| flag_type              = [[Flag of the Turkmen Soviet Socialist Republic|Flag]] (1973–1991)
| image_coat             = Emblem of the Turkmen SSR.svg
| symbol_type            = [[Emblem of the Turkmen Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br&gt;(1978–1991)
| image_map              = Soviet Union - Turkmen SSR.svg
| image_map_caption      = Location of Turkmenia (red) within the [[Soviet Union]]
| national_motto         = Әхли юртларың пролетарлары, бирлешиң! {{smaller|([[Turkmen language|Turkmen]])}}&lt;br/&gt;[[Workers of the world, unite!|Ähli ýurtlaryň proletarlary, birleşiň!]] {{smaller|([[transliteration]])}}&lt;br/&gt;{{smaller|&quot;Proletarians of all nations, unite!&quot;}}
| national_anthem        = [[Anthem of the Turkmen Soviet Socialist Republic|Түркменистан Совет Социалистик Республикасы Дөвлет Гимни]]&lt;br/&gt;''Türkmenistan Sowet Sosialistik&lt;br/&gt;Respublikasy Döwlet Gimni''&lt;br/&gt;{{smaller|&quot;State Anthem of the Turkmen Soviet Socialist Republic&quot;}}&lt;br/&gt;{{center|[[File:Former national anthem of Turkmenistan (1946–1996), performed by the United States Navy Band.ogg]]}}
| capital                = [[Ashgabat|Ashkhabad]]
| common_languages       = [[Turkmen language|Turkmen]]{{·}}[[Russian language|Russian]]
| religion               = [[State atheism]]
| government_type        = {{nobr|[[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]]}} [[one-party state|single-party]] {{nobr|[[Soviet republic (system of government)|Soviet]] [[socialist state|socialist republic]]}} (1925–1990)&lt;br/&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Presidential system|presidential]] [[republic]] (1990–1991)
| title_leader           = [[Communist Party of Turkmenistan|Leader]]
| legislature            = [[Supreme Soviet of the Turkmen SSR|Supreme Soviet]]
| leader1                = [[Ivan Mezhlauk]]
| year_leader1           = 1924&amp;ndash;1926 {{smaller|(first)}}
| leader2                = [[Saparmurat Niyazov]]
| year_leader2           = 1985&amp;ndash;1991 {{smaller|(last)}}
| title_deputy           = [[Prime Minister of Turkmenistan|Head of government]]
| deputy1                = [[Kaikhaziz Atabayev]]
| deputy2                = [[Khan Akhmedov]]
| year_deputy1           = 1925&amp;ndash;1937 {{smaller|(first)}}
| year_deputy2           = 1989&amp;ndash;1991 {{smaller|(last)}}
| event_pre              = Turkmen Oblast {{nobr|of the [[Turkestan ASSR]]}}
| date_pre               = 7 August 1921
| year_start             = 1925
| event_start            = Republic proclaimed
| date_start             = 13 May
| event1                 = Sovereignty declared
| date_event1            = 22 August 1990
| event2                 = Independence declared
| date_event2            = 27 October 1991
| event_end              = {{nobr|Independence recognized}}
| date_end               = 26 December
| year_end               = 1991
| calling_code           = {{nobr|7 360/363/370/378/432}}
| currency               = [[Soviet ruble]] (руб) (SUR)
| today                  = [[Turkmenistan]]
| demonym                = 
| area_km2               = 
| area_rank              = 
| GDP_PPP                = $26.554 billion&lt;ref name=&quot;WB.PPP&quot;&gt;{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.PP.KD?end=1991&amp;locations=TM&amp;start=1990 |title=GDP (PPP) index (World Bank estimate) – Turkmenistan |publisher=World Bank}}&lt;/ref&gt;
| GDP_PPP_year           = 1990
| HDI                    = 
| HDI_year               = 
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Turkmenistan''' ([[Wikang Turkomano|Turkomano]]: {{lang|tk|Türkmenistan Sowet Sotsialistik Respublikasy}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Туркменская Советская Социалистическая Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Turkmenskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika''), impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Turkmenistan''' ([[Wikang Turkomano|Turkomano]]: {{lang|tk|Sowet Türkmenistan}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советский Туркменистан}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovetskiy Turkmenistan'') at payak na nakilala noon bilang '''Turkmenistan''' ([[Wikang Turkomano|Turkomano]]: {{lang|tk|Türkmenistan}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Туркменистан}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Turkmenistan'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>8iqjz5r973ieysyw7q0kj780edcclbt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Estonya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121284</id>
    <revision>
      <id>1958038</id>
      <parentid>1939769</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T07:54:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Removed redirect to [[Unyong Sobyetiko]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5153" xml:space="preserve">{{Infobox country
| native_name            = &lt;div style=&quot;line-height:1.0em;&quot;&gt;{{ubl|{{native name|et|Eesti Nõukogude Sotsialistlik Vabariik|italics=off}}|{{native name|ru|Эстонская Советская Социалистическая Республика|italics=off}}}}&lt;/div&gt;
| common_name            = Estonian SSR
| conventional_long_name = Estonian Soviet Socialist Republic
| status                 = [[Occupation of the Baltic states#State continuity of the Baltic states|Internationally unrecognized territory occupied by the Soviet Union]] (1940–1941, 1944–1990/91)
| life_span              = 1940–1941, 1944–1990/91
| image_flag             = Flag of the Estonian Soviet Socialist Republic (1953–1990).svg
| flag_type              = [[Flag of the Estonian Soviet Socialist Republic|Flag]]&lt;br&gt;(1953–1990)
| image_coat             = Emblem of the Estonian SSR.svg
| symbol_type            = [[Emblem of the Estonian Soviet Socialist Republic|Emblem]]&lt;br&gt;(1940–1990)
| national_motto = 
| image_map              = Soviet Union - Estonian SSR.svg
| image_map_caption      = Location of Estonia (red) within the [[Soviet Union]]
| national_anthem        = &quot;[[Anthem of the Estonian Soviet Socialist Republic]]&quot;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:National Anthem of the Estonian SSR.ogg]]&lt;/center&gt;
| religion = [[Secular state]] (''[[de jure]]'')&lt;br /&gt;[[State atheism]] (''[[de facto]]'')
| government_type        = [[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|one-party]] [[Soviet republic (system of government)|Soviet-style]] [[socialist state|socialist republic]] (1940–1989)&lt;br /&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary republic|parliamentary]] [[republic]] (1989–1991) ''See also: [[Government of the Soviet Union]]''
| title_leader           = [[Communist Party of Estonia|Leader of local communist party]]
| leader1                = [[Karl Säre]]
| year_leader1           = 1940–1941
| leader2                = [[Nikolai Karotamm]]
| year_leader2           = 1944–1950
| leader3                = [[Johannes Käbin]]
| year_leader3           = 1950–1978
| leader4                = [[Karl Vaino]]
| year_leader4           = 1978–1988
| leader5                = [[Vaino Väljas]]
| year_leader5           = 1988–1990
| legislature            = [[Supreme Soviet of the Estonian Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]]
| capital                = [[Tallinn]]
| coordinates = {{coord|source:Wikidata|format=dms|display=it}}
| common_languages       = [[Estonian language|Estonian]]&lt;br/&gt;[[Russian language|Russian]]
| era                    = [[World War II]]{{·}}[[Cold War]]
&lt;!-- | event_pre              = [[Molotov–Ribbentrop Pact]] Nazi-Soviet secret agreement to assign Estonia into Soviet &quot;sphere of influence&quot;
| date_pre               = 23 August 1939 --&gt;
| event_pre              = [[Estonia in World War II#Soviet occupation|Soviet invasion and occupation]]
| date_pre               = 16 June 1940
| event_start            = [[Soviet socialist republic|SSR]] declared
| date_start             = 21 July
| year_start             = 1940
| event1                 = Annexed into the [[Soviet Union]]
| date_event1            = 6 August 1940
| event2                 = [[German occupation of Estonia during World War II|German occupation]]
| date_event2            = 1941–1944
| event3                 = [[Soviet occupation of the Baltic states (1944)|Second Soviet occupation]]
| date_event3            = 1944–1991
| event4                 = [[Estonian Sovereignty Declaration]]
| date_event4            = 16 November 1988
| event5                 = [[Singing Revolution]]
| date_event5            = 1988
| event6                 = Soviet occupation declared illegal
| date_event6            = 8 May 1990
| event_end              = [[Estonian Restoration of Independence|Restoration of independent]] Estonia
| date_end               = 20 August
| year_end               = 1991
| event_post             = Independence recognised by the USSR
| date_post              = 6 September 1991
| stat_year1             = 1989
| stat_area1             = 45227
| stat_pop1              = 1,565,662
| currency               = [[Soviet ruble]] (руб)
| currency_code          = SUR
| calling_code           = 7 014
| today                  = [[Estonia]]
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Estonya''' ([[Wikang Estonyo|Estonyo]]: {{lang|et|Eesti Nõukogude Sotsialistlik Vabariik}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Эстонская Советская Социалистическая Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Estonskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika''), impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Estonya''' ([[Wikang Estonyo|Estonyo]]: {{lang|et|Nõukogude Eesti}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Эстония}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovetskaya Estoniya'') at payak na nakilala noon bilang '''Estonya''' ([[Wikang Estonyo|Estonyo]]: {{lang|et|Eesti}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Эстония}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Estoniya'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>815oxal0zyzurvouz0vdvbvam640bsq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958039</id>
      <parentid>1958038</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T07:55:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Estonya]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Estonya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5153" xml:space="preserve">{{Infobox country
| native_name            = &lt;div style=&quot;line-height:1.0em;&quot;&gt;{{ubl|{{native name|et|Eesti Nõukogude Sotsialistlik Vabariik|italics=off}}|{{native name|ru|Эстонская Советская Социалистическая Республика|italics=off}}}}&lt;/div&gt;
| common_name            = Estonian SSR
| conventional_long_name = Estonian Soviet Socialist Republic
| status                 = [[Occupation of the Baltic states#State continuity of the Baltic states|Internationally unrecognized territory occupied by the Soviet Union]] (1940–1941, 1944–1990/91)
| life_span              = 1940–1941, 1944–1990/91
| image_flag             = Flag of the Estonian Soviet Socialist Republic (1953–1990).svg
| flag_type              = [[Flag of the Estonian Soviet Socialist Republic|Flag]]&lt;br&gt;(1953–1990)
| image_coat             = Emblem of the Estonian SSR.svg
| symbol_type            = [[Emblem of the Estonian Soviet Socialist Republic|Emblem]]&lt;br&gt;(1940–1990)
| national_motto = 
| image_map              = Soviet Union - Estonian SSR.svg
| image_map_caption      = Location of Estonia (red) within the [[Soviet Union]]
| national_anthem        = &quot;[[Anthem of the Estonian Soviet Socialist Republic]]&quot;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:National Anthem of the Estonian SSR.ogg]]&lt;/center&gt;
| religion = [[Secular state]] (''[[de jure]]'')&lt;br /&gt;[[State atheism]] (''[[de facto]]'')
| government_type        = [[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|one-party]] [[Soviet republic (system of government)|Soviet-style]] [[socialist state|socialist republic]] (1940–1989)&lt;br /&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Parliamentary republic|parliamentary]] [[republic]] (1989–1991) ''See also: [[Government of the Soviet Union]]''
| title_leader           = [[Communist Party of Estonia|Leader of local communist party]]
| leader1                = [[Karl Säre]]
| year_leader1           = 1940–1941
| leader2                = [[Nikolai Karotamm]]
| year_leader2           = 1944–1950
| leader3                = [[Johannes Käbin]]
| year_leader3           = 1950–1978
| leader4                = [[Karl Vaino]]
| year_leader4           = 1978–1988
| leader5                = [[Vaino Väljas]]
| year_leader5           = 1988–1990
| legislature            = [[Supreme Soviet of the Estonian Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]]
| capital                = [[Tallinn]]
| coordinates = {{coord|source:Wikidata|format=dms|display=it}}
| common_languages       = [[Estonian language|Estonian]]&lt;br/&gt;[[Russian language|Russian]]
| era                    = [[World War II]]{{·}}[[Cold War]]
&lt;!-- | event_pre              = [[Molotov–Ribbentrop Pact]] Nazi-Soviet secret agreement to assign Estonia into Soviet &quot;sphere of influence&quot;
| date_pre               = 23 August 1939 --&gt;
| event_pre              = [[Estonia in World War II#Soviet occupation|Soviet invasion and occupation]]
| date_pre               = 16 June 1940
| event_start            = [[Soviet socialist republic|SSR]] declared
| date_start             = 21 July
| year_start             = 1940
| event1                 = Annexed into the [[Soviet Union]]
| date_event1            = 6 August 1940
| event2                 = [[German occupation of Estonia during World War II|German occupation]]
| date_event2            = 1941–1944
| event3                 = [[Soviet occupation of the Baltic states (1944)|Second Soviet occupation]]
| date_event3            = 1944–1991
| event4                 = [[Estonian Sovereignty Declaration]]
| date_event4            = 16 November 1988
| event5                 = [[Singing Revolution]]
| date_event5            = 1988
| event6                 = Soviet occupation declared illegal
| date_event6            = 8 May 1990
| event_end              = [[Estonian Restoration of Independence|Restoration of independent]] Estonia
| date_end               = 20 August
| year_end               = 1991
| event_post             = Independence recognised by the USSR
| date_post              = 6 September 1991
| stat_year1             = 1989
| stat_area1             = 45227
| stat_pop1              = 1,565,662
| currency               = [[Soviet ruble]] (руб)
| currency_code          = SUR
| calling_code           = 7 014
| today                  = [[Estonia]]
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Estonya''' ([[Wikang Estonyo|Estonyo]]: {{lang|et|Eesti Nõukogude Sotsialistlik Vabariik}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Эстонская Советская Социалистическая Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Estonskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika''), impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Estonya''' ([[Wikang Estonyo|Estonyo]]: {{lang|et|Nõukogude Eesti}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Эстония}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovetskaya Estoniya'') at payak na nakilala noon bilang '''Estonya''' ([[Wikang Estonyo|Estonyo]]: {{lang|et|Eesti}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Эстония}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Estoniya'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>815oxal0zyzurvouz0vdvbvam640bsq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kirgistan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>123978</id>
    <revision>
      <id>1958024</id>
      <parentid>1939724</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:51:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Removed redirect to [[Unyong Sobyetiko]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6409" xml:space="preserve">{{Infobox country
| common_name = Kyrgyz SSR
| conventional_long_name = Kirghiz Soviet Socialist Republic&lt;br /&gt;{{no bold|{{small|(1936–1990)}}&lt;br /&gt;{{native name|ky|Кыргыз Советтик Социалисттик Республикасы}}&lt;br /&gt;{{native name|ru|Киргизская Советская &lt;br/&gt; Социалистическая Республика}}}}{{hr}}Socialist Republic of Kyrgyzstan&lt;br /&gt;{{no bold|{{small|(1990)}}&lt;br /&gt;{{native name|ky|Социалисттик Кыргызстан Республикасы}}&lt;br /&gt;{{native name|ru|Социалистическая Республика Кыргызстан}}}}{{hr}}Republic of Kyrgyzstan&lt;br /&gt;{{no bold|{{small|(1990–1991)}}&lt;br /&gt;{{native name|ky|Кыргызстан Республикасы}}&lt;br /&gt;{{native name|ru|Республика Кыргызстан}}}}&lt;ref name=&quot;Kirghizianame&quot;&gt;[https://books.google.com/books?id=f5wcH0abSQcC&amp;pg=PA183&amp;lpg=PA183&amp;dq=kirghizia+renamed+kyrgyzstan+soviet+1990&amp;source=bl&amp;ots=fvhCvnlNuv&amp;sig=V8vbouCI2L3X8IkS8u8faJKbctA&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwixhtn8tcTQAhVHKGMKHd05ABAQ6AEINjAE#v=onepage&amp;q=kirghizia%20renamed%20kyrgyzstan%20soviet%201990&amp;f=false ''A Political Chronology of Central, South and East Asia'']. From 15 October 1990 to 15 December 1990, it was named the Socialist Republic of Kirghizia.&lt;/ref&gt;
| event_pre = [[Kirghiz Autonomous Socialist Soviet Republic (1926–36)|Kirghiz ASSR]] formed
| date_pre = 11 February 1926
| year_start = 1936
| event_start = Elevation to a Union Republic 
| date_start = 5 December
| event1 = [[Osh riots (1990)|Osh riots]]
| date_event1 = June 1990
| event2 = Sovereignty declared
| date_event2 = 30 December 1990
| event3 = Independence declared
| date_event3 = 31 August 1991
| date_end = 26 December
| event_end = Independence recognized
| year_end = 1991
| p1 = Kirghiz Autonomous Socialist Soviet Republic (1926–36){{!}}Kirghiz ASSR
| flag_p1 = Flag of Russia (1918–1920).svg
| s1 = Kyrgyzstan
| flag_s1 = Flag of the Kyrgyz Soviet Socialist Republic.svg
| status = [[Republics of the Soviet Union|Soviet Socialist Republic]]
| image_flag = Flag of the Kyrgyz Soviet Socialist Republic.svg
|flag_type = [[Flag of the Kyrgyz Soviet Socialist Republic|Flag]] (1952–1991)
| image_coat = Emblem of the Kirghiz SSR.svg
| symbol_type = [[Emblem of the Kirghiz Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br /&gt;(1956–1991)
|national_motto = Бардык өлкөлөрдүн пролетарлары, бириккиле! ([[Kyrgyz language|Kyrgyz]])&lt;br /&gt;[[Workers of the world, unite!|Bardyq ölkölördün proletarlary, birikkile!]] ([[transliteration]])&lt;br /&gt;&quot;Workers of all nations, unite!&quot;
|religion = [[State atheism]]
| image_map = Kirghiz SSR in the Soviet Union.svg
| image_map_caption = Location of Kirghizia (red) within the [[Soviet Union]]
| national_anthem = [[Anthem of the Kirghiz Soviet Socialist Republic|Кыргыз Советтик Социалисттик Республикасы Мамлекеттик Гимни]]&lt;br /&gt;''Qırğız Sovettik Sotsialisttik Respublikasy Mamlekettik Gimni''&lt;br /&gt;&quot;Anthem of the Kirghiz Soviet Socialist Republic&quot;&lt;br/&gt;(1946–1991)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:Anthem of the Kirghiz Soviet Socialist Republic.ogg]]&lt;/center&gt;
|government_type = [[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|single-party]] [[Soviet republic (system of government)|soviet republic]] (1936–1990)&lt;br /&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[presidential system|presidential republic]] (1990–1991)
| legislature = [[Supreme Soviet of the Kirghiz Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]]
| capital = [[Bishkek|Frunze]]
| demonym = [[Kyrgyz people|Kirghiz]]&lt;br /&gt;[[Soviet people|Soviet]]
| common_languages = '''Official languages:'''&lt;br /&gt;[[Kyrgyz language|Kirghiz]]{{·}}[[Russian language|Russian]]&lt;br /&gt;'''Minority languages:'''&lt;br /&gt;[[Uzbek language|Uzbek]]
|title_leader = [[Leadership of Communist Kyrgyzstan|First Secretary]]
|leader1 = Moris Belotsky
|year_leader1 = 1936&amp;ndash;1937 (first)
|leader2 = [[Absamat Masaliyev]]
|year_leader2 = 1985&amp;ndash;1990 (last)&lt;ref&gt;On 27 October 1990, article 6 on the monopoly of the Communist Party of Kirghizia on power was excluded from the Constitution of the Kirghiz SSR&lt;/ref&gt;
|title_representative=[[President of Kyrgyzstan|Head of state]]
|representative1=[[Abdukadyr Urazbekov]]
|representative2=[[Askar Akayev]]
|year_representative1=1936&amp;ndash;1937 (first)
|year_representative2=1990&amp;ndash;1991 (last)
|title_deputy = [[Prime Minister of Kyrgyzstan|Head of government]]
|deputy1 = Bayaly Isakeyev
|year_deputy1 = 1936&amp;ndash;1937 (first)
|deputy2 = [[Andrei Iordan]]
|year_deputy2 = 1991 (last)
| calling_code = 7 319/331/332/334/335
|currency = [[Soviet ruble]] (руб) (SUR)
| today = [[Kyrgyzstan]]
|HDI=0.640
|HDI_year=1990
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kirgistan''' ([[Wikang Kirgis|Kirgis]]: {{lang|ky|Кыргыз Советтик Социалисттик Республикасы}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Kyrgyz Sovettik Sotsialisttik Respublikasy''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Киргизская Советская Социалистическая Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Kirgizskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika''), muling ipinangalan noong 1990 bilang '''Republikang Sosyalista ng Kirgistan''' ([[Wikang Kirgis|Kirgis]]: {{lang|ky|Социалисттик Кыргызстан Республикасы}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Социалистическая Республика Кыргызстан}}), kilala mula 1990 hanggang 1991 bilang '''Republika ng Kirgistan''' ([[Wikang Kirgis|Kirgis]]: {{lang|ky|Кыргызстан Республикасы}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Республика Кыргызстан}}), impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Kirgistan''' ([[Wikang Kirgis|Kirgis]]: {{lang|ky|Советтик Кыргызстан}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovettik Kırgızstan''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советский Кыргызстан}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovetskiy Kyrgyzstan'') at payak na nakilala noon bilang '''Kirgistan''' ([[Wikang Kirgis|Kirgis]]: {{lang|ky|Кыргызстан}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Kırgızstan''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Кыргызстан}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Kyrgyzstan'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>febav15fvmyocsgjp9ecc2ajhpj180x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958025</id>
      <parentid>1958024</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:52:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Nagsasariling Sosyalistikong Republikang Soviet ng Kirghiz]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kirgistan]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6409" xml:space="preserve">{{Infobox country
| common_name = Kyrgyz SSR
| conventional_long_name = Kirghiz Soviet Socialist Republic&lt;br /&gt;{{no bold|{{small|(1936–1990)}}&lt;br /&gt;{{native name|ky|Кыргыз Советтик Социалисттик Республикасы}}&lt;br /&gt;{{native name|ru|Киргизская Советская &lt;br/&gt; Социалистическая Республика}}}}{{hr}}Socialist Republic of Kyrgyzstan&lt;br /&gt;{{no bold|{{small|(1990)}}&lt;br /&gt;{{native name|ky|Социалисттик Кыргызстан Республикасы}}&lt;br /&gt;{{native name|ru|Социалистическая Республика Кыргызстан}}}}{{hr}}Republic of Kyrgyzstan&lt;br /&gt;{{no bold|{{small|(1990–1991)}}&lt;br /&gt;{{native name|ky|Кыргызстан Республикасы}}&lt;br /&gt;{{native name|ru|Республика Кыргызстан}}}}&lt;ref name=&quot;Kirghizianame&quot;&gt;[https://books.google.com/books?id=f5wcH0abSQcC&amp;pg=PA183&amp;lpg=PA183&amp;dq=kirghizia+renamed+kyrgyzstan+soviet+1990&amp;source=bl&amp;ots=fvhCvnlNuv&amp;sig=V8vbouCI2L3X8IkS8u8faJKbctA&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwixhtn8tcTQAhVHKGMKHd05ABAQ6AEINjAE#v=onepage&amp;q=kirghizia%20renamed%20kyrgyzstan%20soviet%201990&amp;f=false ''A Political Chronology of Central, South and East Asia'']. From 15 October 1990 to 15 December 1990, it was named the Socialist Republic of Kirghizia.&lt;/ref&gt;
| event_pre = [[Kirghiz Autonomous Socialist Soviet Republic (1926–36)|Kirghiz ASSR]] formed
| date_pre = 11 February 1926
| year_start = 1936
| event_start = Elevation to a Union Republic 
| date_start = 5 December
| event1 = [[Osh riots (1990)|Osh riots]]
| date_event1 = June 1990
| event2 = Sovereignty declared
| date_event2 = 30 December 1990
| event3 = Independence declared
| date_event3 = 31 August 1991
| date_end = 26 December
| event_end = Independence recognized
| year_end = 1991
| p1 = Kirghiz Autonomous Socialist Soviet Republic (1926–36){{!}}Kirghiz ASSR
| flag_p1 = Flag of Russia (1918–1920).svg
| s1 = Kyrgyzstan
| flag_s1 = Flag of the Kyrgyz Soviet Socialist Republic.svg
| status = [[Republics of the Soviet Union|Soviet Socialist Republic]]
| image_flag = Flag of the Kyrgyz Soviet Socialist Republic.svg
|flag_type = [[Flag of the Kyrgyz Soviet Socialist Republic|Flag]] (1952–1991)
| image_coat = Emblem of the Kirghiz SSR.svg
| symbol_type = [[Emblem of the Kirghiz Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br /&gt;(1956–1991)
|national_motto = Бардык өлкөлөрдүн пролетарлары, бириккиле! ([[Kyrgyz language|Kyrgyz]])&lt;br /&gt;[[Workers of the world, unite!|Bardyq ölkölördün proletarlary, birikkile!]] ([[transliteration]])&lt;br /&gt;&quot;Workers of all nations, unite!&quot;
|religion = [[State atheism]]
| image_map = Kirghiz SSR in the Soviet Union.svg
| image_map_caption = Location of Kirghizia (red) within the [[Soviet Union]]
| national_anthem = [[Anthem of the Kirghiz Soviet Socialist Republic|Кыргыз Советтик Социалисттик Республикасы Мамлекеттик Гимни]]&lt;br /&gt;''Qırğız Sovettik Sotsialisttik Respublikasy Mamlekettik Gimni''&lt;br /&gt;&quot;Anthem of the Kirghiz Soviet Socialist Republic&quot;&lt;br/&gt;(1946–1991)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:Anthem of the Kirghiz Soviet Socialist Republic.ogg]]&lt;/center&gt;
|government_type = [[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|single-party]] [[Soviet republic (system of government)|soviet republic]] (1936–1990)&lt;br /&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[presidential system|presidential republic]] (1990–1991)
| legislature = [[Supreme Soviet of the Kirghiz Soviet Socialist Republic|Supreme Soviet]]
| capital = [[Bishkek|Frunze]]
| demonym = [[Kyrgyz people|Kirghiz]]&lt;br /&gt;[[Soviet people|Soviet]]
| common_languages = '''Official languages:'''&lt;br /&gt;[[Kyrgyz language|Kirghiz]]{{·}}[[Russian language|Russian]]&lt;br /&gt;'''Minority languages:'''&lt;br /&gt;[[Uzbek language|Uzbek]]
|title_leader = [[Leadership of Communist Kyrgyzstan|First Secretary]]
|leader1 = Moris Belotsky
|year_leader1 = 1936&amp;ndash;1937 (first)
|leader2 = [[Absamat Masaliyev]]
|year_leader2 = 1985&amp;ndash;1990 (last)&lt;ref&gt;On 27 October 1990, article 6 on the monopoly of the Communist Party of Kirghizia on power was excluded from the Constitution of the Kirghiz SSR&lt;/ref&gt;
|title_representative=[[President of Kyrgyzstan|Head of state]]
|representative1=[[Abdukadyr Urazbekov]]
|representative2=[[Askar Akayev]]
|year_representative1=1936&amp;ndash;1937 (first)
|year_representative2=1990&amp;ndash;1991 (last)
|title_deputy = [[Prime Minister of Kyrgyzstan|Head of government]]
|deputy1 = Bayaly Isakeyev
|year_deputy1 = 1936&amp;ndash;1937 (first)
|deputy2 = [[Andrei Iordan]]
|year_deputy2 = 1991 (last)
| calling_code = 7 319/331/332/334/335
|currency = [[Soviet ruble]] (руб) (SUR)
| today = [[Kyrgyzstan]]
|HDI=0.640
|HDI_year=1990
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kirgistan''' ([[Wikang Kirgis|Kirgis]]: {{lang|ky|Кыргыз Советтик Социалисттик Республикасы}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Kyrgyz Sovettik Sotsialisttik Respublikasy''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Киргизская Советская Социалистическая Республика}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Kirgizskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika''), muling ipinangalan noong 1990 bilang '''Republikang Sosyalista ng Kirgistan''' ([[Wikang Kirgis|Kirgis]]: {{lang|ky|Социалисттик Кыргызстан Республикасы}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Социалистическая Республика Кыргызстан}}), kilala mula 1990 hanggang 1991 bilang '''Republika ng Kirgistan''' ([[Wikang Kirgis|Kirgis]]: {{lang|ky|Кыргызстан Республикасы}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Республика Кыргызстан}}), impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Kirgistan''' ([[Wikang Kirgis|Kirgis]]: {{lang|ky|Советтик Кыргызстан}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovettik Kırgızstan''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советский Кыргызстан}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovetskiy Kyrgyzstan'') at payak na nakilala noon bilang '''Kirgistan''' ([[Wikang Kirgis|Kirgis]]: {{lang|ky|Кыргызстан}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Kırgızstan''; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Кыргызстан}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Kyrgyzstan'') ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>febav15fvmyocsgjp9ecc2ajhpj180x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bahá'u'lláh</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125421</id>
    <revision>
      <id>1957927</id>
      <parentid>1952288</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:53:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>AprilDass</username>
        <id>123709</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6545" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name        = Bahá'u'lláh
| image       = Shrine-of-Bahaullah.jpg
| alt         = Dambana ng Bahá'u'lláh
| caption     = Litrato ni Bahá'u'lláh
| birth_name  = Mírzá Ḥusayn-`Alí Núrí
| birth_date  = {{Birth-date|12 Nobyembre 1817}}
| birth_place = [[Tehran]], [[Qajar dynasty|Persia]] (present-day Iran)
| death_date  = {{Death-date and age|29 Mayo 1892|12 Nobyembre 1817}}
| death_place = [[Acre, Israel|`Akka]], [[Beirut Vilayet]], [[Ottoman Empire]] (present day [[Israel]])
| nationality = 
| other_names = 
| known_for   = Tagapagtatag ng [[Pananampalatayang Bahá'í]]
| occupation  =
| successor   =`Abdu'l-Bahá
}}

Si '''Bahá'u'lláh''' (''ba-haa-ol-laa'', {{lang-ar|بهاء الله}}  &quot;Kaluwalhatian ng Diyos&quot;) (12 Nobyembre 1817&amp;nbsp;– 29 Mayo 1892), ipinanganak '''Mírzá {{Unicode|Ḥ}}usayn-`Alí Núrí''' ({{lang-fa|میرزا حسینعلی نوری}}) ang tagapagtatag ng [[Pananampalatayang Bahá'í]]. Sinasabi niya bilang tagapagtupad ng mga propesiya ng [[Bábism]], isang 19 siglong sangnay ng [[Shia Islam|Shí‘ism]]. Sinasabi niya rin na siya ang [[Pagpapahayag ng Diyos|sugo ng Diyos]] at tumupad ng mga [[eskatolohiya|eskatolohikal]] na nais ng [[Islam]], [[Kristiyanismo]], at iba pang [[relihiyon]].&lt;ref name=&quot;buck_eschatologic&quot;&gt;{{Harvnb|Buck|2004|pp=143–178}}&lt;/ref&gt; Itinuro ni Bahá'u'lláh na ang sangkatauhan ay isang lahi at ang panahon ay dumating na para sa pagkakaisa nito sa lipunang pang-daigdig. Ang kanyang pag-aangkin ng pahayag ng [[Diyos]] ay nagresulta sa kanyang pag-uusig at pagkakabilanggo ng mga autoridad na Persa ''(Persian)'' at [[Ottoman]] at kanyang kalaunang 24 taong pagkakabilanggo sa siyudad na bilangguan ng `Akka, Palestina (kasalukuyang [[Israel]]) kung saan siya namatay. Sumulat siya ng maraming mga kasulatang relihiyoso na ang pinakakilala ang [[Kitáb-i-Aqdas]] at [[Kitáb-i-Íqán]]. May dalawang mga alam na litrato ni Bahá'u'lláh. Sa labas ng pilgrimahe, ninanais ng mga Bahá'í na huwag tingnan ang kanyang litrato sa publiko o kahit itanghal ito sa kanilang mga pribadong bahay.

==Mga propesiya==
Si Bahá'u'lláh ay nag-angkin na habang siya ay nakabilanggo sa [[Siyah-Chal]] sa Iran, siya ay sumailalim sa sunod sunod na mga karanasang mistikal kabilang ang pagkakaroon ng isang pangitain ng ''[[donselya ng langit (Bahá'í)|donselya ng langit]]''  na nagsabi sa kanya ng misyong pang-diyos at pangako ng tulong pang-diyos.&lt;ref name=&quot;PSmith2&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last= Smith |first= Peter |encyclopedia= A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith |title= Bahá'u'lláh – Life |year= 2000 |publisher=Oneworld Publications |location= Oxford |pages= 73 |isbn= 1-85168-184-1}}&lt;/ref&gt; Sa paniniwalang Bahá'í, ang donselya ng langit ay isang representasyon ng diyos.&lt;ref name=&quot;PSmith5&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last= Smith |first= Peter |encyclopedia= A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith |title= Maid of Heaven |year= 2000 |publisher=Oneworld Publications |location= Oxford |pages= 230 |isbn= 1-85168-184-1}}&lt;/ref&gt; Sa buong mga kasulatang Bahá'í, ang mga pangyayari sa hinaharap ay sinasabing hinulaan Bahá'u'lláh. Ang pinakaspesipikong mga propesiya o hula ay nauugnay sa pag-akyat at pagbagsak sa kapangyarihan ng mga pinuno at organisasyon. Kabilang sa mga inaangking hula ni Bahá'u'lláh na natupad ang mga sumusunod: 
*Ang kanyang hula noong 1868–69&amp;nbsp;ng pagbasak sa kapangyarihan ni [[Sultan Abdülaziz]] na pinatalsik noong 1876.
*Noong 1869, si Bahá'u'lláh ay sumulat kay [[Napoleon III]] na bumubuo sa ''[[Summons of the Lord of Hosts#Súriy-i-Haykal (Tablet of the Temple)|Súriy-i-Haykal]]''. Sa tableta, isinulat ni Bahá'u'lláh na kung hindi susunod si Napoleon III kay Bahá'u'lláh, kanyang maiwawala ang kanyang kaharian at ang isang kaguluhan ay mangyayari sa Pransiya.&lt;ref name=&quot;Smith-napoleon&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last= Smith |first= Peter |encyclopedia= A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith |title= Napoleon III|year= 2000 |publisher=Oneworld Publications |location= Oxford |isbn= 1-85168-184-1 |pages= 278}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Bahá'u'lláh, ''[http://reference.bahai.org/en/t/b/SLH/slh-6.html#gr138 Súriy-i-Haykal]'', 1869&lt;/ref&gt; Sa loob ng isang taon sa labanan laban sa [[Prusya]] noong Hulyo 1870, si Napoleon ay nabihag sa Laban ng Sedan noong 2 Setyembre 1870 at pinatalsik sa posisyon ng mga pwersa ng Ikatlong Republika sa Paris pagkatapos ng dalawang araw. Si Napoleon ay ipinatapon sa Inglatera kung saan siya namatay. 
*Hinulaan rin ni Bahá'u'lláh sa [[Kitáb-i-Aqdas]] na nakumpleto noong 1873 ang pagbagsak ng [[Kalipata]] na pinuno ng [[Sunni Islam]] ng [[Imperyong Ottoman]]. Noong 3 Marso 1924, konstitusyonal na binuwag ng unang Pangulo ng Republikang Turkish na si Kemal Atatürk ang institusyon ng Kalipata. Ang mga kapangyarihan nito ay inilipat sa Dakilang Pambansang Asemblea ng Turkey ng bagong nabuong estadong-bansang Turkish at simula nito, ang pamagat na Kalipat ay naging hindi aktibo.  
*Ang pagbagsak ng [[Komunismo]]
*Ang pagsiklab ng mga Digmaang Pandaigdig na kinabibilangan ng pagbagsak ng mga kaharian ng Europa noong 1917, ang pagsiklab ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] na kinasasangkutan ng mga [[Balkan]]&lt;ref name=&quot;Smith-war&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last= Smith |first= Peter |encyclopedia= A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith |title= war |year= 2000 |publisher=Oneworld Publications |location= Oxford |isbn= 1-85168-184-1 |pages= 354}}&lt;/ref&gt; at mga pagdurusa ng [[Alemanya]] sa dalawang mga digmaan.:&lt;ref name=&quot;Smith-wilhelm-I&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last= Smith |first= Peter |encyclopedia= A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith |title= Wilhelm I |year= 2000 |publisher=Oneworld Publications |location= Oxford |isbn= 1-85168-184-1 |pages= 356}}&lt;/ref&gt;
*Ang pagkakatuklas ng enerhiyang nukleyar at paggamit ng mga sandatang nukleyar: &quot;''&quot;Ang kakaiba at kahanga-hangang mga bagay ay umiiral sa mundong ito ngunit nakatago mula sa mga isipan at pagkaunawa ng mga tao. Ang mga bagay na ito ay may kakayahang magpabago ng buong atmospero at ang kanilang kontaminasyon ay mapapatunayang nakamamatay&quot;''.(Bahá'u'lláh, Kalímát-i-Firdawsíyyih (Words of Paradise), c.1879–91) Ang pagkakatuklas ng radiasyong atomiko at nukleyar fission ay umunlad noong 1895 hanggang 1945.&lt;ref&gt;http://www.world-nuclear.org/info/inf54.html&lt;/ref&gt;

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

[[Kategorya:Bahá’í]]
[[Kategorya:Bahá'u'lláh]]
[[Kategorya:Mga tagapagtatag ng relihiyon]]
[[Kategorya:Mga nag-angkin sa sariling mesiyas]]
[[Kategorya:Mga propeta]]</text>
      <sha1>hhymqvawsa1ax0iaxbfkenabdv32wrl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957936</id>
      <parentid>1957927</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:03:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>AprilDass</username>
        <id>123709</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6527" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name        = Bahá'u'lláh
| image       = Shrine-of-Bahaullah.jpg
| alt         = Dambana ng Bahá'u'lláh
| caption     = Litrato ni Bahá'u'lláh
| birth_name  = Mírzá Ḥusayn-`Alí Núrí
| birth_date  = 12 Nobyembre 1817
| birth_place = [[Tehran]], [[Qajar dynasty|Persia]] (present-day Iran)
| death_date  = {{Death-date and age|1892|5|29|1817|11|12|df=yes}}
| death_place = [[Acre, Israel|`Akka]], [[Beirut Vilayet]], [[Ottoman Empire]] (present day [[Israel]])
| nationality = 
| other_names = 
| known_for   = Tagapagtatag ng [[Pananampalatayang Bahá'í]]
| occupation  =
| successor   =`Abdu'l-Bahá
}}

Si '''Bahá'u'lláh''' (''ba-haa-ol-laa'', {{lang-ar|بهاء الله}}  &quot;Kaluwalhatian ng Diyos&quot;) (12 Nobyembre 1817&amp;nbsp;– 29 Mayo 1892), ipinanganak '''Mírzá {{Unicode|Ḥ}}usayn-`Alí Núrí''' ({{lang-fa|میرزا حسینعلی نوری}}) ang tagapagtatag ng [[Pananampalatayang Bahá'í]]. Sinasabi niya bilang tagapagtupad ng mga propesiya ng [[Bábism]], isang 19 siglong sangnay ng [[Shia Islam|Shí‘ism]]. Sinasabi niya rin na siya ang [[Pagpapahayag ng Diyos|sugo ng Diyos]] at tumupad ng mga [[eskatolohiya|eskatolohikal]] na nais ng [[Islam]], [[Kristiyanismo]], at iba pang [[relihiyon]].&lt;ref name=&quot;buck_eschatologic&quot;&gt;{{Harvnb|Buck|2004|pp=143–178}}&lt;/ref&gt; Itinuro ni Bahá'u'lláh na ang sangkatauhan ay isang lahi at ang panahon ay dumating na para sa pagkakaisa nito sa lipunang pang-daigdig. Ang kanyang pag-aangkin ng pahayag ng [[Diyos]] ay nagresulta sa kanyang pag-uusig at pagkakabilanggo ng mga autoridad na Persa ''(Persian)'' at [[Ottoman]] at kanyang kalaunang 24 taong pagkakabilanggo sa siyudad na bilangguan ng `Akka, Palestina (kasalukuyang [[Israel]]) kung saan siya namatay. Sumulat siya ng maraming mga kasulatang relihiyoso na ang pinakakilala ang [[Kitáb-i-Aqdas]] at [[Kitáb-i-Íqán]]. May dalawang mga alam na litrato ni Bahá'u'lláh. Sa labas ng pilgrimahe, ninanais ng mga Bahá'í na huwag tingnan ang kanyang litrato sa publiko o kahit itanghal ito sa kanilang mga pribadong bahay.

==Mga propesiya==
Si Bahá'u'lláh ay nag-angkin na habang siya ay nakabilanggo sa [[Siyah-Chal]] sa Iran, siya ay sumailalim sa sunod sunod na mga karanasang mistikal kabilang ang pagkakaroon ng isang pangitain ng ''[[donselya ng langit (Bahá'í)|donselya ng langit]]''  na nagsabi sa kanya ng misyong pang-diyos at pangako ng tulong pang-diyos.&lt;ref name=&quot;PSmith2&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last= Smith |first= Peter |encyclopedia= A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith |title= Bahá'u'lláh – Life |year= 2000 |publisher=Oneworld Publications |location= Oxford |pages= 73 |isbn= 1-85168-184-1}}&lt;/ref&gt; Sa paniniwalang Bahá'í, ang donselya ng langit ay isang representasyon ng diyos.&lt;ref name=&quot;PSmith5&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last= Smith |first= Peter |encyclopedia= A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith |title= Maid of Heaven |year= 2000 |publisher=Oneworld Publications |location= Oxford |pages= 230 |isbn= 1-85168-184-1}}&lt;/ref&gt; Sa buong mga kasulatang Bahá'í, ang mga pangyayari sa hinaharap ay sinasabing hinulaan Bahá'u'lláh. Ang pinakaspesipikong mga propesiya o hula ay nauugnay sa pag-akyat at pagbagsak sa kapangyarihan ng mga pinuno at organisasyon. Kabilang sa mga inaangking hula ni Bahá'u'lláh na natupad ang mga sumusunod: 
*Ang kanyang hula noong 1868–69&amp;nbsp;ng pagbasak sa kapangyarihan ni [[Sultan Abdülaziz]] na pinatalsik noong 1876.
*Noong 1869, si Bahá'u'lláh ay sumulat kay [[Napoleon III]] na bumubuo sa ''[[Summons of the Lord of Hosts#Súriy-i-Haykal (Tablet of the Temple)|Súriy-i-Haykal]]''. Sa tableta, isinulat ni Bahá'u'lláh na kung hindi susunod si Napoleon III kay Bahá'u'lláh, kanyang maiwawala ang kanyang kaharian at ang isang kaguluhan ay mangyayari sa Pransiya.&lt;ref name=&quot;Smith-napoleon&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last= Smith |first= Peter |encyclopedia= A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith |title= Napoleon III|year= 2000 |publisher=Oneworld Publications |location= Oxford |isbn= 1-85168-184-1 |pages= 278}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Bahá'u'lláh, ''[http://reference.bahai.org/en/t/b/SLH/slh-6.html#gr138 Súriy-i-Haykal]'', 1869&lt;/ref&gt; Sa loob ng isang taon sa labanan laban sa [[Prusya]] noong Hulyo 1870, si Napoleon ay nabihag sa Laban ng Sedan noong 2 Setyembre 1870 at pinatalsik sa posisyon ng mga pwersa ng Ikatlong Republika sa Paris pagkatapos ng dalawang araw. Si Napoleon ay ipinatapon sa Inglatera kung saan siya namatay. 
*Hinulaan rin ni Bahá'u'lláh sa [[Kitáb-i-Aqdas]] na nakumpleto noong 1873 ang pagbagsak ng [[Kalipata]] na pinuno ng [[Sunni Islam]] ng [[Imperyong Ottoman]]. Noong 3 Marso 1924, konstitusyonal na binuwag ng unang Pangulo ng Republikang Turkish na si Kemal Atatürk ang institusyon ng Kalipata. Ang mga kapangyarihan nito ay inilipat sa Dakilang Pambansang Asemblea ng Turkey ng bagong nabuong estadong-bansang Turkish at simula nito, ang pamagat na Kalipat ay naging hindi aktibo.  
*Ang pagbagsak ng [[Komunismo]]
*Ang pagsiklab ng mga Digmaang Pandaigdig na kinabibilangan ng pagbagsak ng mga kaharian ng Europa noong 1917, ang pagsiklab ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] na kinasasangkutan ng mga [[Balkan]]&lt;ref name=&quot;Smith-war&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last= Smith |first= Peter |encyclopedia= A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith |title= war |year= 2000 |publisher=Oneworld Publications |location= Oxford |isbn= 1-85168-184-1 |pages= 354}}&lt;/ref&gt; at mga pagdurusa ng [[Alemanya]] sa dalawang mga digmaan.:&lt;ref name=&quot;Smith-wilhelm-I&quot;&gt;{{cite encyclopedia |last= Smith |first= Peter |encyclopedia= A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith |title= Wilhelm I |year= 2000 |publisher=Oneworld Publications |location= Oxford |isbn= 1-85168-184-1 |pages= 356}}&lt;/ref&gt;
*Ang pagkakatuklas ng enerhiyang nukleyar at paggamit ng mga sandatang nukleyar: &quot;''&quot;Ang kakaiba at kahanga-hangang mga bagay ay umiiral sa mundong ito ngunit nakatago mula sa mga isipan at pagkaunawa ng mga tao. Ang mga bagay na ito ay may kakayahang magpabago ng buong atmospero at ang kanilang kontaminasyon ay mapapatunayang nakamamatay&quot;''.(Bahá'u'lláh, Kalímát-i-Firdawsíyyih (Words of Paradise), c.1879–91) Ang pagkakatuklas ng radiasyong atomiko at nukleyar fission ay umunlad noong 1895 hanggang 1945.&lt;ref&gt;http://www.world-nuclear.org/info/inf54.html&lt;/ref&gt;

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

[[Kategorya:Bahá’í]]
[[Kategorya:Bahá'u'lláh]]
[[Kategorya:Mga tagapagtatag ng relihiyon]]
[[Kategorya:Mga nag-angkin sa sariling mesiyas]]
[[Kategorya:Mga propeta]]</text>
      <sha1>jkupib5spzafl6rlbo0loffpjy9j0wo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kaharian ng Macedonia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>145004</id>
    <revision>
      <id>1957928</id>
      <parentid>1954663</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:56:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5021" xml:space="preserve">:''Huwag ikalito sa [[Republika ng Hilagang Masedonya]].''

{{Infobox former country
|native_name            = {{lang|grc|Μακεδονία}}
|conventional_long_name = Macedonia
|common_name            = Macedon
|era                    = [[Klasikong Antigidad]]
|government_type        = [[Monarkiya]]
|year_start             = 808 BCE
|year_end               = 168 BCE
|life_span              = {{plainlist|
*808–168 BC
*150–148 BC}}
|event_start            = [[Founding myth|Founded]] by [[Caranus (king)|Caranus]]
|date_start             =
|event_end              = [[Labanan ng Pydna]]
|date_end               =
|event1                 = [[Basalyo]] ng [[Imperyong Akemenida]] &lt;ref name=&quot;sprawski 135–138 olbrycht 342–345&quot;&gt;{{harvnb|Sprawski|2010|pp=135–138}}; {{harvnb|Olbrycht|2010|pp=342–345}}.&lt;/ref&gt;
|date_event1            = 512/511–493 BCE
|event2                 = [[Achaemenid Macedonia|Isinama sa Imperyong Persiyano]]&lt;ref name=&quot;sprawski 135–138 olbrycht 342–345&quot;/&gt;
|date_event2            = 492–479 BCE
|event3                 = [[Pag-akyat sa kapangyarihan ng Macedon]]
|date_event3            = 359–336 BCE
|event4                 = [[League of Corinth|Pagtatag ng Ligang Heleniko]]
|date_event4            = 338–337 BCE
|event5                 = [[Pananakop sa Persiya ni Dakilang Alejandro]]
|date_event5            = 335–323 BCE
|event6                 = [[Paghati ng Babilonya]]
|date_event6            = 323 BCE
|event7                 = [[Digmaaan ng Diadochi]]
|date_event7            = 322–275 BCE
|event_pre              =
|date_pre               =
|event_post             =
|date_post              =
|p1                     = Mga Panahong Madilim na Griyego
|p2                     =
Achaemenid Macedonia
|p3                     =
League of Corinth
|p4                     =
Achaemenid Empire
|p5                     =
Pauravas
|s1                     =Imperyong Lysimachiano
|s2                     = Imperyong Seleucid 
|s3                     = Kahariang Ptolemaiko
|s4                     = Kahrian ng Pergamon
|s5                     = Macedonia (probinsiyang Romano){{!}}Macedonia province
|image_coat             = Vergina Sun WIPO.svg
|coa_size               = 100px
|symbol_type            = Araw na Vergina 
|symbol_type_article    = Araw na  Vergina
|image_map              = Map Macedonia 336 BC-en.svg
|image_map_caption      = Kaharian ng Macedonia noong 336 BCE (kahel)
|capital                = {{plainlist|
*[[Aegae (Macedonia)|Aigai]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Hatzopoulos|1996|pp=105–106}}; {{harvnb|Roisman|2010|p=156}}.&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;(808–399 BC)
*[[Pella]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Engels|2010|p=92}}; {{harvnb|Roisman|2010|p=156}}.&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;(399–168 BC)}}
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|common_languages       = [[Ancient Macedonian language|Ancient Macedonian]], [[Attic Greek|Attic]], [[Koine Greek]]
|religion               = [[Ancient Greek religion|Greek polytheism]], [[Hellenistic religion]]
|currency               = [[Tetradrachm]]
|leader1                = [[Caranus of Macedon|Caranus]] (una)
|leader2                = [[Perseus of Macedon|Perseus]] (huli)
|year_leader1           = 808–778 BCE
|year_leader2           = 179–168 BCE
|title_leader           = [[List of kings of Macedon|Hari]
|legislature            = [[Synedrion]]
|
|stat_year1             = 323 BC&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D. | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of World-Systems Research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|access-date=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|jstor=1170959}}&lt;/ref&gt;
|stat_area1             = 5200000
|stat_pop1              =
|footnotes              =
}}
Ang '''sinaunang kaharian ng Masedonya''', kilala rin bilang '''Masedon''' o '''Masedonya''' lamang, o '''Imperyo ng Masedonya''' (mula sa [[wikang Griyego]]ng '''{{Polytonic|Μακεδονία}}''' = ''Makedonίa'') ay isang sinaunang kaharian sa hilaga ng [[sinaunang Gresya]].  Malapit dito ang kaharian ng [[Epirus (rehiyon)|Epirus]] (nasa kanluran nito) at [[Trasya]] (na nasa silangan nito).  Matagal nang panahon ang nakakalipas, ito ang pinakamakapangyarihang kaharian sa [[Malapit sa Silangan]] at pangkasalukuyang [[Pakistan]] pagkaraang masakop ni [[Alejandro ang Dakila]] ang halos kalahatan ng mundong nakikilala sa Europa.  Ito ang tinatawag na [[panahong Helenistiko]] ([[kabihasnang Helenistiko]]) sa [[kasaysayan ng Gresya]].  Sa paglaon, nasakop ito ng [[Imperyong Romano]].

{{usbong|Kasaysayan|Europa}}

[[Kaurian:Kasaysayan ng Europa]]
[[Kaurian:Imperyong Romano]]
[[Kategorya:Sinaunang kasaysayan ng Azerbaijan]]</text>
      <sha1>ab7anwnlvpq77q7wpxgmgsmd68a4qjs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957930</id>
      <parentid>1957928</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:57:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5025" xml:space="preserve">:''Huwag ikalito sa [[Republika ng Hilagang Masedonya]].''

{{Infobox former country
|native_name            = {{lang|grc|Μακεδονία}}
|conventional_long_name = Macedonia
|common_name            = Macedon
|era                    = [[Klasikong Antigidad]]
|government_type        = [[Monarkiya]]
|year_start             = 808 BCE
|year_end               = 168 BCE
|life_span              = {{plainlist|
*808–168 BCE
*150–148 BCE}}
|event_start            = [[Founding myth|Founded]] by [[Caranus (king)|Caranus]]
|date_start             =
|event_end              = [[Labanan ng Pydna]]
|date_end               =
|event1                 = [[Basalyo]] ng [[Imperyong Akemenida]] &lt;ref name=&quot;sprawski 135–138 olbrycht 342–345&quot;&gt;{{harvnb|Sprawski|2010|pp=135–138}}; {{harvnb|Olbrycht|2010|pp=342–345}}.&lt;/ref&gt;
|date_event1            = 512/511–493 BCE
|event2                 = [[Achaemenid Macedonia|Isinama sa Imperyong Persiyano]]&lt;ref name=&quot;sprawski 135–138 olbrycht 342–345&quot;/&gt;
|date_event2            = 492–479 BCE
|event3                 = [[Pag-akyat sa kapangyarihan ng Macedon]]
|date_event3            = 359–336 BCE
|event4                 = [[League of Corinth|Pagtatag ng Ligang Heleniko]]
|date_event4            = 338–337 BCE
|event5                 = [[Pananakop sa Persiya ni Dakilang Alejandro]]
|date_event5            = 335–323 BCE
|event6                 = [[Paghati ng Babilonya]]
|date_event6            = 323 BCE
|event7                 = [[Digmaaan ng Diadochi]]
|date_event7            = 322–275 BCE
|event_pre              =
|date_pre               =
|event_post             =
|date_post              =
|p1                     = Mga Panahong Madilim na Griyego
|p2                     =
Achaemenid Macedonia
|p3                     =
League of Corinth
|p4                     =
Achaemenid Empire
|p5                     =
Pauravas
|s1                     =Imperyong Lysimachiano
|s2                     = Imperyong Seleucid 
|s3                     = Kahariang Ptolemaiko
|s4                     = Kahrian ng Pergamon
|s5                     = Macedonia (probinsiyang Romano){{!}}Macedonia province
|image_coat             = Vergina Sun WIPO.svg
|coa_size               = 100px
|symbol_type            = Araw na Vergina 
|symbol_type_article    = Araw na  Vergina
|image_map              = Map Macedonia 336 BC-en.svg
|image_map_caption      = Kaharian ng Macedonia noong 336 BCE (kahel)
|capital                = {{plainlist|
*[[Aegae (Macedonia)|Aigai]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Hatzopoulos|1996|pp=105–106}}; {{harvnb|Roisman|2010|p=156}}.&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;(808–399 BCE)
*[[Pella]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Engels|2010|p=92}}; {{harvnb|Roisman|2010|p=156}}.&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;(399–168 BC)}}
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|common_languages       = [[Ancient Macedonian language|Ancient Macedonian]], [[Attic Greek|Attic]], [[Koine Greek]]
|religion               = [[Ancient Greek religion|Greek polytheism]], [[Hellenistic religion]]
|currency               = [[Tetradrachm]]
|leader1                = [[Caranus of Macedon|Caranus]] (una)
|leader2                = [[Perseus of Macedon|Perseus]] (huli)
|year_leader1           = 808–778 BCE
|year_leader2           = 179–168 BCE
|title_leader           = [[List of kings of Macedon|Hari]]
|legislature            = [[Synedrion]]
|
|stat_year1             = 323 BC&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D. | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of World-Systems Research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|access-date=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|jstor=1170959}}&lt;/ref&gt;
|stat_area1             = 5200000
|stat_pop1              =
|footnotes              =
}}
Ang '''sinaunang kaharian ng Masedonya''', kilala rin bilang '''Masedon''' o '''Masedonya''' lamang, o '''Imperyo ng Masedonya''' (mula sa [[wikang Griyego]]ng '''{{Polytonic|Μακεδονία}}''' = ''Makedonίa'') ay isang sinaunang kaharian sa hilaga ng [[sinaunang Gresya]].  Malapit dito ang kaharian ng [[Epirus (rehiyon)|Epirus]] (nasa kanluran nito) at [[Trasya]] (na nasa silangan nito).  Matagal nang panahon ang nakakalipas, ito ang pinakamakapangyarihang kaharian sa [[Malapit sa Silangan]] at pangkasalukuyang [[Pakistan]] pagkaraang masakop ni [[Alejandro ang Dakila]] ang halos kalahatan ng mundong nakikilala sa Europa.  Ito ang tinatawag na [[panahong Helenistiko]] ([[kabihasnang Helenistiko]]) sa [[kasaysayan ng Gresya]].  Sa paglaon, nasakop ito ng [[Imperyong Romano]].

{{usbong|Kasaysayan|Europa}}

[[Kaurian:Kasaysayan ng Europa]]
[[Kaurian:Imperyong Romano]]
[[Kategorya:Sinaunang kasaysayan ng Azerbaijan]]</text>
      <sha1>co1gsmg8qf11wxmpihjj9krfgkbhb5l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957933</id>
      <parentid>1957930</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:59:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5026" xml:space="preserve">:''Huwag ikalito sa [[Republika ng Hilagang Masedonya]].''

{{Infobox former country
|native_name            = {{lang|grc|Μακεδονία}}
|conventional_long_name = Macedonia
|common_name            = Macedon
|era                    = [[Klasikong Antigidad]]
|government_type        = [[Monarkiya]]
|year_start             = 808 BCE
|year_end               = 168 BCE
|life_span              = {{plainlist|
*808–168 BCE
*150–148 BCE}}
|event_start            = [[Founding myth|Founded]] by [[Caranus (king)|Caranus]]
|date_start             =
|event_end              = [[Labanan ng Pydna]]
|date_end               =
|event1                 = [[Basalyo]] ng [[Imperyong Akemenida]] &lt;ref name=&quot;sprawski 135–138 olbrycht 342–345&quot;&gt;{{harvnb|Sprawski|2010|pp=135–138}}; {{harvnb|Olbrycht|2010|pp=342–345}}.&lt;/ref&gt;
|date_event1            = 512/511–493 BCE
|event2                 = [[Achaemenid Macedonia|Isinama sa Imperyong Persiyano]]&lt;ref name=&quot;sprawski 135–138 olbrycht 342–345&quot;/&gt;
|date_event2            = 492–479 BCE
|event3                 = [[Pag-akyat sa kapangyarihan ng Macedon]]
|date_event3            = 359–336 BCE
|event4                 = [[League of Corinth|Pagtatag ng Ligang Heleniko]]
|date_event4            = 338–337 BCE
|event5                 = [[Pananakop sa Persiya ni Dakilang Alejandro]]
|date_event5            = 335–323 BCE
|event6                 = [[Paghati ng Babilonya]]
|date_event6            = 323 BCE
|event7                 = [[Digmaaan ng Diadochi]]
|date_event7            = 322–275 BCE
|event_pre              =
|date_pre               =
|event_post             =
|date_post              =
|p1                     = Mga Panahong Madilim na Griyego
|p2                     =
Achaemenid Macedonia
|p3                     =
League of Corinth
|p4                     =
Imperyong Akemenida
|p5                     =
Pauravas
|s1                     =Imperyong Lysimachiano
|s2                     = Imperyong Seleucid 
|s3                     = Kahariang Ptolemaiko
|s4                     = Kahrian ng Pergamon
|s5                     = Macedonia (probinsiyang Romano){{!}}Macedonia province
|image_coat             = Vergina Sun WIPO.svg
|coa_size               = 100px
|symbol_type            = Araw na Vergina 
|symbol_type_article    = Araw na  Vergina
|image_map              = Map Macedonia 336 BC-en.svg
|image_map_caption      = Kaharian ng Macedonia noong 336 BCE (kahel)
|capital                = {{plainlist|
*[[Aegae (Macedonia)|Aigai]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Hatzopoulos|1996|pp=105–106}}; {{harvnb|Roisman|2010|p=156}}.&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;(808–399 BCE)
*[[Pella]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Engels|2010|p=92}}; {{harvnb|Roisman|2010|p=156}}.&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;(399–168 BCE)}}
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|common_languages       = [[Ancient Macedonian language|Sinaunang Macedoniano]], [[Attic Greek|Attic]], [[Griyegong Koine]]
|religion               = [[Sinaunang relihiyong Griyego]], [[Relihiyong Helenistiko]]
|currency               = [[Tetradrachm]]
|leader1                = [[Caranus of Macedon|Caranus]] (una)
|leader2                = [[Perseus of Macedon|Perseus]] (huli)
|year_leader1           = 808–778 BCE
|year_leader2           = 179–168 BCE
|title_leader           = [[List of kings of Macedon|Hari]]
|legislature            = [[Synedrion]]
|
|stat_year1             = 323 BC&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D. | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of World-Systems Research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|access-date=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|jstor=1170959}}&lt;/ref&gt;
|stat_area1             = 5200000
|stat_pop1              =
|footnotes              =
}}
Ang '''sinaunang kaharian ng Masedonya''', kilala rin bilang '''Masedon''' o '''Masedonya''' lamang, o '''Imperyo ng Masedonya''' (mula sa [[wikang Griyego]]ng '''{{Polytonic|Μακεδονία}}''' = ''Makedonίa'') ay isang sinaunang kaharian sa hilaga ng [[sinaunang Gresya]].  Malapit dito ang kaharian ng [[Epirus (rehiyon)|Epirus]] (nasa kanluran nito) at [[Trasya]] (na nasa silangan nito).  Matagal nang panahon ang nakakalipas, ito ang pinakamakapangyarihang kaharian sa [[Malapit sa Silangan]] at pangkasalukuyang [[Pakistan]] pagkaraang masakop ni [[Alejandro ang Dakila]] ang halos kalahatan ng mundong nakikilala sa Europa.  Ito ang tinatawag na [[panahong Helenistiko]] ([[kabihasnang Helenistiko]]) sa [[kasaysayan ng Gresya]].  Sa paglaon, nasakop ito ng [[Imperyong Romano]].

{{usbong|Kasaysayan|Europa}}

[[Kaurian:Kasaysayan ng Europa]]
[[Kaurian:Imperyong Romano]]
[[Kategorya:Sinaunang kasaysayan ng Azerbaijan]]</text>
      <sha1>i7bbtsbreg89l5kgalzxtx8l0shz6uv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957934</id>
      <parentid>1957933</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:01:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5026" xml:space="preserve">:''Huwag ikalito sa [[Republika ng Hilagang Masedonya]].''

