Wikipedia
tlwiki
https://tl.wikipedia.org/wiki/Unang_Pahina
MediaWiki 1.39.0-wmf.22
first-letter
Midya
Natatangi
Usapan
Tagagamit
Usapang tagagamit
Wikipedia
Usapang Wikipedia
Talaksan
Usapang talaksan
MediaWiki
Usapang MediaWiki
Padron
Usapang padron
Tulong
Usapang tulong
Kategorya
Usapang kategorya
Portada
Usapang Portada
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Pilipinas
0
582
1959420
1959174
2022-07-30T12:32:22Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
| native_name = '''Republika ng Pilipinas'''
{{lang|en|Republic of the Philippines}}
<br /> {{lang|es|República de Filipinas}}
| common_name = Pilipinas
| image_flag = Flag of the Philippines.svg
| image_coat = Coat of Arms of the Philippines.svg
|other_symbol = [[File:Seal of the Philippines.svg|80px]]
|other_symbol_type = [[Eskudo ng Pilipinas|Dakilang Sagisag ng Pilipinas]]
| national_motto = [[Maka-Diyos, Maka-Tao, Makakalikasan at Makabansa]]
| image_map = PHL orthographic.svg
| map_caption = Kinaroroonan ng Pilipinas sa Asya
| national_anthem = [[Lupang Hinirang]]<br /><br><center>[[File:Lupang Hinirang.ogg]]</center>
| official_languages = [[Wikang Filipino|Filipino]] at [[Wikang Ingles|Ingles]]
| regional_languages = {{collapsible list
| title = [[Mga wika sa Pilipinas|19 na wika]]
| [[Wikang Aklanon|Aklanon]]
| [[Mga wikang Bikol|Bikol]]
| [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]]
| [[Wikang Ibanag|Ibanag]]
| [[Wikang Iloko|Ilokano]]
| [[Wikang Ibatan|Ibatan]]
| [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]]
| [[Wikang Kinaray-a|Kinaray-a]]
| [[Wikang Maguindanao|Maguindanao]]
| [[Wikang Maranao|Maranao]]
| [[Wikang Pangasinan|Pangasinan]]
| [[Wikang Sambal|Sambal]]
| [[Wikang Sebwano|Sebwano]]
| [[Wikang Surigaonon|Surigaonon]]
| [[Wikang Tagalog|Tagalog]]
| [[Wikang Tausug|Taūsug]]
| [[Wikang Zamboangueño|Tsabakano]]
| [[Wikang Waray-Waray|Waray]]
| [[Wikang Yakan|Yakan]]
}}
| languages_type = Panghaliling Wika
| languages = {{ublist
| item_style = white-space:nowrap;
| [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]
| [[Wikang Arabe|Arabe]]
}}
| demonym = [[Mga Pilipino|Pilipino/Pilipina]]<br> [[Pinoy|Pinoy/Pinay]] (katawagang palasak)
| capital = [[Maynila]]
| largest_city = [[Lungsod Quezon]]<br>{{small|{{coord|14|38|N|121|02|E|display=inline}}}} <!-- Although [[Davao City]] has the largest land area, the article on [[largest city]] says we should refer to the most populous city, which as of 2006 is [[Quezon City]]. See the discussion page for more information. Changing this information without citation would be reverted.-->
| government_type = Unitaryong [[Pangulo|pampanguluhang]] [[republika]]ng [[Saligang batas|konstitusyonal]]
| leader_title1 = [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]]
| leader_title2 = [[Pangalawang Pangulo ng Pilipinas|Pangalawang Pangulo]]
| leader_title3 = [[Pangulo ng Senado ng Pilipinas|Pangulo ng Senado]]
| leader_title4 = [[Ispiker ng Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Ispiker]]
| leader_title5 = [[Punong Mahistrado ng Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Punong Mahistrado]]
| leader_name1 = [[Bongbong Marcos|Ferdinand Marcos Jr.]]
| leader_name2 = [[Sara Duterte|Sara Duterte-Carpio]]
| leader_name3 = [[Juan Miguel Zubiri]]
| leader_name4 = [[Martin Romualdez]]
| leader_name5 = Alexander Gesmundo
|legislature = [[Kongreso ng Pilipinas|Kongreso]]
|upper_house = [[Senado ng Pilipinas|Senado]]
|lower_house = [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Kapulungan ng mga Kinatawan]]
| area_km2 = 300000<ref>https://www.gov.ph/ang-pilipinas</ref>
| area_sq_mi = 132606 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| area_rank = Ika-72
| percent_water = 0.61<ref name=CIAfactbook>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |last=Central Intelligence Agency. |title=Silangan at Timog-Silangang Asya :: Pilipinas |work=The World Factbook |publisher=Washington, DC: Author |date=2009-10-28 |accessdate=2009-11-07 |archive-date=2015-07-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150719222229/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |url-status=dead }}</ref> (tubig sa kaloobang sakop ng Pilipinas)
| population_estimate = 95,834,000<!--This figure doesn't correspond to the source: 90,420,000--><ref name="population">{{Cite web |title=Philippine Census 2005 Population Projection |url=http://www.census.gov.ph/data/sectordata/popprojtab.html |access-date=2010-09-17 |archive-date=2010-02-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100216181906/http://www.census.gov.ph/data/sectordata/popprojtab.html |url-status=dead }}</ref>
| population_estimate_year = 2011
| population_estimate_rank = Ika-12
| population_census = 100,981,437
| population_census_year = 2015
| population_census_rank = Ika-13
| population_density_km2 = 336.60
| population_density_sq_mi = 871.8 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| population_density_rank = Ika-38
| GDP_PPP_year = 2019
| GDP_PPP = $1.041 trilyon<!--IMF-->
| GDP_PPP_per_capita = $9,538
| GDP_nominal = $354 bilyon
| GDP_nominal_year = 2019
| GDP_nominal_per_capita = $3,246
| Gini = 40.1 <!--number only-->
| Gini_year = 2015
| Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=World Bank |accessdate=2 Marso 2011}}</ref>
| Gini_rank = Ika-44
| HDI_year = 2019
| HDI = 0.718
| HDI_ref = <ref>{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf|title=Human Development Report 2019|publisher=United Nations Development Programme|date=2019|accessdate=9 Disyembre 2019}}</ref>
| HDI_rank = Ika-107
| sovereignty_type = [[Himagsikang Pilipino|Kalayaan]]
| sovereignty_note = mula sa [[Espanya]] at [[Estados Unidos]]
| established_event1 = [[Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas|Ipinahayag]]
| established_date1 = 12 Hunyo 1898
| established_event2 = [[Batas Tydings-McDuffie|Pansariling pamahalaan]]
| established_date2 = 24 Marso 1934
| established_event3 = [[Araw ng Republika|Kinikilala]]
| established_date3 = 4 Hulyo 1946
| established_event4 = [[Saligang Batas ng Pilipinas|Kasalukuyang saligang batas]]
| established_date4 = 2 Pebrero 1987
| currency = [[Piso ng Pilipinas]] (₱)
| currency_code = PHP
| time_zone = [[Pamantayang Oras ng Pilipinas]]
| utc_offset = +8
| time_zone_DST = hindi sinusunod
| utc_offset_DST = +8
|date_format = {{unbulleted list |buwan-araw-taon|araw-buwan-taon ([[Anno Domini|AD]])}}
|drives_on = kanan<ref>{{cite web |url=http://www.brianlucas.ca/roadside/ |title=Which side of the road do they drive on? |author=Lucas, Brian |date=Agosto 2005 |accessdate=22 Pebrero 2009 |publisher=}}</ref>
| cctld = [[.ph]]
| calling_code = +63
| iso3166code = PH
| footnotes = * Ang [[Wikang Sebwano|Sebwano]], [[Wikang Zamboangueño|Tsabakano]], [[Wikang Iloko|Ilokano]], [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[Mga wikang Bikol|Bikol]], [[Wikang Waray-Waray|Waray-Waray]], [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]], [[Wikang Pangasinan|Pangasinan]], [[Wikang Aklanon|Aklanon]], [[Wikang Ibanag|Ibanag]], [[Wikang Ibatan|Ibatan]], [[Wikang Kinaray-a|Kinaray-a]], [[Wikang Sambal|Sambal]], [[Wikang Surigaonon|Surigaonon]], [[Wikang Maranao|Maranao]], [[Wikang Maguindanao|Maguindanao]], [[Wikang Yakan|Yakan]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]], at [[Wikang Tausug|Taūsug]] ay ang mga auksilar na wikang opisyal sa kanilang sariling rehiyon. Ang [[Wikang Kastila|Kastila]] at [[Wikang Arabe|Arabe]] ay itinataguyod sa isang pangunahing at kusang batayan.}}
Ang '''Pilipinas''', opisyal na '''Republika ng Pilipinas''', ([[Wikang Ingles|ingles]]: Republic of the Philippines) ay isang [[malayang estado]] at kapuluang bansa sa [[Timog-Silangang Asya]] na nasa kanlurang bahagi ng [[Karagatang Pasipiko]]. Binubuo ito ng 7,641 pulo na nababahagi sa tatlong kumpol ng mga pulo na ang: [[Luzon]], [[Kabisayaan]] (kilala rin bilang ''Visayas'') at [[Mindanao]]. Ang punong lungsod nito ay ang [[Maynila]] at ang pinakamataong lungsod ay ang [[Lungsod Quezon]]; pawang bahagi ng [[Kalakhang Maynila]].
Nasa pagitan ng 116° 40' at 126° 34' S. [[longhitud]], at 4° 40' at 21° 10' H. [[latitud]] ang Pilipinas. Napapalibutan ito ng [[Dagat Pilipinas]] sa silangan, ng [[Dagat Luzon]] sa kanluran, at ng [[Dagat ng Celebes]] sa timog. Nasa katimugang bahagi ng bansa ang bansang [[Indonesia]] habang ang bansang [[Malaysia]] naman ay nasa timog-kanluran. Sa silangan naman ay naroroon ang bansang [[Palau]] at sa hilaga ay naroroon naman ang bansang [[Taiwan]].
Ang kinaroroonan ng Pilipinas sa [[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]] at malapit sa ekwador ang dahilan kaya madalas tamaan ng bagyo at lindol, ngunit nagtataglay ito ng masaganang likas na yaman at ilan sa mga pinakamagandang sari-saring nilalang na nabubuhay. Ang lawak ng Pilipinas ay 300,000 kilometro kuwadrado (115,831 milya kuwadrado), at tinatayang may 103 milyong bilang ng tao. Ang Pilipinas ang ikawalong pinakamataong bansa sa Asya at ang [[Tala ng mga bansa ayon sa populasyon|ika-labindalawang pinakamataong bansa]] sa daigdig. Magmula noong 2013, tinatayang 10 milyong Pilipino naman ang naninirahan sa [[Balikbayan|ibayong-dagat]], na bumubuo sa isa sa pinakamalaking [[diaspora]] sa daigdig. Iba't ibang mga [[Mga pangkat etniko sa Pilipinas|pangkat etniko]] at kalinangan ang matatagpuan sa saan mang sulok ng bansa. Noong sinaunang panahon, ang mga [[Mga Negrito|Negrito]] ang ilan sa mga unang nanirahan sa kapuluan. Sinundan sila ng pagdating ng mga [[Mga Austronesyo|Austronesyo]]. Naganap ang pakikipagkalakalan sa mga [[Intsik]], Malay, [[India|Indiyano]], at mga bansang [[Islam|Muslim]]. Maraming mga magkakakompetensiyang bansa o bayan tulad ng [[Bayan ng Tondo|Tondo]], [[Kaharian ng Maynila|Maynila (bayan)]], [[Ma-i]], [[Konpederasyon ng Madyaas|Madyaas]] at [[Sultanato ng Sulu|Kasultanan ng Sulu]] na naitatag sa ilalim ng pamumunò ng mga [[Datu]], [[Raha]], [[Sultan]], at [[Lakan]].
Ang pagdating ni [[Fernando de Magallanes]] sa [[Homonhon]], [[Silangang Samar]] noong 1521 ay ang pasimula ng pananakop ng mga Kastila, ngunit naudlot ito nang mamatay siya sa [[Labanan sa Mactan]] kay [[Lapu-Lapu]], ang Datu ng Mactan. Noong 1543, pinangalanan ng isang Kastilang manggagalugad na si [[Ruy López de Villalobos]], ang kapuluan na ''Las Islas Filipinas'' (Mga Kapuluan ng Pilipinas) sa karangalan ni [[Felipe II ng Espanya]]. Sa pagdating ni [[Miguel López de Legazpi]] mula sa [[Lungsod ng Mehiko]] noong 1565, naitatag ang unang paninirahan ng mga Kastila sa kapuluan. Naging bahagi ang Pilipinas sa [[Imperyong Kastila]] nang mahigit 300 taon. Naging daan ito upang ang [[Katolisismo]] ang maging pangunahing pananampalataya. Sa gitna ng kapanahunang ito, ang Maynila ang naging sentro ng kalakalan ng kanluran sa Pasipiko na umuugnay sa Asya sa [[Acapulco]] sa [[Kaamerikahan]] gamit ang mga [[Galeon ng Maynila|galyon ng Maynila]].
Nang magbigay daan ang ika-19 na dantaon sa ika-20, sumunod ang pagsiklab at tagumpay ng [[Himagsikang Pilipino]], na nagpatatag sa sandaling pag-iral lamang ng [[Unang Republika ng Pilipinas]], na sinundan naman ng madugong [[Digmaang Pilipino-Amerikano]] ng panlulupig ng hukbong sandatahan ng [[Estados Unidos]]. Sa kabila ng [[Pananakop ng mga Hapones sa Pilipinas|pananakop ng mga Hapon]], nanatili sa Estados Unidos ang kataas-taasang kapangyarihan sa kapuluan hanggang matapos ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], kung kailan kinilala na ang Pilipinas bilang isang malayang bansa. Mula noon, ang Pilipinas ay nagkaroon ng magulong karanasan sa demokrasya, kung saan kabilang ang pagpapatalsik ng diktadurya sa isang [[Rebolusyong EDSA ng 1986|di-marahas na himagsikan]].
Malaking impluwensiya o pagbabago sa wika at kinaugalian ng Pilipinas ang naidulot ng pagsakop ng [[Espanya]] (mula 1565 hanggang 1898) at Estados Unidos (mula 1898 hanggang 1946). Ang pananampalatayang Katoliko o Katolisismo ang pinakamalaking impluwensiya na naibahagi ng mga Kastila sa kaugaliang Pilipino.
Tanyag ang bansang Pilipinas sa mga kalakal at yaring panluwas at sa kanyang mga Pilipinong Manggagawa sa Ibayong-Dagat o OFW. Kasalukuyang nakararanas ng pag-unlad ang bansa sa mga remitans na ipinapadala pauwi ng mga OFW. Isa sa mga pinakaumuunlad na bahagi ang [[teknolohiyang pang-impormasyon|teknolohiyang pangkaalaman]] sa ekonomiya ng Pilipinas. Marami ring mga dayuhan ang namumuhunan sa bansa dahil sa mataas na palitan ng dolyar at piso. Kasalukuyan ding umaangat ang bahagi ng pagsisilbi na dulot ng mga ''call center'' na naglipana sa bansa.
Ang Pilipinas ay isang orihinal na kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]], [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan]], [[Samahan ng mga Bansa sa Timog-Silangang Asya]], ang [[Asia-Pacific Economic Cooperation|Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko]], at ang [[East Asia Summit|Pulong-Panguluhan ng Silangang Asya]]. Nandito rin ang himpilan ng [[Bangko sa Pagpapaunlad ng Asya]]. Itinuturing ang Pilipinas na isang bagong industriyalisadong bansa, kung saan mayroong ekonomiyang nagbabago mula sa isang nakabatay sa agrikultura patungo sa isang mas nakabatay naman sa mga serbisyo at pagmamanupaktura. Isa ang Pilipinas sa tanging dalawang bansa sa Timog-silangang Asya na [[Kristiyanismo]] ang pangunahing pananampalataya. Yaong isa ay ang [[Silangang Timor]].
Katiwalian sa pamahalaan, pagkasira ng kapaligiran, basura, kawalan ng hanapbuhay, labis na bilang ng tao at ''extra-judicial killings'' o pagpatay sa mga taong bumabatikos o kumakalaban sa pamahalaan ang mga pangunahing suliranin ng Pilipinas. Nagdudulot din ng suliranin sa bansa ang mga pangkat ng terorismo tulad ng [[Abu Sayyaf]] at BIFF sa Mindanao at [[Bagong Hukbong Bayan]].
== Pangalan ==
[[Talaksan:Pantoja de la Cruz Copia de Antonio Moro.jpg|thumb|upright|left|Si [[Felipe II ng Espanya]].]]
Ang Pilipinas ay ipinangalan sa karangalan ni [[Felipe II ng Espanya|Haring Felipe II ng Espanya, Portugal, Inglatera at Irlanda]]. Pinangalanan ng Kastilang manggagalugad na si [[Ruy López de Villalobos]], sa gitna ng kaniyang paglalayag noong 1542, ang mga pulo ng [[Leyte]] at [[Samar]] bilang ''Felipinas'' ayon sa pangalan ng Prinsipe ng [[Asturias (Espanya)|Asturias]]. Sa huli, ang pangalang ''Las Islas Filipinas'' ang sasaklaw sa lahat ng mga pulo sa kapuluan. Bago ito naging pangkaraniwan, iba pang mga pangalan tulad ng ''Islas del Poniente'' (Mga Kapuluan ng Kanluran) at ang ipinangalan ni Magallanes para sa mga pulo na ''San Lázaro'' ay ginamit rin ng mga Kastila upang tukuyin ang kapuluan.
Sa pagdaan ng kasaysayan, ilang beses nang nagbago ang opisyal na pangalan ng Pilipinas. Sa gitna ng [[Himagsikang Pilipino]], inihayag ng [[Kongreso ng Malolos]] ang pagtatag ng ''República Filipina'' (Republika ng Pilipinas). Mula sa panahon ng [[Digmaang Espanyol–Amerikano]] (1898) at [[Digmaang Pilipino–Amerikano]] (1899 hanggang 1902) hanggang sa panahon ng [[Komonwelt ng Pilipinas|Komonwelt]] (1935 hanggang 1946), tinawag ng mga Amerikano ang bansa bilang ''Philippine Islands'', na salin sa Ingles mula sa Kastila. Mula sa [[Kasunduan sa Paris (1898)|Kasunduan sa Paris]], nagsimulang lumutang ang pangalan na "Pilipinas" at mula noon ito na ang naging kadalasang ngalan ng bansa. Mula sa katapusan ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ang opisyal na pangalan ng bansa ay "Republika ng Pilipinas".
== Kasaysayan ==
{{main|Kasaysayan ng Pilipinas}}
=== Sinaunang Panahon ===
[[Talaksan:Tabon Cave 2014 04.JPG|thumb|left|Ang [[Kuwebang Tabon|Yungib ng Tabon]] ay ang pook kung saan natuklasan ang isa sa mga pinakamatandang labi ng tao sa Pilipinas, ang [[Taong Tabon]].]]
[[Talaksan:Remains of a Rhinoceros philippinensis found in Rizal, Kalinga dated c. 709,000 years ago.jpg|thumb|Mga kinatay na labi ng isang ''Rhinoceros philippinensis'' na natuklasan sa Rizal, Kalinga na nagpapatunay na may mga naninirahan nang hominini sa bansa 709,000 taon na ang nakararaan.]]
Ang kamakailang pagtuklas sa mga kasangkapang bato at buto ng mga labi ng kinatay na hayop sa [[Rizal, Kalinga|Rizal]], [[Kalinga]] ay patunay na may mga sinaunang [[hominini]] sa bansa 709,000 taon na ang nakararaan.<ref>[https://www.nature.com/articles/s41586-018-0072-8 Ingicco et al. 2018]</ref> Samantala, ayon sa mga naitalang labi ng tao sa bansa, maaaring dinayo na ng mga tao ang Pilipinas ilang libong taon na ang nakalipas. Inaakala na ang labi ng [[Homo luzonensis|Taong Callao]] na natuklasan sa [[Yungib ng Callao]] sa [[Cagayan (lalawigan)|Cagayan]] ay ang pinakamatandang labi ng tao sa Pilipinas na may tanda na 67,000 taon. Mas higit pang matanda sa naunang natuklasang labi ng [[Taong Tabon]] sa [[Palawan]] na tinatayang 26,500 taon na ang nakalipas. Tumawid sa mga sinaunang tulay na lupa ang mga [[Mga Negrito|Negrito]] o Ita, na siyang tinatayang kauna-unahang mga nanirahan sa Pilipinas. Sa kalaunan, dumayo sila sa kagubatan ng mga pulo. Sa kasalukuyan, nang sumapit ang ikalawang libong taon, nanirahan din sa Pilipinas ang iba pang mga mandarayuhan mula sa [[tangway ng Malay]], kapuluan ng [[Indonesia]], mga taga-[[Indotsina]] at [[Taiwan]].
Mayroon nang mga mangilan-ngilang teorya patungkol sa pinagmulan ng mga sinaunang Pilipino. Isa na ang teorya ni F. Landa Jocano na nagsasabing ang mga ninuno ng mga Pilipino ay lokal na umusbong. Ang teoryang "Pinagmulang Kapuluan" naman ni Wilhelm Solheim, ipinahihiwatig na ang pagdating ng mga tao sa kapuluan ay naganap sa pamamagitan ng mga network pangkalakalan na nagmula sa Sundaland sa pagitan ng 48,000 hanggang 5,000 BK at hindi sa pamamagitan ng malawak na pandarayuhan. Samantala, ipinapaliwanag ng teoryang "Paglawak ng mga Austronesyo" na ang mga Malayo-Polinesyong nagmula sa Taiwan ay nagsimulang lumipat sa Pilipinas noong 4,000 BK, taliwas sa mga naunang pagdating.
[[Talaksan:Angono Petroglyphs1.jpg|right|thumb|[[Mga Petroglipo ng Angono]], ang pinakamatandang gawang [[Sining ng Pilipinas|sining]] sa Pilipinas.]]
Ang pinakatinatanggap na teorya, batay sa lingguwistika at arkeolohikong katibayan, ay ang teoryang "Mula sa Taiwan", kung saan ipinapalagay na ang mga [[Mga Austronesyo|Austronesyo]] mula Taiwan, na sila mismo ay nagmula sa mga neolitikong kabihasnan ng [[Ilog Yangtze]] tulad ng kalinangang Liangzhu, ay lumipat sa Pilipinas noong 4,000 BK. Sa gitna ng Panahong Neolitiko, isang "kalinangan ng batong-luntian" ang sinasabing umiral na pinatunayan ng libu-libong magagandang gawang [[artipakto]] ng batong-luntian na nasumpungan sa Pilipinas na tinatayang noong 2,000 BK pa.
Ang batong-luntian ay sinasabing nagmula sa kalapit na Taiwan at nasumpungan rin sa iba't ibang pook sa kapuluan at pangunahing kalupaan ng Timog-silangang Asya. Ang mga artipaktong ito ang sinasabing patunay ng malawak na pakikipag-ugnayan ng mga lipunan ng Timog-silangang Asya sa isa’t isa noong sinaunang panahon. Magmula noong 1,000 BK, ang mga naninirahan sa kapuluan ay binubuo ng apat na uri ng pangkat panlipunan: mga lipi ng mangangaso at mangangalakal, lipunan ng mga mandirigma, mga plutokrasi sa kabundukan, at mga ''port principality''.
=== Bago dumating ang mga mananakop ===
{{main|Kasaysayan ng Pilipinas (900–1521)}}
{{multiple image
|align = right
|width = 110
|image1 = Visayans_3.png
|alt1 =
|caption1 =
|image2 = Visayans_1.png
|alt2 =
|caption2 =
|image3 = Visayans_2.png
|alt3 =
|caption3 =
|image4 = Visayans_4.png
|alt4 =
|caption4 =
|footer = Mga larawan mula sa [[Boxer Codex]] na ipinapakita ang sinaunang "kadatuan" o [[Maginoo|tumao]] (mataas na uri). '''Mula kaliwa pakanan''': (1) Mag-asawang Bisaya ng Panay, (2) ang mga "Pintados", isa pang pangalan sa mga Bisaya ng Cebu at sa mga pinalilibutang pulo nito ayon sa mga unang manlulupig, (3) maaaring isang [[tumao]] (mataas na uri) o [[timawa]] (mandirigma) na mag-asawang Pintado, at (4) isang mag-asawang maharlika ng mga Bisaya ng Panay.
|footer_align = left
}}
[[Talaksan:LCI.jpg|thumb|Ang [[Inskripsiyon sa Binatbat na Tanso ng Laguna]], {{circa}} 900. Ang pinakamatanda at makasaysayang kasulatan sa Pilipinas na natuklasan sa [[Lumban|Lumban, Laguna]].]]
Nanirahan sa bansa noong ikawalong dantaon ang mga mangangalakal na [[Intsik|Tsino]]. Ang paglaganap ng mga bansang (kaharian) Budismo sa bahagi ng Asya ang nagpasimuno ng kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa [[Indonesia]], [[India]], [[Hapon]], at [[Timog-Silangang Asya]]. Subalit, humina ang mga kaharian sa Timog-Silangang Asya dahil sa mahigpit na alitan at hindi pagkakasundo. Samantala, ang paglaganap ng [[Islam]] sa pamamaraan ng panangalakal at proselitismo, tulad ng [[Kristiyanismo]], ang nagdala sa mga mangangalakal at tagakalat ng pananampalataya sa kabahagian; ang mga [[Arabe]] ay dumating sa Mindanao noong ika-14 na dantaon. Sa pagdating ng mga unang Europeo, sa pangunguna ni Fernando Magallanes noong 1521, mayroon nang mga [[raha]] hanggang sa hilaga ng [[Maynila]], na naging mga karugtungang-sangay ng mga kaharian ng Timog-Silangang Asya. Subalit, pawang mga nagsasarili ang mga pulo ng Pilipinas noon.
Ang kasalukuyang paghihiwalay sa pagitan ng sinauna at [[Kasaysayan ng Pilipinas (900–1521)|maagang kasaysayan]] ng Pilipinas ay ang araw na 21 Abril, taong 900, na siyang katumbas sa [[Kalendaryong Gregoryano]] ng araw na nakalagay sa [[Inskripsiyon sa Binatbat na Tanso ng Laguna]], na siyang pinakamatandang kasulatan na nagmula sa Pilipinas. Ang araw na ito ay sumapit sa gitna ng kung anong tinatawag ng mga antropolohista bilang ang "yugto ng pag-usbong" ng Pilipinas (una hanggang ika-14 na dantaon), na inilalarawan bilang ang bagong pag-usbong ng sosyo-kalinangang huwaran, simula ng pag-unlad ng mga malalaking pamayanan sa baybayin, mas higit na pagsasapin-sapin at pagdadalubhasa sa lipunan, at mga pagsisimula ng lokal at pandaigdigang kalakalan. Magmula ika-14 na dantaon, ilan sa mga malalaking pamayanan ay naging maunlad na sentrong pangkalakalan, at naging kalagitnaang punto ng mga pagbabago sa lipunan at paraan ng pamumuhay, kung saan inilarawan ng kung anong tinatawag ni F. Landa Jocano na "yugto ng mga [[Barangay]]" ng maagang kasaysayan ng Pilipinas, na nagsimula sa ika-14 na dantaon hanggang sa pagdating ng mga Kastila at ang pagsisimula ng panahong kolonyal ng Pilipinas.
Batay rin sa kasulatan, ang [[Bayan ng Tondo|sinaunang Tondo]] ay umiral noong bago mag-900 at nakasaad rin na ang Tondo noon ay may ugnayan sa Kaharian ng Medang sa kapuluan ng Java sa Indonesia. Bagaman ang katayuan ng ugnayan ng dalawa ay hindi malinaw sa kasulatan, patunay ito na noong ika-10 dantaon pa lamang ay may koneksyon na ang mga kabihasnan sa Luzon at Java. Sa pagdating ng mga Europeo noong ika-16 na dantaon, ang Tondo ay pinamumunuan ng tinatawag na "[[Lakan]]". Umusbong ito bilang pangunahing sentro ng kalakalan na may bahagi ng monopolyo sa [[Kaharian ng Maynila|Karahanan ng Maynila]] sa mga produktong kalakal ng [[Dinastiyang Ming]] sa buong kapuluan.
Ang susunod na makasaysayang tala ay tumutukoy sa isang pook sa Pilipinas ng Vol. 186 ng opisyal na kasaysayan ng Dinastiyang Song kung saan isinasalarawan ang "bansa" ng [[Ma-i]]. Taun-taon binibisita ng mga Tsinong mangangalakal ang Ma-i at nagsasalarawan ang kanilang mga tala tungkol sa heograpiya, mga produktong kalakal, at ang pag-uugali ng mga namuno sa Ma-i. Isinaad ng mga Tsinong mangangalakal na ang mga mamamayan ng Ma-i ay tapat at mapagkakatiwalaan. Dahil sa hindi malinaw na mga pagsasalarawan ng mga tala tungkol sa kinaroroonan ng Ma-i, pinagdedebatihan pa rin kung saan ito umiral, may mga iskolar na inaakalang nasa [[Bay, Laguna]] ito, habang ang iba naman ay nag-aakalang nasa pulo ng [[Mindoro]] ito.
[[Talaksan:Ivory seal of Butuan.jpg|thumb|Ang selyong garing ng Butuan na natuklasan noong dekada '70 sa lungsod ng Butuan na nagpapatunay na mahalagang sentro ng kalakalan ang kaharian noong panahong klasikal.]]
Sumunod na itinukoy ng opisyal na kasaysayan ng Dinastiyang Song ang [[Karahanan ng Butuan]], isang maunlad na kabihasnan sa hilaga't-silangang Mindanao, kung saan ito ang unang naitalang bansa mula sa kapuluan ng Pilipinas na nagpadala ng sugo sa Tsina noong 17 Marso 1001. Nakamit ng Butuan ang katanyagan nito sa ilalim ng pamumuno ni Raha Sri Bata Shaja, na isang [[Budismo|Budistang]] namumuno sa isang bansang [[Hinduismo|Hindu]]. Naging makapangyarihan ang estadong ito dahil sa lokal na industriya ng panday-ginto at nagkaroon ito ng ugnayan at tunggaliang diplomatiko sa kaharian ng Champa.
Ayon sa alamat, itinatag naman ang [[Kumpederasyon ng Madyaas|Kadatuan ng Madyaas]] kasunod ng isang digmaang sibil sa pabagsak na Srivijaya, kung saan ang mga tapat na datung Malay sa Srivijaya ay nilabanan ang pananakop ng Dinastiyang Chola at ang papet na Raha nitong si Makatunao, at nagtatag ng isang estadong gerilya sa Kabisayaan. Ang datu na nagtatag sa Madyaas na si Puti, ay bumili ng lupa para sa kaniyang kaharian mula sa isang katutubong [[Mga Ati (Panay)|Ati]] na si Marikudo. Itinatag ang Madyaas sa [[Panay]] (ipinangalan mula sa estado ng Pannai na kaalyado ng Srivijaya na nasa [[Sumatra]]). Pagkatapos, madalas na nilulusob ng mga taga-Madyaas ang mga daungang panlungsod sa katimugang Tsina at nakipaggulo sa hukbong pandagat ng Tsina.
Kalapit ng Madyaas sa Kabisayaan ang Kaharian ng Cebu na pinamunuan ni Rahamuda Sri Lumay, isang maharlika na may liping Tamil mula sa India. Ipinadala si Sri Lumay ng Chola Maharajah upang sakupin ang Madyaas, subalit sumuway siya at bumuo na lamang ng sarili niyang malayang karahanan. Pawang magkaalyado ang Karahanan ng Butuan at Cebu at napanatili nila ang ugnayan at nagkaroon ng rutang pangkalakalan sa Kutai, isang bansang Hindu sa katimugang [[Borneo]] na itinatag ng mga Indiyanong mangangalakal.
Ang pinakamatandang petsa na nagbanggit tungkol sa Kaharian ng Maynila sa Luzon sa kabila ng [[Ilog Pasig]] mula Tondo ay may kinalaman sa tagumpay ni Raha Ahmad ng Brunei laban kay Raha Avirjirkaya ng [[Majapahit]], na namuno sa parehong lokasyon bago ang paninirahan ng mga Muslim. Nabanggit rin sa mga tala ng Tsino ang isang bansa na tinatawag na "Luzon". Pinaniniwalaang may kinalaman ito sa sinaunang Maynila dahil inihayag sa mga tala ng Portuges at Kastila noong mga 1520 na ang ''Luçon'' at "Maynila" ay iisa lamang. Bagaman sinasabi ng ilang mga dalubhasa sa kasaysayan na dahil wala sa mga nakasaksi na ito ang talagang nakabisita sa Maynila, maaaring tinutukoy lamang ng ''Luçon'' ang lahat ng mga bayan ng mga [[Lahing Tagalog|Tagalog]] at [[Mga Kapampangan|Kapampangan]] na umusbong sa mga baybayin ng [[look ng Maynila]]. Gayun man, mula 1500 hanggang mga 1560, itong mga naglalayag na mga taga-Luzon ay tinatawag sa Portuges Malaka na ''Luções'' o "Lusong/Lusung", at nakilahok rin sila sa mga kilusang pang-militar sa Burma (Dinastiyang Toungoo), Kasultanan ng Malaka, at Silangang Timor bilang mga mangangalakal at mersenaryo. Ang isang prominenteng ''Luções'' ay si [[Regimo de Raja]], na isang magnate sa mga pampalasa at isang ''Temenggung'' (sulat Jawi: تمڠݢوڠ) o gobernador at pulis-punong heneral sa Portuges Malaka. Siya rin ang pinuno ng isang hukbong dagat kung saan nangalakal at pinrotektahan ang komersyo sa pagitan ng [[kipot ng Malaka]], [[dagat Luzon]], at mga sinaunang kaharian at bayan sa Pilipinas.
Sa hilagang Luzon, ang Kaboloan (na ngayo'y nasa [[Pangasinan]]) ay nagpadala ng mga emisaryo sa Tsina noong 1406-1411, at nakipagkalakal rin ito sa [[Hapon]].
Sa ika-14 na dantaon dumating at nagsimulang lumaganap ang pananampalatayang [[Islam]] sa Pilipinas. Noong 1380, sina Karim ul' Makdum at Shari'ful Hashem Syed Abu Bakr, isang Arabong mangangalakal na isinilang sa [[Johor]], dumating sa [[Sulu]] mula Melaka at itinatag ang [[Sultanato ng Sulu|Kasultanan ng Sulu]] sa pagkumberto sa Raha ng Sulu na si Raha Baguinda Ali at pinakasalan ang kaniyang anak. Sa katapusan ng ika-15 dantaon, pinalaganap ni [[Mohammed Kabungsuwan|Shariff Kabungsuwan]] ng Johor ang Islam sa Mindanao at itinatag naman ang [[Sultanato ng Maguindanao|Kasultanan ng Maguindanao]]. Ang kasultanang uri ng pamahalaan ay lumawak pa patungong Lanao.
{{multiple image|perrow=2|caption_align=center
| image1 =|caption1 = Bantayog ni [[Lapu-Lapu]] sa [[Lungsod ng Lapu-Lapu]], [[Cebu]].
| image2 =|caption2 = Bantayog ni [[Raha Humabon]] sa [[Lungsod ng Cebu]].
}}
Patuloy na lumaganap ang Islam sa Mindanao at umabot sa Luzon. Naging Islamisado ang Maynila sa gitna ng paghahari ni Sultan Bolkiah mula 1485 hanggang 1521. Naisakatuparan ito dahil nilabanan ng Kasultanan ng Brunei ang Tondo sa paggapi kay Raha Gambang sa labanan at matapos ay iniluklok ang Muslim na Raha Salalila sa trono at sa pagtatag ng estadong-papet ng Brunei na ang [[Kaharian ng Maynila]]. Pinakasalan din ni Sultan Bolkiah si Laila Mecana, ang anak ng Sultan ng Sulu na si Amir Ul-Umbra upang palawakin ang sakop ng Brunei sa Luzon at Mindanao. Nagpatuloy ang mga Muslim sa pakikipagdigma at nagsagawa ng mga slave-raid laban sa mga [[Mga Bisaya|Bisaya]]. Bunga ng pakikilahok sa mga pagsalakay ng mga Muslim, nilipol ng Kasultanan ng Ternate ang Kadatuan ng Dapitan sa [[Bohol]]. Nadali rin ang mga karahanan ng Butuan at Cebu ng mga isinagawang slave-raid at nakipagdigma laban sa Kasultanan ng Maguindanao. Kasabay ng mga slave-raid na ito, ay ang panghihimagsik ni Datu [[Lapu-Lapu]] ng [[Mactan]] laban kay [[Raha Humabon]] ng Cebu. Mayroon ding alitan sa teritoryo sa pagitan ng Tondo at ang Islamikong Kaharian ng Maynila, kung saan ang pinuno ng Maynila, na si [[Raha Matanda]], ay humiling ng tulong pang-militar laban sa Tondo mula sa kaniyang mga kamag-anak sa Kasultanan ng Brunei.
Ang mga tunggalian sa pagitan ng mga Datu, Raha, Sultan, at Lakan ang nagpadali sa pananakop ng mga Kastila. Ang mga kapuluan ay kakaunti lamang ang bilang ng mga naninirahang tao dahil sa patuloy na mga nagdaraang unos at pagkakaalitan ng mga kaharian. Samakatuwid, naging madali ang kolonisasyon at ang mga maliliit na estado sa kapuluan ay dagliang nasakop ng [[Imperyong Kastila]] at nagsimula ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa Pilipinas.
=== Panahon ng mga Kastila ===
{{main|Kasaysayan ng Pilipinas (1521–1898)}}
[[Talaksan:Spanish Galleon.jpg|upright=1.00|thumb|Guhit ng isang [[Galeon ng Maynila|galyon ng Maynila]] na ginamit sa gitna ng [[Kalakalang Galeon|Kalakalang Maynila-Acapulco]].]]
Sinakop at inangkin ng mga Kastila, sa pamumuno ni [[Miguel López de Legazpi]], ang mga pulo noong ika-16 na dantaon at pinangalanan itong "Las Islas Filipinas" ayon sa ngalan ni Haring [[Felipe II ng Espanya|Felipe II]]. Kaagad na ipinakilala at ipinalaganap ang [[Simbahang Katoliko|Katolisismo]] sa pamamagitan ng mga tagakalat ng pananampalataya, at pati na rin ang mga Batas ng Indias (''Laws of the Indies'') at iba pang alituntuning pampatupad. Matigas na pagsuway ang itinugon ng mga pangkat katutubo sa kabundukan pati na rin ng mga mapanlabang Muslim na nagpapatuloy hanggang sa ngayon. Kabi-kabilang mga himagsikan at karahasan ang lumaganap sa mga baybayin sa kabuuan ng tatlong dantaong pananakop, bunga na rin ng pagsasamantala at kakulangan ng pagbabago. Pinamahalaan mula sa [[Nueva España|Bireynato ng Nueva España]] (Bagong Espanya sa ngayon ay [[Mehiko]]) ang bagong nasasakupan at nagsimula ang kalakalan sa [[Galyon ng Maynila]] sa pagitan ng Acapulco at Maynila noong ika-18 dantaon.
Itinatag ng punong panlalawigan [[José Basco y Vargas]] noong 1781 ang Sociedad Económica de los Amigos del País (Samahang Pangkalakalan ng mga Kaibigan ng Bayan) at ginawang hiwalay ang bansa mula sa Bagong Espanya.
Nagbukas ang pakikipagkalakalan ng bansa sa daigdig noong ika-19 na dantaon. Ang pag-angat ng mga masigasig at makabayang burges, binubuo ng mga nakapag-aral na mga katutubong Pilipino, mga Kastila at creole na ipinanganak sa Pilipinas, mga mestisong Espanyol at Tsino, silang mga ilustrado ang nagpahiwatig ng pagtatapos ng pananakop ng Kastila sa kapuluan. Naliwanagan sa [[José Rizal#Impact|Kilusang Propaganda]] na nagsiwalat sa kawalang-katarungan ng pamahalaang kolonyal, sama-sama silang sumigaw para sa kalayaan. Dinakip, nilitis, binigyang-sala, hinatulan ng kamatayan at binaril si [[José Rizal]], ang pinakasikat na propagandista, noong 1896 sa Bagumbayan (Luneta ngayon) dahil sa mga gawaing umano ng pagpapabagsak ng pamahalaan. Naglaon at pumutok ang [[Himagsikang Pilipino]] na pinangunahan ng [[Katipunan]], isang lihim panghimagsikang lipunan na itinatag ni [[Andrés Bonifacio]] at napamunuan din ni [[Emilio Aguinaldo]]. Halos tagumpay na napatalsik ng himagsikan ang mga Kastila noong 1898.
=== Panahon ng mga Amerikano at ang Pananakop ng mga Hapon ===
{{main|Kasaysayan ng Pilipinas (1898–1946)|Pananakop ng mga Hapones sa Pilipinas}}
Noong taon ding iyon, magkadawit ang Espanya at [[Estados Unidos]] sa [[Digmaang Kastila-Amerikano]]. Natalo ang Espanya at ipinasiya nilang ipasa ang kanilang mga nasasakupan na ang Pilipinas, Guam, Kuba, at Puerto Rico sa Estados Unidos. Binayaran naman ng Estados Unidos ang Espanya ng 20 milyong dolyar para sa mga ito, gayong nakapag-pahayag na ng kalayaan ang Pilipinas at itinatag ang [[Unang Republika ng Pilipinas]] at si Emilio Aguinaldo ang hinirang na pangulo, ngunit hindi ito kinilala noong dalawang bansa.
[[File:Knocking Out the Moros. DA Poster 21-48.jpg|upright=1.00|thumb|Labanan sa pagitan ng mga [[Moro|mandirigmang Moro]] at mga sundalong Amerikano noong [[Digmaang Pilipino-Amerikano]], 1913.]]
[[Talaksan:JapaneseTroopsBataan1942.jpg|thumb|180px|left|Ang mga sundalong Hapon sa [[Bataan]] noong 1942, sa gitna ng kanilang pagpapalawak ng teritoryo ng [[Imperyo ng Hapon]] sa Asya sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig.]]
Ang pagtanggi ng mga Pilipino sa panibagong pananakop, ngayon ng mga Amerikano, ang nagtulak sa [[Digmaang Pilipino-Amerikano]] na natapos umano noong 1901 ngunit nagpatuloy hanggang 1913. Ang planong pagkalooban ng kalayaan ang bansa ay naudlot nang magsimula ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Sinakop ng Imperyong Hapon ang bansa at itinatag ang [[Ikalawang Republika ng Pilipinas]].
Maraming mga krimen ng digmaan ang ginawa ng mga Hapones sa panahon ng kanilang pananakop. Ang mga gerilya ay nagpatuloy sa kanilang pang-haharas sa mga Hapones. Bumalik sa bansa ang mga Amerikano noong Oktubre 1944. Tuluyang natalo ang mga Hapones noong 1945. Halos isang milyong Pilipino ang namatay sa digmaan. Naging isa sa mga unang naging kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]] ang Pilipinas. Noong 4 Hulyo 1946 ay ipinagkaloob ng Amerika ang kalayaan ng Pilipinas.
=== Panahon ng Ikatlong Republika at Rehimeng Marcos ===
[[Talaksan:Philippine Independence, July 4 1946.jpg|right|thumb|Ang pagpapahayag ng kasarinlan ng Pilipinas mula sa Estados Unidos noong 4 Hulyo 1946. Ipinapakita nito ang pagbaba sa watawat ng Estados Unidos habang itinataas naman ang watawat ng Pilipinas.]]
Noong 11 Oktubre 1945, naging isa ang Pilipinas sa mga unang kasapi ng Mga Nagkakaisang Bansa at sa sumunod na taon, sa 4 Hulyo 1946, kinilala ng Estados Unidos ang kasarinlan ng Pilipinas, sa gitna ng pagkapangulo ni [[Manuel Roxas]]. Ang mga natitirang kasapi ng komunistang [[Hukbalahap]] ay nagpatuloy ang presensya sa bansa ngunit nasupil ito ng sumunod kay Pangulong [[Elpidio Quirino]] na si [[Ramon Magsaysay]]. Ang sumunod kay Magsaysay na si [[Carlos P. Garcia|Carlos P. García]], ay nilikha naman ang patakarang "Pilipino Muna" na itinuloy ni [[Diosdado Macapagal]]. Sa panunungkulan ni Macapagal, inilipat ang araw ng kalayaan mula sa Hulyo 4 at ginawang Hunyo 12, na siyang araw na [[Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas|inihayag]] ni Emilio Aguinaldo ang kasarinlan ng Pilipinas mula sa Espanya. Habang pinaigting naman ang pagbawi sa [[Sabah]].
Noong 1965, natalo si Macapagal sa pampanguluhang halalan kay [[Ferdinand Marcos]]. Sa kaniyang pagkapangulo, pinasimulan ni Marcos ang proyektong pang-imprastraktura ngunit napagbintangan naman ng malawakang katiwalian at lumustay ng bilyun-bilyong dolyar sa pampublikong pondo. Noong malapit na matapos ang termino ni Marcos ay nagpahayag siya ng [[batas militar]] noong 21 Setyembre 1972. Ang panahong ito ng kaniyang pamumuno ay inilalarawan bilang panunupil sa pulitika, pangtatakip, at paglabag sa karapatang pantao ngunit ang Estados Unidos ay matatag pa rin ang kanilang pagsuporta.
Noong 21 Agosto 1983, ang kalaban ni Marcos at pinuno ng oposisyon na si [[Benigno Aquino, Jr.]], ay pinaslang sa [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino|Paliparang Pandaigdig ng Maynila]]. Sa huli, nagpatawag si Marcos ng [[dagliang halalan]] sa 1986. Si Marcos ang inihayag na nanalo, ngunit ang mga resulta ay itinuring na may daya, na humantong sa [[Rebolusyong EDSA ng 1986|Himagsikan ng Lakas ng Bayan]]. Si Marcos at ang kaniyang mga kaalyado ay lumipad patungong [[Hawaii]], at ang maybahay ni Benigno Aquino na si [[Corazon Aquino]] ay kinilala naman bilang pangulo.
=== Panahon ng Ikalimang Republika (1986 – kasalukuyan) ===
Sa pagbabalik ng demokrasya at reporma sa pamahalaan, hinarap ng administrasyong Cory Aquino ang problema sa malaking utang, korapsyon, mga kudeta, mga sakuna at mga komunista. Umalis ang mga amerikano sa Clark Air Base at Subic Bay noong Nobyembre taong 1991.
== Politika ==
{{main|Politika ng Pilipinas}}{{english|Politics of the Philippines}}
{{clear}}
=== Pambansang Pamahalaan ng Pilipinas ===
{{Main|Talaan ng mga Pangulo ng Pilipinas}}
{{See|Pangulo ng Pilipinas}}
[[Talaksan:Ferdinand Marcos Jr. Inauguration RVTM.jpg|thumb|150px|left|Si [[Bongbong Marcos|Ferdinand Marcos Jr.]], ang kasalukuyang pangulo ng Pilipinas.]]
Ang pamahalaan ng Pilipinas, na hinalintulad sa sistema ng [[Estados Unidos]], ay natatag bilang [[Republika|Republika ng mga Kinatawan]]. Ang kanyang [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]] ay may tungkulin bilang [[pinuno ng estado]] at pati ng [[pinuno ng pamahalaan|pamahalaan]]. Siya rin ang punong kumandante ng [[Sandatahang Lakas ng Pilipinas|Hukbong Sandatahan]]. Naluluklok ang Pangulo sa posisyon sa pamamagitan ng isang pangkalahatang halalan at manunungkulan siya sa loob ng anim na taon. Siya ang may katungkulang maghirang ng mga kasapi at mamuno sa gabinete.
Ang Batasan ng Pilipinas ay nahahati sa dalawang Kapulungan, ang Senado at Kapulungan ng mga Kinatawan. Ang mga kasapi ng dalawang kamarang [[Kongreso ng Pilipinas|Kongreso]], na binubuo ng [[Senado ng Pilipinas|Senado]] at ng [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Kapulungan ng mga Kinatawan]], ay hinahalal sa botong popular.
Binubuo ang Mataas na Kapulungan o Senado ng 24 na senador na naninilbihan sa loob ng 6 na taon. Tuwing 3 taon, kalahati ng mga kasapi nito ay napapalitan sa pamamagitan ng pangkalahatang halalan at maaaring manungkulan ang isang senador nang hanggang 3 sunud-sunod na termino.
Samantala, ang Mababang Kapulungan o Kapulungan ng mga Kinatawan naman ay inihahalal ng mga botante ng isang distrito o sektor at may terminong 3 taon. Maaari ring manilbihan ang isang Kinatawan ng hanggang 3 sunud-sunod na termino. Binubuo ang Mababang Kapulungan ng hindi bababà sa 225 kinatawan.
Ang sangay panghukuman ng pamahalaan ay pinamumunuan ng [[Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Kataas-taasang Hukuman]], ang [[Punong Mahistrado ng Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Punong Mahistrado]] ang namumuno nito at may 14 na Kasamang Mahistrado, lahat hinihirang ng Pangulo at manunungkulan hanggang sa panahon ng kaniyang pagreretiro.
Ang Pangulo, Pangalawang Pangulo at Punong Mahistrado ng Pilipinas ay mapatatalsik lamang sa kaniyang posisyon sa pamamagitan ng isang prosesong pampolitika na kung tawagin ay [[pagsasakdal]], katulad ng nangyari sa dating Pangulong [[Joseph Estrada|Joseph Ejercito Estrada]] dahil sa pagkakasangkot sa Jueteng Scandal na nabunyag noong 2001. Napatalsik din sa puwesto ang dating Punong Mahistrado na si [[Renato Corona]] dahil sa pagiging tuta niya kay dating Pangulong [[Gloria Macapagal-Arroyo]]. Nagtagumpay ang pagsakdal noon sapagkat kusang umalis sa Malakanyang si Estrada at ang pumalit ay ang Pangalawang Pangulo nitong si Gloria Macapal ang fice
=== Ugnayan sa Ibang Bansa ===
[[File:Rodrigo Duterte with Vladimir Putin, 2016-02.jpg|thumb|Pagpupulong nina Pangulong Rodrigo Duterte at [[Vladimir Putin]] ng [[Rusya]] sa gitna ng pulong-panguluhan ng Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko sa [[Peru]], 2016.]]
Ang Pilipinas ay isang prominenteng kasapi at isa sa tagapagtaguyod ng [[Samahan ng mga Bansa sa Timog-Silangang Asya]]. Ito rin ay isang aktibong tagalahok sa [[Asia-Pacific Economic Cooperation|Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko]], isang kasapi ng [[Pangkat ng 24]] at isa sa 51 mga bansang nagtatag sa [[Mga Nagkakaisang Bansa]] noong 24 Oktubre 1945.
Pinapahalagahan ng Pilipinas ang ugnayan nito sa Estados Unidos. Sinuportahan ng Pilipinas ang Amerika sa [[Digmaang Malamig]] at ang [[Digmaang Pangterorismo]] at isang pangunahing kaalyado na hindi kasapi ng [[North Atlantic Treaty Organization|Organisasyon ng Tratado ng Hilagang Atlantiko]]. Ang mga ugnayan sa iba pang mga bansa ay maayos sa pangkalahatan. Ang ibinahaging pagpapahalaga sa demokrasya ay nagpapagaan sa ugnayan sa mga bansa sa kanluran at Europa. Habang ang parehong pang-ekonomiyang aalahanin ay nakatutulong sa pakikipagugnayan sa ibang mga bansang papaunlad pa lamang. Ang makasaysayang ugnayan at pagkakahalintulad sa kalinangan ay nagsisilbi rin bilang tulay sa pakikipagugnayan sa Espanya. Sa kabila ng mga isyu tulad ng pagmamalabis at mga digmaang nakadudulot sa [[Balikbayan|mga Pilipinong nasa ibayong-dagat]], ang ugnayan sa mga bansa sa [[Gitnang Silangan]] ay mabuti, na nakikita ito sa patuloy na pagbibigay hanapbuhay sa mahigit dalawang milyong Pilipinong naninirahan doon.
Ang Pilipinas ay kasalukuyang nasa isang pagtatalo sa mga bansang [[Taiwan]], [[Tsina]], [[Vietnam]] at [[Malaysia]] patungkol sa kung sino ang tunay na may-ari ng [[Kapuluang Spratly]] na masagana ng langis at likas na petrolyo. Ito rin ay may 'di pagkakaunawaan sa bansang Malaysia sa usaping [[Sabah]]. Sinasabing ibinigay ng Sultan ng [[Brunei]] ang teritoryo ng Sabah sa Sultan ng [[Sultanato ng Sulu|Sulu]] pagkatapos nitong tumulong sa pagkawasak ng isang rebelyon doon. Iyon ang nagbigay karapatan at poder sa pamahalaan ng Pilipinas na angkinin muli ang kanyang nawalang lupain. Hanggang ngayon, tumatanggap ang Sultan ng Sulu ng pera para sa "upa" sa lupa mula sa pamahalaan ng Malaysia.
Silipin din:
* [[Ugnayang Panlabas ng Pilipinas]]
* [[Saligang Batas ng Pilipinas]]
== Mga rehiyon at lalawigan ==
{{Main|Mga rehiyon ng Pilipinas|mga lalawigan ng Pilipinas}}
[[Talaksan:Ph general map.png|thumb|Ang mga lungsod kita mula sa Pilipinas]]
Ang Pilipinas ay nababahagi sa mga pangkat ng pamahalaang pangpook (''local government units'' o LGU). Ang mga [[Mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ang pangunahin na pangkat. Hanggang 2002, mayroong 85 na lalawigan sa bansa. Ang mga ito ay nababahagi pa sa mga [[Mga lungsod ng Pilipinas|lungsod]] at [[Mga bayan ng Pilipinas|bayan]], na binubuo ng mga [[barangay]]. Ang barangay ang pinakamaliit na pangkat pampook ng pamahalaan. Ang lahat ng mga lalawigan ay nalulupon sa 23 [[Mga rehiyon ng Pilipinas|mga rehiyon]] para sa kadaliang pamumuno. Karamihan sa mga sangay ng pamahalaan ay nagtatayo ng tanggapan sa mga bahagi para magsilbi sa mga lalawigang saklaw nito. Subalit, ang mga bahagi sa Pilipinas ay walang bukod na pamahalaang pampook, maliban sa [[Bangsamoro]] at [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera|Kordilyera]], na mga nagsasariling rehiyon.
Tumungo sa mga lathala ng mga rehiyon at mga lalawigan upang makita ang mas malaking larawan ng mga kinalalagyan ng mga bahagi at lalawigan.
== Mga Rehiyon ==
{| class = "wikitable" style = "font-size: 100%;"
|-
! Rehiyon {{flagicon|Philippines}} !! Awtonomo {{flagicon|Philippines}} !! Administratibo {{flagicon|Philippines}} !! Dating rehiyon {{flagicon|Philippines}}
|-
| * [[Kalakhang Maynila|NCR]]<br>* [[Ilocos]]<br>* [[Lambak ng Cagayan]]<br>* [[Gitnang Luzon]]<br>* [[Calabarzon]]<br>* [[Mimaropa]]<br>* [[Rehiyon ng Bicol]]<br>* [[Kanlurang Kabisayaan]]<br>* [[Gitnang Kabisayaan]]<br>* [[Silangang Kabisayaan]]<br>* [[Tangway ng Zamboanga]]<br>* [[Hilagang Mindanao]]<br>* [[Rehiyon ng Davao]]<br>* [[Soccsksargen]]<br>* [[Caraga]] || * {{flag|Bangsamoro}} || * [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera]] || * [[Timog Katagalugan]] (parte ng IV-A & IV-B)<br>* [[Rehiyon ng Pulo ng Negros]] (parte ng VI)<br>* [[Rehiyong Awtonomo ng Muslim Mindanao]] (parte ng BARMM)
|}
===Rehiyon at isla===
{|class="wikitable sortable" style="text-align: center"
|-
!Rehiyon
!Kabisera
!Wika
|-
| colspan="3" style="background-color:yellow;"| '''[[Luzon]]'''
|-
| [[Kalakhang Maynila|Pambansang Punong Rehiyon]] (NCR) || '''''[[Maynila]]''''' || [[Taglish]]
|-
| [[Ilocos|Ilocos (Rehiyon I)]] || ''[[San Fernando, La Union|San Fernando]]'' || [[Wikang Iloko|Iloko]]
|-
| [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera]] (CAR) || ''[[Baguio]]'' || [[Wikang Kankanaey|Kankanaey]]
|-
| [[Lambak ng Cagayan|Lambak ng Cagayan (Rehiyon II)]] || ''[[Tuguegarao]]'' || [[Wikang Iloko|Iloko]]
|-
| [[Gitnang Luzon|Gitnang Luzon (Rehiyon III)]] || ''[[San Fernando, Pampanga|San Fernando]]'' || [[Wikang Kapampangan|Pampangan]], [[Wikang Pilipino|Pilipino]]
|-
| [[Calabarzon|Calabarzon (Rehiyon IV-A)]] || ''[[Calamba, Laguna|Calamba]]'' || [[Wikang Tagalog|Tagalog]]
|-
| [[MIMAROPA|Mimaropa (Rehiyon IV-B)]] || ''[[Calapan]]'' || [[Lumang Tagalog|Old Tagalog]]
|-
| [[Kabikulan|Kabikulan (Rehiyon V)]] || ''[[Legazpi]]'' || [[Wikang Bikol|Bikolano]]
|-
| colspan="3" style="background-color:red;"| '''[[Kabisayaan]]'''
|-
| [[Kanlurang Kabisayaan|Kanlurang Kabisayaan (Rehiyon VI)]] || ''[[Lungsod ng Iloilo]]'' || [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]]
|-
| [[Gitnang Kabisayaan|Gitnang Visayas (Rehiyon VII)]] || ''[[Lungsod ng Cebu]]'' || [[Wikang Sebwano|Cebuano]]
|-
| [[Silangang Kabisayaan|Silangang Kabisayaan (Rehiyon VIII)]] || ''[[Tacloban]]'' || [[Mga wikang Bisaya|Bisaya]]
|-
| colspan="3" style="background-color:green;"| '''[[Mindanao]]'''
|-
| [[Tangway ng Zamboanga|Tangway ng Zamboanga (Rehiyon IX)]] || ''[[Pagadian]]'' || Bisdak
|-
| [[Hilagang Mindanao|Hilagang Mindanao (Rehiyon X)]] || ''[[Cagayan de Oro]]'' || [[Mga wikang Bisaya|Bisaya]]
|-
| [[Rehiyon ng Davao|Rehiyon ng Davao (Rehiyon XI)]] || ''[[Lungsod ng Davao]]'' || [[Wikang Sebwano|Cebuano]]
|-
| [[SOCCSKSARGEN|SOCSKSARGEN (Rehiyon XII)]] || ''[[Koronadal]]'' || [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[Wikang Sebwano|Cebuano]]
|-
| [[Caraga|Caraga (Rehiyon XIII)]] || ''[[Butuan]]'' || [[Wikang Butuanon|Butuanon]], [[Wikang Kamayo|Kamayo]]
|-
| [[Bangsamoro|Bangsamoro]] (BARMM) || ''[[Lungsod ng Cotabato]]'' || [[Wikang Mëranaw]], [[Wikang Tausug|Tausug]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]]
|}
{| class="wikitable" style="text-align:right;"
|+ 10 Pinakamataong Rehiyon sa Pilipinas <small>(2015)</small><ref name="PSA-2015-Highlights">{{cite web|title=2015 Population Counts Summary|url=http://psa.gov.ph/sites/default/files/attachments/hsd/pressrelease/2015%20population%20counts%20Summary_0.xlsx|website=Philippine Statistics Authority|accessdate=10 Hunyo 2017|format=XLSX|date=19 Mayo 2016}}</ref>
|-
! scope="col" | Puwesto
! scope="col" | Itinalaga
! scope="col" | Pangalan
! scope="col" | Lawak
! scope="col" | Bilang ng tao ({{As of|2015|lc=y}})
! scope="col" | Kapal ng bilang ng tao
|-
| style="text-align:center;" | Ika-1
| style="text-align:left;" | Rehiyon IV
| style="text-align:left;" | [[Calabarzon]]
| {{convert|16,873.31|km2|abbr=on}}
| 14,414,744
| {{convert|{{sigfig|14,414,774/16,873.31|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-2
| style="text-align:left;" | NCR
| style="text-align:left;" | [[Kalakhang Maynila|Pambansang Punong Rehiyon]]
| {{convert|619.57|km2|abbr=on}}
| 12,877,253
| {{convert|{{sigfig|12,877,253/613.94|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-3
| style="text-align:left;" | Rehiyon III
| style="text-align:left;" | [[Gitnang Luzon]]
| {{convert|22,014.63|km2|abbr=on}}
| 11,218,177
| {{convert|{{sigfig|11,218,177/22,014.63|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-4
| style="text-align:left;" | Rehiyon VII
| style="text-align:left;" | [[Gitnang Kabisayaan]]
| {{convert|10,102.16|km2|abbr=on}}
| 6,041,903
| {{convert|{{sigfig|6,041,903/10,102.16|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-5
| style="text-align:left;" | Rehiyon V
| style="text-align:left;" | [[Bicol|Rehiyon ng Bikol]]
| {{convert|18,155.82|km2|abbr=on}}
| 5,796,989
| {{convert|{{sigfig|5,796,989/18,155.82|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-6
| style="text-align:left;" | Rehiyon I
| style="text-align:left;" | [[Ilocos|Rehiyon ng Ilocos]]
| {{convert|16,873.31|km2|abbr=on}}
| 5,026,128
| {{convert|{{sigfig|5,026,128/16,873.31|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-7
| style="text-align:left;" | Rehiyon XI
| style="text-align:left;" | [[Rehiyon ng Davao|Rehiyon ng Dabaw]]
| {{convert|20,357.42|km2|abbr=on}}
| 4,893,318
| {{convert|{{sigfig|4,893,318/20,357.42|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-8
| style="text-align:left;" | Rehiyon X
| style="text-align:left;" | [[Hilagang Mindanao]]
| {{convert|20,496.02|km2|abbr=on}}
| 4,689,302
| {{convert|{{sigfig|4,689,302/20,496.02|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-9
| style="text-align:left;" | Rehiyon XII
| style="text-align:left;" | [[Soccsksargen]]
| {{convert|22,513.30|km2|abbr=on}}
| 4,575,276
| {{convert|{{sigfig|4,545,276/22,513.30|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|-
| style="text-align:center;" | Ika-10
| style="text-align:left;" | Rehiyon VI
| style="text-align:left;" | [[Kanlurang Kabisayaan|Rehiyon ng Panay]]
| {{convert|12,828.97|km2|abbr=on}}
| 4,477,247
| {{convert|{{sigfig|4,477,247/12,828.97|2}}|PD/km2|abbr=on}}
|}
== Heograpiya ==
{{main|Heograpiya ng Pilipinas}}
:''Tingnan din: [[:en:Ecoregions in the Philippines|Mga Ekorehiyon sa Pilipinas]]''
[[Talaksan:Relief Map Of The Philippines.png|thumb|200px|<div style="text-align:center;">Ang topograpiya ng Pilipinas.</div>]]
[[Talaksan:Mt.Mayon tam3rd.jpg|right|thumb|Ang [[Bulkang Mayon]] ang pinakaaktibong bulkan sa Pilipinas.]]
Ang Pilipinas ay isang [[kapuluan]] ng 7,641 mga pulo na ang kabuoan ng sukat ng lupa, kasama ang mga nakapaloob na bahagi ng tubig, ay tinatayang nasa {{convert|300,000|km2|sqmi|sp=us}}. Ang baybayin nito na ang sukat ay {{convert|36,289|km|mi|sp=us}} ang dahilan kung bakit ika-5 bansa ang Pilipinas sa pinakamalawak ang baybayin sa buong daigdig.<ref>Central Intelligence Agency. (2009). [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2060.html "Field Listing :: Coastline"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170716042040/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2060.html |date=2017-07-16 }}. Washington, DC: Author. Retrieved 2009-11-07.</ref> Nasa pagitan ito ng 116° 40', at 126° 34' E. longhitud at 4° 40' at 21° 10' N. latitud at humahangga sa [[Dagat Pilipinas]] sa silangan, sa [[Dagat Timog Tsina]] sa kanluran, at sa Dagat Sulawesi sa Timog (kasalukuyang [[Dagat Celebes]]). Ang pulo ng [[Borneo]] ay matatagpuan ilang daang kilometro sa timog kanluran at ang Taiwan ay nasa hilaga.
Karamihan sa mga bulubunduking kapuluan ay nababalot ng mga kagubatang tropikal at mga nagmula sa mga pagsabog ng bulkan. Ang pinakamataas na bundok ay ang [[Bundok Apo]]. Ang sukat nito ay 2,954 metro (9,692 talampakan) mula sa kapatagan ng dagat. Nasa pulo ng Mindanao ang Bundok Apo.
{{wide image|Pana Banaue Rice Terraces.jpg|1000px|<center>Ginamit ng mga [[Mga Igorot|Ifugao/Igorot]] ang [[Hagdan-hagdang Palayan ng Banawe]] upang magtanim ng mga pananim sa matarik na bulubunduking bahagi ng Hilagang Pilipinas.</center>}}
Ang pampook na pangmatagalang panahon ay mainit, maalinsangan, at tropikal. Ang kalimitang taunang temperatura ay nasa 26.5° sentigrado. May tatlong panahon sa Pilipinas na pangkalahatang kinikilala ng mga Pilipino. Ito ay ang Tag-init o Tag-araw (mainit na panahon mula ika-3 buwan hanggang ika-5 buwan), ang Tag-ulan (maulan na panahon mula ika-6 buwan hanggang ika-11 buwan), at ang Taglamig (malamig na panahon mula ika-12 buwan hanggang ika-2 buwan).
Karamihan sa mga pulong mabundok ay dating natatakpan ng tropikal na [[kagubatan]] at itong mga pulong ito ay nagmula sa bulkan. Ang pinakamataas na tuktok ay ang sa [[Bundok Apo]] sa Mindanao na 2,954 m ang taas. Maraming [[bulkan]] ang madalas na sumasabog sa bansa tulad ng [[Bulkang Pinatubo]] at [[Bulkang Mayon]]. Ang bansa rin ay nasa tinatawag na "typhoon belt" ng Kanlurang Pasipiko at ito ay tinatamaan ng mga 19 na [[bagyo]] taon-taon.
Ang Pilipinas ay napapaloob din sa tinatawag na [[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]] na isa sa pinakaaktibong ''fault areas'' sa buong daigdig.
<gallery mode="packed-hover">
Talaksan:Mount Pinatubo 20081229 01.jpg|''[[Bundok Pinatubo]]''
Talaksan:Chocolate Hills - edit.jpg|''[[Tsokolateng burol]]'' sa [[Bohol]]
Talaksan:Big lagoon entrance, Miniloc island - panoramio.jpg|''[[El Nido, Palawan|El Nido]]'' sa [[Palawan]]
Talaksan:Coron - Kayangan Lake.jpg|Ang makabighaning tanaw sa lawa ng ''Kayangan''
Talaksan:Puerto Princesa Subterranean River.jpg|''[[Pambansang Liwasang Ilog sa Ilalim ng Lupa ng Puerto Princesa]]''
Talaksan:Hinatuan enchanted river.jpg|Ilog ''Hinatuan''
Talaksan:Taal Volcano aerial 2013.jpg|Ang ''[[Bulkang Taal]]'', ang pinakamaliit na aktibong bulkan sa daigdig
Talaksan:View south of the northern Sierra Madre from peak of Mt. Cagua - ZooKeys-266-001-g007.jpg|''[[Sierra Madre (Pilipinas)|Bulubunduking Sierra Madre]]''
Talaksan:FvfBokod0174 03.JPG|Tropikal na pinong kagubatan sa Luzon
Talaksan:Coral reef in Tubbataha Natural Park.jpg|Ang ''[[Bahurang Tubbataha]]'' sa [[Palawan]]
Talaksan:Apo Island of Apo Reef Natural Park.jpg|Ang ''[[Bahurang Apo]]'' sa pulo ng Apo
Talaksan:Mount Hamiguitan peak.JPG|''[[Bundok Hamiguitan]]''
Talaksan:Boracay White Beach in day (985286231).jpg|Ang puting buhangin sa dalampasigan ng ''[[Boracay]]''
|Isang dalampasigan sa pulo ng ''Siargao''
</gallery>
== Arimuhunan ==
{{main|Ekonomiya ng Pilipinas}}
Ang Pilipinas ay isang [[umuunlad na bansa]] sa Timog-Silangang Asya. Ang lebel ng sahod sa Pilipinas ay [[:en:List of countries by GNI (nominal, Atlas method) per capita|mababang gitnang sahod]] (''lower middle income'')<ref>[[:en:List of countries by GNI (nominal, Atlas method) per capita|List_of_countries_by_GNI_%28nominal,_Atlas_method%29_per_capita]] {{languageicon|en|English Wikipedia}}</ref>. Ang [[GDP]] kada tao ayon sa [[Purchasing power parity]] (PPP) sa Pilipinas noong 2013 ay $3,383 na ika-130 sa buong mundo at mas mababa sa ibang mga bansa sa [[Timog Silangang Asya]] gaya ng Brunei, Singapore, Malaysia, Thailand at Indonesia <ref>[[:en:List of Asian countries by GDP per capita|List_of_Asian_countries_by_GDP_per_capita]] {{languageicon|en|English Wikipedia}}</ref>. Ang ''GDP kada tao ayon sa PPP'' ay naghahambing ng mga pangkalahatang pagkakaiba sa [[pamantayan ng pamumuhay]] sa kabuuan sa pagitan ng mga bansa dahil isinasaalang alang nito ang relatibong gastos ng pamumuhay at mga rate ng implasyon ng mga bansa. Ang Pilipinas ay ika-138 sa buong mundo sa [[indeks ng pagiging madaling magnegosyo]] o mahirap magnegosyo sa Pilipinas. Ang Pilipinas ay ika-105 sa [[Corruption Perceptions Index]] sa mga 176 bansa sa buong mundo o may napakataas na antas ng korupsiyon.<ref>http://www.transparency.org/cpi2012/results</ref>
Ang kahirapan at hindi pantay na sahod sa pagitan ng mayaman at mahirap ay nananatiling mataas sa Pilipinas.<ref name=adb>http://www.adb.org/sites/default/files/pub/2009/Poverty-Philippines-Causes-Constraints-Opportunities.pdf</ref> Ang mga kamakailang paglago sa ekonomiya ng Pilipinas ay nangyayari lamang sa mga [[sektor ng serbisyo]] gaya ng industriyang pagluluwas ng semikondaktor, telekomunikasyon, BPO, real estate na sinusuportahan ng mga remitans o ipinadalang salapi ng mga OFW sa kanilang pamilya sa Pilipinas na may maliliit na negosyo. Ito ang pangunahing dahilan kung bakit mayroong hindi sapat na kalidad na trabaho at ang kahirapan at pagiging hindi pantay ng sahod ay hindi napabuti.<ref name=adb/> Ang sektor na lilikha ng mas maraming trabaho gaya ng agrikultura, pagmamanupaktura at industriya ay matamlay.<ref name=adb/>
Iniulat ng World Bank na ang Pilipinas ay isa sa pinakamayamang ekonomiya sa [[Asya]] noong mga 1950 pagkatapos ng [[Hapon]] ngunit naging isa sa pinakamahirap na bansa sa Asya ngayon.<ref>http://www.insead.edu/facultyresearch/faculty/documents/5771.pdf</ref><ref name=marcos5>http://www.state.gov/outofdate/bgn/philippines/195236.htm</ref> Ito ay itinuturo ng mga ekonomista sa mga taon ng maling pangangasiwa sa ekonomiya at pababago-bagong kondisyon sa politika noong rehimen ni [[Ferdinand Marcos]] mula 1965 hanggang 1986 na nag-ambag sa bumagal na pag-unlad ng ekonomiya ng Pilipinas.<ref name=marcos5/> Ayon sa ilang sanggunian, ang taunang GDP ng Pilipinas mula 1976 hanggang 1986 sa ilalim ni Marcos ay 1.8% lamang.<ref>http://books.google.com/books?id=z1cpiEJMAi8C&pg=PA295</ref> Sa ilalim ni Marcos, ang [[kapitalismong crony|kapitalismong kroni]] at [[monopolyo]] ay itinatag kung saan ang kanyang mga kroni ay malaking nakinabang.<ref>http://articles.philly.com/1986-01-28/news/26055009_1_philippines-president-ferdinand-e-marcos-sugar-industry</ref> Sa ilalim ni Marcos, ang Pilipinas ay mabigat na [[panlabas na utang|umutang sa dayuhan]] na umabot ng 28 bilyong dolyar mula kaunti sa 2 bilyong dolyar nang maluklok siya sa puwesto noong 1965. Sa kasalukuyan, ang pamahalaan ng Pilipinas ay nagbabayad pa rin ng interes sa mga utang pandayuhan ng bansa na natamo noong panahon ng administrasyong Marcos hanggang sa 2025.<ref>http://www.indymedia.org.uk/en/2012/09/500590.html</ref>
Ang Pilipinas ang [[Tala ng mga bansa ayon sa GDP (PPP)|ika-43 pinakamalaki sa buong daigdig]] ang pambansang ekonomiya ng Pilipinas, na may tinatayang $224.754 bilyon [[Kabuuan ng Gawang Katutubo|GDP]] (nominal) noong 2011.<ref>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=51&pr1.y=6&c=512%2C446%2C914%2C666%2C612%2C668%2C614%2C672%2C311%2C946%2C213%2C137%2C911%2C962%2C193%2C674%2C122%2C676%2C912%2C548%2C313%2C556%2C419%2C678%2C513%2C181%2C316%2C682%2C913%2C684%2C124%2C273%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C522%2C692%2C622%2C694%2C156%2C142%2C624%2C449%2C626%2C564%2C628%2C283%2C228%2C853%2C924%2C288%2C233%2C293%2C632%2C566%2C636%2C964%2C634%2C182%2C238%2C453%2C662%2C968%2C960%2C922%2C423%2C714%2C935%2C862%2C128%2C135%2C611%2C716%2C321%2C456%2C243%2C722%2C248%2C942%2C469%2C718%2C253%2C724%2C642%2C576%2C643%2C936%2C939%2C961%2C644%2C813%2C819%2C199%2C172%2C733%2C132%2C184%2C646%2C524%2C648%2C361%2C915%2C362%2C134%2C364%2C652%2C732%2C174%2C366%2C328%2C734%2C258%2C144%2C656%2C146%2C654%2C463%2C336%2C528%2C263%2C923%2C268%2C738%2C532%2C578%2C944%2C537%2C176%2C742%2C534%2C866%2C536%2C369%2C429%2C744%2C433%2C186%2C178%2C925%2C436%2C869%2C136%2C746%2C343%2C926%2C158%2C466%2C439%2C112%2C916%2C111%2C664%2C298%2C826%2C927%2C542%2C846%2C967%2C299%2C443%2C582%2C917%2C474%2C544%2C754%2C941%2C698&s=NGDPD&grp=0&a=|title=Report for Selected Countries and Subjects|work= World Economic Outlook Database, Oktubre 2012|publisher=[[International Monetary Fund]]|accessdate=9 Oktubre 2012}}</ref> Kinabibilangan ng mga kalakal na iniluluwas ang mga [[semiconductors]] at mga kalakal na eletroniko, mga kagamitang pang-transportasyon, [[damit]], mga produkto mula sa tanso, produktong [[petrolyo]], [[langis ng niyog]], at mga [[prutas]].<ref name=CIAfactbook /> Pangunahing kinakalakal ito sa mga bansang [[Estados Unidos]], [[Hapon (bansa)|Japon]], [[Republikang Popular ng Tsina|China]], [[Singapore|Singapur]], [[Timog Korea]], [[Netherlands]], [[Hong Kong]], [[Alemanya|Alemania]], [[Republika ng Tsina|Taiwan]], at [[Thailand|Tailandia]].<ref name=CIAfactbook />
{{wide image|Makati skyline mjlsha.jpg|1110px|<center>Ang Lungsod ng [[Makati]] sa [[Kalakhang Maynila]], ang sentrong lungsod pampinansiyal ng bansa.</center>}}
Bilang isang bagong bansang industriyalisado, nagpapalit na ang ekonomiya ng Pilipinas mula sa pagiging isang bansang nakabatay sa agrikultura patungo sa ekonomiyang nakabatay ng higit sa mga paglilingkod at paggawa. Sa kabuoang bilang ng mga manggagawa sa bansa na nasa 38.1 milyon<ref name=CIAfactbook />, 32% nito ay naghahanapbuhay sa sektor ng [[agrikultura]] subalit 13.8% lamang nito ang naiaambag sa GDP. ang sektor ng industriya na nasa 13.7% ng dami ng manggawa ay nakakapag-ambag ng 30% sa GDP. Samantala ang natitirang 46.5% ng mga manggawa ay nasa sektor ng paglilingkod na bumubuo sa 56.2% ng GDP.<ref name="nscb2009">{{cite web |url=http://www.nscb.gov.ph/sna/2009/3rdQ2009/2009gnpi3.asp |author=Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board |title=Third Quarter 2009 Gross National Product and Gross Domestic Product by Industrial Origin |accessdate=2009-12-11 |archive-date=2011-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629150040/http://www.nscb.gov.ph/sna/2009/3rdQ2009/2009gnpi3.asp |url-status=dead }}</ref><ref name="quickstat">{{cite web |url=http://www.census.gov.ph/data/quickstat/qs0909tb.pdf |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |title=Quickstat |format=PDF |date=Oktubre 2009 |accessdate=2009-12-11 |archive-date=2012-07-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120711125757/http://www.census.gov.ph/data/quickstat/qs0909tb.pdf |url-status=dead }}</ref>
Noong 1998 ang ekonomiya ng Pilipinas — pinaghalong [[agrikultura]], marahan na industriya, at mga serbisyong pansustento — ay nanghina dulot ng [[krisis pinansiyal sa Asya]] at ng mahinang kondisyon ng lagay ng panahon. Ang pag-angat ay bumaba sa 0.6% noong 1998 mula 5% noong 1997, pero nakabawi hanggang sa 3% noong 1999 at 4% noong 2000. Nangako ang pamahalaan na ipagpapatuloy ang mga reporma sa ekonomiya para makahabol ang bansa sa mga bagong nagsisipag-unlaran at industriyalisadong mga bansa sa [[Silangang Asya|Silangang Asia]]. Ang nagpapabagal sa pagsisikap ng pamahalaan na mapabuti ang ekonomiya ng bansa ay ang mismong utang nito (utang pampubliko na 77% ng GDP). Ang hinihinging badyet para sa pagbabayad ng utang ay higit na mas mataas pa sa badyet ng pinagsamang Kagawaran ng Edukasyon at Militar.
Ang estratehiyang pinaiiral ng pamahalaan ay ang pagpapabuti sa [[impraestruktura]], ang paglilinis sa sistemang tax o [[buwis]] upang paigtingin ang kita ng pamahalaan, ang deregulasyon at [[pagsasapribado]] ng ekonomiya, at ang karagdagang pagkalakal sa rehiyon o mas integrasyon. Ang pagasa ng ekonomiya sa ngayon ay nakasalalay sa kaganapang pang-ekonomiya ng kanyang dalawang pangunahing sosyo sa kalakal, ang [[Estados Unidos]] at [[Hapon]], at sa isang mas mabisang administrasyon at mas matibay na patakaran ng pamahalaan.
Sa ilalim ng pamumunò ni [[Noynoy Aquino]], ang rate ng paglago ng [[GDP]] ng Pilipinas noong 2012 ay 6.6 porsiyento na sinasabing ikalawang pinakamataas sa Asya. Ang Fitch Ratings ay nagtaas ng Pilipinas sa "BBB-" with a stable outlook na unang pagkakataong ang Pilipinas ay nakatanggap ng gayong katayuan ng grado ng pamumuhunan sa Pilipinas. Itinaas din ng World Economic Forum ang Pilipinas sa 10 punto sa itaas na kalahati ng ranggong pagiging kompetetibo nitong pandaigdigan sa unang pagkakataon sa kasaysayan ng Pilipinas. Ang mga pagbuti sa ekonomiya ay sinasabing sanhi ng mga hakbang na isinasagawa ni Noynoy upang pataasin ang pagiging bukas ng pamahalaan at sugpuin ang korapsyon na muling nagbigay ng pagtitiwalang internasyonal sa ekonomiya ng Pilipinas. Gayunpaman, sinasabing ang mga mayayamang pamilya lamang ang nakinabang at nakikinabang sa pagbuti ng ekonomiya. Ang pagiging hindi pantay ng sahod sa pagitan ng mga mayayaman at mahihirap sa Pilipinas ay nananatiling mataas. Noong 2012, isinaad ng Forbes Asia na ang magkakasamang kayamanan ng 40 pinakamayamang pamilya sa Pilipinas ay lumago ng $13 bilyong dolyar noong 2010 hanggang 2011 sa $47.4 bilyon na pagtaas na 37.9 porsiyento. Ang pagtaas sa kayamanan ng mga pamilyang ito ay katumbas ng 76.5 porsiyento ng kabuoang pagtaas ng GDP ng Pilipinas sa panahong ito. Ang hindi pantay na sahod ng mga mamamayang Pilipino ang pinakamataas sa Asya. Sa Thailand, ang kayamanan ng 40 mga mayayamang pamilya ay tumaas lamang nang 25 porsiyento sa 2012 samantalang sa Malaysia ay 3.7 porsiyento at sa Hapon ay 2.8 porsiyento lamang.
=== Transportasyon ===
{{main|Transportasyon sa Pilipinas}}
[[Talaksan:NLEX Santa Rita northbound (Guiguinto, Bulacan)(2017-03-14).jpg|thumb|Left|Isang bahagi ng [[North Luzon Expressway]].]]
Ang imprastrakturang pantransportasyon sa Pilipinas ay hindi gaanong maunlad. Ito ay dahil sa bulubunduking lupain at kalat-kalat na heograpiya ng kapuluan, ngunit bunga rin ito ng mababang pamumuhunan ng mga nakalipas na pamahalaan sa imprastraktura. Noong 2013, humigit-kumulang 3% ng pambansang GDP ay napunta sa pagpapa-unlad ng imprastraktura – higit na mas-mababa kung ihahambing sa karamihan sa mga karatig-bansa nito.<ref>{{cite web |url=http://www.investphilippines.info/arangkada/wp-content/uploads/2011/06/08.-Part-3-Seven-Big-Winner-Sectors-Reforming-the-Infrastructure-Policy-Environment2.pdf |title=Arangkada Philippines 2010: A Business Perspective – Infrastructure |accessdate=21 Setyembre 2014}}</ref><ref>{{cite web|last=Larano |first=Cris |url=https://blogs.wsj.com/economics/2014/06/03/philippines-bets-on-better-infrastructure/ |title=Philippines Bets on Better Infrastructure |publisher=The Wall Street Journal |date=3 Hunyo 2014 |accessdate=21 Setyembre 2014}}</ref> May 216,387 kilometro (134,457 milya) ng mga daan sa Pilipinas; sa habang ito, tanging 61,093 kilometro (37,961 milya) lamang ng mga daan ay nailatag.<ref name=WBtransport>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |title=The CIA World Factbook – Philippines |accessdate=20 Setyembre 2017 |archive-date=2015-07-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150719222229/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |url-status=dead }}</ref>
Madalas makakakuha ng mga bus, [[dyipni]], taksi, at [[de-motor na traysikel]] sa mga pangunahing lungsod at bayan. Noong 2007, may humigit-kumulang 5.53 milyong mga nakarehistrong sasakyang de-motor. Dumarami nang 4.55% sa bawat taon ang mga pagpaparehistro ng mga sasakyan.<ref>Republic of the Philippines. Land Transportation Office. [https://web.archive.org/web/20081011115519/http://www.lto.gov.ph/Stats2007/no_of_mv_registered_byMVType_2.htm Number of Motor Vehicles Registered]. (29 Enero 2008). Hinango noong 22 Enero 2009.</ref>
Nangangasiwa ang [[Pangasiwaan ng Abyasyon Sibil ng Pilipinas]] sa mga paliparan at sa pagpapatupad ng mga polisiyang may kinalaman sa ligtas na paglalakbay sa himpapawid<ref>{{cite web |url=http://www.caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/214-repiblic-act-9497 |title=Republic Act No, 9447 |accessdate=21 Setyembre 2014 |publisher=[[Pangasiwaan ng Abyasyon Sibil ng Pilipinas|Civil Aviation Authority of the Philippines]] |archive-date=2014-07-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140716143711/http://caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/214-repiblic-act-9497 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/235-manual-of-standards-for-aerodromes|title=Manual of Standards for AERODROMES|accessdate=21 Setyembre 2014|publisher=[[Pangasiwaan ng Abyasyon Sibil ng Pilipinas|Civil Aviation Authority of the Philippines]]|archive-date=2014-08-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20140809172842/http://caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/235-manual-of-standards-for-aerodromes|url-status=dead}}</ref> na may 85 gumaganang pampublikong paliparan magmula noong 2014.<ref>{{cite web|url=http://www.caap.gov.ph/index.php/contact-us/directory/finish/22-contact/163-caap-airport-directory |archive-url=https://web.archive.org/web/20131222030945/http://www.caap.gov.ph/index.php/contact-us/directory/finish/22-contact/163-caap-airport-directory |dead-url=yes |archive-date=22 Disyembre 2013 |title=Airport Directory |publisher=[[Civil Aviation Authority of the Philippines]] |date=Hulyo 2014 |accessdate=23 Agosto 2014 |df= }}</ref> Naglilingkod ang [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino]] (NAIA) sa [[Malawakang Maynila]] kasama ang [[Paliparang Pandaigdig ng Clark]]. Ang [[Philippine Airlines]], ang pinakamatandang kompanyang panghimpapawid sa Asya na umiiral pa rin sa ilalim ng orihinal na pangalan nito, at ang [[Cebu Pacific]], ang pangunahing pang-mababang presyo na kompanyang panghimpapawid, ay mga pangunahing kompanyang panghimpapawid na naglilingkod sa karamihang mga panloob at pandaigdigang destinasyon.<ref name=PAL>{{cite web|url=http://www.philippineairlines.com/about_pal/about_pal.jsp |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303185823/http://www.philippineairlines.com/about_pal/about_pal.jsp |archivedate=3 Marso 2016 |title=About PAL |publisher=Philippineairlines.com |accessdate=4 Mayo 2013}}</ref><ref name="HAviation">State of Hawaii. Department of Transportation. Airports Division. [c. 2005]. "[https://web.archive.org/web/20110517040251/http://hawaii.gov/hawaiiaviation/hawaii-commercial-aviation/philippine-air-lines/ Philippine Air Lines]". ''Hawaii Aviation''. Hinango noong 9 Enero 2010.</ref><ref name=OxfordBG>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=eY-Oq1IGzdMC&pg=PT98|title=The Report: Philippines 2009|author=Oxford Business Group|year=2009|page=97|isbn=1-902339-12-6}}</ref>
[[Talaksan:San juanico bridge 1.png|thumb|[[Tulay ng San Juanico]], na nagdadala ng Pan-Philippine Highway sa pagitan ng Samar at Leyte.]]
Karamihang matatagpuan sa Luzon ang mga mabilisang daanan at lansangan kasama ang [[Pan-Philippine Highway]] na nag-uugnay ng mga pulo ng [[Luzon]], [[Samar]], [[Leyte]], at [[Mindanao]],<ref>{{cite web|url=http://www.photius.com/countries/philippines/geography/philippines_geography_transportation.html|title=Philippines Transportation |accessdate=23 Agosto 2014}}</ref><ref>{{cite journal|url=http://asiafoundation.org/resources/pdfs/RoRobookcomplete.pdf|title=Linking the Philippine Islands, Through the highway of the Sea.|page=51|accessdate=23 Agosto 2014}}</ref> ang [[North Luzon Expressway]], [[South Luzon Expressway]], at ang [[Subic–Clark–Tarlac Expressway]].<ref>[http://www.mntc.com/nlex/ The North Luzon Expressway Project] (NLEX) is for the rehabilitation, expansion, operation and maintenance of the existing {{convert|83.7|km|0|abbr=on}} NLEX that connects Metro Manila to the northern provinces of Bulacan and Pampanga.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.trb.gov.ph/index.php/toll-road-projects/south-luzon-expressway|title=South Luzon Expressway (SLEX)|author=Super User|work=Toll Regulatory Board|accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=85241 SCTEx delay worsens as Japan firm seeks new extension – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos]{{dead link|date=Hunyo 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=81199 BCDA, Japanese contractor asked to explain SCTEx delay – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos]{{dead link|date=Hunyo 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=76127 Arroyo adviser says SCTEx extension OKd – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos]{{dead link|date=Hunyo 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=101211 Arroyo order: Open SCTEx, interchanges on time – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20080222100621/http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=101211}}</ref>
[[Talaksan:MRT-2 Train Santolan 1.jpg|thumb|left|Isang tren ng [[Ikalawang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 2]] sa [[Estasyong Santolan ng LRT|Estasyong Santolan]].]]
May papel lamang ang transportasyong daambakal sa Pilipinas sa paglululan ng mga pasahero sa loob ng Kalakhang Maynila. Ang rehiyon ay pinaglilingkuran ng tatlong mga linya ng mabilis na lulan: [[Unang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 1]], [[Ikalawang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 2]] at [[Ikatlong Linya ng Sistema ng Metro Rail Transit ng Maynila|Linya 3]].<ref name="yellow">{{cite web|title=The Line 1 System – The Green Line|url=http://www.lrta.gov.ph/line_1_system.php|website=Light Rail Transit Authority|accessdate=15 Enero 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140714152448/http://www.lrta.gov.ph/line_1_system.php|archivedate=14 Hulyo 2014}}</ref><ref name=provision>[[United Nations Centre for Human Settlements]]. (1993). [https://books.google.com/books?id=lkH5Twa-OakC&printsec=frontcover ''Provision of Travelway Space for Urban Public Transport in Developing Countries'']. UN–HABITAT. pp. 15, 26–70, 160–179. {{ISBN|92-1-131220-5}}.</ref><ref name="times">{{cite web|title=About Us; MRT3 Stations|url=http://dotcmrt3.gov.ph/about.php?route=7|website=Metro Rail Transit|accessdate=15 Enero 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130122003116/http://dotcmrt3.gov.ph/about.php?route=7|archivedate=22 Enero 2013}}</ref> Noong nakaraan, nagsilbi ang mga daambakal sa mga pangunahing bahagi ng Luzon, at magagamit ang mga serbisyong daambakal sa mga pulo ng Cebu at Negros. Ginamit din ang mga daambakal para sa mga layong pang-agrikuktura, lalo na sa paggawa ng tabako at tubo. Halos wala nang transportasyong pangkargamento sa riles magmula noong 2014. Ilang nga sistemang transportasyon ay nasa ilalim ng pagpapa-unlad: nagpapatupad ang [[Kagawaran ng Agham at Teknolohiya (Pilipinas)|DOST]]-MIRDC at [[Unibersidad ng Pilipinas|UP]] ng mga unang pag-aaral ukol sa ''Automated Guideway Transit''.<ref>{{cite web|last=Valmero |first=Anna |title=DoST to develop electric-powered monorail for mass transport |url=http://ph.news.yahoo.com/dost-develop-electric-powered-monorail-mass-transport-100013094.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20110722190340/http://ph.news.yahoo.com/dost-develop-electric-powered-monorail-mass-transport-100013094.html |dead-url=yes |archive-date=22 Hulyo 2011 |accessdate=23 Setyembre 2014 |df= }}</ref><ref>{{cite web|title=UPD monorail project begins |url=http://www.upd.edu.ph/~updinfo/jul11/articles/upd_monorail_projects.html |work=July 27, 2011 |author=Regidor, Anna Kristine |publisher=University of the Philippines Diliman |accessdate=September 23, 2014 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140924045106/https://www.upd.edu.ph/~updinfo/jul11/articles/upd_monorail_projects.html |archivedate=24 Setyembre 2014 |df= }}</ref><ref>{{cite web|title=Bigger Automated Guideway Train ready for testing|url=http://www.mb.com.ph/bigger-automated-guideway-train-ready-for-testing/|archive-url=https://web.archive.org/web/20140924041039/http://www.mb.com.ph/bigger-automated-guideway-train-ready-for-testing/|dead-url=yes|archive-date=24 Setyembre 2014|date=27 Pebrero 2014|author=Usman, Edd K.|publisher=Manila Bulletin|accessdate=23 Setyembre 2014}}</ref> Magmula noong 2015 sinusubok din ang kung-tawaging "''Hybrid Electric Road Train''" na isang mahabang ''[[bi-articulated bus]]''.<ref>{{cite web|url=http://www.interaksyon.com/article/95283/bus-o-tren--dosts-road-train-rolls-off-to-vehicle-test|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140916004416/http://www.interaksyon.com/article/95283/bus-o-tren--dosts-road-train-rolls-off-to-vehicle-test|archivedate=2014-09-16|title=BUS O TREN? DOST's road train rolls off to vehicle test|publisher=Interaksyon|date=12 Setyembre 2014|accessdate=19 Setyembre 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.mb.com.ph/hybrid-electric-road-train-to-be-road-tested-this-month/|archive-url=https://web.archive.org/web/20140924051849/http://www.mb.com.ph/hybrid-electric-road-train-to-be-road-tested-this-month/|dead-url=yes|archive-date=24 Setyembre 2014|title=Hybrid electric road train to be road-tested this month|publisher=Manila Bulletin|date=13 Setyembre 2014|accessdate=19 Setyembre 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/headlines/2014/09/14/1368910/roadworthiness-tests-hybrid-train-start-next-month|title=Roadworthiness tests for hybrid train to start next month|publisher=[[The Philippine Star]]|date=14 Setyembre 2014|accessdate=19 Setyembre 2014}}</ref>
Bilang isang kapuluan, kadalasang kinakailangan ang paglalakbay sa mga pulo-pulo gamit ang sasakyang pandagat.<ref>[http://business.inquirer.net/203660/ph-firm-takes-on-challenge-to-improve-sea-travel PH firm takes on challenge to improve sea travel.] Published by Philippine Daily Inquirer (Written By: Ira P. Pedrasa)</ref> Ang mga pinaka-abalang pantalang pandagat ay [[Pantalan ng Maynila|Maynila]], [[Pandaigdigang Pantalan ng Batangas|Batangas]], [[Pantalan ng Subic|Subic]], [[Pantalan ng Cebu|Cebu]], [[Pantalan ng Iloilo|Iloilo]], [[Pantalan ng Dabaw|Dabaw]], Cagayan de Oro, at [[Pantalan ng Zamboanga|Zamboanga]].<ref name="transpo">[http://www.asianinfo.org/asianinfo/philippines/pro-transportation.htm The Philippine Transportation System]. (30 Agosto 2008). ''Asian Info''. Hinango noong 22 Enero 2009.</ref> Naglilingkod ang [[2GO Travel]] at [[Sulpicio Lines]] sa Maynila, na may mga ugnay sa iba't-ibang mga lungsod at bayan sa pamamagitan ng mga pampasaherong bapor. Ang 919-kilometro (571 milyang) ''[[Strong Republic Nautical Highway]]'' (SRNH), isang pinagsamang set ng mga bahagi ng lansangan at ruta ng ferry na sumasaklaw sa 17 mga lungsod, ay itinatag noong 2003.<ref>[http://www.macapagal.com/gma/initiatives/roro.php Strong Republic Nautical Highway]. (n.d.). Official Website of President Gloria Macapagal Arroyo. Hinango noong 22 Enero 2009.</ref> Naglilingkod ang [[Pasig River Ferry Service]] sa mga pangunahing ilog sa Kalakhang Maynila, kasama ang [[Ilog Pasig]] at [[Ilog Marikina]] na may mga estasyon sa Maynila, Makati, Mandaluyong, Pasig at Marikina.<ref>[http://www.gmanetwork.com/news/story/30644/pinoyabroad/gov-t-revives-pasig-river-ferry-service Gov't revives Pasig River ferry service]. (14 Pebrero 2007). ''GMA News''. Retrieved 18 Disyembre 2009.</ref><ref>{{cite web|url=http://news.pia.gov.ph/index.php?article=241398338587|title=MMDA to reopen Pasig River ferry system on April 28; offers free ride|publisher=Philippine Information Agency|date=25 Abril 2014|accessdate=3 Oktubre 2014|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006072725/http://news.pia.gov.ph/index.php?article=241398338587|archivedate=6 Oktubre 2014|df=mdy-all}}</ref>
== Demograpiya ==
{{main|Demograpiya ng Pilipinas|Mga Pilipino|Balikbayan}}
[[File:Philippines Population Density Map.svg|thumb|200px|upright=1.3|Kapal ng bilang ng tao sa bawat lalawigan {{As of|2009|lc=y}} sa bawat kilometro kuwadrado.]]
Tumaas ang populasyon ng Pilipinas mula 1990 hanggang 2008 ng tinatayang 28 milyon, 45% paglago sa nasabing panahon.<ref name=IEApop2011>[http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS CO2 Emissions from Fuel Combustion] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111021013446/http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS |date=2011-10-21 }} Population 1971–2008 ([http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120106205757/http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf |date=2012-01-06 }} page 86); page 86 of the pdf, IEA (OECD/ World Bank) (original population ref OECD/ World Bank e.g. in IEA Key World Energy Statistics 2010 page 57)</ref> Sa kauna-unahang opisyal na sensus ng Pilipinas na ginanap noong 1877 ay nakapagtala ng populasyon na 5,567,685.<ref>Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board. [http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_popn.asp Population of the Philippines Census Years 1799 to 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120704171010/http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_popn.asp |date=2012-07-04 }}. Retrieved 2009-12-11.</ref> Noong 2011, naging ika-12 pinakamataong bansa sa buong daigdig ang Pilipinas, na ang populasyon ay humihigit sa 94 milyon.
Tinatayang ang kalahati ng populasyon ay naninirahan sa pulo ng Luzon. Ang antas ng paglago ng populasyon sa pagitan ng 1995 hanggang 2000 na 3.21% ay nabawasan sa tinatayang 1.95% para sa mga taong 2005 hanggang 2010, subalit nananatiling isang malaking isyu.<ref name=Officialpop>{{cite web |url=http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html |title=Official population count reveals.. |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |year=2008 |accessdate=2008-04-17 |archive-date=2012-09-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120910051344/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html |url-status=dead }}</ref><ref name=gma>{{cite web |url=http://www.gmanews.tv/100days/story/202186/bishops-threaten-civil-disobedience-over-rh-bill |date=2010-09-29 |title=Bishops threaten civil disobedience over RH bill |publisher=GMA News |accessdate=2010-10-16}}</ref> 22.7 Ang panggitnang gulang ng populasyon ay 22.7 taon gulang na may 60.9% ang nasa gulang na 15 hanggang 64 na gulang.<ref name=CIAfactbook/> Ang tinatayang haba ng buhay ay 71.94 taon, 75.03 taon para sa babae at 68.99 na taon para sa mga lalaki.<ref name="worldfactbook1">{{cite web
|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html
|last=Central Intelligence Agency
|title=Field Listing :: Life expectancy at birth
|publisher=Washington, D.C.: Author
|accessdate=2009-12-11
|archive-date=2014-05-28
|archive-url=https://web.archive.org/web/20140528191952/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html
|url-status=dead
}}</ref>
May mahigit 11 milyong mga Pilipino sa labas ng Pilipinas.<ref name=PRB2003>{{cite web
|url=http://www.prb.org/Articles/2003/RapidPopulationGrowthCrowdedCitiesPresentChallengesinthePhilippines.aspx
|title=Rapid Population Growth, Crowded Cities Present Challenges in the Philippines
|author=Collymore, Yvette.
|date=Hunyo 2003
|publisher=Population Reference Bureau
|accessdate=2010-04-26
|archive-date=2007-02-16
|archive-url=https://web.archive.org/web/20070216053330/http://www.prb.org/Articles/2003/RapidPopulationGrowthCrowdedCitiesPresentChallengesinthePhilippines.aspx
|url-status=dead
}}</ref> Nang magsimula ang liberalisasyon ng batas pang-imigrasyon ng [[Estados Unidos]] noong 1965, ang bilang ng mga taong may liping Pilipino ay tumaas. Noong 2007, tinatayang nasa 3.1 milyon ang bilang nito.<ref>Asis, Maruja M.B. (Enero 2006). "[http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=364 The Philippines' Culture of Migration]". ''Migration Information Source''. Migration Policy Institute. Hinango noong 2009-12-14.</ref><ref name="Census2007 offilipinos">{{cite web
|url=http://factfinder.census.gov/servlet/IPTable?_bm=y&-context=ip&-reg=ACS_2007_1YR_G00_S0201:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201PR:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201T:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201TPR:038&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201PR&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201T&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201TPR&-ds_name=ACS_2007_1YR_G00_&-tree_id=306&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-geo_id=NBSP&-search_results=16000US3651000&-format=&-_lang=en
|publisher=United States Census Bureau
|title=Selected Population Profile in the United States: Filipino alone or in any combination
|accessdate=2009-02-01
|archive-date=2012-01-07
|archive-url=https://web.archive.org/web/20120107055111/http://factfinder.census.gov/servlet/IPTable?_bm=y&-context=ip&
|url-status=dead
}} The U.S. Census Bureau 2007 American Community Survey counted 3,053,179 Filipinos; 2,445,126 native and naturalized citizens, 608,053 of whom were not U.S. citizens.</ref> Ayon sa Kawanihan ng Senso ng Estados Unidos, ang mga imigrante mula sa Pilipinas ay bumubuo ng ikalawang pinakamalaking pangkat sunod sa [[Mehiko]] na naghahangad nang pagkakabuo ng pamilya.<ref>Castles, Stephen and Mark J. Miller. (Hulyo 2009). "[http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?id=733&feed=rss Migration in the Asia-Pacific Region]". ''Migration Information Source''. Migration Policy Institute. Retrieved 2009-12-17.</ref> May tinatayang dalawang milyong Pilipino ang naghahanapbuhay sa Gitnang Silangan, kung saan nasa isang milyon nito ay nasa [[Arabyang Saudi]].<ref>Ciria-Cruz, Rene P. (2004-07-26). [https://web.archive.org/web/20110716225842/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=%2Fchronicle%2Farchive%2F2004%2F07%2F26%2FEDGD56NB0H1.DTL 2 million reasons for withdrawing 51 troops]. ''San Francisco Chronicle''.</ref>
=== Mga pinakamalaking lungsod ===
{{Mga pinakamalaking lungsod ng Pilipinas}}
=== Pangkat-tao ===
{{main|Mga pangkat etniko sa Pilipinas}}
[[Talaksan:Philippine ethnic groups per province.PNG|thumb|Mga pangunahing pangkat etniko sa bawat lalawigan.]]
[[Talaksan:Ang Aeta at Ang Igorot.jpg|thumb|left|Ang mga katutubong [[Mga Aeta|Aeta]] (itaas) at mga [[Mga Igorot|Igorot]] (ibaba).]]
[[Talaksan:Subanen - Mount Malindang.jpg|thumb|Ang mga Subanon ng [[Tangway ng Zamboanga|Zamboanga]].]]
Ayon sa pagtatala noong 2000, 28.1% ng mga Pilipino ay Tagalog, 13.1% ay Sebwano, 9% ay Ilokano, 7.6% ay Bisaya/Binisaya, 7.5% ay Hiligaynon, 6% ay Bikolano, 3.4% ay Waray, at ang nalalabing 25.3% ay kabilang sa iba pang mga pangkat,<ref name=CIAfactbook /><ref name=PIF2009>{{Cite book |url=http://www.census.gov.ph/data/publications/pif_2009.pdf |title=The Philippines in Figures 2009 |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |year=2009 |issn=1655-2539 |accessdate=2009-12-23 |archive-date=2012-07-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120711135118/http://www.census.gov.ph/data/publications/pif_2009.pdf |url-status=dead }}</ref> na kinabibilangan ng mga [[Moro (Pilipinas)|Moro]], [[Kapampangan]], [[Pangasinense]], mga [[Ibanag]] at mga [[Ivatan|Ibatan]].<ref>"[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/456399/Philippines Philippines]". (2009). In ''Encyclopædia Britannica''. Hinango noong 2009-12-18 mula sa Encyclopædia Britannica Online.</ref> Mayroon ding mga katutubong mga pangkat gaya ng mga [[Igorot]], mga [[Lumad]], [[Mangyan]], [[Badjao]], at mga pangkat-etniko ng Palawan. Ang mga [[Mga Negrito|Negrito]], gaya ng mga [[Mga Aeta|Aeta]], at ang mga [[Mga Ati (Panay)|Ati]], ay itinuturing na mga kauna-unahang nanahan sa kapuluan.<ref name="Negritos">Dolan, Ronald E. (Ed.). (1991). [http://countrystudies.us/philippines/35.htm "Ethnicity, Regionalism, and Language"]. [http://countrystudies.us/philippines/ ''Philippines: A Country Study'']. Washington: GPO for the Library of Congress. Hinango noong 2010-04-08 mula sa [http://countrystudies.us/ Country Studies US Website].</ref> Kasama ang mga grupong minorya ng kabundukan, mga dayuhan at mga etnikong Pilipinong Moro ng Mindanao sa natitirang 10 porsiyento. Ang mga Aeta o Negrito na dating aktibo sa kapuluan ilang libong taon ang nakaraan, ay nagsipaglikas sa loob ng kagubatan at kabundukan. Ang kapalaran nila ay katulad din ng sa ibang grupong katutubo sa buong mundo tulad ng mga katutubong Australyano at ang mga Katutubong Amerikano. Marami sa kanila na napasanib at napahalo sa mga etnikong Malay-Pilipino o kaya'y napahiwalay bunga ng "sistematikong pag-aalis" noon.
Ayon sa tala ng pamahalaan ng Pilipinas at mga kasalukuyang datos ng senso, mga 95% ng mamamayan ay pangkat Malay, mga ninuno ng mga nandarayuhan mula sa Tangway ng Malaya at kapuluang Indonesya na dumating bago pa man ang panahong Kristiyano. Ang mga mestiso, na may halong lahing Pilipino-Kastila, [[Pilipinong Intsik|Pilipino-Tsino]], Pilipino-Hapones, [[Pilipinong Amerikano|Pilipino-Amerikano]] o Kastila-Tsino ([[Tornatra]]) ay bumubuo ng isang maliit ngunit makapangyarihan na pangkat pagdating sa ekonomiya at pamahalaan. Mayroon ding maliliit na pamayanan ng mga dayuhan tulad ng Kastila, Amerikano, [[Italya]]no, [[Portugal|Portuges]], [[Hapon]], Silangang [[Indiya]]n, at Arabo, at mga katutubong Negrito na nakatira sa mga malalayong pook at kabundukan.
Kabilang sa mga wikang banyaga sa Pilipinas ang [[Wikang Ingles|Ingles]]; ([[Wikang Mandarin|Mandarin]], [[Wikang Hokyen|Hokyen]] at [[Wikang Kantones|Kantones]]); Ang [[Wikang Ingles|Ingles]]; [[Wikang Hapones|Hapones]]; [[Wikang Hindu|Hindu]] ay mula sa mga kasapi ng pamayanan ng mga, Indiyan, mga Amerikano, ay mula sa kanilang, [[Munting Indiya]] o ''LittleIndia'' [[pook ng korea]] o ''Koreatown'', [[pook ng mga Amerikano]] o ''Americantown'' at mga [[Munting Amerika]] o ''LittleAmerica'' at paaralan kung saan ang wika ng pagtuturo ay ang paggamit ng dalawang wika na Mandarin/English; [[Wikang Arabe|Arabe]] sa mga kasapi ng pamayanang [[Muslim]] o Moro; at [[Wikang Kastila|Espanyol]], na pangunahing wika ng Pilipinas hanggang 1973, ay sinasalita ng tinatayang 3% ng mamamayan. Gayun pa man, ang tanging nabubuhay na wikang halong Asyatiko-Espanyol, na ang [[Tsabakano]], ay wika ng ilan sa timog-kanlurang bahagi ng bansa.
Mula 1939, sa pagsisikap na paigtingin ang pambansang pagkakaisa, pinalaganap ng pamahalaan ang paggamit ng opisyal na pambansang wika na ang [[Wikang Filipino|Filipino]] na ''[[de facto]]'' na batay sa [[Wikang Tagalog|Tagalog]]. Itinuturo ang Filipino sa lahat ng paaralan at unti-unting tinatanggap ng taongbayan bilang pangalawang wika. Ang [[Wikang Ingles|Ingles]] naman ay ginagamit bilang pangalawang pangunahing wika at kadalasang maririnig sa talakayan ng pamahalaan, pag-aaral at pangkabuhayan.
=== Wika ===
{{main|Mga wika sa Pilipinas}}
{| class="wikitable sortable floatright" style="text-align:right; font-size:90%; background:white;"
|+ style="font-size:100%;" |Bilang ng tao sa [[Katutubong wika|unang wika]] (2010)
|-
! scope="col" style="text-align:left;" |Wika
! scope="col" style="text-align:center;" colspan="1" |Mananalita
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Tagalog|Tagalog]]
|22,512,089
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Sebwano|Sebwano]]
|19,665,453
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Iloko|Ilokano]]
|8,074,536
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]]
|7,773,655
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Waray-Waray|Waray]]
|3,660,645
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''Iba pang mga katutubong wika/diyalekto''}}
|24,027,005
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''Iba pang mga dayuhang wika/diyalekto''}}
|78,862
|-
! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''Hindi iniulat/hindi inihayag''}}
|6,450
|- class="sortbottom" style="border-top:double gray;"
! scope="col" style="text-align:left;letter-spacing:0.02em;" colspan="1" |KABUUAN
! scope="col" style="text-align:right;" |92,097,978
|- class="sortbottom"
|style="font-style:italic;" colspan="2" |Pinagkunan: Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas{{Sfn|Philippine Statistics Authority|2014|pp=29–34}}
|}
Ayon sa pinakabagong saliksik ng [[Komisyon sa Wikang Filipino]] (KWF), mayroong 131 wikang buhay sa Pilipinas. Bahagi ang mga ito ng pangkat ng mga wikang [[Mga wikang Borneo-Pilipinas|Borneo-Pilipinas]] ng [[mga wikang Malayo-Polinesyo]], na sangay ng mga [[mga wikang Austronesyo|wikang Austronesyo]].<ref name="Ethnol">Lewis, Paul M. (2009). [http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=PH Languages of Philippines]. ''Ethnologue: Languages of the World'' (16th ed.). Dallas, Tex.: SIL International. Hinango noong 2009-12-16.</ref>
Ayon sa [[Saligang Batas ng Pilipinas|Saligang Batas ng Pilipinas ng 1987]], ang [[Wikang Filipino]] at [[Wikang Ingles|Ingles]] ang mga opisyal na wika. Ang Filipino ay ang wikang pambansa ng Pilipinas na ibinatay sa [[wikang Tagalog|Tagalog]] ngunit patuloy na nililinang at pinapagyayaman batay sa mga iba pang wika ng Pilipinas. Pangunahin itong sinasalita sa [[Kalakhang Maynila]] at sa ibang mga rehiyong urban. Kapuwa ginagamit sa pamahalaan, edukasyon, pahayagan, telebisyon at negosyo ang wikang Filipino at Ingles. Nagtalaga ang saligang batas ng mga wikang rehiyonal gaya ng [[mga wikang Bikol|Bikolano]], [[Wikang Sebwano|Sebwano]], [[wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[wikang Iloko|Ilokano]], [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]], [[wikang Pangasinan|Pangasinan]], Tagalog, at [[Wikang Waray-Waray|Waray]] bilang katulong na opisyal na wika at iniuutos na ang [[Wikang Kastila]] at [[Wikang Arabe|Arabe]] ay itaguyod nang kusa at opsiyonal.<ref name=OfficialLang>{{cite web|author=Joselito Guianan Chan, Managing Partner|url=http://www.chanrobles.com/article14language.htm|title=1987 Constitution of the Republic of the Philippines, Article XIV, Section 7.|publisher=Chan Robles & Associates Law Firm|date=|accessdate=2013-05-04|archive-date=2007-11-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20071110234327/http://www.chanrobles.com/article14language.htm|url-status=dead}}</ref>
=== Pananampalataya ===
[[Talaksan:Paoay Church Ilocos Norte.jpg|thumb|left|Simbahan ng Paoay]]
Ang Pilipinas ay [[estadong sekular|bansang sekular]] na may saligang batas na naghihiwalay sa simbahan at estado. Subalit, ang mahigit sa 80% ng populasyon ay Kristiyano: ang karamihan ay mga [[Katoliko Romano|Katoliko]] samantalang ang 10% ng mga Pilipino ay kasapi sa ibang denominasyong Kristiyano, gaya ng [[Iglesia ni Cristo]], ang mga kaanib sa [[Iglesia ng Dios o Dating Daan]], ang [[Iglesia Filipina Independiente]], [[Ang Nagkaisang Iglesia ni Cristo sa Pilipinas]], [[Sabadista]], [[Born Again Groups]] at ang [[Mga Saksi ni Jehova]]. Sa kabila ng mga relihiyong ito, hindi dapat mawala ang ating pananalig sa Panginoong Diyos.<ref name=2006census>{{cite web
|url=http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2003/pr0323tx.html
|title=2000 Census: Additional Three Persons Per Minute
|author=Republic of the Philippines. National Statistics Office.
|date=2003-02-18
|accessdate=2008-01-09
|archive-date=2012-06-10
|archive-url=https://web.archive.org/web/20120610051606/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2003/pr0323tx.html
|url-status=dead
}}</ref> Bunga ng impluwensiya ng kulturang Kastila, ang Pilipinas ay isa sa dalawang bansa sa Asya na may pinakamaraming Katoliko, na sinundan ng [[Silangang Timor]], isang dating kolonya ng [[Portugal]].
Ayon sa Pambansang Komisyon sa mga Pilipinong Muslim noong 2012, tinatayang nasa 11% ng mga Pilipino ang naniniwala sa [[Islam]]<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.ncmf.gov.ph/ |access-date=2014-08-23 |archive-date=2016-11-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161119145842/http://www.ncmf.gov.ph/ |url-status=dead }}</ref>, na ang karamihan sa mga ito ay mga [[Sunni]]. Sa katunayan, ang karamihan ng mga taga-katimugang Pilipinas ay mga Muslim.
== Pag-aaral ==
[[Talaksan:UST mainjf22.JPG|thumb|Ang [[Pamantasan ng Santo Tomas]], na itinatag noong 1611, ay ang pinakamatandang pamantasan sa Asya.]]
Iniulat ng Tanggapan ng Pambansang tagatala ng Pilipinas na ang payak na kamuwangan ng Pilipinas ay nasa 93.4% at ang nagagamit na kamuwangan ay nasa 84.1% noong 2003.<ref name=CIAfactbook /><ref name=quickstat /><ref name=UN /> Halos pantay ang kamuwangan ng mga babae at lalaki.<ref name=CIAfactbook /> Ang paggastos sa pag-aaral ay nasa tinatayang 2.5% ng GDP.<ref name=CIAfactbook /> Ayon sa [[Kagawaran ng Edukasyon (Pilipinas)|Kagawaran ng Edukasyon]], 44,846 na mababang paaralan at 10,384 na mataas na paaralan ang nakatala para sa taong pampaaralan ng 2009-2010<ref>Republic of the Philippines. Department of Education. (2010-09-23).[http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/2010%20_Sept23.xls Fact Sheet – Basic Education Statistics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110511190454/http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/2010%20_Sept23.xls |date=2011-05-11 }}. Hinango noong 2010-04-17.</ref> samantalang itinala ng [[Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon (Pilipinas)|Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon]] o CHED na may 2,180 na mga institusyong pag-aaral, ang 607 dito ay pampubliko at ang 1,573 ay mga pribado.<ref name="CHED">Republic of the Philippines. Commission on Higher Education. (Agosto 2010). [https://web.archive.org/web/20110704102629/http://202.57.63.198/chedwww/index.php/eng/Information Information on Higher Education System]. ''Official Website of the Commission on Higher Education''. Hinango noong 2011-04-17.</ref>
May ilang mga sangay ng pamahalaan ang kasama sa pag-aaral. Ang Kagawaran ng Edukasyon ang nakasasakop sa mababang paaralan, pangalawang mataas na paaralan, at mga hindi pormal na edukasyon; ang [[Pangasiwaan sa Edukasyong Teknikal at Pagpapaunlad ng Kasanayan]] o TESDA ang namamahala sa mga pag-aaral sa pagsasanay at pagpapaunlad pagkatapos ng pangalawang mataas na paaralan; at ang Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon ang nangangasiwa sa mga dalubhasaan at pamantasan at nag-aayos ng mga pamantayan sa lalong mataas na pag-aaral.<ref>Republic of the Philippines. Department of Education. [https://web.archive.org/web/20110716160809/http://www.deped.gov.ph/about_deped/history.asp "Historical Perspective of the Philippine Educational System"]. Hinango noong 2009-12-14.</ref>
== Kalinangan at kaugalian ==
{{main|Kultura ng Pilipinas}}
{{See also|Musika ng Pilipinas|Lutuing Pilipino|Kaugaliang Pilipino|Panitikan sa Pilipinas}}
[[Talaksan:SAYAWIKA TINIKLING 1.gif|thumb|170px|left|Mga mananayaw ng [[Tinikling]].]]