{{Infobox former country
|native_name            = {{lang|grc|Μακεδονία}}
|conventional_long_name = Macedonia
|common_name            = Macedon
|era                    = [[Klasikong Antigidad]]
|government_type        = [[Monarkiya]]
|year_start             = 808 BCE
|year_end               = 168 BCE
|life_span              = {{plainlist|
*808–168 BCE
*150–148 BCE}}
|event_start            = [[Founding myth|Founded]] by [[Caranus (king)|Caranus]]
|date_start             =
|event_end              = [[Labanan ng Pydna]]
|date_end               =
|event1                 = [[Basalyo]] ng [[Imperyong Akemenida]] &lt;ref name=&quot;sprawski 135–138 olbrycht 342–345&quot;&gt;{{harvnb|Sprawski|2010|pp=135–138}}; {{harvnb|Olbrycht|2010|pp=342–345}}.&lt;/ref&gt;
|date_event1            = 512/511–493 BCE
|event2                 = [[Achaemenid Macedonia|Isinama sa Imperyong Persiyano]]&lt;ref name=&quot;sprawski 135–138 olbrycht 342–345&quot;/&gt;
|date_event2            = 492–479 BCE
|event3                 = [[Pag-akyat sa kapangyarihan ng Macedon]]
|date_event3            = 359–336 BCE
|event4                 = [[League of Corinth|Pagtatag ng Ligang Heleniko]]
|date_event4            = 338–337 BCE
|event5                 = [[Pananakop sa Persiya ni Dakilang Alejandro]]
|date_event5            = 335–323 BCE
|event6                 = [[Paghati ng Babilonya]]
|date_event6            = 323 BCE
|event7                 = [[Digmaaan ng Diadochi]]
|date_event7            = 322–275 BCE
|event_pre              =
|date_pre               =
|event_post             =
|date_post              =
|p1                     = Mga Panahong Madilim na Griyego
|p2                     =
Achaemenid Macedonia
|p3                     =
League of Corinth
|p4                     =
Imperyong Akemenida
|p5                     =
Pauravas
|s1                     =Imperyong Lysimachiano
|s2                     = Imperyong Seleucid 
|s3                     = Kahariang Ptolemaiko
|s4                     = Kahrian ng Pergamon
|s5                     = Macedonia (probinsiyang Romano){{!}}Macedonia province
|image_coat             = Vergina Sun WIPO.svg
|coa_size               = 100px
|symbol_type            = Araw na Vergina 
|symbol_type_article    = Araw na  Vergina
|image_map              = Map Macedonia 336 BC-en.svg
|image_map_caption      = Kaharian ng Macedonia noong 336 BCE (kahel)
|capital                = {{plainlist|
*[[Aegae (Macedonia)|Aigai]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Hatzopoulos|1996|pp=105–106}}; {{harvnb|Roisman|2010|p=156}}.&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;(808–399 BCE)
*[[Pella]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Engels|2010|p=92}}; {{harvnb|Roisman|2010|p=156}}.&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;(399–168 BCE)}}
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|common_languages       = [[Ancient Macedonian language|Sinaunang Macedoniano]], [[Attic Greek|Attic]], [[Griyegong Koine]]
|religion               = [[Sinaunang relihiyong Griyego]], [[Relihiyong Helenistiko]]
|currency               = [[Tetradrachm]]
|leader1                = [[Caranus of Macedon|Caranus]] (una)
|leader2                = [[Perseus of Macedon|Perseus]] (huli)
|year_leader1           = 808–778 BCE
|year_leader2           = 179–168 BCE
|title_leader           = [[List of kings of Macedon|Hari]]
|legislature            = [[Synedrion]]
|
|stat_year1             = 323 BC&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D. | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of World-Systems Research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|access-date=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|jstor=1170959}}&lt;/ref&gt;
|stat_area1             = 5200000
|stat_pop1              =
|footnotes              =
}}
Ang '''sinaunang kaharian ng Macedonia''', kilala rin bilang '''Macedon''' o '''Macedonia''' lamang, o '''Imperyo ng Macedonia''' (mula sa [[wikang Griyego]]ng '''{{Polytonic|Μακεδονία}}''' = ''Makedonίa'') ay isang sinaunang kaharian sa hilaga ng [[sinaunang Gresya]].  Malapit dito ang kaharian ng [[Epirus (rehiyon)|Epirus]] (nasa kanluran nito) at [[Trasya]] (na nasa silangan nito).  Matagal nang panahon ang nakakalipas, ito ang pinakamakapangyarihang kaharian sa [[Malapit sa Silangan]] at pangkasalukuyang [[Pakistan]] pagkaraang masakop ni [[Alejandro ang Dakila]] ang halos kalahatan ng mundong nakikilala sa Europa.  Ito ang tinatawag na [[panahong Helenistiko]] ([[kabihasnang Helenistiko]]) sa [[kasaysayan ng Gresya]].  Sa paglaon, nasakop ito ng [[Imperyong Romano]].

{{usbong|Kasaysayan|Europa}}

[[Kaurian:Kasaysayan ng Europa]]
[[Kaurian:Imperyong Romano]]
[[Kategorya:Sinaunang kasaysayan ng Azerbaijan]]</text>
      <sha1>3b1dqwd7z67ryvcqkc1np9ysofljdl9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957947</id>
      <parentid>1957934</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:34:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7695" xml:space="preserve">:''Huwag ikalito sa [[Republika ng Hilagang Masedonya]].''

{{Infobox former country
|native_name            = {{lang|grc|Μακεδονία}}
|conventional_long_name = Macedonia
|common_name            = Macedon
|era                    = [[Klasikong Antigidad]]
|government_type        = [[Monarkiya]]
|year_start             = 808 BCE
|year_end               = 168 BCE
|life_span              = {{plainlist|
*808–168 BCE
*150–148 BCE}}
|event_start            = [[Founding myth|Founded]] by [[Caranus (king)|Caranus]]
|date_start             =
|event_end              = [[Labanan ng Pydna]]
|date_end               =
|event1                 = [[Basalyo]] ng [[Imperyong Akemenida]] &lt;ref name=&quot;sprawski 135–138 olbrycht 342–345&quot;&gt;{{harvnb|Sprawski|2010|pp=135–138}}; {{harvnb|Olbrycht|2010|pp=342–345}}.&lt;/ref&gt;
|date_event1            = 512/511–493 BCE
|event2                 = [[Achaemenid Macedonia|Isinama sa Imperyong Persiyano]]&lt;ref name=&quot;sprawski 135–138 olbrycht 342–345&quot;/&gt;
|date_event2            = 492–479 BCE
|event3                 = [[Pag-akyat sa kapangyarihan ng Macedon]]
|date_event3            = 359–336 BCE
|event4                 = [[League of Corinth|Pagtatag ng Ligang Heleniko]]
|date_event4            = 338–337 BCE
|event5                 = [[Pananakop sa Persiya ni Dakilang Alejandro]]
|date_event5            = 335–323 BCE
|event6                 = [[Paghati ng Babilonya]]
|date_event6            = 323 BCE
|event7                 = [[Digmaaan ng Diadochi]]
|date_event7            = 322–275 BCE
|event_pre              =
|date_pre               =
|event_post             =
|date_post              =
|p1                     = Mga Panahong Madilim na Griyego
|p2                     =
Achaemenid Macedonia
|p3                     =
League of Corinth
|p4                     =
Imperyong Akemenida
|p5                     =
Pauravas
|s1                     =Imperyong Lysimachiano
|s2                     = Imperyong Seleucid 
|s3                     = Kahariang Ptolemaiko
|s4                     = Kahrian ng Pergamon
|s5                     = Macedonia (probinsiyang Romano){{!}}Macedonia province
|image_coat             = Vergina Sun WIPO.svg
|coa_size               = 100px
|symbol_type            = Araw na Vergina 
|symbol_type_article    = Araw na  Vergina
|image_map              = Map Macedonia 336 BC-en.svg
|image_map_caption      = Kaharian ng Macedonia noong 336 BCE (kahel)
|capital                = {{plainlist|
*[[Aegae (Macedonia)|Aigai]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Hatzopoulos|1996|pp=105–106}}; {{harvnb|Roisman|2010|p=156}}.&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;(808–399 BCE)
*[[Pella]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Engels|2010|p=92}}; {{harvnb|Roisman|2010|p=156}}.&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;(399–168 BCE)}}
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|common_languages       = [[Ancient Macedonian language|Sinaunang Macedoniano]], [[Attic Greek|Attic]], [[Griyegong Koine]]
|religion               = [[Sinaunang relihiyong Griyego]], [[Relihiyong Helenistiko]]
|currency               = [[Tetradrachm]]
|leader1                = [[Caranus of Macedon|Caranus]] (una)
|leader2                = [[Perseus of Macedon|Perseus]] (huli)
|year_leader1           = 808–778 BCE
|year_leader2           = 179–168 BCE
|title_leader           = [[List of kings of Macedon|Hari]]
|legislature            = [[Synedrion]]
|
|stat_year1             = 323 BC&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D. | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of World-Systems Research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|access-date=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|jstor=1170959}}&lt;/ref&gt;
|stat_area1             = 5200000
|stat_pop1              =
|footnotes              =
}}
Ang '''sinaunang kaharian ng Macedonia''', kilala rin bilang '''Macedon''' o '''Macedonia''' lamang, o '''Imperyo ng Macedonia''' (mula sa [[wikang Griyego]]ng '''{{Polytonic|Μακεδονία}}''' = ''Makedonίa'') ay isang sinaunang kaharian sa hilaga ng [[sinaunang Gresya]].  Malapit dito ang kaharian ng [[Epirus (rehiyon)|Epirus]] (nasa kanluran nito) at [[Trasya]] (na nasa silangan nito).  Matagal nang panahon ang nakakalipas, ito ang pinakamakapangyarihang kaharian sa [[Malapit sa Silangan]] at pangkasalukuyang [[Pakistan]] pagkaraang masakop ni [[Alejandro ang Dakila]] ang halos kalahatan ng mundong nakikilala sa Europa.  Ito ang tinatawag na [[panahong Helenistiko]] ([[kabihasnang Helenistiko]]) sa [[kasaysayan ng Gresya]].  Sa paglaon, nasakop ito ng [[Imperyong Romano]].
==Kasaysayan==
Ang Kaharian ng Macedonia ay itinatag at sa simula ay pinamunuan ng dinastiyang hari na [[Argead]] na sinundan ng mga dinastiyang [[Antipadrid]] at [[Antigonid]]]. Bago ang ika-4 siglo BCE, ang Macedonia ay isang maliit na kaharian sa laban ng mga lugar na sakop ng mga [[siyudad-estado]] ng [[Atenas]], [[Sparta]], [[Thebes, Gresya]] at sa maikling panahon ay nasa ilalim ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa paghahari ng haring Argead na si [[Felipe II ng Argead]](359–336 BCE), sinakop ng Macedonia ang panunahing lupain na [[Gresya]] at ang kahariang Odrysianong Thracian sa pamamagitan ng diplomasya. Sa isang binagong hukbo na mayroong mga [[phalanx]], sinakop ni Felipe II ang mga matatandang kapangyariahan sa Atenas at These sa Labanan ng Chaeronea noong 338 BCE. Ang anak ni Felipe II na si [[Dakilang Alejandro]] na naguna sa isang pederasyon ng mga estadong Griyego ay nanguna sa buong Gresya nang wasakin niya ang Thebes pagkatapos itong maghimagsik. Sa mga sumunod na kampanya ni Dakilang Alejandro, pinabagsak niya ang [[Imperyong Akemenida]] at sinakop ang mga lugar hanggang sa [[Ilog Indus]]]. Sa isang maikling panahon, ang kanyang Kaharian ng Macedonia ay naging pinakamakapangyarihan sa buong mundo. Ito ay naglunsaad sa isang bagong panahong ng Sinaunang kabihasnang Griyego. Ang mga sining at panitikang Griyego ay yumabong sa mga sinakop na lupain at nagpaunlad sa [[pilosopiya]], [[inhiyerya]] at [[siyensiya]] na kumalat sa buong mundo. Isa rito angmga kasulatan ni [[Aristoteles]] na nagturo kay Dakilang Alejandro na naging isang saligan sa [[Pilosopiyang Kanluranin]]. Sa kamatayan ni Dakilang Alejandro noong 323 BCE, nagkaroon ng digmaan ang [[Diadochi]] at ang paghahati ng Kaharian ni Dakilang Alejandro na Macedonia na naging sentro ng kultura at politika sa rehiyong [[Mediteraneo]] kasama ng [[Imperyong Seleucid]], [[Kahariang Ptolemaiko]] at [[Kaharian ng Pergamon]]. Ang mga mahahalagang siyudad gaya ng [[Pella]], [[Pydna]], at Amphipolis ay nasangkot sa pag-aagawan ng kapangyarihan sa pagkontrol sa teritoryong ito. Ang mga bagong siyudad ay itinatag gaya ng [[Thessalonica]] ng sumunggap sa tronong si [[Cassander]]. Ang pagbagsak ng Macedonia ay nagsimula sa mga Digmaan sa Macedonia at pag-akyat sa kapangyarihan ng [[Republikang Romano]] bilang nangungunang kapangyarihan sa rehiyong Mediterraneo. Sa wakas ng [[Ikatlong Digmaang Macedoniano]] noong 168 BCE, ang monarkiya ng Macedonia ay nabuwag at pinalitan ng mga estadong kliyenteng Romano. Ang isang maikling pagbuhay sa monarkiya sa Ikaapat na Digmaang Macedoniano noong 150–148 BCE ay nagwakas sa pagkakatatag ng probinsiyang Romano ng Macedonia.


[[Kaurian:Kasaysayan ng Europa]]
[[Kaurian:Imperyong Romano]]
[[Kategorya:Sinaunang kasaysayan ng Azerbaijan]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Gresya]]</text>
      <sha1>j9oixcdj37bjkm8vqokpw4vw1jfm9tb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957948</id>
      <parentid>1957947</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:35:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7708" xml:space="preserve">:''Huwag ikalito sa [[Republika ng Hilagang Masedonya]].''

{{Infobox former country
|native_name            = {{lang|grc|Μακεδονία}}
|conventional_long_name = Macedonia
|common_name            = Macedon
|era                    = [[Klasikong Antigidad]]
|government_type        = [[Monarkiya]]
|year_start             = 808 BCE
|year_end               = 168 BCE
|life_span              = {{plainlist|
*808–168 BCE
*150–148 BCE}}
|event_start            = Itinatag ni [[Caranus (king)|Caranus]]
|date_start             =
|event_end              = [[Labanan ng Pydna]]
|date_end               =
|event1                 = [[Basalyo]] ng [[Imperyong Akemenida]] &lt;ref name=&quot;sprawski 135–138 olbrycht 342–345&quot;&gt;{{harvnb|Sprawski|2010|pp=135–138}}; {{harvnb|Olbrycht|2010|pp=342–345}}.&lt;/ref&gt;
|date_event1            = 512/511–493 BCE
|event2                 = [[Achaemenid Macedonia|Isinama sa Imperyong Persiyano]]&lt;ref name=&quot;sprawski 135–138 olbrycht 342–345&quot;/&gt;
|date_event2            = 492–479 BCE
|event3                 = [[Pag-akyat sa kapangyarihan ng Macedon]]
|date_event3            = 359–336 BCE
|event4                 = [[League of Corinth|Pagtatag ng Ligang Heleniko]]
|date_event4            = 338–337 BCE
|event5                 = [[Pananakop sa Persiya ni Dakilang Alejandro]]
|date_event5            = 335–323 BCE
|event6                 = [[Paghati ng Babilonya]]
|date_event6            = 323 BCE
|event7                 = [[Digmaaan ng Diadochi]]
|date_event7            = 322–275 BCE
|event_pre              =
|date_pre               =
|event_post             =
|date_post              =
|p1                     = Mga Panahong Madilim na Griyego
|p2                     =
Achaemenid Macedonia
|p3                     =
League of Corinth
|p4                     =
Imperyong Akemenida
|p5                     =
Pauravas
|s1                     =Imperyong Lysimachiano
|s2                     = Imperyong Seleucid 
|s3                     = Kahariang Ptolemaiko
|s4                     = Kahrian ng Pergamon
|s5                     = Macedonia (probinsiyang Romano){{!}}Macedonia province
|image_coat             = Vergina Sun WIPO.svg
|coa_size               = 100px
|symbol_type            = Araw na Vergina 
|symbol_type_article    = Araw na  Vergina
|image_map              = Map Macedonia 336 BC-en.svg
|image_map_caption      = Kaharian ng Macedonia noong 336 BCE (kahel)
|capital                = {{plainlist|
*[[Aegae (Macedonia)|Aigai]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Hatzopoulos|1996|pp=105–106}}; {{harvnb|Roisman|2010|p=156}}.&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;(808–399 BCE)
*[[Pella]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Engels|2010|p=92}}; {{harvnb|Roisman|2010|p=156}}.&lt;/ref&gt;&lt;br&gt;(399–168 BCE)}}
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW=
|common_languages       = [[Ancient Macedonian language|Sinaunang Macedoniano]], [[Attic Greek|Attic]], [[Griyegong Koine]]
|religion               = [[Sinaunang relihiyong Griyego]], [[Relihiyong Helenistiko]]
|currency               = [[Tetradrachm]]
|leader1                = [[Caranus of Macedon|Caranus]] (una)
|leader2                = [[Perseus of Macedon|Perseus]] (huli)
|year_leader1           = 808–778 BCE
|year_leader2           = 179–168 BCE
|title_leader           = [[List of kings of Macedon|Hari]]
|legislature            = [[Synedrion]]
|
|stat_year1             = 323 BC&lt;ref name=&quot;Turchin&quot;&gt;{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D. | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of World-Systems Research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|access-date=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Taagepera&quot;&gt;{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D.|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|jstor=1170959}}&lt;/ref&gt;
|stat_area1             = 5200000
|stat_pop1              =
|footnotes              =
}}
Ang '''sinaunang kaharian ng Macedonia''', kilala rin bilang '''Macedon''' o '''Macedonia''' lamang, o '''Imperyo ng Macedonia''' (mula sa [[wikang Griyego]]ng '''{{Polytonic|Μακεδονία}}''' = ''Makedonίa'') ay isang sinaunang kaharian sa hilaga ng [[sinaunang Gresya]].  Malapit dito ang kaharian ng [[Epirus (rehiyon)|Epirus]] (nasa kanluran nito) at [[Trasya]] (na nasa silangan nito).  Matagal nang panahon ang nakakalipas, ito ang pinakamakapangyarihang kaharian sa [[Malapit sa Silangan]] at pangkasalukuyang [[Pakistan]] pagkaraang masakop ni [[Alejandro ang Dakila]] ang halos kalahatan ng mundong nakikilala sa Europa.  Ito ang tinatawag na [[panahong Helenistiko]] ([[kabihasnang Helenistiko]]) sa [[kasaysayan ng Gresya]].  Sa paglaon, nasakop ito ng [[Imperyong Romano]].
==Kasaysayan==
Ang Kaharian ng Macedonia ay itinatag at sa simula ay pinamunuan ng dinastiyang hari na [[Argead]] na sinundan ng mga dinastiyang [[Antipadrid]] at [[Antigonid]]]. Bago ang ika-4 siglo BCE, ang Macedonia ay isang maliit na kaharian sa laban ng mga lugar na sakop ng mga [[siyudad-estado]] ng [[Atenas]], [[Sparta]], [[Thebes, Gresya]] at sa maikling panahon ay nasa ilalim ng [[Imperyong Akemenida]]. Sa paghahari ng haring Argead na si [[Felipe II ng Argead]](359–336 BCE), sinakop ng Macedonia ang panunahing lupain na [[Gresya]] at ang kahariang Odrysianong Thracian sa pamamagitan ng diplomasya. Sa isang binagong hukbo na mayroong mga [[phalanx]], sinakop ni Felipe II ang mga matatandang kapangyariahan sa Atenas at These sa Labanan ng Chaeronea noong 338 BCE. Ang anak ni Felipe II na si [[Dakilang Alejandro]] na naguna sa isang pederasyon ng mga estadong Griyego ay nanguna sa buong Gresya nang wasakin niya ang Thebes pagkatapos itong maghimagsik. Sa mga sumunod na kampanya ni Dakilang Alejandro, pinabagsak niya ang [[Imperyong Akemenida]] at sinakop ang mga lugar hanggang sa [[Ilog Indus]]]. Sa isang maikling panahon, ang kanyang Kaharian ng Macedonia ay naging pinakamakapangyarihan sa buong mundo. Ito ay naglunsaad sa isang bagong panahong ng Sinaunang kabihasnang Griyego. Ang mga sining at panitikang Griyego ay yumabong sa mga sinakop na lupain at nagpaunlad sa [[pilosopiya]], [[inhiyerya]] at [[siyensiya]] na kumalat sa buong mundo. Isa rito angmga kasulatan ni [[Aristoteles]] na nagturo kay Dakilang Alejandro na naging isang saligan sa [[Pilosopiyang Kanluranin]]. Sa kamatayan ni Dakilang Alejandro noong 323 BCE, nagkaroon ng digmaan ang [[Diadochi]] at ang paghahati ng Kaharian ni Dakilang Alejandro na Macedonia na naging sentro ng kultura at politika sa rehiyong [[Mediteraneo]] kasama ng [[Imperyong Seleucid]], [[Kahariang Ptolemaiko]] at [[Kaharian ng Pergamon]]. Ang mga mahahalagang siyudad gaya ng [[Pella]], [[Pydna]], at Amphipolis ay nasangkot sa pag-aagawan ng kapangyarihan sa pagkontrol sa teritoryong ito. Ang mga bagong siyudad ay itinatag gaya ng [[Thessalonica]] ng sumunggap sa tronong si [[Cassander]]. Ang pagbagsak ng Macedonia ay nagsimula sa mga Digmaan sa Macedonia at pag-akyat sa kapangyarihan ng [[Republikang Romano]] bilang nangungunang kapangyarihan sa rehiyong Mediterraneo. Sa wakas ng [[Ikatlong Digmaang Macedoniano]] noong 168 BCE, ang monarkiya ng Macedonia ay nabuwag at pinalitan ng mga estadong kliyenteng Romano. Ang isang maikling pagbuhay sa monarkiya sa Ikaapat na Digmaang Macedoniano noong 150–148 BCE ay nagwakas sa pagkakatatag ng probinsiyang Romano ng Macedonia.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kaurian:Kasaysayan ng Europa]]
[[Kaurian:Imperyong Romano]]
[[Kategorya:Sinaunang kasaysayan ng Azerbaijan]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Gresya]]</text>
      <sha1>mcvhwvssa2m42u4itrxkgbg9kvgqdio</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Himagsikang Ruso (1917)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>152162</id>
    <revision>
      <id>1958057</id>
      <parentid>1756739</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:21:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Nilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Himagsikang Ruso noong 1917]] sa [[Himagsikang Ruso (1917)]] mula sa redirect: Mas angkop na pangalan.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="667" xml:space="preserve">{{otheruses|Himagsikang Ruso}}

Ang '''Himagsikan sa Rusya noong 1917''' o '''Rebolusyong Ruso ng 1917''' ay isang serye ng mga [[himagsikan]] sa [[Imperyong Ruso]].  Ang mga kaganapan sa panahong ito ang nagwasak sa [[awtokrasya]]ng [[Tsar]]ista at tumulong sa paglikha ng [[Unyong Sobyet]]. Ang [[Rebolusyon ng Pebrero]] ang unang rebolusyon na naganap noong Pebrero 1917. Napalitan ang Tsar (''Czar'') ng pamahalaang probisyonal. Ang pangalawang rebolusyong kilala bilang [[Rebolusyon ng Oktubre]] ay naganap sa buwan ng Oktubre noong 1917. Pinalitan ng mga [[Bolshevik]] ang pamahalaang probisyonal.

{{usbong|Rusya|Kasaysayan}}

[[Kategorya:Kasaysayan ng Rusya]]</text>
      <sha1>953hq8io5s6i7jwywe4aeikry5i7zxv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Usapang tagagamit:John niro yumang</title>
    <ns>3</ns>
    <id>172036</id>
    <revision>
      <id>1957967</id>
      <parentid>1591656</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T03:30:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jojit fb</username>
        <id>38</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/111.125.111.190|111.125.111.190]] ([[User talk:111.125.111.190|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:Lenticel|Lenticel]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="657" xml:space="preserve">==Machine Translation at Paglagay ng di-tanyag at panlalait na mga artikulo==
Binura ko yung mga edit mo na machine translated na mga artikulo. Ito ay isang di kaayaayang estilo ng Tagalog at mahirap intidihin ng ating mga mambabasa. Binura ko rin ang mga artikulong ginawa mo tungkol sa mga di tanyag na mga tao. May mga artikulo ka ring ginawa na nanlalait ng mga tao. Wag po sana nating gamitin ang wikipedia sa mga bagay na ganito. --[[User:Lenticel|&lt;span style=&quot;color: teal; background: white; font-weight: bold&quot;&gt;Lenticel&lt;/span&gt;]] &lt;sup&gt;([[User talk:Lenticel|&lt;span style=&quot;color: green; font-weight: bold&quot;&gt;usapan&lt;/span&gt;]])&lt;/sup&gt; 09:23, 4 Enero 2012 (UTC)</text>
      <sha1>bmxn36knli8s4yec08v4ky9ugk7773a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>DWBM</title>
    <ns>0</ns>
    <id>182632</id>
    <revision>
      <id>1958027</id>
      <parentid>1910619</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T07:12:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xlloxxx</username>
        <id>122834</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3813" xml:space="preserve">{{cleanup}}
{{Infobox radio station
| name                = DWBM-FM
| city                = [[Quezon City]]
| above               = 
| callsign            = 
| logo                = Q105.1 Manila logo.png
| logo_size           = 
| logo_alt            = 
| logo_caption        = 
| image               = 
| image_alt           = 
| caption             = 
| area                = [[Mega Manila]], surrounding areas
| frequency           = 105.1 MHz {{HD Radio}}
| rds                 = 
| branding            = Q Radio 105.1
| languages           = [[English|Ingles]]
| format              = [[Contemporary hit radio|Top 40 (CHR)]]
| subchannels         = 
| network             = Q Radio Network 
| affiliations        = 
| owner               = Mareco Broadcasting Network
| licensee            = 
| operator            = Horizon of the Sun Communications 
| sister_stations     = 
| founded             = 
| airdate             = 1960 as DZBM 1040 kHz &lt;br&gt; 1973 as Super Tunog Pinoy 105.1 &lt;br&gt; 1985 as Power 105 BM FM &lt;br&gt; 1994 as 105.1 Crossover
| last_airdate        = 
| former_callsigns    = DZBM-AM (1963–1972)&lt;br&gt;DWLM-FM (1973–1985)
| former_names        = 
| former_frequencies  = 
| callsign_meaning    = '''B'''est '''M'''usic (dating islogan)
| licensing_authority = 
| facility_id         = 
| class               = A, B, C
| power               = 25,000 watts
| erp                 = 60,000 watts
| haat                = 
| coordinates         = 
| translators         = 
| repeaters           = 
| webcast             = 
| website             = {{url|qradio105.fm}}
| child               = 
| embed_header        = 
| embedded            = 
}}

Ang '''DWBM-FM''' (sumasahimpapawid bilang '''Q Radio 105.1''') ay isang FM Radio station na pagmamay-ari ng Mareco Broadcasting Network Incorporated sa [[Metro Manila]]. Ang studyo nito ay matatagpuan sa Tirad Pass Street, Sta. Mesa Heights, [[Quezon City]] at ang transmitter ay matatagpuan sa San Carlos Heights, Binangonan, [[Rizal]].

==Kasaysayan==

==Crossover CD compilations==
*''Pop Goes Jazz'' (Ivory Music Philippines, 1995)
*''Pop Goes Jazz 2'' (Ivory Music Philippines, 1996)
*''Crossover Classic'' (Ivory Music Philippines, 1997)
*''Crossover Classic 2'' (Ivory Music Philippines, 1997)
*''Unwind: The Crossover Classic Collection'' (Ivory Music Philippines, 1998)
*''Recall: The Crossover Collection'' ([[Universal Music Group|MCA Music]] Philippines, 1998)
*''Unwind 2: Another Crossover Classic Collection'' (Ivory Music Philippines, 1999)
*''Recall: Another Crossover Collection'' (MCA Music Philippines, 1999)
*''Crossover Rhytyms'' ([[Universal Records (Philippines)|Universal Records]], Inc., 1999)
*''Closer To Home'' ([[Viva Records (Philippines)|Viva Records]] Corp., 1999)
*''Classic: The Crossover Collection'' (Ivory Music Philippines, 1999)
*''Crossover Gold'' (Universal Records, Inc., 2000)
*''Closer To Home 2'' (Viva Records, 2001)
*''The Greatest Crossover Classics Collection'' (MCA Music Philippines, 2002)
*''The Best Of Crossover Live Presents'' (Viva Records, 2003)
*''Remakes &amp; Revivals'' (Sony Music Philippines, 2004)
*''Soft &amp; Warm'' ([[Warner Music Philippines]], 2004)
*''The Definitive Crossover Collection'' (MCA Music Philippines, 2005)
*''The Big Easy'' (Universal Records, Inc., 2005)
*''The Greatest Crossover Love Songs Collection'' ([[PolyEast Records]], 2006)
*''The Crossover Experience'' (MCA Music Philippines, 2011)
*''The Crossover Cafe: Smooth Jazz &amp; Sweet Soul'' (MCA Music Philippines, 2014)
*''The Crossover Cafe 2'' (MCA Music Philippines, 2015)
&lt;!--PLEASE DO NOT COPY-PASTE INFORMATION BEYOND THIS AREA! AVOID PLAGIARISM!!!--&gt;
 
== Talasanggunian ==
{{Reflist}}

==External links==
* {{Official website|http://www.crossover.fm}}

{{Metro Manila Radio}}

{{coord missing|Metro Manila}}</text>
      <sha1>hhqwmslml14pnxj7bry4p3sbt0q04i9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikang Gitnang Bikol</title>
    <ns>0</ns>
    <id>184485</id>
    <revision>
      <id>1957863</id>
      <parentid>1957769</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T12:59:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Otterfolwer</username>
        <id>119355</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga paghahambing ng mga iba't-ibang dialektong Bikolano */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10544" xml:space="preserve">{{Infobox language
|name=Bikol
|altname=Central Bikol
|nativename=''bicolano central''
|states=[[Pilipinas]]
|region=[[Kabikulan|Bicol]]
|speakers=2.5 milyon
|date=1990 census
|speakers2=Ika-7 pinakasinasalitang katutubong wika sa Pilipinas&lt;ref&gt;Philippine Census, 2000. Table 11. Household Population by Ethnicity, Sex and Region: 2000&lt;/ref&gt;
|familycolor=Awstronesyano
|fam2=[[Malayo-Polynesian languages|Malayo-Polynesian]]
|fam3=[[Philippine languages|Philippine]]
|fam4=[[Central Philippine languages|Central Philippine]]
|fam5=[[Mga wikang Bikol]]
|fam6=[[:en:Coastal Bikol|Coastal Bicol]]
|script=[[Latin script|Latin]];&lt;br /&gt;''sinaunang sinusulat sa pamamagitan ng [[Baybayin]]''
|nation=[[Kabikulan]]
|agency=[[Komisyon ng Wikang Filipino]]
|iso3=bcl
}}

Ang '''Gitnang Bikol''' na karaniwang tinatawag ding [[Naga, Camarines Sur|Bikol Naga]] ay ang pinakasinasalitang wika sa [[Kabikulan|Rehiyon ng Bikol]] sa timog ng [[Luzon]]. Ginagamit ito sa hilaga at kanlurang bahagi ng lalawigan ng [[Camarines Sur]], sa ikalawang distrito pangkinatawan ng [[Camarines Norte]], silangang bahagi ng [[Albay]], hilagang-silangang bahagi ng [[Sorsogon]], sa bayan ng [[San Pascual, Masbate|San Pascual]] sa [[Masbate]], at timog-kanlurang bahagi ng [[Catanduanes]]. Nakabatay ang pamantayan nito sa diyalektong sinasalita sa bayan ng [[Canaman, Camarines Sur|Canaman]]. 

Sa Gitnang Bikol, mayroong mga bokabularyo na hindi mahahanap sa ibang wikang Bikol ni sa ibang miyembro ng [[Central Philippine languages|Gitnang Pilipinong]] pamilya ng wika tulad ng [[Tagalog language|Tagalog]] at [[Cebuano language|Sebwano]]. Kabilang sa mga halimbawa nito ang mga salitang  ''matua'' at ''bitis'' na salitang [[Kapampangan language|Kapampangan]] din na may kahulugang mas matanda at paa/mga paa ayon sa pagkabanggit. Halimbawa rin ang salitang ''banggi'' (gabi) na kakaiba mula sa karaniwang salitang Bikol na &quot;''gab-i''&quot; ngunit mas malapit sa ''bengi'' ng Kapampangan. Walang pormal na pagsusuri tungkol sa kaugnayan ng mga[[:en:Central Luzon languages| wikang Gitnang Luzon]] sa Gitnang Bikol ngunit ang ikalawa ay may ilang salita na mahahanap sa makalumang anyo ng Tagalog na sinasalita sa mga probinsyang [[Rizal province|Rizal]] at [[Quezon province|Quezon]] na pinaniniwalaang tahanan ng mga Gitnang Pilipinong wika tulad ng Kapampangan sa [[Pampanga]] at Timugang [[Tarlac]], at [[:en:Sambalic languages|wikang Sambaliko]] sa probinsyang [[Zambales]].

==Mga diyalekto==

Ang ''Bikol Sentral'' ay isang diyalekto sa Coastal Bikol na nakabatay sa [[Canaman]], Camarines Sur at ang pundasyon ng Pamantayang Bikol, kasama ang ''Bikol - Naga'', na nakabatay sa [[Lungsod ng Naga]], ay nauunawaan ng halos lahat ng mananalita ng Bikolano. Sinasalita ito sa una, ikalawa (maliban sa bayan ng [[Del Gallego, Camarines Sur|Del Gallego]] kung saan ang mga naninirahan dito ay mananalita ng [[wikang Tagalog]]), ikatlo at iba pang mga bayan sa ika-apat na distrito ([[Tinambac]], [[Siruma]], [[Garchitorena]] at [[Presentacion]]) ng Camarines Sur. Mayroon din mga mananalita sa bayan ng [[San Pascual, Masbate|San Pascual]] sa hilagang bahagi ng [[Burias|Pulong Burias]] sa lalawigan ng Masbate. 

Ang ''Bikol - Legazpi'' ay sinasalita sa silangang bahagi ng Albay na nakabatay sa [[Lungsod ng Legazpi]] at sa mga ibang parte ng hilagang bahagi ng lalawigan ng Sorsogon.

Ang iba pang mga diyalekto ay kinabibilangan ng ''Bikol - Daet'', na sinasalita sa [[Daet, Camarines Norte|Daet]] at sa ikalawang distrito ng [[Camarines Norte]], ang ''Bikol - Partido'', na sinasalita sa ilang bayan ng ika-apat na distrito ([[Goa, Camarines Sur|Goa]], [[Lagonoy]], [[Ocampo, Camarines Sur|Ocampo]], [[Sagñay]] at [[San Jose, Camarines Sur|San Jose]]) ng Camarines Sur at ''Bikol - Virac'' sa [[Virac, Catanduanes|Virac]], [[San Andres, Catanduanes|San Andres]] at sa katimugang bahagi ng [[Caramoran, Catanduanes|Caramoran]] sa Catanduanes.

===Mga paghahambing ng mga iba't-ibang dialektong Bikolano===

{|class=&quot;wikitable&quot;
|-
!Wikang Tagalog / Filipino
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |  Pamantayang Bikol (Canaman)
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Diyalektong Bikol - Naga 
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Diyalektong Bikol - Partido
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Diyalektong Bikol - Legazpi
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Diyalektong Bikol - Daet
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Diyalektong Bikol - Virac
! style=&quot;background:#efefff;&quot; | Wikang  [[:en:Rinconada Bikol language|Riŋkonāda]] (Iriga)
! style=&quot;background:#efefff;&quot; | Wikang [[Sorsogon|Sorsoganon]] (Bisakol)
|-
|''Bakit nga kaya hindi lumipad ang ibon ni Pedro kahit na walang kandado ang kulungan.''
|Tàdaw tà dài luminayog an gamgam ni Pedro dawà na dai nin kandado an hawla?
|'''Tâno''' daw tà dài '''naglayog''' an gamgam ni Pedro dawà na '''mayò''' nin kandado '''si'''  hawla?
|'''Hadáw''' ta '''ê naglayog''' an gamgam ni Pedro '''maski''' na '''ê''' nin kandado '''su''' hawla?
|'''Natà''' daw tà dài '''naglayog''' an '''bayong''' ni Pedro '''maski''' na '''warâ ki''' kandado '''su''' hawla?
|'''Bakin''' daw '''kayâ''' dài '''naglupad ang ibon'''  ni Pedro '''maski''' na '''mayong''' kandado '''si''' hawla?
|'''Ngatà''' daw tà dài '''nagḽayog''' an gamgam ni Pedro '''maski''' na '''dàing''' kandado '''su''' hawla?
|'''Ta'onō/Ŋātâ raw tâ diri naglayog adtoŋ bayoŋ''' ni Pedro '''dāwâ''' na '''ədâ ka''' kandado '''su awlā'''?
|'''Nakay''' daw '''kay diri naglupad''' an '''tamsi''' ni Pedro '''maski''' na '''warâ sin''' kandado '''su''' hawla?
|}
Katulad ng mga ibang [[mga wika sa Pilipinas|wikang Pilipino]], may mga hiram na salita ang Bikol, karamihan sa [[Spanish language|Kastila]] dahil sa 333 taon ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1521–1898)|pananakop ng Kastila]] sa Pilipinos. Kasama rito ang ''swerte'' (''kapalaran''), ''karne'' (laman, ulam), ''imbestigador'' (tagapagsiyasat), ''litro'', ''pero'' (ngunit), at ''krimen'' (pagkakasala). Isa pang pinagmulan ng mga hiram na salita ang [[Sanskrit language|Sanskrit]], na may salita tulad ng ''hadi'' (hari), ''bahala'' (pananagutan) at [[karma]].

== Palatunugan ==
May 16 katinig sa wikang Bikol: {{IPA|/p, b, d, t, k, ɡ, s, h, m, n, ŋ, l, ɾ, j~ʝ, w~ʋ, ʔ/}}. Hiniram ang walong tunog mula sa mga hiram na salita: {{IPA|/f, v, tʃ, dʒ, ʃ, ʒ, ʎ, ɲ/}}. Itinala ang tatlong patinig bilang {{IPA|/a, i, u/}}. Ginagamit ang mga patinig na {{IPA|/e, o/}} mula sa Kastila.

== Bararila ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!&amp;nbsp;
!Absolutibo
!Ergatibo
!Oblik
|-
|'''Pang-isahang ''ika-1 tao'''''
|akó
|ko
|sakuyà, sakô
|-
|'''Pang-isahang ''ika-2 tao'''''
|iká, ka
|mo
|saimo, sìmô
|-
|'''Pang-isahang ''ika-3 tao'''''
|siya,
|niya
|saiya
|-
|'''Pangmaramihang ''kabilang ang ika-1 tao'''''
|kita
|niyatò, tá
|satuyà, satô
|-
|'''Pangmaramihang ''di-kabilang ang ika-2 tao'''''
|kamí
|niyamò, mi
|samuyà, samô
|-
|'''Pangmaramihang ''ika-2 tao'''''
|kamó
|nindó
|saindó
|-
|'''Pammaramihang ''ika-3 tao'''''
|sindá
|nindá
|saindá
|}

=== Mga kataga ===

* bagá – nagpapahayag ng pagdududa o pag-aatubili
* bayâ – pagbibigay ng pagkakataon sa isang tao; magalang pagpilit
* dàa – (Tagalog: daw) pagsipi ng impormasyon mula sa isang pangalawang sanggunian
* daw – (Tagalog: ba/kaya) katagang patanong
* garó – (Tagalog: mukhang, parang) pagkakahawig o pagkakatulad
* gayo – &quot;sakto&quot;
* daing gáyo – &quot;hindi eksakto, hindi talaga&quot;
* gayód – (Tagalog: bakâ) &quot;marahil, maaaring magaing&quot;
* giraray / liwát – muli
* kutâ (na) – &quot;sana nangyari / hindi nangyari&quot;; &quot;Kung sana lang ...&quot; (kondisyonalidad ng mga nakaraang pangyayari)
* lamang, lang / saná – lang
* lugód – umaasa na may mangyayari, o pagpapahayag ng pagsuko
* man – din, rin (tulad ng ano man 'anuman' at siisay man 'sinuman')
* mûna / ngûna – Tagalog: muna
* na – na
* naman – naman
* nanggad – talaga, nga (nagdaragdag ng katiyakan)
* niyakò – &quot;sinabi ko&quot;
* nganì – nagpapahayag ng kapalaran (&quot;Walang magagawa&quot;) o pakiusap sa iba na huwag ipilit
* ngantìg – nag-uulat ang isang bagay na sinabi sa isang ikatlong tao
* ngapit – &quot;pagkatapos,&quot; &quot;kung sakaling,&quot; &quot;sa panahon / habang&quot; (tagal ng panahon)
* ngayá – paggalang sa paghingi ng impormasyon (&quot;kaya,&quot; &quot;tingnan natin&quot;)
* pa – pa
* palán – pala
* pò – po; &quot;tabí&quot; sa ibang [[diyalekto]] ng Bikol
* tulos (- túlos) – agad-agad

== Pagbilang ==

=== Mga bilang ===
May tig-dalawang pangalan para sa mga bilang sa Bikol – ang mga pangalan mula sa katutubong Bikol at Kastila. Karaniwang ginagamit ng [[mga Bikolano]] ang mga salitang Kastila kapag pinag-uusapan ang oras tulad ng ''Alas singko'' (5:00). Gayunpaman, mababasa ang mga katutubong bersyon sa mga pampanitikang aklat. Makakasalubong din ang mga salitang Kastila sa pagpepresyo.

; Isang kalahati. 
: Kabangâ / Mediya
; Isa. 
: Sarô / Uno / Una (ginagamit lang sa oras)
; Dalawa. 
: Duwá / Dos
; Tatlo. 
: Tuló / Tres
; Apat. 
: Apát / Kwatro
; Lima. 
: Limá / Singko
; Anim. 
: Anóm / Sais
; Pito. 
: Pitó / Siyete
; Walo. 
: Waló / Otso
; Siyam. 
: Siyam / Nuwebe
; Sampu. 
: Sampulò / Diyes
; Labinlima. 
: Kaglimá / Kinse
; Dalawampu. 
: Duwampulò / Beynte(Baynte)
; Dalawampu't lima. 
: Duwampulò may lima / Beynte(Baynte) i singko
; Tatlumpu. 
: Tulompulò / Treyntá
; Tatlumpu't lima. 
: Tulompulò may lima / Treynta i singko
; Apatnapu. 
: Apát na pulò / Kuwarenta
; Apatnapu't lima. 
: Apát na pulò may lima / Kuwarenta i singko
; Limampu. 
: Limampulò / Singkuwentá
; Limampu't lima. 
: Limampulò may lima / Singkuwenta i singko
; Animnapu. 
: Anóm na pulò / Sisenta
; Animnapu't lima. 
: Anóm na pulò may lima / Sisenta i singko
; Pitumpu. 
: Pitompulò / Setenta
; Pitumpu't lima. 
: Pitompulò may lima / Setenta i singko
; Walumpu. 
: Walompulò / Otsenta
; Walumpu't lima. 
: Walompulò may lima / Otsenta i singko
; Siyamnapu. 
: Siyam na pulò / Nobenta
; Siyamnapu't lima. 
: Siyam na pulò may lima / Nobenta i singko
; Isang daan. 
: Sanggatós /Siyento, Siyen
; Isang libo.
: Sangribo / Mil

== Tingnan din ==

* [[Bikol languages|Mga wikang Bikol]]
{{InterWiki|code= bcl}}

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
* Lobel, Jason William, Wilmer Joseph S Tria, and Jose Maria Z Carpio. 2000. ''An satuyang tataramon / A study of the Bikol language''. Naga City, Philippines: Lobel &amp; Tria Partnership, Co.: Holy Rosary Minor Seminary.

== Mga kawing na panlabas ==
*[http://bikoltranslator.blogspot.com Translate Bikol]

{{Mga wikang Bikol}}
[[Kategorya:Bikol]]
[[Kategorya:Mga wika ng Pilipinas]]</text>
      <sha1>njrhytp1tov8ncfa8b3k9zwp2dpy728</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957888</id>
      <parentid>1957863</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T15:45:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Otterfolwer</username>
        <id>119355</id>
      </contributor>
      <comment>/* Pagbilang */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10544" xml:space="preserve">{{Infobox language
|name=Bikol
|altname=Central Bikol
|nativename=''bicolano central''
|states=[[Pilipinas]]
|region=[[Kabikulan|Bicol]]
|speakers=2.5 milyon
|date=1990 census
|speakers2=Ika-7 pinakasinasalitang katutubong wika sa Pilipinas&lt;ref&gt;Philippine Census, 2000. Table 11. Household Population by Ethnicity, Sex and Region: 2000&lt;/ref&gt;
|familycolor=Awstronesyano
|fam2=[[Malayo-Polynesian languages|Malayo-Polynesian]]
|fam3=[[Philippine languages|Philippine]]
|fam4=[[Central Philippine languages|Central Philippine]]
|fam5=[[Mga wikang Bikol]]
|fam6=[[:en:Coastal Bikol|Coastal Bicol]]
|script=[[Latin script|Latin]];&lt;br /&gt;''sinaunang sinusulat sa pamamagitan ng [[Baybayin]]''
|nation=[[Kabikulan]]
|agency=[[Komisyon ng Wikang Filipino]]
|iso3=bcl
}}

Ang '''Gitnang Bikol''' na karaniwang tinatawag ding [[Naga, Camarines Sur|Bikol Naga]] ay ang pinakasinasalitang wika sa [[Kabikulan|Rehiyon ng Bikol]] sa timog ng [[Luzon]]. Ginagamit ito sa hilaga at kanlurang bahagi ng lalawigan ng [[Camarines Sur]], sa ikalawang distrito pangkinatawan ng [[Camarines Norte]], silangang bahagi ng [[Albay]], hilagang-silangang bahagi ng [[Sorsogon]], sa bayan ng [[San Pascual, Masbate|San Pascual]] sa [[Masbate]], at timog-kanlurang bahagi ng [[Catanduanes]]. Nakabatay ang pamantayan nito sa diyalektong sinasalita sa bayan ng [[Canaman, Camarines Sur|Canaman]]. 

Sa Gitnang Bikol, mayroong mga bokabularyo na hindi mahahanap sa ibang wikang Bikol ni sa ibang miyembro ng [[Central Philippine languages|Gitnang Pilipinong]] pamilya ng wika tulad ng [[Tagalog language|Tagalog]] at [[Cebuano language|Sebwano]]. Kabilang sa mga halimbawa nito ang mga salitang  ''matua'' at ''bitis'' na salitang [[Kapampangan language|Kapampangan]] din na may kahulugang mas matanda at paa/mga paa ayon sa pagkabanggit. Halimbawa rin ang salitang ''banggi'' (gabi) na kakaiba mula sa karaniwang salitang Bikol na &quot;''gab-i''&quot; ngunit mas malapit sa ''bengi'' ng Kapampangan. Walang pormal na pagsusuri tungkol sa kaugnayan ng mga[[:en:Central Luzon languages| wikang Gitnang Luzon]] sa Gitnang Bikol ngunit ang ikalawa ay may ilang salita na mahahanap sa makalumang anyo ng Tagalog na sinasalita sa mga probinsyang [[Rizal province|Rizal]] at [[Quezon province|Quezon]] na pinaniniwalaang tahanan ng mga Gitnang Pilipinong wika tulad ng Kapampangan sa [[Pampanga]] at Timugang [[Tarlac]], at [[:en:Sambalic languages|wikang Sambaliko]] sa probinsyang [[Zambales]].

==Mga diyalekto==

Ang ''Bikol Sentral'' ay isang diyalekto sa Coastal Bikol na nakabatay sa [[Canaman]], Camarines Sur at ang pundasyon ng Pamantayang Bikol, kasama ang ''Bikol - Naga'', na nakabatay sa [[Lungsod ng Naga]], ay nauunawaan ng halos lahat ng mananalita ng Bikolano. Sinasalita ito sa una, ikalawa (maliban sa bayan ng [[Del Gallego, Camarines Sur|Del Gallego]] kung saan ang mga naninirahan dito ay mananalita ng [[wikang Tagalog]]), ikatlo at iba pang mga bayan sa ika-apat na distrito ([[Tinambac]], [[Siruma]], [[Garchitorena]] at [[Presentacion]]) ng Camarines Sur. Mayroon din mga mananalita sa bayan ng [[San Pascual, Masbate|San Pascual]] sa hilagang bahagi ng [[Burias|Pulong Burias]] sa lalawigan ng Masbate. 

Ang ''Bikol - Legazpi'' ay sinasalita sa silangang bahagi ng Albay na nakabatay sa [[Lungsod ng Legazpi]] at sa mga ibang parte ng hilagang bahagi ng lalawigan ng Sorsogon.

Ang iba pang mga diyalekto ay kinabibilangan ng ''Bikol - Daet'', na sinasalita sa [[Daet, Camarines Norte|Daet]] at sa ikalawang distrito ng [[Camarines Norte]], ang ''Bikol - Partido'', na sinasalita sa ilang bayan ng ika-apat na distrito ([[Goa, Camarines Sur|Goa]], [[Lagonoy]], [[Ocampo, Camarines Sur|Ocampo]], [[Sagñay]] at [[San Jose, Camarines Sur|San Jose]]) ng Camarines Sur at ''Bikol - Virac'' sa [[Virac, Catanduanes|Virac]], [[San Andres, Catanduanes|San Andres]] at sa katimugang bahagi ng [[Caramoran, Catanduanes|Caramoran]] sa Catanduanes.

===Mga paghahambing ng mga iba't-ibang dialektong Bikolano===

{|class=&quot;wikitable&quot;
|-
!Wikang Tagalog / Filipino
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |  Pamantayang Bikol (Canaman)
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Diyalektong Bikol - Naga 
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Diyalektong Bikol - Partido
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Diyalektong Bikol - Legazpi
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Diyalektong Bikol - Daet
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Diyalektong Bikol - Virac
! style=&quot;background:#efefff;&quot; | Wikang  [[:en:Rinconada Bikol language|Riŋkonāda]] (Iriga)
! style=&quot;background:#efefff;&quot; | Wikang [[Sorsogon|Sorsoganon]] (Bisakol)
|-
|''Bakit nga kaya hindi lumipad ang ibon ni Pedro kahit na walang kandado ang kulungan.''
|Tàdaw tà dài luminayog an gamgam ni Pedro dawà na dai nin kandado an hawla?
|'''Tâno''' daw tà dài '''naglayog''' an gamgam ni Pedro dawà na '''mayò''' nin kandado '''si'''  hawla?
|'''Hadáw''' ta '''ê naglayog''' an gamgam ni Pedro '''maski''' na '''ê''' nin kandado '''su''' hawla?
|'''Natà''' daw tà dài '''naglayog''' an '''bayong''' ni Pedro '''maski''' na '''warâ ki''' kandado '''su''' hawla?
|'''Bakin''' daw '''kayâ''' dài '''naglupad ang ibon'''  ni Pedro '''maski''' na '''mayong''' kandado '''si''' hawla?
|'''Ngatà''' daw tà dài '''nagḽayog''' an gamgam ni Pedro '''maski''' na '''dàing''' kandado '''su''' hawla?
|'''Ta'onō/Ŋātâ raw tâ diri naglayog adtoŋ bayoŋ''' ni Pedro '''dāwâ''' na '''ədâ ka''' kandado '''su awlā'''?
|'''Nakay''' daw '''kay diri naglupad''' an '''tamsi''' ni Pedro '''maski''' na '''warâ sin''' kandado '''su''' hawla?
|}
Katulad ng mga ibang [[mga wika sa Pilipinas|wikang Pilipino]], may mga hiram na salita ang Bikol, karamihan sa [[Spanish language|Kastila]] dahil sa 333 taon ng [[Kasaysayan ng Pilipinas (1521–1898)|pananakop ng Kastila]] sa Pilipinos. Kasama rito ang ''swerte'' (''kapalaran''), ''karne'' (laman, ulam), ''imbestigador'' (tagapagsiyasat), ''litro'', ''pero'' (ngunit), at ''krimen'' (pagkakasala). Isa pang pinagmulan ng mga hiram na salita ang [[Sanskrit language|Sanskrit]], na may salita tulad ng ''hadi'' (hari), ''bahala'' (pananagutan) at [[karma]].

== Palatunugan ==
May 16 katinig sa wikang Bikol: {{IPA|/p, b, d, t, k, ɡ, s, h, m, n, ŋ, l, ɾ, j~ʝ, w~ʋ, ʔ/}}. Hiniram ang walong tunog mula sa mga hiram na salita: {{IPA|/f, v, tʃ, dʒ, ʃ, ʒ, ʎ, ɲ/}}. Itinala ang tatlong patinig bilang {{IPA|/a, i, u/}}. Ginagamit ang mga patinig na {{IPA|/e, o/}} mula sa Kastila.

== Bararila ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!&amp;nbsp;
!Absolutibo
!Ergatibo
!Oblik
|-
|'''Pang-isahang ''ika-1 tao'''''
|akó
|ko
|sakuyà, sakô
|-
|'''Pang-isahang ''ika-2 tao'''''
|iká, ka
|mo
|saimo, sìmô
|-
|'''Pang-isahang ''ika-3 tao'''''
|siya,
|niya
|saiya
|-
|'''Pangmaramihang ''kabilang ang ika-1 tao'''''
|kita
|niyatò, tá
|satuyà, satô
|-
|'''Pangmaramihang ''di-kabilang ang ika-2 tao'''''
|kamí
|niyamò, mi
|samuyà, samô
|-
|'''Pangmaramihang ''ika-2 tao'''''
|kamó
|nindó
|saindó
|-
|'''Pammaramihang ''ika-3 tao'''''
|sindá
|nindá
|saindá
|}

=== Mga kataga ===

* bagá – nagpapahayag ng pagdududa o pag-aatubili
* bayâ – pagbibigay ng pagkakataon sa isang tao; magalang pagpilit
* dàa – (Tagalog: daw) pagsipi ng impormasyon mula sa isang pangalawang sanggunian
* daw – (Tagalog: ba/kaya) katagang patanong
* garó – (Tagalog: mukhang, parang) pagkakahawig o pagkakatulad
* gayo – &quot;sakto&quot;
* daing gáyo – &quot;hindi eksakto, hindi talaga&quot;
* gayód – (Tagalog: bakâ) &quot;marahil, maaaring magaing&quot;
* giraray / liwát – muli
* kutâ (na) – &quot;sana nangyari / hindi nangyari&quot;; &quot;Kung sana lang ...&quot; (kondisyonalidad ng mga nakaraang pangyayari)
* lamang, lang / saná – lang
* lugód – umaasa na may mangyayari, o pagpapahayag ng pagsuko
* man – din, rin (tulad ng ano man 'anuman' at siisay man 'sinuman')
* mûna / ngûna – Tagalog: muna
* na – na
* naman – naman
* nanggad – talaga, nga (nagdaragdag ng katiyakan)
* niyakò – &quot;sinabi ko&quot;
* nganì – nagpapahayag ng kapalaran (&quot;Walang magagawa&quot;) o pakiusap sa iba na huwag ipilit
* ngantìg – nag-uulat ang isang bagay na sinabi sa isang ikatlong tao
* ngapit – &quot;pagkatapos,&quot; &quot;kung sakaling,&quot; &quot;sa panahon / habang&quot; (tagal ng panahon)
* ngayá – paggalang sa paghingi ng impormasyon (&quot;kaya,&quot; &quot;tingnan natin&quot;)
* pa – pa
* palán – pala
* pò – po; &quot;tabí&quot; sa ibang [[diyalekto]] ng Bikol
* tulos (- túlos) – agad-agad

== Pagbilang ==

=== Mga bilang ===
May tig-dalawang pangalan para sa mga bilang sa Bikol – ang mga pangalan mula sa katutubong Bikol at Kastila. Karaniwang ginagamit ng [[mga Bikolano]] ang mga salitang Kastila kapag pinag-uusapan ang oras tulad ng ''Alas singko'' (5:00). Gayunpaman, mababasa ang mga katutubong bersyon sa mga pampanitikang aklat. Makakasalubong din ang mga salitang Kastila sa pagpepresyo.

; Isang kalahati. 
: Kabangâ / Mediya
; Isa. 
: Sarô / Uno / Una (ginagamit lang sa oras)
; Dalawa. 
: Duwá / Dos
; Tatlo. 
: Tuló / Tres
; Apat. 
: Apát / Kwatro
; Lima. 
: Limá / Singko
; Anim. 
: Anóm / Sais
; Pito. 
: Pitó / Siyete
; Walo. 
: Waló / Otso
; Siyam. 
: Siyam / Nuwebe
; Sampu. 
: Sampulò / Diyes
; Labinlima. 
: Kaglimá / Kinse
; Dalawampu. 
: Duwampulò / Beynte(Baynte)
; Dalawampu't lima. 
: Duwampulò may lima / Beynte(Baynte) i singko
; Tatlumpu. 
: Tulompulò / Treyntá
; Tatlumpu't lima. 
: Tulompulò may lima / Treynta i singko
; Apatnapu. 
: Apát na pulò / Kuwarenta
; Apatnapu't lima. 
: Apát na pulò may lima / Kuwarenta i singko
; Limampu. 
: Limampulò / Singkuwentá
; Limampu't lima. 
: Limampulò may lima / Singkuwenta i singko
; Animnapu. 
: Anóm na pulò / Sisenta
; Animnapu't lima. 
: Anóm na pulò may lima / Sisenta i singko
; Pitumpu. 
: Pitompulò / Setenta
; Pitumpu't lima. 
: Pitompulò may lima / Setenta i singko
; Walumpu. 
: Walompulò / Otsenta
; Walumpu't lima. 
: Walompulò may lima / Otsenta i singko
; Siyamnapu. 
: Siyam na pulò / Nobenta
; Siyamnapu't lima. 
: Siyam na pulò may lima / Nobenta i singko
; Isang daan. 
: Sanggatós /Siyen, Siyento
; Isang libo.
: Sangribo / Mil

== Tingnan din ==

* [[Bikol languages|Mga wikang Bikol]]
{{InterWiki|code= bcl}}

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
* Lobel, Jason William, Wilmer Joseph S Tria, and Jose Maria Z Carpio. 2000. ''An satuyang tataramon / A study of the Bikol language''. Naga City, Philippines: Lobel &amp; Tria Partnership, Co.: Holy Rosary Minor Seminary.

== Mga kawing na panlabas ==
*[http://bikoltranslator.blogspot.com Translate Bikol]

{{Mga wikang Bikol}}
[[Kategorya:Bikol]]
[[Kategorya:Mga wika ng Pilipinas]]</text>
      <sha1>6bwg6h6r6jmlrjjgvawb2lvfzcbqij8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sinaunang Malapit na Silangan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>193432</id>
    <revision>
      <id>1957906</id>
      <parentid>1957820</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:20:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga relihiyon ng Sinaunang Malapit na Silangan */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24268" xml:space="preserve">[[File:Ancient Orient.png|thumb|350px|Mapa ng sinaunang Malapit na Silangan]]
Ang '''sinaunang Malapit na Silangan''' (Ingles: '''''ancient Near East''''') ay ang tahanan ng mga sinaunang [[kabihasnan]] sa loob ng rehiyon na tumutugon sa modernong [[Gitnang Silangan]] (Middle East). Ang mga sinaunang kabihasnan o bansang ito ang [[Mesopotamia]] (modernong [[Iraq]], timog silangang [[Turkey]] at hilagang silangang [[Syria]]), [[sinaunang Ehipto]], [[Kasaysayan ng Iran|sinaunang Iran]] ([[Elam]], [[Medes|Media]], [[Parthia]] at [[Lalawigan ng Fars|Persia]]), [[Anatolia]]/[[Asia Menor]] (modernong [[Turkey]]), [[Levant]] (modernong [[Syria]], [[Lebanon]], [[Israel]], [[Palestine]] at [[Jordan]]), [[Malta]] at [[Peninsulang Arabiano]]. Ang sinaunang malapit na silangan ay pinag-aaralan sa mga larangan ng [[arkeolohiya ng malapit na silangan]] at ng [[sinaunang kasaysayan]]. Ito ay nagsimula sa paglitaw ng [[Sumer]] noong 4000 BCEE bagaman ang petsa ng wakas nito ay iba-iba mula sa [[panahong Tanso]] at [[panahong Bakal]] hanggang sa pananakop ng [[Imperyong Achaemenid]] noong ika-anim na siglo BCEE o ni [[Alexander the Great]] noong ikaapat na siglo BCEE. Ang sinaunang malapit na silangan ay itinuturing na [[duyan ng kabihasnan]]. Ito ang una na nagsanay ng intensibong taunang [[agrikultura]], nagbigay sa ibang panig ng daigdig ng unang sistema ng pagsulat, nag-imbento ng gulong ng magpapalayok at gulong ng sasakyan at gilingan, lumikha ng mga unang [[sentralisadong pamahalaan]], mga [[batas kodigo]] at mga [[imperyo]] gayundin ang nagpakilala ng [[stratipikasyong panlipunan]], [[pang-aalipin]] at organisadong digmaan. Ito ang naglatag ng pundasyon ng mga larangan ng [[astronomiya]] at [[matematika]].

==Mga panahon==

{| class=&quot;wikitable&quot; align=&quot;center&quot;
|-
|rowspan=2| '''[[Chalcolithic|Panahong ng Kobre]]'''
|rowspan=2| [[Chalcolithic]] &lt;br /&gt; (4500–3300 BC3)
| [[Maagang Chalcolithic]]
| 4500–4000 BCE || [[Panahong Ubaid]] sa [[Mesopotamia]]
|-
| [[Huling Chalcolithic]]
| 4000–3300 BCE || [[Ghassulian]], [[Sumerya]], [[Panahong Uruk]] sa [[Mesopotamia]], [[Gerzeh]], [[Ehiptong Predinastiko]], [[Proto-Elamita]]
|-
|rowspan=11|'''[[Panahong Bronse]]''' &lt;br /&gt; (3300–1200 BCE)
|rowspan=4|Maagang [[Panahong Bronse]]  &lt;br /&gt; (3300–2100 BCE)
| [[Maagang Panahong Bronse I]]
| 3300–3000 BCE || [[Protodynastic Period of Egypt|Protodinastiko]]ng Ehitpo hanggang [[Panahong Maagang Dinastiya ng Ehipto]], pagtira ng mga taga [[Phoenicia]]
|-
| [[Maagang Panahong Bronse II]]
| 3000–2700 BCE A|Maagang Panahong Dinastiko ng [[Sumerya]]
|-
| Maagang Panahong Bronse III
| 2700–2200 BCE || [[Lumang Kaharian ng Ehipto]], [[Imperyong Akkadiyo]], maagang [[Asirya]], Lumang [[Elam]], mga estadong [[Sumeryo-Akkadiyo]]
|-
| [[Maagang Panahong Bronse IV]]
| 2200–2100 BCE || [[Unang Pagitang Panahon ng Ehipto]]
|-
|rowspan=4| [[Gitnang Panahong Bronse]] &lt;br /&gt; (2100–1550 BCE)
| [[Gitnang Panahong BronseI]]
| 2100–2000 BCE || [[Ikatlong Dinastiya ng Ur]]
|-
| [[Gitnang Panahong Bronse  II A]]
| 2000–1750 BCE || [[Kabihasnang Minoan]], maagang [[Babilonya]], [[Gitnang Kaharian ng Ehipto]]
|-
| [[Gitnang Panahong BronseII B]]
| 1750–1650 BCE || [[Ikalawang Pagitang Panahon ng Ehipto]] 
|-
| [[Gitnang Panahong Bronse II C]]
| 1650–1550 BCE || Lumang Kahariang [[Hiteo]], pagguho ng Kabihasanang [[Minoa]]n
|-
|rowspan=3| [[Huling Panahong Bronse]] &lt;br /&gt; (1550–1200 BCE)
| [[Huling Panahong Bronse I]]
| 1550–1400 BCE || [[Gitnang Kahariang Hiteo]], [[Hayasa-Azzi]], Gitnang Panahon ng [[Elam]], [[Bagong Kaharian ng Ehipto]]
|-
| [[Huling Panahong Bronse II A]]
| 1400–1300 BCE || [[Bagong Kahariang Hiteo]], [[Mitanni]], [[Hayasa-Azzi]], [[Ugarit]], [[Gresyang Myceneo]]
|-
| [[Huling Panahong Bronse II B]]
| 1300–1200 BCE || [[Gitnang Imperyong Asirya]], Simula ng rurok ng [[Phoenicia]]
|-
|rowspan=5| '''[[Panahong Bakal]]''' &lt;br /&gt; (1200–539 BCE)
|rowspan=2| [[Pagguho ng Panahong Bronse|Panahong Bakal I]] &lt;br /&gt; (1200–1000 BCE)
| [[Panahong Bakal I A]]
| 1200–1150 BCE || [[Troya VII]], [[Pagguho ng Hekla 3]], [[Pagguho ng Panahong Bronse]], [[Mga Taong Dagat]]
|-
| [[Panahong Bakal I B]]
| 1150–1000 BCE || [[Neo-Hittite|Neo-Hiteo]], Panahon ng Bagong [[Elam]], [[Arameo]] 
|-
|rowspan=3| [[Panahong Bakal II]] &lt;br /&gt; (1000–539 BCE)
| [[Panahong Bakal II A]]
| 1000–900 BCE || [[Mga Panahong Madilim ng Gresya]]
|-
| [[Panahong Bakal II B]]
| 900–700 BCE || [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], [[Urartu]], [[Phrygia]], [[Imperyong Neo-Asirya]], [[Kaharian ng Juda]], unang pagtira sa [[Carthage]]
|-
| [[Panahong Bakal II C]]
| 700–539 BCE || [[Imperyong Neo-Babilonya]], [[Mga Medo|Imperyong Medo]], pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Asirya]] sa Medes at Babilonya,  [[Phoenicia]], [[Gresyang Arkaiko]], pag-akyat sa kapangyarihan ng Imperyong Persiyano([[Imperyong Akemenida]])
|-
|rowspan=3 colspan=2| [[Klasikongn Antigidad]] &lt;br /&gt;(post-ANE)&lt;br/&gt; (539 BCE – 634 CE)
| [[Imperyong Akemenida]] 
| 539–330 BCE || Persiyanong [[Imperyong Akemenida]], [[Klasikong Gresya]]
|-
| [[Panahong Helenistiko]], [[Imperyong Parto]]
| 330–31 BCE || [[Kaharian ng Macedonia]], [[Imperyong Seleucid]]], [[kaharian ng Pergamon]], [[Kahariang Ptolemaiko]], [[Imperyong Parto]]
|-
| [[Digmang Romano-Persiyano]]
]
| 31 BCE – 634 CE || [[Digmaang Romano-Persiyano]], [[Imperyong Romano]], [[Imperyong Parto]], [[Imperyong Sassanid]], [[Imperyong Bizantino]], [[Pananakop na Muslim]]
|}

==Kasaysayan== 
[[File:Sumer_satellite_map.jpg|thumb|400px|Mapa ng [[Sumerya]] ca.4500 BCE hanggang 1900 BCE.]]
[[File:Ancient Egypt and Mesopotamia c. 1450 BC.png|thumb|Mapa ng '''Sinaunang Malapit na Silangan''' noong ika-15 siglo BCE.]]
[[File:Map_of_Assyria.png|thumb|upright=1.7|Mapa ng [[Imperyong Neo-Asirya]](Berde) na umiral mula 911-609 BCE na bumagsak sa magkasanib na puwersa ng [[Medes]] at [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong 609 BCE.]]
[[File:Achaemenid_Empire_500_BCE.jpg|thumb|upright=1.7|Mapa ng [[Imperyong Akemenida]](Persiya, dilaw) na nagpabagsak sa [[Medes]] noong 550 BCE at [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong 539 BCE.]]
[[File:Kingdoms_around_Israel_830_map.svg|thumb|Teoretikal na mapa ng rehiyon ng Sinaunang Malapit na silangan ca. 830 BCE]]
Ang mga anatomikong modernong [[homo sapiens]] ay naipakita sa area ng [[Bundok Carmel]] noong Gitnang [[Paleolitiko]] na may petsang mula ca. 90,000 BCE. Ang [[Ebolusyon ng tao|paglipat na ito mula sa Aprika]] ay tila hindi naging matagumpay at noong mga 60,000 BCE sa Israel/Syria lalo na sa [[Amud]], ang klasikong mga pangkat ng [[Neanderthal]] ay tila nakinabang mula sa papalalang klima na pumalit sa mga [[homo sapiens]] na tila nakarestriktong muli sa Aprika.&lt;ref name=&quot;amud&quot;&gt;{{cite web | url=http://www.britannica.com/eb/article-9007286/Amud | title=Amud | publisher=Encyclopædia Britannica | accessdate=2007-10-11 }}&lt;/ref&gt; Ang ikalawang paglisan mula sa Aprika ay naipakita ng kulturang Itaas na Paleolitiko na [[Boker Tachtit]] mula 52,000 BCE hanggang 50,000 BCE na may mga tao sa lebel [[Ksar Akil]] XXV na mga modernong tao.&lt;ref&gt;Marks, Anthony (1983)&quot;Prehistory and Paleoenvironments in the Central Negev, Israel&quot; (Institute for the Study of Earth and Man, Dallas)&lt;/ref&gt; Ang kulturang ito ay kamukha ng kulturang [[Badoshan Aurignacian]] ng Iran at ng kalaunang kulturang Ehipsiyo na [[Sebilian]] noong  c. 50,000 BCE. Iminungkahi ni [[Stephen Oppenheimer]]&lt;ref&gt;Oppemheiomer, Stephen (2004), &quot;Out of Eden&quot;, (Constable and Robinson)&lt;/ref&gt; na ito ay nagrereplekta sa isang pagkilos ng mga modernong tao (posibleng [[Caucasian]]) pabalik sa Hilagang Aprika sa panahong ito. Lumilitaw na ito ay naglalagay ng petsa kung saan ang mga kulturang Itaas na Paleolitiko ng homo sapiens ay nagsimulang pumalit sa [[Neanderthal]] [[Levallois-Perret|Levalo]]-[[Mousterian]] at noong mga 40,000 BCE, ang [[Palestina]] ay natirhan ng [[kulturang Ahmarian]] na Levanto-Aurignacian na tumagal mula 39,000 BCE hanggang 24,000 BCE.&lt;ref&gt;Gladfelter, Bruce G. (1997) &quot;The Ahmarian tradition of the Levantine Upper Paleolithic: the environment of the archaeology&quot; (Vol 12, 4 Geoarchaeology)&lt;/ref&gt; Ang kulturang ito ay medyo matagumpay sa pagkalat bilang [[kulturang Antelian]] (huling Aurignacian) hanggang sa Katimugang Anatolia sa [[kulturang Atlitan]]. Pagkatapos ng Huling Pangyelong Maxima, ang isang bagong kulturang Epipaleolitiko ay lumitaw sa Katimugang Palestina. Mula 18,000 BCE hanggang 10,500 BCE, ang [[kulturang Kebaran]]&lt;ref&gt;Ronen, Avram , &quot;Climate, sea level, and culture in the Eastern Mediterranean 20 ky to the present&quot; in Valentina Yanko-Hombach, Allan S. Gilbert, Nicolae Panin and Pavel M. Dolukhanov (2007), &quot;The Black Sea Flood Question: Changes in Coastline, Climate, and Human Settlement&quot; (Springer)&lt;/ref&gt; ay nagpapakita ng maliwanag na mga ugnayan sa mas maagang mga kulturang [[mikrolitiko]] gamit ang pana at gamit ang panggiling na mga bato upang umani ng mga ligaw na butil na pinaunlad mula ca. 24,000 BCE hanggang 17,000 BCE na [[kulturang Halfan]] ng [[Ehipto]] na nagmula sa mas maaga pang tradisyong [[Aterian]] ng [[Sahara]]. Nakita ito ng ilang mga linguista na pinakamaagang pagdating ng mga wikang [[Nostratiko]] sa [[Gitnang Silangan]]. Ang kulturang Kebaran ay medyo matagumpay at maaaring ninuno ng kalaunang [[kulturang Natufian]] (10,500 BCE hanggang 8500 BCE) na sumaklaw sa buong rehiyong Levant. Ang mga taong ito ay nanguna sa unang mga [[sedentaryo]]ng pagtira at maaaring sumuporta sa mga sarili nito sa pamamagitan ng pangingisda at mula sa pag-aani ng mga ligaw na butil na masagana sa rehiyong ito sa panahong ito. Ang kulturang Natufian ay nagpapakita rin ng pinakamaagang [[domestikasyon]] ng aso at ang pagtulong ng aso sa pangangaso at pagbabantay sa mga tirahan ng tao ay maaaring nag-ambag sa matagumpay na pagkalat ng kulturang ito. Sa hilagang Syria, silangang Anatolia, ang kulturang Natufian sa [[Cayonu]] at [[Mureybet]] ay nagpaunlad ng unang buong kulturang agrikultural sa karagdagan ng mga ligaw na butil na kalaunang dinagdagan ng domestikadong tupa at mga kambing na malamang ay unang dinomestika ng [[kulturang Zarzian]] ng Hilagang Iraq at Iran na tulad ng kulturang Natufian ay maaaring umunlad mula sa Kebaran. Noong 8500 BCE hanggang 7500 BCE, ang bago-ang pagpapalayok na kulturang Neolitikong A ([[PPNA]]) ay umunlad mula sa mas maaagang lokal na tradisyon ng Natufian sa katimugang Palestina na naninirahan sa mga bilugang bahay at pagtatayo ng lugar na pagtatanggol sa Jericho (na nagbabantay sa mahalagang sariwang tubig). Ito ay napalitan ng bago ang pagpapalayok na Neolitikong B ([[PPNB]]) na tumira sa mga kwadradong bahay na nagmula sa Hilagang Syria at Euphrates bend. Sa panahong 8500 BCE hanggang 7500 BCE, ang isa pang pangkat na mangangaso ay nagpapakita ng maliwanag na mga apinidad sa mga kultura ng Ehipto. Ang [[kulturang Harifian]]&lt;ref&gt;Belfer-Cohen, Anna and Bar-Yosef, Ofer &quot;Early Sedentism in the Near East: A Bumpy Ride to Village Life&quot; (Fundamental Issues in Archaeology, 2002, Part II, 19–38)&lt;/ref&gt; na ito ay maaaring gumamit ng mga palayok mula sa [[kulturang Isnan]] at [[kulturang Helwan]] ng Ehipto na tumagal mula 9000 BCE hanggang 4500 BCE at kalaunang sumanib mula sa kulturang  PPNB noong krisis na pangklima ng 6000 BCE upang bumuo ng tinatawag na Syro-Arabian technocomplex na pagpapastol,&lt;ref&gt;Zarins, Yuris &quot;Early Pastoral Nomadiism and the Settlement of Lower Mesopotamia&quot; (# Bulletin of the American Schools of Oriental Research No. 280, November , 1990)&lt;/ref&gt; na nakakita ng pagkalat ng unang mga magpapastol na [[Nomad]]iko sa Sinaunang Malapit na Silangan. Ito ay sumaklaw patimog tungo sa baybayin ng [[Dagat Pula]] at tumagos sa mga kulturang dalawang mukhang Arabo na patuloy na naging mas neolitiko at magpapastol at sumaklaw pahilaga at pasilangan upang maglatag ng mga pundasyon ng naninirahan sa mga [[tolda]]ng [[Amoreo]] (Martu) at mga taong [[Akkadian]] ng [[Mesopotamia]]. Sa [[lambak Amuq]] ng Syria, ang [[kulturang PPNB]] ay tila nakapagpatuloy na umimpluwensiya sa karagdagang pagunlad na pang-kultura sa timog. Ang mga elementong nomadiko ay sumanib sa PPNB upang bumuo ng [[kulturang Minhata]] at [[kulturang Yarmukian]] na kumalat patimog na nagpasimula ng klasikong halong kulturang pagsasaka ng Mediterraneo at mula 5600 BCE ay nauugnay sa [[kulturang Ghassulian]] ng rehiyon na unang kulturang [[chalcolithic]] ng Levant.
===Panahong Tanso===
Ang unang mga siyudad ay nagsimulang umunlad sa katimugang [[Mesopotamia]] noong 4000 BCE. Sa mga siyudad na ito, ang mga ugnayan ng [[relihiyon]] ay nagsimulang pumalit sa ugnayang magkakamag-anak bilang basehan ng lipunan. Noong yugtong [[Uruk]], ang mga kolonista at mangangalakal mula sa katimugang Iraq ay nagtatag ng mga mahahalagang kwarter sa mga tirahan sa buong katimugang bahagi ng rehiyong Levant (halimbawa ang Amuq). Sa katimugang Iraq, ang bawat siyudad ay may patrong [[diyos]] na sinamba sa isang malawak na sentral na templong tinatawag na [[ziggurat]] at pinamumunuan ng isang [[saserdote]]-hari (ishakku). Ang lipunan ay naging mas segmentado at espesyalisado at may kakayahang sa mga sama samang proyekto tulad ng irigasyon at digmaan. Kasama ng mga siyudad ay dumating ang ilang mga pagsulong sa teknolohiya. Noong mga 3100 BCE, ang pagsulat, gulong at ibang pang mga inobasyon ay ipinakilala. Sa panahogn ito, ang mga taong [[Sumerian]] ng timog Mesopotamia ay lahat organisado sa iba't ibang mga independiyenteng [[estadong-siyudad]] gaya ng [[Ur]] at [[Uruk]] at noong mga 2600 BCE ay nagsimulang magsanib sa mas malaking mga unit na pampolitika. Sa pagaangkop ng mga diyos ng mga sinakop nito, ang relihiyon ay naging mas [[politeistiko]] at ang pamahalaaan aynaging mas [[sekular]]. Ang titulong lugal, malaking tao ay lumitaw kasama ng mas maagang mga titulong relihiyos bagaman ang pangunahing tungkulin ay sumamba pa rin sa mga diyos ng estado. Ang prosesong ito ay dumating sa natural na konklusyon nito sa pag-unlad ng unang mga [[imperyo]] noong 2400 BCE. Ang mga taong tinatawag na mga [[Akkadian]] ay sumakop sa lambak sa ilalim ni [[Sargon I]] at nagtatag ng kanilang supremasya sa mga Sumerian at sumaklaw ng kanilang kontrol hanggang sa Syria sa mga baybayin. Ito ay nasundan ng paglawig ng kulturang kalakal na Kerak na nagpapakita ng mga apinidad sa [[Kaukasya]] at posibleng nauugnay sa kalaunang paglitaw ng mga [[Hurrian]]. Ito ay kasabay ng mga imperyo ng [[Ur]] noong 2200 BCE at 2100 BCE at ang [[Lumang Kahariang Babilonia]] noong 1800 BCE at 1700 BCE. Sa panhong ito, ang mga [[Kahariang Yamkhad]] sa [[Euphrates]] at [[Qatna]] sa [[Orontes]] ay mahahalagang mga estadong-siyudad ng rehiyong Syria. Samantala, mga katugmang pag-unlad ay nangyayari sa Ehipto na noong 3200 BCE ay naging isa sa [[Lumang Kaharian ng Ehipto]] at sa mga tao ng [[Lambak Indus]] sa hilagang-kanlurang India. Ang lahat ng mga kabihasnan ito ay nasa mayabong na mga lambak ilog kung saan ang agrikultura ay madali kapag ang mga dam at irigasyon ay naitayo upang kontrolin ang mga bahang tubig. Ito ay nagsimulang magbago noong wakas ng 3000 BCE habang ang mga siyudad ay nagsimulang kumalat sa kalapit sa mabundok na kawntry: sa mga [[Assyrian]] sa hilagang Mesopotamia, ang mga [[Cananeo]] sa Syria-Palestina, sa mga Minoan sa Creta at sa mga [[Hittie]] sa silangang Anatolia. Sa parehong panahon, ang iba't ibang mga imigrante gaya ng mga Hittite sa Anatoli at mga Griyegong Mycenean ay nagsimulang lumitaw sa mga labas na hangganan ng kabihasnan. Ang mga pangkat na ito ay nauugnay sa paglitaw ng magaan na may dalawang gulon na [[chariot]] ng digmaa at sa mga wikang Indo-Europeo. Ang mga kabayo at mga chariot ay nangangailangan ng maraming panahon at pananatili kaya ang paggamit ng mga ito ay pangunahing nakarestrikto sa isang maliit na nobilidad. May mga heroikong lipunan na pamilyar mula sa epiko tulad ng [[Iliad]] at ang [[Ramayana]]. Noong mga 1700 BCE at 1600 BCE, ang karamihan ng mas matandang mga sentro ay natabunan. Ang [[Babilonia]] ay nasako ng mga [[Kassite]] at ang kabihasna sa Lambak Indus ay pabagsak sanhi ng klima. Ang isang pang pangkat na [[Mitanni]] ay nagpasuko sa [[Assyria]] at sa isang panahon ay banta sa kahariang Hittite ngunit natalo ng dalawang ito noong gitna ng 1400 BCE. Ang iba't ibang mga kahariang Achaean ay umunlad sa Gresya na ang pinakakilala ang Mycenae at noong 1500 BCE ay nanaig sa mas matandang mga siyudad na Minoan. Ang mga Semitikong [[Hyksos]] ay gumamit ng mga bagong teknoloiya upang sakupin ang Ehipto ngunit napalayas na nag-iiwan sa imperyo ng [[Bagong Kaharian ng Ehipto]] na umunlad. Mula 1550 BCE hanggang 1100 BCE, ang karamihan ng Levant ay nasakop ng Ehipto na naoong huling kalahati ng panahong ito ay nakipagtalo sa Syria sa imperyong Hittite. Sa wakas ng 1300 BCE, ang lahat ng mga kapangyarihang ito ay biglaang gumuho. Ang mga siyudad sa buong silanganing Mediterraneo ay nilusob sa loob ilang mga dekate ng iba't ibang mga mananalakay. Pinalayas ng Ehipto ang mga mananalakay nito at sa sumunod na siglo ay lumiit sa sakop ng teritoryo nito at ang sentral na autoridad nito ay permanenteng humina. Ang tanging Assyria at Ehitpo ang nakatakas sa malaking pinsala.

===Panahong Bakal===
Ang [[pagguho ng Panahong Bronse]] ay nag-iwan ng ilang mga munting kaharian at mga estadong-siyudad. Ang mga sentrong Hittie ay nanatili sa hilagaang Syria kasama ng mga puertong Phoenician sa Canaan na nakatakas pagkawasak at umunlad s amga dakilang kapangyarihang pangkalakal. Noong 1200 BCE, ang karamihan ng looban nito gayundin ng Babilonia ay sinunggaban ng mga [[Arameo]] samantalang ang baybayin sa ngayong Gaza Strip ay tinirhan ng mga [[Pilisteo]]. Sa panahong ito, ang ilang mga inobasyon sa teknolihiya ay kumalat na ang pinakakilala ang paggawa sa bakal at [[alpabetong Penisyo]] na pinaunlad ng mga Penisyo o mga Cananeo noong 1600 BCE. Sa pag-akyat sa kapangyarihan ni [[Adad-nirari II]] noong 911 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay sumakop sa buong Sinaunang Malapit na Silangan noong ika-8 hanggang ika-7 siglo BCE na gumawa sa imperyong ito na pinakamalaking imperyo sa kasaysayan at itinturing ng mga historyan na ang '''kauna-unahang imperyo ng mundo''' sa kasaysayan. Ito ay namuno sa buong Mesopotamia, [[Levant]], [[Ehipto]], mga bahagi ng [[Anatolia]], [[Iran]] at [[Armenia]]. Sa panahon ng pamumuno ng haring Asiryong si [[Sinsharishkun]] (622–612 BCE), ang mga basalyo ng Asirya gaya ng [[Medes]], Babilonya, Ehipto, Lydia, at Aram ay tumigil sa pagbibigay ng [[tributo]] sa Asirya. Ang Imperyong Neo-Asirya ay bumagsak sa magkasanib na puwersa ng Medes sa pamumuno ni [[Cyaxares]] at ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa pamumuno ni [[Nabopolassar]] noong 609 BCE. Noong mga 550 BCE, ang [[Medes]] sa pamumuno ni [[Astyages]] ay bumagsak sa Persiyanong si [[Dakilang Ciro]] na nagtatag ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]]. Ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak kay Dakilang Ciro noong 539 BCE. Sa sumunod na ilang mga dekada ay idinagdag sa mga sakop nito ang Lydia sa Anatolia, Damascus, Babilonia at Ehipto gayundin ang pag-iisa ng kontrol nito sa talampas na Iranian na halos kasing layo India. Ang malawak na kaharian ay nahati sa iba't ibang mga [[satrapiya]] at pinamahalaan ayon sa modelong Asiryo ngunit may mas magaan na kamay. Sa panahong ito, ang [[Zoroastrianismo]] ang nanaig na relihiyon sa Persiya.

==Mga relihiyon ng Sinaunang Malapit na Silangan==
{{Main|Mga relihiyon ng Sinaunang Malapit na Silangan}}
[[File: Sumerian Worshiper.JPG|thumb|left|Isang mananampalatayang [[Sumeryo]] ca. 2800-2300 BCE]]
[[File:Ziggarat_of_Ur_001.jpg|thumb|320px|Ang [[Ziggurat ng Ur]] bilang parangal kay [[Sin (diyos)]]. Ang mga [[Sumeryo]] ay naniniwalang ang kanilang mga [[Diyos]] ay nakatira sa templo sa tuktok ng mga [[Ziggurat]] at tanging ang mga [[saserdote]] ang makakapasok rito.]]
[[File:P1050763 Louvre code Hammurabi face rwk.JPG|thumb|[[Kodigo ni Hammurabi]] na tinanggap ng haring si [[Hammurabi]] mula sa Diyos na si [[Shamash]] na '''Diyos ng [[araw (astronomiya)|araw]] at hustisya''' at anak ng mga Diyos na sina [[Sin (diyos)]] at [[Ningal]].]]
[[File:Pinudjem-II.jpg|left|thumb|Si [[Pinedjem II]], ang [[Dakilang Saserdote]] ni [[Amun]](990-969 BCE) mula sa [[Aklat ng Namatay]]( ginamit sa Sinaunang Ehipto mula 1550 BCE hanggang 50 BCE.]]
[[File:BehistunInscriptiondetail.jpg|225px|thumb|right|[[Inskripsiyong Behistun]]:''Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay Hari. Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian]]'']]
Ang mga sinaunang kabihasnan sa Sinaunang Malapit na Silangan ay malalim na naimpluwensiyahan ng kanilang mga paniniwalang espiritwal.&lt;ref name=&quot;lamberg-karlovsky-p4&quot;&gt;{{cite book |title=Ancient Civilizations: The Near East and Mesoamerica |author=Lamberg-Karlovsky, C. C. and Jeremy A. Sabloff |publisher=Benjamin/Cummings Publishing |year=1979 |pages=4}}&lt;/ref&gt; Sila ay naniniwala na ang aksiyon ng [[diyos]] ay umiimpluwensiya sa lahat ng mga pangdaigdigang bagay. Sila ay naniniwala rin sa [[dibinasyon]] o kakayahan na manghula ng hinaharap.&lt;ref name=&quot;lamberg-karlovsky-p4&quot;/&gt; Ang mga [[omen]] ay kadalasang isinusulat sa sinaunang Ehipto at Mesopotamia.&lt;ref name=&quot;lamberg-karlovsky-p4&quot;/&gt; May mga malawak na kasanayan ang mga relihiyon sa Sinaunang Malapit na Silangan na karaniwang pinagsasaluhan: mga puripikasyon at mga ritwal ng paglilinis, mga templo, mga pista, mga batas na moral o legal, mga [[saserdote]] o pari, mga himno at panalangin, mga propesiya at mga propeta, kabilang buhay, mga diyos, anghel/espirito at demonyo at mga [[multo]], mga nagagalit na diyos, mga [[mito ng paglikha]] at mga manlilikhang diyos/diyosa, mga paghahandog (handog na hayop at halaman, mga [[libasyon]]), [[Politeismo]] ngunit ang ilan gaya ng Ehipto ay [[henoteismo|hen oteistiko]] na pagsamba sa iisang diyos ngunit tumatanggap sa pag-iral ng ibang mga [[diyos]] o [[monolatrismo|monolatrista]] gaya ng Mardukite. Ang mga [[Sinaunang Israelita]] sa simula ay [[politeistiko]] ngunit tumungo sa [[monolatrismo]] (pagsamba sa isang patrong diyos ngunit kumikilala sa pag-iral ng ibang mga diyos at kalaunan ay naging [[monoteismo|monoteistiko]] pagkatapos ng ika-6 siglo BCE), [[Teokrasya]], [[dibinasyon]] (dibinasyon sa pamamagitan ng mga panaginip, dibinasyon sa pamamagitan ng palabunutan) at iba pa. Para sa mga hari ng mga bansa o imperyo sa Sinaunang Malapit na Silangan, ang kanilang pambansan o patrong Diyos o mga Diyos ay responsable sa kanilang pagwawagi sa digmaan laban sa kanilang mga kaaway na bansa. Ang mga hari rin ang itinuturing na represtantibo o kinatawan ng kanilang mga Diyos sa mundo. Ang mga mamamayan ay umaasa sa kanilang mga Diyos upang palaguin ang kanilang mga panananim at humihingi ng tulong sa kanilang mga Diyos upang pagalingin ang mga karamdaman at pagpalain. Ang [[mummipikasyon]] ng mga Sinaunang Ehipsiyo ay isinasagawa upang ang mga namatay ay muling ipanganak sa [[kabilang buhay]].  Ang paniniwala sa [[mahika]] ay karaniwan rin sa Sinaunang Malapit na Silangan.&lt;ref&gt;https://www.smithsonianmag.com/smart-news/1500-year-old-magic-bowls-seized-in-jerusalem-raid-180979705/&lt;/ref&gt; Halimbawa, ayon sa  [[Aklat ng Exodo]], nang baguhin ni [[Aaron]] ang kanyang tungkod sa isang [[ahas]], ito ay nagawa rin ng mga mahikerong Ehipsiyo.(Exodo 7:11-13)
===Mga pambansa o patrong Diyos sa Sinaunang Malapit na Silangan===
*[[Enlil]]: Pinuno ng [[Panteon]] sa [[Sumerya]]
*[[Anu]]: [[Mesopotamia]]
*[[Anubis]], [[Horus]], [[Osiris]]: [[Sinaunang Ehipto]]
*[[Inshushinak]], [[Kiririsha]], [[Napirisha]]: [[Elam]]
*[[Zeus]]: Pinuno ng [[Panteon]] at isa sa [[Labindalawang Olimpiyano]] sa Sinaunang [[Gresya]]
*[[Dagon]]: [[Mga Filisteo]]
*[[Chemosh]] :[[Moab]]
*[[Ashur]]: [[Imperyong Neo-Asirya]]
*[[Ba'al]]: [[Phoenicia]]
*[[Apollo]]: [[Troya]]
*[[Milcom]] ([[Molokh]]) ayon sa [[Tanakh]]): [[Ammon]]
*[[Qos]]: [[Edom]]
*[[El (diyos)]](Diyos ng mga Diyos): [[Ugarit]]
*[[Amurru]]: [[Amorreo]]
*[[Teshub]]: [[Hiteo]]
*[[Marduk]]: [[Imperyong Neo-Babilonya]]
*[[Ahura Mazda]]: [[Imperyong Persiyano]]
*[[Hupiter (diyos)]]: [[Imperyong Romano]]
*[[Yahweh]], [[El (diyos)]]: [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at [[Kaharian ng Juda]]

==Mga sanggunian==

{{Reflist}}

[[Kategorya:Sinaunang Malapit na Silangan]]
[[Kategorya:Bibliya]]</text>
      <sha1>swi529joyppge0hb4f5wetpkft9m0iv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957977</id>
      <parentid>1957906</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T04:48:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga relihiyon ng Sinaunang Malapit na Silangan */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24263" xml:space="preserve">[[File:Ancient Orient.png|thumb|350px|Mapa ng sinaunang Malapit na Silangan]]
Ang '''sinaunang Malapit na Silangan''' (Ingles: '''''ancient Near East''''') ay ang tahanan ng mga sinaunang [[kabihasnan]] sa loob ng rehiyon na tumutugon sa modernong [[Gitnang Silangan]] (Middle East). Ang mga sinaunang kabihasnan o bansang ito ang [[Mesopotamia]] (modernong [[Iraq]], timog silangang [[Turkey]] at hilagang silangang [[Syria]]), [[sinaunang Ehipto]], [[Kasaysayan ng Iran|sinaunang Iran]] ([[Elam]], [[Medes|Media]], [[Parthia]] at [[Lalawigan ng Fars|Persia]]), [[Anatolia]]/[[Asia Menor]] (modernong [[Turkey]]), [[Levant]] (modernong [[Syria]], [[Lebanon]], [[Israel]], [[Palestine]] at [[Jordan]]), [[Malta]] at [[Peninsulang Arabiano]]. Ang sinaunang malapit na silangan ay pinag-aaralan sa mga larangan ng [[arkeolohiya ng malapit na silangan]] at ng [[sinaunang kasaysayan]]. Ito ay nagsimula sa paglitaw ng [[Sumer]] noong 4000 BCEE bagaman ang petsa ng wakas nito ay iba-iba mula sa [[panahong Tanso]] at [[panahong Bakal]] hanggang sa pananakop ng [[Imperyong Achaemenid]] noong ika-anim na siglo BCEE o ni [[Alexander the Great]] noong ikaapat na siglo BCEE. Ang sinaunang malapit na silangan ay itinuturing na [[duyan ng kabihasnan]]. Ito ang una na nagsanay ng intensibong taunang [[agrikultura]], nagbigay sa ibang panig ng daigdig ng unang sistema ng pagsulat, nag-imbento ng gulong ng magpapalayok at gulong ng sasakyan at gilingan, lumikha ng mga unang [[sentralisadong pamahalaan]], mga [[batas kodigo]] at mga [[imperyo]] gayundin ang nagpakilala ng [[stratipikasyong panlipunan]], [[pang-aalipin]] at organisadong digmaan. Ito ang naglatag ng pundasyon ng mga larangan ng [[astronomiya]] at [[matematika]].

==Mga panahon==

{| class=&quot;wikitable&quot; align=&quot;center&quot;
|-
|rowspan=2| '''[[Chalcolithic|Panahong ng Kobre]]'''
|rowspan=2| [[Chalcolithic]] &lt;br /&gt; (4500–3300 BC3)
| [[Maagang Chalcolithic]]
| 4500–4000 BCE || [[Panahong Ubaid]] sa [[Mesopotamia]]
|-
| [[Huling Chalcolithic]]
| 4000–3300 BCE || [[Ghassulian]], [[Sumerya]], [[Panahong Uruk]] sa [[Mesopotamia]], [[Gerzeh]], [[Ehiptong Predinastiko]], [[Proto-Elamita]]
|-
|rowspan=11|'''[[Panahong Bronse]]''' &lt;br /&gt; (3300–1200 BCE)
|rowspan=4|Maagang [[Panahong Bronse]]  &lt;br /&gt; (3300–2100 BCE)
| [[Maagang Panahong Bronse I]]
| 3300–3000 BCE || [[Protodynastic Period of Egypt|Protodinastiko]]ng Ehitpo hanggang [[Panahong Maagang Dinastiya ng Ehipto]], pagtira ng mga taga [[Phoenicia]]
|-
| [[Maagang Panahong Bronse II]]
| 3000–2700 BCE A|Maagang Panahong Dinastiko ng [[Sumerya]]
|-
| Maagang Panahong Bronse III
| 2700–2200 BCE || [[Lumang Kaharian ng Ehipto]], [[Imperyong Akkadiyo]], maagang [[Asirya]], Lumang [[Elam]], mga estadong [[Sumeryo-Akkadiyo]]
|-
| [[Maagang Panahong Bronse IV]]
| 2200–2100 BCE || [[Unang Pagitang Panahon ng Ehipto]]
|-
|rowspan=4| [[Gitnang Panahong Bronse]] &lt;br /&gt; (2100–1550 BCE)
| [[Gitnang Panahong BronseI]]
| 2100–2000 BCE || [[Ikatlong Dinastiya ng Ur]]
|-
| [[Gitnang Panahong Bronse  II A]]
| 2000–1750 BCE || [[Kabihasnang Minoan]], maagang [[Babilonya]], [[Gitnang Kaharian ng Ehipto]]
|-
| [[Gitnang Panahong BronseII B]]
| 1750–1650 BCE || [[Ikalawang Pagitang Panahon ng Ehipto]] 
|-
| [[Gitnang Panahong Bronse II C]]
| 1650–1550 BCE || Lumang Kahariang [[Hiteo]], pagguho ng Kabihasanang [[Minoa]]n
|-
|rowspan=3| [[Huling Panahong Bronse]] &lt;br /&gt; (1550–1200 BCE)
| [[Huling Panahong Bronse I]]
| 1550–1400 BCE || [[Gitnang Kahariang Hiteo]], [[Hayasa-Azzi]], Gitnang Panahon ng [[Elam]], [[Bagong Kaharian ng Ehipto]]
|-
| [[Huling Panahong Bronse II A]]
| 1400–1300 BCE || [[Bagong Kahariang Hiteo]], [[Mitanni]], [[Hayasa-Azzi]], [[Ugarit]], [[Gresyang Myceneo]]
|-
| [[Huling Panahong Bronse II B]]
| 1300–1200 BCE || [[Gitnang Imperyong Asirya]], Simula ng rurok ng [[Phoenicia]]
|-
|rowspan=5| '''[[Panahong Bakal]]''' &lt;br /&gt; (1200–539 BCE)
|rowspan=2| [[Pagguho ng Panahong Bronse|Panahong Bakal I]] &lt;br /&gt; (1200–1000 BCE)
| [[Panahong Bakal I A]]
| 1200–1150 BCE || [[Troya VII]], [[Pagguho ng Hekla 3]], [[Pagguho ng Panahong Bronse]], [[Mga Taong Dagat]]
|-
| [[Panahong Bakal I B]]
| 1150–1000 BCE || [[Neo-Hittite|Neo-Hiteo]], Panahon ng Bagong [[Elam]], [[Arameo]] 
|-
|rowspan=3| [[Panahong Bakal II]] &lt;br /&gt; (1000–539 BCE)
| [[Panahong Bakal II A]]
| 1000–900 BCE || [[Mga Panahong Madilim ng Gresya]]
|-
| [[Panahong Bakal II B]]
| 900–700 BCE || [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], [[Urartu]], [[Phrygia]], [[Imperyong Neo-Asirya]], [[Kaharian ng Juda]], unang pagtira sa [[Carthage]]
|-
| [[Panahong Bakal II C]]
| 700–539 BCE || [[Imperyong Neo-Babilonya]], [[Mga Medo|Imperyong Medo]], pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Asirya]] sa Medes at Babilonya,  [[Phoenicia]], [[Gresyang Arkaiko]], pag-akyat sa kapangyarihan ng Imperyong Persiyano([[Imperyong Akemenida]])
|-
|rowspan=3 colspan=2| [[Klasikongn Antigidad]] &lt;br /&gt;(post-ANE)&lt;br/&gt; (539 BCE – 634 CE)
| [[Imperyong Akemenida]] 
| 539–330 BCE || Persiyanong [[Imperyong Akemenida]], [[Klasikong Gresya]]
|-
| [[Panahong Helenistiko]], [[Imperyong Parto]]
| 330–31 BCE || [[Kaharian ng Macedonia]], [[Imperyong Seleucid]]], [[kaharian ng Pergamon]], [[Kahariang Ptolemaiko]], [[Imperyong Parto]]
|-
| [[Digmang Romano-Persiyano]]
]
| 31 BCE – 634 CE || [[Digmaang Romano-Persiyano]], [[Imperyong Romano]], [[Imperyong Parto]], [[Imperyong Sassanid]], [[Imperyong Bizantino]], [[Pananakop na Muslim]]
|}

==Kasaysayan== 
[[File:Sumer_satellite_map.jpg|thumb|400px|Mapa ng [[Sumerya]] ca.4500 BCE hanggang 1900 BCE.]]
[[File:Ancient Egypt and Mesopotamia c. 1450 BC.png|thumb|Mapa ng '''Sinaunang Malapit na Silangan''' noong ika-15 siglo BCE.]]
[[File:Map_of_Assyria.png|thumb|upright=1.7|Mapa ng [[Imperyong Neo-Asirya]](Berde) na umiral mula 911-609 BCE na bumagsak sa magkasanib na puwersa ng [[Medes]] at [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong 609 BCE.]]
[[File:Achaemenid_Empire_500_BCE.jpg|thumb|upright=1.7|Mapa ng [[Imperyong Akemenida]](Persiya, dilaw) na nagpabagsak sa [[Medes]] noong 550 BCE at [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong 539 BCE.]]
[[File:Kingdoms_around_Israel_830_map.svg|thumb|Teoretikal na mapa ng rehiyon ng Sinaunang Malapit na silangan ca. 830 BCE]]
Ang mga anatomikong modernong [[homo sapiens]] ay naipakita sa area ng [[Bundok Carmel]] noong Gitnang [[Paleolitiko]] na may petsang mula ca. 90,000 BCE. Ang [[Ebolusyon ng tao|paglipat na ito mula sa Aprika]] ay tila hindi naging matagumpay at noong mga 60,000 BCE sa Israel/Syria lalo na sa [[Amud]], ang klasikong mga pangkat ng [[Neanderthal]] ay tila nakinabang mula sa papalalang klima na pumalit sa mga [[homo sapiens]] na tila nakarestriktong muli sa Aprika.&lt;ref name=&quot;amud&quot;&gt;{{cite web | url=http://www.britannica.com/eb/article-9007286/Amud | title=Amud | publisher=Encyclopædia Britannica | accessdate=2007-10-11 }}&lt;/ref&gt; Ang ikalawang paglisan mula sa Aprika ay naipakita ng kulturang Itaas na Paleolitiko na [[Boker Tachtit]] mula 52,000 BCE hanggang 50,000 BCE na may mga tao sa lebel [[Ksar Akil]] XXV na mga modernong tao.&lt;ref&gt;Marks, Anthony (1983)&quot;Prehistory and Paleoenvironments in the Central Negev, Israel&quot; (Institute for the Study of Earth and Man, Dallas)&lt;/ref&gt; Ang kulturang ito ay kamukha ng kulturang [[Badoshan Aurignacian]] ng Iran at ng kalaunang kulturang Ehipsiyo na [[Sebilian]] noong  c. 50,000 BCE. Iminungkahi ni [[Stephen Oppenheimer]]&lt;ref&gt;Oppemheiomer, Stephen (2004), &quot;Out of Eden&quot;, (Constable and Robinson)&lt;/ref&gt; na ito ay nagrereplekta sa isang pagkilos ng mga modernong tao (posibleng [[Caucasian]]) pabalik sa Hilagang Aprika sa panahong ito. Lumilitaw na ito ay naglalagay ng petsa kung saan ang mga kulturang Itaas na Paleolitiko ng homo sapiens ay nagsimulang pumalit sa [[Neanderthal]] [[Levallois-Perret|Levalo]]-[[Mousterian]] at noong mga 40,000 BCE, ang [[Palestina]] ay natirhan ng [[kulturang Ahmarian]] na Levanto-Aurignacian na tumagal mula 39,000 BCE hanggang 24,000 BCE.&lt;ref&gt;Gladfelter, Bruce G. (1997) &quot;The Ahmarian tradition of the Levantine Upper Paleolithic: the environment of the archaeology&quot; (Vol 12, 4 Geoarchaeology)&lt;/ref&gt; Ang kulturang ito ay medyo matagumpay sa pagkalat bilang [[kulturang Antelian]] (huling Aurignacian) hanggang sa Katimugang Anatolia sa [[kulturang Atlitan]]. Pagkatapos ng Huling Pangyelong Maxima, ang isang bagong kulturang Epipaleolitiko ay lumitaw sa Katimugang Palestina. Mula 18,000 BCE hanggang 10,500 BCE, ang [[kulturang Kebaran]]&lt;ref&gt;Ronen, Avram , &quot;Climate, sea level, and culture in the Eastern Mediterranean 20 ky to the present&quot; in Valentina Yanko-Hombach, Allan S. Gilbert, Nicolae Panin and Pavel M. Dolukhanov (2007), &quot;The Black Sea Flood Question: Changes in Coastline, Climate, and Human Settlement&quot; (Springer)&lt;/ref&gt; ay nagpapakita ng maliwanag na mga ugnayan sa mas maagang mga kulturang [[mikrolitiko]] gamit ang pana at gamit ang panggiling na mga bato upang umani ng mga ligaw na butil na pinaunlad mula ca. 24,000 BCE hanggang 17,000 BCE na [[kulturang Halfan]] ng [[Ehipto]] na nagmula sa mas maaga pang tradisyong [[Aterian]] ng [[Sahara]]. Nakita ito ng ilang mga linguista na pinakamaagang pagdating ng mga wikang [[Nostratiko]] sa [[Gitnang Silangan]]. Ang kulturang Kebaran ay medyo matagumpay at maaaring ninuno ng kalaunang [[kulturang Natufian]] (10,500 BCE hanggang 8500 BCE) na sumaklaw sa buong rehiyong Levant. Ang mga taong ito ay nanguna sa unang mga [[sedentaryo]]ng pagtira at maaaring sumuporta sa mga sarili nito sa pamamagitan ng pangingisda at mula sa pag-aani ng mga ligaw na butil na masagana sa rehiyong ito sa panahong ito. Ang kulturang Natufian ay nagpapakita rin ng pinakamaagang [[domestikasyon]] ng aso at ang pagtulong ng aso sa pangangaso at pagbabantay sa mga tirahan ng tao ay maaaring nag-ambag sa matagumpay na pagkalat ng kulturang ito. Sa hilagang Syria, silangang Anatolia, ang kulturang Natufian sa [[Cayonu]] at [[Mureybet]] ay nagpaunlad ng unang buong kulturang agrikultural sa karagdagan ng mga ligaw na butil na kalaunang dinagdagan ng domestikadong tupa at mga kambing na malamang ay unang dinomestika ng [[kulturang Zarzian]] ng Hilagang Iraq at Iran na tulad ng kulturang Natufian ay maaaring umunlad mula sa Kebaran. Noong 8500 BCE hanggang 7500 BCE, ang bago-ang pagpapalayok na kulturang Neolitikong A ([[PPNA]]) ay umunlad mula sa mas maaagang lokal na tradisyon ng Natufian sa katimugang Palestina na naninirahan sa mga bilugang bahay at pagtatayo ng lugar na pagtatanggol sa Jericho (na nagbabantay sa mahalagang sariwang tubig). Ito ay napalitan ng bago ang pagpapalayok na Neolitikong B ([[PPNB]]) na tumira sa mga kwadradong bahay na nagmula sa Hilagang Syria at Euphrates bend. Sa panahong 8500 BCE hanggang 7500 BCE, ang isa pang pangkat na mangangaso ay nagpapakita ng maliwanag na mga apinidad sa mga kultura ng Ehipto. Ang [[kulturang Harifian]]&lt;ref&gt;Belfer-Cohen, Anna and Bar-Yosef, Ofer &quot;Early Sedentism in the Near East: A Bumpy Ride to Village Life&quot; (Fundamental Issues in Archaeology, 2002, Part II, 19–38)&lt;/ref&gt; na ito ay maaaring gumamit ng mga palayok mula sa [[kulturang Isnan]] at [[kulturang Helwan]] ng Ehipto na tumagal mula 9000 BCE hanggang 4500 BCE at kalaunang sumanib mula sa kulturang  PPNB noong krisis na pangklima ng 6000 BCE upang bumuo ng tinatawag na Syro-Arabian technocomplex na pagpapastol,&lt;ref&gt;Zarins, Yuris &quot;Early Pastoral Nomadiism and the Settlement of Lower Mesopotamia&quot; (# Bulletin of the American Schools of Oriental Research No. 280, November , 1990)&lt;/ref&gt; na nakakita ng pagkalat ng unang mga magpapastol na [[Nomad]]iko sa Sinaunang Malapit na Silangan. Ito ay sumaklaw patimog tungo sa baybayin ng [[Dagat Pula]] at tumagos sa mga kulturang dalawang mukhang Arabo na patuloy na naging mas neolitiko at magpapastol at sumaklaw pahilaga at pasilangan upang maglatag ng mga pundasyon ng naninirahan sa mga [[tolda]]ng [[Amoreo]] (Martu) at mga taong [[Akkadian]] ng [[Mesopotamia]]. Sa [[lambak Amuq]] ng Syria, ang [[kulturang PPNB]] ay tila nakapagpatuloy na umimpluwensiya sa karagdagang pagunlad na pang-kultura sa timog. Ang mga elementong nomadiko ay sumanib sa PPNB upang bumuo ng [[kulturang Minhata]] at [[kulturang Yarmukian]] na kumalat patimog na nagpasimula ng klasikong halong kulturang pagsasaka ng Mediterraneo at mula 5600 BCE ay nauugnay sa [[kulturang Ghassulian]] ng rehiyon na unang kulturang [[chalcolithic]] ng Levant.
===Panahong Tanso===
Ang unang mga siyudad ay nagsimulang umunlad sa katimugang [[Mesopotamia]] noong 4000 BCE. Sa mga siyudad na ito, ang mga ugnayan ng [[relihiyon]] ay nagsimulang pumalit sa ugnayang magkakamag-anak bilang basehan ng lipunan. Noong yugtong [[Uruk]], ang mga kolonista at mangangalakal mula sa katimugang Iraq ay nagtatag ng mga mahahalagang kwarter sa mga tirahan sa buong katimugang bahagi ng rehiyong Levant (halimbawa ang Amuq). Sa katimugang Iraq, ang bawat siyudad ay may patrong [[diyos]] na sinamba sa isang malawak na sentral na templong tinatawag na [[ziggurat]] at pinamumunuan ng isang [[saserdote]]-hari (ishakku). Ang lipunan ay naging mas segmentado at espesyalisado at may kakayahang sa mga sama samang proyekto tulad ng irigasyon at digmaan. Kasama ng mga siyudad ay dumating ang ilang mga pagsulong sa teknolohiya. Noong mga 3100 BCE, ang pagsulat, gulong at ibang pang mga inobasyon ay ipinakilala. Sa panahogn ito, ang mga taong [[Sumerian]] ng timog Mesopotamia ay lahat organisado sa iba't ibang mga independiyenteng [[estadong-siyudad]] gaya ng [[Ur]] at [[Uruk]] at noong mga 2600 BCE ay nagsimulang magsanib sa mas malaking mga unit na pampolitika. Sa pagaangkop ng mga diyos ng mga sinakop nito, ang relihiyon ay naging mas [[politeistiko]] at ang pamahalaaan aynaging mas [[sekular]]. Ang titulong lugal, malaking tao ay lumitaw kasama ng mas maagang mga titulong relihiyos bagaman ang pangunahing tungkulin ay sumamba pa rin sa mga diyos ng estado. Ang prosesong ito ay dumating sa natural na konklusyon nito sa pag-unlad ng unang mga [[imperyo]] noong 2400 BCE. Ang mga taong tinatawag na mga [[Akkadian]] ay sumakop sa lambak sa ilalim ni [[Sargon I]] at nagtatag ng kanilang supremasya sa mga Sumerian at sumaklaw ng kanilang kontrol hanggang sa Syria sa mga baybayin. Ito ay nasundan ng paglawig ng kulturang kalakal na Kerak na nagpapakita ng mga apinidad sa [[Kaukasya]] at posibleng nauugnay sa kalaunang paglitaw ng mga [[Hurrian]]. Ito ay kasabay ng mga imperyo ng [[Ur]] noong 2200 BCE at 2100 BCE at ang [[Lumang Kahariang Babilonia]] noong 1800 BCE at 1700 BCE. Sa panhong ito, ang mga [[Kahariang Yamkhad]] sa [[Euphrates]] at [[Qatna]] sa [[Orontes]] ay mahahalagang mga estadong-siyudad ng rehiyong Syria. Samantala, mga katugmang pag-unlad ay nangyayari sa Ehipto na noong 3200 BCE ay naging isa sa [[Lumang Kaharian ng Ehipto]] at sa mga tao ng [[Lambak Indus]] sa hilagang-kanlurang India. Ang lahat ng mga kabihasnan ito ay nasa mayabong na mga lambak ilog kung saan ang agrikultura ay madali kapag ang mga dam at irigasyon ay naitayo upang kontrolin ang mga bahang tubig. Ito ay nagsimulang magbago noong wakas ng 3000 BCE habang ang mga siyudad ay nagsimulang kumalat sa kalapit sa mabundok na kawntry: sa mga [[Assyrian]] sa hilagang Mesopotamia, ang mga [[Cananeo]] sa Syria-Palestina, sa mga Minoan sa Creta at sa mga [[Hittie]] sa silangang Anatolia. Sa parehong panahon, ang iba't ibang mga imigrante gaya ng mga Hittite sa Anatoli at mga Griyegong Mycenean ay nagsimulang lumitaw sa mga labas na hangganan ng kabihasnan. Ang mga pangkat na ito ay nauugnay sa paglitaw ng magaan na may dalawang gulon na [[chariot]] ng digmaa at sa mga wikang Indo-Europeo. Ang mga kabayo at mga chariot ay nangangailangan ng maraming panahon at pananatili kaya ang paggamit ng mga ito ay pangunahing nakarestrikto sa isang maliit na nobilidad. May mga heroikong lipunan na pamilyar mula sa epiko tulad ng [[Iliad]] at ang [[Ramayana]]. Noong mga 1700 BCE at 1600 BCE, ang karamihan ng mas matandang mga sentro ay natabunan. Ang [[Babilonia]] ay nasako ng mga [[Kassite]] at ang kabihasna sa Lambak Indus ay pabagsak sanhi ng klima. Ang isang pang pangkat na [[Mitanni]] ay nagpasuko sa [[Assyria]] at sa isang panahon ay banta sa kahariang Hittite ngunit natalo ng dalawang ito noong gitna ng 1400 BCE. Ang iba't ibang mga kahariang Achaean ay umunlad sa Gresya na ang pinakakilala ang Mycenae at noong 1500 BCE ay nanaig sa mas matandang mga siyudad na Minoan. Ang mga Semitikong [[Hyksos]] ay gumamit ng mga bagong teknoloiya upang sakupin ang Ehipto ngunit napalayas na nag-iiwan sa imperyo ng [[Bagong Kaharian ng Ehipto]] na umunlad. Mula 1550 BCE hanggang 1100 BCE, ang karamihan ng Levant ay nasakop ng Ehipto na naoong huling kalahati ng panahong ito ay nakipagtalo sa Syria sa imperyong Hittite. Sa wakas ng 1300 BCE, ang lahat ng mga kapangyarihang ito ay biglaang gumuho. Ang mga siyudad sa buong silanganing Mediterraneo ay nilusob sa loob ilang mga dekate ng iba't ibang mga mananalakay. Pinalayas ng Ehipto ang mga mananalakay nito at sa sumunod na siglo ay lumiit sa sakop ng teritoryo nito at ang sentral na autoridad nito ay permanenteng humina. Ang tanging Assyria at Ehitpo ang nakatakas sa malaking pinsala.

===Panahong Bakal===
Ang [[pagguho ng Panahong Bronse]] ay nag-iwan ng ilang mga munting kaharian at mga estadong-siyudad. Ang mga sentrong Hittie ay nanatili sa hilagaang Syria kasama ng mga puertong Phoenician sa Canaan na nakatakas pagkawasak at umunlad s amga dakilang kapangyarihang pangkalakal. Noong 1200 BCE, ang karamihan ng looban nito gayundin ng Babilonia ay sinunggaban ng mga [[Arameo]] samantalang ang baybayin sa ngayong Gaza Strip ay tinirhan ng mga [[Pilisteo]]. Sa panahong ito, ang ilang mga inobasyon sa teknolihiya ay kumalat na ang pinakakilala ang paggawa sa bakal at [[alpabetong Penisyo]] na pinaunlad ng mga Penisyo o mga Cananeo noong 1600 BCE. Sa pag-akyat sa kapangyarihan ni [[Adad-nirari II]] noong 911 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay sumakop sa buong Sinaunang Malapit na Silangan noong ika-8 hanggang ika-7 siglo BCE na gumawa sa imperyong ito na pinakamalaking imperyo sa kasaysayan at itinturing ng mga historyan na ang '''kauna-unahang imperyo ng mundo''' sa kasaysayan. Ito ay namuno sa buong Mesopotamia, [[Levant]], [[Ehipto]], mga bahagi ng [[Anatolia]], [[Iran]] at [[Armenia]]. Sa panahon ng pamumuno ng haring Asiryong si [[Sinsharishkun]] (622–612 BCE), ang mga basalyo ng Asirya gaya ng [[Medes]], Babilonya, Ehipto, Lydia, at Aram ay tumigil sa pagbibigay ng [[tributo]] sa Asirya. Ang Imperyong Neo-Asirya ay bumagsak sa magkasanib na puwersa ng Medes sa pamumuno ni [[Cyaxares]] at ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa pamumuno ni [[Nabopolassar]] noong 609 BCE. Noong mga 550 BCE, ang [[Medes]] sa pamumuno ni [[Astyages]] ay bumagsak sa Persiyanong si [[Dakilang Ciro]] na nagtatag ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]]. Ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak kay Dakilang Ciro noong 539 BCE. Sa sumunod na ilang mga dekada ay idinagdag sa mga sakop nito ang Lydia sa Anatolia, Damascus, Babilonia at Ehipto gayundin ang pag-iisa ng kontrol nito sa talampas na Iranian na halos kasing layo India. Ang malawak na kaharian ay nahati sa iba't ibang mga [[satrapiya]] at pinamahalaan ayon sa modelong Asiryo ngunit may mas magaan na kamay. Sa panahong ito, ang [[Zoroastrianismo]] ang nanaig na relihiyon sa Persiya.