[[Talaksan:Oldest House in Ivatan.jpg|thumb|right|Ang batong bahay ng mga [[Ivatan|Ibatan]] sa [[Batanes]]. Isang magandang halimbawa ng arkitekturang Pilipino. Ang bahay ay gawa sa apog at [[sagay]] habang ang bubong nito'y sa [[kugon]].]]
[[Talaksan:Indak-indak sa Kadalanan 06.JPG|thumb|right|Ang pista ng [[Kadayawan]] sa [[lungsod ng Dabaw]].]]
[[Talaksan:Tinolalunch.jpg|thumb|right|150px|[[Tinola]], ang pagkaing kilala na binanggit sa nobelang ''[[Noli Me Tángere|Noli Me Tangere]]'' (Huwag Mo Akong Salingin) ni José Rizal.]]
Sa buong kasaysayan ng Pilipinas, walang ni isang tanging pambansang pagkakakilanlang o pangkaugalian na nahubog. Sa isang bahagi, ito ay dahil marahil sa napakaraming wikang ginagamit sa buong kapuluan na tinatantiyang nasa 80, bukod pa sa mga wika nito. Ang pagkakabukod-bukod ng mga magkakaratig na barangay o mga pulo ay nakadagdag din sa pagkawalang pagkakaisa sa pagkakakilanlan.
Sa pagdating ng mga Kastila, tumawag ang mga tagakalat pananampalatayang Katoliko ng mga katutubo para maging tagasalin, nakapaglikha ng mga dalawa ang wikang ginagamit na uri, ang mga Ladinos. Ang mga ito, tulad ng tanyag na makatang si [[Gaspar Aquino de Belen]], ay lumikha ng mga tula ng kabanalan na isinulat sa titik Romano, kalimitan sa wikang Tagalog. Ang [[pasyon]] ay isang pagsasalaysay ng simbuyo, pagkamatay at muling pagkabuhay ni Hesukristo na sinimulan ni Gaspar Aquino de Belen. Umusbong din ang mga panitikang (hindi-relihiyoso) na binase sa mga korido, mga baladang Kastila ng kabalyero. Ang mga salaysay na berso, o ang komedya, ay ginanap sa [[mga wikang pang-kabahagian]] para sa mga (di nakakabasa o nakakasulat). Nasulat din ang mga ito sa abakadang Romano ng mga pangunahin na wika at kumalat.
Sa karagdagan, ang panitikan o panitikang klasikal ([[Jose Rizal]], [[Pedro Paterno]]) at mga kasulatan ng kasaysayan (pambansang awit, ''Constitución Política de Malolos''), ay nasa sa Espanyol, na hindi na pangunahing wika ngayon. Ang mga manunulat na Pilipino, tulad ni [[Claro M. Recto]] ay nagpatuloy sa pagsusulat sa wikang Espanyol hanggang 1946.
Ang Pilipinas ay bayan ng maraming bayani. Sinasabing si [[Lapu-Lapu]] ng pulo ng [[Mactan]] ang unang pumigil sa paglusob kanluranin at ang pumatay kay Fernando Magallanes. Si [[Jose Rizal]] (ipinanganak noong ika-19 ng ika-6 na buwan ng 1896 sa bayan ng [[Calamba, Laguna]]), ipinagmamalaki ng Lahing Malay, Pambansang Bayani ng Pilipinas, 22 wika ang alam: Arabe, Katalan, Tsino, Ingles, Pranses, Aleman, Griyego, Ebreo, Italyano, Hapones, Latin, Malay, Portuges, Ruso, Sanskrito, Espanyol, Tagalog at iba pang katutubong wika; siya ay naging tagaguhit ng mga gusali, tagapagtanghal, nakikipagkalakal, tagaguhit ng karikatyur, guro, ekonomista, etnolohista, siyentipikong magsasaka, bihasa sa kasaysayan, imbentor, peryodista, dalubhasa sa wika, bihasa sa awit, mitolohista, makabayan, naturalista, nobelista, siruhano sa mata, makata, propagandista, sikolohista, siyentista, manlililok, sosyolohista, at teologo. Pilipino ang unang Asyatikong Kalihim-Heneral ng Asamblea Heneral ng [[Mga nagkakaisang Bansa]] (UN) – si Carlos Peña Romulo.
Itinuturing na [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] ang mga Barokeng Simbahan ng Pilipinas at ang Makasaysayang Bayan ng [[Vigan]]. Kabilang sana rito ang [[Intramuros]] ngunit nawasak ito matapos ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Isa ring Pandaigdigang Pamanang Pook ang mga Hagdan-hagdang Palayan o '''Pay-yo''' ng [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera|Kordilyera]], na kinikilala ring ikawalong nakakahangang-yaman ng daigdig.
== Midya ==
{{Main|Pelikulang Pilipino|Telebisyon sa Pilipinas|Radyo sa Pilipinas|Teleserye}}
[[Talaksan:Lino Brocka.jpg|thumb|Si [[Lino Brocka]], isang [[Pambansang Alagad ng Sining ng Pilipinas]] sa larangan ng pelikula.]]
Ang pangunahing wika na ginagamit sa midya sa Pilipinas ay ang [[Wikang Filipino|Filipino]] at [[Wikang Ingles|Ingles]]. Ginagamit din naman ang ibang mga wika sa Pilipinas, lalo na sa mga radyo dahil sa kakayahan nitong maabot ang mga malalayong pook na maaaring hindi kayang maabot ng ibang uri ng midya. Ang mga pangunahing himpilang pantelebisyon sa Pilipinas ay ang [[ABS-CBN]], [[GMA Network|GMA]] at [[TV5 (Philippines)|TV5]] na may malawak din na serbisyong panradyo.<ref name="BBC Pilipinas">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/country_profiles/1262783.stm Country profile: The Philippines]. (2009-12-08). ''BBC News''. Hinango noong 2009-12-20.</ref>
Ang industriya ng aliwan o tinatawag na ''showbiz'' ay makulay at nagbibigay laman sa mga [[Listahan ng mga peryodiko sa Pilipinas|pahayagan at peryodiko]] ng mga detalye tungkol sa mga [[Talaan ng mga artista sa Pilipinas|artista]]. Tinatangkilik din ang mga [[teleserye]] gaya rin ng mga telenobelang Latino, Asyano (partikular ang mga dramang Koreano) at mga [[anime]]. Ang mga pang-umagang palabas ay pinangingibabawan ng mga ''game shows'', ''variety shows'', at mga ''talk shows'' gaya ng ''[[Eat Bulaga]]'' at ''[[Showtime|It's Showtime]]''.<ref name="Ratings">Santiago, Erwin (2010-04-12). [https://web.archive.org/web/20110623102641/http://www.pep.ph/news/25288/AGB-Mega-Manila-TV-Ratings-%28April-7-11%29:-Agua-Bendita-pulls-away AGB Mega Manila TV Ratings (Abril 7–11): ''Agua Bendita'' pulls away]. Hinango noong 2010-05-23 mula sa Philippine Entertainment Portal Website.</ref> Tanyag din ang mga [[Pelikulang Pilipino]] at mayroong mahabang kasaysayan, subalit nahaharap sa matinding kompetensiya mula sa mga pelikulang banyaga. Kabilang sa mga pinagpipitagang direktor si [[Lino Brocka]] para sa pelikulang ''[[Maynila, sa mga Kuko ng Liwanag]]''. Sa mga nakalipas na mga taon nagiging pangkaraniwan ang paglilipat-lipat ng mga artista mula sa telebisyon at pelikula at pagkatapos ay ang pagpasok sa politika na pumupukaw ng pangamba.<ref name="Celebrity">[http://www.economist.com/world/asia/displaystory.cfm?story_id=9084791 "The Philippines' celebrity-obsessed elections"]. (2007-04-26). ''[[The Economist]]''. Hinango noong 2010-01-15.</ref>
== Tingnan din ==
* [[Balangkas ng Pilipinas]]
* [[Talaan ng mga temang may kaugnayan sa Pilipinas]]
== Talasanggunian ==
{{reflist|refs=
<ref name="UN">{{Cite book|publisher=United Nations Development Programme|title=Table G: Human development and index trends, Table I: Human and income poverty|year=2009|isbn=978-0-230-23904-3|url=https://archive.org/details/humandevelopment0000unse_y2f1}}</ref>
}}
== Mga palabas na kawing ==
{{Canadian City Geographic Location (8-way)
|North=''[[Taywan]]''<br />''Bashi Channel''
|West=''[[Biyetnam]], [[Dagat Luzon]]''
|Center=Pilipinas
|East=''[[Dagat Pilipinas]], [[Pacific Ocean]]''
|South=''[[Indonesya]]''
|Northwest=''[[Biyetnam]]''
|Northeast=''[[Pacific Ocean]]''
|Southwest=''[[Malaysia]]''
|Southeast=''[[Palau]]''
}}
=== Mga pahinang opisyal ===
* [http://www.gov.ph www.gov.ph] - Portal ng Pamahalaan ng Pilipinas
* [http://www.op.gov.ph www.op.gov.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070609185330/http://www.op.gov.ph/ |date=2007-06-09 }} - Tanggapan ng Pangulo
* [http://www.ovp.gov.ph www.ovp.gov.ph] Tanggapan ng Pangalawang Pangulo
* [http://www.senate.gov.ph www.senate.gov.ph] - Senado
* [http://www.congress.gov.ph www.congress.gov.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200604085514/http://www.congress.gov.ph/ |date=2020-06-04 }} - Kapulungan ng mga Kinatawan
* [http://www.supremecourt.gov.ph www.supremecourt.gov.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080512084154/http://www.supremecourt.gov.ph/ |date=2008-05-12 }} - Kataas-taasang Hukuman
* [http://www.comelec.gov.ph www.comelec.gov.ph] - Komisyon sa Halalan
* [http://www.dfa.gov.ph www.dfa.gov.ph] - Kagawaran ng Ugnayang Panlabas
* [http://www.itsmorefuninthephilippines.com www.itsmorefuninthephilippines.com] - Kagawaran ng Turismo
* [http://www.afp.mil.ph www.afp.mil.ph] - Sandatahang Lakas ng Pilipinas
* [http://www.gabinete.ph] - Kagawaran na bumubuo sa Gabinete sa Pilipinas 2005
=== Kasaysayan ===
* [http://www.elaput.com/ Mga Panahon ng Pilipino: A Web of Philippine Histories]
=== Mga pahinang pambalita ===
* [http://friendly.ph/newsfeed/ Friendly Philippines News Online]
* [http://www.abs-cbnnews.com ABS-CBN News]
* [http://www.inq7.net Philippine Daily Inquirer at GMA News]
* [http://www.philstar.com Philippine Star]
* [http://www.mb.com.ph The Manila Bulletin Online]
* [http://www.manilatimes.net The Manila Times Online]
* [http://www.sunstar.com.ph Sun Star Network Online]
* [http://www.tribune.net.ph The Daily Tribune Online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211221083336/https://tribune.net.ph/ |date=2021-12-21 }}
* [http://www.malaya.com.ph Malaya Online]
=== Iba pang mga pahina ===
* [https://www.pilipinas.ph/ ''Pilipinas'' Website]
* [http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/rp.html CIA World Factbook - ''Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050721005826/http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/rp.html |date=2005-07-21 }}
* [http://www.mytravelinks.com Philippines Travel Directory] - Philippines Travel Directory
* [http://www.filipinolinks.com Tanikalang Ginto] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211221015623/http://filipinolinks.com/ |date=2021-12-21 }} - Philippine links directory
* [http://www.dmoz.org/Regional/Asia/Philippines/ Open Directory Project - ''Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040819050600/http://dmoz.org/Regional/Asia/Philippines/ |date=2004-08-19 }} directory category
* [http://www.odp.ph Philippine Website Directory] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210225155256/http://odp.ph/ |date=2021-02-25 }} - Open directory Philippines
* [http://dir.yahoo.com/Regional/Countries/Philippines/ Yahoo! - ''Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050719013926/http://dir.yahoo.com/Regional/Countries/Philippines |date=2005-07-19 }} directory category
* [http://news.yahoo.com/fc?tmpl=fc&cid=34&in=world&cat=philippines Yahoo! News Full Coverage - ''Philippines''] news headline links
* [http://www.yehey.com Yehey.com] - Most popular Philippine portal
* [http://www.infophilippines.com Philippine Directory] - Philippine website directory
* [http://jeepneyguide.com Jeepneyguide] - Guide for the independent traveler
* [http://www.asinah.org/travel-guides/philippines.html Philippines Travel Info] and [http://www.asinah.org/blog/ Blog] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050328203747/http://www.asinah.org/blog/ |date=2005-03-28 }}
* [http://inogami.com/paradise-philippines/category/paradise-philippines/ Philippines Travel Guide]
* [http://www.manilamail.com ManilaMail] - a reference point for understanding the Philippines and Filipinos
{{Philippines political divisions}}
{{ASEAN}}
{{Latinunion}}
{{Asya}}
[[Kategorya:Mga dating kolonya ng Espanya]]
[[Kategorya:Pilipinas|*]]
[[Kategorya:Mga bansa sa Asya]]
[[Kategorya:Mga estadong-kasapi ng ASEAN]]
kmq0qvl67md0wwxc5fa5bh4fjwrw5hk
Kalakhang Maynila
0
588
1959738
1945216
2022-07-31T09:36:11Z
AinsleyFrastructure
123881
Pinalitan ko ang Kalakhang Maynila sa Filingul
wikitext
text/x-wiki
{{About|kalakhang kabisera ng Pilipinas|kabiserang lungsod|Maynila|ibang paggamit|Maynila (paglilinaw)}}
{{infobox settlement
| name = Kalakhang Maynilà<br />''Metro Manila''
| official_name = Pambansang Punong Rehiyon<br />''National Capital Region (NCR)''
| native_name = ᜃᜎᜃ̟ᜑᜅ̟ ᜋᜌ̟ᜈ̊ᜎ
| native_name_lang = tl
| other_name = Kamaynilaan
| settlement_type = [[Kalakhang pook|Kalakhan]] at [[Mga rehiyon ng Pilipinas|Rehiyon]]
| image_skyline = {{Photomontage
| photo1a = MRT-2 J. Ruiz Station.jpg {{!}} Estasyong J. Ruiz
| photo1b = Ayala avenue street scene.jpg {{!}} Abenida Ayala
| photo2a = EDSA-Aurora Underpass (Quezon City; 03-21-2021).jpg {{!}} Abenida Epifanio de los Santos
| photo2b = Rizal Park Front View.jpg {{!}} Bantayog ni Rizal
| photo3a = Allan Jay Quesada - Manila Cathedral 002.jpg {{!}} Katedral ng Maynila
| photo3b = Ninoy Aquino International Airport aerial view.jpg {{!}} Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino
| size = 260
| position = center
| spacing = 2
| color = transparent
| border = 0
| foot_montage = '''Pakanan''' (mula sa taas): [[Estasyong J. Ruiz]], [[Abenida Ayala]], [[Abenida Epifanio de los Santos]], [[Bantayog ni Rizal]], [[Katedral ng Maynila]], [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino]]
}}
| image_caption =
| image_flag =
| image_seal =
| image_shield =
| image_map = {{PH wikidata|image_map}}
| map_caption = Lokasyon sa Pilipinas
| pushpin_map =
| pushpin_label_position =
| pushpin_map_alt =
| pushpin_map_caption =
| coordinates = {{coord|3=region:PH_type:adm2nd_source:GNS|display=inline,title}}
| subdivision_type = Bansa
| subdivision_name = {{PHL}}
| subdivision_type1 = Nangangasiwang entidad
| subdivision_name1 = [[Metropolitan Manila Development Authority]]
| established_title = Naitatag
| established_date = 7 Nobyembre 1975<ref name="LawPhil">{{cite web|url=http://www.lawphil.net/statutes/presdecs/pd1975/pd_824_1975.html|title=Presidential Decree No. 824 November 7, 1975|website=lawphil.net|publisher=[[Arellano University|Arellano Law Foundation]]|accessdate=14 Enero 2014}}</ref>
| parts_type = Binubuo ng
| parts_style = para
| p1 = {{Collapsible list
| title = 16 na lungsod at<br />isang bayan
| 1 = '''[[Manila]]'''
| 2 = [[Caloocan]]
| 3 = [[Las Piñas]]
| 4 = [[Makati]]
| 5 = [[Malabon]]
| 6 = [[Mandaluyong]]
| 7 = [[Marikina]]
| 8 = [[Muntinlupa]]
| 9 = [[Navotas]]
| 10 = [[Parañaque]]
| 11 = [[Pasay]]
| 12 = [[Pasig]]
| 13 = [[Lungsod Quezon]]
| 14 = [[San Juan, Metro Manila|San Juan]]
| 15 = [[Taguig]]
| 16 = [[Valenzuela, Metro Manila|Valenzuela]]
| 17 = [[Pateros]]
}}
| government_type = Kalakhang pamahalaan sa ilalim ng desentralisadong balangkas<ref>{{cite journal|last1=Manasan|first1=Rosario|last2=Mercado|first2=Ruben|title=Governance and Urban Development: Case Study of Metro Manila|journal=Philippine Institute for Development Studies Discussion Paper Series|date=Pebrero 1999|issue=99-03|url=https://dirp3.pids.gov.ph/ris/pdf/pidsdps9903.PDF|accessdate=15 Disyembre 2018}}</ref>
| governing_body = [[Pangasiwaan sa Pagpapaunlad ng Kalakhang Maynila]]
| leader_party = [[Liberal Party (Philippines)|LP]]
| leader_title = Tagapangulo
| leader_name = [[Danilo Lim]]
| leader_title1 = Konsehal ng kalakhan
| leader_name1 = Konseho ng kalakhang Maynila
| unit_pref = Metric
| area_total_km2 = 619.57
| area_land_km2 =
| area_water_km2 =
| elevation_footnotes =
| elevation_m =
| population_total = 12877253
| population_as_of = {{PH wikidata|population_as_of}}
| population_footnotes = {{PH census|2015}}
| population_density_km2 = auto
| population_metro = 24100000 (Hindi pagtitipon, lugar ng kalakhan)
| population_metro_footnotes = <ref name="citypop-Aggs">{{cite web|url=http://citypopulation.de/world/Agglomerations.html|title=The Principal Agglomerations of the World|website=citypopulation.de|accessdate=8 Disyembre 2017}}</ref>
| population_demonyms = Tagalog: Manileño(-a), Manilenyo(-a), Taga-Maynila<br />Ingles: Manilan;<br />Kastila: ''manilense'',{{efn-la|Ito ang orihinal na pagsasalin sa wiking Espanyol, at ginamit din ito ni José Rizal sa kanyang obra na ''El filibusterismo''.}} ''manileño''(-''a'')
| postal_code_type = [[List of ZIP codes in the Philippines|ZIP code]]
| postal_code = {{PH wikidata|postal_code}}
| area_code = {{PH wikidata|area_code}}
| area_code_type = {{areacodestyle}}
| blank_name_sec1 = [[Gross Domestic Product|GDP]] (2020)
| blank_info_sec1 = [[Philippine peso|₱]]5.8 trilyon<br />[[USD|$]]120.56 bilyon
| blank1_name_sec1 = Bilis ng paglago
| blank1_info_sec1 = {{increase}} (7.5%)
| blank_name_sec2 = Palatandaan ng pagunlad ng mga mamamayan (HDI)
| blank_info_sec2 = {{increase}} 0.837 ({{fontcolor|Darkgreen|Sobrang taas}})
| blank1_name_sec2 = Antas ng HDI
| blank1_info_sec2 = Pangalawa (2015)
| blank3_name_sec1 = Pulisya
| blank3_info_sec1 = NCRPO
| iso_code = {{PH wikidata|iso_code}}
| website = {{Official URL}}
| timezone = [[Philippine Standard Time|PST]]
| utc_offset = +8
| footnotes = {{notelist-la}}
}}
앙 카랔항 마요니라 ({{lang-en|Metropolitan Manila}}), tinatawag din bilang '''Pambansang Rehiyong Kapital'''<ref>{{Cite web|url=https://kwf.gov.ph/wp-content/uploads/2015/12/Mga-ng-Pangalan-Tanggapan-sa-Filipino2.pdf|title=Mga Pangalan ng Tanggapan ng Pamahalaan sa Filipino|last=|first=|date=2013|website=[[Komisyon sa Wikang Filipino]]|language=Filipino|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=27 Marso 2018}}</ref> ({{lang-en|National Capital Region}}), ay ang kabiserang [[Mga rehiyon ng Pilipinas|rehiyon]] at isa sa mga itinakdang [[kalakhang pook]] ng [[Pilipinas]]. Binubuo ito 16 na lungsod: ang [[Maynila|Lungsod ng Maynila]], [[Lungsod Quezon]], [[Caloocan]], [[Las Pinas]], [[Makati]], [[Malabon]], [[Mandaluyong]], [[Marikina]], [[Muntinlupa]], [[Navotas]], [[Parañaque]], [[Pasay]], [[Pasig]], [[San Juan, Kalakhang Maynila|San Juan]], [[Taguig]], at [[Valenzuela]], pati na rin ang bayan ng [[Pateros]]. Ang rehiyon ay may sukat na {{convert|619.57|sqkm}} at kabuuang populasyon na 12,877,253 noong 2015.
[[Talaksan:Makati Skyline.jpg|thumb|170px|Makati]]
Ang rehiyon ay sentro ng politika, pangangalakal, lipunan, kultura, at pang-edukasyon ng [[Pilipinas]]. Ayon sa iprinoklamang Utos ng Pampanguluhan Blg. 940, ang kabuuan ng Kalakhang Maynila ay ang [[sentro ng pamahalaan]] habang ang Lungsod ng Maynila ang [[kabisera]]. Ang pinakamalaking lungsod sa Kamaynilaan ay ang [[Lungsod ng Quezon|Lungsod Quezon]], samantalang ang pinakamalaking [[distritong pangkalakalan]] ay ang [[Lungsod ng Makati|Lungsod Makati]].
Ang Kalakhang Maynila ang pinakamaraming naninirahan sa [[Mga lungsod sa Pilipinas|tinutukoy na 12 kalakhan]] ng Pilipinas at pang-11 sa pinakamaraming naninirahan sa buong mundo. Batay sa senso noong 2010, ito ay may populasyon na 11,855,975, katumbas ng 13% populasyon ng bansa.
Ang [[kabuuang produktong pampook]] ng Kalakhang Maynila ayon noong Hulyo 2011 ay tinatayang $159 bilyon o 33% ng [[kabuuang produktong pambansa]]. Sa loob ng taong 2011, ayon sa [[PricewaterhouseCoopers]], ito ay pang-28 sa mga pinakamalalaking ekonomiya sa pinagsamasamang lungsod sa buong mundo at pang-4 sa [[Timog-Silangang Asya]].
Batay sa census noong 2007, ay populasyon ay 11,553,427<ref name="MetroManilaCensus"/>. Kung isasama sa pagbibilang ng populasyon ang mga katabing lalawigan ([[Bulacan]], [[Kabite]], [[Laguna]] at [[Rizal (lalawigan)|Rizal]]) ng [[Malawakang Maynila]], ang populasyon ay humigit kumulang 20 milyon<ref>{{cite web |url=http://demographia.com/db-worldua.pdf |title=Demographia World Urban Areas & Population Projections |month=Marso |year=2010 |accessdate=29-30-10}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html |title=Official population count reveals... |date=16-04-08 |month=Abril |year=2008 |publisher=Philippine National Statistics Office |accessdate=29-30-10 |archive-date=2009-03-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090302104328/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html |url-status=dead }}</ref>.
== Kasaysayan ==
{{See also|Kasaysayan ng Maynila}}
{{Further|Kabisera ng Pilipinas}}
{{multiple image
| direction = horizontal
| width = 150
| align = left
| footer = Mapa ng lalawigan ng [[Maynila]]
| image1 = Manila Province.jpg
| alt1 =
| caption1 =
| image2 =
| alt2 =
| caption2 =
}}
Isang makasaysayang kaharian na kilala bilang [[Kaharian ng Maynila|Maynila]] ang sumaklaw sa mga teritoryo na minsang nasaklaw sa mga sinaunang kaharian. Kasama rin dito ang mga isla sa paligid ng [[Kaharian ng Maynila|Maynila]] at [[Bayan ng Tondo|Tondo]], ngunit may mas maliit na kaharian din katulad ng [[Malabon|Tambobong]], Taguig, Pateros, at ang pinagtibay na kaharian ng [[Cainta]]. Naging kabisera ito ng kolonyal na Pilipinas, at ang [[Intramuros]] ay nagsilbi bilang sentro ng kapangyarihang kolonyal. Noong 1898, isinama ang lungsod ng [[Manila]] at 23 iba pang mga bayan. Ang [[Marikina|Mariquina]] ay nagsilbi ring kabisera ng Pilipinas mula 1898–1899, noong inilipat ang soberanya ng Pilipinas sa [[Estados Unidos]]. Noong 1901, ang lalawigan ng Maynila ay pinawalangbisa at halos lahat ng teritoryo nito ay inilipat sa noo'y bagong lalawigan ng [[Rizal]].
Mula pa noong panahong kolonyal ng mga Espanyol, ang Maynila ay itinuturing bilang isang orihinal na [[lungsod pandaigdig]].
Ang [[galeon ng Maynila]] ay ang pinaka-unang kilalang kalakalan na naglayag sa rutang pangkalakaran sa [[Karagatang Pasipiko]] sa loob ng 250 taon, na nagdadala sa Espanya ng mga karagamentong may luho, benepisyong pang-ekonomiya, at pagpapalit ng kultura.<includeonly>
During the American period, at the time of the [[Commonwealth of the Philippines|Philippine Commonwealth]], American [[architect]] and [[urban design]]er [[Daniel Burnham]] was commissioned to create the grand Plan of Manila to be approved by the Philippine Government. The creation of Manila in 1901 is composed of the places and parishes of [[Binondo]], [[Ermita]], [[Intramuros]], [[Malate, Manila|Malate]], Manila, [[Pandacan]], [[Quiapo, Manila|Quiapo]], [[Sampaloc, Manila|Sampaloc]], [[San Andres, Manila|San Andrés Bukid]], [[Paco, Manila|San Fernando de Dilao]], [[San Miguel, Manila|San Miguel]], [[San Nicolas, Manila|San Nicolas]], [[Santa Ana, Manila|Santa Ana de Sapa]], [[Santa Cruz, Manila|Santa Cruz]], [[Santa Mesa]] and [[Tondo, Manila|Tondo]]. Meanwhile, the towns and parishes of [[Caloocan]], [[Las Piñas]], [[Marikina|Mariquina]], [[Pasig]], [[Parañaque]], [[Malabon]], [[Navotas]], [[San Juan, Metro Manila|San Juan del Monte]], [[Makati|San Pedro de Macati]], [[Mandaluyong|San Felipe Neri]], [[Muntinlupa]] and the [[Taguig]]-[[Pateros]] area were incorporated into the province of [[Rizal]]. [[Pasig]] serves as its provincial capital.
{{hidden begin|border=1px #aaa solid|title=Approximate locations of the towns of the [[Manila (province)|province of Manila]]|ta1=center}}
{{Image label begin|image=Metro_Manila_location_map.svg|width=350|}}
<!--Places-->
{{Image label small|x=0.41 |y=0.54 |scale=350|text=[[Caloocan]]}}
{{Image label small|x=0.33 |y=1.37 |scale=350|text=[[Las Piñas]]}}
{{Image label small|x=0.40 |y=1.09 |scale=350|text=[[Pasay|Malibay]]}}
{{Image label small|x=0.18 |y=0.81 |scale=350|text=[[Intramuros, Manila|MANILA]]}}
{{Image label small|x=0.76 |y=0.57 |scale=350|text=[[Marikina|Mariquina]]}}
{{Image label small|x=0.83 |y=0.21 |scale=350|text=[[Rodriguez, Rizal|Montalban]]}}
{{Image label small|x=0.47 |y=1.53 |scale=350|text=[[Muntinlupa]]}}
{{Image label small|x=0.08 |y=0.47 |scale=350|text=[[Navotas]]}}
{{Image label small|x=0.57 |y=0.23 |scale=350|text=[[Novaliches]]}}
{{Image label small|x=0.36 |y=1.24 |scale=350|text=[[Parañaque]]}}
{{Image label small|x=0.75 |y=0.87 |scale=350|text=[[Pasig]]}}
{{Image label small|x=0.65 |y=1.01 |scale=350|text=[[Pateros]]}}
{{Image label small|x=0.29 |y=1.00 |scale=350|text=[[Pasay|Pineda]]}}
{{Image label small|x=0.55 |y=0.86 |scale=350|text=[[Mandaluyong|San Felipe<br>Neri]]}}
{{Image label small|x=0.57 |y=0.71 |scale=350|text=[[San Juan, Metro Manila|San Juan<br>del Monte]]}}
{{Image label small|x=0.83 |y=0.43 |scale=350|text=[[San Mateo, Rizal|San Mateo]]}}
{{Image label small|x=0.40 |y=0.96 |scale=350|text=[[Makati|San Pedro Macati]]}}
{{Image label small|x=0.58 |y=1.09 |scale=350|text=[[Taguig]]}}
{{Image label small|x=0.22 |y=0.50 |scale=350|text=[[Malabon|Tambobong]]}}
<!---Manila Suburbs--->
{{Image label small|x=0.14 |y=0.77 |scale=350|text=[[Binondo, Manila|Binondo]]}}
{{Image label small|x=0.34 |y=0.81 |scale=350|text=[[Paco, Manila|Dilao]]}}
{{Image label small|x=0.24 |y=0.85 |scale=350|text=[[Ermita, Manila|Ermita]]}}
{{Image label small|x=0.26 |y=0.89 |scale=350|text=[[Malate, Manila|Malate]]}}
{{Image label small|x=0.44 |y=0.79 |scale=350|text=[[Pandacan, Manila|Pandacan]]}}
{{Image label small|x=0.30 |y=0.78 |scale=350|text=[[Quiapo, Manila|Quiapo]]}}
{{Image label small|x=0.36 |y=0.68 |scale=350|text=[[Sampaloc, Manila|Sampaloc]]}}
{{Image label small|x=0.39 |y=0.75 |scale=350|text=[[San Miguel, Manila|San Miguel]]}}
{{Image label small|x=0.38 |y=0.87 |scale=350|text=[[Santa Ana, Manila|Santa Ana]]}}
{{Image label small|x=0.21 |y=0.74 |scale=350|text=[[Santa Cruz, Manila|Santa Cruz]]}}
{{Image label small|x=0.17 |y=0.68 |scale=350|text=[[Tondo, Manila|Tondo]]}}
<!---Provinces--->
{{Image label small|x=0.15 |y=0.18 |scale=350|text=[[Bulacan|BULACAN]]}}
{{Image label small|x=0.15 |y=1.57 |scale=350|text=[[Cavite|CAVITE]]}}
{{Image label small|x=0.53 |y=1.77 |scale=350|text=[[Laguna (province)|LAGUNA]]}}
{{Image label small|x=0.72 |y=1.45 |scale=350|text=''[[Laguna de Bay]]''}}
{{Image label small|x=0.05 |y=0.95 |scale=350|text=''[[Manila Bay]]''}}
{{Image label small|x=0.83 |y=0.85 |scale=350|text=[[Rizal|MORONG DISTRICT]]}}
{{image label end}}
{{Hidden end}}
In 1939, President Quezon established [[Quezon City]] with a goal to replace [[Manila]] as the capital city of the country. A masterplan for Quezon City was completed. The establishment of Quezon City meant the demise of the grand Burnham Plan of Manila, with funds being diverted for the establishment of the new capital. [[World War II]] further resulted in the loss most of the developments in the Burnham Plan, but more importantly, the loss of more than 100,000 lives at the [[Battle of Manila (1945)|Battle of Manila]] in 1945. Later on, Quezon City was eventually declared as the [[national capital]] in 1948. The title was re-designated back to [[Manila]] in 1976 through Presidential Decree No. 940 owing to its historical significance as the almost uninterrupted [[seat of government]] of the Philippines since the Spanish colonial period. Presidential Decree No. 940 states that Manila has always been to the Filipino people and in the eyes of the world, the premier city of the Philippines being the center of [[trade]], [[commerce]], [[education]] and [[culture]].<ref>{{cite web|url=http://www.chanrobles.com/presidentialdecrees/presidentialdecreeno940.html#.UXU0i8qwV7k|title=Presidential Decree No. 940 June 24, 1976|publisher=Chan C. Robles Virtual Law Library|accessdate=April 22, 2013}}</ref>
During the war, [[President of the Philippines|President]] [[Manuel L. Quezon]] created the City of Greater Manila as an emergency measure, merging the cities of Manila and Quezon City, along with the municipalities of [[Caloocan]], [[Las Piñas]], [[Marikina|Mariquina]], [[Pasig]], [[Parañaque]], [[Malabon]], [[Navotas]], [[San Juan, Metro Manila|San Juan del Monte]], [[Makati|San Pedro de Macati]], [[Mandaluyong|San Felipe Neri]], [[Muntinlupa]] and the [[Taguig]]-[[Pateros]] area. [[Jorge B. Vargas|Jorge Vargas]] was appointed as its mayor. Mayors in the cities and municipalities included in the City of Greater Manila served as vice mayors in their town. This was in order to ensure Vargas, who was Quezon's principal lieutenant for administrative matters, would have a position of authority recognized under international military law. The City of Greater Manila was abolished by the Japanese with the formation of the Philippine Executive Commission to govern the occupied regions of the country. The City of Greater Manila served as a model for the present-day Metro Manila and the administrative functions of the Governor of Metro Manila that was established during the Marcos administration.
On November 7, 1975, Metro Manila was formally established through Presidential Decree No. 824. The Metropolitan Manila Commission was also created to manage the region.<ref name="PD824" /> On June 2, 1978, through Presidential Decree No. 1396, the metropolitan area was declared the National Capital Region of the Philippines.<ref name="PD1396">{{cite web|url=http://www.gov.ph/1978/06/02/presidential-decree-no-1396-s-1978/|title=Presidential Decree No. 1396, s. 1978|publisher=Official Gazette of the Republic of the Philippines|accessdate=September 22, 2015|archive-date=3 Abril 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150403053829/http://www.gov.ph/1978/06/02/presidential-decree-no-1396-s-1978/|url-status=dead}}</ref> When Metro Manila was established, there were four cities, [[Manila]], [[Quezon City]], [[Caloocan]], [[Pasay]] and the thirteen municipalities of [[Las Piñas]], [[Makati]], [[Malabon]], [[Mandaluyong]], [[Marikina]], [[Muntinlupa]], [[Navotas]], [[Parañaque]], [[Pasig]], [[San Juan, Metro Manila|San Juan]], [[Taguig]], [[Valenzuela, Philippines|Valenzuela]] and [[Pateros]]. At present, all of these municipalities except for one have become an independent charted city; only Pateros remains as a [[Municipalities of the Philippines|municipality]].
[[File:ManggahanFloodwayOndoy.jpg|thumb|The flood brought by [[Typhoon Ketsana]] (Tropical Storm Ondoy) in 2009 caused 484 deaths in Metro Manila alone.]]
President [[Ferdinand Marcos]] appointed his wife, [[First Spouse of the Philippines|First Lady]] [[Imelda Marcos]] as the first governor of Metro Manila. She launched the [[City of Man]] campaign. The [[Cultural Center of the Philippines Complex]], Metropolitan Folk Arts Theater, [[Philippine International Convention Center]], [[Coconut Palace]] and healthcare facilities such as the [[Lung Center of the Philippines]], [[Philippine Heart Center]], and the [[National Kidney and Transplant Institute|Kidney Center of the Philippines]] are all constructed precisely for this purpose. President Marcos was overthrown in a [[Nonviolence|non-violent]] revolution along [[EDSA (road)|EDSA]], which lasted three days in late February 1986. The popular uprising, now known as the [[People Power Revolution]], made international headlines as "the revolution that surprised the world".<ref name="Gandhi">{{cite book|last=Kumar|first=Ravindra |title=Mahatma Gandhi At The Close Of Twentieth Century|url=https://books.google.com/books?id=lTNpstqGlAMC&pg=PA168|year=2004|publisher=Anmol Publications Pvt. Ltd|isbn=978-81-261-1736-9|page=168}}</ref>
In 1986, President [[Corazon Aquino]] issued Executive Order No. 392, reorganizing and changing the structure of the Metropolitan Manila Commission and renamed it to the Metropolitan Manila Authority. [[Mayors of Metro Manila|Mayors]] in the metropolis chose from among themselves the chair of the agency. Later on, it was again reorganized in 1995 through Republic Act 7924, creating the present-day [[Metropolitan Manila Development Authority]]. The chairperson of the agency will be appointed by the President and should not have a concurrent elected position such as mayor. Former [[Laguna (province)|Laguna]] province governor [[Joey Lina]] was the last to serve as the Officer-In-Charge governor of Metro Manila.<ref>{{cite web|url=http://www.interaksyon.com/article/40147/roundtable--was-marcos-right-do-we-need-a-governor-for-metro-manila|title=Was Marcos right? Do we need a governor for Metro Manila?|publisher=''[[News5|InterAksyon]]''|accessdate=March 27, 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402151158/http://www.interaksyon.com/article/40147/roundtable--was-marcos-right-do-we-need-a-governor-for-metro-manila|archive-date=April 2, 2015|deadurl=yes|df=mdy-all}}</ref>
By late 2014, then-MMDA Chairman Francis Tolentino proposed that [[San Pedro, Laguna]] be included in Metro Manila as its 18th member city. Tolentino said that in the first meeting of the MMDA Council of mayors in January 2015, he will push for the inclusion of the city to the [[Metropolitan Manila Development Authority|MMDA]].<ref>{{cite web|url=http://www.mb.com.ph/san-pedro-city-eyed-as-18th-member-of-mmda/|title=San Pedro City eyed as 18th member of MMDA|publisher=''[[Manila Bulletin]]''|date=December 30, 2014|accessdate=March 8, 2015|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141231114421/http://www.mb.com.ph/san-pedro-city-eyed-as-18th-member-of-mmda/|archivedate=December 31, 2014}}</ref>
Senator Aquilino "Koko" Pimentel III is seeking the separation of the city of San Pedro from the first legislative district of Laguna province to constitute a lone congressional district.
In 2015, Pimentel filed [https://www.senate.gov.ph/lis/bill_res.aspx?congress=16&q=SBN-3029 Senate Bill No. 3029] for the creation of San Pedro as a separate district to commence in the next national and local elections.<ref name=":0" /></includeonly>
==Heograpiya==
[[Talaksan:Iss047e099713 lrg Manila.jpg|600px|thumb|center|Retratong satelayt ng Kalakhang Maynila na kinuha mula sa [[International Space Station]] noong Mayo 2016.]]
[[Talaksan:Metro Manila view from Manila Bay - Makati and Pasay (Fort San Felipe, Cavite City; 2017-04-03).jpeg|thumb|Tanawin ng Kalakhang Maynila mula sa [[Moog ng San Felipe (Kabite)|Moog ng San Felipe]] sa [[Kabite]].]]
Matatagpuan sa 14°40' H 121°3 S, ang Kalakhang Maynila ay nasa isang ''isthmus'' na naghahanggan sa [[Lawa ng Laguna]] sa timog silangan at sa [[Look ng Maynila]] sa kanluran. Ang pook metropolitan ay nasa malawak na kapatagan. Naghahanggan ang sakop nito sa [[Bulacan]] sa hilaga, sa lalawigan ng [[Rizal (lalawigan)|Rizal]] sa silangan, sa [[Laguna (lalawigan)|Laguna]] sa timog at sa [[Kabite]] sa timog kanluran. Hinahati ng [[Ilog Pasig]] ang Kalakhang Maynila na nagdudugtong sa dalawang katubigan kinahahanggan nito sa kanluran at silangan.
Pinakamaliit sa mga rehiyon ng Pilipinas ang Kalakhang Maynila, subalit pinakamatao at pinakamakapal ang [[populasyon]] nito. 636 kilometrong parisukat ang lawak nito at pinapaligiran ito ng mga lalawigan ng [[Bulacan]] sa hilaga, [[Rizal]] sa silangan, at [[Laguna]] at [[Cavite]] sa timog. Matatagpuan naman sa kanluran ng Kalakhang Maynila ang [[Look ng Maynila]] at sa timog-silangan naman ang [[Laguna de Bay]]. Dumadaloy sa gitna ng Kalakhang Maynila ang [[Ilog Pasig]] na siyang nagdudugtong [[Lawa ng Laguna|Laguna de Bay]] sa Look ng Maynila.
Ang Kalakhang Maynila ay itinuturing ''swampy'' [[isthmus]] na may karaniwang elebasyon na 10 metro. Ang pangunahing anyong tubig ng Kalakhang Maynila ay ang [[Ilog Pasig]]; ito ang humahati sa isthmus ng Kalakhang Maynila.
==Klima==
Ayon sa [[pagbubukod ng klima na Köppen]], ang Pambansang Punong Rehiyon ay may [[tropikong sabana na klima|tropikong basa at tuyo na klima]] at [[tropikong balaklaot na klima]]. Ang Kalakhang Maynila ay may maikling [[tagtuyo]] mula Enero hanggang Mayo, at may pagkahabang [[tag-ulan]] mula Hunyo hanggang Disyembre.
{{-}}
{| class="wikitable" style="font-size:90%;width:100%;border:0px;text-align:center;line-height:120%;"
! style="background: #99CCCC; color: #000080" height="17" |Buwan
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Enero
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Pebrero
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Marso
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Abril
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Mayo
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Hunyo
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Hulyo
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Agosto
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Setyembre
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Oktubre
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Nobyembre
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Disyembre
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" | Taon
|-
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" |Katamtamang Mataas na Temperatura°C
| style="color:#000000;" | 30
| style="color:#000000;" | 31
| style="color:#000000;" | 32
| style="color:#000000;" | 33
| style="color:#000000;" | 33
| style="color:#000000;" | 32
| style="color:#000000;" | 31
| style="color:#000000;" | 30
| style="color:#000000;" | 31
| style="color:#000000;" | 30
| style="color:#000000;" | 30
| style="color:#000000;" | 30
| style="color:#000000;" | 31
|-
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" height="16;" |Katamtaman Kababaan ng Temperatura°C (°F)
| style="color:#000000;" | 21
| style="color:#000000;" | 22
| style="color:#000000;" | 22
| style="color:#000000;" | 24
| style="color:#000000;" | 25
| style="color:#000000;" | 25
| style="color:#000000;" | 24
| style="color:#000000;" | 23
| style="color:#000000;" | 23
| style="color:#000000;" | 23
| style="color:#000000;" | 23
| style="color:#000000;" | 22
| style="color:#000000;" | 23
|-
! style="background: #99CCCC; color:#000080;" height="16;" |Ulan (cm)
| style="color:#000000;" | 2
| style="color:#000000;" | 1
| style="color:#000000;" | 1
| style="color:#000000;" | 3
| style="color:#000000;" | 12
| style="color:#000000;" | 26
| style="color:#000000;" | 40
| style="color:#000000;" | 36
| style="color:#000000;" | 34
| style="color:#000000;" | 19
| style="color:#000000;" | 13
| style="color:#000000;" | 6
| style="color:#000000;" | 197
|-
| colspan="14" style="text-align:center;font-size:90%;"|''Pinagkunan: [http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=092489&refer=&units=metric Weatherbase]''
|}
==Pamahalaan at politika==
{{further|Mga paghahating pampangasiwaan ng Kalakhang Maynila}}
===Mga lungsod at bayan===
[[Talaksan:Metro Manila in the Philippines.png|thumb|Mapa ng Kalakhang Maynila.]]
Ang labimpitong mga yunit ng lokal na pamahalaan ng Kalakhang Maynila ay administratibong kapantay sa mga lalawigan. Binubuo ang mga ito ng labing-anim na mga [[Mga lungsod ng Pilipinas#Klasipikasyon ng lungsod|malayang lungsod]] na iniuri bilang "mga lungsod na mataas na urbanisado", at isang malayang bayan: [[Pateros]].
{| class="wikitable sortable" style="margin:auto;text-align:right;font-size:95%;background-color:#FDFDFD;"
! scope="col" style="border-bottom:none;" class="unsortable" | Lungsod {{small|o}}<br />bayan
! scope="col" style="border-bottom:none;" class="unsortable" | Retrato
! scope="col" style="border-bottom:none;white-space:nowrap;" class="unsortable" colspan=2 | Populasyon {{small|(2015)}}{{PH census|2015}}
! scope="col" style="border-bottom:none;" colspan=2 | Lawak{{ref label|Area|a|none}}
! scope="col" style="border-bottom:none;" colspan=2 | Densidad
! scope="col" style="border-bottom:none;" | Petsa ng pagsapi bilang lungsod
|-
! scope="col" style="border-top:none;" |
! scope="col" style="border-top:none;" |
! scope="col" style="border-top:none;" colspan=2 |
! scope="col" style="border-style:none none solid solid;" | km<sup>2</sup>
! scope="col" style="border-style:none solid solid none;white-space:nowrap;" class="unsortable" | sq mi
! scope="col" style="border-style:none none solid solid;" | /km<sup>2</sup>
! scope="col" style="border-style:none solid solid none;white-space:nowrap;" class="unsortable" | /sq mi
! scope="col" style="border-top:none;" |
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Caloocan]]
| [[Talaksan:BonifacioMonumentjf9889 04.JPG|200px]]
| {{percent and number|1,583,978|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|53.20|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|1,583,978/53.20|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 1962
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Las Piñas]]
| [[Talaksan:Barangay Talon Las Pinas City Aerial Photo.jpg|200px]]
| {{percent and number|588,894|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|32.02|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|588,894/32.02|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 1997
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Makati]]
| [[Talaksan:Makaki skyline (from PUP Hasmin) (Magsaysay Boulevard, Santa Mesa, Manila)(2018-02-22).jpg|200px]]
| {{percent and number|582,602|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|21.73|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|582,602/21.73|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 1995
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Malabon]]
| [[Talaksan:MalabnCityHallChurchjf0848 07.JPG|200px]]
| {{percent and number|365,525|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|15.96|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|365,525/15.96|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 2001
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Mandaluyong]]
| [[Talaksan:Laika ac Manila (6445259459).jpg|200px]]
| {{percent and number|386,276|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|11.06|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|386,276/11.06|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 1994
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Maynila]]
| [[Talaksan:Recto Avenue.jpeg|200px]]
| {{percent and number|1,780,148|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|42.88|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|1,780,148/42.88|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 1571
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Marikina]]
| [[Talaksan:MarikinaRiverBankShoesjf9425 20.JPG|200px]]
| {{percent and number|450,741|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|22.64|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|450,741/22.64|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 1996
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Muntinlupa]]
| [[Talaksan:Muntinlupa skyline.jpg|200px]]
| {{percent and number|504,509|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|41.67|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|504,509/41.67|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 1995
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Navotas]]
| [[Talaksan:PIC TEMP GEO 100917 0 (93).JPG|200px]]
| {{percent and number|249,463|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|11.51|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|249,463/11.51|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 2007
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Parañaque]]
| [[Talaksan:Paranaque City.JPG|200px]]
| {{percent and number|664,822|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|47.28|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|664,822/47.28|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 1998
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Pasay]]
| [[Talaksan:MetroManilajf9625 21.JPG|200px]]
| {{percent and number|416,522|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|18.64|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|416,522/18.64|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 1947
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Pasig]]
| [[Talaksan:Pasig City 1.jpg|center|frameless|201x201px]]
| {{percent and number|755,300|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|31.46|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|755,300/31.46|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 1995
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Pateros]]
| [[Talaksan:Pateros overview.jpg|200px]]
| {{percent and number|63,840|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|1.76|km2|abbr=values|disp=table}}{{ref label|PaterosArea|b|none}}
| {{convert|{{sigfig|63,840/1.76|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | ''Hindi pa isang lungsod''
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Lungsod Quezon]]
| [[Talaksan:Araneta Center (Cubao, Quezon City)(2017-08-13).jpg|200px]]
| {{percent and number|2,936,116|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|165.33|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|2,936,116/165.33|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 1939
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[San Juan, Kalakhang Maynila|San Juan]]
| [[Talaksan:San Juan City Hall, Metro Manila.jpg|200px]]
| {{percent and number|122,180|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|5.87|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|122,180/5.87|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 2007
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Taguig]]
| [[Talaksan:Bonifacio Global City - skyline shot from BSA Twin Towers Ortigas.jpg|200px]]
| {{percent and number|804,915|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|45.18|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|804,915/45.18|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 2004
|-
! scope="row" style="text-align:left;" | [[Valenzuela]]
| [[Talaksan:Valenzuela People's Park - sign (McArthur Highway, Malinta, Valenzuela)(2017-05-10).jpg|200px]]
| {{percent and number|620,422|12,877,253|disp=table|1|pad=yes}}
| {{convert|45.75|km2|abbr=values|disp=table}}
| {{convert|{{sigfig|620,422/45.75|2}}|PD/km2|abbr=values|disp=table}}
| style="text-align:center;" | 1998
|-class="sortbottom"
! scope="row" colspan=3 style="text-align:left;" | Kabuuan
! scope="col" style="text-align:right;" | 12,877,253
! scope="col" style="text-align:right;" | 613.94
! scope="col" style="text-align:right;" | {{convert|613.94|km2|disp=number|2}}
! scope="col" style="text-align:right;" | {{sigfig|12,877,253/613.94|2}}
! scope="col" style="text-align:right;" | {{convert|{{sigfig|12,877,253/613.94|2}}|PD/km2|disp=number}}
! scope="col" style="background-color:none;border-bottom:none |
|-class="sortbottom" style="text-align:left;background-color:#F2F2F2;border-top:double grey;"
| colspan=9 style="padding-left:1em;" |
{{Ordered list
| list_style_type=lower-alpha
| {{note label|Area|a|none}}Land area figures are from the [[Philippine Institute of Volcanology and Seismology]] and [[Geoscience Australia]].<ref>{{cite web|url=http://www.mbc.com.ph/engine/wp-content/uploads/2013/10/Solidum-Update-of-Earthquake-Hazards-and-Risk-Assessment-of-MMla-14Nov2013.pdf |title=An Update on the Earthquake Hazards and Risk Assessment of Greater Metropolitan Manila Area |publisher=[[Philippine Institute of Volcanology and Seismology]] |deadurl=no |date=November 14, 2013 |accessdate=May 16, 2016 }}{{dead link|date=June 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{cite web |url=http://ndrrmc.gov.ph/attachments/article/1509/Component_5_Earthquake_Risk_Analysis_Technical%20Report_-_Final_Draft_by_GA_and_PHIVOLCS.pdf |title=Enhancing Risk Analysis Capacities for Flood, Tropical Cyclone Severe Wind and Earthquake for the Greater Metro Manila Area Component 5 – Earthquake Risk Analysis |publisher=[[Philippine Institute of Volcanology and Seismology]] and [[Geoscience Australia]] |deadurl=no |accessdate=May 16, 2016}}</ref>
<!-- <ref name="PSA-CitiesList">{{cite web|title=PSGC Interactive; List of Cities|url=http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listcity.asp|website=Philippine Statistics Authority|accessdate=4 April 2016}}</ref> -->
| {{note label|PaterosArea|b|none}}Land area of Pateros from the Municipality of Pateros official government website.<ref name="PaterosGovPH-LandUse">{{cite web|title=Land Use Classification|url=http://www.pateros.gov.ph/about_pateros/profile/land_use.asp|website=Municipality of Pateros|accessdate=7 April 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080915135633/http://www.pateros.gov.ph/about_pateros/profile/land_use.asp|archivedate=15 September 2008}}</ref>
}}
|}
{{clear}}
===Mga distrito===
Hindi tulad ng ibang rehiyon na nahahati sa mga [[Mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]], nahahati ang Kalakhang Maynila sa limang hindi administratibong distrito, na nakauri batay sa [[heograpiya]] nito gamit ang [[Ilog Pasig]] bilang reperensiya. Nabuo ang mga distritong ito noong 1976 ngunit walang lokal na [[pamahalaan]] o may kinatawan sa [[Kongreso ng Pilipinas|kongreso]], salungat sa mga lalawigan. Ginagamit ang mga distritong ito para sa layuning piskal at [[estadistika]]l.
Nahahati ang mga lungsod at munisipyo sa Kalakhang Maynila sa apat na distrito, ang mga ito ang sumusunod:
[[Talaksan:Districts of Metro Manila.svg|thumb|left|Mga distrito ng Kalakhang Maynila]]
{{Mga distrito ng Kalakhang Maynila}}
{{clear}}
==Ekonomiya==
Ang Pambansang Punong Rehiyon ay bumuo ng 36% ng pambansang kita noong 2018.<ref>https://psa.gov.ph/grdp/grdp-id/138508. Philippine Statistics Authority.</ref>
==Lugar ng Libangan at Palatandaan==
{{Empty section}}
==Transportasyon==
{{main|Transportasyon sa Kalakhang Maynila}}
{{see also|Metro Manila Dream Plan}}
Ayon sa [[Land Transportation Franchising and Regulatory Board (Philippines)|Land Transportation Franchising and Regulatory Board]], ang pampublikong sakayan sa Kalakhang Maynila ay binubuo ng mga sumusunod: 46% ng mga tao ay lumilibot sa pamamagitan ng mga [[dyipni]], 32% sa pamamagitan ng mga pampribadong kotse, 14% sa pamamagitan ng bus, at 8% ay gumagamit ng sistemang [[daambakal]].<ref>{{cite web |url=http://www.rappler.com/nation/85871-jeepney-feeder-vehicle-transport-plan |title=Fixing traffic: Jeeps eyed as feeders to bus routes |author=Katerina Francisco |publisher=Rappler |date=5 Marso 2015 |accessdate=5 Marso 2015 }}</ref> Nakaalinsunod ang pagpapausbong ng transportasyon ng Kamaynilaan sa [[Metro Manila Dream Plan]], na binubuo ng pagpapatayo ng mga impraestruktura na tatagal hanggang 2030 at tumutugon sa mga usaping ukol sa trapiko, paggamit ng lupain, at kalikasan.<ref>{{cite web |url=http://www.jica.go.jp/philippine/english/office/topics/news/140902.html |title=JICA transport study lists strategies for congestion-free MM by 2030 |publisher=[[Japan International Cooperation Agency]] |date=2 Setyembre 2014 |accessdate=27 Marso 2015 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://globalnation.inquirer.net/102377/japan-presents-57-b-dream-plan-to-solve-metro-congestion/ |title=Japan presents $57-B ‘dream plan’ to solve Metro congestion |author=Jerry E. Esplanada |publisher=''[[Philippine Daily Inquirer|INQUIRER.net]]'' |date=20 Abril 2014 |accessdate=27 Marso 2015 }}</ref>
===Mga daan at lansangan===
{{main|Talaan ng mga lansangan sa Kalakhang Maynila}}
[[Talaksan:EDSA-Cubao - northbound to Timog (Quezon City)(2017-08-13).jpg|thumb|Tanawing panghimpapawid ng [[Abenida Epifanio de los Santos|EDSA]], ang pinakaabalang lansangan sa kalungsuran.]]
[[Talaksan:NAIA Expressway.jpg|thumb|[[NAIA Expressway]], ang kauna-unahang mabilisang daanang pampaliparan sa kalakhan at sa bansa.]]
Itinayo ang mga daan ng Kamaynilaan sa paligid ng [[Maynila|Lungsod ng Maynila]]. Ibinukod ang mga daan bilang mga lokal na daan, pambansang daan, o daang subdibisyon. Mayroong sampung daang radyal na lumalabas ng lungsod. Gayundin, mayroong limang daang palibot na bumubuo sa isang serye na mga bilugang hating-bilog na arko sa paligid ng Maynila. Ang mga daang palibot at daang radyal ay mga sistema ng nakakonektang daan at lansangan. Isang suliranin sa mga daang palibot ay mga nawawalang daan (''missing road links''). Ito ay mga daan na hindi pa itinatayo (sa ngayon) para magbigay-daan sa pagpapausbong dahil sa mabilisang urbanisasyon ng Kamaynilaan. Inilulutas na ng kalakhan ang suliraning ito sa pamamagitan ng pagtatayo ng mga nawawalang daan o sa pamamagitan ng pagtatayo ng mga daang nag-uugnay (''connector roads'').
Isang mahalagang daang palibot ay ang [[Daang Palibot Blg. 4]] (o C-4), na binubuo ng Daang C-4 sa Navotas at Malabon, [[Daang Samson]] sa Caloocan, at [[EDSA]] (Abenida Epifanio de los Santos]]. Dumadaan ito sa mga lungsod ng Pasay, Makati, Mandaluyong, Lungsod Quezon, at Caloocan. Sinusundan ng [[Ikatlong Linya ng Sistema ng Metro Rail Transit ng Maynila|Linya 3 ng MRT]] ang pagkakalinya ng EDSA mula [[Abenida Taft]] sa Pasay hanggang [[Trinoma]] malapit sa sangandaan nito sa [[Abenida North]]. Ang [[Daang Palibot Blg. 5]], o mas-kilala bilang C-5, ay nagsisilbi sa mga nakatira malapit sa mga hangganang panrehiyon ng Kamaynilaan at nagsisibi ring alternatibong ruta para sa C-4.
Ang pinakatanyag na daang radyal ay ang [[Daang Radyal Blg. 1]] (R-1), na binubuo ng [[Kalye Bonifacio]] (''Bonifacio Drive''), [[Bulebar Roxas]], at [[Manila–Cavite Expressway]] (o ''Coastal Road''). Inuugnay nito ang Kalakhang Maynila sa lalawigan ng [[Kabite]]. Ang mga iba pang kilalang daang radyal sa Kamaynilaan ay ang [[Daang Radyal Blg. 3]] (R-3), o ang [[South Luzon Expressway]] na nag-uugnay ng Kamaynilaan sa [[Laguna]]; [[Daang Radyal Blg. 6]], na binubuo ng [[Bulebar Ramon Magsaysay]], [[Bulebar Aurora]], at [[Lansangang Marikina–Infanta]] na dumadaan patungong [[Rizal]]; [[Daang Radyal Blg. 7]] (R-7), na nag-uugnay ng Maynila sa Lungsod Quezon at [[San Jose del Monte]], [[Bulacan]]; at [[Daang Radyal Blg. 8]] (R-8), o ang mga daan ng [[Abenida Bonifacio]] at [[North Luzon Expressway]] na nag-uugnay ng Kamaynilaan sa mga lalawigan sa hilaga tulad ng Bulacan at [[Pampanga]].
[[Talaksan:Padre Burgos Avenue - Route 150 marker with city hall clock tower (Ermita, Manila)(2017-06-12).jpg|thumb|Isang palatandaan ng [[Pambansang Ruta Blg. 150|N150]] sa [[Abenida Padre Burgos]]. Ang nasabing abenida ay isang bahagi ng nabanggit na ruta ng [[sistemang lansangambayan ng Pilipinas]].]]
Ang sistemang daang radyal at palibot ay kasalukuyang pinapalitan ng isang [[Sistema ng lansangang bayan sa Pilipinas|bagong sistema ng nakabilang na lansangambayan]] na ipinapatupad ng [[Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan (Pilipinas)|Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan]] (DPWH), at kasalukuyang inilalagay ang mga bagong palatandaan sa pagpapatupad nito. Itinatanda ang mga mabilisang daanan ng mga bilang na may unlaping "E" (nangangahulugang "''expressway''" o mabilisang daanan). Itinakda naman ang mga pambansang lansangan ng mga bilang may isa hanggang tatlong tambilang, maliban lamang sa mga lansangang iniuri bilang mga pambansang daang tersiyaryo.
Sa ngayon, tuluy-tuloy ang pagtatayo ng [[Metro Manila Skyway|Metro Manila Skyway Stage 3]] at ang [[NAIA Expressway|NAIA Expressway Phase 2]] na bahagi ng Metro Manila Dream Plan. Kabilang sa mga iba pang proyekto itinatayo ay ang pagpapaganda ng EDSA, pagtatao ng Taft Avenue Flyover, at ang pagtatayo ng mga nawawalang daan para sa mga daang palibot circumferential roads (hal. ''Metro Manila Interchange Project Phase IV'').
===Mga sistemang daambakal===
{{update}}
{{See also|Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Sistema ng Metro Rail Transit ng Maynila}}
[[Talaksan:Manila metro.svg|thumb|center|350px|Mapang sistema ng [[Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|LRT]] at [[Sistema ng Metro Rail Transit ng Maynila|MRT]] (Hulyo 2015)]]
[[Talaksan:MRT-2 J. Ruiz Station.jpg|thumb|Ang [[Estasyong J. Ruiz ng LRT|Estasyon ng J. Ruiz]] ng [[Ikalawang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 2]].]]
May tatlong linyang daambakal ang Kalakhang Maynila, na pinangangasiwaan ng dalawang entidad. Ang [[Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila]] (LRTA) ay nagtatakbo ng [[Unang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 1]] (Linyang Lunti) at [[Ikalawang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 2]] (Linyang Bughaw). Sa kabilang banda, ang [[Sistema ng Metro Rail Transit ng Maynila]] ay nagtatakbo ng [[Ikatlong Linya ng Sistema ng Metro Rail Transit ng Maynila|Linya 3]] (Linyang Dilaw) na dumadaan sa [[EDSA]].
Ang Unang Linya ay may 560,000 bilang ng mga mananakay kada linggo.<ref name="LRT PPP">{{cite web |url=http://ppp.gov.ph/?p=7641 |title=Line 1 Cavite Extension and Operation & Maintenance |publisher=Public-Private Partnership Center |accessdate=24 Marso 2015 |archive-date=2015-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150316021231/http://ppp.gov.ph/?p=7641 |url-status=dead }}</ref> Noong Pebrero 2014, ang kabuuang bilang na 14.06 milyong pasahero ang gumamit ng Unang Linya habang 6.13 milyon naman ang gumamit ng Ikalawang Linya.<ref>{{cite web |url=http://newsinfo.inquirer.net/592927/did-you-know-lrt-1-and-2-ridership |title=Did you know: Lines 1 and 2 ridership |publisher=''[[Philippine Daily Inquirer|INQUIRER.net]]'' |author= Marielle Medina |accessdate=24 Marso 2015 }}</ref>
Sa kasalukuyan, itinatayo ang [[Ikapitong Linya ng Metro Rail Transit ng Maynila]] (Linyang Pula). Pag-nakumpleto, uugnayin nito ang Kalakhang Maynila sa lalawigan ng [[Bulacan]]. Bukod pa riyan, isang ''common station'' na mag-uugnay ng Unang Linya, Ikatlong Linya, at Ikapitong Linya ay nakapanukala, subalit ang pagtatayo nito ay hinahadlangan ng [[burukrasya]] sa [[Kagawaran ng Transportasyon (Pilipinas)|Kagawaran ng Transportasyon]] (DOTr), mahigpit na alitan sa korporasyon, at mga usapin ukol sa ipinapanukalang lokasyon nito.<ref>{{cite web |url=http://www.mb.com.ph/common-station-at-sm-north-edsa-pushed-for-lrt1-mrt3-and-mrt7/ |title=Common station at SM North EDSA pushed for LRT1, MRT3, and MRT7 |publisher=''[[Manila Bulletin]]'' |author= Kris Bayos |date=4 Pebrero 2015 |accessdate=24 Marso 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.rappler.com/business/industries/175-real-estate/60529-sm-ayala-mrt-lrt-common-station |title=Why SM is after the MRT-LRT common station |publisher=''Rappler'' |author= Judith Balea |date=14 Hunyo 2014 |accessdate=26 Marso 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.rappler.com/business/industries/208-infrastructure/75267-sm-north-common-station |title=DOTC eyeing another LRT-MRT common station |publisher=''Rappler'' |author= Mick Basa |date=20 Nobyembre 2014 |accessdate=26 Marso 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/372930/economy/companies/sc-stops-dotc-lrta-from-building-mrt-lrt-common-station-in-front-of-trinoma |title=SC stops DOTC, LRTA from building common station in front of Trinoma |publisher=''[[GMA News and Public Affairs|GMA News]]'' |author= Danessa O. Rivera |date=1 Agosto 2014 |accessdate=26 Marso 2015}}</ref>
Ipinanukala na ipapahaba ang Linya 1 papuntang [[Bacoor]] sa lalawigan ng [[Kabite]].<ref name="LRT PPP" /> Isang ikalawang pagpapahaba, ang [[Ika-anim na Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila]], ang mag-uugnay ng Bacoor sa [[Dasmarinas]] sa kahabaan ng [[Lansangang Aguinaldo]]. Sa ngayon, itinatayo ang Silangang Ekstensyon ng Linya 2. Ang silangang ekstensyon na ito ang mag-uugnay ng Kalakhang Maynila sa lalawigan ng [[Rizal]]. Ipapahabain rin ito pakanluran sa hinaharap, at dahil diyan mas-dadami ang ugnayan sa mga lugar ng Divisoria at Pier 4 at ang [[Pantalan ng Maynila]].
Ang [[Pambansang Daambakal ng Pilipinas]] (PNR) ay nagpapatakbo ng isang serbisyong riles pang-komyuter sa Kalakhang Maynila na tinatawag na [[PNR Metro South Commuter]]. Ang [[Estasyong daangbakal ng Tutuban|pangunahing estasyong terminal]] nito ay matatagpuan sa Tutuban sa [[Tondo, Maynila|Tondo]]. Kapag nakumpleto na ang kanlurang karugtong ng Linya 2, ang Tutuban ay magiging pinaka-maabalang [[estasyong palitan]] sa buong kalakhan, na may dagdag na isa pang 400,000 tao mula sa kasalukuyang 1 milyong tao na pumupuntang Tutuban Center.<ref>{{cite web |url=http://www.abs-cbnnews.com/business/03/20/15/tutuban-center-may-becom≤e-manilas-busiest-transfer-station |title=Tutuban Center may become Manila's busiest transfer station |publisher=ABS-CBN News |accessdate=21 Marso 2015 }}{{Dead link|date=Mayo 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
===Himpapawid===
Ang [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino]] (NAIA) na matatagpuan sa mga lungsod ng [[Pasay]] at [[Parañaque]] ay ang primerang pasukan sa Kalakhang Maynila. Ito lamang ang paliparan na naglilingkod sa rehiyon at ito ang pinaka-abalang paliparan sa bansa.<ref>{{cite web |url=http://www.interaksyon.com/business/36428/naia-is-philippines-busiest-airport---nscb |title=NAIA is Philippines' busiest airport - NSCB |publisher=InterAksyon.com |author=Darwin G. Amojelar |date=03 Hulyo 2012 |accessdate=29 Hunyo 2013 |archive-date=2013-02-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130215103448/http://www.interaksyon.com/business/36428/naia-is-philippines-busiest-airport---nscb |url-status=dead }}</ref> Ang Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino ay nahahati sa mga apat na terminal: ang Terminal 1, ang Terminal 2 na ekslusibong ginagamit ng [[Philippine Airlines]], ang Terminal 3 na pinakabago at pinakamalaki sa NAIA komplex, at ang Terminal 4 na kilala rin bilang Manila Domestic Passenger Terminal. Ang isa pang paliparan na naglilingkod sa Kalakhang Maynila ay ang [[Paliparang Pandaigdig ng Clark]] na matatagpuan sa [[Angeles]], [[Pampanga]].
===Ferry===
[[Talaksan:Blessing of New Ferry Boat - January 25, 2016.jpg|thumb|Isang bangka ng Pasig River Ferry Service.]]
Ang [[Pasig River Ferry Service]] na pinapatakbo ng [[Pangasiwaan sa Pagpapaunlad ng Kalakhang Maynila|MMDA]] ay ang [[Ferry|sistemang shuttle na lantsang pantawid]] ng Kalakhang Maynila. Dumadaan ito sa [[Ilog Pasig]] mula Plaza Mexico sa [[Intramuros]] hanggang Barangay Pinagbuhatan sa [[Pasig]]. Bagamat itinuturi itong [[ferry]], mas-kahawig nito ang isang [[taksi na pantubig]]. Ito ay may labimpitong (17) estasyon, subalit labing-apat (14) lamang ang gumagana.
==Demograpiko==
{{Philippine Census
| title=Populasyon ng<br>Pambansang Punong Rehiyon
| 1903=
| 1918=
| 1939=
| 1948=
| 1960=
| 1970=
| 1975=
| 1980= 5925884
| 1990= 7948392
| 1995= 9454040
| 2000= 9932560
| 2007= 11553427
| 2010= 11855975
| 2015= 12877253
| footnote=Sanggunian: Philippine Statistics Authority<ref name="MetroManilaCensus">{{cite web |url=http://www.census.gov.ph/data/census2007/index.html |title=Final Results - 2007 Census of Population |publisher=Census Bureau of the Philippines |accessdate=29-03-10 |archive-date=2008-11-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081120024509/http://www.census.gov.ph/data/census2007/index.html |url-status=dead }}</ref><ref name="2010 Census">{{cite web|url=http://www.census.gov.ph/data/sectordata/2010/2010CPH_ncr.pdf|title=2010 Census of Population and Housing: National Capital Region|publisher=National Statistics Office of the Republic of the Philippines|accessdate=6 April 2012|archive-date=25 June 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120625152554/http://www.census.gov.ph/data/sectordata/2010/2010CPH_ncr.pdf|url-status=dead}}</ref><ref name="NCR PDF Census">{{cite web|url=http://www.census.gov.ph/sites/default/files/attachments/hsd/pressrelease/National%20Capital%20Region.pdf|title=National Capital Region. Total Population by Province, City, Municipality and Barangay: as of May 1, 2010|publisher=National Statistics Office of the Philippines|accessdate=22 December 2012|archive-date=15 November 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121115103152/http://www.census.gov.ph/sites/default/files/attachments/hsd/pressrelease/National%20Capital%20Region.pdf|url-status=dead}}</ref>{{Reperensiya ng Pilipinong Senso|2015}}}}
Ang Pambansang Punong Rehiyon ay may populasyon na {{nts|12877253}}, ayon sa pambansang senso 2015. Ang kabuuang pook-urban (''urban area''), na binubuo ng pinagsamang pook-urban na tumutukoy sa tuluy-tuloy na paglawak ng urbanisasyon ng Kamaynilaan patungong [[Bulacan]], [[Kabite]], [[Laguna]], [[Rizal]], at [[Batangas]] ay may populasyon na {{nts|24123000}}.<ref name="Demographia">{{cite book|author1=Demographia|title=Demographia World Urban Areas|date=January 2015|edition=11th|url=http://www.demographia.com/db-worldua.pdf|accessdate=2 March 2015}}</ref> Ito ang pinakamataong rehiyon sa Pilipinas, ang ikapitong pinakamataong kalakhan sa Asya, at ang ikatlong pinakamataong pook-urban sa buong mundo.
Ang mga pinakamataong lungsod sa Kamaynilaan ay [[Lungsod Quezon]] (2,936,116), [[Maynila]] (1,780,148), [[Caloocan]] (1,583,978), [[Taguig]] (804,915), [[Pasig]] (755,300), [[Parañaque]] (665,822), [[Valenzuela]] (620,422), [[Las Piñas]] (588,894), [[Makati]] (582,602), at [[Muntinlupa]] (504,509).
===Mga ''slum''===
Noong 2014, tinatayang may apat na milyong mga tumitira sa mga ''[[slum]]'' sa Kalakhang Maynila. Isang pangunahing suliranin sa mga lungsod ng Kalakhang Maynila ang kawalan ng tirahan.<ref>{{cite web|url=http://www.newstatesman.com/world-affairs/2014/09/slums-manila-inequality-so-bad-worst-have-no-chance-protest |title=In the slums of Manila, inequality is so bad that the worst off have no chance to protest |author=Paul Roy |publisher=''The [[New Statesman]]'' |date=18 September 2014 |access-date=4 Nobyembre 2016}}</ref>
==Edukasyon==
{{Empty section}}
==Kalusugan==
{{Empty section}}
==Seguridad at Pulisya==
{{Empty section}}
==Palingkurang-bayan==
===Kuryente===
{{Empty section}}
===Tubig===
{{Empty section}}
===Komunikasyon===
{{Empty section}}
===Pamamahala ng mga Basura===
{{Empty section}}
==Tingnan din==
*[[Heograpiya ng Pilipinas]]
*[[Mga rehiyon sa Pilipinas]]
*[[Pilipinas]]
==Sanggunian==
{{reflist}}
{{Metro Manila}}
{{Rehiyon ng Pilipinas}}
{{Philippines political divisions}}
{{Mga_kalakhang_pook_ng_Pilipinas}}
[[Kategorya:Mga kalakhang pook ng Pilipinas|Maynila]]
[[Kategorya:Rehiyon ng Pilipinas|Kalakhang Maynila]]
[[Kategorya:Luzon]]
pa9oiipuh0s5ecezg0yp108wyzfgo8m
Fidel V. Ramos
0
1145
1959733
1955971
2022-07-31T08:58:26Z
Nickrds09
7341
Naglagay ng kamatayan
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox President
|name = Fidel V. Ramos
|image = Ramos Pentagon.jpg
|order = Ika-12 [[Pangulo ng Pilipinas]] <br />''Ikalawang Pangulo ng Ikalimang Republika''
|term_start = 30 Hunyo 1992
|term_end = 30 Hunyo 1998
|vicepresident = [[Joseph Estrada|Joseph Ejercito Estrada]]
|predecessor = [[Corazon Aquino|Corazon C. Aquino]]
|successor = [[Joseph Estrada|Joseph Ejercito Estrada]]
|birth_date = {{Birth date and age|1928|3|18|mf=y}}
|birth_place = [[Lingayen, Pangasinan|Lingayen]], [[Pangasinan]], [[Pilipinas]]
|death_date = {{Death date and age|2022|7|31|1933|1|25|mf=y}}
|death_place =
|party = [[Lakas-CMD|Lakas-Christian Muslim Democrats]]
|occupation = [[Militar]] |spouse = [[Amelita Ramos|Amelita Martinez]]
|signature = <!--Ramos_Sig.png-->
|}}
Si '''Fidel Valdez Ramos''' (ipinanganak 18 Marso 1928 – 31 Hulyo 2022) ay ang ikalabing-dalawang [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]] ng [[Pilipinas|Republika ng Pilipinas]] (30 Hunyo 1992 – 30 Hunyo 1998).
Sa ilalim ni [[Ferdinand Marcos]], siya ay inatasan na maging pinuno ng [[Philippine Constabulary]] noong 1972, hepe ng [[Integral National Police]] noong 1975, at pangalawang pinuno ng Sandatahang Lakas noong 1981.
Sa ilalim ni [[Corazon Aquino]], siya ay nagsilbing chief of staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas at kalaunang Kalihim ng Pambansang Pagtatanggol.
Siya ay nahalal na Pangulo ng Pilipinas noong 1992.
==Talambuhay==
Isinilang siya noong 18 Marso 1928 sa [[Lingayen]], [[Pangasinan]]. Panganay siya sa tatlong anak nina Narciso Ramos at Angela Valdez.
Nagtapos siya sa [[United States Military Academy]] sa [[West Point]] noong 1950. Kumuha rin siya ng masteral ng [[civil engineering]] sa [[University of Illinois]], Masters in Business Administration sa [[Pamantasang Ateneo de Manila]], at nanguna sa klase niya sa Infantry training at kursong Special Forces/Pay Operations/Airborne sa Fort Benning, Georgia.
Bumalik siya sa Pilipinas noong 1951 at naging [[heavy weapon]] platoon leader ng [[Sandatahang Lakas ng Pilipinas]]. Ipinadala rin siya sa mga digmaan ng [[Korea]] at [[Vietnam]]. Naging tanyag siya sa pamumuno sa isang pulutong ng mga sundalong tumalo sa pwersang komunista ng mga [[Tsino]] sa [[Labanan sa Burol ng Eerie]]. Kabilang sa mga medalya at parangal na natanggap niya bilang sundalo ang [[Philippine Legion of Honor]], ang Gold Cross, ang Philippine Military Merit Medal, ang United States [[Legion of Merit]], ang French [[Legion of Honor]] at ang U.S. Military Academy Distinguished Award.
Si Fidel V. Ramos ay kasal kay [[Amelita Martinez]] at mayroon silang limang anak na babae.
==Karerang militar ==
Sa ilalim ni [[Ferdinand Marcos]] na ikalawang pinsan ni Ramos. Si Ramos ang namuno sa Philippine Constabulary o PC na sa panahong ito ay ang pangunahing serbisyo ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas na nagsisilbing pambansang kapulisan noong 1972 nang ipataw ni Marcos ang [[Martial Law]]. Ito sumusugpo sa komunismo at mga kaguluhan sa bansa. Sinasabing si Ramos bilang chief ng PC at isa sa mga nagpapatupad ng Martial Law ay responsable sa pagdakip ng mga kalabang pampolitika ni Marcos, mga aktibista, mga nagpoprotesta, mga komunista at mediang bumabatikos kay Marcos. Gayunpaman, sinasabing siniguro ni Ramos na mapoprotektahan ang mga karapatan ng mga nabilanggo sa ilalim ng Martial Law.
Si Ramos ay naging kandidato bilang bagong Chief of Staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas noong 1981 ngunit pinili ni Marcos si [[Fabian Ver]] na maging chief of staff nito. Si Ramos ay hinirang na vice-chief of staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas noong 1982. Si Ramos ay naging acting chief of staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas noong 1985 ngunit si Ver ay muling ibinalik bilang chief of staff matapos na mapawalang sala ito sa kaso ng pagpatay kay [[Ninoy Aquino]].
==Himagsikang People power==
Noong Pebrero 22 1986, si Ramos ay kasama ni Enrile na nagprotesta laban sa sinasabing pandaraya ni [[Ferdinand Marcos]] sa snap election laban kay [[Corazon Aquino]]. Inurong nila ang kanilang pagsuporta kay Marcos at sumuporta kay Corazon Aquino. Ang pamilya Marcos ay napilitang lumikas sa Hawaii, Estados Unidos dahil sa 1986 people power at si Aquino ang naging pangulo ng bansa.
==Chief of Staff ng Sandatahang Lakas at Kalihim ng Pambansang Pagtatanggol==
Sa ilalim ni Aquino, si Ramos ay hinirang na Chief of Staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas. Siya ay kalaunang hinirang ni Aquino na Kalihim ng Pambansang Pagtatanggol. Sa panahong ito, hinawakan ni Ramos ang mga operasyong militar na sumugpo sa 9 na pagtatangkang coup laban sa pamahalaan ni Aquino.
==Bilang Pangulo (1992–1998)==
Si Ramos ay tumakbo at nagwagi sa 1992 halalan ng pagkapangulo.
===Ekonomiya===
Ipinatupad ni Pangulong Fidel Ramos ang inatas ng IMF-World Bank na programang repormang tinatawag na "Philippines 2000" na naglalayong baguhin ang ekonomiyang batay sa agrarian tungo sa isang industriyal na pinapatakbo ng pamilihan.<ref>http://www1.umn.edu/humanrts/iwraw/publications/countries/philippines.htm</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Ramos mula 1992 hanggang 1998, ang aberaheng paglago ng [[GDP]] ay 3.1 porsiyento.<ref>http://www.gmanetwork.com/news/story/211655/economy/ing-phl-economy-may-average-5-3-from-2010-2016</ref> Tinangka ng administrasyong Ramos na akitin ang pamumuhunan ng mga dayuhan sa pamamagitan ng mga reporma sa batas at piskal na nagpapanatili sa mga sahod na mababa at nagpapalawig ng sonang nagpoproseso ng pagluluwas. Ang mga kasuotan at elektronics ay bumubuo ng 50 porsiyento ng mga pagluluwas ng Pilipinas. Binuwag ni Ramos ang mga monopolyo at ginawang pribado ang mga mahahalagang industriya. Gaya ni Corazon Aquino, umutang si Ramos mula sa IMF upang bayaran ang utang pandayuhan ng Pilipinas. Sinasabing ang paglago ng utang pandayuhan ng Pilipinas ay kawalang kakayahan ng pamahalaan na lumikom ng mga buwis at ang Pilipinas ay may pinakamataas na rate ng pagtakas sa pagbabayad ng buwis sa Asya. Ang ekonomiya ng Pilipinas ay nakasalalay pa rin sa 4.2 milyong mga [[OFW]] na nagtatrabaho sa ibang bansa na nagpapadala ng kanilang sahod sa Pilipinas. Ang mas maraming mga Pilipino ay nagtatrabaho sa ibang bansa kesa sa buong sektor ng pagmamanupaktura sa Pilipinas. Noong 1996, ang [[GNP]] rate ay 7.2 porsiyento at ang [[GDP]] at 5.2 porsiyento. Ang [[implasyon]] ay bumagsak sa 5.9 porsiyento mula sa 9.1 porsiyento noong 1995. Ang [[Krisis Pinansiyal sa Silangang Asya]] noong 1997 ay muling nagpabagal ng pag-unlad ng Pilipinas. Ang [[deficit]] ng Pilipinas noong 1998 ay umabot ng P49.981 bilyong mula sa [[surplus]] na P1.564 bilyon noong 1997. Ang piso ay bumagsak sa P40.89 kada dolyar mula P29.47 kada dolyar.
== Sanggunian ==
{{reflist}}
== Mga panlabas na kawing ==
*[http://www.op.gov.ph/museum/pres_ramos.asp Malacañang Museum: Fidel V. Ramos (sa wikang Ingles)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080430170805/http://www.op.gov.ph/museum/pres_ramos.asp |date=2008-04-30 }}
{{start box}}
{{succession box |
before= [[Fabian Ver]]|
title= [[Sandatahang Lakas ng mahihirap|Chief of Staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas]] |
years= 1986–1988 |
after= [[Renato de Villa|Renato De Villa]]
}}
{{succession box |
before= [[Rafael M. Ileto]] |
title= [[Kagawaran ng Tanggulang Pambansa (Pilipinas)|Kalihim ng Tanggulang Pambansa]] |
years= 1988–1991 |
after= [[Renato de Villa|Renato De Villa]]
}}
{{succession box |
before= [[Corazon Aquino]] |
title= [[Pangulo ng Pilipinas]] |
years= 1992–1998 |
after= [[Joseph Estrada]]
}}
{{end box}}
{{Mga Pangulo ng Pilipinas}}
{{BD|1928||Ramos, Fidel V}}
[[Kategorya:Mga pangulo ng Pilipinas]]
[[Kategorya:Mga Pilipinong bayani noong Digmaang Koreano]]
[[Kategorya:Mga Panggasinan]]
[[Kategorya:Mga Kristiyano]]
2b129c493lg36abv8ua0nylggoocn77
1959734
1959733
2022-07-31T08:59:39Z
Nickrds09
7341
inayos ang birthday sa death computation
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox President
|name = Fidel V. Ramos
|image = Ramos Pentagon.jpg
|order = Ika-12 [[Pangulo ng Pilipinas]] <br />''Ikalawang Pangulo ng Ikalimang Republika''
|term_start = 30 Hunyo 1992
|term_end = 30 Hunyo 1998
|vicepresident = [[Joseph Estrada|Joseph Ejercito Estrada]]
|predecessor = [[Corazon Aquino|Corazon C. Aquino]]
|successor = [[Joseph Estrada|Joseph Ejercito Estrada]]
|birth_date = {{Birth date and age|1928|3|18|mf=y}}
|birth_place = [[Lingayen, Pangasinan|Lingayen]], [[Pangasinan]], [[Pilipinas]]
|death_date = {{Death date and age|2022|7|31|1928|3|18|mf=y}}
|death_place =
|party = [[Lakas-CMD|Lakas-Christian Muslim Democrats]]
|occupation = [[Militar]] |spouse = [[Amelita Ramos|Amelita Martinez]]
|signature = <!--Ramos_Sig.png-->
|}}
Si '''Fidel Valdez Ramos''' (ipinanganak 18 Marso 1928 – 31 Hulyo 2022) ay ang ikalabing-dalawang [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]] ng [[Pilipinas|Republika ng Pilipinas]] (30 Hunyo 1992 – 30 Hunyo 1998).
Sa ilalim ni [[Ferdinand Marcos]], siya ay inatasan na maging pinuno ng [[Philippine Constabulary]] noong 1972, hepe ng [[Integral National Police]] noong 1975, at pangalawang pinuno ng Sandatahang Lakas noong 1981.
Sa ilalim ni [[Corazon Aquino]], siya ay nagsilbing chief of staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas at kalaunang Kalihim ng Pambansang Pagtatanggol.
Siya ay nahalal na Pangulo ng Pilipinas noong 1992.
==Talambuhay==
Isinilang siya noong 18 Marso 1928 sa [[Lingayen]], [[Pangasinan]]. Panganay siya sa tatlong anak nina Narciso Ramos at Angela Valdez.
Nagtapos siya sa [[United States Military Academy]] sa [[West Point]] noong 1950. Kumuha rin siya ng masteral ng [[civil engineering]] sa [[University of Illinois]], Masters in Business Administration sa [[Pamantasang Ateneo de Manila]], at nanguna sa klase niya sa Infantry training at kursong Special Forces/Pay Operations/Airborne sa Fort Benning, Georgia.
Bumalik siya sa Pilipinas noong 1951 at naging [[heavy weapon]] platoon leader ng [[Sandatahang Lakas ng Pilipinas]]. Ipinadala rin siya sa mga digmaan ng [[Korea]] at [[Vietnam]]. Naging tanyag siya sa pamumuno sa isang pulutong ng mga sundalong tumalo sa pwersang komunista ng mga [[Tsino]] sa [[Labanan sa Burol ng Eerie]]. Kabilang sa mga medalya at parangal na natanggap niya bilang sundalo ang [[Philippine Legion of Honor]], ang Gold Cross, ang Philippine Military Merit Medal, ang United States [[Legion of Merit]], ang French [[Legion of Honor]] at ang U.S. Military Academy Distinguished Award.
Si Fidel V. Ramos ay kasal kay [[Amelita Martinez]] at mayroon silang limang anak na babae.
==Karerang militar ==
Sa ilalim ni [[Ferdinand Marcos]] na ikalawang pinsan ni Ramos. Si Ramos ang namuno sa Philippine Constabulary o PC na sa panahong ito ay ang pangunahing serbisyo ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas na nagsisilbing pambansang kapulisan noong 1972 nang ipataw ni Marcos ang [[Martial Law]]. Ito sumusugpo sa komunismo at mga kaguluhan sa bansa. Sinasabing si Ramos bilang chief ng PC at isa sa mga nagpapatupad ng Martial Law ay responsable sa pagdakip ng mga kalabang pampolitika ni Marcos, mga aktibista, mga nagpoprotesta, mga komunista at mediang bumabatikos kay Marcos. Gayunpaman, sinasabing siniguro ni Ramos na mapoprotektahan ang mga karapatan ng mga nabilanggo sa ilalim ng Martial Law.
Si Ramos ay naging kandidato bilang bagong Chief of Staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas noong 1981 ngunit pinili ni Marcos si [[Fabian Ver]] na maging chief of staff nito. Si Ramos ay hinirang na vice-chief of staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas noong 1982. Si Ramos ay naging acting chief of staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas noong 1985 ngunit si Ver ay muling ibinalik bilang chief of staff matapos na mapawalang sala ito sa kaso ng pagpatay kay [[Ninoy Aquino]].
==Himagsikang People power==
Noong Pebrero 22 1986, si Ramos ay kasama ni Enrile na nagprotesta laban sa sinasabing pandaraya ni [[Ferdinand Marcos]] sa snap election laban kay [[Corazon Aquino]]. Inurong nila ang kanilang pagsuporta kay Marcos at sumuporta kay Corazon Aquino. Ang pamilya Marcos ay napilitang lumikas sa Hawaii, Estados Unidos dahil sa 1986 people power at si Aquino ang naging pangulo ng bansa.
==Chief of Staff ng Sandatahang Lakas at Kalihim ng Pambansang Pagtatanggol==
Sa ilalim ni Aquino, si Ramos ay hinirang na Chief of Staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas. Siya ay kalaunang hinirang ni Aquino na Kalihim ng Pambansang Pagtatanggol. Sa panahong ito, hinawakan ni Ramos ang mga operasyong militar na sumugpo sa 9 na pagtatangkang coup laban sa pamahalaan ni Aquino.
==Bilang Pangulo (1992–1998)==
Si Ramos ay tumakbo at nagwagi sa 1992 halalan ng pagkapangulo.
===Ekonomiya===
Ipinatupad ni Pangulong Fidel Ramos ang inatas ng IMF-World Bank na programang repormang tinatawag na "Philippines 2000" na naglalayong baguhin ang ekonomiyang batay sa agrarian tungo sa isang industriyal na pinapatakbo ng pamilihan.<ref>http://www1.umn.edu/humanrts/iwraw/publications/countries/philippines.htm</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Ramos mula 1992 hanggang 1998, ang aberaheng paglago ng [[GDP]] ay 3.1 porsiyento.<ref>http://www.gmanetwork.com/news/story/211655/economy/ing-phl-economy-may-average-5-3-from-2010-2016</ref> Tinangka ng administrasyong Ramos na akitin ang pamumuhunan ng mga dayuhan sa pamamagitan ng mga reporma sa batas at piskal na nagpapanatili sa mga sahod na mababa at nagpapalawig ng sonang nagpoproseso ng pagluluwas. Ang mga kasuotan at elektronics ay bumubuo ng 50 porsiyento ng mga pagluluwas ng Pilipinas. Binuwag ni Ramos ang mga monopolyo at ginawang pribado ang mga mahahalagang industriya. Gaya ni Corazon Aquino, umutang si Ramos mula sa IMF upang bayaran ang utang pandayuhan ng Pilipinas. Sinasabing ang paglago ng utang pandayuhan ng Pilipinas ay kawalang kakayahan ng pamahalaan na lumikom ng mga buwis at ang Pilipinas ay may pinakamataas na rate ng pagtakas sa pagbabayad ng buwis sa Asya. Ang ekonomiya ng Pilipinas ay nakasalalay pa rin sa 4.2 milyong mga [[OFW]] na nagtatrabaho sa ibang bansa na nagpapadala ng kanilang sahod sa Pilipinas. Ang mas maraming mga Pilipino ay nagtatrabaho sa ibang bansa kesa sa buong sektor ng pagmamanupaktura sa Pilipinas. Noong 1996, ang [[GNP]] rate ay 7.2 porsiyento at ang [[GDP]] at 5.2 porsiyento. Ang [[implasyon]] ay bumagsak sa 5.9 porsiyento mula sa 9.1 porsiyento noong 1995. Ang [[Krisis Pinansiyal sa Silangang Asya]] noong 1997 ay muling nagpabagal ng pag-unlad ng Pilipinas. Ang [[deficit]] ng Pilipinas noong 1998 ay umabot ng P49.981 bilyong mula sa [[surplus]] na P1.564 bilyon noong 1997. Ang piso ay bumagsak sa P40.89 kada dolyar mula P29.47 kada dolyar.
== Sanggunian ==
{{reflist}}
== Mga panlabas na kawing ==
*[http://www.op.gov.ph/museum/pres_ramos.asp Malacañang Museum: Fidel V. Ramos (sa wikang Ingles)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080430170805/http://www.op.gov.ph/museum/pres_ramos.asp |date=2008-04-30 }}
{{start box}}
{{succession box |
before= [[Fabian Ver]]|
title= [[Sandatahang Lakas ng mahihirap|Chief of Staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas]] |
years= 1986–1988 |
after= [[Renato de Villa|Renato De Villa]]
}}
{{succession box |
before= [[Rafael M. Ileto]] |
title= [[Kagawaran ng Tanggulang Pambansa (Pilipinas)|Kalihim ng Tanggulang Pambansa]] |
years= 1988–1991 |
after= [[Renato de Villa|Renato De Villa]]
}}
{{succession box |
before= [[Corazon Aquino]] |
title= [[Pangulo ng Pilipinas]] |
years= 1992–1998 |
after= [[Joseph Estrada]]
}}
{{end box}}
{{Mga Pangulo ng Pilipinas}}
{{BD|1928||Ramos, Fidel V}}
[[Kategorya:Mga pangulo ng Pilipinas]]
[[Kategorya:Mga Pilipinong bayani noong Digmaang Koreano]]
[[Kategorya:Mga Panggasinan]]
[[Kategorya:Mga Kristiyano]]
cagmhteaf0vh6vc6xfjeww0nbbfin7k
1959743
1959734
2022-07-31T10:41:28Z
Einahr
123272
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox President
|name = Fidel V. Ramos
|image = Ramos Pentagon.jpg
|order = Ika-12 [[Pangulo ng Pilipinas]] <br />''Ikalawang Pangulo ng Ikalimang Republika''
|term_start = 30 Hunyo 1992
|term_end = 30 Hunyo 1998
|vicepresident = [[Joseph Estrada|Joseph Ejercito Estrada]]
|predecessor = [[Corazon Aquino|Corazon C. Aquino]]
|successor = [[Joseph Estrada|Joseph Ejercito Estrada]]
|birth_date = {{Birth date|1928|3|18|mf=y}}
|birth_place = [[Lingayen, Pangasinan|Lingayen]], [[Pangasinan]], [[Pilipinas]]
|death_date = {{Death date and age|2022|7|31|1928|3|18|mf=y}}
|death_place =
|party = [[Lakas-CMD|Lakas-Christian Muslim Democrats]]
|occupation = [[Militar]] |spouse = [[Amelita Ramos|Amelita Martinez]]
|signature = <!--Ramos_Sig.png-->
|}}
Si '''Fidel Valdez Ramos''' (ipinanganak 18 Marso 1928 – 31 Hulyo 2022) ay ang ikalabing-dalawang [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]] ng [[Pilipinas|Republika ng Pilipinas]] (30 Hunyo 1992 – 30 Hunyo 1998).
Sa ilalim ni [[Ferdinand Marcos]], siya ay inatasan na maging pinuno ng [[Philippine Constabulary]] noong 1972, hepe ng [[Integral National Police]] noong 1975, at pangalawang pinuno ng Sandatahang Lakas noong 1981.
Sa ilalim ni [[Corazon Aquino]], siya ay nagsilbing chief of staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas at kalaunang Kalihim ng Pambansang Pagtatanggol.
Siya ay nahalal na Pangulo ng Pilipinas noong 1992.
==Talambuhay==
Isinilang siya noong 18 Marso 1928 sa [[Lingayen]], [[Pangasinan]]. Panganay siya sa tatlong anak nina Narciso Ramos at Angela Valdez.
Nagtapos siya sa [[United States Military Academy]] sa [[West Point]] noong 1950. Kumuha rin siya ng masteral ng [[civil engineering]] sa [[University of Illinois]], Masters in Business Administration sa [[Pamantasang Ateneo de Manila]], at nanguna sa klase niya sa Infantry training at kursong Special Forces/Pay Operations/Airborne sa Fort Benning, Georgia.
Bumalik siya sa Pilipinas noong 1951 at naging [[heavy weapon]] platoon leader ng [[Sandatahang Lakas ng Pilipinas]]. Ipinadala rin siya sa mga digmaan ng [[Korea]] at [[Vietnam]]. Naging tanyag siya sa pamumuno sa isang pulutong ng mga sundalong tumalo sa pwersang komunista ng mga [[Tsino]] sa [[Labanan sa Burol ng Eerie]]. Kabilang sa mga medalya at parangal na natanggap niya bilang sundalo ang [[Philippine Legion of Honor]], ang Gold Cross, ang Philippine Military Merit Medal, ang United States [[Legion of Merit]], ang French [[Legion of Honor]] at ang U.S. Military Academy Distinguished Award.
Si Fidel V. Ramos ay kasal kay [[Amelita Martinez]] at mayroon silang limang anak na babae.
==Karerang militar ==
Sa ilalim ni [[Ferdinand Marcos]] na ikalawang pinsan ni Ramos. Si Ramos ang namuno sa Philippine Constabulary o PC na sa panahong ito ay ang pangunahing serbisyo ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas na nagsisilbing pambansang kapulisan noong 1972 nang ipataw ni Marcos ang [[Martial Law]]. Ito sumusugpo sa komunismo at mga kaguluhan sa bansa. Sinasabing si Ramos bilang chief ng PC at isa sa mga nagpapatupad ng Martial Law ay responsable sa pagdakip ng mga kalabang pampolitika ni Marcos, mga aktibista, mga nagpoprotesta, mga komunista at mediang bumabatikos kay Marcos. Gayunpaman, sinasabing siniguro ni Ramos na mapoprotektahan ang mga karapatan ng mga nabilanggo sa ilalim ng Martial Law.
Si Ramos ay naging kandidato bilang bagong Chief of Staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas noong 1981 ngunit pinili ni Marcos si [[Fabian Ver]] na maging chief of staff nito. Si Ramos ay hinirang na vice-chief of staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas noong 1982. Si Ramos ay naging acting chief of staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas noong 1985 ngunit si Ver ay muling ibinalik bilang chief of staff matapos na mapawalang sala ito sa kaso ng pagpatay kay [[Ninoy Aquino]].
==Himagsikang People power==
Noong Pebrero 22 1986, si Ramos ay kasama ni Enrile na nagprotesta laban sa sinasabing pandaraya ni [[Ferdinand Marcos]] sa snap election laban kay [[Corazon Aquino]]. Inurong nila ang kanilang pagsuporta kay Marcos at sumuporta kay Corazon Aquino. Ang pamilya Marcos ay napilitang lumikas sa Hawaii, Estados Unidos dahil sa 1986 people power at si Aquino ang naging pangulo ng bansa.
==Chief of Staff ng Sandatahang Lakas at Kalihim ng Pambansang Pagtatanggol==
Sa ilalim ni Aquino, si Ramos ay hinirang na Chief of Staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas. Siya ay kalaunang hinirang ni Aquino na Kalihim ng Pambansang Pagtatanggol. Sa panahong ito, hinawakan ni Ramos ang mga operasyong militar na sumugpo sa 9 na pagtatangkang coup laban sa pamahalaan ni Aquino.
==Bilang Pangulo (1992–1998)==
Si Ramos ay tumakbo at nagwagi sa 1992 halalan ng pagkapangulo.
===Ekonomiya===
Ipinatupad ni Pangulong Fidel Ramos ang inatas ng IMF-World Bank na programang repormang tinatawag na "Philippines 2000" na naglalayong baguhin ang ekonomiyang batay sa agrarian tungo sa isang industriyal na pinapatakbo ng pamilihan.<ref>http://www1.umn.edu/humanrts/iwraw/publications/countries/philippines.htm</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Ramos mula 1992 hanggang 1998, ang aberaheng paglago ng [[GDP]] ay 3.1 porsiyento.<ref>http://www.gmanetwork.com/news/story/211655/economy/ing-phl-economy-may-average-5-3-from-2010-2016</ref> Tinangka ng administrasyong Ramos na akitin ang pamumuhunan ng mga dayuhan sa pamamagitan ng mga reporma sa batas at piskal na nagpapanatili sa mga sahod na mababa at nagpapalawig ng sonang nagpoproseso ng pagluluwas. Ang mga kasuotan at elektronics ay bumubuo ng 50 porsiyento ng mga pagluluwas ng Pilipinas. Binuwag ni Ramos ang mga monopolyo at ginawang pribado ang mga mahahalagang industriya. Gaya ni Corazon Aquino, umutang si Ramos mula sa IMF upang bayaran ang utang pandayuhan ng Pilipinas. Sinasabing ang paglago ng utang pandayuhan ng Pilipinas ay kawalang kakayahan ng pamahalaan na lumikom ng mga buwis at ang Pilipinas ay may pinakamataas na rate ng pagtakas sa pagbabayad ng buwis sa Asya. Ang ekonomiya ng Pilipinas ay nakasalalay pa rin sa 4.2 milyong mga [[OFW]] na nagtatrabaho sa ibang bansa na nagpapadala ng kanilang sahod sa Pilipinas. Ang mas maraming mga Pilipino ay nagtatrabaho sa ibang bansa kesa sa buong sektor ng pagmamanupaktura sa Pilipinas. Noong 1996, ang [[GNP]] rate ay 7.2 porsiyento at ang [[GDP]] at 5.2 porsiyento. Ang [[implasyon]] ay bumagsak sa 5.9 porsiyento mula sa 9.1 porsiyento noong 1995. Ang [[Krisis Pinansiyal sa Silangang Asya]] noong 1997 ay muling nagpabagal ng pag-unlad ng Pilipinas. Ang [[deficit]] ng Pilipinas noong 1998 ay umabot ng P49.981 bilyong mula sa [[surplus]] na P1.564 bilyon noong 1997. Ang piso ay bumagsak sa P40.89 kada dolyar mula P29.47 kada dolyar.
== Sanggunian ==
{{reflist}}
== Mga panlabas na kawing ==
*[http://www.op.gov.ph/museum/pres_ramos.asp Malacañang Museum: Fidel V. Ramos (sa wikang Ingles)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080430170805/http://www.op.gov.ph/museum/pres_ramos.asp |date=2008-04-30 }}
{{start box}}
{{succession box |
before= [[Fabian Ver]]|
title= [[Sandatahang Lakas ng mahihirap|Chief of Staff ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas]] |
years= 1986–1988 |
after= [[Renato de Villa|Renato De Villa]]
}}
{{succession box |
before= [[Rafael M. Ileto]] |
title= [[Kagawaran ng Tanggulang Pambansa (Pilipinas)|Kalihim ng Tanggulang Pambansa]] |
years= 1988–1991 |
after= [[Renato de Villa|Renato De Villa]]
}}
{{succession box |
before= [[Corazon Aquino]] |
title= [[Pangulo ng Pilipinas]] |
years= 1992–1998 |
after= [[Joseph Estrada]]
}}
{{end box}}
{{Mga Pangulo ng Pilipinas}}
{{BD|1928||Ramos, Fidel V}}
[[Kategorya:Mga pangulo ng Pilipinas]]
[[Kategorya:Mga Pilipinong bayani noong Digmaang Koreano]]
[[Kategorya:Mga Panggasinan]]
[[Kategorya:Mga Kristiyano]]
hfcthj3pngs83hpk4o1zss0eus91iou
Tsina
0
1748
1959532
1932524
2022-07-31T02:36:46Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
| native_name = {{vunblist|{{nobold|{{lang|zh-hans|中华人民共和国}}}} |{{small|''Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó''}}}}
| conventional_long_name = Republikang Bayan ng Tsina
| common_name = the People's Republic of China
| image_flag = Flag of the People's Republic of China.svg
| image_coat = National Emblem of the People's Republic of China.svg
| symbol_type = Pambansang Sagisag <!--National Emblem-->
| national_anthem = ''[[Martsa ng mga Kusang-loob|义勇军进行曲]]''<br /> (Martsa ng mga Boluntaryo)<ref>{{cite web|url = http://filipino.cri.cn/chinaabc/chapter24/chapter240107.htm|title = Tian Han|publisher = Radyo Internasyonal ng Tsina|accessdate = 20 Hulyo 2017|archive-date = 17 Hunyo 2013|archive-url = https://web.archive.org/web/20130617065257/http://filipino.cri.cn/chinaabc/chapter24/chapter240107.htm|url-status = dead}}</ref> [[File:March of the Volunteers instrumental.ogg|center]]
| image_map = China in its region (claimed hatched).svg
| map_caption = Teritoryo ng Republikang Bayan ng Tsina ay naka-pula; mga teritoryong inaangkin ay naka-kulay-rosas
| official_languages = [[Pamantayang Mandarin]]<sup>1</sup> ([[Putonghua]], 普通话)
| languages = {{nobr|[[Wikang Mandarin]]<ref>[http://www.chinatoday.com/general/a.htm General Information of the People's Republic of China]</ref> (binibigkas)}}<br />[[Wikang Tsino|Pinasimpleng Tsino]] (sinusulat)
| languages_type =
| capital = [[Beijing]]
| government_type = Unitary one-party socialist republic<sup>2</sup> <!-- "Socialist republic" sa ang pormal na deskripsyon sa wikang Ingles na binigay ng Encyclopaedia Britannica. -->
| leader_title1 = [[Pangulo ng Republikang Bayan ng Tsina|Pangulo]]
| leader_title2 = [[Premier ng Republikang Bayan ng Tsina|Premier]]
| leader_name1 = [[Xi Jinping]]
| leader_name2 = [[Li Keqiang]]
| leader_title3 = [[Unang Ginang ng Tsina]]
| leader_name3 = [[Peng Liyuan]]
| largest_city = [[Shanghai]]
| area_km2 = 9640821
| area_sq_mi = 3704427 <!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->
| area_rank = ikatlo<sup>3</sup><br /> ika-apat
| percent_water = 2.8%<sup>2</sup>
| population_estimate = 1,321,851,888<!--UN WPP-->
| population_estimate_year = 2007
| population_estimate_rank = una
| population_census = 1,242,612,226
| population_census_year = 2000
| population_density_km2 = 140<sup>2</sup>
| population_density_sq_mi = 363<sup>2</sup> <!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->
| population_density_rank = ika-72
| GDP_PPP_year = 2005
| GDP_PPP = $8.859 trilyon<sup>2</sup>
| GDP_PPP_rank = ikalawa
| GDP_PPP_per_capita = $7,204<sup>2</sup>
| GDP_PPP_per_capita_rank = ika-84
| HDI_year = 2003
| HDI = 0.755
| HDI_rank = ika-85
| sovereignty_type = [[Kasaysayan ng Tsina|Pagkatatag]]
| established_event1 = [[Dinastiyang Xia]]
| established_event2 = [[Dinastiyang Qin|Imperyong Tsina]]
| established_event3 = [[Republika ng Tsina]]
| established_event4 = Pagpapahayag ng PRC
| established_date1 = [[2205 BC]]
| established_date2 = [[221 BC]]
| established_date3 = 10 Oktubre 1911
| established_date4 = 1 Oktubre 1949
| currency = [[Renminbi]] (RMB¥)<sup>2</sup>
| currency_code = CNY
| time_zone =
| utc_offset = +8
| time_zone_DST =
| utc_offset_DST = +8
| cctld = [[.cn]]<sup>2</sup>
| calling_code = 86<sup>2</sup>
| footnotes=<sup>1</sup> Bilang karagdagan sa [[Pamantayang Mandarin]], isang ko-opisyal na wika ang [[Wikang Ingles|Ingles]] sa [[Hong Kong]] ([[Special administrative region|SAR]]); at ang [[Wikang Portuges|Portuges]] sa [[Macau]] ([[Special administrative region|SAR]]). Kahalintulad nito, ilang [[Etnikong minorya sa Tsina|minoryang]] wika ay ko-opisyal kasama ang Pamantayang Mandarin sa ilang [[Autonomous entities ng China|mga awtonomong pook]], gaya ng [[Wikang Uyghur|Uyghur]] sa [[Xinjiang Uyghur Autonomous Region|Xinjiang]], [[Wikang Monggol|Mongolian]] ([[Katitikang Mongolian]]) sa [[Inner Mongolia Autonomous Region|Inner Mongolia]], [[Wikang Tibetan|Tibetan]] sa [[Awtonomong Rehiyon ng Tibet|Tibet]], at [[Wikang Koreano|Koreano]] sa [[Yanbian Prefecture|Yanbian]], [[Jilin]].<br />
<sup>2</sup> Ang impormasyon ay para sa Tsina lamang. Hindi kasama ang [[Hong Kong]], [[Macau]], at teritoryo sa ilalim ng administrasyon ng [[Republika ng Tsina]] ([[Taiwan]], [[Quemoy]], atbp.) <br />
<sup>3</sup> Ang ranggo ng lawak ay pinagtatalunan ng Tsina at ng Estados Unidos. Ang ranggo ay minsan ikatlo o ikaapat.
}}
Ang '''Tsina''', opisyal na '''Republikang Bayan ng Tsina''',<ref>{{cite web|url=http://www.officialgazette.gov.ph/ang-orden-ng-lakandula/|title=
Ang Orden ng Lakandula|accessdate= 19 Hulyo 2017|publisher = GOVPH }}</ref><ref>{{cite web|url = http://filipino.cri.cn/301/2014/10/13/2s131993.htm|title = Luklukan ng Republikang Bayan ng Tsina sa UN, napanumbalik| accessdate = 19 Hulyo 2017 |date=13 Oktubre 2014|publisher=China Radio International Online}}</ref> ay isang bansa sa [[Silangang Asya]] na siyang pinakamatáong bansa sa buong mundo sa populasyon nitong higit sa 1.38 bilyon.<ref>{{cite web|url = http://www.worldometers.info/world-population/china-population/| accessdate = 19 Hulyo 2017|publisher = Worldometers}}</ref> Sa lawak nitong umaabot sa humigit-kumulang 9.6 milyong kilometrong parisukat, ito ang ikalawang pinakamalaking bansa batay sa kalupaan, at ikatlo o ikaapat naman sa kabuoang lawak.<ref name="listofcountriesoftheworld.com">{{cite web|url=http://www.listofcountriesoftheworld.com/area-land.html |title=Countries of the world ordered by land area |publisher=Listofcountriesoftheworld.com |accessdate=27 April 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100305040447/http://www.listofcountriesoftheworld.com/area-land.html |archivedate=5 March 2010 |df= }}</ref> Ang Tsina ay pinamamahalaan ng [[Partidong Komunista ng Tsina]], na may sakop sa 22 [[Lalawigan ng Tsina|lalawigan]], limáng awtonomong rehiyon, apat na munisipalidad na direktang-pinamamahalaan ([[Beijing]], [[Tianjin]], [[Shanghai]], at [[Chongqing]]), at ang mga Espesyal na Rehiyong Administratibo ng [[Hong Kong]] at [[Macau]], at inaangkin din nito ang soberanya ng [[Taiwan]].
Ang kahalagan ng Tsina<ref>{{cite web |url=http://www.asianreviewofbooks.com/arb/article.php?article=693 |title=Review of "Ang Papel Balanse ng Tsina -- Ang kailangan malaman ng mundo tungkol sa paglakas na Tsina" |accessdate=2007-12-24 |last=Gordon |first=Peter |coauthors= |date= |work= |publisher=The Asia Review of Books |archive-date=2012-05-27 |archive-url=https://archive.is/20120527001617/http://www.asianreviewofbooks.com/arb/article.php?article=693 |url-status=dead }}</ref><ref name="Miller">{{cite web |url=http://www.stanford.edu/group/sjir/6.1.03_miller.html |title=Tsina magiging Makapangyarihan? |accessdate=2007-12-24 |last=Miller |first=Lyman |publisher=Stanford Journal of International Relations |archive-date=2014-05-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140511131303/http://www.stanford.edu/group/sjir/6.1.03_miller.html |url-status=dead }}</ref> sa daigdig ngayon ay mapapansin dahil sa kanilang bahaging ginagampanan bilang ikatlong pinakamalaking ekonomiya nominal (o ikalawang pinakamalaki kung babasihan ang ''purchasing power parity'' o PPP) at isang permanenteng kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]], [[Mga Nagkakaisang Bansa|Konsehong Panseguridad ng Mga Nagkakaisang Bansa]] at kasapi rin sila ng iba-ibang kapisanan katulad ng [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan]], [[Asia-Pacific Economic Cooperation|APEC]], [[:en:East Asia Summit|East Asia Summit]], at Shanghai Cooperation Organization.
Ang mga pinakamahahalagang lungsod ayon sa populasyon ay [[Shanghai]], [[Beijing]], Guangzhou, Shenzhen, [[Hong Kong]] at [[Inner Mongolia]]. Ang [[Beijing]] ang kasalukuyang kabisera ng bansa.
== Kasaysayan ==
{{main|Kabihasnang Tsina}}
[[Talaksan:Terracotta pmorgan.jpg|thumb|left|Ang [[Hukbong Katihan ng Terracotta]] (mga 210 B.K.) na natuklasan sa labas ng libingan ng [[Shih Huang Ti|Unang Emperor]] sa makabagong [[Xi'an]].]]
Ayon sa mga arkeologo, sa isang lugar malapit sa [[Peking]], Tsina natagpuan ang ''[[Unang taong nakatindig]]'' o (''Homo Erectus''), ang isang uri na ayon sa teorya ng [[ebolusyon]], ay pinanggalingan ng unang tao. Tinawag nila na Taong Peking ang mga labi ng ''[[Unang taong nakatindig]]'' na kanilang nakita doon.
Ang Tsina ay pinamumunuhan ng mga [[Dinastiya sa Tsina|dinastiya]] bago dumating ang mga [[Europa|Europeong]] kanluranin, pagtatag ng [[Republika ng Tsina]] at ang pagsiklab nang Krusada para sa Kommunismo.
Noong kapanahunan ng [[Dinastiyang Qing]] (16-18 siglo) nagtatag ng pakikitungo sa mga may kapangyarihang [[Intsik]] ang mga [[Europa|Europeo]].
1557, pinayagan ang mga [[Portuges]] na gamitin ang [[Macau]] para maging daungan. Noong 1575 naman dumating sina Padre Martin de Rada at Padre Geronimo Mavin mula sa [[Maynila]] bilang sugo ni Gobernador - Heneral [[Guido de Lavezaris]] ng [[Pilipinas]]. Ngunit hindi sila pinayagang mangaral ng [[Katolisismo]] doon.
Noong 1635, dumating ang mga [[Ingles]] sa [[Guangzhou|Canton]] at noong 1698 naman dumating ang mga [[Pranses]] sa Canton. Marami pa ang dumating sa Canton: 1731 - mga [[Danes]], 1732 - mga [[Swedes]], 1753 - mga [[Ruso]], 1784 mga [[Amerikano]]. Noong 1644, itinatag ang [[Dinastiyang Qing]].
[[Talaksan:Regaining the Provincial Capital of Ruizhou.jpg|thumb|Isang eksena ng [[Himagsikang Taiping]], 1850–1864.]]
Noong 1840 hanggang 1842 nangyari ang digmaang Opyo o [[Unang Digmaang Opyo]]. Isinuko ng Tsina ang [[Hong Kong]] sa mga Inggles, nagbukas ng higit pang mga daungan, nagbayad ng indemnisasyon ng $ 121 M. 1850 na wasakin ni [[Hung Hsiu Chuan]] ang mga templo sa [[Kwansi]]. Dahil sa patuloy na pagiging di-epektibo ng [[Dinastiyang Qing]], isang malawakang rebolusyon ang naganap sa Tsina mula 1850 hanggang 1864, sa pangunguna ni Hong Xiuquan. Itinatag niya ang ''Taiping Heavenly Kingdom'' (traditional Chinese: 太平天囯 (tandaan na ang 囯 ay ginagamit, kaysa 國 o 国); pinyin: Tàipíng Tiān Guó), pinangalang Heavenly Kingdom of Great Peace o ''Sumasalangit na Kaharian ng Dakilang Kapayapaan''.
1853 hanggang 1863 ng himagsikan ni [[Nieu]] ang Hilagang Tsina. 1856 hanggang 1860 nangyari ang [[Ikalawang Digmaang Opyo]]. Higit na pinairal ang karapatan ng mga dayuhan sa kalakalan at sa pangangaral ng [[Kristiyanismo]] sa Tsina, at isinuko rin ang tangway ng [[Kow Loon]].
Noong 1860, binigay ang Silanganing Siberia at nagyo'y lungsod ng [[Vladivotok]] sa [[Rusya]]. Noong 19 Hulyo 1864 bumagsak ang [[Nanking]], ang kabisera ng [[Taiping]] na itinatag ni Hung Hsiu Chuan. 1866 nang ipinanganak si [[Sun Yat Sen]].
Sa simula ng ika-20 siglo, ang Rebelyong Boxer ay naging isang pangamba sa Hilagang Tsina. Si Reyna Dowager (''Empress Dowager''), na gustong maging sigurado na hindi mawawala ang kapangyarihan niya, ay nakipag-sundo sa mga Boxer nang sumugod sila sa [[Beijing]]. Nagsimula naging tanyag si [[Sun Yat Sen]].
Nagkaroon ng isang rebolusyon, ang Rebolusyong Wuchang, na nagsimula noong 10 Oktubre 1911 sa Wuhan (武漢,武汉). Dito tuluyang bumagsak ang huling dinastiya sa Tsina, ang [[Dinastiyang Qing]].
Ang pansamantalang pamahalaan ng [[Republika ng Tsina]] (中華民國,中华民国) ay binuo sa Nanjing noong 12 Marso 1912 kasama si [[Sun Yat Sen]] bilang unang pangulo, pero napilitan siya ibigay ang puwesto kay Yuan Shikai (袁世凱), na ang lider ng militar at Pinunong Minisro ng [[Dinastiyang Qing|dating Qing]]. Ito ay kasama sa kasunduan upang ang [[Puyi|huling emperador]] ay bumaba sa pwesto.
[[Talaksan:Mao proclaiming the establishment of the PRC in 1949.jpg|thumb|left|Si [[Mao Zedong]] habang ipinapahayag ang pagtatag ng PRC noong 1949.]]
Ang kommunismo sa Tsina ay nagsimula pagkaraan ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]]. Nakuha ng partidong kommunismo ang Kalupaang Tsina noong 1 Oktubre 1949 pagkatapos ng [[Digmaang Sibil ng Tsina]]. Si [[Mao Zedong]] ang nag-proklama ng pagtatag ng Republikang Bayan ng Tsina (PRC) sa [[Tiananmen]].<ref>{{Cite web |title=Kasaysayan ng Republikang Bayan ng Tsina mula kay P.M. Calabrese |url=http://www.history-of-china.org/peoples-republic-of-china.html |access-date=2009-03-21 |archive-date=2007-09-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927141140/http://www.history-of-china.org/peoples-republic-of-china.html |url-status=dead }}</ref> Ang mga pinunong maka-republika ay tumakas sa [[Taywan]] at doon nila itinatag ang [[Republika ng Tsina]].
[[Talaksan:Pudong Skyline (38745126010).jpg|thumb|Ang lungsod ng Shanghai ay naging simbolo ng mabilis na paglawak ng ekonomiya ng Tsina magmula dekada-1990.]]