==Mga relihiyon ng Sinaunang Malapit na Silangan==
{{Main|Mga relihiyon ng Sinaunang Malapit na Silangan}}
[[File: Sumerian Worshiper.JPG|thumb|left|Isang mananampalatayang [[Sumeryo]] ca. 2800-2300 BCE]]
[[File:Ziggarat_of_Ur_001.jpg|thumb|320px|Ang [[Ziggurat ng Ur]] bilang parangal kay [[Sin (diyos)]]. Ang mga [[Sumeryo]] ay naniniwalang ang kanilang mga [[Diyos]] ay nakatira sa templo sa tuktok ng mga [[Ziggurat]] at tanging ang mga [[saserdote]] ang makakapasok rito.]]
[[File:P1050763 Louvre code Hammurabi face rwk.JPG|thumb|[[Kodigo ni Hammurabi]] na tinanggap ng haring si [[Hammurabi]] mula sa Diyos na si [[Shamash]] na '''Diyos ng [[araw (astronomiya)|araw]] at hustisya''' at anak ng mga Diyos na sina [[Sin (diyos)]] at [[Ningal]].]]
[[File:Pinudjem-II.jpg|left|thumb|Si [[Pinedjem II]], ang [[Dakilang Saserdote]] ni [[Amun]](990-969 BCE) mula sa [[Aklat ng Namatay]]( ginamit sa Sinaunang Ehipto mula 1550 BCE hanggang 50 BCE.]]
[[File:BehistunInscriptiondetail.jpg|225px|thumb|right|[[Inskripsiyong Behistun]]:''Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], Ako ay Hari. Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian]]'']]
Ang mga sinaunang kabihasnan sa Sinaunang Malapit na Silangan ay malalim na naimpluwensiyahan ng kanilang mga paniniwalang espiritwal.&lt;ref name=&quot;lamberg-karlovsky-p4&quot;&gt;{{cite book |title=Ancient Civilizations: The Near East and Mesoamerica |author=Lamberg-Karlovsky, C. C. and Jeremy A. Sabloff |publisher=Benjamin/Cummings Publishing |year=1979 |pages=4}}&lt;/ref&gt; Sila ay naniniwala na ang aksiyon ng [[diyos]] ay umiimpluwensiya sa lahat ng mga pangdaigdigang bagay. Sila ay naniniwala rin sa [[dibinasyon]] o kakayahan na manghula ng hinaharap.&lt;ref name=&quot;lamberg-karlovsky-p4&quot;/&gt; Ang mga [[omen]] ay kadalasang isinusulat sa sinaunang Ehipto at Mesopotamia.&lt;ref name=&quot;lamberg-karlovsky-p4&quot;/&gt; May mga malawak na kasanayan ang mga relihiyon sa Sinaunang Malapit na Silangan na karaniwang pinagsasaluhan: mga puripikasyon at mga ritwal ng paglilinis, mga templo, mga pista, mga batas na moral o legal, mga [[saserdote]] o pari, mga himno at panalangin, mga propesiya at mga propeta, kabilang buhay, mga diyos, anghel/espirito at demonyo at mga [[multo]], mga nagagalit na diyos, mga [[mito ng paglikha]] at mga manlilikhang diyos/diyosa, mga paghahandog (handog na hayop at halaman, mga [[libasyon]]), [[Politeismo]] ngunit ang ilan gaya ng Ehipto ay [[henoteismo|hen oteistiko]] na pagsamba sa iisang diyos ngunit tumatanggap sa pag-iral ng ibang mga [[diyos]] o [[monolatrismo|monolatrista]] gaya ng Mardukite. Ang mga [[Sinaunang Israelita]] sa simula ay [[politeistiko]] ngunit tumungo sa [[monolatrismo]] (pagsamba sa isang patrong diyos ngunit kumikilala sa pag-iral ng ibang mga diyos at kalaunan ay naging [[monoteismo|monoteistiko]] pagkatapos ng ika-6 siglo BCE), [[Teokrasya]], [[dibinasyon]] (dibinasyon sa pamamagitan ng mga panaginip, dibinasyon sa pamamagitan ng palabunutan) at iba pa. Para sa mga hari ng mga bansa o imperyo sa Sinaunang Malapit na Silangan, ang kanilang pambansan o patrong Diyos o mga Diyos ay responsable sa kanilang pagwawagi sa digmaan laban sa kanilang mga kaaway na bansa. Ang mga hari rin ang itinuturing na represtantibo o kinatawan ng kanilang mga Diyos sa mundo. Ang mga mamamayan ay umaasa sa kanilang mga Diyos upang palaguin ang kanilang mga panananim at humihingi ng tulong sa kanilang mga Diyos upang pagalingin ang mga karamdaman at pagpalain. Ang [[mummipikasyon]] ng mga Sinaunang Ehipsiyo ay isinasagawa upang ang mga namatay ay muling ipanganak sa [[kabilang buhay]].  Ang paniniwala sa [[mahika]] ay karaniwan rin sa Sinaunang Malapit na Silangan.&lt;ref&gt;https://www.smithsonianmag.com/smart-news/1500-year-old-magic-bowls-seized-in-jerusalem-raid-180979705/&lt;/ref&gt; Halimbawa, ayon sa  [[Aklat ng Exodo]], nang baguhin ni [[Aaron]] ang kanyang tungkod sa isang [[ahas]], ito ay nagawa rin ng mga mahikerong Ehipsiyo.(Exodo 7:11-13)
===Mga pambansa o patrong Diyos sa Sinaunang Malapit na Silangan===
*[[Enlil]]: Pinuno ng [[Panteon]] sa [[Sumerya]]
*[[Anu]]: [[Mesopotamia]]
*[[Anubis]], [[Horus]], [[Osiris]]: [[Sinaunang Ehipto]]
*[[Inshushinak]], [[Kiririsha]], [[Napirisha]]: [[Elam]]
*[[Zeus]]: Pinuno ng [[Panteon]] at isa sa [[Labindalawang Olimpiyano]] sa Sinaunang [[Gresya]]
*[[Dagon]]: [[Mga Filisteo]]
*[[Chemosh]] :[[Moab]]
*[[Ashur]]: [[Imperyong Neo-Asirya]]
*[[Ba'al]]: [[Phoenicia]]
*[[Apollo]]: [[Troya]]
*[[Milcom]] ([[Molokh]]) ayon sa [[Tanakh]]): [[Ammon]]
*[[Qos]]: [[Edom]]
*[[El (diyos)]](Diyos ng mga Diyos): [[Ugarit]]
*[[Amurru]]: [[Amorreo]]
*[[Teshub]]: [[Hiteo]]
*[[Marduk]]: [[Imperyong Neo-Babilonya]]
*[[Ahura Mazda]]: [[Imperyong Persiyano]]
*[[Hupiter (diyos)]]: [[Imperyong Romano]]
*[[Yahweh]], [[El (diyos)]]: [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at [[Kaharian ng Juda]]

==Mga sanggunian==

{{Reflist}}

[[Kategorya:Sinaunang Malapit na Silangan]]
[[Kategorya:Bibliya]]</text>
      <sha1>0mbh9tqk8jn1ch38xobwmjp26qf5mc9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cyaxares</title>
    <ns>0</ns>
    <id>197813</id>
    <revision>
      <id>1957937</id>
      <parentid>1714002</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:03:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Dakilang Cyaxares]] sa [[Cyaxares]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2038" xml:space="preserve">{{Infobox monarch 
| name = Cyaxares the Great
| title =[[Monarch|King]] 
| image = 
| image_size = 
| caption = 
| reign = [[625 BCE]] - [[585 BCE]] (according to [[Herodotus]]) 
| coronation = 
| othertitles = 
| grandfather = [[Diyako]]
| predecessor = [[Phraortes]]
| successor = [[Astyages]]
| religion = Pre-Zoroastrian Iranian religion
| dynasty = [[Median Empire|Median Dynasty]] 
| birth_place = [[Ecbatana]] (Modern day - [[Hamadan]])
| place of burial = [[Syromedia]] (today Qyzqapan), according to [[Igor Diakonov]]&lt;ref name=&quot;Gershevitch 1984&quot;&gt;{{cite book|last=Gershevitch|first=Ilya |title=The Cambridge history of Iran: The Median and Achaemenian periods|year=1984|url=http://books.google.no/books?id=kMLKgzj5afMC&amp;pg=PA139&amp;dq=Cyaxares+tomb&amp;hl=no&amp;ei=RRU0TqeVE8XQsgb6gtC5Ag&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=6&amp;ved=0CD8Q6AEwBQ#v=onepage&amp;q=Cyaxares%20tomb&amp;f=false}}&lt;/ref&gt;
}}

Si '''Dakilang Cyaxares ''' o '''Hvakhshathra''' ({{lang-peo|𐎢𐎺𐎧𐏁𐎫𐎼}}&lt;ref&gt;{{cite book|last=Akbarzadeh|first=D.|author2=A. Yahyanezhad|title=The Behistun Inscriptions (Old Persian Texts)|publisher=Khaneye-Farhikhtagan-e Honarhaye Sonati|year=2006|language=Persian|isbn=964-8499-05-5|pages=87}}&lt;/ref&gt; ''Uvaxštra'',&lt;ref name=&quot;kent-p406&quot;&gt;{{cite book|last=Kent|first=Ronald Grubb|others=translated into Persian by S. Oryan|title=Old Persian: Grammar, Text, Glossary|isbn=964-421-045-X|year=1384 [[Kurdish calendar|AP]]|language=Persian|pages=406}}&lt;/ref&gt; {{lang-gr|Κυαξάρης}}; r. 625 BCE–585 BCE) na anak ng haring [[Phraortes]] ang unang hari ng [[Medes|Media]].&lt;ref&gt;http://www.britannica.com/ebc/article-9371723&lt;/ref&gt; Ayon kay [[Herodotus]], si Cyaxares na apo ni [[Deioces]] ay may mas dakilang reputasyong panghukbo kesa sa kanyang ama o lolo at kaya ay kadalasang inilalarawan bilang ang unang opisyal na haring Median. Ang opisyal na antemang Kurdish na ''[[Ey Reqîb]]'' ay nagbabanggit kay Cyaxares na ninuno ng [[mga taong Kurdish]].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Median and Achaemenid kings}}

[[Kategorya:Medes]]</text>
      <sha1>0f0nluc69mcf1pwkf1o8urfedmroqok</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957940</id>
      <parentid>1957937</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:04:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2047" xml:space="preserve">{{Infobox monarch 
| name = Cyaxares the Great
| title =[[Monarch|King]] 
| image = 
| image_size = 
| caption = 
| reign = [[625 BCE]] - [[585 BCE]] (according to [[Herodotus]]) 
| coronation = 
| othertitles = 
| grandfather = [[Diyako]]
| predecessor = [[Phraortes]]
| successor = [[Astyages]]
| religion = Pre-Zoroastrian Iranian religion
| dynasty = [[Median Empire|Median Dynasty]] 
| birth_place = [[Ecbatana]] (Modern day - [[Hamadan]])
| place of burial = [[Syromedia]] (today Qyzqapan), according to [[Igor Diakonov]]&lt;ref name=&quot;Gershevitch 1984&quot;&gt;{{cite book|last=Gershevitch|first=Ilya |title=The Cambridge history of Iran: The Median and Achaemenian periods|year=1984|url=http://books.google.no/books?id=kMLKgzj5afMC&amp;pg=PA139&amp;dq=Cyaxares+tomb&amp;hl=no&amp;ei=RRU0TqeVE8XQsgb6gtC5Ag&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=6&amp;ved=0CD8Q6AEwBQ#v=onepage&amp;q=Cyaxares%20tomb&amp;f=false}}&lt;/ref&gt;
}}

Si '''Dakilang Cyaxares ''' o '''Hvakhshathra''' ({{lang-peo|𐎢𐎺𐎧𐏁𐎫𐎼}}&lt;ref&gt;{{cite book|last=Akbarzadeh|first=D.|author2=A. Yahyanezhad|title=The Behistun Inscriptions (Old Persian Texts)|publisher=Khaneye-Farhikhtagan-e Honarhaye Sonati|year=2006|language=Persian|isbn=964-8499-05-5|pages=87}}&lt;/ref&gt; ''Uvaxštra'',&lt;ref name=&quot;kent-p406&quot;&gt;{{cite book|last=Kent|first=Ronald Grubb|others=translated into Persian by S. Oryan|title=Old Persian: Grammar, Text, Glossary|isbn=964-421-045-X|year=1384 [[Kurdish calendar|AP]]|language=Persian|pages=406}}&lt;/ref&gt; {{lang-gr|Κυαξάρης}}; naghari noong 625 BCE–585 BCE) na anak ng haring [[Phraortes]] ang ikatlong  hari ng [[Medes]].&lt;ref&gt;http://www.britannica.com/ebc/article-9371723&lt;/ref&gt; Ayon kay [[Herodotus]], si Cyaxares na apo ni [[Deioces]] ay may mas dakilang reputasyong panghukbo kesa sa kanyang ama o lolo at kaya ay kadalasang inilalarawan bilang ang unang opisyal na haring Median. Ang opisyal na antemang Kurdish na ''[[Ey Reqîb]]'' ay nagbabanggit kay Cyaxares na ninuno ng [[mga taong Kurdish]].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Median and Achaemenid kings}}

[[Kategorya:Medes]]</text>
      <sha1>o94h761g90w95nggpczw5w8ig3uqbpg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957941</id>
      <parentid>1957940</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:07:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2166" xml:space="preserve">{{Infobox monarch 
| name = Cyaxares the Great
| title =[[Monarch|King]] 
| image = 
| image_size = 
| caption = 
| reign = [[625 BCE]] - [[585 BCE]] (ayon kay [[Herodotus]]) 
| coronation = 
| othertitles = 
| grandfather = [[Diyako]]
| predecessor = [[Phraortes]]
| successor = [[Astyages]]
| religion = Pre-[[Zoroastriano]]ng relihiyong Iraniano
| dynasty = [[Medes]] 
| birth_place = [[Ecbatana]] (Modernong- [[Hamadan]])
| place of burial = [[Syromedia]] (today Qyzqapan), according to [[Igor Diakonov]]&lt;ref name=&quot;Gershevitch 1984&quot;&gt;{{cite book|last=Gershevitch|first=Ilya |title=The Cambridge history of Iran: The Median and Achaemenian periods|year=1984|url=http://books.google.no/books?id=kMLKgzj5afMC&amp;pg=PA139&amp;dq=Cyaxares+tomb&amp;hl=no&amp;ei=RRU0TqeVE8XQsgb6gtC5Ag&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=6&amp;ved=0CD8Q6AEwBQ#v=onepage&amp;q=Cyaxares%20tomb&amp;f=false}}&lt;/ref&gt;
}}

Si '''Dakilang Cyaxares ''' o '''Hvakhshathra''' ({{lang-peo|𐎢𐎺𐎧𐏁𐎫𐎼}}&lt;ref&gt;{{cite book|last=Akbarzadeh|first=D.|author2=A. Yahyanezhad|title=The Behistun Inscriptions (Old Persian Texts)|publisher=Khaneye-Farhikhtagan-e Honarhaye Sonati|year=2006|language=Persian|isbn=964-8499-05-5|pages=87}}&lt;/ref&gt; ''Uvaxštra'',&lt;ref name=&quot;kent-p406&quot;&gt;{{cite book|last=Kent|first=Ronald Grubb|others=translated into Persian by S. Oryan|title=Old Persian: Grammar, Text, Glossary|isbn=964-421-045-X|year=1384 [[Kurdish calendar|AP]]|language=Persian|pages=406}}&lt;/ref&gt; {{lang-gr|Κυαξάρης}}; naghari noong 625 BCE–585 BCE) na anak ng haring [[Phraortes]] ang ikatlong  hari ng [[Medes]].&lt;ref&gt;http://www.britannica.com/ebc/article-9371723&lt;/ref&gt; Ayon kay [[Herodotus]], si Cyaxares na apo ni [[Deioces]] ay may mas dakilang reputasyong panghukbo kesa sa kanyang ama o lolo at kaya ay kadalasang inilalarawan bilang ang unang opisyal na haring Median. Ang opisyal na antemang Kurdish na ''[[Ey Reqîb]]'' ay nagbabanggit kay Cyaxares na ninuno ng [[mga taong Kurdish]]. Si Cyaxares ay nakipag-alyansa sa mga [[Imperyong Neo-Babilonya|Babilonyo]] upang pagbagsakin ang [[Imperyong Neo-Asirya]] noong 609 BCE.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Median and Achaemenid kings}}

[[Kategorya:Medes]]</text>
      <sha1>i5epaak4ovhheua1b6to901tripzvfr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Inskripsiyong Behistun</title>
    <ns>0</ns>
    <id>197828</id>
    <revision>
      <id>1957907</id>
      <parentid>1887305</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:27:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5196" xml:space="preserve">{{Infobox World Heritage Site
| Name        = Bisotun
| Image       = Darius I the Great's inscription.jpg
| State Party = [[Iran]] (Islamic Republic of)
| Type        = Cultural
| Criteria    = ii, iii
| ID          = 1222
| Region      = [[List of World Heritage Sites in Asia|Asia-Pacific]]
| Year        = 2006
| Session     = 30th
| locmapin    = Iran
| latitude    = 34.388333
| longitude   = 47.436667
}}

Ang '''Inskripsiyong Behistun''' (na '''Bistun''' o '''Bisutun''', [[Modernong Persian]]: بیستون &lt; [[Old Persian]]: '''Bagastana''' na nangangahulugang &quot;lugar ng diyos&quot;) ay isang maraming wikang inskripsiyon na matatagpuan sa [[Bundok Behistun]] sa [[Probinsiyang Kermanshah]] ng [[Iran]] malapit sa siyudad ng [[Kermanshah]] sa kanlurang Iran. Ito ay isinulat ni [[Dakilang Dario]] sa isang panahon sa pagitan ng kanyang koronasyon bilang hari ng [[Imperyong Persiano]] sa tag-init ng 522 BCE at ang kanyang kamatayan sa taglagas ng 486 BCE. Ang inskripsiyon na ito ay nagsisimula sa isang maikling autobiograpiya ni Dario kabilang ang kanyang mga ninuno at lahi. Sa kalaunan ng inskripsiyon, si Dario ay nagbibigay ng isang mahabang pagkakasunod sunod ng mga pangyayari kasunod ng mga kamatayan nina [[Dakilang Ciro]] at [[Cambyses II]] kung saan ay nakipaglaban siya sa 19 mga labanan sa isang panahon ng taong isa(na nagwawakas sa Disyembre ng 521 BCE) upang supilin ang maraming mga paghihimagsik sa loob ng Imperyong Persian. Ang mga inskripsiyon ay nagsasaad sa detalye ng mga paghihimagsik na nagresulta mula sa mga katamayan nina Dakilang Ciro at ang kanyang anak na si Cambyses II ay pinlano ng ilang mga impostor at mga kapwa-kasabwat sa iba't ibang mga siyudad sa buong imperyo na ang bawat isa ay nag-angkin ng pagkahari noong kaguluhan pagkatapos ng kamatayan ni Ciro. Pinroklama ni Dakilang Dario ang kanyang sarili na nagwagi sa lahat ng mga labanan sa panahon ng kaguluhan at itinuro ang kanyang mga tagumpay sa &quot;biyaya ni [[Ahura Mazda]]&quot;.&lt;ref&gt;[[:en:Full translation of the Behistun Inscription|Full translation of the Behistun Inscription]]&lt;/ref&gt; Ang inskripsiyon ay kinabibilangan ng tatlong mga bersiyon ng parehong teksto na isinulat sa tatlong iba ibang mga [[skriptong kuneiporma]]: Lumang Persian, [[Elamita]] at [[Babilonian]](na isang kalaunang anyo ng [[Akkadian]]). 
[[Image:BehistunLedge.jpg|225px|thumb|right|Ang ungos sa ibaba ng inskripsiyon]] 
Ang inskripsiyon ay tinatayang 15 metrong taas at 25 metrong lawak at 100 metro sa itaas ng talampas ng kalisa mula sa sinaunang daanan na nag-uugnay ng mga kabisera ng Babilonia at [[Medes]] na Babilon at Ecbatana. Ang tekstong Lumang Persian ay naglalaman ng 414 linya sa limang mga column, Ang tekstong Elamita ay naglalaman ng 593 linya sa 8 column at ang tekstong Babilonian ay 112 linyar. Ang inskripsiyon ay inilalarawan ng isang may sukat ng buhay na bas-relife ni [[Dakilang Dario]] na humahawak ng isang panaw bilang tanda ng pagkahari na ang kaliwang paan sa dibdib ng pigurang nakahiga sa likod nito sa harap niya. Ang pigurang ito ay pinagpapalagay na ang nagpapanggap na si [[Gaumata]]. Si Dario ay dinadaluhan sa kaliwan ng dalawang mga lingkod at isang siyam na isang metrong mga pigura na nakatayo sa kanan na ang mga kamay ay nakatali at ang tali ay nasa palibot ng kanilang mga leeg na kumakatawan ng mga sinakop na tao. Ang isang [[faravahar]] ay lumulutang sa itaas na nagbibigay ng pagpapala sa hari. 
[[Image:BehistunRoute.jpg|225px|thumb|right|Ang ruta pataas sa inskripsiyon]]
==Salin==
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni the father of [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay isang [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga [[Akemeneida]] mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon. Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyan sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.}}

{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiua]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|the Greeks]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes|Media]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Sinaunang Persia]]
[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]</text>
      <sha1>okgn9x8mqj63ci1ted0p7sdx16dc4gq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957908</id>
      <parentid>1957907</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:28:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Salin */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5180" xml:space="preserve">{{Infobox World Heritage Site
| Name        = Bisotun
| Image       = Darius I the Great's inscription.jpg
| State Party = [[Iran]] (Islamic Republic of)
| Type        = Cultural
| Criteria    = ii, iii
| ID          = 1222
| Region      = [[List of World Heritage Sites in Asia|Asia-Pacific]]
| Year        = 2006
| Session     = 30th
| locmapin    = Iran
| latitude    = 34.388333
| longitude   = 47.436667
}}

Ang '''Inskripsiyong Behistun''' (na '''Bistun''' o '''Bisutun''', [[Modernong Persian]]: بیستون &lt; [[Old Persian]]: '''Bagastana''' na nangangahulugang &quot;lugar ng diyos&quot;) ay isang maraming wikang inskripsiyon na matatagpuan sa [[Bundok Behistun]] sa [[Probinsiyang Kermanshah]] ng [[Iran]] malapit sa siyudad ng [[Kermanshah]] sa kanlurang Iran. Ito ay isinulat ni [[Dakilang Dario]] sa isang panahon sa pagitan ng kanyang koronasyon bilang hari ng [[Imperyong Persiano]] sa tag-init ng 522 BCE at ang kanyang kamatayan sa taglagas ng 486 BCE. Ang inskripsiyon na ito ay nagsisimula sa isang maikling autobiograpiya ni Dario kabilang ang kanyang mga ninuno at lahi. Sa kalaunan ng inskripsiyon, si Dario ay nagbibigay ng isang mahabang pagkakasunod sunod ng mga pangyayari kasunod ng mga kamatayan nina [[Dakilang Ciro]] at [[Cambyses II]] kung saan ay nakipaglaban siya sa 19 mga labanan sa isang panahon ng taong isa(na nagwawakas sa Disyembre ng 521 BCE) upang supilin ang maraming mga paghihimagsik sa loob ng Imperyong Persian. Ang mga inskripsiyon ay nagsasaad sa detalye ng mga paghihimagsik na nagresulta mula sa mga katamayan nina Dakilang Ciro at ang kanyang anak na si Cambyses II ay pinlano ng ilang mga impostor at mga kapwa-kasabwat sa iba't ibang mga siyudad sa buong imperyo na ang bawat isa ay nag-angkin ng pagkahari noong kaguluhan pagkatapos ng kamatayan ni Ciro. Pinroklama ni Dakilang Dario ang kanyang sarili na nagwagi sa lahat ng mga labanan sa panahon ng kaguluhan at itinuro ang kanyang mga tagumpay sa &quot;biyaya ni [[Ahura Mazda]]&quot;.&lt;ref&gt;[[:en:Full translation of the Behistun Inscription|Full translation of the Behistun Inscription]]&lt;/ref&gt; Ang inskripsiyon ay kinabibilangan ng tatlong mga bersiyon ng parehong teksto na isinulat sa tatlong iba ibang mga [[skriptong kuneiporma]]: Lumang Persian, [[Elamita]] at [[Babilonian]](na isang kalaunang anyo ng [[Akkadian]]). 
[[Image:BehistunLedge.jpg|225px|thumb|right|Ang ungos sa ibaba ng inskripsiyon]] 
Ang inskripsiyon ay tinatayang 15 metrong taas at 25 metrong lawak at 100 metro sa itaas ng talampas ng kalisa mula sa sinaunang daanan na nag-uugnay ng mga kabisera ng Babilonia at [[Medes]] na Babilon at Ecbatana. Ang tekstong Lumang Persian ay naglalaman ng 414 linya sa limang mga column, Ang tekstong Elamita ay naglalaman ng 593 linya sa 8 column at ang tekstong Babilonian ay 112 linyar. Ang inskripsiyon ay inilalarawan ng isang may sukat ng buhay na bas-relife ni [[Dakilang Dario]] na humahawak ng isang panaw bilang tanda ng pagkahari na ang kaliwang paan sa dibdib ng pigurang nakahiga sa likod nito sa harap niya. Ang pigurang ito ay pinagpapalagay na ang nagpapanggap na si [[Gaumata]]. Si Dario ay dinadaluhan sa kaliwan ng dalawang mga lingkod at isang siyam na isang metrong mga pigura na nakatayo sa kanan na ang mga kamay ay nakatali at ang tali ay nasa palibot ng kanilang mga leeg na kumakatawan ng mga sinakop na tao. Ang isang [[faravahar]] ay lumulutang sa itaas na nagbibigay ng pagpapala sa hari. 
[[Image:BehistunRoute.jpg|225px|thumb|right|Ang ruta pataas sa inskripsiyon]]
==Salin==
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga [[Akemeneida]] mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon. Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyan sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.}}

{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiua]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|the Greeks]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes|Media]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Sinaunang Persia]]
[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]</text>
      <sha1>cbo7h9joe61p45hm53blsc7un5urffx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957919</id>
      <parentid>1957908</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:40:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>/* Salin */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5180" xml:space="preserve">{{Infobox World Heritage Site
| Name        = Bisotun
| Image       = Darius I the Great's inscription.jpg
| State Party = [[Iran]] (Islamic Republic of)
| Type        = Cultural
| Criteria    = ii, iii
| ID          = 1222
| Region      = [[List of World Heritage Sites in Asia|Asia-Pacific]]
| Year        = 2006
| Session     = 30th
| locmapin    = Iran
| latitude    = 34.388333
| longitude   = 47.436667
}}

Ang '''Inskripsiyong Behistun''' (na '''Bistun''' o '''Bisutun''', [[Modernong Persian]]: بیستون &lt; [[Old Persian]]: '''Bagastana''' na nangangahulugang &quot;lugar ng diyos&quot;) ay isang maraming wikang inskripsiyon na matatagpuan sa [[Bundok Behistun]] sa [[Probinsiyang Kermanshah]] ng [[Iran]] malapit sa siyudad ng [[Kermanshah]] sa kanlurang Iran. Ito ay isinulat ni [[Dakilang Dario]] sa isang panahon sa pagitan ng kanyang koronasyon bilang hari ng [[Imperyong Persiano]] sa tag-init ng 522 BCE at ang kanyang kamatayan sa taglagas ng 486 BCE. Ang inskripsiyon na ito ay nagsisimula sa isang maikling autobiograpiya ni Dario kabilang ang kanyang mga ninuno at lahi. Sa kalaunan ng inskripsiyon, si Dario ay nagbibigay ng isang mahabang pagkakasunod sunod ng mga pangyayari kasunod ng mga kamatayan nina [[Dakilang Ciro]] at [[Cambyses II]] kung saan ay nakipaglaban siya sa 19 mga labanan sa isang panahon ng taong isa(na nagwawakas sa Disyembre ng 521 BCE) upang supilin ang maraming mga paghihimagsik sa loob ng Imperyong Persian. Ang mga inskripsiyon ay nagsasaad sa detalye ng mga paghihimagsik na nagresulta mula sa mga katamayan nina Dakilang Ciro at ang kanyang anak na si Cambyses II ay pinlano ng ilang mga impostor at mga kapwa-kasabwat sa iba't ibang mga siyudad sa buong imperyo na ang bawat isa ay nag-angkin ng pagkahari noong kaguluhan pagkatapos ng kamatayan ni Ciro. Pinroklama ni Dakilang Dario ang kanyang sarili na nagwagi sa lahat ng mga labanan sa panahon ng kaguluhan at itinuro ang kanyang mga tagumpay sa &quot;biyaya ni [[Ahura Mazda]]&quot;.&lt;ref&gt;[[:en:Full translation of the Behistun Inscription|Full translation of the Behistun Inscription]]&lt;/ref&gt; Ang inskripsiyon ay kinabibilangan ng tatlong mga bersiyon ng parehong teksto na isinulat sa tatlong iba ibang mga [[skriptong kuneiporma]]: Lumang Persian, [[Elamita]] at [[Babilonian]](na isang kalaunang anyo ng [[Akkadian]]). 
[[Image:BehistunLedge.jpg|225px|thumb|right|Ang ungos sa ibaba ng inskripsiyon]] 
Ang inskripsiyon ay tinatayang 15 metrong taas at 25 metrong lawak at 100 metro sa itaas ng talampas ng kalisa mula sa sinaunang daanan na nag-uugnay ng mga kabisera ng Babilonia at [[Medes]] na Babilon at Ecbatana. Ang tekstong Lumang Persian ay naglalaman ng 414 linya sa limang mga column, Ang tekstong Elamita ay naglalaman ng 593 linya sa 8 column at ang tekstong Babilonian ay 112 linyar. Ang inskripsiyon ay inilalarawan ng isang may sukat ng buhay na bas-relife ni [[Dakilang Dario]] na humahawak ng isang panaw bilang tanda ng pagkahari na ang kaliwang paan sa dibdib ng pigurang nakahiga sa likod nito sa harap niya. Ang pigurang ito ay pinagpapalagay na ang nagpapanggap na si [[Gaumata]]. Si Dario ay dinadaluhan sa kaliwan ng dalawang mga lingkod at isang siyam na isang metrong mga pigura na nakatayo sa kanan na ang mga kamay ay nakatali at ang tali ay nasa palibot ng kanilang mga leeg na kumakatawan ng mga sinakop na tao. Ang isang [[faravahar]] ay lumulutang sa itaas na nagbibigay ng pagpapala sa hari. 
[[Image:BehistunRoute.jpg|225px|thumb|right|Ang ruta pataas sa inskripsiyon]]
==Salin==
{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ang aking ama ay si [[Hystaspes]] [Vištâspa]; ang ama ni [[Hystaspes (father of Darius I)|Hystaspes I]] ay si [[Arsames]] [Aršâma]; ang ama ni [[Arsames]] ay si [[Ariaramnes]] [Ariyâramna]; ang ama ni  [[Ariaramnes]] ay si [[Teispes]] [Cišpiš]; ang ama ni [[Teispes]] ay si [[Achaemenes]] [Haxâmaniš].
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Kaya kami tinawag na mga [[Akemenida]] mula sa sinaunang panaho, kami ay maharlika, sa sinaunang panahon. Kami ay mga hari. 
Sinabi ng Dario I ng Persiya:Ang walo sa aking dinastiya ay mga hari bago ko, Ako ang ikasiyam. Ang siyan sa pagkakahalili ay mga hari.
Sinabi ni Dario I ng Persiya: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], ako ay isang Hari, Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian.}}

{{quote|
Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Ito ang mga bansa na aking nasasakupan at sa pamamagitan ni [[Ahura Mazda]], Ako ay naging hari sa kanila: [[Persiua]] [Pârsa], [[Elam]] [Ûvja], [[Babilonyaa]] [Bâbiruš], [[Asirya]] [Athurâ], [[Arabia]] [Arabâya], [[Ehipto]] [Mudrâya], mga bansa sa karagatan na [Tyaiy Drayahyâ], [[Lydia]] [Sparda], [[Ionia|Mga Griyego]] [Yauna ([[Ionia]])], [[Medes|Media]] [Mâda], [[Armenia]] [Armina], [[Cappadocia]] [Katpatuka], [[Parthia]] [Parthava], [[Drangiana]] [Zraka], [[Aria (satrapy)|Aria]] [Haraiva], [[Chorasmia]] [Uvârazmîy], [[Bactria]] [Bâxtriš], [[Sogdia]] [Suguda], [[Gandhara]] [Gadâra], [[Skudra|Scythia]] [Saka], [[Sattagydia]] [Thataguš], [[Arachosia]] [Harauvatiš] at [[Maka (satrapy)|Maka]] [Maka];dalawampu't tatlo sa lahat.}}

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Sinaunang Persia]]
[[Kategorya:Imperyong Akemenida]]</text>
      <sha1>g8jkff5cl9tbb92fhgyd0ac1uuvhdna</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikang Batangenyo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>285894</id>
    <revision>
      <id>1957882</id>
      <parentid>1923857</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T14:51:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Otterfolwer</username>
        <id>119355</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga diyalekto */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9315" xml:space="preserve">{{For|wika|Wikang Kabitenyo}}
{{Infobox language
|name=Batangas Tagalog
|nativename=
|states=[[Pilipinas]]
|region=[[Batangas]]
|speakers=?
|familycolor=Austronesian
|fam2=[[Malayo-Polynesian languages|Malayo-Polynesian]]
|fam3=[[Philippine languages|Philippine]]
|fam4=[[Central Philippine languages|Central Philippine]]
|fam5=[[Tagalog language|Tagalog]]
|script=[[Latin script|Latin]] ([[Abakada|Tagalog]] or [[Filipino alphabet]]);&lt;br&gt;''Historically [[Baybayin]]''
|isoexception=diyalekto
|glotto=bata1300
|glottorefname=Batangas
}}

Ang '''Batangas Tagalog''' o '''Batangan''', '''Batangeño''', '''Batangenyo''' [batɐŋgɛn.ɲo]), ay isang wikain ng wikang Tagalog na sinasalita sa lalawigan ng Batangas at sa mga bahagi ng Quezon, Laguna at sa isla ng Mindoro. Ito ay nailalarawan sa pamamagitan ng isang malakas na tuldik at isang bokabularyo at balarila na malapit na nauugnay sa Lumang Tagalog. Hindi karaniwan sa colloquial Batangan ang magsalita ng Taglish (o upang ng mga terminong Ingles, tulad ng sa Manila Tagalog).

==Gramatika==
Ang pagkakaiba sa pagkakilala ay ang paggamit ng di-perpektong kapalit sa lugar ng kasalukuyang progresibong panahunan. Sa Manila, ginagawa ito sa pamamagitan ng pagpasok ng infix -um pagkatapos ng unang pantig at pag-uulit ng unang pantig. Sa diyalektong Batangan, ang form na ito ay nilikha sa pamamagitan ng pagdaragdag ng prefix na- sa salitang:

Ang banghay na ito ay kakaiba, [kailangan sa banggit] sapagkat ito ang magiging passive past sa Manileños. Ang sagot sa Nasaan si Pedro? (Nasaan si Pedro?) Nakain ng isda! (Kumakain siya ng isda!). Sa mga hindi pamilyar sa paggamit na ito, ang pahayag ay maaaring mangahulugang &quot;Siya ay kinakain ng isang isda!&quot;; Gayunpaman, ang gumagamit ng Batangas Tagalog ay maaaring makilala sa pagitan ng dalawang tila-magkatulad na mga anyo sa pamamagitan ng pagtukoy ng pagkapagod sa mga salita (ang pagkain ay kumain at nakain ay kinakain).

==Ponolohiya==
Ang isa pang kapansin-pansing pagkakaiba ay ang closed syllable, na nawala mula sa diyalektong Manila. Ang bayan ng Tanauan ay binibigkas na tan-'a-wan, bagaman ito ay binibigkas na ta-'na-wan ng iba pang mga nagsasalita ng Tagalog. Ito ay totoo rin sa mga salita tulad ng matamis (binibigkas na matam-ay). Dahil ang Batangan ay mas malapit na nauugnay sa sinaunang Tagalog, ang pagsama ng mga phonemes e at ako at ang phonemes o at ikaw ay laganap; e at o ay allophones ng i at u, ayon sa pagkakabanggit, sa Tagalog.

Malawak sa Batangan ngunit nawawala mula sa iba pang mga [[diyalekto]] ang mga tunog ei at ow. Hindi tulad ng kanilang mga katapat na Ingles, ang mga diphthong na ito ay lalo na sa tunog ng unang patinig at mabilis lamang sa pangalawang; ito ay katulad ng sa e sa Espanyol salita educación at ang unang o sa Italian salita Antonio.

==Bokabularyo==
Ang mga lokal na salitang pantukoy ay iré o aré (ito) at rine o dine (dito). Ang pagkakaiba-iba ng bokabularyo. Ang Batangueño ay may ilang salin ng salitang &quot;pagkahulog&quot;, depende sa kung paano bumaba ang isang tao. Maaaring may mga náulas (pagdulas), nagtingkuró (nawala ang kanilang balanse) o nagsungabâ (nahulog sa kanilang mukha.)

Maaaring itanong ng mga taong mula sa Manila kung bakit ang isang mag-aaral ay umuwi nang maaga kapag ang paaralan ay nasa sesyon. Sasagutin ng estudyante, May pasok, pero walang klase; ang mag-aaral ay pupunta sa paaralan upang ma-check ang kanilang pagdalo, ngunit walang klase.

Sa pagkalito ng iba pang mga nagsasalita ng Tagalog, kailangan ng [Batangas] na gamitin ang parirala na Hindî pô akó nagyayabang! upang sabihin &quot;Hindi ako nagsasabi ng kasinungalingan!&quot;; Ang mga Manileños ay sasabihin Hindi ko alam kung sino ang nagsasabi! Sa kanila, ang dating pahayag ay nangangahulugang &quot;hindi ako naghambog!&quot;

Ang panday ay isang tagapagsanggalang sa Batangas at isang smith sa Maynila. Ang isang apu ay &quot;mute&quot; (&quot;overflow&quot; sa Manila [ápaw]; &quot;mute&quot; ay pipi). Ang isang exclamation of disbelief ay anlaah! halos isang maikling pagsasalin ng walâ iyán (&quot;walang anuman&quot; o &quot;mali&quot;) sa Manila Tagalog.

Ang dialas ng Batangas ay kilala rin para sa butil eh. Habang ginagamit ito sa buong lalawigan, may ilang mga pagkakaiba-iba (tulad ng ala eh). Ang butil na ito ay walang tunay na kahulugan; Ang pinakamalapit na katumbas nito sa Ingles ay nasa konteksto ng pag-uusap na &quot;Well, ...&quot;. Sa iba pang mga kaso maaari itong ipakita na ang naunang salita ay ang sanhi ng isang bagay, magkano ang bilang ay gagamitin.

===Mga diyalekto===
{|class=&quot;wikitable&quot;
! style=&quot;background:#efefff;&quot; | Lumang Tagalog
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Modernong Tagalog
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Ingles
|-
| Asbag
| Yabang
| Egoism
|-
| Huntahan
| Kwentuhan
| Storytelling
|-
| Kakaunin
| Susunduin
| Fetch
|-
| Bang-aw
| Ulol
| Stupid
|-
| Buog
| Tulog
| Sleep
|-
| Sumbi
| Suntok
| Punch
|-
| Taluti
| Daldal
| Talkative
|-
| Guyam
| Langgam
| Ant
|-
| Tarangkahan
| Geyt
| Gate
|-
| Atungal
| Iyak
| Cry
|-
| Baak
| Hati
| Sever
|-
| Dagasa
| Bulusok
| Stab
|-
| Dine
| Diyan
| There
|-
| Barino
| Galit
| Angry
|-
| Sura
| Inis
| Annoying
|-
| Gahaman
| Takaw
| Glutonny
|-
| Susot
| Ginawang hindi-maganda
| Exasperated
|-
| Harot
| Landi
| Flirt
|-
| Litar
| Pasyal
| Stroll
|-
| Gura 
| Sumbrero
| Hat
|-
| Landang
| Lagnat
| Fever
|-
| Ka-pulong
| Ka-usap
| Talking
|-
| Barik
| Lasing
| Drunk
|-
| Suray
| Liko
| Remain
|-
| Tubal
| Maduming-damit
| Dirty dress
|-
| Timo
| Tigil
| Stop
|-
| Takin
| Tahol
| Bark
|-
| Mamay
| Lolo
| Grand father
|-
| Hiso
| Sipilyo
| Toothbrush
|-
| Asbar
| Garuti
| Lace
|-
| Nagpa-bulak
| Nagpa-kulo
| Boil
|-
| Ma-sukal
| Ma-lago
| Grow
|-
| Imis
| Linis
| Clean
|-
| Umis
| Ngiti
| Smile
|-
| Umungkot
| Umupo
| Sit
|-
| Pangkal
| Tamad
| Lazy
|-
| Maas/Ulaga/Malag
| Tanga
| Fool
|-
| Hawot
| Tuyo
| Dried fish
|-
| Bangi
| Ihaw
| Grill
|-
| Balatong
| Monggo
| Mung bean
|-
| Salop
| Salok
| Ganta
|-
| Sakol
| Kumain gamit ang kamay
| Eating using a hand
|}

==Honoropiya==
Tulad ng karamihan sa mga taga-Timog-silangang Asya at mga Pilipino, gumagamit ng mga parangal ang mga Batangueño upang ihatid ang paggalang (maging sa mga estranghero). Ang mga honoripiko ay higit na ginagamit ng mga Batangueño kaysa sa ibang mga nagsasalita ng Tagalog. [Kinakailangan]

Kahit na marami silang nawala sa paggamit ng Maynila, [kaduda-duda - talakayin] Ang mga Batangueños ay gumagamit pa rin ng mga pang-araw-araw na pronunciation upang ipahayag ang kagalang-galang (maihahambing sa Pranses, nagamit sa Espanyol at Sie sa Aleman). Ito ay karaniwang ginagamit upang ipakita ang paggalang sa isa sa kapangyarihan, alinman sa pamamagitan ng edad o posisyon.

Hindi tulad ng mga nagsasalita ng Romance-language, ang mga Batangueños ay may pagpipilian ng pangalawang o third-person plural upang ipakita ang paggalang (katulad ng Italian lei; &quot;siya&quot;, ngunit nangangahulugang &quot;ikaw&quot; sa mga pormal na sitwasyon).

Ang pangalawang-tao na pangmaramihan ay ginagamit upang ipakita ang paggalang sa mga matatandang tao o sa mga may awtoridad, ngunit may kaugnayan sa tagapagsalita. [Banggit kailangan] Ito ay pangunahing ginagamit sa mga lolo't lola, mga kaibigan ng mga magulang, mga kamag-anak na may mataas na posisyon o lider ng relihiyon, at katulad ng paggamit ng vosotros [kung saan?] sa panahon ng Middle Ages. Para sa mga estranghero, ang pangatlong-taong plural ay ginagamit.

===Halimbawa 1===
May nag-iikot sa pinto, at gusto mong malaman kung sino sila.
* Manila Tagalog: Sino iyan?
* Batangan Tagalog: Sino hô silá? (&quot;Sino sila?&quot;)

===Halimbawa 2===
Kapag nakikita ang isang mas lumang tao na kaibigan ng pamilya, ang pagbati ay karaniwang:
* Manila Tagalog: Kumusta na pô? (ang particle na pô ay nagpapahiwatig ng paggalang)
* Batangan Tagalog: Kamusta na hô kayó? o Kamusta na hô sila? (Ang kayó at silá ay pangmaramihang pangalawang at third person personal pronouns, ayon sa pagkakabanggit)

===Batangas Tagalog mga diyalekto sa bawat palibot nito===
; Pagitan labas sa Batangas
* [[Alaminos, Laguna]]
* [[Alfonso, Cavite]]
* [[Calamba, Laguna]]
* [[Candelaria, Quezon]]
* [[Los Baños, Laguna]]
* [[Magallanes, Cavite]]
* [[San Antonio, Quezon]]
* [[San Pablo, Laguna]]
* [[Tagaytay]]
* [[Tiaong, Quezon]]
* [[Dolores, Quezon]]

==Majestic maramihan==
Ang maramihan ay hindi limitado sa mga mas mababang ranggo; ang mga nasa kapangyarihan ay inaasahang gagamitin ang pang-plural na ito kasama ang unang-taong pang-plural na inclusive Tayo, na kumikilos bilang maringal na pangmaramihan. Ginagamit ng mga Batangueños ang napakahalagang panghalip, karaniwang para sa mga opisyal ng pamahalaan o mga may awtoridad sa isang teritoryo (tulad ng isang pari o obispo).

Ang form na ito ay ginagamit ng mga doktor o mga nars kapag nakikipag-usap sa mga pasyente. Ang isang doktor mula sa lalawigan ay bihirang humingi ng isang tao kung paano siya nararamdaman; sa halip, itatanong niya &quot;Paano namin pakiramdam?&quot;.

Bagaman pinapakita ng pô at opò ang paggalang, pinapalitan ng mga Batangueño ang mga ito sa hô at ohò (isang karaniwang pagbabago sa morphophonemic ng Batangueño). Gayunpaman, naiintindihan ng mga Batangueño ang paggamit ng pô at opò (ang higit na pangkaraniwang variant sa iba pang mga rehiyon na nagsasalita ng Tagalog).

[[Kategorya:Mga wika ng Pilipinas]]
[[Kategorya:Wikang Tagalog]]</text>
      <sha1>h9zodwrjunzb8ewr54th67ylez13n9b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957883</id>
      <parentid>1957882</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T14:54:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Otterfolwer</username>
        <id>119355</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9342" xml:space="preserve">{{For|wika|Wikang Kabitenyo}}
{{Infobox language
|name=Batangas Tagalog
|nativename=
|states=[[Pilipinas]]
|region=[[Batangas]]
|speakers=?
|familycolor=Austronesian
|fam2=[[Malayo-Polynesian languages|Malayo-Polynesian]]
|fam3=[[Philippine languages|Philippine]]
|fam4=[[Central Philippine languages|Central Philippine]]
|fam5=[[Tagalog language|Tagalog]]
|script=[[Latin script|Latin]] ([[Abakada|Tagalog]] or [[Filipino alphabet]]);&lt;br&gt;''Historically [[Baybayin]]''
|isoexception=diyalekto
|glotto=bata1300
|glottorefname=Batangas
}}

Ang '''Batangas Tagalog''' o '''Batangan''', '''Batangeño''', '''Batangenyo''' [batɐŋgɛn.ɲo]), ay isang wikain ng wikang Tagalog na sinasalita sa lalawigan ng Batangas at sa mga bahagi ng Quezon, Laguna at sa isla ng Mindoro. Ito ay nailalarawan sa pamamagitan ng isang malakas na tuldik at isang bokabularyo at balarila na malapit na nauugnay sa Lumang Tagalog. Hindi karaniwan sa colloquial Batangan ang magsalita ng Taglish (o upang ng mga terminong Ingles, tulad ng sa Manila Tagalog).

==Gramatika==
Ang pagkakaiba sa pagkakilala ay ang paggamit ng di-perpektong kapalit sa lugar ng kasalukuyang progresibong panahunan. Sa Manila, ginagawa ito sa pamamagitan ng pagpasok ng infix -um pagkatapos ng unang pantig at pag-uulit ng unang pantig. Sa diyalektong Batangan, ang form na ito ay nilikha sa pamamagitan ng pagdaragdag ng prefix na- sa salitang:

Ang banghay na ito ay kakaiba, [kailangan sa banggit] sapagkat ito ang magiging passive past sa Manileños. Ang sagot sa Nasaan si Pedro? (Nasaan si Pedro?) Nakain ng isda! (Kumakain siya ng isda!). Sa mga hindi pamilyar sa paggamit na ito, ang pahayag ay maaaring mangahulugang &quot;Siya ay kinakain ng isang isda!&quot;; Gayunpaman, ang gumagamit ng Batangas Tagalog ay maaaring makilala sa pagitan ng dalawang tila-magkatulad na mga anyo sa pamamagitan ng pagtukoy ng pagkapagod sa mga salita (ang pagkain ay kumain at nakain ay kinakain).

==Ponolohiya==
Ang isa pang kapansin-pansing pagkakaiba ay ang closed syllable, na nawala mula sa diyalektong Manila. Ang bayan ng Tanauan ay binibigkas na tan-'a-wan, bagaman ito ay binibigkas na ta-'na-wan ng iba pang mga nagsasalita ng Tagalog. Ito ay totoo rin sa mga salita tulad ng matamis (binibigkas na matam-ay). Dahil ang Batangan ay mas malapit na nauugnay sa sinaunang Tagalog, ang pagsama ng mga phonemes e at ako at ang phonemes o at ikaw ay laganap; e at o ay allophones ng i at u, ayon sa pagkakabanggit, sa Tagalog.

Malawak sa Batangan ngunit nawawala mula sa iba pang mga [[diyalekto]] ang mga tunog ei at ow. Hindi tulad ng kanilang mga katapat na Ingles, ang mga diphthong na ito ay lalo na sa tunog ng unang patinig at mabilis lamang sa pangalawang; ito ay katulad ng sa e sa Espanyol salita educación at ang unang o sa Italian salita Antonio.

==Bokabularyo==
Ang mga lokal na salitang pantukoy ay iré o aré (ito) at rine o dine (dito). Ang pagkakaiba-iba ng bokabularyo. Ang Batangueño ay may ilang salin ng salitang &quot;pagkahulog&quot;, depende sa kung paano bumaba ang isang tao. Maaaring may mga náulas (pagdulas), nagtingkuró (nawala ang kanilang balanse) o nagsungabâ (nahulog sa kanilang mukha.)

Maaaring itanong ng mga taong mula sa Manila kung bakit ang isang mag-aaral ay umuwi nang maaga kapag ang paaralan ay nasa sesyon. Sasagutin ng estudyante, May pasok, pero walang klase; ang mag-aaral ay pupunta sa paaralan upang ma-check ang kanilang pagdalo, ngunit walang klase.

Sa pagkalito ng iba pang mga nagsasalita ng Tagalog, kailangan ng [Batangas] na gamitin ang parirala na Hindî pô akó nagyayabang! upang sabihin &quot;Hindi ako nagsasabi ng kasinungalingan!&quot;; Ang mga Manileños ay sasabihin Hindi ko alam kung sino ang nagsasabi! Sa kanila, ang dating pahayag ay nangangahulugang &quot;hindi ako naghambog!&quot;

Ang panday ay isang tagapagsanggalang sa Batangas at isang smith sa Maynila. Ang isang apu ay &quot;mute&quot; (&quot;overflow&quot; sa Manila [ápaw]; &quot;mute&quot; ay pipi). Ang isang exclamation of disbelief ay anlaah! halos isang maikling pagsasalin ng walâ iyán (&quot;walang anuman&quot; o &quot;mali&quot;) sa Manila Tagalog.

Ang dialas ng Batangas ay kilala rin para sa butil eh. Habang ginagamit ito sa buong lalawigan, may ilang mga pagkakaiba-iba (tulad ng ala eh). Ang butil na ito ay walang tunay na kahulugan; Ang pinakamalapit na katumbas nito sa Ingles ay nasa konteksto ng pag-uusap na &quot;Well, ...&quot;. Sa iba pang mga kaso maaari itong ipakita na ang naunang salita ay ang sanhi ng isang bagay, magkano ang bilang ay gagamitin.

===Mga diyalekto===
{|class=&quot;wikitable&quot;
! style=&quot;background:#efefff;&quot; | Lumang Tagalog
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Modernong Tagalog
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Ingles
|-
| Asbag
| Yabang
| Egoism
|-
| Bilot
| Tuta
| Puppy 
|-
| Huntahan
| Kwentuhan
| Storytelling
|-
| Kakaunin
| Susunduin
| Fetch
|-
| Bang-aw
| Ulol
| Stupid
|-
| Buog
| Tulog
| Sleep
|-
| Sumbi
| Suntok
| Punch
|-
| Taluti
| Daldal
| Talkative
|-
| Guyam
| Langgam
| Ant
|-
| Tarangkahan
| Geyt
| Gate
|-
| Atungal
| Iyak
| Cry
|-
| Baak
| Hati
| Sever
|-
| Dagasa
| Bulusok
| Stab
|-
| Dine
| Diyan
| There
|-
| Barino
| Galit
| Angry
|-
| Sura
| Inis
| Annoying
|-
| Gahaman
| Takaw
| Glutonny
|-
| Susot
| Ginawang hindi-maganda
| Exasperated
|-
| Harot
| Landi
| Flirt
|-
| Litar
| Pasyal
| Stroll
|-
| Gura 
| Sumbrero
| Hat
|-
| Landang
| Lagnat
| Fever
|-
| Ka-pulong
| Ka-usap
| Talking
|-
| Barik
| Lasing
| Drunk
|-
| Suray
| Liko
| Remain
|-
| Tubal
| Maduming-damit
| Dirty dress
|-
| Timo
| Tigil
| Stop
|-
| Takin
| Tahol
| Bark
|-
| Mamay
| Lolo
| Grand father
|-
| Hiso
| Sipilyo
| Toothbrush
|-
| Asbar
| Garuti
| Lace
|-
| Nagpa-bulak
| Nagpa-kulo
| Boil
|-
| Ma-sukal
| Ma-lago
| Grow
|-
| Imis
| Linis
| Clean
|-
| Umis
| Ngiti
| Smile
|-
| Umungkot
| Umupo
| Sit
|-
| Pangkal
| Tamad
| Lazy
|-
| Maas/Ulaga/Malag
| Tanga
| Fool
|-
| Hawot
| Tuyo
| Dried fish
|-
| Bangi
| Ihaw
| Grill
|-
| Balatong
| Monggo
| Mung bean
|-
| Salop
| Salok
| Ganta
|-
| Sakol
| Kumain gamit ang kamay
| Eating using a hand
|}

==Honoropiya==
Tulad ng karamihan sa mga taga-Timog-silangang Asya at mga Pilipino, gumagamit ng mga parangal ang mga Batangueño upang ihatid ang paggalang (maging sa mga estranghero). Ang mga honoripiko ay higit na ginagamit ng mga Batangueño kaysa sa ibang mga nagsasalita ng Tagalog. [Kinakailangan]

Kahit na marami silang nawala sa paggamit ng Maynila, [kaduda-duda - talakayin] Ang mga Batangueños ay gumagamit pa rin ng mga pang-araw-araw na pronunciation upang ipahayag ang kagalang-galang (maihahambing sa Pranses, nagamit sa Espanyol at Sie sa Aleman). Ito ay karaniwang ginagamit upang ipakita ang paggalang sa isa sa kapangyarihan, alinman sa pamamagitan ng edad o posisyon.

Hindi tulad ng mga nagsasalita ng Romance-language, ang mga Batangueños ay may pagpipilian ng pangalawang o third-person plural upang ipakita ang paggalang (katulad ng Italian lei; &quot;siya&quot;, ngunit nangangahulugang &quot;ikaw&quot; sa mga pormal na sitwasyon).

Ang pangalawang-tao na pangmaramihan ay ginagamit upang ipakita ang paggalang sa mga matatandang tao o sa mga may awtoridad, ngunit may kaugnayan sa tagapagsalita. [Banggit kailangan] Ito ay pangunahing ginagamit sa mga lolo't lola, mga kaibigan ng mga magulang, mga kamag-anak na may mataas na posisyon o lider ng relihiyon, at katulad ng paggamit ng vosotros [kung saan?] sa panahon ng Middle Ages. Para sa mga estranghero, ang pangatlong-taong plural ay ginagamit.

===Halimbawa 1===
May nag-iikot sa pinto, at gusto mong malaman kung sino sila.
* Manila Tagalog: Sino iyan?
* Batangan Tagalog: Sino hô silá? (&quot;Sino sila?&quot;)

===Halimbawa 2===
Kapag nakikita ang isang mas lumang tao na kaibigan ng pamilya, ang pagbati ay karaniwang:
* Manila Tagalog: Kumusta na pô? (ang particle na pô ay nagpapahiwatig ng paggalang)
* Batangan Tagalog: Kamusta na hô kayó? o Kamusta na hô sila? (Ang kayó at silá ay pangmaramihang pangalawang at third person personal pronouns, ayon sa pagkakabanggit)

===Batangas Tagalog mga diyalekto sa bawat palibot nito===
; Pagitan labas sa Batangas
* [[Alaminos, Laguna]]
* [[Alfonso, Cavite]]
* [[Calamba, Laguna]]
* [[Candelaria, Quezon]]
* [[Los Baños, Laguna]]
* [[Magallanes, Cavite]]
* [[San Antonio, Quezon]]
* [[San Pablo, Laguna]]
* [[Tagaytay]]
* [[Tiaong, Quezon]]
* [[Dolores, Quezon]]

==Majestic maramihan==
Ang maramihan ay hindi limitado sa mga mas mababang ranggo; ang mga nasa kapangyarihan ay inaasahang gagamitin ang pang-plural na ito kasama ang unang-taong pang-plural na inclusive Tayo, na kumikilos bilang maringal na pangmaramihan. Ginagamit ng mga Batangueños ang napakahalagang panghalip, karaniwang para sa mga opisyal ng pamahalaan o mga may awtoridad sa isang teritoryo (tulad ng isang pari o obispo).

Ang form na ito ay ginagamit ng mga doktor o mga nars kapag nakikipag-usap sa mga pasyente. Ang isang doktor mula sa lalawigan ay bihirang humingi ng isang tao kung paano siya nararamdaman; sa halip, itatanong niya &quot;Paano namin pakiramdam?&quot;.

Bagaman pinapakita ng pô at opò ang paggalang, pinapalitan ng mga Batangueño ang mga ito sa hô at ohò (isang karaniwang pagbabago sa morphophonemic ng Batangueño). Gayunpaman, naiintindihan ng mga Batangueño ang paggamit ng pô at opò (ang higit na pangkaraniwang variant sa iba pang mga rehiyon na nagsasalita ng Tagalog).

[[Kategorya:Mga wika ng Pilipinas]]
[[Kategorya:Wikang Tagalog]]</text>
      <sha1>sto57w1iwcjit3cjehguocfcjhqogjo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957886</id>
      <parentid>1957883</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T15:08:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Otterfolwer</username>
        <id>119355</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9381" xml:space="preserve">{{For|wika|Wikang Kabitenyo}}
{{Infobox language
|name=Batangas Tagalog
|nativename=
|states=[[Pilipinas]]
|region=[[Batangas]]
|speakers=?
|familycolor=Austronesian
|fam2=[[Malayo-Polynesian languages|Malayo-Polynesian]]
|fam3=[[Philippine languages|Philippine]]
|fam4=[[Central Philippine languages|Central Philippine]]
|fam5=[[Tagalog language|Tagalog]]
|script=[[Latin script|Latin]] ([[Abakada|Tagalog]] or [[Filipino alphabet]]);&lt;br&gt;''Historically [[Baybayin]]''
|isoexception=diyalekto
|glotto=bata1300
|glottorefname=Batangas
}}

Ang '''Batangas Tagalog''' o '''Batangan''', '''Batangeño''', '''Batangenyo''' [batɐŋgɛn.ɲo]), ay isang wikain ng wikang Tagalog na sinasalita sa lalawigan ng Batangas at sa mga bahagi ng Quezon, Laguna at sa isla ng Mindoro. Ito ay nailalarawan sa pamamagitan ng isang malakas na tuldik at isang bokabularyo at balarila na malapit na nauugnay sa Lumang Tagalog. Hindi karaniwan sa colloquial Batangan ang magsalita ng Taglish (o upang ng mga terminong Ingles, tulad ng sa Manila Tagalog).

==Gramatika==
Ang pagkakaiba sa pagkakilala ay ang paggamit ng di-perpektong kapalit sa lugar ng kasalukuyang progresibong panahunan. Sa Manila, ginagawa ito sa pamamagitan ng pagpasok ng infix -um pagkatapos ng unang pantig at pag-uulit ng unang pantig. Sa diyalektong Batangan, ang form na ito ay nilikha sa pamamagitan ng pagdaragdag ng prefix na- sa salitang:

Ang banghay na ito ay kakaiba, [kailangan sa banggit] sapagkat ito ang magiging passive past sa Manileños. Ang sagot sa Nasaan si Pedro? (Nasaan si Pedro?) Nakain ng isda! (Kumakain siya ng isda!). Sa mga hindi pamilyar sa paggamit na ito, ang pahayag ay maaaring mangahulugang &quot;Siya ay kinakain ng isang isda!&quot;; Gayunpaman, ang gumagamit ng Batangas Tagalog ay maaaring makilala sa pagitan ng dalawang tila-magkatulad na mga anyo sa pamamagitan ng pagtukoy ng pagkapagod sa mga salita (ang pagkain ay kumain at nakain ay kinakain).

==Ponolohiya==
Ang isa pang kapansin-pansing pagkakaiba ay ang closed syllable, na nawala mula sa diyalektong Manila. Ang bayan ng Tanauan ay binibigkas na tan-'a-wan, bagaman ito ay binibigkas na ta-'na-wan ng iba pang mga nagsasalita ng Tagalog. Ito ay totoo rin sa mga salita tulad ng matamis (binibigkas na matam-ay). Dahil ang Batangan ay mas malapit na nauugnay sa sinaunang Tagalog, ang pagsama ng mga phonemes e at ako at ang phonemes o at ikaw ay laganap; e at o ay allophones ng i at u, ayon sa pagkakabanggit, sa Tagalog.

Malawak sa Batangan ngunit nawawala mula sa iba pang mga [[diyalekto]] ang mga tunog ei at ow. Hindi tulad ng kanilang mga katapat na Ingles, ang mga diphthong na ito ay lalo na sa tunog ng unang patinig at mabilis lamang sa pangalawang; ito ay katulad ng sa e sa Espanyol salita educación at ang unang o sa Italian salita Antonio.

==Bokabularyo==
Ang mga lokal na salitang pantukoy ay iré o aré (ito) at rine o dine (dito). Ang pagkakaiba-iba ng bokabularyo. Ang Batangueño ay may ilang salin ng salitang &quot;pagkahulog&quot;, depende sa kung paano bumaba ang isang tao. Maaaring may mga náulas (pagdulas), nagtingkuró (nawala ang kanilang balanse) o nagsungabâ (nahulog sa kanilang mukha.)

Maaaring itanong ng mga taong mula sa Manila kung bakit ang isang mag-aaral ay umuwi nang maaga kapag ang paaralan ay nasa sesyon. Sasagutin ng estudyante, May pasok, pero walang klase; ang mag-aaral ay pupunta sa paaralan upang ma-check ang kanilang pagdalo, ngunit walang klase.

Sa pagkalito ng iba pang mga nagsasalita ng Tagalog, kailangan ng [Batangas] na gamitin ang parirala na Hindî pô akó nagyayabang! upang sabihin &quot;Hindi ako nagsasabi ng kasinungalingan!&quot;; Ang mga Manileños ay sasabihin Hindi ko alam kung sino ang nagsasabi! Sa kanila, ang dating pahayag ay nangangahulugang &quot;hindi ako naghambog!&quot;

Ang panday ay isang tagapagsanggalang sa Batangas at isang smith sa Maynila. Ang isang apu ay &quot;mute&quot; (&quot;overflow&quot; sa Manila [ápaw]; &quot;mute&quot; ay pipi). Ang isang exclamation of disbelief ay anlaah! halos isang maikling pagsasalin ng walâ iyán (&quot;walang anuman&quot; o &quot;mali&quot;) sa Manila Tagalog.

Ang dialas ng Batangas ay kilala rin para sa butil eh. Habang ginagamit ito sa buong lalawigan, may ilang mga pagkakaiba-iba (tulad ng ala eh). Ang butil na ito ay walang tunay na kahulugan; Ang pinakamalapit na katumbas nito sa Ingles ay nasa konteksto ng pag-uusap na &quot;Well, ...&quot;. Sa iba pang mga kaso maaari itong ipakita na ang naunang salita ay ang sanhi ng isang bagay, magkano ang bilang ay gagamitin.

===Mga diyalekto===
{|class=&quot;wikitable&quot;
! style=&quot;background:#efefff;&quot; | Lumang Tagalog
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Modernong Tagalog
! style=&quot;background:#efefef;&quot; | Ingles
|-
| Asbag
| Yabang
| Egoism
|-
| Bilot
| Tuta
| Puppy 
|-
| Huntahan
| Kwentuhan
| Storytelling
|-
| Kakaunin
| Susunduin
| Fetch
|-
| Bang-aw
| Ulol
| Stupid
|-
| Buog
| Tulog
| Sleep
|-
| Sumbi
| Suntok
| Punch
|-
| Taluti
| Daldal
| Talkative
|-
| Guyam
| Langgam
| Ant
|-
| Tarangkahan
| Geyt
| Gate
|-
| Kahanggan
| Kapitbahay 
| Neighbor
|-
| Atungal
| Iyak
| Cry
|-
| Baak
| Hati
| Sever
|-
| Dagasa
| Bulusok
| Stab
|-
| Dine
| Diyan
| There
|-
| Barino
| Galit
| Angry
|-
| Sura
| Inis
| Annoying
|-
| Gahaman
| Takaw
| Glutonny
|-
| Susot
| Ginawang hindi-maganda
| Exasperated
|-
| Harot
| Landi
| Flirt
|-
| Litar
| Pasyal
| Stroll
|-
| Gura 
| Sumbrero
| Hat
|-
| Landang
| Lagnat
| Fever
|-
| Kapulong
| Kausap
| Talking
|-
| Barik
| Lasing
| Drunk
|-
| Suray
| Liko
| Swerve
|-
| Tubal
| Maduming-damit
| Dirty dress
|-
| Timo
| Tigil
| Stop
|-
| Takin
| Tahol
| Bark
|-
| Mamay
| Lolo
| Grandfather
|-
| Hiso
| Sipilyo
| Toothbrush
|-
| Asbar
| Garuti
| Lace
|-
| Nagpabulak
| Nagpakulo
| Boil
|-
| Masukal
| Ma-ago
| Grow
|-
| Imis
| Linis
| Clean
|-
| Umis
| Ngiti
| Smile, Grin
|-
| Umungkot
| Umupo
| Sit
|-
| Pangkal
| Tamad
| Lazy
|-
| Maas/Ulaga/Malag
| Tanga
| Fool
|-
| Hawot
| Tuyo
| Dried fish
|-
| Bangi
| Ihaw
| Grill
|-
| Balatong
| Monggo
| Mung bean
|-
| Salop
| Salok
| Ganta
|-
| Sakol
| Kumain gamit ang kamay
| Eating using a hand
|}

==Honoropiya==
Tulad ng karamihan sa mga taga-Timog-silangang Asya at mga Pilipino, gumagamit ng mga parangal ang mga Batangueño upang ihatid ang paggalang (maging sa mga estranghero). Ang mga honoripiko ay higit na ginagamit ng mga Batangueño kaysa sa ibang mga nagsasalita ng Tagalog. [Kinakailangan]

Kahit na marami silang nawala sa paggamit ng Maynila, [kaduda-duda - talakayin] Ang mga Batangueños ay gumagamit pa rin ng mga pang-araw-araw na pronunciation upang ipahayag ang kagalang-galang (maihahambing sa Pranses, nagamit sa Espanyol at Sie sa Aleman). Ito ay karaniwang ginagamit upang ipakita ang paggalang sa isa sa kapangyarihan, alinman sa pamamagitan ng edad o posisyon.

Hindi tulad ng mga nagsasalita ng Romance-language, ang mga Batangueños ay may pagpipilian ng pangalawang o third-person plural upang ipakita ang paggalang (katulad ng Italian lei; &quot;siya&quot;, ngunit nangangahulugang &quot;ikaw&quot; sa mga pormal na sitwasyon).

Ang pangalawang-tao na pangmaramihan ay ginagamit upang ipakita ang paggalang sa mga matatandang tao o sa mga may awtoridad, ngunit may kaugnayan sa tagapagsalita. [Banggit kailangan] Ito ay pangunahing ginagamit sa mga lolo't lola, mga kaibigan ng mga magulang, mga kamag-anak na may mataas na posisyon o lider ng relihiyon, at katulad ng paggamit ng vosotros [kung saan?] sa panahon ng Middle Ages. Para sa mga estranghero, ang pangatlong-taong plural ay ginagamit.

===Halimbawa 1===
May nag-iikot sa pinto, at gusto mong malaman kung sino sila.
* Manila Tagalog: Sino iyan?
* Batangan Tagalog: Sino hô silá? (&quot;Sino sila?&quot;)

===Halimbawa 2===
Kapag nakikita ang isang mas lumang tao na kaibigan ng pamilya, ang pagbati ay karaniwang:
* Manila Tagalog: Kumusta na pô? (ang particle na pô ay nagpapahiwatig ng paggalang)
* Batangan Tagalog: Kamusta na hô kayó? o Kamusta na hô sila? (Ang kayó at silá ay pangmaramihang pangalawang at third person personal pronouns, ayon sa pagkakabanggit)

===Batangas Tagalog mga diyalekto sa bawat palibot nito===
; Pagitan labas sa Batangas
* [[Alaminos, Laguna]]
* [[Alfonso, Cavite]]
* [[Calamba, Laguna]]
* [[Candelaria, Quezon]]
* [[Los Baños, Laguna]]
* [[Magallanes, Cavite]]
* [[San Antonio, Quezon]]
* [[San Pablo, Laguna]]
* [[Tagaytay]]
* [[Tiaong, Quezon]]
* [[Dolores, Quezon]]

==Majestic maramihan==
Ang maramihan ay hindi limitado sa mga mas mababang ranggo; ang mga nasa kapangyarihan ay inaasahang gagamitin ang pang-plural na ito kasama ang unang-taong pang-plural na inclusive Tayo, na kumikilos bilang maringal na pangmaramihan. Ginagamit ng mga Batangueños ang napakahalagang panghalip, karaniwang para sa mga opisyal ng pamahalaan o mga may awtoridad sa isang teritoryo (tulad ng isang pari o obispo).