Si Pangulong Jiang Zemin at si Premiero Zhu Rongji, mga dating mayor ng [[Shanghai]] ang namuno sa bagong-Tiananmen PRC noong 1990s. Sa samupung taon ng pamamahala ni Jiang Zemin's, ang [[Republikang Popular ng Tsina#Ekonomiya|ekonomiya]] ng PRC ay nakahila ng 150 milyon na mahihirap sa bingit ng kahirapan at nakasusta ng taunang katamtamang rate ng paglaki ng GDP na 11.2%.<ref>[http://www.chinadaily.com.cn/en/doc/2003-07/11/content_244499.htm Nation bucks trend of global poverty] (11 Hulyo 2003). China Daily</ref><ref>[http://english.people.com.cn/english/200003/01/eng20000301X115.html China's Average Economic Growth in 90s Ranked 1st in World] (1 Marso 2000). People's Daily Online.</ref> Opisyal na sumali ang bansa sa ''World Trade Organization'' noong 2001.
== Heograpiya ==
[[Talaksan:Chinafarmland.jpg|right|thumbnail|Mga taniman sa Silangang Tsina]]
[[Talaksan:Yamdrok-tso-2.jpg|right|thumbnail|Ang Tibetan Plateau in Timog-Kanlurang Tsina]]
Ang Tsina ay ang pangalawang pinakamalaking [[bansa]] sa [[Asya]] kasunod ng [[Rusya]]<ref>[http://www.fco.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1007029394365&a=KCountryProfile&aid=1018965313021 "The People's Republic of China"] (7 Setyembre 2005). Foreign & Commonwealth Office</ref> kasama na ang lawak ng tubig na sakop. Ang pag-aalinlangan sa laki ng Tsina ay dahil sa '''(a)''': pag-aangkin ng Tsina sa mga territoryo katulad ng sa [[Aksai Chin]] at sa [[Trans-Karakoram Tract]] (na ina-angkin din ng [[Indiya]]), at '''(b)''' kung paano kinakalkula ang laki ng [[Estados Unidos]]: ayon sa ''World Factbook'', ang sukat ng [[Estados Unidos]] ay 9,826,630 km²,<ref>{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2005/Table03.pdf|format=PDF|title=Population by Sex, Rate of Population Increase, Surface Area and Density|publisher=UN Statistics Division|work=Demographic Yearbook 2005|accessdate=2008-03-25}}</ref> habang ang bigay na sukat ng ''Encyclopedia Britannica'' ay 9,522,055 km².<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/eb/article-9111233/United-States|title=United States|publisher=Encyclopedia Britannica|accessdate=2008-03-25|archive-date=2012-07-29|archive-url=https://archive.is/20120729115512/http://www.britannica.com/eb/article-9111233/United-States|url-status=bot: unknown}}</ref> Ito rin ay dahil sa bagong sistema ng kompyutasyon ng [[Estados Unidos]] kung paano sinusukat ang kabuuang sakop ng kanilang lupain<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html "Rank Order — Area"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |date=2014-02-09 }} (29 Marso 2006). CIA World Factbook.</ref>
Ang Tsina ay may hangganan sa mga bansang: [[Vietnam]], [[Laos]], [[Burma]], [[India]], [[Bhutan]], [[Nepal]], [[Pakistan]], [[Afghanistan]], [[Tajikistan]], [[Kyrgyzstan]], [[Kazakhstan]], Russia, [[Mongolia]] and [[North Korea]]. Ang hangganan ng Tsina sa Pakistan ay nasa probinsiyang [[Kashmir]], na ina-angkin din ng [[India]].
Ang territoryo ng Tsina ay may malawak na lupainng-scape (''landscape''). Sa silangan matatagpuan ang [[Dagat Dilaw]] at ang [[Dagat Silangang Tsina]], maraming matataong lugar na matatagpuan sa [[:en:alluvium|alluvial plains]], habang may mga damuhan sa Inner Mongolia. Ang Timog Tsina ay mabundok. Sa gitnang-silangan naman ng Tsina matatagpuan ang mga pangunahing [[ilog]] ng bansa, ang [[Ilog Dilaw]] at [[Ilog Yangtze]] (Chang Jiang) na malapit sa [[Beijing]].
== Politika ==
[[Talaksan:Tiananmen Square Visit.jpg|thumb|left|Ang [[Dakilang Bulawagan ng Bayan]], kung saan dito nagpupulong ang [[Pambansang Kongreso ng Bayan]].]]
Ang pamahalaan ng Tsina ay tinuturing na [[komunismo]] at [[sosyalismo]] na tinuturing din [[:en:authoritarianism|awtoritaryanismo]], dahil sa mahigpit na mga batas at ''censorship'', lalo na sa [[internet]], [[balita]], rali, kalayaang magka-anak, at kalayaan sa [[pananampalataya]]. Ngunit, mas maluwag na ang mga batas sa PRC kumpara noong dekada '70 pero ang sistema ng kalayaan sa isang republika ay mas higit pa sa kanilang sistema. Ang kasalukuyang pangulo ng bansa ay si [[Xi Jinping]], habang ang [[Punong Ministro ng Republikang Bayan ng Tsina|Punong Ministro]] naman ay si [[Li Keqiang]]. Ang bansa ay pinamumunuan ng [[Partido Komunista ng Tsina]]; sila din ang nagpapatupad ng Saligang Batas sa bansa.<ref>[http://english.people.com.cn/constitution/constitution.html Saligang Batas ng Republikang Bayan ng Tsina]</ref>
=== Pagkakahating Pampolitika ===
{{main|Mga pagkakahating Pampolitika ng Tsina}}
Ang Republikang Bayan ng Tsina ay may kapangyarihang pampangasiwaan sa lahat ng dalawampu't dalawang mga lalawigan (省) at kinokonsidera ang [[Taiwan]] bilang ang kanyang ika-dalawampu't tatlong lalawigan.<ref>Gwillim Law (2 Abril 2005). [http://www.statoids.com/ucn.html Provinces of China]. Retrieved 15 Abril 2006.</ref> Maliban sa mga lalawigan, may limang [[mga nagsasariling mga rehiyon ng Tsina]] (自治区), na ang bawat isa ay may nakatalagang mga pangkat na minoridad; apat na [[bayan]] (直辖市); at dalawang [[espesyal na rehiyong pampangasiwaan ng Republikang Bayan ng Tsina|Espesyal na rehiyong administratibo]] (特别行政区). ang dalawampu't dalawang lalawigan, limang mga nagsasariling mga rehiyon at apat na bayan ay maaaring sabihin bilang "Punong Kapuluan ng Tsina", isang kataga na kadalasang hindi kasama ang Hong Kong At Macau. Ang mga sumusunod ay ang talaan ng pagkakahating pampangasiwaan ng lugar na nasa ilalim ng pamamahala ng Republikang Bayan ng Tsina.
Bukod sa [[Taiwan]], ilan sa mga teritoryong inaangkin ng Tsina ay ang kabuuan ng [[Silangang Dagat Tsina|Silangan]] at [[Timog Dagat Tsina]] at ang mga kapuluan nito ([[Siyam na gatlang na guhit|Paracel at Spratlys sa Timog]] at [[Kapuluang Senkaku|Senkaku]] sa Silangan) at ang estado ng [[Arunachal Pradesh]] sa [[Republika ng India]].
==== Mga lalawigan(省) ====
* [[Anhui|Ānhuī]] (安徽)
* [[Fujian|Fújiàn]] (福建)
* [[Gansu|Gānsù]] (甘肃)
* [[Guangdong|Guǎngdōng]] (广东)
* [[Guizhou|Guìzhōu]] (贵州)
* [[Hainan|Hǎinán]] (海南)
* [[Hebei|Héběi]] (河北)
* [[Heilongjiang|Hēilóngjiāng]] (黑龙江)
* [[Henan|Hénán]] (河南)
* [[Hubei|Húběi]] (湖北)
* [[Hunan|Húnán]] (湖南)
* [[Jiangsu|Jiāngsū]] (江苏)
* [[Jiangxi|Jiāngxī]] (江西)
* [[Jilin|Jílín]] (吉林)
* [[Liaoning|Liáoníng]] (辽宁)
* [[Qinghai|Qīnghǎi]] (青海)
* [[Shaanxi|Shaanxi (Shǎnxī)]] (陕西)
* [[Shandong|Shāndōng]] (山东)
* [[Shanxi|Shānxī]] (山西)
* [[Sichuan|Sìchuān]] (四川)
* [[Yunnan|Yúnnán]] (云南)
* [[Zhejiang|Zhèjiāng]] (浙江)
[[Talaksan:People's Republic of China (orthographic projection).svg|200px|right|Ang Tsina sa isang globo.]]
==== Inaangking Lalawigan ====
* {{flag|Taiwan}} (台湾)<ref>Ang RPT ay kinikilala ng ang Táiwān (台湾) ang magiging ika-23 na lalawigan ng bansa.</ref>
* [[Sansha]] (三沙)
==== Mga Rehiyong Awtonomo(自治区) ====
* [[Guangxi|Guǎngxī]] (广西壮族自治区)
* [[Inner Mongolia|Inner Mongolia (Nèi Měnggǔ)]] (内蒙古自治区)
* [[Ningxia|Níngxià]] (宁夏回族自治区)
* [[Xinjiang|Xīnjiāng]] (新疆维吾尔自治区)
* [[Tibet Autonomous Region|Tibet (Xīzàng)]] (西藏自治区)
==== Mga Munisipalidad (直辖市) ====
* [[Beijing|Běijīng]] (北京市)
* [[Chongqing|Chóngqìng]] (重庆市)
* [[Shanghai|Shànghǎi]] (上海市)
* [[Tianjin|Tiānjīn]] (天津市)
==== Rehiyong Pampangasiwaan (特别行政区) ====
* {{flag|Hong Kong}} (Xiānggǎng) (香港特别行政区)
* {{flag|Macau}} (Àomén) (澳门特别行政区)
[[Talaksan:China administrative.png|200px|left|thumbnail|Pagkakahating panlalawigan ng Republikang Bayan ng Tsina.]]
=== Ugnayan sa ibang bansa ===
[[File:BRICS heads of state and government hold hands ahead of the 2014 G-20 summit in Brisbane, Australia (Agencia Brasil).jpg|thumb|240px|Mga pinuno ng [[:en:BRICS|BRICS]] sa [[:en:2014 G-20 Brisbane summit|pagpupulong ng G20]] sa [[Brisbane]], [[Australya]], 15 Nobyembre 2014. Ikaapat mula sa kaliwa ay si [[Xi Jinping]], ang kasalukuyang pangulo ng Tsina.]]
Ang Tsina ay may tatlong kasalukuyang diplomatikang ugnayan sa maraming mahinang bansa. Ang bansang [[Sweden]] ang unang kanluraning bansa na-nakipagugnayan sa bansa noong 9 Mayo 1950.<ref>{{Cite web |title=China and Sweden |url=http://www.chinaembassy.se/eng/zrgx/t100751.htm |access-date=2009-04-02 |archive-date=2008-01-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080101130027/http://www.chinaembassy.se/eng/zrgx/t100751.htm |url-status=dead }}</ref> Noong 1971, pinalitan ng Republikang Bayan ng Tsina ang [[Republika ng Tsina]] bilang kinatawan sa [[Nagkakaisang Bansa]] bilang isa sa limang permanenteng kasapi ng [[Nagkakaisang Bansa|Tanggulang Konseho ng mga Nagkakaisang Bansa]].<ref>Eddy Chang (22 Agosto 2004). [http://www.taipeitimes.com/News/editorials/archives/2004/08/22/2003199768 Perseverance will pay off at the UN] The Taipei Times.</ref> Ipinapasaisip na ang Republikang Bayan ay isa sa mga pangunahing kasapi ng [[Nagkakaisang Bansa]], kahit man hindi pa kontrolado ng PRC ang Tsina noong panahong iyon, at bagkus sila ang itinuring na lehitimong namamahala sa kabuuhan ng Tsina.
== Ekonomiya ==
[[Talaksan:Shanghai Stock Exchange Building.jpg|left|200px|thumbnail|Ang gusali ng [[Pamilihang Sapi ng Shanghai]] na matatagpuan sa Punong Distritong Pinansyal ng Shanghai.]]
Mula ng itatag ang PRC noong 1949 hanggang sa mga huling buwan ng 1978, ang Republikang Bayan ng Tsina ay may ekonomiya na katulad ng [[Unyong Sobyet]]. Ang mga negosyong pribado at capitalismo ay pinigilan. Para umunlad at maging industrializado ang ekonomiya, sinimulan ni [[Mao Zedong]] ang ''Great Leap Forward'' na ngayon ay naging kilala sa bansa nila at sa [[mundo]] bilang isang malaking pagkakamali at isang makataong sakuna. Sa pagkamatay niya, si [[Deng Xiaoping]] at ang bagong Tsinong pinunoan (leadership) at pinatigil ang [[Rebolusyong Kultural]] at gawin na maging ''market-oriented'' ang ekonomiya sa pamumuno ng isang partido lamang. Ginawang pribado ang taniman upang dumami ang aanihin; maramihang maliliit na negosyo ay pinayagan dumami habang ang pamahalaan ay binawasan ang "sapilitang presyohan"; at nagtawag sila ng mga ibang bansa upang mag-invest. Ang pakikipag-kalakalan sa ibang bansa ay ang pokus upang maging pamamaraan sa paglago ng ekonomiya, kaya ginawa nila ang ''Special Economic Zones (SEZs)'' na matatagpuan sa Shenzhen (malapit sa [[Hong Kong]]) at sa iba pang lungsod. Ang mga negosyo na pag-aari ng pamahalaan ay binago sa pamamagitan ng pag-gamit ng pamamaraan ng mga kanluranin habang ang mga malapit na maluging negosyo ay pinasara na, kaya nagkaroon ng pagkawala ng trabaho.
Gumaganda ang ekonomiya ng PRC, at ang kanilang pamilihang pagtingi (''retail market'') ay may halagang RMB8921 bilyon (US$1302 bilyon)noong 2007 at lumalaki sa porsyentong 16.8% kada taon.
== Demograpiya ==
{{See also|Talaan ng mga lungsod sa Tsina ayon sa populasyon|Mga wika sa Tsina}}
[[Talaksan:China Pop Density.svg|thumbnail|right|Ang densidad ng populasyon ng PRC at [[Taiwan]]. Ang mga lalawigan na nasa silangan ay mas mataas ang densidad kaysa sa kanlurang bahagi.]]
Noong Hulyo 2006, mayroon nang 1,313,973,713 katao sa PRC. Halos 20.8% (lalaki 145,461,833; babae 128,445,739) ay mga bata na ang edad ay 14 pababa , 71.4% (lalaki 482,439,115; babae 455,960,489) ay nasa edad 15 hanggang 64 taon, at 7.7% (lalaki 48,562,635; babae 53,103,902) ay ang edad ay mahigit pa sa 65 taong gulang. Ang porsiyento ng pagtaas ng populasyon noong 2006 ay 0.59%.<ref>[http://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ch.html CIA factbook] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090417023156/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ch.html |date=2009-04-17 }} (29 Marso 2006). Retrieved 16 Abril 2006.</ref>
Mayroong 56 na mga pangkat-etniko sa PRC, na ang pinakamarami ay ang [[Tsinong Han]], na bumubuo ng 91.9% ng populasyon. Ang ibang minoridad na pangkat-etniko ay binubo ng [[Mga Zhuang|Zhuang]] (16 milyon), [[Manchu]] (10 milyon), [[Hui people|Hui]] (9 milyon), [[:en:Hmong people|Miao]] (8 milyon), [[:en:Uyghur people|Uyghur]] (7 milyon), [[:en:Yi people|Yi]] (7 milyon), [[:en:Tujia|Tujia]] (5.75 milyon), [[Mongols]] (5 milyon), [[:en:Tibetan people|Tibetan]]s (5 milyon), [[:en:Buyei]] (3 milyon), at [[Koreano]] (2 milyon).<ref>Stein, Justin J (Tagsibol 2003). [http://www.princeton.edu/~jpia/pdf2003/Ch%208%20Xinjiang-Stein-JPIA%202003.pdf Pagkuha ng Deliberative sa China] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040325231722/http://www.princeton.edu/~jpia/pdf2003/Ch%208%20Xinjiang-Stein-JPIA%202003.pdf |date=2004-03-25 }}. Retrieved 16 Abril 2006.</ref>
Sa kasalukuyan, ang PRC ay may mga dosenang mga malalaking lungsod na may halos 1 milyon na residenteng matagal nang tumitira doon, yun ang [[Beijing]], [[Hong Kong]], at [[Shanghai]].
Ang mga malalaking lungsod sa Tsina ay may mahalagang gampaning sa nasyunal at rehiyonal na pagkakakilanlan, kultura at ekonomiya.
[[Talaksan:China-demography.png|200px|thumbnail|Ang grap ng populasyon ng Tsina.]]
=== Patakarang Pampopulasyon ===
Noong 11 Marso 2008, ipinahayag ng Republikang Bayan ng Tsina na hindi nito babaguhin ang patakarang ''"isang-anak lamang"'' para sa bawat mag-asawa sa loob ng isa pang dekada. Dahil ito sa pagpakabalisa ng Komisyon ng Populasyong Pang-estado at Pagpaplano ng Pamilya ng Tsina, sapagkat ang pagtaas ng bilang ng populasyon ay maaaring makaapekto sa katatagan ng lipunan at sa ekonomiya ng bansa.<ref name=Time>{{Cite web |title=Tran, Tini. " China To Keep One-Child Policy", Time.com, 11 Marso 2008 |url=http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1721189,00.html |access-date=11 Marso 2008 |archive-date=14 Marso 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080314193759/http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1721189,00.html |url-status=dead }}</ref>
{{Mga pinakamalaking lungsod ng Republikang Bayan ng Tsina}}
{{clear}}
== Pananampalataya ==
{{Main|Pananampalataya sa Tsina}}
[[Talaksan:Huxisanxiaotu.jpg|200px|right|thumbnail|Isang guhit na ang tatlong tao ay sumisimbolo sa paniniwala na ang [[Confucianismo]], [[Taoismo]] at [[Budismo]] ay iisa lamang. (Panahon: [[Dinastiyang Song]])]]
Ang 59% ng populasyon ng Tsina, o tinatayang nasa 767 milyong katao - ay sinasabi na sila ay walang relihiyon.<ref>''World Desk Reference''. D K Publishing. ISBN 0-7566-1099-0</ref> Subalit, ang mga ritwal at relihiyon - lalung lalo ng ang mga paniniwalang kaugalian ng [[Confucianismo]] at [[Taoismo]] - ay may malaking bahagi sa mga buhay ng karamihan. Tinatayang nasa 33% ng populasyon ay sumusunod sa magkahalong paniniwala na kadalasang tinatawag n mga mga estadistika na "Tradisyunal na Paniniwala" o bilang "Iba".
== Talasanggunian ==
{{reflist}}
{{Tsina}}
{{Asya}}
[[Kategorya:Mga bansa sa Silangang Asya]]
[[Kategorya:Tsina|*]]
[[Kategorya:Mga bansa sa Asya]]
8bhij7wbjl77ml6f4ijkc6981gia70f
Wikang Filipino
0
1750
1959584
1955521
2022-07-31T03:25:10Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{about|tungkol sa pambansang wika ng Pilipinas|kabuuan ng lahat ng mga wika na sinasalita sa Pilipinas|Mga wika sa Pilipinas}}
{{for|mamamayan sa Pilipinas|Mga Pilipino}}
{{Infobox language
| name = Filipino
| nativename = ''Wikang Filipino''
| pronunciation = {{IPA-tl|wɪˈkɐŋ ˌfiːliˈpiːno|}}
| states = [[Pilipinas]]
| speakers = 45 milyong tagapasalitang L2 ([[wikang Tagalog|Tagalog]])
| date = 2013
| ref = e18
| familycolor = [[Mga wikang Austronesyo|Austronesyo]]
| fam2 = [[Mga wikang Malayo-Polinesyo|Malayo-Polinesyo]]
| fam3 = [[Mga wika sa Pilipinas|Pilipinas]]
| fam4 = [[Mga wikang Gitnang Pilipino|Gitnang Pilipino]]
| fam5 = [[Tagalog language|Tagalog]]
| script = [[Sulat Latin|Latin]] ([[alpabetong Filipino]])<br />[[Braille ng Pilipinas|Filipinong Braille]]<br />
[[Baybayin]]
| nation = {{PHI}}
----
{{Flag|ASEAN}}
| agency = [[Komisyon sa Wikang Filipino]]
| iso2 = fil
| iso3 = fil
| lingua = 31-CKA-aa
| map = Tagalosphere.png
| mapsize = 310px
| mapcaption = {{legend|#FF0000|Mga bansa na may higit sa 500,000 tagapagsalita}}
{{legend|#FA8077|Mga bansa na may 100,000–500,000 tagapasalita}}
{{legend|#FFC0CB|Mga bansa kung saan sinasalita ito ng mga minoryang pamayanan}}
| notice = IPA
| glotto = fili1244
| glottorefname = Filipino
}}
Ang '''Filipino''' ({{IPAc-en|lang|pron|audio=En-us-Filipino.ogg|ˌ|f|ɪ|l|ɪ|ˈ|p|iː|n|oʊ}};<ref name="Cambridge Dictionary English pronunciation">{{cite web|title= English pronunciation of Filipino|url=http://dictionary.cambridge.org/pronunciation/english/filipino|language=en}}</ref> ''Wikang Filipino'', {{IPA-tl|wɪˈkɐŋ ˌfiːliˈpiːno|}}), ay ang [[pambansang wika]] ng [[Pilipinas]]. Itinalaga ang Filipino kasama ang [[wikang Ingles|Ingles]], bilang isang [[opisyal na wika]] ng [[bansa]].<ref name="1987 constitution art 14 sec 6-7">{{Harvnb|Constitution of the Philippines|1987|loc=Article XIV, Sections 6 and 7|ref={{harvid|1987 constitution art 14 sec 6–7}}}} (sa Ingles)</ref> Isa itong pamantayang uri ng [[wikang Tagalog]],<ref name="Filipino-Tagalog-Not-So-Simple">{{cite web |last=Nolasco |first=Ricardo Ma. |title=Filipino and Tagalog, Not So Simple |url=http://svillafania.philippinepen.ph/2007/08/articles-filipino-and-tagalog-not-so.html |website=svillafania.philippinepen.ph |date=Agosto 24, 2007 |access-date=Enero 16, 2019 |language=en |archive-date=Mayo 22, 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140522052247/http://svillafania.philippinepen.ph/2007/08/articles-filipino-and-tagalog-not-so.html |url-status=bot: unknown }}</ref> isang pang-rehiyong wikang [[mga wikang Austronesyo|Austronesyo]] na malawak na sinasalita sa Pilipinas. Nasa 24 milyon katao o mga nasa sangkapat ng [[populasyon ng Pilipinas]] noong 2018 ang nagsasalita ng Tagalog bilang unang wika,<ref>{{e22|tgl|Tagalog}}</ref> habang nasa 45 milyong katao naman ang nagsasalita ng Tagalog bilang ikalawang wika sang-ayon noong 2013.<ref name="e18"/> Isa ang Tagalog sa185 [[mga wika sa Pilipinas]] na tinukoy sa ''Ethnologue''.<ref>{{cite web |title=Philippines |url=http://www.ethnologue.com/country/PH |website=Ethnologue|language=en}}</ref> Sa pagka-opisyal, binibigyan kahulugan ang Filipino ng [[Komisyon sa Wikang Filipino]] (KWF) bilang "ang katutubong diyalektong sinasalita at sinusulat, sa [[Kalakhang Maynila]], ang Pambansang Rehiyong Kapital, at sa mga ibang sentrong [[urbano]] ng [[kapuluan]]."<ref name="Resolution-92-1">{{cite web |last=Pineda |first=Ponciano B.P. |last2=Cubar |first2=Ernesto H. |last3=Buenaobra |first3=Nita P. |last4=Gonzalez |first4=Andrew B. |last5=Hornedo |first5=Florentino H. |last6=Sarile |first6=Angela P. |last7=Sibayan |first7=Bonifacio P. |title=Resolusyon Blg 92-1 |trans-title=Resolution No. 92-1 |url=http://wika.pbworks.com/w/page/8021710/Resolusyon%20Blg%2092-1 |website=Commission on the Filipino Language |quote=Ito ay ang katutubong wika, pasalita at pasulat, sa Metro Manila, ang Pambansang Punong Rehiyon, at sa iba pang sentrong urban sa arkipelago, na ginagamit bilang. |date=Mayo 13, 1992 |access-date=Mayo 22, 2014}}</ref> Noong 2000, higit sa 90% ng [[populasyon]] ang nakakapagsasalita ng Tagalog, tinatayang nasa 80% ang nakakapagsalita ng Filipino at 60% ang nakakapagsalita ng Ingles.<ref>{{cite web |title=Special Release No. 153: Educational Characteristics of the Filipinos |url=http://www.census.gov.ph/data/sectordata/sr05153tx.html |publisher=National Statistics Office |date=Marso 18, 2005 |language=en |access-date=Oktubre 20, 2008 |archive-date=Enero 27, 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080127174205/http://www.census.gov.ph/data/sectordata/sr05153tx.html |url-status=dead }} (tingnan ang Pigura 6 at 7)</ref>
Ang Filipino, tulad ng ibang wikang Austronesyon, ay karaniwang ginagamit ang pagkakaayos na ''verb-subject-object'' o pandiwa-paksa-bagay subalit maari din gamitin ang pagkakaayos na paksa-pandiwa-bagay. Ang direksyon nito ay puno-muna (''head-initial directionality''). Isang aglutinatibong wika ito nguint maaring taglayin nito ang impleksyon. Hindi ito wikang tonal at maaring ituring ito bilang isang wikang tonong-punto (''pitch-accent'').
Opisyal na hinango ang Filipino upang maging isang wikang plurisentriko, habang pinagyayaman at pinapabuti pa nito ang iba pang mga wika sa Pilipinas sang-ayon sa mandato ng [[Saligang Batas ng Pilipinas|Konstitusyon ng 1987]].<ref>{{harvnb|Commission on the Filipino Language Act|1991|loc=Section 2}} (sa Ingles)</ref> Naobserbahan sa [[Kalakhang Cebu]]<ref name="Constantino2000">{{cite web |last=Constantino |first=Pamela C. |others=translated by Antonio Senga |title=Tagalog / Pilipino / Filipino: Do they differ? |url=http://www.emanila.com/pilipino/various/ntu_tagalog.htm |publisher=Northern Territory University |location=Darwin, NT, Australia |date=Agosto 22, 2000 |access-date=Mayo 22, 2014|language=en}}</ref> at [[Kalakhang Davao]]<ref>{{cite document |last=Rubrico |first=Jessie Grace U. |title=Indigenization of Filipino: The Case of the Davao City Variety |url=https://www.academia.edu/2283970 |publisher=Language Links Foundation, Incorporated |year=2012 |via=academia.edu|language=en}}</ref> ang paglitaw ng mga uri (''varieties'') ng Filipino na may katangiang [[balarila|pambalarila]] na iba sa Tagalog. Kabilang ang mga lugar na ito at ang Kalakhang Maynila sa tatlong pinakamalaking kalakhang lugar sa Pilipinas.
==Pagtatalaga bilang pambansang wika==
Habang tinuturing ang [[wikang Kastila|Kastila]] at Ingles bilang "mga opisyal na wika" noong panahon na kolonya pa ng [[Estados Unidos]] ang Pilipinas, walang naging "pambansang wika" sa simula. Sinasabi sa artikulo XIII, seksyon 3 ng [[Saligang Batas ng Pilipinas#Saligang Batas ng 1935 (Komonwelt at Ikatlong Republika)|Konstitusyon ng 1935]] na itinatatag ang [[Komonwelt ng Pilipinas]] na:
{{quote|{{lang|en|The National Assembly shall take steps toward the development and adoption of a common national language based on one of the existing native languages. Until otherwise provided by law, English and Spanish shall continue as official languages.}}
Gagawa ng mga hakbang ang Asembleang Pambansa tungo sa pagpabuti at adosyon ng isang karaniwang pambansang wika batay sa isa sa mga mayroon nang katutubong wika. Hanggang hindi pa naitatadhana ng batas, magpapatuloy ang Ingles at Kastila bilang mga opisyal na wika.}}
Noong Nobyembre 13, 1936, pinagtibay ng unang [[Kapulungang Pambansa ng Pilipinas|Kapulungang Pambansa ng Komonwelt ng Pilipinas]] ang Batas Komonwelt Blg. 184; na nililikha ang ''Institute of National Language'' (naging [[Surian ng Wikang Pambansa|Surián ng Wikang Pambansâ]] o SWP sa kalaunan) at inutusan itong gumawa ng isang pag-aaral at pagsisiyasat ng bawat katutubong wikang mayroon na, na umaasang mapili ang batayan para sa isang pamantayang wika.<ref>{{cite PH act
| url = https://www.officialgazette.gov.ph/1936/11/13/commonwealth-act-no-184/
| title = AN ACT TO ESTABLISH A NATIONAL LANGUAGE INSTITUTE AND DEFINE ITS POWERS AND DUTIES
| chamber = CA
| number = 184
| publisher=Official Gazette of the Philippine Government
| date = {{date |Nobyembre 13, 1936}}
|language=en}}</ref> Sa kalaunan, hinirang ng noo'y [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulong]] [[Manuel L. Quezon]] ang mga kinatawan para sa bawat pangunahing pang-rehiyong wika upang buuin ang NLI. Pinamunuan ni Jaime C. De Veyra, na umupo bilang tagapangulo ng Instituto at bilang kinatawan ng [[wikang Waray|mga Bisayang Samar-Leyte]], binubuo ang mga kasapi ng Instituto nina Santiago A. Fonacier (kinakatawan ang [[wikang Iloko|mga rehiyong nagsasalita ng Ilokano]]), Filemon Sotto ([[wikang Cebuano|mga Bisayang Sebuwano]]), Casimiro Perfecto ([[mga wikang Bikol|mga Bikolano]]), Felix S. Sales Rodriguez ([[wikang Hiligaynon|mga Bisayang taga-Panay]]), Hadji Butu (ang mga wika ng Pilipinong [[Moro (Pilipinas)|Muslim]]), at Cecilio Lopez ([[wikang Tagalog|mga Tagalog]]).<ref name=aspillera>{{cite book|title=Basic Tagalog|author=Aspillera, P.|publisher=M. and Licudine Ent.|location=Manila|date=1981|language=en}}</ref>
Pinagtibay ng ''Institute of National Language'' ang isang resolusyon noong Nobyembre 9, 1937 na nirerekomenda ang Tagalog bilang batayan sa wikang pambansa. Noong Disyembre 30, inilabas ni Pangulong Quezon ang Kautusang Tagapagpaganap Blg. 134, s. 1937, na inaprubahan ang adopsyon ng Tagalog bilang wika ng Pilipinas, at inihayag na ibabatay sa wikang Tagalog ang pambansang wika ng Pilipina. Sinabi sa kautusan na magkakaroon ng bisa ang utos dalawang taon mula ng inihayag ito.<ref>{{cite PH act
|url=https://www.officialgazette.gov.ph/1937/12/30/executive-order-no-134-s-1937
|title=PROCLAMING THE NATIONAL LANGUAGE OF THE PHILIPPINES BASED ON THE "TAGALOG" LANGUAGE
|chamber = EO
|number = 134
|publisher=Official Gazette of the Philippine Government
|date=Disyembre 30, 1937|language=en}}</ref> Noong Disyembre 31 ng parehong taon, ipinahayag ni Quezon ang Tagalog bilang batayan ng [[Wikang Pambansa]] na binigay ang sumusunod ng kadahilanan:<ref name=aspillera />
#Malawak na sinasalita ang Tagalog at ito ang pinakanaunawaang wika sa lahat ng [[mga rehiyon ng Pilipinas]].
#Hindi nahahati sa mas maliit na anak na wika, tulad ng sa [[mga wikang Bisaya|Bisaya]] at [[mga wikang Bikol|Bikol]].
#Pinakamayaman ang tradisyong [[panitikan|pampanitikan]] nito kumpara sa lahat ng mga katutubong wika sa Pilipinas, ang pinakamaunlad at ektensibo (sinasalamin ang [[Wikaing Toscano|wikang Toscano]] kasama ang [[wikang Italyano|Italyano]]). Maraming aklat ang nakasulat sa Tagalog kaysa sa kahit anumang ibang autoktonong wikang Pilipino maliban sa Kastila, subalit pangunahin ayon ito sa batas.
#Laging Tagalog ang wika ng [[Maynila]], ang pampolitika at ekonomikong sentro ng Pilipinas noong mga panahon ng Kastila at Amerikano.
#Kastila ang wika noong [[Himagsikang Pilipino|Rebolusyon ng 1896]] at ng [[Katipunan]], ngunit pinamunuan ang himagsikan ng mga indibiduwal na nagsalita ng Tagalog.
Noong Hunyo 7, 1940, pinasa ng Pambansang Kapulungan ng Pilipinas ang Batas Komonwelt Blg. 570 na inihahayag na ang pambansang wikang Filipino ang tinuturing bilang opisyal na wika na nagkaroon ng bisa noong Hulyo 4, 1946<ref name="Presidential Proclamations">{{cite web|url=http://elibrary.judiciary.gov.ph/thebookshelf/showdocs/7/77471|title=- Presidential Proclamations|website=elibrary.judiciary.gov.ph|language=en}}</ref> (kasabay ng inaasahang kalayaan ng bansa mula sa Estados Unidos). Sa parehong taon, ipinakilala ng ''Balarílà ng Wikang Pambansâ'' ng dalub-balarila na si [[Lope K. Santos]] ang 20-titik na [[alpabetong Abakada]], na naging pamantayan ng wikang pambansa.<ref name="ebolusyon">{{cite web |title =Ebolusyon ng Alpabetong Filipino |url=http://wika.pbworks.com/Kasaysayan |access-date = Hunyo 22, 2010|language=en}}</ref> Opisyal na pinagtibay ang alpabeto ng Instituto para sa Wikang Pambansa na batay sa Tagalog.
==Patuloy na kasaysayan==
Noong 1959, nakilala ang wika bilang ''Pilipino'' sa isang pagsisikap na tanggalin ang pagkaugnay nito sa [[pangkat-etniko]]ng [[mga Tagalog|Tagalog]].<ref name=Gonzalez98>{{cite journal
|author=Andrew Gonzalez
|year=1998
|title=The Language Planning Situation in the Philippines
|journal=Journal of Multilingual and Multicultural Development
|volume=19
|issue=5, 6
|url=http://www.multilingual-matters.net/jmmd/019/0487/jmmd0190487.pdf
|access-date=Marso 24, 2007
|page=487
|url-status=dead
|archive-url=https://web.archive.org/web/20070616101625/http://www.multilingual-matters.net/jmmd/019/0487/jmmd0190487.pdf
|archive-date=Hunyo 16, 2007 | language=en
|doi=10.1080/01434639808666365
}}</ref> Bagaman, hindi nagresulta ang pagpalit ng pangalan sa unibersal na pagtanggap sa mga hindi Tagaloag, lalo na sa mga [[Mga Cebuano|Sebuwano]] na hindi tinanggap ang pagpili noong 1937.<ref name="Gonzalez">{{citation | author = Andrew Gonzalez | year = 1998 | title = The Language Planning Situation in the Philippines | journal = Journal of Multilingual and Multicultural Development | volume = 19 | issue = 5, 6 | url = http://www.multilingual-matters.net/jmmd/019/0487/jmmd0190487.pdf | access-date = Marso 24, 2007 | pages = 487–488 | doi = 10.1080/01434639808666365 |postscript =.|language=en}}</ref>
Noong 1987, itinalaga ng isang [[Saligang Batas ng Pilipinas#Pagkakalikhâ ng Saligang Batas ng 1987|bagong konstitusyon]] ang Filipino bilang ang pambansang wika at, kasama ang Ingles, bilang isang opisyal na wika.<ref>{{Harvnb|Constitution of the Philippines|1987}} (sa Ingles)</ref> Sinama ng konstitusyon na iyon ang ilang probisyon na may kaugnayan sa wikang Filipino.<ref name="1987 constitution art 14 sec 6-7" />
Sa Artikulo XIV, Seksyon 6, tinanggal ang kahit anumang pagbanggit sa Tagalog bilang batayan para sa Filipino, at sinabi na:<ref name="1987 constitution art 14 sec 6-7" />
{{quote
| text = Samantalang nalilinang, ito [ang wikang Filipino] ay dapat payabungin at pagyamanin pa salig sa umiiral na mga wika ng Pilipinas at sa iba pang mga wika..
}}
At sinasabi din sa artikulo na:
{{quote
| text = Alinsunod sa mga tadhana ng batas at sang-ayon sa nararapat na maaaring ipasya ng Kongreso, dapat magsagawa ng mga hakbangin ang Pamahalaan upang ibunsod at puspusang itaguyod ang paggamit ng Filipino bilang midyum ng opisyal na komunikasyon at bilang wika ng pagtuturo sa Sistemang pang-edukasyon.
}}
at:
{{quote
| text = Ang mga wikang panrehyon ay pantulong na mga wikang opisyal sa mga rehyon at magsisilbi na pantulong na mga wikang panturo roon. Dapat itaguyod nang kusa at opsyonal ang Kastila at Arabic.
}}
Binago ng Seksyon 17(d) ng Kautusang Tagapagpaganp 117 ng Enero 30, 1987 ang pangalan ng ''Institute of National Language'' bilang ''Institute of Philippine Languages''.<ref>{{cite web|url=http://elibrary.judiciary.gov.ph/thebookshelf/showdocs/5/8126|title=- Executive Orders|website=elibrary.judiciary.gov.ph|language=en}}</ref> Nilikha ng Batas Republika Blg. 7104, na ipinagtibay noong Agosto 14, 1991, ang [[Komisyon sa Wikang Filipino]] (KWF), na pinapalitan ang'' Institute of Philippine Languages.'' Direktang nag-uulat ang KWF sa Pangulo at inuutusan itong gumawa, makipag-ugnay at magtaguyod ng mga pananaliksik para sa pagpapabuti, pagpapalaganap ng Filipino at ibang mga wika sa Pilipinas.<ref>{{cite PH act
| url = http://www.chanrobles.com/republicactno7104.htm#.VFm4vzxxnDc
| title = Commission on the Filipino Language Act
| chamber = RA
| number = 7104
| date = Agosto 14, 1991
| access-date= Nobyembre 5, 2014|language=en}}</ref> Noong Mayo 13, 1992, nilabas ng komisyon ang Resolusyon Blg. 92-1, na tinutukoy ang Filipino bilang ang:
{{quote
| text = ang katutubong wika, pasalita at pasulat, sa Metro Manila, ang Pambansang Punong Rehiyon, at sa iba pang sentrong urban sa arkipelago, na ginagamit bilang wika ng komunikasyon ng mga etnikong grupo.<ref name="Res921">{{cite web
| url = http://wika.pbworks.com/Resolusyon%20Blg%2092-1
| title = Resolusyon Blg. 92-1
| access-date = 2007-03-24
| date = 13 Mayo 1992
| publisher = Komisyon ng Wikang Filipino
| language = fil
}}</ref>
}}
==Unicode==
{{main|Tagalog (bloke ng Unicode)}}
Sakop na mga numero ng Unicode ng Tagalog: U+0000-U+007F U+1700–U+171F
{{Unicode chart C0 Controls and Basic Latin}}
{{Unicode chart Tagalog}}
==Halimbawa==
Ang sumusunod ay isang halimbawa na paghambing ng Tagalog at Filipino sa gawang pampanitikan. Inihahambing ang sumusunod ang bersyong Tagalog at bersyong Filipino ng [[Bibliya]].
{| class="wikitable"
|+
!Tagalog
!Filipino
|-
|'''''[[Magandang Balita Biblia]]'' (''Tagalog Popular Version'')'''
|'''''Ang [[Bagong Tipan]]: Filipino Standard Version'''''
|-
| colspan=2 align=center| [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]] 3:16
|-
|Sapagkat gayon na lamang ang pag-ibig ng Diyos sa sangkatauhan, kaya't ibinigay niya ang kanyang kaisa-isang Anak, upang ang sinumang sumampalataya sa kanya ay hindi mapahamak, kundi magkaroon ng buhay na walang hanggan.<ref>{{Cite web|title=Bible Gateway passage: Juan 3 - Magandang Balita Biblia|url=https://www.biblegateway.com/passage/?search=Juan%203&version=MBBTAG|website=Bible Gateway|access-date=2021-08-17|language=en}}</ref>
|Sapagkat ganoon inibig ng Diyos ang sanlibutan, kaya ipinagkaloob niya ang kanyang kaisa-isang Anak, upang ang sinumang sumampalataya sa kanya ay huwag mapahamak kundi magkaroon ng buhay na walang hanggan.<ref>{{Cite web|title=Bible Gateway passage: Juan 3 - Ang Bagong Tipan: Filipino Standard Version|url=https://www.biblegateway.com/passage/?search=Juan%203&version=FSV|website=Bible Gateway|access-date=2021-08-17|language=en}}</ref>
|}
==Tingnan din==
*[[Palabaybayan ng Filipino]]
*[[Alpabetong Filipino]]
*[[Mga wika ng Pilipinas]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
==Mga panlabas na link==
*[http://www.kwf.gov.ph Opisyal na sayt ng Komisyon sa Wikang Filipino] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200412182142/http://www.kwf.gov.ph/ |date=2020-04-12 }}
*[http://wika.pbwiki.com/Misyon%20at%20Bisyon Bisyon at misyon ng Komisyon sa Wikang Filipino]
*[http://wika.pbwiki.com/ Komisyon sa Wikang Filipino sa PBwiki]
*[http://www.tagalog1.com/ Filipino Learner’s Home] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061021223647/http://www.tagalog1.com/ |date=2006-10-21 }}, ''online'' na kurso at gramatikang Filipino, at iba pang mapagkukunan
*[http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:bsz:14-qucosa2-360807 Palaugnayan ng Wikang Filipino (2019, 405 p.) - Syntax der filipinischen Sprache]
*[http://www.isulongseoph.org/?cat=1 Isulong Seoph sa Wikang Filipino] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060810154109/http://www.isulongseoph.org/?cat=1 |date=2006-08-10 }}
*[http://www.manilatimes.net/national/2005/jan/23/yehey/metro/20050123met1.html ''Davao dialect backed as RP national language'' (Manila Times)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051101014530/http://www.manilatimes.net/national/2005/jan/23/yehey/metro/20050123met1.html |date=2005-11-01 }} (sa Ingles)
*[http://salitablog.blogspot.com/2005/01/filipino-vs-tagalog-debate-bisalog.html The Filipino vs. Tagalog debate: Bisalog], mula sa blog ni Chris Sundita
*Gaboy, Luciano L. ''Talahuluganang Ingles-Filipino/English-Filipino Dictionary'', Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com.
{{Mga wika ng Pilipinas}}
[[Kategorya:Wikang Filipino| ]]
d8smt3xg0h6kcpkpwkvgm65k9cf2i2j
Wikang Kastila sa Pilipinas
0
1785
1959585
1944607
2022-07-31T03:27:20Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox language
|name = Kastilang Pilipino
|states = [[Pilipinas]]
|nativename = {{lang|es|Español filipino}}
|speakers = di-tiyak (2,700)
|date = 1990 senso
|agency = [[Academia Filipina de la Lengua Española]]
|ref = <ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/language/spa |title=A language of Spain |work=Ethnologue |accessdate=01 Peb 2015 |editor=Lewis M. Paul, Gary F. Simons at Charles D. Fennig}}</ref>
|speakers2 = 439,000 (2007) na may "katutubong kaalaman"<ref name="NativeSpanish">{{cite web |url=http://www.realinstitutoelcano.org/wps/portal/rielcano/contenido?WCM_GLOBAL_CONTEXT=/elcano/elcano_es/zonas_es/asia-pacifico/ari27-2009 |title=realinstitutoelcano.org |year=2007 |access-date=2022-01-25 |archive-date=2014-02-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209231124/http://www.realinstitutoelcano.org/wps/portal/rielcano/contenido?WCM_GLOBAL_CONTEXT=%2Felcano%2Felcano_es%2Fzonas_es%2Fasia-pacifico%2Fari27-2009 |url-status=dead }}</ref>
|familycolor = Indo-European
|family = na
|script = [[Alpabetong Kastila]]
|isoexception = dialect
|notice = IPA
|glotto = none
}}
Ang [[Wikang Kastila]] ay ang [[opisyal na wika]] ng [[Pilipinas]] noong simula ng pamumuno ng mga Kastila noong mga huling bahagi ng ika-16 na siglo, hanggang sa pagtatapos ng [[Digmaang Kastila-Amerikano]] noong 1898. Nanatili ito, kasama ng Ingles, bilang ''de facto'' at opisyal na wika hanggang sa inalis ito noong 1973 sa pamamagitan ng pagbabago sa saligang-batas. Matapos ang ilang buwan, muli itong itinalaga bilang opisyal na wika sa pamamagitan ng isang atas ng pangulo at nanatiling opisyal hanggang 1987, nang inalis ng [[Saligang Batas ng 1987|kasalukuyang saligang-batas]] ang opisyal nitong katayuan, at itinalaga na lamang ito bilang isang opsiyonal o hindi sapilitang wika.<ref name="official languages"/><ref name="voluntary and optional"/>
Ang wikang Kastila ay naging wika ng pamahalaan, edukasyon, at kalakalan noong buong panahon ng pananakop ng mga Kastila, at nagsilbi pa bilang ''[[lingua franca]]'' hanggang sa unang gitnang bahagi ng ika-20 siglo.<ref name="florentino">{{cite journal |last=Rodao |first=Florentino |year=1997 |title=Spanish language in the Philippines: 1900–1940 |journal=Philippine studies |volume=45 |series=12 |issue=1 |pages=94–107 |publisher=Ateneo de Manila University Press |location=Manila, Philippines |issn=0031-7837 |pmid= |pmc= |bibcode= |oclc=612174151 |id= |url=http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=2877788 |archiveurl=https://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fcat.inist.fr%2F%3FaModele%3DafficheN%26cpsidt%3D2877788&date=2010-07-13 |archivedate=2010-07-13 |accessdate=14 Hul 2010 |ref=harv |url-status=live }}</ref> Ang wikang Kastila ang opisyal na wika ng [[Unang Republika ng Pilipinas|Republikang Malolos]], "sa ngayon", ayon sa [[Saligang Batas ng Malolos]] ng 1899.<ref name=1897and1899>Ang [[Saligang Batas ng Malolos]] ay nakasulat sa wikang Kastila, at walang inilabas na opisyal na salin sa Ingles. Mababasa sa Artikulo 93 ang ganito:"''Artículo 93.° El empleo de las lenguas usadas en Filipinas es potestativo. No puede regularse sino por la ley y solamente para los actos de la autoridad pública y los asuntos judiciales. Para estos actos se usará por ahora la lengua castellana.''";<br /> Sa isang literal na salin sa Ingles (orihinal na inilimbag bilang eksibit IV, tomo I, ''Ulat ng Komisyong Pilipino sa Pangulo'', 31 Enero 1900, Kasulatang Senado blg. 188. Ika-56 na Kongreso unang sesyon.) mababasa ang ganito: "''ART.93 The use of the languages spoken in the Philippines is optional. It can only be regulated by law, and solely as regards acts of public authority and judicial affairs. For these acts, the Spanish language shall be used for the time being.''", {{Harvnb|Kalaw|1927||p=[http://quod.lib.umich.edu/cgi/t/text/pageviewer-idx?c=philamer;cc=philamer;idno=afj2233.0001.001;frm=frameset;view=image;seq=463;page=root;size=s 443]}};<br />
Noong 1972, naglathala ang Pamahalaan ng Pilipinas (s/p Pambansang Suriang Pangkasaysayan o ''National Historical Institute [NHI]'') ng {{Harvnb|Guevara|1972}}, na naglaman ng hindi gaanong katulad na salin sa Ingles ng Artikulo 93:"''Article 93. The use of languages spoken in the Philippines shall be optional. Their use cannot be regulated except by virtue of law, and solely for acts of public authority and in the courts. For these acts the Spanish language may be used in the meantime.''" {{Harvnb|Guevara|1972|p=[http://quod.lib.umich.edu/cgi/t/text/pageviewer-idx?c=philamer;cc=philamer;idno=aab1246.0001.001;frm=frameset;view=image;seq=135;page=root;size=s 117]}};<br />
May mga umiiral ding ibang salin (hal.{{Harvnb|Rodriguez|1997|p=[http://books.google.com/books?id=l8alSTTrk48C&pg=PA130 130]}});<br />
Hanggang noong 2008, tila higit na nananaig ang salin ng NHI sa mga lathalain, na inilalarawan ng ilang mga batis bilang "opisyal" o "pinagtibay":{{Harvnb|Rappa|Wee|2006|p=[http://books.google.com.ph/books?id=KXQTIl2eox4C&pg=PA67 67]}}; {{Harvnb|Woods|2005|p=[http://books.google.com.ph/books?id=2Z-n_kDTxf0C&pg=PA218 218]}}; {{Harvnb|Corpus Juris}}; {{Harvnb|LawPhil}}; (others).</ref> Ang wikang Kastila rin ang opisyal na wika ng [[Republikang Kantonal ng Negros]] ng 1898 at ng [[Republika ng Zamboanga]] ng 1899.<ref name="zamboanga">{{cite web |url=http://www.zamboanga.com/history/republic_of_zamboanga.html |title=History of The Republic of Zamboanga (May 1899 – March 1903) |date=18 Hul 2009 |publisher=Zamboanga ([http://www.zamboanga.com/ zamboanga.com]) |location=Zamboanga City, Philippines |archiveurl=https://www.webcitation.org/5rfy8a79R?url=http://www.zamboanga.com/history/republic_of_zamboanga.html |archivedate=2010-08-02 |accessdate=13 Ago 2010 |url-status=live }}</ref>
Noong unang bahagi ng pangangasiwa ng Estados Unidos sa mga Kapuluan ng Pilipinas, ang wikang Kastila ay malawak na sinasalita at matamáng napanatili sa buong panahon ng pananakop ng mga Amerikano.<ref name="florentino"/><ref name="statistics">{{cite web |url=http://de.geocities.com/hispanofilipino/Articles/EstadisticasEng.html |title=Statistics: Spanish Language in the Philippines |first=Guillermo |last=Gómez Rivera |authorlink=Guillermo Gómez Rivera |publisher=Circulo Hispano-Filipino |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091027104021/http://de.geocities.com/hispanofilipino/Articles/EstadisticasEng.html |archivedate=October 27, 2009 |accessdate=July 30, 2010 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.buscoenlaces.es/kaibigankastila/libradav_eng.html |title=The Librada Avelino-Gilbert Newton Encounter (Manila, 1913) |first=Guillermo |last=Gómez Rivera |authorlink=Guillermo Gómez Rivera |date=February 11, 2001 |publisher=Buscoenlaces |location=Spain |archiveurl=https://www.webcitation.org/5rxQ7TiDi?url=http://www.buscoenlaces.es/kaibigankastila/libradav_eng.html |archivedate=August 13, 2010 |accessdate=August 14, 2010 |url-status=live }}</ref> Gayunpaman, ang wikang Kastila ang ginamit ng mga kilalang tao sa Pilipinas mula kina Trinidad Hermenegildo Pardo de Tavera y Gorricho hanggang sa [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]] na si [[Sergio Osmeña]] at ang kanyang kahalili na si Pangulong [[Manuel Roxas]]. Bilang senador, si [[Manuel L. Quezon]] (kinalauna'y naging pangulo) ay nagbigay ng kanyang talumpati noong dekada ng 1920 na pinamagatang "Mensahe sa Aking mga Mamamayan" (''Message to My People'') sa wikang Ingles at Kastila.<ref>{{cite web | title =Talumpati: Manuel L. Quezon | url=http://filipinolibrarian.blogspot.com/2006/08/talumpati-manuel-l-quezon.html | accessdate = 2010-06-26}}</ref><!-- see also http://www.google.com/search?q=quezon%20"Spanish–English%20dictionary"&tbm=bks -->
Nanatiling opisyal na wika ang Kastila hanggang sa ipinatupad ang isang bagong saligang-batas noong 17 Enero 1973, na nagtatakda sa Ingles at [[Wikang Filipino|Pilipino]], na binaybay sa kopya ng konstitusyon sa letrang "P" sa halip na ang mas modernong "F", bilang mga opisyal na wika. Hindi nagtagal makalipas noon, sa bisa ng Proklamasyon ng Pangulo Bilang 155 na may petsang 15 Marso 1973, iniutos na ipagpatuloy na kilalanin ang wikang Kastila bilang opisyal na wika, hangga't ang mga kasulatan ng pamahalaan sa wikang iyon ay nananatiling hindi naisasalin. Isang bagong saligang-batas na pinagtibay noong 1987 ang nagtakda sa [[Wikang Filipino|Filipino]]<!--with an "F"--> at Ingles bilang mga opisyal na wika.<ref name="official languages">Article XIV, Section 3 of the [http://thecorpusjuris.com/laws/constitutions/item/1935-constitution.html 1935 Philippine Constitution] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130615110313/http://www.thecorpusjuris.com/laws/constitutions/item/1935-constitution.html |date=2013-06-15 }} provided, "[...] Until otherwise provided by law, English and Spanish shall continue as official languages." The [http://thecorpusjuris.com/laws/constitutions/item/1943-constitution.html 1943 Philippine Constitution] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130614055346/http://www.thecorpusjuris.com/laws/constitutions/item/1943-constitution.html |date=2013-06-14 }} (in effect during occupation by Japanese forces, and later repudiated) did not specify official languages. Article XV, Section 3(3) of the [http://thecorpusjuris.com/laws/constitutions/item/1973-constitution.html 1973 Philippine constitution] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130615092015/http://www.thecorpusjuris.com/laws/constitutions/item/1973-constitution.html |date=2013-06-15 }} ratified on January 17, 1973 specified, "Until otherwise provided by law, English and Pilipino shall be the official languages. [http://www.chanrobles.com/presidentialdecrees/presidentialdecreeno155.html Presidential Decree No. 155] dated March 15, 1973 ordered, "[...] that the Spanish language shall continue to be recognized as an official language in the Philippines while important documents in government files are in the Spanish language and not translated into either English or Pilipino language." Article XIV Section 7 of the [http://www.gov.ph/constitutions/the-1987-constitution-of-the-republic-of-the-philippines/the-1987-constitution-of-the-republic-of-the-philippines-article-xiv/ 1987 Philippine Constitution] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160403135248/http://www.gov.ph/constitutions/the-1987-constitution-of-the-republic-of-the-philippines/the-1987-constitution-of-the-republic-of-the-philippines-article-xiv/ |date=2016-04-03 }} specified, "For purposes of communication and instruction, the official languages of the Philippines are Filipino and, until otherwise provided by law, English."</ref> Bukod pa rito, sa ilalim ng Saligang-Batas na ito, itinatalaga ang wikang Kastila, kasama ang wikang Arabe, bilang kusa at opsiyonal na wika.<ref name="voluntary and optional">'''Article XIV, Sec 7''': For purposes of communication and instruction, the official languages of the Philippines are Filipino and, until otherwise provided by law, English.
The regional languages are the auxiliary official languages in the regions and shall serve as auxiliary media of instruction therein.
'''Spanish''' and Arabic shall be promoted on a voluntary and optional basis.</ref>
May ilang libong mga hiram na salita mula sa Kastila ang nasa 170 mga katutubong [[wika sa Pilipinas]], at naimpluwensiyahan ng alpabetong Kastila ang paraan ng pagbaybay na ginagamit sa pagsusulat ng karamihan sa mga wikang ito.<ref>{{cite web |url=http://emanila.com/news/opinion/ggrivera_2001_04_10_opinion_tagalog.html |title=The evolution of the native Tagalog alphabet |first=Guillermo |last=Gómez Rivera |authorlink=Guillermo Gómez Rivera |date=April 10, 2001 |publisher=Emanila Community ([http://emanila.com/main/ emanila.com]) |at=Views & Reviews |location=Philippines |archiveurl=https://www.webcitation.org/5rhjRPCO9?url=http://emanila.com/news/opinion/ggrivera_2001_04_10_opinion_tagalog.html |archivedate=August 3, 2010 |accessdate=August 14, 2010 |url-status=live }}</ref> Ayon sa senso ng Pilipinas noong 1990, may 2,660 mga katutubong mananalita ng wikang Kastila sa Pilipinas.<ref name="ethnologue1">{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=PH|title=Languages of the Philippines|publisher=Ethnologue|accessdate=2009-08-22}}</ref> Noong 2013, mayroon ding 3,325 mga naninirahang Kastila.<ref>[http://www.ine.es/jaxi/tabla.do?path=/t20/p85001/a2013/l0/&file=01001.px&type=pcaxis&L=0 Spanish census (2013/01/01)]</ref> Gayunpaman, may 439,000 mananalita ng wikang Kastila na may katutubong kaalaman,<ref name="NativeSpanish"/> na 0.5% lamang ng kabuuang populasyon (92,337,852 noong senso ng 2010).<ref>{{Citation | url = http://www.census.gov.ph/data/sectordata/popproj_tab1r.html | publisher = Philippine Statistics Authority | title = Medium projection | date = Mid-2010 | place = PH | access-date = 2015-02-01 | archive-date = 2011-08-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110811190921/http://www.census.gov.ph/data/sectordata/popproj_tab1r.html | url-status = dead }}</ref> Noong 1998, may 1.8 milyong nagsasalita ng wikang Kastila kasama ang mga nagsasalita nito bilang kanilang pangalawang wika.<ref name="SpanishSpeakers">{{Citation | first = Antonio | last = Quilis | title = La lengua española en Filipinas | year = 1996 | page = 54 and 55 | url = http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/01350553135573500088680/209438_0013.pdf | publisher = Cervantes virtual | format = PDF}}</ref>
Dagdag dito, tinatayang nasa 1,200,000 tao ang nagsasalita ng [[Chavacano]], isang ''creole'' na batay sa wikang Kastila.<ref name="SpanishSpeakers"/> Noong 2010, tinaya ng Instituto Cervantes de Manila na ang bilang mga nagsasalita ng wikang Kastila sa Pilipinas ay nasa tatlong milyon, na sumasakop maging sa mga katutubo at di-katutubong nagsasalita ng Chavacano at Kastila, dahil may mga Pilipinong nakapagsasalita ng wikang Kastila at Chavacano bilang kanilang pangalawa, pangatlo, o pang-apat na wika.<ref>{{cite web | title =El retorno triunfal del español a las Filipinas | url =http://www.elcastellano.org/noticia.php?id=505 | accessdate =2010-07-11 | archive-date =2010-06-29 | archive-url =https://web.archive.org/web/20100629084919/http://www.elcastellano.org/noticia.php?id=505 | url-status =dead }}</ref>
==Kolonisasyong Kastila==
Nagsimulang maging isa sa mga wika ng kapuluan ang [[Wikang Kastila|Kastila]] noong 1565, nang itatag ng manlalakbay na si [[Miguel López de Legazpi]] ang unang paninirahan sa [[Cebú]].
Noong una, opsiyonal at hindi sapilitan ang pagtuturo ng wikang Kastila. Tulad sa kontinente ng [[Amerikas]], nagsermon ang mga pari sa mga katutubo sa mga wikang lokal.
Noong 1593, itinatag sa kapuluan ang kauna-unahang palimbagan. Malaking bahagi ng kasaysayang kolonyal ng kapuluan ay nakasulat sa wikang Kastila. Marami pa ring mga titulo ng lupa, kontrata, diyaryo, at [[Panitikan ng Pilipinas|panitikan]] ang nakasulat sa wikang Kastila.
Binuksan noon 1611 ang [[Unibersidad ng Santo Tomás|Universidad de Santo Tomás]], ang kauna-unahang institusyong pang-edukasyon. Noong 1863, ipinagutos ni Reyna [[Isabel II ng Espanya]] ang pagtatag ng isang sistemang paaralang pampubliko sa kapuluan.
==Impluwensiya sa Tagalog at iba pang mga Wika==
May higit-kumulang na 4000 salitang Kastila sa Tagalog, at mga 6000 sa [[Bisaya]] at iba pang mga wika. Marami pa rin ang gumagamit hanggang sa ngayon ng sistemang bilangan, kalendaryo, oras, atbp. ng Kastila. Nakapreserba sa Tagalog at iba pang mga lokal na wika ang maraming makalumang salita o anyo ng mga salitang Kastila tulad ng '''sabon''' (''jabón'', kung saan binibigkas ang '''j''' nang parang /sh/, tulad ng sa medyebal na Espanya), '''relos''' (''reloj'', ganon ulit, gamit ang medyebal na Kastila na '''j'''), '''kwarta''' (''cuarta''), atbp. Kadalasan ang talasalitaan ay nasa pangmaramihan na bilang (plural form), tulad ng '''butones''' ('''boton'''), '''sibuyas''' ('''cebolla'''), '''uhales''' ('''ojal'''), '''manggas''' ('''manga''') atbp.
Sa [[Cavite]], at lalo na sa [[Zamboanga]], sinasalita ang [[Chavacano]], isang ''creole'' ng Kastila.
==Mga sanggunian==
{{Reflist|2}}
==Tingnan din==
*[[Suriang Cervantes]]
*[[Akademyang Pilipino ng Wikang Kastila]]
*[[Asyang Latino]]
*[[Unyong Latino]]
*[[Wikang Chavacano]]
*[[Panitikan ng Pilipinas]]
*''[[Itim na Alamat|Leyenda negra]]'' (Negatibong pagsasalarawan sa mga Kastila)
==Mga kawing panlabas==
*[http://www.asale.org/academias/academia-filipina-de-la-lengua-espanola Academia Filipina de la Lengua Española]
*[http://manila.cervantes.es/es/default.shtm Instituto Cervantes de Manila]
*[http://unesdoc.unesco.org/images/0000/000086/008662EB.pdf The Teaching of Spanish in the Philippines]
*[http://www.spcc.ph/ Spanish Program for Cultural Cooperation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100810114932/http://www.spcc.ph/ |date=2010-08-10 }}
*[http://hispanofilipino.uuuq.com/ Círculo Hispano-Filipino] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120311040514/http://hispanofilipino.uuuq.com/ |date=2012-03-11 }} (in Spanish and English)
*[http://www.buscoenlaces.es/kaibigankastila/ Website of Kaibigan Kastila]
*[http://filipinokastila.tripod.com/ Spanish for Filipinos and Others]
*[http://www.galeondemanila.org/ Asociacion Cultural Galeon de Manila], Spanish-Philippine cultural research group based in Madrid (in Spanish and English).
*[http://web.archive.org/*/http://www.pnm.my/motw/philippines/3national_archives.htm The National Archives]
*[http://filipinokastila.tripod.com/boom.html El ''boom'' del español en Filipinas], artikulo tungkol sa kasalukuyang paglaki ng interes sa Pilipinas para sa wikang Kastila
*[http://www.personal.psu.edu/faculty/j/m/jml34/chabacano.pdf ''Chabacano/Spanish and the Philippine Linguistic Identity'']{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090929122618/http://www.personal.psu.edu/faculty/j/m/jml34/chabacano.pdf |date=2009-09-29 }}, ni John M. Lipski
*[http://semanario-filipinas.blogspot.com/ Semanario de Filipinas], Philippine Weekly news blog
*[http://alasfilipinas.blogspot.com/ Alas Filipinas], the first and only Spanish blog in the Philippines
*[http://e-dyario.org/ E-Dyario Filipinas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141223075925/http://e-dyario.org/ |date=2014-12-23 }}, online newspaper
*[http://revista.carayanpress.com/ Revista Filipina], online magazine
[[Kategorya:Wikang Kastila|Pilipinas]]
[[Kategorya:Mga wika ng Pilipinas|Kastila]]
5kq8if5y2l7ihsxlx8i34jwccl9iz36
Pasko
0
2028
1959418
1954421
2022-07-30T12:14:35Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox holiday
|holiday_name=Pasko
|image=NativityChristmasLights2.jpg
|imagesize=300px
|caption=
|nickname=Noel<br />[[Feast of the Nativity|Nativity]]<br />[[Yule]]<br />[[Xmas]]<br />
|observedby=Mga [[Kristiyano]]<br />Maraming mga hindi-Kristiyano<ref name="nonXians">[http://downloads.bbc.co.uk/worldservice/learningenglish/entertainment/scripts/multifaith_christmas.pdf Christmas as a Multi-faith Festival]—BBC News. Retrieved 2008-09-30.</ref>
|date=Disyembre 25 (Sa ibang Kristiyano ay Enero 6, 7 o 19)<ref name="altdays">Several traditions of [[Eastern Christianity]] that use the [[Julian calendar]] also celebrate on [[Disyembre 25]] according to that calendar, which is now Enero 7 on the [[Gregorian calendar]]. Armenian Churches observed the nativity on Enero 6 even before the Gregorian calendar originated. Most Armenian Christians use the Gregorian calendar, still celebrating Christmas Day on Enero 6. Some Armenian churches use the Julian calendar, thus celebrating Christmas Day on Enero 19 on the Gregorian calendar, with Enero 18 being Christmas Eve.
</ref><ref name="Jan7">{{cite web
|url=http://www.copticchurch.net/topics/coptic_calendar/nativitydate.html
|title=The Glorious Feast of Nativity: 7 January? 29 Kiahk? 25 December?
|publisher=Coptic Orthodox Church Network
|first=John
|last=Ramzy
|accessdate=2011-01-17}}
</ref><small>([[#Using the Julian calendar and the revised Julian calendar|tingnan sa ibaba]])</small>
|observances=Mga seremonya sa simbahan, pagbibigay regalo, mga pagtitipong pampamilya at iba pang pagtitipong panlipunan, simbolikong pagdedekorasyon at iba pa
|type=[[Kristiyanismo|Kristiyano]], [[kultural]]
|significance=Tradisyonal na kaarawan ni [[Hesus]]
|relatedto= [[Christmastide]], [[Noche Buena]], [[Adbiyento]], [[Annunciation]], [[Epipanya]], [[Pagbibinyag ng Panginoon]], [[Yule]]
}}
{{About|araw ng pagdiriwang ng kapanganakan ni Hesus|araw ng paggunita ng muling pagkabuhay ni Hesus|Pasko ng pagkabuhay}}
Ang '''Pasko''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Christmas'', na may tuwirang salin na "Misa ni Kristo"; ''Yule'', at ''Yuletide'') ay isang araw ng pangilin sa kalendaryong Kristiyano, na kadalasan ay ipinagdiriwang tuwing Disyembre 25 at sa ilang mga denominasyong Kristiyano ay tuwing Enero 6 na orihinal na araw ng pasko sa [[Silangang Kristiyanismo]]. Sa araw na ito ipinagdiriwang ng karamihang [[Kristiyano]] ang araw ng kapanganakan ni [[Hesus]]. Ang ilang mga denominasyong Kristiyano gaya ng [[mga Saksi ni Jehova]] at [[Iglesia ni Cristo]] ay hindi nagdiriwang ng pasko.
Sa mga Kristiyanong bansa, ang Pasko ay isa sa pinakamalaking araw ng pagdiriwang kung ang usapang pang-ekonomiya ang paguusapan. Nakilala ang pasko bilang araw ng pagpapalitan ng regalo o handog sa mga kasambahay, at mga sorpresa mula kay [[Santa Claus]], pangangaroling, pagdedekorasyon at iba pa.
Ang lokal at pangrehiyon na tradisyon patungkol sa Pasko ay karaniwang nagkakaibaiba, sa kabila ng impluwensiya ng mga Amerikano at Ingles na motifs.
Ang wikang Ingles ang salitang "Christmas" ay pinaikling "Christ's Mass" o may tuwirang salin na "Misa ni Kristo." Hango ang mga ito sa lumang Ingles na "Cristes mæsse" na tumutukoy sa relihiyoso at sagradong seremonya ng misa. Ito ay kadalasan na dinadaglat o pinapaiksa sa pormang "Xmas", dahil ang "X" o "Xt" ay kadalasan na tumutukoy kay "Kristo" Ang mga titik na X as Alpabetong Ingles at Filipino, ay kahalintulad ng titik X (chi) sa Alpabetong Griyego. Ito ang unang titik ng salitang "Christ" sa Griyegong salin na Χριστός, na may tuwirang salin na Christos. Ang salitang Crimbo naman, ay isang impormal na kasingkahulugan nito sa Ingles. Ang salitang Xmas ay binibigkas bilang "Christmas", gayumpaman, may ilan na gumagamit ng bigkas na "X-mas" o (eksmas) exmas.
== Pagdiriwang ==
Ang araw ng [[Pasko]] ay ipinagdiriwang bilang isang malaking pista at pampublikong holiday (pangingilin) sa maraming bansa sa buong mundo. Ang mga paraan ng pagdiriwang ng pasko sa iba't ibang panig ng mundo ay iba iba na sumasalamin sa mga iba't ibang tradisyong pambansa at pangkultura.
Kabilang sa mga bansang ang Pasko ay hindi isang pampublikong holiday ang [[Afghanistan]], [[Algeria]], [[Azerbaijan]], [[Bahrain]], [[Bhutan]], [[Cambodia]], [[Tsina]] (maliban sa [[Hong Kong]] at [[Macao]]), [[Comoros]], [[Iran]], [[Israel]], [[Japan]], [[Kuwait]], [[Laos]], [[Libya]], [[Maldives]], [[Mauritania]], [[Mongolia]], [[Morocco]], [[North Korea]], [[Oman]], [[Pakistan]], [[Qatar]], [[Sahrawi Arab Democratic Republic]], [[Saudi Arabia]], [[Somalia]], [[Tajikistan]], [[Thailand]], [[Tunisia]], [[Turkey]], [[Turkmenistan]], [[United Arab Emirates]], [[Uzbekistan]], [[Vietnam]], at [[Yemen]].
== Kapanganakan ni Hesus ayon sa Bibliya ==
Ang kuwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa [[Bagong Tipan]] sa dalawang ebanghelyo ([[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]). Ayon sa Lucas, isinugo ng [[diyos]] ang [[anghel]] na si Gabriel sa isang birhen na si Maria sa Nazareth, Galilea na nagsasabi na siya ay maglilihi at manganganak ng isang lalake na tatawaging Hesus. Nang tanungin ni Maria kung paano ito mangyayari gayong isa siyang birhen, sinabi ng anghel na siya ay liliman ng banal na espirito. Nang manganganak na si Maria, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth, Galilea sa tahanang pang-ninuno ni Jose na [[Bethlehem]] upang magpatala sa censo ni Quirinio. Nanganak si Maria kay Hesus at dahil wala nang lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan ay inilagay ang sanggol sa sabsaban. Dinalaw ng anghel ang mga pastol na nagdadala ng mabuting balita ng malaking kagalakan na sa siyudad ni [[David]] sa Bethlehem ay ipinanganak ang [[mesiyas]] ang tagapaglitas. Ang mga pastol ay tumungo sa sabsaban sa Bethlehem kung saan nila natagpuan si Hesus kasama nina Jose at Maria. Pagkatapos nito ay tumungo sina Maria at Jose kasama si Hesus sa Herusalem upang isagawa ang ritwal ng pagdadalisay ayon sa batas ni Moises at pagkatapos na isagawa ang kautusan ni Moises ay umuwi na sila sa kanilang bayan na Nazereth, Galilea.
Ayon sa Mateo, si Maria ay nakatakdang mapangasawa ni Jose. Ngunit bago pa sila nagsama, si Maria ay natagpuang nagdadalang-tao sa pamamagitan ng Banal na Espiritu. Ang isang anghel ay nagpakita kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel na huwag mangamba si Jose na tanggapin si Maria na kanyang asawa dahil ang dinadala ni Marya sa kaniyang sinapupunan ay sa Banal na Espiritu. Siya ay manganganak ng isang lalaki na papangalanan niyang Hesus. Ayon sa may akda ng Mateo, ito ay naganap upang matupad ang sinabi ng propeta na ''"ang isang dalagang birhen ang magdadalang-tao at manganganak ng isang lalaki. Tatawagin nila siyang Emmanuel na ang ibig sabihin ay: Ang Diyos ay sumasaatin.''" (Mat. 1:23) Ito ay pinapakahulugan ng mga skolar na isang reperensiya sa [[Aklat ni Isaias]] 7:14 ng saling Griyegong [[Septuagint]]. Sa ilang mga ikalima at ikaanim na siglo CE mga manuskrito ng Ebanghelyo ni Mateo sa Mat. 1:23 ay mababasa ang "Isaias ang propeta".<ref>Barbara Aland, et al. ''Latin New Testament'' 1983, American Bible Society. ISBN 3-438-05401-9 page 3</ref> Ang Isa. 7:14 na [[Septuagint]] ay nagsalin ng salitang Hebreo na עלמה (almah o isang dalaga) sa salitang Griyego na ''parthenos'' (birhen) at pinaniniwalaan ng mga iskolar na ang Septuagint ang pinaghanguan ng Mateo upang suportahan ang pananaw ng kapanganakang birhen ni Hesus. Ang mga iskolar ay umaayon na ang almah ay walang kinalaman sa isang birhen. Ang Isa. 7:14 ayon sa mga iskolar ay hula sa haring Ahaz na ang isang dalaga ay manganganak ng Immanuel at ang mga kaaway ni Ahaz ay wawasakin bago malaman ng batang ito ang pagkakaiba ng mabuti at masama. Ang may akda ng Mateo ay nag-iba rin ng tatlong detalye ng Septuagint ng Isa. 7:14: ang paggamit ng hexei kesa sa lēpsetai; ang 'tatawagin mo (isahan)' sa ikatlong personang pangmaramihan 'tatawagin nila', at ang ibinigay na interpretasyon ng Emmanuel bilang 'ang diyos ay nasa atin'<ref>Raymond E. Brown: The Birth of the Messiah [ISBN 0-385-05405-X], p. 150</ref> Ang mga paliwanag ay iminungkahi sa pinagmulan ng mga salaysay sa Mateo at Lucas ng kapangakang birhen ni Hesus. Ayon kay [[Stephen L Harris]], ang mga ito ay isinulat upang sagutin ang mga paninira ng mga Hudyo tungkol sa hindi lehitimong kapanganakan ni Hesus na may ebidensiya mula sa ika-2 siglo CE.<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref><ref>Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah. Doubleday & Company. 1977, Appendix V: The Charge of Illegitimacy, p. 537</ref> Ayon sa skolar na si [[Helmut Köster]], ang mga salaysay ng kapanganakang birhen ni Hesus ay nag-ugat sa mitolohiyang [[Helenistiko]].<ref>Köster, Helmut ''Ancient Christian gospels: their history and development'' Edition 7, Trinity Press, 2004, pg 306</ref> Ang mga tagasunod ng [[Psilanthropismo]] na umiral sa mga sinaunang pangkat [[Hudyong-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] ay nangatwiran laban sa kapanganakang birhen ni Hesus at nagsaad na si Hesus ay isang [[mesiyas]] ngunit "''isa lamang tao''".<ref>''The Westminster handbook to patristic theology'' by John Anthony McGuckin 2004 ISBN 0-664-22396-6 page 286</ref> Kanila ring itinakwil si [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod.<ref>''Angels and Principalities'' by A. Wesley Carr 2005 ISBN 0-521-01875-7 page 131</ref>
<ref>''Jews, Christians and Jewish Christians in Antiquity'' by [[James Carleton Paget]] 2010 ISBN 3-16-150312-0 page 360</ref> Noong ika-4 na siglo CE, ang [[Kredong Niseno]] ay tumakwil sa katuruang si Hesus ay isa lamang tao.<ref>''The creed: the apostolic faith in contemporary theology'' by Berard L. Marthaler 2007 ISBN 0-89622-537-2 page 129</ref> Noong ika-2 siglo, ang paganong anti-Kristiyanong pilosopong Griyego na si [[Celsus]] ay sumulat na ang ama ni Hesus ay isang sundalong Romano na si [[Panthera]].<ref>''Contra Celsum'' by Origen, Henry Chadwick 1980 ISBN 0-521-29576-9 page 32</ref><ref>Patrick, John ''The Apology of Origen in Reply to Celsus'' 2009 ISBN 1-110-13388-X pages 22–24</ref>
May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang parehong Mateo at Lucas ay nagbibigay ng magkaibang [[heneolohiya]] ni Hesus. Sa Mateo, si Hesus ay binisita ng mga [[Mago ng Bibliya|Mago]]. Sa Lucas, si Hesus ay binisita mga pastol. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]] (na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinius]] (Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6–7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga skolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni Augustus ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga skolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30–36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref>
Ayon sa Lucas, nang si Marya ay manganganak, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa Bethlehem (Belen) upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]] (Lucas 2:2). Ipinanganak ni Marya si Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni Marya at Jose ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem (ang layo ng Bethlehem (Belen) sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises (Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa). Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap (na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa Batas ni Moises, sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth (Lucas 2:39). Salungat dito, ang Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes (Mat. 2:15, 22–23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa Hudea (kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon. Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus.
=== Bethlehem ===
{{main|Bethlehem}}
Ayon sa mga arkeologo, ang [[Bethlehem]], Hudea ay hindi umiiral bilang isang gumagana at tinitirhang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong inaangking ang kapanganakan ni Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. May mga materyal na nahukay ang mga arkeologo sa Bethlehem sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala noong unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "''nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus''".<ref>http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref>
=== Pinagmulan ng mga kuwento ===
==== Mga Mago ====
{{main|Mago ng Bibliya}}
Ayon sa salaysay ng Mateo 2:1-9, Pagkatapos na maipanganak si Hesus sa Bethlehem ng Hudea, sa panahon ng paghahari ni Herodes, may dumating sa Herusalem na mga ''mago'' mula sa silangan. Sinabi nila: Saan naroroon ang ipinanganak na Hari ng mga Hudio? Ito ay sapagkat ''nakita namin ang kaniyang bituin sa silangan'' at naparito kami upang sambahin siya. Nang marinig ni haring Herodes ang mga bagay na ito, naligalig siya at ang lahat ng mga tao sa Herusalem. Tinipon niya ang lahat ng mga pinunong-saserdote at mga guro ng kautusan ng mga tao. Tinanong niya sa kanila kung saan ipanganganak ang mesiyas. Nang magkagayon, tinawag ni Herodes nang palihim ang mga mago. Itinanong niyang mabuti sa kanila kung kailan nagpakita ang bituin. At pinapunta niya sila sa Bethlehem. Sinabi niya: Pumaroon kayo at matiyaga ninyong ipagtanong ang patungkol sa bata. Kapag natagpuan ninyo siya, balitaan ninyo ako upang makapunta rin ako at sambahin siya. Pagkarinig nila sa hari ay tumuloy na sila sa kanilang lakad. Narito, ''ang bituin na kanilang nakita sa silanganan'' ay nanguna sa kanila. Nanguna ito sa kanila hanggang sa sumapit at tumigil sa tapat ng kinaroroonan ng maliit na bata. Nang makita nila ang bituin, lubos silang nagalak. Nang sila ay nasa loob na ng bahay, nakita nila ang bata, kasama ang kaniyang inang si Marya. Sila ay nagpatirapa at sinamba ang bata. Nang mabuksan na nila ang kanilang mga kayamanan, naghandog sila sa kaniya ng mga kaloob. Ang mga ito ay ginto, kamangyan at mira. At nagbabala ang Diyos sa kanila sa isang panaginip na huwag na silang bumalik kay Herodes. Kaya sila ay nag-iba ng daan pauwi sa kanilang sariling lupain.
Ang Griyegong ''magoi'' (μάγοι) na ginamit sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay hinango mula sa [[Lumang Persian]] na ''maguŝ'' mula sa [[Avestan]] ''magâunô'', i.e. ang kasteng relihiyoso kung saan ipinanganak si [[Zoroaster]].<ref>([[Yasna]] 33.7: "ýâ sruyê parê '''''magâunô''''' " = " so I can be heard beyond '''''Magi''''' ")</ref> Ang terminong ito ay tumutukoy sa [[kaste]]ng [[saserdote]] (pari) ng [[Zoroastrianismo]].<ref>[[Mary Boyce]], ''A History of Zoroastrianism: The Early Period'' (Brill, 1989, 2nd ed.), vol. 1, pp. 10–11 [http://books.google.com/books?id=F3gfAAAAIAAJ&pg=PA10&dq=%22in+the+distant+nomadic+days%22&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&as_brr=0 online]; Mary Boyce, ''Zoroastrians: their religious beliefs and practices'' (Routledge, 2001, 2nd ed.), p. 48 [http://books.google.com/books?id=a6gbxVfjtUEC&pg=PA48&dq=%22Iranian+plateau.+according+to+Herodotus%+inauthor:boyce&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&as_brr=0 online]; Linda Murray, ''The Oxford companion to Christian art and architecture'' (Oxford University Press, 1996), p. 293; Stephen Mitchell, ''A history of the later Roman Empire, AD 284–641: the transformation of the ancient world'' (Wiley–Blackwell, 2007), p. 387 [http://books.google.com/books?id=-FDJi3tiUjUC&pg=PA387&dq=magus+Zoroastrian+priestly+caste&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&num=100&as_brr=0 online.]</ref>
Ayon sa historyan ng [[Kristiyanismo]] na si Sebastian Brock, "walang duda na sa mga naakay sa [[Zoroastrianismo]] na...ang ilang mga alamat ay nabuo sa Mago ng mga Ebanghelyo".<ref>S.P. Brock, "Christians in the Sasanian Empire", in Stuart Mews (ed.), ''Religion and National Identity'', Oxford, Blackwell, ''Studies in Church History'' (18), 1982, pp.1 ''19'', p.15; see also Ugo Monneret de Villard, ''Le Leggende orientali sui Magi evangelici'', Citta del Vaticano, Biblioteca apostolica vaticana, 1952.</ref> Ayon kay Anders Hutgård, ang kuwento ng mago sa ebanghelyo ay naimpluwensiyahan ng alamat na [[Iran]]ian nauukol sa [[mago]] (magi) at isang bituin na nauugnay sa mga paniniwalang Persian sa paglitaw ng bituin na humuhula sa isang pinuno at sa mga [[mito]] na naglalarawan ng manipestasyon ng isang pigurang diyos sa apoy at liwanag.<ref>Anders Hutgård, "The Magi and the Star: The Persian Background in Texts and Iconography", in Peter Schalk and Michael Stausberg (ed.s), ''Being Religious and Living through the Eyes'', Uppsala, Almqvist & Wiksell International, 1998, ''Acta Universitatis Upsaliensis: Historia Religionum'' (14), pp. 215-225.</ref> Ang sinaunang Mago (Magi) ay isang namamanang pagka-[[saserdote]] ng [[Medes]] na may malalim at ekstraordinaryong kaalamang pang-[[relihiyon]]. Ang Sinaunang relihiyong ito ng Medes ay isang anyo ng bago-ang-[[Zoroastrianismo]]ng [[Mazdaismo]] o pagsamba kay [[Mithra]]. Ayon kay [[Herodotus]], may anim na mga tribong Medes <ref>Herodotus [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.+1.101.1 1.101]</ref>:{{quote|Kaya tinipon ni [[Deioces]] ang [[Medes]] sa isang bansa at tanging namuno sa kanila. Ngayon, ito ang mga tribo na bumubuo nito: ang ''Busae'', ang ''Paretaceni'', ang ''Struchates'', ang ''Arizanti'', ang ''Budii'', at ang ''[[Mago]]''.}} Pagkatapos na ang ilang Magong Persian na nauugnay sa korteng Medes ay napatunayang eksperto sa mga interpretasyon ng panaginip, itinatag ni [[Dakilang Darius]] ang mga ito sa ibabaw na relihiyon ng estado ng Persia. Binanggit ni [[Herodotus]] ang [[Mago]] ng Medes bilang tribong Medes na nagbibigay ng mga saserdote (pari) para sa parehong mga Medes at Persian. Ang mga ito ay may [[kaste]]ng saserdote na nagpapasa ng katungkulan mula sa ama tungo sa anak na lalake. Ang mga Mago na Medes ay gumampan ng isang mahalagang papel sa korte ng haring Medes na si [[Astyages]] na sa kanyang korte ay may ilang mga tagapayo, nagpapakahulugan ng mga panaginip at mga manghuhula. Ang mga historyan ng klasiko ay pangakalahatang umaayon na ang Mago (Magi) ay mga saserdote (pari) ng pananampalatayang [[Zoroastrianismo]]. Mula sa mga personal na pangalan ng Medes gaya ng itinala ng mga Assyrian (noong ika-9 hanggang ika-8 siglo CE), may mga halimbaw ng paggamit ng salitang Indo-Iranian na ''arta-'' ("katotohana") na pamilyar mula sa parehong [[Avesta]]n at Lumang Persian at mga halimbawa rin ng mga [[pangalang teoporiko]] na naglalaman ng w''Maždakku'' at ang pangalang "[[Ahura Mazda]]".<ref name=EIR-MediaReligion>{{harv|Dandamayev|Medvedskaya|2006|loc=Median Religion}}</ref>
==== Disyembre 25 ====
Ang petsang [[Disyembre 25]] ng kapanganakan ni [[Hesus]] ay hindi matatagpuan sa [[bibliya]]. Noong ika-4 [[siglo]] CE nang gawin ng [[Simbahang Katoliko Romano|Kanluraning Simbahan]] ang pasko sa petsang Disyembre 25.<ref>[http://books.google.com/books/about/Sourcebook_for_Sundays_Seasons_and_Weekd.html?id=kQWbWCXMGQgC] Sourcebook for Sundays, Seasons, and Weekdays 2011: The Almanac for Pastoral Liturgy by Corinna Laughlin, Michael R. Prendergast, Robert C. Rabe, Corinna Laughlin, Jill Maria Murdy, Therese Brown, Mary Patricia Storms, Ann E. Degenhard, Jill Maria Murdy, Ann E. Degenhard, Therese Brown, Robert C. Rabe, Mary Patricia Storms, Michael R. Prendergast - LiturgyTrainingPublications, 26 Marso 2010 - page 29</ref><ref name="Chrono354">[http://www.tertullian.org/fathers/chronography_of_354_12_depositions_martyrs.htm The Chronography of 354 AD. Part 12: Commemorations of the Martyrs] – ''The Tertullian Project''. 2006. Retrieved 24 Nobyembre 2011.</ref><ref name="SusanKOrigins">Roll, Susan K., ''[http://books.google.com.vn/books?id=6MXPEMbpjoAC&pg=PA133&lpg=PA133&dq=&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Toward the Origins of Christmas]'', (Peeters Publishers, 1995), p.133.</ref> Ang petsang ito ay maaaring pinili upang tumugma sa petsa ng [[katimugang solstice]] o ang [[Imperyo Romano|Romanong]] [[taglamig na solstice]] dahil sa itinuturing ng ilang mga Kristiyano na si Hesus ang "araw ng katwiran" ayon Malakias 4:2.<ref name="Newton">Newton, Isaac, ''[http://www.gutenberg.org/files/16878/16878-h/16878-h.htm Observations on the Prophecies of Daniel, and the Apocalypse of St. John]'' (1733). Ch. XI. A sun connection is possible because Christians consider Jesus to be the "Sun of righteousness" prophesied in Malachi 4:2.</ref><ref>{{cite book|author=Robert Laurence Moore|title=Selling God: American religion in the marketplace of culture|publisher=[[Oxford University Press]]|year=1994|page=205| quote=When the Catholic Church in the fourth century singled out Disyembre 25 as the birth date of Christ, it tried to stamp out the saturnalia common to the solstice season.}}</ref><ref>{{cite book|title=Merriam-Webster's Collegiate Encyclopedia|publisher=[[Merriam Webster]]|year=2000|page=1211| quote=Christian missionaries frequently sought to stamp out pagan practices by building churches on the sites of pagan shrines or by associated Christian holidays with pagan rituals (eg. linking -Christmas with the celebration of the winter solstice).}}</ref><ref name="SolInvictus">"[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556859_1____4/christmas.html#s4 Christmas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090831160612/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556859_1____4/Christmas.html#s4 |date=2009-08-31 }}", ''Encarta''<br />{{cite book
|last=Roll
|first=Susan K.
|title=Toward the Origins of Christmas
|url=http://books.google.ca/books?id=6MXPEMbpjoAC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false
|publisher=Peeters Publishers
|year=1995
|page=130
}}<br />Tighe, William J., "[http://touchstonemag.com/archives/article.php?id=16-10-012-v Calculating Christmas]". [https://web.archive.org/web/20090831160612/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556859_1____4/Christmas.html Archived] 2009-10-31.</ref>
Ang orihinal na petsa ng pasko sa [[Silangang Ortodokso]] ay Enero 6 na nauugnay sa [[Epipanya]] (pista ng mga [[Mago]]). Ang Enero 6 na pasko ang petsang pinagdiriwang sa [[Simbahang Apostolikong Armenian]] sa [[Armenia]] kung saan ito ay isang publikong pista. Sa ngayon, may pagkakaiba na 13 araw sa pagitan ng modernong [[Kalendaryong Gregoryano]] at [[Kalendaryong Huliano]]. Ang mga patuloy na gumagamit ng Kalendaryong Huliano o mga katumbas nito gaya ng sa mga bansang Ethiopia, Russia, Ukraine, Serbia, Republika ng Macedonia, at Republika ng Moldova ay nagdiwang ng pasko tuwing Enero 7. Isinaad ni [[Clemente ng Alexandria]] (c.150CE-215 CE) ang ang iba ay nagmungkahi ng petsa ng pasko na Abril 18 Abril 19 o Mayo 28. Kanyang pinili ang Mayo 20. Si [[Hippolytus]] (c.170 CE-236 CE) ay nagmungkahi ng araw na Enero 2. Noong mga 220 CE, idineklara ni [[Tertullian]] ang kamatayan ni Hesus sa petsang 25 Marso 29 CE. Ito ay humantong sa malawakang paniniwala sa panahong ito na si Hesus ay ipinangak sa o sa mga petsang ito dahil ang paniniwalang Hudyo sa panahong ito ay ang mga propeta sa isang edad na integral sa anibersaryo ng kanilang kapanganakan o paglilihi. Noong 221 CE, iminungkahi ni [[Sextus Julius Africanus]] na ipinanganak si Hesus sa petsang Disyembre 25. Ang iba ay nagmungkahi ng Nobyembre 17 Nobyembre 20 o Marso 25. Gayunpaman, itinuro ni [[Origen]] (c. 185 CE-254 CE) na ang pagdiriwang na pang-[[relihiyon]] ng mga kaarawan ay nabibilang sa pagsamba ng mga diyos na [[pagano]] at dapat ay itakwil ng mga Kristiyano. Naniwala siya na ang mga makasalanan lamang at hindi ang mga santo ang nagdiriwang ng kanilang kaarawan.
Ang maraming mga relihiyon na lumitaw bago ang paglitaw ng relihiyong [[Kristiyanismo]] ay nagpaparangal sa kapanganakan o muling kapanganakan ng kanilang mga [[diyos]] o diyosa. Ang mga diyos na ito ay tipikal na tinatawag na "Anak ng Tao", "Liwanag ng Daigdig", "Anak ng Katwiran", "Tagapagligtas" at iba. Halimbawa nito ang sumusunod:
* Ang kulto ni Attis ay nagsimula noong mga 1200 BCE. Si [[Attis]] ang anak na lalake ng birheng si [[Nana]]. Ang kanyang kapanganakan o kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing Disyembre 25. Siya ay inihandog nang siya ay matanda na upang magdala ng kaligtasan sa sangkatauhan. Siya ay namatay noong mga Marso 25 pagkatapos ipako sa puno at tumungo sa loob ng 3 araw sa daigdig ng mga patay. Noong araw ng linggo, siya ay umahon bilang diyos na araw para sa bagong panahon. Ang mga tagasunod ni Attis ay nagtali ng kanyang larawan sa isang puno noong araw ng "Itim na Biyernes" at binuhat ito sa isang prusisyon sa templo. Ang kanyang katawan ay simbolikong kinakain ng kanyang mga tagasunod sa anyo ng tinapay. Ang pagsamba kay Attis ay nagsimula sa Roma noong mga 200 BCE.
* Si [[Osiris]] ay isang diyos na tagapagligtas na tinawag na Panginoon ng mga Panginoon, Hari ng mga Hari, Diyos ng mga Diyos...Resureksiyon at ang Buhay, ang Mabuting Pastol...ang Diyos na gumawa sa mga babae at lalake na ipanganak muli...Ang kanyang mga tagsunod ay kumain ng mga keyk ng trigo na sumimbolo sa kanyang katawan. Ang pagsamba at pagdiriwang ng kapanganakan na ipinagdiwang tuwing Disyembre 25 ay kumalat sa maraming mga lugar ng imperyo Romano noong unang siglo BCE.
* Si [[Mithra]] na sinamba sa kulto ng [[Mithraismo]] ay isang diyos-tao at tagapagligtas. Ang kanyang pagsamba ay karaniwan sa buong [[Imperyo Romano]] lalo na sa militar. Ang [[Mithraismo]] ay isang katunggaling relihiyon ng [[Kristiyanismo]] hanggang ika-4 siglo nang ang Kristiyanismo ay maging relihiyon ng estado ng Imperyo Romano at ang Mithraismo ay sinupil at mga saserdote nito ay pinapatay o pinatapon. Si Mithra ay pinaniniwalaang ipinanganak noong Disyembre 25 ca. 500 BCE. Ang kanyang kapanganakan ay nasaksihan ng mga pastol at ng mga nagdadala ng regalong mga [[Mago]]. Sa kanyang buhay, siya ay nagsagawa ng mga milagro, nagpagaling ng mga karamdaman at nagpalaya ng mga demonyo. Kanyang ipinagdiwang ang Huling Hapunan kasama ng kanyang 12 alagad. Siya ay pinainiwalaang umakyat sa langit noong mga Marso 21. Ang kanyang kaarawan bilang "Anak ng Katwiran" ay ipinagdiwang tuwing Disyembre 25.<ref>http://www.religioustolerance.org/xmas_sel.htm</ref>
* Si [[Dionysus]] ay isa pang tagapagligtas na diyos na ang kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing Disyembre 25. Siya ay sinamba sa buong Gitnang Silangan gayundin sa Gresya. Siya ay mayroong sentro ng pagsamba sa Herusalem noong ika-1 siglo BCE. Siya ang anak ni [[Zeus]] na Diyos Ama. Ang kanyang laman at dugo ay simbolikong kinain sa anyo ng tinapay at alak.
==== Saturnalia ====
Ang mga aspeto ng pistang [[Saturnalia]] ay pinaniniwalaan ng mga skolar na pinagmulan ng mga kalaunang kagawian tuwing Pasko partikular na ang pagbibigay ng mga regalo na sinupil ng [[Simbahang Katoliko]] dahil sa nakita nitong mga "pinagmulang [[pagano]]".<ref name="OriginMyth">[https://web.archive.org/web/20110430004539/http://www.bsu.edu/web/01bkswartz/xmaspub.html The Origin of the American Christmas Myth and Customs] – ''Ball State University''. Swartz Jr., BK. Archived version retrieved 2011-10-19.</ref> Noong sinunang Romanong Saturnalia, ang isang hugis taong mga pagkain ay kinakain at ang mga masayang pag-awit ay isinasagawa na gumagawa ritong prekursor ng [[taong tinapay na luya]] at [[pangangaroling]]. Ang Saturnalia ang sinaunang Romanong pista bilang parangal sa [[diyos]] na si [[Saturno (diyos)|Saturno]]. Ito ay orihinal na ipinagdiwang tuwing Disyembre 17 ngunit kalaunang pinalawig ng mga pagdiriwang hanggang Disyembre 23. Ang pistang ito ay ipinagdiwang na may isang handog sa [[Templo ni Saturno]] sa Romanong Forum na sinundan ng pagbibigay regalo, patuloy na pananalangin, at isang atmosperong karnibal na nagpataob ng mga kagawiang panlipunan ng Roma. Ang pagsusugal ay pinayagan at ang mga panginoon ay nagbigay ng serbisyo sa mesa sa kanilang mga [[alipin]]. Ayon sa manunulang si [[Catullus]], ito ang "pinakamahusay sa mga araw".
Ang sinaunang Romanong Saturnalia ay isinama sa [[Kristiyanismo]] noong ika-4 na siglo CE bilang paraan ng pag-akay sa mga Romano.<ref name=simpletoremember-xmas>{{cite web|last=KELEMEN|first=LAWRENCE|title=The History of Christmas|url=http://www.simpletoremember.com/vitals/Christmas_TheRealStory.htm|publisher=SimpleToRemember.com|accessdate=2 Nobyembre 2012}}</ref> Dahil sa paganong pinagmulan nito, ang pistang Pasko ay ipinagbawal sa [[Massachusetts]] ng mga [[Puritano]] as pagitan ng 1659 at 1681 bilang ilegal na pagmamasid.<ref name=nissenbaum>{{cite book|last=Nissenbaum|first=Stephen|title=The battle for Christmas|year=1997|publisher=Vintage Books|location=New York|isbn=9780679740384|pages=3-4|edition=1st Vintage Books ed.}}</ref><ref name=ruben>{{cite book|last=Joseph|first=Ruben|title=Why Are The Young People Leaving The Church|year=2011|publisher=Xlibris, Corp.|isbn=978-1465343796|url=http://books.google.de/books?id=iZ9U0BAV8MwC&pg=PA61&lpg=PA61&dq=University+of+Massachusetts,+Amherst+Nissenbaum+Christmas+illegal+observance&source=bl&ots=3By-XHLsPS&sig=D0jBaZHomLl6sCnWV70DHGNUlLs&hl=de&sa=X&ei=2auTUKKWFYWztAax_YC4DA&ved=0CC4Q6AEwAQ#v=onepage&q=University%20of%20Massachusetts%2C%20Amherst%20Nissenbaum%20Christmas%20illegal%20observance&f=false}}</ref>
== Tingnan din ==
* [[Pasko sa Pilipinas]]
* [[Xmas]]
*[[Ḥanuka]]
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{Commons|Christmas|Pasko}}
[[Kategorya:Pasko| ]]
[[Kategorya:Pagdiriwang]]
[[Kategorya:Hesus]]
[[Kategorya:Kristiyanismo]]
rod1n2dg7xgin7i2xox8bj5hewzrvnh
Unang Digmaang Pandaigdig
0
2191
1959542
1953449
2022-07-31T02:46:56Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{redirect|Digmaang Pandaigdig|sumunod na digmaan|Ikalawang Digmaang Pandaigdig}}
{{Infobox Military Conflict
|conflict=Unang Digmaang Pandaigdig
|image = [[Talaksan:WWImontage.jpg|300px]]
|caption = <small>Pakanan mula itaas: isang lugar sa [[Larangang Kanluran (Unang Digmaang Pandaigdig)|Larangang Kanluran]]; mga tangkeng ''Mark V'' ng [[Imperyong Briton]]; [[barkong pandigma]]ng ''HMS Irresistible'' na lumulubog matapos makabangga ng [[Mina (pandagat)|mina]] sa [[Labanan ng Dardanelles]]; mga tripulante ng isang [[masinggan]]g ''Vickers'' suot ang kani-kanilang maskarang pang-''gas'', at mga eroplanong ''Albatros D.III'' ng [[Imperyong Aleman]]</small>
|date=28 Hulyo 1914 – 11 Nobyembre 1918
{{Collapsible list
| bullets = yes
| title = Kasunduang pangkapayapaan
|[[Tratado ng Versailles|Tratado ng Versalles]]<br /> <small>nilagdaan noong 27 Hunyo 1919</small>
|[[Tratado ng Santo-Germain-en-Laye (1919)|Tratado ng Santo-Germain-en-Laye]]<br /> <small>nilagdaan noong 10 Setyembre 1919</small>
|[[Tratado ng Neuilly-sur-Seine]]<br /> <small>nilagdaan noong 27 Nobyembre 1919</small>
|[[Tratado ng Trianon]]<br /> <small>nilagdaan noong 4 Hunyo 1920</small>
|[[Tratado ng Sèvres]]<br /> <small>nilagdaan noong 10 Agosto 1920</small>
}}
|place=[[Europa]], [[Aprika]], [[Gitnang Silangan]], [[Kapuluang Pasipiko]], [[Tsina]] at sa mga katubigang malapit sa [[Hilagang Amerika|Hilaga]] at [[Timog Amerika]]
|result=Pagwawagi ng [[Alyadong Puwersa ng Unang Digmaang Pandaigdig|Alyadong Puwersa]]
* Pagwawakas ng mga imperyong [[Imperyong Aleman|Aleman]], [[Austriya-Unggarya|Austro-Unggaryo]], [[Imperyong Otomano|Otomano]] at [[Imperyong Ruso|Ruso]]
* Pagtatatag ng mga bagong bansa sa [[Europa]] at [[Gitnang Silangan]],
* Paglilipat ng mga kolonya ng Imperyong Aleman at mga rehiyon ng Imperyong Otomano sa mga nagwaging bansa
* Pagtatatag ng [[Liga ng mga Nasyon]]<br /> ([[Unang Digmaang Pandaigdig#Mga kinahinatnan|''at marami pang iba...'']])
|combatant1='''[[Alyadong Puwersa ng Unang Digmaang Pandaigdig|Alyadong Puwersa]]'''<br />
{{flagicon|France}} [[Pransiya]]<br />
{{flagicon|United Kingdom}} [[Imperyong Briton]]<br />
{{flagicon|Russian Empire}} [[Imperyong Ruso]] <small> (1914–17)</small><br />
{{flagicon|United States|1912}} [[Estados Unidos]] <br /><small> (1917–18)</small><br />
{{flagicon|Italy|1861}} [[Italya]] <small> (1915–18)</small><br />
{{flagicon|Empire of Japan}} [[Imperyo ng Hapon]] <br />
{{flagicon|Belgium}} [[Belhika]]<br />
{{flagicon|Serbia|1882}} [[Serbiya]]<br />
{{flagicon|Kingdom of Montenegro}} [[Montenegro]]<br />
{{flagicon|Kingdom of Romania}} [[Rumanya]] <small> (1916–18)</small><br />
{{flagicon|Portugal}} [[Portugal]] <small> (1916–18)</small><br />
{{flagicon|Kingdom of Greece}} [[Gresya]] <small> (1917–18)</small><br />
|combatant2='''[[Puwersang Sentral]]'''
{{flagicon|Germany|empire}} [[Imperyong Aleman]]<br />
{{flagicon|Austria|civil ensign}} [[Austriya-Unggarya]]<br />
{{flagicon|Ottoman Empire}} [[Imperyong Otomano]]<br />
{{flagicon|Bulgaria}} [[Bulgarya]] <small> (1915–1918)</small><br />
|commander1= '''[[Alyadong Puwersa ng Unang Digmaang Pandaigdig|Alyadong Puwersa]]'''
{{flagicon|France}} [[Reymundo Poincare]]<br />
{{flagicon|United Kingdom}} [[Jorge V ng Nagkakaisang Kaharian|Jorge V]]<br />
{{flagicon|Russian Empire}} [[Nicolas II ng Rusya|Nicolas II]]<br />
{{flagicon|Russia}} [[Alejandro Kerensky]]<br />
{{flagicon|United States|1912}} [[Woodrow Wilson]]<br />
{{flagicon|Italy|1861}} [[Victor Emmanuel III ng Italya|Victor Emmanuel III]]<br />
{{flagicon|Empire of Japan}} [[Emperador Taishō|Taishō]]<br />
{{flagicon|Belgium}} [[Alberto I ng Belhika|Alberto I]]<br />
{{flagicon|Serbia|1882}} [[Pedro I ng Serbiya|Pedro I]]<br />
{{flagicon|Kingdom of Montenegro}} [[Nicolas I ng Montenegro|Nicolas I]]<br />
{{flagicon|Kingdom of Romania}} [[Fernando I ng Rumanya|Fernando I]]<br />
{{flagicon|Portugal}} [[Bernardino Machado]]<br />
{{flagicon|Kingdom of Greece}} [[Eleftherios Venizelos]]<br />
|commander2='''[[Puwersang Sentral]]'''
{{flagicon|Germany|empire}} [[Wilhelm II, Emperador ng Alemanya|Guillermo II]]<br />
{{flagicon|Austria|civil ensign}} [[Francis Jose I ng Austriya|Francis Jose I]]<small> (1914–16)</small><br />
{{flagicon|Austria|civil ensign}} [[Carlos I ng Austriya|Carlos I]]<small> (1916–18)</small><br />
{{flagicon|Ottoman Empire}} [[Mehmed V]]<br />
{{flagicon|Bulgaria}} [[Fernando I ng Bulgarya|Fernando I]]<br />
|casualties1=<small>''sa panig ng mga sundalo...''</small> <br /> '''Napatay:''' <br /> Mahigit 5 milyon <br /> '''Nasugatan:''' <br /> Mahigit 12 milyon <br /> '''Nawawala:''' <br /> Mahigit 4 na milyon <br /> '''Kabuuan:''' <br /> Mahigit 22 milyon <br /><small>[[Unang Digmaang Pandaigdig#Mga kinahinatnan|...''mga karagdagang detalye''.]]</small>
|casualties2=<small>''sa panig ng mga sundalo...''</small> <br /> '''Napatay:''' <br /> Mahigit 4 na milyon <br /> '''Nasugatan:''' <br /> Mahigit 8 milyon <br /> '''Nawawala:''' <br /> Mahigit 3 milyon <br /> '''Kabuuan: ''' <br /> Mahigit sa 16 milyon<br /><small>[[Unang Digmaang Pandaigdig#Mga kinahinatnan|...''mga karagdagang detalye''.]]</small>
}}
Ang '''Unang Digmaang Pandaigdig''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''World War I'' o pinaikling ''WWI'') ay isang pandaigdigang digmaang naganap mula 1914 hanggang 1918 na kinasangkutan ng mga makapangyarihang bansa sa mundo na noon ay napapangkat sa dalawang magkalabang alyansa: ang [[Alyadong Puwersa ng Unang Digmaang Pandaigdig|Alyadong Puwersa]] (batay sa [[Tatluhang Kasunduan]] ng [[Imperyong Briton]], [[Imperyong Ruso]] at [[Pransiya]]) at [[Puwersang Sentral]] (mula naman sa [[Tatluhang Alyansa (1882)|Tatluhang Alyansa]] ng [[Imperyong Aleman]], [[Austriya-Unggarya]] at [[Italya]]). Ang digmaan ang isa sa mga pinakamapinsalang digmaan sa kasaysayan.<ref>{{harvnb|Calairo|2006|p=290}}</ref><ref>{{harvnb|Willmott|2003|pp=10–11, 307}}</ref>
Ang pagpaslang kay [[Archiduque Franz Ferdinand ng Austriya|Archduke Franz Ferdinand]] ng isang makabayang Serbiyo na nagngangalang [[Gavrilo Princip]] noong 28 Hunyo 1914 ang itinuturing na siyang pinakasanhi ng pagsisimula ng digmaan. Nagsimula ito noong ika-28 ng Hulyo 1914 nang magpahayag ng pakikidigma ang Austriya-Unggarya laban sa [[Serbiya]] na siya namang nagbunsod sa dalawang magkalabang alyansang nabanggit, kasáma na maging ang kani-kanilang kolonya, na makibáka sa isa't isa. Makalipas ang ilan pang linggo, ang digmaan ay tuluyan nang lumaganap sa buong mundo.<ref>{{harvnb|Calairo|2006|p=291}}</ref><ref name="Taylor 1998 80–93">{{harvnb|Taylor|1998|pp=80–93}}</ref><ref name="Evans 2004 12">{{harvnb|Evans|2004|p=12}}</ref>
Matapos makapagpahayag ng pakikidigma ay kagyat na sinalakay ng Austriya-Unggarya ang Serbiya. Sinundan ito ng pananakop ng Imperyong Aleman sa [[Belhika]], [[Luksemburgo]] at hilagang Pransiya, at ng bigong pananalakay ng Imperyong Ruso sa silangang Alemanya. Buhat naman nang mapipilan ng sandatahang Briton-Pranses ang pag-abante ng sandatahang Aleman patungong [[Paris]] ay nauwi na sa pakikidigmang pambambang ang mga sagupaan doon na siya naman nagdulot upang halos hindi na umusad ang magkabilang panig. Nang mga sumunod na taon ay nakisangkot na rin sa digmaan ang [[Imperyong Otomano]], Italya, [[Bulgarya]], [[Rumanya]], [[Gresya]] at iba pa samantalang bumagsak ang monarkiya sa Rusya matapos ang [[Himagsikang Ruso (1917)|Himagsikang Ruso]] noong 1917 na nagbigay daan upang kumawala ang mga Ruso sa digmaan at maglunsad ng sunod-sunod na opensiba ang mga Aleman sa kanlurang Europa hanggang sa pumasok ang [[Estados Unidos]] sa digmaan. Sumuko ang Imperyong Aleman at mga kaalyado pagsapit nang 11 Nobyembre 1918 matapos ang isang matagumpay na kontra-opensiba ng Alyadong Puwersa.<ref>{{harvnb|Calairo|2006|pp=291-293}}</ref><ref>{{harvnb|Guillermo|Almirante|Galvez|Estrella|2004|pp=300-303}}</ref>
Sa pagtatapos ng digmaan ay maraming bansa ang itinatag sa [[Europa]] mula sa labi ng mga Imperyong Aleman, Austro-Unggaryo, Otomano at Ruso. Itinatag noon ang [[Liga ng mga Nasyon]] upang pigilan ang anumang tunggaliang maaaring maganap sa mundo. Ang mga kasunduang itinadhana ng [[Kasunduan ng Versailles]] na nagdulot ng matinding paghihikahos sa mga mamamayang Aleman at ang pag-usbong ng [[pasismo]] sa Europa ang ilan sa mga dahilan upang muling sumiklab ang isa pang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pandaigdigang digmaan]] pagsapit nang 1939.<ref name="Calairo 2006 293">{{harvnb|Calairo|2006|p=293}}</ref><ref>{{harvnb|Keegan|1998|pp=7, 11}}</ref>
Tinatawag noong "Dakilang Digmaan" (Ingles: ''Great War'') at "Digmaang Pandaigdig" (Ingles: ''World War'') ang digmaan bago sumiklab ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Ang digmaan ay kilalá rin sa mga katawagang "Ang Pandaigdigang Digmaan" (''The World War''), "Ang Digmaan upang Wakasan ang lahat ng mga Digmaan" (''The War to End All Wars''), "Ang Digmaang Kaiser" (''The Kaiser War''), "Ang Digmaan ng mga Nasyon" (''The War of the Nations'') at "Ang Digmaan sa Europa" (''The War in Europe''). Tinatawag naman itong ''La Guerre du Droit'' ("Ang Digmaan para sa Katarungan") o ''La Guerre Pour la Civilisation''/''de Oorlog tot de Beschaving'' ("Ang Digmaan para Mapanatili ang Sibilisasyon") sa mga medalya't bantayog sa [[Belhika]]'t [[Pransiya]].
Ang katawagang "Unang Pandaigdigang Digmaan" ay unang ginamit nina Ernst Haeckel, isang pilosopong Aleman, noong Setyembre, 1914 at ni Carlos A. Repington, isang mamamahayag, noong 10 Setyembre 1918 sa kanilang isinulat na mga talaarawan.<ref>{{harvnb|Shapiro|Epstein|2006|p=329}}</ref>
Sa ngayon, ang pangalan ng digmaan na ginagamit sa [[Nagkakaisang Kaharian]] at [[Kanada]] ay "Unang Pandaigdigang Digmaan" (''First World War'') samantalang "Unang Digmaang Pandaigdig" (''World War I'') naman sa [[Estados Unidos]].