Ang form na ito ay ginagamit ng mga doktor o mga nars kapag nakikipag-usap sa mga pasyente. Ang isang doktor mula sa lalawigan ay bihirang humingi ng isang tao kung paano siya nararamdaman; sa halip, itatanong niya &quot;Paano namin pakiramdam?&quot;.

Bagaman pinapakita ng pô at opò ang paggalang, pinapalitan ng mga Batangueño ang mga ito sa hô at ohò (isang karaniwang pagbabago sa morphophonemic ng Batangueño). Gayunpaman, naiintindihan ng mga Batangueño ang paggamit ng pô at opò (ang higit na pangkaraniwang variant sa iba pang mga rehiyon na nagsasalita ng Tagalog).

[[Kategorya:Mga wika ng Pilipinas]]
[[Kategorya:Wikang Tagalog]]</text>
      <sha1>75sppkv83rjjs4nikqglme9qoxuj6bk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Agnes Chan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>290550</id>
    <revision>
      <id>1957891</id>
      <parentid>1790035</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T22:38:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Will629</username>
        <id>116415</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="672" xml:space="preserve">{{Underlinked|date=Setyembre 2020}}
{{Orphan|date=Setyembre 2020}}

{{BLP unsourced|date=Agosto 2019}}
{{Infobox person/Wikidata}}
{{Infobox Chinese
|title='''Agnes Chan'''
|t=陳美齡
|s=陈美龄
|p=Chén Měilíng
|y=Kuo-hsing-yeh
}}
{{Commonscat|Agnes Chan}}
Si '''Agnes Chan''' (20 Agosto 1955 -) ay isang mang-aawit sa [[Hong Kong]].

== Mga kawing panlabas ==
* [http://www.agneschan.gr.jp/ Opisyal na Homepage ng Agnes Chan] {{ja icon}}
* [http://www.agneschan.net/ Agnes Chan International Fan Club]

{{Authority control}}

[[Kategorya:Ipinanganak noong 1955|Chan, Agnes]]
[[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Hongkong|Chan, Agnes]]


{{stub|mang-aawit|Hong Kong}}</text>
      <sha1>4a13c31nzk5ah2aah6zp9jnrb7l44wk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ashnikko</title>
    <ns>0</ns>
    <id>309584</id>
    <revision>
      <id>1957997</id>
      <parentid>1936581</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T05:26:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>FMSky</username>
        <id>114420</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7752" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Marso 2022}}

{{Isawiki|date=Pebrero 2021}}
{{Walang-sanggunian|date=Pebrero 2021}}
[[Talaksan:Boardmaster21 (143) (51386992135) (cropped).jpg|thumb]]
'''Ashton Nicole Casey''' (isinilang noong Pebrero 19, 1996), na mas kilala bilang '''Ashnikko''' ({{IPA|/ˈæʃniːkoʊ/}}), ay isang Amerikanong mang-aawit, songwriter at rapper. Gumawa siya ng pangalan para sa kanyang sarili sa kanyang 2019 single 'Stupid', na nagtamo ng viral popularidad sa video na nagbabahagi ng platform [[TikTok|Tiktok]] at sertipikadong ginto sa Estados Unidos at Canada. Bago ang mga singles &quot;Cry&quot; at &quot;Daisy&quot;, Ashnikko's debual album, ay inilabas noong Enero 15, 2021. Sa kasalukuyan, siya ay batay sa London.

==Ang buhay ng isang nagsisimula==
Si Ashton Nicole Casey ay isinilang noong Pebrero 19, 1996 sa Oak Ridge, North Carolina, at lumaki sa bayan ng [[Greensboro, North Carolina|Greensboro]]. Inilantad siya ng kanyang mga magulang sa [[country music]] at [[Slipknot]]. Naaalala niya na interesado siya sa musika, lalo na, nang makinig siya kay M.I.A. sa edad na 10, at sinabing hindi siya nakinig sa mga lalaking musikero hanggang sa siya ay 16 na taong gulang. Noong tinedyer pa siya, lumipat ang kanyang pamilya sa [[Estonia]] para sa pag-aaral ng kanyang ama, kung saan gumugol siya ng isang taon bago lumipat sa [[Riga]], [[Latbiya|Latvia]]. Minsan, siya lang ang Amerikano sa bansa na dumalo sa isang pampublikong paaralan ng Latvian. Sa edad na 18, lumipat si Ashnikko sa [[London City|London]], England.

==Karera==
===2016-2019: Simula ng Karera at ''Hi It's Me''===
Ang unang awitin ni Ashnikko, ''Krokodil'', ay ginawa ni Raf Riley at inilathala sa [[SoundCloud]] noong Hulyo 2016. Inilabas ni Ashnikko ang una niyang EP, ''Sass Pancakes'' sa Digital Picnic Records noong 2017. Ang EP ay ginawa ni Raf Riley at mga tampok na hitsura ni Avelino. Pangalawang EP ni Ashnikko, ''Unlikeable'', ay inilabas noong Nobyembre 2018. Ang EP ginawa ang mga solong ''Blow'', 'Nice Girl', ''Invitation'' sa Kodie Shane at ''No Brainer''.

Inilabas ni Ashnikko ang kanyang ikatlong EP ''Hi It's Me'' noong Hulyo 2019. Ang EP ay nauna sa promotional single ''Special'' at inilabas kasama ang pamagat ng EP's track at pangunahing solong, ''Hi It's Me''. Ang ikalawang opisyal na solong, ''Stupid'', starring Yung Baby Tate, ay nakakuha ng viral popularidad sa video na nagbabahagi ng platform [[TikTok|Tiktok]]. Ang awitin ay umabot sa numero ng isa sa Bubling sa ilalim ng Hot 100 chart, ang Bubling Under R-B/Hip-Hop chart at ang Spotify Viral 50. Ang ''Stupid'' ay sertipikadong ginto sa Estados Unidos noong Agosto 2020, gayundin sa Canada. Isa pang awitin mula sa EP, ''Working Bitch'', ay natagpuan din ang lugar nito sa TikTok. Sinimulan niya ang paglilibot sa Isang North American tour noong Oktubre 2019 bilang pambungad na gawain para sa american rapper Danny Brown. Ashnikko inilabas ang promotional single 'Halloweenie II: Pumpkin Spice'' noong Oktubre 2019. Si Ashnikko co-wrote walong awitin, dalawa sa kung saan siya tampok, sa Brooke Candy's debual album, na inilabas noong Oktubre 2019.

===2020-kasalukuyan: Breakdown at Demidevil===
Ashnikko co-wrote ang awiting Boss Bitch para sa American rapper Doja Cat, na kasama sa soundtrack sa mga ibon ng Prey: The Album. Bago ang COVID-19 pandemic, Ashnikko ay naka-iskedyul na samahan doja Cat sa kanyang Hot Pink tour sa buong Estados Unidos noong Marso 2020, bago ito nakansela. Noong Marso 2020, inilabas ni Ashnikko ang malayang solong ''Tantrum''. Kalaunan sa buwang iyon, naglaro siya ng ''Tantrum'' live bilang bahagi ng Digital Fader Fort kaganapan. ''Cry'', kasama ang Canadian musician Grimes, ay inilabas noong Hunyo 2020, kasama ang animated music video. Ang musika para sa awitin ay hinirang para sa sipi {{pagbanggit|Pinakamahusay na Pop Musika Video - UK}} sa UK Music Video Awards 2020. Pagkatapos , ''Daisy'' ay inilabas noong Hulyo 2020, at isang musika video para sa awitin ang inilabas sa pakikipagtulungan sa Beats nina Dre at Tiktok pagkaraan ng isang buwan. ''Daisy'' ang naging hit ng pagkasira ni Ashnikko, na nanalo sa mga internasyonal na bansa tulad ng Australia, Belgium at United Kingdom. Tumama siya sa numero 24 sa UK singles chart, at naging kanyang unang hit at ang kanyang unang UK top 40. Ikatlong kanta ni Ashnikko, ''Halloweenie III: Seven Days'', ay inilabas noong Oktubre 2020. Siya ay hinirang sa Best Push Act kategorya sa MTV Europe Music Awards 2020.

Parehong ''Cry'' at ''Daisy'' lumitaw sa unang mixtape ng Ashnikko, ''Demidevil'', na inilabas noong Enero 15, 2021.

==Mga Bapor==
Ashnikko ay may isang mezzo-soprano vocal register. Ang kanyang musikal na estilo ay inilarawan ng mga kritiko bilang isang fusion ng ilang mga genre, kabilang ang pop, malayang pop at bato. Inilarawan niya ang kanyang estilo ng musika bilang {{pagbanggit|mustic ng galit, punk, hip hop, sad-girl-feminist, bubblegum, poo-poo}}, at nilinaw na ang kanyang musika ay hindi nilayong maging comic o parodic. Ashnikko ay kilala para sa kanyang Tokyo-inspirasyon kalye fashion. Siya rin ay kilala para sa kanyang natatanging asul na buhok, na kung saan ay orihinal na brown. Sa video ng Nice Girl at sa ilan sa kanyang mga unang album, ang kanyang buhok ay pastel berde. Sa musika video para sa 'Daisy', ang kanyang buhok ay dilaw, kulay rosas at pula. Binanggit niya ang kanyang mga impluwensya sa musika tulad ng M.I.A., Gwen Stefani, Lil' Kim, Bjork, Paramore, Avril Lavigne, Nicki Minaj, Missy Elliott, Dolly Parton, Janis Joplin at Joan Jett, at sinabing ang kanyang paboritong songs ay Keliott. Binanggit din niya sina Doja Cat, Grimes, Tierra Whack, Rico Nasty, Princess Nokia, Kim Petras at Charlix XCX bilang kanya {{pagbanggit|mga pares}} at artist siya {{pagbanggit|talagang respeto}}.

==Discography==
''Pangunahing Artikulo: Ashnikko's Discography''

==Mga Gantimpala at nominasyon==
{| class=&quot;wikitable sortable plainrowheaders&quot; style=&quot;width: 70%;&quot;
|-
! scope=&quot;col&quot; |Organisasyon
! scope=&quot;col&quot; |Taon
! scope=&quot;col&quot; |Kategorya
! scope=&quot;col&quot; |Hinirang na trabaho
! scope=&quot;col&quot; |Resulta
! scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot; |{{Abbr|Ref.|References}}
|-
! rowspan=&quot;1&quot; scope=&quot;row&quot; | MTV Europe Music Awards
| rowspan=&quot;1&quot; |2020
|Best Push Act
|Mismo
|{{nom}}
| rowspan=&quot;1&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref name=&quot;ema&quot;&gt;{{lien web|nom=Grein|prénom=Paul|date=October 6, 2020|titre=Lady Gaga Leads 2020 MTV EMA Nominations, Followed by BTS &amp; Justin Bieber|url=https://www.billboard.com/articles/news/awards/9460815/2020-mtv-ema-nominations|consulté le=8 octobre 2020|éditeur=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|issn=0006-2510}}&lt;/ref&gt;
|-
! rowspan=&quot;3&quot; scope=&quot;row&quot; | UK Music Video Awards
| rowspan=&quot;1&quot; | 2019
| rowspan=&quot;2&quot; | Best Pop Video - Newcomer
|''Hi, It's Me''
|{{won}}
| rowspan=&quot;1&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref&gt;{{lien web|url=https://i-d.vice.com/en_uk/article/a35qvg/stormzy-fka-twigs-uk-music-video-awards-2019-winners|titre=stormzy, fka twigs and all the winners from the uk music video awards 2019|nom=Kheraj|prénom=Alim|date=October 23, 2019|website=[[i-D]]|langue=en|consulté le=23 novembre 2019}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2020
|''Drunk With My Friends''
|{{nom}}
| rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;text-align:center;&quot; | &lt;ref name=&quot;ukmva&quot;&gt;{{lien web|nom=Copsey|prénom=Rob|date=September 30, 2020|titre=Dua Lipa, The Weeknd, Beyoncé lead UK Music Video Awards nominations|url=https://www.officialcharts.com/chart-news/uk-music-video-awards-dua-lipa-the-weeknd-and-beyonce-lead-nominations__31116/|consulté le=2 octobre 2020|website=[[Official Charts Company]]}}&lt;/ref&gt;
|-
|Best Pop Video - UK
|''Cry''
|{{nom}}
|}

== Mga Tala at reperensya ==
{{Reflist}}

{{Portada|Tugtugin|Musikang hip hop|Hilagang Carolina|Estados Unidos}}

[[Kategorya:Ipinanganak noong 1996]]</text>
      <sha1>8o6mq2n666f645jeopppkncks5ssn2a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Miss USA 2022</title>
    <ns>0</ns>
    <id>315332</id>
    <revision>
      <id>1957875</id>
      <parentid>1957835</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T13:56:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20168" xml:space="preserve">Ang '''Miss USA 2022''' ay ang ika-71 na edisyon ng [[Miss USA]] pageant. Si Elle Smith ng [[Kentucky]] ang magpuputong sa kanyang kahalili sa pagtatapos ng kaganapan. Ang mananalo ay ang magiging kinatawan ng [[Estados Unidos]] sa [[Miss Universe 2022]].

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss USA 2022
| date = October 3, 2022
| presenters =
| entertainment = 
| venue = Grand Sierra Resort, Reno, [[Nevada]]
| broadcaster = {{Hlist|FYI|Hulu}}
| entrants = 51
| placements = 
| debuts = 
| withdrawals =
| returns = 
| winner = 
| represented = 
| congeniality = 
| best national costume = 
| best state costume = 
| photogenic = 
| before = 2021
| next = 2023
}}

==Kasaysayan==
Nitong ika-15 ng Hulyo, Inanunsyo na ang Miss USA 2022 ay gaganapin sa Grand Sierra Resort sa [[Reno, Nevada]] sa Ika-3 ng Oktubre. Ito rin ang magiging venue ng Miss USA sa taong 2023 at 2024.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rgj.com/story/news/money/business/2022/07/14/reno-secures-3-year-miss-usa-miss-teen-usa-deal-2022-2024/10065426002/|title=Reno secures 3-year Miss USA and Miss Teen USA deal|website=Reno Gazette Journal|language=en|date=|access-date=21 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt; Kinumpirma ito ni Crystle Stewart, national director ng Miss USA, na ang lokasyon ay pinili para parangalan si Cheslie Kryst, na kinoronahang Miss USA 2019 sa parehong lugar at nagpakamatay noong Enero 2022.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.insider.com/miss-usa-2022-pageant-venue-cheslie-kryst-2022-7|title=The Miss USA 2022 competition will be held in the same venue where Cheslie Kryst was crowned to honor the late pageant queen|website=Insider|language=en|date=15 Hulyo 2022|access-date=16 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.eonline.com/news/1338158/how-the-miss-usa-2022-pageant-will-honor-cheslie-kryst-after-her-death|title=How the Miss USA 2022 Pageant Will Honor Cheslie Kryst After Her Death|website=E! Online|language=en|date=16 Hulyo 2022|access-date=16 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

==Mga Kalahok== 
Lahat ng 51 State Titleholder ay nakoronahan na.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://missusa.com/2022/07/15/july-15th-newsletter/|title=July 15 Newsletter|publisher=Miss USA Organization|accessdate=16 July 2022}}&lt;/ref&gt; 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size: 95%;&quot;
|-
! Estado
! Delegado
! Edad{{efn|Ages at the time of the pageant}}
! Bayan
! Paglalagay
|-
| {{flagicon|Alabama}} [[Alabama]]
| Katelyn Vinson&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Colurso|first=Mary|title=Miss Alabama USA 2022: Miss Dothan USA wins the crown|url=https://al.com/life/2022/01/miss-alabama-usa-2022-miss-dothan-wins-the-title.html|date=2022-01-15|website=AL}}&lt;/ref&gt;
| 22
| [[Dothan, Alabama|Dothan]]
|
|-
| {{flagicon|Alaska}} [[Alaska]]
| Courtney Schuman&lt;ref&gt;{{Cite web |author=&lt;!--Not stated--&gt;  |title=Courtney Schuman and Madison Hines is CROWNED Miss Alaska USA &amp; Miss Alaska Teen USA 2022 |url=https://world360news.com/en/courtney-schuman-and-madison-hines-crowned-miss-alaska-usa-miss-alaska-teen-usa-2022 |date=2022-03-19 |website=World360News |access-date=2022-06-06}}&lt;/ref&gt;
| 28
| [[Anchorage, Alaska|Anchorage]]
|
|-
| {{flagicon|Arizona}} [[Arizona]]
| Isabel Ticlo&lt;ref&gt;{{Cite web |last=&lt;!--Not stated--&gt; |date=May 30, 2022 |title=Cassidy Jo Jacks crowns Isabel Ticlo Miss Arizona USA 2022 |url=https://world360news.com/en/cassidy-jo-jacks-crowns-isabel-ticlo-miss-arizona-usa-2022 |access-date=June 19, 2022 |website=World360News}}&lt;/ref&gt;
| 28
| [[Phoenix, Arizona|Phoenix]]
|
|-
| {{flagicon|Arkansas}} [[Arkansas]]
| Rylie Wagner&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.5newsonline.com/article/entertainment/events/miss-arkansas-usa-winners-crowned-during-pageant-in-fort-smith/527-5342d0ed-fc6e-4e9a-84fc-3470e0d8206e|title=Miss Arkansas USA winners crowned during pageant in Fort Smith|publisher=[[KFSM-TV]]|last=Taylor|first=Ian|date=April 11, 2022|access-date=April 15, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 22
| Ozark
|
|-
| {{flagicon|California}} [[California]]
| Tiffany Johnson&lt;ref&gt;{{Cite web |author=&lt;!--Not stated--&gt;  |title=Sabrina Lewis Crowns Tiffany Johnson Miss California USA 2022 |url=https://world360news.com/en/sabrina-lewis-crowns-tiffany-johnson-miss-california-usa-2022 |date=2022-06-05 |website=World360News |access-date=2022-06-06}}&lt;/ref&gt;
| 26
| [[Lancaster, California|Lancaster]]
|
|-
| {{flagicon|Colorado}} [[Colorado]]
| Alexis Glover
| 23
| [[Colorado Springs, Colorado|Colorado Springs]]
|
|-
| {{flagicon|Connecticut}} [[Connecticut]]
| Cynthia Dias&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.rep-am.com/life-arts/2022/04/11/cynthia-dias-continues-wolcotts-winning-pageant-tradition/|title=Cynthia Dias continues Wolcott's winning pageant tradition|date=April 11, 2022|work=[[Republican-American]]}}&lt;/ref&gt;
| 22
| Wolcott
|
|-
| {{flagicon|Delaware}} [[Delaware]]
| Grace Lange&lt;ref&gt;{{Cite web |author=&lt;!--Not stated--&gt;  |title=Just CROWNED Grace Lange Miss Delaware USA and Ava MacMurray Miss Delaware Teen USA 2022 |url=https://world360news.com/index.php/en/just-crowned-grace-lange-miss-delaware-usa-and-ava-macmurray-miss-delaware-teen-usa-2022 |date=2022-04-11 |website=World360News |access-date=2022-06-06}}&lt;/ref&gt;
| 22
| Newark
|
|-
| {{flagicon|District of Columbia}} [[Washington, D.C.|District of Columbia]] ￼￼
| Faith Porter&lt;ref&gt;{{Cite web |author=&lt;!--Not stated--&gt;  |title=Sasha Perea Crowns Faith Porter Miss District of Columbia USA 2022 |url=https://world360news.com/en/sasha-perea-crowns-faith-porter-miss-district-columbia-usa-2022 |date=2022-06-05 |website=World360News |access-date=2022-06-06}}&lt;/ref&gt;
| 23
| [[Washington, D.C.]]
|
|-
| {{flagicon|Florida}} [[Florida]]
| Taylor Fulford&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.wqcs.org/wqcs-news/2022-05-31/taylor-fulford-from-okeechobee-is-miss-florida-usa-2022 |title=Taylor Fulford from Okeechobee Is Miss Florida USA 2022 |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2022-05-29 |website=WQCS88.9 FM |access-date=2022-06-06}}&lt;/ref&gt;
| 27
| O
Okeechobee
|
|-
| {{flag|Georgia (U.S. state)|name=Georgia}} 
| Holly Haynes&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.northgwinnettvoice.com/north-gwinnett-high-school-graduate-wins-miss-georgia-usa/|title=North Gwinnett High School graduate wins Miss Georgia USA|work=North Gwinnett Voice|last=Fowler|first=Joy|date=February 26, 2022|access-date=February 27, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 26
| Sugar hill
|
|-
| {{flagicon|Hawaii}} [[Hawaii]]
| Kiana Yamat&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.khon2.com/living-808/newly-crowned-miss-hawaii-usa-and-miss-hawaii-teen-usa-talk-plans-for-2022/|title=Newly Crowned Miss Hawaii USA and Miss Hawaii Teen USA Talk Plans For 2022|publisher=[[KHON-TV]]|date=February 21, 2022|access-date=April 8, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 27
| [[Honolulu]]
|
|-
| {{flagicon|Idaho}} [[Idaho]]
| Jordana Dahmen&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://983thesnake.com/new-miss-idaho-born-120-mi-from-twin-falls-worked-at-st-lukes/ |title=New Miss Idaho Born 120 Mi From Twin Falls; Worked At St. Luke's |last=Jannetta |first=Greg |date=2022-01-20 |website=98.3 The Snake |access-date=2022-06-06 }}&lt;/ref&gt;
| 27
| [[Boise, Idaho|Boise]]
|
|-
| {{flagicon|Illinois}} [[Illinois]]
| Angel Reyes&lt;ref&gt;{{Cite web |author=&lt;!--Not stated--&gt;  |title=Sydni Dion crowns Angel Reyes Miss Illinois USA 2022 |url=https://world360news.com/en/sydni-dion-crowns-angel-reyes-miss-illinois-usa-2022 |date=2022-05-30 |website=World360News |access-date=2022-06-06}}&lt;/ref&gt;
| 24
| [[Chicago]]
|
|-
| {{flagicon|Indiana}} [[Indiana]]
| Samantha Toney&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.wishtv.com/news/local-news/getting-to-know-samantha-toney-miss-indiana-usa/|title=Getting to know Samantha Toney, Miss Indiana USA|publisher=[[WISH-TV]]|last=Fowler|first=Ashley|date=April 15, 2022|access-date=April 20, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 27
| Clarksville
|
|-
| {{flagicon|Iowa}} [[Iowa]]
| Randi Estabrook&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Hawk |first=Emily |title=Miss Oskaloosa named first runner up at Miss Iowa USA |url=https://www.oskaloosa.com/news/local_news/miss-oskaloosa-named-first-runner-up-at-miss-iowa-usa/article_9f9fa354-e04f-11ec-afb0-df8b7184f0bc.html |date=2022-05-30 |website=The Oskaloosa Herald |access-date=2022-06-06}}&lt;/ref&gt;
| 25
| [[Des Moines, Iowa|Des Moines]]
|
|-
| {{flagicon|Kansas}} [[Kansas]]
| Elyse Noe&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Walters |first=Elizabeth |title=The beauty of vulnerability: KU graduate crowned Miss Kansas USA 2022 |url=https://www.kansan.com/arts_and_culture/the-beauty-of-vulnerability-ku-graduate-crowned-miss-kansas-usa-2022/article_c2048cce-e2c6-11ec-898e-df8eafa415db.html |date=2022-06-05 |website=The University Daily Kansan |access-date=2022-06-06}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Lawrence
|
|-
| {{flagicon|Kentucky}} [[Kentucky]]
| Lizzy Neutz&lt;ref&gt;{{Cite web |author=&lt;!--Not stated--&gt; |title=Miss Kentucky discusses personal finances at Assumption |url=https://therecordnewspaper.org/miss-kentucky-discusses-personal-finances-at-assumption/ |date=2022-04-27 |website=The Record Newspaper |access-date=2022-06-06}}&lt;/ref&gt;
| 23
| [[Louisville, Kentucky|Louisville]]
|
|-
| {{flagicon|Louisiana}} [[Louisiana]]
| KT Scannell&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.livingstonparishnews.com/breaking_news/city-council-recognizes-miss-louisiana-usa/article_28d7f418-af91-11ec-be89-fbf70975e740.html|title=City Council recognizes Miss Louisiana USA|work=Livingston Parish News|last=Gray|first=David|date=March 28, 2022|access-date=April 3, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 22
| Denham Springs
|
|-
| {{flagicon|Maine}} [[Maine]]
| Elizabeth Kervin&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.wabi.tv/2022/03/23/miss-maine-usa-miss-maine-teen-usa-look-inspire/|title=Miss Maine USA and Miss Maine Teen USA look to inspire|publisher=[[WABI-TV]]|last=Krosnowski|first=Tom|date=March 23, 2022|access-date=March 23, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 20
| Winterport
|
|-
| {{flagicon|Maryland}} [[Maryland]]
| Caleigh Shade&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sharpe |first=Charlene |date=May 17, 2022 |title=OC Woman Named Miss Maryland USA |url=https://mdcoastdispatch.com/2022/05/17/oc-woman-named-miss-maryland-usa/ |website=Maryland Ocean Dispatch |publication-date=May 17, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 22
| Cumberland
|
|-
| {{flagicon|Massachusetts}} [[Massachusetts]]
| Skarlet Ramirez&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.eagletribune.com/news/merrimack_valley/the-new-miss-massachusetts-is-lawrences-own-skarlet-ramirez/article_58166e0a-b061-11ec-b929-37ad6c239565.html|title=The new Miss Massachusetts is Lawrence's own Skarlet Ramirez|work=[[The Eagle-Tribune]]|last=Harmacinski|first=Jill|date=March 30, 2022|access-date=April 3, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 27
| Lawrence
|
|-
| {{flagicon|Michigan}} [[Michigan]]
| Aria Hutchinson&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Barghouthi |first=Hani |date=May 29, 2022 |title=Miss Michigan 2022 hails from football family |url=https://www.detroitnews.com/story/news/local/wayne-county/2022/05/29/miss-michigan-aria-hutchinson-football-aidan/9986892002/ |website=[[The Detroit News]]|access-date=May 30, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Plymouth
|
|-
| {{flagicon|Minnesota}} [[Minnesota]]
| Madeline Helget&lt;ref&gt;{{Cite web |author=&lt;!--Not stated--&gt; |title=Katarina Spasojevic crowns Madeline Helget Miss Minnesota USA 2022 |url=https://world360news.com/en/katarina-spasojevic-crowns-madeline-helget-miss-minnesota-usa-2022 |date=2022-05-29 |website=World360News |access-date=2022-06-06}}&lt;/ref&gt;
| 24
| Clearwater
|
|-
| {{flagicon|Mississippi}} [[Mississippi]]
| Hailey White&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.picayuneitem.com/2022/04/local-plans-to-represent-state-during-miss-usa-pageant-after-being-named-miss-mississippi/|title=Local plans to represent state during Miss USA pageant after being named Miss Mississippi|date=April 9, 2022|work=[[Picayune Item]]}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Picayune
|
|-
| {{flagicon|Missouri}} [[Missouri]]
| Mikala McGhee&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-05-02 |title=Former FOX 2 reporter Mikala McGhee wins Miss Missouri USA pageant |url=https://fox2now.com/news/missouri/fox-2s-former-employee-mikala-mcghee-wins-miss-missouri-usa/ |access-date=2022-05-02 |website=[[KTVI]] |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
| 28
| [[St. Louis]]
|
|-
| {{flagicon|Montana}} [[Montana]]
| Heather Lee O'Keefe&lt;ref&gt;{{Cite web |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2021-09-17 |title=Heather Lee O'Keefe chosen as Miss Montana USA 2022 |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/world-pageants/heatherlee-okeefe-chosen-as-miss-montana-usa-2022/articleshow/86292011.cms |website=The ETimes |access-date=2022-06-06 }}&lt;/ref&gt; 
| 25
| Bozeman
|
|-
| {{flagicon|Nebraska}} [[Nebraska]]
| Natalie Pieper
| 27
| [[Omaha, Nebraska|Omaha]]
|
|-
| {{flagicon|Nevada}} [[Nevada]]
| Summer Keffeler
| 21
| Paradise
|
|-
| {{flagicon|New Hampshire}} [[New Hampshire]]
| Camila Sacco&lt;ref&gt;{{Cite web |last=McMeneny |first=Jeff |date=May 26, 2022 |title=Portsmouth to host Memorial Day events honoring those who died while serving nation |url=https://www.seacoastonline.com/story/news/local/2022/05/26/portsmouth-nh-host-full-weekend-memorial-day-events/9895462002/ |access-date=June 20, 2022 |work=[[The Portsmouth Herald]]}}&lt;/ref&gt;
| 27
| Portsmouth
|
|-
| {{flagicon|New Jersey}} [[New Jersey]]
| Alexandra Lakhman&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.hobokengirl.com/alexandra-lakhman-miss-new-jersey-2022-hoboken/|title=After 7 Years of Competing, Hoboken Resident Crowned Miss NJ USA|work=Hoboken Girl|last=Moyeno|first=Victoria Marie|date=April 7, 2022|access-date=April 8, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 26
| Hoboken
|
|-
| {{flagicon|New Mexico}} [[New Mexico]]
| Suzanne Perez&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Cortinas |first=Karen |title=Two ladies crowned as Miss New Mexico USA and Miss New Mexico teen USA |url=https://kfoxtv.com/news/local/two-ladies-crowned-as-miss-new-mexico-usa-and-miss-new-mexico-teen-usa |date=2022-06-06 |website=KFOX14 |access-date=2022-06-06}}&lt;/ref&gt;
| 25
| Portales
|
|-
| {{flagicon|New York}} [[New York]]
| Heather Nunez&lt;ref&gt;{{Cite web |author=&lt;!--Not stated--&gt;  |title=Miss New York USA 2022 is Heather Nunez |url=https://www.pageantcircle.com/2022/06/miss-new-york-usa-2022-is-heather-nunez.html |date=2022-06-05 |website=Pageant Circle |access-date=2022-06-06}}&lt;/ref&gt;
| 26
| [[Queens]]
|
|-
| {{flagicon|North Carolina}} [[North Carolina]]
| Morgan Romano&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.fox46.com/queen-city-news-now/miss-north-carolina-discusses-tragic-death-of-cheslie-kryst/|title=Miss North Carolina discusses tragic death of Cheslie Kryst|date=February 2, 2022|work=[[FOX 46]]}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Concord
|
|-
| {{flagicon|North Dakota}} [[North Dakota]]
| SaNoah LaRocque&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Woosley-Collins |first=Hannah |date=May 5, 2022 |title=SaNoah LaRocque crowned Miss North Dakota USA 2022 |publisher=[[KXMB-TV]] |access-date=May 6, 2022 |url=https://www.kxnet.com/news/top-stories/sanoah-larocque-crowned-miss-north-dakota-usa-2022/}}&lt;/ref&gt;
| 25
| Belcourt
|
|-
| {{flagicon|Ohio}} [[Ohio]]
| Sir'Quora Carroll&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Jackson |first=Mercedes |date=May 24, 2022 |title=Miss Ohio USA Sir'Quora Carroll shares inspiration after winning first ever pageant |url=https://abc6onyourside.com/news/local/miss-ohio-usa-sirquora-carroll-shares-inspiration-after-winning-first-ever-pageant |access-date=June 19, 2022 |website=[[WSYX]]}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Canal Winchester 
|
|-
| {{flagicon|Oklahoma}} [[Oklahoma]]
| Ashley Ehrhart
| 25
| [[Oklahoma City, Oklahoma|Oklahoma City]]
|
|-
| {{flagicon|Oregon}} [[Oregon]]
| Arielle Freytag&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Arielle Freytag selected as Miss Oregon USA 2022|url=https://photos.timesofindia.com/beauty-pageants/world-pageants/arielle-freytag-selected-as-miss-oregon-usa-2022/articleshow/88971641.cms|access-date=January 18, 2022|website=[[The Times of India]] Photogallery}}&lt;/ref&gt;
| 28
| Harrisburg
|
|-
| {{flagicon|Pennsylvania}} [[Pennsylvania]]
| Billie LaRaé Owens&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.syracuse.com/entertainment/2022/04/su-alum-billie-owens-daughter-of-syracuse-basketball-legend-wins-miss-pennsylvania-usa.html|title=SU alum Billie Owens, daughter of Syracuse basketball legend, wins Miss Pennsylvania USA|work=[[The Post-Standard]]|last=Herbert|first=Geoff|date=April 26, 2022|access-date=April 29, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 25
| Phoenixville
|
|-
| {{flagicon|Rhode Island}} [[Rhode Island]]
| Elaine Collado&lt;ref&gt;{{Cite web |last=&lt;!--Not stated--&gt; |date=May 31, 2022 |title=Karly Laliberte crowns Elaine Collado Miss Rhode Island USA 2022 |url=https://world360news.com/en/karly-laliberte-crowns-elaine-collado-miss-rhode-island-usa-2022 |access-date=June 20, 2022 |website=World360News}}&lt;/ref&gt;
| 27
| [[Providence, Rhode Island|Providence]]
|
|-
| {{flagicon|South Carolina}} [[South Carolina]]
| Meera Bhonslé&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.westmetronews.net/lexingtons-meera-bhonsle-wins-miss-south-carolina-usa-crown|title=Lexington's Meera Bhonslé wins Miss South Carolina USA crown|publisher=West Metro News|date=March 17, 2022|access-date=March 23, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 25
| Lexington
|
|-
| {{flagicon|South Dakota}} [[South Dakota]]
| Shania Knutson&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.thepublicopinion.com/story/news/2022/04/11/shania-knutson-crowned-miss-south-dakota-usa/7278666001/|title=Knutson crowned Miss South Dakota USA, Welker Miss South Dakota Teen USA|date=April 11, 2022|work=[[Watertown Public Opinion]]}}&lt;/ref&gt;
| 21
| Brookings
|
|-
| {{flagicon|Tennessee}} [[Tennessee]]
| Emily Suttle&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.theleafchronicle.com/story/news/2022/03/14/2022-miss-tennessee-teen-usa-pageant-emily-suttle-franklin-mckinley-farese-memphis-crowned/7021531001/|title=Franklin woman, Memphis teen crowned Miss Tennessee, Tennessee Teen USA in Clarksville|work=[[The Leaf-Chronicle]]|last=Shoup|first=Craig|date=March 13, 2022|access-date=March 16, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 26
| Franklin
|
|-
| {{flagicon|Texas}} [[Texas]]
| R'Bonney Gabriel&lt;ref name=&quot;Texas2022&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.khou.com/article/news/local/miss-texas-usa-2022/285-8b147fc3-93b5-4195-befe-d35520713eb4|title=First Filipina crowned Miss Texas USA|publisher=[[KHOU-TV]]|last=Diaz|first=John|date=July 4, 2022|access-date=July 4, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 28
| [[Houston]]
|
|-
| {{flagicon|Utah}} [[Utah]]
| Elisabeth Bradley
| 27
| [[Salt Lake City]]
|
|-
| {{flagicon|Vermont}} [[Vermont]]
| Kelsey Golonka&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.wcax.com/2022/03/28/sisters-crowned-miss-vermont-usa-miss-vermont-teen-usa/|title=Sisters crowned Miss Vermont USA and Miss Vermont Teen USA|publisher=[[WCAX-TV]]|last=Perron|first=Darren|date=March 28, 2022|access-date=March 29, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 23
| [[Montpelier, Vermont|Montpelier]]
|
|-
| {{flagicon|Virginia}} [[Virginia]]
| Kailee Horvath&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://wset.com/news/local/kailee-horvath-miss-virginia-usa-2022-christina-thompson-hanna-grau|title=New Miss Virginia USA and Miss Virginia Teen USA are crowned|publisher=[[WSET-TV]]|last=Nelson|first=Mia|date=April 18, 2022|access-date=April 19, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Ashburn
|
|-
| {{flagicon|Washington}} [[Washington]]
| Mazzy Eckel&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://seattlespectator.com/2022/02/16/mazzy-eckel-a-queen-on-and-off-the-runway/|title=Mazzy Eckel, a Queen on and off the Runway|date=February 16, 2022|work=Seattle Spectator}}&lt;/ref&gt;
| 22
| [[Seattle]]
|
|-
| {{flagicon|West Virginia}} [[West Virginia]]
| Krystian Leonard&lt;ref&gt;{{Cite web |date=June 5, 2022 |title=Morgantown native wins Miss West Virginia USA 2022 title |url=https://www.mybuckhannon.com/morgantown-native-wins-miss-west-virginia-usa-2022-title/ |website=Buckhannon News|access-date=June 9, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 25
| Morgantown
|
|-
| {{flagicon|Wisconsin}} [[Wisconsin]]
| Hollis Brown&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Kirby |first=Hannah |date=May 11, 2022 |title=Miss Wisconsin USA 2022 also works for the Milwaukee Bucks. Here's what she plans to do with her title |url=https://www.jsonline.com/story/entertainment/2022/05/11/miss-wisconsin-usa-2022-hollis-brown-works-milwaukee-bucks/9720720002/ |access-date=June 19, 2022 |website=[[Milwaukee Journal Sentinel]]}}&lt;/ref&gt;
| 26
| Milwaukee
|
|-
| {{flagicon|Wyoming}} [[Wyoming]]
| Morgan McNally&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.wyomingpublicmedia.org/tribal-news/2022-06-21/for-the-first-time-a-northern-arapaho-woman-participated-in-miss-wyoming-usa-pageant|title=For the first time a Northern Arapaho woman participated in Miss Wyoming USA Pageant|publisher=Wyoming Public Media|last=Stagner|first=Taylar|date=June 21, 2022|access-date=June 23, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 27
| Casper
|
|}

==Tala==

{{notelist}}

==Sanggunian==
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>bev9xuik80j6d2h2azyt1ys01vbi36h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Binibining Pilipinas 2022</title>
    <ns>0</ns>
    <id>316905</id>
    <revision>
      <id>1957953</id>
      <parentid>1956327</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:56:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.149.143.70</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Resulta */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6921" xml:space="preserve">Ang '''Binibining Pilipinas 2022''' ay Ang ika-58 edisyon ng [[Binibining Pilipinas]] pageant. Sina Hannah Arnold, Samantha Panlilio, Cinderella Obeñita, at Maureen Montagne ay magpapasa ng kanilang korona sa kanilang mga kahalili.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/binibining-pilipinas-opens-applications-2022-pageant/|title=Binibining Pilipinas opens applications for 2022 pageant|website=Rappler|language=en|date=22 Pebrero 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
|name = Binibining Pilipinas 2022
|date = July 31, 2022
|presenters = {{Hlist|[[Catriona Gray]]|Nicole Cordoves|[[Edward Barber]]|Samantha Bernardo}}
|venue = [[Smart Araneta Coliseum]], [[Quezon City]], [[Metro Manila]]
|entrants = 40
|entertainment= [[SB19]]
|broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[ZOE TV]]|[[TV5]]}}
|before = 2021
|next = 2023
}}

==Background==
===Pagpili ng mga Kalahok===
40 kalahok ang napili sa final screening na ginanap sa [[New Frontier Theater]] noong Abril 22, 2022. Noong Abril 25, 2022, binigyan ang mga kalahok ng kanilang mga opisyal na numero at tinanong kung anong lungsod/lalawigan ang kanilang kakatawanin.  Ang petsa ng kanilang opisyal na seremonya ng sashing ay iaanunsyo sa ibang araw.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829716/binibining-pilipinas-2022-presents-the-top-40-with-their-official-numbers/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 presents the Top 40 with their official numbers|website=GMA News|language=en|date=26 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

Noong Abril 27, 2022, opisyal na inihayag ng Binibining Pilipinas ang pag-alis ng tatlong kandidata: Gwendoline Meliz Soriano ng [[Pangasinan]], Maria Francesca Taruc ng [[Angeles City, Pampanga]], at Iman Franchesca Cristal ng [[Pampanga]].  Ang tatlong kandidata kung saan pinalitan noon nina Patricia Ann Tan, Maria Isabela David, at Joanna Rabe.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/04/27/22/bb-pilipinas-updates-roster-as-3-candidates-withdraw|title=Bb. Pilipinas updates 2022 roster after withdrawal of 3 candidates|website=ABS-CBN News|language=en|date=27 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

==Resulta==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Paglalagay
! Kalahok
! Internasyonal na Paglalagay
|-
| Binibining Pilipinas International 2022
| 
*Bb. #
| TBD - Miss International 2023
|-
| Binibining Pilipinas Grand International 2022
|
*Bb. #
| TBD - [[Miss Grand International 2022]]
|-
| Binibining Pilipinas Intercontinental 2022
|
*Bb. #
| TBD - Miss Intercontinental 2022
|-
| Binibining Pilipinas Globe 2022
|
*Bb. #
| TBD - Miss Globe 2022
|-
| 1st Runner-up
|
*Bb. #
|-
| 2nd Runner-up
|
*Bb. #
|-
| Top 13
|
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
|}

'''∆''' Binoto ng mga Fans.
===Special Awards===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Awards
! Kandidata
|-
|Miss Hya-Loo
|Bb. #15 '''[[Guiguinto, Bulacan]]''' – Nyca Mae Bernardo
|-
|Miss Spotlight|| Bb. #40 '''[[San Pablo, Laguna]]''' – Roberta Angela Tamondong
|-
|Miss Hello Glow
|Bb. #5 '''[[Iloilo City]]''' – Karen Laurrie Mendoza
|-
|Miss Ever Organics
|Bb. #35 '''[[Nueva Ecija]]''' – Diana Mackey
|-
|Miss Careline||Bb. #23 '''[[Cebu]]''' – Nicole Borromeo
|-
|Miss Blackwater||Bb. #8 '''[[Angono, Rizal]]''' – [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]
|-
|Miss Ever Bilena||Bb. #17 '''[[Tacloban City]]''' – Chelsea Lovely Fernandez
|}

==Mga Kalahok==
40 na kalahok ang kumpirmado:&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/4/23/bb-pilipinas-2022-40-candidates-.html|title=The Top 40 candidates of Bb. Pilipinas 2022|website=CNN Philippines|language=en|date=23 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829400/binibining-pilipinas-2022-unveils-top-40-candidates/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 unveils top 40 candidates|website=GMA News|language=en|date=22 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/05/03/22/in-photos-40-official-candidates-of-bb-pilipinas-2022|title=40 official candidates of Binibining Pilipinas 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=3 Mayo 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%; text-align:&quot;
|-
! No.
! City/Province                         
! Contestants 
! Age
! Placement
|-
| 1 || [[Cainta]], [[Rizal]] || Stacey Daniella Gabriel || 24 ||
|-
| 2 || [[Camarines Sur]] || Krizzia Lynn Moreno || 26 ||
|-
| 3 ||[[Taguig City]] || Diana Pinto || 24 ||
|-
| 4 || [[Carcar|Carcar City]], [[Cebu]] || Jane Darren Genobisa || 25 ||
|-
| 5 || [[Iloilo City]] || Karen Laurrie Mendoza || 25 ||
|-
| 6 || [[Davao del Sur]] || Elda Louise Aznar || 26 ||
|-
| 7 || [[Oriental Mindoro]] || Graciella Sheine Lehmann || 24 ||
|-
| 8 || [[Angono]], [[Rizal]] || [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]] || 22 ||
|-
| 9 || [[Marabut]], [[Samar|Western Samar]] || Natasha Ellema Jung || 18 ||
|-
| 10 || [[Sarangani]] || Fatima Kate Bisan || 22 ||
|-
| 11 || [[Misamis Oriental]]|| Esel Pabillaran || 26 ||
|-
| 12 || [[Sultan Kudarat]] || Leslie Avila || 19||
|-
| 13 || [[Masbate City]]|| Patricia Ann Tan || 26 ||
|-
| 14 || [[Bulacan]]|| Joanna Day || 23 ||
|-
| 15 || [[Guiguinto]], [[Bulacan]] || Nyca Mae Bernardo || 22 ||
|-
| 16 || [[Davao City]]|| Jeriza Uy || 25||
|-
| 17 || [[Tacloban City]] || Chelsea Lovely Fernandez || 22 ||
|-
| 18 || [[Mexico, Pampanga]]/[[Bacolod]] || Maria Isabela David || 20 ||
|-
| 19 || [[Quezon Province]] || Ira Patricia Malaluan || 21 ||
|-
| 20 || [[Iba]], [[Zambales]] || Joanna Marie Rabe || 26||
|-
| 21 || [[Lipa, Batangas|Lipa City, Batangas]] || Gracia Elizabetta Mendoza || 24 ||
|-
| 22 || [[Davao Oriental]] || Joanna Ricci Alajar || 25 ||
|-
| 23 || [[Cebu]] || Nicole Borromeo || 23 ||
|-
| 24 || [[Quezon City]] || Patricia Samantha Go || 26 ||
|-
| 25 || [[Bataan]] || Annalena Lakrini || 24 ||
|-
| 26 || [[Porac]], [[Pampanga]] || Cyrille Payumo || 25 ||
|-
| 27 || [[Floridablanca, Pampanga]] || Jessica Rose McEwen || 25 ||
|-
| 28 || [[Borongan]], [[Eastern Samar]]|| Gabrielle Camille Basiano || 24 ||
|-
| 29 || [[Marikina City]] || Mariella Esguerra || 24 ||
|-
| 30 || [[Albay]] || Jashmin Lyn Dimaculangan || 24 ||
|-
| 31 ||[[Laguna Province]] || Yllana Marie Aduana || 23 ||
|-
| 32 || [[Batangas]]|| Anna Carres De Mesa || 23 ||
|-
| 33 || [[Cavite]] || Mary Justinne Punsalang ||27 ||
|-
| 34 || [[Zambales]] || Christine Juliane Opiaza || 23 ||
|-
| 35 || [[Nueva Ecija]] || Diana Mackey || 24 ||
|-
| 36 || [[Tanjay]], [[Negros Oriental]] || Jannine Navarro || 27 ||
|-
| 37 || [[Catanduanes]] || Eiffel Janell Rosalita ||26 ||
|-
| 38 || [[La Union]] || Ethel Abellanosa || 25 ||
|-
| 39 || [[Tarlac|Tarlac Province]] || Jasmine Omay || 24 ||
|-
| 40 || [[San Pablo, Laguna]]|| Roberta Angela Tamondong || 19 ||
|}

==Sanggunian==</text>
      <sha1>ni634ywe7e9vmgrr8re9urfemasbde1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957959</id>
      <parentid>1957953</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T03:07:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.149.143.70</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Special Awards */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7322" xml:space="preserve">Ang '''Binibining Pilipinas 2022''' ay Ang ika-58 edisyon ng [[Binibining Pilipinas]] pageant. Sina Hannah Arnold, Samantha Panlilio, Cinderella Obeñita, at Maureen Montagne ay magpapasa ng kanilang korona sa kanilang mga kahalili.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/binibining-pilipinas-opens-applications-2022-pageant/|title=Binibining Pilipinas opens applications for 2022 pageant|website=Rappler|language=en|date=22 Pebrero 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
|name = Binibining Pilipinas 2022
|date = July 31, 2022
|presenters = {{Hlist|[[Catriona Gray]]|Nicole Cordoves|[[Edward Barber]]|Samantha Bernardo}}
|venue = [[Smart Araneta Coliseum]], [[Quezon City]], [[Metro Manila]]
|entrants = 40
|entertainment= [[SB19]]
|broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[ZOE TV]]|[[TV5]]}}
|before = 2021
|next = 2023
}}

==Background==
===Pagpili ng mga Kalahok===
40 kalahok ang napili sa final screening na ginanap sa [[New Frontier Theater]] noong Abril 22, 2022. Noong Abril 25, 2022, binigyan ang mga kalahok ng kanilang mga opisyal na numero at tinanong kung anong lungsod/lalawigan ang kanilang kakatawanin.  Ang petsa ng kanilang opisyal na seremonya ng sashing ay iaanunsyo sa ibang araw.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829716/binibining-pilipinas-2022-presents-the-top-40-with-their-official-numbers/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 presents the Top 40 with their official numbers|website=GMA News|language=en|date=26 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

Noong Abril 27, 2022, opisyal na inihayag ng Binibining Pilipinas ang pag-alis ng tatlong kandidata: Gwendoline Meliz Soriano ng [[Pangasinan]], Maria Francesca Taruc ng [[Angeles City, Pampanga]], at Iman Franchesca Cristal ng [[Pampanga]].  Ang tatlong kandidata kung saan pinalitan noon nina Patricia Ann Tan, Maria Isabela David, at Joanna Rabe.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/04/27/22/bb-pilipinas-updates-roster-as-3-candidates-withdraw|title=Bb. Pilipinas updates 2022 roster after withdrawal of 3 candidates|website=ABS-CBN News|language=en|date=27 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

==Resulta==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Paglalagay
! Kalahok
! Internasyonal na Paglalagay
|-
| Binibining Pilipinas International 2022
| 
*Bb. #
| TBD - Miss International 2023
|-
| Binibining Pilipinas Grand International 2022
|
*Bb. #
| TBD - [[Miss Grand International 2022]]
|-
| Binibining Pilipinas Intercontinental 2022
|
*Bb. #
| TBD - Miss Intercontinental 2022
|-
| Binibining Pilipinas Globe 2022
|
*Bb. #
| TBD - Miss Globe 2022
|-
| 1st Runner-up
|
*Bb. #
|-
| 2nd Runner-up
|
*Bb. #
|-
| Top 13
|
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
|}

'''∆''' Binoto ng mga Fans.
===Special Awards===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Awards
! Kandidata
|-
|Miss Hya-Loo
|
*Bb. #15 [[Guiguinto, Bulacan]] – Nyca Mae Bernardo
|-
|Miss Spotlight
| 
*Bb. #40 [[San Pablo, Laguna]] – Roberta Tamondong
|-
|Miss Hello Glow
|
*Bb. #5 [[Iloilo City]] – Karen Laurrie Mendoza
|-
|Miss Ever Organics
|
*Bb. #35 [[Nueva Ecija]] – Diana Mackey
|-
|Miss Careline||
*Bb. #23 [[Cebu]] – Nicole Borromeo
|-
|Miss Blackwater
|
*Bb. #8 [[Angono, Rizal]] – [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]
|-
|Miss Ever Bilena
|
*Bb. #17 [[Tacloban City]] – Chelsea Fernandez
|-
|Best in National Costume
|
* Bb. #
|-	
|Miss Friendship
|
* Bb. #	
|-
|Miss Talent
|	
* Bb. #
|-
|Face of Binibini
|
* Bb. #
|- 
|Miss Alagang Silka	
|
* Bb. #
|-
|Jag Denim Queen
|
* Bb. #
|-	
|Miss World Balance	
|
* Bb. #
|-
|Miss Pizza Hut	
|
* Bb. #
|-
|Manila Bulletin Readers' Choice Award	
|
* Bb. #
|-
|Miss Cream Silk
|
* Bb. #
|-	
|Best in Swimsuit
|
* Bb. #
|-	
|Best in Long Gown	
|
* Bb. #
|-
|Bb. Araneta City
| 
* Bb. #
|-
|}

==Mga Kalahok==
40 na kalahok ang kumpirmado:&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/4/23/bb-pilipinas-2022-40-candidates-.html|title=The Top 40 candidates of Bb. Pilipinas 2022|website=CNN Philippines|language=en|date=23 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829400/binibining-pilipinas-2022-unveils-top-40-candidates/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 unveils top 40 candidates|website=GMA News|language=en|date=22 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/05/03/22/in-photos-40-official-candidates-of-bb-pilipinas-2022|title=40 official candidates of Binibining Pilipinas 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=3 Mayo 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%; text-align:&quot;
|-
! No.
! City/Province                         
! Contestants 
! Age
! Placement
|-
| 1 || [[Cainta]], [[Rizal]] || Stacey Daniella Gabriel || 24 ||
|-
| 2 || [[Camarines Sur]] || Krizzia Lynn Moreno || 26 ||
|-
| 3 ||[[Taguig City]] || Diana Pinto || 24 ||
|-
| 4 || [[Carcar|Carcar City]], [[Cebu]] || Jane Darren Genobisa || 25 ||
|-
| 5 || [[Iloilo City]] || Karen Laurrie Mendoza || 25 ||
|-
| 6 || [[Davao del Sur]] || Elda Louise Aznar || 26 ||
|-
| 7 || [[Oriental Mindoro]] || Graciella Sheine Lehmann || 24 ||
|-
| 8 || [[Angono]], [[Rizal]] || [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]] || 22 ||
|-
| 9 || [[Marabut]], [[Samar|Western Samar]] || Natasha Ellema Jung || 18 ||
|-
| 10 || [[Sarangani]] || Fatima Kate Bisan || 22 ||
|-
| 11 || [[Misamis Oriental]]|| Esel Pabillaran || 26 ||
|-
| 12 || [[Sultan Kudarat]] || Leslie Avila || 19||
|-
| 13 || [[Masbate City]]|| Patricia Ann Tan || 26 ||
|-
| 14 || [[Bulacan]]|| Joanna Day || 23 ||
|-
| 15 || [[Guiguinto]], [[Bulacan]] || Nyca Mae Bernardo || 22 ||
|-
| 16 || [[Davao City]]|| Jeriza Uy || 25||
|-
| 17 || [[Tacloban City]] || Chelsea Lovely Fernandez || 22 ||
|-
| 18 || [[Mexico, Pampanga]]/[[Bacolod]] || Maria Isabela David || 20 ||
|-
| 19 || [[Quezon Province]] || Ira Patricia Malaluan || 21 ||
|-
| 20 || [[Iba]], [[Zambales]] || Joanna Marie Rabe || 26||
|-
| 21 || [[Lipa, Batangas|Lipa City, Batangas]] || Gracia Elizabetta Mendoza || 24 ||
|-
| 22 || [[Davao Oriental]] || Joanna Ricci Alajar || 25 ||
|-
| 23 || [[Cebu]] || Nicole Borromeo || 23 ||
|-
| 24 || [[Quezon City]] || Patricia Samantha Go || 26 ||
|-
| 25 || [[Bataan]] || Annalena Lakrini || 24 ||
|-
| 26 || [[Porac]], [[Pampanga]] || Cyrille Payumo || 25 ||
|-
| 27 || [[Floridablanca, Pampanga]] || Jessica Rose McEwen || 25 ||
|-
| 28 || [[Borongan]], [[Eastern Samar]]|| Gabrielle Camille Basiano || 24 ||
|-
| 29 || [[Marikina City]] || Mariella Esguerra || 24 ||
|-
| 30 || [[Albay]] || Jashmin Lyn Dimaculangan || 24 ||
|-
| 31 ||[[Laguna Province]] || Yllana Marie Aduana || 23 ||
|-
| 32 || [[Batangas]]|| Anna Carres De Mesa || 23 ||
|-
| 33 || [[Cavite]] || Mary Justinne Punsalang ||27 ||
|-
| 34 || [[Zambales]] || Christine Juliane Opiaza || 23 ||
|-
| 35 || [[Nueva Ecija]] || Diana Mackey || 24 ||
|-
| 36 || [[Tanjay]], [[Negros Oriental]] || Jannine Navarro || 27 ||
|-
| 37 || [[Catanduanes]] || Eiffel Janell Rosalita ||26 ||
|-
| 38 || [[La Union]] || Ethel Abellanosa || 25 ||
|-
| 39 || [[Tarlac|Tarlac Province]] || Jasmine Omay || 24 ||
|-
| 40 || [[San Pablo, Laguna]]|| Roberta Angela Tamondong || 19 ||
|}

==Sanggunian==</text>
      <sha1>nf7q53fqjgh4sjzfphq49b3p3qszy99</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957960</id>
      <parentid>1957959</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T03:07:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.149.143.70</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7326" xml:space="preserve">Ang '''Binibining Pilipinas 2022''' ay Ang ika-58 edisyon ng [[Binibining Pilipinas]] pageant. Sina Hannah Arnold, Samantha Panlilio, Cinderella Obeñita, at Maureen Montagne ay magpapasa ng kanilang korona sa kanilang mga kahalili.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/binibining-pilipinas-opens-applications-2022-pageant/|title=Binibining Pilipinas opens applications for 2022 pageant|website=Rappler|language=en|date=22 Pebrero 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
|name = Binibining Pilipinas 2022
|date = July 31, 2022
|presenters = {{Hlist|[[Catriona Gray]]|Nicole Cordoves|[[Edward Barber]]|Samantha Bernardo}}
|venue = [[Smart Araneta Coliseum]], [[Quezon City]], [[Metro Manila]]
|entrants = 40
|entertainment= [[SB19]]
|broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[ZOE TV]]|[[TV5]]}}
|before = 2021
|next = 2023
}}

==Background==
===Pagpili ng mga Kalahok===
40 kalahok ang napili sa final screening na ginanap sa [[New Frontier Theater]] noong Abril 22, 2022. Noong Abril 25, 2022, binigyan ang mga kalahok ng kanilang mga opisyal na numero at tinanong kung anong lungsod/lalawigan ang kanilang kakatawanin.  Ang petsa ng kanilang opisyal na seremonya ng sashing ay iaanunsyo sa ibang araw.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829716/binibining-pilipinas-2022-presents-the-top-40-with-their-official-numbers/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 presents the Top 40 with their official numbers|website=GMA News|language=en|date=26 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

Noong Abril 27, 2022, opisyal na inihayag ng Binibining Pilipinas ang pag-alis ng tatlong kandidata: Gwendoline Meliz Soriano ng [[Pangasinan]], Maria Francesca Taruc ng [[Angeles City, Pampanga]], at Iman Franchesca Cristal ng [[Pampanga]].  Ang tatlong kandidata kung saan pinalitan noon nina Patricia Ann Tan, Maria Isabela David, at Joanna Rabe.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/04/27/22/bb-pilipinas-updates-roster-as-3-candidates-withdraw|title=Bb. Pilipinas updates 2022 roster after withdrawal of 3 candidates|website=ABS-CBN News|language=en|date=27 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

==Resulta==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Paglalagay
! Kalahok
! Internasyonal na Paglalagay
|-
| Binibining Pilipinas International 2022
| 
*Bb. #
| TBD - Miss International 2023
|-
| Binibining Pilipinas Grand International 2022
|
*Bb. #
| TBD - [[Miss Grand International 2022]]
|-
| Binibining Pilipinas Intercontinental 2022
|
*Bb. #
| TBD - Miss Intercontinental 2022
|-
| Binibining Pilipinas Globe 2022
|
*Bb. #
| TBD - The Miss Globe 2022
|-
| 1st Runner-up
|
*Bb. #
|-
| 2nd Runner-up
|
*Bb. #
|-
| Top 13
|
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
|}

'''∆''' Binoto ng mga Fans.
===Special Awards===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Awards
! Kandidata
|-
|Miss Hya-Loo
|
*Bb. #15 [[Guiguinto, Bulacan]] – Nyca Mae Bernardo
|-
|Miss Spotlight
| 
*Bb. #40 [[San Pablo, Laguna]] – Roberta Tamondong
|-
|Miss Hello Glow
|
*Bb. #5 [[Iloilo City]] – Karen Laurrie Mendoza
|-
|Miss Ever Organics
|
*Bb. #35 [[Nueva Ecija]] – Diana Mackey
|-
|Miss Careline||
*Bb. #23 [[Cebu]] – Nicole Borromeo
|-
|Miss Blackwater
|
*Bb. #8 [[Angono, Rizal]] – [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]
|-
|Miss Ever Bilena
|
*Bb. #17 [[Tacloban City]] – Chelsea Fernandez
|-
|Best in National Costume
|
* Bb. #
|-	
|Miss Friendship
|
* Bb. #	
|-
|Miss Talent
|	
* Bb. #
|-
|Face of Binibini
|
* Bb. #
|- 
|Miss Alagang Silka	
|
* Bb. #
|-
|Jag Denim Queen
|
* Bb. #
|-	
|Miss World Balance	
|
* Bb. #
|-
|Miss Pizza Hut	
|
* Bb. #
|-
|Manila Bulletin Readers' Choice Award	
|
* Bb. #
|-
|Miss Cream Silk
|
* Bb. #
|-	
|Best in Swimsuit
|
* Bb. #
|-	
|Best in Long Gown	
|
* Bb. #
|-
|Bb. Araneta City
| 
* Bb. #
|-
|}

==Mga Kalahok==
40 na kalahok ang kumpirmado:&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/4/23/bb-pilipinas-2022-40-candidates-.html|title=The Top 40 candidates of Bb. Pilipinas 2022|website=CNN Philippines|language=en|date=23 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829400/binibining-pilipinas-2022-unveils-top-40-candidates/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 unveils top 40 candidates|website=GMA News|language=en|date=22 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/05/03/22/in-photos-40-official-candidates-of-bb-pilipinas-2022|title=40 official candidates of Binibining Pilipinas 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=3 Mayo 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%; text-align:&quot;
|-
! No.
! City/Province                         
! Contestants 
! Age
! Placement
|-
| 1 || [[Cainta]], [[Rizal]] || Stacey Daniella Gabriel || 24 ||
|-
| 2 || [[Camarines Sur]] || Krizzia Lynn Moreno || 26 ||
|-
| 3 ||[[Taguig City]] || Diana Pinto || 24 ||
|-
| 4 || [[Carcar|Carcar City]], [[Cebu]] || Jane Darren Genobisa || 25 ||
|-
| 5 || [[Iloilo City]] || Karen Laurrie Mendoza || 25 ||
|-
| 6 || [[Davao del Sur]] || Elda Louise Aznar || 26 ||
|-
| 7 || [[Oriental Mindoro]] || Graciella Sheine Lehmann || 24 ||
|-
| 8 || [[Angono]], [[Rizal]] || [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]] || 22 ||
|-
| 9 || [[Marabut]], [[Samar|Western Samar]] || Natasha Ellema Jung || 18 ||
|-
| 10 || [[Sarangani]] || Fatima Kate Bisan || 22 ||
|-
| 11 || [[Misamis Oriental]]|| Esel Pabillaran || 26 ||
|-
| 12 || [[Sultan Kudarat]] || Leslie Avila || 19||
|-
| 13 || [[Masbate City]]|| Patricia Ann Tan || 26 ||
|-
| 14 || [[Bulacan]]|| Joanna Day || 23 ||
|-
| 15 || [[Guiguinto]], [[Bulacan]] || Nyca Mae Bernardo || 22 ||
|-
| 16 || [[Davao City]]|| Jeriza Uy || 25||
|-
| 17 || [[Tacloban City]] || Chelsea Lovely Fernandez || 22 ||
|-
| 18 || [[Mexico, Pampanga]]/[[Bacolod]] || Maria Isabela David || 20 ||
|-
| 19 || [[Quezon Province]] || Ira Patricia Malaluan || 21 ||
|-
| 20 || [[Iba]], [[Zambales]] || Joanna Marie Rabe || 26||
|-
| 21 || [[Lipa, Batangas|Lipa City, Batangas]] || Gracia Elizabetta Mendoza || 24 ||
|-
| 22 || [[Davao Oriental]] || Joanna Ricci Alajar || 25 ||
|-
| 23 || [[Cebu]] || Nicole Borromeo || 23 ||
|-
| 24 || [[Quezon City]] || Patricia Samantha Go || 26 ||
|-
| 25 || [[Bataan]] || Annalena Lakrini || 24 ||
|-
| 26 || [[Porac]], [[Pampanga]] || Cyrille Payumo || 25 ||
|-
| 27 || [[Floridablanca, Pampanga]] || Jessica Rose McEwen || 25 ||
|-
| 28 || [[Borongan]], [[Eastern Samar]]|| Gabrielle Camille Basiano || 24 ||
|-
| 29 || [[Marikina City]] || Mariella Esguerra || 24 ||
|-
| 30 || [[Albay]] || Jashmin Lyn Dimaculangan || 24 ||
|-
| 31 ||[[Laguna Province]] || Yllana Marie Aduana || 23 ||
|-
| 32 || [[Batangas]]|| Anna Carres De Mesa || 23 ||
|-
| 33 || [[Cavite]] || Mary Justinne Punsalang ||27 ||
|-
| 34 || [[Zambales]] || Christine Juliane Opiaza || 23 ||
|-
| 35 || [[Nueva Ecija]] || Diana Mackey || 24 ||
|-
| 36 || [[Tanjay]], [[Negros Oriental]] || Jannine Navarro || 27 ||
|-
| 37 || [[Catanduanes]] || Eiffel Janell Rosalita ||26 ||
|-
| 38 || [[La Union]] || Ethel Abellanosa || 25 ||
|-
| 39 || [[Tarlac|Tarlac Province]] || Jasmine Omay || 24 ||
|-
| 40 || [[San Pablo, Laguna]]|| Roberta Angela Tamondong || 19 ||
|}

==Sanggunian==</text>
      <sha1>pmpcc7da3px0zgb89s43o93n8nwly86</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957962</id>
      <parentid>1957960</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T03:12:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.149.143.70</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Special Awards */Removing the awards that is not officially not comfirmed yet only the major awards</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7113" xml:space="preserve">Ang '''Binibining Pilipinas 2022''' ay Ang ika-58 edisyon ng [[Binibining Pilipinas]] pageant. Sina Hannah Arnold, Samantha Panlilio, Cinderella Obeñita, at Maureen Montagne ay magpapasa ng kanilang korona sa kanilang mga kahalili.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/binibining-pilipinas-opens-applications-2022-pageant/|title=Binibining Pilipinas opens applications for 2022 pageant|website=Rappler|language=en|date=22 Pebrero 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
|name = Binibining Pilipinas 2022
|date = July 31, 2022
|presenters = {{Hlist|[[Catriona Gray]]|Nicole Cordoves|[[Edward Barber]]|Samantha Bernardo}}
|venue = [[Smart Araneta Coliseum]], [[Quezon City]], [[Metro Manila]]
|entrants = 40
|entertainment= [[SB19]]
|broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[ZOE TV]]|[[TV5]]}}
|before = 2021
|next = 2023
}}

==Background==
===Pagpili ng mga Kalahok===
40 kalahok ang napili sa final screening na ginanap sa [[New Frontier Theater]] noong Abril 22, 2022. Noong Abril 25, 2022, binigyan ang mga kalahok ng kanilang mga opisyal na numero at tinanong kung anong lungsod/lalawigan ang kanilang kakatawanin.  Ang petsa ng kanilang opisyal na seremonya ng sashing ay iaanunsyo sa ibang araw.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829716/binibining-pilipinas-2022-presents-the-top-40-with-their-official-numbers/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 presents the Top 40 with their official numbers|website=GMA News|language=en|date=26 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

Noong Abril 27, 2022, opisyal na inihayag ng Binibining Pilipinas ang pag-alis ng tatlong kandidata: Gwendoline Meliz Soriano ng [[Pangasinan]], Maria Francesca Taruc ng [[Angeles City, Pampanga]], at Iman Franchesca Cristal ng [[Pampanga]].  Ang tatlong kandidata kung saan pinalitan noon nina Patricia Ann Tan, Maria Isabela David, at Joanna Rabe.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/04/27/22/bb-pilipinas-updates-roster-as-3-candidates-withdraw|title=Bb. Pilipinas updates 2022 roster after withdrawal of 3 candidates|website=ABS-CBN News|language=en|date=27 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

==Resulta==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Paglalagay
! Kalahok
! Internasyonal na Paglalagay
|-
| Binibining Pilipinas International 2022
| 
*Bb. #
| TBD - Miss International 2023
|-
| Binibining Pilipinas Grand International 2022
|
*Bb. #
| TBD - [[Miss Grand International 2022]]
|-
| Binibining Pilipinas Intercontinental 2022
|
*Bb. #
| TBD - Miss Intercontinental 2022
|-
| Binibining Pilipinas Globe 2022
|
*Bb. #
| TBD - The Miss Globe 2022
|-
| 1st Runner-up
|
*Bb. #
|-
| 2nd Runner-up
|
*Bb. #
|-
| Top 13
|
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
*Bb. #
|}

'''∆''' Binoto ng mga Fans.
===Special Awards===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Awards
! Kandidata
|-
|Miss Hya-Loo
|
*Bb. #15 [[Guiguinto, Bulacan]] – Nyca Mae Bernardo
|-
|Miss Spotlight
| 
*Bb. #40 [[San Pablo, Laguna]] – Roberta Tamondong
|-
|Miss Hello Glow
|
*Bb. #5 [[Iloilo City]] – Karen Laurrie Mendoza
|-
|Miss Ever Organics
|
*Bb. #35 [[Nueva Ecija]] – Diana Mackey
|-
|Miss Careline||
*Bb. #23 [[Cebu]] – Nicole Borromeo
|-
|Miss Blackwater
|
*Bb. #8 [[Angono, Rizal]] – [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]
|-
|Miss Ever Bilena
|
*Bb. #17 [[Tacloban City]] – Chelsea Fernandez
|-
|Best in National Costume
|
* Bb. #
|-	
|Miss Friendship
|
* Bb. #	
|-
|Miss Talent
|	
* Bb. #
|-
|Face of Binibini
|
* Bb. #
|- 
|Best in Swimsuit
|
* Bb. #
|-	
|Best in Long Gown	
|
* Bb. #
|-
|Bb. Araneta City
| 
* Bb. #
|-
|}

==Mga Kalahok==
40 na kalahok ang kumpirmado:&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/4/23/bb-pilipinas-2022-40-candidates-.html|title=The Top 40 candidates of Bb. Pilipinas 2022|website=CNN Philippines|language=en|date=23 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829400/binibining-pilipinas-2022-unveils-top-40-candidates/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 unveils top 40 candidates|website=GMA News|language=en|date=22 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/05/03/22/in-photos-40-official-candidates-of-bb-pilipinas-2022|title=40 official candidates of Binibining Pilipinas 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=3 Mayo 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%; text-align:&quot;
|-
! No.
! City/Province                         
! Contestants 
! Age
! Placement
|-
| 1 || [[Cainta]], [[Rizal]] || Stacey Daniella Gabriel || 24 ||
|-
| 2 || [[Camarines Sur]] || Krizzia Lynn Moreno || 26 ||
|-
| 3 ||[[Taguig City]] || Diana Pinto || 24 ||
|-
| 4 || [[Carcar|Carcar City]], [[Cebu]] || Jane Darren Genobisa || 25 ||
|-
| 5 || [[Iloilo City]] || Karen Laurrie Mendoza || 25 ||
|-
| 6 || [[Davao del Sur]] || Elda Louise Aznar || 26 ||
|-
| 7 || [[Oriental Mindoro]] || Graciella Sheine Lehmann || 24 ||
|-
| 8 || [[Angono]], [[Rizal]] || [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]] || 22 ||
|-
| 9 || [[Marabut]], [[Samar|Western Samar]] || Natasha Ellema Jung || 18 ||
|-
| 10 || [[Sarangani]] || Fatima Kate Bisan || 22 ||
|-
| 11 || [[Misamis Oriental]]|| Esel Pabillaran || 26 ||
|-
| 12 || [[Sultan Kudarat]] || Leslie Avila || 19||
|-
| 13 || [[Masbate City]]|| Patricia Ann Tan || 26 ||
|-
| 14 || [[Bulacan]]|| Joanna Day || 23 ||
|-
| 15 || [[Guiguinto]], [[Bulacan]] || Nyca Mae Bernardo || 22 ||
|-
| 16 || [[Davao City]]|| Jeriza Uy || 25||
|-
| 17 || [[Tacloban City]] || Chelsea Lovely Fernandez || 22 ||
|-
| 18 || [[Mexico, Pampanga]]/[[Bacolod]] || Maria Isabela David || 20 ||
|-
| 19 || [[Quezon Province]] || Ira Patricia Malaluan || 21 ||
|-
| 20 || [[Iba]], [[Zambales]] || Joanna Marie Rabe || 26||
|-
| 21 || [[Lipa, Batangas|Lipa City, Batangas]] || Gracia Elizabetta Mendoza || 24 ||
|-
| 22 || [[Davao Oriental]] || Joanna Ricci Alajar || 25 ||
|-
| 23 || [[Cebu]] || Nicole Borromeo || 23 ||
|-
| 24 || [[Quezon City]] || Patricia Samantha Go || 26 ||
|-
| 25 || [[Bataan]] || Annalena Lakrini || 24 ||
|-
| 26 || [[Porac]], [[Pampanga]] || Cyrille Payumo || 25 ||
|-
| 27 || [[Floridablanca, Pampanga]] || Jessica Rose McEwen || 25 ||
|-
| 28 || [[Borongan]], [[Eastern Samar]]|| Gabrielle Camille Basiano || 24 ||
|-
| 29 || [[Marikina City]] || Mariella Esguerra || 24 ||
|-
| 30 || [[Albay]] || Jashmin Lyn Dimaculangan || 24 ||
|-
| 31 ||[[Laguna Province]] || Yllana Marie Aduana || 23 ||
|-
| 32 || [[Batangas]]|| Anna Carres De Mesa || 23 ||
|-
| 33 || [[Cavite]] || Mary Justinne Punsalang ||27 ||
|-
| 34 || [[Zambales]] || Christine Juliane Opiaza || 23 ||
|-
| 35 || [[Nueva Ecija]] || Diana Mackey || 24 ||
|-
| 36 || [[Tanjay]], [[Negros Oriental]] || Jannine Navarro || 27 ||
|-
| 37 || [[Catanduanes]] || Eiffel Janell Rosalita ||26 ||
|-
| 38 || [[La Union]] || Ethel Abellanosa || 25 ||
|-
| 39 || [[Tarlac|Tarlac Province]] || Jasmine Omay || 24 ||
|-
| 40 || [[San Pablo, Laguna]]|| Roberta Angela Tamondong || 19 ||
|}

==Sanggunian==</text>
      <sha1>kkhapo3pmqn8yrjhfam5k42dtwygde2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gresyang Myceneo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>317564</id>
    <revision>
      <id>1957949</id>
      <parentid>1950147</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:35:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4901" xml:space="preserve">{{Infobox archaeological culture
|name        = Gresyang Mycenaeo
|map         = Mycenaean World en.png
|mapalt      =
|altnames    = Kabihasnang Mycenaeo
|horizon     =
|region      = Pangunahing lupain ng [[Gresya]], mga kapuluan sa [[Dagat Egeo]]at Kanluraning [[Anatolia]]
|period      = [[Panahong Bronze]]
|dates       = c. 1750 BE – c. 1050 BCE
|typesite    = [[Mycenae]]
|majorsites  = [[Pylos]], [[Tiryns]], [[Midea (Argolid)|Midea]], [[Orchomenus (Boeotia)|Orchomenos]], [[Iolcos]]
|extra       = 
* [[Palace economy|Palace-centric]] administrative system, economy and culture
* [[Cyclopean masonry]]
*Iskriptong [[Linear B]] na mga rekord ng [[Wikang Giryego]]
|precededby  = [[Kabihasnang Minoan]], [[Kulturang Korakou]], [[Tiryns|Kulturang Tiryns]]
|followedby  = [[Panahong Madilim na Griyeg]]
}}
{{History of Greece}}

Ang '''Gresyang Myceneo''' o '''Kabihasnang Myceneo''' ang huling panahon ng [[Panahong Bronse]] ng [[Sinaunang Gresya]] na sumasakop sa panahong mula 1750 hanggang 1050 BCE.&lt;ref name=Knodell&gt;{{harvnb|Knodell|2021|loc=Table 1, pp. 7, 65}}.&lt;/ref&gt; Ito ay kumakatawan sa isang unang lubos na maunlad at natatanging [[Kabihasnang Griyego]] sa panunahing lupaing [[Gresya]] na may mga estado malapalasyo, organisasyong urbano, mga gawa ng sining at sistema ng pagsulat.&lt;ref name=Lazaridis-Supplementary&gt;Lazaridis, Iosif et al. &quot;[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5565772/ Genetic origins of the Minoans and Mycenaeans]&quot;. ''Nature'', 2017 ([https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5565772/bin/NIHMS888167-supplement-supp_info.pdf Supplementary Information], &quot;The Mycenaeans&quot;, pp. 2–3).&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Fields-2004-10&quot;&gt;{{harvnb|Fields|2004|pp=10–11}}.&lt;/ref&gt; Ang mga Myceneo ay mga Griyegong he Mycenaeans were [[Indigenous peoples|autochthonous]] na malamang na lumitaw sa kanilang pakikipag-ugnayan sa [[Kabihasnang Minoan]] at ibang mga kultura sa [[Dagat Mediterraneo]] at umunlad sa isang mas sopistikadong kulturang sosyopolitikal.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Mycenaean Civilization|url=https://www.worldhistory.org/Mycenaean_Civilization/|access-date=2021-07-29|website=World History Encyclopedia|language=en}}&lt;/ref&gt; Ang pinakatanyag na lugar ng kabihasnang ito ang [[Mycenae]] kung saan nito nakuha ang pangalan nito. Ang ilang mga sentro ng kapangyarihang ng Kabihasnang Mycneo ay kinabibialangan ng [[Pylos]], [[Tiryns]], [[Midea (Argolid)|Midea]] sa [[Peloponnese]], [[Orchomenus (Boeotia)|Orchomenos]], [[Thebes, Greece|Thebes]], [[Athens]] sa [[Sentral na Gresya]] at [[Iolcos]] sa [[Thessaly]]. Ang Mycenaeo at naimpluwensiyahan ng Myceneo ay lumitaw rin sa [[Epirus (region)|Epirus]],&lt;ref&gt;{{harvnb|Hammond|1976|loc=p. 139: &quot;Moreover, in this area a small tholos-tomb with Mycenaean pottery of III B style and a Mycenaean acropolis have been reported at Kiperi near Parga, and another Mycenaean acropolis lay above the Oracle of the Dead on the hill called Xylokastro.&quot;}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Tandy|2001|loc=p. xii (Fig. 1); p. 2: &quot;The strongest evidence for Mycenaean presence in Epirus is found in the coastal zone of the lower Acheron River, which in antiquity emptied into a bay on the Ionian coast known from ancient sources as ''Glykys Limin'' (Figure 2-A).&quot;}}&lt;/ref&gt; [[Macedonia (Greece)|Macedonia]],&lt;ref&gt;{{harvnb|Borza|1992|loc=p. 64: &quot;The existence of a Late Bronze Age Mycenaean settlement in the Petra not only confirms its importance as a route from an early period, but also extends the limits of Mycenaean settlement to the Macedonian frontier.&quot;}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://aegeobalkanprehistory.net/img_articles/thumbs/tmb_75.jpg Aegeo-Balkan Prehistory – Mycenaean Sites]&lt;/ref&gt; sa mga kapuluan ng [[Dagat Egeo]],{{sfn|Castleden|2005|p=192}} sa timog-kanlurag baybayin ng [[Asya Menor]], sa [[Levant]]{{sfn|Castleden|2005|p=192}}&lt;ref&gt;{{harvnb|van Wijngaarden|2002|loc=Part II: The Levant, pp. 31–124}}; {{harvnb|Bietak|Czerny|2007|loc=Sigrid Deger-Jalkotzy, &quot;Mycenaeans and Philistines in the Levant&quot;, pp. 501–629}}.&lt;/ref&gt; [[Cyprus]],&lt;ref&gt;{{harvnb|van Wijngaarden|2002|loc=Part III: Cyprus, pp. 125–202}}.&lt;/ref&gt; at [[Italya]].&lt;ref&gt;{{harvnb|Peruzzi|1980}}; {{harvnb|van Wijngaarden|2002|loc=Part IV: The Central Mediterranean, pp. 203–260}}.&lt;/ref&gt;

Ipinakilala ng mga Griyegong Myceneo ang mga ilang mga bagong idea sa larangan ng [[inhinyerya]], [[arkitektura]], imprastrakturang militar. Ang kalakalan sa mga lugar sa Mediterraneo ay mahalaga sa [[ekonomiya]]ng Mycneo. Ang kanilang [[iskriptong syllabiko]] na [[Linear B]] ay nagbibigay rekord ng [[Indo-Europeo]]ng [[wikang Griyego]] at [[relihiyong Myceneo]] na kinabibilangan ng ilang mga [[Diyos]]] na matatagpuan sa [[Labindalawang Olimpiyano]] ng [[Mitolohiyang Griyego]]. Sa lipunang Myceneo, ito ay pinamumunuan ng hari na tinatawag na ''[[wanax]]''.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
[[Kategorya:Kabihasnan]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Gresya]]</text>
      <sha1>32s9xo49a4wi3pr1rydbshwzroe69yt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Miss International 2022</title>
    <ns>0</ns>
    <id>317857</id>
    <revision>
      <id>1957889</id>
      <parentid>1956060</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:39:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga Kalahok */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9534" xml:space="preserve">'''Miss International 2022''' ay ang ika-60 edisyon ng [[Miss International]]. Ito ay gaganapin sa Disyembre 13, 2022, sa lungsod ng [[Tokyo]], [[Hapon]]. Kokoronahan ni Sireethorn Leearamwat ng [[Thailand|Taylandiya]] ang kanyang magiging kahalili.

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss International 2022
| image = 
| image size = 
| image alt = 
| caption = 
| date = Disyembre 13, 2022
| presenters =
| entertainment =
| theme = 
| venue = Tokyo Dome City Hall, [[Hapon]]
| broadcaster = 
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 
| placements = 
| debuts = [[Cabo Verde]], [[Usbekistan]]
| returns = [[Kapuluang Cook]], [[Kenya]], [[Madagaskar]], [[Malta]], [[Namibya]], [[Sierra Leone]], [[Seykelas]], [[Urugway]]
| withdrawals = 
| winner = 
| represented = 
| congeniality = 
| personality = 
| best national costume = 
| best state costume = 
| photogenic = 
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 = 
| opening trailer = 
| before = 2019
| next = 2023
}}

==Kasaysayan==
===Petsa at Lokasyon===
Noong ika-23 ng Mayo, inanunsyo ng Miss International Organization na ang ika-60 edisyon ng Miss International ay gaganapin sa Disyembre 13, 2022 sa Tokyo Dome City Hall, Hapon.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-international-2022-coronation-night-set-december-13-tokyo-japan/|title=After 2 years, date for Miss International 2022 coronation night finally set|website=Rappler|language=en|date=Mayo 23, 2022|access-date=Hunyo 28, 2022}}&lt;/ref&gt;

==Mga Kalahok==
Sa kasalukuyan, mayroon ng limampu't walong (58) kalahok ang kumpirmado:
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kalahok
! Edad{{efn|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| {{flagicon|New Zealand}} [[Bagong Selanda]]
| Lynda Smit&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://i.stuff.co.nz/waikato-times/news/127977018/waikato-woman-represents-new-zealand-at-miss-international|title=Waikato woman represents New Zealand at Miss International|website=Waikato Times|language=en|date=2022-03-07|access-date=2022-07-22}}&lt;/ref&gt;
| 24
| Waikato
|-
| {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Baybaying Garing]]
| Maryline Kouadio
| 18
| [[Yamoussoukro]]
|-
| {{flagicon|Venezuela}} [[Beneswela]]
| Isbel Parra&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://chevere.life/isbel-parra-esta-lista-para-traerse-la-corona-del-miss-international/|title=Isbel Parra dice que está lista para traerse la corona del Miss International|website=Chévere|language=es|date=2022-06-02|access-date=2022-07-01}}&lt;/ref&gt;
| 28
| [[Caracas]]
|-
| {{flagicon|Vietnam}} [[Biyetnam]]
| Phạm Ngọc Phương Anh
| 24
| [[Ho Chi Minh]]
|-
| {{flagicon|Brazil}} [[Brasil]]
| Isabella Oliveiro
| 23
| [[Rio de Janeiro]]
|-
| {{flagicon|Bolivia}} [[Bulibya]]
| Carolina Fernández
| 23
| Cobija
|-
| {{flagicon|Ecuador}} [[Ecuador|Ekwador]]
| Valeria Gutiérrez
| 22
| Guayaquil
|-
| {{flagicon|El Salvador}} [[El Salbador]]
| Genesis Fuentes
| 26
| [[San Salvador]]
|-
| {{flagicon|Slovakia}} [[Eslobakya]]
| Viktória Podmanická
| 18
| Banská Bystrica
|-
| {{flagicon|Estados Unidos}} [[Estados Unidos]]
| Corrin Stellakis&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-US-International-Crowning-Winner-Corrin-Stellakis-Results-Details-Representative-Miss-International-2022/53284|title=Corrin Stellakis to represent USA at Miss International 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2021-06-28|access-date=2022-07-02}}&lt;/ref&gt;
| 24
| Bridgerport
|-
| {{flagicon|Spain}} [[Espanya]]
| Julianna Ro
| 27
| [[Andalucia]]
|-
| {{flagicon|Ghana}} [[Gana]]
| Caroline Naa Nunoo
| 
| 
|-
| {{flagicon|Guadeloupe|local}} [[Guadalupe (Pransya)|Guadalupe]]
| Melissa Bacri
| 22
| Morne-à-l'Eau
|-
| {{flagicon|Guam}} [[Guam]]
| Franky Lynn Hill
| 22
| Chalan Pago-Ordot
|-
| {{flagicon|Equatorial Guinea}} [[Guniyang Ekwatoryal]]
| Victoria Kalu
| 21
| Annobón
|-
| {{flagicon|Japan}} [[Hapon]]
| Chiho Terauchi
| 27
| Tochigo
|-
| {{flagicon|Northern Mariana Islands}} [[Hilagang Marianas]]
| Savannah Delos Santos
| 27
| Saipan
|-
| {{flagicon|Honduras}} [[Honduras]]
| Zully Paz
| 25
| San Pedro Sula
|-
| {{flagicon|Hong Kong}} [[Hong Kong]]
| Rosemary Ling Wanwei
| 23
| Tai Po
|-
| {{flagicon|India}} [[Indiya]]
| Zoya Afroz
| 28
| [[Lucknow]]
|-
| {{flagicon|Indonesia}} [[Indonesya]]
| Cindy May McGuire&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.jabarhits.com/entertainment/pr-4983496997/profil-cindy-may-mcguire-runner-up-puteri-indonesia-2022-wakil-indonesia-pada-miss-international-2022|title=Profil Cindy May McGuire Runner Up Puteri Indonesia 2022, Wakil Indonesia pada Miss International 2022|website=Jabar Hits|language=id|date=2022-05-30|access-date=2022-07-01}}&lt;/ref&gt;
| 25
| [[Jakarta]]
|-
| {{flagicon|Cambodia}} [[Kambodya]]
| Chea Charany
| 26
| Battambang
|-
| {{flagicon|Canada}} [[Kanada]]
| Madison Kvaltin
| 27
| [[Toronto]]
|-
| {{flagicon|Cook Islands}} [[Kapuluang Cook]]
| Emma Kainuku-Walsh
| 26
| Aitutaki
|-
| {{flagicon|Kenya}} [[Kenya]]
| Cindy Isendi Mutsotso
| 24
| Kakamega
|-
| {{flagicon|Colombia}} [[Kolombya]]
| Natalia Lopez Cardona
| 22
| Circasia
|-
| {{flagicon|Costa Rica}} [[Kosta Rika]]
| Mahyla Roth
| 23
| Cahuita
|-
| {{flagicon|Macau}} [[Macau]]
| Dinelle Wong
| 24
| Cotai
|-
| {{flagicon|Madagascar}} [[Madagaskar]]
| Faratiana Randriamaro
| 26
| Ihorombe
|-
| {{flagicon|Malaysia}} [[Malaysia]]
| Giselle Tay
| 28
| [[Kuala Lumpur]]
|-
| {{flagicon|Malta}} [[Malta]]
| Nicole Agius
| 26
| Città Victoria
|-
| {{flagicon|Mauritius}} [[Mawrisyo]]
| Ava Memero
| 24
| Port Louis
|-
| {{flagicon|Mexico}} [[Mehiko]]
| Yuridia Durán
| 23
| Ahuacatlán
|-
| {{flagicon|Mongolia}} [[Monggolya]]
| Nomin-Erdene Bayarkhuu
| 20
| Darkhan
|-
| {{flagicon|Namibia}} [[Namibya]]
| Erika Kazombaruru
| 23
| Swakopmund
|-
| {{flagicon|United Kingdom}} [[Nagkakaisang Kaharian]]
| Evanjelin Elchmanar
| 22
| [[Birmingham]]
|-
| {{flagicon|Nepal}} [[Nepal]]
| Sandhya Sharma
| 27
| Mahottari
|-
| {{flagicon|Nicaragua}} [[Nikaragwa]]
| Sherly Casco
| 20
| Jinotega
|-
| {{flagicon|Nigeria}} [[Niherya]]
| Precious Obisoso
| 25
| [[Lagos]]
|-
| {{flagicon|Panama}} [[Panama]]
| Valeria Franceschi
| 19
| San Miguelito
|-
| {{flagicon|Paraguay}} [[Paragway]]
| Ariane Maciel
| 25
| Asunción
|-
| {{flagicon|Peru}} [[Peru]]
| Tatiana Calmell
| 27
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| {{flagicon|Philippines}} [[Pilipinas]]
| Hannah Arnold&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.philstar.com/entertainment/2022/05/25/2183615/philippines-hannah-arnold-finally-compete-miss-international-sets-finals-date-venue|title=Philippines' Hannah Arnold to finally compete as Miss International sets finals date, venue|website=Philstar.com|language=es|date=2022-05-25|access-date=2022-07-01}}&lt;/ref&gt;
| 26
| [[Balud]]
|-
| {{flagicon|Finland}} [[Pinlandiya]]
| Anna Merimää
| 24
| Turku
|-
| {{flagicon|France}} [[Pransiya]]
| Maya Albert
| 24
| Tarn
|-
| {{flagicon|Puerto Rico}} [[Porto Riko]]
| Paula González Torres&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-International-Puerto-Rico-2022-Paola-Gonzalez-Torres-San-Sebastian-Winner-Representative-Nuestra-Belleza-Puerto-Rico/55232|title=Paola González Torres crowned Miss International Puerto Rico 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-06-07|access-date=2022-07-02}}&lt;/ref&gt;
| 23
| San Sebastián
|-
| {{flagicon|Dominican Republic}} [[Republikang Dominikano]]
| Celinee Santos
| 22
| La Altagracia
|-
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Republikang Tseko]]
| Adéla Maděryčová&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-International-Czech-Republic-2022-Adela-Maderycova-Coronation-Representative-Details/55076|title=Adéla Maděryčová crowned Miss International Czech Republic 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-05-10|access-date=2022-07-02}}&lt;/ref&gt;
| 22
| Břeclav
|-
| {{flagicon|Romania}} [[Rumanya]]
| Ada-Maria Ileana
| 24
| [[Bucharest]]
|-
| {{flagicon|Seychelles}} [[Seykelas]]
| Kelly-Marie Anette
| 24
| Mahé
|-
| {{flagicon|Thailand}} [[Taylandiya]]
| Ruechanok Meesang&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ryt9.com/s/prg/3301899|title=ผลประกวด Miss Heritage Thailand 2022 และ Miss International 2022 เพื่อไปประกวดเวทีโลก|website=RYT9|language=th|date=2022-02-28|access-date=2022-07-02}}&lt;/ref&gt;
| 27
| Chonburi
|-
| {{flagicon|South Africa}} [[Timog Aprika]]
| Ferini Dayal
| 26
| Kensington
|-
| {{flagicon|South Sudan}} [[Timog Sudan]]
| Akon Santino
| 
| Aweil
|-
| {{flagicon|Chile}} [[Tsile]]
| Catalina Huenulao
| 23
| Temuco
|-
| {{flagicon|Tunisia}} [[Tunisya]]
| Mona Ammar
| 23
| [[Tunis]]
|-
| {{flagicon|Ukraine}} [[Ukranya]]
| Olya Shamrai
| 24
| Vinnytsia
|-
| {{flagicon|Uruguay}} [[Urugway]]
| Betina Margni
| 23
| Artigas
|-
| {{flagicon|Uzbekistan}} [[Usbekistan]]
| Nigina Fakhriddinova
| 28
| [[Tashkent]]
|}

==Mga Tala==
{{notelist}}

===Bagong Sali===
* {{flagicon|Cape Verde}} [[Cabo Verde]]
* {{flagicon|Uzbekistan}} [[Usbekistan]]

===Bumalik===
Huling sumabak noong 1995:
*{{flagicon|Seychelles}} [[Seykelas]]

Huling sumabak noong 1999:
*{{flagicon|Uruguay}} [[Urugway]]

Huling sumabak noong 2003:
*{{flagicon|Malta}} [[Malta]]

Huling sumabak noong 2012:
*{{flagicon|Namibia}} [[Namibya]]

Huling sumabak noong 2017:
*{{flagicon|Sierra Leone}} [[Sierra Leone]]

Huling sumabak noong 2018:
*{{flagicon|Cook Islands}} [[Kapuluang Cook]]
*{{flagicon|Kenya}} [[Kenya]]
*{{flagicon|Madagaskar}} [[Madagaskar]]

==Mga Sanggunian==
{{reflist}}

==Panlabas na Links==
*{{Official website|https://www.missinternational.org/en/}}</text>
      <sha1>93qc29xzpjwb5rz4b5mwek25apgjtdw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957890</id>
      <parentid>1957889</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:47:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga Kalahok */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9534" xml:space="preserve">'''Miss International 2022''' ay ang ika-60 edisyon ng [[Miss International]]. Ito ay gaganapin sa Disyembre 13, 2022, sa lungsod ng [[Tokyo]], [[Hapon]]. Kokoronahan ni Sireethorn Leearamwat ng [[Thailand|Taylandiya]] ang kanyang magiging kahalili.

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss International 2022
| image = 
| image size = 
| image alt = 
| caption = 
| date = Disyembre 13, 2022
| presenters =
| entertainment =
| theme = 
| venue = Tokyo Dome City Hall, [[Hapon]]
| broadcaster = 
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 
| placements = 
| debuts = [[Cabo Verde]], [[Usbekistan]]
| returns = [[Kapuluang Cook]], [[Kenya]], [[Madagaskar]], [[Malta]], [[Namibya]], [[Sierra Leone]], [[Seykelas]], [[Urugway]]
| withdrawals = 
| winner = 
| represented = 
| congeniality = 
| personality = 
| best national costume = 
| best state costume = 
| photogenic = 
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 = 
| opening trailer = 
| before = 2019
| next = 2023
}}

==Kasaysayan==
===Petsa at Lokasyon===
Noong ika-23 ng Mayo, inanunsyo ng Miss International Organization na ang ika-60 edisyon ng Miss International ay gaganapin sa Disyembre 13, 2022 sa Tokyo Dome City Hall, Hapon.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-international-2022-coronation-night-set-december-13-tokyo-japan/|title=After 2 years, date for Miss International 2022 coronation night finally set|website=Rappler|language=en|date=Mayo 23, 2022|access-date=Hunyo 28, 2022}}&lt;/ref&gt;

==Mga Kalahok==
Sa kasalukuyan, mayroon ng limampu't walong (58) kalahok ang kumpirmado:
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kalahok
! Edad{{efn|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| {{flagicon|New Zealand}} [[Bagong Selanda]]
| Lydia Smit&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://i.stuff.co.nz/waikato-times/news/127977018/waikato-woman-represents-new-zealand-at-miss-international|title=Waikato woman represents New Zealand at Miss International|website=Waikato Times|language=en|date=2022-03-07|access-date=2022-07-22}}&lt;/ref&gt;
| 24
| Waikato
|-
| {{flagicon|Côte d'Ivoire}} [[Baybaying Garing]]
| Maryline Kouadio
| 18
| [[Yamoussoukro]]
|-
| {{flagicon|Venezuela}} [[Beneswela]]
| Isbel Parra&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://chevere.life/isbel-parra-esta-lista-para-traerse-la-corona-del-miss-international/|title=Isbel Parra dice que está lista para traerse la corona del Miss International|website=Chévere|language=es|date=2022-06-02|access-date=2022-07-01}}&lt;/ref&gt;
| 28
| [[Caracas]]
|-
| {{flagicon|Vietnam}} [[Biyetnam]]
| Phạm Ngọc Phương Anh
| 24
| [[Ho Chi Minh]]
|-
| {{flagicon|Brazil}} [[Brasil]]
| Isabella Oliveiro
| 23
| [[Rio de Janeiro]]
|-
| {{flagicon|Bolivia}} [[Bulibya]]
| Carolina Fernández
| 23
| Cobija
|-
| {{flagicon|Ecuador}} [[Ecuador|Ekwador]]
| Valeria Gutiérrez
| 22
| Guayaquil
|-
| {{flagicon|El Salvador}} [[El Salbador]]
| Genesis Fuentes
| 26
| [[San Salvador]]
|-
| {{flagicon|Slovakia}} [[Eslobakya]]
| Viktória Podmanická
| 18
| Banská Bystrica
|-
| {{flagicon|Estados Unidos}} [[Estados Unidos]]
| Corrin Stellakis&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-US-International-Crowning-Winner-Corrin-Stellakis-Results-Details-Representative-Miss-International-2022/53284|title=Corrin Stellakis to represent USA at Miss International 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2021-06-28|access-date=2022-07-02}}&lt;/ref&gt;
| 24
| Bridgerport
|-
| {{flagicon|Spain}} [[Espanya]]
| Julianna Ro
| 27
| [[Andalucia]]
|-
| {{flagicon|Ghana}} [[Gana]]
| Caroline Naa Nunoo
| 
| 
|-
| {{flagicon|Guadeloupe|local}} [[Guadalupe (Pransya)|Guadalupe]]
| Melissa Bacri
| 22
| Morne-à-l'Eau
|-
| {{flagicon|Guam}} [[Guam]]
| Franky Lynn Hill
| 22
| Chalan Pago-Ordot
|-
| {{flagicon|Equatorial Guinea}} [[Guniyang Ekwatoryal]]
| Victoria Kalu
| 21
| Annobón
|-
| {{flagicon|Japan}} [[Hapon]]
| Chiho Terauchi
| 27
| Tochigo
|-
| {{flagicon|Northern Mariana Islands}} [[Hilagang Marianas]]
| Savannah Delos Santos
| 27
| Saipan
|-
| {{flagicon|Honduras}} [[Honduras]]
| Zully Paz
| 25
| San Pedro Sula
|-
| {{flagicon|Hong Kong}} [[Hong Kong]]
| Rosemary Ling Wanwei
| 23
| Tai Po
|-
| {{flagicon|India}} [[Indiya]]
| Zoya Afroz
| 28
| [[Lucknow]]
|-
| {{flagicon|Indonesia}} [[Indonesya]]
| Cindy May McGuire&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.jabarhits.com/entertainment/pr-4983496997/profil-cindy-may-mcguire-runner-up-puteri-indonesia-2022-wakil-indonesia-pada-miss-international-2022|title=Profil Cindy May McGuire Runner Up Puteri Indonesia 2022, Wakil Indonesia pada Miss International 2022|website=Jabar Hits|language=id|date=2022-05-30|access-date=2022-07-01}}&lt;/ref&gt;
| 25
| [[Jakarta]]
|-
| {{flagicon|Cambodia}} [[Kambodya]]
| Chea Charany
| 26
| Battambang
|-
| {{flagicon|Canada}} [[Kanada]]
| Madison Kvaltin
| 27
| [[Toronto]]
|-
| {{flagicon|Cook Islands}} [[Kapuluang Cook]]
| Emma Kainuku-Walsh
| 26
| Aitutaki
|-
| {{flagicon|Kenya}} [[Kenya]]
| Cindy Isendi Mutsotso
| 24
| Kakamega
|-
| {{flagicon|Colombia}} [[Kolombya]]
| Natalia Lopez Cardona
| 22
| Circasia
|-
| {{flagicon|Costa Rica}} [[Kosta Rika]]
| Mahyla Roth
| 23
| Cahuita
|-
| {{flagicon|Macau}} [[Macau]]
| Dinelle Wong
| 24
| Cotai
|-
| {{flagicon|Madagascar}} [[Madagaskar]]
| Faratiana Randriamaro
| 26
| Ihorombe
|-
| {{flagicon|Malaysia}} [[Malaysia]]
| Giselle Tay
| 28
| [[Kuala Lumpur]]
|-
| {{flagicon|Malta}} [[Malta]]
| Nicole Agius
| 26
| Città Victoria
|-
| {{flagicon|Mauritius}} [[Mawrisyo]]
| Ava Memero
| 24
| Port Louis
|-
| {{flagicon|Mexico}} [[Mehiko]]
| Yuridia Durán
| 23
| Ahuacatlán
|-
| {{flagicon|Mongolia}} [[Monggolya]]
| Nomin-Erdene Bayarkhuu
| 20
| Darkhan
|-
| {{flagicon|Namibia}} [[Namibya]]
| Erika Kazombaruru
| 23
| Swakopmund
|-
| {{flagicon|United Kingdom}} [[Nagkakaisang Kaharian]]
| Evanjelin Elchmanar
| 22
| [[Birmingham]]
|-
| {{flagicon|Nepal}} [[Nepal]]
| Sandhya Sharma
| 27
| Mahottari
|-
| {{flagicon|Nicaragua}} [[Nikaragwa]]
| Sherly Casco
| 20
| Jinotega
|-
| {{flagicon|Nigeria}} [[Niherya]]
| Precious Obisoso
| 25
| [[Lagos]]
|-
| {{flagicon|Panama}} [[Panama]]
| Valeria Franceschi
| 19
| San Miguelito
|-
| {{flagicon|Paraguay}} [[Paragway]]
| Ariane Maciel
| 25
| Asunción
|-
| {{flagicon|Peru}} [[Peru]]
| Tatiana Calmell
| 27
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| {{flagicon|Philippines}} [[Pilipinas]]
| Hannah Arnold&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.philstar.com/entertainment/2022/05/25/2183615/philippines-hannah-arnold-finally-compete-miss-international-sets-finals-date-venue|title=Philippines' Hannah Arnold to finally compete as Miss International sets finals date, venue|website=Philstar.com|language=es|date=2022-05-25|access-date=2022-07-01}}&lt;/ref&gt;
| 26
| [[Balud]]
|-
| {{flagicon|Finland}} [[Pinlandiya]]
| Anna Merimää
| 24
| Turku
|-
| {{flagicon|France}} [[Pransiya]]
| Maya Albert
| 24
| Tarn
|-
| {{flagicon|Puerto Rico}} [[Porto Riko]]
| Paula González Torres&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-International-Puerto-Rico-2022-Paola-Gonzalez-Torres-San-Sebastian-Winner-Representative-Nuestra-Belleza-Puerto-Rico/55232|title=Paola González Torres crowned Miss International Puerto Rico 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-06-07|access-date=2022-07-02}}&lt;/ref&gt;
| 23
| San Sebastián
|-
| {{flagicon|Dominican Republic}} [[Republikang Dominikano]]
| Celinee Santos
| 22
| La Altagracia
|-
| {{flagicon|Czech Republic}} [[Republikang Tseko]]
| Adéla Maděryčová&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-International-Czech-Republic-2022-Adela-Maderycova-Coronation-Representative-Details/55076|title=Adéla Maděryčová crowned Miss International Czech Republic 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-05-10|access-date=2022-07-02}}&lt;/ref&gt;
| 22
| Břeclav
|-
| {{flagicon|Romania}} [[Rumanya]]
| Ada-Maria Ileana
| 24
| [[Bucharest]]
|-
| {{flagicon|Seychelles}} [[Seykelas]]
| Kelly-Marie Anette
| 24
| Mahé
|-
| {{flagicon|Thailand}} [[Taylandiya]]
| Ruechanok Meesang&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ryt9.com/s/prg/3301899|title=ผลประกวด Miss Heritage Thailand 2022 และ Miss International 2022 เพื่อไปประกวดเวทีโลก|website=RYT9|language=th|date=2022-02-28|access-date=2022-07-02}}&lt;/ref&gt;
| 27
| Chonburi
|-
| {{flagicon|South Africa}} [[Timog Aprika]]
| Ferini Dayal
| 26
| Kensington
|-
| {{flagicon|South Sudan}} [[Timog Sudan]]
| Akon Santino
| 
| Aweil
|-
| {{flagicon|Chile}} [[Tsile]]
| Catalina Huenulao
| 23
| Temuco
|-
| {{flagicon|Tunisia}} [[Tunisya]]
| Mona Ammar
| 23
| [[Tunis]]
|-
| {{flagicon|Ukraine}} [[Ukranya]]
| Olya Shamrai
| 24
| Vinnytsia
|-
| {{flagicon|Uruguay}} [[Urugway]]
| Betina Margni
| 23
| Artigas
|-
| {{flagicon|Uzbekistan}} [[Usbekistan]]
| Nigina Fakhriddinova
| 28
| [[Tashkent]]
|}

==Mga Tala==
{{notelist}}

===Bagong Sali===
* {{flagicon|Cape Verde}} [[Cabo Verde]]
* {{flagicon|Uzbekistan}} [[Usbekistan]]

===Bumalik===
Huling sumabak noong 1995:
*{{flagicon|Seychelles}} [[Seykelas]]

Huling sumabak noong 1999:
*{{flagicon|Uruguay}} [[Urugway]]

Huling sumabak noong 2003:
*{{flagicon|Malta}} [[Malta]]

Huling sumabak noong 2012:
*{{flagicon|Namibia}} [[Namibya]]

Huling sumabak noong 2017:
*{{flagicon|Sierra Leone}} [[Sierra Leone]]

Huling sumabak noong 2018:
*{{flagicon|Cook Islands}} [[Kapuluang Cook]]
*{{flagicon|Kenya}} [[Kenya]]
*{{flagicon|Madagaskar}} [[Madagaskar]]

==Mga Sanggunian==
{{reflist}}

==Panlabas na Links==
*{{Official website|https://www.missinternational.org/en/}}</text>
      <sha1>biriqcbt1w93ca1uu29s95xpickt4hf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Quetzalcoatlus</title>
    <ns>0</ns>
    <id>317902</id>
    <revision>
      <id>1957968</id>
      <parentid>1954186</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T03:36:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jojit fb</username>
        <id>38</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1074" xml:space="preserve">{{unreferenced|date=Hulyo 2022}}
[[File:Gfp-quetzalcaotlus.jpg|thumb|200px]]

Ang '''''Quetzalcoatlus''''' ay isang pterosaur na kilala mula sa Panahong Huling [[Kretaseyoso]] ng [[Hilagang Amerika]] (Maastrichtian stage); isa ito sa pinakamalaking kilalang lumilipad na hayop sa lahat ng panahon. Ang ''Quetzalcoatlus'' ay isang miyembro ng pamilyang Azhdarchidae, isang pamilya ng mga pterosaur na walang ngipin na may hindi pangkaraniwang mahaba at naninigas na leeg. Ang pangalan nito ay nagmula sa mabagwis na serpiyenteng diyos ng mga [[Aztec]], si [[Quetzalcoatl]], sa [[Nahuatl]]. Ang pangunahing espesye ay ang ''Q. northropi'', na pinangalanan ni Douglas Lawson noong 1975; kabilang din sa sari ang mas maliit na species na ang ''Q. lawsoni'', na kilala sa loob ng maraming taon bilang isang hindi pinangalanang espesye bago pinangalanan nina Brian Andres at Wann Langston Jr. pagkatapos ng kamatayan noong 2021.

== Tingnan din ==
* [[Pterodactylus]]
* [[Pteranodon]]

[[Kategorya:Azhdarchidae]]
[[Kategorya:Mga archosaur ng Cretaceous]]
[[Kategorya:Pterosauria]]</text>
      <sha1>1fkxirnok86rver7tct8t2kl6g4wzni</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mosasaurus</title>
    <ns>0</ns>
    <id>317957</id>
    <revision>
      <id>1957969</id>
      <parentid>1954826</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T03:37:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jojit fb</username>
        <id>38</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1809" xml:space="preserve">{{unreferenced|date=Hulyo 2022}}
[[Talaksan:MosasaurMaastricht080910.JPG|thumb]]

Ang '''''Mosasaurus''''' (/ˌmoʊzəˈsɔːrəs/; &quot;butiki ng [[Ilog Meuse]]&quot;) ay ang uri ng genus (halimbawa ng pagtukoy) ng mga mosasaur, isang extinct na grupo ng ''aquatic squamate'' reptilya. Nabuhay ito mula 82 hanggang 66 milyong taon na ang nakalilipas sa mga yugto ng Campanian at Maastrichtian ng Late Cretaceous. Ang pinakaunang mga [[fossil]] ng ''Mosasaurus'' na kilala sa agham ay natagpuan bilang mga bungo sa isang chalk quarry malapit sa Dutch city ng Maastricht noong huling bahagi ng ika-18 siglo, na sa simula ay inakala na mga buto ng mga [[buwaya]] o [[balyena]].
sang bungo na natuklasan noong 1780, at nasamsam ng [[Fransya]] sa panahon ng ''French Revolutionary Wars'' para sa pang-agham na halaga nito, ay binansagan na &quot;dakilang hayop ng Maastricht&quot;. Noong [[1808]], napagpasyahan ng naturalist na si [[Georges Cuvier]] na kabilang ito sa isang higanteng butiki sa dagat na may pagkakatulad sa pagsubaybay sa mga butiki ngunit kung hindi man ay hindi katulad ng anumang kilalang buhay na hayop. Ang konseptong ito ay rebolusyonaryo noong panahong iyon at tumulong sa pagsuporta sa mga umuunlad na ideya ng pagkalipol noon. Si Cuvier ay hindi nagtalaga ng siyentipikong pangalan para sa bagong hayop, at ito ay ginawa ni [[William Daniel Conybeare]] noong [[1822]] nang pangalanan niya itong ''Mosasaurus'' bilang pagtukoy sa pinagmulan nito sa mga fossil na deposito malapit sa Meuse River. Ang eksaktong pagkakaugnay ng ''Mosasaurus'' bilang isang squamate ay nananatiling kontrobersyal, at patuloy na pinagtatalunan ng mga siyentipiko kung ang pinakamalapit na nabubuhay na kamag-anak nito ay mga monitor na [[butiki]] o [[ahas]].

[[Kategorya:Mosasauridae]]
[[Kategorya:Mga reptilya ng Cretaceous]]</text>
      <sha1>q6n2t8iv28o7z14zbq6m6fjl5y8pwrl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Miss Intercontinental</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318250</id>
    <revision>
      <id>1958064</id>
      <parentid>1957068</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T11:21:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <comment>/* Panlabas na Kawing */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3249" xml:space="preserve">Ang Miss Intercontinental (pinaikling MIO) ay isang taunang internasyonal na beauty pageant na itinatag noong 1971. Ang patimpalak na ito ay unang ginanap sa Oranjestad, Aruba bilang Miss Teenage Intercontinental noong 1973.

{{Infobox organization
|name = Miss Intercontinental
|image =
|image_border =
|size = 
|caption = 
|map = 
|msize = 
|mcaption =
|motto = The most beautiful woman of all continents
|formation= {{start date and age|1971}}
|founder = 
|type = [[Patimpalak ng kagandahan]]
|headquarters = [[Lungsod ng Panama]]
|location = [[Panama]]
|membership = 
|language = [[English language|English]]
|leader_title = Presidente
|leader_name = Manoj Chatlani
|parent_organization = The Miss Intercontinental Organization S.A.
|formerly = Miss Teenage Intercontinental (1973-1979)&lt;br&gt;Miss Teen Intercontinental (1979-1982)
|key_people = 
|budget = 
|website = {{URL|https://www.missintercontinental.de}}
}}

==Kasaysayan==
Ang Miss Intercontinental ay itinatag noong 1971 na nakabase sa Panama.  Noong 1973 ang pageant ay opisyal na tinawag na Miss Teenage Intercontinental.  Pagkatapos noong 1979 ito ay pinalitan ng Miss Teen Intercontinental hanggang sa wakas noong 1982 ang kanyang pangalan ay binago pabalik sa Miss Intercontinental hanggang ngayon.

==Titulado==
===Mga titulado kamakailan===
{{For|iba pang mga detalye|Talaan ng mga Nanalo sa Miss Intercontinental}}
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Taon
! Bansa/Teritoryo
! Titulado
! Lokasyon
! Bilang ng sumali
|-
| 2022
| -
| -
| -
| -
|-
| 2021
| {{flagicon|PHL}} [[Pilipinas]]
| Cindy Obeñita&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/philippines-cinderella-faye-obenita-winner-miss-intercontinental-2021/|title=Philippines’ Cinderella Faye Obeñita is Miss Intercontinental 2021|website=Rappler|language=en|date=Oktubre 30, 2021|access-date=Hulyo 16, 2022}}&lt;/ref&gt;
| Sharm El Sheikh, Ehipto
| 72
|-
| 2020
! colspan=&quot;4&quot; |  Walang kompetisyon na ginanap dahil sa [[Pandemya ng COVID-19]]
|-
| 2019
| {{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]
| Fanni Mikó&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.manilatimes.net/2019/12/21/latest-stories/breakingnews/hungarian-crowned-miss-intercontinental-2019-ph-bet-in-top-20-miss-popularity/666222|title=Hungarian crowned Miss Intercontinental 2019; PH bet in Top 20,  Miss Popularity|website=The Manila Times|language=en|date=Disyembre 21, 2019|access-date=Hulyo 16, 2022}}&lt;/ref&gt;
| Sharm El Sheikh, Ehipto
| 75
|-
| 2018
| {{flagicon|PHL}} [[Pilipinas]]
| Karen Gallman&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rappler.com/life-and-style/221966-photos-miss-intercontinental-2018-pageant/|title=IN PHOTOS: Miss Intercontinental 2018|website=Rappler|language=en|date=Enero 27, 2019|access-date=Hulyo 16, 2022}}&lt;/ref&gt;
| Pasay, Pilipinas
| 83
|-
| 2017
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Verónica Salas&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.globalbeauties.com/news/2018/1/25/mexico-wins-miss-intercontinental-2017|title=Mexico wins Miss Intercontinental 2017|website=Global Beauties|language=en|date=Enero 25, 2018|access-date=Hulyo 16, 2022}}&lt;/ref&gt;
| Hurghada, Ehipto
| 66
|}

==Mga Sanggunian==
{{reflist}}

==Panlabas na Kawing==
*
{{Official website|https://www.missintercontinental.de}}

[[Kategorya: Patimpalak ng kagandahan]]</text>
      <sha1>tlwavwxy12m415utqzkkllywk0be6cg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Miss Supranational 2023</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318332</id>
    <revision>
      <id>1957902</id>
      <parentid>1957669</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:55:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3044" xml:space="preserve">Ang '''Miss Supranational 2023''' ay magiging ika-14 na edisyon ng Miss Supranational. Si '''Lalela Mswane''' ng [[South Africa|Timog Aprika]] ang magpuputong sa kanyang kahalili pagkatapos ng kaganapan.

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Supranational 2023
| image = 
| image size = 
| image alt = 
| caption = 
| date = 
| presenters =
| entertainment =
| theme = 
| venue = 
| broadcaster = Polsat
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 
| placements = 
| debuts = 
| withdrawals = 
| returns = [[Togo]]
| winner = 
| represented = 
| congeniality = 
| personality = 
| best national costume = 
| best state costume = 
| photogenic = 
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 = 
| opening trailer = 
| before = 2022
| next = 
}}

==Kasaysayan==
==Mga Kalahok==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Selene Delgado&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.globovision.com/article/selene-delgado-se-alzo-como-miss-supranational-venezuela-2023|title=Selene Delgado se alzó como Miss Supranational Venezuela 2023|website=Globovision|language=es|date=10 Hunyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;
| 26
| Guatire
|-
| {{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]
| Camila Sanabria&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/07/17/por-segundo-ano-consecutivo-bolivia-ira-fuerte-al-miss-supranational-2023-con-camila-sanabria/|title=POR SEGUNDO AÑO CONSECUTIVO- Bolívia irá fuerte al Miss Supranational 2023 con Camila Sanabria|website=Top Vzla|language=es|date=17 Hulyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;
| 27
| Santa Cruz de la Sierra
|-
| {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| Nilmani Devi Hurlall&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://defimedia.info/miss-maurice-2022-2023-la-miss-mahebourg-nilmani-devi-hurlall-est-lelue|title=Miss Maurice 2022-2023 : La Miss Mahebourg Nilmani Devi Hurlall est l’élue|website=Défimedia|language=fr|date=27 Hunyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Mahébourg
|-
| {{flagicon|POL}} [[Polonya]]
| Aleksandra Klepaczka&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.polsat.pl/news/2022-07-17/miss-polski-2022-znamy-wyniki-to-ona-jest-najpiekniejsza/|title=Miss Polski 2022: Znamy wyniki. To ona jest najpiękniejsza!|website=Polsat|language=pl|date=17 Hulyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;
| 22
| Łódź
|-
| {{flagicon|TGO}} [[Togo]]
| Mathilde Honyiglo
| 28
| Tsévié
|}

==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Petsa
|-
| {{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]
| 27 Agosto 2022
|-
| {{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]
| 28 Agosto 2022
|-
| {{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkiya]]
| 7 Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|PRT}} [[Portugal]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]
| 18 Nobyembre 2022
|-
| {{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]
| Disyembre 2022
|}
==Mga Tala==
===Bumalik===
Huling sumabak noong 2018:
*{{flagicon|TGO}} [[Togo]]
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}</text>
      <sha1>cbgmnem5eatwf227ph2to5bgail9p7p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957903</id>
      <parentid>1957902</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:59:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga paparating na kompetisyong pambansa */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3055" xml:space="preserve">Ang '''Miss Supranational 2023''' ay magiging ika-14 na edisyon ng Miss Supranational. Si '''Lalela Mswane''' ng [[South Africa|Timog Aprika]] ang magpuputong sa kanyang kahalili pagkatapos ng kaganapan.

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Supranational 2023
| image = 
| image size = 
| image alt = 
| caption = 
| date = 
| presenters =
| entertainment =
| theme = 
| venue = 
| broadcaster = Polsat
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 
| placements = 
| debuts = 
| withdrawals = 
| returns = [[Togo]]
| winner = 
| represented = 
| congeniality = 
| personality = 
| best national costume = 
| best state costume = 
| photogenic = 
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 = 
| opening trailer = 
| before = 2022
| next = 
}}

==Kasaysayan==
==Mga Kalahok==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Selene Delgado&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.globovision.com/article/selene-delgado-se-alzo-como-miss-supranational-venezuela-2023|title=Selene Delgado se alzó como Miss Supranational Venezuela 2023|website=Globovision|language=es|date=10 Hunyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;
| 26
| Guatire
|-
| {{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]
| Camila Sanabria&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/07/17/por-segundo-ano-consecutivo-bolivia-ira-fuerte-al-miss-supranational-2023-con-camila-sanabria/|title=POR SEGUNDO AÑO CONSECUTIVO- Bolívia irá fuerte al Miss Supranational 2023 con Camila Sanabria|website=Top Vzla|language=es|date=17 Hulyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;
| 27
| Santa Cruz de la Sierra
|-
| {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| Nilmani Devi Hurlall&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://defimedia.info/miss-maurice-2022-2023-la-miss-mahebourg-nilmani-devi-hurlall-est-lelue|title=Miss Maurice 2022-2023 : La Miss Mahebourg Nilmani Devi Hurlall est l’élue|website=Défimedia|language=fr|date=27 Hunyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Mahébourg
|-
| {{flagicon|POL}} [[Polonya]]
| Aleksandra Klepaczka&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.polsat.pl/news/2022-07-17/miss-polski-2022-znamy-wyniki-to-ona-jest-najpiekniejsza/|title=Miss Polski 2022: Znamy wyniki. To ona jest najpiękniejsza!|website=Polsat|language=pl|date=17 Hulyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;
| 22
| Łódź
|-
| {{flagicon|TGO}} [[Togo]]
| Mathilde Honyiglo
| 28
| Tsévié
|}

==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Petsa
|-
| {{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]
| 27 Agosto 2022
|-
| {{flagicon|DNK|size=23px}} [[Dinamarka]]
| 28 Agosto 2022
|-
| {{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkiya]]
| 7 Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|PRT}} [[Portugal]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]
| 18 Nobyembre 2022
|-
| {{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]
| Disyembre 2022
|}

==Mga Tala==
===Bumalik===
Huling sumabak noong 2018:
*{{flagicon|TGO}} [[Togo]]
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}</text>
      <sha1>mtmoqdcdd45rj19knapzcs1zmxf1iy2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tagagamit:Lex Alcala</title>
    <ns>2</ns>
    <id>318342</id>
    <revision>
      <id>1957966</id>
      <parentid>1957705</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T03:29:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jojit fb</username>
        <id>38</id>
      </contributor>
      <comment>Userpage renders like a bio page without any information related to Wikipedia editing</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tagagamit:Prof.PMarini/burador</title>
    <ns>2</ns>
    <id>318353</id>
    <revision>
      <id>1957870</id>
      <parentid>1957797</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T13:43:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Typo edit. Karagdagang pangungusap at link.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2100" xml:space="preserve">== Ian Nepomniachtchi ==
{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'',</text>
      <sha1>rdhnmyadcopqfyu82z7j8ginw09mcs0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957871</id>
      <parentid>1957870</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T13:47:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Typo edit. Karagdagang pangungusap at link.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2416" xml:space="preserve">== Ian Nepomniachtchi ==
{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.</text>
      <sha1>drqzosv0f1q8aash5kigtngweuoc3hh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957874</id>
      <parentid>1957871</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T13:54:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Typo edit. Karagdagang pangungusap at link.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2756" xml:space="preserve">== Ian Nepomniachtchi ==
{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.

==Karera==
===Panimula===
Nagsimulang maglaro ng ahedres si Nepomniachtchi sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]].</text>
      <sha1>t34y303p108hhttjl3az6nw1aj9tzfq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957876</id>
      <parentid>1957874</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T14:07:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Typo edit. Karagdagang pangungusap at link.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3494" xml:space="preserve">== Ian Nepomniachtchi ==
{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.

==Karera==
===Panimula===
Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak. Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''European Youth Chess Championship]]: taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10'' , 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa ''Under 12'' na pangkat. Taong 2002 din noong iuwi niya ang karangalan ng [[World Youth Chess Championship]] sa ''Under 12 category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score''.</text>
      <sha1>l5wyjzsfo80byd21i3g17w6n5o1fr0o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957877</id>
      <parentid>1957876</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T14:12:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Karagdagang mga pangungusap. Panibagong  sub-section at mga link.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3712" xml:space="preserve">== Ian Nepomniachtchi ==
{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.

==Karera==
===Panimula===
Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak. Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''European Youth Chess Championship]]: taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10'' , 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa ''Under 12'' na pangkat. Taong 2002 din noong iuwi niya ang karangalan ng [[World Youth Chess Championship]] sa ''Under 12 category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score''.

===2007-2009===
Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]; dito siya unang kinilala bilag ''Granmaestro''.</text>
      <sha1>swo3iri2ihq5htmzysa6iqiyrrce66d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957878</id>
      <parentid>1957877</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T14:14:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Typo edit. Karagdagang mga salita.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3739" xml:space="preserve">== Ian Nepomniachtchi ==
{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.

==Karera==
===Panimula===
Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak. Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''European Youth Chess Championship]]: taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10'' , 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa ''Under 12'' na pangkat. Taong 2002 din noong iuwi niya ang karangalan ng [[World Youth Chess Championship]] sa ''Under 12 category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score''.

===2007-2009===
Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]; dito siya unang kinilala bilang nababagay sa hanay ng mga ''Granmaestro''.</text>
      <sha1>epgewcd240m21nd5p6t7r1uv57gg6xn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957879</id>
      <parentid>1957878</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T14:24:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Karagdagang mga pangungusap at mga link.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4306" xml:space="preserve">== Ian Nepomniachtchi ==
{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.

==Karera==
===Panimula===
Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak. Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''European Youth Chess Championship]]: taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10'' , 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa ''Under 12'' na pangkat. Taong 2002 din noong iuwi niya ang karangalan ng [[World Youth Chess Championship]] sa ''Under 12 category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score''.

===2007-2009===
Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]; dito siya unang kinilala bilang nababagay sa hanay ng mga ''Granmaestro''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayan bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]]. Tinalo niya rito ang mga kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at si [[Zaven Andriasian]] sa isang puntos sa ''tiebreak''.</text>
      <sha1>p10g3zd7yrcg9deu26u1qu4lbfa0iws</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957892</id>
      <parentid>1957879</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T22:49:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Typo edit. Karagdagang pangungusap at link.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4464" xml:space="preserve">== Ian Nepomniachtchi ==
{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.