== Mga sanhi.. ==
[[Talaksan:WWIchartX.svg|thumb|280px|right|<center>mga alyansang Europeo</center>]]
Noong 1870, ay sumiklab [[Digmaang Prangko-Pruso|ang isang digmaan]] ng [[Pransiya]] at ng mga estadong Aleman sa pangunguna ng [[Kaharian ng Prusya|Prusya]]. Sa digmaang ito'y nasakop ng mga Aleman ang malaking bahagi ng Pransiya hanggang sa tuluyang mapipilan ang mga Pranses. Nagbunsod ito sa pag-iisa-isa ng dating maliliit at magkakahiwalay na mga estadong Aleman na kalaunan ay tinawag bílang [[Imperyong Aleman]]. Napasakamay ng bagong imperyo ang Alsasya at Lorena - mga teritoryong Pranses, samantalang buo naman ang pasya ng Pransiya na mabawi ang mga nasabing teritoryo. Mula noo'y lumakas at umunlad ng gayon na lámang ang industriya't ekonomiya ng bagong tatag na imperyo.<ref name="Guillermo 2004 299">{{harvnb|Guillermo|Almirante|Galvez|Estrella|2004|p=299}}</ref><ref>{{harvnb|Willmott|2003|p=21}}</ref>
Makalipas ang dalawang taon ay isang alyansang tinatawag na Liga ng Tatlong Emperador ang pinasinayahan ng mga imperyong Aleman, [[Austriya-Unggarya|Austro-Unggaryo]] at [[Imperyong Ruso|Ruso]] subalit hindi nagtagal nang may namuong alitan sa dawalang hulíng nabanggit hinggil sa mga usapin sa [[Balkan|Rehiyong Balkanika]]. Dahil dito, noong 1879, ay bumuo ng sariling alyansa ang Imperyong Aleman at Austro-Unggaryo na tinaguriang Dalawahang Alyansa. Kalaunan nama'y sumali ang [[Italya]] sa nasabing alyansa. Magmula noong 1882, ang samahan ng mga imperyong Aleman, Austro-Unggaryo at [[Kaharian ng Italya]] ay kinilala bilang [[Tatluhang Alyansa (1882)|Tatluhang Alyansa]]. Sa kabilang banda, nang mabuwag ang Liga ng Tatlong Emperador, ay nakipag-alyansa ang Pransiya sa Imperyong Ruso noong 1894 at nang mga sumunod na taon ay makailang ulit na lumagda ng kasunduan sa [[Imperyong Briton]]. Noon namang 1907 ay nilagdaan ng mga imperyong Briton at Ruso ang Kasunduang Angglo-Ruso. Ang mga pangyayaring ito'y nagbunsod sa pagtatatag ng [[Tatluhang Kasunduan]] ng mga imperyong Briton, Ruso at Republikang Pranses. Noon din ay nagsimulang magparami at magpalakas ng sandatahang lakas ang bawat bansang nabanggit pangunahin na ng Imperyong Briton at Aleman.<ref>{{harvnb|Calairo|2006|pp=288-290}}</ref><ref>{{harvnb|Willmott|2003|pp=15, 21}}</ref><ref>{{harvnb|Keegan|1998|p=52}}</ref>
[[Talaksan:Map Europe alliances 1914-en.svg|thumb|300px|left|<center>ang Europa bago ang digmaan</center>]]
Noon namang 1908 ay sinakop ng Austriya-Unggarya ang [[Bosniya at Hersegobina]] samantalang nagpahayag ng kasarinlan ang [[Bulgarya]] mula sa [[Imperyong Otomano]]. Ikinagalit ng [[Serbiya]] at ng Imperyong Ruso ang naunang pangyayari sapagkat ang nasabing lugar ay tahahan ng mga mamamayang Eslabo na kanilang mga kalahi. Pagsapit naman ng 1912 ay sinalakay ng Ligang Balkanika na kinabibilangan ng Bulgarya, [[Gresya]], [[Montenegro]] at Serbiya ang Imperyong Otomano na dating nakasasakop sa kanila. Naging matagumpay ang nasabing liga at malaking bahagi ng teritoryo ng Imperyong Otomano sa Rehiyong Balkanika ang kanilang napasakamay subalit may namuong alitan sa pagitan ng Bulgarya't Serbiya hinggil sa isinagawang paghahati-hati ng liga sa [[Masedonya]] samantalang kinilala naman ang pagtatatag ng [[Albanya]]. Nang sumunod na taon ay sinalakay ng Bulgarya ang Gresya't Serbiya subalit napipilan samantalang sinamantala ito ng Imperyong Otomano at [[Rumanya]] upang makakuha ng ilang teritoryo sa Bulgarya.<ref name="Guillermo 2004 299"/><ref>{{harvnb|Keegan|1998|pp=48–49}}</ref><ref>{{harvnb|Willmott|2003|pp=2–23}}</ref>
Noong 28 Hunyo 1914 ay binaril ni [[Gavrilo Princip]], isang makabayang Serbiyo, si [[Artsiduke Francis Fernando ng Austriya|Archduke Franz Ferdinand]], tagapagmana ng trono ng Austriya-Unggarya at ang asawa nitong si [[Sophia, Dukesa ng Hohenbergo|Sophia]] sa [[Sarajevo|Sarahebo]], kabisera ng Bosniya at Hersegobina. Naghain ng banta ang Austriya-Unggarya laban sa Serbiya ukol sa nasabing pagpatay nang mapag-alamang si Princip ay kasapi ng ''Black Hand'', isang kilusang Serbiyo-Bosnyo na naglalayon ng kalayaan ng mga mamamayang Eslabo na nasasakop ng imperyo. Nagpahayag ng pakikidigma ang Austriya-Unggarya laban sa Serbiya noong 28 Hulyo 1914, nang hindi makontento ang nauna sa isinagawang pagtugon ng hulí sa naturang banta. Kinabukasan ay iniutos ni [[Nikolas II ng Rusya|Tsar Nikolas II]] ang bahagyang paghahanda ng sandatahang Ruso. Sinagot ito ng pakikidigma ng Imperyong Aleman laban sa Imperyong Ruso noong 1 Agosto at noong 3 Agosto laban sa Pransiya. Nagpahayag din ng pakikidigma ang Imperyong Briton laban sa Imperyong Aleman noong 4 Agosto nang sakupin ng huli ang [[Belhika]] (na umapela naman ng tulong mula sa Imperyong Briton) upang dumaan sa nasabing bansa patungong Pransiya.<ref>{{harvnb|Willmott|2003|pp=26-27, 29}}</ref><ref>{{harvnb|Guillermo|Almirante|Galvez|Estrella|2004|p=300}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwone/mirror01_01.shtml |title=BBC.Co.Uk: Mga Punong Pamagat ng Daily Mirror: Ang Pagpapahayag ng Digmaan |accessdate=2012-05-24 |archive-date=2020-06-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615043501/http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwone/mirror01_01.shtml |url-status=live }}</ref>
== Kronolohiya ==
[[Talaksan:WWI-re.png|thumb|350px|right|<center>mga bansang sangkot sa digmaan:<br /> lunti - Alyadong Puwersa, at dilaw - Puwersang Sentral</center>]]
Nagsimula ang digmaan noong 28 Hulyo 1914 nang magpahayag ng pakikidigma ang [[Austriya-Unggarya]] laban sa [[Serbiya]]. Nang mga sumunod na araw ay nagpahayag na rin ng pakikidigma laban sa isa't isa ang iba pang mga bansa sa [[Europa]].<ref name="Evans 2004 12"/>
Ang digmaan ay nagwakas sa kanlurang Europa noong 11 Nobyembre 1918 nang maipatupad ang isang tigil-putúkan samantalang nagpatuloy ito sa iba't iba pang dako ng daigdig hanggang sa unti-unti ring nagwakas. Nilagdaan noong 28 Hunyo 1919 ang [[Tratado ng Versailles|Tratado ng Versalles]], isang kasunduang pangkapayapaan, na siyang ganap na nagbigay-katapusan sa digmaan.<ref>{{harvnb|Keegan|1988|p=7}}</ref>
=== 1914: Mga unang sagupaan ===
Noon pa man ay nangako na ng tulong ang [[Imperyong Aleman]] sa [[Austriya-Unggarya]] hinggil sa pagsakop nitong huli sa [[Serbiya]]. Sang-ayon sa tulong na nabanggit, inakala ng mga pinúnong Austro-Unggaryo na ipagtatanggol ng mga Aleman ang kanilang imperyo laban sa mga Ruso samantalang sinasalakay nila ang Serbiya. Sa kabiláng banda naman, inasahan ng Imperyong Aleman na ibubuhos ng Austriya-Unggarya ang malaking bahagi ng lakas nito laban sa [[Imperyong Ruso]] samantalang sinasalakay niya ang [[Pransiya]]. Bunga ng mga hindi pagkakaunawaan, napilitan ang Austriya-Unggarya na hatiing mabuti ang sandatahan nito laban sa mga Ruso at Serbiyo.<ref>{{harvnb|Strachan|2004|pp=292–296, 343–354}}</ref>
[[Talaksan:Stabilization of Western Front WWI.PNG|thumb|left|<center>mga unang sagupaan sa kanlurang Europa</center>]]
Sa kanlurang Europa'y sinalakay ng sandatahang Aleman, sang-ayon sa Planong ''Schlieffen'', ang Pransiya mula [[Belhika]] sa layuning masakop ang [[Paris]] at mapalibutan ang malaking kabuuan ng sandatahang Pranses. Kanilang napanalunan ang [[Labanán ng mga Hangganan|Labana]][[Labanan ng mga Hangganan|n ng mga Hangganan]] mula 14–24 Agosto ngunit napipilan sa [[Unang Labanán ng Marn|Unang Labanan ng Marn]], noong 5–12 Setyembre, ng pinagsamang sandatahang Briton-Pranses. Bunga nito'y napilitang umatras ng may 64 kilometro (''40 milya'') pahilaga ang sandatahang Aleman papuntang Ilog Aisne. Ipinagpatuloy naman ng magkalabang panig ang kani-kanilang mga pagsalakay mula Champagne papuntang dalampasigan ng timog Belhika na kinikilala sa kasaysayan bílang [[Habulan patungong Dagat]]. Matapos nito'y kapwa naghukay ang magkalabang panig ng mga bambang na bumabagtas mula sa dalampasigang nabanggit patungong hangganan ng Pransiya at [[Suwisa]]. Sa ganoong pangyayari'y nagsimula ang [[pakikidigmang pambambang]] sa kanlurang Europa na naging dahilan upang halos hindi na umusad ang magkabiláng panig sa mga susunod pang taon ng digmaan.<ref name="Taylor 1998 80–93"/>
Sa silangang Europa'y nagawa ng sandatahang Aleman na pigilan ang anumang tangkang pananakop ng sandatahang Ruso nang talunin nila ang mga ito sa mga [[Labanan ng Tanenbergo (1914)|Labanan ng Tanenbergo]] at [[Unang Labanan ng mga Lawa ng Masuryo|mga Lawa ng Masuryo]] na naganap mula 17 Agosto hanggang 2 Setyembre. Sa kabiláng bandô ay bigo naman ang sandatahang Austro-Unggaryo na mapigilan ang pag-usad ng sandatahang Ruso papasok ng Galisya.<ref name="bbc.co.uk">{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwone/eastern_front_01.shtml|title=BBC.Co.Uk: Digmaan at Himagsikan sa Rusya 1914-1921|accessdate=2012-05-25|archive-date=2011-11-10|archive-url=https://www.webcitation.org/635RR9gbC?url=http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwone/eastern_front_01.shtml|url-status=live}}</ref><ref name="Tucker 2005 376-378">{{harvnb|Tucker|Robertos|2005|pp=376-378}}</ref>
[[Talaksan:French bayonet charge.jpg|thumb|300px|right|<center>isang pagsalakay ng mga sundalong Pranses </center>]]
Sa [[Balkan|Rehiyong Balkanika]] ay sinalakay ng Austriya-Unggarya ang Serbiya subalit napipilan nang maipanalo ng huli ang [[Labanan ng Ser]] noong 12 Agosto. Makalipas ang dalawa pang linggo, naitaboy pabalik ang sandatahang Austro-Unggaryo na nakapagtamo ng matitinding pagkatalo. Muling sumalakay ang Austriya-Unggarya subalit muli ring napipilan sa [[Labanan ng Kolubara]] noong 16 Nobyembre hanggang 15 Disyembre, at ang [[Belgrade]], kabisera ng Serbiya, na noo'y nasakop na ng Austriya-Unggarya, ay muling nabawi ng sandatahang Serbiyo.<ref>{{harvnb|Tucker|Robertos|2005|p=172}}</ref>
Lingid naman sa kaalaman ng [[Alyadong Puwersa ng Unang Digmaang Pandaigdig|Alyadong Puwersa]], nagkaroon ng lihim na kasunduan sa isa't isa ang Imperyong Aleman at [[Imperyong Otomano|Otomano]] noong Agosto, 1914. Hindi nagtagal ay lumahok na ang huli sa digmaan. Pagsapit ng Disyembre'y sinalakay ng may Otomano ang [[Bulubundukin ng Caucasus|Bulubunduking Kawkasus]] na hawak ng mga Ruso subalit nabigo sa [[Labanan ng Sarikamish]].<ref>{{cite web|url=http://avalon.law.yale.edu/20th_century/turkgerm.asp|title=Avalon.Law.Yale.Edu: Tratado ng Alyansa ng Alemanya at Turkiya, 2 Agosto 1914|accessdate=2012-05-24|archive-date=2011-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20110811023936/http://avalon.law.yale.edu/20th_century/turkgerm.asp|url-status=live}}</ref><ref name="Hinterhoff 1984 499–503">{{harvnb|Hinterhoff|1984|pp=499–503}}</ref><ref>{{harvnb|Rines|1920|p=404}}</ref>
Sa katubigang malapit sa [[Tsile]], [[Timog Amerika]] ay nagsagupa ang plotang Aleman at Briton sa [[Labanan ng Koronel]] noong 1 Nobyembre. Nagawang manalo ng mga Aleman sa nasabing labanan ngunit pagsapit ng 8 Disyembre ay halos nawasak naman ang kanilang plota nang muling makasagupa ang mga Briton sa [[Labanan ng mga Pulo ng Malvinas]]. Sinimulan naman ng plotang Briton ang pagsasagawa ng blokeo o panggigipit sa [[Dagat Hilaga]] at [[Lagusang Ingles]] upang putulin ang pagpasok ng suplay ng pagkain at munisyon sa Imperyong Aleman. Kapagkadaka'y nagdulot ito ng matinding taggutom sa mga mamamayang Aleman nang sumunod na dalawang taon.<ref>{{harvnb|Taylor|2007|pp=38–47}}</ref><ref name="nationalarchives.gov.uk">{{cite web|url=http://www.nationalarchives.gov.uk/pathways/firstworldwar/spotlights/blockade.htm|title=NationalArchives.Gov.Uk: Ang panggigipit sa Alemanya|accessdate=2012-05-24|archive-date=2004-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20040722073135/http://www.nationalarchives.gov.uk/pathways/firstworldwar/spotlights/blockade.htm|url-status=live}}</ref>
[[Talaksan:12pdr8cwtFortDachangCameroons1915.jpg|thumb|left|<center>mga artilyerong Briton sa [[Kamerun]], Aprika</center>]]
Sa [[Aprika]]'y sinalakay ng pinagsamang sandatahang Briton-Pranses ang [[Togo]]landiya, isang protektorado ng [[Imperyong Aleman]], noong 7 Agosto. Tatlong araw makalipas, sumalakay naman ang mga Aleman sa [[Timog Aprika]]. Sa Alemang Silangang Aprika'y pinangunahan ni Koronel Pablo Emil von Lettow-Vorbeck ang [[pakikidigmang panggerilyo]] laban sa Alyadong Puwersa hanggang sa siya'y sumuko dalawang linggo matapos maipatupad ang tigil-putukan sa [[Europa]].<ref>{{harvnb|Farwell|1989|p=353}}</ref>
Sa kabilang panig ng mundo, sinalakay ng [[Bagong Selanda]] ang [[Samoa|Alemang Samoa]] noong 30 Agosto. Nang sumunod na buwan ay sinalakay ng [[Australya]] ang [[Papua Bagong Ginea|Alemang Bagong Ginea]] noong 11 Setyembre. Sinakop naman ng [[Imperyo ng Hapon]] ang [[Mikronesya|Kapuluang Mikronesya]] na isa ring kolonya ng Imperyong Aleman. Sinalakay din ng Imperyong Briton at Hapon ang [[Tsingtao]], isa ring teritoryong Aleman sa [[Tsina]] mula 31 Oktubre hanggang 7 Nobyembre. Hindi nagtagal ay nasakop nang lahat ng Alyadong Puwersa ang mga teritoryong Aleman sa [[Asya]]'t [[Karagatang Pasipiko|Pasipiko]] liban na lamang sa iilang lugar sa Bagong Ginea.<ref>{{harvnb|Keegan|1998|pp=224-232}}</ref><ref>{{harvnb|Falls|1961|pp=79–80}}</ref>
Sa pagtatapos ng 1914 ay tatlong pangunahing larangan (o ''front'' sa Ingles) ng digmaan ang nagbukas sa Europa: ito ay ang [[Larangang Kanluran (Unang Digmaang Pandaigdig)|Larangang Kanluran]] na matatagpuan sa timog Belhika at hilagang Pransiya; [[Larangang Silangan (Unang Digmaang Pandaigdig)|Larangang Silangan]] sa silangang Alemanya, hilagang-silangang Austriya-Unggarya at kanlurang Rusya; at [[Kampanyang Serbiyo (Unang Digmaang Pandaigdig)|Larangang Serbiyo]] sa hilagang Serbiya.<ref name="Calairo 2006 292">{{harvnb|Calairo|2006|p=292}}</ref>
=== 1915: Ikalawang taon ng digmaan ===
Noong 31 Enero 1915, sa kauna-unahang pagkakataon ay gumamit ng [[nakalalasong gas]], na nagtataglay ng kloro, ang sandatahang Aleman (bilang paglabag sa Mga Kumbensiyong Haya nang 1899 at 1907) laban sa mga Ruso sa [[Labanan ng Bolimow]] sa [[Polonya]]. Muli itong ginamit ng mga Aleman sa [[Ikalawang Labanan ng Ypres]] pagsapit nang 22 Abril nang taon ding iyon. Ang epekto ng nakalalasong gas ay nakalulunos sapagkat nagdudulot ito ng masakit at mabagal na pagkamatay. Bilang unang pangontra, ang mga sundalo'y nagtatakip ng bulak o panyong binasa sa ihi o sa soda sa kani-kanilang mukha. Hindi nagtagal ay nilinang na ang paggamit ng higit na epektibong maskarang pang-''gas''.<ref name="worldwar1.com">{{cite web|url=http://www.worldwar1.com/sf2ypres.htm|title=WorldWar1.Com: Ang Ikalawang Labanan ng Ypres, Abril 1915|accessdate=2012-05-25|archive-date=2018-09-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20180916183801/http://www.worldwar1.com/sf2ypres.htm|url-status=live}}</ref>
[[Talaksan:Bundesarchiv DVM 10 Bild-23-61-17, Untergang der "Lusitania".jpg|thumb|right|<center>ang paglubog ng ''RMS Lusitania''</center>]]
Samantala, noong 7 Mayo ay mahigit 1,000 katao ang nasawi nang palubugin ng isang submarinong Aleman (sa pamamagitan ng pagpapatama ng torpido) ang ''RMS Lusitania'', isang pampasaherong barko ng [[Nagkakaisang Kaharian]], sa katubigang malapit sa [[Irlanda]]. Nagprotesta ang [[Estados Unidos]] laban sa [[Imperyong Aleman]] sapagkat 128 sa mga pasaherong nasawi ay mga Amerikano. Bilang tugon, nangako naman ang imperyo na hindi na muling magsasagawa ng anumang pag-atake ang kaniyang mga submarino laban sa mga neutral at pampasaherong barko.<ref>{{harvnb|von der Porten|1969}}</ref>
Naglunsad naman ng sunod-sunod na opensiba ang sandatahang Aleman at Austro-Unggaryo noong tagsibol at tag-init nang taong iyon papasok ng Rusya hanggang sa tuluyan nang maitaboy palabas ng Polonya at Galisya ang sandatahang Ruso kasabay ng pagbagsak ng kabisera nitong nauna, ang [[Varsovia|Barsobya]], noong 5 Agosto.<ref name="bbc.co.uk"/>
Muling sumalakay ang [[Austriya-Unggarya]], kasama ang Imperyong Aleman, sa [[Serbiya]] noong 7 Oktubre. Walong araw makalipas ay nagpahayag ng pakikidigma ang [[Bulgarya]] sa panig ng [[Puwersang Sentral]] at sinalakay man din ang Serbiya. Walang nagawa ang sandatahang Serbiyo sa sunod-sunod na pagsalakay ng Puwersang Sentral kaya't ipinag-utos ni Mariskal Radomir Putnik ang pag-atras ng sandatahan patungong [[Albanya]] at [[Montenegro]].<ref name="Tucker 2005 1075–1076">{{harvnb|Tucker|Robertos|2005|pp=1075–1076}}</ref>
[[Talaksan:Scene just before the evacuation at Anzac. Australian troops charging near a Turkish trench. When they got there the... - NARA - 533108.tif|thumb|left|<center>isang pagsalakay ng mga Australyano sa Labanan ng Gallipoli</center>]]
Ang [[Italya]] na noon pa ma'y kasapi na ng [[Tatluhang Alyansa]] ay tumangging makipaglaban nang magsimula ang digmaan subalit nang mapangakuan ng [[Alyadong Puwersa ng Unang Digmang Pandaigdig|Alyadong Puwersa]] ng ilang teritoryo sa Austriya-Unggarya, nagpahayag ito ng pakikidigma laban sa huli noong 23 Mayo at sa Imperyong Aleman nang sumunod na taon. Nagbigay-daan ito upang tuluyan ng magwakas ang Tatluhang Alyansa at magbukas ang [[Kampanyang Italyano (Unang Digmaang Pandaigdig)|Larangang Italyano]]. Nang sumunod na buwan ay naglunsad ng sunod-sunod na opensiba ang sandatahang Italyano sa kahabaan ng Ilog Isonso sa kanlurang Eslobenya patungong hilagang-silangang Italya.<ref name="Calairo 2006 292"/><ref>{{cite web|url=http://net.lib.byu.edu/estu/wwi/comment/Italy/Page04.htm|title=Net.Lib.Byu.Edu: Pahina ni Tomas Nelson: Italya at ang Digmaang Pandaigdig|accessdate=2012-05-25|archive-date=2018-09-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20180916183743/http://net.lib.byu.edu/estu/wwi/comment/Italy/Page04.htm|url-status=live}}</ref>
Naglunsad ng kampanya ang pinagsama-samang sandatahan ng [[Nagkakaisang Kaharian]], [[Pransiya]], [[Australya]], [[Bagong Selanda]], [[Kanada]] at [[Indiya]] laban sa [[Imperyong Otomano]] noong 25 Abril sa Tangway ng Galipoli sa layuning masakop ang [[Konstantinopla]] ([[Istanbul]] ngayon) at makakuha ng daanang pandagat patungong [[Imperyong Ruso]] subalit nabigo. Sa kabilang banda, matagumpay namang naitaboy ng sandatahang Ruso sa pangunguna ni Heneral Nikolai Yudenich ang sandatahang Otomano palabas ng [[Bulubundukin ng Caucasus|timog Kawkasus]].<ref name="Hinterhoff 1984 499–503"/><ref>{{harvnb|Chisholm|1911}}</ref>
=== 1916: Mga pangyayari ===
[[Talaksan:Serbian retreat WWI.jpg|thumb|right|<center>ang pag-atras ng sandatahang Serbiyo patungong Albanya</center>]]
Nagpatuloy ang pag-atras ng sandatahang Serbiyo patungong [[Albanya]] habang pansamantala namang napipilan ang patuloy ding pagsalakay ng [[Puwersang Sentral]] nang talunin sila ng sandatahang Montenegrino sa [[Labanan ng Mojkovac]] noong 6–7 Enero 1916. Nang makarating naman ang sandatahang Serbiyo sa dalampasigan ng [[Dagat Adriyatiko]] sa Albanya ay kaagad silang dinala ng mga barko ng [[Alyadong Puwersa ng Unang Digmaang Pandaigdig|Alyadong Puwersa]] patungong [[Gresya]] pangunahin na sa [[Corfu|Korpu]]. Sa kabilang banda, tuluyan nang nasakop ng Puwersang Sentral ang buong [[Serbiya]] at gayundin naman ang [[Montenegro]] na sumuko noong 15 Enero.<ref name="Tucker 2005 1075–1076"/>
Matapos ang krisis pampolitika sa Gresya, napapayag din ang mga Griyegong matapat kay [[Eleftherios Venizelos|Punong Ministro Venizelos]] (na maka-Alyadong Puwersa), laban kay Haring Konstantino I ng Gresya (na maka-Puwersang Sentral naman), na makipagtulungan sa Alyadong Puwersa. Lumunsad sa [[Salonika]], Gresya ang Alyadong Puwersa na binubuo ng mga Briton at kolonya, Pranses at kolonya, Italyano at Ruso. Matapos namang mapagkapahinga't makapagsaayos ay muling sumabak ang sandatahang Serbiyo sa digmaan at kalauna'y lumunsad din sa Salonika. Nagbigay-daan ito upang magbukas ang [[Larangang Masedonyo (Unang Digmaang Pandaigdig)|Larangang Masedonyo]] na matatagpuan mula sa kahabaan ng timog Albanya, [[Masedonya]] at hilagang Gresya. Nang sumunod na taon ay opisyal na nagpahayag ng pakikidigma ang Gresya laban sa Puwersang Sentral. Mula noon, sa kabila ng mga opensibang isinagawa ng magkalabang panig, ang Larangang Masendonyo ay hindi na halos umusad hanggang Setyembre, 1918.<ref>{{harvnb|Neiberg|2005|pp=108-110}}</ref>
[[Talaksan:Jutland torpedoboat firing.jpg|thumb|left|<center>isang barkong pandigma ng Imperyong Aleman na nagpapakawala ng ''torpedo'' sa [[Labanan ng Hutlandiya]]</center>]]
Mula naman 21 Pebrero hanggang 18 Disyembre ay naglunsad ang mga Aleman sa pangunguna ni Heneral Eric von Falkenhayn ng isang malawakang opensiba laban sa mga Pranses na nakatalaga sa Verdun, hilagang-silangang Pransiya subalit nabigo. Ang [[Labanan ng Verdun|naturang labanan]] ang siyang pinakamahaba sa kasaysayan ng digmaan at kulang-kulang sa 600,000 sundalo ang nasawi rito.<ref>{{harvnb|Tucker|Robertos|2005|p=1221}}</ref>
Sa katubigan ng [[Dagat Hilaga]] na malapit sa Hutlandiya, [[Dinamarka]] ay nagsagupa ang kapwa naglalakihang plota ng [[Imperyong Briton]] (sa pangunguna ni Almirante Sir Juan Jellicoe) at [[Imperyong Aleman|Aleman]] (sa pangunguna naman ni Bise Almirante Reinhard Scheer) mula 31 Mayo hanggang 1 Hunyo. Bagaman nagawa ng plotang Aleman na makapagdulot ng higit na pinsala sa mga Briton, napanatili naman ng huli ang dominansiya sa Dagat Hilaga hanggang sa matapos ang digmaan.<ref>{{harvnb|Tucker|Robertos|2005|pp=619–624}}</ref>
Samantala, upang maibsan ang lumalalang sagupaan sa Verdun, kapwa naglunsad ng matatagumpay na opensiba ang Imperyong Briton at [[Imperyong Ruso|Ruso]] laban sa Puwersang Sentral. Ang mga Ruso sa pangunguna ni Heneral Aleksei Brusilov ay umatake sa sandatahang Austro-Unggaryo sa Galisya noong 4 Hunyo samantalang ang mga Briton naman sa pangunguna ni Mariskal Douglas Haig ay sumugod sa kahabaan ng Ilog Som sa kanlurang Pransiya noong 4 Hulyo. Naging madugo ang dalawang opensibang nabanggit; ang [[Opensibang Brusilov]] ay isa sa pinakamapinsalang labanan sa kasaysayan samantalang mahigit sa 19,000 Briton ang nasawi sa unang araw pa lamang ng [[Labanan ng Som]].<ref name="bbc.co.uk"/><ref name="Tucker 2005 376-378"/><ref>{{cite web|url=http://www.firstworldwar.com/battles/somme.htm|title=FirstWorldWar.Com: Ang Labanan ng Som,1916|accessdate=2012-05-25|archive-date=2015-03-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20150316141435/http://www.firstworldwar.com/battles/somme.htm|url-status=live}}</ref>
[[Talaksan:Romanian Soldiers interbelic.jpg|thumb|right|<center>mga sundalong Rumanyo</center>]]
Sa kasagsagan naman ng dalawang opensibang nabanggit, nagpahayag ang Rumanya ng pakikidigma laban sa Puwersang Sentral noong 27 Agosto at sinalakay ang silangang Austriya-Unggarya upang mapasakamay ang [[Transilbanya]]. Matagumpay namang nasakop ang malaking bahagi ng teritoryong nabanggit subalit pagsapit nang 18 Setyembre ay naglunsad ng kontra-opensiba ang pinagsama-samang sandatahang Aleman, Austro-Unggaryo at Bulgaryo laban sa mga Rumanyo. Nagpadala ng kaukulang tulong ang mga Ruso subalit nagpatuloy ang pag-abante ng Puwersang Sentral hanggang sa ang [[Bukarest]], kabisera ng Rumanya, ay tuluyan nang nasakop noong 6 Disyembre. Umatras ang sandatahang Rumanyo-Ruso sa [[Moldabya]] upang duon magpalakas at upang pigilan man din ang anumang pananakop na maaaring isagawa ng Puwersang Sentral sa timog-kanlurang Rusya.<ref>{{cite web|url=http://www.worldwar2.ro/primulrazboi/?language=en&article=116|title=WorldWar2.ro: Ang Labanan ng Marasti (Hulyo 1917)|accessdate=2012-05-25|archive-date=2021-02-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20210225091219/http://www.worldwar2.ro/primulrazboi/?language=en&article=116|url-status=live}}</ref><ref>{{harvnb|Falls|1961|p=285}}</ref>
[[Talaksan:Kämpfe auf dem Doberdo.JPG|200px|left|thumb|<center>isang sagupaan ng mga sundalong Italyano at Austro-Unggaryo sa Isonso, Eslobenya</center>]]
Sa [[Kampanyang Italyano (Unang Digmaang Pandaigdig)|Larangang Italyano]], naglunsad ng kontra-opensiba ang [[Austriya-Unggarya]] sa Asyago noong tagsibol ng 1916 bilang tugon sa sunod-sunod na opensibang isinagawa ng [[Italya]] sa Ilog Isonso mula nang nakaraang taon. Bilang ganti, sinalakay naman ng sandatahang Italyano ang [[Gorizia|Gorisya]] pagsapit ng tag-init. Tulad ng nangyari sa Larangang Masedonyo, hindi rin halos umusad ang Larangang Italyano hanggang 1917.<ref name="Praga 1993 281">{{harvnb|Praga|Luxardo|1993|p=281}}</ref>
Sumiklab naman ang [[Pag-aalsang Arabo]] noong Hunyo, 1916 laban sa [[Imperyong Otomano]] sa pangunguna ni Sherif Hussein at sa tulong na rin ng mga Briton. Matapos ang matagumpay na [[Labanan ng Meka]], kinubkob ng Sandatahang Briton-Arabo ang [[Pagkubkob sa Medina|Medina]]. Tumagal hanggang Enero, 1919 ang isinagawang pagkubkob.<ref>{{harvnb|Gilberto|2004|p=306}}</ref>
Sa pagtatapos ng 1916 ay nagpanukala ng isang kasunduang pangkapayapaan ang Puwersang Sentral sa Alyadong Puwersa datapwat nabigo ang isinagawang negosasyon bunga na rin ng pag-aalinlangan at kawalan ng pagtitiwala ng magkabilang panig sa isa't isa.<ref>{{harvnb|Kernek|1970|pp=721–766}}</ref>
=== 1917: Ang pagpapatuloy ng digmaan ===
Bunga ng matamlay ng kampanya sa karagatan, nagpasya ang sandatahang pandagat ng [[Imperyong Aleman]] na maglunsad ng malayang pakikidigmang pangsubmarino noong 31 Enero 1917. Bunga nito'y daan-daang barko ng [[Nagkakaisang Kaharian]] at maging ng mga bansang neutral, kapwa pandigma, pangalakal at pampasahero, ang napalubog hanggang sa ipatupad ng [[Alyadong Puwersa ng Unang Digmaang Pandaigdig|Alyadong Puwersa]] ang sistemang komboy pagsapit ng Mayo nang taon ding iyon na nakapagpahina sa pag-atake ng mga submarinong Aleman.<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwone/battle_atlantic_ww1_01.shtml|title=BBC.Co.Uk: Ang Unang Labanan ng Atlantiko|accessdate=2012-05-25|archive-date=2019-06-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20190603135501/http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwone/battle_atlantic_ww1_01.shtml|url-status=live}}</ref>
[[Talaksan:Australian infantry small box respirators Ypres 1917.jpg|thumb|right|200px|<center>mga sundalong Australyano, suot ang kani-kanilang maskarang pang-''gas'', sa isang bambang sa Ypres, Belhika</center>]]
Nagpahayag naman ng pakikidigma ang [[Estados Unidos]] (bagaman hindi kaagad nagpadala ng kaukulang sandatahan), sa panig ng Alyadong Puwersa, laban sa Imperyong Aleman noong 6 Abril matapos palubugin ng imperyong nabanggit ang may pitong barkong pangalakal ng mga Amerikano at nang maharang ng mga Briton ang [[Telegramang Zimmermann]] na nagsasaad ng paghimok ng mga Aleman sa mga Mehikano na magpahayag ng pakikidigma sa Estados Unidos upang mabawi ang [[Arisona]], [[Bagong Mehiko]] at [[Teksas]] na dating mga teritoryo ng [[Mehiko]].<ref name="Calairo 2006 292"/><ref>{{cite web|url=http://en.wikisource.org/wiki/Woodrow_Wilson_Urges_Congress_to_Declare_War_on_Germany|title=En.Wikisource.Org: Hinikayat ni Woodrow Wilson na Magpahayag ng Pakikidigma ang Kongreso laban sa Alemanya|accessdate=2012-05-25|archive-date=2012-07-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20120712090738/http://en.wikisource.org/wiki/Woodrow_Wilson_Urges_Congress_to_Declare_War_on_Germany|url-status=live}}</ref><ref>{{harvnb|Tuchman|1966}}</ref>
Noong 3 Mayo ay nagsipag-alsa ang karamihan sa mga sundalong Pranses matapos ang bigong [[Opensibang Nivelle]]. Nang maisagawa ang mga pag-aresto at kaukulang [[paglilitis]] ay napakiusapan din ang mga sundalo na bumalik na sa kani-kanilang bambang. Pinalitan naman ni [[Felipe Petain]] si [[Roberto Nivelle]] bilang pangkalahatang komandante ng sandatahang Pranses. Sa kabilang banda, ipinagpatuloy ng [[Imperyong Briton]] ang mga opensiba sa [[Larangang Kanluran (Unang Digmaan Pandaigdig)|Larangang Kanluran]] sa mga [[Labanan ng Aras (1917)|Labanan ng Aras]], [[Labanan ng Kambray (1917)|Kambray]] at [[Labanan ng Pashendaele|Pashendaele]].<ref>{{harvnb|Lyons|1999|p=243}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ww1westernfront.gov.au/vimy-ridge/index.html|title=WW1WesternFront.Gov.Au: Mga Australyano sa Larangang Kanluran 1914-1918|accessdate=2012-05-25|archive-date=2012-11-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20121125071039/http://www.ww1westernfront.gov.au/vimy-ridge/index.html|url-status=dead}}</ref>
[[Talaksan:19170704 Riot on Nevsky prosp Petrograd.jpg|thumb|left|<center>isang kaguluhan sa Petrograd (San Pedrosburgo ngayon) noong Himagsikang Ruso</center>]]
Lumaganap naman sa [[Imperyong Ruso]] ang kawalang-kaayusan at [[Himagsikang Ruso (1917)|himagsikan]] matapos maiwan kina [[Alejandra Feodorovna (Alix ng Hesse)|Emperatris Alejandra]] at [[Grigori Rasputin|Rasputin]] (ang huli ay pinaslang kalaunan) ang pamamahala sa monarkiya nang sumama si [[Nikolas II ng Rusya|Tsar Nikolas II]] sa pakikidigma. Noong 15 Marso ay napilitang bumaba sa trono ang tsar at ang pamamahala sa [[Rusya]] ay napunta sa mga republikano. Muling [[Opensibang Kerenski|naglunsad ng opensiba]] ang bagong tatag na pamahalaan sa ilalim ni [[Alejandro Kerenski]] subalit nabigo. Tuluyan nang nawalan ng sigla ang mga sundalo na makipaglaban samantalang tumindi nang tumindi ang paghihikahos ng mga mamamayang Ruso sapagkat halos bumagsak na noon ang ekonomiya ng bansa dahil na rin lumalaking gastusin para sa digmaan. Nahulog sa kamay ng mga komunistang [[Bolshebik]] sa pangunguna ni [[Vladimir Lenin]] ang pamahalaan sa Petrograd ([[San Pedrosburgo]] ngayon at siya noong kabisera ng Rusya) noong 7 Nobyembre. Nang sumunod na buwan ay lumagda ng kasunduang pangkapayapaan ang mga Bolshebik sa Puwersang Sentral.<ref name="bbc.co.uk"/><ref>{{harvnb|Calairo|2006|pp=297-298}}</ref><ref>{{harvnb|Guillermo|Almirante|Galvez|Estrella|2004|p=301}}</ref>
Nakapagtamo naman ng matitinding pinsala ang sandatahang Italyano matapos silang talunin ng pinagsama-samang sandatahang Aleman at Austro-Unggaryo sa [[Labanan ng Kaporeto]] mula 24 Oktubre hanggang 9 Nobyembre. Napilitang umatras ang sandatahang Italyano patungong Ilog Piave samantalang nakiusap naman ang pamahalaan nito ng boluntaryong pakikilahok sa digmaan ng lahat ng kakakihang may 18 gulang pataas.<ref name="Praga 1993 281"/>
Samantala sa [[Gitnang Silangan]], bilang ganti sa mapaminsalang [[Pagkubkob sa Kut]], naglunsad ang [[Imperyong Briton]] ng isang [[Pagbagsak ng Bagdad (1917)|opensibang sumakop sa Bagdad]] noong 11 Marso. Sa pagtatapos ng taon ay bumagsak naman ang depensang Otomano sa timog Palestina matapos ang [[Labanan ng Herusalem]].<ref>{{harvnb|Mansfield|p=2078}}</ref><ref>{{cite web|url=http://firstworldwar.com/battles/baghdad.htm|title=FirstWorldWar.Com:Ang Pagsakop sa Bagdad, 1917|accessdate=2012-05-25|archive-date=2012-05-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20120520143019/http://www.firstworldwar.com/battles/baghdad.htm|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.firstworldwar.com/battles/jerusalem.htm|title=FirstWorldWar.Com: Ang Pagbagsak ng Herusalem, 1917|accessdate=2012-05-25|archive-date=2011-06-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604094652/http://www.firstworldwar.com/battles/jerusalem.htm|url-status=live}}</ref>
Lingid naman sa kaalaman ng mga Aleman ay nag-alok ng isang kasunduang pangkapayapaan si [[Carlos I ng Austriya|Emperador Carlos I]] ng [[Austriya-Unggarya]] kay [[Jorges Clemenceau|Punong Ministro Jorges Clemenceau]] ng [[Pransiya]]. Nabigo ang pakikipagnegosasyon at ito'y nabunyag sa mga Aleman na naging mitsa upang magkalamat ang relasyon ng Imperyong Aleman at Austriya-Unggarya sa isa't isa.<ref>{{harvnb|Shanafelt|1985|pp=125-130}}</ref>
=== 1918: Mga hulíng opensiba at wakas ng digmaan ===
[[Talaksan:Western front 1918 german.jpg|thumb|right|<center>ang Opensibang Tagsibol,<br /> Marso-Hulyo, 1918</center>]]
Noong 3 Marso 1918 ay muling lumagda ng isa pang [[Tratado ng Brest-Litobsk|kasunduang pangkapayapaan]] ang mga [[Bolshebik]] sa [[Puwersang Sentral]]. Isinaad sa bagong kasunduan ang tuluyang pagkawala ng [[Rusya]] sa digmaan at ang pagkakaloob nito ng mga teritoryo sa [[Imperyong Aleman]] tulad ng [[Estonya]], [[Letonya]], [[Litwanya]], [[Pinlandiya]], [[Polonya]] at [[Ukranya]].<ref name="bbc.co.uk"/><ref>{{harvnb|Calairo|2006|pp=298-299}}</ref><ref>{{harvnb|Guillermo|Almirante|Galvez|Estrella|2004|p=330}}</ref>
Matapos ang kasunduan, nagpasya ang mga Armenyo sa pamumuno ni Heneral Tovmas Nazarbekian na ipagpatuloy ang pakikipaglaban sa mga Otomano sa [[Bulubundukin ng Caucasus|Bulubunduking Kawkasus]]. Nagsagawa ng kontra-opensiba ang mga Armenyo at kanilang tinalo ang sandatahang Otomano sa [[Labanan ng Sardarabad]] 21–29 Mayo, hanggang sa lagdaan ng magkabilang panig ang [[Tratado ng Batum]] nang sumunod na buwan.<ref>{{harvnb|Hovannisian|1971|pp=1-39}}</ref>
Ang paglabas naman ng Rusya sa digmaan ay naging hudyat din upang tuluyan nang magwakas ang [[Tatluhang Kasunduan]]. Sinimulan ng Imperyong Aleman na sakupin ang mga teritoryong ipinagkaloob sa kanila ng naturang kasunduan samantalang nagpadala naman ng kaukulang sandatahan ang [[Alyadong Puwersa ng Unang Digmaang Pandaigdig|Alyadong Puwersa]] sa Rusya upang pigilan ito. Sa kabilang banda, ang malaking bilang ng mga sundalong Aleman at Austro-Unggaryong nakatalaga sa [[Larangang Silangan (Unang Digmaang Pandaigdig)|Larangang Silangan]] ay inilipat mula roon patungong [[Larangang Larangan (Unang Digmaang Pandaigdig)|Larangang Kanluran]] sapagkat nilayon ni [[Erich Ludendorff|Heneral Erik Ludendorff]] na makapaglunsad ng opensibang makapagdudulot ng matitinding pinsala sa sandatahan ng Alyadong Puwersa sa [[Pransiya]] at gayundin naman upang mapasuko ang mga ito bago pa man dumating ang mga Amerikano.<ref>{{harvnb|Calairo|2006|pp=293, 299}}</ref><ref name="Westwell 2004 192">{{harvnb|Westwell|2004|p=192}}</ref>
[[Talaksan:Western front 1918 allied.jpg|thumb|left|<center>mga huling opensiba,<br /> Agosto-Nobyembre, 1918</center>]]
Inilunsad ng mga Aleman ang [[Opensibang Tagbisol]] (na binubuo ng apat na operasyon, ang ''Blücher & Yorck'', ''Gneisenau'', ''Jorgette'' at ''Miguel'') pagsapit nang 21 Marso 1918. Gamit ang mga taktikang paglagos, kanilang napasok ang mga bambang ng Alyadong Puwersa at nakaabante ng mahigit 60 kilometro (''38 milya''). Naging matagumpay ang simula ng naturang opensiba kaya't idineklara ni [[Wilhelm II, Emperador ng Alemanya|Kayser Guillermo II]] ang 24 Marso bilang isang pambansang araw ng pagdiriwang. Makalipas pa ang ilang linggo ay muling narating ng sandatahang Aleman ang Ilog Marn at ang [[Paris]] ay kanilang pinaputukan ng malalaking [[kanyong dambakal]] na nagdulot upang lumikas ang mga sibilyan palayo ng nasabing lungsod. Subalit nabigo ang mga Aleman na makamit ang kanilang layunin sapagkat nanatili pa ring epektibo ang pakikihamok ng Alyadong Puwersa na lumakas pa nang dumating na ang sandatahang Amerikano sa Pransiya. Sa pagtatapos ng naturang opensiba noong 18 Hulyo ay mahigit sa 270,000 Aleman ang nasawi sa panig ng Puwersang Sentral.<ref name="Westwell 2004 192"/><ref>{{harvnb|Gray|1991|p=86}}</ref><ref name="Guillermo 2004 302">{{harvnb|Guillermo|Almirante|Galvez|Estrella|2004|p=302}}</ref>
Inilunsad ng Alyadong Puwersa ang [[Opensibang Sandaang Araw]] noong 8 Agosto. Sabay-sabay na sinalakay ng pinagsama-samang sandatahan ng [[Belhika]], [[Estados Unidos]], [[Imperyong Briton]] at kolonya, Pransiya at [[Portugal]] ang mga Aleman sa [[Labanan ng Amyens (1918)|Labanan ng Amyens]] at nakaabante ng may 12 kilometro (''7 milya'') sa loob lamang ng pitong oras. Nang mga sumunod na araw ay muling ipinagpatuloy ng Alyadong Puwersa ang pagsalakay at pagsapit ng 2 Setyembre ay umatras ang sandatahang Aleman sa Linyang Hindenburg upang doon muling mag-ipon ng lakas.<ref>{{cite web|url=http://www.awm.gov.au/exhibitions/1918/battles/amiens.asp|title=AWM.Gov.Au: Ang Labanan ng Amyens: 8 Agosto 1918|accessdate=2012-05-25|archive-date=2009-06-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20090607015044/http://www.awm.gov.au/exhibitions/1918/battles/amiens.asp|url-status=dead}}</ref>
Muling ipinagpatuloy ng Alyadong Puwersa ang pagsalakay at pagsapit ng 26 Setyembre ay inilunsad ng sandatahang Amerikano-Pranses ang [[Opensibang Meus-Argon]]. Ang Linyang Hinderburg ay tuluyan nang napasok at naitaboy pabalik ng Belhika ang sandatahang Aleman. Dala ng sunod-sunod na pagkatalo, napagtanto ng mga komandanteng Aleman na hindi na nila kaya pang ipagpatuloy ang pakikidigma samantalang sumiklab naman sa Imperyong Aleman ang isang himagsikang pinangunahan ng mga komunista. Nagsipag-alsa naman ang mga marinong Aleman matapos tumangging makilahok sa isasagawa sanang opensiba ng sandatahang pandagat ng imperyo sa karagatan.<ref>{{harvnb|Jenkins|2009|p=215}}</ref><ref>{{harvnb|Stevenson|2004|p=560}}</ref><ref>{{harvnb|Pierre|2006}}</ref>
[[Talaksan:Waffenstillstand gr.jpg|thumb|right|<center>ang paglagda ng tigil-putukan sa kagubatan ng Compiegne, Pransiya,<br /> 11 Nobyembre 1918</center>]]
Nagsimula nang sumuko ang Puwersang Sentral nang lumagda ng tigil-putúkan ang [[Bulgarya]] noong 29 Setyembre sa [[Tesalonica|Tesalonika]] matapos ang mga mapaminsalang [[Labanan ng Dobro Pole]] at [[Labanan ng Doyran|Doyran]] sa [[Larangang Masedonyo (Unang Digmaang Pandaigdig)|Larangang Masedonyo]] nang buwan ding iyon. Sunod namang lumagda ng tigil-putúkan ang [[Imperyong Otomano]] sa Mudros, [[Gresya]] noong 30 Oktubre matapos matalo ang sandatahan nito sa [[Labanan ng Megido (1918)|Labanan ng Megido]] sa [[Palestina]]. Ang [[Austriya-Unggarya]] naman, sa kabiláng bandá, ay lumagda ng tigil-putúkan sa Villa Giusti, hilagang Italya noong 3 Nobyembre nang tuluyan nang mapigilan ng mga Italyano ang kanilang sandatahan sa [[Labanan ng Vittorio Veneto]] noong araw ding iyon.<ref name="Indiana.Edu: Kronolohiya 1918">{{cite web|url=http://www.indiana.edu/~league/1918.htm|title=Indiana.Edu: Kronolohiya 1918|accessdate=2012-05-25|archive-date=2016-05-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20160505134716/http://www.indiana.edu/~league/1918.htm|url-status=live}}</ref>
Napilitan nang bumaba sa trono si Kayser Guillermo II noong 9 Nobyembre at tumungo papuntang [[Olanda]]. Noong araw ding iyon bumagsak ang monarkiya samantalang itinatag ang [[Republikang Weymar]] sa [[Alemanya]] na siya nang lumagda ng tigil-putúkan noong 11 Nobyembre sa kagubatan ng Compiegne, Pransiya. Pagsapit ng 11:00 n.u. nang araw na iyon ay ipinatupad ang tigil-putúkan sa buong Larangang Kanluran. Si Jorge Lorenzo Precio, isang Kanadyano, ang itinuturing na kahuli-hulihang sundalo ng [[Kanada]] na napatay noong digmaan matapos siyang mabaril ng isang Alemang ''sniper'' sa ganap na 10:57 n.u. at namatay nang sumunod na minuto.<ref name="Indiana.Edu: Kronolohiya 1918"/><ref>{{cite web|url=http://www.nwbattalion.com/last.html|title=NWBattalion:Ang Mga Huling Oras|accessdate=2012-05-25|archive-date=2016-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20160801032244/http://www.nwbattalion.com/last.html|url-status=live}}</ref>
== Mga kinahinatnan ==
[[Talaksan:Map Europe 1923-en.svg|thumb|right|<center>mga bagong tatag na bansa sa Europa at Gitnang Silangan</center>]]
=== Pagbabago sa mga teritoryo ===
Noong 28 Hunyo 1919 ay nilagdaan ng [[Alemanya]] at ng [[Alyadong Puwersa ng Unang Digmaang Pandaigdig|Alyadong Puwersa]] na kinabibilangan ng [[Estados Unidos]], [[Hapon]], [[Italya]], [[Nagkakaisang Kaharian]] at [[Pransiya]] ang [[Tratado ng Versailles|Tratado ng Versalles]]. Itinadhana ng tratadong ito ang pagsakop ng Alyadong Puwersa sa Renanya at Saar, mga teritoryo sa kanlurang Alemanya, sa loob ng 15 taon at paglilimita sa kakanyahan ng sandatahang lakas ng Alemanya na magparami at magpalakas. Kabilang din dito ang pagkakaloob ng Alemanya ng mga teritoryo’t kolonya nito sa Alyadong Puwersa, sapilitang bayad-pinsala at pagtatatag ng [[Liga ng mga Nasyon]].<ref name="Calairo 2006 293"/><ref name="Guillermo 2004 305-306">{{harvnb|Guillermo|Almirante|Galvez|Estrella|2004|pp=305-306}}</ref>
Ang mga teritoryo ng Alemanya ay napunta sa [[Belhika]], [[Dinamarka]], [[Polonya]], [[Czechoslovakia|Tsekoslobakya]] at [[Litwanya]] samantalang muling nabawi ng Pransiya ang mga rehiyon ng Alsasya at Lorena. Ang mga kolonya naman ng dating imperyo sa [[Aprika]] at [[Karagatang Pasipiko]] ay pinaghati-hatian ng [[Australya]], [[Bagong Selanda]], Belhika, Hapón, Nagkakaisang Kaharian at Pransiya samantalang napabalik naman sa [[Tsina]] ang lalawigan ng [[Shandong]].<ref name="Guillermo 2004 305-306"/><ref>{{cite web|url=http://en.wikisource.org/wiki/Treaty_of_Versailles/Part_III|title=En.Wikisource.Org: Tratado ng Versalles/Ikatlong Bahagi: Mga Tadhanang Pampolitika para sa Europa|accessdate=2012-05-25|archive-date=2012-01-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20120118194607/http://en.wikisource.org/wiki/Treaty_of_Versailles/Part_III|url-status=live}}</ref>
Mula naman sa labi ng mga imperyong [[Austriya-Unggarya|Austro-Unggaryo]] at [[Imperyong Ruso|Ruso]] ay itinatag ang makahiwalay na bansang [[Austriya]] at [[Unggarya]], [[Estonya]], [[Letonya]], Litwanya, [[Pinlandiya]], Polonya at Tsekoslobakya. Ang ilang teritoryo ng Austriya-Unggarya tulad ng [[Trieste|Triyeste]] ay napunta sa Italya at ng [[Transilbanya]] ay sa [[Rumanya]]. Gayundin naman, ang [[Besarabya]] na bahagi ng Imperyong Ruso ay napapunta rin sa Rumanya samantalang ang mga mamamayang Eslabo ng [[Bosniya at Hersegobina]], [[Eslobenya]] at [[Kroasya]] ay nakiisa sa [[Serbiya]] at [[Montenegro]] upang itatag ang [[Yugoslabya]]. Gayundin noong kasagsagan ng digmaan, taong 1917, ay itinatag ang mga bansang [[Armenya]], [[Aserbayan]], at [[Heyorhiya]] subalit nang maitatag sa [[Rusya]] ang [[Unyong Sobyet]] noong 1922 ay muling napasailalim ang mga ito sa pamamahala ng mga Ruso nang sumunod na taon.<ref name="Guillermo 2004 305-306"/><ref name="csun.edu">{{cite web|url=http://www.csun.edu/~sr6161/world/unit%206/Unit%206%20Detail%202.pdf|title=CSUN.Edu: Europa Matapos ang Unang Digmaang Pandaigdig|accessdate=2012-05-25|archive-date=2012-12-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20121207090738/http://www.csun.edu/~sr6161/world/unit%206/Unit%206%20Detail%202.pdf|url-status=live}}</ref>
Ang mga teritoryo ng [[Imperyong Otomano]], na kinilala na sa pangalang [[Turkiya]] matapos ang [[Tratado ng Lausanne|Tratado ng Lawsan]], tulad ng [[Irak]], [[Hordan]] at [[Palestina]] ay napunta sa pamamahala ng Nagkakaisang Kaharian samantalang ang [[Libano]] at [[Sirya]] ay sa Pransiya. Naitatag din ang [[Arabyang Saudi|Arabyang Sawdi]] at [[Yemen]] makalipas ang ilan pang taon.<ref name="Guillermo 2004 305-306"/><ref name="csun.edu"/><ref>{{harvnb|Fromkin|1989|p=565}}</ref>
=== Mga pinsala at iba pang idinulot ===
[[Talaksan:WorldWarI-DeathsByAlliance-Piechart.svg|thumb|right|<center>tsart ng mga nasawi noong digmaan</center>]]
Sang-ayon sa pinakamababang pagtataya ay mahigit sa 15 milyong sundalo at sibilyan ang nasawi, nasugatan, nabaldado at nawala noong kasagsagan ng digmaan samantalang mahigit sa 65 milyong naman sa pinakamataas na tantiya. Bahagi rin ng kapinsalang idinulot ng digmaan ang paglaganap ng mga epidemya gaya ng [[tipus]] sa [[Serbiya]] noong 1914 at ng [[Trangkasong Espanyol]] noong 1918; sistematikong paglipol ng lipi (o ''genocide'' sa Ingles) na isinagawa ng [[Imperyong Otomano]] laban sa mga Kristiyanong Armenyo na kumitil ng kulang-kulang sa dalawang milyon katao; mga taggutom na lumaganap sa [[Alemanya]], [[Rusya]] at [[Libano]] na nagtulak sa maraming bansa na magrasyon ng pagkain; at mga maramihang pagpatay tulad ng [[Paglapastangan sa Belhika]] na kumitil ng 6,500 buhay.<ref name="nationalarchives.gov.uk"/><ref>{{harvnb|Willmott|2003|p=307}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.entomology.montana.edu/historybug/WWI/TEF.htm|title=Entomology.Montana.Edu: Sakit na Tipus sa Larangang Silangan noong Unang Digmaang Pandaigdig|accessdate=2012-05-25|archive-date=2010-06-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20100611212917/http://entomology.montana.edu/historybug/WWI/TEF.htm|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.influenzareport.com/ir/overview.htm|title=InfluenzaReport.Com|accessdate=2012-05-25|archive-date=2019-10-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20191028030041/http://www.influenzareport.com/ir/overview.htm|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.genocidewatch.org/TurkishPMIAGSOpenLetterreArmenia6-13-05.htm|title=GenocideWatch.Org: Pandaigdigang Samahan ng mga Iskolar ng Genocide|accessdate=2012-05-25|archive-date=2007-10-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20071006024502/http://www.genocidewatch.org/TurkishPMIAGSOpenLetterreArmenia6-13-05.htm|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hoover.org/publications/hoover-digest/article/6135|title=Hoover.Org: Pagkain bilang Sandata|accessdate=2012-05-25|archive-date=2014-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20140529053541/http://www.hoover.org/publications/hoover-digest/article/6135|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.aljazeera.com/focus/arabunity/2008/02/2008525183842614205.html|title=AlJazeera.Com: Pangangarap ng Mas Pinalaking Sirya|accessdate=2012-05-25|archive-date=2012-01-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20120130155805/http://www.aljazeera.com/focus/arabunity/2008/02/2008525183842614205.html|url-status=live}}</ref><ref>{{harvnb|Horne|Kramer}}</ref>
Mahigit naman sa 8 milyong sundalo ang nabihag o ‘di kaya’y sumuko sa mga labanan ang nabilanggo noong digmaan. Sa kabuuan ay naging maayos ang kondisyon ng mga bilanggo sa mga kulungan (liban na lamang sa Rusya at Imperyong Otomano kung saan hindi naging maganda ang pagtrato sa mga bilanggo) sa tulong na rin ng [[Pandaigdigang Pulang Krus]] at ng samahan ng mga manggagamot na nagmula pa sa mga bansang neutral at dahil na rin sa pagsunod ng mga bansang sangkot sa digmaan sa Mga Kumbensiyong Haya ng 1899 at 1907 para sa mabuting pakikitungo sa mga bilanggo.<ref>{{harvnb|Phillimore|Bellot|1919|pp=47-64}}</ref><ref>{{harvnb|Speed|1990}}</ref><ref>{{harvnb|Ferguson|2006}}</ref><ref>{{harvnb|Bass|2002|p=424}}</ref>
Matapos ang digmaan, ang mga bilanggong sundalo ng [[Alyadong Puwersa ng Unang Digmaang Pandaigdig|Alyadong Puwersa]] ay kagyat na nakalaya. Kabaligtaran naman ito para sa mga bilanggong sundalo ng [[Puwersang Sentral]] na ang iba’y sapilitan munang pinagtrabaho sa mga kampong pantrabaho bago nakalaya. Karamihan naman sa mga sundalong pinalad mabuhay matapos ang digmaan ay nakaranas ng matinding pagkagimal (o ''trauma'' sa Ingles) matapos makauwi sa kani-kanilang tahanan bunga na rin ng mga kahindik-hindik nilang karanasang sa pakikipaglaban.<ref>{{cite web|url=http://www.icrc.org/eng/resources/documents/misc/57jqgq.htm|title=ICRC.Org: ICRC noong Unang Digmaang Pandaigdig: pagsusuri ng mga gawain|accessdate=2012-05-25|archive-date=2012-05-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20120502092649/http://www.icrc.org/eng/resources/documents/misc/57jqgq.htm|url-status=live}}</ref><ref>{{harvnb|Tucker|Robertos|2005|pp=108-186}}</ref>
[[Talaksan:Morgenthau336.jpg|thumb|left|<center>mga Armenyong pinaslang noong kasagsagan ng ''Armenian Genocide''</center>]]
Sapagkat karamihan noon sa kalalakihan ay kusa o hindi naman kaya’y sapilitang naglingkod sa sandatahang lakas, ang kababaihan ang siyang humalili sa mga hanapbuhay na itinuturing noon na panlalaki lamang. Ang malaking papel na kanilang ginampanan noong digmaan ay humantong sa pakikipaglaban para sa karapatan ng kababaihan na makaboto sa halalan.<ref name="Guillermo 2004 302"/><ref>{{harvnb|Noakes|2006|p=48}}</ref>
Lumakas noon ang mga kilusang makatao tulad na lamang ng [[Liga ng mga Nasyon]] at ang idea ng [[pasipismo]] na naglayong maglundo ng kapayapaan sa daigdig sa pamamagitan ng mahinahong pamamaraan. Sa kabilang banda naman ay lumakas din ang idea ng [[pasismo]] na naglalayong magkamit ng higit pang kapangyarihan sa pamamagitan ng paggamit ng dahas.<ref>{{harvnb|Calairo|2006|pp=295, 301}}</ref>
Lumawak naman ang kapangyarihan at responsabilidad ng mga bansang nagwagi sa digmaan. Ang pangkalahatang produktong domestiko ng mga bansang [[Estados Unidos]], [[Italya]] at [[Nagkakaisang Kaharian]] ay tumaas samantalang bumababa naman para sa mga bansang Alemanya, [[Austriya-Unggarya]], Imperyong Otomano, [[Olanda]], [[Pransiya]] at Rusya.
Samantala, ang mga kasunduang itinadhana sa [[Tratado ng Versailles|Tratado ng Versalles]], pangunahin na ang pagkakaloob ng Alemanya ng malaking bayad-pinsala sa Alyadong Puwersa kung saan sinisi ang [[Imperyong Aleman|dating imperyo]] bilang siyang responsable sa mga kapinsalaang iniwan ng digmaan, ay nagdulot ng kawalang-kasiyahan at pagtutol sa panig ng mga mamamayang Aleman. Lumaganap noon sa Alemanya ang ''Dolchstosslegende'', isang paniniwalang hindi natalo sa digmaan ang sandatahang Aleman subalit pinagtaksilan naman ng mga mamamayan nito, partikular na yaong mga republikano at ng mga nasa pamahalaan na lumagda sa armistisyo at nagpabagsak sa monarkiya. Lumakas din ang ideolohiyang [[Nazismo]] at pasismo sa pangunguna ng ilang makabayang kilusan at ni [[Adolf Hitler|Adolfo Hitler]]. Dumanas ang Alemanya ng matinding paghihikahos hanggang sa tuluyan nang malugmok ang ekonomiya nito paglipas pa ng ilang taon. Halimbawa na lámang noong 1923, ang halaga ng isang dolyar ay katumbas na ng 4.2 trilyong marko sa nasabing bansa. Nito lamang nakaraang Oktubre, 2010 nang nabayaran nang lahat ng Alemanya ang mga bayad-pinsala.<ref>{{harvnb|Chickering|2004|pp=185-188}}</ref><ref>{{harvnb|Guillermo|Almirante|Galvez|Estrella|2004|p=311}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.schoolshistory.org.uk/hitlergainspower.htm#.T8BvdlLiBEA|title=SchoolHistory.Org.Uk: Ang Pag-usbong ni Hitler|accessdate=2012-05-25|archive-date=2012-12-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20121201114233/http://www.schoolshistory.org.uk/hitlergainspower.htm#.T8BvdlLiBEA|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.csmonitor.com/World/Europe/2010/1004/Germany-finishes-paying-WWI-reparations-ending-century-of-guilt|title=CSMonitor.Com: Natapos nang bayaran ng Alemanya ang lahat ng bayad-pinsala noong Unang Digmaang Pandaigdig|accessdate=2012-05-25|archive-date=2012-06-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20120606041915/http://www.csmonitor.com/World/Europe/2010/1004/Germany-finishes-paying-WWI-reparations-ending-century-of-guilt|url-status=live}}</ref>
=== Pag-unlad sa teknolohiya ng pakikidigma ===
[[Talaksan:Vickers machine gun, Musée de l'Armée.jpg|thumb|right|<center>ang masinggang ''Vickers''</center>]]
Ilan lámang ang [[awtomatikong riple]], [[barkong pandigma]], [[eroplano]], ''flamethrower'', [[nakalalasong gas]], [[kanyon]], [[masinggan]], [[submarino]] at [[tangke]] sa mga sandatang nilinang at nilikha noong digmaan. Ang paggamit ng [[telepono]] at [[komunikasyong walang kable]] man ay may malaki ring naitulong sa pakikipagtalastasan ng mga sundalo. Sa kabilang banda, ang pagpapairal ng [[pakikidigmang pambambang]] noong digmaan ay isa naman sa mga salik na nakapagpabagal sa pag-usad ng sinumang naglalabang panig.<ref>{{harvnb|Hartcup|1988|pp=82-86, 154}}</ref><ref>{{harvnb|Guillermo|Almirante|Galvez|Estrella|2004|pp=300-301}}</ref><ref name="firstworldwar.com">{{cite web|url=http://firstworldwar.com/weaponry/index.htm|title=FirstWorldWar.Com: Mga Sandata ng Digmaan - Introduksiyon|accessdate=2012-05-26|archive-date=2012-05-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20120512080730/http://www.firstworldwar.com/weaponry/index.htm|url-status=live}}</ref>
Ang kaayusan ng [[impanterya]] ay nabago sapagkat sa halip na 100 ay pito hanggang sampung sundalo na lamang ang pangunahing pangkat ng maneobra laban sa mga kaaway. Ang iba’t ibang uri ng helmet tulad ng ''Adrian'' ng mga Pranses, ''Brodie'' ng mga Amerikano, Briton at kolonya at ''Stahlhelm'' ng mga Aleman ay naimbento upang protektahan ang ulo ng bawat sundalong lumalaban. Ang [[pistola]], [[riple]], [[bayoneta]] at [[granada]] ay nanatili pa rin bilang pangunahing sandata ng impanterya. Nang malinang ang paggamit ng mga masinggan tulad ng Vickers, at mga awtomatikong riple gaya ng ''BAR'', ''MP18'' at ''Lewis'', naging imposible na ang maramihang harapang pagbabarilan sa digmaan.<ref name="firstworldwar.com"/>
[[Talaksan:Bundesarchiv Bild 183-R05923, Flandern, deutsche Soldaten in Gasangriff.jpg|thumb|left|<center>mga sundalong Aleman sa isang pag-atake ng nakalalasong gas</center>]]
Sa pagsisimula ng digmaan, ang mga kanyon ay karaniwang pinapuputok nang tuwiran sa anumang puntirya. Sa sumunod na tatlong taon ay pinapaputok na ang mga ito nang hindi tuwiran sa mismong puntirya sang-ayon na rin sa iba't ibang pamamaraang pinaiiral. Iba’t ibang uri ng kanyon tulad ng [[howitser]], [[mortar]] at [[kanyong daambakal]] ang naimbento gaya na lamang ng ''Minenwerfer'' at ng [[Kanyong Paris]] na ginamit upang bombahin ang [[Paris]] sa layo ng 100 kilometro (''60 milya)''. Lubhang nakalulunos ang mga pinsalang naidudulot ng mga kanyon kaya’t naging karaniwan na noon ang pagtugis sa kinaroroonan ng mga ito upang wasakin.<ref>{{harvnb|Mosier|2001|pp=42-48}}</ref>
[[Talaksan:British Mk IV - Big Brute (7528028138).jpg|thumb|right|<center>tangkeng ''Mark IV'' ng mga Briton sa isang muling pagsasadula ng digmaan</center>]]
Ang nakalalasong gas at ''flamethrower'' ay dalawa sa mga kagimbal-gimbal na sandatang ginamit noong digmaan na pawang nagdudulot ng masakit subalit mabagal na pagkamatay, bagaman ang mga ito’y hindi naging epektibo upang maipanalo ang isang partikular na sagupaan. Ang tatlong pangunahing uri ng nakalalasong gas ay kloro, ''mustard'' at ''phosgene'' samantalang ang flamethrower ay may iba’t ibang sukat at timbang. Ang nakalalasong gas ay unang malawakang ginamit ng sandatahang Aleman sa mga labanan ng [[Labanan ng Bolimow|Bolimow]] at [[Ikalawang Labanan ng Ypres|Ypres]] samantalang ang ''flamethrower'' naman ay sa Hooge, [[Pransiya]].<ref name="worldwar1.com"/><ref>{{cite web|url=http://firstworldwar.com/weaponry/gas.htm|title=FirstWorldWar.Com: Mga Sandata ng Digmaan - Nakalalasong Gas|accessdate=2012-05-26|archive-date=2012-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20120529020355/http://www.firstworldwar.com/weaponry/gas.htm|url-status=live}}</ref>
Naimbento naman ng mga Briton ang tangke na may kakayahang tumawid sa mga bambang at wasakin ang mga alambreng bakod. Ito’y unang ginamit sa [[Labanan ng Som]] at malawakang ginamit sa [[Labanan ng Kambray (1917)|Labanan ng Kambray]].<ref>{{cite web|url=http://firstworldwar.com/weaponry/tanks.htm|title=FirstWorldWar.Com: Mga Sandata ng Digmaan - Mga Tangke|accessdate=2012-05-26|archive-date=2012-05-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20120529024607/http://www.firstworldwar.com/weaponry/tanks.htm|url-status=live}}</ref>
[[Talaksan:RoteBaron.JPG|thumb|left|<center>ang ''Fokker Dr.I'', isang eroplanong panlaban</center>]]
Sa karagatan ay kapwa nanguna ang [[Alemanya]] at ang [[Nagkakaisang Kaharian]] sa pagpapaunlad ng mga barkong pandigma, [[krusero]], submarino at [[barkong panghatid-eroplano]]. Ilan sa mga ito ay ang mga submarinong ''[[U-boat]]'' ng mga Aleman na nakapagpalubog ng napakaraming barkong pandigma at pangalakal ng [[Alyadong Puwersa ng Unang Digmaang Pandaigdig|Alyadong Puwersa]], at ''Wakamiya'' ng [[Imperyo ng Hapon]] na siyang kauna-unahang barkong naglunsad ng mga eroplanong sumalakay sa mga Aleman sa Tsingtao, [[Tsina]] noong 1914.<ref>{{harvnb|Precio|1980}}</ref>
Ang mga eroplanong panlaban, pambomba at pampamatyag ay nilinang at nilikha rin ng mga pangunahing bansang sangkot sa digmaan. Ilan sa mga ito ay ang ''Fokker Dr.I'' ng Alemanya, ''Nieuport 15'' ng Pransiya, ''Sikorsky Ilya Muromets'' ng [[Imperyong Ruso]] at ''Sopwith Camel'' ng Nagkakaisang Kaharian. Ang mga Ruso ang kauna-unahang nagsagawa ng malawakang pambobomba sa digmaan samantalang ginamit naman ng mga Aleman ang mga naglalakihang [[Sepelin]] upang bombahin ang [[London]]. Ang mga [[obserbasyong lobo]] naman ay ginamit sa mga misyong pagmamatyag.<ref>{{harvnb|Lawson|Lawson|1996}}</ref><ref>{{harvnb|Krus|1991}}</ref><ref>{{harvnb|Winter|1983}}</ref>
Nagkaroon din ng pagbabago sa disenyo't kalidad ng mga [[daambakal]] at [[tren]] sapagkat dito mabilis na naipapadala ang mga sundalo, armas, munisyon, pagkain at tubig sa mga pinaglalabanang lugar.<ref>{{harvnb|Westwood|1980}}</ref>
[[Talaksan:Vimy Memorial - German trenches, mortar emplacement.jpg|thumb|right|<center>mga napanatiling bambang sa kasalukuyan</center>]]
=== Mga paggunita bílang pag-alaala ===
Libo-libong bantayog, museo at libingan na nasa pangangalaga ng iba’t ibang ahensiya, ang itinayo sa mga nayon at bayan sa [[Europa]] at maging sa [[Estados Unidos]] bílang pag-alala sa mga nasawi at nawala noong digmaan.
Ipinagdiriwang sa [[Australya]] at [[Bagong Selanda]] ang [[Araw ng Anzac]] tuwing 25 Abril kada taon bílang paggunita sa [[Labanan ng Galipoli]]. Samantala, ang [[Araw ng Tigil-putukan]] at [[Araw ng Pag-alala]] ay ginugunita sa [[Pransiya]], [[Nagkakaisang Kaharian]] at mga dáting kolonya nito tuwing 11 Nobyembre ng taon.<ref>{{cite web|url=http://www.awm.gov.au/commemoration/anzac/anzac_tradition.asp|title=AWM.Gov.Au: Ang Tradisyon ng Araw ng ANZAC|accessdate=2012-05-26|archive-date=2008-05-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20080501163212/http://www.awm.gov.au/commemoration/anzac/anzac_tradition.asp|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.awm.gov.au/commemoration/remembrance/|title=AWM.Gov.Au: Araw ng Pag-alala, 11 Nobyembre 2012|accessdate=2012-05-26|archive-date=2012-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20120614205608/http://www.awm.gov.au/commemoration/remembrance/|url-status=live}}</ref>
Ang mga kahindik-hindik na pangyayaring nakapaloob sa digmaan ay namalas ng mga mambabása sa mga talaarawan, tula at nobelang isinulat ng mga sundalong nakipaglaban. Ilan sa mga ito ay tanyag na “[[Lahat ay Tahimik sa Larangang Kanluran]]” (o ''All Quiet on the Western Front'' sa Ingles), nobela ng isang sundalong Alemang si [[Eric Maria Remarque]] na makalawang ulit na isinapelikula noong 1930 at muli noong 1979; at ang tulang “[[Sa Kaparangan ng Flanders]]" (o ''In Flanders Field'') ng Kanadyanong si [[Juan McCrae]] na hanggang sa ngayon ay tinutula pa rin sa Araw ng Pag-alala. Nakapagtalâ naman ang Museong Pandigma ng Imperyong Briton ng mahigit sa 2,500 talaarawan ng mga sundalo na nirebisa ni Max Arturo.<ref>{{cite web|url=http://firstworldwar.com/poetsandprose/remarque.htm|title=FirstWorldWar.Com: Tuluyan & Patula - Eric Maria Remarque|accessdate=2012-05-26|archive-date=2012-05-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20120509221325/http://www.firstworldwar.com/poetsandprose/remarque.htm|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.thecanadianencyclopedia.com/index.cfm?PgNm=TCE&ArticleId=A0004849|title=TheCanadianEncyclopedia.Com: Juan McCrae|accessdate=2012-05-26|archive-date=2012-10-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20121015044513/http://www.thecanadianencyclopedia.com/index.cfm?PgNm=TCE&ArticleId=A0004849|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.forgottenvoices.co.uk/great_war.html|title=ForgottenVoices.Co.Uk: Mga Nalimutang Tinig ng Dakilang Digmaan ni Max Arturo|accessdate=2012-05-26|archive-date=2012-07-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20120722170133/http://www.forgottenvoices.co.uk/great_war.html|url-status=live}}</ref>
== Silipin din ==
* [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]
=== ''Media'' ===
<center>
{|
| [[Talaksan:Bombers of WW1.ogg|thumb|thumbtime=3 |alt=World War I era biplanes on bombing runs, captioned "Captain 'Eddie' Rickenbacker, American 'Ace of Aces,' over the lines – looking for a scrap." then "Bombing the German lines."|<center>mga Eroplano ng Alyadong Puwersa sa linya ng mga sundalong Aleman</center>]]
| [[Talaksan:Tanks of WWI.ogg|thumb|thumbtime=12 |alt=Primitive tanks advance over empty fields and berms, captioned "The tanks advance to do their bit."|<center>mga Tangke ng Alyadong Puwersa sa Langres, 1918</center>]]
|}
{|
|-
| [[Talaksan:Makin's of the USA.ogg|thumb|<center>Awiting "''The Makin's of the U.S.A.''" ni Von Tilzer; ''Peerless Quartet'' ng ''Columbia Records'', A2522 gilid B, na inilabas noong Marso 1918</center>]]
| [[Talaksan:Calling on the Kaiser.ogg|thumb|<center>Awiting "''We're All Going Calling on the Kaiser''" ni Arturo Fields at ng ''Peerless Quartet'' na isinulat ni Santiago Alejandro Brennan ng ''Edison Records'', Mayo 1918</center>]]
|}
</center>
== Mga talababa ==
{{Reflist|2}}
== Mga sanggunian ==
{{Refbegin|2}}
* {{citation| last=Bass| first=Gary Jonatan| title=Stay the Hand of Vengeance: The Politics of War Crimes Tribunals| publisher=Princeton University Press| location=Princeton, Bagong Jersi| year=2002}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Calairo| first=Emmanuel Franco| year=2006| title=Panahon, Kasaysayan, at Lipunan: Ikatlong Taon| location=Lungsod ng Makati| publisher=Diwa Learning Systems, Inc.}}
* {{citation| last=Chickering| first=Rodger| title=Imperial Germany and the Great War, 1914–1918| location=Cambridge| publisher=Cambridge University Press| year=2004}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Chisholm| first=Hugh| title=The Encyclopaedia Britannica| volume=7| year=1911}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Evans| first=David| title=The First World War| location=London| publisher=Hodder Arnaldo| year=2004}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Falls| first=Cyril Bentham| year=1961| title=The Great War| publisher=Longmans| location=London}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Farwell| first=Byron| year=1989| title=The Great War in Africa, 1914–1918| location=Bagong York| publisher=W.W. Norton & Company}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Ferguson| first=Niall| title=The War of the World: Twentieth-Century Conflict and the Descent of the West| location=Bagong York| publisher=Penguin Press| year=2006}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Fromkin| first=David| year=1989| title=A Peace to End All Peace: Creating the Modern Middle East 1914–1922}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Gilberto| first=Martin| title=The First World War: A Complete History| publisher=Owl Books| location=Clearwater, Plorida| year=2004}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Gray| first=Randal| title=Kaiserschlacht 1918: the final German offensive| publisher=Osprey| year=1991}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Guillermo| first=Ramon| last2=Almirante| first2=Sofia| last3=Galvez| first3=Ma. Concepcion| last4=Estrella| first4=Yolanda| title=Ang Kasaysayan ng Daigdig| year=2004| location=Maynila| publisher=IBON Foundation, Inc.}}
* {{citation| last=Hartcup| first=Guy| title=The War of Invention; Scientific Developments, 1914–18| publisher=Brassey's Defence Publishers| year=1988}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Hinterhoff| first=Eugenio| title=The Campaign in Armenia| volume=2| publisher=Marshall Cavendish| year=1984|location=Bagong York}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Horne|last2=Kramer| title=German Atrocities, 1914: A History of Denial}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Hovannisian| first=Richard G| title=The Republic of Armenia: The First Year, 1918–1919| year=1971| publisher=University of California Press}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Jenkins| first=Burris |title=Facing the Hindenburg Line| publisher=BiblioBazaar| year=2009}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Keegan| first=Juan| title=The First World War| location=London| publisher=Hutchinson| year=1998}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Kernek| first=Sterling| year=1970| title=The British Government's Reactions to President Wilson's 'Peace' Note of Disyembre 1916| journal=The Historical Journal| volume=13| issue=4}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Krus| first=Wilbur| title=Zeppelins of World War I| publisher=Paragon Press| location=Bagong York| year=1991}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Lawson| first=Eric| last2=Lawson| first2=Jane| title=The First Air Campaign: Agosto 1914- Nobyembre 1918| year=1996| publisher=Da Capo Press}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Lyons| first=Miguel| title=World War I: A Short History| edition=2nd| location=Bagong Jersi| publisher=Prentice Hall| year=1999}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Mansfield| first=Pedro| title=The British Empire magazine| publisher=Time-Life Books| volume=75}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Mosier| first=Juan| title=Myth of the Great War: How the Germans Won the Battles and How the Americans Saved the Allies| year=2001| publisher=Harper Collins| location=Bagong York| chapter=Germany and the Development of Combined Arms Tactics}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Neiberg| first=Miguel| title=Fighting the Great War: A Global History| location=Cambridge, Massachusetts| publisher=Harvard University Press| year=2005}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Noakes| first=Lucia| title=Women in the British Army: war and the gentle sex, 1907–1948| year=2006| location=Abingdon, Inglatera| publiher=Routledge}} {{in lang|en}}
* {{citation| last1=Phillimore| first1=Jorge Grenville| last2=Bellot| first2=Hugh| title=Treatment of Prisoners of War| journal=Transactions of the Grotius Society| volume=5| year=1919}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Pierre| first=Broue| title=The German Revolution 1917-1923| year=2006| publisher=Haymarket Books}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Praga| first=Giuseppe| last2=Luxardo| first2=Franco| title=History of Dalmatia| publisher=Giardini| year=1993}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Precio| first=Alfredo| title=Aircraft versus Submarine: the Evolution of the Anti-submarine Aircraft, 1912 to 1980| publisher=Jane's Publishing| location=London| year=1980}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Rines| first=Jorge Edwin| title=The Encyclopedia Americana| volume=28| year=1920}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Shanafelt| first=Gary| title=The secret enemy: Austria-Hungary and the German alliance, 1914–1918| year=1985| publisher=East European Monographs}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Shapiro| first=Fred| last2=Epstein| first2=Jose| title=The Yale Book of Quotations| location=Konektikat| publisher=Yale University Press| year=2006|}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Speed| first=Ricardo| title=Prisoners, Diplomats and the Great War: A Study in the Diplomacy of Captivity| year=1990| location=Bagong York| publisher=Greenwood Press}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Stevenson| first=David| title=Cataclysm: The First World War As Political Tragedy| year=2004| publisher=Basic Books| location=Bagong York}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Strachan| first=Hew| title=The First World War: Volume I: To Arms| year=2004| location=Bagong York| publisher=Viking}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Taylor| first=Alan Juan Percivale| title=The First World War and its aftermath, 1914–1919| location=London| publisher=Folio Society| year=1998}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Taylor| first=Juan| title=Audacious Cruise of the Emden| journal=The Quarterly Journal of Military History| volume=19| issue=4| year=2007}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Tuchman| first=Barbara Wertheim| title=The Zimmerman Telegram| location=Bagong York| publisher=Macmillan| year=1966| edition=2nd}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Tucker| first=Spencer| last2=Robertos| first2=Priscilla Maria| title=Encyclopedia of World War I| location=Santa Barbara| publisher=ABC-Clio| year=2005}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=von der Porten| first=Eduardo| title=German Navy in World War II| location=Bagong York| publisher=T. Y. Crowell| year=1969}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Westwell| first=Ian| title=World War I Day by Day| publisher=MBI Publishing| location=San Pablo, Minesota| year=2004}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Westwood| first=Juan| title=Railways at War| year=1980| location=San Diego, Kalipornya| publisher=Howell-North Books}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Willmott| first=H.P.| year=2003| title=World War I| location=Bagong York| publisher=Dorling Kindersley}} {{in lang|en}}
* {{citation| last=Winter| first=Denis| title=The First of the Few: Fighter Pilots of the First World War| year=1983| publisher=Penguin}} {{in lang|en}}
{{Refend}}
== Mga panlabas na kawing ==
<!--{{main|Unang Digmaang Pandaigdig}}-->{{english|World War I}}
* [http://www.firstworldwar.com/index.htm FirstWorldWar.Com: Kasaysayan ng Digmaan]
* [http://wwi.lib.byu.edu/index.php/Main_Page Dokumentaryong Sinupan ng Unang Digmaang Pandaigdig]
* [http://www.britishpathe.com/workspace.php?id=2930&display=list/ Ilang piling Video hinggil sa Digmaan]
=== Mga pinasiglang mapa ===
* [http://www.the-map-as-history.com/demos/tome06/ Pagsisimula ng Digmaan sa Europa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200604165152/http://www.the-map-as-history.com/demos/tome06/ |date=2020-06-04 }}
* [http://www.the-map-as-history.com/demos/tome03/ Pagtatapos ng Digmaan sa Europa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200604165145/http://www.the-map-as-history.com/demos/tome03/ |date=2020-06-04 }}
<br />
{{World War I}}
{{DEFAULTSORT:Unang Digmaang Pandaigdig}}
[[Kategorya:Digmaan]]
[[Kategorya:Unang Digmaang Pandaigdig]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Europa]]
f5fi2cksiyfr2bujrgd6ppcnjq4dkbt
United Kingdom
0
2544
1959563
1953288
2022-07-31T03:01:02Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
| common_name = Reyno Unido
| conventional_long_name = Reyno Unido ng Dakilang Bretanya at Hilagang Irlanda
| native_name = {{native name|en|United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland}}
| image_flag = Flag of the United Kingdom.svg
| image_coat = Royal Coat of Arms of the United Kingdom.svg
| symbol_type = Eskudo<br />[[File:Royal Coat of Arms of the United Kingdom (Scotland).svg|75px]]<br />Eskudong Makahari sa Eskosya
| motto = ''Dieu et mon droit'' ([[Wikang Pranses|Pranses]])<br />''God and my right'' ([[Wikang Ingles|Ingles]])<br />"Diyos at aking karapatan" (ng monarko)<br /><br />''Nemo me impune lacessit'' ([[Wikang Latin|Latin]])<br />''No one provokes me with impunity'' ([[Wikang Ingles|Ingles]])<br />"Walang sasakit sa akin nang may impunidad" (ng monarko sa [[Eskosya]])
| anthem = ''[[God Save the Queen]]'' (''[[Wikang Ingles|Ingles]]'')<br />"Diyos Iligtas ang Reyna"
<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:U.S. Navy Band - God Save the Queen.oga]]</div>
| image_map = [[File:Europe-UK (orthographic projection).svg|200px]]
| map_caption = Lokasyon ng lupaing pangunahin ng Reyno Unido ('''lunting maitim''') sa mundo. <br />[[File: United Kingdom (+overseas territories and crown dependencies) in the World (+Antarctica claims).svg|frameless|upright=1.15]]Ang Reyno Unido ('''pula''') kasama ang mga dependensiya ng korona, teritoryo sa ibayong dagat, at pag-aangkin sa [[Antartida]].
| capital = [[Londres]]
| coordinates = {{coord|51|30|N|0|7|W|type:city}}
| largest_city = [[Londres]]
| languages_type = Wikang opisyal<br /> {{nobold|at wikang pambansa}}
| languages = [[Wikang Ingles|Ingles]] (''[[de facto]]'')
| languages2_type = Wikang rehiyonal at minorya
| languages2 = {{hlist
<!--Anglo-->
|[[Scots language|Scots]]
|[[Ulster Scots dialects|Ulster Scots]]
<!--Brittonic-->
|[[Welsh language|Welsh]]
|[[Cornish language|Cornish]]
<!--Goidelic-->
|[[Scottish Gaelic]]<!--Keep "Scottish Gaelic"; people will find "Gaelic" confusing, as the Irish language is also commonly called "Gaelic"-->
|[[Irish language|Irish]]
|[[British Sign Language]]
}}
| ethnic_groups = {{Unbulleted list|item_style=white-space:nowrap;
|87.1% Puti
|7.0% Asyatiko
|3.0% Itim
|2.0% Halo-Halo
|0.9% Iba pa
}}
| ethnic_groups_year = woqq
| religion = {{Unbulleted list|59.5% [[Kristiyanismo]]|25.7% Irelihiyon|4.4% Islam|1.3% [[Hinduismo]]|0.7% [[Sihismo]]|0.4% [[Hudaismo]]
|0.4% [[Budismo]]|0.4% Iba pa|7.2% Walang Kasagutan}}
| religion_year = 2011
| p1 = Reyno Unido ng Dakilang Bretanya at Irlanda
| demonym = Britaniko
| membership = [[Inglatera]]{{*}}[[Eskosya]]<br />[[Gales]]{{*}}[[Hilagang Irlanda]]
| membership_type = Bayang konstituyente
| government_type = [[Estadong unitaryo|Unitaryong]] [[parlamento|parlamentaryong]]<br />[[monarkiyang konstitusyonal]]
| leader_title1 = [[Monarchy of the United Kingdom|Monarch]]
| leader_name1 = [[Elizabeth II]]
| leader_title2 = [[Prime Minister of the United Kingdom|Prime Minister]]
| leader_name2 = [[Boris Johnson]]
| legislature = [[Parlamento ng Reyno Unido|Parlamento]]
| upper_house = [[Parlamento ng Reyno Unido#Kapulungan ng mga Panginoon|Kapulungan ng mga Panginoon]]
| lower_house = [[Parlamento ng Reyno Unido#Kapulungan ng mga Karaniwan|Kapulungan ng mga Karaniwan]]
| sovereignty_type = [[History of the formation of the United Kingdom|Formation]]
| established_event1 = [[Laws in Wales Acts]]
| established_date1 = 1535 and 1542
| established_event2 = [[Union of the Crowns]]
| established_date2 = 24 March 1603
| established_event3 = [[Acts of Union of England and Scotland]]
| established_date3 = 1 May 1707
| established_event4 = [[Acts of Union of Great Britain and Ireland]]
| established_date4 = 1 January 1801
| established_event5 = [[Irish Free State Constitution Act]]
| established_date5 = 5 December 1922
| area_km2 = 242495
| area_rank = ika-78
| area_sq_mi = 93628
| percent_water = 1.51 (2015)
| population_estimate = {{IncreaseNeutral}} 67,081,000
| population_census = 63,182,178
| population_estimate_year = 2020
| population_estimate_rank = ika-21
| population_census_year = 2011
| population_census_rank = ika-22
| population_density_km2 = 270.7
| population_density_sq_mi = 701.2
| population_density_rank = ika-50
| GDP_PPP = {{increase}} $3.752 trilyon
| GDP_PPP_year = 2022
| GDP_PPP_rank = ika-8
| GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $55,301
| GDP_PPP_per_capita_rank = ika-28
| GDP_nominal = {{increase}} $3.376 trilyon
| GDP_nominal_year = 2022
| GDP_nominal_rank = ika-6
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $49,761
| GDP_nominal_per_capita_rank = ika-25
| Gini = 36.6
| Gini_year = 2019
| Gini_change = increase
| Gini_rank = ika-33
| HDI = 0.932
| HDI_year = 2019
| HDI_change = increase
| HDI_rank = ika-13
| currency = [[Librang esterlina]]
| currency_code = GBP
| utc_offset = {{sp}}
| time_zone = [[Greenwich Mean Time]], [[Western European Time|WET]]
| utc_offset_DST = +1
| time_zone_DST = [[British Summer Time]], [[Western European Summer Time|WEST]]
| date_format = {{abbr|dd|day}}/{{abbr|mm|month}}/{{abbr|yyyy|year}}<br />{{abbr|yyyy|year}}-{{abbr|mm|month}}-{{abbr|dd|day}} ([[Anno Domini|AD]])
| drives_on = kaliwa<br />kanan (sa [[Gibraltar]] at [[Teritoryong Britaniko ng Karagatang Indiko]])
| calling_code = [[Numerong pantelepono ng Reyno Unido|+44]]
| cctld = [[.uk]]
| flag_p1 = Flag of the United Kingdom.svg
| today =
}}
Ang '''Reyno Unido''', opisyal na '''Reyno Unido ng Kalakhang Britanya at Kahilagaang Irlanda''' sa Ingles ay ''United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland ('''UK''') na karaniwang tinatawag'' din na ''Britanya'',
<ref group="tala">Sa United Kingdom at sa mga Lupang-sakop nito, ang mga [[Mga katutubong wika|katutubong]] ([[Rehiyonal na wika|rehiyonal]]) [[Mga wika sa United Kingdom|wika]] ay opisyal na kinikilala alinsunod sa [[Kasulatang Patotoo ng Europa para sa mga Wikang Rehiyonal at Pagkamunti]]. Ang opisyal na katawagan sa UK ng mga sumusunod na wika ay:
* {{lang-kw|Rywvaneth Unys Breten Veur ha Kledhbarth Iwerdhon}};
* {{lang-ga|Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus Thuaisceart Éireann}};
* {{lang-sco|Unitit Kinrick o Great Breetain an Northren Irland}};
** [[Ulster Scots dialects|Ulster-Scots]]: ''Claught Kängrick o Docht Brätain an Norlin Airlann''<br>or ''Unitet Kängdom o Great Brittain an Norlin Airlann'';
* {{lang-gd|Rìoghachd Aonaichte na Breatainne Mòire is Èireann a Tuath}};
* {{lang-cy|Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon}}</ref> ay isang [[malayang bansa]] na nakapahiwalay sa hilagang-kanluran ng [[Europa]]. Kinabibilangan nito ang mga pulo ng [[Kalakhang Britanya]], ang hilagang-silangang bahagi ng pulo ng [[Irlanda]], at iba pang mga maliliit na pulo sa paligid nito. Ang [[Hilagang Ireland|Kahilagaang Irlanda]] ang tanging bahagi ng UK na may karatig-bansa sa [[Hangganang lupa|hangganan]] nito—ang [[Republika ng Ireland|Republika ng Irlanda]]. <ref group="tala">Kung hindi ibibilang ang mga lupang-sakop ng [[Gibraltar]] at [[Akrotiri at Dhekelia]], ang Hilagang Ireland ang natatanging bahagi ng UK na may karatig-bansa sa hangganan nito. Ang Gibraltar ay [[Hangganan sa pagitan ng Gibraltar at Espanya|karatig-bansa]] ang [[Espanya]], samantalang ang Akrotiri at Dhekelia ay karatig-bansa ang [[Cyprus|Republika ng Chipre]]. Ang Dhekelia ay kanugnog-bansa rin ang di-kinikilalang [[Hilagang Cyprus|Hilagang Chipre]].</ref> Maliban dito, ang UK ay napaliligiran ng [[Karagatang Atlantiko]] sa kanluran at hilaga, [[Dagat Hilaga]] sa silangan, [[Bangbang Inggles]] sa timog, at [[Dagat Irlandes]] sa kanluran.
Ang UK ay isang kahariang may saligang-batas na may [[Pambatasang Pamamaraan|pambatasang pamamaraan]]. Ang pununglunsod nito ay [[Londres]]. Ito ay binubuo ng apat na danay: [[Ingglatera|Inglatera]], [[Eskosya]], [[Gales]], at [[Kahilagaang Irlanda]]. Ang huling tatlo ay may mga kinatawang pangasiwaan, na may kanya-kanyang kapangyarihan,<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7859034.stm |title= Fall in UK university students |work= BBC News |date = 29 Enero 2009}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.transport-research.info/web/countryprofiles/uk.cfm |title=Country Overviews: United Kingdom |publisher=Transport Research Knowledge Centre |accessdate=28 Marso 2010 |archive-date=4 Abril 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100404062853/http://www.transport-research.info/web/countryprofiles/uk.cfm |url-status=dead }}</ref> sa kani-kanilang mga pununglunsod, [[Edinburgh|Edimburgo]], [[Cardiff]], at [[Belfast]]. Mayroong tatlong [[Sakupbayan ng Kaputungan]] ang UK. Ito ay ang [[Guernsey]], [[Jersey]], at ang [[Pulo ng Man]].<ref>{{cite web |url=http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |title=Key facts about the United Kingdom |accessdate=3 Mayo 2011 |publisher=[[Directgov]] |quote=The full title of this country is 'the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland'. 'The UK' is made up of England, Scotland, Wales, and Northern Ireland. 'Britain' is used informally, usually meaning the United Kingdom. 'Great Britain' is made up of England, Scotland and Wales. The Channel Islands and the Isle of Man are not part of the UK. |archive-date=15 Oktubre 2012 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20121015000000/http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |url-status=dead }}</ref> Ngunit ang mga ito ay hindi bahagi ng UK ayon sa saligang-batas. Mayroon ding labing-apat na mga [[Sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat]].<ref>{{cite web |url= http://www.fco.gov.uk/en/about-us/what-we-do/overseas-territories |title= Working with Overseas Territories |publisher= [[Foreign and Commonwealth Office]] |accessdate= 3 Mayo 2011}}</ref> Ito ay ang mga nalabi ng Sasakharing Britaniko na noong ika-19 hanggang ika-20 dantaon, ay ito ang pinakamalaking sasakhari sa kasaysayan kung kailan nasakop nito ang halos isang-kapat na bahagi ng daigdig. Hanggang ngayon, makikita pa rin ang pangingibabaw ng kapangyarihan ng Britanya sa [[Wikang Ingles|wika]], [[Kultura ng United Kingdom|kalinangan]], at [[Batas Panlahat|pamamaraang pambatas]] sa mga dating sakupbayan nito.
Ang UK ay isang [[maunlad na bansa]]. Ito ay ika-6 sa may pinakamalaking agimat sa pasapyaw na [[Kabuuan ng Gawang Katutubo|KGK]] at ika-8 sa may [[Kapantayan ng Lakas ng Pagbili]] (KLP). Ito ang kauna-unahang bansa na naging maunlad at pinakamakapangyarihan noong ika-19 at unang bahagi ng ika-20 dantaon.<ref>{{cite book |title= The First Industrial Nation: the Economic History of Britain, 1700–1914 |publisher= Routledge |location =London |author=Mathias, P. |year=2001 |isbn=0-415-26672-6}}</ref> Matatawag pa ring makapangyarihan ang UK na may mapakukundanganang kapangyarihan sa agimat, kalinangan, panghukbo, agham, at banwahan ng daigdig.<ref>{{cite news |url= http://www.theaustralian.com.au/news/opinion/cameron-has-chance-to-make-uk-great-again/story-e6frg6zo-1225866975992 |author=Sheridan, Greg |title=Cameron has chance to make UK great again |accessdate=23 Mayo 2011 |work=The Australian |location =Sydney |date =15 Mayo 2010}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/britain-is-now-most-powerful-nation-on-earth-8326452.html |author=Dugan, Emily |title=Britain is now most powerful nation on earth |accessdate= 18 Nobyembre 2012 |work=The Independent |location =London |date = 18 Nobyembre 2012}}</ref> Kinikilala ito bilang bansang may sandatang buturanin. Ito rin ang ika-apat sa daigdig na may pinakamalaking paggugol panghukbo.<ref>{{cite web |url=http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/15majorspenders |title=The 15 Major Spender Countries in 2011 |work=Military Expenditures |publisher=[[Stockholm International Peace Research Institute]] |accessdate=3 Mayo 2012 |archive-date=28 Marso 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100328104327/http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/15majorspenders |url-status=dead }}</ref>
Ang UK ay [[Mga Panatilihang Kasapi ng Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa|panatilihang kasapi]] ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa]] simula sa pagkakatatag nito noong 1946. Simula noong 1973, naging kasapi rin ito ng [[Pamayanang Agimat ng Europa]] at ang humalinhin dito, ang [[Samahang Europeo]]. Ang iba pa nitong kinasasapian ay ang [[Kapamansaan ng mga Bansa]], [[Konseho ng Europa|Kapulungan ng Europa]], [[Pangkat ng Pito (P7)|P7]], [[Pangkat ng Walo (P8)|P8]], [[Pangkat ng Dalawampu (P20)|P20]], [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko|KKHA]], [[Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|KPEP]], at ang [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan|KPK]].
== Palamuhatan at katawagan ==
{{anchor|Etymology}}<!--linked-->{{See also|Britanya (ngalan ng pook)|Katawagan sa Kalakhang Britanya|Katawagan sa Kapuluang Britaniko}}
Nakahayag sa [[Mga Batas ng Samahan 1707]] na ang Ingglatera at Eskosya ay "kasapi sa iisang kaharian sa Ngalan ng Kalakhang Britanya".<ref>{{cite web |url= http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |title= Treaty of Union, 1706 |publisher= Scots History Online |accessdate= 23 Agosto 2011 |archive-date= 12 Hulyo 2002 |archive-url= https://web.archive.org/web/20020712045730/http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |url-status= dead }}</ref><ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=LYc1tSYonrQC&pg=PA165 |title= Constitutional & Administrative Law |page=165 |author= Barnett, Hilaire |author2=Jago, Robert |edition=8th |year=2011 |isbn=978-0-415-56301-7 |publisher=Routledge |location =Abingdon }}</ref><ref group="tala">Ihambing sa bahagi 1 ng [[Mga Batas ng Samahan 1800]]: "ang mga Kaharian ng Kalakhang Britanya at Ireland ay...pagbubuklurin sa iisang Kaharian sa Ngalan ng "United Kingdom ng Kalakhang Britanya at Ireland"".</ref> Noong ika-18 dantaon, impormal ang paggamit ng "Pinagkaisang Kaharian" at minsanan na ring tinukoy ang UK bilang "Pinagkaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya".<ref>{{cite web |url= http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ab07 |title=History of Great Britain (from 1707) |authorlink=Bamber Gascoigne |author=Gascoigne, Bamber |publisher=History World |accessdate= 18 Hulyo 2011}}</ref>
Noong 1801, pinagkaisa ng [[Mga Batas ng Samahan 1800]] ang mga kaharian ng [[Kaharian ng Gran Britanya|Kalakhang Britanya]] at [[Kaharian ng Ireland|Irlanda]]. Dito unang ginamit ang katawagang Nagkakaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya at Irlanda.<ref>{{cite web |url= http://www.parliament.uk/about/living-heritage/evolutionofparliament/legislativescrutiny/ |title=Acts of Union 1707 |publisher=UK Parliament |accessdate= 21 Hulyo 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.scottish.parliament.uk/vli/visitingHolyrood/union_exhibition.pdf |title=Making the Act of Union 1707 |publisher=Scottish Parliament |accessdate= 21 Hulyo 2011}}</ref><ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/country_profiles/7327029.stm |title=England – Profile |publisher=BBC |accessdate=21 Hulyo 2011 |date= 10 Pebrero 2011}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.history.org.uk/resources/he_resource_730_9.html |title=The Creation of the United Kingdom of Great Britain in 1707 |publisher=[[Historical Association]] |accessdate=21 Hulyo 2011 |archive-date=2011-05-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515023116/http://www.history.org.uk/resources/he_resource_730_9.html |url-status=dead }}</ref>
Ang katawagang "Nagkakaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya at Kahilagaang Irlanda" ay ginamit noong 1927 ayon sa [[Batas sa Karapatang Makahari at Parlamentaryo|Batas sa Karapatang Maharlika at Pambatasan]]. Ito ang nagsilbing pagkilala sa kasarinlan ng [[Malayang Pamahalaang Irlandes]] at sa pagkakahati ng Irlanda noong 1922. Dahil dito, ang Kahilagaang Irlanda ay ang tanging bahagi ng pulo ng Irlanda na nananatiling sakop ng UK.<ref>{{cite book | title=The Irish Civil War 1922–23 | author=Cottrell, P. | year=2008 | page=85 | isbn=1-84603-270-9}}</ref>
Bagaman tinatawag ang Nagkakaisang Kaharian bilang isang ganap na malayang bansa, ang Ingglatera, Eskosya, Gales, at (mas pinagtatalunang) Kahilagaang Irlanda ay tinatawag ding mga 'bansa' kahit hindi ito mga malalaya.<ref>[http://books.google.com/?id=gPkDAQAAIAAJ Population Trends, Issues 75–82, p.38], 1994, UK Office of Population Censuses and Surveys</ref> Ang Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda ay may mga sari-sariling pamahalaan. Ayon sa pook-sapot ng Punong Tagapangasiwa, ginamit ang katagang "mga bansa sa loob ng isang bansa" upang isalarawan ang Nagkakaisang Kaharian. Ang pagsasalaysay sa katawagan sa Kahilagaang Irlanda ay "maaaring maging puno ng pagtatalo at kung anuman ang napiling gamitin ng isa ay maisisiwalat ang kanyang hinihirang kabanwahan."<ref>{{Cite book |last1 =Whyte |first1 =John |authorlink1=John Henry Whyte|last2= FitzGerald |first2 =Garret| authorlink2=Garret FitzGerald|year=1991 |title= Interpreting Northern Ireland |location= Oxford |publisher= Clarendon Press |isbn= 978-0-19-827380-6}}</ref> Mas naaangkop gamitin sa Kahilagaang Irlanda ang mga katawagang "danay" o "lalawigan" .
Ang Britanya naman ay ginagamit bilang maikling katawagan sa Nagkakaisang Kaharian. Ang [[Kalakhang Britanya]] ay mariing tumutukoy lamang sa pangunahing pulo ng Ingglatera, Eskosya, at Gales.<ref>{{cite news | url=http://www.guardian.co.uk/styleguide/page/0,,184840,00.html | title=Guardian Unlimited Style Guide | publisher=Guardian News and Media Limited | year=2007 | accessdate=23 Agosto 2011 | location=London | date=19 Disyembre 2008 | archiveurl=https://archive.today/20120524233858/http://www.guardian.co.uk/styleguide/b | archivedate=2012-05-24 | url-status=live }}</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/programmes/radio_newsroom/1099593.stm#g| title=BBC style guide (Great Britain)| accessdate=23 Agosto 2011 |work=BBC News| date= 19 Agosto 2002}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |title=Key facts about the United Kingdom |accessdate=24 Agosto 2011 |work=Government, citizens and rights |publisher=HM Government |archive-date=15 Oktubre 2012 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20121015000000/http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517 |url-status=dead }}</ref> Gayunman, sa banyagang pagtutukoy, lalo na sa Nagkakaisang Pamahalaan, ang Kalakhang Britanya ay maaaring singkahulugan ng Nagkakaisang Kaharian.<ref>[http://www.merriam-webster.com/dictionary/great%20britain Merriam-Webster Dictionary Online Definition of ''Great Britain'']</ref><ref>[[New Oxford American Dictionary]]: "Great Britain: England, Wales, and Scotland considered as a unit. The name is also often used loosely to refer to the United Kingdom."</ref> Ang GB at GBR ay ang mga [[Pandaigdigang Kapisanan para sa Pagpapamantayan|pamantayan]] sa pagtatala ng bansa (tignan ang [[PKP 3166-2]] at [[PKP 3166-1 alpha-3]]). Gayon din, ang pangkat Olimpiko ng UK ay nakikipaligsahan sa katawagang "Kalakhang Britanya" o "Pangkat GB".<ref>{{cite web |title= Great Britain |url= http://www.olympic.org/great-britain|publisher=International Olympic Committee |accessdate= 10 Mayo 2011}}</ref>
Ang pang-uring Britaniko ay madalas gamitin para sa mga bagay na may kaugnayan sa Nagkakaisang Kaharian. Ito ay walang tiyak na pakahulugan sa batas, bagaman ito ay ginagamit upang tukuyin ang pagkamamamayan at [[Batas sa Kabansaan ng Britanya|kabansaan]] ng UK. Gumagamit ang mga [[Lahing Britaniko|Britaniko]] ng maraming katawagan sa pagkakakilanlan ng kanilang lahi. Maaari nilang gamitin ang Britaniko, Inggles, Eskoses, Galés, Hilagang Irlandes, o Irlandes;<ref>{{cite web
|url=http://www.ark.ac.uk/nilt/2010/Community_Relations/NINATID.html
|title=Which of these best describes the way you think of yourself?
|year=2010
|work=Northern Ireland Life and Times Survey 2010
|publisher=ARK – Access Research Knowledge
|accessdate= 1 Hulyo 2010}}</ref> o kapwa alinman sa dalawa.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=u8gZklxHTMUC&pg=PA275 |title= Regionalism after regionalisation: Spain, France and the United Kingdom |pages=275–277 |author=Schrijver, Frans |publisher=Amsterdam University Press |year=2006 |isbn=978-90-5629-428-1 }}</ref>
Nagpalabas ng bagong anyo ng [[Pasaporte ng Britanya|pasaporte]] ang UK noong 2006.<ref>{{cite news| url=http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2010/dec/11/ian-jack-saddened-by-scotland-going-gaelic | location=London | work=The Guardian | first=Ian | last=Jack | title=Why I'm saddened by Scotland going Gaelic | date= 11 Disyembre 2010}}</ref> Sa unang dahon nito nakasaad sa wikang Inggles, [[Wikang Gales|Galés]], at [[Wikang Geliko Eskoses|Geliko Eskoses]] ang mahabang katawagan sa UK. Sa Gales, ito ay ''"Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon"'' at ''"Teyrnas Unedig"'' naman ang sa maikli.<ref>[http://www.direct.gov.uk/cy/Governmentcitizensandrights/LivingintheUK/DG_10012517CY Ffeithiau allweddol am y Deyrnas Unedig : Directgov - Llywodraeth, dinasyddion a hawliau<!-- Bot generated title -->]</ref> Sa Geliko Eskoses, ito ay ''"Rìoghachd Aonaichte na Breatainne Mòire is Èireann a Tuath"'' at ''"Rìoghachd Aonaichte"'' naman ang sa maikli.
== Kasaysayan ==
{{See also|Kasaysayan ng Kapuluang Britaniko}}
=== Bago ang taong 1707 ===
[[Talaksan:Stonehenge2007 07 30.jpg|thumb|right|Tinatayang tinayo ang [[Stonehenge]] sa [[Wiltshire]] noong 2500 BKP]]
{{main|Kasaysayan ng Inglatera|Kasaysayan ng Gales|Kasaysayan ng Eskosya|Kasaysayan ng Irlanda|Kasaysayan ng pagkakabuo ng United Kingdom}}
Ang mga [[Sinaunang Paninirahan ng Pulo ng Britaniko|daluyong ng paninirahan]] ng mga [[Taong Kro-Manyon|makabagong tao]] sa NK ay nagsimula noong 30,000 taong nakalipas.<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/south_west/7069001.stm "Ancient skeleton was 'even older']". ''BBC News''. 30 Oktubre 2007. Retrieved 27 Abril 2011.</ref> Ang mga sinaunang taong ito ay tinatawag na [[Pampulong Seltiko]]. Sila ay binubuo ng mga taong [[Britaniko (makasaysayan)|Britonikong Britanya]] at [[Gelikong Irlandes]].<ref>{{cite book | title= Celtic culture: A historical encyclopedia |page= 973 |author=Koch, John T. |isbn= 978-1-85109-440-0
|year=2006 |publisher= ABC-CLIO |location=Santa Barbara, CA}}</ref> Nagsimula ang [[Panlulupig ng Romano sa Britanya|panlulupig ng mga Romano]] noong taong 43 KP. Nagtagal ito ng 400 taong [[Romanong Britanya|pananakop sa katimugang Britanya]]. Sinundan naman ito ng pananalakay ng mga [[Lipi ng mga Alemaniko|Alemanikong]] [[Anglo-Sahon]] kung kailan pinaliit nito ang mga nasasakupan ng mga Britoniko na naging [[Gales]] na lamang.<ref>{{cite encyclopedia |editor1-first=John |editor1-last=Davies|editor1-link=John Davies (historian) |editor2-first=Nigel |editor2-last=Jenkins |editor2-link=Nigel Jenkins |editor3-first=Menna |editor3-last=Baines|editor4-first=Peredur I. |editor4-last=Lynch
|editor4-link=Peredur Lynch |encyclopedia=[[Encyclopaedia of Wales|The Welsh Academy Encyclopaedia of Wales]] |year=2008 |publisher=University of Wales Press |location=Cardiff |isbn=978-0-7083-1953-6 |page=915}}</ref> Sa pagkakatatag ng mga [[Anglo-Sahong Inglatera|lupaing nasakop]] ng mga '''Anglo-Sahon''', ito ay naging [[Kaharian ng Inglatera|Kaharian ng Ingglatera]] noong ika-10 dantaon. Samantala, noong ika-9 na dantaon, ang mga [[Dal Riyata|Geliko sa hilagang kanluran ng Britanya]] ay nakiisa sa mga [[Pikto]] upang itatag ang [[Kaharian ng Eskosya]].<ref>{{cite book |author= Mackie, J.D. |authorlink= J.D. Mackie |title=A History of Scotland |location =London |publisher=Penguin |year=1991 |isbn=978-0-14-013649-4 |pages=18–19}}</ref><ref>{{cite book |author= Campbell, Ewan |title= Saints and Sea-kings: The First Kingdom of the Scots |publisher=Canongate |location=Edinburgh |year=1999 |isbn=0-86241-874-7 |pages=8–15}}</ref><ref>{{cite book |last= Haigh |first= Christopher |title= The Cambridge Historical Encyclopedia of Great Britain and Ireland |publisher=Cambridge University Press |year= 1990 |page= 30 |isbn= 978-0-521-39552-6}}</ref>
[[Talaksan:Bayeux Tapestry WillelmDux.jpg|thumb|left|Isinasalarawan sa [[Panabing ng Bayeux]] ang mga kaganapan sa [[Digmaan ng Hastings]]]]
Linusob ng mga [[Normando]] ang Ingglatera noong 1066 at [[Panlulupig ng mga Normando sa Inglatera|nasakop]] ang kalakihan ng [[Pananakop ng mga Normando sa Wales|Gales]] at [[Pananakop ng mga Normando sa Ireland|Irlanda]].<ref>{{cite book |title=Feudalism |author=Ganshof, F.L. |page=165 |isbn= 978-0-8020-7158-3 |publisher=University of Toronto |year=1996}}</ref> [[Himagsikang Dabidyano|Nanirahan]] sila sa Eskosya. Sila ang nagtatag ng pamamaraang [[Pyudalismo|Pagkamalaalipin]] na naging huwaran sa Hilagang Pransiya at sa kalinangan ng Normandong Pranses. Dinala rin nila ang kanilang kalinangan sa Britanya, ngunit kalauna’y linagom din ang mga [[Anglo-Normando|pampook na kalinangan]].<ref>{{cite book |title= The debate on the Norman Conquest |pages=115–122 |author=Chibnall, Marjorie |year=1999 |publisher= Manchester University Press |isbn= 978-0-7190-4913-2}}</ref> Tinapos ng [[Pamahayan ng Plantagenet|mga hari sa Gitnang Panahon]] ang [[panlulupig sa Gales]] ngunit hindi nagtagumpay sa [[Digmaan sa Kasarinlang Eskoses|pagsasanib ng Eskosya]]. Pagkaraan noon, napanatili ng Eskosya ang kanilang kasarinlan bagaman may paulit-ulit na [[Digmaang Anglo-Eskoses|hidwaan sa Ingglatera]]. Dahil sa mga pagmana ng mga malalaking [[Imperyo ng Angebino|sakupbayan ng Pransiya]] at sa pag-angkin ng kaputungan nito, ang mga hari ng Ingglatera ay nagkaroon din ng malalalim na hidwaan sa Pransiya, lalo na noong [[Sandaang Taong Digmaan]].<ref>Keen, Maurice. [http://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/hundred_years_war_01.shtml "The Hundred Years War"]. BBC History.</ref>
Nagkaroon ng hidwaang panpananampalataya ang [[Maagang Kapanahunan ng Makabagong Britanya|maagang makabagong panahon]] na nag-ugat sa [[Pagbabago]] at sa panimula ng mga pambansang simbahang [[Protestantismo sa United Kingdom|Protestante]] sa bawat bansa.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/479892/Protestantism/41558/The-Reformation-in-England-and-Scotland The Reformation in England and Scotland] and [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/293754/Ireland/22978/The-Reformation-period Ireland: The Reformation Period & Ireland under Elizabth I], Encyclopædia Britannica Online.</ref> Ang Gales ay tuluyang [[Pagsasabatas ng Batas Gales 1535-1542|nakiisa sa Kaharian ng Ingglatera]]. Ang Irlanda naman ay natatag bilang kaharian na may samahang pangsarili sa kaputungan ng Ingglatera. Sa Kahilagaang Irlanda, sinamsam ang mga malalayang lupain ng mga maririlag na Gelikong Katoliko at [[Pataniman ng Ulster|binigay sa mga naninirahang Protestanteng]] galing Ingglatera at Eskosya.<ref>{{cite book |last=Canny |first=Nicholas P. |title= Making Ireland British, 1580–1650 |pages=189–200 |publisher= Oxford University Press |year=2003 |isbn=978-0-19-925905-2}}</ref> Noong 1603, nang mamana ni [[Santiago VI, Hari ng mga Eskoses]], ang mga kaputungan ng Ingglatera at Irlanda, pinagkaisa ang mga kaharian ng Ingglatera, Eskosya, at Irlanda sa isang [[samahang personal|samahang pangsarili]].<ref>{{cite book |title= A history of the modern British Isles, 1529–1603: The two kingdoms |pages=171–172 |first=Mark |last=Nicholls |year=1999 |isbn= 978-0-631-19334-0 |publisher=Blackwell |location =Oxford}}</ref> Inilipat din niya sa Londres ang kaniyang looban sa Edimburgo. Gayon man, ang bawat kaharian ay nanatili pa ring isang hiwalay na mga lupon na may sari-sariling kalinangang kabanwahan.<ref name="J. Hearn, 2002 p. 104">Hearn, J. (2002). ''Claiming Scotland: National Identity and Liberal Culture''. Edinburgh University Press. p. 104. ISBN 1-902930-16-9</ref> Sa kalagitnaan ng ika-17 dantaon, ang tatlong kaharian ay nasangkot sa [[Digmaan ng Tatlong Kaharian|magkakaugnay na mga digmaan]] (kabilang na ang [[Digmaang Pambayan ng Ingles|Digmaang Pambayan ng Inggles]]). Panandaliang natalo ang kaharian kung kailan naitatag ang isang [[pangkaisahang republika]] ng [[Kapamansaan ng Inglatera, Eskosya, at Irlanda|Kapamansaan ng Ingglatera, Eskosya, at Irlanda]].<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/187936/English-Civil-Wars English Civil Wars]. Encyclopædia Britannica Online.</ref><ref>{{cite web|url= http://www.archontology.org/nations/scotland/01_laws.php |title=Scotland and the Commonwealth: 1651–1660 |publisher=Archontology.org |date=14 Marso 2010 |accessdate=20 Abril 2010}}</ref> Kakaiba sa kalakhang Europa, kahit naipanumbalik ang kaharian, tiniyak ng [[Maluwalhating Himagsikan]] ng 1688 na hindi mananaig ang isang [[lubusang kaharian]]. Bagkus, bumuo ito ng isang [[kahariang may saligang-batas]] at [[pamamaraang parlamentaryo|pambatasang pamamaraan]].<ref>{{cite book |last=Lodge |first=Richard| year=2007 |origyear=1910 |url= http://books.google.com/?id=EBSpvBxGyqcC |title=The History of England – From the Restoration to the Death of William III (1660–1702) |publisher=Read Books |page=8 |isbn=978-1-4067-0897-4}}</ref> Sa kapanahunan ding ito lininang ang [[Hukbong Pandagat ng Inglatera|kapangyarihang pandagat]]. At dahil na rin sa pagkawili sa mga [[Panahon ng Pagtuklas|paglalayag para sa pagtuklas]], naangkin at napanirhan nito ang mga [[Unang Imperyo ng Britanya|sakupbayan sa ibayong-dagat]] tulad ng Hilagang Amerika.<ref>{{cite web |url= http://www.royal-navy.org/lib/index.php?title=Tudor_Period_and_the_Birth_of_a_Regular_Navy_Part_Two |work= Royal Navy History |title= Tudor Period and the Birth of a Regular Navy |accessdate= 24 Disyembre 2010 |publisher= Institute of Naval History |archive-date= 27 Mayo 2012 |archive-url= https://www.webcitation.org/67yH1r2jw?url=http://www.royal-navy.org/lib/index.php?title=Tudor_Period_and_the_Birth_of_a_Regular_Navy_Part_Two |url-status= dead }}</ref><ref>{{Cite book |first=Nicholas |last=Canny |title=The Origins of Empire, The Oxford History of the British Empire Volume I |publisher= Oxford University Press |year=1998 |isbn= 0-19-924676-9 |url= http://books.google.com/?id=eQHSivGzEEMC |ref=refOHBEv1}}</ref>
=== Mula noong Mga Batas ng Samahan ng 1707 at 1801 ===
{{Main|Kasaysayan ng United Kingdom}}
[[Talaksan:Treaty of Union.jpg|thumb|right|Pinag-isa ng [[Kasunduan ng Samahan]] ang mga kaharian sa buong Kalakhang Britanya.]]
Naitatag ang [[kaharian ng Kalakhang Britanya]] noong 1 Mayo 1707 sa pamamagitan ng [[Mga Batas ng Samahan 1707|Mga Batas ng Samahan]]. Pinagkaisa nito ang mga kaharian ng Ingglatera at Eskosya.<ref>{{cite web |url= http://www.nationalarchives.gov.uk/pathways/citizenship/rise_parliament/docs/articles_union.htm |title=Articles of Union with Scotland 1707 |publisher=UK Parliament |accessdate=19 Oktubre 2008}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.parliament.uk/about/living-heritage/evolutionofparliament/legislativescrutiny/ |title=Acts of Union 1707 |publisher=UK Parliament |accessdate=6 Enero 2011}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |title= Treaty (act) of Union 1706 |publisher= Scottish History online |accessdate= 3 Pebrero 2011 |archive-date= 12 Hulyo 2002 |archive-url= https://web.archive.org/web/20020712045730/http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |url-status= dead }}</ref>
Maituturing na ang kauna-unahang punong tagapangasiwa ay si [[Roberto Walpole]], ang siyang naglinang ng pamahalaang may mga kagawaran noong ika-18 dantaon. Kabit-kabit na [[Paghihimagsik ng mga Hakobita]] ang naganap upang mapatalsik ang [[Pamahayan ng Hanover]] mula sa pagkakaluklok-hari nito sa Britanya at muling maitatag ang [[Pamahayan ng Stuart]]. Ngunit sila ay natalo sa [[Digmaan ng Culloden]] noong 1746 at malupit na linupig ang mga [[Taga-bulubunduking Eskoses]]. Ang mga sakupbayan sa Hilagang Amerika ay tumiwalag sa Britanya noong [[Digmaang Amerikano para sa Kasarinlan]] at naging Estados Unidos ng Amerika. Ang adhikaing imperyalismo ng Britanya ay natuon sa [[India]].<ref>Library of Congress, [http://books.google.com/?id=BQDgr_XvsHoC&pg=PA73 ''The Impact of the American Revolution Abroad''], p. 73.</ref> Nasangkot ang Britanya sa [[kalakaran ng mga alipin sa Atlantiko]] noong ika-18 dantaon. Bago ang pagbabawal dito, tinatayang may 2 angaw na mga alipin ang nakalakal ng Britanya mula sa Aprika patungong Kanlurang Indies<ref>Loosemore, Jo (2007). [http://www.bbc.co.uk/devon/content/articles/2007/03/20/abolition_navy_feature.shtml Sailing against slavery]. BBC Devon. 2007.</ref> Noong 1801, ang katawagang ‘Nagkakaisang Kaharian’ ay naging opisyal kung kailan nilagdaan ng mga batasan ng Britanya at Irlanda ang [[Mga Batas ng Samahan 1801|Batas ng Samahan]] at pinagkaisa ito upang maging [[United Kingdom ng Kalakhang Britanya at Ireland|Nagkakaisang Kaharian ng Kalakhang Britanya at Irlanda]].<ref>{{cite web |url=http://www.actofunion.ac.uk/actofunion.htm#act |title=The Act of Union |publisher=Act of Union Virtual Library |accessdate=15 Mayo 2006 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yH4MBFc?url=http://www.actofunion.ac.uk/actofunion.htm#act |url-status=dead }}</ref>
[[Talaksan:Battle of Waterloo 1815.PNG|thumb|left|Ang [[Digmaan ng Waterloo]] ang nagtapos ng [[Digmaang Napolyonika]] at nagpanimula ng [[Kapayapaang Britanika]].]]
Sa panimula ng ika-19 na dantaon, pinangunahan ng Britanya and [[Himagsikang Kalalangin]] na nakapagpabago sa bansa. Unti-unting linipat nito ang kapangyarihang kabanwahan mula sa makalumang manoryalismong mga maririlag na [[Konserbador]] tungo sa mga makabagong mangangalalang. Ang pagtutulungan ng mga mangangalakal at mangangalalang, at ng mga [[Whig]] ay nagbigay-daan sa pagkakatatag ng bagong lapian, ang [[Lapiang Liberal (UK)|Lapiang Liberal]]. Ito ay may pangingisip ayon sa [[malayang kalakaran]] at ''[[laissez-faire]]''. Noong 1832, linagdaan ang Batas sa Malakihang Pagbabago upang mailipat ang kapangyarihang kabanwahan sa mga masa mula sa butikasan. Sa mga kabukiran, nawawalan ng kabuhayan ang mga hamak na magsasaka dahil sa [[pagsasabakuran]] ng mga lupain nito. Nagsimulang dumami sa mga bayan at lungsod ang isang bagong manggagawang panglungsod. Dahil walang karapatang humalal ang mga karaniwang manggagawa, bumuo sila ng sariling kapisanan, ang mga [[samahan sa kalakaran]]. Ang mga [[Kartista]] ay nakilaban din para sa pagbabagong kabanwahan ngunit hindi ito nagtagumpay.