==Karera==
===Panimula===
Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak. Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''European Youth Chess Championship]]: taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10'' , 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa ''Under 12'' na pangkat. Taong 2002 din noong iuwi niya ang karangalan ng [[World Youth Chess Championship]] sa ''Under 12 category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score''.

===2007-2009===
Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]; dito siya unang kinilala bilang nababagay sa hanay ng mga ''Granmaestro''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayan bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]]. Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.

Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo naman sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008.</text>
      <sha1>1o6bl8fmh8z8sv7x3ozqli8yxq58thv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957893</id>
      <parentid>1957892</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:00:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4623" xml:space="preserve">== Ian Nepomniachtchi ==
{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.

==Karera==
===Panimula===
Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak. Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''European Youth Chess Championship]]: taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10'' , 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa ''Under 12'' na pangkat. Taong 2002 din noong iuwi niya ang karangalan ng [[World Youth Chess Championship]] sa ''Under 12 category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score''.

===2007-2009===
Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]; dito siya unang kinilala bilang nababagay sa hanay ng mga ''Granmaestro''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayan bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]]. Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.

Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo, at nakipagtabla sa ikalawang pwesto, kasama ang tatlo pang kalahok.</text>
      <sha1>ccyqndslnxjn3a04c5ik9k8hm2qwct7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957894</id>
      <parentid>1957893</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:02:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Pagtatama ng mga salita at ayos ng pangungusap.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4620" xml:space="preserve">== Ian Nepomniachtchi ==
{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.

==Karera==
===Panimula===
Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak. Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''European Youth Chess Championship]]: taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10'' , 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa ''Under 12'' na pangkat. Taong 2002 din noong iuwi niya ang karangalan ng [[World Youth Chess Championship]] sa ''Under 12 category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score''.

===2007-2009===
Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]; dito siya unang kinilala bilang nababagay sa hanay ng mga ''Granmaestro''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayan bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]]. Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.

Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto.</text>
      <sha1>g53kgp7rjfaxu8rvoop2rjz4yrr23sv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957895</id>
      <parentid>1957894</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:05:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Karagdagang mga pangungusap at mga link.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4756" xml:space="preserve">== Ian Nepomniachtchi ==
{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.

==Karera==
===Panimula===
Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak. Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''European Youth Chess Championship]]: taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10'' , 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa ''Under 12'' na pangkat. Taong 2002 din noong iuwi niya ang karangalan ng [[World Youth Chess Championship]] sa ''Under 12 category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score''.

===2007-2009===
Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]; dito siya unang kinilala bilang nababagay sa hanay ng mga ''Granmaestro''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayan bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]]. Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.

Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].</text>
      <sha1>o12aje6iraryiw4valfxgidjrrp41lb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957896</id>
      <parentid>1957895</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:11:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Karagdagang pangungusap</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4835" xml:space="preserve">== Ian Nepomniachtchi ==
{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.

==Karera==
===Panimula===
Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak. Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''European Youth Chess Championship]]: taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10'' , 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa ''Under 12'' na pangkat. Taong 2002 din noong iuwi niya ang karangalan ng [[World Youth Chess Championship]] sa ''Under 12 category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score''.

===2007-2009===
Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]; dito siya unang kinilala bilang nababagay sa hanay ng mga ''Granmaestro''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayan bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]]. Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.

Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].

Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''2009 Maccabiah Games''.</text>
      <sha1>9g8ot215xc1z37eyfb8vqahovu52rue</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957897</id>
      <parentid>1957896</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:16:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Bagon sub-section. Karagdagang pangungusap.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5104" xml:space="preserve">== Ian Nepomniachtchi ==
{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.

==Karera==
===Panimula===
Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak. Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''European Youth Chess Championship]]: taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10'' , 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa ''Under 12'' na pangkat. Taong 2002 din noong iuwi niya ang karangalan ng [[World Youth Chess Championship]] sa ''Under 12 category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score''.

===2007-2009===
Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]; dito siya unang kinilala bilang nababagay sa hanay ng mga ''Granmaestro''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayan bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]]. Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.

Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].

Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''2009 Maccabiah Games''.
===2010-2011===
Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship. Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].</text>
      <sha1>4d3hchr6s0ds9tuoogvtgny24zcpa9w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957898</id>
      <parentid>1957897</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:20:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Typo edit. Karagdagang mga salita.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5286" xml:space="preserve">{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
== Ian Nepomniachtchi ==
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.

==Karera==
===Panimula===
Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak. Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''European Youth Chess Championship]]: taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10'' , 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa ''Under 12'' na pangkat. Taong 2002 din noong iuwi niya ang karangalan ng [[World Youth Chess Championship]] sa ''Under 12 category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score''.

===2007-2009===
Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]; dito siya unang kinilala bilang nababagay sa hanay ng mga ''Granmaestro''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayan bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]]. Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.

Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].

Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''2009 Maccabiah Games''.
===2010-2011===
Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship. Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].

Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa ikatlo - ika-limang pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.</text>
      <sha1>j3ffbdea7g19n7exrof9xaxjajkpgrr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957899</id>
      <parentid>1957898</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:25:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Typo edit. Karagdagang pangungusap at link.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5356" xml:space="preserve">{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
== Ian Nepomniachtchi ==
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.

==Karera==
===Panimula===
Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak. Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''European Youth Chess Championship]]: taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10'' , 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa ''Under 12'' na pangkat. Taong 2002 din noong iuwi niya ang karangalan ng [[World Youth Chess Championship]] sa ''Under 12 category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score''.

===2007-2009===
Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]; dito siya unang kinilala bilang nababagay sa hanay ng mga ''Granmaestro''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayan bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]]. Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.

Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].

Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''2009 Maccabiah Games''.
===2010-2011===
Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship. Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].

Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa ikatlo - ika-limang pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin. Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.</text>
      <sha1>jbhxs6707viceewoflh17indylbx55w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957900</id>
      <parentid>1957899</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:35:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Karagdagang mga pangungusap at mga link.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5933" xml:space="preserve">{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
== Ian Nepomniachtchi ==
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.

==Karera==
===Panimula===
Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak. Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''European Youth Chess Championship]]: taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10'' , 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa ''Under 12'' na pangkat. Taong 2002 din noong iuwi niya ang karangalan ng [[World Youth Chess Championship]] sa ''Under 12 category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score''.

===2007-2009===
Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]; dito siya unang kinilala bilang nababagay sa hanay ng mga ''Granmaestro''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayan bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]]. Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.

Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].

Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''2009 Maccabiah Games''.
===2010-2011===
Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship. Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].

Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ikatlo - Ika-limang Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin. Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.

===2013-2015===
Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]]. Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championshio'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; ang naging kampeon dito ay si [[Shakhriyar Mamedyarov]].</text>
      <sha1>1p8sjrra8o19mqlgkhgryy7w816xlc2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957901</id>
      <parentid>1957900</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T23:41:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Prof.PMarini</username>
        <id>123274</id>
      </contributor>
      <comment>Karagdagang mga pangungusap at mga link.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6252" xml:space="preserve">{{Infobox chess player
|playername    = Ian Nepomniachtchi
|image   = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018]]
|caption = Si Ian Nepomniachtchi sa paligsahang ''Tal Memorial'' noong 2018
|birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi
|datebirth = Hulyo 14, 1990
|placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union
|country = {{RUS}}
|title = Granmaestro (2007)
|rating = 2766 (Hulyo 2022)
|peakrating = 2792 (Mayo 2021)
|rank = Ika-4 (Abril 2020)
|peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022)
}}
== Ian Nepomniachtchi ==
Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[pandaigdigang granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''chess grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''.Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship''sa [[Antalya]] (2013) at [[Astana]] (2019).Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.

==Karera==
===Panimula===
Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak. Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''European Youth Chess Championship]]: taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10'' , 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa ''Under 12'' na pangkat. Taong 2002 din noong iuwi niya ang karangalan ng [[World Youth Chess Championship]] sa ''Under 12 category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score''.

===2007-2009===
Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]; dito siya unang kinilala bilang nababagay sa hanay ng mga ''Granmaestro''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayan bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]]. Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.

Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].

Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''2009 Maccabiah Games''.
===2010-2011===
Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship. Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].

Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ikatlo - Ika-limang Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin. Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.

===2013-2015===
Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]]. Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championshio'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; ang naging kampeon dito ay si [[Shakhriyar Mamedyarov]]. Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian. Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre.</text>
      <sha1>t4lksavhog9f8q5wmo8k1ageediy4xw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>High School Musical: The Musical: The Series</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318359</id>
    <revision>
      <id>1957904</id>
      <parentid>1957826</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:46:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jojit fb</username>
        <id>38</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1881" xml:space="preserve">{{unreferenced|date=Hulyo 2022}}
{{italic title}}
Ang '''''High School Musical: The Musical: The Series''''' ay isang [[Estados Unidos|Amerikano]] [[musikal]] na [[drama]] na may pagkakahawig sa isang [[dokumentaryo]] ngunit hindi talaga maituturing na isang tunay na dokyumentaryo. Ito ay serye sa telebisyon na nilikha ni Tim Federle para sa Disney+, at hinango mula sa serye ng pelikulang ''High School Musical''. Ang serye na ito ay gawa ng Chorus Boy at Salty Pictures kasama ng Disney Channel at, ni Oliver Goldstick na siyang nanguna sa paggawa ng naunang apat na bahagi ng palabas. Pinalitan naman siya ni Federle bilang pangunahing tagapamahala para sa mga natitirang bahagi ng serye. 

Ang serye ay isang kathang-isip lamang na bersyon ng ''East High School'', kung saan orihinal na kinunan ang pelikulang ''High School Musical''. Ito ay nakasentro sa isang grupo ng kabataan na mahilig sa teatro at sumubok na lumahok sa isang pagtatanghal ng ''High School Musical: The Musical'' na gaganapin sa kanilang paaralan. Bukod dito, nakapokus din ang serye sa pagpapakita ng kani-kanilang buhay at karanasan sa pagkakaibigan, pag-ibig, mga interes, pagkakakilanlan, at ang kanilang relasyon sa pamilya. Pinagbibidahan ang serye nina Olivia Rodrigo, Joshua Bassett, Matt Cornett, Sofia Wylie, Larry Saperstein, Julia Lester, Dara Reneé, Frankie A. Rodriguez, Mark St. Cyr, Kate Reinders, at Joe Serafini.

Ang prebyu ng ''High School Musical: The Musical: The Series'' ay unang ipinalabas sa Disney Channel, ABC, at Freeform noong ika-8 ng Nobyembre 2019 bago pa man ang opisyal na paglulunsad ng unang bahagi ng serye na may sampung kabanata sa Disney+ noong ika-12 ng Nobyembre. Noong Oktubre 2019 naman ay pormal na inanunsyo ng Disney+ na magkakaroon ng pangalawang bahagi ang serye na may labindalawang kabanata at ipinalabas noong ika-14 ng Mayo 2021.

{{uncategorized}}</text>
      <sha1>4oug7cn9wd6vy7tgano4089vjp8j7ho</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957905</id>
      <parentid>1957904</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T00:47:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jojit fb</username>
        <id>38</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1885" xml:space="preserve">{{unreferenced|date=Hulyo 2022}}
{{italic title}}
Ang '''''High School Musical: The Musical: The Series''''' ay isang [[Estados Unidos|Amerikano]] [[musikal]] na [[drama]] na may pagkakahawig sa isang dokumentaryo ngunit hindi talaga maituturing na isang tunay na dokyumentaryo. Ito ay serye sa telebisyon na nilikha ni Tim Federle para sa Disney+, at hinango mula sa serye ng pelikulang ''[[High School Musical]]''. Ang serye na ito ay gawa ng Chorus Boy at Salty Pictures kasama ng [[Disney Channel]] at, ni Oliver Goldstick na siyang nanguna sa paggawa ng naunang apat na bahagi ng palabas. Pinalitan naman siya ni Federle bilang pangunahing tagapamahala para sa mga natitirang bahagi ng serye. 

Ang serye ay isang kathang-isip lamang na bersyon ng ''East High School'', kung saan orihinal na kinunan ang pelikulang ''High School Musical''. Ito ay nakasentro sa isang grupo ng kabataan na mahilig sa teatro at sumubok na lumahok sa isang pagtatanghal ng ''High School Musical: The Musical'' na gaganapin sa kanilang paaralan. Bukod dito, nakapokus din ang serye sa pagpapakita ng kani-kanilang buhay at karanasan sa pagkakaibigan, pag-ibig, mga interes, pagkakakilanlan, at ang kanilang relasyon sa pamilya. Pinagbibidahan ang serye nina Olivia Rodrigo, Joshua Bassett, Matt Cornett, Sofia Wylie, Larry Saperstein, Julia Lester, Dara Reneé, Frankie A. Rodriguez, Mark St. Cyr, Kate Reinders, at Joe Serafini.

Ang prebyu ng ''High School Musical: The Musical: The Series'' ay unang ipinalabas sa Disney Channel, ABC, at Freeform noong ika-8 ng Nobyembre 2019 bago pa man ang opisyal na paglulunsad ng unang bahagi ng serye na may sampung kabanata sa Disney+ noong ika-12 ng Nobyembre. Noong Oktubre 2019 naman ay pormal na inanunsyo ng Disney+ na magkakaroon ng pangalawang bahagi ang serye na may labindalawang kabanata at ipinalabas noong ika-14 ng Mayo 2021.

{{uncategorized}}</text>
      <sha1>dg1vwwymelollgu8g72ceram4ozo19x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fed Parl Movement PH</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318363</id>
    <redirect title="Federal Parliamentary Movement PH" />
    <revision>
      <id>1957860</id>
      <timestamp>2022-07-21T12:30:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>FederalParliamentaryMovementPH</username>
        <id>123478</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Federal Parliamentary Movement PH]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Federal Parliamentary Movement PH]]</text>
      <sha1>qnupiq4ckbcqrz0xu0epwlwm94bjnw6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ilog Libungan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318364</id>
    <revision>
      <id>1957864</id>
      <timestamp>2022-07-21T13:26:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ivan P. Clarin</username>
        <id>84769</id>
      </contributor>
      <comment>Bagong pahina: {{Infobox river | name               = Ilog Libungan | name_native        =  | name_native_lang   =  | name_other         = Gribuna River | image              =  | image_size         =  | image_caption      =  | pushpin_map        = Mindanao#Philippines | pushpin_map_size   =  | pushpin_map_caption=  | pushpin_map_alt    =  | subdivision_type1  = Bansa | subdivision_name1  = [[Pilipinas]] | subdivision_type2  = Rehiyon | subdivision_name2  = [[Soccsksargen]] | subdivision_typ...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2949" xml:space="preserve">{{Infobox river
| name               = Ilog Libungan
| name_native        = 
| name_native_lang   = 
| name_other         = Gribuna River
| image              = 
| image_size         = 
| image_caption      = 
| pushpin_map        = Mindanao#Philippines
| pushpin_map_size   = 
| pushpin_map_caption= 
| pushpin_map_alt    = 
| subdivision_type1  = Bansa
| subdivision_name1  = [[Pilipinas]]
| subdivision_type2  = Rehiyon
| subdivision_name2  = [[Soccsksargen]]
| subdivision_type3  = [[Lalawigan]]
| subdivision_name3  = [[Cotabato]]
| subdivision_type4  = 
| subdivision_name4  = 
| subdivision_type5  = 
| subdivision_name5  = 
&lt;!---------------------- PHYSICAL CHARACTERISTICS --&gt;
| length             = {{convert|80|km|mi|abbr=on}}
| discharge1_location= Grebona, Libungan, Cotabato&lt;ref name=R12.009/&gt; {{Coord|7|14|38|N|124|32|45|E|display=inline|type:landmark_region:PH}}
| discharge1_min     = {{Convert|7470|l/s|abbr=on}}
| discharge1_avg     = {{Convert|11242|l/s|abbr=on}}&lt;!-- average of 2005 to 2008 mean values --&gt;
| discharge1_max     = {{Convert|102500|l/s|abbr=on}}
&lt;!---------------------- BASIN FEATURES --&gt;
| source1            = [[Mount Piapayungan]]
| source1_location   = Barangay Dado, [[Alamada, Cotabato]]
| source1_coordinates= 
| source1_elevation  = 
| mouth              = Rio Grande de Mindanao
| mouth_location     = [[Libungan Marsh]]
| mouth_coordinates  = {{Coord|format=dms|display=inline,title}}
| mouth_elevation    = 
| progression        = Libungan–Libungan Marsh–[[Mindanao River|Mindanao]]
| river_system       = 
| basin_size         = {{Convert|509|km2|abbr=on}}&lt;ref name=R12.009&gt;{{cite web |title=Streamflow - Station Summary Data R12.009 |url=https://apps.dpwh.gov.ph/streams_public/station_summary_public.aspx?id=119 |website=apps.dpwh.gov.ph |publisher=Department of Public Works and Highways - Bureau of Design - Water Projects Division |accessdate=1 March 2018}}&lt;/ref&gt;
| basin_landmarks    = 
| basin_population   = 
| tributaries_left   = 
| tributaries_right  = 
| waterbodies        = 
| waterfalls         = Talon Asik Asik
| bridges            = 
| ports              = 
| custom_label       = 
| custom_data        = 
| extra              = 
}}

Ang '''Ilog Libungan''' ay isang ilog sa [[Mindanao]] pulo sa [[Pilipinas]], ito ay matatagpuan sa Bundok Piapayungan at dumadaloy pa timog papunta sa bayan ng [[Alamada, Cotabato]] maging sa bayan ng [[Libungan, Cotabato]], ang ilog ay dumadaloy pa balik sa direksyong timog-kanluran na pinagitan ng dalawang lalawigan ang [[Cotabato]] at [[Maguindanao]] hanggang makarating sa Rio Grande de Mindanao at Libungan Marsh.

Ang ilog Alamada ay isa sa mga tributaryo.

Ipinangalan ang temang ''Limbungan'' kahulugan ay &quot;cheater&quot; na tumutukoy sa madalas na pagbabago ng ilog.

[[Talaksan:Asik-asik Falls in Alamada, North Cotabato.jpg|thumb|Ang ilog Asik Asik sa Alamada, Cotabato.]]

==Sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Mga ilog ng Pilipinas]]</text>
      <sha1>11vrpcq587b1d4xvap1brenzuo7ba12</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957865</id>
      <parentid>1957864</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T13:27:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ivan P. Clarin</username>
        <id>84769</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2806" xml:space="preserve">{{Infobox river
| name               = Ilog Libungan
| name_native        = 
| name_native_lang   = 
| name_other         = Gribuna River
| image              = 
| image_size         = 
| image_caption      = 
| pushpin_map        = Mindanao#Philippines
| pushpin_map_size   = 
| pushpin_map_caption= 
| pushpin_map_alt    = 
| subdivision_type1  = Bansa
| subdivision_name1  = [[Pilipinas]]
| subdivision_type2  = Rehiyon
| subdivision_name2  = [[Soccsksargen]]
| subdivision_type3  = [[Lalawigan]]
| subdivision_name3  = [[Cotabato]]
| subdivision_type4  = 
| subdivision_name4  = 
| subdivision_type5  = 
| subdivision_name5  = 
&lt;!---------------------- PHYSICAL CHARACTERISTICS --&gt;
| length             = 80 km
| discharge1_location= Grebona, Libungan, Cotabato&lt;ref name=R12.009/&gt; {{Coord|7|14|38|N|124|32|45|E|display=inline|type:landmark_region:PH}}
| discharge1_min     = 7470
| discharge1_avg     = 11242
| discharge1_max     = 102500
&lt;!---------------------- BASIN FEATURES --&gt;
| source1            = Mount Piapayungan
| source1_location   = Barangay Dado, [[Alamada, Cotabato]]
| source1_coordinates= 
| source1_elevation  = 
| mouth              = Rio Grande de Mindanao
| mouth_location     = [[Libungan Marsh]]
| mouth_coordinates  = {{Coord|format=dms|display=inline,title}}
| mouth_elevation    = 
| progression        = Libungan–Libungan Marsh–[[Mindanao River|Mindanao]]
| river_system       = 
| basin_size         = {{Convert|509|km2|abbr=on}}&lt;ref name=R12.009&gt;{{cite web |title=Streamflow - Station Summary Data R12.009 |url=https://apps.dpwh.gov.ph/streams_public/station_summary_public.aspx?id=119 |website=apps.dpwh.gov.ph |publisher=Department of Public Works and Highways - Bureau of Design - Water Projects Division |accessdate=1 March 2018}}&lt;/ref&gt;
| basin_landmarks    = 
| basin_population   = 
| tributaries_left   = 
| tributaries_right  = 
| waterbodies        = 
| waterfalls         = Talon Asik Asik
| bridges            = 
| ports              = 
| custom_label       = 
| custom_data        = 
| extra              = 
}}

Ang '''Ilog Libungan''' ay isang ilog sa [[Mindanao]] pulo sa [[Pilipinas]], ito ay matatagpuan sa Bundok Piapayungan at dumadaloy pa timog papunta sa bayan ng [[Alamada, Cotabato]] maging sa bayan ng [[Libungan, Cotabato]], ang ilog ay dumadaloy pa balik sa direksyong timog-kanluran na pinagitan ng dalawang lalawigan ang [[Cotabato]] at [[Maguindanao]] hanggang makarating sa Rio Grande de Mindanao at Libungan Marsh.

Ang ilog Alamada ay isa sa mga tributaryo.

Ipinangalan ang temang ''Limbungan'' kahulugan ay &quot;cheater&quot; na tumutukoy sa madalas na pagbabago ng ilog.

[[Talaksan:Asik-asik Falls in Alamada, North Cotabato.jpg|thumb|Ang ilog Asik Asik sa Alamada, Cotabato.]]

==Sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Mga ilog ng Pilipinas]]</text>
      <sha1>71ppg18ws53orwf4k3ltfip1ls4spq5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957867</id>
      <parentid>1957865</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T13:30:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ivan P. Clarin</username>
        <id>84769</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2770" xml:space="preserve">{{Infobox river
| name               = Ilog Libungan
| name_native        = 
| name_native_lang   = 
| name_other         = Gribuna River
| image              = 
| image_size         = 
| image_caption      = 
| pushpin_map        = Mindanao#Philippines
| pushpin_map_size   = 
| pushpin_map_caption= 
| pushpin_map_alt    = 
| subdivision_type1  = Bansa
| subdivision_name1  = [[Pilipinas]]
| subdivision_type2  = Rehiyon
| subdivision_name2  = [[Soccsksargen]]
| subdivision_type3  = [[Lalawigan]]
| subdivision_name3  = [[Cotabato]]
| subdivision_type4  = 
| subdivision_name4  = 
| subdivision_type5  = 
| subdivision_name5  = 
&lt;!---------------------- PHYSICAL CHARACTERISTICS --&gt;
| length             = 80 km
| discharge1_location= Grebona, Libungan, Cotabato
| discharge1_min     = 7470
| discharge1_avg     = 11242
| discharge1_max     = 102500
&lt;!---------------------- BASIN FEATURES --&gt;
| source1            = Mount Piapayungan
| source1_location   = Barangay Dado, [[Alamada, Cotabato]]
| source1_coordinates= 
| source1_elevation  = 
| mouth              = Rio Grande de Mindanao
| mouth_location     = [[Libungan Marsh]]
| mouth_coordinates  = {{Coord|format=dms|display=inline,title}}
| mouth_elevation    = 
| progression        = Libungan–Libungan Marsh–[[Mindanao River|Mindanao]]
| river_system       = 
| basin_size         = {{Convert|509|km2|abbr=on}}&lt;ref name=R12.009&gt;{{cite web |title=Streamflow - Station Summary Data R12.009 |url=https://apps.dpwh.gov.ph/streams_public/station_summary_public.aspx?id=119 |website=apps.dpwh.gov.ph |publisher=Department of Public Works and Highways - Bureau of Design - Water Projects Division |accessdate=1 March 2018}}&lt;/ref&gt;
| basin_landmarks    = 
| basin_population   = 
| tributaries_left   = 
| tributaries_right  = 
| waterbodies        = 
| waterfalls         = Talon Asik Asik
| bridges            = 
| ports              = 
| custom_label       = 
| custom_data        = 
| extra              = 
}}

Ang '''Ilog Libungan''' ay isang ilog sa [[Mindanao]] pulo sa [[Pilipinas]], ito ay matatagpuan sa Bundok Piapayungan at dumadaloy pa timog papunta sa bayan ng [[Alamada, Cotabato]] maging sa bayan ng [[Libungan, Cotabato]], ang ilog ay dumadaloy pa balik sa direksyong timog-kanluran na pinagitan ng dalawang lalawigan ang [[Cotabato]] at [[Maguindanao]] hanggang makarating sa Rio Grande de Mindanao at Libungan Marsh.&lt;ref&gt;https://www.mindat.org/feature-1706545.html&lt;/ref&gt;

Ang ilog Alamada ay isa sa mga tributaryo.

Ipinangalan ang temang ''Limbungan'' kahulugan ay &quot;cheater&quot; na tumutukoy sa madalas na pagbabago ng ilog.

[[Talaksan:Asik-asik Falls in Alamada, North Cotabato.jpg|thumb|Ang ilog Asik Asik sa Alamada, Cotabato.]]

==Sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Mga ilog ng Pilipinas]]</text>
      <sha1>6vet4rogr9szulppb8aifydcyonfv4l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957868</id>
      <parentid>1957867</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T13:36:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ivan P. Clarin</username>
        <id>84769</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2431" xml:space="preserve">{{Infobox river
| name               = Ilog Libungan
| name_native        = 
| name_native_lang   = 
| name_other         = Gribuna River
| image              = 
| image_size         = 
| image_caption      = 
| pushpin_map        = Mindanao#Philippines
| pushpin_map_size   = 
| pushpin_map_caption= 
| pushpin_map_alt    = 
| subdivision_type1  = Bansa
| subdivision_name1  = [[Pilipinas]]
| subdivision_type2  = Rehiyon
| subdivision_name2  = [[Soccsksargen]]
| subdivision_type3  = [[Lalawigan]]
| subdivision_name3  = [[Cotabato]]
| subdivision_type4  = 
| subdivision_name4  = 
| subdivision_type5  = 
| subdivision_name5  = 
&lt;!---------------------- PHYSICAL CHARACTERISTICS --&gt;
| length             = 80 km
| discharge1_location= Grebona, Libungan, Cotabato
| discharge1_min     = 7470
| discharge1_avg     = 11242
| discharge1_max     = 102500
&lt;!---------------------- BASIN FEATURES --&gt;
| source1            = Mount Piapayungan
| source1_location   = Barangay Dado, [[Alamada, Cotabato]]
| source1_coordinates= 
| source1_elevation  = 
| mouth              = Rio Grande de Mindanao
| mouth_location     = [[Libungan Marsh]]
| mouth_coordinates  = {{Coord|format=dms|display=inline,title}}
| mouth_elevation    = 
| progression        = Libungan–Libungan Marsh–[[Mindanao River|Mindanao]]
| river_system       = 
| basin_size         = 
| basin_landmarks    = 
| basin_population   = 
| tributaries_left   = 
| tributaries_right  = 
| waterbodies        = 
| waterfalls         = Talon Asik Asik
| bridges            = 
| ports              = 
| custom_label       = 
| custom_data        = 
| extra              = 
}}

Ang '''Ilog Libungan''' ay isang ilog sa [[Mindanao]] pulo sa [[Pilipinas]], ito ay matatagpuan sa Bundok Piapayungan at dumadaloy pa timog papunta sa bayan ng [[Alamada, Cotabato]] maging sa bayan ng [[Libungan, Cotabato]], ang ilog ay dumadaloy pa balik sa direksyong timog-kanluran na pinagitan ng dalawang lalawigan ang [[Cotabato]] at [[Maguindanao]] hanggang makarating sa Rio Grande de Mindanao at Libungan Marsh.&lt;ref&gt;https://www.mindat.org/feature-1706545.html&lt;/ref&gt;

Ang ilog Alamada ay isa sa mga tributaryo.

Ipinangalan ang temang ''Limbungan'' kahulugan ay &quot;cheater&quot; na tumutukoy sa madalas na pagbabago ng ilog.

[[Talaksan:Asik-asik Falls in Alamada, North Cotabato.jpg|thumb|Ang ilog Asik Asik sa Alamada, Cotabato.]]

==Sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Mga ilog ng Pilipinas]]</text>
      <sha1>cmxc0374xj9bfdp2xf9a5tvy1qicdih</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957869</id>
      <parentid>1957868</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T13:37:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ivan P. Clarin</username>
        <id>84769</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2101" xml:space="preserve">{{Infobox river
| name               = Ilog Libungan
| name_native        = 
| name_native_lang   = 
| name_other         = Gribuna River
| image              = 
| image_size         = 
| image_caption      = 
| pushpin_map        = Mindanao#Philippines
| pushpin_map_size   = 
| pushpin_map_caption= 
| pushpin_map_alt    = 
| subdivision_type1  = Bansa
| subdivision_name1  = [[Pilipinas]]
| subdivision_type2  = Rehiyon
| subdivision_name2  = [[Soccsksargen]]
| subdivision_type3  = [[Lalawigan]]
| subdivision_name3  = [[Cotabato]]
| subdivision_type4  = 
| subdivision_name4  = 
| subdivision_type5  = 
| subdivision_name5  = 
| source1            = Mount Piapayungan
| source1_location   = Barangay Dado, [[Alamada, Cotabato]]
| source1_coordinates= 
| source1_elevation  = 
| mouth              = Rio Grande de Mindanao
| mouth_location     = [[Libungan Marsh]]
| mouth_elevation    = 
| progression        = Libungan–Libungan Marsh–[[Mindanao River|Mindanao]]
| river_system       = 
| basin_size         = 
| basin_landmarks    = 
| basin_population   = 
| tributaries_left   = 
| tributaries_right  = 
| waterbodies        = 
| waterfalls         = Talon Asik Asik
| bridges            = 
| ports              = 
| custom_label       = 
| custom_data        = 
| extra              = 
}}

Ang '''Ilog Libungan''' ay isang ilog sa [[Mindanao]] pulo sa [[Pilipinas]], ito ay matatagpuan sa Bundok Piapayungan at dumadaloy pa timog papunta sa bayan ng [[Alamada, Cotabato]] maging sa bayan ng [[Libungan, Cotabato]], ang ilog ay dumadaloy pa balik sa direksyong timog-kanluran na pinagitan ng dalawang lalawigan ang [[Cotabato]] at [[Maguindanao]] hanggang makarating sa Rio Grande de Mindanao at Libungan Marsh.&lt;ref&gt;https://www.mindat.org/feature-1706545.html&lt;/ref&gt;

Ang ilog Alamada ay isa sa mga tributaryo.

Ipinangalan ang temang ''Limbungan'' kahulugan ay &quot;cheater&quot; na tumutukoy sa madalas na pagbabago ng ilog.

[[Talaksan:Asik-asik Falls in Alamada, North Cotabato.jpg|thumb|Ang ilog Asik Asik sa Alamada, Cotabato.]]

==Sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Mga ilog ng Pilipinas]]</text>
      <sha1>9ejupqkx1hmypbsc1mxtg59ie9tb3bo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Usapan:Ilog Libungan</title>
    <ns>1</ns>
    <id>318365</id>
    <revision>
      <id>1957866</id>
      <timestamp>2022-07-21T13:28:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ivan P. Clarin</username>
        <id>84769</id>
      </contributor>
      <comment>Bagong pahina: {{Isinalinwikang pahina|en|Libungan River}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="43" xml:space="preserve">{{Isinalinwikang pahina|en|Libungan River}}</text>
      <sha1>0kx62dw9au2rxzdbwapjhxzszqceugz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mesopotamia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318366</id>
    <redirect title="Mesopotamya" />
    <revision>
      <id>1957913</id>
      <timestamp>2022-07-22T01:33:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Mesopotamia]] sa [[Mesopotamya]] mula sa redirect</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Mesopotamya]]</text>
      <sha1>4xv83w04avm8vteelej2yiez1phleav</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Usapan:Mesopotamia</title>
    <ns>1</ns>
    <id>318367</id>
    <redirect title="Usapan:Mesopotamya" />
    <revision>
      <id>1957915</id>
      <timestamp>2022-07-22T01:33:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Usapan:Mesopotamia]] sa [[Usapan:Mesopotamya]] mula sa redirect</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Usapan:Mesopotamya]]</text>
      <sha1>cbqe9pqgmys4vx8bkplftq1vgnw5e7i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dakilang Cyaxares</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318369</id>
    <redirect title="Cyaxares" />
    <revision>
      <id>1957938</id>
      <timestamp>2022-07-22T02:03:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Dakilang Cyaxares]] sa [[Cyaxares]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Cyaxares]]</text>
      <sha1>p47nnl6fjytceiudtsdrkkdimue59yt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tagagamit:AprilDass</title>
    <ns>2</ns>
    <id>318370</id>
    <revision>
      <id>1957939</id>
      <timestamp>2022-07-22T02:03:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>AprilDass</username>
        <id>123709</id>
      </contributor>
      <comment>Bagong pahina: [[PokemonXY Logo.png|thumb]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28" xml:space="preserve">[[PokemonXY Logo.png|thumb]]</text>
      <sha1>ckwc4blfazwp0kh9dd2fowa3rg07ymn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Babilonyong pagkabihag</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318371</id>
    <redirect title="Pagpapatapon sa Babilonya" />
    <revision>
      <id>1957950</id>
      <timestamp>2022-07-22T02:37:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Pagpapatapon sa Babilonya]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="53" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Pagpapatapon sa Babilonya]]

__FORCETOC__</text>
      <sha1>eirqn15rsaf6useiabxq96j80sfcmnv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kaharian ng Pergamon</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318372</id>
    <revision>
      <id>1957954</id>
      <timestamp>2022-07-22T02:59:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Bagong pahina:  {{Infobox country |native_name =  |conventional_long_name = Kaharian ng Pergamon |common_name            = Pergamon |era                    = [[Panahong Helenistiko]] |status                 =  |status_text            =  |empire                 =  |government_type        = Monarkiya |year_start             = approx. 282&amp;nbsp;BCE |year_end               = 129&amp;nbsp;BCE |year_exile_start       =  |year_exile_end         =  |event_start            = Kinukha ni [[Philetaerus]] an...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5891" xml:space="preserve">
{{Infobox country
|native_name = 
|conventional_long_name = Kaharian ng Pergamon
|common_name            = Pergamon
|era                    = [[Panahong Helenistiko]]
|status                 = 
|status_text            = 
|empire                 = 
|government_type        = Monarkiya
|year_start             = approx. 282&amp;nbsp;BCE
|year_end               = 129&amp;nbsp;BCE
|year_exile_start       = 
|year_exile_end         = 
|event_start            = Kinukha ni [[Philetaerus]] ang siyudad ng  [[Pergamon]]
|date_start             = 
|event_end              = Isinama sa  [[Asya (probinsiyang Romano]] pagkatapos matalo si [[Eumenes III]] Aristonicus
|date_end               = 
|event1                 = Ibinigay ni [[Attalus III]] ang kaharian sa [[Republikang Romano]]
|date_event1            = 133&amp;nbsp;BC
|event2                 = 
|date_event2            = 
|event3                 = 
|date_event3            = 
|event4                 = 
|date_event4            = 
|event_pre              = 
|date_pre               = 
|event_post             =  
|date_post              =  
|p1                     = [[Imperyong Seleucid]]
|flag_p1                = 201209071746a Berlin Pergamonmuseum, Tetradrachme Seleukos' I, Silber, Pergamon, 281-280 v.u.Z.jpg
|p2                     = Imperyong Lysimakiano
|s1                     = Republikang Romano
|flag_s1                = Spqrstone.jpg
|image_s1               = 
|s2                     = 
|flag_s2                =   
|s3                     = 
|flag_s3                =   
|s4                     = 
|flag_s4                =   
|s5                     = 
|flag_s5                = 
|image_flag             = 
|flag                   = 
|flag_type              = 
|image_coat             = Dinastia_attalide_di_pergamo,_cistoforo_di_pergamo,_160-150_ac_ca.JPG |coa_size=170px
|symbol                 = 
|symbol_type            = 
|image_map              =  Pergamon188BCE.jpg
|image_map_caption      = Pergamon in 188 BCE
|capital                = [[Pergamon]]&lt;br /&gt;(modernong [[Bergama]], [[İzmir Province|İzmir]], [[Turkey]])
|capital_exile          = 
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW= 
|national_motto         = 
|national_anthem        = 
|common_languages       = [[Griyegong Koine]]&lt;br&gt;[[Lycian language|Lycian]], [[Carian language|Cariano]], [[Lydian language|Lydiano]]
|religion = [[Sinaunang relihiyong Griyego]]
|currency               = 
|leader1                = [[Philetaerus]]
|leader2                = [[Eumenes I]]
|leader3                = [[Attalus I]]
|leader4                = [[Eumenes II]]
|leader5                = [[Attalus II]]
|leader6                = [[Attalus III]]
|leader7                = [[Eumenes III]]
|year_leader1           = 282–263&amp;nbsp;BCE
|year_leader2           = 263–241&amp;nbsp;BCE
|year_leader3           = 241–197&amp;nbsp;BCE
|year_leader4           = 197–159&amp;nbsp;BCE
|year_leader5           = 160–138&amp;nbsp;BCE
|year_leader6           = 138–133&amp;nbsp;BCE
|year_leader7           = 133–129&amp;nbsp;BCE
|title_leader           = [[Basileus]]
|representative1        = &lt;!--- Name of representative of head of state (eg. colonial governor)---&gt;
|representative2        = 
|representative3        = 
|representative4        = 
|year_representative1   = &lt;!--- Years served ---&gt;
|year_representative2   = 
|year_representative3   = 
|year_representative4   = 
|title_representative   = &lt;!--- Default: &quot;Governor&quot;---&gt;
|deputy1                = &lt;!--- Name of prime minister ---&gt;
|deputy2                = 
|deputy3                = 
|deputy4                = 
|year_deputy1           = &lt;!--- Years served ---&gt;
|year_deputy2           = 
|year_deputy3           = 
|year_deputy4           = 
|title_deputy           = &lt;!--- Default: &quot;Prime minister&quot; ---&gt;
|legislature            = 
|house1                 = 
|type_house1            = 
|house2                 = 
|type_house2            = 
|&lt;!--- Area and population of a given year ---&gt;
|stat_year1             =  
|stat_area1             =  
|stat_pop1              = &lt;!--- population (w/o commas or spaces), population density is calculated if area is also given ---&gt;
|stat_year2             = 
|stat_area2             = 
|stat_pop2              = 
|stat_year3             = 
|stat_area3             = 
|stat_pop3              = 
|stat_year4             = 
|stat_area4             = 
|stat_pop4              = 
|stat_year5             = 
|stat_area5             = 
|stat_pop5              = 
|footnotes              =
}}
[[File:Theatre of Pergamon.jpg|thumb|Theatre of [[Pergamon]], one of the steepest theatres in the world, has a capacity of 10,000 people and was constructed in the 3rd century BC.]]
[[File:Bergama_-_AKRAPOL_-_panoramio_(10).jpg|thumb|left|Ruins of the ancient city of [[Pergamon]]]]

Ang '''Kaharian ng Pergamon''' o '''Kahariang Attalid''' ay isang sinaunang estadong Griyego ng [[Panahong Helenistiko]] na namuno sa Kanlurang bahagi ng [[Anatolia|Asia Minor]] mula sa kabisera nitong [[Pergamon]]. Ito ay pinamunuan ng dinastiyang [[Attalid]]({{IPAc-en|ˈ|æ|t|əl|ᵻ|d}}; {{lang-grc-x-koine|Δυναστεία των Ατταλιδών|translit=Dynasteía ton Attalidón}}). Ito ay isang estadong labi na nalikha mula sa teritoryo na pinamunuan ni [[Lysimachus]] na isang heneral ni [[Dakilang Alejandro]]. Ang isa sa mga tenyente ni [[Philetaerus]] ay nagrebelede at kinuha ang siyudad ng Pergamon. Si Lysimachus ay namatay noong 281 BCE. Ang bagong kaharian sa simula ay may relasyong tulad ng [[basalyo]] na may [[huramento de fedilidad]] sa [[Imperyong Seleucid]] ngunit nagsanay ng isang [[autonomiya]]. Sa sandali pagktapos, ito ay buong naging isang independiyenteng estado. Ang monarkiya nito ay pinamunuan ng mga kamag-anak ni Philetaerus at mga inapo nito. Ito ay tumagal ng 150 taon bago sakupin at mapasama sa [[Republikang Romano]] noong 133&amp;ndash;129 BCE.
[[Kategorya:Kaharian ng Pergamon]]</text>
      <sha1>ovt1pwdpcrlzxgv5bwplay7pos4hi4q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957955</id>
      <parentid>1957954</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T02:59:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Kahrian ng Pergamon]] sa [[Kaharian ng Pergamon]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5891" xml:space="preserve">
{{Infobox country
|native_name = 
|conventional_long_name = Kaharian ng Pergamon
|common_name            = Pergamon
|era                    = [[Panahong Helenistiko]]
|status                 = 
|status_text            = 
|empire                 = 
|government_type        = Monarkiya
|year_start             = approx. 282&amp;nbsp;BCE
|year_end               = 129&amp;nbsp;BCE
|year_exile_start       = 
|year_exile_end         = 
|event_start            = Kinukha ni [[Philetaerus]] ang siyudad ng  [[Pergamon]]
|date_start             = 
|event_end              = Isinama sa  [[Asya (probinsiyang Romano]] pagkatapos matalo si [[Eumenes III]] Aristonicus
|date_end               = 
|event1                 = Ibinigay ni [[Attalus III]] ang kaharian sa [[Republikang Romano]]
|date_event1            = 133&amp;nbsp;BC
|event2                 = 
|date_event2            = 
|event3                 = 
|date_event3            = 
|event4                 = 
|date_event4            = 
|event_pre              = 
|date_pre               = 
|event_post             =  
|date_post              =  
|p1                     = [[Imperyong Seleucid]]
|flag_p1                = 201209071746a Berlin Pergamonmuseum, Tetradrachme Seleukos' I, Silber, Pergamon, 281-280 v.u.Z.jpg
|p2                     = Imperyong Lysimakiano
|s1                     = Republikang Romano
|flag_s1                = Spqrstone.jpg
|image_s1               = 
|s2                     = 
|flag_s2                =   
|s3                     = 
|flag_s3                =   
|s4                     = 
|flag_s4                =   
|s5                     = 
|flag_s5                = 
|image_flag             = 
|flag                   = 
|flag_type              = 
|image_coat             = Dinastia_attalide_di_pergamo,_cistoforo_di_pergamo,_160-150_ac_ca.JPG |coa_size=170px
|symbol                 = 
|symbol_type            = 
|image_map              =  Pergamon188BCE.jpg
|image_map_caption      = Pergamon in 188 BCE
|capital                = [[Pergamon]]&lt;br /&gt;(modernong [[Bergama]], [[İzmir Province|İzmir]], [[Turkey]])
|capital_exile          = 
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW= 
|national_motto         = 
|national_anthem        = 
|common_languages       = [[Griyegong Koine]]&lt;br&gt;[[Lycian language|Lycian]], [[Carian language|Cariano]], [[Lydian language|Lydiano]]
|religion = [[Sinaunang relihiyong Griyego]]
|currency               = 
|leader1                = [[Philetaerus]]
|leader2                = [[Eumenes I]]
|leader3                = [[Attalus I]]
|leader4                = [[Eumenes II]]
|leader5                = [[Attalus II]]
|leader6                = [[Attalus III]]
|leader7                = [[Eumenes III]]
|year_leader1           = 282–263&amp;nbsp;BCE
|year_leader2           = 263–241&amp;nbsp;BCE
|year_leader3           = 241–197&amp;nbsp;BCE
|year_leader4           = 197–159&amp;nbsp;BCE
|year_leader5           = 160–138&amp;nbsp;BCE
|year_leader6           = 138–133&amp;nbsp;BCE
|year_leader7           = 133–129&amp;nbsp;BCE
|title_leader           = [[Basileus]]
|representative1        = &lt;!--- Name of representative of head of state (eg. colonial governor)---&gt;
|representative2        = 
|representative3        = 
|representative4        = 
|year_representative1   = &lt;!--- Years served ---&gt;
|year_representative2   = 
|year_representative3   = 
|year_representative4   = 
|title_representative   = &lt;!--- Default: &quot;Governor&quot;---&gt;
|deputy1                = &lt;!--- Name of prime minister ---&gt;
|deputy2                = 
|deputy3                = 
|deputy4                = 
|year_deputy1           = &lt;!--- Years served ---&gt;
|year_deputy2           = 
|year_deputy3           = 
|year_deputy4           = 
|title_deputy           = &lt;!--- Default: &quot;Prime minister&quot; ---&gt;
|legislature            = 
|house1                 = 
|type_house1            = 
|house2                 = 
|type_house2            = 
|&lt;!--- Area and population of a given year ---&gt;
|stat_year1             =  
|stat_area1             =  
|stat_pop1              = &lt;!--- population (w/o commas or spaces), population density is calculated if area is also given ---&gt;
|stat_year2             = 
|stat_area2             = 
|stat_pop2              = 
|stat_year3             = 
|stat_area3             = 
|stat_pop3              = 
|stat_year4             = 
|stat_area4             = 
|stat_pop4              = 
|stat_year5             = 
|stat_area5             = 
|stat_pop5              = 
|footnotes              =
}}
[[File:Theatre of Pergamon.jpg|thumb|Theatre of [[Pergamon]], one of the steepest theatres in the world, has a capacity of 10,000 people and was constructed in the 3rd century BC.]]
[[File:Bergama_-_AKRAPOL_-_panoramio_(10).jpg|thumb|left|Ruins of the ancient city of [[Pergamon]]]]

Ang '''Kaharian ng Pergamon''' o '''Kahariang Attalid''' ay isang sinaunang estadong Griyego ng [[Panahong Helenistiko]] na namuno sa Kanlurang bahagi ng [[Anatolia|Asia Minor]] mula sa kabisera nitong [[Pergamon]]. Ito ay pinamunuan ng dinastiyang [[Attalid]]({{IPAc-en|ˈ|æ|t|əl|ᵻ|d}}; {{lang-grc-x-koine|Δυναστεία των Ατταλιδών|translit=Dynasteía ton Attalidón}}). Ito ay isang estadong labi na nalikha mula sa teritoryo na pinamunuan ni [[Lysimachus]] na isang heneral ni [[Dakilang Alejandro]]. Ang isa sa mga tenyente ni [[Philetaerus]] ay nagrebelede at kinuha ang siyudad ng Pergamon. Si Lysimachus ay namatay noong 281 BCE. Ang bagong kaharian sa simula ay may relasyong tulad ng [[basalyo]] na may [[huramento de fedilidad]] sa [[Imperyong Seleucid]] ngunit nagsanay ng isang [[autonomiya]]. Sa sandali pagktapos, ito ay buong naging isang independiyenteng estado. Ang monarkiya nito ay pinamunuan ng mga kamag-anak ni Philetaerus at mga inapo nito. Ito ay tumagal ng 150 taon bago sakupin at mapasama sa [[Republikang Romano]] noong 133&amp;ndash;129 BCE.
[[Kategorya:Kaharian ng Pergamon]]</text>
      <sha1>ovt1pwdpcrlzxgv5bwplay7pos4hi4q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kahrian ng Pergamon</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318373</id>
    <redirect title="Kaharian ng Pergamon" />
    <revision>
      <id>1957956</id>
      <timestamp>2022-07-22T02:59:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Kahrian ng Pergamon]] sa [[Kaharian ng Pergamon]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Kaharian ng Pergamon]]</text>
      <sha1>hvoav6g4zmmghyikkxdo7p885p9kskt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorya:Kaharian ng Pergamon</title>
    <ns>14</ns>
    <id>318374</id>
    <revision>
      <id>1957957</id>
      <timestamp>2022-07-22T03:00:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Bagong pahina: [[Kategorya:Kasaysayan ng Gresya]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34" xml:space="preserve">[[Kategorya:Kasaysayan ng Gresya]]</text>
      <sha1>jx4hwywxe8bx2bt9kl643vj30y0gz38</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kingdom of Pergamon</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318375</id>
    <redirect title="Kaharian ng Pergamon" />
    <revision>
      <id>1957958</id>
      <timestamp>2022-07-22T03:01:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Kaharian ng Pergamon]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Kaharian ng Pergamon]]

__FORCETOC__</text>
      <sha1>els0029hl1ukigmbvqbw2vxa8562i13</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Huramento de fedilidad</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318376</id>
    <revision>
      <id>1957961</id>
      <timestamp>2022-07-22T03:11:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Bagong pahina: Ang '''Huramento de fealidad''' (Ingles: Fealty mula saLatin fidelitas (faithfulness) ay isang pangako ng katapatan ng isang tao sa isa pang tao. Sa Europang [[medyibal]], ang panunumpa ng fealidad ay pangkao ng katapan sa isang [[basalyo]] sa kanyang panginoon. Ang isang bahagi nito ay ang palaging pagiging tapat. Ito sinisimbolo ng pagluhod sa harap ng panginoon at paglalagay ng kanyang mga kamay sa pagitan ng mga kamay ng kanyang panginoon at ang basalyo ay nagiging &quot;tao&quot;...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="792" xml:space="preserve">Ang '''Huramento de fealidad''' (Ingles: Fealty mula saLatin fidelitas (faithfulness) ay isang pangako ng katapatan ng isang tao sa isa pang tao. Sa Europang [[medyibal]], ang panunumpa ng fealidad ay pangkao ng katapan sa isang [[basalyo]] sa kanyang panginoon. Ang isang bahagi nito ay ang palaging pagiging tapat. Ito sinisimbolo ng pagluhod sa harap ng panginoon at paglalagay ng kanyang mga kamay sa pagitan ng mga kamay ng kanyang panginoon at ang basalyo ay nagiging &quot;tao&quot; ng panginoon. Ang panginoon ay nangangako naman ng isang [[fief]] o suporta. Sa tipikal, ang panunumpa ay isinasagawa sa isa bagay na relihiyoso gaya ng [[Bibliya]] o relika ng isang santo na sa loob ng isang altar na gumagawa sa pagsumpa na gumagawa ritong hindi mababasag at matibay. 
[[Kategorya:Piyudalismo]]</text>
      <sha1>2cfg25j9f2cglgiayck3qsqjugybooh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957978</id>
      <parentid>1957961</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T04:49:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="811" xml:space="preserve">Ang '''Huramento de fedilidad''' (Ingles: Fealty mula sa Latin fidelitas (katapatan) ay isang pangako ng katapatan ng isang tao sa isa pang tao. Sa Europang [[medyebal]], ang panunumpa ng feadilidad ay pangako ng katapatan ng isang [[basalyo]] sa kanyang panginoon. Ang isang bahagi nito ay ang palaging pagiging tapat sa panginoon. Ito ay sinisimbolo ng pagluhod sa harap ng panginoon at paglalagay ng kanyang mga kamay sa pagitan ng mga kamay ng kanyang panginoon at ang basalyo ay nagiging &quot;tao&quot; ng panginoon. Ang panginoon ay nangangako naman ng isang [[fief]] o suporta. Sa tipikal, ang panunumpa ay isinasagawa sa isa bagay na relihiyoso gaya ng [[Bibliya]] o relika ng isang santo na sa loob ng isang altar na gumagawa sa pagsumpa na gumagawa ritong hindi mababasag at matibay. 
[[Kategorya:Piyudalismo]]</text>
      <sha1>imwcxpk8d01yduqgpkfl8tcrq4utrge</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1957979</id>
      <parentid>1957978</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T04:50:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="810" xml:space="preserve">Ang '''Huramento de fedilidad''' (Ingles: Fealty mula sa Latin fidelitas (katapatan) ay isang pangako ng katapatan ng isang tao sa isa pang tao. Sa Europang [[medyebal]], ang panunumpa ng fedilidad ay pangako ng katapatan ng isang [[basalyo]] sa kanyang panginoon. Ang isang bahagi nito ay ang palaging pagiging tapat sa panginoon. Ito ay sinisimbolo ng pagluhod sa harap ng panginoon at paglalagay ng kanyang mga kamay sa pagitan ng mga kamay ng kanyang panginoon at ang basalyo ay nagiging &quot;tao&quot; ng panginoon. Ang panginoon ay nangangako naman ng isang [[fief]] o suporta. Sa tipikal, ang panunumpa ay isinasagawa sa isa bagay na relihiyoso gaya ng [[Bibliya]] o relika ng isang santo na sa loob ng isang altar na gumagawa sa pagsumpa na gumagawa ritong hindi mababasag at matibay. 
[[Kategorya:Piyudalismo]]</text>
      <sha1>5oimk77gr4fpnhkt4wy87ewthmzm5k0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sosyalistikong Republikang Sobyet ng Ukranya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318377</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Ukranya" />
    <revision>
      <id>1957965</id>
      <timestamp>2022-07-22T03:22:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sosyalistikong Republikang Sobyet ng Ukranya]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Ukranya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Ukranya]]</text>
      <sha1>kpz0xms103br7tmieo5v43z59iio9k0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sosyalistang Republikang Sobyetikang ng Belorusya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318378</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Biyelorusya" />
    <revision>
      <id>1957972</id>
      <timestamp>2022-07-22T03:38:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sosyalistang Republikang Sobyetikang ng Belorusya]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Biyelorusya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Biyelorusya]]</text>
      <sha1>1wibywzqa6phexf3q58jb8vziypomfw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sobyet na Sosyalistang Republika ng Uzbekistan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318379</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Usbekistan" />
    <revision>
      <id>1957975</id>
      <timestamp>2022-07-22T03:59:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Uzbekistan]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Usbekistan]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Usbekistan]]</text>
      <sha1>r7tbp2b6wn97ehs8bly3mmjsyog2x0b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Fealty</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318380</id>
    <redirect title="Huramento de fedilidad" />
    <revision>
      <id>1957980</id>
      <timestamp>2022-07-22T04:50:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Huramento de fedilidad]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Huramento de fedilidad]]

__FORCETOC__</text>
      <sha1>9329ykubhgks569vlwkw9ey8g5o48o9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Felipe II ng Argead</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318381</id>
    <redirect title="Felipe II ng Macedonia" />
    <revision>
      <id>1957981</id>
      <timestamp>2022-07-22T04:52:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Felipe II ng Macedonia]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Felipe II ng Macedonia]]

__FORCETOC__</text>
      <sha1>93yvzig33po77melfc0a0o2o3df8j3l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Imperyo ng Macedonia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318382</id>
    <redirect title="Kaharian ng Macedonia" />
    <revision>
      <id>1957984</id>
      <timestamp>2022-07-22T04:58:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Kaharian ng Macedonia]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Kaharian ng Macedonia]]

__FORCETOC__</text>
      <sha1>1io5samtbczf345910mf3gpug1quqxn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sobyet na Sosyalistang Republika ng Kasakistan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318383</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kasakistan" />
    <revision>
      <id>1957986</id>
      <timestamp>2022-07-22T04:59:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Kasakistan]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kasakistan]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kasakistan]]</text>
      <sha1>i79hetatyx0qps85pippmqkfgblblvj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Macedonian Empire</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318384</id>
    <redirect title="Kaharian ng Macedonia" />
    <revision>
      <id>1957987</id>
      <timestamp>2022-07-22T05:00:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Kaharian ng Macedonia]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Kaharian ng Macedonia]]

__FORCETOC__</text>
      <sha1>1io5samtbczf345910mf3gpug1quqxn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Sosyalistang Sobyetikang ng Heorhiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318385</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Heorhiya" />
    <revision>
      <id>1957994</id>
      <timestamp>2022-07-22T05:17:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Republikang Sosyalistang Sobyetikang ng Heorhiya]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Heorhiya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Heorhiya]]</text>
      <sha1>dtdebouhxurvi5c8663k71jnm4crzsf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sobyet na Sosyalistang Republika ng Lituwanya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318386</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Litwanya" />
    <revision>
      <id>1958005</id>
      <timestamp>2022-07-22T06:02:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Lituwanya]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Litwanya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Litwanya]]</text>
      <sha1>m5wc2sli7kgc2oee6lgkjnx2hqzepj9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sobyet na Sosyalistang Republika ng Moldabia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318387</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Moldabya" />
    <revision>
      <id>1958012</id>
      <timestamp>2022-07-22T06:19:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Moldabia]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Moldabya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Moldabya]]</text>
      <sha1>hs1iv148tundl39b42vkgst2603m0ow</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sobyet na Sosyalistang Republika ng Latbiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318388</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Letonya" />
    <revision>
      <id>1958016</id>
      <timestamp>2022-07-22T06:27:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Latbiya]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Letonya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Letonya]]</text>
      <sha1>597u1adf6io05lf7i201mcp17s5kffe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Museong British</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318389</id>
    <revision>
      <id>1958018</id>
      <timestamp>2022-07-22T06:35:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Bagong pahina:  {{WikidataCoord}} {{Infobox museum | name            = British Museum  | logo            = British Museum logo.svg | logo_upright    = .6 | image           = File:British Museum (aerial).jpg | image_upright   = 1.15 | caption         = &lt;!--Not required by Manual of Style--&gt; | pushpin_map     = Central London | map_type        = central London | established     = {{Start date and age|1753|6|7|df=yes}} | collection      = approx. 8 million objects&lt;ref&gt;{{cite web| url= https://...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3688" xml:space="preserve">
{{WikidataCoord}}
{{Infobox museum
| name            = British Museum 
| logo            = British Museum logo.svg
| logo_upright    = .6
| image           = File:British Museum (aerial).jpg
| image_upright   = 1.15
| caption         = &lt;!--Not required by Manual of Style--&gt;
| pushpin_map     = Central London
| map_type        = central London
| established     = {{Start date and age|1753|6|7|df=yes}}
| collection      = approx. 8 million objects&lt;ref&gt;{{cite web| url= https://www.britishmuseum.org/about_us/management/about_us.aspx| title= Collection size| work=British Museum}}&lt;/ref&gt;
| location        = [[Great Russell Street]], London WC1B 3DG, England, United Kingdom
| leader_type     = Chair
| leader          = [[George Osborne]]
| director        = [[Hartwig Fischer]]
| visitors        = 1,275,400 (2020)&lt;ref&gt;[[Art Newspaper]] annual museum survey, 30 March 2021&lt;/ref&gt;
* [[Most visited museums in the United Kingdom|Ranked third nationally]],
| publictransit   = {{rint|london|underground}} {{lus|Goodge Street}}; {{lus|Holborn}}; {{lus|Tottenham Court Road}}; {{lus|Russell Square}};
| website         = {{Official URL}}
| mapframe-zoom   = 12
| embedded        = {{infobox |child=yes
| label1        = Area
| data1         = {{convert|807000|sqft|m2|-2|abbr=on}} in&lt;br /&gt; 94 galleries}}
}}
[[File:British Museum Great Court, London, UK - Diliff.jpg|thumb|upright=1.2|The [[Queen Elizabeth II Great Court|Great Court]] was developed in 2001 and surrounds the original [[British Museum Reading Room|Reading Room]].]]

Ang '''Museong British''' o '''British Museum''' ay isang pampublikong museo na nauukol sa kasaysayan ng [[tao]], sining at kultura na matatagpuan sa [[Bloomsbury]] area ng [[London]]. Ito ay naglalaman ng 8 milyong mga gawa na isa sa pinakamalaki at pinakamalawak na umiiral sa mundo..&lt;ref name=&quot;britishmuseum.org&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.britishmuseum.org/the_museum/management/about_us.aspx |title=About us |work=British Museum |access-date=26 March 2013}}&lt;/ref&gt; Ito ay nagtatala ng kultura ng [[tao]] mula  sa simula ng pag-iral nito hanggang sa  kasalukuyan.&lt;ref group=&quot;lower-alpha&quot;&gt;Among the national museums in London, sculpture and [[decorative art|decorative]] and [[applied art]] are in the [[Victoria and Albert Museum]]; the British Museum houses earlier art, non-Western art, prints and drawings. The [[National Gallery]] holds the national collection of Western European art to about 1900, while art of the 20th century on is at [[Tate Modern]].  [[Tate Britain]] holds British Art from 1500 onwards.  Books, manuscripts and many works on paper are in the [[British Library]].  There are significant overlaps between the coverage of the various collections.&lt;/ref&gt;  The British Museum was the first public national museum in the world.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.britishmuseum.org/about_us/the_museums_story/general_history.aspx|title=History of the British Museum|website=The British Museum|language=en|access-date=12 July 2018}}&lt;/ref&gt; Ito ay itinatag noong 1753 batay sa mga koleksiyon ng doktor na Anglo-Irish na si 
[[Sir Hans Sloane]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bl.uk/events/the-life-and-curiosity-of-hans-sloane|title=The Life and Curiosity of Hans Sloane|website=The British Library|language=en|access-date=21 October 2017}}&lt;/ref&gt; Ito ay unang nagbukas sa publiko noong 1759, sa [[Montagu House, Bloomsbury|Montagu House]] sa kasalukuyang gusali. Ang pagpalawig ng museo sa sumunod na 250 taon ay resulta ng kolonisasyong British na nagdulot sa pagkakalikha ng ilang mga sangay na institusyon gaya ng [[Natural History Museum, London|Natural History Museum]] noong 1881.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga museo]]</text>
      <sha1>scuzn4s1vk8tdv4znqicy2rfqgvvbsl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958019</id>
      <parentid>1958018</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:35:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[British Museum]] sa [[Museong British]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3688" xml:space="preserve">
{{WikidataCoord}}
{{Infobox museum
| name            = British Museum 
| logo            = British Museum logo.svg
| logo_upright    = .6
| image           = File:British Museum (aerial).jpg
| image_upright   = 1.15
| caption         = &lt;!--Not required by Manual of Style--&gt;
| pushpin_map     = Central London
| map_type        = central London
| established     = {{Start date and age|1753|6|7|df=yes}}
| collection      = approx. 8 million objects&lt;ref&gt;{{cite web| url= https://www.britishmuseum.org/about_us/management/about_us.aspx| title= Collection size| work=British Museum}}&lt;/ref&gt;
| location        = [[Great Russell Street]], London WC1B 3DG, England, United Kingdom
| leader_type     = Chair
| leader          = [[George Osborne]]
| director        = [[Hartwig Fischer]]
| visitors        = 1,275,400 (2020)&lt;ref&gt;[[Art Newspaper]] annual museum survey, 30 March 2021&lt;/ref&gt;
* [[Most visited museums in the United Kingdom|Ranked third nationally]],
| publictransit   = {{rint|london|underground}} {{lus|Goodge Street}}; {{lus|Holborn}}; {{lus|Tottenham Court Road}}; {{lus|Russell Square}};
| website         = {{Official URL}}
| mapframe-zoom   = 12
| embedded        = {{infobox |child=yes
| label1        = Area
| data1         = {{convert|807000|sqft|m2|-2|abbr=on}} in&lt;br /&gt; 94 galleries}}
}}
[[File:British Museum Great Court, London, UK - Diliff.jpg|thumb|upright=1.2|The [[Queen Elizabeth II Great Court|Great Court]] was developed in 2001 and surrounds the original [[British Museum Reading Room|Reading Room]].]]