Matapos ang pagkatalo ng Pransiya sa [[Digmaang Himagsikang Pranses]] at [[Digmaang Napolyonika]] (1792-1815), nanguna ang NK sa kapangyarihang marangal at hukbong pandagat noong ika-19 na dantaon.<ref>Tellier, L.-N. (2009). ''Urban World History: an Economic and Geographical Perspective''. Quebec: PUQ. p. 463. ISBN 2-7605-1588-5.</ref> Ang Londres ang naging pinakamalaking lungsod sa daigdig simula noong 1830. Dahil [[Makaharing Hukbong Pandagat|walang makahamon]], ang pangingibabaw ng Britanya sa daigdig ay inilarawan bilang [[Kapayapaang Britanika]].<ref>Sondhaus, L. (2004). ''Navies in Modern World History''. London: Reaktion Books. p. 9. ISBN 1-86189-202-0.</ref><ref>{{Cite book| first=Andrew| last=Porter| title=The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III| publisher=Oxford University Press| year=1998| isbn=0-19-924678-5 |url= http://books.google.com/?id=oo3F2X8IDeEC| ref=refOHBEv3| page=332}}</ref> Noong panahon ng [[Dakilang Tanghalan]] ng 1851, ang Britanya ay inilarawan bilang "gawaan ng daigdig".<ref>[http://www.bbc.co.uk/history/british/victorians/workshop_of_the_world_01.shtml The Workshop of the World]. BBC History. Retrieved 11 Mayo 2011.</ref> Lumawak ang Sasakhari ng Britanya sa [[Britanikong Raj|India]], sa malaking [[Imperyo ng Britanya|bahagi ng Aprika]], at sa iba pang mga lupain sa buong daigdig. Kaalinsabay ng sapilitang pamamahala nito sa mga sakupbayan, pumangibabaw rin ang Britanya sa pandaigdigang kalakalan. Nangangahulugang mabisa ang pamamahala nito sa mga agimat ng maraming bansa tulad ng Tsina, Arhentina, at [[Thailand]].<ref>{{Cite book| first=Andrew| last=Porter| title=The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III |publisher= Oxford University Press |year=1998 |isbn= 0-19-924678-5 |url= http://books.google.com/?id=oo3F2X8IDeEC |ref=refOHBEv3 |page=8}}</ref><ref>{{Cite book |first=P.J. |last= Marshall |title=The Cambridge Illustrated History of the British Empire |publisher=Cambridge University Press |year=1996 |isbn=0-521-00254-0 |url= http://books.google.com/?id=S2EXN8JTwAEC |ref=refMarshall |pages=156–57}}</ref> Sa loob naman ng bansa, nagkaroon ng malawakang pagpalit ng mga patakaran sa malayang kalakalan at ''laissez-faire''. Unti-unti ring pinalawig ang mga karapatan sa halalan. Sa dantaong ito, naranasan din ang mabilis na paglaki ng santauhan at ng mga kalunsuran. Ito ay nagsanhi ng mahalagang pagtuon sa lipunan at agimat.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=H5kcJqmXk2oC&pg=PA63 |title=Great Britain: a reference guide from the Renaissance to the present |page=63 |first=Richard S. |last=Tompson |year=2003 |isbn= 978-0-8160-4474-0 |location =New York |publisher=Facts on File}}</ref> Noong 1875, hinamon ng Alemanya at Estados Unidos ang laguplop ng Britanya sa kalalang. Upang makahanap ng mga bagong kalakal at pamumuhatan ng mga panangkap, naglunsad ang [[Lapiang Konserbatibo (UK)|Lapiang Konserbatibo]] sa pamumuno ni [[Benjamin Disraeli|Disraeli]], na palawigin ang sasakhari sa Ehipto, Timog Aprika, at sa iba pang mga pook. Ang Kanada, Australya, at Bagong Selanda ay mga lupang-pinamamahalaang may mga sariling pamahalaan.<ref>{{cite book |title= World War I: People, Politics, and Power |series= America at War |page=21 |publisher=Britannica Educational Publishing |author=Hosch, William L. |year=2009 |isbn =978-1-61530-048-8 |location =New York}}</ref>
[[Talaksan:Royal Irish Rifles ration party Somme July 1916.jpg|thumb|right|Ang hukbong lakad ng [[Makaharing Ripleng Irlandes|Maharlikang Ripleng Irlandes]] sa [[Digmaan ng Somme]]. Mahigit 885,000 na mga Britanikong kawal ang namatay sa larangan ng digma noong Unang Digmaang Pandaigdig.]]
Matapos ang taong 1900, ang pagbabagong panlipunan at panloob para sa Irlanda ang naging mahalagang usap-usapan. Nabuo ang [[Lapian ng mga Manggagawa (UK)|Lapian ng mga Manggagawa]] sa pakikipagtulungan ng mga samahan sa kalakal at ng mga maliliit na Pulahang pangkat. Bago sumapit ang taong 1914, ang mga [[Babaeng Suprahista]] ay nakilaban sa karapatang humalal ng mga kababaihan.
Nakilaban ang NK kasama ng Pransiya, Rusya, at (pagkatapos ng 1917) ang EUA, laban sa Alemanya at ng mga kakampi nito noong [[Unang Digmaang Pandaigdig]] (1914-18).<ref>Turner, John (1988). ''Britain and the First World War''. London: Unwin Hyman. pp. 22–35. ISBN 978-0-04-445109-9.</ref> Nakilahok ang sandatahang lakas ng UK sa pakikidigma sa magkabilaang dulo ng Sasakhari nito at sa maraming danay ng Europa, lalo na sa [[Kanluraning Bungarin (Unang Digmaang Pandaigdig)|Kanluraning Bungarin]]. Matapos ang digmaan, nakatanggap ang UK ng kautusan mula sa [[Tipanan ng mga Bansa]] patungkol sa pamamahala ng mga dating sakupbayan ng Alemanya at [[Imperyo ng Otoman|Otoman]]. Dahil dito, nakamit ng Sasakhari ng Britanya ang pinakamalawak nitong hangganan. Nasakop na nito ang isang-kalima ng lupain at isang-kapat ng santauhan ng daigdig.<ref>Turner, J. (1988). ''Britain and the First World War''. Abingdon: Routledge. p. 41. ISBN 0-04-445109-1.</ref> Gayon man, dalawa’t kalahating angaw ang nasawing mga Britaniko at iniwan nito ang UK na may malaking pambansang kautangan.<ref name="Westwell&Cove">Westwell, I.; Cove, D. (eds) (2002). ''History of World War I, Volume 3''. London: Marshall Cavendish. pp. 698 and 705. ISBN 0-7614-7231-2.</ref> Ang pagbangon ng [[Pagkamakabansang Irlandes]] at ang mga sigalot nito sa Irlandes ukol sa kairalan ng [[Batas Panloob ng Irlanda]] ay humantong sa [[Paghahati ng Ireland|pagkakahati ng pulo]] noong 1921,<ref>SR&O 1921, No. 533 of 3 Mayo 1921.</ref> at ang [[Malayang Pamahalaang Irlandes]] ay nagsarili na may [[Lupang-pinamamahalaan|katayuang Lupang-pinamamahalaan]] noong 1922. Ang Kahilagaang Irlanda ay nanatiling bahagi ng Nagkakaisang Kaharian. Ang mga sunud-sunod na aklasan noong gitna ng pultaong-20 ay nanaluktok noong [[Malawakang Aklasan ng 1926 (UK)|Malawakang Aklasan ng 1926]]. Hindi pa man nakababawi ang UK sa sinapit nito sa digmaan, nang nangyari ang [[Malawakang Kagipitan]] (1929-32). Humantong ito sa maykalakhang walang kinikita, paghihirap ng dating mga pook-kalalang, at kabalisahan sa lipunan at kabanwahan. Nabuo ang pag-iisang pamahalaan noong 1931.<ref>Rubinstein, W. D. (2004). ''Capitalism, Culture, and Decline in Britain, 1750–1990''. Abingdon: Routledge. p. 11. ISBN 0-415-03719-0.</ref>
Nakilahok ang UK sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig nang ipahayag nito ang pakikidigma laban sa Alemanya noong 1939. Noong 1940, naging punong tagapangasiwa at pinuno ng pag-iisang pamahalaan si Winston Churchill. Bagaman natalo ang mga kakampi nito sa Europa sa unang taon ng digmaan, mag-isa pa ring lumaban ang UK laban sa Alemanya. Noong 1940, natalo ang Alemang ''[[Luftwaffe]]'' sa mga [[Makaharing Hukbong Panghimpapawid|MHP]] sa [[Digmaan ng Britanya]] sa pakikipagbaka sa paghawak ng himpapawid. Gayunpaman, nagtamo rin ang UK ng matinding pamomomba noong ''[[Blitz]]''. Mayroon ding mga pinaghirapang pagtagumpayan ang UK tulad ng sa [[Digmaan ng Atlantiko]], [[Labanan sa Hilagang Aprika]], at [[Labanan sa Burma]]. Mahalaga ang pagganap ng lakas ng UK sa mga [[Pagdaong sa Normandiya]] noong 1944. Matapos ang pagkatalo ng Alemanya, ang UK ay isa sa mga Naglalakihang Tatlong bansa na dumalo sa pagtitipon upang balakin ang mga kabagayan matapos ang digmaan. Isa rin ito sa mga unang lumagda sa [[Pahayag ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ang UK ay naging isa sa limang panatilihang kasapi ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ngunit iniwan ng digmaan ang UK na malubhang mahina at umaasa sa pananalapi ng [[Balaking Marshall|Tulong Marshall]] at sa mga pautang ng Nagkakaisang Pamahalaan.<ref>{{Cite news |url= http://www.nytimes.com/2006/12/28/business/worldbusiness/28iht-nazi.4042453.html |title=Britain to make its final payment on World War II loan from U.S. |work= The New York Times |date=28 Disyembre 2006 |accessdate=25 Agosto 2011}}</ref>[[Talaksan:The British Empire.png|thumb|left|Ang mga dating sakupbayan ng [[Imperyo ng Britanya|Sasakhari ng Britanya]]. Ang kasalukuyang mga [[Lupang-sakop ng Britanya sa Ibayong-dagat|sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat]] ay may pulang salungguhit.]]
Matapos ang mga digmaan, nagpasimula ang [[Pamahalaang Manggagawa 1945-1951|pamahalaang Manggagawa]] ng mga patakaran sa higit na pagbabago na pupukaw sa lipunan ng mga Britaniko sa mga susunod na taon.<ref>{{cite book |title=Ideas and policies under Labour, 1945–1951: Building a new Britain |first=Martin |last=Francis |pages=225–233 |year=1997 |isbn=978-0-7190-4833-3 |publisher=Manchester University Press}}</ref> Ang mga pangunahing kalalang at ang mga palingkurang-bayan ay [[isinabansa]]; itinatag ang isang [[Pamahalaang Mapang-ako]]; at isang malawakang pamamaraan sa pangangalagang pangkalusugan na ginugugulan ng taumbayan tulad ng pagkakabuo ng [[Pambansang Palingkuran sa Kalusugan]].<ref>{{cite book |title= Aspects of British political history, 1914–1995 |first=Stephen J. |last=Lee |year=1996 |pages=173–199 |isbn=978-0-415-13103-2 |publisher=Routledge |location=London; New York}}</ref> Dahil sa napataon ang pagbangon ng pagkamakabansa sa mga sakupbayan sa pagkabawas ng kapangyarihan ng Britanya sa agimat, kinailangan ang isang patakaran para sa [[Papapalaya ng mga Lupang-sakop|pagpapalaya]] ng mga ito. Binigay nito ang kasarinlan ng India at [[Pakistan]] noong 1947.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=7D66_9YOof4C&pg=PA118 |title=A companion to Europe since 1945 |page=118 |first=Klaus |last=Larres |year=2009 |isbn=978-1-4051-0612-2 |location=Chichester |publisher=Wiley-Blackwell }}</ref> Sa loob ng tatlumpung taon, karamihan ng mga sakupbayan ng Sasakhari ng Britanya ay nakamit ang kasarinlan. Karamihan dito ay naging kasapi ng [[Kapamansaan ng mga Bansa]].<ref>{{cite web|url=http://www.thecommonwealth.org/Templates/System/YearbookHomePage.asp?NodeID=152099&load=countrylist |title=Country List |accessdate=11 Setyembre 2012|last= |first= |author2= |date=19 Marso 2009 |work=|publisher=[[Commonwealth Secretariat]] }}</ref>
Kahit ang UK ang ikatlong bansa na nakagawa ng isang [[Sandatang Buturanin sa United Kingdom|kamalig para sa mga sandatang buturanin]] ([[Paggawa ng Hurricane|kauna-buturanin sinubok ang bombang atomiko]] noong 1952), ang mga bagong hangganan ukol sa pandaigdigang gampanin ng Britanya ay nakasaad sa [[krisis ng Suez]] noong 1956. Tiniyak ng paglaganap ng wikang Inggles ang pangingibabaw nito sa [[Panitikang Britaniko|panitikan]] at [[Kultura ng Nagkakaisang Bansa|kalinangan]] ng daigdig, samantalang simula noong pultaong-60, ang [[kulturang popular|kalinangang tanyag]] ng Britanya ay naging tanyag maging sa ibayong-dagat. Dahil sa kakulangan ng mga manggagawa noong pultaong-50, hinikayat ng UK ang pandarayuhan mula sa mga bansa ng Kapamansaan. Dahit dito, naging isang lipunang may samu’t saring lahi ang UK.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=s3RQ4dsFEkoC&pg=PA84 |title=Contemporary British identity: English language, migrants, and public discourse |series= Studies in migration and diaspora |first=Christina |last= Julios |page=84 |isbn=978-0-7546-7158-9 |year=2008 |publisher=Ashgate |location=Aldershot}}</ref> Bagaman umakyat ang pamantayan sa pamumuhay noong pultaong-50 at 60, hindi naging kasing-bilis ang paglago ng agimat ng UK tulad ng sa [[Kanlurang Alemanya]] at Hapon. Noong 1973, sumapi ang UK sa [[Pamayanang Ekonomiko ng Europa]] (PEE), at nang ito ay naging [[Samahang Europeo]] (SE) noong 1992, isa ito sa 12 kasaping nagtatag.
[[Talaksan:Tratado de Lisboa 13 12 2007 (081).jpg|thumb|250px|Nakasapi ang UK sa [[Samahang Europeo]] noong 1973 kahit makalawang bineto ito ng Pransya noong 1961 at 1967. Sumang-ayon ang karamihan ng mga Briton (67%) na maging palagiang kasapi ng Samahan noong 1975.]]
Simula noong mga huling taon ng pultaong-60, nakaranas ng karahasan ang Kahilagaang Irlanda mula sa mga paramilitar (na minsa’y nagdudulot din ng dahas sa ibang bahagi ng UK). Ang pangyayaring ito ay mas kilala sa katawagang [[Ang Kabagabagan]]. Sinasabing ito ay nagtapos noong [[Kasunduang Biyernes Santo sa Belpas]] ng 1998.<ref>{{cite book |title= The Politics of Northern Ireland: Beyond the Belfast Agreement |first=Arthur |last=Aughey |isbn= 978-0-415-32788-6 |page=7 |year=2005 |location =London |publisher=Routledge}}</ref><ref>Elliot, Marianne (2007). ''The Long Road to Peace in Northern Ireland: Peace Lectures from the Institute of Irish Studies at Liverpool University.'' University of Liverpool Institute of Irish Studies, Liverpool University Press. p. 2. ISBN 1-84631-065-2.</ref>
Dahil sa matagalang paghina ng agimat at mga alitang kalalangin noong pultaong-70, nagpanimula ang [[Pamahalaang Konserbatibo 1979-1990|Pamahalaang Konserbatibo ng 1980]] ng mga patakarang [[monetarism]]o, deregulasyon lalo na sa sektor ng pampananalapi (halimbawa, [[Malaking Bang (pampananalaping kalakal)|Malaking Bang noong 1986]]) at kalakal sa manggagawa, pagbibili sa mga pagmamay-ari ng pamahalaan ([[pagsasapribado]]), at pagbawi sa mga tulong-pananalapi.<ref>{{cite book |title= British politics since 1945 |first= Peter |last=Dorey |year=1995 |pages=164–223 |isbn=978-0-631-19075-2 |location =Oxford |publisher=Blackwell |series= Making contemporary Britain}}</ref> Dahil dito, maraming tao ang nawalan ng pagkakakitaan, pagkabalisa ng lipunan, at pagbagal ng agimat lalo na sa bahaging paninilbi. Mula 1984, ang agimat ay tinulungan ng malaking kita sa [[langis sa Dagat Hilaga]].<ref>{{cite book |url= http://vig.pearsoned.co.uk/catalog/uploads/Griffiths_C01.pdf |title=Applied Economics |publisher=Financial Times Press |year=2007 |edition=11th |accessdate=26 Disyembre 2010 |page=6 |author1 =Griffiths, Alan |author2 =Wall, Stuart |location =Harlow |isbn=978-0-273-70822-3}}</ref>
Sa pagtatapos ng ika-20 dantaon, may mga malalaking pagbabago sa pamamahala ng UK sa Eskosya at Kahilagaang Irlanda dahil sa pagkakatatag ng mga pambansang pangasiwaan kung saan [[Paglilipat ng kapangyarihan|inililipat ang kapangyarihang mamahala]] dito.<ref>{{Cite journal |url= http://publius.oxfordjournals.org/cgi/content/abstract/28/1/217 |title= Reforging the Union: Devolution and Constitutional Change in the United Kingdom |accessdate=4 Pebrero 2009 |journal=Publius: the Journal of Federalism |volume=28 |issue=1 |page=217 |last=Keating |first=Michael |date=1 Enero 1998}}</ref> Isang [[Batas sa Karapatang Pantao ng 1998|pagsasabatas]] din ang ginawa alinsunod sa [[Katipunang Europeo sa Karapatang Pantao]]. Ang NK ay may mahalaga pa ring gampanin sa pakikipagsuguan at hukbuan. Nangunguna rin ito sa mga gampanin sa [[Unyong Europeo|UE]], [[Mga Nagkakaisang Bansa|NB]], at [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko|KKHA]]. Gayunpaman, may mga alitan ding natanggap ang Britanya ukol sa [[paggamit ng mga panghukbo]] nito sa ibayong-dagat, lalo na sa [[Afghanistan|Apganistan]] at [[Irak]].<ref>{{cite news |url= http://www.ft.com/cms/s/0/a6d31ca2-5e22-11e0-b1d8-00144feab49a.html#axzz1MN2vkt7a |author=Jackson, Mike |title=Military action alone will not save Libya |work=Financial Times |location=London |date=3 Abril 2011}}</ref>
Sa taong 2013, ang UK ay nagsusumikap pa ring makaahon sa kagipitang naganap sa pandaigidgang panganib sa pananalapi noong 2008. Isang pakikipagtulungan sa pamahalaan ang nagpanukala ng mga hakbang sa paggigipit upang lutasin ang malaking kakulangan sa pananalapi.<ref>http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-18023389</ref>
== Taladutaan ==
{{Main|Taladutaan ng United Kingdom}}
[[Talaksan:Uk topo en.jpg|thumb|right|Ang kalatagan ng NK.]]
Ang kabuuang lawak ng Nagkakaisang Kaharian ay tinatayang 243,610 km pa (94,060 mi pa). Nasasakupan nito ang kalakihan ng [[Kapuluang Britaniko]].<ref>Oxford English Dictionary: "British Isles: a geographical term for the islands comprising Great Britain and Ireland with all their offshore islands including the Isle of Man and the Channel Islands."</ref> Kabilang din dito ang pulo ng Kalakhang Britanya, ang isang-kanim na hilagang-silangang bahagi ng pulo ng Irlanda, at iba pang mga malilit na kapuluan sa paligid nito. Ang NK ay napapagitnaan ng Karagatang Hilagang Atlantiko at ng Dagat Hilaga. Ang timog-silangang baybayin ay mayroon lamang kitid na 35 km (22 mi) mula sa baybayin ng Hilagang Pransiya. Pinaghihiwalay ito ng [[Bangbang Ingles|Bangbang Inggles]]. Hanggang sa taong 1993, 10% ng NK ay kagubatan. 46% nito ay nakalaan sa pasabsaban at 25% naman sa pagsasaka. Ang [[Makaharing Pamasiran ng Greenwich|Maharlikang Pamasiran ng Greenwich]] sa Londres ay ang palatandaan ng [[Unang Katanghalian]].<ref>{{cite web|url= http://www.rmg.co.uk/explore/astronomy-and-time/astronomy-facts/history/the-prime-meridian-at-greenwich|title= The Prime Meridian at Greenwich|author= ROG Learing Team|date= 23 Agosto 2002|work= Royal Museums Greenwich|publisher= Royal Museums Greenwich|accessdate= 11 Setyembre 2012|archive-date= 7 Nobiyembre 2015|archive-url= https://web.archive.org/web/20151107023957/http://www.rmg.co.uk/explore/astronomy-and-time/astronomy-facts/history/the-prime-meridian-at-greenwich|url-status= dead}}</ref>
Ang Nagkakaisang Kaharian ay nasa gitna ng mga layong [[Ika-49 na kabalalay pahilaga|49°]] hanggang [[Ika-61 kabalalay pahilaga|61°]] H, at mga habang [[Ika-9 na katanghalian pakanluran|9°]] K hanggang [[Ika-2 katanghalian pasilangan|2°]] S. Ang Kahilagaang Irlanda ay may 360-kilometrong hagganang-lupa sa Republika ng Irlanda. Ang susul ng Kalakhang Britanya ay may habang 17,820 kilometro.<ref>{{cite web |author=Neal, Clare |url=http://www.cartography.org.uk/default.asp?contentID=749 |title=How long is the UK coastline? |publisher=British Cartographic Society |accessdate=26 Oktubre 2010 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yAn3CWU?url=http://www.cartography.org.uk/default.asp?contentID=749 |url-status=dead }}</ref> Ang [[Lagusan sa Bangbang]] ang dumurugtong sa [[panlupalop na Europa]]. Ito ang pinakamahabang lagusan sa ilalim ng dagat na may habang 50 kilometro (38 kilometro sa ilalim ng dagat).<ref>{{cite web|url=http://www.eurotunnel.com/ukcP3Main/ukcCorporate/ukcTunnelInfrastructure/ukcInfrastructure/ |title =The Channel Tunnel |publisher=Eurotunnel |accessdate=29 Nobyembre 2010}}</ref>
Ang [[Ingglatera]] na may lawak na 130,395 kilometrong parisukat ay bumubuo sa higit kalahati ng kabuuan ng NK.<ref>{{cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/7327029.stm |work=BBC News | title=England – Profile | date=11 Pebrero 2010}}</ref> Halos kapatagan ang binubuo ng bansa. Mabundok naman sa hilagang-kanluran ng [[Guhit Tees-Exe]] kung saan matatagpuan ang [[Kabundukan ng Kumbriya]] ng Purok Lawa, ang [[Pennines]] at ang mga burol na batong-apog ng [[Purok Rurok]], [[Exmoor]] at [[Dartmoor]]. Ang mga pangunahing ilog at wawa ay ang [[Tamesis]], [[Severn]], at [[Humber]]. Ang pinakamataas na bundok ng Ingglatera ay ang [[Tulos Scafell]] (978 metro) sa [[Purok Lawa]]. Ang mga pangunahing ilog nito ay ang Severn, Tamesis, Humber, Tees, Tyne, Tweed, Avon, Exe, at Mersey.
Ang [[Eskosya]] na may lawak na 78,772 kilometrong parisukat ay bumubuo lamang sa kulang-kulang isang-katlo ng kabuuan ng NK.<ref>{{cite web|url=http://www.scotland.org/about/fact-file/index.html|title=Scotland Facts|publisher=Scotland Online Gateway|accessdate=16 Hulyo 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080621045248/http://www.scotland.org/about/fact-file/index.html|archivedate=2008-06-21|url-status=dead}}</ref> Binubuo rin ito ng halos walong daang [[Talaan ng mga pulo ng Eskosya|mga pulo]] karamihan ay matatagpuan sa kanluran at hilaga nito.<ref>{{cite news |url =http://www.independent.co.uk/travel/uk/the-complete-guide-to--scottish-islands-754070.html |title =The complete guide to Scottish Islands |work =The Independent |location =London |date =19 Mayo 2001 |first =Jon |last =Winter |archiveurl =https://web.archive.org/web/20110301063015/http://www.independent.co.uk/travel/uk/the-complete-guide-to--scottish-islands-754070.html |archivedate =1 March 2011 |access-date =8 January 2013 |url-status =dead }}</ref> Isa sa mga bantog na pulo ay ang [[Hebrides]], [[Orkney|mga pulo ng Orkney]] at [[Shetland|mga pulo ng Shetland]]. Ang kalatagan ng Eskosya ay pinaghihiwalay ng [[Lamat sa Bulubunduking Hagganan]]–isang [[Lamat (paladutaan)|paladutaaang lamat]]–na tumatawid sa Eskosya mula [[Pulo ng Arran|Arran]] sa kanluran hanggang sa [[Stonehaven]] sa silangan.<ref>{{cite web|url= http://www.scottish-places.info/features/featurefirst7728.html |title= Overview of Highland Boundary Fault |work=Gazetteer for Scotland |publisher=University of Edinburgh |accessdate =27 Disyembre 2010}}</ref> Hinahati ng lamat na ito ang dalawang magkaibang rehiyon: ang [[Bulubunduking Eskoses|Bulubundukin]] sa hilaga at kanluran at ang [[Kapatagang Eskoses|kapatagan]] sa timog at silangan. Ang Bulubunduking rehiyon ang bumubuo sa halos bulubunduking lupain ng Eskosya. Matatagpuan dito ang [[Ben Nevis]] (1,343 metro), ang pinakamataas na tuktok sa buong pulo ng Britanya.<ref>{{cite web|url=http://www.bennevisweather.co.uk/index.asp|title=Ben Nevis Weather|publisher=Ben Nevis Weather|accessdate=26 Oktubre 2008|archive-date=27 Mayo 2012|archive-url=https://www.webcitation.org/67yAqrmVy?url=http://www.bennevisweather.co.uk/index.asp|url-status=dead}}</ref> Ang kapatagan naman ay nagsisimula sa pagitan ng [[Wawa ng Clyde]] at [[Wawa ng Forth]], o mas kilala sa katawagang [[Gitnang Kapatagan|Gitnang Pamigkis]]. Dito rin matatagpuan ang karamihan ng santauhan kabilang ang [[Glasgow]], ang pinakamalaking lungsod sa Eskosya, at ang [[Edimburgo]] and pangulong-lungsod nito. [[File:BenNevis2005.jpg|thumb|left|Ang [[Ben Nevis]] na matatagpuan sa Eskosya, ang pinakamataas na tuktok sa [[Kapuluang Britaniko]].]]
Ang [[Gales]] na may lawak na 20,779 kilometrong parisukat ay bumubuo lamang sa kulang-kulang isang-kasampu ng kabuuan ng NK.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/6233450.stm |title=Profile: Wales |work=BBC News |date=9 Hunyo 2010 |accessdate=7 Nobyembre 2010}}</ref> Bulubundukin ang Gales, ngunit mas kakaunti ang matatagpuang bundok sa [[Timog Gales]] kaysa sa [[Hilagang Wales|Hilaga]] at [[Gitnang Gales]] Ang pangunahing santauhan at mga pook kalalangin ay matatagpuan sa Timog Gales, na binubuo ng mga baybaying lungsod ng Cardiff, Swansea at Newport, at sa kanilang hilaga, ang [[Lambak ng Timog Gales]]. Ang pinakamatataas na mga bundok sa Gales ay nasa [[Snowdonia]] kung saan narito ang pinakamataas na tuktok sa Gales, ang [[Snowdon]] ([[Wikang Wales|Gales]]: ''Yr Wyddfa'') na may taas na 1,085 metro. Ang 14, o maaaring 15 mga bundok na may taas na hihigit sa 914 metro ay magkakasamang tinatawag na [[Tatatlong-libuhing Gales]]. Ang Gales ay may mahigit sa 1,200 kilometrong susul. Marami ring mga pulo ang nakapalibot sa lupalop nito, kung saan ang [[Anglesey]] (Gales: ''Ynys Môn'') ang pinakamalaki.
Ang [[Hilagang Irlanda|Kahilagaang Irlanda]] ay mayroon lamang lawak na 14,160 kilometrong parisukat at ito ay maburol.<ref>{{cite web|url=http://cain.ulst.ac.uk/ni/geog.htm|title=Geography of Northern Ireland|publisher=University of Ulster|accessdate=22 Mayo 2006}}</ref> Dito matatagpuan ang [[Danaw ng Neagh]], ang pinakamalawak na lawa sa Kapuluang Britaniko, na may lawak na 388 kilometrong parisukat. Ang pinakamataas na tuktok naman ay ang [[Slieve Donard]] na matatagpuan sa [[Kabundukan ng Mourne]] na may taas na 852 metro.
=== Kapanahunan ===
{{Main|Kapanahunan ng United Kingdom}}
Ang Nagkakaisang Kaharian ay may katamtamang kapanahunan na nakararanas ng masaganang tubig-ulan sa buong taon. Nagbabago ang tanap ayon sa panahon. Malimit itong bumaba sa -11 [[Selsyus|ºS]] o tumaas sa 35 ºS.<ref>{{cite web |url=http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/ |title=UK climate summaries |publisher=Met Office |accessdate=1 Mayo 2011 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yAsDB9c?url=http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/ |url-status=dead }}</ref> Kadalasang umiihip ang malakas na hangin galing Karagatang Atlantiko sa timog kanluran. Ito ay madalas na may kasamang banayad na pag-ulan. Ngunit hindi nito naaabot ang silangang bahagi kaya’t ang kanlurang bahagi ang laging maulan at ang silangan naman ay tuyo. Ang alimbukay na nanggagaling sa Atlantiko na pinaiinit naman ng [[Look Batis]] ang nagdadala ng banayad na tag-yelo lalo na sa kanluran kung saan ang tag-yelo ay mas basa. Ang tag-araw ay pinakamainit sa timog silangan ng Ingglatera dahil ito ang pinakamalapit sa lupalop ng Europa. Sa hilaga naman nararanasan ang pinakamalamig na tag-araw. Nararanasan ang matinding pagbuhos ng niyebe sa mga matataas na pook sa panahon ng tag-yelo hanggang sa maagang panahon ng tagsibol.<ref>{{cite news|title=Snow News|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-2070541/UK-weather-Snow-Wales-blizzards-arctic-conditions-leave-Britain-shivering.html|work=http://www.dailymail.co.uk/news/article-2070541/UK-weather-Snow-Wales-blizzards-arctic-conditions-leave-Britain-shivering.html|accessdate= 8 Disyembre 2011|location=London|first=Luke|last=Salkeld|date=8 Disyembre 2011}}</ref>
=== Pampangasiwaang pagkakabaha-bahagi ===
{{Main|Pampangasiwaang taladutaan ng United Kingdom}}
Bago pa man nabuo ang Nagkakaisang Kaharian, ang bawat bansa nito ay may kanya-kanya ng pamamaraan ng pampangasiwaan at taladutaaning patoto. Kaya “walang maituturing na suson ng pampangasiwaang bahagi na karaniwan sa Nagkakaisang Kaharian.” Hanggang sa ika-19 na dantaon, malimit na mabago ang pagkakabahagi ng UK, ngunit mayroong palagiang pagbabago sa mga katungkulan nito. Dahil hindi rin magkakaanyo ang mga pagbabago at sa pagsasalin ng kapangyarihan sa pampook na pamahalaan ng Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda, malayong ang mga susunod na pagbabago ay magiging magkakaanyo. [[Talaksan:Map of the administrative geography of the United Kingdom.png|thumb|right|Ang mga pampangasiwaang pagkakabaha-bahagi ng Nagkakaisang Kaharian.]]
Ang pagbuo ng [[Pamahalaang Lokal ng Ingglatera|pampook na pamahalaan ng Ingglatera]] ay masalimuot pati na rin ang pamamahagi ng mga katungkulan nito na naiiba-iba ayon sa pampook na kasunduan. Ang pagsasabatas na nauukol sa pamahalaang pampook ng Ingglatera ay pananagutan ng batasan ng UK at ng [[Pamahalaan ng United Kingdom|Pamahalaan ng Nagkakaisang Kaharian]] dahil walang sariling batasan ang Ingglatera. Ang nakatataas na hanay ng mga [[pagbabahagi ng Ingglatera]] ay ang siyam na [[Rehiyon ng Inglatera|rehiyon ng tanggapan ng Pamahalaan]].<ref>{{cite web |url=http://www.gos.gov.uk/national/ |archiveurl=https://www.webcitation.org/5hYQkeu1p?url=http://www.gos.gov.uk/national/ |archivedate=2009-06-15 |publisher=Government Offices |accessdate=3 Hulyo 2008 |title=Welcome to the national site of the Government Office Network |url-status=dead }}</ref> Ang [[Kalakhang Londres]] ay isang danay na may kapulungang tuwirang hinahalal at may isang punong-bayan simula noong 2000. Ito ay gayon dahil ang panukalang ito ay tinaguyod sa isang [[Pagtutukoy ng Kapamahalaan ng Kalakhang Londres (1998)|pagtutukoy]].<ref>{{cite web |url=http://www.london.gov.uk/london-life/city-government/history.jsp |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080421023053/http://www.london.gov.uk/london-life/city-government/history.jsp |archivedate=2008-04-21 |title=A short history of London government |publisher=Greater London Authority |accessdate=8 Oktubre 2008 |url-status=dead }}</ref> Binalak nito na ang ibang danay ay magkaroon din ng sariling inihalal na [[Kapulungang Rehiyonal ng Inglatera|kapulungan]], ngunit ang panukalang ito ay tinanggihan ng danay ng [[Hilagang Silangang Inglatera|Hilagang Silangan]] sa isang [[Pagtutukoy sa Paglilipat ng Kapangyarihang Pampook sa Hilagang Ingglatera (2004)|pagtutukoy noong 2004]].<ref>{{cite news |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article503255.ece |title=Prescott's dream in tatters as North East rejects assembly |accessdate =15 Pebrero 2008 |work=The Times |location=London |first1=Jill |last1=Sherman |first2=Andrew |last2=Norfolk |date=5 Nobyembre 2004 |quote= The Government is now expected to tear up its twelve-year-old plan to create eight or nine regional assemblies in England to mirror devolution in Scotland and Wales.}}</ref> Sa ilalim ng danaying hanay, ang ibang danay ng Ingglatera ay may [[Metropolitano at Di-metropolitanong lalawigan ng Innglatera|kapulungang lalawigan]] at kapulungang purok. Ang iba naman ay may pangkaisahang kapamahalaan. Samantala, ang danay ng Kalakhang Londres ay may 32 [[Kabayanan ng Kalakhang Londres|bayan]] at isang lungsod, ang [[Lungsod ng Londres]]. Ang mga Kagawad ng kapulungan ay inihahalal sa [[Pamamaraang Paramihan ng Halal|paraang paramihan ng halal]] sa mga tanurang pang-isahang sapi. Ang ibang paraan naman ay sa pamamagitan ng pamamaraang ''[[multi-member plurality]]'' sa tanurang pangmaramihang sapi.<ref>{{cite web|url=http://www.lga.gov.uk/lga/aio/39780|title=Local Authority Elections|publisher=Local Government Association|accessdate=3 Oktubre 2008|archive-date=2012-01-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20120118195001/http://www.lga.gov.uk/lga/aio/39780|url-status=dead}}</ref>
Sa layon ng [[Pamahalaang Pampook ng Eskosya|pamahalaang pampook]], ang Eskosya ay nahahati sa [[Pagkakabaha-bahagi ng Eskosya|32 pook kapulungan]]. Ito ay may magkakaibang lawak at dami ng santauhan. Ang mga lungsod ng [[Glasgow]], Edimburgo, [[Aberdeen]], at [[Dundee]] ay hiwalay na pook kapulungan. Gayon din ang [[Banwahan ng Kapulungang Bulubundukin|Kapulungang Bulubundukin]] na bumubuo sa isang-katlo ng Eskosya ngunit mayroon lamang na humigit 200,000 katao. Sa kasalukuyan, mayroong mga 1,222 kagawad na naihalal sa katungkulan.<ref>{{cite web |url=http://www.psa.ac.uk/2007/pps/Bennie.pdf |title=STV in Scotland: Local Government Elections 2007 |publisher=Political Studies Association |accessdate=2 Agosto 2008 |archive-date=2011-03-20 |archive-url=https://www.webcitation.org/5xJnMrHvK?url=http://www.psa.ac.uk/2007/pps/Bennie.pdf |url-status=dead }}</ref> Sila ay bahagiang pinapasahod. Ang halalan ay isinasagawa sa pamamaraang ''[[single transferable vote]]'' sa isang tanurang maraming sapi. Maaaring humalal ng tatlo o apat na kagawad. Ang bawat kagawad ay hahalal naman ng isang [[Tagapamatnubay (pangmamamayan)|Tagapamatnubay]] o [[Tagapangulo|Tagapamagitan]] na siyang manunugkulan sa mga pagpupulong at tatayo bilang pinuno ng pook na itinalaga sa kanila. Ang mga [[kagawad]] ay napapasailalim ng mga [[kautusan sa asal]] na ipinatutupad ng [[Tagubilin sa mga Pamantayan ng Eskosya]].<ref>Ethical Standards in Public Life framework: {{cite web |title=Ethical Standards in Public Life |url=http://www.scotland.gov.uk/Topics/Government/local-government/ethical-standards |publisher=The Scottish Government |accessdate=3 Oktubre 2008 |archive-date=11 Disyembre 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141211075152/http://www.scotland.gov.uk/Topics/Government/local-government/ethical-standards |url-status=dead }}</ref> Ang kapisanan ng mga kinatawan ng pampook na kapamahalaan ay ang [[Kapulungang Pampook na Kapamahalaan ng Eskosya]] (KAPKE).<ref>{{cite web|url= http://www.cosla.gov.uk/about/decision-making-cosla |title=Who we are |publisher=Convention of Scottish Local Authorities |accessdate= 5 Hulyo 2011}}</ref>
Ang [[Pamahalaang Pampook ng Gales|pamahalaang pampook ng Gales]] ay binubuo ng mga 22 pangkaisahang kapamahalaan. Kinabibilangan ito ng mga lungsod ng [[Kardip]], [[Swansea]], at [[Newport]] na may sarili at hiwalay ring pangkaisahang kapamahalaan.<ref>{{cite web|url=http://new.wales.gov.uk/topics/localgovernment/localauthorities/?lang=en|title=Local Authorities|publisher=The Welsh Assembly Government|accessdate=31 Hulyo 2008|archive-date=30 Mayo 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140530004428/http://new.wales.gov.uk/topics/localgovernment/localauthorities/?lang=en|url-status=dead}}</ref> Ang halalan ay ginaganap tuwing ika-apat na taon sa pamamaraang ''[[first-past-the-post]]''.<ref>{{cite web |url=http://www.aboutmyvote.co.uk/how_do_i_vote/voting_systems/local_government_elections_i3.aspx |title=Local government elections in Wales |publisher=[[The Electoral Commission]] |year=2008 |accessdate=8 Abril 2011 |archive-date=2012-06-23 |archive-url=https://www.webcitation.org/68e5BBagx?url=http://www.aboutmyvote.co.uk/how_do_i_vote/voting_systems/local_government_elections_i3.aspx |url-status=dead }}</ref> Bukod sa [[Pulo ng Anglesey]], ang pinakahuling halalan ay naganap noon Mayo 2012. Ang [[Kapisanan ng Pamahalaang Pampook ng Gales]] ay kumakatawan sa mga kapakanan ng pampook na kapamahalaan.<ref>{{cite web|url=http://www.wlga.gov.uk/|title=Welsh Local Government Association|publisher=Welsh Local Government Association|accessdate= 20 Marso 2008}}</ref>
Ang [[Pamahalaang Pamppok ng Kahilagaang Irlanda|pamahalaang pampook ng Kahilagaang Irlanda]] ay binubuo na ng 26 kapulungang purok simula pa noong 1973. Ang bawat isa ay naihalal sa pamamaraang ''single transferable vote''. Ang kanilang kapangyarihan ay nakatakda lamang sa pagkuha ng mga basura, pagpatnubay sa mga aso, at pagsasaayos ng mga liwasan at himlayan.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/northern_ireland/4449092.stm |title=NI local government set for shake-up |work=BBC News |date=18 Nobyembre 2005 |accessdate= 15 Nobyembre 2008 |first =Mark |last= Devenport}}</ref> Noong 13 Marso 2008, napagkasunduan ng tagapagpaganap ang panukalang bumuo ng panibagong 11 kagawad at palitan ang kasalukuyang pamamaraan. Ipinagpaliban ang susunod na pampook na halalan sa 2011 upang mapadali ito.<ref>{{cite press release |url=http://www.nio.gov.uk/local-government-elections-to-be-aligned-with-review-of-public-administration/media-detail.htm?newsID=15153 |title=Local Government elections to be aligned with review of public administration |publisher=Northern Ireland Office |date=25 Abril 2008 |accessdate=2 Agosto 2008 |archive-date=2013-02-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130217174725/http://www.nio.gov.uk/local-government-elections-to-be-aligned-with-review-of-public-administration/media-detail.htm?newsID=15153 |url-status=dead }}</ref>
===Mga Sakupbayan===
{{Main|Mga Sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat|Sakupbayan ng Kaputungan}}
[[Talaksan:Inside the Reef Cayman.jpg|thumb|left|Ang tanawin ng [[Dagat Karibe]] sa [[Kapuluang Kayman]]. Ang kapuluang ito ay isa sa mga pangunahing pook ng pandaigdigang pananalapi<ref>{{cite web|url=https://www.cibc.com/ca/pwm-global/locations/caribbean/cayman-islands.html |title=CIBC PWM Global - Introduction to The Cayman Islands |publisher=Cibc.com |date=11 Hulyo 2012 |accessdate=17 Agosto 2012}}</ref> at puntahan ng mga manlalakbay.<ref>{{cite news| url=http://traveltips.usatoday.com/cayman-islands-tourism-20845.html | work=USA Today | title=Cayman Islands Tourism | first=Laurie |last=Rappeport }}</ref>]]
Ang Nagkakaisang Kaharian ay may paghahari sa labing-pitong mga sakupbayan nito: labing-apat sa sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-Dagat at tatlo sa sakupbayan ng Kaputungan.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.justice.gov.uk/downloads/about/moj/our-responsibilities/Background_Briefing_on_the_Crown_Dependencies2.pdf |access-date=2013-01-08 |archive-date=2019-11-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191102104306/http://www.justice.gov.uk/downloads/about/moj/our-responsibilities/Background_Briefing_on_the_Crown_Dependencies2.pdf |url-status=dead }}</ref>
Ang labing-apat na sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-Dagat ay ang mga: [[Anguilla]]; [[Bermuda]]; [[Lupang-sakop ng Britanya sa Antartika|sakupbayan ng Britanya sa Antartika]]; [[Lupang-sakop ng Britanya sa Karagatang Indiya|sakupbayan ng Britanya sa Karagatang Indiya]]; [[Kapuluang Britanikong Birhen]]; [[Kapuluang Cayman]]; [[Kapuluang Falkland]]; [[Gibraltar]]; [[Montserrat]]; [[Santa Helena, Asensiyon at Tristan da Cunha]]; [[Kapuluang Turko at Caicos]]; [[Kapuluang Pitcairn]]; [[Timog Horhe at Kapuluang Timog Sandwich]]; at ang mga [[Akrotiri at Dhekelia|kutang pinamamahalaan sa Tsipre]].<ref>{{cite web |url=http://collections.europarchive.org/tna/20080205132101/www.fco.gov.uk/servlet/Front%3fpagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1013618138295 |title=Overseas Territories |publisher=Foreign & Commonwealth Office |accessdate=6 Setyembre 2010 }}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ang pag-aangkin ng Britanya sa Antartika ay hindi kinikilala ng lahat.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ay.html |title=The World Factbook |publisher=CIA |accessdate=26 Disyembre 2010 |archive-date=25 Disyembre 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225211652/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ay.html%20 |url-status=dead }}</ref> Kung pagsasama-samahin, ang kabuuang lawak ng sakupbayan ng Britanya sa ibayong-dagat ay tinatayang 1,727,570 kilometrong parisukat at may santauhan na humigit-kumulang sa 260,000 katao. Ito ang mga nalabi sa Sasakhari ng Britanya kung saan ang karamihan ay piniling manatiling sakupbayan ng Britanya (Bermuda noong [[Reperendum sa Kasarinlan ng Bermuda (1995)|1995]] at Gibraltar noong [[Reperendum sa Kasarinlan ng Gibraltar (2002)|2002]]).
Hindi tulad ng mga sakupbayan ng NK sa ibayong-dagat, ang mga sakupbayan ng Kaputungan ay pagmamay-ari ng [[Kaputungan ng Britanya]].<ref>{{cite web|author=The Committee Office, House of Commons |url=http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200910/cmselect/cmjust/56/5604.htm |title=House of Commons – Crown Dependencies – Justice Committee |publisher=Publications.parliament.uk |accessdate=7 Nobyembre 2010}}</ref> Ito ay kinabibilangan ng [[Kapuluang Bangbang]], ang mga [[kuta]] ng [[Jersey]] at [[Guernsey]] sa [[Bangbang Ingles|Bangbang Inggles]], at ang [[Pulo ng Man]] sa [[Dagat Irlandes]]. Sa kadahilanang ang mga nasasakupan nito ay may sari-sariling pangasiwaan, sila ay [[Mga Bansa sa United Kingdom|hindi bahagi ng Nagkakaisang Kaharian]] o ng [[Samahang Europeo]]. Ganon pa man, ang pamahalaan ng UK ang may pananagutan sa mga ugnayang panlabas at pagtatanggol nito. Ang batasan ng UK ay may kapangyarihang mambatas alang-alang sa kanila. Ngunit ang kapangyarihang maisabatas ang mga panukalang nauukol sa kanilang kapuluan ay nasa kani-kanilang kapulungang mambabatas at sa pahintulot ng [[Kagalang-galang na Kapulungan ng mga Kalihim ng Kanyang Kamahalan|Kapulungan ng mga Kalihim ng Kaputungan]]. Sa Pulo ng Man, ang pahintulot ay kadalasang nagbubuhat sa Tenyenteng Tagapamahala.<ref>{{cite web|url=http://www.gov.je/ChiefMinister/International+Relations/Profile+of+Jersey.htm|title=Profile of Jersey|publisher=[[States of Jersey]]|accessdate=31 Hulyo 2008|quote=The legislature passes primary legislation, which requires approval by The Queen in Council, and enacts subordinate legislation in many areas without any requirement for Royal Sanction and under powers conferred by primary legislation.|archive-date=2006-09-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20060902092534/http://www.gov.je/ChiefMinister/International+Relations/Profile+of+Jersey.htm|url-status=bot: unknown}}</ref> Simula noong 2005, ang bawat sakupbayan ng Kaputungan ay may [[Punong Tagapangasiwa]] bilang kanilang [[pinuno ng pamahalaan]].<ref>[https://archive.is/20121218163134/www.gov.im/lib/news/cso/chiefministertom.xml Chief Minister to meet Channel Islands counterparts - Isle of Man Public Services<!-- Bot generated title -->]</ref>
==Kabanwahan==
{{Main|Kabanwahan ng United Kingdom|Kaharian ng United Kingdom|Halalan sa United Kingdom}}
[[Talaksan:Elizabeth II greets NASA GSFC employees, May 8, 2007 edit.jpg|thumb|upright|[[Elizabeth II]], [[Monarkiya ng United Kingdom|Haribini ng Nagkakaisang Kaharian]] at ng iba pang [[Realmong Komonwelt|bansa sa Kapamansaan]]]]
Ang Nagkakaisang Kaharian ay isang [[kahariang may saligang-batas]] na may [[pamahalaang pangkaisahan]]. Si Haribini [[Elizabeth II]] ang pinuno ng bansa ng NK at ng labinlimang [[Mga Bansa sa Kapamansaan|bansa sa Kapamansaan]]. Ang kaharian ay may “karapatang pagsanggunian, humimok, at magpaalala”.<ref>[[Walter Bagehot|Bagehot, Walter]] (1867) The English Constitution, London:Chapman and Hall, p103</ref> Ang Nagkakaisang Kaharian ay isa sa natatanging apat na mga bansa na may saligang-batas na di-nasusulat.<ref>{{cite web|url=http://www.llrx.com/features/uk2.htm#UK%20Legal%20System|title=A Guide To the UK Legal System|publisher=[[University of Kent|University of Kent at Canterbury]]|accessdate=16 Mayo 2006|author=Sarah Carter|archive-date=27 Mayo 2012|archive-url=https://www.webcitation.org/67yH6Ly5h?url=http://www.llrx.com/features/uk2.htm#UK%20Legal%20System|url-status=dead}}</ref><ref group="tala">Ang Bagong Selanda, Israel at [[San Marino]] ang ibang mga bansa na may saligang-batas na di-nasusulat.</ref> Kung sa gayon, ang [[Saligang-Batas ng United Kingdom|Saligang-Batas ng Nagkakaisang Kaharian]] ay halos lahat binubuo ng kaipunan ng mga iba’t ibang kasulatan tulad ng mga [[palatuntunan]], mga [[kasong naisabatas]] at mga pandaigdigang kasunduan, at ng [[Katipunan sa Saligang-Batas ng Britanya|katipunan sa saligang-batas]]. Dahil walang pagkakaiba ang karaniwang palatuntunan sa “batas pang-saligang-batas”, maaaring “mabago” ito sa pamamagitan ng paglagda ng [[Batasan ng Nagkakaisahang Kaharian|batasan]] ng NK ng isang [[Batas ng Parlamento|Batas ng Batasan]]. Sila ay may kapangyarihang baguhin o tanggalin ang anumang nasusulat o di-nasusulat na bahagi ng saligang-batas. Ngunit, hindi ito maaaring magsabatas na hindi mababago ng mga susunod na Batasan.<ref>{{cite web|url=http://www.parliament.uk/about/how/laws/sovereignty.cfm|title=Official UK Parliament web page on parliamentary sovereignty|publisher=UK Parliament|archiveurl=https://archive.today/20120628214950/http://www.parliament.uk/about/how/sovereignty/|archivedate=2012-06-28|access-date=2013-01-09|url-status=live}}</ref>
===Pamahalaan===
{{main|Pamahalaan ng United Kingdom}}
Ang NK ay may [[Pamamaraang Parlamentaryo|pamahalaang pambatasan]] na nakabatay sa [[pamamaraang Westminster]]. Ito ay tinutularan sa daigdig, isang pamana ng Sasakhari ng Britanya. Ang batasan ng Nagkakaisang Kaharian ay tinatawag na Batasan. Ito ay may dalawang kapulungan: ang inihahalal na [[Pamahayan ng mga Hamak]], at ang itinatalagang [[Pamahayan ng mga Panginoon]]. Sila ay nagpupulung-pulong sa [[Palasyo ng Westminster]]. Lahat ng mga panukala ay kailangang may [[Pangkahariang Pahintulot]] bago maisabatas ang mga ito.
Ang katungkulan ng pagiging [[pinuno ng pamahalaan]] ng NK ay nasa [[Punong Tagapangasiwa ng United Kingdom|Punong Ministro]].<ref>{{cite web|title = The Government, Prime Minister and Cabinet|work = Public services all in one place|publisher = [[Directgov]]|url = http://direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/UKgovernment/Centralgovernmentandthemonarchy/DG_073444|accessdate = 12 Pebrero 2010|archive-date = 2012-09-21|archive-url = https://web.archive.org/web/20120921004951/http://www.direct.gov.uk/en/Governmentcitizensandrights/UKgovernment/Centralgovernmentandthemonarchy/DG_073444|url-status = dead}}</ref> Siya ay kabilang sa kasapian ng batasan. Ang kasapiang ito ang nagbibigay ng ‘‘halal sa pag-asa’’ ng nakararaming lapian sa Pamahayan ng mga Hamak. Kadalasang ang pinuno ng pinakamalaking lapian sa pamahayan ang nakakakamit nito. Mamimili ang punong tagapangasiwa ng kalupunan ng mga tagapangasiwa na silang maitatalaga naman ng kaharian. Sila ang bubuo ng [[Pamahalaan ng United Kingdom|Pamahalaan ng Kanyang Kamahalaan]]. Sa kaugalian, iginagalang ng Haribini ang anumang maging pasya ng punong tagapangasiwa sa pamamahala.
[[Talaksan:Palace of Westminster, London - Feb 2007.jpg|thumb|left|280px|Ang [[Bahay-Hari ng Westminster]], ang luklukan ng dalawang pamahayan ng Batasan ng Nagkakaisang Kaharian]]
Ang [[Kalupunan ng mga Tagapangasiwa ng United Kingdom|kalupunan ng mga tagapangasiwa]] ay nakaugaliang kunin sa lapian kung saan kasapi ang Punong Tagapangasiwa. Ito ay kinukuha sa kapwa pamahayan, ngunit kadalasan ito’y manggagaling sa Pamahayan ng mga Hamak. Ang mga naitalaga ay may [[Pananagutan sa Pamahalaan|pananagutan]] sa punong tagapangasiwa. Ang kapangyarihang tagapagpaganap ay ginagamit ng punong tagapangasiwa at ng mga kalupunan nito. Silang lahat ay nanganumpa sa [[Kapulungan ng mga Kalihim ng United Kingdom|Kapulungan ng mga Kalihim ng Nagkakaisang Kaharian]] na maging mga [[Tagapangasiwa ng Kaputungan]]. Si [[Ang Matwid na Kagalang-galang|Mat. na Kgg.]] [[David Cameron]], pinuno ng [[Lapiang Konserbatibo (UK)|Lapiang Konserbatibo]], ang namumuno sa pakikiisa sa pangatlong lapian ng NK, ang mga [[Demokratang Liberal (UK)|Demokratang Liberal]]. Simula noong 11 Mayo 2010, si Cameron ang Punong Tagapangasiwa, [[Pangulong Panginoon ng Ingatang-yaman]], at [[Tagapangasiwa sa Paglilingkod-bayan]].<ref>{{Cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/election_2010/8675265.stm |title=David Cameron is UK's new prime minister |date=11 Mayo 2010 |work=BBC News |accessdate =11 Mayo 2010}}</ref> Upang maihalal sa Pamahayan ng mga Hamak, kinakailangang ang isa ay mapili bilang kasapi ng batasan. Ito ay sa pamamagitan ng [[Pamamaraang Paramihan ng Halal|paramihan ng halal]] sa bawat kapisanang panghalalan. Ang NK ay kasalukuyang nahahati sa [[Kapisanang Panghalalan ng United Kingdom|650 kapisanang panghalalan]]. Nagsisimula ang pangkalahatang halalang ito sa paghayag ng hari, matapos pagpayuhan ng punong ministro. Sinasaad sa [[Batas Parlamento ng 1911 at 1949|Batas Batasan ng 1911 at 1949]] na kinakailangan ang panibagong halalan limang taon ang nakalipas bago ang huli.
Ang tatlong pangunahing lapian sa NK ay ang mga Lapiang Konserbataibo, [[Lapian ng Manggagawa (UK)|Lapian ng Manggagawa]], at ang Demokratang Liberal. Noong nakaraang pangkalahatang halalan ng 2010, ang mga naluklok sa tatlong lapiang ito ay 622 sa 650 luklukan sa Pamahayan ng mga Hamak.<ref>{{cite web|url=http://www.nsd.uib.no/european_election_database/country/uk/|title=United Kingdom|work=European Election Database|publisher=Norwegian Social Science Data Services|accessdate=3 Hulyo 2010}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.guardian.co.uk/politics/2010/may/28/general-election-2010-conservatives|title=Thirsk and Malton: Conservatives take final seat in parliament|work=The Guardian |location=London|last=Wainwright|first=Martin|date=28 Mayo 2010|accessdate=Huloy 3,2010}}</ref>
Ang karamihan sa mga natirang luklukan ay nakamit ng mga lapiang lumalaban sa kani-kanilang pook sa NK: ang [[Pambansang Lapiang Eskoses]] (sa eSKOSYA lamang); ''[[Plaid Cymru]]'' (sa Gales lamang); at ang [[Lapiang Demokratikong Samahang Manggagawa]], [[Lapiang Demokratikong Lipunan at Manggagawa]], [[Lapiang Manggagawa ng Ulster]], at ''[[Sinn Féin]]'' (sa Kahilagaang Irlanda lamang bagaman ang ''Sinn Féin'' ay lumalaban din sa mga halalan sa Republika ng Irlanda). Alinsunod sa patakaran ng lapian, wala pang naihalal na kasapi ng ''Sinn Féin'' ang kailanman dumalo sa Pamahayan ng mga Hamak upang katawanin ang kanilang kapisanang panghalalan dahil sa pangangailangang panunumpa sa katapatan sa kaharian. Gayunpaman, ang kasalukuyang limang KP na ''Sinn Féin'' ay ginagamit ang mga tanggapan at ibang kagamitan sa Westminster.<ref>{{Cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/1771635.stm |title=Sinn Fein moves into Westminster |work=BBC News |date=21 Enero 2002 |accessdate =17 Oktubre 2008}}</ref>
Ang NK ay may kasalukuyang 72 mga [[Kasapi ng Parlamentong Europeo para sa United Kingdom 2009-2014|KPE]] na naihalal para sa [[Parlamentong Europeo|Batasang Europeo]]. Sila ay naihalal sa 12 kapisanang panghalalan na may [[pangmaramihang sapi]].<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/shared/bsp/hi/elections/euro/09/html/ukregion_999999.stm |title= European Election: United Kingdom Result |work=BBC News |date =8 Hunyo 2009}}</ref>
===Pangasiwaang ginawaran===
{{Main|Pangasiwaang gawaran sa United Kingdom|Tagapagpaganap ng Hilagang Irlanda|Pamahalaang Eskoses|Pamahalaang Gales}}
[[Talaksan:Scotland Parliament Holyrood.jpg|thumb|alt=Modern one-story building with grass on roof and large sculpted grass area in front. Behind are residential buildings in a mixture of styles.|Ang [[Gusali ng Pambatasang Eskoses]] sa [[Holyrood, Edimburgo|Holyrood]] ang luklukan ng [[Parlamentong Eskoses|Batasang Eskoses]]]]
Ang Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda ay may kanya-kanyang [[Tagapagpaganap (pamahalaan)|pamahalaan o tagapagpaganap]] na binigyang-kapangyarihan. Ito ay pinamumunuan ng isang [[Pangulong Tagapangasiwa]] (o sa Kahilagaang Irlanda, isang [[diyarka]]l na [[Pangulong Tagapangasiwa at kinatawang Pangulong Tagapangasiwa]]) at isang [[batasang may iisang pamahayan]]. Ngunit ang Ingglatera, ang pinakamalaking bansa sa Nagkakaisang Kaharian, ay walang mga ganitong pamahalaan na ginawaran. Bagkus, sila ay tuwirang pinangagasiwaan at pinagbabatas ng pamahalaan at batasan ng NK. Sa kadahilanang ito, umusbong ang tinatawag na [[Katanugang Kanlurang Lothian]] na nauukol sa pakikilahok ng mga kasapi ng batasan (KP) ng Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda,<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/3432767.stm |title=Scots MPs attacked over fees vote |work=BBC News |date=27 Enero 2004 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> sa mga bagay o suliranin na kaugnay lamang sa Ingglatera.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/talking_politics/82358.stm |title=Talking Politics: The West Lothian Question |work=BBC News |first=Brian |last=Taylor |date=1 Hunyo 1998 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref>
Ang [[Pamahalaang Eskoses]] at ang [[Parlamentong Eskoses|batasan]] nito ay may malaking saklaw sa mga anumang bagay na hindi [[Mga Bagay na Nakalaan|katangi-tanging nakalaan lamang]] sa batasan ng NK, tulad ng [[Edukasyon sa Eskosya|katuruan]],[[Pambansang Palingkuran sa Kalusugan ng Scotland|kalusugan]], [[Batas Eskoses]], at ang [[Pamahalaang Lokal ng Scotland|pamahalaang pampook]].<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/events/scotland_99/the_scottish_parliament/310036.stm |title=Scotland's Parliament – powers and structures |work=BBC News |date=8 Abril 1999 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> Noong nakaraang [[Pangkalahatang Halalan sa Parlamentong Eskoses, 2011|halalan ng 2011]], ang Pambansang Lapiang Eskoses ay muling nailuklok, kasama ang karamihan sa kanila, sa Batasang Eskoses. Ang kanilang pinuno ay si [[Alex Salmond]], ang [[Pangulong Tagapangasiwa ng Eskosya]].<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/6659531.stm |title=Salmond elected as first minister |work=BBC News |date=16 Mayo 2007 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-13305522 |title= Scottish election: SNP wins election |work=BBC News |date= 6 Mayo 2011}}</ref> Noong 2012, ang pamahalaan ng NK at Eskosya ay nagkasundo sa talakayan ng isang reperendum patungkol sa kasarinlan ng Eskosya sa 2014.
Ang [[Pamahalaang Gales]] at ang [[Pambansang Kapulungan ng Gales]] ay mas may maliit na kapangyarihan kaysa ng sa naibigay sa Eskosya.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/events/wales_99/the_welsh_assembly/309033.stm |title=Structure and powers of the Assembly |work=BBC News |date=9 Abril 1999 |accessdate21 Oktubre 2008}}</ref> Maaaring magsabatas ang Kapulungan tungkol sa mga bagay na binigyang-kapangyarihan sa pamamagitan ng [[Batas sa Pambansang Kapulungan ng Gales|Batas ng Kapulungan]]. Ayon sa batas, hindi ito nangangailangan ng pahintulot buhat sa Westminster. Nanalo ang mumunting Lapian ng Manggagawa noong nakaraang [[Halalan ng Pambansang Kapulungan ng Gales, 2011|halalan ng 2011]]. Pinamumunuan ito ni [[Carwyn Jones]].
Ang [[Tagapagpaganap ng Hilagang Irland]] at ang [[Kapulungan ng Hilagang Ireland|Kapulungan]] nito ay may mga kapangyarihang nahahambing sa binigay sa Eskosya. Ang Tagapagpaganap ay pinamumunuan ng isang [[diyarka]] na kumakatawan sa mga kasapi ng [[Tinalaga ng Manggagawa|manggagawa]] at mga [[Tinalaga ng mga Makabansa|makabansa]] sa Kapulungan. Sa kasalukuyan, si [[Peter Robinson (politiko)|Peter Robinson]] ng [[Lapiang Demokratikong Manggagawa]], at si [[Martin McGuinness]] ng ''[[Sinn Féin]]'' ang mga [[Pangulong Tagapangasiwa at kinatawang Pangulong Tagapangasiwa]].
Ang NK ay walang [[saligang-batas na nasusulat]]. Ang mga bagay na nauukol sa saligang-batas ay isa sa mga kapangyarihang hindi binigay sa Eskosya, Gales, at Kahilagaang Irlanda. Ayon sa turo ng [[Kalayaan ng Parlamentaryo sa United Kingdom|Kalayaan ng Pambatasan]], ang batasan ng NK ay maaaring alisin ang Batasang Eskoses, Kapulungang Gales, at Kapulungang Kahilagaang Irlanda.<ref>N. Burrows, [http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1468-2230.00203/abstract "Unfinished Business: The Scotland Act 1998"], ''The Modern Law Review'', vol. 62, issue 2, (Marso 1999), p. 249: "The UK Parliament is sovereign and the Scottish Parliament is subordinate. The White Paper had indicated that this was to be the approach taken in the legislation. The Scottish Parliament is not to be seen as a reflection of the settled will of the people of Scotland or of popular sovereignty but as a reflection of its subordination to a higher legal authority. Following the logic of this argument, the power of the Scottish Parliament to legislate can be withdrawn or overridden..."</ref><ref>M. Elliot, [http://icon.oxfordjournals.org/content/2/3/545.abstract "United Kingdom: Parliamentary sovereignty under pressure"], ''International Journal of Constitutional Law'', vol. 2, issue 3, (2004), pp. 553–554: "Notwithstanding substantial differences among the schemes, an important common factor is that the U.K. Parliament has not renounced legislative sovereignty in relation to the three nations concerned. For example, the Scottish Parliament is empowered to enact primary legislation on all matters, save those in relation to which competence is explicitly denied ... but this power to legislate on what may be termed "devolved matters" is concurrent with the Westminster Parliament's general power to legislate for Scotland on any matter at all, including devolved matters ... In theory, therefore, Westminster may legislate on Scottish devolved matters whenever it chooses..."</ref> Sa katunayan, noong 1972, pinagkaisahan ng Batasan ng NK na [[Batas sa Hilagang Irlanda ng 1972 (panamantalang pagtatakda)|antalahin]] ang pagkakatatag ng [[Batasan ng Hilagang Irlanda|Batasan ng Kahilagaang Irlanda]]. Ito ang naging alinsunuran patungkol sa mga napapanahong kapisanang bingyang-kapangyarihan.<ref>G. Walker,[http://www.jstor.org/stable/10.1086/644536 "Scotland, Northern Ireland, and Devolution, 1945–1979"], ''Journal of British Studies'', vol. 39, no. 1 (Enero 2010), pp. 124 & 133.</ref> Sa kaugalian, malayong mangyaring tanggalin ng batasan ng NK ang pagbibigay-kapangyarihan dahil sa mga pinagkasunduang taliktik noong mapagpasyahan ang reperendum na ito.<ref>A. Gamble, [http://publius.oxfordjournals.org/content/36/1/19.short "The Constitutional Revolution in the United Kingdom"], ''Publius'', volume 36, issue 1, p. 29: "The British parliament has the power to abolish the Scottish parliament and the Welsh assembly by a simple majority vote in both houses, but since both were sanctioned by referenda, it would be politically difficult to abolish them without the sanction of a further vote by the people. In this way several of the constitutional measures introduced by the Blair government appear to be entrenched and not subject to a simple exercise of parliamentary sovereignty at Westminster."</ref>
Mas malaki kaysa sa Eskosya at Gales ang mga talikitang pinataw sa kapangyarihan ng batasan ng NK na makialam sa pagbibigay-kapangyarihan sa Kahilagaang Irlanda dahil ito ay nakabatay sa kasunduan sa pagitan ng [[Pamahalaan ng Irlanda]].<ref>E. Meehan, [http://pa.oxfordjournals.org/content/52/1/19.short "The Belfast Agreement—Its Distinctiveness and Points of Cross-Fertilization in the UK's Devolution Programme"], ''Parliamentary Affairs'', vol. 52, issue 1 (1 Enero 1999), p. 23: "[T]he distinctive involvement of two governments in the Northern Irish problem means that Northern Ireland's new arrangements rest upon an intergovernmental agreement. If this can be equated with a treaty, it could be argued that the forthcoming distribution of power between Westminister and Belfast has similarities with divisions specified in the written constitutions of federal states... Although the Agreement makes the general proviso that Westminister's 'powers to make legislation for Northern Ireland' remains 'unaffected', without an explicit categorical reference to reserved matters, it may be more difficult than in Scotland or Wales for devolved powers to be repatriated. The retraction of devolved powers would not merely entail consultation in Northern Ireland backed implicitly by the absolute power of parliamentary sovereignty but also the renegotiation of an intergovernmental agreement".</ref>
===Batas at katarungang pangkrimen===
{{Main|Batas ng United Kingdom}}
[[Talaksan:Royal courts of justice.jpg|thumb|left|Ang mga [[Makaharing Kahukuman ng Katarungan|Maharlikang Kahukuman ng Katarungan]] ng [[Inglatera at Gales|Ingglatera at Gales]]]]
Ang Nagkakaisang Kaharian ay walang iisang pamamaraang legal dahil ayon sa Bahagi 19 ng [[Kasunduan ng Samahan|Kasunduan ng Samahan ng 1706]], pinagkakaloob nito ang pagpapatuloy ng isang hiwalay na pamamaraang legal sa Eskosya.<ref>{{cite web |url=http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |title=The Treaty (act) of the Union of Parliament 1706 |publisher=Scottish History Online |accessdate=Oktubre 5, 2008 |archive-date=2002-07-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20020712045730/http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html |url-status=dead }}</ref> Sa kasalukuyan, ang NK ay may tatlong magkakaibang [[Mga Pamamaraang Legal ng Daigdig|pamamaraang legal]]: [[Batas Ingles|Batas Inggles]], [[Kahukuman ng Hilagang Ireland|Batas Kahilagaang Irlanda]] at [[Batas Eskoses]]. Naitatag ang [[Kataas-taasang Hukuman ng United Kingdom|Kataas-taasang Hukuman ng Nagkakaisang Kaharian]] noong Oktubre 2009 at pinalitan nito ang [[Katungkulang Panghukuman ng Pamahayan ng mga Panginoon|Lupon sa Paghahabol ng Pamahayan ng mga Panginoon]].<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/8283939.stm |title =UK Supreme Court judges sworn in |work=BBC News |date=5 Oktubre 2009}}</ref><ref>{{PDFlink|[http://www.dca.gov.uk/consult/supremecourt/supreme.pdf Constitutional reform: A Supreme Court for the United Kingdom]|252 KB}}, Department for Constitutional Affairs. Retrieved 22 Mayo 2006.</ref> Ang [[Panghukumang Lupon ng Kapulungan ng mga Kalihim]] at ang mga kasapi ng Kataas-taasang Hukuman ang pinakamataas na hukuman sa paghahabol sa maraming bansa sa Kapamansaan, mga [[Lupang-sakop ng Britanya sa Ibayong-dagat|sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat]], at sa [[Lupang-sakop ng Kaputungan|sakupbayan ng Kaputungan]].<ref>[http://www.jcpc.gov.uk/about/role-of-the-jcpc.html "Role of the JCPC"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111215093114/http://www.jcpc.gov.uk/about/role-of-the-jcpc.html |date=2011-12-15 }}. Judicial Committee of the Privy Counci. Retrieved 11 Setyembre 2012</ref>
Ang Batas Inggles, na umiiral sa [[Inglatera at Gales|Ingglatera at Gales]], at [[Batas Hilagang Irlandes]] ay kapwa nakabatay sa palatuntunin ng [[Batas Panlahat]].<ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=AF303DEl0MkC&pg=PA298 |first=Andrew |last=Bainham |title=The international survey of family law:1996 |page=298 |isbn=978-90-411-0573-8 |year=1998 |publisher=Martinus Nijhoff |location =The Hague}}</ref> Ayon sa umiiral na mga palatuntunan, ang Batas Panlahat ay nabubuo sa paggamit ng mga hukom ng mga kautusan, alinsunuran, at bihasang pangingisip sa mga nahagap na datos, sa pagpapaliwanag sa mga hatol na may kaugnayan sa palatuntuning legal. Ang mga ito ay maiiakma sa mga susunod na kasong kahalintulad nito ([[Stare Decisis|''stare decisis'']]).<ref>{{Cite book |url= http://books.google.com/?id=a4ddQNrt8e8C&pg=PA371 |title=World dictionary of foreign expressions |author=Adeleye, Gabriel; Acquah-Dadzie, Kofi; Sienkewicz, Thomas; McDonough, James |page=371 |isbn=978-0-86516-423-9 |year =1999 |location =Waucojnda, IL |publisher=Bolchazy-Carducci}}</ref> Ang [[Kahukuman ng Inglatera at Gales|Kahukuman ng Ingglatera at Gales]] ay pinamumunuan ng [[Pangulong Kahukuman ng Inglatera at Gales|Pangulong Kahukuman ng Ingglatera at Gales]], na binubuo ng [[Hukuman sa Paghahabol ng Inglatera at Gales|Hukuman sa Paghahabol]], ang [[Mataas na Hukuman ng Katarungan]] (para sa kasong pangmamamayan), at ang [[Hukuman ng Kaputungan]] (para sa kasong kriminal). Ang Kataas-taasang Hukuman ang pinamataas na hukuman sa Ingglatera, Gales, at Kahilagaang Irlanda para sa mga paghahabol sa kasong pangmamamayan at kriminal. Ang anumang pasya ng hukumang ito ay maiiakma sa bawat ibang hukumang nasasakupan nito.<ref>{{cite web |url=http://www.alpn.edu.au/node/66 |title=The Australian courts and comparative law |publisher=Australian Law Postgraduate Network |accessdate=28 Disyembre 2010 |archive-date=14 Abril 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130414202207/http://alpn.edu.au/node/66 |url-status=dead }}</ref>
[[Talaksan:High Court of Justiciary.jpg|thumb|right|upright|Ang [[Mataas na Hukuman ng Punong Hukom]]–ang [[Dalubhasaan sa Katarungan|Kataas-taasang]] [[Katarungang Kriminal|Hukumang Kriminal]] ng [[Eskosya]].]]
Ang Batas Eskoses ay may magkahalong pamamaraan na nakabatay sa mga palatuntunin ng batas panlahat at[[Batas Pangmamamayan (pamamarang legal)|batas pangmamamayan]]. Ang mga pangunahing hukuman ay ang [[Hukuman ng Kapulungan]] para sa mga kasong pangmamamayan,<ref>{{cite web|url=http://www.scotcourts.gov.uk/session/index.asp|title=Court of Session – Introduction|publisher=Scottish Courts|accessdate=5 Oktubre 2008}}</ref> at ang [[Mataas na Hukuman ng Punong Hukom]] para sa mga kasong criminal.<ref>{{cite web|url=http://www.scotcourts.gov.uk/justiciary/index.asp|title=High Court of Justiciary – Introduction|publisher=Scottish Courts|accessdate=5 Oktubre 2008}}</ref> Ayon sa Batas Eskoses, ang Kataas-taasang Hukuman ng Nagkakaisang Kaharian ay ang pinakamataas na hukuman sa paghahabol para sa mga kasong pangmamamayan.<ref>{{cite web|url=http://www.publications.parliament.uk/pa/ld199697/ldinfo/ld08judg/bluebook/bluebk03.htm|title=House of Lords – Practice Directions on Permission to Appeal|publisher=UK Parliament|accessdate=22 Hunyo 2009}}</ref> Ang mga [[Hukumang Eskribano|hukumang eskribano]] ang lumilitis sa mararaming kasong pangmamamayan at kriminal. Dito rin nililitis ang mga kasong kriminal sa pamamagitan ng inampalan, na kilala sa katawagang “takdang hukuman ng eskribano”, o kung walang inampalan, “di-takdang hukuman ng eskribano”.<ref>{{cite web|url=http://www.scotcourts.gov.uk/introduction.asp|title=Introduction|publisher=Scottish Courts|accessdate=5 Oktubre 2008}}</ref> Naiiba ang pamamaraang legal sa Eskosya sa pagkakaroon nito ng tatlong maaaring maging hatol sa [[paglilitis]] ng isang kasong kriminal: ''[[May-sala (batas)|may-sala]]'', ''[[Walang-sala (batas)|walang-sala]]'', at ''”[[di-napatunayan]]”''. Mapapawalang-sala ang isang tao kung ang hatol ay “walang-sala” at “di-napatunayan”. Hindi na rin ito maaaring malitis muli.<ref>{{Cite news |url= http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/scotland/article431121.ece |title=The case for keeping 'not proven' verdict |work=The Sunday Times |first =Tim |last =Luckhurst |accessdate=5 Oktubre 2008 |location=London |date=20 Marso 2005}}</ref>
Tumaas ang krimen sa Ingglatera at Gales sa pagitan ng taong 1981 at 1995. Ngunit ayon sa mga [[Estatistika sa Krimen ng United Kingdom|Palaulatan sa krimen]], ito ay bumaba ng 48% (1995-2008) simula noon. Sa katulad na mga taon, ang [[Populasyon sa Bilangguan ng Inglatera at Gales|santauhan sa bilangguan ng Ingglatera at Gales]] ay makalawang tumaas sa bilang na hihigit sa 80,000. Sa bawat 100,000 katao, may 147 nabibilanggo at dahil dito, ang Ingglatera at Gales ang may pinakamataas na paglaki sa bilang ng nabibilanggo sa buong Kanluraning Europa.<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/7235438.stm |title=New record high prison population |work=BBC News |date=8 Pebrero 2008 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> Ang [[Palingkurang Bilibid ng Kanyang Kamahalan]], na may pananagutan sa [[Pangagasiwa sa Katarungan (UK)|Pangangasiwa sa Katarungan]], ang namamahala sa halos lahat na mga bilangguan sa Ingglatera at Gales. Ang krimen naman sa Eskosya ay bumaba sa pinakamababa nitong tala sa loob ng 32 taon noong 2009-10. Ito ay bumaba ng sampung bahagdan.<ref>{{Cite press release |url=http://www.scotland.gov.uk/News/Releases/2010/09/07111730 |title=Crime falls to 32 year low |publisher=Scottish Government |date=7 Setyembre 2010 |accessdate=21 Abril 2011 |archive-date=2 Hulyo 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140702092202/http://www.scotland.gov.uk/News/Releases/2010/09/07111730 |url-status=dead }}</ref> Sa magkatulad na taon, bumaba rin ang santauhan sa mga bilangguan sa Eskosya na mayroon lamang hihigit sa 8,000 katao.<ref>{{cite web |url=http://www.sps.gov.uk/default.aspx?documentid=7811a7f1-6c61-4667-a12c-f102bbf5b808 |title=Prisoner Population at Friday 22 Agosto 2008 |publisher=Scottish Prison Service |accessdate=28 Agosto 2008}}</ref> Ito ang pinakamababang naitala sa kasaysayan ng Eskosya.<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7587724.stm |title=Scots jail numbers at record high |work=BBC News |date=29 Agosto 2008 |accessdate=21 Oktubre 2008}}</ref> Ang [[Palingkurang Bilibid ng Eskosya]], na may pananagutan sa [[Kalihim sa Tagapangasiwa ng Katarungan]], ang namamahala sa mga bilangguan sa Eskosya. Ayon sa pag-uulat ng Ugnayan sa Araling Pagmamatyag noong 2006, napag-alamang ang NK ang may pinakamataas na antas ng [[Pagmamatyag sa Madla|pagmamatyag sa madla]] sa lahat ng mga mauunlad na bansa sa Kanluranin.<ref>{{Cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/6108496.stm| title=Britain is 'surveillance society'| accessdate=6 Disyembre 2010 |work=BBC News |date=2 Nobyembre 2006}}</ref>
===Ugnayang panlabas===
{{Main|Ugnayang panlabas ng United Kingdom}}
[[Talaksan:David Cameron and Barack Obama at the G20 Summit in Toronto.jpg|left|thumb|Si [[David Cameron]], ang Punong Tagapangasiwa ng Nagkakaisang Kaharian, at si [[Barack Obama]], ang Pangulo ng Nagkakaisang Pamahalaan, sa [[Pagpupulong ng P-20 sa Toronto (2010)|pagpupulong ng P-20 sa Toronto noong 2010]].]]
Ang NK ay isang [[Limang Bigatin (Mga Nagkakaisang Bansa)|panatilihang kasapi]] ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ito ay kasapi sa mga sumusunod: [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko]] (KKHA), [[Kapamansaan ng mga Bansa]], [[Pangkat ng Pito (P7)|Pangkat ng Pito]] (P7), [[Pangkat ng Walo (P8)|Pangkat ng Walo]] (P8), [[Pangkat ng Dalawampu (P20)|Pangkat ng Dalawampu]] (P20), [[Kapisanan sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|Kapisanan sa Pakikipagtulungan sa agimat at Pagpapaunlad]] (KPEP), [[Kapisanan ng Pandaigidigang Kalakalan]] (KPK), [[Kapulungan ng Europa]], [[Kapisanan sa Pangkatiwasayan at Pakikipagtulungan sa Europa]] (KKPE), at ng [[Samahang Europeo]] (SE). Masasabing may ''[[Katangi-tanging Ugnayan]]'' ang NK sa Nagkakaisang Pamahalaan,<ref>Swaine, Jon (13 Enero 2009). [http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/barackobama/4226246/Barack-Obama-presidency-will-strengthen-special-relationship-says-Gordon-Brown.html "Barack Obama presidency will strengthen special relationship, says Gordon Brown"]. ''The Daily Telegraph'' (London). Retrieved 3 Mayo 2011.</ref><ref>Kirchner, E. J.; Sperling, J. (2007). ''Global Security Governance: Competing Perceptions of Security in the 21st Century''. London: Taylor & Francis. p. 100. ISBN 0-415-39162-8</ref> isang matalik na pagka-kasama naman sa Pransiya o isang ''[[Entente cordiale]]'' dahil naghihiraman ito sa teknolohiya sa sandatang nukleyar. Ang NK ay may matalik ding ugnayan sa Republika ng Irlanda dahil kapwa sila nagkasundo sa isang [[Kaayunan sa Pook-lakbayan]].<ref>{{cite news|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-1054462/British-Army-enjoys-recruitment-boom-Irish-Republic-troops-leave-Northern-Ireland.html|title=British Army enjoys recruitment boom from Irish Republic after troops leave Northern Ireland|accessdate=4 Enero 2012|work=Daily Mail |date=10 Setyembre 2008|first=Rebecca|last=Camber|location=London}}</ref> Lalong umiigting ang pandaigdigang kalakasan ng Britanya sa pamamagitan ng mga ugnayan sa kalakal, pamumuhunan sa ibayong-dagat, [[opisyal na pagtulong sa pagpapaunlad]], at panghukbong pakikilahok.<ref>[http://www.parliament.the-stationery-office.co.uk/pa/cm200809/cmselect/cmintdev/220/22007.htm "DFID's expenditure on development assistance"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130112222226/http://www.parliament.the-stationery-office.co.uk/pa/cm200809/cmselect/cmintdev/220/22007.htm |date=2013-01-12 }}. UK Parliament. Retrieved 3 Mayo 2011.</ref>
===Panghukbo===
{{Main|Sandatahang Lakas ng Britanya}}
{{Multiple image|direction=vertical|align=right|image1=HMS Daring D32 (3).jpg|image2=Challenger II.jpg|image3=Eurofighter Typhoon 02.jpg|width1=150|width2=150|width3=150|footer=Ang [[Pangwasak na Uri-45]], ''[[Challenger 2]]'' at ''[[Eurofighter]]''.}}
Ang [[sandatahang lakas]] ng NK ay kilala rin sa tawag na ''[[Sandatahang Lakas ng Britanya|Sandatahang Lakas ng Kanyang Kamahalan]]'' o ''Sandatahang Lakas ng Kaputungan''.<ref>[http://www.raf.mod.uk/legalservices/p3chp29.htm Armed Forces Act 1976, Arrangement of Sections], raf.mod.uk</ref> Ito ay binubuo ng tatlong mga sangay na bihasa sa paninilbihang panghukbo: ang [[Panilbihang Pandagat (United Kingdom)|Panilbihang Pandagat]] (kabilang ang [[Makaharing Hukbong Pandagat|Maharlikang Hukbong Pandagat]], [[Makaharing Hukbong Kawal Pandagat|Maharlikang Hukbong Kawal Pandagat]] at ang [[Makaharing Katulong na Pulutong ng Sasakyang Pandagat|Maharlikang Katulong na Pulutong ng Sasakyang Pandagat]]), ang [[Hukbong Katihan ng Britanya]], at ang [[Makaharing Hukbong Panghimpapawid|Maharlikang Hukbong Panghimpapawid]].<ref>{{cite web|accessdate=21 Pebrero 2012|publisher=Ministry of Defence|title=Ministry of Defence|url=http://www.mod.uk/DefenceInternet/Home/}}</ref> Ang sandatahang lakas ay pinamamahalaan ng [[Pangasiwaan sa Pagtatanggol (United Kingdom)|Pangasiwaan sa Pagtatanggol]] at pinapalakad ng [[Kapulungan sa Pagtatanggol ng United Kingdom|Kapulungan sa Pagtatanggol]] na pinamumunuan naman ng [[Kalihim ng Pamahalaan sa Pagtatanggol]]. Ang mga kasapi sa lakas ay may panunumpa sa katapatan sa [[Kaharian ng United Kingdom|hari ng Britanya]], ang [[Punong Komandante]].<ref name=Speaker>[http://www.parliament.uk/business/news/2012/march/speaker-addresses-hm-the-queen/ Parliament] Speaker addresses Her Majesty Queen Elizabeth II, 20 Marso 2012</ref>
Ayon sa magkakaibang mga sanggunian, kabilang ang [[Surian sa Pananaliksik sa Pandaigdigang Kapayapaan ng Estokolmo]] at ang Pangasiwaan sa Pagtatanggol, ang Nagkakaisang Kaharian ang ika-apat sa may pinakamataas na [[Tala ng mga bansa ayon sa panghukbong paggugol|panghukbong paggugol]]. Ang kabuuang paggugol sa pagtatanggol ay tinatayang nasa 2.3% hanggang 2.6% ng pambansang KGK.<ref>{{cite web|url=http://www.mod.uk/DefenceInternet/AboutDefence/Organisation/KeyFactsAboutDefence/DefenceSpending.htm |title=Defence Spending |publisher=Ministry of Defence |accessdate=6 Enero 2008}}</ref>
Ang Sandatahang Lakas ay may katungkulang ipagtanggol ang NK at ang mga sakupbayan nito sa ibayong-dagat, itaguyod ang kapakanan ng NK sa pandaigdigang kaligtasan, at pagsisikap sa pagpapanatili ng pandaigdigang kapayapaan. Ang NK ay panatilihang masugid na nakikilahok sa [[Kapisanan ng Kasunduan sa Hilagang Atlantiko|KKHA]], [[Punong Himpilan ng Hukbong Kaanib sa Agarang Tugon]], [[Kasunduan sa Pagtatanggol ng Limang Bigatin]], [[Pagsasanay sa Bingit ng Pasipiko]], at iba pang mga pandaigdigang pakikipatulungan. Ang NK ay may pinapanatiling mga pulutong at gusaling panghukbo sa ibayong-dagat. Ito ay matatagpuan sa [[Pulo ng Asensiyon]], [[Panghukbo ng Belize|Belize]], [[Panghukbong Lakas na nakahimpil sa Brunay|Brunay]], [[Pulutong sa Pagsasanay ng Hukbong Katihan ng Britanya sa Suffield|Kanada]], [[Mga Kutang Pinamamahalaan|Tsipre]], [[Diego Garcia]], [[Panghukbo ng Kapuluang Falkland|Kapuluang Falkland]], [[Britanikong Lakas sa Alemanya|Alemanya]], [[Britanikong Lakas sa Gibraltar|Gibraltar]], [[Kenya]] at [[Katar]].
Ang Maharlikang Hukbong Pandagat ay kahanga-hanga sa pagiging [[Panlaot na Hukbong Pandagat|panlaot]] nito. Isa ito sa tatatlong bansa lamang na may kakayahang panlaot. Kabilang dito ang [[Hukbong Pandagat ng Pransiya]] at [[Hukbong Pandagat ng Nagkakaisang Pamahalaan]].<ref>{{cite web|url=http://www.henryjacksonsociety.org/stories.asp?pageid=49&id=279|title=The Royal Navy: Britain's Trident for a Global Agenda – The Henry Jackson Society|publisher=Henry Jackson Society|accessdate=17 Oktubre 2008|archive-date=2011-10-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20111013070014/http://www.henryjacksonsociety.org/stories.asp?pageid=49&id=279|url-status=dead}}</ref> Kahanga-hanga rin ito sa paghahatid ng Pananggalang Nukleyar ng NK sa tulong ng [[Pagbabanghay sa Britanikong Salapang]] at sa apat na [[Submarinong ''Vanguard'']]. Ito rin ay may maraming mga pulutong ng sasakyang pandagat, mga bapor, mga [[taga-dala ng eroplano]], isang [[Salakay-anpibyas na Bapor|taga-dala ng helikoptero]], mga [[pantalan]], [[submarinong nukleyar]], ''[[guided missile destroyer]]'', mga [[pragata]], ''[[mine-countermeasure vessels]]'', at mga [[Bapor Pang-ronda|bapor pang-ronda]]. Sa kalaunan, magkakaroon ito ng dalawan pang bagong taga-dala ng eroplano: ang [[BKK Reyna Isabel (R08)|BKK ''Haribini Isabel'']] at [[BKK Prinsipe ng Gales (R09)|BKK ''Prinsipe ng Gales'']]. Ang [[Pantanging Lakas ng United Kingdom|Pantanging Lakas ng Nagkakaisang Kaharian]] tulad ng [[Pantanging Panilbihan sa Himpapawid]] at [[Pantanging Panilbihan sa Bapor]], ay naglalaan ng mga pulutong na bihasa sa agarang pagtugon laban sa terorismo, at sa mga [[Gawaing pangkati at pandagat|gawaing panghukbo na pangkati at pandagat]].
Malaki ang naiambag ng sandatahang lakas sa pagkakatatag ng [[Imperyo ng Britanya|Sasakhari ng Britanya]] bilang isang [[Sukdulang kapangyarihan|makapangyarihang bansa]] noong ika-19 na dantaon. Nakilahok ito sa mga pangunahing digmaan tulad ng [[Pitong Taong Digmaan]], [[Digmaang Napolyonika]], [[Digmaan Krimeyano]], [[Unang Digmaang Pandaigdig]], [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], at iba pang mga labanan sa sakupbayan nito. Dahil sa kalakasan ng panghukbo nito, may kapangyarihan itong [[Batasan ng Biyena|pagpasiyahan ang mga padaigidigang pangyayari]]. Kahit pa sa pagwawakas ng Sasakhari ng Britanya, isa pa rin ito sa mga nangungunang bansa sa panghukbo. Ang panghukbo ng Britanya ay isa rin sa may pinamalaki at may pinakamasalimuot na teknolohiya sa daigidig. Kamakailan lamang, pinapalagay ng patakaran sa pagtatanggol na “ang mga gawaing may pinakamatinding pangangailan” ay isasagawa bilang bahagi ng isang pakikipagtulungan.<ref>''UK 2005: The Official Yearbook of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland''. Office for National Statistics. p. 89.</ref> Maliban sa [[Gawang Palliser|pamamagitna sa Bulubunduking Leona]], ang mga halimbawa ng pagpapalagay nito ay ang mga tungkuling panghukbo nito sa [[Digmaang Bosnyo|Bosnya]], [[Digmaang Kosobo|Kosobo]], [[Katungkulan ng United Kingdom sa Digmaan sa Apganistan (2001-kasalukuyan)|Apganistan]], [[Gawang Telic|Irak]], at ang pinakabago, sa [[Panghukbong pamamagitna sa Libya (2011)|Libya]]. Ang huling pagkakataon na mag-isang nakidigma ang Britanikong hukbo ay noong 1982 sa [[Digmaang Falklands]].
==Agimat==
{{Main|Agimat ng United Kingdom}}
[[File:London.bankofengland.arp.jpg|thumb|left|Ang [[Bangko ng Inglatera|Bangko ng Ingglatera]] ay ang [[pangunahing bangko]] ng Nagkakaisang Kaharian.]]
Ang NK ay may [[Pangkalakalang Agimat|pangkalakalang agimat]] na bahagiang hinihimasok.<ref>{{cite web|url=http://www.bis.gov.uk/assets/biscore/better-regulation/docs/p/11-795-principles-for-economic-regulation |title=Principles for Economic Regulation |date = Abril 2011|publisher=Department for Business, Innovation & Skills |accessdate=1 Mayo 2011}}</ref> Ayon sa [[palitan ng kalakal]] ang NK ang ika-anim na may pinakamalaking agimat sa daigdig. Sa Europa, sinundan nito ang Alemanya at Pransiya. Sa kauna-unahang pangyayari sa loob ng sampung taon, naabutan ito ng Pransiya noong 2008. Ang [[Ingatang-yaman KK]] ay pinamumunuan ng [[Kasangguni ng Ingatang-yaman]]. Ito ay may pananagutan sa pagbubuo at pagpapatupad ng mga patakaran sa [[pampublikong pananalapi]] at [[Patakaran sa agimat|agimat]] ng bansa. Ang [[Bangko ng Inglatera|Bangko ng Ingglatera]] ay ang [[pangunahing bangko]] ng NK. Ito ay may pananagutan sa paglathala ng pananalapi ng bansa, ang [[Libra Esterlina]]. May karapatan ring maglathala ng kanilang sari-sariling salapi ang mga bangko sa Eskosya at Kahilagaang Irlanda kung ang mga ito ay may sapat na nakalaang salapi ng Bangko ng Ingglatera. Sinundan ng Libra Esterlina ang Dolyar at Euro sa may pinakamaraming [[nakalaang pananalapi]] sa daigdig.<ref>{{cite news| last=Chavez-Dreyfuss| first=Gertrude |url=http://in.reuters.com/article/asiaCompanyAndMarkets/idINN3141616420080331?sp=true |agency=Reuters| title=Global reserves, dollar share up at end of 2007-IMF| date=1 Abril 2008| accessdate=21 Disyembre 2009}}</ref> Ang [[Lupon sa Patakarang Pananalapi]] ng Bangko ng Ingglatera ay pinamumunuan ng [[Tagapangasiwa ng Bangko ng Inglatera|Tagapangasiwa ng Bangko ng Ingglatera]]. Ito ang may pananagutan sa pagtakda ng [[Opisyal na halaga ng interes|halaga ng interes]] sa antas na aangkop sa pagtaas ng halaga ng bilihin na itinatakda naman ng Kasangguni kada taon.<ref>[https://web.archive.org/web/20080312060011/http://www.bankofengland.co.uk/about/more_about.htm More About the Bank] Bank of England – Retrieved 8 Agosto 2008</ref>
Ang [[Tatatluhing Bahagi ng Ekonomiya|paninilbihang bahagi]] ay bumubuo sa tinatayang 73% ng KGK.<ref>{{cite web|date=26 Abril 2006|url=http://www.statistics.gov.uk/statbase/Product.asp?vlnk=9333|title=Index of Services (experimental)|publisher=Office for National Statistics|accessdate=24 Mayo 2006|archive-date=2011-08-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20110813220006/http://www.statistics.gov.uk/statbase/Product.asp?vlnk=9333|url-status=dead}}</ref> Ang Londres ay isa sa tatlong “pangunahing pamumuno” ng [[Pandaigidigang Agimat|pandaigdigang agimat]] (ang natirang dalawa ay ang Lungsod ng Bagong York at Tokyo).<ref>{{Cite book |author=Sassen, Saskia |title=The Global City: New York, London, Tokyo |year=2001 |publisher=Princeton University Press |edition=2nd |isbn=0-691-07866-1 |authorlink=Saskia Sassen}}</ref> Tulad ng Bagong York, ang Londres ay isa rin sa mga pinakamalaki sa larangan ng pananalapi, at ang pinakamalaking [[Tala ng mga lungsod ayon sa KGK|KGK panglungsod]] sa Europa. Ang Edimburgo ay isa rin sa mga pinakamalaki sa Europa.<ref>{{cite web |url= http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200203/cmhansrd/vo030430/halltext/30430h05.htm#30430h05_spnew0 |title=Financial Services Industry |date=30 Abril 2003 |publisher=UK Parliament |accessdate=17 Oktubre 2008 |author= Lazarowicz, Mark (Labour MP)}}</ref> Napakahalaga ng [[Turismo sa United Kingdom|turismo]] sa agimat ng bansa. Naitalang may 27 angaw na manlalakbay ang nagtungo sa bansa noong 2004. Dahil dito, ang Nagkakaisang Kaharian ang ika-anim sa daigdig bilang pangunahing puntahan ng mga manlalakbay<ref>[http://www.world-tourism.org/facts/eng/pdf/highlights/2005_eng_high.pdf International Tourism Receipts] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070809232203/http://www.world-tourism.org/facts/eng/pdf/highlights/2005_eng_high.pdf |date=2007-08-09 }}. UNWTO Tourism Highlights, Edition 2005. page 12. World Tourism Organisation. Retrieved 24 Mayo 2006.</ref> at ang Londres naman ang lungsod na may pinakamaraming dayuhang manlalakbay sa buong daigdig.<ref>{{Cite news |url=http://www.euromonitor.com/Euromonitor_Internationals_Top_City_Destination_Ranking |title=Euromonitor International's Top City Destination Ranking |first=Caroline |last=Bremner |work=Euromonitor International |date=10 Enero 2010 |accessdate=Mayo 31, 2011 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5yo0Nvjyd?url=http://www.euromonitor.com/Euromonitor_Internationals_Top_City_Destination_Ranking |archivedate=2011-05-19 |deadurl=no |url-status=live }}</ref> Ang [[industriya sa paglilikha|kalalang sa paglilikha]] naman ay bumubuo sa 7% ''GVA'' noong 2005 at lumaki ito ng humigit kumulang 6% kada taon sa pagitan ng 1997 at 2005.<ref>{{cite web |date=9 Marso 2007 |url=http://www.culture.gov.uk/reference_library/media_releases/2132.aspx |title=From the Margins to the Mainstream – Government unveils new action plan for the creative industries |publisher=DCMS |accessdate=9 Marso 2007 |archive-date=4 Disyembre 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081204131529/http://www.culture.gov.uk/reference_library/media_releases/2132.aspx |url-status=dead }}</ref>
Ang [[Himagsikang Indutriyal]] ay nagsimula sa NK noong nakatuon ang agimat sa kalalang ng tela. Sinundan ito ng mga mabibigat na kalalang tulad ng [[paggawa ng barko]], pagmina ng uling, at [[paggawa ng bakal]].<ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=NBKjj5Wq6N0C&pg=PA121 |title=Industrial location: Principles, practices, and policy |year=1995 |author1= Harrington, James W. |author2 =Warf, Barney |page=121 |isbn=978-0-415-10479-1 |publisher=Routledge |location =London}}</ref><ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=aAgi_5xIVBMC&pg=PT343 |title=Western Civilization: Alternative Volume: Since 1300 |year=2008 |author=Spielvogel, Jackson J. |isbn=978-0-495-55528-5 |location =Belmont, CA |publisher=Thomson Wadsworth}}</ref>
Ang mga sakupbayan ng sasakhari ay naging pook-kalakalan para sa mga gawang Britaniko. Dahil dito, pumangibabaw ang NK sa pandaigdigang kalakalan noong ika-19 na dantaon. Kung ang mga ibang bansa ay nagtagumpay sa mga kalalang, ang Nagkakaisang Kaharian ay nagsimulang humina matapos ang dalawang digmaang pandaigdig. Kasabay ng pagbagsak ng agimat, patuloy na bumagsak din ang mabibigat na kalalang noong ika-20 dantaon. Ang kalalang sa paggawa ay nanatili pa ring mahalaga sa agimat ngunit ito ay bumubo lamang sa 16.7% ng mga nalika ng bansa noong 2003.<ref>{{cite web |url=http://www.dti.gov.uk/ministers/speeches/hewitt150704b.html |title=TUC Manufacturing Conference |author=Hewitt, Patricia |publisher=Department of Trade and Industry |date=15 Hulyo 2004 |accessdate=16 Mayo 2006 |archive-date=2007-06-03 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20070603164510/http://www.dti.gov.uk/ministers/speeches/hewitt150704b.html |url-status=dead }}</ref>
[[Talaksan:A350 First Flight - Low pass 02.jpg|thumbnail|right|Ang pakpak at makina ng [[Airbus A350]] ay ginawa sa NK.]]
Ang [[Industriya sa awtomotor ng United Kingdom|kalalang sa awtomotor]] ay mahalagang bahagi sa kalalang ng paggawa dahil mahigit 800,000 katao ang bilang ng manggagawa rito, tumutubo ng tinatayang £52 sanggatos, at nakapagluluwas ng mahigit £26.6 sanggatos.<ref>{{cite web |url= https://www.smmt.co.uk/industry-topics/economy/# |title=Industry topics |accessdate=5 Hulyo 2011 |year=2011 |publisher=Society of Motor Manufacturers and Traders}}</ref> Ang [[Industriya sa eroplano ng United Kingdom|kalalang sa eroplano]] ng NK ay pangalawang pinamakalaki sa daigdig. Ito ay tumutubo ng tinatayang £20 sanggatos kada taon.<ref>{{cite news |url= http://business.timesonline.co.uk/tol/business/industry_sectors/engineering/article5477974.ece| title=The Aerospace industry has thousands of jobs in peril |accessdate=9 Hunyo 2011 |work=The Times |location =London |date=9 Enero 2009 |author=Robertson, David}}</ref> Ang [[Industriya sa paggawa ng gamot ng United Kingdom|kalalang sa paggawa ng gamot]] ay mahalaga rin sa agimat ng bansa dahil ito ay pangatlo sa may pinakamataas na paggugol sa pananaliksik at paggawa nito sa buong daigdig (sumusunod lamang sa Nagkakaisang Pamahalaan at Hapon).<ref>{{cite web|url=http://www.dh.gov.uk/prod_consum_dh/groups/dh_digitalassets/@dh/@en/@ps/documents/digitalasset/dh_113133.pdf|title=Ministerial Industry Strategy Group – Pharmaceutical Industry: Competitiveness and Performance Indicators|publisher=Department of Health|accessdate=9 Hunyo 2011|archive-date=7 Enero 2013|archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20130107105354/http://www.dh.gov.uk/prod_consum_dh/groups/dh_digitalassets/%40dh/%40en/%40ps/documents/digitalasset/dh_113133.pdf|url-status=dead}}</ref>
Sa pamantayang Europeo, may maunlad na pagsasaka ang bansa. Kahit bumubuo lamang ito sa kulang-kulang 1.6% ng lakas manggagawa (535,000 manggagawa), nagagampanan nito ang 60% sa pangagailangan sa pagkain.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.defra.gov.uk/evidence/statistics/foodfarm/general/auk/latest/documents/AUK-2009.pdf |access-date=2013-01-11 |archive-date=2010-08-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100821091845/http://www.defra.gov.uk/evidence/statistics/foodfarm/general/auk/latest/documents/AUK-2009.pdf |url-status=dead }}</ref> Tinatayang dalawang-katlo ng pagsasaka ay nakalaan sa paghahayupan at isang-katlo naman sa mga pananim. Ang magsasaka ay nakatatanggap ng tulong-pananalapi mula sa [[Pangkalahatang Patakaran sa Agrikultura|Pangkalahatang Patakaran sa Pagsasaka]] ng SE. Mayroon pa ring kalalang sa pangingisda ngunit ito ay labis na kumaunti. Ang bansa ay hitik din sa mga likas na yaman tulad ng uling, petrolyo, likas na gas, tingga, apog, bakal, asin, luwad, yeso, silise, at mayayabong na sakahan.
[[Talaksan:City of London skyline at dusk.jpg|thumb|left|300px|Kaagapay ng [[Lungsod ng New York|New York]], ang [[Lungsod ng London|Lungsod ng Londres]] ay ang pinakamalaking sentro ng pananalapi sa daigdig.]]
Sa huling ikapat ng taong 2008, ang agimat ng NK ay opisyal na [[Pag-uurong noong huling 2000|umurong]] sa kauna-unahang pagkakataon simula noong 1991.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7846266.stm |title=UK in recession as economy slides |work=BBC News |date=23 Enero 2009 |accessdate=23 Enero 2009}}</ref> Ang mga [[Kawalan ng kabuhayan sa United Kingdom|nawalan ng kabuhayan]] ay tumaas mula 5.2% noong Mayo 2008 hanggang 7.6% noong Mayo 2009. At noong Enero 2012, ang pagtaas nito sa mga manggagawang may edad 18-24 ang nakakuha ng pinakamataas na pagbabago–mula 11.9% to 22.5%.<ref>{{cite news |url= http://en.mercopress.com/2012/03/15/uk-youth-unemployment-at-its-highest-in-two-decades-22.5 |title= UK youth unemployment at its highest in two decades: 22.5% |work=MercoPress |date= 15 Abril 2012}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.ft.com/cms/s/0/32a8c8c0-23b4-11e0-8bb1-00144feab49a.html |title= UK youth unemployment reaches record |work=Financial Times |location =London |date= 19 Enero 2011 |author=Groom, Brian}}</ref> Ang kabuuang [[utang ng pamahalaan]] ng NK ay lumaki rin sa dating 44.4% ng KGK ay ngayo’y 82.9% ng KGK na sa taong 2011.<ref>{{cite web|title=Release: EU Government Debt and Deficit returns|url=http://www.ons.gov.uk/ons/publications/re-reference-tables.html?edition=tcm%3A77-229711|publisher=Office for National Statistics|date=Marso 2012 |accessdate=17 Agosto 2012}}</ref>
Ang [[Kahirapan sa United Kingdom|guhit ng kahirapan sa NK]] ay kadalasang tinatakda sa 60% ng panggitna ng sambahayang kita.<ref group="tala">Noong 2007-2008, ito ay tinuos sa £115 kada linggo para sa mga matatandang walang asawa't anak; £199 kada linggo para sa mga mag-aasawang walang anak; £195 kada linggo para sa mga matatandang walang asawa ngunit may anak na may edad 14 pababa; at £279 kada linggo para sa mag-aasawang may dalawang anak na may edad 14 pababa.</ref> Noong 2007-2008, 13.5 angaw na katao o 22% ng santauhan ang namumuhay sa kahirapan. Ito ay mas mataas, sa alinmang bansa sa SE, liban sa apat, na antas ng [[mapaghihintularang kahirapan]].<ref>{{cite web|title= United Kingdom: Numbers in low income|url= http://www.poverty.org.uk/01/index.shtml|publisher= The Poverty Site|accessdate= 25 Setyembre 2009|archive-date= 2010-07-13|archive-url= https://web.archive.org/web/20100713230703/http://www.poverty.org.uk/01/index.shtml|url-status= dead}}</ref> Sa katulad na taon, 4 na angaw na kabataan, o 31% ng kabuuan, ay naninirahan sa mahihirap na sambahayan. Nabawasan ito ng 400,000 kabataan simula noong 1998-1999.<ref>{{cite web |title= United Kingdom: Children in low income households |url= http://www.poverty.org.uk/16/index.shtml |publisher= The Poverty Site |accessdate= 25 Setyembre 2009 |archive-date= 2009-06-22 |archive-url= https://web.archive.org/web/20090622201606/http://www.poverty.org.uk/16/index.shtml |url-status= dead }}</ref> Apatnapung bahagdan ng pangangailangan nito sa pagkain ay inaangkat.<ref>{{cite news |url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/7982056.stm |title= Warning of food price hike crisis |work=BBC News |date =4 Abril 2009}}</ref>
===Agham at Aghimuan===
{{main|Agham at Aghimuan sa United Kingdom}}
[[Talaksan:Charles Darwin 01.jpg|thumb|upright|[[Si Charles Darwin]] (1809–82). Ang kanyang teorya sa likas na pagpili ang pinagsasaligan ng makabagong haynayaning agham.]]
Ang Ingglatera at Eskosya ay nangunguna sa [[Himagsikang Agham]] mula noong ika-17 dantaon.<ref>Gascoin, J. "A reappraisal of the role of the universities in the Scientific Revolution", in Lindberg, David C. and Westman, Robert S., eds (1990), ''Reappraisals of the Scientific Revolution''. Cambridge University Press. p. 248. ISBN 0-521-34804-8.</ref> Pinangunahan ng Nagkakaisang Kaharian ang Himagsikang Kalalangin mula noong ika-18 dantaon at hanggang ngayon ay lumalalang ito ng mga paham at inhinyerong may mahahalagang pagtuklas.<ref>Reynolds, E.E.; Brasher, N.H. (1966). ''Britain in the Twentieth Century, 1900–1964''. Cambridge University Press. p. 336. {{oclc|474197910}}</ref> Isa sa mga pangunahing paham noong ika-17 hanggang ika-8 dantaon ay si [[Isaac Newton]]. Ang kanyang pagkakatuklas sa [[Batas sa paggalaw ni Newton|batas sa paggalaw]] at ang pagpapaliwanag sa [[Grabitasyon|grabidad]] ang pinagsasaligan ng makabagong agham.<ref>Burtt, E.A. (2003) [1924].[http://books.google.com/?id=G9WBMa1Rz_kC&pg=PA207 ''The Metaphysical Foundations of Modern Science'']. Mineola, NY: Courier Dover. p. 207. ISBN 0-486-42551-7.</ref> Noong ika-19 na dantaon, sumikat si [[Charles Darwin]] sa kanyang teorya ng [[ebolusyon]] sa pamamagitan ng [[likas na pagpili]]. Ito ang naging batayan sa paglilinang ng makabagong biyolohiya. Sumikat rin sina [[James Clerk Maxwell]], ang bumalangkas ng sinaunang [[teorya sa elektromagnetiko]], at kamakailan si [[Stephen Hawking]], ang nagsulong ng mga mahahalagang teorya sa larangan ng [[kosmolohiya]], [[grabidad ng quantum]], at ang pagsisiyasat sa mga [[itim na butas]].<ref>Hatt, C. (2006). [http://books.google.com/?id=BVBvehqrAPQC ''Scientists and Their Discoveries'']. London: Evans Brothers. pp. 16, 30 and 46. ISBN 0-237-53195-X.</ref> Isa sa mga mahahalagang pagtuklas sa agham noong ika-18 dantaon ay ang pagtuklas ni [[Henry Cavendish]] sa [[idogreno]].<ref>Jungnickel, C.; McCormmach, R. (1996). [http://books.google.com/?id=eiDoN-rg8I8C ''Cavendish'']. American Philosophical Society. ISBN 0-87169-220-1.</ref> Noong ika-20 dantaon naman, ang pagtuklas ng [[penisilina]] ni [[Alexander Fleming]],<ref>{{cite web |url= http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1945/fleming-bio.html |title= The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1945: Sir Alexander Fleming, Ernst B. Chain, Sir Howard Florey |publisher= The Nobel Foundation |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zbLPNl0x?url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1945/fleming-bio.html |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> ang kayarian ng [[DNA]] ni [[Francis Crick]], at ng iba pa ay maituturing na mahahalaga.<ref>Hatt, C. (2006). [http://books.google.com/?id=BVBvehqrAPQC ''Scientists and Their Discoveries'']. London: Evans Brothers. p. 56. ISBN 0-237-53195-X.</ref> Ang mga mahahalagang gawaing pang-inhinyero na kinabilangan ng mga tao mula sa NK noong ika-18 dantaon ay ang [[makina ng tren na pinapagana ng singaw]] na tinuklas nina [[Richard Tevithick]] at [[Andrew Vivian]].<ref>James, I. (2010). ''Remarkable Engineers: From Riquet to Shannon''. Cambridge University Press. pp. 33–6. ISBN 0-521-73165-8.</ref> Noong ika-19 na dantaon naman, ito ay ang [[makinang pinapagana ng kuryente]] ni [[Michael Faraday]], ang [[bumbilyang nagbabaga]] ni [[Joseph Swan]],<ref>Bova, Ben (2002) [1932]. ''The Story of Light''. Naperville, IL: Sourcebooks. p. 238. ISBN 978-1-4022-0009-0.</ref> at ang kauna-unahang teleponong pambahay na pinatanyag ni [[Alexander Graham Bell]].<ref>{{cite web |title= Alexander Graham Bell (1847–1922) |publisher= Scottish Science Hall of Fame |url= http://www.nls.uk/scientists/biographies/alexander-graham-bell/index.html |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zbRVYsAo?url=http://digital.nls.uk/scientists/biographies/alexander-graham-bell/index.html |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> Noong ika-20 dantaon naman, ito ay ang kauna-unahang gumaganang pamamaraan sa tanlap ni [[Kohn Logie Baird]] at ng kanyang mga kasama,<ref>{{cite web |title= John Logie Baird (1888–1946) |publisher= BBC History |url= http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/baird_logie.shtml |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zbSBRsV4?url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/baird_logie.shtml |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> ang [[makinang pang-jet]] ni [[Frank Whittle]], ang saligan sa makabagong kompyuter ni [[Alan Turing]], at ang ''[[World Wide Web]]'' ni [[Tim Berners-Lee]].<ref>Cole, Jeffrey (2011). [http://books.google.com/?id=Wlth0GRi0N0C&pg=PA121 ''Ethnic Groups of Europe: An Encyclopedia'']. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. p. 121. ISBN 1-59884-302-8.</ref> Nanatiling mahalaga sa mga Britnikong pamantasan ang pananaliksik at paglilinang sa agham. Karamihan nito ay nagtayo ng mga [[liwasang pang-agham]] upang mapadali ang paggawa at pakikipagtulungan sa kalalang.<ref>Castells, M.; Hall, P.; Hall, P.G. (2004). ''Technopoles of the World: the Making of Twenty-First-Century Industrial Complexes''. London: Routledge. pp. 98–100. ISBN 0-415-10015-1.</ref> Sa pagitan ng mga taong 2004 at 2008, 7% ng mga pananaliksik sa agham sa buong daigdig ay nalathala mula sa NK. Ito ang pangatlo sa pinakamataas sa buong daigdig (sinusundan lamang nito ang Nagkakaisang Pamahalaan at Tsina). 8% naman ng mga sangguniang pang-agham ang nalathala mula sa NK, ang pangalawa sa pinakamataas sa buong daigdig (sinusundan laman nito ang Nagkakaisang Pamahalaan).<ref>{{cite web |title= Knowledge, networks and nations: scientific collaborations in the twenty-first century |publisher= Royal Society |year= 2011 |url= http://royalsociety.org/uploadedFiles/Royal_Society_Content/Influencing_Policy/Reports/2011-03-28-Knowledge-networks-nations.pdf |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zdOvXsEt?url=http://royalsociety.org/uploadedFiles/Royal_Society_Content/Influencing_Policy/Reports/2011-03-28-Knowledge-networks-nations.pdf |archivedate= 2011-06-22 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref> Ang mga pahayagang pang-agham na nalalathala sa NK ay ang ''[[Nature (pahayagan)|Nature]]'', ''[[BMJ|British Medical Journal]]'' (Britanikong Pahayagang Medikal) at ang ''[[The Lancet]]''.<ref>{{Cite journal |last= McCook, Alison |title= Is peer review broken? |journal= Reprinted from the Scientist 20(2) 26, 2006 |url= http://gaia.pge.utexas.edu/Good/Materials/scientist_02_28_2006.htm |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zcLYYyjt?url=http://gaia.pge.utexas.edu/Good/Materials/scientist_02_28_2006.htm |archivedate= 2011-06-21 |access-date= 2013-01-15 |url-status= live }}</ref>
===Transportasyon===
{{main|Transportasyon sa United Kingdom}}
[[Talaksan:Heathrow T5.jpg|thumb|left|Gusali ng [[Ika-5 Hantungan ng London-Heathrow|Ika-5 Hantungan ng Heathrow]]. Ang [[Paliparan ng London-Heathrow|Paliparan ng Londres-Heathrow]] ang may [[Pinakamalaking paliparan sa daigdig ayon sa trapiko ng pandaigdigang taong-sakay|pinakamabigat na trapiko ng pandaigdigang taong-sakay sa buong daigdig.]]]]
Ang NK ay may 46,904 km pangunahing mga daan, 3,947 km lansangang tuluy-tuluyan, at 344,000 km daang aspaltado. Noong 2009, mayroong kabuuang 34 angaw na mga lisensiyadong sasaykan.<ref>{{cite web |url=http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/tsgb/latest/tsgb2010vehicles.pdf |title=Transport Statistics Great Britain: 2010 |accessdate=5 Disyembre 2010 |publisher=Department for Transport |archive-date=16 Disyembre 2010 |archive-url=https://www.webcitation.org/5v0ol5E61?url=http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/tsgb/latest/tsgb2010vehicles.pdf |url-status=dead }}</ref>
Ito ay may 16,116 km daang-bakal sa [[Transportasyon sa daang-bakal sa Kalakhang Britanya|Kalakhang Britanya]], at 303 km naman sa [[Daang-bakal ng Hilagang Ireland|Kahilagaang Irlanda]]. Ang mga daang-bakal sa Kahilagaang Irlanda ay pinapatakbo ng ''[[NI Railways]]'' (Daang-bakal ng KI), isang sangay ng ''[[Translink]]'' na pagmamay-ari ng pamahalaan. Sa Kalakhang Britanya, isinapribado ang [[Britanikong Daang-bakal]] noong mga taong 1994 at 1997. Ang ''[[Network Rail]]'' (Ugnayang Daang-bakal) ang nagmamay-ari at nagpapatakbo ng mga kanang ari-arian (karil, tanda, atb.). Tinatayang may 20 pribadong [[Samahan ng mga Nagsasagawa sa Tren]] (kabilang ang ''[[East Coast (samahan ng nagsasagawa sa tren)|East Coast]]'' na pagmamay-ari ng pamahalaan) na nagpapatakbo sa mga treng pantaong-sakay at naglululan ng mahigit 18,000 na taong-sakay araw-araw. Mayroon ding tinatayang 1,000 treng pang-karga ang tumatakbo araw-araw. Gugugol ang pamahalaan ng NK ng £20 sanggatos sa pagsasagawa ng [[HS2]], isang daang-bakal na pangmatulin. Ito ay matatapos sa 2025.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/7467203.stm |title=Major new rail lines considered |work=BBC News |date=21 Hunyo 2008 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5u79BVcN1?url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/7467203.stm |archivedate=2010-11-09 |access-date=2013-01-15 |url-status=live }}</ref>
Simula noong Oktubre 2009 hanggang Setyembre 2010, ang mga paliparan sa NK ay tumanggap ng kabuuang 211.4 angaw na taong-sakay. Sa panahong yaon, ang tatlong pinakamalalaking paliparan ay ang [[Paliparan ng London-Heathrow|Paliparan ng Londres-Heathrow]] (65.6 angaw na taong-sakay), [[Paliparan ng Gatwick]] (31.5 angaw na taong-sakay), at [[Paliparan ng London-Stansted|Paliparan ng Londres-Stansted]] (18.9 angaw na taong-sakay). Ang Paliparan ng Londres-Heathrow, na matatagpuan 24 km mula sa kanluran ng punong-lungsod, ang may pinakamabigat na trapiko ayon sa pandaigdigang taong-sakay sa buong daigdig. Ito rin ang nagsisilbing pangunahing himpilan ng pambansang eroplano, ''[[British Airways]]''. Gayon din ang [[BMI (eroplano)|BMI]], at ''[[Virgin Atlantic]]''.<ref>{{cite news |title=BMI being taken over by Lufthansa |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/7697261.stm |accessdate=23 Disyembre 2009 |work=BBC News |date=29 Oktubre 2008}}</ref>
===Kusog===
{{main|Kusog sa United Kingdom}}
[[Talaksan:Oil platform in the North SeaPros.jpg|thumb|Isang pantalan ng langis sa [[Dagat Hilaga]]]]
Noong 2006, ang NK ang ika-9 sa pinakamalaking taga-ubos at ika-15 sa tagalikha ng kusog sa buong daigdig.<ref>{{cite web|url=http://tonto.eia.doe.gov/country/country_energy_data.cfm?fips=UK|title=United Kingdom Energy Profile|publisher=U.S. Energy Information Administration|accessdate=4 Nobyembre 2010|archive-date=2009-01-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20090102203347/http://tonto.eia.doe.gov/country/country_energy_data.cfm?fips=UK|url-status=dead}}</ref> Matatagpuan dito ang mga ilan sa mga malalaking kompanya ng langis. Kabilang dito ang dalawa sa anim na ''[[Supermajor|"supermajor"]]'' sa langis at gas—ang [[BP]] at ''[[Royal Dutch Shell]]'', at ang ''[[BG Group]]''.<ref>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/energy/6424030/Let-the-battle-begin-over-black-gold.html |title=Let the battle begin over black gold |accessdate=26 Nobyembre 2010 |work=The Daily Telegraph| date=24 Oktubre 2009 |location=London |first=Rowena |last=Mason}}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.bloomberg.com/news/2010-11-25/rba-s-stevens-says-inflation-unlikely-to-fall-much-further.html|title=RBA Says Currency Containing Prices, Rate Level 'Appropriate' in Near Term|accessdate=26 Nobyembre 2010 |work=Bloomberg |location =New York |date=26 Nobyembre 2010 |first=Michael |last=Heath}}</ref> Noong 2011, 40% ng kuryente ng NK ay nilikha ng gas, 30% ng uling, 19% ng lakas nukleyar, at 4.2% ng hangin, idro, ''biofuel'', at mga basura.
Noong 2009, nakalikha ang NK ng 1.5 angaw na barilyes kada araw ng langis at nakaubos ito ng 1.7 angaw na barilyes kada araw. Kumakaunti na ang paglikha ng langis kaya ang NK ay nagiging isa nang taga-angkat ng langis simula 2005. Noong 2009, 66.5% ng langis na naka-imbak ay inangkat.<ref>http://www.edfenergy.com/energyfuture/energy-gap-security/oil-and-the-energy-gap-security</ref>
Noong 2009, ang NK ang ika-13 pinakamalaking tagalikha ng likas na gas sa buong daigdig, at ang pinakamalaki sa buong SE. Kumakaunti na rin ang paglikha nito at nagiging taga-angkat na ito simula noong 2004. Noong 2009, kalahati ng mga gas sa Britanya ay inangkat. Inaasahang dadalas pa ang pag-angkat sa 75% sa 2015 dahil nauubos na ang mga imbak nito sa bansa.
Ang paglikha ng uling ay naging mahalaga sa agimat ng bansa noong ika-19 at ika-20 dantaon. Noong gitnang pultaong-70, 130 angaw na tonelada ng uling ang nalilikha taon-taon. Hindi ito bumababa sa 100 angaw na tonelada hanggang noong 1980. Noong pultaong-80 hanggang 90, lubusang lumiit ang kalalang ng uling. Noong 2011, nakakalikha na lamang ang bansa ng 18.3 angaw na toneladang uling. Noong 2005, nakatuklas ito ng 171 angaw na toneladang imbak ng panumbalikang uling. Ayon sa [[Kapamahalaan sa Uling]], maaari pa itong makalikha ng 7 hanggang 16 na sanggatosg toneladang uling sa pamamagitan ng [[paggagas sa uling sa ilalim ng lupa]] o ''[[fraking]]''. Bukod dito, ayon sa kasalukuyang bilis ng pag-ubos ng uling ng bansa, maaari pa itong tumagal ng 200 hanggang 400 taon. Ngunit isang alintana sa kalikasan at lipunan ang maaaring mangyari kung ang mga kemikal ay mahalo sa hapag-tubigan at may mga mahihinang paglindol na maaaring makawasak ng mga bahay.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/uk-17448428 Fracking: Concerns over gas extraction regulations]</ref><ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.foe-scotland.org.uk/fracking |access-date=2013-01-15 |archive-date=2013-04-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130424165228/http://www.foe-scotland.org.uk/fracking |url-status=dead }}</ref>
Noong mga huling taon ng pultaong-90, ang lakas nukleyar ay nakatulong sa tinatayang 25% ng kabuuang paglikha ng kuryente kada taon. Ngunit ito ay unti-unting bumababa dahil ang mga lumang gusaling lumilikha nito ay ipinasara. Noong 2012, may 16 na reaktor ang nakapaglilika ng 19% ng kuryente ng bansa. Lahat ng mga ito, maliban sa isa, ay maisasara sa 2023. 'Di tulad ng Alemanya at Hapon, binabalak ng NK na magtayo ng mga bagong salinlahing gusaling nukleyar sa 2018.
==Talasantauhan==
{{main|Talasantauhan ng United Kingdom}}
Nagsasagawa ng sabayang [[Senso sa United Kingdom|lahatambilang]] sa buong NK kada sampung taon.<ref>{{cite web |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604093106/http://www.statistics.gov.uk/geography/census_geog.asp |url=http://www.statistics.gov.uk/geography/census_geog.asp |title=Census Geography |publisher=Office for National Statistics |archivedate=2011-06-04 |date=30 Oktubre 2007 |accessdate=14 Abril 2012 |deadurl=yes |url-status=live }}</ref> Ang [[Tanggapan sa Pambansang Estatistika|Tanggapan sa Pambansang Palaulatan]] ang nananagot sa pagtipon ng mga datos sa Ingglatera at Gales, ang [[Tanggapan sa Pangkalahatang Talaan ng Eskosya]] naman sa Eskosya, at ang [[Sangay sa Estatistika at Pananaliksik ng Hilagang Irlanda|Sangay sa Palaulatan at Pananaliksik ng Kahilagaang Irlanda]] naman sa Kahilagaang Irlanda.<ref>{{cite web |url= http://www.ons.gov.uk/census/index.html |title= Welcome to the 2011 Census for England and Wales |date=No date |publisher=Office for National Statistics |accessdate=11 Oktubre 2008}}</ref> Noong [[Senso sa United Kingdom ng 2011|lahatambilang ng 2011]], ang kabuuang santauhan ng bansa ay 63,181,775. Ito ang ikatlo sa pinakamalaki sa Samahang Europeo, ika-lima sa Kapamansaan, at ika-21 sa buong daigdig. Ang taong 2010 ang ikatlong taong sunud-sunod kung kailan ang paglaki ng santauhan ay dahil sa likas na paglaki nito sa halip na sa pangmatagalang pandarayuhan. Sa pagitan ng taong 2001 at 2011, lumaki ang santauhan nang humigit kumulang 0.7% kada taon. Maiihambing ito sa 0.3% noong mga taong 1991 hanngang 2001, at 0.2% noong 1981 hanggang 1991. Pinatibayan ng lahatambilang noong 2011 na ang bahagi ng santauhan na may edad 0-14 ay halos nangalahati (31% noong 1911 sa 18% noong 2011), habang ang may edad na 65 pataas ay naging mahigit makatatlo (mula 5% sa 16% ngayon). Tinatayang matarik na tataas ang bilang ng mga taong may edad 100 pataas sa mahigit 626,000 sa 2080.<ref>{{cite news |url= http://www.guardian.co.uk/uk/2010/dec/30/one-in-six-people-live-100 |author=Batty, David |title= One in six people in the UK today will live to 100, study says |newspaper=The Guardian | location= London |date=30 Disyembre 2010}}</ref>
Ang santauhan sa Ingglatera noong 2011 ay nasa 53 angaw. Isa ito sa mga may pinakamakakapal na santauhan sa buong daigdig, na may 38 katao kada kilometrong parisukat noong kalagitnaan ng 2003. Matatagpuan ang karamihan ng santauhan nito sa Londres at sa timog-silangang bahagi nito.<ref>{{cite news |title=England is most crowded country in Europe |url=http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/2967374/England-is-most-crowded-country-in-Europe.html |newspaper=The Daily Telegraph |accessdate=5 Setyembre 2009 |location=London |first=Urmee |last=Khan |date=16 Setyembre 2008 |archive-date=2010-05-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100523205803/http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/2967374/England-is-most-crowded-country-in-Europe.html |url-status=dead }}</ref> Ang Eskosya naman ay may santauhang 5.3 angaw,<ref>{{cite web |title=Scotland's population at record high |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2012/dec/17/scotland-population-record-high?INTCMP=SRCH|newspaper=The Guardian |accessdate=18 Disyembre 2012| location=London |date=17 Disyembre 2012}}</ref> ang Gales na may 3.06 angaw, at Kahilagaang Irlanda ay may 1.81 angaw. Sa pagtatanto, ang santauhan ng Ingglatera ang pinakamabilis lumaki sa buong NK noong 2001 hanggang 2011. Ito ay umakya sa 7.9%
Noong 2009 ang [[kabuuang bilang ng naiisilang kada mag-asawa]] (KBN) sa bansa ay 1.94 mga bata kada babae. Kahit lumalaki ang santauhan dahil sa bilang ng naisisilang na buhay, maituturing pa ring napakababa nito kung ihahambing noong 'dagundong ng mga sanggol' kung kailan ang bilang ay 2.95 mga bata kada babae noong 1964. Noong 2010, naitala ng Eskosya ang pinakamababa nitong KBN - 1.75. Sinusundan ito ng Gales sa 1.98, Ingglatera sa 2.00 at Hilagang Irlands sa 2.06.<ref>{{cite web |url= http://www.ons.gov.uk/ons/rel/fertility-analysis/fertility-summary/2010/uk-fertility-summary.html |title= Fertility Summary–2010 |publisher= Office for National Statistics |date=6 Oktubre 2011}}</ref> Tinataya ng pamahalaan na mayroong 3.6 angaw na mga bakla sa Britanya. Binubuo nito ang 6% ng santauhan.<ref>[http://www.guardian.co.uk/uk/2005/dec/11/gayrights.immigrationpolicy 3.6m people in Britain are gay - official] retrieved 6 Enero 2013</ref>
{{Largest Urban Areas of the United Kingdom}}
{{-}}
===Mga Pangkat-lahi===
{{Main|Mga Pangkat-lahi sa United Kingdom}}
{| class="wikitable sortable" style="line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-left:1em"
|-
! style="width:140px;"|[[Pangkat-lahi]]!! Santauhan !! % ng kabuuan*
|-
| [[Britanikong Puti]] || 50,366,497 || 85.67%
|-
| [[Ibang Puti (Senso ng United Kingdom)|Ibang Puti]] || 3,096,169 || 5.27%
|-
| [[Britanikong Indyo|Indyo]] || 1,053,411 || 1.8%
|-
| [[Britanikong Pakistani|Pakistani]] || 977,285 || 1.6%
|-
| [[Britanikong Irlandes|Puting Irlandes]] || 691,232 || 1.2%
|-
| [[Britanikong may halong lahi|May Halong lahi]] || 677,117 || 1.2%
|-
| [[Pamayanan ng Britanikong Aprikano-Karibe|Karibeng Itim]] || 565,876 || 1.0%
|-
| [[Britanikong Itim|Aprikanong Itim]] || 485,277 || 0.8%
|-
| [[Britanikong Bangladeshi|Bangladeshi]] || 283,063 || 0.5%
|-
| [[Britanikong Asyano|Ibang Asyano (di-Tsino)]] || 247,644 || 0.4%
|-
| [[Britanikong Tsino|Tsino]] || 247,403 || 0.4%
|-
| [[Iba pang pangkat-etniko (Senso ng United Kingdom)|Iba pa]] || 230,615 || 0.4%
|-
| [[Britanikong Itim|Ibang Itim]] || 97,585 || 0.2%
|-
| colspan="3" | {{smaller|* Bahagdan ng kabuuang santauhan ng UK, ayon sa lahatambilang ng 2001}}
|}
Ayon sa kasaysayan, pinaniniwalaang ang mga katutubong ninuno ng mga Britaniko ay nagbuhat sa iba't-ibang pangkat-etniko na nanirahan dito noong ika-11 dantaon: ang mga [[Selta]], Romano, Angglosahon, Nordiko, at ang mga [[Normando]]. Ang [[lahing Wales|lahing Gales]] ay maaaring ang pinakamatandang pangkat sa NK.<ref>"[http://www.bbc.co.uk/news/uk-wales-18489735 Welsh people could be most ancient in UK, DNA suggests]". BBC News. 19 Hunyo 2012.</ref> Ipinakikita sa mga kamakailang pag-aaral sa pala-angkanan na mahigit 50 bahagdan ng pangkat-hene ng Ingglatera ay binubuo ng [[Lahing Alemaniko|Alemanikong]] Y-kulaylawas.<ref>Thomas, Mark G. et al. [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1635457 Evidence for a segregated social structure in early Anglo-Saxon England]. ''[[Proceedings of the Royal Society]] B: Biological Sciences'' 273(1601): 2651–2657.</ref> Ngunit ayon din sa ibang mga bagong pag-aaral sa pala-angkanan, sinasabing "tinatayang 75 bahagdan ng mga ninuno ng makabagong Britaniko ay nanirahan sa kapuluang Britaniko noong mga nakalipas na 6,200 taon, sa panimula ng Panahong Bato o Neolitiko". Sinasabi rin na ang mga Britaniko at ang mga [[lahing Basko]] ay iisa ang kinaninunuan.<ref>Owen, James (19 Hulyo 2005). ''[http://news.nationalgeographic.com/news/2005/07/0719_050719_britishgene.html Review of "The Tribes of Britain"]''. ''[[National Geographic Society|National Geographic]]''.</ref><ref>Oppenheimer, Stephen (Oktubre 2006). [http://www.prospectmagazine.co.uk/2006/10/mythsofbritishancestry/ Myths of British ancestry]. ''[[Prospect (magazine)|Prospect]]'' (London). Retrieved 5 Nobyembre 2010.</ref>
Ang NK ay may kasaysayan ng maliliit na pandarayuhan ng mga di-puti. Ang [[Liverpool]] ang may pinakamatandang santauhan ng mga Itim na nagsimula pa noong 1730. Ito rin ang may pinakamatandang pamayanang [[Britanikong Tsino|Tsino]] sa buong Europa, na nagsimula pa noong pagdating ng mga namamalakayang Tsino noong ika-19 na dantaon. Noong 1950, maaaring may kulang-kulang na 20,000 na di-puting naninirahan sa Britanya, na karamiha'y isinilang sa labas ng bansa.<ref>Coleman, David; Compton, Paul; Salt, John (2002). ''[http://books.google.com/?id=mmaRpUa1oSoC&pg=PA505 The demographic characteristics of immigrant populations]''. Council of Europe. p.505. ISBN 92-871-4974-7.</ref>
Simula noong 1945, ang malakihang pandarayuhan ng mga taga-Aprika, [[Karibe]], at Timog Asya ang pamana ng ugnayan na hinubog ng [[Imperyo ng Britanya|Sasakhari ng Britanya]]. Simula 2004, ang pandarayuhan naman ng mga bagong kasapi sa SE sa [[Gitnang Europa|Gitna]] at Silanganang Europa ang nagpalaki ng santauhan sa pangkat-etniko na ito, ngunit simula 2008, bumabaligtad ang takbo nito dahil marami sa kanila ang nagsisibalikan na sa kani-kanilang bayan. Dahil dito, lubhang lumiit ang pangkat na ito.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/7374683.stm |title='Why I left UK to return to Poland' |work=BBC News |date=30 Abril 2008 |author= Mason, Chris}}</ref> Simula [[Senso sa United Kingdom ng 2001|2001]], 92.1% ng santauhan ay napapabilang sa mga Puti, at ang nalalabing 7.9% %<ref>{{cite web |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070705200411/http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=764&Pos=4&ColRank=1&Rank=176 |archivedate=2007-07-05 |url=http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=764&Pos=4&ColRank=1&Rank=176 |title=Ethnicity: 7.9% from a non-White ethnic group |publisher=Office for National Statistics |date=24 Hunyo 2004 |accessdate=14 Abril 2012 |url-status=live }}</ref> ay may halo o napapabilang sa isang [[maliit na pangkat-etniko]].
Malaki ang pagkakaiba-iba ng mga lahi sa NK. Ayon sa lahatambilang ng 2001, 30.4% ng santauhan sa Londres<ref>{{cite web |url= http://neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do;jsessionid=ac1f930dce6eace0153cf12440ca609dc762c8ae598.e38OaNuRbNuSbi0Ma3aNaxiQbNiLe6fznA5Pp7ftolbGmkTy?a=3&b=276743&c=London&d=13&e=13&g=325264&i=1001x1003x1004&m=0&r=1&s=1201351285750&enc=1&dsFamilyId=1812&bhcp=1 |title= Resident population estimates by ethnic group (percentages): London |publisher= Office for National Statistics |accessdate= 23 Abril 2008 |archive-date= 2012-06-23 |archive-url= https://www.webcitation.org/68e5HAPQg?url=http://neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do;jsessionid=ac1f930dce6eace0153cf12440ca609dc762c8ae598.e38OaNuRbNuSbi0Ma3aNaxiQbNiLe6fznA5Pp7ftolbGmkTy?a=3 |url-status= dead }}</ref> at 37.4% sa [[Leicester]]<ref>{{cite web |url=http://www.neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do?a=3&b=276827&c=Leicester&d=13&e=13&g=394575&i=1001x1003x1004&m=0&r=1&s=1208962134759&enc=1&dsFamilyId=1812 |title=Resident population estimates by ethnic group (percentages): Leicester |publisher=Office for National Statistics |accessdate=23 Abril 2008 |archive-date=2012-06-23 |archive-url=https://www.webcitation.org/68e5HctGd?url=http://www.neighbourhood.statistics.gov.uk/dissemination/LeadTableView.do?a=3 |url-status=dead }}</ref> ay tinatayang napapabilang sa mga di-puti, samantalang kulang-kulang 5% ng santauhan ng [[Hilagang Silangang Inglatera|Hilagang Silangang Ingglatera]], Gales, at sa [[Timog Kanlurang Inglatera|Timog Kanluran]] ay napapabilang sa mga maliliit na pangkat-etniko.<ref>{{cite web |url= http://www.statistics.gov.uk/census2001/profiles/commentaries/ethnicity.asp |title=Census 2001 – Ethnicity and religion in England and Wales |publisher=Office for National Statistics |accessdate=23 Abril 2008}}</ref> Simula 2011, 26.5% ng nasa mababang paaralang pampubliko at 22.2% ng nasa mataas na paaralang pampubliko ay kasapi sa isang maliit na pangkat-etniko.<ref>{{cite news |url= http://www.dailymail.co.uk/news/article-2006892/1-4-primary-school-pupils-Britain-ethnic-minority.html |title= One in four primary school pupils are from an ethnic minority and almost a million schoolchildren do not speak English as their first language |work=Daily Mail |date=22 Hunyo 2011 |accessdate=28 Hunyo 2011 |location=London |first=Kate |last=Loveys}}</ref>
Noong 2009,<ref>{{cite news|last=Rogers|first=Simon|title=Non-white British population reaches 9.1 million|url=http://www.guardian.co.uk/society/2011/may/18/non-white-british-population-ons|newspaper=The Guardian|date=19 Mayo 2011}}</ref> tinatayang lumaki ang bilang ng mga di-puti sa Ingglatera at Gales ng 38%, mula 6.6 angaw noong 2001 sa 9.1 angaw noong 2009.
Ang pangkat na may pinakamabilis ang paglaki ay ang mga lahing may halo. Nangalawa ang bilang nito mula 672,000 noong 2001 sa 986,600 noong 2009.
Sa magkatulad na panahon, naitala ang pagbaba ng mga bilang ng Britanikong Puti. Bumaba ito ng 36,000 katao.<ref>{{cite news|last=Wallop|first=Harry|title=Population growth of last decade driven by non-white British|url=http://www.telegraph.co.uk/news/politics/8521215/Population-growth-of-last-decade-driven-by-non-white-British.html|newspaper=Telegraph|date=18 Mayo 2011}}</ref>
===Mga Wika===
{{Main|Mga Wika sa United Kingdom}}
[[File:Anglospeak.svg|thumb|400px|Ang [[Daigdig ng Wikang Ingles|Daigdig ng Wikang Inggles]]. Matingkad na bughaw ang mga bansa kung saan Inggles ang katutubong wika ng nakararami; mapusyaw na bughaw naman kung saan ito ay opisyal ngunit hindi winiwika ng nakararami. Ang Inggles ay isa sa mga opisyal na wika ng [[Mga Wika ng Samahang Europeo|Samahang Europeo]] at ng [[Mga Opisyal na wika ng Nagkakaisang Mga Bansa|Nagkakaisang Mga Bansa]].<ref>{{cite web |url= http://www.un.org/depts/OHRM/sds/lcp/UNLCP/english/ |title= Language Courses in New York |year=2006 |publisher=United Nations |accessdate=29 Nobyembre 2010}}</ref>]]
Ang [[opisyal na wika]] ng NK ay [[Wikang Ingles|Inggles]] ([[Ingles Britaniko|Inggles Britaniko]]) (''[[de facto]]''). Ito ay isang [[Mga Wika ng Kanlurang Alemaniko|Kanlurang Alemanikong wika]] na nagmula sa [[Sinaunang Ingles|Sinaunang Inggles]] at naglalaman ng maraming wikang hiram mula sa [[Sinaunang Nordiko]], Pranses [[Wikang Normando|Normando]], [[Sinaunang Griyego|Griyego]], at [[Latin]]. Unang lumaganap ang wikang Inggles dahil sa Sasakhari ng Britanya mula ika-17 hanggang kalagitnaan ng ika-20 dantaon, at pagkatapos, dahil sa pangingibabaw ng Nagkakaisang Pamahalaan. Ito rin ang naging [[Pandaigdigang Ingles|pangunahing pandaigdigang wika ng negosyo]] at malawakang tinuturo [[Ingles bilang banyaga o pangalawang wika|bilang pangalawang wika]].<ref>{{cite web |url=http://www.cepr.org/pubs/new-dps/dplist.asp?dpno=2055 |title=English-Language Dominance, Literature and Welfare |author=Melitz, Jacques |publisher=Centre for Economic Policy Research |year=1999 |accessdate=26 Mayo 2006 |archive-date=27 Mayo 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yGyCeG9?url=http://www.cepr.org/pubs/new-dps/dplist.asp?dpno=2055 |url-status=dead }}</ref>
Mayroon ding apat na [[Wikang Selta]] ang ginagamit sa bansa. Ito ang mga [[Wikang Gales|Gales]], [[Wikang Irlandes|Irlandes]], [[Geliko Eskoses]], at [[Wikang Korniko|Korniko]]. Ang unang tatlo ay kinikilala bilang rehiyonal o wikang pagkamunti na pinangangalagaan at itinataguyod ng [[Kasulatang Patotoo ng Europa para sa mga Wikang Rehiyonal at Pagkamunti|batas Europeo]], samantalang ang Korniko naman ay kinikilala ngunit hindi pinangangalagaan. Ayon sa lahatambilang ng 2001, mahigit sa isang-kalima (21%) ng santauhan ng Gales ang nagsabi na marunong silang mag-Gales.<ref>[http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=447&Pos=6&ColRank=1&Rank=192 National Statistics Online – Welsh Language] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728133204/http://www.statistics.gov.uk/CCI/nugget.asp?ID=447&Pos=6&ColRank=1&Rank=192 |date=2011-07-28 }}. National Statistics Office.</ref> Tumaas ito ng 18% mula noong lahatambilang ng 1991.<ref>{{cite web|url= http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_compendia/fow/WelshLanguage.pdf |title=Differences in estimates of Welsh Language Skills |accessdate=30 Disyembre 2008 |publisher=Office for National Statistics|archiveurl=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20040722055520/http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_compendia/fow/WelshLanguage.pdf|archivedate=22 Hulyo 2004}}{{dead link|date=Pebrero 2012}}</ref> Bukod dito, tinatayang mayroong 200,000 nagwiwika ng Gales ang nakatira sa Ingglatera.<ref>{{cite web |url= http://www.bbc.co.uk/voices/multilingual/welsh.shtml |title =Welsh today |author=Wynn Thomas, Peter |publisher=BBC |work=Voices |month=Marso |year=2007 |accessdate=5 Hulyo 2011}}</ref> Sa lahatambilang ring yaon, 167,487 katao (10.4%) sa Kahilagaang Irlanda ang nagsabing "may alam o dunong din silang mag-Irlandes" (tingnan ang [[Wikang Irlandes sa Hilagang Irlanda|Wikang Irlandes sa Kahilagaang Irlanda]]). Halos lahat nang nagsabi nito ay mula sa [[Makapamansang Irlandes|makabansang]] santauhang Katoliko. Mahigit sa 92,000 katao sa Eskosya (o 'di tataas sa 2% ng santauhan) ay may kakayanang magwika ng Geliko, ang 72% nito ay ang mga nakatira sa [[Labasang Hebrides]].<ref>[http://www.gro-scotland.gov.uk/press/news2005/scotlands-census-2001-gaelic-report.html Scotland's Census 2001 – Gaelic Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130522110328/http://www.gro-scotland.gov.uk/press/news2005/scotlands-census-2001-gaelic-report.html |date=2013-05-22 }}. General Register Office for Scotland. Retrieved 15 Oktubre 2008.</ref> Ang mga bilang ng mga mag-aaral na tinuturuan ng Gales, Geliko Eskoses, at Irlandes ay tumataas din.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7885493.stm |title =Local UK languages 'taking off' |work=BBC News |date =12 Pebrero 2009}}</ref> Sa mga santauhang nandarayuhan, iilang Geliko Eskoses ay [[Gelikong Kanadyense|winiwika pa rin sa Kanada]] (pangunahin sa [[Bagong Eskosya]] at [[Pulo ng Tangos Breton]]), at Gales sa [[Patagonya]] sa Arhentina.
Ang [[Wikang Eskoses|Eskoses]] ay isang wikang nagbuhat sa sinaunang Hilagang [[Gitnang Ingles|Gitnang Inggles]]. Hindi ito gaanong [[Kasulatang Patotoo ng Europa para sa mga Wikang Rehiyonal at Pagkamunti|kinikilala]] pati na rin ang sangay nitong [[Mga Diyalekto ng Eskoses-Ulster|Eskoses-Ulster]] sa Kahilagaang Irlanda. Sa ngayon, walang pangako na pangalagaan at pag-ibayuhin ang wikang ito.<ref>{{cite web |url=http://www.eurolang.net/index.php?option=com_content&task=view&id=2449&Itemid=52&lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070623185445/http://eurolang.net/index.php?option=com_content&task=view&id=2449&Itemid=52&lang=en |archivedate=2007-06-23 |title=Language Data – Scots |publisher=European Bureau for Lesser-Used Languages |accessdate=2 Nobyembre 2008 |url-status=live }}</ref>
Sa Ingglatera, sapilitan ang pag-aaral ng pangalawang wika sa mga may edad 14 pababa,<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/3983713.stm |title =Fall in compulsory language lessons |work=BBC News |date =4 Nobyembre 2004}}</ref> at edad 16 pababa naman sa Eskosya. Ang Pranses at Aleman ang dalawang pinakakaraniwang tinuturong pangalawang wika sa Ingglatera at Eskosya. Sa Gales, lahat ng mga mag-aaral na may gulang16 pababa ay tinuturuan ng Gales, o bilang isang pangalawang wika.<ref>[https://archive.is/20120530050454/www.bbc.co.uk/wales/schoolgate/aboutschool/content/inwelsh.shtml The School Gate for parents in Wales]. BBC Wales. Retrieved 11 Oktubre 2008.</ref>
===Pananampalataya===
{{Main|Relihiyon sa United Kingdom}}
[[Talaksan:West Side of Westminster Abbey, London - geograph.org.uk - 1406999.jpg|thumb|left|upright| Ang [[Bahay-monghe ng Westminster]] ay pinagdadausan ng [[pagputong]] sa [[Kaharian ng United Kingdom|mga hari ng Britanya]].]]
Iba't ibang anyo ng Kristiyanismo ang nangibabaw sa bansa sa mahigit 1,400 taon.<ref>Cannon, John, ed. (2nd edn., 2009). [http://books.google.com/?id=TYnfhTq2M7EC&pg=PA144 ''A Dictionary of British History'']. Oxford University Press. p. 144. ISBN 0-19-955037-9.</ref> Bagaman ayon sa pagsusuri, karamihan ng mga mamamayan ay napapabilang sa Kristiyanismo, ang dumadalo sa misa ay lubusang bumagsak simula noong kalagitnaan ng ika-20 dantaon.<ref>Field, Clive D. (Nobyembre 2009). [http://www.brin.ac.uk/commentary/documents/development-of-religious-statistics.pdf "British religion in numbers"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111016173905/http://www.brin.ac.uk/commentary/documents/development-of-religious-statistics.pdf |date=2011-10-16 }}. BRIN Discussion Series on Religious Statistics, Discussion Paper 001. Retrieved 3 Hunyo 2011.</ref> Ang pandarayuhan at pagbabago sa santauhanin ay nakapagpabago sa pag-usbong ng ibang pananampalataya, lalo na ang Islam.<ref>Yilmaz, Ihsan (2005). [http://books.google.com/?id=ryrD2YODzxUC&pg=PA291 ''Muslim Laws, Politics and Society in Modern Nation States: Dynamic Legal Pluralisms in England, Turkey, and Pakistan'']. Aldershot: Ashgate Publishing. pp. 55–6. ISBN 0-7546-4389-1.</ref> Dahil dito, mapupunang ang NK ay isang lipunang may maraming pananampalataya,<ref>Brown, Callum G. (2006). [http://books.google.com/?id=ryrD2YODzxUC&pg=PA291 ''Religion and Society in Twentieth-Century Britain'']. Harlow: Pearson Education. p. 291. ISBN 0-582-47289-X.</ref> [[Sekularismo|banwahanin]],<ref>Norris, Pippa; Inglehart, Ronald (2004). [http://books.google.com/?id=dto-P2YfWJIC&pg=PA84 ''Sacred and Secular: Religion and Politics Worldwide'']. Cambridge University Press. p. 84. ISBN 0-521-83984-X.</ref> o [[Kristiyanong makabago]].<ref>Fergusson, David (2004). [http://books.google.com/?id=Owz4aBSEINgC&pg=PA94 ''Church, State and Civil Society'']. Cambridge University Press. p. 94. ISBN 0-521-52959-X.</ref>
Sa lahatambilang ng 2001, 71.6% ang nagsabing sila ay Kristiyano. Sinusundan ito ng (ayon sa bilang ng nananampalataya) Islam (2.8%), [[Hinduismo]] (1.0%), [[Sikismo]] (0.6%), [[Hudaismo]] (0.5%), [[Budismo]] (0.3%), at iba pang pananampalataya (0.3%).<ref>{{cite web |url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=293 |title=UK Census 2001 |publisher=National Office for Statistics |accessdate=22 Abril 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070312034628/http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=293 |archivedate=2007-03-12 |url-status=live }}</ref> Ang 15% naman ay nagsabing sila ay [[Irelihiyon|walang pananampalataya]], at 7% naman ang nagsabing wala silang pinipiling pananampalataya.<ref>{{cite web |title= Religious Populations |publisher= Office for National Statistics |date= 11 Oktubre 2004 |url= http://www.scotland.gov.uk/Publications/2005/02/20757/53570 |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zFDlspeL?url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=954 |archivedate= 2011-06-06 |access-date= 2013-01-16 |url-status= live }}</ref> Isang pagsusuri ng [[Tearfund]] noong 2007 ang nagpakita na isa sa sampung Britaniko lamang ang nagsisimba linggu-linggo.<ref>{{cite web|url=http://news.adventist.org/2007/04/uite-kigom-ew-report-fis-oly-oe-i-10-atte-church.html |title=United Kingdom: New Report Finds Only One in 10 Attend Church |publisher=News.adventist.org |date=4 Abril 2007 |accessdate=12 Setyembre 2010}}</ref>
Ang ([[Angglikanismo|Anglikanong]]) [[Simbahan ng Inglatera|Simbahan ng Ingglatera]] ang [[pambansang relihiyon|pambansang pananampalataya]] ng Ingglatera.<ref>[http://www.cofe.anglican.org/about/history/ The History of the Church of England] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100221212004/http://www.cofe.anglican.org/about/history |date=2010-02-21 }}. The Church of England. Retrieved 23 Nobyembre 2008.</ref> Mayroon itong panatilihang [[Pangkaluluwang Panginoon|kinatawan]] sa [[Parlamento ng United Kingdom|Batasan]], at ang [[Kaharian ng United Kingdom|hari ng Britanya]] ang [[Kataas-taasang Tagapamahala ng Simbahan ng Inglatera|Kataas-taasang Tagapamahala]] nito.<ref>{{cite web |url=http://www.royalinsight.gov.uk/output/Page4708.asp |title=Queen and Church of England |publisher=British Monarchy Media Centre |accessdate=5 Hunyo 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061008203611/http://www.royalinsight.gov.uk/output/Page4708.asp |archivedate=2006-10-08 |url-status=live }}</ref> Sa [[Relihiyon sa Scotland|Eskosya]], ang [[Presbitaryanismo|Presbiteryanong]] [[Simbahan ng Eskosya]] ang kinikilalang [[pambansang simbahan]]. Hindi ito [[pambansang relihiyon|sumasailalim sa pamahalaan]], at ang mga hari ng Britanya ay karaniwang kasapi lamang. Ang mga hari ay kailangang manumpa na sa kanyang pagkakaluklok, pananatilihin at pangangalagaan niya ang pananampalatayag Protestante at ang Pamahalaang Simbahan ng Presbiteryano".<ref>{{cite web |title= Queen and the Church |publisher= The British Monarchy (Official Website) |url= http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/QueenandChurch/History.aspx |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zG8tzxhd?url=http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/QueenandChurch/History.aspx |archivedate= 2011-06-07 |access-date= 2013-01-16 |url-status= live }}</ref><ref>{{cite web |title= How we are organised |publisher= Church of Scotland |url= http://www.churchofscotland.org.uk/about_us/how_we_are_organised |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zG8WCEAc?url=http://www.churchofscotland.org.uk/about_us/how_we_are_organised |archivedate= 2011-06-07 |access-date= 2013-01-16 |url-status= live }}</ref> Ang Anglikanong [[Simbahan ng Wales|Simbahan ng Gales]] ay nabuwag noong 1920. Nabuwag din noong 1870 ang Anglikanong [[Simbahan ng Irlanda]]. Bago pa man ang [[Paghahati ng Ireland|pagkakahati sa Irlanda]], walang tinatag na simbahan sa Kahilagaang Irlanda.<ref>Weller, Paul (2005). [http://books.google.com/?id=tHc88PzAPLMC&pg=PA80 ''Time for a Change: Reconfiguring Religion, State, and Society'']. London: Continuum. pp. 79–80. ISBN 0567084876.</ref> Kahit walang mababatid sa lahatambilang ng 2001 ukol sa uri ng pananampalatayang Kristiyano, tinataya ng Ceri Peach na 62% ng mga Kristiyano ay Angglikano, 13.5% ay Romano Katoliko, 6% ay [[Presbiteryano]], 3.4% ay [[Metodista]], kabilang ang ibang maliliit na Protestanteng pangkat tulad ng ''[[Open Brethren]]'', at mga simbahan ng [[Simbahan ng Silanganing Ortodokso|Ortodokso]].<ref>Peach, Ceri, [http://books.google.com/?id=i6ER_z8gcD4C "United Kingdom, a major transformation of the religious landscape"], in H. Knippenberg. ed. (2005). ''The Changing Religious Landscape of Europe''. Amsterdam: Het Spinhuis. pp. 44–58. ISBN 90-5589-248-3.</ref>
===Pandarayuhan===
{{Main|Pandarayuhan sa United Kingdom simula 1922}}
{{See also|Mga banyagang-silang sa United Kingdom}}
[[Talaksan:United Kingdom foreign born population by country of birth.png|thumb|300px|Ang tinatayang bilang ng mga banyagang-silang ayon sa bansa ng kapanganakan, Abril 2007 - Marso 2008]]
Ang Nagkakaisang Kaharian ay nakaranas ng sunud-sunod na pandarayuhan. Ang [[Malawakang Kagutuman (Ireland)|Malawakang Kagutuman]] sa Irlanda ay nagbunsod ng malamang isang angaw na katao na nandayuhan sa NK.<ref>Richards, Eric (2004). ''[http://books.google.com/?id=JknDbX3ae1MC&pg=PA143 Britannia's children: Emigration from England, Scotland, Wales and Ireland since 1600]''. London: Hambledon, p. 143. ISBN 978-1-85285-441-6.</ref> Mahigit sa 120,000 [[Sandatahang Lakas ng Polonya sa Kanluran|Polakong]] datihang-kawal ang nanirahan sa Britanya matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>Gibney, Matthew J.; Hansen, Randall (2005). ''[http://books.google.com/?id=2c6ifbjx2wMC&pg=PA630f Immigration and asylum: from 1900 to the present]{{Dead link|date=Septiyembre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}'', ABC-CLIO, p630. ISBN 1-57607-796-9</ref> Simula rin noon, marami ring mga pandarayuhang naganap buhat sa mga kasalukuyan at dating sakupbayan nito. Ito ay bahagi ng pamana ng sasakhari at bahagi na rin ng kakulangan sa manggagawa. Karamihan sa kanila ay nagbuhat sa [[Karibe]] at sa [[kalupalupan ng Indiya]].<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/hi/english/static/in_depth/uk/2002/race/short_history_of_immigration.stm |title=Short history of immigration |publisher=BBC |year =2005 |accessdate=28 Agosto 2010}}</ref>
Ang kamakailang takbo ng pandarayuhan ay nagbubuhat sa mga manggagawang galing sa mga bagong kasapi ng SE sa Silanganang Europa. Noong 2010, mayroon 7 angaw na banyagang-silang na naninirahan sa bansa o 11.3% ng kabuuang santauhan. Ang 4.76 angaw (7.7%) dito ay isinilang sa labas ng SE, at 2.24 angaw (3.6%) ay isinilang sa ibang kasapi ng SE.<ref>[http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-11-034/EN/KS-SF-11-034-EN.PDF 6.5% of the EU population are foreigners and 9.4% are born abroad], Eurostat, Katya Vasileva, 34/2011.</ref> Ang sukat ng mga banyagang-silang sa NK ay nanatiling mas maliit kaysa sa ibang maraming bansa ng Europa.<ref>{{cite web |url=http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?id=402 |title=Europe: Population and Migration in 2005 |first=Rainer |last= Muenz |publisher= Migration Policy Institute |month=June |year=2006 |accessdate=Abriil 2, 2007}}</ref> Ang pandarayuhan ay nakapagpapalaki ng lumalaki nang santauhan ng bansa.<ref>{{cite news |url= http://www.thisislondon.co.uk/news/article-23542455-details/Immigration+and+births+to+non-British+mothers+pushes+British+population+to+record+high/article.do |title= Immigration and births to non-British mothers pushes British population to record high |newspaper= London Evening Standard |date= 22 Agosto 2008 |access-date= 2013-01-17 |archive-date= 2008-12-10 |archive-url= https://web.archive.org/web/20081210072321/http://www.thisislondon.co.uk/news/article-23542455-details/Immigration+and+births+to+non-British+mothers+pushes+British+population+to+record+high/article.do |url-status= dead }}</ref> Sa pagitan ng taong 1991 at 2001, tinatayang kalahati ng paglaki ng santauhan ay maipapabilang sa mga dayo at sa mga anak nitong isinilang sa NK. Ayon sa pag-aaral ng [[Tanggapan ng Pambansang Estatistika|Tanggapan ng Pambansang Palaulatan]] (TPE), mayroong kabuuang 2.3 angaw na dumayo sa bansa sa loob ng 15 taon mula 1991 hanggang 2006.<ref>{{cite news |url= http://www.dailymail.co.uk/news/article-1023512/Third-World-migrants-2-3m-population-boom.html |title= Third World migrants behind our 2.3m population boom |newspaper=Daily Mail |location =London |date=3 Hunyo 2008 |first1=Steve |last1=Doughty |first2=James |last2=Slack}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575160-details/Tories+get+tough+on+immigration+after+Labour's+U-turn/article.do |title= Tories call for tougher control of immigration |newspaper= London Evening Standard |date= 20 Oktubre 2008 |first= Martin |last= Bentham |access-date= 17 Enero 2013 |archive-date= 21 Oktubre 2008 |archive-url= https://web.archive.org/web/20081021051705/http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575160-details/Tories+get+tough+on+immigration+after+Labour%27s+U-turn/article.do |url-status= dead }}</ref> Tinataya ring ang pandarayuhan ay magdaragdag ng panibagong 7 angaw na katao sa santauhan ng bansa sa 2031,<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/7602526.stm |title= Minister rejects migrant cap plan |work=BBC News |date =8 Setyembre 2008 |accessdate=26 Abril 2011}}</ref> bagaman pinagtatalunan pa ang tunay na bilang nito.<ref>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1538598/Immigration-%27far-higher%27-than-figures-say.html |title=Immigration 'far higher' than figures say |newspaper=The Daily Telegraph |date=5 Enero 2007 |accessdate=20 Abril 2007 |location=London |first=Philip |last=Johnston |archive-date=2008-05-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080529014735/http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1538598/Immigration-%27far-higher%27-than-figures-say.html |url-status=dead }}</ref> Inulat din ng TPE na ang bilang ng pandarayuhan ay umakyat ng 21% (o 239,000 katao) simula 2009 hanggang 2010.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2011/aug/25/uk-net-migration-rises-21 |title=UK net migration rises 21% |date=25 Agosto 2011 | location=London |work=The Guardian |first=Alan |last=Travis}}</ref> Noong 2011, tumaas ito ng 251,000 o sa bilang ng pandarayuhan na 589,000. Samantala, ang bilang ng taong nangingibang-bansa (sa mahigit na 12 buwan) ay 338,000.<ref>{{cite news |url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-18189797 |title=Migration to UK more than double government target |date=24 Mayo 2012 |work=BBC News}}</ref>
Mayroong 195,046 na banyaga ang naging mamamayan ng Britanya noong 2010. 54,902 naman noong 1999.<ref>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1377707/Migrant-squad-to-operate-in-France.html |title= Migrant squad to operate in France |newspaper=The Daily Telegraph |location= Calais |date =20 Disyembre 2000 |first =David |last= Bamber}}</ref> Naitala naman na may 241,192 katao ang binigyang karapatan na manatiling manirahan noong 2010, 51% nito ay buhat sa Asya, at 27% naman buhat sa Aprika.<ref>{{cite web|url= http://www.homeoffice.gov.uk/publications/science-research-statistics/research-statistics/immigration-asylum-research/immigration-brief-q2-2011/immig-q2-settlement|title= Settlement|date= Agosto 2011|work= Home Office|accessdate= 24 Oktubre 2011|archive-date= 2013-01-16|archive-url= https://web.archive.org/web/20130116212734/http://www.homeoffice.gov.uk/publications/science-research-statistics/research-statistics/immigration-asylum-research/immigration-brief-q2-2011/immig-q2-settlement|url-status= dead}}</ref> Ayon sa opisyal na Palaulatan ng 2011, 25.5% ng mga sanggol sa Ingglatera at Gales ang isinilang ng mga magulang na ipinanganak naman sa labas ng bansa.<ref>"[http://www.ons.gov.uk/ons/rel/vsob1/parents--country-of-birth--england-and-wales/2011/sb-parents--country-of-birth--2011.html Births in England and Wales by parents' country of birth, 2011]", National Statistics.</ref>
Ang mamamayan ng Samahang Europeo, kabilang ang NK, ay may karapatang manirahan at maghanap-buhay sa alinmang kasapi ng samahan.<ref>[http://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/l33152.htm Right of Union citizens and their family members to move and reside freely within the territory of the Member States] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120204054324/http://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/l33152.htm |date=2012-02-04 }}. European Commission. Retrieved 6 Nobyembre 2008.</ref> Dumulog ang NK sa panandaliang paghihigpit sa mga mamamayan ng Romanya at Bulgarya na sumapi sa samahan noong Enero 2007.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2007/sep/23/immigration.eu |title= Home Office shuts the door on Bulgaria and Romania |last1=Doward |first1=Jamie |last2=Temko |first2 =Ned |date=23 Setyembre 2007 |work=The Observer |page=2 |accessdate=23 Agosto 2008 |location=London}}</ref> Ayon sa pagsasaliksik ng [[Surian sa Patakarang Pandarayuhan]] para sa [[Lupon ng Pagkakapantay-pantay at Karapatang Pantao]], mayroong 1.5 angaw na manggagawa na nagbuhat sa mga bagong kasapi ng SE ang dumayo sa bansa noong Mayo 2004 hanggang Setyembre 2009. Ang dalawang-katlo rito ay mga Polako, ngunit karamihan sa kanila ay nagsiuwian na. Dahil dito, umakyat ng 700,000 ang mga dumayo sa bansa sa panahong iyon.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/uk/2010/jan/17/eastern-european-uk-migrants |title=Young, self-reliant, educated: portrait of UK's eastern European migrants |last1=Doward |first1=Jamie |last2 =Rogers | first2 = Sam |date=17 Enero 2010 |work=The Observer |accessdate=19 Enero 2010 |location=London}}</ref> Dahil sa [[pag-urong ng ekonomiya noong 2000|pag-urong ng agimat noong 2000]], nabawasan ang panggayak ng mga Polako sa pandarayuhan sa NK,<ref>{{cite news |url= http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575019-details/Packing+up+for+home:+Poles+hit+by+UK's+economic+downturn/article.do |title= Packing up for home: Poles hit by UK's economic downturn |first= Elizabeth |last= Hopkirk |newspaper= London Evening Standard |date= 20 Oktubre 2008 |access-date= 17 Enero 2013 |archive-date= 23 Oktubre 2008 |archive-url= https://web.archive.org/web/20081023063415/http://www.thisislondon.co.uk/standard/article-23575019-details/Packing+up+for+home%3A+Poles+hit+by+UK%27s+economic+downturn/article.do |url-status= dead }}</ref> at ito ay naging panandalian.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/8243225.stm |title=Migrants to UK 'returning home' |date=8 Setyembre 2009 |work=BBC News |accessdate=8 Setyembre 2009}}</ref> Noong 2009, sa kauna-unahang pagkakataon simula nang paglawak ng SE, mas marami ang umalis kaysa dumating ng bansa ang mga nagbuhat sa walong bansa ng gitna at silanganang Europa na sumapi sa samahan noong 2004. Noong 2011, ang mamamayan ng bagong kasapi ng samahan ay bumubuo ng 13% ng mga dumadayo sa bansa.
[[Talaksan:British expats countrymap.svg|thumb|300px|right|Ang tinatayang bilang ng mga mamamayan ng Britanya na naninirahan sa ibang bansa, 2006]]
Nagpanimula ang pamahalaan ng NK ng isang pamamaraang [[Pamamaraang pandarayuhan ayon sa puntos (United Kingdom)|pandarayuhan ayon sa puntos]] para sa mga mamamayang nasa labas ng [[Pook Pang-ekonomiya ng Europa|Pook Pang-agimat ng Europa]]. Pinalitan nito ang dating panukala kabilang ang [[Pagkukusa sa Bagong Kakayahan]] ng pamahalaan ng Eskosya.<ref>{{cite web |url=http://www.ukba.homeoffice.gov.uk/workingintheuk/tier1/freshtalent/ |title=Fresh Talent: Working in Scotland |publisher=UK Border Agency |location=London |accessdate=30 Oktubre 2010 |archive-date=16 Hulyo 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110716184110/http://www.ukba.homeoffice.gov.uk/workingintheuk/tier1/freshtalent/ |url-status=dead }}</ref> Noong Hunyo 2010, nagpanimula ang pamahalaan ng panandaliang hangganan na 24,000 sa pandarayuhang magbubuhat sa labas ng SE. Binalak nito ang pagpigil ng pagpasok ng mga ito, ngunit ginawa na rin itong panatilihan nong Abril 2011.<ref>{{cite news |url=http://www.ft.com/cms/s/0/9ab202a4-8299-11df-85ba-00144feabdc0.html |title=Tories begin consultation on cap for migrants |work=Financial Times | location= London |first=James |last=Boxell |date=28 Hunyo 2010 |accessdate=17 Setyembre 2010}}</ref> Ang pagpapatupad ng hangganan ay nagdulot ng alitan. Minungkahi ng isang kalihim sa negosyo, si [[Vince Cable]] na sinasaktan nito ang pagnenegosyo sa Britanya.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/politics/2010/sep/17/vince-cable-migrant-cap-economy |title=Vince Cable: Migrant cap is hurting economy |agency=Press Association |work=The Guardian |date=17 Setyembre 2010 |accessdate=Ssetyembre 17, 2010 |location=London}}</ref>
Ang pangingibang-bansa ay naging mahalagang bahagi ng lipunan noong ika-19 na dantaon. Sa pagitan ng taong 1815 at 1930, tinatayang 11.4 angaw na katao ang nangibang-bansa galing Britanya, at 7.3 angaw naman galing Irlanda. Pinakapakita ng mga pagtataya na sa pagtatapos ng ika-20 dantaon, mayroong mga 300 angaw na katao na may lahing Britaniko at Irlandes ang panatilihang naninirahan sa ibang bahagi ng daigdig.<ref>Richards (2004), pp. 6–7.</ref> Sa ngayon, hindi bababa sa 5.5 angaw na katao na isinilang sa bansa ang naninirahan sa ibang bansa,<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/shared/spl/hi/in_depth/brits_abroad/html/default.stm |title=Brits Abroad: world overview |publisher=BBC |accessdate=20 Abril 2007 |date=6 Disyembre 2006}}</ref><ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/6210358.stm |title= 5.5 m Britons 'opt to live abroad' |work=BBC News |date=11 Disyembre 2006 |accessdate=20 Abril 2007 |first=Dominic |last=Casciani}}</ref> karamihan sa kanila ay nasa Australya, Espanya, Nagkakaisang Pamahalaan, at Kanada.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/6161705.stm |title= Brits Abroad: Country-by-country |work=BBC News |date =11 Disyembre 2006}}</ref>
===Katuruan===
{{Main|Katuruan sa United Kingdom}}
{{See also|Edukasyon sa Inglatera|Edukasyon sa Hilagang Irlanda|Edukasyon sa Eskosya|Edukasyon sa Gales}}
[[File:KingsCollegeChapelWest.jpg|thumb|left|Ang [[Dalubhasaan ng Hari, Cambridge|Dalubhasaan ng Hari]] na bahagi ng [[Pamantasan ng Cambridge]] ay tinatag noong 1209]]
Ang pamamahala sa katuruan sa Nagkakaisang Kaharian ay ginawad sa bawat bansa nito kaya may kanya-kanya itong pamamaraan.
Kung ang [[edukasyon sa Inglatera|katuruan sa Ingglatera]] ay pananagutan ng [[Kalihim ng Pamahalaan sa Edukasyon|Kalihim ng Pamahalaan sa Katuruan]], ang pang-araw-araw na pamamahala at pananalapi ng mga pampublikong paaralan ay pananagutan naman ng [[Kapamahalaang lokal sa edukasyon|kapamahalaang pampook]].<ref>{{cite web |url=http://www.dcsf.gov.uk/localauthorities/index.cfm |title=Local Authorities |publisher=Department for Children, Schools and Families |accessdate=21 Disyembre 2008 |archive-date=30 Disyembre 2008 |archive-url=http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20081230030407/http://www.dcsf.gov.uk/localauthorities/index.cfm |url-status=bot: unknown }}</ref> Unti-unting nagsimula ang katuruang walang-bayad sa pagitan ng taong 1870 at 1944.<ref>{{cite book |author=Gordon, J.C.B. |title= Verbal Deficit: A Critique |publisher=Croom Helm |location =London |year=1981 |isbn=978-0-85664-990-5 |page=44 note 18}}</ref><ref>Section 8 ('Duty of local education authorities to secure provision of primary and secondary schools'), Sections 35–40 ('Compulsory attendance at Primary and Secondary Schools') and Section 61 ('Prohibition of fees in schools maintained by local education authorities ...'), Education Act 1944.</ref> Sa ngayon, sapilitan ang katuruan sa mga batang may edad lima hanggang labing-anim (15 kung ipinanganak ng Hulyo o Agosto). Noong 2011, inilagay ng [[Mga Takbo sa Pandaigdigang Pag-aaral ng Matematika at Agham]] ang mga mag-aaral na may gulang na 13-14 sa Ingglatera at Gales na ika-10 sa pinakamagaling sa buong daigdig sa matematika, at ika-9 naman sa agham.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7773081.stm |title= England's pupils in global top 10 |work=BBC News |date= 10 Disyembre 2008}}</ref>
Karamihan ng mga kabataan ay nag-aaral sa pampublikong paaralan. Mangilan-ngilan dito ay pumipili ayon sa kakayahang talino. Dalawa sa sampung pinakamagagaling ayon sa ''[[GCSE]]'' noong 2006 ay mga pampublikong [[paaralang pambalarila]]. Mahigit sa kalahati ng mga mag-aaral sa mga nangungunang pamantasan ng Cambridge at Oxford ay nanggaling sa mga pampublikong paaralan.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/6905288.stm |title=More state pupils in universities |work=BBC News |date=19 Hulyo 2007}}</ref>
Bagaman bumaba ang bilang ng mga batang nag-aaral sa pribadong paaralan sa Ingglatera, tumaas ang bahagi nito sa mahigit 7%.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/education/2007/nov/09/schools.uk |title=Private school pupil numbers in decline |newspaper= The Guardian |date=9 Nobyembre 2007 |location=London |first=Donald |last=MacLeod |accessdate=31 Marso 2010}}</ref> Noong 2010, mahigit sa 45% ng mga pook sa [[Pamantasan ng Oxford]] at 40% sa [[Pamantasan ng Cambridge]] ay sinasaklawan ng mga mag-aaral na galing sa pribadong paaralan kahit binubuo lamang nila ang 7% ng santauhan.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.tes.co.uk/article.aspx?storycode=6055970 |access-date=2013-01-17 |archive-date=2013-01-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130116212733/http://www.tes.co.uk/article.aspx?storycode=6055970 |url-status=dead }}</ref>
Ang mga [[Mga Pamantasan sa Inglatera|pamantasan sa Ingglatera]] ay kabilang sa mga pinakamagagaling sa buong daigdig. Ang Pamantasan ng Cambridge, Pamantasan ng Oxford, [[Pamantasang Dalubhasaan ng London|Pamantasang Dalubhasaan ng Londres]], at [[Dalubhasaang Imperyal ng London|Dalubhasaang Imperyal ng Londres]] ay nakalagay sa unang 10 ng ''[[QS World University Rankings]]'' (Paghahanay sa Pandaigdigang Pamantasan ng QS) noong 2010. Nangunguna ang Pamantasan ng Cambridge.<ref>{{cite web|url=http://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2010/results |title=QS World University Rankings Results 2010 |accessdate=27 Abril 2011 |publisher=Quacquarelli Symonds}}</ref>
[[File:QUB.jpg|thumb|Ang [[Pamantasan ng Haribini sa Belfast]] ay tinatag noong 1849<ref>Davenport, F.; Beech, C.; Downs, T.; Hannigan, D. (2006). ''Ireland''. Lonely Planet, 7th edn. ISBN 1-74059-968-3. p. 564.</ref>]]
Ang [[edukasyon sa Eskosya|katuruan sa Eskosya]] ay pananagutan ng [[Tagpamahalang Kalihim sa Edukasyon at Habambuhay na Kaalaman|Tagpamahalang Kalihim sa Katuruan at Habambuhay na Kaalaman]], samantalang ang pang-araw-araw ng pangangasiwa at pananalapi ng mga pampublikong paaralan ay pananagutan ng mga kapamahalaang pampook. Dalawang [[Pampublikong kinatawan sa Scotland|pampublikong di-pangkagawarang kinatawan]] ang may mahalagang gampanin sa katuruang Eskoses. Ang [[Kapamahalaan sa Pagsusuri ng Eskosya]] ay may pananagutan sa paglinang, pagbigay-dangal, pagbigay-halaga, at pagbigay-katibayan sa lahat ng mga pagusuri liban sa mga katibayang binibigay sa mataas na paaralan, [[Dalubhasaang pag-aaral|dalubhasaan]] sa [[lalong pag-aaral]] at iba pang paaralan.<ref>[http://www.sqa.org.uk/sqa/5656.html About SQA] Scottish Qualifications Authority. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> Ang [[Pagkatuto at Pagtuturo sa Eskosya]] ay nagbibigay payo, yamang-tao, at paglilinang sa mga propesyonal sa katuruan.<ref>[http://www.ltscotland.org.uk/aboutlts/index.asp About Learning and Teaching Scotland] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120401140609/http://www.ltscotland.org.uk/aboutlts/index.asp |date=2012-04-01 }}. Learning and Teaching Scotland. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> Unang isinabatas ng Eskosya ang sapilitang katuruan noong 1496.<ref>[https://web.archive.org/web/20071204064525/http://www.scotland.org/about/innovation-and-creativity/features/education/e_brain_drain.html Brain drain in reverse]. Scotland Online Gateway. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref> Ang sukat ng mag-aaral na nag-aaral sa pribadong paaralan ay mahigit 4% lamang at ito'y mabagal na umaakyat.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/6563167.stm |title=Increase in private school intake|work=BBC News |date=17 Abril 2007}}</ref> Walang binabayarang [[matrikula]] ang mga mag-aaral sa mga [[Mga Pamantasan sa Scotland|pamantasan sa Eskosya]] dahil tinaggal ito noong 2001. Tinanggal din noong 2008 ang multa sa mga bigay-kayang gradweyt.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7268101.stm |title= MSPs vote to scrap endowment fee |work=BBC News |date= 28 Pebrero 2008}}</ref>
Ang [[Pamahalaan ng Wales|Pamahalaan ng Gales]] ang may pananagutan sa [[edukasyon sa Wales|katuruan sa Gales]]. Karamihan sa mga mag-aaral ay lubusan o bahaginang tinuturuan sa [[wikang Wales|wikang Gales]]. Ang pagtuturo sa wikang Gales ay sapilitan hanggang sa edad 16.<ref>[http://wales.gov.uk/topics/educationandskills/parents/helpchildwelsh/whatchildlearn;jsessionid=LtdrLbCM21w0dlcTH1Crdy0J4H7Yg7XdqD1yVvpV2sHG8PX1BGZl!686978193?lang=en What will your child learn?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200406120219/https://gov.wales/404 |date=2020-04-06 }} The Welsh Assembly Government. Retrieved 22 Enero 2010.</ref> Bilang bahagi ng patakarang bumuo ng isang ''bilingual'' na Gales, binabalak ng palawigin ang batas na umiiral sa mga paaralang nagtuturo sa wikang Gales.
Ang [[edukasyon sa Hilagang Irlanda|katuruan sa Kahilagaang Irlanda]] ay pananagutan ng [[Kagawaran sa Edukasyon (Hilagang Irlanda)|Tagapangasiwa ng Katuruan]] at ng [[Kagawaran sa Pagkakawani at Kaalaman]]. Samantala ang mga pananagutang pampook ay pinangangasiwaan ng limang kapulungan sa katuruan at silid-aklatan ayon sa kanilang takdang pook. Ang [[Kapulungan sa Kurikulum, Pagsusulit, at Paghahalaga]] (KKPP) ay ang kinatawang may pananagutan sa pagpapayo sa [[Tagapagpaganap ng Hilagang Ireland|pamahalaan]] ukol sa kung ano ang dapat ituro sa mga paaralan sa Kahilagaang Irlanda, pagsusubaybay sa mga pamantayan, at pagbibigay karangalan.<ref>[http://www.ccea.org.uk/ About Us – What we do]. Council for the Curriculum Examinations & Assessment. Retrieved 7 Oktubre 2008.</ref>
===Kalusugan===
{{Main|Kalusugan sa United Kingdom}}
Ang pamamahala sa kalusugan ng Nagkakaisang Kaharian ay ginawad sa bawat bansa ng NK kaya ito ay may kanya-kanyang pamamaraan ng pampribado at [[pampublikong pangangalaga sa kalusugan]]. Kabilang din dito ang [[Panghaliling gamot|panghalili]], pangkabuuan, at pang-alalay na paggagamot. Ang pampublikong pangangalaga sa kalusugan ay binibigay sa lahat ng [[Batas sa kapamansaan ng Britanya|panatilihang naninirahan]] nang walang bayad. Noong 2000, inilagay ng [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalusugan]] ang NK sa ika-15 pinakamagaling sa pangagalaga ng kalusugan sa buong Europa, at ika-18 naman sa buong daigdig.<ref>{{Cite journal |url=http://pages.stern.nyu.edu/~wgreene/Statistics/WHO-COMP-Study-30.pdf |title=Measuring overall health system performance for 191 countries |author=[[World Health Organization]] |publisher=New York University |accessdate=5 Hulyo 2011}}</ref>
Ang mga nagpapalakad dito ay tinatag sa buong bansa. Tulad ito ng [[Kapulungan ng Pangkalahatang Medisina]], [[Kapulungan ng Pagnanars at Pangungumadrona]], at iba pang mga kapisanan tulad ng [[Makaharing Dalubhasaan|Maharlikang Dalubhasaan]]. Ang pananagutang kabanwahan at pagsasagawa ng pangangalaga sa kalusugan ay matatagpuan sa apat na pambansang [[Tagapagpaganap (pamahalaan)|tagapagpaganap]]; ang [[kalusugan sa Inglatera|kalusugan sa Ingglatera]] ay pananagutan ng pamahalaan ng NK; [[kalusugan sa Hilagang Irlanda|kalusugan sa Kahilagaang Irlanda]] ay pananagutan ng [[Tagapagpaganap ng Hilagang Irlanda|Tagapagpaganap ng Kahilagaang Irlanda]]; [[kalusugan sa Eskosya]] ay pananagutan ng [[Pamahalaang Eskoses]]; at ang [[kalusugan sa Wales|kalusugan sa Gales]] ay pananagutan ng [[Pamahalaan ng Kapulungang Wales|Pamahalaan ng Kapulungang Gales]]. Bawat [[Pambansang Palingkuran sa Kalusugan]] ay may iba't ibang patakaran at pangangailangan na kadalasa'y nauuwi sa pagkasalangsang.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/7586147.stm |title= 'Huge contrasts' in devolved NHS |work=BBC News |date =28 Agosto 2008}}</ref><ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/7149423.stm |title =NHS now four different systems |work=BBC News |date =2 Enero 2008 |first=Nick |last=Triggle}}</ref>
Simula 1979, ang paggugol sa kalusugan ay lubusang tinaas upang mailapit ito sa pamantayan ng Samahang Europeo.<ref>{{Cite journal |url=http://www.healthp.org/node/71 |title=The NHS from Thatcher to Blair |first=Peter |last=Fisher |work=NHS Consultants Association |publisher=International Association of Health Policy |quote=The Budget ... was even more generous to the NHS than had been expected amounting to an annual rise of 7.4% above the rate of inflation for the next 5 years. This would take us to 9.4% of GDP spent on health ie around EU average. |access-date=2013-01-17 |archive-date=2018-11-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181120124807/http://www.healthp.org/node/71 |url-status=dead }}</ref> Ginugugol ng NK ang tinatayang 8.4% ng KGK nito sa kalusugan. Ito ay 0.5% mas mababa sa pamantayan ng [[Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa agimat at Pagpapaunlad]], at 1% mas mababa naman sa pamantayan ng Samahang Europeo.<ref>[http://www.oecd.org/dataoecd/46/4/38980557.pdf "OECD Health Data 2009 – How Does the United Kingdom Compare"]. Organisation for Economic Co-operation and Development.</ref>
==Kalinangan==
{{Main|Kalinangan ng United Kingdom}}
Ang kalinangan ng Nagkakaisang Kaharian ay bunga ng maraming bagay: ang katayuan ng bansa bilang isang pulo; ang [[Kasaysayan ng United Kingdom|kasaysayan]] nito bilang kanluraning demokrasyang liberal at isang makapangyarihang bansa; at bilang isang [[samahang pampolitika|samahang kabanwahan]] ng apat na bansa na bawat isa ay pinangangalagaan ang katangi-tangi nitong kaugalian at pagsasagisag. Dahil sa [[Sasakhari ng Britanya]], makikita ang kalinangan nito sa [[Wikang Ingles|wika]], [[Kalinangan ng United Kingdom|kalinangan]], at sa [[Batas Panlahat|pamamaraang matwid]] ng karamihan ng mga dating sakubayan nito tulad ng Australya, Kanada, [[India|Indiya]], Irlanda, Bagong Selanda, Timog Aprika, at ang Nagkakaisang Pamahalaan. Dahil sa mahahalagang pangingibabaw nito sa kalinangan, matatawag na isang "kalinangang makapangyarihan" ang Nagkakaisang Kaharian.<ref>[http://www.britishpoliticssociety.no/British%20Politics%20Review%2001_2011.pdf "The cultural superpower: British cultural projection abroad"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180916155419/http://www.britishpoliticssociety.no/British%20Politics%20Review%2001_2011.pdf |date=2018-09-16 }}. Journal of the British Politics Society, Norway. Volume 6. No. 1. Winter 2011</ref><ref>{{cite news |url= http://www.theaustralian.com.au/news/opinion/cameron-has-chance-to-make-uk-great-again/story-e6frg6zo-1225866975992 |author=Sheridan, Greg |title=Cameron has chance to make UK great again |accessdate=20 Mayo 2012 |work=The Australian |location =Sydney |date =15 Mayo 2010}}</ref>
===Panitikan===
{{Main|Panitikang Britaniko}}
[[Talaksan:William Shakespeare Chandos Portrait.jpg|thumb|upright|Ang [[larawang Chandos]] ay pinaniniwalaang pagsasalarawan ni [[William Shakespeare]].]]
Ang 'panitikang Britaniko' ay sinasaklaw ang panitikang kaugnay sa Nagkakaisang Kaharian, [[Pulo ng Man]], at sa Kapuluang Bangbang. Karamihan ng panitikang Britaniko ay nasa wikang Inggles. Noong 2005, mayroong mga 206,000 aklat ang nailathala sa Nagkakaisang Kaharian. At noong 2006, ito ang may [[Nailathalang aklat ayon sa bansa kada taon|pinakamaraming nalathalang aklat]] sa buong daigdig.
Si [[William Shakespeare]], isang mangangatha ng palabas dulaan at manunula, ang tinuturing na pinakadakilang makata ng buong panahon.<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/537853/William-Shakespeare|title=William Shakespeare (English author)|publisher=Britannica Online encyclopedia|accessdate=26 Pebrero 2006}}</ref><ref>{{cite encyclopedia |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761562101/Shakespeare.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060209154055/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761562101/Shakespeare.html |archivedate=2006-02-09 |title=MSN Encarta Encyclopedia article on Shakespeare |accessdate=26 Pebrero 2006 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite encyclopedia |url=http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Shakespeare%2c+William |publisher=Columbia Electronic Encyclopedia |title= William Shakespeare |accessdate=26 Pebrero 2006}}</ref> Pinapahalagahan din ang kanyang mga kasabayan tulad ni [[Christopher Marlowe]] at [[Ben Jonson]]. Ang mga makabagong mangangatha ng palabas dulaan na sina [[Alan Ayckbourn]], [[Harold Pinter]], [[Michael Frayn]], [[Tom Stoppard]] at [[David Edgar (mangangatha ng palabas dulaan)|David Edgar]] ay pinagsasama-sama ang mga sangkap ng suryalismo, pagmakatotohanan, at radikalismo.
Bantog din ang mga manunulat na sina [[Geoffrey Chaucer]] (ika-14 na dantaon), [[Thomas Malory]] (ika-5 dantaon), [[Thomas More|Ginoong Thomas More]] (ika-16 na dantaon), [[John Bunyan]] (ika-17 dantaon), at [[John Milton]] (ika-17 dantaon). Noong ika-18 dantaon, ang mga tagapanguna ng [[makabagong nobela]] ay sina [[Daniel Defore]] (may-akda ng ''[[Robinson Crusoe]]'') at [[Samuel Richardson]]. Lalo pa itong binago noong ika-19 na dantaon nina [[Jane Austen]], ang mangangathang gotiko na si [[Mary Shelley]], pambatang manunulat na si [[Lewis Carroll]], ang [[Pamilya Brontë|Mag-aateng Brontë]], ang panlipunang manunulat na si [[Charles Dickens]], ang [[Naturalismo (panitikan)|naturalistang]] si [[Thomas Hardy]], ang [[Pagmakatotohanan (sining)|makatotohanang]] si [[George Eliot]], ang mapangitaing manunula na si [[William Blake]], at ang romantikong manunula na si [[William Wordsworth]]. Ang mga manunulat ng ika-20 dantaon naman ay kinabibilangan nina [[H. G. Wells]], ang mangangathang kathang-agham, ang mga manunulat ng sikat na mga pambatang salaysay na sina [[Rudyard Kipling]], [[A. A. Milne]] (ang may-akda ng ''[[Winnie-the-Pooh]]''), [[Roald Dahl]], at [[Enid Blyton]]; ang pinagtatalunang si [[D. H. Lawrence]]; ang [[Pagkamakabago|makabagong]] si [[Virginia Woolf]]; ang manunuyang si [[Everlyn Waugh]]; ang manghuhulang mangangatha na si [[George Orwell]]; ang mga sikat na mangangatha na sina [[W. Somerset Maugham]] at [[Graham Greene]]; ang manunulat ng krimen na si [[Agatha Cristie]] (ang [[Talaan ng pinakamabentang my-akda ng kathang salaysay|pinakamabentang mangangatha]] ng buong panahon);<ref>{{cite news|url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1505799/Mystery-of-Christies-success-is-solved.html |title=Mystery of Christie's success is solved |accessdate=14 Nobyembre 2010| newspaper=Daily Telegraph |date=19 Disyembre 2005 |location=London}}</ref> si [[Ian Fleming]] (ang may-akda ng [[James Bond]]); ang mga manunulang sina [[T.S. Eliot]], [[Philip Larkin]], at [[Ted Hughes]]; at ang mga [[Tagimpang panitikan|tagimpang]] manunulat na sina [[J. R. R. Tolkien]], [[C. S. Lewis]] at [[J. K. Rowling]].
[[Talaksan:Dickens by Watkins detail.jpg|thumb|left|upright|Larawan ni [[Charles Dickens]], isang mangangatha noong [[Panahong Biktoryano]].]]
Ang [[Panitikang Eskoses|mga ambag ng Eskosya]] ay ang maniniktik na manunulat na si [[Arthur Conan Doyle]] (may-akda ng ''[[Sherlock Holmes]]''), mga panitikang romantiko ni [[Walter Scott|Ginoong Walter Scott]], ang pambatang manunulat na si [[J. M. Barrie]], ang mga epikong pangangahas ni [[Robert Louis Stevenson]], at ang pinakabantog na manunula na si [[Robert Burns]]. Kamakailan, ang makabao at makapamansang sina [[Hugh MacDiarmid]] at [[Neil M. Gunn]] ay nakapag-ambag sa [[Renasimyentong Eskoses]]. Nakapanghihilakbot naman ang mga akda ni [[Ian Rankin]] at [[Iain Banks]]. Naging kauna-unahang [[Lungsod ng Panitikan]] ng ''UNESCO'' ang Edimburgo.<ref>[http://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=36908&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html Edinburgh, UK appointed first UNESCO City of Literature] UNESCO. Retrieved 20 Agosto 2008.</ref>
Ang pinakatandang tula sa Britanya ay ang ''[[Y Gododdin]]'' na sinulat sa ''[[Hen Ogledd|Yr Hen Ogledd]]'' ("Matandang Hilaga") noong mga huling taon ng ika-6 na dantaon. Ito ay sinulat sa [[Wikang Kumbriko|Kumbriko]] o [[Matandang Wales|Matandang Gales]]. Isa ito sa mga unang tula na binanggit si [[Haring Arturo]].<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/wales/history/sites/themes/society/language_poetry.shtml|title=Early Welsh poetry|publisher=BBC Wales|accessdate=29 Disyembre 2010}}</ref> Simula noong ika-7 dantaon, nawala ang ugnayan sa pagitan ng Gales at Matandang Hilaga. Lumipat ang pagkakatuon ng kalinangang wikang Gales sa Gales, kung saan napalinang ni [[Geoffrey ng Monmouth]] ang mga alamat na nauukol kay Haring Arturo.<ref>{{Cite book |url=http://books.google.com/?id=dKJiPyyTevgC |title=History of English Literature from Beowulf to Swinburne |author= Lang, Andrew |year=2003 |page=42 |isbn=978-0-8095-3229-2 |publisher=Wildside Press |location=Holicong, PA |origyear=1913}}</ref> Ang pinakatanyag na manunula ng Gitnang Panahon sa Gales ay si [[Dafydd ap Gwilym]] (1320-1370). Ang nilalaman ng kanyang mga tula ay ukol sa kalikasan, pananampalataya, at pag-ibig. Tinuturing siyang isa sa mga pinakadakilang manunula sa Europa noong kanyang panahon.<ref>{{cite web |title=Dafydd ap Gwilym |url=http://www.academi.org/dafydd-ap-gwilym-eng/ |quote=Dafydd ap Gwilym is widely regarded as one of the greatest Welsh poets of all time, and amongst the leading European poets of the Middle Ages. |accessdate=3 Enero 2011 |publisher=[[Academi]] |year=2011 |work=[[Academi]] website |archive-date=2012-05-27 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yHaT609?url=http://www.literaturewales.org/dafydd-ap-gwilym-eng/ |url-status=dead }}</ref> Hanggang sa mga huling taon ng ika-19 na dantaon, ang karamihan ng [[Panitikang Wales|Panitikang Gales]] ay matatagpuan sa Gales at ang mga tuluyan nito ay kadalasang nauukol sa pananampalataya. Tinuturing si [[Daniel Owen]] bilang kauna-unahang mangangatha sa wikang Gales. Inilathala nito ang ''[[Rhys Lewis]]'' noong 1885. Kapwa mga Tomas ang pinakatanyag na [[Tulang AnggloWales|manunula ng AnggloGales]]. Si [[Dylan Thomas]] ay naging tanyag sa magkabilang-baybayin ng Atlantiko noong kalagitnaan ng ika-20 dantaon. Ang mga nangungunang mangangathang Gales sa ika-20 dantaon ay sina [[Richard Llewllyn]] at [[Kate Roberts (manunulat)|Kate Roberts]].<ref>[http://newsalerts.bbc.co.uk/1/low/wales/551486.stm True birthplace of Wales's literary hero] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200316173733/http://newscdn.bbc.net.uk/2/hi/uk_news/wales/551486.stm |date=2020-03-16 }}. BBC News. Retrieved 28 Abril 2012</ref><ref>[https://archive.is/20120724104228/www.bbc.co.uk/wales/northwest/halloffame/arts/kateroberts.shtml Kate Roberts: Biography]. BBC Wales. Retrieved 28 Abril 2012</ref>
Ang mga manunulat sa ibang bansa, lalo na sa [[Kapamansaan ng mga Bansa|Kapamansaan]], Republika ng Irlanda, at sa Nagkakaisang Pamahalaan, ay nanirahan at nakapag-hanap-buhay sa NK. Napabibilang dito sina [[Jonathan Swift]], [[Oscar Wilde]], [[Bram Stoker]], [[George Bernard Shaw]], [[Joseph Conrad]], [[T.S. Eliot]], [[Ezra Pound]], at kamakailan sina [[Kazuo Ishiguro]] at [[Salman Rushdie]].<ref>{{cite book |url=http://books.google.com/?id=m0CUOYfTdrkC&pg=PA10 |title=Gulliver's travels: complete, authoritative text with biographical and historical contexts, critical history, and essays from five contemporary critical perspectives |author=Swift, Jonathan; Fox, Christopher |publisher=Macmillan | location = Basingstoke | isbn = 978-0-333-63438-7 | year = 1995 |page=10}}</ref><ref>{{cite news |url=http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=F10C12F9395517738DDDAA0A94DC405B828DF1D3 |title=Bram Stoker. |newspaper=The New York Times | format = PDF |accessdate=1 Enero 2011 |date=23 Abril 1912}}</ref>
===Tugtugin===
{{Main|Tugtugin ng United Kingdom}}
{{See also|Britanikong rock}}
[[Talaksan:The Fabs.JPG|thumb|right|180px|Ang ''[[The Beatles]]'' na nakapagbili ng mahigit isang sanggatosg plaka sa daigdig ay isa sa mga pinakamatagumpay at pinupuring mga banda sa [[Kasaysayan ng Mga Kaugalian sa Klasikong Musika|kasaysayan ng tugtugin]]<ref>{{cite web|url=http://www.emimusic.com/about/history/1960-1969/|title=1960–1969|publisher=EMI Group Ltd|accessdate=31 Mayo 2008}}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,975715-2,00.html |title=Paul At Fifty |work=TIME |location=New York |date=8 Hunyo 1992 |access-date=27 Enero 2013 |archive-date=18 Mayo 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130518221715/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,975715-2,00.html |url-status=dead }}</ref><ref>[http://books.google.com/?id=rdU1xtIWJz0C Most Successful Group] ''[[The Guinness Book of Records]]'' 1999, p. 230.</ref>]]
Maraming gawi ng tugtugin ang tanyag sa NK, mula sa mga katutubong [[tugtuging lipi]] ng [[Tugtuging lipi ng Inglatera|Ingglatera]], [[Tugtugin ng Wales#Tugtuging lipi|Gales]], [[Tugtuging lipi ng Scotland|Eskosya]], at [[Tugtuging lipi ng Hilagang Ireland|Kahilagaang Irlanda]], hanggang sa tugtuging ''[[Tugtuging heavy metal|heavy metal]]''. Ang ilan sa mga tanyag na manlilikha ng tugtuging klasiko ay sina [[William Byrd]], [[Henry Purcell]], [[Edward Elgar|Lakan Edward Elgar]], [[Gustav Holst]], [[Arthur Sullivan|Sir Arthur Sullivan]] (na pinakatanyag noong kasama niya ang libretistang si [[W. S. Gilber|Lakan W. S. Gilbert]]), [[Ralph Vaughan Williams]] at si [[Benjamin Britten]], ang tagapanguna ng makabagong Britanikong opera. Si [[Peter Maxwell Davies|Lakan Peter Maxwell Davies]] ang nangungunang [[Maestro ng Musika ng Reyna|Maestro ng tugtugin ng Haribini]] sa kasalukuyan. Ang NK ay tanyag din sa mga sinponikong orkestra at pulutong ng mga mang-aawit tulad ng [[Sinponikong Orkestra ng BBC]] at ang [[Sinponikong Pulutong ng mga Mang-aawit ng London|Sinponikong Pulutong ng mga Mang-aawit ng Londres]]. Ang mga tanyag na talaytayan ay sina [[Simon Rattle|Lakan Simon Rattle]], [[John Barbirolli]], at si [[Malcolm Sargent|Lakan Malcolm Sargent]]. Ang ilan sa mga tanyag na manlalapat ng tugtugin sa sine ay sina [[John Barry (mangangatha ng tugtugin)|John Barry]], [[Clint Mansell]], [[David Arnold]], [[John Murphy (mangangatha ng tugtugin)|John Murphy]], [[Monty Norman]], at si [[Harry Gregson-Williams]]. Si [[George Frideric Handel]] bagaman ipinanganak bilang Aleman ay naging [[Naturalisasyon|naturalisadong]] [[Batas sa kabansaan ng Britanya|mamamayan ng Britanya]].<ref>{{cite web|url=http://www.parliament.uk/parliamentary_publications_and_archives/parliamentary_archives/handel_and_naturalisation.cfm|title=British Citizen by Act of Parliament: George Frideric Handel|date=20 Hulyo 2009|publisher=UK Parliament|accessdate=11 Setyembre 2009|archive-date=24 Mayo 2012|archive-url=https://archive.is/20120524225342/http://www.parliament.uk/parliamentary_publications_and_archives/parliamentary_archives/handel_and_naturalisation.cfm|url-status=bot: unknown}}</ref> Ilan sa mga kanyang tanyag na gawa tulad ng ''[[Mesiyas (Handel)|Mesiyas]]'' ay sinulat sa wikang Inggles.<ref>{{cite news |url=http://www.playbillarts.com/features/article/4236.html |title=Handel all'inglese |last=Andrews |first=John |date=14 Abril 2006 |work=Playbill |location=New York |accessdate=11 Setyembre 2009 |archive-date=16 Mayo 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080516210558/http://www.playbillarts.com/features/article/4236.html |url-status=dead }}</ref> Nagtagumpay naman si [[Andrew Lloyd Webber]] sa daigdig ng tanghalang tugtuginl. Ang kanyang mga gawa ay palagiang sumisikat sa ''[[Tanghalang West End|West End]]'' ng Londres at sa ''Broadway'' ng Bagong York.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=AWaZ1LAFAZEC |title= Sondheim and Lloyd-Webber: The new musical |publisher=Chatto & Windus |location =London |year =2001 |author=Citron, Stephen |isbn= 978-1-85619-273-6}}</ref>
Ang ''[[The Beatles]]'' ay [[Talaan ng mga mang-aawit na may pinakamaraming benta|nakapagbili]] ng mahigit isang sanggatosg plaka na nakapagtanyag sa kanila bilang pinakapinupuring banda sa kasaysayang ng tugtuging tanyag.<ref>{{cite news | url = http://www.belfasttelegraph.co.uk/entertainment/music/news/beatles-a-big-hit-with-downloads-15013117.html| title = Beatles a big hit with downloads| newspaper=Belfast Telegraph | date =25 Nobyembre 2010|accessdate=16 Mayo 2011}}</ref> Ang iba pang mga sikat na banda ng tugtuging tanyag sa nakalipas ng 50 taon ay ang ''[[The Rolling Stones]]'', [[Led Zeppelin]], ''[[Pink Floyd]]'', ''[[Queen (banda)|Queen]]'', ''[[Bee Gees]]'', at si [[Elton John]]. Lahat sila ay nakapagbili ng mahigit 200 angaw na plaka.<ref>{{cite press release |url= http://www.emimusic.com/news/2009/singstar®-queen-to-be-launched-by-sony-computer-entertainment-europe/ |title= British rock legends get their own music title for PlayStation3 and PlayStation2 |publisher=[[EMI]] |date= 2 Pebrero 2009}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/celebritynews/2305273/Sir-Elton-John-honoured-in-Ben-and-Jerry-ice-cream.html |title= Sir Elton John honoured in Ben and Jerry ice cream |newspaper= The Daily Telegraph |date= 17 Hulyo 2008 |first= Urmee |last= Khan |location= London |access-date= 2013-01-25 |archive-date= 2008-08-01 |archive-url= https://web.archive.org/web/20080801175725/http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/celebritynews/2305273/Sir-Elton-John-honoured-in-Ben-and-Jerry-ice-cream.html |url-status= dead }}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1562875/Rock-group-Led-Zeppelin-to-reunite.html |title=Rock group Led Zeppelin to reunite |newspaper =The Daily Telegraph |date =19 Abril 2008 |location=London |first=Richard |last=Alleyne |accessdate=31 Marso 2010}}</ref><ref>{{cite news|title=Pink Floyd founder Syd Barrett dies at home |url=http://www.timesonline.co.uk/article/0,,2-2265034,00.html |newspaper=The Times |location= London |date=11 Hulyo 2006 |first=Adam |last=Fresco |accessdate=31 Marso 2010}}</ref><ref>{{cite news |first=Kate |last=Holton |title=Rolling Stones sign Universal album deal |url=http://www.reuters.com/article/entertainmentNews/idUSL1767761020080117 |agency=Reuters |date=17 Enero 2008 |accessdate=26 Oktubre 2008}}</ref><ref>{{cite news |first=Tim |last=Walker |title=Jive talkin': Why Robin Gibb wants more respect for the Bee Gees |url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/jive-talkin-why-robin-gibb-wants-more-respect-for-the-bee-gees-826116.html |work=The Independent |location=London |date=12 Mayo 2008 |accessdate=26 Oktubre 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080513194236/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/jive-talkin-why-robin-gibb-wants-more-respect-for-the-bee-gees-826116.html |archivedate=13 May 2008 |url-status=dead }}</ref> Ang [[Gawad Britaniko]] ay ang taunang gawaran sa tugtugin ng [[Industriyang Ponograpiko ng Britanya|IPB]]. Ang ilan sa mga nagawaran ng Kahanga-hangang Ambag sa tugtugin ay ang ''[[The Who]]'', sina [[David Bowie]], [[Eric Clapton]], [[Rod Stewart]], at ang ''[[The Police]]''.<ref>[http://www.guardian.co.uk/news/datablog/2012/feb/22/brit-awards-winners-list-2012 "Brit awards winners list 2012: every winner since 1977"]. The Guardian. Retrieved 28 Pebrero 2012</ref> <!-- Please note that the following list of recent musicians and groups includes only those selling more than 30 million records. --> Ang ilan sa mga bandang kamakailang nagtagumpay sa buong daigdig ay ang ''[[Coldplay]]'', ''[[Radiohead]]'', ''[[Oasis (banda)|Oasis]]'', ''[[Muse (banda)|Muse]]'', ''[[Spice Girls]]'', at si [[Adele]].<ref>{{cite web|author=Lewis Corner|url= http://www.digitalspy.co.uk/music/news/a366130/adele-coldplay-biggest-selling-uk-artists-worldwide-in-2011.html |title=Adele, Coldplay biggest-selling UK artists worldwide in 2011 |publisher=Digital Spy |date=16 Pebrero 2012 |accessdate=22 Marso 2012}}</ref>
Ilang mga lungsod ng bansa ay tanyag sa kanilang tugtugin. Ang mga awit ng mga mang-aawit na galing [[Liverpool]] ang nagtala ng may pinakamaraming puntos kada kapita (54) kaysa sa alinmang lungsod sa daigdig.<ref>{{cite news |url=http://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/a-tale-of-two-cities-of-culture-liverpool-vs-stavanger-770076.html?r=RSS |title=A tale of two cities of culture: Liverpool vs Stavanger |last=Hughes |first=Mark |date=14 Enero 2008 |work=The Independent |accessdate=2 Agosto 2009 |location=London |archive-date=2012-11-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121107050942/http://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/a-tale-of-two-cities-of-culture-liverpool-vs-stavanger-770076.html?r=RSS |url-status=dead }}</ref> Ang ambag ng [[Glasgow]] sa tugtugin ay kinilala noong 2008 nang ito ay binansagan bilang [[Ugnayan ng mga Mapanlikhang Lungsod|Lungsod ng tugtugin]] ng [[UNESCO]]. Ito ay isa sa tatatlong lungsod sa buong daigdig na may ganitong parangal.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/glasgow_and_west/7570915.stm |title=Glasgow gets city of music honour |work=BBC News |date=20 Agosto 2008 |accessdate=2 Agosto 2009}}</ref>
===Pinagmamasdang Sining===
{{Main|Sining ng United Kingdom}}
[[Talaksan:Turner selfportrait.jpg|left|upright|thumb|150px|Sariling paglalarawan ni [[J. M. W. Turner]], langis sa balindang, bandang 1799]]
Ang kasaysayan ng Britanikong pinagmamasdang sining ay napapabilang sa [[kasaysayan ng kanluraning sining]]. Ang mga pangunahing Britanikong pintor ay ang mga [[Romantisismo|Romantikong]] sina [[William Blake]], [[John Constable]], [[Samuel Palmer]], at si [[J. M. W. Turner]]; ang mga pintor ng larawan na sina [[Joshua Reynolds|Lakan Joshua Reynolds]] at [[Lucian Freud]]; ang mga pintor ng tanawin na sina [[Thomas Gainsborough]] at [[L. S. Lowry]]; ang mga tagapanguna ng [[Kilusan sa Sining at Kagalingan]] na si [[William Morris]]; ang pintor ng mga huwad na si [[Francis Bacon]]; ang mga pintor na tanyag na sina [[Peter Blake (pintor)|Peter Blake]], [[Richard Hamilton (pintor)|Richard Hamilton]] at [[David Hockney]]; ang magkasanggang sina [[Gilbert at George]]; ang pintor na [[Baliwag na sining|baliwag]] na si [[Howard Hodgkin]]; ang mga [[Panlililok|manlililok]] na sina [[Antony Gormley]], [[Anish Kapoor]] at si [[Henry Moore]]. Noong mga huling taon ng pultaong-80 at 90, pinatanyag ng [[Galerya ng Saatchi]] sa Londres ang mga [[Kabataang Manlilikhang Britaniko]] na sina [[Damien Hirst]], [[Chris Ofili]], [[Rachel Whiteread]], [[Tracey Emin]], [[Mark Wallinger]], [[Steve McQueen (manlilikha)|Steve McQueen]], [[Sam Taylor-Wood]] at ang [[Jake and Dinos Chapman|Magkuyang Chapman]].
Ang [[Makaharing Linangan|Maharlikang Linangan]] sa Londres ay isang kapisanan sa pagpapaunlad ng pinagmamasdang sining ng Nagkakaisang Kaharian. Ang mga pangunahing paaralan ng sining sa bansa ay ang: anim na paaralan ng [[Pamantasan ng Sining sa Londres]] na kinabibilangan ng [[Dalubhasaan ng Sining at Antangan ng Punong San Martin]] at [[Dalubhasaan ng Sining at Antangan ng Chelsea]]; [[Goldsmiths, Pamantasan ng Londres]]; [[Paaralan ng Palasantingang Sining ng Slade]] (bahagi ng [[Pamantasang Dalubhasaan ng Londres]]); [[Paaralan ng Sining ng Glasgow]]; [[Makaharing Paaralan sa Sining|Maharlikang Paaralan sa Sining]]; at ang [[Paaralan sa Pagguhit at Palasantingang Sining ng Ruskin]] (bahagi ng Pamantasan ng Oxford). Ang [[Surian sa Sining ng Courtauld]] ang nangunguna sa pagtuturo ng [[kasaysayan ng sining]]. Ang mahahalagang galerya ng sining sa bansa ay ang [[Pambansang Galerya]], [[Pambansang Galerya ng Larawan (London)|Pambansang Galerya ng Larawan]], ‘’[[Tate Britain]]’’ at ‘’[[Tate Modern]]’’ (ang pinakatutunguhang galerya sa makabagong sining sa buong daigdig, na may 4.7 angaw na pagtungo kada taon).<ref>{{cite news |url=http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/visual_arts/article7105032.ece | title=The startling success of Tate Modern |accessdate=19 Enero 2011| newspaper=The Times| date=24 Abril 2010 |location=London |first=Stephen |last=Bayley}}</ref>
===Sine===
{{Main|Sine ng United Kingdom}}
[[Talaksan:Alfred Hitchcock NYWTSm.jpg|upright|thumb|[[Alfred Hitchcock]]]]
Marami ang ambag ng NK sa kasaysayan ng sine. Ang Britanikong patnugot na si [[Alfred Hitchcock]], ang siyang gumawa ng pelikulang ''[[Vertigo (pelikula)|Vertigo]]'' ay maituturing na isa sa [[Talaan ng mga pelikulang maituturing na pinakamagaling|pinakamagaling na pelikula sa buong kasaysayan]]. Si [[David Lean]] naman ay maituturing na isa sa mga pinakamahusay na patnugot sa buong kasysayan.<ref>{{cite web |url=http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/poll/directors-directors.html |archiveurl=https://www.webcitation.org/67yHUco5o?url=http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/poll/directors-directors.html |archivedate=2012-05-27 |title=The Directors' Top Ten Directors |publisher=British Film Institute |access-date=2014-03-18 |url-status=live }}</ref> Ang iba pang mahahalagang mga patnugot ay sina [[Charlie Chaplin]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/462570/index.html |title=Chaplin, Charles (1889–1977) |accessdate=25 Enero 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> [[Michael Powell]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/447167/index.html|title=Powell, Michael (1905–1990) |accessdate=25 Enero 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> [[Carol Reed]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/459891/index.html|title=Reed, Carol (1906–1976) |accessdate=25 January 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> at si [[Ridley Scott]],<ref>{{cite web |url= http://www.screenonline.org.uk/people/id/462413/index.html |title=Scott, Sir Ridley (1937–) |accessdate=25 Enero 2011 |publisher=British Film Institute}}</ref> Maraming Britanikong mga aktor ang naging matagumpay at sumikat sa buong daigdig, tulad nina [[Julie Andrews]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/446530/index.html|title=Andrews, Julie (1935–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Richard Burton]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/472165/index.html|title=Burton, Richard (1925–1984)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Michael Caine]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/463342/index.html|title=Caine, Michael (1933–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> Charlie Chaplin,<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/462570/index.html|title=Chaplin, Charles (1889–1977)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Sean Connery]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/455509/index.html|title=Connery, Sean (1930–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Vivien Leigh]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/488753/index.html|title=Leigh, Vivien (1913–1967)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[David Niven]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/458293/index.html|title=Niven, David (1910–1983)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Laurence Olivier]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/450224/index.html|title=Olivier, Laurence (1907–1989)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Peter Sellers]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/461941/index.html|title=Sellers, Peter (1925–1980)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> [[Kate Winslet]],<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/489012/index.html|title=Winslet, Kate (1975–)|accessdate=11 Disyembre 2010|publisher=British Film Institute}}</ref> at si [[Daniel Day-Lewis]], na siyang tanging nagkamit ng tatlong Gawad Oscar bilang pinakamagaling na aktor.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-21570142 "Daniel Day-Lewis makes Oscar history with third award"]'. BBC News. Retrieved 15 August 2013</ref> Ang ilan sa mga matatagumpay na pelikula ay ginawa sa NK. Kabilang dito ang ''[[Harry Potter (serye sa pelikula)|Harry Potter]]'' at ''[[James Bond (serye sa pelikula)|James Bond]]''.<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/film/2007/sep/11/jkjoannekathleenrowling |title=Harry Potter becomes highest-grossing film franchise |accessdate=2 Nobyembre 2010 |work=The Guardian |date =11 September 2007 |location =London}}</ref> Ang [[Ealing Studios]] ay maaaring ang pinakamatandang ''studio'' ng pelikula sa buong daigdig na magpahanggang ngayon ay nakatatag pa.<ref>{{cite web |url=http://www.ealingstudios.com/EalingStudios/history_home.html |title=History of Ealing Studios |publisher=Ealing Studios |accessdate=5 Hunyo 2010 |archive-date=26 Hulyo 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130726040738/http://www.ealingstudios.com/EalingStudios/history_home.html |url-status=dead }}</ref>
Bagaman namamayagpag ang kalalang, may pag-aalinlangan patungkol sa pagkakakilalan nito dahil sa malakas na hibo ng kalinangang Amerikano at ng iba pang mga bansa sa Europa. Maraming mga Britanikong produktor ang masugid na nakikilahok sa mga [[Pandaigdigang co-production|pandaigdigang ''co-production'']]. Gayundin, maraming Britanikong mga aktor, patnugot, at tripulante ang madalas na lumalabas sa mga pelikulang Amerikano. Sa katunayan, ang mga sikat ng pelikulang ''Hollywood'' tulad ng ''[[Titanic]]'', ''[[The Lord of the Rings]]'', at ''[[Pirates of the Caribbean]]'' ay hango sa Britanikong lipunan at pangyayari.
Noong 2009, kumita ang mga pelikulang Britaniko ng humigit-kumulang na $2 sanggatos. Sa pandaigdigang kalakalan, 7% ay nagmula sa NK, samantalang 17% ng pambansang kalakalan ay nagmula sa industriyang ito. Umabot sa £944 angaw ang takilya na may 173 angaw na manonood noong 2009. Ang ''[[BFI Top 100 British Films]]'' (o Pinakamahuhusay ng Pelikulang Britaniko) ay ginawa ng ''[[British Film Institute]]'' (o Surian ng Pelikulang Britaniko) upang itala ang 100 pinakamahuhusay ng pelikulang Britaniko sa kasayasayan.<ref>{{cite web |url= http://www.bfi.org.uk/features/bfi100/1-10.html |archiveurl= https://www.webcitation.org/5xbz32c8I?url=http://www.bfi.org.uk/features/bfi100/1-10.html |archivedate= 1 April 2011 |publisher= British Film Institute |title= The BFI 100 |date= 6 September 2006 |access-date= 19 March 2014 |url-status= live }}</ref> Taunang nag-aanyaya ang ''[[British Academy of Film and Television Arts]]'' (o Linangan ng Sining Para sa Pelikula at Tanlap ng Britanya) para sa ''[[British Academy Film Awards]]'' (o Gawad Linangan ng Pelikulang Britaniko). Ito ang katumbas ng Gawad Oscar sa Britanya.<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/1190562.stm |title= Baftas fuel Oscars race |accessdate=Peberro 14, 2011 |work=BBC News |date=26 Pebrero 2001}}</ref>
===Midya===
{{Main|Midya ng United Kingdom}}
[[Talaksan:Bbc broadcasting house front.jpg|thumb|left|upright|Ang ''[[Broadcasting House]]'' sa Londres ang himpilan ng [[BBC]], ang pinakamatanda at pinakamalaking brodkaster sa daigdig.]]
Itinatag ang BBC noong 1922. Ito ay isang korporasyon ng radyo, tanlap, at ''internet'' na kung saan ang mamamayan ang gumugugol. Ito rin and pinakamatandang brodkaster sa daigdig. Nagsasagawa ito sa maraming himpilan ng tanlap at radyo sa bansa at ibang panig ng daigdig. Nilalaanang paggugulan ang kanilang pamamalakad sa pamamagitan ng [[Pahintulot sa pagtetelebisyon sa United Kingdom|pahintulot sa pananalap]]<ref>{{cite web |title =TV Licence Fee: facts & figures |publisher =BBC Press Office |date =April 2010 |url =http://www.bbc.co.uk/pressoffice/keyfacts/stories/licencefee.shtml |archiveurl =https://www.webcitation.org/5zVSwSITq?url=http://www.bbc.co.uk/pressoffice/keyfacts/stories/licencefee.shtml |archivedate =2011-06-17 |deadurl =no |access-date =2014-03-19 |url-status =live }}</ref>. Ang ''[[ITV plc]]'' naman ay binubuo ng ''[[ITV Network]]'' na siyang nagpapalakad sa 11 sa 15 telebisyong pang-rehiyonal.<ref>{{Cite journal | first = | last = | title = Publications & Policies: The History of ITV | journal = ITV.com | date = | url = http://www.itv.com/aboutitv/publications-policies/ | archiveurl = https://www.webcitation.org/5zVTPxDEI?url=http://www.itv.com/aboutitv/publications-policies/ | archivedate = 2011-06-17 | access-date = 2014-03-19 | url-status = live }}</ref> Ang ''[[News Corporation]]'', sa pamamagitan ng ''[[News International]]'' ang nagmamay-ari ng ilang pambansang pahayagan tulad ng pinakasikat na tabloid na ''[[The Sun]]'', ang pinakamatandang ''broadsheet'' na ''[[The Times]]'',<ref>{{cite web |title= Publishing |publisher= News Corporation |url= http://www.newscorp.com/operations/publishing.html |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVXpU10Z?url=http://www.newscorp.com/operations/publishing.html |archivedate= 2011-06-17 |deadurl= no |access-date= 2014-03-19 |url-status= live }}</ref> at ang kampon na brodkaster na ''[[British Sky Broadcasting]]''.<ref>{{Cite journal | first = | last = | title = Direct Broadcast Satellite Television | journal = News Corporation | date = | url = http://www.newscorp.com/operations/dbst.html | archiveurl = https://www.webcitation.org/5zVY0iZ5c?url=http://www.newscorp.com/operations/dbst.html | archivedate = 2011-06-17 | access-date = 2014-03-19 | url-status = live }}</ref> Kadalasang matatagpuan ang mga pambansang pahayagan, tanlap, at radyo sa Londres. May mangilan-ngilan ding matatagpuan sa Manchester. Ang Edimburgo at Glasgow sa Eskosya, at Cardiff sa Gales ang mahahalagang sentro ng pahayagan at tanlap sa kanilang rehiyon.<ref>William, D. (2010). [http://books.google.com/books?id=7yg45P35KDMC ''UK Cities: A Look at Life and Major Cities in England, Scotland, Wales and Northern Ireland'']. Eastbourne: Gardners Books. ISBN 978-9987-16-021-1, pp. 22, 46, 109 and 145.</ref> Ang palimbagan naman ng mga aklat, direktoryo at mga ''database'', tala-arawan, magasin at midyang pang-negosyo, at mga pahayagan at mga tanggapan nito ay may kabuuang halaga na £20 sanggatos at may manggagawang 167,000 katao.<ref>{{cite web |title= Publishing |publisher= Department of Culture, Media and Sport |url= http://www.culture.gov.uk/what_we_do/creative_industries/3280.aspx |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVhIk6SY?url=http://www.culture.gov.uk/what_we_do/creative_industries/3280.aspx |archivedate= 2011-06-17 |access-date= 2014-03-19 |url-status= live }}</ref>
Noong 2009, tinatayang ang bawat tao sa bansa ay nanonood sa tanlap nang 3.75 oras kada araw, at nakikinig sa radyo nang 2.81 oraas kada araw. Sa taong ding iyon, 28.4% ng mga manonood ay nakatuon sa mga himpilang lingkod-bayan sa pagpapahayag ng BBC, 29.5% naman sa tatlong malalaking himpilan at 42.1% naman sa himpilang ''digital''.<ref>[[Ofcom]] [http://stakeholders.ofcom.org.uk/binaries/research/cmr/753567/CMR_2010_FINAL.pdf "Communication Market Report 2010", 19 Agosto 2010, pp. 97, 164 and 191]</ref> Ang kalakaran ng mga pahayagan ay bumagsak simula noong 1970.<ref>{{cite web |title= Social Trends: Lifestyles and social participation |publisher= Office for National Statistics |date= 16 February 2010 |url= http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=2356 |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVhuudFT?url=http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?id=2356 |archivedate= 17 June 2011 |deadurl= no |access-date= 19 March 2014 |url-status= live }}</ref> At noong 2009, 42% na katao na lamang ang nagbabasa ng arawang pambansang pahayagan. Noong 2010, tinatayang 82.5% na katao ng NK ang gumagamit ng lambat-lambat.<ref>{{cite web |title= Top 20 countries with the highest number of Internet users |journal= Internet World Stats |url= http://www.internetworldstats.com/top20.htm |archiveurl= https://www.webcitation.org/5zVi9vpVQ?url=http://www.internetworldstats.com/top20.htm |archivedate= 2011-06-17 |deadurl= no |access-date= 2014-03-19 |url-status= live }}</ref>
===Matwiran===
{{Main article|Matwirang Britaniko}}
Ang Nagkakaisang Kaharian ay batnog sa kaugaliang 'Masirining Britaniko', isang sangay ng matwiran ng kaalaman na nagsasabing totoo ang kaalaman kung ito ay pinatunayan ng karanasan, at ng 'Matwirang Eskoses' o minsang tinatawag bilang '[[Katuruang Magmag ng mga Eskoses]]'.<ref>{{cite book |url=http://www.rrbltd.co.uk/bibliographies/scottish_v5_bibliog.pdf |title=A bibliography of Scottish common sense philosophy: Sources and origins |accessdate=17 December 2010 |editor=Fieser, James |publisher=Thoemmes Press |location=Bristol |year=2000}}</ref> Ang mga pinakatanyag na mga matwiranon ng Masirining Britaniko ay sina [[John Locke]], [[George Berkeley]]{{refn|group=tala|Berkeley is in fact Irish but was called a 'British empiricist' due to the territory of what is now known as the [[Republic of Ireland]] being in the UK at the time}} at [[David Hume]]; at sina [[Dugald Stewart]], [[Thomas Reid]] at [[Sir William Hamilton, 9th Baronet|William Hamilton]] naman ang mga mahahalagang tagapagtaguyod ng katuruang magmag ng mga Eskoses. Dalawang Briton din ang bantog sa huna ng [[karahatan]]g matwirang sanlingan na unang ginamit ni [[Jeremy Bentham]] at kalaunan ni [[John Stuart Mill]] sa kanyang gawang ''[[Karahatan (aklat)|Karahatan]]''.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/?id=s7y5MJOuN30C&pg=PA66 |title=Moral Problems in Medicine: A Practical Coursebook |author=Palmer, Michael |publisher=Lutterworth Press |location=Cambridge |year=1999 |isbn=978-0-7188-2978-0 |page=66}}</ref><ref>{{cite book |url=https://books.google.com/?id=8A4xLnzfqYwC&pg=PA82 |title=Utilitarianism |author=Scarre, Geoffrey |publisher=Routledge |location=London |year=1995 |page=82 |isbn=978-0-415-12197-2}}</ref>
Ang isa pang mga tanyag na mga matwiranon ay sina [[Duns Scotus]], [[John Lilburne]], [[Mary Wollstonecraft]], [[Sir Francis Bacon]], [[Adam Smith]], [[Thomas Hobbes]], [[William of Ockham]], [[Bertrand Russell]] at [[Alfred Jules Ayer|A.J. "Freddie" Ayer]]. Ang mga banyagang matwiranon na nanirahan sa NK ay sina [[Isaiah Berlin]], [[Karl Marx]], [[Karl Popper]] at [[Ludwig Wittgenstein]].
===Lutuin===
{{Main article|Lutuing Britaniko}}
===Palakasan===
{{Main article|Palakasan sa Nagkakaisang Kaharian}}
[[Talaksan:Wembley-STadion 2013.JPG|thumb|[[Istadyum ng Wembley]] sa Londres ay ang takaran ng [[Pambansang Kupunang Putbol ng Ingglatera]] at tinatayang isa sa pinakamahal na naitayong istadyum <ref name="CNN-NFLStad">{{cite news |date=19 January 2016 |url=http://edition.cnn.com/2016/01/19/architecture/new-nfl-stadium-los-angeles/ |title=Los Angeles to build world's most expensive stadium complex |publisher=CNN |accessdate=12 February 2017 |first=Matthew |last=Ponsford}}</ref>]]
Ang mga pangunahing palakasan tulad ng kapisanang putbol, [[tenis]], [[kaisahang rugbi]], [[samahang rugbi]], [[golp]], [[suntukan]], [[netbol]], [[sagwanan (palakasan)|sagwanan]] at [[kriket]] ay nagmula o lininang sa NK. Sa kadahilanang maraming mga makabagong palakasan ang nalikha ng NK sa huling yugto ng ika-19 dantaon noong panahon ng [[Britanikong Biktoryano]], sinabi noong 2012 ni [[Jacques Rogge]], Pangulo ng PPO: ''"Itong dakila at bansang mapagmahal sa palakasan ay tinuturing na kapanganakan ng makabagong palakasan. Dito unang naibalangkas ang mga pamantayan sa pagkamaginoo at pagkamatwiran sa panlalaro. Dito unang naibilang ang palakasan sa mga katuruan sa paaralan"''.<ref>[http://www.olympic.org/Documents/Games_London_2012/London_2012_Opening_ceremony_Speech_Jacques_Rogge.pdf "Opening ceremony of the games of the XXX Olympiad"]. Olympic.org. Retrieved 30 November 2013.</ref><ref>[http://uk.reuters.com/article/2012/07/23/uk-oly-preview-ad-idUKBRE86M0I720120723 "Unparalleled Sporting History"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131203031252/http://uk.reuters.com/article/2012/07/23/uk-oly-preview-ad-idUKBRE86M0I720120723 |date=2013-12-03 }}. Reuters. Retrieved 30 November 2013.</ref>
Sa mga pandaigdigang paligsahan, hiwalay ang mga kupunang manlalaro ng Ingglatera, Eskosya, at Gales. Ang Kahilagaang Irlanda at ang Republika ng Irlanda ay karaniwang iisang kupunan lamang, maliban sa kapisanang putbol at sa [[Larong Kapamansaan]]. Sa larangan ng palaksan, karaniwang sama-samang tinutukoy ang Ingles, Eskoses, Gales, at Irlandes / Kahilagaang Irlandes bilang [[Bansang Tahanan]]. May mga ilang paligsahan, tulad sa Olimpiko, kung saan ang NK ay naglalaro sa iisang kupunang [[Kalakhang Britanya sa Olimpiko|Pangkat Kalakhang Britanya]] . Ang Londres ang kauna-unahang lungsod kung saan dinaos ang Olimpikong Tag-araw nang makatlong beses: noong [[Olimpikong Tag-araw ng 1908|1908]], [[Olimpikong Tag-araw ng 1948|1948]] at [[Olimpikong Tag-araw ng 2012|2012]]. Lumahok ang Britanya sa bawat paligsahan ng Olimpiko at ito ay ikatlo sa may pinakamaraming [[Talaan ng mga Medalyang Ginawad sa Olimpiko|nakamit na medalya]].
Ayon sa isang pagsusuri noong 2003, ang putbol ang pinakatanyag na [[palakasan sa Nagkakaisang Kaharian]].<ref name="sports poll">{{cite web |url=http://www.ipsos-mori.com/researchpublications/researcharchive/928/Rugby-Union-Britains-Second-Most-Popular-Sport.aspx |title=Rugby Union 'Britain's Second Most Popular Sport' |publisher=Ipsos-Mori |date=22 December 2003 |accessdate=28 April 2013}}</ref> Ang bawat Bansang Tahanan ay may kanya-kanyang kupunan sa kapisanang putbol at [[pamamaraang samahan]]. Ang [[Samahang Panguna]] ang pinakabantog na samahang putbol sa daigdig.<ref>Ebner, Sarah (2 July 2013). [http://www.thetimes.co.uk/tto/public/ceo-summit/article3804923.ece "History and time are key to power of football, says Premier League chief"]. ''The Times'' (London). Retrieved 30 November 2013.</ref> Ang unang pandaigdigang laro sa putbol ay pinaglabanan ng [[Pamabansang Kupunang Putbol ng Ingglatera|Ingglatera]] at [[Pambansang Kupunang Putbol ng Eskosya|Eskosya]] noong 30 Nobyembre 1872.<ref name="BBC article">{{cite web |title=The first international football match |url=http://www.bbc.co.uk/scotland/sportscotland/asportingnation/article/0012/index.shtml |publisher=BBC Sport Scotland |author=[[Paul Mitchell (broadcaster)|Mitchell, Paul]] |date=November 2005 |accessdate=15 December 2013}}</ref> Ang Ingglatera, Eskosya, [[Pambansang Kupunang Putbol ng Gales|Gales]] at [[Pambansang Kupunang Putbol ng Kahilagaang Irlanda|Kahilagaang Irlanda]] ay karaniwang hiwa-hiwalay na lumalahok sa mga pandaigdigang paligsahan.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/olympics/football/7529807.stm |title=Why is there no GB Olympics football team? |publisher=BBC Sport |date=5 August 2008 |accessdate=31 December 2010}}</ref>
[[Talaksan:Inside the Millennium Stadium, Cardiff.jpg|thumb|left|Ang [[Istadyum ng Libungtaon]] ng [[Cardiff]] ay binuksan para sa [[World Cup ng Rugbi ng 1999|''World Cup'' ng Rugbi ng 1999]]]]
Ang [[unyong rugbi]] ay ang ikalawa sa pinakatanyag na palakasan noong 2003 sa NK.<ref name="sports poll"/>. Ang rugbi ay linikha sa [[Paaralang Rugbi]] sa Warwichshire at ang [[Larong Unyong Rugbi ng 1871 Ingglatera laban sa Eskosya|unang pandaigdigang paligsahan]] nito ay nangyari noong 27 Marso 1871 sa pagitan ng [[Pambansang Kupunang Unyong Rugbi ng Ingglatera|Ingglatera]] at [[Pambansang Kupunang Unyong Rugbi ng Eskosya|Eskosya]].<ref>[https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-coventry-warwickshire-25946757 "Six ways the town of Rugby helped change the world"]. BBC. Retrieved 29 January 2015.</ref><ref>Godwin, Terry; Rhys, Chris (1981).''The Guinness Book of Rugby Facts & Feats''. p.10. Enfield: Guinness Superlatives Ltd</ref> Nakikipagtunggali sa [[Pamamayaning Anim na Bansa]] and Ingglatera, Eskosya, Gales, Irlanda, Pransya, at Italya. Ang mga [[kinatawan sa pamamahala ng palakasan]] ng [[Unyong Rugbi sa Ingglatera|Ingglatera]], [[Unyong Rugbi sa Eskosya|Eskosya]], [[Unyong Rugbi sa Gales|Gales]], at [[Unyong Rugbi sa Irlanda|Irlanda]] ang siyang nagsasaayos ng mga palatuntunin ng laro.<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/?id=0-IiowvNomMC&pg=PA95 |title=The Girlfriends Guide to Rugby |author1=Louw, Jaco |author2=Nesbit, Derrick |publisher=South Publishers |location=Johannesburg |year=2008 |isbn=978-0-620-39541-0}}</ref>
Ang [[kriket]] ay nalikha sa Ingglatera noong 1788 at ang mga patakaran nito ay ipinatupad ng [[Samahang Kriket ng Marylebone]]<ref>Colin White (2010). "Projectile Dynamics in Sport: Principles and Applications". p. 222. Routledge</ref> Ang [[kupunang kriket ng Ingglatera]], na pinangangasiwaan ng [[Kalupunang Kriket ng Ingglatera at Gales]],<ref>{{cite web |url=http://www.ecb.co.uk/ecb/about-ecb/ |title=About ECB |publisher=England and Wales Cricket Board |date=n.d. |accessdate=28 April 2013}}</ref> at ang [[kupunang kriket ng Irlanda]], na pinangangasiwaan ng [[Kriket Irlanda]] ang tanging mga pambansang kupunan ng NK. Ang mga kupunang ito ay binubuo ng mga manlalarong Inggles at Gales. Naiiba ang kriktet sa putbol at rugbi, dahil hiwalay ang kupunan ng Ingglatera at Gales. Ang mga manlalarong [[Palakasan sa Irlanda|Irlandes]] at [[Kriket sa Eskosya|Eskoses]] ay naglalaro sa kupunan ng Ingglatera dahil ang [[Pambansan Kupunang Kriket ng Eskosya|Eskosya]] at [[kupunang kriket ng Irlanda|Irlanda]] ay walang katayuang Panubok at makailan lamang lumahok ang mga ito sa ''[[One Day International]]''.<ref>{{cite news |url=http://news.scotsman.com/scotland/Howzat-happen-England-fields-.5519537.jp |title=Howzat happen? England fields a Gaelic-speaking Scotsman in Ashes |newspaper=The Scotsman |date=4 August 2009 |accessdate=30 December 2010 |location=Edinburgh |first=Martyn |last=McLaughlin}}</ref><ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/cricket/england/6149210.stm |title=Uncapped Joyce wins Ashes call up |publisher=BBC Sport |accessdate=30 December 2010 |date=15 November 2006}}</ref> Nakikipagtunggali ang Eskosya, Ingglatera (at Gales), at Irlanda (kasama ang Kahilagaang Irlanda) sa [[World Cup ng Rugbi|''World Cup'' ng Rugbi]]. Naabot ng Ingglatera ang wakasang laro nang makatlong beses.