Ang '''Museong British''' o '''British Museum''' ay isang pampublikong museo na nauukol sa kasaysayan ng [[tao]], sining at kultura na matatagpuan sa [[Bloomsbury]] area ng [[London]]. Ito ay naglalaman ng 8 milyong mga gawa na isa sa pinakamalaki at pinakamalawak na umiiral sa mundo..&lt;ref name=&quot;britishmuseum.org&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.britishmuseum.org/the_museum/management/about_us.aspx |title=About us |work=British Museum |access-date=26 March 2013}}&lt;/ref&gt; Ito ay nagtatala ng kultura ng [[tao]] mula  sa simula ng pag-iral nito hanggang sa  kasalukuyan.&lt;ref group=&quot;lower-alpha&quot;&gt;Among the national museums in London, sculpture and [[decorative art|decorative]] and [[applied art]] are in the [[Victoria and Albert Museum]]; the British Museum houses earlier art, non-Western art, prints and drawings. The [[National Gallery]] holds the national collection of Western European art to about 1900, while art of the 20th century on is at [[Tate Modern]].  [[Tate Britain]] holds British Art from 1500 onwards.  Books, manuscripts and many works on paper are in the [[British Library]].  There are significant overlaps between the coverage of the various collections.&lt;/ref&gt;  The British Museum was the first public national museum in the world.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.britishmuseum.org/about_us/the_museums_story/general_history.aspx|title=History of the British Museum|website=The British Museum|language=en|access-date=12 July 2018}}&lt;/ref&gt; Ito ay itinatag noong 1753 batay sa mga koleksiyon ng doktor na Anglo-Irish na si 
[[Sir Hans Sloane]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bl.uk/events/the-life-and-curiosity-of-hans-sloane|title=The Life and Curiosity of Hans Sloane|website=The British Library|language=en|access-date=21 October 2017}}&lt;/ref&gt; Ito ay unang nagbukas sa publiko noong 1759, sa [[Montagu House, Bloomsbury|Montagu House]] sa kasalukuyang gusali. Ang pagpalawig ng museo sa sumunod na 250 taon ay resulta ng kolonisasyong British na nagdulot sa pagkakalikha ng ilang mga sangay na institusyon gaya ng [[Natural History Museum, London|Natural History Museum]] noong 1881.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga museo]]</text>
      <sha1>scuzn4s1vk8tdv4znqicy2rfqgvvbsl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>British Museum</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318390</id>
    <redirect title="Museong British" />
    <revision>
      <id>1958020</id>
      <timestamp>2022-07-22T06:35:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[British Museum]] sa [[Museong British]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Museong British]]</text>
      <sha1>s0yboakri8c6vcvednqnnmgxhzk1vck</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Module:Location map/data/Central London</title>
    <ns>828</ns>
    <id>318391</id>
    <revision>
      <id>1958021</id>
      <timestamp>2022-07-22T06:37:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Bagong pahina: return require('Module:Location map/data/United Kingdom Central London')</comment>
      <model>Scribunto</model>
      <format>text/plain</format>
      <text bytes="72" xml:space="preserve">return require('Module:Location map/data/United Kingdom Central London')</text>
      <sha1>0cgli73u695r2h1hrxycnqn4h6u2gq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Module:Location map/data/United Kingdom Central London</title>
    <ns>828</ns>
    <id>318392</id>
    <revision>
      <id>1958022</id>
      <timestamp>2022-07-22T06:39:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <comment>Bagong pahina: return { 	name = 'Central London', 	top = 51.5369, 	bottom = 51.4866, 	left = -0.1994, 	right = -0.0686, 	image = 'Open street map central london.svg' }</comment>
      <model>Scribunto</model>
      <format>text/plain</format>
      <text bytes="152" xml:space="preserve">return {
	name = 'Central London',
	top = 51.5369,
	bottom = 51.4866,
	left = -0.1994,
	right = -0.0686,
	image = 'Open street map central london.svg'
}</text>
      <sha1>pih71gnz8jcqyfn7dm02lfejrbubar8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958023</id>
      <parentid>1958022</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:39:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xsqwiypb</username>
        <id>120901</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Module:Location map/data/United Kingdom Central London']] sa [[Module:Location map/data/United Kingdom Central London]] nang walang iniwang redirect</comment>
      <model>Scribunto</model>
      <format>text/plain</format>
      <text bytes="152" xml:space="preserve">return {
	name = 'Central London',
	top = 51.5369,
	bottom = 51.4866,
	left = -0.1994,
	right = -0.0686,
	image = 'Open street map central london.svg'
}</text>
      <sha1>pih71gnz8jcqyfn7dm02lfejrbubar8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Nagsasariling Sosyalistikong Republikang Soviet ng Kirghiz</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318393</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kirgistan" />
    <revision>
      <id>1958026</id>
      <timestamp>2022-07-22T06:52:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Nagsasariling Sosyalistikong Republikang Soviet ng Kirghiz]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kirgistan]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kirgistan]]</text>
      <sha1>p3c4q4d6e6ymxm5p2quhg7aioqqlxtf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Tayikistan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318394</id>
    <revision>
      <id>1958028</id>
      <timestamp>2022-07-22T07:14:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Bagong pahina: {{Infobox country |conventional_long_name = Tajik Socialist Soviet Republic&lt;br /&gt;{{no bold|{{small|(1929–1936)}}&lt;br /&gt;{{native name|tg|Ҷумҳурии Сотсиалистии Шӯравии Тоҷикистон|italics=no}}&lt;br /&gt;{{native name|tg|{{nastaliq|جمهوری سوسیالیستی شوروی تاجیکستان}}|italics=no|parensize=83%}}&lt;br /&gt;{{native name|ru| Таджикская Социалистическая Советская Республика|italics=n...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5736" xml:space="preserve">{{Infobox country
|conventional_long_name = Tajik Socialist Soviet Republic&lt;br /&gt;{{no bold|{{small|(1929–1936)}}&lt;br /&gt;{{native name|tg|Ҷумҳурии Сотсиалистии Шӯравии Тоҷикистон|italics=no}}&lt;br /&gt;{{native name|tg|{{nastaliq|جمهوری سوسیالیستی شوروی تاجیکستان}}|italics=no|parensize=83%}}&lt;br /&gt;{{native name|ru| Таджикская Социалистическая Советская Республика|italics=no}} &lt;!--Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон--&gt;}}{{hr}}Tajik Soviet Socialist Republic&lt;br /&gt;{{no bold|{{small|(1936–1991)}}&lt;br /&gt;{{native name|tg|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон}}&lt;br /&gt;{{native name|ru|Таджикская Советская Социалистическая Республика}}}}{{hr}}Republic of Tajikistan&lt;br /&gt;{{no bold|{{small|(1991)}}&lt;br /&gt;{{native name|tg|Ҷумҳурии Тоҷикистон}}&lt;br /&gt;{{native name|ru|Республика Таджикистан}}}}
|common_name = Tajik SSR
|status = [[Republics of the Soviet Union|Soviet Socialist Republic]]
|religion = [[State atheism]]
|p1 = Tajik ASSR
|flag_p1 = Flag of the Tajik ASSR (1929.02-1929.04).svg
|s1 = Tajikistan
|flag_s1 = Flag of Tajikistan 1991-1992.svg
|image_flag = Flag of Tajik SSR.svg
|flag_type = [[Flag of the Tajik Soviet Socialist Republic|Flag]] (1953–1991)
|image_coat = Emblem of the Tajik SSR.svg
|symbol_type = [[Emblem of the Tajik Soviet Socialist Republic|State emblem]]&lt;br /&gt;(1940–1991)
|image_map = Soviet Union - Tajik SSR.svg
|image_map_caption = Location of Tajikistan (red) within the [[Soviet Union]]
|national_motto = Пролетарҳои ҳамаи мамлакатҳо, як шавед! {{small|([[Tajik language|Tajik]])}}&lt;br /&gt;[[Workers of the world, unite!|Proletarhoi hamai mamlakatho, yak shaved!]] {{small|([[transliteration]])}}&lt;br /&gt;{{small|&quot;Proletarians of all nations, unite!&quot;}}
|national_anthem = [[Anthem of the Tajik Soviet Socialist Republic|Гимни Республикаи Советии Сотсиалистии Тоҷикистон]]&lt;br /&gt;''Gimni Respublikai Sovetii Sotsialistii Tojikiston''&lt;br /&gt;{{small|&quot;Anthem of the Tajik Soviet Socialist Republic&quot;}}&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:Anthem of the Tajik Soviet Socialist Republic.ogg]]&lt;br /&gt;[[File:Anthem of the Tajikistan SSR - Гимни РСС Тоҷикистон.ogg]]&lt;/center&gt;
|government_type =  [[Unitary state|Unitary]] [[Marxism-Leninism|Marxist-Leninist]] [[one-party state|single-party]] [[Soviet republic (system of government)|Soviet]] [[socialist state|socialist republic]] (1929–1990)&lt;br /&gt;[[Unitary state|Unitary]] [[Presidential system|presidential]] [[republic]] (1990–1991)
| leader1 = [[Mirza Davud Huseynov]]
| year_leader1 = 1929&amp;ndash;1933 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
| leader2 = [[Qahhor Mahkamov]]
| year_leader2 = 1985&amp;ndash;1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
| legislature = [[Supreme Soviet of the Tajik SSR|Supreme Soviet]]
|capital = [[Dushanbe]]&lt;sup&gt;a&lt;/sup&gt;
|largest_city = capital
|official_languages  = [[Tajik language|Tajik]]{{·}}[[Russian language|Russian]]
|year_start = 1929
|event_start = Union republic proclaimed
|date_start = 5 December
|event1 = Name adopted
|date_event1 = 5 December 1936
|event2 = [[1990 Dushanbe riots|Ethnic riots in Dushanbe]]
|date_event2 = 12 February 1990
|event3 = Sovereignty declared 
|date_event3 = 24 August 1990
|event4 = Renamed the [[Tajikistan|Republic of Tajikistan]]
|date_event4 = 31 August 1991
|event5 = Independence declared
|date_event5 = 9 September 1991
|date_end = 26 December
|year_end = 1991
|event_end = Independence recognized 
|calling_code = 7 377/379
|currency = [[Soviet ruble]] (руб) (SUR)
|today = [[Tajikistan]]&lt;br/&gt;[[China]]
|footnote_a = &quot;Stalinabad&quot; between 1929 and 1961.
|deputy1=[[Abdurrahim Hojibayev]]
|deputy2=[[Izatullo Khayoyev]]
|title_deputy=[[Prime Minister of Tajikistan|Head of government]]
|title_leader=[[List of leaders of Tajikistan|First Secretary]]
|year_deputy1=1929–1933 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
|year_deputy2=1986–1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
|title_representative=[[President of Tajikistan|Head of state]]
|representative1=[[Nusratullo Maksum]]
|representative2=[[Rahmon Nabiyev]]
|year_representative1=1929–1933 &lt;small&gt;(first)&lt;/small&gt;
|year_representative2=1991 &lt;small&gt;(last)&lt;/small&gt;
}}

Ang '''Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Tayikistan''' ([[Wikang Tayiko|Tayiko]]: {{lang|tg|Ҷумҳурии Сотсиалистии Шӯравии Тоҷикистон}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Таджикская Социалистическая Советская Республика}}), kilala mula 1929 hanggang 1936 bilang '''Republikang Sobyetikong Sosyalista ng Tayikistan''' ([[Wikang Tayiko|Tayiko]]: {{lang|tg|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Таджикская Советская Социалистическая Республика}}), muling ipinangalan noong 1991 na '''Republika ng Tayikistan''' ([[Wikang Tayiko|Tayiko]]: {{lang|tg|Ҷумҳурии Тоҷикистон}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Республика Таджикистан}}), impormal na tinatawag na '''Sobyetikong Tayikistan''' ([[Wikang Tayiko|Tayiko]]: {{lang|tg|Точикистони советй}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Советская Украина}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovetskaya Ukraina'') at payak na nakilala noon bilang '''Tayikistan''' ([[Wikang Tayiko|Tayiko]]: {{lang|tg|Точикистон}}; [[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Украина}}) ay isang [[estadong komunista]] na isang republikang bumuo ng [[Unyong Sobyetiko]].</text>
      <sha1>08bicxxs6cvugpa0hqjul9xrjnbt09f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tagagamit:Noobguy33</title>
    <ns>2</ns>
    <id>318395</id>
    <revision>
      <id>1958029</id>
      <timestamp>2022-07-22T07:25:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Noobguy33</username>
        <id>123436</id>
      </contributor>
      <comment>Bagong pahina: Kumusta, ito si Noobguy33. Ang aking tagalog wiki.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50" xml:space="preserve">Kumusta, ito si Noobguy33. Ang aking tagalog wiki.</text>
      <sha1>rl5ie8qq7z1j1fah6lf6f7eeak6lpf5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Usapang tagagamit:Noobguy33</title>
    <ns>3</ns>
    <id>318396</id>
    <revision>
      <id>1958030</id>
      <timestamp>2022-07-22T07:26:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Noobguy33</username>
        <id>123436</id>
      </contributor>
      <comment>Bagong pahina: TALK</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4" xml:space="preserve">TALK</text>
      <sha1>gy92iuws83cpedqt9ewxb7k3txfyr4i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sobyet na Sosyalistang Republika ng Armenia</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318397</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Armenya" />
    <revision>
      <id>1958033</id>
      <timestamp>2022-07-22T07:26:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Armenia]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Armenya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Armenya]]</text>
      <sha1>ah4mpe8gj2fvibuso2x9tp1tmxec5yl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sobyet na Sosyalistang Republika ng Turkmenistan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318398</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Turkmenistan" />
    <revision>
      <id>1958036</id>
      <timestamp>2022-07-22T07:44:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Turkmenistan]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Turkmenistan]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Turkmenistan]]</text>
      <sha1>mr0qgvtwiszvr6pvs10hvpb26eoqn8p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Miss Intercontinental 2022</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318399</id>
    <revision>
      <id>1958037</id>
      <timestamp>2022-07-22T07:50:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <comment>Bagong pahina: Ang '''Miss Intercontinental 2022''' ay ang ika-50 edisyon ng [[Miss Intercontinental]]. Ito ay gaganapin sa Sharm El-Sheik, Ehipto sa Oktubre 14, 2022. Si Cindy Obeñita ng [[Pilipinas]] ang magpuputong sa kanyang magiging kahalili pagkatapos ng kaganapan.  {{Infobox beauty pageant | name = Miss Intercontinental 2022 | image =  | image size =  | image alt =  | caption =  | date = Oktubre 14, 2022 | presenters = | entertainment = | theme =  | venue = Meraki Resort, Sharm El-S...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3429" xml:space="preserve">Ang '''Miss Intercontinental 2022''' ay ang ika-50 edisyon ng [[Miss Intercontinental]]. Ito ay gaganapin sa Sharm El-Sheik, Ehipto sa Oktubre 14, 2022. Si Cindy Obeñita ng [[Pilipinas]] ang magpuputong sa kanyang magiging kahalili pagkatapos ng kaganapan.

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Intercontinental 2022
| image = 
| image size = 
| image alt = 
| caption = 
| date = Oktubre 14, 2022
| presenters =
| entertainment =
| theme = 
| venue = Meraki Resort, Sharm El-Sheik,. Ehipto
| broadcaster = 
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 
| placements = 
| debuts = [[Benin]], [[United Arab Emirates|Nagkakaisang Arabong Emirato]]
| withdrawals = 
| returns = [[Australia|Australya]], [[Bahamas]], [[Curaçao]], [[Scotland |Eskosya]], [[Wales|Gales]], [[Inglatera]]
| winner = 
| represented = 
| congeniality = 
| personality = 
| best national costume = 
| best state costume = 
| photogenic = 
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 = 
| opening trailer = 
| before = 2021
| next = 
}}

==Mga Kalahok==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]
| Fiona Tenuta Vanerio
| 26
| [[Buenos Aires]]
|-
| {{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]
| Courtney Tester
| 25
| [[Perth]]
|-
| {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Selanda]]
| Rovelyn Milford
| 23
| Auckland
|-
| {{flagicon|BEN}} [[Benin]]
| Tissanta Todjihounde
| 19
| 
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Emmy Carrero
| 27
| Mérida
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Maria Cecília Almeida
| 23
| Teresina
|-
| {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]
| Stepheni Gregoria
| 
| 
|-
| {{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]
| Melissa Douglas
| 24
| [[Edinburgh]]
|-
| {{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]
| Sylvia Sulikova
| 
| 
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Michelle Thorlund
| 24
| Irvine
|-
| {{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]
| Nadia King
| 25
| Barnsley
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Chrysa Kavraki
| 22
| 
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
| Lauren Less
| 21
| Falmouth
|-
| {{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Dita Fatimatuzzahra
| 25
| Bandar Lampung
|-
| {{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]
| Brooke Nicola Smith
| 23
| [[Norwich]]
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Rachel Arhin
| 22
| Oakville
|-
| {{flagicon|KEN}} [[Kenya]]
| Eulene Vulegani
| 25
| [[Nairobi]]
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Dayanna Watson
| 
| 
|-
| {{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]
| Lourdes Feliu
| 20
| La Lisa
|-
| {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| Zaki Yah
| 
| 
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Michelle Luna
| 22
| Tampico
|-
| {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]
| Pauline Thimon
| 25
| [[Paris]]
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| María Felix
| 
| 
|-
| {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]
| Karolína Syrotuková
| 20
| Chabařovice
|-
| {{flagicon|ROM}} [[Romania|Rumanya]]
| Denisa Andreea Malacu
| 19
| [[Bucharest]]
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Amanda Jensen
| 23
| Phuket
|-
|}

==Mga Tala==
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Petsa
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]
| Hulyo 31, 2022
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]
| Agosto 20, 2022
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]]
| Setyembre 27, 2022
|}
==Mga Sanggunian==</text>
      <sha1>49o4ksdb8n0h2wl6lvaqp5kb7rpi6y8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958041</id>
      <parentid>1958037</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T07:58:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga paparating na kompetisyong pambansa */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4093" xml:space="preserve">Ang '''Miss Intercontinental 2022''' ay ang ika-50 edisyon ng [[Miss Intercontinental]]. Ito ay gaganapin sa Sharm El-Sheik, Ehipto sa Oktubre 14, 2022. Si Cindy Obeñita ng [[Pilipinas]] ang magpuputong sa kanyang magiging kahalili pagkatapos ng kaganapan.

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Intercontinental 2022
| image = 
| image size = 
| image alt = 
| caption = 
| date = Oktubre 14, 2022
| presenters =
| entertainment =
| theme = 
| venue = Meraki Resort, Sharm El-Sheik,. Ehipto
| broadcaster = 
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 
| placements = 
| debuts = [[Benin]], [[United Arab Emirates|Nagkakaisang Arabong Emirato]]
| withdrawals = 
| returns = [[Australia|Australya]], [[Bahamas]], [[Curaçao]], [[Scotland |Eskosya]], [[Wales|Gales]], [[Inglatera]]
| winner = 
| represented = 
| congeniality = 
| personality = 
| best national costume = 
| best state costume = 
| photogenic = 
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 = 
| opening trailer = 
| before = 2021
| next = 
}}

==Mga Kalahok==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]
| Fiona Tenuta Vanerio
| 26
| [[Buenos Aires]]
|-
| {{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]
| Courtney Tester
| 25
| [[Perth]]
|-
| {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Selanda]]
| Rovelyn Milford
| 23
| Auckland
|-
| {{flagicon|BEN}} [[Benin]]
| Tissanta Todjihounde
| 19
| 
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Emmy Carrero
| 27
| Mérida
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Maria Cecília Almeida
| 23
| Teresina
|-
| {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]
| Stepheni Gregoria
| 
| 
|-
| {{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]
| Melissa Douglas
| 24
| [[Edinburgh]]
|-
| {{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]
| Sylvia Sulikova
| 
| 
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Michelle Thorlund
| 24
| Irvine
|-
| {{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]
| Nadia King
| 25
| Barnsley
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Chrysa Kavraki
| 22
| 
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
| Lauren Less
| 21
| Falmouth
|-
| {{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Dita Fatimatuzzahra
| 25
| Bandar Lampung
|-
| {{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]
| Brooke Nicola Smith
| 23
| [[Norwich]]
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Rachel Arhin
| 22
| Oakville
|-
| {{flagicon|KEN}} [[Kenya]]
| Eulene Vulegani
| 25
| [[Nairobi]]
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Dayanna Watson
| 
| 
|-
| {{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]
| Lourdes Feliu
| 20
| La Lisa
|-
| {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| Zaki Yah
| 
| 
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Michelle Luna
| 22
| Tampico
|-
| {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]
| Pauline Thimon
| 25
| [[Paris]]
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| María Felix
| 
| 
|-
| {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]
| Karolína Syrotuková
| 20
| Chabařovice
|-
| {{flagicon|ROM}} [[Romania|Rumanya]]
| Denisa Andreea Malacu
| 19
| [[Bucharest]]
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Amanda Jensen
| 23
| Phuket
|-
|}

==Mga Tala==
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Petsa
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]
| Hulyo 31, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/2/Bb.-Pilipinas-2022-coronation-night-.html|title=Bb. Pilipinas 2022 sets coronation night on July 31 at Big Dome|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 2, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]
| Agosto 20, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CgB49WxjEiR/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Intercontinental South Africa sa Instagram: African Beauty International presents a night of pageantry to remember. Two shows that you will never forget. Mrs Universe Africa and Miss Intercontinental South Africa 2022|website=[[Instagram]]|language=en|date=|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]]
| Setyembre 27, 2022
|}

==Mga Sanggunian==</text>
      <sha1>gva7oxztwr3k2yxye2e8f3n6ryyadvk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958042</id>
      <parentid>1958041</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T07:59:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga Sanggunian */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4105" xml:space="preserve">Ang '''Miss Intercontinental 2022''' ay ang ika-50 edisyon ng [[Miss Intercontinental]]. Ito ay gaganapin sa Sharm El-Sheik, Ehipto sa Oktubre 14, 2022. Si Cindy Obeñita ng [[Pilipinas]] ang magpuputong sa kanyang magiging kahalili pagkatapos ng kaganapan.

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Intercontinental 2022
| image = 
| image size = 
| image alt = 
| caption = 
| date = Oktubre 14, 2022
| presenters =
| entertainment =
| theme = 
| venue = Meraki Resort, Sharm El-Sheik,. Ehipto
| broadcaster = 
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 
| placements = 
| debuts = [[Benin]], [[United Arab Emirates|Nagkakaisang Arabong Emirato]]
| withdrawals = 
| returns = [[Australia|Australya]], [[Bahamas]], [[Curaçao]], [[Scotland |Eskosya]], [[Wales|Gales]], [[Inglatera]]
| winner = 
| represented = 
| congeniality = 
| personality = 
| best national costume = 
| best state costume = 
| photogenic = 
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 = 
| opening trailer = 
| before = 2021
| next = 
}}

==Mga Kalahok==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]
| Fiona Tenuta Vanerio
| 26
| [[Buenos Aires]]
|-
| {{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]
| Courtney Tester
| 25
| [[Perth]]
|-
| {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Selanda]]
| Rovelyn Milford
| 23
| Auckland
|-
| {{flagicon|BEN}} [[Benin]]
| Tissanta Todjihounde
| 19
| 
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Emmy Carrero
| 27
| Mérida
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Maria Cecília Almeida
| 23
| Teresina
|-
| {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]
| Stepheni Gregoria
| 
| 
|-
| {{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]
| Melissa Douglas
| 24
| [[Edinburgh]]
|-
| {{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]
| Sylvia Sulikova
| 
| 
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Michelle Thorlund
| 24
| Irvine
|-
| {{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]
| Nadia King
| 25
| Barnsley
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Chrysa Kavraki
| 22
| 
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
| Lauren Less
| 21
| Falmouth
|-
| {{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Dita Fatimatuzzahra
| 25
| Bandar Lampung
|-
| {{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]
| Brooke Nicola Smith
| 23
| [[Norwich]]
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Rachel Arhin
| 22
| Oakville
|-
| {{flagicon|KEN}} [[Kenya]]
| Eulene Vulegani
| 25
| [[Nairobi]]
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Dayanna Watson
| 
| 
|-
| {{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]
| Lourdes Feliu
| 20
| La Lisa
|-
| {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| Zaki Yah
| 
| 
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Michelle Luna
| 22
| Tampico
|-
| {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]
| Pauline Thimon
| 25
| [[Paris]]
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| María Felix
| 
| 
|-
| {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]
| Karolína Syrotuková
| 20
| Chabařovice
|-
| {{flagicon|ROM}} [[Romania|Rumanya]]
| Denisa Andreea Malacu
| 19
| [[Bucharest]]
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Amanda Jensen
| 23
| Phuket
|-
|}

==Mga Tala==
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Petsa
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]
| Hulyo 31, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/2/Bb.-Pilipinas-2022-coronation-night-.html|title=Bb. Pilipinas 2022 sets coronation night on July 31 at Big Dome|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 2, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]
| Agosto 20, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CgB49WxjEiR/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Intercontinental South Africa sa Instagram: African Beauty International presents a night of pageantry to remember. Two shows that you will never forget. Mrs Universe Africa and Miss Intercontinental South Africa 2022|website=[[Instagram]]|language=en|date=|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]]
| Setyembre 27, 2022
|}

==Mga Sanggunian==
{{reflist}}</text>
      <sha1>ln0mbqq4vgih6rfx50ipilmduq9mzta</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958043</id>
      <parentid>1958042</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:02:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4642" xml:space="preserve">Ang '''Miss Intercontinental 2022''' ay ang ika-50 edisyon ng [[Miss Intercontinental]]. Ito ay gaganapin sa Sharm El-Sheik, Ehipto sa Oktubre 14, 2022. Si Cindy Obeñita ng [[Pilipinas]] ang magpuputong sa kanyang magiging kahalili pagkatapos ng kaganapan.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/21/Miss-Intercontinental-2022-Egypt-.html|title=Miss Intercontinental returns to Egypt for 2022 pageant|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 21, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/07/21/22/date-venue-for-miss-intercontinental-2022-announced|title=Final date, venue for Miss Intercontinental 2022 announced|website=[[ABS-CBN News]]|language=en|date=Hulyo 21, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Intercontinental 2022
| image = 
| image size = 
| image alt = 
| caption = 
| date = Oktubre 14, 2022
| presenters =
| entertainment =
| theme = 
| venue = Meraki Resort, Sharm El-Sheik,. Ehipto
| broadcaster = 
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 
| placements = 
| debuts = [[Benin]], [[United Arab Emirates|Nagkakaisang Arabong Emirato]]
| withdrawals = 
| returns = [[Australia|Australya]], [[Bahamas]], [[Curaçao]], [[Scotland |Eskosya]], [[Wales|Gales]], [[Inglatera]]
| winner = 
| represented = 
| congeniality = 
| personality = 
| best national costume = 
| best state costume = 
| photogenic = 
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 = 
| opening trailer = 
| before = 2021
| next = 
}}

==Mga Kalahok==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]
| Fiona Tenuta Vanerio
| 26
| [[Buenos Aires]]
|-
| {{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]
| Courtney Tester
| 25
| [[Perth]]
|-
| {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Selanda]]
| Rovelyn Milford
| 23
| Auckland
|-
| {{flagicon|BEN}} [[Benin]]
| Tissanta Todjihounde
| 19
| 
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Emmy Carrero
| 27
| Mérida
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Maria Cecília Almeida
| 23
| Teresina
|-
| {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]
| Stepheni Gregoria
| 
| 
|-
| {{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]
| Melissa Douglas
| 24
| [[Edinburgh]]
|-
| {{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]
| Sylvia Sulikova
| 
| 
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Michelle Thorlund
| 24
| Irvine
|-
| {{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]
| Nadia King
| 25
| Barnsley
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Chrysa Kavraki
| 22
| 
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
| Lauren Less
| 21
| Falmouth
|-
| {{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Dita Fatimatuzzahra
| 25
| Bandar Lampung
|-
| {{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]
| Brooke Nicola Smith
| 23
| [[Norwich]]
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Rachel Arhin
| 22
| Oakville
|-
| {{flagicon|KEN}} [[Kenya]]
| Eulene Vulegani
| 25
| [[Nairobi]]
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Dayanna Watson
| 
| 
|-
| {{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]
| Lourdes Feliu
| 20
| La Lisa
|-
| {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| Zaki Yah
| 
| 
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Michelle Luna
| 22
| Tampico
|-
| {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]
| Pauline Thimon
| 25
| [[Paris]]
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| María Felix
| 
| 
|-
| {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]
| Karolína Syrotuková
| 20
| Chabařovice
|-
| {{flagicon|ROM}} [[Romania|Rumanya]]
| Denisa Andreea Malacu
| 19
| [[Bucharest]]
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Amanda Jensen
| 23
| Phuket
|-
|}

==Mga Tala==
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Petsa
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]
| Hulyo 31, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/2/Bb.-Pilipinas-2022-coronation-night-.html|title=Bb. Pilipinas 2022 sets coronation night on July 31 at Big Dome|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 2, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]
| Agosto 20, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CgB49WxjEiR/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Intercontinental South Africa sa Instagram: African Beauty International presents a night of pageantry to remember. Two shows that you will never forget. Mrs Universe Africa and Miss Intercontinental South Africa 2022|website=[[Instagram]]|language=en|date=|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]]
| Setyembre 27, 2022
|}

==Mga Sanggunian==
{{reflist}}</text>
      <sha1>73ord1ypoy6t8axwn90t1qh542ar3yb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958044</id>
      <parentid>1958043</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:03:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4675" xml:space="preserve">Ang '''Miss Intercontinental 2022''' ay ang ika-50 edisyon ng [[Miss Intercontinental]]. Ito ay gaganapin sa Sharm El-Sheik, Ehipto sa Oktubre 14, 2022. Si Cindy Obeñita ng [[Pilipinas]] ang magpuputong sa kanyang magiging kahalili pagkatapos ng kaganapan.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/21/Miss-Intercontinental-2022-Egypt-.html|title=Miss Intercontinental returns to Egypt for 2022 pageant|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 21, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/07/21/22/date-venue-for-miss-intercontinental-2022-announced|title=Final date, venue for Miss Intercontinental 2022 announced|website=[[ABS-CBN News and Current Affairs|ABS-CBN News]]|language=en|date=Hulyo 21, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Intercontinental 2022
| image = 
| image size = 
| image alt = 
| caption = 
| date = Oktubre 14, 2022
| presenters =
| entertainment =
| theme = 
| venue = Meraki Resort, Sharm El-Sheik,. Ehipto
| broadcaster = 
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 
| placements = 
| debuts = [[Benin]], [[United Arab Emirates|Nagkakaisang Arabong Emirato]]
| withdrawals = 
| returns = [[Australia|Australya]], [[Bahamas]], [[Curaçao]], [[Scotland |Eskosya]], [[Wales|Gales]], [[Inglatera]]
| winner = 
| represented = 
| congeniality = 
| personality = 
| best national costume = 
| best state costume = 
| photogenic = 
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 = 
| opening trailer = 
| before = 2021
| next = 
}}

==Mga Kalahok==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]
| Fiona Tenuta Vanerio
| 26
| [[Buenos Aires]]
|-
| {{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]
| Courtney Tester
| 25
| [[Perth]]
|-
| {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Selanda]]
| Rovelyn Milford
| 23
| Auckland
|-
| {{flagicon|BEN}} [[Benin]]
| Tissanta Todjihounde
| 19
| 
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Emmy Carrero
| 27
| Mérida
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Maria Cecília Almeida
| 23
| Teresina
|-
| {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]
| Stepheni Gregoria
| 
| 
|-
| {{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]
| Melissa Douglas
| 24
| [[Edinburgh]]
|-
| {{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]
| Sylvia Sulikova
| 
| 
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Michelle Thorlund
| 24
| Irvine
|-
| {{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]
| Nadia King
| 25
| Barnsley
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Chrysa Kavraki
| 22
| 
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
| Lauren Less
| 21
| Falmouth
|-
| {{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Dita Fatimatuzzahra
| 25
| Bandar Lampung
|-
| {{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]
| Brooke Nicola Smith
| 23
| [[Norwich]]
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Rachel Arhin
| 22
| Oakville
|-
| {{flagicon|KEN}} [[Kenya]]
| Eulene Vulegani
| 25
| [[Nairobi]]
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Dayanna Watson
| 
| 
|-
| {{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]
| Lourdes Feliu
| 20
| La Lisa
|-
| {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| Zaki Yah
| 
| 
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Michelle Luna
| 22
| Tampico
|-
| {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]
| Pauline Thimon
| 25
| [[Paris]]
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| María Felix
| 
| 
|-
| {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]
| Karolína Syrotuková
| 20
| Chabařovice
|-
| {{flagicon|ROM}} [[Romania|Rumanya]]
| Denisa Andreea Malacu
| 19
| [[Bucharest]]
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Amanda Jensen
| 23
| Phuket
|-
|}

==Mga Tala==
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Petsa
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]
| Hulyo 31, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/2/Bb.-Pilipinas-2022-coronation-night-.html|title=Bb. Pilipinas 2022 sets coronation night on July 31 at Big Dome|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 2, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]
| Agosto 20, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CgB49WxjEiR/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Intercontinental South Africa sa Instagram: African Beauty International presents a night of pageantry to remember. Two shows that you will never forget. Mrs Universe Africa and Miss Intercontinental South Africa 2022|website=[[Instagram]]|language=en|date=|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]]
| Setyembre 27, 2022
|}

==Mga Sanggunian==
{{reflist}}</text>
      <sha1>cqx7a4g0qub8cx0cs3odzrv2w74d870</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958056</id>
      <parentid>1958044</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:19:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga Kalahok */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5085" xml:space="preserve">Ang '''Miss Intercontinental 2022''' ay ang ika-50 edisyon ng [[Miss Intercontinental]]. Ito ay gaganapin sa Sharm El-Sheik, Ehipto sa Oktubre 14, 2022. Si Cindy Obeñita ng [[Pilipinas]] ang magpuputong sa kanyang magiging kahalili pagkatapos ng kaganapan.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/21/Miss-Intercontinental-2022-Egypt-.html|title=Miss Intercontinental returns to Egypt for 2022 pageant|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 21, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/07/21/22/date-venue-for-miss-intercontinental-2022-announced|title=Final date, venue for Miss Intercontinental 2022 announced|website=[[ABS-CBN News and Current Affairs|ABS-CBN News]]|language=en|date=Hulyo 21, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Intercontinental 2022
| image = 
| image size = 
| image alt = 
| caption = 
| date = Oktubre 14, 2022
| presenters =
| entertainment =
| theme = 
| venue = Meraki Resort, Sharm El-Sheik,. Ehipto
| broadcaster = 
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 
| placements = 
| debuts = [[Benin]], [[United Arab Emirates|Nagkakaisang Arabong Emirato]]
| withdrawals = 
| returns = [[Australia|Australya]], [[Bahamas]], [[Curaçao]], [[Scotland |Eskosya]], [[Wales|Gales]], [[Inglatera]]
| winner = 
| represented = 
| congeniality = 
| personality = 
| best national costume = 
| best state costume = 
| photogenic = 
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 = 
| opening trailer = 
| before = 2021
| next = 
}}

==Mga Kalahok==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]
| Fiona Tenuta Vanerio
| 26
| [[Buenos Aires]]
|-
| {{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]
| Courtney Tester
| 25
| [[Perth]]
|-
| {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Selanda]]
| Rovelyn Milford
| 23
| Auckland
|-
| {{flagicon|BEN}} [[Benin]]
| Tissanta Todjihounde
| 19
| 
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Emmy Carrero
| 27
| Mérida
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Maria Cecília Almeida
| 23
| Teresina
|-
| {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]
| Stepheni Gregoria
| 
| 
|-
| {{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]
| Melissa Douglas
| 24
| [[Edinburgh]]
|-
| {{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]
| Sylvia Sulikova
| 
| 
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Michelle Thorlund
| 24
| Irvine
|-
| {{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]
| Nadia King
| 25
| Barnsley
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Chrysa Kavraki
| 22
| 
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
| Lauren Less
| 21
| Falmouth
|-
| {{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Dita Fatimatuzzahra
| 25
| Bandar Lampung
|-
| {{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]
| Brooke Nicola Smith
| 23
| [[Norwich]]
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Rachel Arhin
| 22
| Oakville
|-
| {{flagicon|KEN}} [[Kenya]]
| Eulene Vulegani
| 25
| [[Nairobi]]
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Dayanna Watson
| 
| 
|-
| {{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]
| Lourdes Feliu
| 20
| La Lisa
|-
| {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| Zaki Yah
| 
| 
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Michelle Luna
| 22
| Tampico
|-
| {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]
| Pauline Thimon
| 25
| [[Paris]]
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| María Felix
| 
| 
|-
| {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]
| Karolína Syrotuková
| 20
| Chabařovice
|-
| {{flagicon|ROM}} [[Romania|Rumanya]]
| Denisa Andreea Malacu
| 19
| [[Bucharest]]
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Amanda Jensen&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.matichon.co.th/lifestyle/social-women/news_3467584|title=สุดปัง! มิสแกรนด์ฯ ส่ง ‘ไฮดี้ อมันดา’ ตัวแทนไทยประกวด ‘มิสอินเตอร์คอนฯ’ ที่อียิปต์|website=Matichon Online|language=th|date=Hulyo 22, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Phuket
|-
|}

==Mga Tala==
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Petsa
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]
| Hulyo 31, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/2/Bb.-Pilipinas-2022-coronation-night-.html|title=Bb. Pilipinas 2022 sets coronation night on July 31 at Big Dome|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 2, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]
| Agosto 20, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CgB49WxjEiR/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Intercontinental South Africa sa Instagram: African Beauty International presents a night of pageantry to remember. Two shows that you will never forget. Mrs Universe Africa and Miss Intercontinental South Africa 2022|website=[[Instagram]]|language=en|date=|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]]
| Setyembre 27, 2022
|}

==Mga Sanggunian==
{{reflist}}</text>
      <sha1>lf2jbqyjjmsm1exfvd306fkdlkv87tq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958060</id>
      <parentid>1958056</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T10:57:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga Kalahok */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5400" xml:space="preserve">Ang '''Miss Intercontinental 2022''' ay ang ika-50 edisyon ng [[Miss Intercontinental]]. Ito ay gaganapin sa Sharm El-Sheik, Ehipto sa Oktubre 14, 2022. Si Cindy Obeñita ng [[Pilipinas]] ang magpuputong sa kanyang magiging kahalili pagkatapos ng kaganapan.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/21/Miss-Intercontinental-2022-Egypt-.html|title=Miss Intercontinental returns to Egypt for 2022 pageant|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 21, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/07/21/22/date-venue-for-miss-intercontinental-2022-announced|title=Final date, venue for Miss Intercontinental 2022 announced|website=[[ABS-CBN News and Current Affairs|ABS-CBN News]]|language=en|date=Hulyo 21, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Intercontinental 2022
| image = 
| image size = 
| image alt = 
| caption = 
| date = Oktubre 14, 2022
| presenters =
| entertainment =
| theme = 
| venue = Meraki Resort, Sharm El-Sheik,. Ehipto
| broadcaster = 
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 
| placements = 
| debuts = [[Benin]], [[United Arab Emirates|Nagkakaisang Arabong Emirato]]
| withdrawals = 
| returns = [[Australia|Australya]], [[Bahamas]], [[Curaçao]], [[Scotland |Eskosya]], [[Wales|Gales]], [[Inglatera]]
| winner = 
| represented = 
| congeniality = 
| personality = 
| best national costume = 
| best state costume = 
| photogenic = 
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 = 
| opening trailer = 
| before = 2021
| next = 
}}

==Mga Kalahok==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]
| Fiona Tenuta Vanerio
| 26
| [[Buenos Aires]]
|-
| {{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]
| Courtney Tester
| 25
| [[Perth]]
|-
| {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Selanda]]
| Rovelyn Milford
| 23
| Auckland
|-
| {{flagicon|BEN}} [[Benin]]
| Tissanta Todjihounde
| 19
| 
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Emmy Carrero
| 27
| Mérida
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Maria Cecília Almeida&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://portalodia.com/tvodia/o-dia-rural/entrevista-com-a-miss-brasil-intercontinental-2022-cecilia-almeida-05-02-2022-20165.html|title=Entrevista com a Miss Brasil Intercontinental 2022 Cecília Almeida|website=portalodia.com|language=pt|date=Pebrero 5, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Teresina
|-
| {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]
| Stepheni Gregoria
| 
| 
|-
| {{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]
| Melissa Douglas
| 24
| [[Edinburgh]]
|-
| {{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]
| Sylvia Sulikova
| 
| 
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Michelle Thorlund
| 24
| Irvine
|-
| {{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]
| Nadia King
| 25
| Barnsley
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Chrysa Kavraki
| 22
| 
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
| Lauren Less
| 21
| Falmouth
|-
| {{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Dita Fatimatuzzahra
| 25
| Bandar Lampung
|-
| {{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]
| Brooke Nicola Smith
| 23
| [[Norwich]]
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Rachel Arhin
| 22
| Oakville
|-
| {{flagicon|KEN}} [[Kenya]]
| Eulene Vulegani
| 25
| [[Nairobi]]
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Dayanna Watson
| 
| 
|-
| {{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]
| Lourdes Feliu
| 20
| La Lisa
|-
| {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| Zaki Yah
| 
| 
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Michelle Luna
| 22
| Tampico
|-
| {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]
| Pauline Thimon
| 25
| [[Paris]]
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| María Felix
| 
| 
|-
| {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]
| Karolína Syrotuková
| 20
| Chabařovice
|-
| {{flagicon|ROM}} [[Romania|Rumanya]]
| Denisa Andreea Malacu
| 19
| [[Bucharest]]
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Amanda Jensen&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.matichon.co.th/lifestyle/social-women/news_3467584|title=สุดปัง! มิสแกรนด์ฯ ส่ง ‘ไฮดี้ อมันดา’ ตัวแทนไทยประกวด ‘มิสอินเตอร์คอนฯ’ ที่อียิปต์|website=Matichon Online|language=th|date=Hulyo 22, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Phuket
|-
|}

==Mga Tala==
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Petsa
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]
| Hulyo 31, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/2/Bb.-Pilipinas-2022-coronation-night-.html|title=Bb. Pilipinas 2022 sets coronation night on July 31 at Big Dome|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 2, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]
| Agosto 20, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CgB49WxjEiR/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Intercontinental South Africa sa Instagram: African Beauty International presents a night of pageantry to remember. Two shows that you will never forget. Mrs Universe Africa and Miss Intercontinental South Africa 2022|website=[[Instagram]]|language=en|date=|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]]
| Setyembre 27, 2022
|}

==Mga Sanggunian==
{{reflist}}</text>
      <sha1>i5tgmrpp5bd1ckteyzrze22sh93xzhm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958061</id>
      <parentid>1958060</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T11:06:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga Kalahok */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5689" xml:space="preserve">Ang '''Miss Intercontinental 2022''' ay ang ika-50 edisyon ng [[Miss Intercontinental]]. Ito ay gaganapin sa Sharm El-Sheik, Ehipto sa Oktubre 14, 2022. Si Cindy Obeñita ng [[Pilipinas]] ang magpuputong sa kanyang magiging kahalili pagkatapos ng kaganapan.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/21/Miss-Intercontinental-2022-Egypt-.html|title=Miss Intercontinental returns to Egypt for 2022 pageant|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 21, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/07/21/22/date-venue-for-miss-intercontinental-2022-announced|title=Final date, venue for Miss Intercontinental 2022 announced|website=[[ABS-CBN News and Current Affairs|ABS-CBN News]]|language=en|date=Hulyo 21, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Intercontinental 2022
| image = 
| image size = 
| image alt = 
| caption = 
| date = Oktubre 14, 2022
| presenters =
| entertainment =
| theme = 
| venue = Meraki Resort, Sharm El-Sheik,. Ehipto
| broadcaster = 
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 
| placements = 
| debuts = [[Benin]], [[United Arab Emirates|Nagkakaisang Arabong Emirato]]
| withdrawals = 
| returns = [[Australia|Australya]], [[Bahamas]], [[Curaçao]], [[Scotland |Eskosya]], [[Wales|Gales]], [[Inglatera]]
| winner = 
| represented = 
| congeniality = 
| personality = 
| best national costume = 
| best state costume = 
| photogenic = 
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 = 
| opening trailer = 
| before = 2021
| next = 
}}

==Mga Kalahok==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]
| Fiona Tenuta Vanerio
| 26
| [[Buenos Aires]]
|-
| {{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]
| Courtney Tester
| 25
| [[Perth]]
|-
| {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Selanda]]
| Rovelyn Milford
| 23
| Auckland
|-
| {{flagicon|BEN}} [[Benin]]
| Tissanta Todjihounde
| 19
| 
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Emmy Carrero
| 27
| Mérida
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Maria Cecília Almeida&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://portalodia.com/tvodia/o-dia-rural/entrevista-com-a-miss-brasil-intercontinental-2022-cecilia-almeida-05-02-2022-20165.html|title=Entrevista com a Miss Brasil Intercontinental 2022 Cecília Almeida|website=portalodia.com|language=pt|date=Pebrero 5, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Teresina
|-
| {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]
| Stepheni Gregoria
| 
| 
|-
| {{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]
| Melissa Douglas
| 24
| [[Edinburgh]]
|-
| {{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]
| Sylvia Sulikova
| 
| 
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Michelle Thorlund
| 24
| Irvine
|-
| {{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]
| Nadia King
| 25
| Barnsley
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Chrysa Kavraki
| 22
| 
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
| Lauren Less
| 21
| Falmouth
|-
| {{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Dita Fatimatuzzahra
| 25
| Bandar Lampung
|-
| {{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]
| Brooke Nicola Smith
| 23
| [[Norwich]]
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Rachel Arhin
| 22
| Oakville
|-
| {{flagicon|KEN}} [[Kenya]]
| Eulene Vulegani
| 25
| [[Nairobi]]
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Dayanna Watson
| 
| 
|-
| {{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]
| Lourdes Feliu
| 20
| La Lisa
|-
| {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| Zaki Yah
| 
| 
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Michelle Luna
| 22
| Tampico
|-
| {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]
| Pauline Thimon
| 25
| [[Paris]]
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| María Felix
| 
| 
|-
| {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]
| Karolína Syrotuková&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://jablonecky.denik.cz/zpravy_region/finale-miss-czech-republic-2022-korunky-jablonec-2.html|title=Finále Miss Czech Republic 2022 ozdobily korunky z jablonecké šperkařské dílny|website=Deník|language=cs|date=Mayo 10, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 20
| Chabařovice
|-
| {{flagicon|ROM}} [[Romania|Rumanya]]
| Denisa Andreea Malacu
| 19
| [[Bucharest]]
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Amanda Jensen&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.matichon.co.th/lifestyle/social-women/news_3467584|title=สุดปัง! มิสแกรนด์ฯ ส่ง ‘ไฮดี้ อมันดา’ ตัวแทนไทยประกวด ‘มิสอินเตอร์คอนฯ’ ที่อียิปต์|website=Matichon Online|language=th|date=Hulyo 22, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Phuket
|-
|}

==Mga Tala==
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Petsa
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]
| Hulyo 31, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/2/Bb.-Pilipinas-2022-coronation-night-.html|title=Bb. Pilipinas 2022 sets coronation night on July 31 at Big Dome|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 2, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]
| Agosto 20, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CgB49WxjEiR/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Intercontinental South Africa sa Instagram: African Beauty International presents a night of pageantry to remember. Two shows that you will never forget. Mrs Universe Africa and Miss Intercontinental South Africa 2022|website=[[Instagram]]|language=en|date=|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]]
| Setyembre 27, 2022
|}

==Mga Sanggunian==
{{reflist}}</text>
      <sha1>2vgd62plscwie53yk2aaj9mnlzkasxa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958062</id>
      <parentid>1958061</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T11:14:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga Kalahok */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5970" xml:space="preserve">Ang '''Miss Intercontinental 2022''' ay ang ika-50 edisyon ng [[Miss Intercontinental]]. Ito ay gaganapin sa Sharm El-Sheik, Ehipto sa Oktubre 14, 2022. Si Cindy Obeñita ng [[Pilipinas]] ang magpuputong sa kanyang magiging kahalili pagkatapos ng kaganapan.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/21/Miss-Intercontinental-2022-Egypt-.html|title=Miss Intercontinental returns to Egypt for 2022 pageant|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 21, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/07/21/22/date-venue-for-miss-intercontinental-2022-announced|title=Final date, venue for Miss Intercontinental 2022 announced|website=[[ABS-CBN News and Current Affairs|ABS-CBN News]]|language=en|date=Hulyo 21, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Intercontinental 2022
| image = 
| image size = 
| image alt = 
| caption = 
| date = Oktubre 14, 2022
| presenters =
| entertainment =
| theme = 
| venue = Meraki Resort, Sharm El-Sheik,. Ehipto
| broadcaster = 
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 
| placements = 
| debuts = [[Benin]], [[United Arab Emirates|Nagkakaisang Arabong Emirato]]
| withdrawals = 
| returns = [[Australia|Australya]], [[Bahamas]], [[Curaçao]], [[Scotland |Eskosya]], [[Wales|Gales]], [[Inglatera]]
| winner = 
| represented = 
| congeniality = 
| personality = 
| best national costume = 
| best state costume = 
| photogenic = 
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 = 
| opening trailer = 
| before = 2021
| next = 
}}

==Mga Kalahok==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]
| Fiona Tenuta Vanerio
| 26
| [[Buenos Aires]]
|-
| {{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]
| Courtney Tester
| 25
| [[Perth]]
|-
| {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Selanda]]
| Rovelyn Milford
| 23
| Auckland
|-
| {{flagicon|BEN}} [[Benin]]
| Tissanta Todjihounde
| 19
| 
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Emmy Carrero
| 27
| Mérida
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Maria Cecília Almeida&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://portalodia.com/tvodia/o-dia-rural/entrevista-com-a-miss-brasil-intercontinental-2022-cecilia-almeida-05-02-2022-20165.html|title=Entrevista com a Miss Brasil Intercontinental 2022 Cecília Almeida|website=portalodia.com|language=pt|date=Pebrero 5, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Teresina
|-
| {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]
| Stepheni Gregoria
| 
| 
|-
| {{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]
| Melissa Douglas
| 24
| [[Edinburgh]]
|-
| {{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]
| Sylvia Sulikova
| 
| 
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Michelle Thorlund
| 24
| Irvine
|-
| {{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]
| Nadia King
| 25
| Barnsley
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Chrysa Kavraki
| 22
| 
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
| Lauren Less
| 21
| Falmouth
|-
| {{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Dita Zzahra&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/berkat-prima/potret-miss-intercontinental-indonesia-2022-dita-zzahra-c1c2-1|title=9 Potret Miss Intercontinental Indonesia 2022 Dita Zzahra, Anggun!|website=IDN Times|language=id|date=Abril 11, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 25
| Bandar Lampung
|-
| {{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]
| Brooke Nicola Smith
| 23
| [[Norwich]]
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Rachel Arhin
| 22
| Oakville
|-
| {{flagicon|KEN}} [[Kenya]]
| Eulene Vulegani
| 25
| [[Nairobi]]
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Dayanna Watson
| 
| 
|-
| {{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]
| Lourdes Feliu
| 20
| La Lisa
|-
| {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| Zaki Yah
| 
| 
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Michelle Luna
| 22
| Tampico
|-
| {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]
| Pauline Thimon
| 25
| [[Paris]]
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| María Felix
| 
| 
|-
| {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]
| Karolína Syrotuková&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://jablonecky.denik.cz/zpravy_region/finale-miss-czech-republic-2022-korunky-jablonec-2.html|title=Finále Miss Czech Republic 2022 ozdobily korunky z jablonecké šperkařské dílny|website=Deník|language=cs|date=Mayo 10, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 20
| Chabařovice
|-
| {{flagicon|ROM}} [[Romania|Rumanya]]
| Denisa Andreea Malacu
| 19
| [[Bucharest]]
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Amanda Jensen&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.matichon.co.th/lifestyle/social-women/news_3467584|title=สุดปัง! มิสแกรนด์ฯ ส่ง ‘ไฮดี้ อมันดา’ ตัวแทนไทยประกวด ‘มิสอินเตอร์คอนฯ’ ที่อียิปต์|website=Matichon Online|language=th|date=Hulyo 22, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Phuket
|-
|}

==Mga Tala==
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Petsa
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]
| Hulyo 31, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/2/Bb.-Pilipinas-2022-coronation-night-.html|title=Bb. Pilipinas 2022 sets coronation night on July 31 at Big Dome|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 2, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]
| Agosto 20, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CgB49WxjEiR/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Intercontinental South Africa sa Instagram: African Beauty International presents a night of pageantry to remember. Two shows that you will never forget. Mrs Universe Africa and Miss Intercontinental South Africa 2022|website=[[Instagram]]|language=en|date=|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]]
| Setyembre 27, 2022
|}

==Mga Sanggunian==
{{reflist}}</text>
      <sha1>m2bvg9u8kkppk0gy9ewqnk8t71px66b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1958063</id>
      <parentid>1958062</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T11:20:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Elysant</username>
        <id>118076</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga Sanggunian */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6053" xml:space="preserve">Ang '''Miss Intercontinental 2022''' ay ang ika-50 edisyon ng [[Miss Intercontinental]]. Ito ay gaganapin sa Sharm El-Sheik, Ehipto sa Oktubre 14, 2022. Si Cindy Obeñita ng [[Pilipinas]] ang magpuputong sa kanyang magiging kahalili pagkatapos ng kaganapan.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/21/Miss-Intercontinental-2022-Egypt-.html|title=Miss Intercontinental returns to Egypt for 2022 pageant|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 21, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/07/21/22/date-venue-for-miss-intercontinental-2022-announced|title=Final date, venue for Miss Intercontinental 2022 announced|website=[[ABS-CBN News and Current Affairs|ABS-CBN News]]|language=en|date=Hulyo 21, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Intercontinental 2022
| image = 
| image size = 
| image alt = 
| caption = 
| date = Oktubre 14, 2022
| presenters =
| entertainment =
| theme = 
| venue = Meraki Resort, Sharm El-Sheik,. Ehipto
| broadcaster = 
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 
| placements = 
| debuts = [[Benin]], [[United Arab Emirates|Nagkakaisang Arabong Emirato]]
| withdrawals = 
| returns = [[Australia|Australya]], [[Bahamas]], [[Curaçao]], [[Scotland |Eskosya]], [[Wales|Gales]], [[Inglatera]]
| winner = 
| represented = 
| congeniality = 
| personality = 
| best national costume = 
| best state costume = 
| photogenic = 
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 = 
| opening trailer = 
| before = 2021
| next = 
}}

==Mga Kalahok==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]
| Fiona Tenuta Vanerio
| 26
| [[Buenos Aires]]
|-
| {{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]
| Courtney Tester
| 25
| [[Perth]]
|-
| {{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Selanda]]
| Rovelyn Milford
| 23
| Auckland
|-
| {{flagicon|BEN}} [[Benin]]
| Tissanta Todjihounde
| 19
| 
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Emmy Carrero
| 27
| Mérida
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Maria Cecília Almeida&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://portalodia.com/tvodia/o-dia-rural/entrevista-com-a-miss-brasil-intercontinental-2022-cecilia-almeida-05-02-2022-20165.html|title=Entrevista com a Miss Brasil Intercontinental 2022 Cecília Almeida|website=portalodia.com|language=pt|date=Pebrero 5, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Teresina
|-
| {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]
| Stepheni Gregoria
| 
| 
|-
| {{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]
| Melissa Douglas
| 24
| [[Edinburgh]]
|-
| {{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]
| Sylvia Sulikova
| 
| 
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Michelle Thorlund
| 24
| Irvine
|-
| {{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]
| Nadia King
| 25
| Barnsley
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Chrysa Kavraki
| 22
| 
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
| Lauren Less
| 21
| Falmouth
|-
| {{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Dita Zzahra&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/berkat-prima/potret-miss-intercontinental-indonesia-2022-dita-zzahra-c1c2-1|title=9 Potret Miss Intercontinental Indonesia 2022 Dita Zzahra, Anggun!|website=IDN Times|language=id|date=Abril 11, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 25
| Bandar Lampung
|-
| {{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]
| Brooke Nicola Smith
| 23
| [[Norwich]]
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Rachel Arhin
| 22
| Oakville
|-
| {{flagicon|KEN}} [[Kenya]]
| Eulene Vulegani
| 25
| [[Nairobi]]
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Dayanna Watson
| 
| 
|-
| {{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]
| Lourdes Feliu
| 20
| La Lisa
|-
| {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| Zaki Yah
| 
| 
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Michelle Luna
| 22
| Tampico
|-
| {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]
| Pauline Thimon
| 25
| [[Paris]]
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| María Felix
| 
| 
|-
| {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]
| Karolína Syrotuková&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://jablonecky.denik.cz/zpravy_region/finale-miss-czech-republic-2022-korunky-jablonec-2.html|title=Finále Miss Czech Republic 2022 ozdobily korunky z jablonecké šperkařské dílny|website=Deník|language=cs|date=Mayo 10, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 20
| Chabařovice
|-
| {{flagicon|ROM}} [[Romania|Rumanya]]
| Denisa Andreea Malacu
| 19
| [[Bucharest]]
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Amanda Jensen&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.matichon.co.th/lifestyle/social-women/news_3467584|title=สุดปัง! มิสแกรนด์ฯ ส่ง ‘ไฮดี้ อมันดา’ ตัวแทนไทยประกวด ‘มิสอินเตอร์คอนฯ’ ที่อียิปต์|website=Matichon Online|language=th|date=Hulyo 22, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
| 23
| Phuket
|-
|}

==Mga Tala==
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Petsa
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]
| Hulyo 31, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/7/2/Bb.-Pilipinas-2022-coronation-night-.html|title=Bb. Pilipinas 2022 sets coronation night on July 31 at Big Dome|website=[[CNN Philippines]]|language=en|date=Hulyo 2, 2022|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]
| Agosto 20, 2022&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CgB49WxjEiR/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Intercontinental South Africa sa Instagram: African Beauty International presents a night of pageantry to remember. Two shows that you will never forget. Mrs Universe Africa and Miss Intercontinental South Africa 2022|website=[[Instagram]]|language=en|date=|access-date=Hulyo 22, 2022}}&lt;/ref&gt;
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]]
| Setyembre 27, 2022
|}

==Mga Sanggunian==
{{reflist}}

==Panlabas na kawing==
*{{Official website|https://www.missintercontinental.com}}</text>
      <sha1>3b4ah8hknre1bbahjmnknbmaps1u35a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sobyet na Sosyalistang Republika ng Estonya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318400</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Estonya" />
    <revision>
      <id>1958040</id>
      <timestamp>2022-07-22T07:55:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Estonya]] sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Estonya]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Estonya]]</text>
      <sha1>4bs36f0iwl361gts0zpbd9792x888dh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>RSPS ng Rusya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318401</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Pederatibong Sobyetiko ng Rusya" />
    <revision>
      <id>1958045</id>
      <timestamp>2022-07-22T08:38:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Republikang Sosyalistang Pederatibong Sobyetiko ng Rusya]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Pederatibong Sobyetiko ng Rusya]]</text>
      <sha1>296gwkm0oqxylq3ba3hlu0omlvdw5hj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>RSS ng Ukranya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318402</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Ukranya" />
    <revision>
      <id>1958046</id>
      <timestamp>2022-07-22T08:42:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Ukranya]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Ukranya]]</text>
      <sha1>kpz0xms103br7tmieo5v43z59iio9k0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>RSS ng Biyelorusya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318403</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Biyelorusya" />
    <revision>
      <id>1958047</id>
      <timestamp>2022-07-22T08:44:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Biyelorusya]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Biyelorusya]]</text>
      <sha1>1wibywzqa6phexf3q58jb8vziypomfw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>RSS ng Usbekistan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318404</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Usbekistan" />
    <revision>
      <id>1958048</id>
      <timestamp>2022-07-22T08:45:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Usbekistan]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Usbekistan]]</text>
      <sha1>r7tbp2b6wn97ehs8bly3mmjsyog2x0b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>RSS ng Kasakistan</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318405</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kasakistan" />
    <revision>
      <id>1958049</id>
      <timestamp>2022-07-22T08:46:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kasakistan]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Kasakistan]]</text>
      <sha1>i79hetatyx0qps85pippmqkfgblblvj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Usapang tagagamit:John Racho</title>
    <ns>3</ns>
    <id>318406</id>
    <revision>
      <id>1958050</id>
      <timestamp>2022-07-22T09:39:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>John Racho</username>
        <id>123026</id>
      </contributor>
      <comment>/* Gonorrhea */ bagong seksiyon</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="186" xml:space="preserve">== Gonorrhea ==

I watch this article that is very satisfying to watch anything [[Tagagamit:John Racho|John Racho]] ([[Usapang tagagamit:John Racho|kausapin]]) 09:39, 22 Hulyo 2022 (UTC)</text>
      <sha1>8nr0p9dzco8qyv8ubt43yb7ryo71yty</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kyiv</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318407</id>
    <redirect title="Kiyeb" />
    <revision>
      <id>1958052</id>
      <timestamp>2022-07-22T09:48:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Kyiv]] sa [[Kiyeb]]: Batay sa tradisyonal na pagbabaybay.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Kiyeb]]</text>
      <sha1>8ks7ic4k8ezat077rnkljxng6t7v9bz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Almaty</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318408</id>
    <redirect title="Alma Ata" />
    <revision>
      <id>1958054</id>
      <timestamp>2022-07-22T10:08:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Almaty]] sa [[Alma Ata]]: Hango sa Kastila.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Alma Ata]]</text>
      <sha1>o08pzf6gv06sp5n8nug95ia1tljkj9g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Himagsikang Ruso noong 1917</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318409</id>
    <redirect title="Himagsikang Ruso (1917)" />
    <revision>
      <id>1958058</id>
      <timestamp>2022-07-22T10:21:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Nilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Himagsikang Ruso noong 1917]] sa [[Himagsikang Ruso (1917)]] mula sa redirect: Mas angkop na pangalan.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Himagsikang Ruso (1917)]]</text>
      <sha1>4uyvvqgu8twryu60ibto9khqkhwrf7t</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>