[[Talaksan:Saville vs Broady – Wimbledon Boys Singles Final 2011.jpg|thumb|Ang [[Ang Pamamayani, Wimbledon|Wimbledon]] ang pinakamatandang paligsahang [[Grand Slam (tenis)|''Grand Slam'']], na dinadaos sa [[Wimbledon, Londres|Wimbledon]], Londres bawat Hunyo at Hulyo ng taon]]
== Mga talababa ==
{{reflist|2|group=tala}}
== Mga sanggunian ==
{{reflist|colwidth=30em}}
== Mga kawing panlabas ==
; Pamahalaan
* [http://www.direct.gov.uk/en/index.htm Opisyal na ''website'' ng Pamahalaan ng NK] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090907093139/http://www.direct.gov.uk/en/index.htm |date=2009-09-07 }}
* [http://www.royal.gov.uk/ Opisyal na ''website'' ng Kahariang Britaniko]
* [http://www.ons.gov.uk/ons/index.html Opisyal na Taunang-aklat ng Nagkakaisang Kaharian] estatistiko
* [http://www.number10.gov.uk/ Opisyal na ''website'' ng Tanggapan ng Punong Tagapangasiwa ng Britanya]
; Pangkalahatang Kabatiran
* [http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-18023389 Nagkakaisang Kaharian] mula sa [[BBC News]]
* {{CIA World Factbook link|uk|United Kingdom}}
* {{Cite web|url=http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/british.htm|title=Nagkakaisang Kaharian|publisher=mula sa ''UCB Libraries GovPubs''|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140407012826/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/british.htm|archivedate=2014-04-07|access-date=2013-01-08|url-status=dead}}
* [http://www.curlie.org/Regional/Europe/United_Kingdom/ United Kingdom] sa Curlie (ex-Proyektong Bukas na Direktoryo)
* [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/615557/United-Kingdom Nagkakaisang Kaharian] lahok sa ''Encyclopædia Britannica''
* [http://www.oecd.org/unitedkingdom/ Nagkakaisang Kaharian] mula sa [[Kapisanan para sa Pakikipagtulungan sa Ekonomiya at Pagpapaunlad|KPEP]]
* [http://europa.eu/about-eu/countries/member-countries/unitedkingdom/index_en.htm Nagkakaisang Kaharian] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160725004722/http://europa.eu/about-eu/countries/member-countries/unitedkingdom/index_en.htm |date=2016-07-25 }} mula sa [[Samahang Europeo|SE]]
* {{wikiatlas|United Kingdom}}
* {{osmrelation-inline|62149}}
* [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=GB Key Development Forecasts for the Nagkakaisang Kaharian] mula sa [[International Futures]]
; Paglalakbay
* [http://www.visitbritain.com/en/EN/ Opisyal na gabay sa manlalakbay sa Britanya]
{{United Kingdom topics|state=expanded}}
{{Navboxes
|title=[[File:Gnome-globe.svg|25px]]{{nbsp}}Tagpuang heograpikal
|list=
'''[[Geographic coordinate system|Layo <small>at</small> Haba]] {{Coord|51|30|N|0|7|W|display=inline}} <span style="color:darkblue;">(London)</span>'''
{{United Kingdom constituents and affiliations}}
{{Sovereign states of Europe}}
{{British Isles}}
}}
{{Members of the European Union (EU)}}
{{Navboxes
|title=Mga Pandaigdigang kapisanan
|list=
{{Commonwealth of Nations}}
{{North Atlantic Treaty Organization|state=collapsed}}
{{G8 nations}}
{{UN Security Council}}
{{Monarchies}}
}}
{{English official language clickable map}}
{{National personifications}}
[[Kategorya:United Kingdom| ]]
<!-- An article should be at the top of its own category, so please do not remove the space.-->
[[Kategorya:Article Feedback 5 Additional Articles]]
[[Kategorya:Demokrasyang Liberla]]
[[Kategorya:Hilagang Europa]]
[[Kategorya:Kanluraning Europa]]
[[Kategorya:Mga Bansa at pook kung saan winiwika ang Ingles]]
[[Kategorya:Mga bansa sa Europa]]
[[Kategorya:Mga Bansang may baybayin sa Karagatang Atlantiko]]
[[Kategorya:Mga Bansang P8]]
[[Kategorya:Mga Bansang P20]]
[[Kategorya:Mga Bansang pulo]]
[[Kategorya:Mga Kahariang may saligang-batas]]
[[Kategorya:Mga Kasaping bansa sa Kapamansaan ng mga Bansa]]
[[Kategorya:Mga Kasaping bansa sa Kapulungan ng Europa]]
[[Kategorya:Mga Kasaping bansa ng KKHA]]
[[Kategorya:Mga Kasaping bansa ng Nagkakaisang Mga Bansa]]
[[Kategorya:Mga Kasaping bansa sa Samahang Europeo]]
[[Kategorya:Mga Kasaping bansa ng Samahang Mediteranyo]]
[[Kategorya:Mga pulong Britaniko|UK]]
<!--Interwikis-->
nxzd8frtgobtyfgci5xroc4stsrtdsm
Mikhail Gorbachov
0
4247
1959620
1823198
2022-07-31T04:57:35Z
Senior Forte
115868
Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Mikhail Gorbachev]] sa [[Mikhail Gorbachov]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.
wikitext
text/x-wiki
{{BLP unsourced}}
{{Infobox President
|name = Mikhail Gorbachev<br />Михаил Горбачёв
|image = Mikhail Gorbachev 1987.jpg
|caption = Si Gorbachev noong 1987
|order = Pangulo ng Unyong Sobyet
|term_start = 15 Marso 1990
|term_end = 25 Disyembre 1991
|vicepresident = [[Gennady Yanayev]]
|primeminister = [[Nikolai Ryzhkov]]<br />[[Valentin Pavlov]]<br />[[Ivan Silayev]]
|predecessor = [[Andrei Gromyko]]
|successor = [[Boris Yeltsin]] bilang Pangulo ng Rusya, pagkakatatag ng CIS
|order2 = Pangkalahatang Kalihim ng [[Partido Komunista ng Unyong Sobyet]]
|term_start2 = 11 Marso 1985
|term_end2 = 24 Agosto 1991
|predecessor2 = [[Konstantin Chernenko]]
|successor2 = [[Vladimir Ivashko]] (Acting)
|order3 = Ika-12 Pangulo ng Presidium ng Supremong Sobyet ng Unyong Sobyet
|term_start3 = 1 Oktubre 1988
|term_end3 = 25 Mayo 1989
|order4 = Unang Pangulo ng Supremong Sobyet ng Unyong Sobyet
|term_start4 = 25 Mayo 1989
|term_end4 = 15 Marso 1990
|primeminister3 = [[Nikolai Tikhonov]]<br />[[Nikolai Ryzhkov]]
|predecessor4 = sarili bilang Pangulo ng Presidium ng Supremong Sobyet
|successor4 = [[Anatoly Lukyanov]] bilang Ispiker ng Parlamento<br /> sarili bilang [[pinuno ng estado|Puno ng Estado]] bilang Pangulo ng Unyong Sobyet
|order5 = Kasapi ng Politburo
|term_start5 = 1980
|term_end5 = 1991
| birth_date = {{birth date and age|df=yes|1931|03|02}}
| birth_place = [[Stavropol]], [[Russian SFSR|Sosyalistang Pederatibong Republikang Sobyet ng Rusya]], [[Unyong Sobyet]]
|signature=Mikhail Gorbachev Signature.svg
| alma_mater= [[Moscow State University]]
| profession= [[Abogado]]
| spouse = [[Raisa Gorbachyova]] (d. 1999)
| party = [[Partido Komunista ng Unyong Sobyet]] (1950–1991)<br />Partido Demokratikong Lipunan ng Rusya (2001–2004)<br />[[Union of Social Democrats]] (2007-kasalukuyan)<br />Malayang Partido Demokratiko ng Rusya (2008-kasalukuyan)
}}
Si '''Mihail Sergeevič Gorbačëv''' ([[Alpabetong Siriliko|Siriliko]]: Михаил Сергеевич Горбачёв; [[Wikang Inggles|Inggles]]: ''Mikhail Gorbachev'') (ipinanganak 2 Marso 1931) ang pinuno ng [[Unyong Sobyet]] mula 1985 hanggang 1991. Sa kanyang panunungkulan natapos ang Unyong Sobyet. Siya ang nagpasimula ng [[Perestroika]]na may ibig sabihing ''Baguhin'' o ''Ayusin'', ang [[Glasnost]] na may ibig sabihing [[Kalayaan]].
== Pagkakakilanlan ==
Si Gorbachev ay ipinanganak noong 2 Marso 1931 sa [[Stavropol]], [[Russian SFSR]], Unyong Sobyet.
== Panahon ng Panunungkulan sa Unyong Sobyet ==
Noong 1985, nahirang na pinuno ng Partidong Komunista si Gorbachev. Sa simula pa lamang ng kanyang pamumuno, ipinadama na niya ang pagpapatupad sa mag ng pagbabagong [[Radikal]]. Pinakasentro ng mga Radikal na repormang kanyang ipinatupad ang tinatawag na [[Perestroika]] o pagrereorganisa o pagrereistraktura. Pangunahing prinsipyo ng Perstroika ang nagsasaad na hindi kailanman maaaring gamitin ang [[Sandatang nuklear]] upang matupad ang layuning [[Pampolitika]], [[Ekonomik]] at [[ideolohiya|ideolohikal]] ng isang Bansa. Batay dito, walang saysay at hindi makatwiran ang Armas-Nuklear. Sa anumang digmaan magagamit ang sandatang nuklear, walang maituturing na panalo o natalo sapagkat mawawala ang kabihasnan ng buong [[Daigdig]].[[Talaksan:Bundesarchiv Bild 183-1986-0416-418, Berlin, Michail Gorbatschow an der Mauer.jpg|thumb|left|Si Gorbachev sa [[Brandenburg Gate]] noong 1986 na nasa isang pagbisita sa [[East Germany]]]]
Sapagkat nakita ni Gorbachev na hindi magtatagumpay ang anumang pagbabago sa ekonomiya kung walang pagbabagong paiiralin sa sistemang [[panlipunan]] at pampolitika, maging mahahalagang bahagi ng perestroika ang tinatawag na [[Glasnost]] o pagiging Bukas. Hinihikayat niya ang mga mamamayan at mga opisyal na talakayin at magpalitan ng kaisipan tungkol sa mga kalakaran at mag kahinaan ng [[Unyong Sobyet]] o [[Union of Soviet Socialist Republics]] O USSR. Nabigyan ng kalayaan ang mga Tao sa pamamahayag at naging kritikal sila sa Pamahalaan.
Naging maluwag si Gorbachev sa mga republika na nasa ilalim ng Unyong Sobyet. Dahil dito, isa-isang humiling at naghayag ng kalayaan ang mga republika. Noong 8 Disyembre 1991, inihayag ng mga pinuno ng [[Rusya]], [[Ukraine]], at Belarus ang pagkalas mula sa Unyong Sobyet. Pinalitan ng [[Commonwealth of Independent States]] (CIS) ang dating pangalan ng Unyong Sobyet.
{{BD|1931||Gorbacev, Mihail}}
[[Kategorya:Mga politiko ng Unyong Sobyet]]
[[Kategorya:Mga Ruso]]
[[Kategorya:Mga laureado ng Gantimpalang Nobel]]
{{stub|Talambuhay|Rusya}}
0gttarp82qd1j4e1tf8be2smo4xmc8q
Nikita Kruschov
0
4270
1959618
1669587
2022-07-31T04:55:24Z
Senior Forte
115868
Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Nikita Hruščëv]] sa [[Nikita Kruschov]]: Mas angkop na pangalan.
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox person/Wikidata}}
Si '''Nikita Sergeevič Hruščëv''' ([[Alpabetong Siriliko|Siriliko]]: Никита Сергеевич Хрущёв) ([[Abril 17]], [[1894]] – [[Setyembre 11|Septyembre 11]], [[1971]]) ang pinuno ng [[Unyong Sobyet]] pagkatapos ng pagkamatay ni [[Iosif Stalin]].
==Panlabas na mga link==
{{Commons|Nikita Khrushchev|{{PAGENAME}}}}
{{Normdaten}}
<br>
{{BD|1894|1971|Hruscev, Nikita}}
[[Kategorya:Mga politiko ng Unyong Sobyet]]
{{stub|Politiko|Unyong Sobyet}}
681mbqj6kyf3a7zb5nh3h42wnkz4z90
Unyong Sobyetiko
0
4291
1959522
1958690
2022-07-31T02:25:01Z
Senior Forte
115868
Muling isinaayos ang istraktura ng artikulo at binago ang seksyong pambungad.
wikitext
text/x-wiki
{{mbox
| name = Under construction
| type = notice
| image = [[File:Ambox warning blue construction.svg|50x40px|link=|page is in the middle of an expansion or major revamping]]
| text = '''BABALA: KONSTRUKSYON!'''<br/>Kasalukuyang pinapalawak at isinasaayos ang pahinang ito, kaya ang mga nilalaman nito ngayon ay kulang sa impormasyon. Tinatayang matatapos ang konstruksyon nito sa huling bahagi ng Disyembre o maagang bahagi ng Enero. Gayunpaman, maaari kang tumulong upang mapadali ang muling pagbubuo nito. Ilagay ang mga abala at katanungan sa Usapan.<br/><br/>'''Inaayos''': Seksyong Pambungad (''31 Hulyo 2022'')
}}
{{Infobox country
| conventional_long_name = Unyon ng mga Republikang Sosyalistang Sobyetiko
| common_name = Unyong Sobyetiko
| native_name = {{native name|ru|Союз Советских Социалистических Республик}}<br />{{small|{{transl|ru|Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik}}}}
| religion = [[Estadong sekular]] (''[[de jure]]'')<br />[[Pampamahalaang ateismo]] (''[[de facto]]'')
| government_type = {{plainlist|
* [[Isang partidong estado|Isang-partidong]] [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]]<br>(1922–1924)
* [[Leninismo|Leninistang]] [[Isang partidong estado|isang-partidong]] [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]] sa ilalim ng isang [[totalitarismo|totalitaryong]] [[diktadura]]<br>(1924–1927)
* [[Marxismo-Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Isang partidong estado|isang-partidong]] [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]] sa ilalim ng isang [[Stalinismo|Stalinistang]] [[totalitarismo|totalitaryong]] [[diktadura]]<br>(1927–1953)
* [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Isang partidong estado|isang-partidong]] [[parlamentaryo|parlamentaryong]] [[Sistemang direktoryal|direktoryal]] na [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]]<br>(1953–1990)
* [[Pamamaraang semi-presidensyal|Kalahati-pampanguluhang republikang]] [[pederasyon|pederal]]<br>(1990–1991)}}
| life_span = 1922–1991
| era = [[Panahong Entregera]] • [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] • [[Digmaang Malamig]]
| event_pre = [[Himagsikang Oktubre]]
| date_pre = 7 Nobyembre 1917
| date_start = 30 Disyembre 1922
| event_start = [[Tratado ng Paglikha ng URSS|Tratado ng Paglikha]]
| event1 = Pagtatapos ng [[Digmaang Sibil sa Rusya]]
| date_event1 = 16 Hunyo 1923
| event2 = [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetiko|Unang Saligang Batas (1924)]]
| date_event2 = 31 Enero 1924
| event3 = [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetiko|Ikalawang Saligang Batas (1936)]]
| date_event3 = 5 Disyembre 1936
| event4 = Pakanlurang Pagpapalawak
| date_event4 = 1939–1940
| event5 = [[Silangang Hanay (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|Dakilang Digmaang Makabayan]]
| date_event5 = 1941–1945
| event6 = [[Charter of the United Nations|Admitted to the]] [[United Nations|UN]]
| date_event6 = 24 Oktubre 1945
| event7 = [[Desestalinisasyon]]
| date_event7 = 25 Pebrero 1956
| event8 = [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetiko|Ikatlong Saligang Batas (1977)]]
| date_event8 = 9 Oktubre 1977
| event9 = [[Akto ng Muling Pagtatatag ng Estado ng Litwanya|Pagtiwalag]] ng [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Litwanya|unang republika (Litwanya)]]
| date_event9 = 11 Marso 1990
| event10 =[[Tangkang Kudeta sa Unyong Sobyetiko (1991)|Kudetang Agosto]]
| date_event10 = 19–22 Agosto 1991
| event_end = [[Tratado ng Belabesa]]
| date_end = 8 Diysmebre 1991
| date_post = 26 Disyembre 1991
| event_post = [[Pagkabuwag ng Unyong Sobyetiko|Pagkabuwag ng Unyong Sobyetiko]]
| image_flag = Flag of the Soviet Union.svg
| flag_type = Watawat<br />(1955–1991)
| image_coat = State Emblem of the Soviet Union.svg
| symbol_type = Pampamahalaang Sagisag<br />(1956–1991)
| image_map = Union of Soviet Socialist Republics (orthographic projection).svg
| image_map_size = 250
| image_map_caption = Ang Unyong Sobyetiko pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]].
| capital = [[Mosku]]
| coordinates = {{coord|55|45|N|37|37|E|type:city}}
| largest_city = Mosku
|| national_motto = {{lang|ru|Пролетарии всех стран, соединяйтесь!}}<br />[[Mga manggagawa ng daigdig, magkaisa!|''Proletarii vsekh stran, soyedinyaytes'!'']]<br>"Mga proletaryo ng lahat ng bansa, magkaisa!"
| national_anthem = {{lang|ru|Интернационал}}<br />''[[Ang Internasyunal|Internatsional]]''<br>"Ang Internasyunal" (1922–1944){{center|[[File:Internationale-ru.ogg]]}}<br>{{lang|ru|Государственный гимн СССР}}<br />[[Pambansang Awit ng Unyong Sobyet|''Gosudarstvennyy gimn SSSR'']]<br>"Pampamahalaang Awit ng URSS"<br>(1944–1991){{center|[[File:Soviet Anthem Instrumental 1955.ogg]]}}
| official_languages = [[Wikang Ruso|Ruso]] (1990–1991)
| regional_languages = {{hlist|[[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]|[[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]|[[Wikang Usbeko|Usbeko]]|[[Wikang Kasaho|Kasaho]]|[[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]|[[Wikang Aseri|Aseri]]|[[Wikang Litwano|Litwano]]|[[Wikang Moldabo|Moldabo]]|[[Wikang Leton|Leton]]|[[Wikang Kirgis|Kirgis]]|[[Wikang Tayiko|Tayiko]]|[[Wikang Armenyo|Armenyo]]|[[Wikang Turkomano|Turkomano]]|[[Wikang Estonyo|Estonyo]]}}
| ethnic_groups = {{plainlist|
* 50.8% [[Rusya|Ruso]]
* 17.3% [[Turkey|Turko]]
* 15.5% [[Ukraine|Ukranyo]]
* 3.5% [[Belarus|Biyeloruso]]
* 1.6% [[Armenya|Armenyo]]
* 1.6% [[Balkan|Baltiko]]
* 1.5% [[Pinlandiya|Pines]]
* 1.5% [[Tajikistan|Tayiko]]
* 1.4% [[Georgia (bansa)|Heorhiyano]]
* 1.2% [[Moldova|Moldabo]]
* 4.1% Iba pa
}}
| ethnic_groups_year = 1989
| demonym = Sobyetiko
| currency = [[Rublo ng Unyong Sobyetiko]] (руб)
| currency_code = SUR
| title_leader = [[Pinuno ng Unyong Sobyetiko|Pinuno]]
| leader1 = [[Vladimir Lenin]]
| year_leader1 = 1922–1924
| leader2 = [[Joseph Stalin|Iosif Stalin]]
| year_leader2 = 1924–1953
| leader3 = [[Georgiy Malenkov]]
| year_leader3 = 1953
| leader4 = [[Nikita Khrushchev|Nikita Khrushchov]]
| year_leader4 = 1953–1964
| leader5 = [[Leonid Brezhnev]]
| year_leader5 = 1964–1982
| leader6 = [[Yuriy Andropov]]
| year_leader6 = 1982–1984
| leader7 = [[Konstantin Chernenko]]
| year_leader7 = 1984–1985
| leader8 = [[Mikhail Gorbachev|Mikhail Gorbachov]]
| year_leader8 = 1985–1991
| legislature = [[Kongreso ng mga Sobyetiko ng Unyong Sobyetiko|Kongreso ng mga Sobyetiko]]<br />(1922–1936)<br />[[Kataas-taasang Sobyetiko ng Unyong Sobyetiko|Kataas-taasang Sobyetiko]]<br />(1936–1991)
| house1 = [[Sobyetiko ng mga Kabansaan]]<br>(1936–1991)<br>[[Sobyetiko ng mga Kabansaan|Sobyetiko ng mga Republika]]<br>(1991)
| house2 = [[Sobyetiko ng Unyon]]<br>(1936–1991)
| area_km2 = 22,402,200
| population_census = 286,730,819
| population_census_year = 1989
| population_census_rank = ika-3
| population_density_km2 = 12.7
| p1 = Sosyalistang Pederatibong Republikang Sobyet ng Rusya{{!}}'''1922:'''<br />RSPS Rusya
| flag_p1 = Flag RSFSR 1918.svg
| p2 = Sosyalistikong Republikang Sobyet ng Ukranya{{!}}RSS Ukranya
| flag_p2 = Flag of the Ukrainian SSR (1919-1929).svg
| p3 = Sosyalistang Republikang Sobyetikang ng Belorusya{{!}}RSS Biyelorusya
| flag_p3 = Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1919-1927).svg
| p4 = Sosyalistikong Pederatibong Republikang Soviet ng Transcaucasia{{!}}RSPS Transkaukasya
| flag_p4 = Flag of the Transcaucasian SFSR (1925-1936).svg
| p5 = Republikang Sobyetikang Sosyalista ng Buhara{{!}}'''1924:'''<br />RSS Buhara
| flag_p5 = Flag of the Bukharan People's Soviet Republic.svg
| p6 = Republikang Sobyetikang Sosyalista ng Korasmiya{{!}}RSS Korasmiya
| flag_p6 = Flag of Khiva 1920-1923.svg
| p7 = Ikalawang Republikang Polako{{!}}'''1939:'''<br />Polonya (bahagi)
| flag_p7 = Flag of Poland (1927–1980).svg
| p8 = Pinlandiya{{!}}'''1940:'''<br />Pinlandiya (bahagi)
| flag_p8 = Flag of Finland.svg
| p9 = Kaharian ng Rumanya{{!}}Rumanya (bahagi)
| flag_p9 = Flag of Romania.svg
| p10 = Estonia{{!}}Estonya
| flag_p10 = Flag of Estonia.svg
| p11 = Latvia{{!}}Letonya
| flag_p11 = Flag of Latvia.svg
| p12 = Lithuania{{!}}Litwanya
| flag_p12 = Flag of Lithuania (1918–1940).svg
| p13 = Republikang Bayan ng Tanu Tuba{{!}}'''1944:'''<br />Tanu Tuba
| flag_p13 = Flag of the Tuvan People's Republic (1943-1944).svg
| p14 = Nazi Germany{{!}}'''1945:'''<br />Alemanya (bahagi)
| flag_p14 = Flag of Germany (1935–1945).svg
| p15 = Empire of Japan{{!}}Hapon (bahagi)
| flag_p15 = Flag of Japan (1870–1999).svg
| p16 = Ikatlong Republikang Tsekoslobako{{!}}'''1946:'''<br />Tsekoslobakya (bahagi)
| flag_p16 = Flag of the Czech Republic.svg
| s1 = Lithuania{{!}}'''1990:'''<br />Litwanya
| flag_s1 = Flag of Lithuania (1988–2004).svg
| s2 = Georgia (bansa){{!}}'''1991:'''<br />Heorhiya
| flag_s2 = Flag of Georgia (1990-2004).svg
| s3 = Estonia{{!}}Estonya
| flag_s3 = Flag of Estonia.svg
| s4 = Latvia{{!}}Letonya
| flag_s4 = Flag of Latvia.svg
| s5 = Ukraine{{!}}Ukranya
| flag_s5 = Flag of Ukraine (1991-1992).svg
| s6 = Transnistriya
| flag_s6 = Flag of Transnistria (state).svg
| s7 = Moldova{{!}}Moldabya
| flag_s7 = Flag of Moldova.svg
| s8 = Kyrgyzstan{{!}}Kirgistan
| flag_s8 = Flag of the Kyrgyz Soviet Socialist Republic.svg
| s9 = Uzbekistan{{!}}Usbekistan
| flag_s9 = Flag of Uzbekistan.svg
| s10 = Tajikistan{{!}}Tayikistan
| flag_s10 = Flag of Tajikistan 1991-1992.svg
| s11 = Armenya
| flag_s11 = Flag of Armenia.svg
| s12 = Aserbayan
| flag_s12 = Flag of Azerbaijan 1918.svg
| s13 = Turkmenistan
| flag_s13 = Flag of the Turkmen SSR.svg
| s14 = Republikang Tsestena ng Itskerya{{!}}Tsetsenya
| flag_s14 = Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg
| s15 = Belarus{{!}}Biyelorusya
| flag_s15 = Flag of Belarus (1991-1995).svg
| s16 = Rusya
| flag_s16 = Flag of Russia (1991-1993).svg
| s17 = Kazakhstan{{!}}Kasakistan
| flag_s17 = Flag of the Kazakh Soviet Socialist Republic.svg
| footnotes =
| GDP_PPP = $2.7 trilyon
| GDP_PPP_rank = ika-2
| GDP_PPP_year = 1990
| GDP_PPP_per_capita = $9,000
| GDP_nominal = $2.7 trilyon
| GDP_nominal_year = 1990
| GDP_nominal_rank = ika-2
| GDP_nominal_per_capita = $9,000
| GDP_nominal_per_capita_rank = ika-28
| Gini = 0.275
| Gini_year = 1989
| Gini_rank =
| Gini_change = low
| cctld = [[.su]]
| drives_on = kanan
| calling_code = +7
| time_zone = ([[Coordinated Universal Time|UTC]]+2 to +12)
| iso3166code = SU
| area_rank = ika-1
| HDI = 0.920
| HDI_year = 1989
}}
Ang '''Unyong Sobyetiko''' ([[Ruso]]: {{lang|ru|Советский Союз}}, <small>tr.</small> ''Sovietski Soyuz''), opisyal na '''Unyon ng mga Republikang Sosyalistang Sobyetiko''' ([[Ruso]]: {{lang|ru|Союз Советских Социалистических Республик}}, <small>tr.</small> ''Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik''), dinadaglat na '''URSS''' ([[Ruso]]: {{lang|ru|СССР}}, <small>tr.</small> ''SSSR''), ay isang [[estadong komunista]] at bansang transkontinental na sumaklaw sa karamihan ng [[Eurasya]] sa panahon ng pag-iral nito mula 1922 hanggang 1991. Isang [[pederasyon]] na binuo ng [[#Paghahating Pampangasiwaan|15 republika]], ito ang naging pinakamalaking bansa sa buong mundo, na sumakop sa mahigit 22,402,200 kilometrong kuwadrado at labing-isang [[sona ng oras]]. Ang kabisera at pinakamalaking lungsod nito ay [[Mosku]] na napasaloob ng [[Republikang Sosyalistang Pederatibong Sobyetiko ng Rusya]], ang pinakamalaki at pinakamataong republika sa estado. Iilan sa ibang mga pangunahing lungsod nito ay [[San Petersburgo|Leningrado]] at [[Novosibirsk]] ([[RSPS ng Rusya]]), [[Kiyeb]] ([[RSS ng Ukranya]]), [[Minsk]] ([[RSS ng Biyelorusya]]), [[Taskent]] ([[RSS ng Usbekistan]]), at [[Alma Ata]] ([[RSS ng Kasakistan]]).
Sumibol ang bansa sa [[Himagsikang Oktubre]] ng 1917, nang nagwagi ang mga [[Bolshebista]] sa ilalim ng pamumuno ni [[Vladimir Lenin]] sa pagbagsak ng [[Rusong Pamahalaang Probisyonal]], na siyang nagpatalsik sa nabigong [[Dinastiyang Romanov]] ng [[Imperyong Ruso]] noong [[Himagsikang Pebrero]]. Kasunod nito ay naitatag ang [[Republikang Sobyetiko ng Rusya]], ang kauna-unahang konstitusyonal na [[estadong sosyalista]]. Humantong ang mga tunggalian sa loob ng estado sa [[Digmaang Sibil ng Rusya]], kung saan kinalaban ng [[Hukbong Pula]] ang mga kaaway nito tulad ng [[Hukbong Lunti]], mga kaliwang sosyal-rebolusyonaryo, mga [[anarkismo|anarkista]] ng [[Makhnovstsina]], at partikular na ang [[Kilusang Puti]], ang pinakamalaking paksyon sa laban na sinupil ang mga Bolshebista at mga tagasuporta nila sa [[Puting Sindak]]. Sinalungat ito ng [[Pulang Sindak]], kung saan sinugpo ng mga pula ang mga kalaban at tumutol sa kanila sa panahon ng digmaan. Nagtagumpay sila noong 1922, na nagdulot sa pag-iisa ng mga republika ng Rusya, Ukranya, Biyelorusya, at [[Republikang Sobyetikong Pederatibong Sosyalista ng Transkawkasya|Transkawkasya]].
Kasunod ng [[Vladimir Lenin#Pagkamatay at Libing|pagkamatay ni Lenin]] noong 1924, nagkaroon ng pakikibaka para sa kapangyarihan, na naipanalo ni [[Iosif Stalin]]. Inabandona niya ang [[Bagong Patakarang Pang-ekonomiya]] ni Lenin noong 1928 at pinalitan ito ng isang [[ekonomiyang sentralisado]]. Dumanas ang bansa ng malawakang [[industriyalisasyon]] at sapilitang [[kolektibisasyon]], na nagdulot ng makabuluhang pang-ekonomiyang pag-unlad ngunit humantong sa [[Sobyetikong Taggutom ng 1930-1933|taggutom noong 1930 hanggang 1933]]. Sa panahong ito ay pinalawak ni Stalin ang [[Gulag]], ang sistema ng kampong paggawa ng unyon. Isinagawa rin niya ang [[Dakilang Purga]] noong 1936 hanggang 1938, kung saan tinanggal niya ang kanyang mga aktuwal at inakalang kalaban sa [[Partido Komunista ng Unyong Sobyetiko|Partido Komunista]] sa pamamagitan ng malawakang pag-aresto sa mga pampolitikang opisyal, sundalo, at karaniwang mamamayan. Lahat sila'y ibinilanggo sa mga [[kampong paggawa]] o [[parusang kamatayan|sinentensiyahan ng kamatayan]]. Sa pagsiklab ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] kasunod ng pagsalakay ng [[Alemanyang Nasi]] sa [[Polonya]], sinakop ng pormal na walang pinapanigang Unyong Sobyetiko ang mga teritoryo ng ilang estado sa [[Silangang Europa]], kabilang ang mga silangang rehiyon ng Polonya, [[Litwanya]], [[Letonya]], at [[Estonya]]. Sinira ng Alemanya noong Hunyo 1941 ang [[Pakto ng Molotov-Ribbentrop]], ang pakto ng walang pagsasalakayan ng dalawang bansa, nang nilunsad nito ang [[Operasyong Barbarossa]] kung saan nakita ang malawakang pagsakop ng [[kapangyarihang Aksis]] sa Unyong Sobyetiko. Binuksan nito ang [[Silangang Hanay (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|Silangang Hanay]] sa labanan. Sa kabila ng unang tagumpay ng mga Aksis sa digmaan, naibaligtad ito ng mga Sobyetiko sa [[Labanan ng Stalingrado]] at sa kalaunan ay nakuha nila ang [[Berlin]]. Pagkatapos ay nagdeklara sila ng tagumpay laban sa Alemanya noong [[Araw ng Tagumpay (9 Mayo)|9 Mayo 1945]]. Tinatayang 27 milyong katao ang pinagsamang bilang ng mga nasawi na Sobyetikong sibilyan at militar sa tagal ng gera, na nagbilang para sa karamihan ng mga pagkalugi sa panig ng mga [[Kapangyarihang Alyado (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|puwersang Alyado]]. Kasunod ng digma ay bumuo ang mga Sobyetiko ng mga [[estadong satelite]] sa mga teritoryong nakuha ng Hukbong Pula sa ilalim ng [[Silangang Bloke]]. Hinudyat nito ang simula ng [[Digmaang Malamig]], kung saan hinarap ng kanilang bloke ang katapat nitong [[Kanlurang Bloke]] noong 1947. Nagkaisa ang kanluran noong 1949 sa ilalim ng [[Organisasyon ng Tratado ng Hilagang Atlantiko]] habang nagsama-sama ang silangan noong 1955 sa [[Pakto ng Barsobya]].
Pagkatapos ng [[Iosif Stalin#Kamatayan at Libing|pagkamatay ni Stalin]] noong 1953 ay nagkaroon ulit ng pakikibaka para sa kapangyarihan na naiwagi ni [[Nikita Kruschov]]. Kasunod nito ay tinuligsa niya ang [[Iosif Stalin#Kulto ng Personalidad|kulto ng personalidad]] ni Stalin, at nangasiwa sa panahon ng [[DeseStalinisasyon]] na naging pambungad sa panahon ng [[Pagtunaw ng Kruschov]]. Maagang nanguna ang mga Sobyetiko sa [[Karerang Pangkalawakan]] sa paggawa ng unang sateliteng artipisyal ([[Sputnik I]]), pangkalawakang paglipad ([[Vostok I]]), at sondang dumaong sa ibang planeta ([[Venera 7]] sa [[Benus]]). Noong kalagitnaan ng [[dekada 1980]] ay naghangad ang huling pinuno ng bansa na si [[Mikhail Gorbachov]] ng higit pang reporma at pagliberalisa ng ekonomiya sa pamamagitan ng kanyang mga patakaran na [[glasnost]] at [[perestroika]], na may layuning ipanatili ang pamumuno ng partido komunista habang ibaligtad ang [[Panahon ng Pagwawalang-kilos]]. Sa mga huling yugto ng Digmaang Malamig ay naganap ang [[Mga Himagsikan ng 1989|mga himagsikan ng 1989]] na nagpabagsak sa mga pamahalaang [[Marxismo–Leninismo|Marxista–Leninista]] ng iba't-ibang bansa sa Pakto ng Barsobya, na sinamahan ng pagsiklab ng malawakang pagkakagulo sa unyon. Pinasimulan ni Gorbachov noong 1991 ang isang pambansang reperendum na binoikot ng mga republika ng [[RSS ng Litwanya|Litwanya]], [[RSS ng Letonya|Letonya]], [[RSS ng Estonya|Estonya]], [[RSS ng Armenya|Armenya]], [[RSS ng Heorhiya|Heorhiya]], at [[RSS ng Moldabya|Moldabya]] na nagresulta sa pagboto ng mayorya ng mga kalahok bilang pabor sa pagpapanatili ng bansa bilang isang panibagong pederasyon. Sa Agosto ng parehong taon ay nagsagawa ng [[kudeta]] ang mga kasaping mahigpit ng partido kay Gorbachov. Gumanap ng mahalagang papel si [[Boris Yeltsin]] sa pagharap sa kaguluhan, at sa kalaunan ay nabigo ang pagtangka at ipinagbawal ang partido komunista. Pormal na nagdeklara ng kasarinlan ang mga republikang Sobyetiko na pinamunuan ng Rusya at Ukranya. Nagbitiw si Gorbachov sa pagkapangulo noong 25 Disyembre 1991 at kasunod na [[pagkabuwag ng Unyong Sobyetiko|nabuwag ang Unyong Sobyetiko]]. Inako ng [[Pederasyong Ruso]] ang mga karapatan at obligasyon ng Unyong Sobyetiko at mula noo'y kinilala bilang [[de facto|de factong]] kahalili ng estado.
Sa pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig hanggang sa pagkabuwag nito ay naging isa ang Unyong Sobyetiko sa dalawang pinakamakapangyarihang bansa, kasama ang [[Estados Unidos]] na parehong nangibabaw sa ahendang pang-ekonomiyang pandaigdig, mga ugyanang dayuhan, operasyong militar, pagpapalitang pangkalinangan, makaagham na pag-unlad, pangkalawakang paggalugad, at palakasan sa [[Palarong Olimpiko]]. Naging modelong sanggunian ito para sa mga kilusang manghihimagsik at estadong sosyalista. Hinawakan ng bansa ang ikalawang pinakamalaking ekonomiya sa mundo. Binuo ang militar nito ng [[Sobyetikong Sandatahang Lakas]], na siyang naging pinakamalaking nakatayong militar. Tinaglay ng estado ang pinakamalaking arsenal ng mga sandatang nukleyar gayundin ang ikalawang pinamalaking ekonomiya sa mundo. Naging kasaping tagapagtatag ito ng [[Nasyones Unidas]] at kasaping permanente ng [[Konsehong Pangkatiwasayan ng Nasyones Unidas#Kasaping Permanente|Konsehong Pangkatiwasayan]] nito, nangunang miyembro ng [[Konseho ng Ayudang Mutuwang Ekonomiko]] (KAME/CAME), at bahagi ng [[Organisasyon para sa Katiwasayan at Kooperasyon sa Europa]] (OKKE/OSCE) gayundin sa [[Pandaigdigang Pederasyong Sindikal]]. Umiba ang mga limitasyong heograpiko ng bansa sa paglipas ng panahon, ngunit pagkatapos ng pagsanib ng mga republikang Baltiko, silangang Polonya, Besarabya, at ilang pang teritoryo ay halos tumugma ang lawak nito sa dating Imperyong Ruso, binibigyang-pansing pagbubukod ng [[Polonya]], karamihan sa [[Pinlandiya]], at [[Alaska]], samakatuwid sumaklaw ng higit isang-ikapitong bahagi ng kaibabawan ng Daigdig.
==Etimolohiya==
Nagmumula ang salitang ''sobyetiko'' sa salitang Ruso na ''sovet'' ([[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|совет}}), na karaniwang sinasalin bilang "konseho", "asembleya", at "payo"; siyang nanggagaling sa proto-Eslabong pampandiwang ugat na *''vět-iti'' ("ipaalam"). Iilan sa mga organisasyon sa Rusya ay tinawag na konseho. Sa [[Imperyong Ruso]], ang Konsehong Pang-estado na gumana mula 1810 hanggang 1917 ay tinukoy bilang Konseho ng mga Ministro pagkatapos ng pag-aalsa noong 1905. Ang salitang ''sovietnik'' ay nangangahulugang 'konsehal'.<ref>{{Cite Americana|wstitle=Soviet|year=1920|first=Henri F. |last=Klein}}</ref>
Sa panahon ng Suliraning Heorhiyano ay nanawagan sina Vladimir Lenin, Iosif Stalin, at ang kanilang mga tagasuporta na sumali ang mga estadong bansa sa Rusya bilang mga bahaging semi-malaya ng isang mas malaking unyon na sa una'y pinangalanan ni Lenin bilang Unyon ng mga Republikang Sobyetiko ng Europa at Asya ([[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Союз Советских Республик Европы и Азии}}, <small>tr.</small> ''Soyuz Sovetskikh Respublik Evropy i Azii'').<ref>{{cite book |title=Lenin's Last Struggle |last=Lewin |first=Moshe|author-link=Moshe Lewin |year=1969 |publisher=Faber and Faber |location=London |translator-last=Sheridan Smith |translator-first=A. M. |translator-link=Alan Sheridan}}</ref>{{rp|50}} Noong una ay tinutulan ni Stalin ang panukala ngunit sa huli ay tinanggap niya ito, ngunit sa kasunduan ni Lenin ay pinalitan ang pangalan sa Unyon ng mga Republikang Sobyetikong Sosyalista, bagaman sa kalaunan ay nagbago ang kaayusan ng pangalan sa ''Sosyalistang Sobyetiko'' noong 1936. Bilang karagdagan, ang salitang "konseho" at "konsilyar" sa mga wikang pambansa ng ibang republika ng unyon napalitan sa huli ng mga pagkapagbagay ng Rusong ''soviet''.
Ginamit ng mga Sobyetiko ang daglat na {{lang|ru|СССР}} (tr. ''SSSR'') upang tukuyin ang unyon nang napakadalas anupat naging pamilyar ang madlang internasyonal sa kahulugan nito. Ang pinakakaraniwang pagsisimula sa Ruso nito'y {{lang|ru|Союз ССР}} (tr. ''Soyuz SSR''), na kapag binabalewala ang mga pagkakaiba sa balarila ay isinasalin bilang Unyon ng mga RSS sa [[wikang Filipino|Filipino]]. Madalas ding ginagamit din ang Rusong pinaikling pangalang {{lang|ru|Советский Союз}} (tr: ''Sovetskiy Soyuz'', literal na Unyong Sobyetiko), ngunit sa di-pinaikling anyo lamang nito. Sa pagsisimula ng [[Silangang Hanay (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|Dakilang Digmaang Makabayan]], ang pagdadaglat ng Unyong Sobyetiko bilang {{lang|ru|СС}} sa wikang Ruso (sa parehong paraan ng pagdadaglat ng [[Estados Unidos]], kilala bilang ''United States'' sa Ingles, bilang ''US'') ay naging prohibido sa dahilan na ang {{lang|ru|СС}} bilang daglat sa [[alpabetong Siriliko|Siriliko]] ay nauugnay sa organisasyong paramilitar na [[Schutzstaffel]] ng [[Alemanyang Nazi]].
Sa midyang Ingles at Filipino ang estado ay tinukoy bilang Unyong Sobyetiko ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Soviet Union'') o URSS ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''USSR''). Sa mga wika sa Europa ang mga maikling anyong salin ang madalas na ginagamit tulad ng ''Union soviétique'' at ''URSS'' sa [[wikang Pranses]] o ''Sowjetunion'' at ''UdSSR'' sa [[wikang Aleman]]. Kung minsan ay impormal ding tinawag ang Unyong Sobyetiko na Rusya at mga mamamayan nito na Ruso kaysa sa Sobyetiko, kahiman ang Rusya ay ang pinakamalaking republika sa unyon hindi ito tamang kagawian dahil binubuo ang unyon ng 14 na di-Rusong republika, na may natatanging [[pangkat-etniko]] at kabansaan.<ref>{{cite web |title=Russian |url=https://en.oxforddictionaries.com/definition/russian |publisher=[[Oxford University Press]] |access-date=9 May 2017 |quote=historical (in general use) a national of the former Soviet Union. |archive-url=https://web.archive.org/web/20171010070656/https://en.oxforddictionaries.com/definition/russian |archive-date=10 October 2017 |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite encyclopedia |title=Russia |encyclopedia=Merriam-Webster |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/Russia |date=10 May 2017 |access-date=10 May 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170606105510/https://www.merriam-webster.com/dictionary/Russia |archive-date=6 June 2017 |url-status=live }}</ref>
Ang mga lokal na daglat, pinaikling pangalan, at kabuuang pangalan ng Unyong Sobyetiko sa mga wika ng mga republika nito ay nakalagay sa ibaba (ipinapakita sa kaayusang konstitusyonal):
{| class="wikitable"
! width="130px" | Wika
! width="220px" | Daglat at Pinaikling Pangalan
! width="450px"| Kabuuang Pangalan
|-
||{{flagicon|Russian SFSR}} [[Wikang Ruso|Ruso]]||{{lang|ru|СССР}}; {{lang|ru|Советский Союз}}<br/><small>tr.</small> ''SSSR''; ''Sovetskiy Soyuz''||{{lang|ru|Союз Советских Социалистических Республик}}<br/><small>tr.</small> ''Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik''
|-
|| {{flagicon|Ukrainian SSR}} [[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]||{{lang|uk|СРСР}}; {{lang|uk|Радянський Союз}}<br/><small>tr.</small> ''SRSR''; ''Radyansʹkyy Soyuz''||{{lang|uk|Союз Радянських Соціалістичних Республік}}<br/><small>tr.</small> ''Soyuz Radyansʹkykh Sotsialistychnykh Respublik''
|-
||{{flagicon|Byelorussian SSR}} [[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]||{{lang|be|СССР}}; {{lang|be|Савецкі Саюз}}<br/><small>tr.</small> ''SSSR''; ''Saviecki Sajuz''||{{lang|be|Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік}}<br/><small>tr.</small> ''Sayuz Savyetskikh Satsyyalistychnykh Respublik''
|-
||{{flagicon|Uzbek SSR}} [[Wikang Usbeko|Usbeko]]||{{lang|uz|ССРИ}}; {{lang|uz|Совет Иттифоқи}}<br/><small>tr.</small> ''SSRI''; ''Sovet Ittifoqi''||{{lang|uz|Совет Социалистик Республикалари Иттифоқи}}<br/><small>tr.</small> ''Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqi''
|-
||{{flagicon|Kazakh SSR}} [[Wikang Kasaho|Kasaho]]||{{lang|kk|ССРО}}; {{lang|kk|Советтер Одағы}}<br/><small>tr.</small> ''SSRO''; ''Sovetter Odağı''||{{lang|kk|Советтік Социалистік Республикалар Одағы}}<br/><small>tr.</small> ''Sovettık Sotsialistık Respublikalar Odağy''
|-
||{{flagicon|Georgian SSR}} [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]||{{lang|ka|სსრკ}}; {{lang|ka|საბჭოთა კავშირი}}<br/><small>tr.</small> ''ssrk’''; ''sabch’ota k’avshiri''||{{lang|ka|საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი}}<br/><small>tr.</small> ''sabch’ota sotsialist’uri resp’ublik’ebis k’avshiri''
|-
||{{flagicon|Azerbaijan SSR}} [[Wikang Aseri|Aseri]]||{{lang|az|ССРИ}}; {{lang|az|Совет Иттифагы}}<br/><small>tr.</small> ''SSRİ''; ''Sovet İttifaqı''||{{lang|az|Совет Сосиалист Республикалары Иттифагы}}<br/><small>tr.</small> ''Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı''
|-
||{{flagicon|Lithuanian SSR}} [[Wikang Litwano|Litwano]]||{{lang|lt|TSRS}}; {{lang|lt|Tarybų Sąjunga}}||{{lang|lt|Tarybų Socialistinių Respublikų Sąjunga}}
|-
||{{flagicon|Moldavian SSR}} [[Wikang Moldabo|Moldabo]]||{{lang|ro|УРСС}}; {{lang|ro|Униуня Советикэ}}<br/><small>tr.</small> ''URSS''; ''Uniunea Sovietică''||{{lang|ro|Униуня Републичилор Советиче Сочиалисте}}<br/><small>tr.</small> ''Uniunea Republicilor Sovietice Socialiste''
|-
||{{flagicon|Latvian SSR}} [[Wikang Leton|Leton]]||{{lang|lv|PSRS}}; {{lang|lv|Padomju Savienība}}||{{lang|lv|Padomju Sociālistisko Republiku Savienība}}
|-
||{{flagicon|Kirghiz SSR}} [[Wikang Kirgis|Kirgis]]||{{lang|ky|ССРС}}; {{lang|ky|Советтер Союз}}<br/><small>tr.</small> ''SSRS''; ''Sovetter Soyuz''||{{lang|ky|Советтик Социалисттик Республикалар Союзу}}<br><small>tr.</small> ''Sovettik Sotsialisttik Respublikalar Soyuzu''
|-
||{{flagicon|Tajik SSR}} [[Wikang Tayiko|Tayiko]]||{{lang|tg|ИҶШС}}; {{lang|tg|Иттиҳоди Шӯравӣ}}<br/><small>tr.</small> ''IÇŞS''; ''Ittihodi Şūravī''||{{lang|tg|Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Шӯравии Сосиалистӣ}}<br/><small>tr.</small> ''Ittihodi Çumhurihoji Şūraviji Sosialistī''
|-
||{{flagicon|Armenian SSR}} [[Wikang Armenyo|Armenyo]]||{{lang|hy|ԽՍՀՄ}}; {{lang|hy|Խորհրդային Միություն}}<br/><small>tr.</small> ''KHSHM''; ''Khorhrdayin Miut’yun''||{{lang|hy|Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն}}<br/><small>tr.</small> ''Khor'hr'dayin Soc'ialistakan Hanrapetut'yunner'i Miutʿyun''
|-
||{{flagicon|Turkmen SSR}} [[Wikang Turkomano|Turkomano]]||{{lang|tk|ССРС}}; {{lang|tk|Совет Союзы}}<br/><small>tr.</small> ''SSSR''; ''Sowet Soýuz''||{{lang|tk|Совет Социалистик Республикалары Союзы}}<br><small>tr.</small> ''Sowet Sosialistik Respublikalary Soýuzy''
|-
||{{flagicon|Estonian SSR}} [[Wikang Estonyo|Estonyo]]||{{lang|et|NSVL}}; {{lang|et|Nõukogude Liit}}||{{lang|et|Nõukogude Sotsialistlike Vabariikide Liit}}
|}
== Kasaysayan ==
{{see|Kasaysayan ng Rusya}}
{{see|Kasaysayan ng Unyong Sobyet}}
==== Pagkabuo at Pagkakatatag ====
Ang mga teritoryo ng Unyong Sobyet ang mga sumusunod:
* Sa ilalim ng kasunduan sa pagtatatag ng Unyong Sobyet (30 Disyembre 1922)
** '''[[Russian Soviet Federative Socialist Republic]]'''( kasama '''[[Uzbek Soviet Socialist Republic]]''' , '''[[Social Assembly President]]''' , '''[[Turkmen Soviet Socialist Republic]]''' , '''[[Tajikistan Soviet Socialist Republic]]'' ','''[[Kirghiz Soviet Socialist Republic]]'''),
** '''[[Ukrainian Soviet Federative Socialist Republic]]'''.
** ''' [[Byelorussian Soviet Socialist Republic]]''',
** [[Caucasus Soviet Federative Socialist Republic]] (mula sa 1936 ay itinatag sa Transcaucasian bansa hiwalay na pederal na republika : '''[[Azerbaijan Soviet Socialist Republic]]''' , '''[[Armenian Soviet Socialist Republic]]''' at ''' [[Goergian Soviet Socialist Republic]]''');
* 1940 -'''[[Moldavian Soviet Socialist Republic]]''','' '[[Latvian Soviet Socialist Republic]]''','''[[Sosyalista]]''' at''' [[Lithuanian Soviet Socialist Republic]]'''.
Noong 1940 - 1954, umiiral Republika ng Sobiyet Sosyalista Karelo - [[Finland]], mamaya na ''[[Karelia Soviet Federative Socialist Republic|Karelia]]'' sa Sosyalista Republika ng Sobiyet Russia.
Itinuturing na humalili ang Unyong Sobyet sa [[Imperyong Ruso]] at ang kapalit nito, Ang Pansamantalang Pamahalaan ni [[Georgy Yevgenyevich Lvov]] at ni [[Alexander Kerensky]]. Naghari ang huling Rusong Tsar na si Nicholas II hanggang [[Marso]] 1917, nang mabuwag ang imperyo at pumalit ang pansamantalang pamahalaang Ruso, na binuwag ni [[Vladimir Lenin]] noong [[Nobyembre]] 1917.
==== Rebolusyon at ang Paghanap ng isang Estadong Sobyet ====
Ang modernong [[rebolusyonista]] aktibidad sa [[Imperyong Ruso]] ay nagsimula noong [[Disyembre]] 1825, at bagaman ang kalipunan ay bumaksak noong 1961, ang pag-aagaw ay nakamit sa termino na salungat sa mga [[magsasaka]] at nagsilbi upang hikayatin ang mga rebolusyonista. Ang [[parliyamento]] - ang [[Estado Duma]] - ay itinatag noong 1906 matapos ang [[Rebolusyong Ruso]] noong 1905, ngunit ang mga [[tsar]] ay bigo sa pagtatangka upang ilipat mula sa ganap na monarkiyang konstitusyonal. Ang mga pang-aalipin at kalituhan ay patuloy sa panahon ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] na sa pamamagitan ng [[militar]] na may pagkatalo at kakulangan sa pagkain sa mga malalaking [[lungsod]]. Si [[Vladimir Lenin]] ay nagudyok sa kakapalan ng tao noong 1920 at nagsalita sa [[Petrograd]], bilang tugon sa panahon ng digmaan at pagkabulok ng [[Rusya]] sa ekonomiya at moral, kulminidad sa "Rebolusyong Pebrero" at ang pagbaksak ng imperyal na pamahalaan noong [[Marso]] 1917.
[[Talaksan:After Lenin Speech 1920.jpg|thumb|300px|left|Si [[Vladimir Lenin]],nagpapaliwanag sa [[mamamayan]] noong 1920.]]
Ang awtokrasiyang tsarista ay pinalitan ng probisyonal ng Gobyerno, na ang pinuno na inilaan para sa mga halalan ng mga Ruso na may pagtitipon at upang ipagpatuloy ang mga kalahok sa gilid ng pinagkaintindihan sa [[Unang Digmaang Pandaigdig]]. Sa parehong panahon, upang masiguro na ang mga karapatan ng nagtatrabaho klase, manggagawa 'konseho, na kilala bilang Sobyet, na kumalat sa buong bansa. Ang mga Bolsheviks, na humantong sa pamamagitan ni Vladimir Lenin, para sa mga sosyalista rebolusyon sa Sobyet at sa mga kalsada. Noong [[Nobyembre]] 1917, sa panahon ng "Rebolusyong Oktubre," sila ay naluklok sa kapangyarihan mula sa mga probisyonal na Pamahalaan. Noong Disyembre, ang mga Bolsheviks ay pinirmahan ang isang pagtigil ng labanan kasama ang Central Powers. Ngunit, sa pagitan noong [[Pebrero]] 1918, ay nagkaroon ng labanan These two documents were confirmed by the 1st [[Congress of Soviets]] of the USSR and signed by heads of delegations<ref>{{in lang|ru}} [http://region.adm.nov.ru/pressa.nsf/0c7534916fcf6028c3256b3700243eac/4302e4941fb6a6bfc3256c99004faea5!OpenDocument Voted Unanimously for the Union.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091204132112/http://region.adm.nov.ru/pressa.nsf/0c7534916fcf6028c3256b3700243eac/4302e4941fb6a6bfc3256c99004faea5%21OpenDocument |date=2009-12-04 }}</ref> – [[Mikhail Kalinin]], Mikha Tskhakaya, [[Mikhail Frunze]] and [[Grigory Petrovsky]], [[Aleksandr Chervyakov]]<ref>{{in lang|ru}} [http://www.hronos.km.ru/sobyt/cccp.html Creation of the USSR] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070529132218/http://www.hronos.km.ru/sobyt/cccp.html |date=2007-05-29 }} at Khronos.ru.</ref>. Noong Marso, ang mga Sobyet ay umalis ng digmaan para sa mabuti at nilagdaan ang [[Kasunduaang Brest-Litovsk]]. Tanging matapos ang mahaba at marugo [[Digmaang Sibil ng mga Ruso]], na nagsimula sa 1917 at natapos sa 1923, ay ang bagong Sobiyet kapangyarihan secure.<ref>{{cite web|url=http://www.springerlink.com/content/h3677572g016338u/|title=70 Years of Gidroproekt and Hydroelectric Power in Russia}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ang mga digmaang sibil sa pagitan ng mga Reds at ang mga puti na kasama dayuhang interbensiyon at ang pagpapatupad ng Nicholas II at sa kanyang pamilya. Noong [[Marso]] 1921, sa panahon ng mga kaugnay na conflict sa Poland, ang Kapayapaan ng Riga ay nalagdaan at nahati disputed teritoryo sa Belarus at Ukraine sa pagitan ng Republika ng Poland at Sobiyet Russia. Ang Sobiyet Union ay para malutas ang mga katulad na kasalungat ng bagong itinatag [[Republika ng Finland]], ang [[Republika ng Estonia]], ang [[Republika ng Latvia]], at ang [[Republika ng Lithuania]].<ref name="Kuzbassenergo">{{in lang|ru}} [http://www.kuzbassenergo.ru/goelro/ On GOELRO Plan — at Kuzbassenergo.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081226190310/http://www.kuzbassenergo.ru/goelro/ |date=2008-12-26 }}</ref>
==== Kampanyang Manchuria ====
Bilang pagtugon sa kaso ng mga Sobiyet militar na pag-atake, ang komandanteng Hapon ay naghanda ng isang detalyadong plano sa pagtatanggol. Gayunman, sila ay kinakalkula na ang Red Army lamang ay mabuksan ang nakakasakit sa unang bahagi ng tagsibol ng 1945 o tagsibol ng 1946. Kaya simula sa Agosto 1945 kapag ang mga yunit ng Red Army ay tipunin at tapos na sa mga handa na atake sa [[Hukbo ng Kwantung]] pa rin sa isang estado ng pagbabago ng ayos ng pwersa<ref name="ResCE">[http://assembly.coe.int/Mainf.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta06/Eres1481.htm Need for international condemnation of crimes of totalitarian communist regimes] Текст резолюции № 1481/2006 на официальном сайте [[Совет Европы|СЕ]]</ref>.
Ang kampanya ay nagsimula sa [[Mansurya]] kondisyon ng panahon ay hindi kanais-nais. Mula sa Hulyo 8 sa pamamagitan ng Agosto mula sa baybayin sa rehiyon na may malakas na ulan Amua bilang ilog antas ng tubig sa tumaas apat na paa, ang mga lambak lawa. sa kabila ng ulan at baha, kahit na sa gabi 1945/09/08, ang Sobiyet Border Guard yunit sa tulong ng mga fronts pagmamatyag sa kilos ng kaaway yunit, na may isang kamangha-mangha lihim na review patakaran ay pupuksain sa halos lahat ng estasyon at ang batayang pera ng kaaway kasama ng hangganan. Ang matagumpay na pagbubukas ng mga hangganan pwersa bantay ginawa kanais-nais na kondisyon para sa ilong ng atake ng kampanya. Patuloy na hukbong panghimpapawid bombed ang railways, ang mga administrative sentro ng Harbin, Changchun, "ports" na sa North Korea. Sa unang araw ng kampanya, ang ilong ng Zabaikal atake ay na-50-150 kilometro metro<ref>[http://assembly.coe.int//Mainf.asp?link=http://assembly.coe.int/Documents/AdoptedText/ta96/ERES1096.htm RESOLUTION 1096 (1996)1 on measures to dismantle the heritage of former communist totalitarian systems] Текст резолюции № 1096/1996 на официальном сайте [[Совет Европы|СЕ]]</ref>.
Ang hukbong Hapon kasama ang Argun River at solid pagtatanggol lugar Chalaino - Mansurya, ay fiercely resisted ang ilong ng pagsulong Army 36. Subalit sa tulong ng mga kawal hukbong-lakad, 33 Army ay mabilis sa cross ng ilog, maghawak ng lugar Chalaino - Mansurya, 9–8 sa umaga ay halos 40 metro kilometro papunta sa Khaila, 9 ng gabi sa, ang isang dulo ng Red Army ay pagsulong laban sa Khaila. Ngunit kapag dumarating ang mga lungsod, ang Red Army ay nakatagpo ng pagtutol sa pamamagitan ng Japanese pagkahumaling. Dito, ang mabangis labanan naganap. Maraming mga halimbawa ng magiting labanan ang Hukbong Pula lumitaw, tangke at sundalo kinuha ang kanilang sariling Innokenchi European clearance butas bukas. Sa 14–8, ang Hukbong Pula abala bahagi ng lungsod<ref name="ResCE"/>
{{oq|en|''The crimes were justified in the name of the class struggle theory and the principle of dictatorship of the proletariat. The interpretation of both principles legitimized the “elimination” of people who were considered harmful to the construction of a new society and, as such, enemies of the totalitarian communist regimes. A vast number of victims in every country concerned were its own nationals. It was the case particularly of the peoples of the former USSR who by far outnumbered other peoples in terms of the number of victims''.}}
{{конец цитаты}}.
[[Talaksan:Manchuria 1945-A.PNG|thumb|left|Isang simpleng mapa na ipinapakita ang plano ng Sobyet na salakayin ang Manchuria.]]
Sa ilalim ng mga pangyayari, ang Army command ay pinkamalakas sa dalawang divisions impanterya 94 at 293, na may dalawang brigades artilerya mataas radiation pinahusay na pormasyon Khaila ilong attacked mula sa kanang pakpak. Upang 18–8 pangkalahatang sa kaaway ay nananatiling sa Khaila ay upang ihiga armas magpahuli<ref>Immanuel 1966: 90–92, viitattu 19.9.2007</ref><ref>http://www.schudak.de/timelines/tannutuva1911-1944.html The World at War - Tannu Tuva</ref>.
Ang kaliwang pakpak, ang kawalerya yunit ng Sobyet - [[Mongolia]]n militar ng aspeto ng Zabakal 2 hinati sa 2 utos ilong pasulong at Siphen Cangan. 14–8 sa petsa, ang mga sundalo ng Sobiyet Union at Mongolia kinuha Dalono lungsod, at sa mga lungsod na pag-aari Canbao 15-8. Hukbong 17 mga review sa petsa sa Siphen 15–8 Zabansan ay nakuha sa lungsod<ref name="saeimcond">[http://www.saeima.lv/Lapas/deklarac_kr.htm ''Декларация об осуждении осуществлявшегося в Латвии тоталитарного коммунистического оккупационного режима Союза Советских Социалистических Республик] Текст «Декларации» 12 мая 2005 года на официальном сайте [[Сейм Латвии|Сейма]] Латвии (русский перевод)</ref><ref name="Latvres">[http://www.regnum.ru/news/452805.html Сейм Латвии принял декларацию, осуждающую «оккупационный тоталитарный коммунизм»] [[Regnum]] 12 мая 2005 г.</ref>.
[[Talaksan:Retreat of the Russian Army after the Battle of Mukden.jpg|thumb|right|Ang pagsuko ng sundalong Ruso pagkatapos ng [[Labanan sa Mukden]].]]
Sariling ilong ang lahat ng mga militar ng aspeto ng Army sa pamamagitan ng 39, 53 tangke at corporate tanod hit No 6 na kumuha ng dalawang pangunahing mga direksiyon Shenyang at Changchun ay may marched sa natural na mga kondisyon mahirap . Ang Red Army sundalo ay dapat pagtagumpayan Daxing Isang kahanga-hanga array. Sila ay dapat isulong sa kalagayan ng walang daan, daanan at kahit na ang ulan ay may din ay nabura. Sa ilong pangunguna 11–8 tangke ng Army crossed sa ibabaw ng anim na Greater Khingan at sa parehong araw na ito ay accounted Lubai, isang mahaba pumasa 400 kilometro metro<ref>Birnhaum 1966: 81–82.</ref>. Upang 12–8 sa tangke at sundalo ay nakuha sa lungsod Taoan<ref name="YuschObr">[https://web.archive.org/web/20081219070850/http://www.president.gov.ua/ru/news/12121.html Обращение Президента к Украинскому народу по случаю 75-й годовщины Голодомора 1932—1933 годов] Пресс-служба Президента Украины Виктора Ющенко 22 ноября 2008.</ref><ref name="Presurg">[http://newsru.com/world/22nov2008/uyjh.html Президент Украины призвал Россию осудить преступления сталинизма] [[NEWSru]] 22 ноября 2008.</ref>,<ref name="YuschObr"/><ref name="Presurg"/>,<ref name="YuschObr"/><ref name="Presurg"/>.
Hukbong napapaligiran grupo matapos ang 39 base Khalun - Arsan, ay lumampas na ng isang array Daxing papunta Solun. Kapag nakikita ninyo ang Army sa pamamagitan ng likod singsing 39 Khalun - Arsan magpatuloy sa silangan, ang mga Japanese ay may lakas na ginagamit upang harangan ang bawat pasukan sa Red Army sa Solun. Ang Red Army sundalo sa tulong ng artilerya ay pakikipagkompetensiya sa mga Japanese pampublikong tungkol sa bawat punto ng bumbero.
Sa pagtindi ng brigada dibisyon artilerya ng tangke ng 124 at 206, tanghalian sa 12–8, ang Hukbong Pula abala kumpol base Khalun - Arsan, paglikha ng kanais-nais na kondisyon para sa Hukbong nakuha ang lungsod 39 Solun. Sa 13–8, matapos na nawasak ng higit sa 300 Japanese hukbo sa Solun - Vaniamao, ang Hukbong Pula sapilitang sa kawalerya Manchu divisions ng dalawang ng Japan's magpahuli. Hukbong nakuha ang lungsod 39 Vaniamao.
Kaya, pagkatapos ng 6 na araw (mula 9 hanggang 14–8), ang Front ay advanced malalim sa Zabaikal nakatakas mula sa 250 kilometro sa 400 metros.
Samantala, sa silangang Mansurya, ang Far Eastern Front ko, agrabyado ng kadiliman at storms, hindi inaasahang maaga sa kaaway muog ng pera kasama ang mga hangganan. Ang mabangis labanan naganap<ref>Birnhaum 1966: 36.</ref>.
Artilerya yunit, tangke at makina baril ng militar ng aspeto ng Malayong Silangan ako sa isulong sa mahirap na mga kalagayan sa ang taiga, sila lang ay na matumbok ang kaaway, lamang ay upang gumawa ng paraan para sa kanyang maaga. Sa pamamagitan ng eruplano cover ang Air Force's, pagkatapos ng dalawang araw at gabi, ang Red Army ay 75 metros kilometro, nakuha ang batayang kumpol Khutoi, Dunin<ref>Birnhaum 1966: 15–18.</ref>.
Ang nakuha Mudanjiang dumating kaya mabangis. Yunit ng 5 Army at Red Army Red Army ng numero ng isa pang-ilong hinati, ang mga review mula sa isulong Mudanjiang. Ang Japanese pwersa ay may intensified upang Mudanjiang block ang Red Army's isulong papunta sa sentro ng Manchu. gamitin nila ang pagpapakamatay parehong koponan, ang patuloy na puna. Sa 14–8, 26 No legions ng Hukbong Pula naabot ang lungsod ngunit ay nakaranas masidhi pagtutol sa pamamagitan ng Japanese hukbo sa wakas sapilitang upang umalis sa lungsod, bumuwelta sa hilagang-silangan<ref>{{Verkkoviite | Tekijä = M. Vuorikoski| Nimeke = Venäjän historia – Neuvostoliitto ja toinen maailmansota| Osoite = http://www.wuorikoski.fi/russia3.htm#maailmansota| Selite = | Ajankohta = | Julkaisija = | Viitattu = 14.07.2007| Kieli = {{in lang|fi}}}}</ref><ref>{{Verkkoviite | Tekijä = M. Vuorikoski| Nimeke = Venäjän historia – Lopullinen voitto| Osoite = http://www.wuorikoski.fi/russia3.htm#voitto| Selite = | Ajankohta = | Julkaisija = | Viitattu = 14.07.2007| Kieli = {{in lang|fi}}}}</ref>.
Sa ilalim ng mga pangyayari, ang kumander ng Eastern Front ako ay nagpasya na-ipun-ipon ng lakas ng limang Army at ang ilan sa kanilang mga pwersang hinahawakan upang lumikha ng isang singsing sa ilong sa timog, at coordinate sa mga grupo Force bilang 25 hit sa kaliwang pakpak gilid ng Jilin, upang gupitin daan sa North Korea, sa Gitna at Silangang Mansurya.
Sa 14–8, ang Red Army ay nakuha sa Limoiao at Jilin. Sa 08/12, Army ay may won 25 Khunsun, at papunta sa Vansin.
Kaya, mula 9 sa 14–8, ang Eastern Front ko won ang mahalagang tagumpay, paggawa ng kapaki-pakinabang kondisyon thaun nakakasakit sa Harbin, Jilin at Changchun. Kasama ang maaaring mabuhay sa lupa o sa tubig yunit ng armada Pacific, ang Red Army ay nakunan ang port Iuki, Rasin, lagutin makipag-ugnayan sa Hukbo ng Kwantung ng Japan at ang kanyang ulo bumalik sa Korea<ref>Mandelbaum, side 103</ref>
.
Dawn sa 9–8, sa Eastern Front ako din nagsimula ang pag-atake sa Mansurya mula sa dalawang mga direksiyon:
* Upang ang may-ari ng kasama ang ilog Sungari
* Career suporta sa [[Sakhalin]].
Cape may-ari ng 15 undertakes Army sa tulong ng sa 2nd na brigada ng Amur bangka Red Jiang.
Cape No 2 sundalo ng impanterya sa kumuha No 5.
Dahil sa matagal na pag-ulan Amur River tumaas antas ng tubig, ay dapat na plano sa krus ang mga ilog ng legions ay hindi nakamit bilang binalak.
Mga 9–8 umaga, ang impanterya divisions, sa tulong ng mga hangganan yunit bantay ay nakuha ang pinakamalaking isla sa Amur River, na sumusuporta sa mga yunit ng crossed ang ilog at suporta para sa Jiang Boat Co Amur red operasyon. 08/10 madaling araw sa 9 gabi, sa karamihan ng mga yunit ng Red Army ay na lalaki Shores ilog. Hukbong No 5 sa tulong ng hukbong-dagat ang brigada ng tatlong ilog din overcame at nakuha Usuri County Communications.
Paunang tagumpay ng 15 Army at No 5 ay nilikha legions kanais-nais na kondisyon para sa Red Army sa atake sa bilang 2.
08/10 umaga, pagkatapos ng accounting para sa Communication Khe, legions ng 8 mga review tuwid papunta sa Baosin ay 14–8 at sa lungsod ganap na pag-aari. 15 Army matapos accounting para ibuhos sa bariles Jiang, magpatuloy kasama Sangsing sa Harbin. Hukbong Pula No 2 pagkatapos ng dalawang araw ng labanan ay may ginawa ang lugar sa timog ng Ilog Amur, sa 14–8 simulan ang pagsulong sa Sisika. Sa araw na 14–8, Red Army ay bagsak No 2 pagtatanggol Khaykhe, sa pamamagitan ng sub-sequence Khingan.
Matapos lamang ang anim na araw pagkatapos ng simula ng kampanya, Sobiyet hukbo sa Mongolian armadong pwersa ay may crossed ang solid linya ng depensa ng kalaban, pagsira ng isang mahalagang bahagi ng Japanese at marami pa online access Harbin - Changchun - Shenyang.
==== Pagsisimula ng Digmaang Malamig ====
{{History Of The Cold War}}
[[Talaksan:Marshall Plan.png|left|thumb|Mapa ng mga bansang mapagtatangapan ng tulong [[Marshall Plan]].]]
[[Talaksan:Yalta summit 1945 with Churchill, Roosevelt, Stalin.jpg|thumb|right|Ang "[[Allies of World War II|Big Three]]" sa Yalta Conference, [[Winston Churchill]], [[Franklin D. Roosevelt]] at [[Joseph Stalin]]]]
[[Talaksan:Tu-144-schoenefeld.jpg|thumb|left|300px]]
Nabuo ang Digmaan pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa pagitan ng Estados Unidos at mga kaalyado nito at sa kabilang panig ang mga pangkat ng mga Bansa sa pamumuno ng Unyong Sobyet. Walang tuwirang alitang militar ang dalawang makapangyarihang bansa. Sa halip, umiral ang labanang pandiplomatiko at pangkabuhayan at hidwaan tungkol sa ideolohiya at Kanlurang kapitalismo laban sa komunismo ng Silangang Europa.
Sa simula, nakasentro ang Digmaang ito sa paggamit ng lakas-militar ng Unyong Sobyet at ang pagtatatag ng komunistang pamahalaan sa Silangang Europa. Nagdulot ito ng takot at pangamba sa marami na baka gawing komunista ang Kanlurang Europa pagkatapos makontrol ang Silangang Europa.
Lumawak ang pagkakaiba sa politika ng dalawang panig dahil sa hidwaan sa ideolohiya. Naniniwala ang mga pinunong Marxist-Leninist na wawasakin ng kapitalismo ang sistemang Sobyet. Ang Estados Unidos naman ay may paniniwala at hinala na magpapalawak ng teritoryo at sasakupin ng Union of Soviet Socialist Republics (USSR) ang mundo.
Pagkatapos ng mahabang panahong pagkakaibigan, nag-away ang Estados Unidos At Rusya tungkol sa mga suliranin sa Asya. Nagsimula ang kanilang alitan noong 1917 nang agawin ng mga komunista ang kapangyarihan at itinatag ang Unyong Sobyet at nagpahayag ng digmaang ideolohikal laban sa mga kapitalistang bansa sa kanluran.
Nakialam ang Estados Unidos sa Unyong Sobyet sa pagpapadala ng 10,000 tropa sa pagitan ng 1918 at 1920 at tumanging kilalanin ang bagong Estado hanggang noong 1933. Nagtulong ang dalawang bansa laban sa Germany noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Noong ika-4 hanggang 11 Pebrero 1945, nagpulong sina Pangulong Franklin D. Roosevelt ng Estados Unidos. Punong Ministro Winston Churchill ng Britanya at Josef Stalin ng USSR sa dating palasyo ni Czar Nicholas II sa Crimea sa timog dalampasigan ng Black Sea upang pag-usapan ang kapalaran ng daigdig.
[[Talaksan:Cold war europe economic alliances map en.png|thumb|Alyansang Ekonomikong Europa]]
Napagkasunduan na mananatili ang impluwensiya ng USSR sa mga pook na sinakop ng Red Army sa Silangang Europa. Bukod doon, mahahati ang Germany sa apat na sona na nasa pangangasiwa ng United Kingdom, United States at France sa kanluran at ang USSR sa silangan. Hinati rin ang Berlin na nasa loob ng sona ng Soviet sa ganitong paraan.
Ang kompirmasyon ng balidasyon ng Marxismo ay hindi lamang sa usapin ng pang-ekonomiyang buhay ng lipunan. Sa pusod ng mga mistipikasyon na inilako simula ng 90s ay ang ideya ng panibagong panahon ng pandaigdigang kapayapaan. Ang kataposan ng Cold War, ang paglaho ng bloke sa silangan, na sinabi ni Reagan na "Imperyo ng Dimonyo", ay di umanong tatapos sa iba't-ibang armadong labanan bunga ng bangayan ng dalawang imperyalistang bloke mula 1947. Sa harap ng mistipikasyong ito hinggil sa posibilidad ng kapayapaan sa ilalim ng kapitalismo, laging binigyang diin ng marxismo ang imposibilidad para sa mga burges na estado na pawiin ang kanilang pang-ekonomiya at militar na tunggalian, laluna sa panahon ng pagbulusok-pababa. Kaya nagawa naming sumulat noong Enero 1990 na "Ang paglaho ng imperyalistang berdugong Ruso, at ang napipintong paglaho ng bloke sa pagitan ng Amerika at kanyang dating mga ‘kasosyo', ay magbukas ng pintuan para sa mas maraming lokal na bangayan. Ang mga tunggalian at labanang ito ay hindi, sa kasalukuyang mga sirkunstansiya, tutungo sa isang pandaigdigang labanan...Sa kabilang banda, dahil sa pagkawala ng disiplinang ipinataw ng presensiya ng mga bloke, ang mga labanang ito ay magiging mas marahas at mas marami, sa partikular, syempre, sa mga lugar na pinakamahina ang proletaryado". Hindi nagtagal, kinumpirma ng pandaigdigang kalagayan ang analisis na ito, ng pumutok ang unang digmaan sa Golpo sa Enero 1991 at ang digmaan sa dating Yugoslavia sa taglagas ng naturang taon. Magmula noon, walang hinto na ang madugo at barbarikong mga labanan. Hindi na namin malagay lahat dito pero mapansin natin sa partikular:
Hindi na nagmumulto ang digmaan sa pandaigdigang saklaw, pero nakita natin ang pagkalag ng kadena ng imperyalistang mga antagonismo at lokal na mga digmaan na direktang may kaugnayan sa malalaking kapangyarihan, sa partikular ang pinakamakapangyarihan sa kanilang lahat, ang Amerika. Ang Amerika, na sa ilang dekada ay naging ‘pulis ng mundo', ay nagsisikap na patuloy itong ipatupad at palakasin ang kanyang papel sa harap ng ‘panibagong pandaigdigang kaguluhan' na lumitaw pagkatapos ng Cold War. Subalit habang seryoso nitong ginampanan ang kanyang papel, hindi ito ginawa para sa layuning makamit ang istabilidad sa mundo kundi para mapanatili ang kanyang liderato sa mundo, na lalong pinahina ng katotohanang wala na ang semento para pagkaisahin ang bawat imperyalistang bloke - ang banta mula sa karibal na bloke. Sa pagkawala ng ‘bantang Sobyet', ang tanging paraan para maipataw ng Amerika ang kanyang disiplina ay umasa sa kanyang pangunahing lakas, ang kanyang malaking superyoridad sa antas militar. Pero sa paggawa nito, ang imperyalistang polisiya ng Amerika ay siyang naging isa sa pangunahing mga salik ng pandaigdigang instabilidad.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=33}}</ref> The United States, Britain, France, Canada, Australia, New Zealand and several other countries began the massive "Berlin airlift", supplying West Berlin with food and other provisions.<ref>{{Harvnb|Miller|2000|p=65-70}}</ref>
[[Talaksan:C-47s at Tempelhof Airport Berlin 1948.jpg|thumb|Pagbabawas ng C-47s sa [[Internasyonal na Paliparan ng Tempelhof|paliparang Tempelhof]] sa Berlin sa kasagsagan ng Berlin Blockade.]]
Ang pagpasok ng Demokratang si Barak Obama sa pagiging pinuno ng pangunahing kapangyarihan sa mundo ay nagluwal ng lahat ng klaseng ilusyon hinggil sa posibilidad ng pagbabago sa estratehikong oryentasyon ng Amerika, isang pagbabago na magbukas ng "panahon ng kapayapaan". Isa sa mga batayan ng mga ilusyong ito ay ang katotohanan na isa si Obama sa iilang senador na bumoto laban sa interbensiyong militar sa Iraq sa 2003, at hindi katulad ng kanyang Republikanong karibal na si McCain, komitido siya na paalisin ang armadong pwersa ng Amerika mula sa Iraq. Subalit ang mga ilusyong ito ay madaling bumangga sa realidad. Sa partikular, kung inisip ni Obama na umatras ang Amerika mula sa Iraq, ito ay para mapalakas ang kanyang panghihimasok sa Afghanistan at Pakistan. Dagdag pa, ang pagpapatuloy ng polisiyang militar ng Amerika ay malinaw na makita ng gawin ng bagong administrasyon na Kalihim ng Depensa si Gates, na nominado ni Bush.<ref name="miller26">{{Harvnb|Miller|2000|p=26}}</ref> In Mayo 1949, Stalin backed down and lifted the blockade.<ref name="Gaddis 2005, p. 34">{{Harvnb|Gaddis|2005|p=34}}</ref><ref>{{Harvnb|Miller|2000|p=180-81}}</ref>
Sa realidad, ang bagong oryentasyon ng diplomasyang Amerika ay sumasang-ayon sa balangkas na nasa itaas. Ang kanyang layunin ay para makuha pa rin ang paghahari ng Amerika sa mundo sa pamamagitan ng kanyang superyoridad sa militar. Kaya ang kilos ni Obama para palakasin ang diplomasya ay para makaipon ng panahon at ispasyong kailangan para sa hindi maiwasang imperyalistang interbensiyon sa hinaharap ng kanyang militar, na sa kasalukuyan ay napakanipis at lubhang pagod na para isustini ang isa pang teatro ng digmaan kasabay ng Iraq at Afghanistan.
[[Talaksan:Truman signing National Security Act Amendment of 1949.jpg|left|thumb|Si Pangulong Truman, habang lumalagda sa '''''National Security Act of 1947''''' na kasama ang bisita sa Opisinang Oval.]]
Subalit, gaya ng laging binigyang diin ng IKT, merong dalawang magkaibang opsiyon sa loob ng burgesya para makamit ang layunin nito:
Ang unang opsiyon ay pinatupad ni Clinton sa kataposan ng 90s sa dating Yugoslavia, kung saan nagawa ng Amerika na makuha ang suporta ng pangunahing mga kapangyarihan sa kanlurang Uropa, sa partikular Alemanya at Pransiya, para makipagtulungan sa pambobomba ng NATO sa Serbia para pilitin itong iwanan ang Kosovo.<ref name="oneil15">{{cite book|last=O'Neil|first=Patrick|title=Post-communism and the Media in Eastern Europe|publisher=Routledge|year=1997|isbn=0714647659|p=15-25}}</ref>
Ang ikalawang opsiyon ay ginamit sa digmaan sa Iraq sa 2003, na nangyari sa kabila ng mariing pagtutol ng Alemanya at Pransiya, na sa panahong ito, ay suportado ng Rusya sa loob ng UN Security Council.
Subalit, alinman sa mga opsiyong ito ay hindi napigilan ang paghina ng liderato ng Amerika. Ang polisiya na ipilit ang mga bagay, na nakita sa dalawang termino ni Bush Junior, ay nagbunga hindi lang ng kaguluhan sa Iraq, na hindi na mapangibabawan, kundi sa lumalaking pagkakahiwalay ng diplomasyang Amerikano, na makita partikular sa ilang bansa na sumuporta sa Amerika sa 2003, tulad ng Espanya at Italya, ay lumayo na mula sa adbenturismo sa Iraq (hindi pa kasama ang patagong pagdistansiya ni Gordon Brown at gobyernong Britanya mula sa walang kondisyon na suporta na binigay ni Tony Blair sa adbenturismo sa Iraq). Sa panig nito, ang polisiyang "kooperasyon" na nais ng mga Demokrata ay walang katiyakan na makuha ang katapatan ng mga kapangyarihang nais kabigin ng Amerika sa kanyang gawaing militar, partikular dahil nagbigay ito sa ibang kapangyarihan ng mas malawak na puwang ng maniobra para itulak ang kanilang sariling interes.
Sa ngayon, halimbawa, ang administrasyong Obama ay nagpasya ng mas pampalubag-loob na polisiya sa Iran at mas mahigpit naman sa Israel, dalawang oryentasyon na patungo sa iisang direksiyon dahil halos lahat ng mga Unyong Uropeo, laluna ang Alemanya at Pransiya, dalawang bansang naglalayong muling makuha ang kanilang dating impluwensiya sa Iraq at Iran. Ang oryentasyong ito ay hindi makapigil sa paglitaw ng mayor na mga tunggalian ng interes sa pagitan ng mga bansang ito at ng Amerika, laluna sa bahagi ng silangang Uropa (kung saan sinisikap ng Alemanya na mapanatili "de-prebilihiyong" relasyon sa Rusya) o Aprika (kung saan ang dalawang paksiyon na siyang dahilan ng karahasan at kaguluhan sa Congo ay sinusuportahan ng Amerika at Pransiya).
Sa mas pangkalahatan, ang paglaho ng pagkahati ng mundo sa dalawang malaking bloke ay nagbukas ng pintuan para sa mga ambisyon ng nasa ikalawang antas ng mga imperyalista na lalupang nagpagulo sa internasyunal na sitwasyon. Ito ang kaso halimbawa sa Iran, na ang layunin ay makuha ang dominanteng posisyon sa Gitnang Silangan sa ilalim ng bandilang paglaban sa "Makapangyarihang Satanas" na Amerika at sa paglaban sa Israel. May malawak na kaparaanan, pinalawak ng Tsina ang kanyang impluwensiya sa ibang kontinente, partikular sa Aprika kung saan ang kanyang lumalaking pang-ekonomiyang presensiya ang batayan para sa diplomatiko at militar na presensiya, gaya ng nangyari sa digmaan sa Sudan.
Kaya ang perspektiba na haharapin ng mundo matapos mahalal si Obama bilang pinuno ng pinakamalaking kapangyarihan sa mundo ay hindi pundamental na kaiba sa sitwasyon na nangibabaw hanggang ngayon: patuloy na komprontasyon sa pagitan ng mga kapangyarihan ng una o ikalawang hanay, patuloy na barbarikong mga digmaan na may mas mapaminsalang resulta (gutom, epidemya, malawakang dislokasyon) para sa mga populasyon na namuhay sa pinag-aagawang mga erya. Dapat din nating ikonsidera kung ang instabilidad na tinulak ng paglala ng krisis sa kabuuang serye ng mga mahirap na bansa ay hindi magbunga ng intensipikasyon ng mga komprontasyon sa pagitan ng pangkating militar sa loob ng mga bansang ito, na tulad ng dati, may partisipasyon ng iba't-ibang imperyalistang kapangyarihan. Naharap sa ganitong sitwasyon, si Obama at ang kanyang administrasyon ay hindi kayang ipagpatuloy ang mapandigmang mga polisiya ng kanyang mga nasundan, tulad ng nakita natin sa Afghanistan halimbawa, isang polisiya na kahalintulad ng lumalaking barbarismong militar.
==== Digmaang Sobyet-Afghan ====
{{see|Digmaang Sobyet-Afghan}}
[[Talaksan:SovietInvasionAfghanistanMap.png|thumb|right|250px|Ang Pagsalakay ng Sobyet]]
Ang Afghanistan ay sumang-ayon sa pamamagitan ng 1,747, si [[Ahmad Shah Abdali]], na pinasiyahan hanggang sa kanyang kamatayan 1772 Ang rehiyon ay dati nanirahan ng ilang iba't-ibang grupo ng mga pambansang upang malutas.
Sa panahon ng 1800s at unang bahagi ng 1900s tried parehong Russia at ang British Empire upang makontrol ang Afghanistan, at pagkatapos, ito ay sa pagitan ng mga dakilang kapangyarihan (Britain kinokontrol na sa panahon na iyon malaking bahagi ng Timog Asya). Ito ay nagdulot, maki alia, sa tatlong mga Anglo-Afghan digmaan, kung saan ang ikatlong natapos na ang nanalo Afghans pinananatili nito sa pagsasarili.
Afghanistan ay matapos na ito na gumagana ng maayos, albeit mahirap, relihiyon para sa monarkiya tungkol sa 300 taon. Nasasalungat sa mga dati na imahe ng Taliban at veils, ito ay isang napaka-liberal na bansa na may isang ayon sa kaugalian nagsasarili kanayunan. Problema ay maaaring lumabas dahil, subalit, at kahit na [[Afghanistan]] ay kanyang makatarungang bahagi ng demagogues at insurgents, at mag-alaga ng mga problemang ito bago namin nakuha ang isang pyudal na sistema kung saan ang vassals kinuha sa pangangalaga ng mga problema sa mga lokal na level (mga vassals Gusto mamaya play ng isang malaking papel na ginagampanan sa digmaan).
[[Talaksan:BMD-1 in Afghanistan.jpg|thumb|left|250px|Mga Sobyet na paratroopers, sakay ng [[BMD-1]] sa [[Kabul]]]]
1,973 ibagsak, gayunman, ang huling hari, Zahir Shah, sa isang walang dugo kapalaran sa pamamagitan ng kanyang mga pinsan, Mohammed Daoud, na mamaya ibinigay ang kanyang sarili na itinalaga sa unang pangulo ng bansa.<ref name=GarthoffPages1017-1018>{{cite book|last=Garthoff|first=Raymond L.|title=Détente and Confrontation|location=Washington D.C.|publisher=The Brookings Institute|year=1994|pages=1017–1018}}</ref><ref>{{cite book|last=Arnold|first=Anthony|title=Afghanistan’s Two-Party Communism: Parcham and Khalq|location=Stanford|publisher=Hoover Institution Press|year=1983|page=96}}</ref>
Rehimeng ito pinasiyahan hanggang 1,978, kapag ang mga partido komunista PDPA isinasagawa ang tinatawag na Saur rebolusyon at sa mga lider Noor Mohammed taraki ang naging bagong pangulo. Magkano pinasiyahan ang mga Sobyet rebolusyon ay di maliwanag, pero ang mga ito sa anumang paraan ay kasangkot diyan ay walang pag-aalinlangan (para sa mga halimbawa, ay ang pulutong ng mga [[Kasim Husseini]], ipinadala mula sa Russia para sa tunay na dahilan). Ang aming mga pagsusulit ay na bagaman ang mga Sobyet malinaw naman appreciated at suportado ng Saur rebolusyon, sinabi nila wala na impluwensiya ng mga kaganapan, maliban na ito marahil ay sa at nagsimula ang lahat ng ito, sila ay sa ibang salita ang isang papel sa Afghan rebolusyon, maihahambing sa [[Germany]]'s papel sa [[Russian]].<ref>{{cite book|last=Fisk|first=Robert|title=The Great War for Civilisation: the Conquest of the Middle East|location=London|publisher=Alfred Knopf|year=2005|pages=40–41|isbn=1-84115-007-X}}</ref>
Revolutionaries nakatutok sa Kabul, na kung saan din pinamamahalaang upang makakuha ng kontrol kapag ito ay na-iisip na sa pamamagitan ng panalong ang pangunahing Estado ay manalo sa bansa, kung saan ang mga populasyon sa mga nayon at bukid na lugar, parang hindi halata ito. Palagay na ito ay bahagyang tama, karamihan ng populasyon ay relatibong sa una natural sa pamamagitan ng pagbabago ng kapangyarihan, ngunit ito ay overturned kapag ang PDPA partido ay nagsimulang ipatupad ang mga pagbabago sa mga magdala ng bansa para maging isang tunay na komunista ng estado na kung saan ang mga Sobyet modelo. Problema lumitaw kapag PDPA ng mga ideya tungkol sa nakaplanong ekonomiya, at sekularismo ay hindi appreciated sa Afghanistan's liberal, konserbatibo Muslim (ang mga partido ay sa isip na ang komunismo ay magkaroon ng isang makabuluhang epekto sa pampolitika na klima ilagay sa aming mga isip).<ref>{{Cite web |title=''The Soviet Invasion of Afghanistan in 1979: Failure of Intelligence or of the Policy Process? - Page 7 |url=http://isd.georgetown.edu/Afghan_1_WR_group.pdf |access-date=2010-07-07 |archive-date=2009-03-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090325144233/http://isd.georgetown.edu/Afghan_1_WR_group.pdf |url-status=dead }}</ref>
Isang uri ng paggalaw ng paglaban ay nagsimula sa ilang sandali lamang matapos na ito ay may isang pulutong ng mga armadong pakikibaka. Tulad ng paglaban sa pangkalahatan ay binigyan ng pangkaraniwang pangalan Mujahedin, na kung saan ay ang maramihan ng Arabic salitang "mujahid", ibig sabihin ay "ang labanan", ngunit sa halip ay nauunawaan bilang "ang dala ng Jihad." Ang mga Muslim laban Fighters ay nagkaroon ng malakas na suporta mula sa Pakistan, kung saan ang kanilang labanan ay nakita bilang isang makatwiran pagtatanggol laban sa masama aaklas, at sa karamihan ng mga kanluranin sa mundo, kung saan ito ay makikita bilang isang mahusay na masama para sa komunismo.
PDPA hinahangad militar aid mula sa Unyong Sobyet, na sa una ay napaka-urong-sulong na ang pagpapadala ng hukbo sa bansa. Sobyet Union, gayunman, ay handa sa pananalapi ang makipag-away, at may na ang pera ay maaaring bumili ng PDPA militar ng suporta mula sa mga nabanggit vassals.
[[Talaksan:Muja on radio in Munda Dir.jpg|thumb|Isang mandirigmang [[mujahideen]] sa[[Kunar]] na gumagamit ng kommunikasyon.]]
Kahit sa loob ng PDPA ay, gayunman, ang labanan, sa pagitan ng matinding Khalqisterna at ang mas katamtaman Parchamisterna. Mga kasalungat na humantong sa presidente taraki, na belonged Parchamisterna, bigti ang tag-init ng 1,979 at ang Khalqisternas lider Hafizullah Amin ipinahayag ang kanyang sarili sa bagong pangulo. Amin ay very hard sa populasyon (tungkol sa 1.5 million<ref>Gregory Feifer ''The Great Gamble'', pp.169-170</ref> Afghans ay tinatayang may namatay sa panahon ng kanyang kaharian ng takot), habang siya ay gumanap ng isang nakakagulat na malambot na linya ng mga banyagang patakaran tungo sa Estados Unidos at Pakistan, na humantong sa Sobyet paglusob Pasko 1979
Ang pagsalakay ay hindi itinuro laban sa mga rebels pagsalungat, ngunit laban sa mga Komunista na pamahalaan, na kung saan sila sa una suportado.<ref>{{cite book | last = Yousaf, Mohammad & Adkin, Mark | title = Afghanistan, the bear trap: the defeat of a superpower | year= 1992 | publisher = Casemate |isbn= 0 9711709 2 4| pages= 159}}</ref>
==== Panunungkulan ni Mihail Gorbačëv ====
[[Talaksan:Reagan and Gorbachev signing.jpg|thumb|250px|right|Si [[Mga Pangulo ng Estados Unidos|Pangulo]] [[Ronald Reagan]] at Sekretyang Heneral ng Sobyet [[Mihail Gorbačëv]] na pinipirmahan ang [[Kasunduang Intermediate-Range Nuclear Forces|Kasunduang INF]] , noong 1987.<ref>[http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m1282/is_n12_v42/ai_9119705 The red blues — Soviet politics] by Brian Crozier, ''[[National Review]]'', 25 Hunyo 1990.</ref>]]
Noong 1985, nahirang na pinuno ng Partidong Komunista si Gorbachev. Sa simula pa lamang ng kanyang pamumuno, ipinadama na niya ang pagpapatupad sa mag ng pagbabagong Radikal. Pinakasentro ng mga Radikal na repormang kanyang ipinatupad ang tinatawag na Perestroika o pagrereorganisa o pagrereestruktura. Pangunahing prinsipyo ng Perstroika ang nagsasaad na hindi kailanman maaaring gamitin ang Sandatang Nuklear upang matupad ang layuning Pampolitika, Ekonomik at ideolohikal ng isang Bansa. Batay dito, walang saysay at hindi makatwiran ang Armas-Nuklear. Sa anumang digmaan magagamit ang Armas-Nuklear , walang maituturing na panalo o natalo sapagkat mawawala ang kabihasnan ng buong Daigdig<ref>[http://www.rspp.su/sobor/conf_2006/istoki_duh_nrav_crisis.html Origins of Moral-Ethical Crisis and Ways to Overcome it] by V.A.Drozhin Honoured Lawyer of Russia.</ref>.
== Heograpiya ==
{{see|Heograpiya ng Unyong Sobyet}}
Ang Unyong Sobyet, na may 22,402,200 [[kilometro]] parisukat (8,649,500 sq mi), ay ang pinakamalaking estado sa [[mundo]]. Sakop nito ang isa sa bawat anim na mga lupain sa buong mundo, at ang laki nito ay maaaring inihambing sa [[North America]] . Ang kanluran, o Europeong, bahagi, ay ang pinakamaliit sa bansa ngunit apat sa bawat limang mamamayan ang tumitira dito. Ang silangan, o Asyanong, bahagi, ang pinakamalaking bahagi ng bansa na umaabot naman sa [[Pacific Ocean]] sa silangan at [[Afghanistan]] sa timog, ngunit isa sa bawat limang mamamayan lamang ang tumitira dito, kaya hindi masyadog matao dito kesa sa kanluraning bahagi ng bansa. Sinakop nito ang mahigit 10,000 kilometro(6,200 mi) mula kanluran hanggang silangan, ang mahigit 11 time zone, at halos 5,000 kilometro (3,100 mi) mula hilaga hanggang timog. Narito sa bansa ang limang lugar na may iba-ibang panahon:ang tundra, taiga, steppes, disyerto, at bundok.
Ang Sobiyet Union ay may pinakamahabang hangganang internasyonal sa mundo na sumusukat sa higit na 60,000 kilometro(37,000 mi). Ang bansa ay humahanggan sa [[North Korea|Hilagang Korea]], [[People's Republic of China|Sambayanang Republiko ng Tsina]], [[Mongolia]], [[Afghanistan]], [[Iran]], [[Turkey]], [[Romania]], [[Hungary]], [[Czechoslovakia]], [[Poland]], [[Finland]], at [[Norway]]. Ang Kipot ng Bering ang humahati sa Sobiyet Union mula sa Estados Unidos. Dalawan sa bawat tatlo ng hangganan nito ay ang baybayin ng Arctic Ocean .
Ang pinakamataas na bundok sa Unyong Sobyet ay Bundok Komunismo(ngayon Ismail Samani rurok ) sa [[Tajikistan]] sa 7,495 metro (24,590 ft). Ang pinakamalaking lake Ang mundo, ang Dagat ng Kaspiy , ilatag unang-una sa Sobiyet Union. The world's deepest lake, Lake Baikal , was in the Soviet Union. 's deepest lake Ang mundo, Lake Lawang baykal , ay sa Sobiyet Union.
==== Lokasyon ====
Sakop ng bansang ito ang malaking lupain sa [[mundo]], sakop ang silangang kalahati ng [[Europa]] at hilagang sangtatlo ng [[Asya]]. Sa katunayan, sakop ng teritoryo ang hilaga 50 hilagang [[latitud]] habang kalahati ng 55. Sa ibinigay na interyor na lokasyon, ang hilagang bahagi ay importante kasama ang [[klima]]. Ang hilagang hangganan, ang [[Karagatang Artiko]], ay nagyeyelo sa buong taon, kaya limitado ang paglalayag ng mga barkong pangkalakalan ''(commercial)'', operasyong may panganib. Ang silangang hangganan ay ang [[Dagat Bering]], [[Dagat ng Okhotsk]] at [[Dagat ng Hapon]] ay hawak ng hilaga silangan ng [[Pasipiko]], ay nagyeyelo tuwing [[tag-lamig]] at malamig kung [[tag-araw]]. Ang timog ng hangganan nito sa Asya ay may pormang matarik na bundok, disyerto at tuyong steppe. Sa timog silangan ay nay pinagsamang Ilog [[Ilog Argun|Argun]]-[[Ilog Amur|Amur]]-[[Ilog Ussuri|Ussuri]] na nasa [[Manchuria]]. Ang kanluran ng Argun ay ang mahabang hangganang bundok sa m,ay [[Mongolia|Republikang Popular ng Mongolia]] at ang probinsiya ng [[Xinjiang]] sa [[Tsina]]. Sa [[Timog-kanlurang Asya]], ang hangganang bundok ay patuloy, sa may [[Afghanistan]] at [[Iran]] sa timog. Ang [[Dagat Itim]] ay pormang parte ng hangganang Sobyet-Iranian, subalit ang [[Ilog Araks]](Araxes), ang Lesser Caucasus at ang dagat Itim ay humahati sa mga ''Republikang Transcaucasian'' mula sa Iran at [[Turkey]]. Sa paligid ng kanlurang hangganan ng [[Romania]], [[Hungary]], [[Czechoslovakia]], [[Poland]], [[Finland]] at [[Norway]], walang lugar sa Unyong Sobyet ang sumasagi sa bukas na mainit na hangganan. Ang parteng Baltik at Dagat na Itim ay mga saradong dagat<ref>{{cite web|url=http://kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1055376 |title= «Давал санкции на аресты по телефону из дома отдыха» |publisher=[[Коммерсантъ|Власть]]|date=24 ноября 1999|accessdate=17 января 2009}}</ref>.
==== Lawak ====
Ang nadagdag na teritoryo sa Unyong Sobyet, pagkatapos ng 1938 ay umakyat sa 8,173,550 [[milya]] kwadrado(21,169,00 [[kilometro]] kwadrado) sa mahigit 8,650,000 milya kwadrado( 21,169,400 kilometro kwadrado) noong 1945. Lahat ng nadagdag na teritoryo, hindi kasama ang dating [[Republikang Popular ng Tannu Tuva]] sa [[Gitnang Asya]], ay naidagdag bago ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Rusya]]. Subalit, ang [[Finland]] at Silangang [[Poland]] (pagkatapos ng 1945), pinamunuan ng Rusya bago ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]], ay hindi kasama sa Unyong Sobyet.<ref>[http://www.andropov-cbs.ru/andropov.php Андропов Юрий Владимирович — Андроповская МЦРБ]</ref>
Ang teritoryong naidagdag sa kasaysayan ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ay ang kanlurang [[Byelorussia]] at ang kanlurang [[Ukraine]](mula sa [[Poland]]), noong 1939. Parte ng [[Karelia]] (mula sa [[Finland]]) at ang [[Estonia]], [[Latvia]], [[Lithuania]], [[Moldova]](dating [[Bessarabia]], mula sa [[Romania]]) noong 1940, ang Pechenga o Petsamo Corridor (mula sa Finland) at ang Tuva Autonomous S.S.R. (dating [[Tannu Tuva]]) noong 1944, ang [[Carpatho-Ukraine]] o [[Ruthenia]] (ibinigay sa [[Ukraine]], mula sa [[Czechoslovakia]]), ang kalahating hilaga ng [[Silangang Prussia]] (mula sa [[Germany]]), ang timog [[Sakhalin]] at ang isla ng [[Kuril]] (mula sa [[Hapon]]) noong 1945.
Mayroon itong 15 republika sa Unyon:
{|style="text-align:center" width="100%" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" class="sortable"
|+ Mga Republika Sa Unyong Sobyet
|-
! style="background:#efefef;" |[[Republika]]
! style="background:#efefef;" |[[Teritoryo]], (Kilometro Kwadrado)
! style="background:#efefef;" |[[Populasyon]], Taon (1966)
! style="background:#efefef;" |[[Populasyon]], Taon (1989)
! style="background:#efefef;" |Bilang ng mga [[Lungsod]]
! style="background:#efefef;" |Bilang ng Lungsod Urban
! style="background:#efefef;" |[[Kabisera]]
|-
|'''[[Russian Soviet Federative Socialist Republic|RSFSR]]'''
| 17075,4
| 126561
| 147386
| 932
| 1786
| [[Moscow]]
|-[[Заголовок ссылки]]
|'''[[Ukrainian Soviet Socialist Republic|Ukrainian SSR]]'''
| 601,0
| 45516
| 51704
| 370
| 829
| [[Kiev]]
|-
|'''[[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian SSR]]'''
| 207,6
| 8633
| 10200
| 74
| 126
| [[Minsk]]
|-
|'''[[Uzbek Soviet Socialist Republic|Uzbek SSR]]'''
| 449,6
| 10581
| 19906
| 37
| 78
| [[Tashkent]]
|-
|'''[[Kazakh Soviet Socialist Republic|Kazakh SSR]]'''
| 2715,1
| 12129
| 16538
| 62
| 165
| [[Almaty|Alma-Ata]]
|-
|'''[[Georgian Soviet Socialist Republic|Georgian SSR]]'''
| 69,7
| 4548
| 5449
| 45
| 54
| [[Tbilisi]]
|-
|'''[[Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Azerbaijan SSR]]'''
| 86,6
| 4660
| 7029
| 45
| 116
| [[Baku]]
|-
|'''[[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuanian SSR]]'''
| 65,2
| 2986
| 3690
| 91
| 23
| [[Vilnius]]
|-
|'''[[Moldavian Soviet Socialist Republic|Moldavian SSR]]'''
| 33,7
| 3368
| 4341
| 20
| 29
| [[Kishinev|Chişinău]]
|-
|'''[[Latvian Soviet Socialist Republic|Latvian SSR]]'''
| 63,7
| 2262
| 2681
| 54
| 35
| [[Riga]]
|-
|'''[[Kirghiz Soviet Socialist Republic|Kirghiz SSR]]'''
| 198,5
| 2652
| 4291
| 15
| 32
| [[Bishkek|Frunze]]
|-
|'''[[Tajik Soviet Socialist Republic|Tajik SSR]]'''
| 143,1
| 2579
| 5112
| 17
| 30
| [[Dushanbe]]
|-
|'''[[Armenian Soviet Socialist Republic|Armenian SSR]]'''
| 29,8
| 2194
| 3283
| 23
| 27
| [[Yerevan]]
|-
|'''[[Turkmen Soviet Socialist Republic|Turkmen SSR]]'''
| 488,1
| 1914
| 3534
| 14
| 64
| [[Ashgabat]]
|-
|'''[[Estonian Soviet Socialist Republic|Estonian SSR]]'''
| 45,1
| 1285
| 1573
| 33
| 24
| [[Tallinn]]
|-
|'''Unyong Sobyet'''
| 22402,2
| 231868
| 286717
| 1832
| 3418
| [[Moscow]]
|}
{{Union Republics}}
== Demograpiya ==
{{see|Demograpiya ng Unyong Sobyet}}
[[Talaksan:Population of former USSR.PNG|thumb|Ang populasyon ng Unyong Sobyet at ng mga sumunod na bansa nito mula 1961–2009.]]
[[Talaksan:Ethnic map USSR 1941.jpg|thumb|400px|left|Lokasyong heograpo ng maraming pangkat etniko sa Unyong Sobyet noong 1941.]]
Ang Unyong Sobyet ay isa sa mga pinakamaraming [[pangkat etniko]] sa maraming [[bansa]], na may 200 iba-ibang pangkat etniko mula sa hangganan nito. Ang kabuuang populasyon ay malapit sa 293 milyon noong 1991, na pangatlo sa pinakamaraming populasyon kasabay ang [[Tsina]] at [[India]] sa [[dekada]].<ref name=shiman>{{cite book | last = Shiman | first = David | title = Economic and Social Justice: A Human Rights Perspective | publisher = Amnesty International | year= 1999 | url = http://www1.umn.edu/humanrts/edumat/hreduseries/tb1b/Section1/tb1-2.htm | isbn = 0967533406}}</ref> The country was in its heyday a well-developed social system with well-developed health care and social support.<ref>Diane Rowland, Alexandre V. Telyukov, ''[http://healthaff.highwire.org/cgi/reprint/10/3/71.pdf Soviet Health Care From Two Perspectives]{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}'', 1991</ref>
Mayroon itong 23 na [[lungsod]] na may isang milyong katao sa Unyong Sobyet noong 1989. Ang pinakamalaking lungsod sa bansa at kabisera ay ang [[Moscow]] na may siyam na milyong nakatira, subalit ang [[Leningrad]] (ngayon ay [[St. Petersburg]]) ay pangalawa sa pinakamalaking lungsod sa bansa na may limang milyong katao. Ang ibang lungsod ay [[Minsk]], [[Kiev]], [[Baku]] and [[Tashkent]].
{|style="text-align:center" width="100%" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" class="sortable"
! style="background:#efefef;" |[[Republika]]
! style="background:#efefef;" |1913
! style="background:#efefef;" |1926
! style="background:#efefef;" |1939
! style="background:#efefef;" |1950
! style="background:#efefef;" |1959
! style="background:#efefef;" |1966
! style="background:#efefef;" |1970
! style="background:#efefef;" |1973
! style="background:#efefef;" |1979
! style="background:#efefef;" |1987
! style="background:#efefef;" |1989
! style="background:#efefef;" |1991
|-
|'''[[Russian Soviet Federative Socialist Republic|RSFSR]]'''
| 89900
| 92737
| 108379
|
| 117534
| 126561
| 130079
| 132151
| 137410
| 145311
| 147386
| 148548
|-
|'''[[Ukrainian Soviet Socialist Republic|Ukrainian SSR]]'''
| 35210
| 29515
| 40469
|
| 41869
| 45516
| 47127
| 48243
| 49609
| 51201
| 51704
| 51944
|-
|'''[[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian SSR]]'''
| 6899
| 4983
| 8910
|
| 8055
| 8633
| 9002
| 9202
| 9533
| 10078
| 10200
| 10260
|-
|'''[[Uzbek Soviet Socialist Republic|Uzbek SSR]]'''
| 4366
| 4660
| 6440
|
| 8261
| 10581
| 11960
| 12902
| 15389
| 19026
| 19906
| 20708
|-
|'''[[Kazakh Soviet Socialist Republic|Kazakh SSR]]'''
| 5565
| 6037
| 5990
|
| 9154
| 12129
| 12849
| 13705
| 14684
| 16244
| 16538
| 16793
|-
|'''[[Georgian Soviet Socialist Republic|Georgian SSR]]'''
| 2601
| 2677
| 3540
|
| 4044
| 4548
| 4686
| 4838
| 4993
| 5266
| 5449
| 5464
|-
|'''[[Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Azerbaijan SSR]]'''
| 2339
| 2314
| 3205
|
| 3698
| 4660
| 5117
| 5420
| 6027
| 6811
| 7029
| 7137
|-
|'''[[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuanian SSR]]'''
|
|
| 2880
|
| 2711
| 2986
| 3128
| 3234
| 3392
| 3641
| 3690
| 3728
|-
|'''[[Moldavian Soviet Socialist Republic|Moldavian SSR]]'''
| 2056
| 242
| 2452
| 2290
| 2885
| 3368
| 3569
| 3721
| 3950
| 4185
| 4341
| 4366
|-
|'''[[Latvian Soviet Socialist Republic|Latvian SSR]]'''
|
|
| 1885
|
| 2093
| 2262
| 2364
| 2430
| 2503
| 2647
| 2681
| 2681
|-
|'''[[Kirghiz Soviet Socialist Republic|Kirghiz SSR]]'''
| 864
| 1002
| 1458
|
| 2066
| 2652
| 2933
| 3145
| 3523
| 4143
| 4291
| 4422
|-
|'''[[Tajik Soviet Socialist Republic|Tajik SSR]]'''
| 1034
| 1032
| 1484
|
| 1981
| 2579
| 2900
| 3194
| 3806
| 4807
| 5112
| 5358
|-
|'''[[Armenian Soviet Socialist Republic|Armenian SSR]]'''
| 1000
| 881
| 1282
|
| 1763
| 2194
| 2492
| 2672
| 3037
| 3412
| 3283
| 3376
|-
|'''[[Turkmen Soviet Socialist Republic|Turkmen SSR]]'''
| 1042
| 998
| 1252
|
| 1516
| 1914
| 2159
| 2364
| 2765
| 3361
| 3534
| 3576
|-
|'''[[Estonian Soviet Socialist Republic|Estonian SSR]]'''
|
|
| 1052
|
| 1197
| 1285
| 1356
| 1405
| 1465
| 1556
| 1573
| 1582
|-
|'''Unyong Sobyet'''
| 159200
| 147028
| 190678
| 178500
| 208827
| 231868
| 241720
| 248626
| 262085
| 281689
| 286717
| 289943
|}
=== Pangkat etniko ===
{{see|Mga Pangkat Etniko ng Unyong Sobyet}}
Binubuo ang Unyong Sobyet ng ibat-ibang etniko tulad ng [[Ruso]] (50.78%), sinundan ng mga [[Ukrainians]] (15.45%) at [[Uzbeks]] (5.84%). Ang iba pang mga pangkat etniko ay [[Armenians]], [[Azerbaijanis]], [[Belarusians]], [[Estonians]], [[Georgians]], [[Kazakhs]], [[Kyrgyz]], [[Latvian people|Latvians]], [[Lithuanian people|Lithuanians]], [[Moldovans]], [[Tājik people|Tajiks]], at [[Turkmen people|Turkmen]], pati na rin ang mga [[Abkhaz people|Abkhaz]], [[Adyghe people|Adyghes]], [[Aleut]]s, [[Assyrian people|Assyrians]], [[Caucasian Avars|Avars]], [[Bashkirs]], [[Bulgarians]], [[Buryats]], [[Chechens]], [[Han Chinese|Chinese]], [[Chuvash people|Chuvash]], [[Cossack]]s, [[Evenks]], [[Finns]], [[Gagauz]], [[Germans]], [[Greeks]], [[Hungarians]], [[Ingush people|Ingushes]], [[Inuit]], [[Jews]], [[Kalmyks]], [[Karakalpaks]], [[Karelians]], [[Kets]], [[Koreans]], [[Lezgins]], [[Mari people|Maris]], [[Mongols]], [[Mordvins]], [[Nenetses]], [[Ossetians]], [[Poles]], [[Romani people|Roma]], [[Romanians]], [[Tats]], [[Tatars]], [[Tuvans]], [[Udmurts]], [[Yakuts]], at iba pa.<ref>Barbara A. Anderson and Brian D. Silver. 1984. "Equality, Efficiency, and Politics in Soviet Bilingual Education Policy, 1934–1980," ''American Political Science Review'' 78 (December): 1019–1039.</ref>
==== Pananampalataya ====
{{see|Relihiyon ng Unyong Sobyet}}
Ang Unyong Sobyet ay opisyal na walang kaugnayan sa relihiyon, suportado ang hindi paniniwala sa diyos sa mga paaralan, at bigti relihiyon. Ang estado ay separated mula sa iglesia ng mga atas ng Konseho ng People's Commissars sa 23 Enero 1918. Katlong-dalawa ng Sobyet ay kulang sa populasyo na relihiyosong paniniwala habang isa-ikatlong ng mga tao kunwari relihiyosong paniniwala. Kristiyanismo at Islam ay ang pinaka may mga mananampalataya. Tungkol sa kalahati ng mga tao, kabilang ang mga kasapi ng CPSU at mataas na antas na opisyal ng pamahalaan, kunwari hindi paniniwala sa diyos.Pamahalaan pag-uusig ng Kristiyanismo patuloy undiminished hanggang sa pagkahulog ng komunista ng pamahalaan. Tanging 500 mga simbahan, sa labas ng 54,000 bago ang himagsikan, na naiiwan ang bukas sa 1941. Ang papel na ginagampanan ng relihiyon sa araw-araw na buhay ng mga mamamayan ng Sobiyet iba-iba malaki at noon ay malayo mas mahalaga sa dwellers lungsod kung saan Party control ay pinakamabuting kalagayan.
==== Wika ====
{{see|Mga Wika ng Unyong Sobyet}}
Habang ang lahat ay maaaring gamitin ang kanilang sariling wika, [[Wikang Ruso|Ruso]] ay ang opisyal na at nangingibabaw na wika sa Unyong Sobyet. Ito ay ginagamit sa [[industriya]], [[militar]], partido, at pamamahala ng estado.
==== Haba ng buhay at mortalidad ng sanggol ====
Pagkatapos ng [[komunista]] pagkuha sa kapangyarihan ng kapangyarihan ng buhay pag-asa para sa lahat ng mga grupo ng edad nagpunta up. Ang isang kasisilang anak sa 1926–27 ay isang buhay-asa ng 44.4 taon, hanggang mula sa 32.3 taon ng tatlumpung taon bago. Sa 1958–1959 ang buhay pag-asa para sa newborns nagpunta ng hanggang sa 68.6 taon. Pagpapabuti na ito ay ginamit sa pamamagitan ng Sobiyet awtoridad sa "patunayan" na ang mga sosyalistang sistema ay higit na mataas sa kapitalistang sistema.
Ang kalakaran ang patuloy na sa [[1960|60's]], kapag ang buhay-asa sa Sobiyet Union nagpunta sa kabila ng pag-asa sa buhay sa Estados Unidos .Mula sa 1964 ang takbo baligtad. Habang buhay na pag-asa para sa mga kababaihan na naiiwan ang walang kinikilingan matatag, ito went down na higit para sa mga lalaki. Karamihan sa mga pinagmumulan ng kanluran isisi ang lumalaking pang-aabuso ng alak at mahihirap na pangkalusugang pag-aalaga, at teorya na ito ay din kataon lamang tinanggap ng awtoridad na Sobyet.
Ang pagpapabuti sa sanggol pagkakamatay ay bumababa sa huli, at pagkatapos ng isang tiyak na pagkamatay habang bata pa ay nagsimulang tumaas. Matapos ang 1974 ang gobyerno ay tumigil sa paglalathala sa mga istatistika na ito. Kalakaran na ito ay maaaring maging bahagyang ipinaliwanag sa pamamagitan ng bilang ng mga [[Asyano]]ng nanganganak na may bahagi ng bansa kung saan ang dami ng sanggol na namamatay ay pinakamataas, habang ang bilang ng mga panganganak ay kitang-kita bumababa sa mas buong [[Europa]], bahagi ng Unyong Sobyet. Halimbawa, ang bilang ng mga births ng bawat mamamayan ng [[Tajikistan]] ay tumaas mula sa 1.92 hanggang 1958–59 hanggang 2.91 hanggang 1979–1980, habang ang numero sa [[Latvia]] ay down na 0.91 sa 1979-80.
== Patakaran ==
{{see|Mga Konstitusyon ng Unyong Sobyet}}
Para sa unang pagkakataon ay sa 1923 sa ang Sobiyet Union binuo ng isang buong saligang batas, ang Sobiyet Saligang-Batas ng 1924 . Ito ay sa 1936 sa pamamagitan ng Stalin Saligang Batas papalitan.
Pormal, ang Sobiyet Union ay isang pederal na unyon ng mga manghahalal estado ( republics ), sa katunayan ito ay isang centrally -pinamamahalaan, at ang Russian SFSR-dominado estado. Panggalan lamang, ito ay democratically sa pamamagitan ng mga konseho ng Russian Совет / o ang Sobiyet parliyamento pinasiyahan. Ang tunay na kapangyarihan ay ngunit palaging kasama ang pamumuno ng Partido Komunista ng Sobiyet Union , ang bansa lalo na sa ilalim ng Stalin totalitaryo , mamaya sa halip diktatoryal maghahari. Sa katapusan ng USSR undertook Mikhail Gorbachev sa ilalim ng susi salita glasnost at perestroika pagsisikap at epektibong demokratikong institusyon sa kitang ipakilala.
Ang Pamahalaan ng Sobiyet Union ay hindi lamang ang mananagot para sa mga batas, pangangasiwa at kapangyarihan ng bansa kundi pati na rin pinamamahalaang ang ekonomiya. Ang pangunahing mga pampolitikang mga desisyon kinuha sa pamamagitan ng mga pangunahing institusyong pampolitika ng bansa, ang Partido Komunista ng Sobiyet Union (CPSU).
Sa huli 1980s ay ang pormal na estruktura ng estado na katulad ng sa kanluran sistemang pampolitika na inayos. Ito magtakda ng isang saligang-batas, ang lahat ng institusyon ng estado at isang garantiya sa mga mamamayan ng isang serye ng mga pampolitikang karapatan at mga karapatan bilang mamamayan. Ang isang pambatasan kapangyarihan, ang Kongreso ng People's Deputies at isang permanenteng pambatasan Konseho, ang kataas-taasang Sobyet , bilang isang kinatawan ng katawan na kumakatawan sa kapangyarihan ng mga tao. Ang kataas-taasang Sobyet inihalal ang presidyum , ang Chairman rin ay nagsilbi bilang pinuno ng estado at supervised ng Konseho ng People's Commissars, mamaya ang Konseho ng mga ministro , na sa tamang bilang ng mga executive kapangyarihan. Ang Chairman ng Konseho ng People's Commissars, na ang halalan ay na-confirm sa pamamagitan ng kongreso ay ang pinuno ng pamahalaan. Isang verfassungsbasierte puwersa ng hukuman ay kinakatawan ng isang sistema ng korte, ang chief ng Korte Suprema ay. Ang Korte Suprema ay responsable para sa pagsubaybay ng legalidad ng mga institusyon ng pamahalaan. Ayon sa Saligang-Batas ng 1977, ang bansa ay isang pederal na estruktura, exhorting ang iba't-ibang mga republics ng mga tiyak na pinakamataas na puno mga karapatan (hal. ang desisyon sa politika minorya).
Sa pagsasanay, gayunman, marami sa mga tungkulin ng iba't-ibang mga institusyon ng pamahalaan mula sa mga lamang awtorisadong partido, CPSU ang gumanap. Ang tunay pundasyon, at patakaran ng mga desisyon na nakuha sa pamamagitan ng partido at tinanggap ng pamahalaan, sa halip ang mga desisyon ng partido ratified bilang batas mismo ay nagpasya. Ang bilang ng mga iba't-ibang mekanismo nakasisiguro na ang pamahalaan ay sumali sa mga desisyon ng partido. Habang naroon ay ang mga mamamayan ng Sobiyet Union upang magpasya sa lahat ng mga halalan, kung saan ang kandidato na kanilang pinili, ngunit bilang na kabilang sa lahat ng kandidato ng Partido Komunista at had sa ay inilabas up sa pamamagitan ng mga partido, ay ang Partido Komunista at ibahagi ang lahat ng mga mahahalagang posisyon sa pamahalaan sa mga tao ng partido pamumuno sa ay tapat. Ang mga tao sa mga posisyon ng pamahalaan ay mahigpit na supervised ng CPSU, upang maiwasan ito differed mula sa mga opisyal na linya.
Ang pangunahing gawain ng ehekutibo sangay , ang Konseho ng mga ministro, ay ang pamamahala ng ekonomiya. Ang Konseho ng ministro ay sa buong panahon ng kanyang buhay sa Partido Komunista abala tapat sa politiko, ang chairman ng Konseho ng mga ministro ay palaging isang miyembro ng Politburo, ang central tagahatol ng CPSU. Kadalasan ito ay din ang Pangkalahatang Kalihim ng Partido ang kanyang sarili, ang chairman ay isang nangingibabaw na posisyon sa ibabaw ng iba pang mga ministro.
Ayon sa Saligang-Batas ng 1978 ay ang pinakamataas na pambatasan katawan ng Sobiyet Union ng Kongreso ng People's Deputies .Ang pangunahing gawain ng batasang-bansa ay ang halalan ng isang mas maliit na, permanenteng legislative Assembly, ang kataas-taasang Sobyet sa chairman nito, ang pinuno ng estado ay sa parehong oras. Kahit ang Kongreso ng People's theory ay nag-iisa ang mga karapatan sa magpatibay batas, siya ay nakilala lamang bihira, sa draft batas ng Partido, ang Konseho ng mga ministro at ang kataas-taasang Soviets sa sumang-ayon.
== Politika ==
{{see|Politika ng Unyong Sobyet}}
{{see|Talaan ng mga pinuno ng Unyong Sobyet}}
{| class="wikitable"
|-
! Pinuno ng Estado !! Pinuno ng Pamahalaan
|-
|
: Pinuno ng Komite ng Sentrong Ehekutibo:
* [[Kamenev, Lev Borisovich|L. B. Кamenev]] (mula noong Oktubre 27 (Nobyembre 9) 1917),
* [[Sverdlov, Yakob|Y. Sverdlov]] (с 8 Nobyembre (21 Nobyembre) 1917),
* [[Kalinin, Mihail Ivanovich|M. I. Каlinin]] (с 30 Marso 1919).
: (Presidyum ng Ehekutibong Komite Sentral) USSR:
* [[Kalinin, Mihail Ivanovich|M. I. Каlinin]] 1938—1946
* [[Shvernik, Nikolai Mihailovich|Н. М. Shvernik]] 1946—1953
* [[Voroshilov, Clement Еfremovich|К. Е. Voroshilov]] 1953—1960
* [[Brezhnev, Leonid Ilich|L. I. Brezhnev]] 1960—1964, Ang unang Kalihim-Heneral ng PKSU (1964—1982)
* [[Mikoyan, Аnastas Ivanovich|A. I. Мikoyan]] 1964—1965
* [[Podgorny, Nikolai Viktorovich|N. V. Podgorny]] 1965—1977
* [[Brezhnev, Leonid Ilich|L. I. Brezhnev]] (1977—1982), Ang unang Kalihim-Heneral ng PKSU PKSU (1964—1982)
* [[Andropv, Yuri Vladimorovich|Y. V. Аndropov]] (1983—1984), Kalihim-Heneral ng PKSU(1982—1984)
* [[Chernenko, Кonstantin Ustinovich|К. U. Chernenko]] (1984—1985), Kalihim-Heneral ng PKSU (1984—1985)
* [[Gromyko, Аndreiy Аndreyevich|А. А. Gromyko]] (1985—1988)
* [[Gorbachev, Mihail Sergeyevich|М. S. Gorbachev]] (1985—1991), Kalihim-Heneral ng KPSU 1985—1991.
: Президент СССР:
* М. С. Горбачёв [[15 марта]] 1990 — [[25 декабря]] 1991.
|
: Председатели Совета Народных Комиссаров (с [[15 апреля]] [[1946 год]]а — Совета Министров) СССР:
* [[Ленин, Владимир Ильич|В. И. Ленин]] (1922—1924)
* [[Рыков, Алексей Иванович|А. И. Рыков]] (1924—1930)
* [[Молотов, Вячеслав Михайлович|В. М. Молотов]] (1930—1941)
* [[Сталин, Иосиф Виссарионович|И. В. Сталин]] (1941—1953), генеральный секретарь ЦК ВКП (б) (КПСС) в 1922—1934
* [[Маленков, Георгий Максимилианович|Г. М. Маленков]] (март 1953—1955)
* [[Булганин, Николай Александрович|Н. А. Булганин]] (1955—1958)
* [[Хрущёв, Никита Сергеевич|Н. С. Хрущёв]] (1958—1964), первый секретарь ЦК КПСС в 1953—1964
* [[Косыгин, Алексей Николаевич|А. Н. Косыгин]] (1964—1980)
* [[Тихонов, Николай Александрович|Н. А. Тихонов]] (1980—1985)
* [[Рыжков, Николай Иванович|Н. И. Рыжков]] (1985—1991)
: Премьер-министр СССР:
* [[Павлов, Валентин Сергеевич|В. С. Павлов]] (1991)
: Председатель [[Комитет по оперативному управлению народным хозяйством СССР|КОУНХ СССР]], [[Межреспубликанский экономический комитет СССР|МЭК СССР]]:
* [[Силаев, Иван Степанович|И. С. Силаев]] (1991)
|}
{{Wikisource|Treaty on the Creation of the USSR}}
Noong huling 1980's, ang gobyerno ay nagpakita ng maraming karakter sa kilalang demokratikong liberal ng sistemang pampolitika. Sa karamihan, ang konstitusyon at nagtayo ng ibat-ibang organisasyon ng gobyerno at grantiya ang mga mamamayan ng pampolitika at karapatang pantao. Ang lehislatura at binubuo ng [[Congress of People's Deputies]],at ang matibay na lehislatura, ang [[Supremong Sobyet]], at [[Council of Ministers of the USSR|Council of Ministers]]<ref>http://www.britannica.com/EBchecked/topic/288956/inquisitorial-procedure</ref><ref>http://law.jrank.org/pages/7663/Inquisitorial-System.html</ref>.
Ang pamahalaan ng Unyong Sobyet ay ibibigay sa ekonomiya ng bansa at lipunan. Ito ay ipinatupad sa desisyon na ginawa ng mga nangungunang mga institusyong pampolitika sa bansa, ang Partido Komunista ng Sobiyet Union (CPSU).
Sa huli 1980s, ang gobyerno ay lumitaw na magkaroon ng maraming mga katangian sa karaniwang sa liberal demokratikong sistemang pampolitika. Halimbawa, ang saligang batas ng isang itinatag lahat ng mga organisasyon ng pamahalaan at ibinibigay sa mga mamamayan ng isang serye ng mga pampolitika at sibiko karapatan. Ang isang pambatasan katawan, ang Kongreso ng People's Deputies , at ang kanyang nakatayo lehislatura, ang kataas-taasang Sobyet , kinakatawan ang prinsipyo ng soberanya popular. Ang kataas-taasang Sobyet, kung saan ay isang inihalal chairman na nagbigay pinuno ng estado, oversaw ang Konseho ng mga ministro , na sa tamang bilang ang executive sangay ng pamahalaan.
Ang chairman ng Konseho ng mga ministro, na ang pagpili ay inaprobahan ng kataas-taasang Sobyet, nagbigay pinuno ng pamahalaan. Ang isang constitutionally based panghukuman sangay ng pamahalaan kasama ang isang hukuman na sistema, buhok sa pamamagitan ng Kataas-taasang Hukuman, na noon ay responsable para sa overseeing ang pagtalima ng Sobyet batas sa pamamagitan ng pamahalaan katawan. Ayon sa 1977 Saligang Batas Sobyet , ang gobyerno ay nagkaroon ng mga pederal na estruktura, na nagpapahintulot sa republics ng ilang kapangyarihan sa pagpapatupad ng patakaran at nag-aalok ng national minorities ang anyo ng pagsali sa pamamahala ng kanilang sariling mga gawain.
Sa pagsasanay, gayunman, ang gobyerno ay kitang-kita differed mula sa Western sistema. In the late 1980s, the CPSU performed many functions that governments of other countries usually perform. Sa huli 1980s, ang CPSU ginanap sa maraming mga function na ang mga pamahalaan ng ibang bansa ay karaniwang gumanap. For example, the party decided on the policy alternatives that the government ultimately implemented. Halimbawa, ang mga partido ay nagpasya sa ang alternatibo patakaran na pamahalaan ang ipinatupad sa huli. The government merely ratified the party's decisions to lend them an aura of legitimacy. Ang pamahalaan lamang ratified desisyon ng partido sa bang ipahiram sa kanila ang isang aura ng pagkalehitimo.
Ang CPSU ay ang ginagamit ng iba't-ibang pamamaraan upang matiyak na ang pamahalaan ng adhered upang ang mga patakaran. Ang mga partido, ang paggamit nito nomenklatura kapangyarihan, inilagay nito loyalists sa mga posisyon ng pamumuno sa buong pamahalaan, kung saan sila ay napapailalim sa kaugalian ng demokratikong sentralismo.Ang katawan ng partido ay malapit na binabantayan ang kilos ng Ministries pamahalaan, mga ahensiya, at lehislatibong organo.
Ang nilalaman ng Saligang Batas ng Sobyet differed sa maraming mga paraan mula sa tipikal na konstitusyong kanluranin. Ito ay karaniwang inilalarawan sa mga umiiral na mga relasyon pampolitika, gaya ng tinukoy sa pamamagitan ng CPSU, sa halip na prescribing ng isang magandang hanay ng mga pampolitikang mga relasyon. Ang Saligang Batas ay mahaba at detalyadong, pagbibigay ng teknikal na detalye para sa mga indibidwal na organo ng pamahalaan. Ang Saligang Batas kasama pampolitikang pahayag, tulad ng mga banyagang patakaran ng mga layunin, at ibinigay ng isang panteorya kahulugan ng estado sa loob ng ideological framework ng Marxism-Leninism . Ang CPSU pamumuno ay maaaring radically baguhin ang saligang batas o muling paggawa ito ganap na, tulad ng ito ay ilang ulit sa buong kasaysayan nito.
Ang Sanggunian ng mga ministro sa tamang bilang ng executive body ng pamahalaan. Its most important duties lay in the administration of the economy. Ang pinaka-mahalagang mga tungkulin ilatag sa pangangasiwa ng ekonomiya. The council was thoroughly under the control of the CPSU, and its chairman—the Soviet prime minister —was always a member of the Politburo . Ang mga konseho ay lubusan sa ilalim ng kontrol ng CPSU, at chairman nito-ang Sobiyet kalakasan ministro -ay palaging isang miyembro ng Politburo . The council, which in 1989 included more than 100 members, was too large and unwieldy to act as a unified executive body. Ang konseho, na sa 1989 kasama ng higit sa 100 mga kasapi, ay masyadong malaki at mahirap gamitin upang kumilos bilang isang pinag-isa katawan executive. The council's Presidium , made up of the leading economic administrators and led by the chairman, exercised dominant power within the Council of Ministers. Ang konseho ng presidyum , na binubuo ng mga pangunahing pang-ekonomiyang mga administrator at inakay ng chairman, exercised nangingibabaw na kapangyarihan sa loob ng Konseho ng mga ministro.
Ayon sa Saligang Batas, bilang susugan sa 1988, ang pinakamataas na pambatasan katawan sa Sobiyet Union ay ang Kongreso ng People's Deputies, na convened sa unang pagkakataon Mayo 1989. Ang pangunahing gawain ng batasang-bansa ay ang halalan ng kongreso nakatayo, ang kataas-taasang Sobyet, at ang halalan ng mga pinuno ng Kataas-taasang Sobyet, na sa tamang bilang pinuno ng estado. Sa teorya, ang Kongreso ng People's Deputies at ang kataas-taasang Sobyet ay malaki sa lehislatibong kapangyarihan.
Sa pagsasanay, gayunman, ang Kongreso ng People's Deputies matugunan at madalang lamang upang maaprubahan ang mga desisyon na ginawa ng partido, ang Konseho ng mga ministro, at ang kanyang sariling mga kataas-taasang Sobyet. Ang kataas-taasang Sobyet, ang presidyum ng Kataas-taasang Sobyet, ang chairman ng kataas-taasang Sobyet, at ang Konseho ng ministro ay malaking kapangyarihan na gumawa ng batas na batas, decrees, resolution, at umiiral na mga order sa populasyon. Ang Kongreso ng People's Deputies ay ang kapangyarihan upang pagtibayin mga desisyon.
==== Sistemang Panghukuman ====
{{see|Mga Batas ng Unyong Sobyet}}
Ang puwersa ng hukuman ay hindi malaya mula sa iba pang sangay ng pamahalaan. Ang Korte Suprema supervised ang mas mababang korte at inilapat ang batas bilang itinatag ng Saligang-Batas o bilang interpreted sa pamamagitan ng Kataas-taasang ang Sobyet. Ang Constitutional pagkapansin Committee susuriin ang constitutionality ng batas at gawa. Ang Sobiyet Union utilized ang pansiyasat sistema ng batas Romano , na kung saan ang hukom, prokurator, at pagtatanggol abogado trabaho collaboratively upang maitaguyod ang katotohanan.
==== Ang Estadong Sobyet ====
Ang Unyong Sobyet ay isang pederal na estado na binubuo ng 15 republics (16 sa pagitan ng 1946 at 1956) ay sumali sa sama-sama sa isang kusang-loob theoretically unyon; ito ay ang manilay-nilay sitwasyon na binuo ang batayan ng Byelorussian at Ukrainian SSRs pagiging kasapi sa [[United Nations]] . Sa iba, isang serye ng mga teritoryal na yunit na binubuo ng republics. Ang republics din na nakapaloob HURISDIksiyon naglalayong maprotektahan ang interes ng pambansang minorities. Ang republics ay kanilang sariling mga constitutions, na, kasama ang lahat ng kasapi sa unyon Saligang Batas, ay nagbibigay ng panteorya dibisyon ng kapangyarihan sa Sobiyet Union.
Lahat ng mga republics maliban Russian SFSR ay ang kanilang sariling mga partido komunista. Sa 1989, gayunman, ang CPSU at ang sentral na pamahalaan pinanatili ang lahat ng makabuluhang kapangyarihan, setting ng mga patakaran na na-executed by republikano, probinsiya, oblast, at distrito na pamahalaan. Ang isa ay ang Sobiyet ng Union , na katawanin mga tao nang walang itinatangi, at ang mga Sobyet ng mga nasyonalidad , na kinakatawan ng iba't-ibang ethnicities sa Union ng Sobiyet Sosyalista Republics.
==== Pinuno ng Konseho ng Mamamayang Komisar ng Unyong Sobyet<ref>{{cite web|author=Encyclopædia Britannica |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/288956/inquisitorial-procedure |title=inquisitorial procedure (law) - Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com|accessdate=2010-05-16}}</ref> ====
{| class="wikitable" style="text-align:center" width="100%"
! !! Pangalan !! Panunungkulan !! Komento
|-
| [[Talaksan:Mikhail Gorbachev 1987 Cropped.jpg|90px|Mikhail Gorbatsjov]] || [[Mikhail Gorbachev]] || 1985–1991 || Si Gorbachev ang nagpatigil ng mga transaksiyon ng buong unyon.
|-
| || [[Konstantin Chernenko]] || 1984–1985 || Si Chernenko ay namuno sa 13 hukbo ng unyon, siya ang ikaanim ng [[Sekretarya Heneral ng Partido Komunista ng Unyong Sobyet]].
|-
| || [[Yuri Andropov]] || 1982–1984 || Namuno si Andropov sa Rebolusyong Hungarian at ikalimang Sekretarya Heneral.
|-
| [[Talaksan:Brezhnev 1973.jpg|90px|Leonid Brezjnev]] || [[Leonid Brezhnev]] || 1964–1982 || Pinaganda ni Brezhnev ang ekonomiya ng kanyang bansa, at pinangalanang ''Pinakamagaling, pinaigting ang relasyon ng Unyong Sobyet sa [[Estados Unidos]] noong 1970 at pinabalik ang hukbong sobyet mula sa [[Krisis sa Afghanistan|Afghanistan 1979]]. Sa panahon ni Brezhnev, ginawa ulit ang lyriko ng pambansang awit na hindi naglalaman ng pagpuri kay Stalin.
|-
| [[Talaksan:Nikita Khrusjtsjov.jpg|90px|Nikita Khrusjtsjov]] || [[Nikita Khrushchev]] || 1953–1964 || Ginawa ni Khrushchev ang kanyang makakaya para pigilan ang [[Krisis sa Cuba]]. Ginawa niya ang tinatawag na de-Stalinization sa pamamagitan ng pagbura ng buong lyriko ng pambansang awit ng mga Sobyet (dahil ito ay naglalaman ng pagpuri kay Stalin), pagpapalit ng pangalan ng mga lungsod na nakapangalan kay Stalin (tulad ng Stalingrad na naging Leningrad na ngayon ay Saint Petersburg), at pagtatanggal sa mga istatwa ni Stalin.
|-
| || [[Georgy Malenkov]] || 1953 || Ama ni Malenkov si Stalin na kilala sa buong bansa, at inagaw sa kanya ang kapangyarihan.
|-
||| [[Joseph Stalin]] || 1924–1953 || Si Stalin ang heneral na nagpapanalo ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig para sa Unyong Sobyet at gumawa ng mga reporma na makakatulong sa bansa, mas lalo sa ekonomiya na malaki ang kontribusyon. Kilala rin siya sa mga marahas na pagpatay sa mga "kalaban ng komunismo", at ang pagpatay na ito ay tinatawag na "Great Purge".
|-
||| [[Vladimir Lenin]] || 1922–1924 || Si Lenin ang nagtatag ng buong Unyong Sobyet at namuno sa mga [[Bolsheviks]].
|}
[[Talaksan:Moscow Kremlin.jpg|thumb|250px|Ang [[Moscow Kremlin]], ang opisyal na tirahan ng gobyernong Unyong Sobyet.]]
* 1917–1922 – [[Lenin|Vladimir Lenin]]
* 1922–1953 – [[Stalin|Joseph Stalin]]
* 1953–1955 – [[Georgi Malenkov]]
* 1955–1964 – [[Nikita Khrushchev]]
* 1964–1982 – [[Leonid Brežnev]]
* 1982–1984 – [[Yuri Andropov]]
* 1984–1985 – [[Konstantin Chernenko]]
* 1985–1991 – [[Mihail Gorbačëv]]
<timeline>
ImageSize = width:800 height:100
PlotArea = width:700 height:80 left:0 bottom:20
DateFormat = yyyy
Period = from:1917 till:1991
TimeAxis = orientation:horizontal
ScaleMajor = unit:year increment:5 start:1920
# there is no automatic collision detection,
# so shift texts up or down manually to avoid overlap
Define $dy = 25 # shift text to up side of bar
PlotData=
bar:Leaders color:red width:75 mark:(line,white) align:left fontsize:S
from:start till:1922 shift:(-10,$dy) text:[[Lenin|Vladimir~Iljits~Lenin]]
from:1922 till:1953 shift:(-30,$dy) text:[[Stalin|Josif Stalin]]
from:1953 till:1955 shift:(-7,-5) text:[[Georgi Malenkov|Georgi]]~[[Georgi Malenkov|Malenkov]]
from:1955 till:1964 shift:(-40,$dy) text:[[Nikita Hruštšov]]
from:1964 till:1982 shift:(-35,$dy) text:[[Leonid Brežnev]]
from:1982 till:1984 shift:( -7, 5) text:[[Juri Andropov|Juri]]~[[Juri Andropov|Andropov]]
from:1984 till:1985 shift:( -3,-20) text:[[Konstantin Tšernenko|Konstantin]]~[[Konstantin Tšernenko|Tšernenko]]
from:1985 till:end shift:(-25,$dy) text:[[Mihail Gorbatšov|Mihail]]~[[Mihail Gorbatšov|Gorbatšov]]
</timeline>
==== Pinuno ng Sentral na Ehekutibong Komisyon ng Lahat ng Kongresong Ruso ng Sobyet ====
* 1917 – [[Lev Kamenev]]
* 1917–1919 – [[Jakov Sverdlov]]
* 1919–1946 – [[Mihail Kalinin]]
* 1946–1953 – [[Nikolai Švernik]]
* 1953–1960 – [[Kliment Vorošilov]]
* 1960–1964 – [[Leonid Brežnev]]
* 1964–1965 – [[Anastas Mikojan]]
* 1965–1977 – [[Nikolai Podgornyi]]
* 1977–1982 – [[Leonid Brežnev]]
* 1982–1983 – [[Vasili Kuznetsov]]
* 1983–1984 – [[Yuri Andropov]]
* 1984 – [[Vasili Kuznetsov]]
* 1984–1985 – [[Konstantin Tšernenko]]
* 1985 – [[Vasili Kuznetsov]]
* 1985–1988 – [[Andrei Gromyko]]
* 1988–1991 – [[Mihail Gorbašev]]
== Mga ugnayang panlabas pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ==
{{see|Mga Ugnayang Panlabas ng Unyong Sobyet}}
[[Talaksan:CEMA members.png|thumb|Mapa ng [[Comecon]] (1986) na kung saan kasama ang Unyong Sobyet at ang mga kakampi nito.<br />
{{legend|#C00000|kasapi}}
{{legend|#FF40FF|mga kasaping hindi nakipagtulungan}}
{{legend|#FF0000|kasali}}
{{legend|#FFD700|taga-tingin}}
]]
Kapag tinanggihan diplomatikong pagkilala ng libreng mundo, ang Sobiyet Union ay opisyal na may ugnayan talaga ang lahat ng mga bansa ng daigdig noong dekada 40. Ang Unyong Sobyet din ay umusbong mula sa pagiging isang tagalabas sa mga pandaigdigang kapisanan at mga negosasyon sa pagiging isa sa mga arbiters ng mundo kapalaran matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Isang kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]] at ang kanyang pundasyon sa 1945, ang Unyong Sobyet ay naging isa sa limang permanenteng kasapi ng Konsehong Pangkaligtasan ng UN, kung saan nagbigay ito ng karapatan sa pagbeto ng anumang ng kanyang resolusyon.
[[Talaksan:Teheran conference-1943.jpg|thumb|left|Kaliwa pakanan: [[Pinuno ng Unyong Sobyet]] [[Joseph Stalin]], [[Pangulo ng Estados Unidos]] [[Franklin D. Roosevelt]] at [[Punong Ministro ng Nagkakaisang Kaharian]] [[Winston Churchill]].]]
Ang Unyong Sobyet ay lumitaw mula sa World War II bilang isa sa dalawang pinakamakapangyarihang bansa sa daigdig, isang posisyong pinananatili para sa apat na dekada sa pamamagitan ng kanyang pananakop sa Silangang Europa (tingnan ang Eastern Bloc), panlakas militar, pang-ekonomiya ng lakas, tulong sa pagbubuo ng bansa, at pang-agham pananaliksik, lalo na puwang sa teknolohiya at sandata. Lumalaki ang impluwensiya ng Unyong Sobyet sa ibang bansa pagkatapos ng mga taon ng digmaan. Nakatulong humantong sa isang komunistang sistema ng estado sa Silangang Europa na nagkakaisa sa pamamagitan ng militar at pang-ekonomiyang mga kasunduan.
Hinigitan nito ang Imperyo ng Britanya bilang isang pandaigdigang pinakamalakas, parehong sa isang militar kamalayan at kakayahan nito upang mapalawak ang kanyang impluwensiya sa ibayo ng hangganan nito. Ang Sanggunian para sa Mutual Economic Assistance (Comecon), 1949–1991, ay isang pang-ekonomiyang kapisanan ng mga estadong komunista at ng isang uri ng Eastern Bloc katumbas ng-ngunit mas heograpiya napapabilang sa-ang European Economic Community. Ang militar kapilas sa Comecon ay ang [[Kasunduan ng Varsovia]], bagaman Comecon ng pagiging kasapi ay makabuluhang mas malawak na.
Ang naglalarawan Comecon kataga ay kadalasang ginagamit sa lahat ng mga gawain maraming panig na kinasasangkutan ng mga miyembro ng organisasyon, sa halip na hinihigpitan sa direktang pag-andar ng Comecon nito at organo. Sa paggamit na ito ay paminsan-minsan extended na rin sa bilateral relations sa mga miyembro, dahil sa ang sistema ng sosyalista internasyonal na pang-ekonomiyang mga relasyon, maraming panig accords-karaniwang ng isang pangkalahatang-kalikasan tended na ipinatupad sa pamamagitan ng isang hanay ng mga mas detalyadong, bilateral kasunduan.
Ang [[Moscow]] ay itinuturing sa Silangang Europa na maging isang buffer zone para sa mga inaabangan ng pagtatanggol nito kanluran mga hangganan at nakasisiguro sa kanyang kontrol ng rehiyon sa pamamagitan ng transforming ang East European bansa sa estado satelayt. Sobiyet hukbo intervened sa 1956 Revolution Hungarian at nabanggit ang Brezhnev doktrina , ang Sobiyet kapilas sa US Johnson doktrina at mamaya Nixon doktrina , at nakatulong paalisin ang Czechoslovak pamahalaan sa 1968, minsan na sinasangguni na ang Prague Spring .
Sa huli ng 1950s, ang isang paghaharap sa Tsina tungkol sa USSR's paglalapitan sa may ang West at kung ano ang Mao perceived bilang Khrushchev's rebisyonismo na humantong sa mga Sino-Sobyet split . Ito nagresulta sa isang break sa buong global Komunista kilusan at Komunista regimes sa Albania at Cambodia sa pagpili kapanig sa Tsina sa lugar ng USSR. Para sa isang oras, digmaan sa pagitan ng mga dating allies lumitaw na maging isang posibilidad; habang relasyon ay cool sa panahon ng 1970s, ay hindi sila bumalik sa kanormalan hanggang sa Gorbachev panahon.
Sa panahon ng parehong panahon, ang isang pangkasalukuyan paghaharap sa pagitan ng mga Sobiyet Union at ng Estados Unidos sa loob ng Sobyet paglawak ng nuclear missiles sa Cuba sparked ang Cuban misayl Crisis sa 1962.
Ang KGB (Committee para sa Estado Security) nagsilbi sa isang paraan na ang Sobiyet kapilas sa pareho ng Federal Bureau ng imbestigasyon at ang Central Intelligence Agency sa US Ito ran ang isang malaki at matibay na network ng mga informants sa buong Sobiyet Union, na kung saan ay ginagamit upang masubaybayan ang mga paglabag sa batas. Matapos ang pagbagsak ng Sobiyet Union, ito ay pinalitan sa Rusya sa pamamagitan ng mga SVR (Foreign Intelligence Service) at ang FSB (Federal Security Service ng Russian Federation).
[[Talaksan:Carter Brezhnev sign SALT II.jpg|thumb|Si [[Leonid Brezhnev]] at [[Jimmy Carter]], pumipirma ng SALT II treaty, noong 18 Hunyo 1979, sa [[Vienna]].]]
Ang KGB ay hindi na walang matibay pangangasiwa. Ang GRU (Main Intelligence pangangasiwaan), hindi publicized ng Sobiyet Union hanggang sa dulo ng Sobiyet panahon sa panahon ng perestroika , ay nilikha sa pamamagitan ng Lenin sa 1918 at nagsilbi parehong bilang isang sentralisadong Handler ng militar katalinuhan at bilang isang institutional check-at-balanse para sa sa kabilang banda medyo ipinagpapahintulot na kapangyarihan ng KGB. Mabisa, ito ay nagsilbi sa bakayan ang spies, at, hindi nakakagulat na ang KGB nagsilbi ng isang katulad na function sa GRU. Bilang sa KGB, ang GRU pinamamahalaan sa mga bansa sa buong mundo, lalo na sa Sobiyet pagkakaisa at satelayt estado. Ang GRU ay patuloy na tatakbo sa Russia ngayon, may resources tinatayang sa pamamagitan ng ilang sa mga lumampas ng SVR.
Sa 1970s, ang Sobiyet Union nakamit magaspang nuclear pagkakapare-pareho sa Estados Unidos, at sa huli overtook ito. Ito perceived kanyang sariling paglahok bilang mahalaga sa ang solusyon ng anumang mga pangunahing internasyonal na problema. Samantala, ang Cold War nagbigay daan sa paghina ng hindi mabuting samahan at ng isang mas kumplikadong pattern ng mga internasyonal na relasyon na kung saan ang mundo ay hindi na malinaw na nahati sa dalawang malinaw na sumasalungat blocs. Mas malakas na bansa ay mas kuwarto para igiit ang kanilang pagsasarili, at ang dalawang superpowers ay bahagyang kayang kilalanin ang kanilang mga karaniwang mga interes sa sinusubukan na alamin ang karagdagang pagkalat at paglaganap ng nuclear armas (tingnan ko asin , SALT II , Anti-Ballistic misayl Treaty ).
Sa pamamagitan ng oras na ito, ang Sobiyet Union ay concluded pagkakaibigan at kooperasyon treaties sa isang bilang ng mga estado sa di-Komunista mundo, lalo na sa mga Third World at Non-hile-hilera Movement estado tulad ng Indiya at Ehipto. Bukod dito, ang Sobiyet Union patuloy na magbigay ng militar aid para sa mga rebolusyonaryo kilusan sa Ikatlong Daigdig. Para sa lahat ng mga dahilan, Sobiyet patakarang panlabas ay ng malaking kahalagahan sa mga di-Komunista mundo at nakatulong malaman ang takbo ng mga pandaigdigang relasyon.
[[Talaksan:Reagan and Gorbachev hold discussions.jpg|thumb|left|Si [[Mikhail Gorbachev|Gorbachev]] sa harap-harapang paguusap kasama ang Presidente ng Amerika [[Ronald Reagan]].]]
Kahit na sampung libo bureaucracies ay kasangkot sa pagbubuo at pagpapatupad ng Sobyet patakarang panlabas, ang mga pangunahing patakaran ng mga alituntunin ay natukoy ng Politburo ng Partido Komunista. Ang pangunahin layunin ng Sobyet patakarang panlabas ay ang pagpapanatili at pagpapabuti ng pambansang seguridad at ang pagpapanatili ng pananakop sa paglipas ng Silangang Europa. Relasyon sa Estados Unidos at Western Europe ay din ng mga pangunahing pag-aalala sa mga banyagang Sobyet makers patakaran, at mga relasyon sa mga indibidwal na Third World estado ay hindi bababa sa bahagyang tinutukoy ng ang kalapitan ng bawat estado sa Sobyet sa hangganan at sa Sobiyet estima ng kanyang strategic kabuluhan.
Pagkatapos Mikhail Gorbachev nagtagumpay Konstantin Chernenko bilang Pangkalahatang Kalihim ng CPSU noong 1985, siya ay nagpasimula ng maraming mga pagbabago sa Sobiyet patakarang panlabas at sa ekonomiya ng USSR. Gorbachev pursued pampalubag-loob sa mga patakaran ng West sa halip ng pagpapanatili ng Cold War dating kalagayan. Ang Sobiyet Union natapos ang kanyang trabaho ng Afghanistan , ay naka-sign strategic armas treaties pagbabawas sa Estados Unidos, at pinapayagan nito allies sa Silangang Europa upang matukoy ang kanilang sariling mga gawain. Gayunman, ang Sobiyet republics ay ginagamot naiiba mula sa mga estado satelayt, at hukbo ay ginagamit upang sugpuin kilusan pagtigil sa loob ng Union (tingnan ang Black Enero ) ngunit huli na hindi mapakinabangan.
Kasunod ang paglusaw ng Sobiyet Union sa 25 Disyembre 1991, Russia ay internationally kinikilala [34] na ang mga legal na kahalili sa Sobiyet estado sa internasyonal na yugto. Upang na dulo, Russia kusang tinanggap ang lahat ng Sobyet dayuhang utang, at inaangkin sa ibang bansa-aari ng Sobyet bilang ng kanyang sariling.
Upang maiwasan ang mga alitan sa kasunod na sa paglipas ng Sobyet ari-arian, "zero baryante" kasunduan ay iminungkahi upang pagtibayin sa bagong independiyenteng estado ang dating kalagayan sa ang petsa ng bisa. (Ang Ukraine ay ang huling dating republikang Sobyet hindi na ipinasok sa tulad ng isang kasunduan) Ang katapusan ng Unyong Sobyet din itataas ang mga katanungan tungkol sa mga kasunduan nito na ilalagda, tulad ng Kasunduang Anti-Ballistic misayl; Ang Rusya ay gaganapin ang posisyon na ang mga treaties manatili sa lakas, at dapat basahin na parang Rusya ay ang signatory.
== Teknolohiya ==
{{see|Teknolohiya ng Unyong Sobyet}}
{| border="0" width="100%"
| valign="top" width="50%" |[[Talaksan:Sputnik asm.jpg|200px|thumb|right|[[Sputnik 1]].]]
* [[Misyong Pang-kalawakan]]
** ''[[Sputnik]]''
** [[Yuri Gagarin]]
** [[Valentina Tereshkova]]
** ''[[Soyuz]]''
** Station ''[[Mir]]''
** [[Buran (Sasakyang Pangkalawakan)]]
* Ayronomiko
** ''[[Mikoyan]]''
** ''[[Sukhoi]]''
** ''[[Ilyushin]]''
** ''[[Tupolev]]''
** ''[[Yakovlev]]''
[[Talaksan:Tu-144-sinsheim.jpg|200px|thumb|right|[[Tupolev Tu-144]].]]
* Malakihang Industriyal na Pangmilitar
** ''[[AK-47|Kalachnikov]]''
** ''[[Tsar Bomba]]''
* Génie civil
** [[Aswan Dam]]
** [[Ostankino Tower]]
* Agham
** [[Akademgorodok]]
** [[Andrei Sakharov]]
** [[Lev Landau]]
|}
== Ekonomiya ==
{{See|Ekonomiya ng Unyong Sobyet}}
{| class="wikitable sortable" style="text-align:right" width="100%"
|-
! Republika
! Kabisera
! Ekonomiya<ref>Volkszählung 1989 und [[The World Factbook]]</ref>
! %
! Hulyo 2007
! Δ%
! Densidad
! Lawak (km²)
! %
|-
| [[Russian Soviet Federative Socialist Republic|Russian SSR]] || [[Moscow]] || 147.386.000 || 51,40 % || 141.377.752 || −4,0 % || 8,6 || 17.075.200 || 76,62 %
|-
| [[Ukrainian Soviet Socialist Republic|Ukrainian SSR]] || [[Kiev]] || 51.706.746 || 18,03 % || 46.299.862 || −10,5 % || 85,6 || 603.700 || 2,71 %
|-
| [[Uzbek Soviet Socialist Republic|Uzbek SSR]] || [[Tashkent]] || 19.906.000 || 6,94 % || 27.780.059 || +39,6 % || 44,5 || 447.400 || 2,01 %
|-
| [[Kazakh Soviet Socialist Republic|Kazakh SSR]] || [[Almaty]] || 16.711.900 || 5,83 % || 15.284.929 || −8,5 % || 6,1 || 2.727.300 || 12,24 %
|-
| [[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian SSR]] || [[Minsk]] || 10.151.806 || 3,54 % || 9.724.723 || −4,2 % || 48,9 || 207.600 || 0,93 %
|-
| [[Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Azerbaijan SSR]] || [[Baku]] || 7.037.900 || 2,45 % || 8.120.247 || +15,4 % || 81,3 || 86.600 || 0,39 %
|-
| [[Georgian Soviet Socialist Republic|Georgian SSR]] || [[Tbilisi]] || 5.400.841 || 1,88 % || 4.646.003 || −14,0 % || 77,5 || 69.700 || 0,31 %
|-
| [[Tajik Soviet Socialist Republic|Tajik SSR]] || [[Dushanbe]] || 5.112.000 || 1,78 % || 7.076.598 || +38,4 % || 35,7 || 143.100 || 0,64 %
|-
| [[Moldavian Soviet Socialist Republic|Moldavian SSR]] || [[Chişinău]] || 4.337.600 || 1,51 % || 4.320.490 || −0,4 % || 128,2 || 33.843 || 0,15 %
|-
| [[Kirghiz Soviet Socialist Republic|Kirghiz SSR]] || [[Bishkek]] || 4.257.800 || 1,48 % || 5.284.149 || +24,1 % || 21,4 || 198.500 || 0,89 %
|-
| [[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuanian SSR]] || [[Vilnius]] || 3.689.779 || 1,29 % || 3.575.439 || −3,1 % || 56,6 || 65.200 || 0,29 %
|-
| [[Turkmen Soviet Socialist Republic|Turkmen SSR]] || [[Ashgabat]] || 3.522.700 || 1,23 % || 5.097.028 || +44,7 % || 7,2 || 488.100 || 2,19 %
|-
| [[Armenian Soviet Socialist Republic|Armenian SSR]] || [[Yerevan]] || 3.287.700 || 1,15 % || 2.971.650 || −9,6 % || 110,3 || 29.800 || 0,13 %
|-
| [[Latvian Soviet Socialist Republic|Latvian SSR]] || [[Riga]] || 2.666.567 || 0,93 % || 2.259.810 || −15,3 % || 41,3 || 64.589 || 0,29 %
|-
| [[Estonian Soviet Socialist Republic|Estonian SSR]] || [[Tallinn]] || 1.565.662 || 0,55 % || 1.315.912 || −16,0 % || 34,6 || 45.226 || 0,20 %
|}
[[Talaksan:DneproGES 1947.JPG|thumb|left|Ang [[DneproGES]], isa sa mga plantang [[Hydroelektrik]] ng estasyon sa Unyong Sobyet.]]
Ang [[Ekonomiya]] ng Unyong Sobyet ay malakas sa una subalit sa pagdaan ng mga tao ay humina ito dahil sa mahinang pamamalakad ng mga pinunong sumunod kay [[Joseph Stalin]].
Dahil sa paghihiwalay ng Unyong Sobyet, ang USSR ay ikilawa sa pinakamalaki ang [[ekonomiya]] sa mundo, sumunod sa [[Estados Unidos]].<ref name=cia1990>{{cite web|url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact90/world12.txt|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=2008-03-09|title=1990 CIA World Factbook|archive-date=2011-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20110427053700/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact90/world12.txt|url-status=dead}}</ref> Ang Ekonomiya ng bansa ay moderno sa bagong mundo na sentrong plinano na ekonomiya. Ito ay batay sa ideolohiyang [[sosyalismo]] at pag-aari ng estado at pinamamahalaan ng ''[[Gosplan]]'' (ang State Planning Commission), ''[[Gosbank]]'' (ang bangkong pang-estado) at ang [[Gossnab]] (State Commission for Materials and Equipment Supply).
==== Pagmamana ng Ari-arian ====
Naibigay na-proseso, resibo ng ari-arian na kung saan ang mga buwis sa kita ay hindi taxed kapag ang mga pondo o ari-arian naibigay sa isa sa miyembro ng pamilya sa isa pang sa loob ng kanilang mga bahagi ng pangkalahatang mga bahagyang o kabuuang pagmamay-ari compatible, pati na rin ang mga magulang ng mga bata mga magulang at mga bata, sa loob ng kanilang mga bahagi ng pangkalahatang bahagyang pagmamay-ari ng batas<ref name="cia1990"/>.
Upang petsa, Ukraine ay ang Batas sa Buwis sa personal na kita, na frees ang mga tagapagmana ng mga kamag-anak ang unang-degree mula sa pagbabayad ng buwis sa kabuuan . Ang mga ito ay ang mga magulang at mga magulang ng asawa o asawa ng testator, ang kanyang asawa o mga asawa, mga anak na ito bilang mga indibidwal at ang kanyang asawa o asawa, kasama ang pinagtibay mga bata ng kanilang mga anak. Ang natitirang tagapagmana, kung kumuha sila ng mana, dapat bayaran buwis ng 5% ng halaga ng mana. Kung mana ay nakuha mula sa mga di-residente ng Ukraine, habang ang mga buwis sa rate ay nagdaragdag may tatlong bahagi at 15% ng nasldetsva gastos.
Noong Setyembre 8, ang kataas-taasang Konseho nakarehistro ng isang bayarin sa Susog sa tiyak na Batas ng Ukraine (tungkol sa pagbubuwis ng mana). Ang mga may-akda ng pambatasan inisyatiba - deputies mula BYuT [[Andriy Portnoy]] at [[Valery Pisarenko]].
Ang mga pagbabago ay iminungkahi na ang mga deputies, tungkol sa buwis tagapagmana ng ikalawang antas ng pagkakamag-anak. Ayon sa teksto ng ang bayarin, sila ay pagpunta sa gawin OSVOD mula sa pagbabayad ng buwis sa kita. Kung ang bayarin, bayaran income tax kapag nakatanggap ka ng isang mana ay hindi ang lahat ng mga miyembro ng pamilya ng testator.
Mas Isa kagawaran ng bill ay upang mabawasan ang laki ng bayad ng estado. Sa segodnyaschny araw upang makakuha ng isang mana, ang isa sa mga asawa, magulang, matanda bata, granddaughters, apo sa inapo, brothers, sisters, lolo, isang babae, ang iba pang mga tagapagmana dapat magbayad ng 0.5 na porsiyento ng halaga ng mana para sa pagpapalabas ng mga sertipiko ng mana. Para sa pagpapalabas ng mga sertipiko ng mana ng lupain sa isa sa mga asawa, magulang, matanda bata, granddaughters, apo sa inapo, brothers, sisters, Lolo, babae ay dapat magbayad ng 01% ng halaga ng mana at ang iba pang mga tagapagmana - 0,5%. Ngayon, sa kaso ng ampon ng kuwenta, ang halaga ng buwis ng estado halaga, o 1 di-dapat ipagbayad ng buwis pinakamababang - para sa mga miyembro ng pamilya ng una at pangalawang degree, 5 o di-dapat ipagbayad ng buwis pinakamababang - para sa iba pang mga tagapagmana.
Ang mga may-akda ng ang bayarin imungkahi na magtatag ng isang zero rate ng buwis sa personal na kita sa mga bagay ng mana sa anyo ng cash savings, invested hanggang 2 Enero 1992 sa pagtatatag Sberbank ng USSR at sa estado ng seguro ng USSR, na sa tamang sa teritoryo ng Ukraine, pati na rin tulad ng pamahalaan securities: mga bono ng Estado utang target na interes-free sa 1990, mga bono ng Estado Internal panalong mga pautang sa 1982, pananalapi ng pamahalaan ng bill ang USSR, sertipiko ng Savings Bank ng USSR at ang pera savings ng mga mamamayan ng [[Ukraine]] at ang dating Ukrgosstraha, pagbabayad ng kung saan ang panahon ng 1992–1994 ay hindi nangyari. Tagapagtaguyod ng view na ito na pagsasauli ng nagugol ng mga kontribusyon ay isang obligasyon ng [[estado]], at sa gayon ay ang pagbubuwis mana sa paraan na ito ay lubhang walang katwiran.
Dapat ang bayarin gawin ang mga buwis sa kita na bumalik sa anyo ng mana, na kung saan ay napapailalim sa zero tax rate, hindi kailangan. Ang obligasyon ng mga nagbabayad ng buwis upang magbigay ng deklarasyon ay matutupad kapag siya ay nakatanggap ng kita sa anyo ng mga mana (handog), na sa pamamagitan ng batas ay napapailalim sa isang zero rate ng buwis sa kita ng mga indibidwal.
==== Salapi ====
[[Talaksan:1 rouble of 1922.jpg|thumb|200px|right|Isang [[Pilak]] na [[rouble]] ng 1922]]
Ang salaping umiiral sa bansang ito ay [[Ruble|Soviet ruble]].
== Tingnan rin ==
* [[Digmaang Malamig]]
* [[Rusya]]
* [[Asya]]
* [[Europa]]
* [[Mga Republika ng Unyong Sobyet]]
* [[Talaan ng mga pinuno ng Unyong Sobyet]]
* [[Opisyal na pangalan ng Unyong Sobyet]]
* [[Sekretarya Heneral ng Partido Komunista ng Unyong Sobyet]]
* [[Mga Ministro ng Unyong Sobyet]]
=== Mga kawing panlabas ===
{{sisterlinks|Soviet Union}}
* [http://deweytextsonline.area501.net/ImpressionsOfSovietRussia.htm Impressions of Soviet Russia, by John Dewey.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080121085401/http://deweytextsonline.area501.net/ImpressionsOfSovietRussia.htm |date=2008-01-21 }}
* [http://soviethistory.com/ Documents and other forms of media from the Soviet Union: 1917–1991.]
* [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/sutoc.html Soviet Union]
* [http://documents.theblackvault.com/documents/SovietLosses.pdf Losses Suffered by USSR Armed Forces in Wars, Combat Operations, and Military Conflicts]
* [http://soviet.globalmuseumoncommunism.org/ Soviet Union Exhibit at Global Museum on Communism with essay by Richard Pipes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120229052152/http://soviet.globalmuseumoncommunism.org/ |date=2012-02-29 }}
* [https://archive.is/20121225061416/geta1.narod.ru/INTERS/NISTOR/ISTORIYA.HTM Новейшая история моими глазами]
* ''[[Семёнов, Юрий Иванович|Юрий Семёнов]].'' [http://scepsis.ru/library/id_128.html «Россия: что с ней случилось в XX веке»]
* [http://noogen.2084.ru/zametki.htm «Посторонние заметки» (автор неизвестен)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130615232822/http://noogen.2084.ru/zametki.htm |date=2013-06-15 }}
* ''[[Боффа, Джузеппе]].'' [http://www.scepsis.ru/library/id_809.html «От СССР к России. История неоконченного кризиса. 1964—1994»]
* ''[[Грэхэм, Лорен|Лорен Грэхэм]].'' [http://scepsis.ru/library/id_666.html «Естествознание, философия и науки о человеческом поведении в Советском Союзе»]
* Подборка статей и книг на сайте журнала «[http://scepsis.ru/tags/id_112.html Скепсис]»
** [http://scepsis.ru/tags/id_112.html История СССР (1917—1991)]
** [http://scepsis.ru/tags/id_154.html История Советской России 20-х гг.]
* [http://www.ib.hu-berlin.de/~pbruhn/russgus.htm RussGUS]
* [http://www.cccp-here.blogspot.com Блог про вещи и быт СССР, неповторимость стиля и практичность]
* [http://www.sovunion.info СССР 20-х 30-х годов]
* [http://www.sovworld.ru/ Фотографии городов Советского Союза и зарубежных стран 1940-х — 1980-х годов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130930040056/http://www.sovworld.ru/ |date=2013-09-30 }}
* [http://www.soviethistory.ru/sovhist/ История СССР] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114044555/http://www.soviethistory.ru/sovhist/ |date=2013-11-14 }} — www.soviethistory.ru
* [http://happynation.su Советский союз: счастливая нация] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180330020353/http://happynation.su/ |date=2018-03-30 }}
==Sanggunian==
{{reflist}}
{{Republik Soviet}}
{{Eastern Bloc}}
{{Soviet occupation}}
{{Autonomous republics of the Soviet Union}}
{{Autonomous Oblasts of the Soviet Union}}
{{Socialist states}}
[[Kategorya:Komunismo]]
[[Kategorya:Kasaysayan]]
[[Kategorya:Unyong Sobyet|*]]
rhzhsdxg2nmlp7z98mixfpi2kxw70lp
1959655
1959522
2022-07-31T05:59:03Z
Senior Forte
115868
wikitext
text/x-wiki
{{mbox
| name = Under construction
| type = notice
| image = [[File:Ambox warning blue construction.svg|50x40px|link=|page is in the middle of an expansion or major revamping]]
| text = '''BABALA: KONSTRUKSYON!'''<br/>Kasalukuyang pinapalawak at isinasaayos ang pahinang ito, kaya ang mga nilalaman nito ngayon ay kulang sa impormasyon. Tinatayang matatapos ang konstruksyon nito sa huling bahagi ng Disyembre o maagang bahagi ng Enero. Gayunpaman, maaari kang tumulong upang mapadali ang muling pagbubuo nito. Ilagay ang mga abala at katanungan sa Usapan.<br/><br/>'''Inaayos''': Heograpiya (''31 Hulyo 2022'')
}}
{{Infobox country
| conventional_long_name = Unyon ng mga Republikang Sosyalistang Sobyetiko
| common_name = Unyong Sobyetiko
| native_name = {{native name|ru|Союз Советских Социалистических Республик}}<br />{{small|{{transl|ru|Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik}}}}
| religion = [[Estadong sekular]] (''[[de jure]]'')<br />[[Pampamahalaang ateismo]] (''[[de facto]]'')
| government_type = {{plainlist|
* [[Isang partidong estado|Isang-partidong]] [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]]<br>(1922–1924)
* [[Leninismo|Leninistang]] [[Isang partidong estado|isang-partidong]] [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]] sa ilalim ng isang [[totalitarismo|totalitaryong]] [[diktadura]]<br>(1924–1927)
* [[Marxismo-Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Isang partidong estado|isang-partidong]] [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]] sa ilalim ng isang [[Stalinismo|Stalinistang]] [[totalitarismo|totalitaryong]] [[diktadura]]<br>(1927–1953)
* [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Isang partidong estado|isang-partidong]] [[parlamentaryo|parlamentaryong]] [[Sistemang direktoryal|direktoryal]] na [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]]<br>(1953–1990)
* [[Pamamaraang semi-presidensyal|Kalahati-pampanguluhang republikang]] [[pederasyon|pederal]]<br>(1990–1991)}}
| life_span = 1922–1991
| era = [[Panahong Entregera]] • [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] • [[Digmaang Malamig]]
| event_pre = [[Himagsikang Oktubre]]
| date_pre = 7 Nobyembre 1917
| date_start = 30 Disyembre 1922
| event_start = [[Tratado ng Paglikha ng URSS|Tratado ng Paglikha]]
| event1 = Pagtatapos ng [[Digmaang Sibil sa Rusya]]
| date_event1 = 16 Hunyo 1923
| event2 = [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetiko|Unang Saligang Batas (1924)]]
| date_event2 = 31 Enero 1924
| event3 = [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetiko|Ikalawang Saligang Batas (1936)]]
| date_event3 = 5 Disyembre 1936
| event4 = Pakanlurang Pagpapalawak
| date_event4 = 1939–1940
| event5 = [[Silangang Hanay (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|Dakilang Digmaang Makabayan]]
| date_event5 = 1941–1945
| event6 = [[Charter of the United Nations|Admitted to the]] [[United Nations|UN]]
| date_event6 = 24 Oktubre 1945
| event7 = [[Desestalinisasyon]]
| date_event7 = 25 Pebrero 1956
| event8 = [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetiko|Ikatlong Saligang Batas (1977)]]
| date_event8 = 9 Oktubre 1977
| event9 = [[Akto ng Muling Pagtatatag ng Estado ng Litwanya|Pagtiwalag]] ng [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Litwanya|unang republika (Litwanya)]]
| date_event9 = 11 Marso 1990
| event10 =[[Tangkang Kudeta sa Unyong Sobyetiko (1991)|Kudetang Agosto]]
| date_event10 = 19–22 Agosto 1991
| event_end = [[Tratado ng Belabesa]]
| date_end = 8 Diysmebre 1991
| date_post = 26 Disyembre 1991
| event_post = [[Pagkabuwag ng Unyong Sobyetiko|Pagkabuwag ng Unyong Sobyetiko]]
| image_flag = Flag of the Soviet Union.svg
| flag_type = Watawat<br />(1955–1991)
| image_coat = State Emblem of the Soviet Union.svg
| symbol_type = Pampamahalaang Sagisag<br />(1956–1991)
| image_map = Union of Soviet Socialist Republics (orthographic projection).svg
| image_map_size = 250
| image_map_caption = Ang Unyong Sobyetiko pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]].
| capital = [[Mosku]]
| coordinates = {{coord|55|45|N|37|37|E|type:city}}
| largest_city = Mosku
|| national_motto = {{lang|ru|Пролетарии всех стран, соединяйтесь!}}<br />[[Mga manggagawa ng daigdig, magkaisa!|''Proletarii vsekh stran, soyedinyaytes'!'']]<br>"Mga proletaryo ng lahat ng bansa, magkaisa!"
| national_anthem = {{lang|ru|Интернационал}}<br />''[[Ang Internasyunal|Internatsional]]''<br>"Ang Internasyunal" (1922–1944){{center|[[File:Internationale-ru.ogg]]}}<br>{{lang|ru|Государственный гимн СССР}}<br />[[Pambansang Awit ng Unyong Sobyet|''Gosudarstvennyy gimn SSSR'']]<br>"Pampamahalaang Awit ng URSS"<br>(1944–1991){{center|[[File:Soviet Anthem Instrumental 1955.ogg]]}}
| official_languages = [[Wikang Ruso|Ruso]] (1990–1991)
| regional_languages = {{hlist|[[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]|[[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]|[[Wikang Usbeko|Usbeko]]|[[Wikang Kasaho|Kasaho]]|[[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]|[[Wikang Aseri|Aseri]]|[[Wikang Litwano|Litwano]]|[[Wikang Moldabo|Moldabo]]|[[Wikang Leton|Leton]]|[[Wikang Kirgis|Kirgis]]|[[Wikang Tayiko|Tayiko]]|[[Wikang Armenyo|Armenyo]]|[[Wikang Turkomano|Turkomano]]|[[Wikang Estonyo|Estonyo]]}}
| ethnic_groups = {{plainlist|
* 50.8% [[Rusya|Ruso]]
* 17.3% [[Turkey|Turko]]
* 15.5% [[Ukraine|Ukranyo]]
* 3.5% [[Belarus|Biyeloruso]]
* 1.6% [[Armenya|Armenyo]]
* 1.6% [[Balkan|Baltiko]]
* 1.5% [[Pinlandiya|Pines]]
* 1.5% [[Tajikistan|Tayiko]]
* 1.4% [[Georgia (bansa)|Heorhiyano]]
* 1.2% [[Moldova|Moldabo]]
* 4.1% Iba pa
}}
| ethnic_groups_year = 1989
| demonym = Sobyetiko
| currency = [[Rublo ng Unyong Sobyetiko]] (руб)
| currency_code = SUR
| title_leader = [[Pinuno ng Unyong Sobyetiko|Pinuno]]
| leader1 = [[Vladimir Lenin]]
| year_leader1 = 1922–1924
| leader2 = [[Joseph Stalin|Iosif Stalin]]
| year_leader2 = 1924–1953
| leader3 = [[Georgiy Malenkov]]
| year_leader3 = 1953
| leader4 = [[Nikita Khrushchev|Nikita Khrushchov]]
| year_leader4 = 1953–1964
| leader5 = [[Leonid Brezhnev]]
| year_leader5 = 1964–1982
| leader6 = [[Yuriy Andropov]]
| year_leader6 = 1982–1984
| leader7 = [[Konstantin Chernenko]]
| year_leader7 = 1984–1985
| leader8 = [[Mikhail Gorbachev|Mikhail Gorbachov]]
| year_leader8 = 1985–1991
| legislature = [[Kongreso ng mga Sobyetiko ng Unyong Sobyetiko|Kongreso ng mga Sobyetiko]]<br />(1922–1936)<br />[[Kataas-taasang Sobyetiko ng Unyong Sobyetiko|Kataas-taasang Sobyetiko]]<br />(1936–1991)
| house1 = [[Sobyetiko ng mga Kabansaan]]<br>(1936–1991)<br>[[Sobyetiko ng mga Kabansaan|Sobyetiko ng mga Republika]]<br>(1991)
| house2 = [[Sobyetiko ng Unyon]]<br>(1936–1991)
| area_km2 = 22,402,200
| population_census = 286,730,819
| population_census_year = 1989
| population_census_rank = ika-3
| population_density_km2 = 12.7
| p1 = Sosyalistang Pederatibong Republikang Sobyet ng Rusya{{!}}'''1922:'''<br />RSPS Rusya
| flag_p1 = Flag RSFSR 1918.svg
| p2 = Sosyalistikong Republikang Sobyet ng Ukranya{{!}}RSS Ukranya
| flag_p2 = Flag of the Ukrainian SSR (1919-1929).svg
| p3 = Sosyalistang Republikang Sobyetikang ng Belorusya{{!}}RSS Biyelorusya
| flag_p3 = Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1919-1927).svg
| p4 = Sosyalistikong Pederatibong Republikang Soviet ng Transcaucasia{{!}}RSPS Transkaukasya
| flag_p4 = Flag of the Transcaucasian SFSR (1925-1936).svg
| p5 = Republikang Sobyetikang Sosyalista ng Buhara{{!}}'''1924:'''<br />RSS Buhara
| flag_p5 = Flag of the Bukharan People's Soviet Republic.svg
| p6 = Republikang Sobyetikang Sosyalista ng Korasmiya{{!}}RSS Korasmiya
| flag_p6 = Flag of Khiva 1920-1923.svg
| p7 = Ikalawang Republikang Polako{{!}}'''1939:'''<br />Polonya (bahagi)
| flag_p7 = Flag of Poland (1927–1980).svg
| p8 = Pinlandiya{{!}}'''1940:'''<br />Pinlandiya (bahagi)
| flag_p8 = Flag of Finland.svg
| p9 = Kaharian ng Rumanya{{!}}Rumanya (bahagi)
| flag_p9 = Flag of Romania.svg
| p10 = Estonia{{!}}Estonya
| flag_p10 = Flag of Estonia.svg
| p11 = Latvia{{!}}Letonya
| flag_p11 = Flag of Latvia.svg
| p12 = Lithuania{{!}}Litwanya
| flag_p12 = Flag of Lithuania (1918–1940).svg
| p13 = Republikang Bayan ng Tanu Tuba{{!}}'''1944:'''<br />Tanu Tuba
| flag_p13 = Flag of the Tuvan People's Republic (1943-1944).svg
| p14 = Nazi Germany{{!}}'''1945:'''<br />Alemanya (bahagi)
| flag_p14 = Flag of Germany (1935–1945).svg
| p15 = Empire of Japan{{!}}Hapon (bahagi)
| flag_p15 = Flag of Japan (1870–1999).svg
| p16 = Ikatlong Republikang Tsekoslobako{{!}}'''1946:'''<br />Tsekoslobakya (bahagi)
| flag_p16 = Flag of the Czech Republic.svg
| s1 = Lithuania{{!}}'''1990:'''<br />Litwanya
| flag_s1 = Flag of Lithuania (1988–2004).svg
| s2 = Georgia (bansa){{!}}'''1991:'''<br />Heorhiya
| flag_s2 = Flag of Georgia (1990-2004).svg
| s3 = Estonia{{!}}Estonya
| flag_s3 = Flag of Estonia.svg
| s4 = Latvia{{!}}Letonya
| flag_s4 = Flag of Latvia.svg
| s5 = Ukraine{{!}}Ukranya
| flag_s5 = Flag of Ukraine (1991-1992).svg
| s6 = Transnistriya
| flag_s6 = Flag of Transnistria (state).svg
| s7 = Moldova{{!}}Moldabya
| flag_s7 = Flag of Moldova.svg
| s8 = Kyrgyzstan{{!}}Kirgistan
| flag_s8 = Flag of the Kyrgyz Soviet Socialist Republic.svg
| s9 = Uzbekistan{{!}}Usbekistan
| flag_s9 = Flag of Uzbekistan.svg
| s10 = Tajikistan{{!}}Tayikistan
| flag_s10 = Flag of Tajikistan 1991-1992.svg
| s11 = Armenya
| flag_s11 = Flag of Armenia.svg
| s12 = Aserbayan
| flag_s12 = Flag of Azerbaijan 1918.svg
| s13 = Turkmenistan
| flag_s13 = Flag of the Turkmen SSR.svg
| s14 = Republikang Tsestena ng Itskerya{{!}}Tsetsenya
| flag_s14 = Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg
| s15 = Belarus{{!}}Biyelorusya
| flag_s15 = Flag of Belarus (1991-1995).svg
| s16 = Rusya
| flag_s16 = Flag of Russia (1991-1993).svg
| s17 = Kazakhstan{{!}}Kasakistan
| flag_s17 = Flag of the Kazakh Soviet Socialist Republic.svg
| footnotes =
| GDP_PPP = $2.7 trilyon
| GDP_PPP_rank = ika-2
| GDP_PPP_year = 1990
| GDP_PPP_per_capita = $9,000
| GDP_nominal = $2.7 trilyon
| GDP_nominal_year = 1990
| GDP_nominal_rank = ika-2
| GDP_nominal_per_capita = $9,000
| GDP_nominal_per_capita_rank = ika-28
| Gini = 0.275
| Gini_year = 1989
| Gini_rank =
| Gini_change = low
| cctld = [[.su]]
| drives_on = kanan
| calling_code = +7
| time_zone = ([[Coordinated Universal Time|UTC]]+2 to +12)
| iso3166code = SU
| area_rank = ika-1
| HDI = 0.920
| HDI_year = 1989
}}
Ang '''Unyong Sobyetiko''' ([[Ruso]]: {{lang|ru|Советский Союз}}, <small>tr.</small> ''Sovietski Soyuz''), opisyal na '''Unyon ng mga Republikang Sosyalistang Sobyetiko''' ([[Ruso]]: {{lang|ru|Союз Советских Социалистических Республик}}, <small>tr.</small> ''Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik''), dinadaglat na '''URSS''' ([[Ruso]]: {{lang|ru|СССР}}, <small>tr.</small> ''SSSR''), ay isang [[estadong komunista]] at bansang transkontinental na sumaklaw sa karamihan ng [[Eurasya]] sa panahon ng pag-iral nito mula 1922 hanggang 1991. Isang [[pederasyon]] na binuo ng [[#Paghahating Pampangasiwaan|15 republika]], ito ang naging pinakamalaking bansa sa buong mundo, na sumakop sa mahigit 22,402,200 kilometrong kuwadrado at labing-isang [[sona ng oras]]. Ang kabisera at pinakamalaking lungsod nito ay [[Mosku]] na napasaloob ng [[Republikang Sosyalistang Pederatibong Sobyetiko ng Rusya]], ang pinakamalaki at pinakamataong republika sa estado. Iilan sa ibang mga pangunahing lungsod nito ay [[San Petersburgo|Leningrado]] at [[Novosibirsk]] ([[RSPS ng Rusya]]), [[Kiyeb]] ([[RSS ng Ukranya]]), [[Minsk]] ([[RSS ng Biyelorusya]]), [[Taskent]] ([[RSS ng Usbekistan]]), at [[Alma Ata]] ([[RSS ng Kasakistan]]).
Sumibol ang bansa sa [[Himagsikang Oktubre]] ng 1917, nang nagwagi ang mga [[Bolshebista]] sa ilalim ng pamumuno ni [[Vladimir Lenin]] sa pagbagsak ng [[Rusong Pamahalaang Probisyonal]], na siyang nagpatalsik sa nabigong [[Dinastiyang Romanov]] ng [[Imperyong Ruso]] noong [[Himagsikang Pebrero]]. Kasunod nito ay naitatag ang [[Republikang Sobyetiko ng Rusya]], ang kauna-unahang konstitusyonal na [[estadong sosyalista]]. Humantong ang mga tunggalian sa loob ng estado sa [[Digmaang Sibil ng Rusya]], kung saan kinalaban ng [[Hukbong Pula]] ang mga kaaway nito tulad ng [[Hukbong Lunti]], mga kaliwang sosyal-rebolusyonaryo, mga [[anarkismo|anarkista]] ng [[Makhnovstsina]], at partikular na ang [[Kilusang Puti]], ang pinakamalaking paksyon sa laban na sinupil ang mga Bolshebista at mga tagasuporta nila sa [[Puting Sindak]]. Sinalungat ito ng [[Pulang Sindak]], kung saan sinugpo ng mga pula ang mga kalaban at tumutol sa kanila sa panahon ng digmaan. Nagtagumpay sila noong 1922, na nagdulot sa pag-iisa ng mga republika ng Rusya, Ukranya, Biyelorusya, at [[Republikang Sobyetikong Pederatibong Sosyalista ng Transkawkasya|Transkawkasya]].
Kasunod ng [[Vladimir Lenin#Pagkamatay at Libing|pagkamatay ni Lenin]] noong 1924, nagkaroon ng pakikibaka para sa kapangyarihan, na naipanalo ni [[Iosif Stalin]]. Inabandona niya ang [[Bagong Patakarang Pang-ekonomiya]] ni Lenin noong 1928 at pinalitan ito ng isang [[ekonomiyang sentralisado]]. Dumanas ang bansa ng malawakang [[industriyalisasyon]] at sapilitang [[kolektibisasyon]], na nagdulot ng makabuluhang pang-ekonomiyang pag-unlad ngunit humantong sa [[Sobyetikong Taggutom ng 1930-1933|taggutom noong 1930 hanggang 1933]]. Sa panahong ito ay pinalawak ni Stalin ang [[Gulag]], ang sistema ng kampong paggawa ng unyon. Isinagawa rin niya ang [[Dakilang Purga]] noong 1936 hanggang 1938, kung saan tinanggal niya ang kanyang mga aktuwal at inakalang kalaban sa [[Partido Komunista ng Unyong Sobyetiko|Partido Komunista]] sa pamamagitan ng malawakang pag-aresto sa mga pampolitikang opisyal, sundalo, at karaniwang mamamayan. Lahat sila'y ibinilanggo sa mga [[kampong paggawa]] o [[parusang kamatayan|sinentensiyahan ng kamatayan]]. Sa pagsiklab ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] kasunod ng pagsalakay ng [[Alemanyang Nasi]] sa [[Polonya]], sinakop ng pormal na walang pinapanigang Unyong Sobyetiko ang mga teritoryo ng ilang estado sa [[Silangang Europa]], kabilang ang mga silangang rehiyon ng Polonya, [[Litwanya]], [[Letonya]], at [[Estonya]]. Sinira ng Alemanya noong Hunyo 1941 ang [[Pakto ng Molotov-Ribbentrop]], ang pakto ng walang pagsasalakayan ng dalawang bansa, nang nilunsad nito ang [[Operasyong Barbarossa]] kung saan nakita ang malawakang pagsakop ng [[kapangyarihang Aksis]] sa Unyong Sobyetiko. Binuksan nito ang [[Silangang Hanay (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|Silangang Hanay]] sa labanan. Sa kabila ng unang tagumpay ng mga Aksis sa digmaan, naibaligtad ito ng mga Sobyetiko sa [[Labanan ng Stalingrado]] at sa kalaunan ay nakuha nila ang [[Berlin]]. Pagkatapos ay nagdeklara sila ng tagumpay laban sa Alemanya noong [[Araw ng Tagumpay (9 Mayo)|9 Mayo 1945]]. Tinatayang 27 milyong katao ang pinagsamang bilang ng mga nasawi na Sobyetikong sibilyan at militar sa tagal ng gera, na nagbilang para sa karamihan ng mga pagkalugi sa panig ng mga [[Kapangyarihang Alyado (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|puwersang Alyado]]. Kasunod ng digma ay bumuo ang mga Sobyetiko ng mga [[estadong satelite]] sa mga teritoryong nakuha ng Hukbong Pula sa ilalim ng [[Silangang Bloke]]. Hinudyat nito ang simula ng [[Digmaang Malamig]], kung saan hinarap ng kanilang bloke ang katapat nitong [[Kanlurang Bloke]] noong 1947. Nagkaisa ang kanluran noong 1949 sa ilalim ng [[Organisasyon ng Tratado ng Hilagang Atlantiko]] habang nagsama-sama ang silangan noong 1955 sa [[Pakto ng Barsobya]].
Pagkatapos ng [[Iosif Stalin#Kamatayan at Libing|pagkamatay ni Stalin]] noong 1953 ay nagkaroon ulit ng pakikibaka para sa kapangyarihan na naiwagi ni [[Nikita Kruschov]]. Kasunod nito ay tinuligsa niya ang [[Iosif Stalin#Kulto ng Personalidad|kulto ng personalidad]] ni Stalin, at nangasiwa sa panahon ng [[DeseStalinisasyon]] na naging pambungad sa panahon ng [[Pagtunaw ng Kruschov]]. Maagang nanguna ang mga Sobyetiko sa [[Karerang Pangkalawakan]] sa paggawa ng unang sateliteng artipisyal ([[Sputnik I]]), pangkalawakang paglipad ([[Vostok I]]), at sondang dumaong sa ibang planeta ([[Venera 7]] sa [[Benus]]). Noong kalagitnaan ng [[dekada 1980]] ay naghangad ang huling pinuno ng bansa na si [[Mikhail Gorbachov]] ng higit pang reporma at pagliberalisa ng ekonomiya sa pamamagitan ng kanyang mga patakaran na [[glasnost]] at [[perestroika]], na may layuning ipanatili ang pamumuno ng partido komunista habang ibaligtad ang [[Panahon ng Pagwawalang-kilos]]. Sa mga huling yugto ng Digmaang Malamig ay naganap ang [[Mga Himagsikan ng 1989|mga himagsikan ng 1989]] na nagpabagsak sa mga pamahalaang [[Marxismo–Leninismo|Marxista–Leninista]] ng iba't-ibang bansa sa Pakto ng Barsobya, na sinamahan ng pagsiklab ng malawakang pagkakagulo sa unyon. Pinasimulan ni Gorbachov noong 1991 ang isang pambansang reperendum na binoikot ng mga republika ng [[RSS ng Litwanya|Litwanya]], [[RSS ng Letonya|Letonya]], [[RSS ng Estonya|Estonya]], [[RSS ng Armenya|Armenya]], [[RSS ng Heorhiya|Heorhiya]], at [[RSS ng Moldabya|Moldabya]] na nagresulta sa pagboto ng mayorya ng mga kalahok bilang pabor sa pagpapanatili ng bansa bilang isang panibagong pederasyon. Sa Agosto ng parehong taon ay nagsagawa ng [[kudeta]] ang mga kasaping mahigpit ng partido kay Gorbachov. Gumanap ng mahalagang papel si [[Boris Yeltsin]] sa pagharap sa kaguluhan, at sa kalaunan ay nabigo ang pagtangka at ipinagbawal ang partido komunista. Pormal na nagdeklara ng kasarinlan ang mga republikang Sobyetiko na pinamunuan ng Rusya at Ukranya. Nagbitiw si Gorbachov sa pagkapangulo noong 25 Disyembre 1991 at kasunod na [[pagkabuwag ng Unyong Sobyetiko|nabuwag ang Unyong Sobyetiko]]. Inako ng [[Pederasyong Ruso]] ang mga karapatan at obligasyon ng Unyong Sobyetiko at mula noo'y kinilala bilang [[de facto|de factong]] kahalili ng estado.
Sa pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig hanggang sa pagkabuwag nito ay naging isa ang Unyong Sobyetiko sa dalawang pinakamakapangyarihang bansa, kasama ang [[Estados Unidos]] na parehong nangibabaw sa ahendang pang-ekonomiyang pandaigdig, mga ugyanang dayuhan, operasyong militar, pagpapalitang pangkalinangan, makaagham na pag-unlad, pangkalawakang paggalugad, at palakasan sa [[Palarong Olimpiko]]. Naging modelong sanggunian ito para sa mga kilusang manghihimagsik at estadong sosyalista. Hinawakan ng bansa ang ikalawang pinakamalaking ekonomiya sa mundo. Binuo ang militar nito ng [[Sobyetikong Sandatahang Lakas]], na siyang naging pinakamalaking nakatayong militar. Tinaglay ng estado ang pinakamalaking arsenal ng mga sandatang nukleyar gayundin ang ikalawang pinamalaking ekonomiya sa mundo. Naging kasaping tagapagtatag ito ng [[Nasyones Unidas]] at kasaping permanente ng [[Konsehong Pangkatiwasayan ng Nasyones Unidas#Kasaping Permanente|Konsehong Pangkatiwasayan]] nito, nangunang miyembro ng [[Konseho ng Ayudang Mutuwang Ekonomiko]] (KAME/CAME), at bahagi ng [[Organisasyon para sa Katiwasayan at Kooperasyon sa Europa]] (OKKE/OSCE) gayundin sa [[Pandaigdigang Pederasyong Sindikal]]. Umiba ang mga limitasyong heograpiko ng bansa sa paglipas ng panahon, ngunit pagkatapos ng pagsanib ng mga republikang Baltiko, silangang Polonya, Besarabya, at ilang pang teritoryo ay halos tumugma ang lawak nito sa dating Imperyong Ruso, binibigyang-pansing pagbubukod ng [[Polonya]], karamihan sa [[Pinlandiya]], at [[Alaska]], samakatuwid sumaklaw ng higit isang-ikapitong bahagi ng kaibabawan ng Daigdig.
==Etimolohiya==
Nagmumula ang salitang ''sobyetiko'' sa salitang Ruso na ''sovet'' ([[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|совет}}), na karaniwang sinasalin bilang "konseho", "asembleya", at "payo"; siyang nanggagaling sa proto-Eslabong pampandiwang ugat na *''vět-iti'' ("ipaalam"). Iilan sa mga organisasyon sa Rusya ay tinawag na konseho. Sa [[Imperyong Ruso]], ang Konsehong Pang-estado na gumana mula 1810 hanggang 1917 ay tinukoy bilang Konseho ng mga Ministro pagkatapos ng pag-aalsa noong 1905. Ang salitang ''sovietnik'' ay nangangahulugang 'konsehal'.<ref>{{Cite Americana|wstitle=Soviet|year=1920|first=Henri F. |last=Klein}}</ref>
Sa panahon ng Suliraning Heorhiyano ay nanawagan sina Vladimir Lenin, Iosif Stalin, at ang kanilang mga tagasuporta na sumali ang mga estadong bansa sa Rusya bilang mga bahaging semi-malaya ng isang mas malaking unyon na sa una'y pinangalanan ni Lenin bilang Unyon ng mga Republikang Sobyetiko ng Europa at Asya ([[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Союз Советских Республик Европы и Азии}}, <small>tr.</small> ''Soyuz Sovetskikh Respublik Evropy i Azii'').<ref>{{cite book |title=Lenin's Last Struggle |last=Lewin |first=Moshe|author-link=Moshe Lewin |year=1969 |publisher=Faber and Faber |location=London |translator-last=Sheridan Smith |translator-first=A. M. |translator-link=Alan Sheridan}}</ref>{{rp|50}} Noong una ay tinutulan ni Stalin ang panukala ngunit sa huli ay tinanggap niya ito, ngunit sa kasunduan ni Lenin ay pinalitan ang pangalan sa Unyon ng mga Republikang Sobyetikong Sosyalista, bagaman sa kalaunan ay nagbago ang kaayusan ng pangalan sa ''Sosyalistang Sobyetiko'' noong 1936. Bilang karagdagan, ang salitang "konseho" at "konsilyar" sa mga wikang pambansa ng ibang republika ng unyon napalitan sa huli ng mga pagkapagbagay ng Rusong ''soviet''.
Ginamit ng mga Sobyetiko ang daglat na {{lang|ru|СССР}} (tr. ''SSSR'') upang tukuyin ang unyon nang napakadalas anupat naging pamilyar ang madlang internasyonal sa kahulugan nito. Ang pinakakaraniwang pagsisimula sa Ruso nito'y {{lang|ru|Союз ССР}} (tr. ''Soyuz SSR''), na kapag binabalewala ang mga pagkakaiba sa balarila ay isinasalin bilang Unyon ng mga RSS sa [[wikang Filipino|Filipino]]. Madalas ding ginagamit din ang Rusong pinaikling pangalang {{lang|ru|Советский Союз}} (tr: ''Sovetskiy Soyuz'', literal na Unyong Sobyetiko), ngunit sa di-pinaikling anyo lamang nito. Sa pagsisimula ng [[Silangang Hanay (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|Dakilang Digmaang Makabayan]], ang pagdadaglat ng Unyong Sobyetiko bilang {{lang|ru|СС}} sa wikang Ruso (sa parehong paraan ng pagdadaglat ng [[Estados Unidos]], kilala bilang ''United States'' sa Ingles, bilang ''US'') ay naging prohibido sa dahilan na ang {{lang|ru|СС}} bilang daglat sa [[alpabetong Siriliko|Siriliko]] ay nauugnay sa organisasyong paramilitar na [[Schutzstaffel]] ng [[Alemanyang Nazi]].
Sa midyang Ingles at Filipino ang estado ay tinukoy bilang Unyong Sobyetiko ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Soviet Union'') o URSS ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''USSR''). Sa mga wika sa Europa ang mga maikling anyong salin ang madalas na ginagamit tulad ng ''Union soviétique'' at ''URSS'' sa [[wikang Pranses]] o ''Sowjetunion'' at ''UdSSR'' sa [[wikang Aleman]]. Kung minsan ay impormal ding tinawag ang Unyong Sobyetiko na Rusya at mga mamamayan nito na Ruso kaysa sa Sobyetiko, kahiman ang Rusya ay ang pinakamalaking republika sa unyon hindi ito tamang kagawian dahil binubuo ang unyon ng 14 na di-Rusong republika, na may natatanging [[pangkat-etniko]] at kabansaan.<ref>{{cite web |title=Russian |url=https://en.oxforddictionaries.com/definition/russian |publisher=[[Oxford University Press]] |access-date=9 May 2017 |quote=historical (in general use) a national of the former Soviet Union. |archive-url=https://web.archive.org/web/20171010070656/https://en.oxforddictionaries.com/definition/russian |archive-date=10 October 2017 |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite encyclopedia |title=Russia |encyclopedia=Merriam-Webster |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/Russia |date=10 May 2017 |access-date=10 May 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170606105510/https://www.merriam-webster.com/dictionary/Russia |archive-date=6 June 2017 |url-status=live }}</ref>
Ang mga lokal na daglat, pinaikling pangalan, at kabuuang pangalan ng Unyong Sobyetiko sa mga wika ng mga republika nito ay nakalagay sa ibaba (ipinapakita sa kaayusang konstitusyonal):
{| class="wikitable"
! width="130px" | Wika
! width="220px" | Daglat at Pinaikling Pangalan
! width="450px"| Kabuuang Pangalan
|-
||{{flagicon|Russian SFSR}} [[Wikang Ruso|Ruso]]||{{lang|ru|СССР}}; {{lang|ru|Советский Союз}}<br/><small>tr.</small> ''SSSR''; ''Sovetskiy Soyuz''||{{lang|ru|Союз Советских Социалистических Республик}}<br/><small>tr.</small> ''Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik''
|-
|| {{flagicon|Ukrainian SSR}} [[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]||{{lang|uk|СРСР}}; {{lang|uk|Радянський Союз}}<br/><small>tr.</small> ''SRSR''; ''Radyansʹkyy Soyuz''||{{lang|uk|Союз Радянських Соціалістичних Республік}}<br/><small>tr.</small> ''Soyuz Radyansʹkykh Sotsialistychnykh Respublik''
|-
||{{flagicon|Byelorussian SSR}} [[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]||{{lang|be|СССР}}; {{lang|be|Савецкі Саюз}}<br/><small>tr.</small> ''SSSR''; ''Saviecki Sajuz''||{{lang|be|Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік}}<br/><small>tr.</small> ''Sayuz Savyetskikh Satsyyalistychnykh Respublik''
|-
||{{flagicon|Uzbek SSR}} [[Wikang Usbeko|Usbeko]]||{{lang|uz|ССРИ}}; {{lang|uz|Совет Иттифоқи}}<br/><small>tr.</small> ''SSRI''; ''Sovet Ittifoqi''||{{lang|uz|Совет Социалистик Республикалари Иттифоқи}}<br/><small>tr.</small> ''Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqi''
|-
||{{flagicon|Kazakh SSR}} [[Wikang Kasaho|Kasaho]]||{{lang|kk|ССРО}}; {{lang|kk|Советтер Одағы}}<br/><small>tr.</small> ''SSRO''; ''Sovetter Odağı''||{{lang|kk|Советтік Социалистік Республикалар Одағы}}<br/><small>tr.</small> ''Sovettık Sotsialistık Respublikalar Odağy''
|-
||{{flagicon|Georgian SSR}} [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]||{{lang|ka|სსრკ}}; {{lang|ka|საბჭოთა კავშირი}}<br/><small>tr.</small> ''ssrk’''; ''sabch’ota k’avshiri''||{{lang|ka|საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი}}<br/><small>tr.</small> ''sabch’ota sotsialist’uri resp’ublik’ebis k’avshiri''
|-
||{{flagicon|Azerbaijan SSR}} [[Wikang Aseri|Aseri]]||{{lang|az|ССРИ}}; {{lang|az|Совет Иттифагы}}<br/><small>tr.</small> ''SSRİ''; ''Sovet İttifaqı''||{{lang|az|Совет Сосиалист Республикалары Иттифагы}}<br/><small>tr.</small> ''Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı''
|-
||{{flagicon|Lithuanian SSR}} [[Wikang Litwano|Litwano]]||{{lang|lt|TSRS}}; {{lang|lt|Tarybų Sąjunga}}||{{lang|lt|Tarybų Socialistinių Respublikų Sąjunga}}
|-
||{{flagicon|Moldavian SSR}} [[Wikang Moldabo|Moldabo]]||{{lang|ro|УРСС}}; {{lang|ro|Униуня Советикэ}}<br/><small>tr.</small> ''URSS''; ''Uniunea Sovietică''||{{lang|ro|Униуня Републичилор Советиче Сочиалисте}}<br/><small>tr.</small> ''Uniunea Republicilor Sovietice Socialiste''
|-
||{{flagicon|Latvian SSR}} [[Wikang Leton|Leton]]||{{lang|lv|PSRS}}; {{lang|lv|Padomju Savienība}}||{{lang|lv|Padomju Sociālistisko Republiku Savienība}}
|-
||{{flagicon|Kirghiz SSR}} [[Wikang Kirgis|Kirgis]]||{{lang|ky|ССРС}}; {{lang|ky|Советтер Союз}}<br/><small>tr.</small> ''SSRS''; ''Sovetter Soyuz''||{{lang|ky|Советтик Социалисттик Республикалар Союзу}}<br><small>tr.</small> ''Sovettik Sotsialisttik Respublikalar Soyuzu''
|-
||{{flagicon|Tajik SSR}} [[Wikang Tayiko|Tayiko]]||{{lang|tg|ИҶШС}}; {{lang|tg|Иттиҳоди Шӯравӣ}}<br/><small>tr.</small> ''IÇŞS''; ''Ittihodi Şūravī''||{{lang|tg|Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Шӯравии Сосиалистӣ}}<br/><small>tr.</small> ''Ittihodi Çumhurihoji Şūraviji Sosialistī''
|-
||{{flagicon|Armenian SSR}} [[Wikang Armenyo|Armenyo]]||{{lang|hy|ԽՍՀՄ}}; {{lang|hy|Խորհրդային Միություն}}<br/><small>tr.</small> ''KHSHM''; ''Khorhrdayin Miut’yun''||{{lang|hy|Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն}}<br/><small>tr.</small> ''Khor'hr'dayin Soc'ialistakan Hanrapetut'yunner'i Miutʿyun''
|-
||{{flagicon|Turkmen SSR}} [[Wikang Turkomano|Turkomano]]||{{lang|tk|ССРС}}; {{lang|tk|Совет Союзы}}<br/><small>tr.</small> ''SSSR''; ''Sowet Soýuz''||{{lang|tk|Совет Социалистик Республикалары Союзы}}<br><small>tr.</small> ''Sowet Sosialistik Respublikalary Soýuzy''
|-
||{{flagicon|Estonian SSR}} [[Wikang Estonyo|Estonyo]]||{{lang|et|NSVL}}; {{lang|et|Nõukogude Liit}}||{{lang|et|Nõukogude Sotsialistlike Vabariikide Liit}}
|}
== Kasaysayan ==
{{see|Kasaysayan ng Rusya}}
{{see|Kasaysayan ng Unyong Sobyet}}
==== Pagkabuo at Pagkakatatag ====
Ang mga teritoryo ng Unyong Sobyet ang mga sumusunod:
* Sa ilalim ng kasunduan sa pagtatatag ng Unyong Sobyet (30 Disyembre 1922)
** '''[[Russian Soviet Federative Socialist Republic]]'''( kasama '''[[Uzbek Soviet Socialist Republic]]''' , '''[[Social Assembly President]]''' , '''[[Turkmen Soviet Socialist Republic]]''' , '''[[Tajikistan Soviet Socialist Republic]]'' ','''[[Kirghiz Soviet Socialist Republic]]'''),
** '''[[Ukrainian Soviet Federative Socialist Republic]]'''.
** ''' [[Byelorussian Soviet Socialist Republic]]''',
** [[Caucasus Soviet Federative Socialist Republic]] (mula sa 1936 ay itinatag sa Transcaucasian bansa hiwalay na pederal na republika : '''[[Azerbaijan Soviet Socialist Republic]]''' , '''[[Armenian Soviet Socialist Republic]]''' at ''' [[Goergian Soviet Socialist Republic]]''');
* 1940 -'''[[Moldavian Soviet Socialist Republic]]''','' '[[Latvian Soviet Socialist Republic]]''','''[[Sosyalista]]''' at''' [[Lithuanian Soviet Socialist Republic]]'''.
Noong 1940 - 1954, umiiral Republika ng Sobiyet Sosyalista Karelo - [[Finland]], mamaya na ''[[Karelia Soviet Federative Socialist Republic|Karelia]]'' sa Sosyalista Republika ng Sobiyet Russia.
Itinuturing na humalili ang Unyong Sobyet sa [[Imperyong Ruso]] at ang kapalit nito, Ang Pansamantalang Pamahalaan ni [[Georgy Yevgenyevich Lvov]] at ni [[Alexander Kerensky]]. Naghari ang huling Rusong Tsar na si Nicholas II hanggang [[Marso]] 1917, nang mabuwag ang imperyo at pumalit ang pansamantalang pamahalaang Ruso, na binuwag ni [[Vladimir Lenin]] noong [[Nobyembre]] 1917.
==== Rebolusyon at ang Paghanap ng isang Estadong Sobyet ====
Ang modernong [[rebolusyonista]] aktibidad sa [[Imperyong Ruso]] ay nagsimula noong [[Disyembre]] 1825, at bagaman ang kalipunan ay bumaksak noong 1961, ang pag-aagaw ay nakamit sa termino na salungat sa mga [[magsasaka]] at nagsilbi upang hikayatin ang mga rebolusyonista. Ang [[parliyamento]] - ang [[Estado Duma]] - ay itinatag noong 1906 matapos ang [[Rebolusyong Ruso]] noong 1905, ngunit ang mga [[tsar]] ay bigo sa pagtatangka upang ilipat mula sa ganap na monarkiyang konstitusyonal. Ang mga pang-aalipin at kalituhan ay patuloy sa panahon ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] na sa pamamagitan ng [[militar]] na may pagkatalo at kakulangan sa pagkain sa mga malalaking [[lungsod]]. Si [[Vladimir Lenin]] ay nagudyok sa kakapalan ng tao noong 1920 at nagsalita sa [[Petrograd]], bilang tugon sa panahon ng digmaan at pagkabulok ng [[Rusya]] sa ekonomiya at moral, kulminidad sa "Rebolusyong Pebrero" at ang pagbaksak ng imperyal na pamahalaan noong [[Marso]] 1917.
[[Talaksan:After Lenin Speech 1920.jpg|thumb|300px|left|Si [[Vladimir Lenin]],nagpapaliwanag sa [[mamamayan]] noong 1920.]]
Ang awtokrasiyang tsarista ay pinalitan ng probisyonal ng Gobyerno, na ang pinuno na inilaan para sa mga halalan ng mga Ruso na may pagtitipon at upang ipagpatuloy ang mga kalahok sa gilid ng pinagkaintindihan sa [[Unang Digmaang Pandaigdig]]. Sa parehong panahon, upang masiguro na ang mga karapatan ng nagtatrabaho klase, manggagawa 'konseho, na kilala bilang Sobyet, na kumalat sa buong bansa. Ang mga Bolsheviks, na humantong sa pamamagitan ni Vladimir Lenin, para sa mga sosyalista rebolusyon sa Sobyet at sa mga kalsada. Noong [[Nobyembre]] 1917, sa panahon ng "Rebolusyong Oktubre," sila ay naluklok sa kapangyarihan mula sa mga probisyonal na Pamahalaan. Noong Disyembre, ang mga Bolsheviks ay pinirmahan ang isang pagtigil ng labanan kasama ang Central Powers. Ngunit, sa pagitan noong [[Pebrero]] 1918, ay nagkaroon ng labanan These two documents were confirmed by the 1st [[Congress of Soviets]] of the USSR and signed by heads of delegations<ref>{{in lang|ru}} [http://region.adm.nov.ru/pressa.nsf/0c7534916fcf6028c3256b3700243eac/4302e4941fb6a6bfc3256c99004faea5!OpenDocument Voted Unanimously for the Union.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091204132112/http://region.adm.nov.ru/pressa.nsf/0c7534916fcf6028c3256b3700243eac/4302e4941fb6a6bfc3256c99004faea5%21OpenDocument |date=2009-12-04 }}</ref> – [[Mikhail Kalinin]], Mikha Tskhakaya, [[Mikhail Frunze]] and [[Grigory Petrovsky]], [[Aleksandr Chervyakov]]<ref>{{in lang|ru}} [http://www.hronos.km.ru/sobyt/cccp.html Creation of the USSR] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070529132218/http://www.hronos.km.ru/sobyt/cccp.html |date=2007-05-29 }} at Khronos.ru.</ref>. Noong Marso, ang mga Sobyet ay umalis ng digmaan para sa mabuti at nilagdaan ang [[Kasunduaang Brest-Litovsk]]. Tanging matapos ang mahaba at marugo [[Digmaang Sibil ng mga Ruso]], na nagsimula sa 1917 at natapos sa 1923, ay ang bagong Sobiyet kapangyarihan secure.<ref>{{cite web|url=http://www.springerlink.com/content/h3677572g016338u/|title=70 Years of Gidroproekt and Hydroelectric Power in Russia}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ang mga digmaang sibil sa pagitan ng mga Reds at ang mga puti na kasama dayuhang interbensiyon at ang pagpapatupad ng Nicholas II at sa kanyang pamilya. Noong [[Marso]] 1921, sa panahon ng mga kaugnay na conflict sa Poland, ang Kapayapaan ng Riga ay nalagdaan at nahati disputed teritoryo sa Belarus at Ukraine sa pagitan ng Republika ng Poland at Sobiyet Russia. Ang Sobiyet Union ay para malutas ang mga katulad na kasalungat ng bagong itinatag [[Republika ng Finland]], ang [[Republika ng Estonia]], ang [[Republika ng Latvia]], at ang [[Republika ng Lithuania]].<ref name="Kuzbassenergo">{{in lang|ru}} [http://www.kuzbassenergo.ru/goelro/ On GOELRO Plan — at Kuzbassenergo.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081226190310/http://www.kuzbassenergo.ru/goelro/ |date=2008-12-26 }}</ref>
==== Kampanyang Manchuria ====
Bilang pagtugon sa kaso ng mga Sobiyet militar na pag-atake, ang komandanteng Hapon ay naghanda ng isang detalyadong plano sa pagtatanggol. Gayunman, sila ay kinakalkula na ang Red Army lamang ay mabuksan ang nakakasakit sa unang bahagi ng tagsibol ng 1945 o tagsibol ng 1946. Kaya simula sa Agosto 1945 kapag ang mga yunit ng Red Army ay tipunin at tapos na sa mga handa na atake sa [[Hukbo ng Kwantung]] pa rin sa isang estado ng pagbabago ng ayos ng pwersa<ref name="ResCE">[http://assembly.coe.int/Mainf.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta06/Eres1481.htm Need for international condemnation of crimes of totalitarian communist regimes] Текст резолюции № 1481/2006 на официальном сайте [[Совет Европы|СЕ]]</ref>.
Ang kampanya ay nagsimula sa [[Mansurya]] kondisyon ng panahon ay hindi kanais-nais. Mula sa Hulyo 8 sa pamamagitan ng Agosto mula sa baybayin sa rehiyon na may malakas na ulan Amua bilang ilog antas ng tubig sa tumaas apat na paa, ang mga lambak lawa. sa kabila ng ulan at baha, kahit na sa gabi 1945/09/08, ang Sobiyet Border Guard yunit sa tulong ng mga fronts pagmamatyag sa kilos ng kaaway yunit, na may isang kamangha-mangha lihim na review patakaran ay pupuksain sa halos lahat ng estasyon at ang batayang pera ng kaaway kasama ng hangganan. Ang matagumpay na pagbubukas ng mga hangganan pwersa bantay ginawa kanais-nais na kondisyon para sa ilong ng atake ng kampanya. Patuloy na hukbong panghimpapawid bombed ang railways, ang mga administrative sentro ng Harbin, Changchun, "ports" na sa North Korea. Sa unang araw ng kampanya, ang ilong ng Zabaikal atake ay na-50-150 kilometro metro<ref>[http://assembly.coe.int//Mainf.asp?link=http://assembly.coe.int/Documents/AdoptedText/ta96/ERES1096.htm RESOLUTION 1096 (1996)1 on measures to dismantle the heritage of former communist totalitarian systems] Текст резолюции № 1096/1996 на официальном сайте [[Совет Европы|СЕ]]</ref>.
Ang hukbong Hapon kasama ang Argun River at solid pagtatanggol lugar Chalaino - Mansurya, ay fiercely resisted ang ilong ng pagsulong Army 36. Subalit sa tulong ng mga kawal hukbong-lakad, 33 Army ay mabilis sa cross ng ilog, maghawak ng lugar Chalaino - Mansurya, 9–8 sa umaga ay halos 40 metro kilometro papunta sa Khaila, 9 ng gabi sa, ang isang dulo ng Red Army ay pagsulong laban sa Khaila. Ngunit kapag dumarating ang mga lungsod, ang Red Army ay nakatagpo ng pagtutol sa pamamagitan ng Japanese pagkahumaling. Dito, ang mabangis labanan naganap. Maraming mga halimbawa ng magiting labanan ang Hukbong Pula lumitaw, tangke at sundalo kinuha ang kanilang sariling Innokenchi European clearance butas bukas. Sa 14–8, ang Hukbong Pula abala bahagi ng lungsod<ref name="ResCE"/>
{{oq|en|''The crimes were justified in the name of the class struggle theory and the principle of dictatorship of the proletariat. The interpretation of both principles legitimized the “elimination” of people who were considered harmful to the construction of a new society and, as such, enemies of the totalitarian communist regimes. A vast number of victims in every country concerned were its own nationals. It was the case particularly of the peoples of the former USSR who by far outnumbered other peoples in terms of the number of victims''.}}
{{конец цитаты}}.
[[Talaksan:Manchuria 1945-A.PNG|thumb|left|Isang simpleng mapa na ipinapakita ang plano ng Sobyet na salakayin ang Manchuria.]]
Sa ilalim ng mga pangyayari, ang Army command ay pinkamalakas sa dalawang divisions impanterya 94 at 293, na may dalawang brigades artilerya mataas radiation pinahusay na pormasyon Khaila ilong attacked mula sa kanang pakpak. Upang 18–8 pangkalahatang sa kaaway ay nananatiling sa Khaila ay upang ihiga armas magpahuli<ref>Immanuel 1966: 90–92, viitattu 19.9.2007</ref><ref>http://www.schudak.de/timelines/tannutuva1911-1944.html The World at War - Tannu Tuva</ref>.
Ang kaliwang pakpak, ang kawalerya yunit ng Sobyet - [[Mongolia]]n militar ng aspeto ng Zabakal 2 hinati sa 2 utos ilong pasulong at Siphen Cangan. 14–8 sa petsa, ang mga sundalo ng Sobiyet Union at Mongolia kinuha Dalono lungsod, at sa mga lungsod na pag-aari Canbao 15-8. Hukbong 17 mga review sa petsa sa Siphen 15–8 Zabansan ay nakuha sa lungsod<ref name="saeimcond">[http://www.saeima.lv/Lapas/deklarac_kr.htm ''Декларация об осуждении осуществлявшегося в Латвии тоталитарного коммунистического оккупационного режима Союза Советских Социалистических Республик] Текст «Декларации» 12 мая 2005 года на официальном сайте [[Сейм Латвии|Сейма]] Латвии (русский перевод)</ref><ref name="Latvres">[http://www.regnum.ru/news/452805.html Сейм Латвии принял декларацию, осуждающую «оккупационный тоталитарный коммунизм»] [[Regnum]] 12 мая 2005 г.</ref>.
[[Talaksan:Retreat of the Russian Army after the Battle of Mukden.jpg|thumb|right|Ang pagsuko ng sundalong Ruso pagkatapos ng [[Labanan sa Mukden]].]]
Sariling ilong ang lahat ng mga militar ng aspeto ng Army sa pamamagitan ng 39, 53 tangke at corporate tanod hit No 6 na kumuha ng dalawang pangunahing mga direksiyon Shenyang at Changchun ay may marched sa natural na mga kondisyon mahirap . Ang Red Army sundalo ay dapat pagtagumpayan Daxing Isang kahanga-hanga array. Sila ay dapat isulong sa kalagayan ng walang daan, daanan at kahit na ang ulan ay may din ay nabura. Sa ilong pangunguna 11–8 tangke ng Army crossed sa ibabaw ng anim na Greater Khingan at sa parehong araw na ito ay accounted Lubai, isang mahaba pumasa 400 kilometro metro<ref>Birnhaum 1966: 81–82.</ref>. Upang 12–8 sa tangke at sundalo ay nakuha sa lungsod Taoan<ref name="YuschObr">[https://web.archive.org/web/20081219070850/http://www.president.gov.ua/ru/news/12121.html Обращение Президента к Украинскому народу по случаю 75-й годовщины Голодомора 1932—1933 годов] Пресс-служба Президента Украины Виктора Ющенко 22 ноября 2008.</ref><ref name="Presurg">[http://newsru.com/world/22nov2008/uyjh.html Президент Украины призвал Россию осудить преступления сталинизма] [[NEWSru]] 22 ноября 2008.</ref>,<ref name="YuschObr"/><ref name="Presurg"/>,<ref name="YuschObr"/><ref name="Presurg"/>.
Hukbong napapaligiran grupo matapos ang 39 base Khalun - Arsan, ay lumampas na ng isang array Daxing papunta Solun. Kapag nakikita ninyo ang Army sa pamamagitan ng likod singsing 39 Khalun - Arsan magpatuloy sa silangan, ang mga Japanese ay may lakas na ginagamit upang harangan ang bawat pasukan sa Red Army sa Solun. Ang Red Army sundalo sa tulong ng artilerya ay pakikipagkompetensiya sa mga Japanese pampublikong tungkol sa bawat punto ng bumbero.
Sa pagtindi ng brigada dibisyon artilerya ng tangke ng 124 at 206, tanghalian sa 12–8, ang Hukbong Pula abala kumpol base Khalun - Arsan, paglikha ng kanais-nais na kondisyon para sa Hukbong nakuha ang lungsod 39 Solun. Sa 13–8, matapos na nawasak ng higit sa 300 Japanese hukbo sa Solun - Vaniamao, ang Hukbong Pula sapilitang sa kawalerya Manchu divisions ng dalawang ng Japan's magpahuli. Hukbong nakuha ang lungsod 39 Vaniamao.
Kaya, pagkatapos ng 6 na araw (mula 9 hanggang 14–8), ang Front ay advanced malalim sa Zabaikal nakatakas mula sa 250 kilometro sa 400 metros.
Samantala, sa silangang Mansurya, ang Far Eastern Front ko, agrabyado ng kadiliman at storms, hindi inaasahang maaga sa kaaway muog ng pera kasama ang mga hangganan. Ang mabangis labanan naganap<ref>Birnhaum 1966: 36.</ref>.
Artilerya yunit, tangke at makina baril ng militar ng aspeto ng Malayong Silangan ako sa isulong sa mahirap na mga kalagayan sa ang taiga, sila lang ay na matumbok ang kaaway, lamang ay upang gumawa ng paraan para sa kanyang maaga. Sa pamamagitan ng eruplano cover ang Air Force's, pagkatapos ng dalawang araw at gabi, ang Red Army ay 75 metros kilometro, nakuha ang batayang kumpol Khutoi, Dunin<ref>Birnhaum 1966: 15–18.</ref>.
Ang nakuha Mudanjiang dumating kaya mabangis. Yunit ng 5 Army at Red Army Red Army ng numero ng isa pang-ilong hinati, ang mga review mula sa isulong Mudanjiang. Ang Japanese pwersa ay may intensified upang Mudanjiang block ang Red Army's isulong papunta sa sentro ng Manchu. gamitin nila ang pagpapakamatay parehong koponan, ang patuloy na puna. Sa 14–8, 26 No legions ng Hukbong Pula naabot ang lungsod ngunit ay nakaranas masidhi pagtutol sa pamamagitan ng Japanese hukbo sa wakas sapilitang upang umalis sa lungsod, bumuwelta sa hilagang-silangan<ref>{{Verkkoviite | Tekijä = M. Vuorikoski| Nimeke = Venäjän historia – Neuvostoliitto ja toinen maailmansota| Osoite = http://www.wuorikoski.fi/russia3.htm#maailmansota| Selite = | Ajankohta = | Julkaisija = | Viitattu = 14.07.2007| Kieli = {{in lang|fi}}}}</ref><ref>{{Verkkoviite | Tekijä = M. Vuorikoski| Nimeke = Venäjän historia – Lopullinen voitto| Osoite = http://www.wuorikoski.fi/russia3.htm#voitto| Selite = | Ajankohta = | Julkaisija = | Viitattu = 14.07.2007| Kieli = {{in lang|fi}}}}</ref>.
Sa ilalim ng mga pangyayari, ang kumander ng Eastern Front ako ay nagpasya na-ipun-ipon ng lakas ng limang Army at ang ilan sa kanilang mga pwersang hinahawakan upang lumikha ng isang singsing sa ilong sa timog, at coordinate sa mga grupo Force bilang 25 hit sa kaliwang pakpak gilid ng Jilin, upang gupitin daan sa North Korea, sa Gitna at Silangang Mansurya.
Sa 14–8, ang Red Army ay nakuha sa Limoiao at Jilin. Sa 08/12, Army ay may won 25 Khunsun, at papunta sa Vansin.
Kaya, mula 9 sa 14–8, ang Eastern Front ko won ang mahalagang tagumpay, paggawa ng kapaki-pakinabang kondisyon thaun nakakasakit sa Harbin, Jilin at Changchun. Kasama ang maaaring mabuhay sa lupa o sa tubig yunit ng armada Pacific, ang Red Army ay nakunan ang port Iuki, Rasin, lagutin makipag-ugnayan sa Hukbo ng Kwantung ng Japan at ang kanyang ulo bumalik sa Korea<ref>Mandelbaum, side 103</ref>
.
Dawn sa 9–8, sa Eastern Front ako din nagsimula ang pag-atake sa Mansurya mula sa dalawang mga direksiyon:
* Upang ang may-ari ng kasama ang ilog Sungari
* Career suporta sa [[Sakhalin]].
Cape may-ari ng 15 undertakes Army sa tulong ng sa 2nd na brigada ng Amur bangka Red Jiang.
Cape No 2 sundalo ng impanterya sa kumuha No 5.
Dahil sa matagal na pag-ulan Amur River tumaas antas ng tubig, ay dapat na plano sa krus ang mga ilog ng legions ay hindi nakamit bilang binalak.
Mga 9–8 umaga, ang impanterya divisions, sa tulong ng mga hangganan yunit bantay ay nakuha ang pinakamalaking isla sa Amur River, na sumusuporta sa mga yunit ng crossed ang ilog at suporta para sa Jiang Boat Co Amur red operasyon. 08/10 madaling araw sa 9 gabi, sa karamihan ng mga yunit ng Red Army ay na lalaki Shores ilog. Hukbong No 5 sa tulong ng hukbong-dagat ang brigada ng tatlong ilog din overcame at nakuha Usuri County Communications.
Paunang tagumpay ng 15 Army at No 5 ay nilikha legions kanais-nais na kondisyon para sa Red Army sa atake sa bilang 2.
08/10 umaga, pagkatapos ng accounting para sa Communication Khe, legions ng 8 mga review tuwid papunta sa Baosin ay 14–8 at sa lungsod ganap na pag-aari. 15 Army matapos accounting para ibuhos sa bariles Jiang, magpatuloy kasama Sangsing sa Harbin. Hukbong Pula No 2 pagkatapos ng dalawang araw ng labanan ay may ginawa ang lugar sa timog ng Ilog Amur, sa 14–8 simulan ang pagsulong sa Sisika. Sa araw na 14–8, Red Army ay bagsak No 2 pagtatanggol Khaykhe, sa pamamagitan ng sub-sequence Khingan.
Matapos lamang ang anim na araw pagkatapos ng simula ng kampanya, Sobiyet hukbo sa Mongolian armadong pwersa ay may crossed ang solid linya ng depensa ng kalaban, pagsira ng isang mahalagang bahagi ng Japanese at marami pa online access Harbin - Changchun - Shenyang.
==== Pagsisimula ng Digmaang Malamig ====
{{History Of The Cold War}}
[[Talaksan:Marshall Plan.png|left|thumb|Mapa ng mga bansang mapagtatangapan ng tulong [[Marshall Plan]].]]
[[Talaksan:Yalta summit 1945 with Churchill, Roosevelt, Stalin.jpg|thumb|right|Ang "[[Allies of World War II|Big Three]]" sa Yalta Conference, [[Winston Churchill]], [[Franklin D. Roosevelt]] at [[Joseph Stalin]]]]
[[Talaksan:Tu-144-schoenefeld.jpg|thumb|left|300px]]
Nabuo ang Digmaan pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa pagitan ng Estados Unidos at mga kaalyado nito at sa kabilang panig ang mga pangkat ng mga Bansa sa pamumuno ng Unyong Sobyet. Walang tuwirang alitang militar ang dalawang makapangyarihang bansa. Sa halip, umiral ang labanang pandiplomatiko at pangkabuhayan at hidwaan tungkol sa ideolohiya at Kanlurang kapitalismo laban sa komunismo ng Silangang Europa.
Sa simula, nakasentro ang Digmaang ito sa paggamit ng lakas-militar ng Unyong Sobyet at ang pagtatatag ng komunistang pamahalaan sa Silangang Europa. Nagdulot ito ng takot at pangamba sa marami na baka gawing komunista ang Kanlurang Europa pagkatapos makontrol ang Silangang Europa.
Lumawak ang pagkakaiba sa politika ng dalawang panig dahil sa hidwaan sa ideolohiya. Naniniwala ang mga pinunong Marxist-Leninist na wawasakin ng kapitalismo ang sistemang Sobyet. Ang Estados Unidos naman ay may paniniwala at hinala na magpapalawak ng teritoryo at sasakupin ng Union of Soviet Socialist Republics (USSR) ang mundo.
Pagkatapos ng mahabang panahong pagkakaibigan, nag-away ang Estados Unidos At Rusya tungkol sa mga suliranin sa Asya. Nagsimula ang kanilang alitan noong 1917 nang agawin ng mga komunista ang kapangyarihan at itinatag ang Unyong Sobyet at nagpahayag ng digmaang ideolohikal laban sa mga kapitalistang bansa sa kanluran.
Nakialam ang Estados Unidos sa Unyong Sobyet sa pagpapadala ng 10,000 tropa sa pagitan ng 1918 at 1920 at tumanging kilalanin ang bagong Estado hanggang noong 1933. Nagtulong ang dalawang bansa laban sa Germany noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Noong ika-4 hanggang 11 Pebrero 1945, nagpulong sina Pangulong Franklin D. Roosevelt ng Estados Unidos. Punong Ministro Winston Churchill ng Britanya at Josef Stalin ng USSR sa dating palasyo ni Czar Nicholas II sa Crimea sa timog dalampasigan ng Black Sea upang pag-usapan ang kapalaran ng daigdig.
[[Talaksan:Cold war europe economic alliances map en.png|thumb|Alyansang Ekonomikong Europa]]
Napagkasunduan na mananatili ang impluwensiya ng USSR sa mga pook na sinakop ng Red Army sa Silangang Europa. Bukod doon, mahahati ang Germany sa apat na sona na nasa pangangasiwa ng United Kingdom, United States at France sa kanluran at ang USSR sa silangan. Hinati rin ang Berlin na nasa loob ng sona ng Soviet sa ganitong paraan.
Ang kompirmasyon ng balidasyon ng Marxismo ay hindi lamang sa usapin ng pang-ekonomiyang buhay ng lipunan. Sa pusod ng mga mistipikasyon na inilako simula ng 90s ay ang ideya ng panibagong panahon ng pandaigdigang kapayapaan. Ang kataposan ng Cold War, ang paglaho ng bloke sa silangan, na sinabi ni Reagan na "Imperyo ng Dimonyo", ay di umanong tatapos sa iba't-ibang armadong labanan bunga ng bangayan ng dalawang imperyalistang bloke mula 1947. Sa harap ng mistipikasyong ito hinggil sa posibilidad ng kapayapaan sa ilalim ng kapitalismo, laging binigyang diin ng marxismo ang imposibilidad para sa mga burges na estado na pawiin ang kanilang pang-ekonomiya at militar na tunggalian, laluna sa panahon ng pagbulusok-pababa. Kaya nagawa naming sumulat noong Enero 1990 na "Ang paglaho ng imperyalistang berdugong Ruso, at ang napipintong paglaho ng bloke sa pagitan ng Amerika at kanyang dating mga ‘kasosyo', ay magbukas ng pintuan para sa mas maraming lokal na bangayan. Ang mga tunggalian at labanang ito ay hindi, sa kasalukuyang mga sirkunstansiya, tutungo sa isang pandaigdigang labanan...Sa kabilang banda, dahil sa pagkawala ng disiplinang ipinataw ng presensiya ng mga bloke, ang mga labanang ito ay magiging mas marahas at mas marami, sa partikular, syempre, sa mga lugar na pinakamahina ang proletaryado". Hindi nagtagal, kinumpirma ng pandaigdigang kalagayan ang analisis na ito, ng pumutok ang unang digmaan sa Golpo sa Enero 1991 at ang digmaan sa dating Yugoslavia sa taglagas ng naturang taon. Magmula noon, walang hinto na ang madugo at barbarikong mga labanan. Hindi na namin malagay lahat dito pero mapansin natin sa partikular:
Hindi na nagmumulto ang digmaan sa pandaigdigang saklaw, pero nakita natin ang pagkalag ng kadena ng imperyalistang mga antagonismo at lokal na mga digmaan na direktang may kaugnayan sa malalaking kapangyarihan, sa partikular ang pinakamakapangyarihan sa kanilang lahat, ang Amerika. Ang Amerika, na sa ilang dekada ay naging ‘pulis ng mundo', ay nagsisikap na patuloy itong ipatupad at palakasin ang kanyang papel sa harap ng ‘panibagong pandaigdigang kaguluhan' na lumitaw pagkatapos ng Cold War. Subalit habang seryoso nitong ginampanan ang kanyang papel, hindi ito ginawa para sa layuning makamit ang istabilidad sa mundo kundi para mapanatili ang kanyang liderato sa mundo, na lalong pinahina ng katotohanang wala na ang semento para pagkaisahin ang bawat imperyalistang bloke - ang banta mula sa karibal na bloke. Sa pagkawala ng ‘bantang Sobyet', ang tanging paraan para maipataw ng Amerika ang kanyang disiplina ay umasa sa kanyang pangunahing lakas, ang kanyang malaking superyoridad sa antas militar. Pero sa paggawa nito, ang imperyalistang polisiya ng Amerika ay siyang naging isa sa pangunahing mga salik ng pandaigdigang instabilidad.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=33}}</ref> The United States, Britain, France, Canada, Australia, New Zealand and several other countries began the massive "Berlin airlift", supplying West Berlin with food and other provisions.<ref>{{Harvnb|Miller|2000|p=65-70}}</ref>
[[Talaksan:C-47s at Tempelhof Airport Berlin 1948.jpg|thumb|Pagbabawas ng C-47s sa [[Internasyonal na Paliparan ng Tempelhof|paliparang Tempelhof]] sa Berlin sa kasagsagan ng Berlin Blockade.]]
Ang pagpasok ng Demokratang si Barak Obama sa pagiging pinuno ng pangunahing kapangyarihan sa mundo ay nagluwal ng lahat ng klaseng ilusyon hinggil sa posibilidad ng pagbabago sa estratehikong oryentasyon ng Amerika, isang pagbabago na magbukas ng "panahon ng kapayapaan". Isa sa mga batayan ng mga ilusyong ito ay ang katotohanan na isa si Obama sa iilang senador na bumoto laban sa interbensiyong militar sa Iraq sa 2003, at hindi katulad ng kanyang Republikanong karibal na si McCain, komitido siya na paalisin ang armadong pwersa ng Amerika mula sa Iraq. Subalit ang mga ilusyong ito ay madaling bumangga sa realidad. Sa partikular, kung inisip ni Obama na umatras ang Amerika mula sa Iraq, ito ay para mapalakas ang kanyang panghihimasok sa Afghanistan at Pakistan. Dagdag pa, ang pagpapatuloy ng polisiyang militar ng Amerika ay malinaw na makita ng gawin ng bagong administrasyon na Kalihim ng Depensa si Gates, na nominado ni Bush.<ref name="miller26">{{Harvnb|Miller|2000|p=26}}</ref> In Mayo 1949, Stalin backed down and lifted the blockade.<ref name="Gaddis 2005, p. 34">{{Harvnb|Gaddis|2005|p=34}}</ref><ref>{{Harvnb|Miller|2000|p=180-81}}</ref>
Sa realidad, ang bagong oryentasyon ng diplomasyang Amerika ay sumasang-ayon sa balangkas na nasa itaas. Ang kanyang layunin ay para makuha pa rin ang paghahari ng Amerika sa mundo sa pamamagitan ng kanyang superyoridad sa militar. Kaya ang kilos ni Obama para palakasin ang diplomasya ay para makaipon ng panahon at ispasyong kailangan para sa hindi maiwasang imperyalistang interbensiyon sa hinaharap ng kanyang militar, na sa kasalukuyan ay napakanipis at lubhang pagod na para isustini ang isa pang teatro ng digmaan kasabay ng Iraq at Afghanistan.
[[Talaksan:Truman signing National Security Act Amendment of 1949.jpg|left|thumb|Si Pangulong Truman, habang lumalagda sa '''''National Security Act of 1947''''' na kasama ang bisita sa Opisinang Oval.]]
Subalit, gaya ng laging binigyang diin ng IKT, merong dalawang magkaibang opsiyon sa loob ng burgesya para makamit ang layunin nito:
Ang unang opsiyon ay pinatupad ni Clinton sa kataposan ng 90s sa dating Yugoslavia, kung saan nagawa ng Amerika na makuha ang suporta ng pangunahing mga kapangyarihan sa kanlurang Uropa, sa partikular Alemanya at Pransiya, para makipagtulungan sa pambobomba ng NATO sa Serbia para pilitin itong iwanan ang Kosovo.<ref name="oneil15">{{cite book|last=O'Neil|first=Patrick|title=Post-communism and the Media in Eastern Europe|publisher=Routledge|year=1997|isbn=0714647659|p=15-25}}</ref>
Ang ikalawang opsiyon ay ginamit sa digmaan sa Iraq sa 2003, na nangyari sa kabila ng mariing pagtutol ng Alemanya at Pransiya, na sa panahong ito, ay suportado ng Rusya sa loob ng UN Security Council.
Subalit, alinman sa mga opsiyong ito ay hindi napigilan ang paghina ng liderato ng Amerika. Ang polisiya na ipilit ang mga bagay, na nakita sa dalawang termino ni Bush Junior, ay nagbunga hindi lang ng kaguluhan sa Iraq, na hindi na mapangibabawan, kundi sa lumalaking pagkakahiwalay ng diplomasyang Amerikano, na makita partikular sa ilang bansa na sumuporta sa Amerika sa 2003, tulad ng Espanya at Italya, ay lumayo na mula sa adbenturismo sa Iraq (hindi pa kasama ang patagong pagdistansiya ni Gordon Brown at gobyernong Britanya mula sa walang kondisyon na suporta na binigay ni Tony Blair sa adbenturismo sa Iraq). Sa panig nito, ang polisiyang "kooperasyon" na nais ng mga Demokrata ay walang katiyakan na makuha ang katapatan ng mga kapangyarihang nais kabigin ng Amerika sa kanyang gawaing militar, partikular dahil nagbigay ito sa ibang kapangyarihan ng mas malawak na puwang ng maniobra para itulak ang kanilang sariling interes.
Sa ngayon, halimbawa, ang administrasyong Obama ay nagpasya ng mas pampalubag-loob na polisiya sa Iran at mas mahigpit naman sa Israel, dalawang oryentasyon na patungo sa iisang direksiyon dahil halos lahat ng mga Unyong Uropeo, laluna ang Alemanya at Pransiya, dalawang bansang naglalayong muling makuha ang kanilang dating impluwensiya sa Iraq at Iran. Ang oryentasyong ito ay hindi makapigil sa paglitaw ng mayor na mga tunggalian ng interes sa pagitan ng mga bansang ito at ng Amerika, laluna sa bahagi ng silangang Uropa (kung saan sinisikap ng Alemanya na mapanatili "de-prebilihiyong" relasyon sa Rusya) o Aprika (kung saan ang dalawang paksiyon na siyang dahilan ng karahasan at kaguluhan sa Congo ay sinusuportahan ng Amerika at Pransiya).
Sa mas pangkalahatan, ang paglaho ng pagkahati ng mundo sa dalawang malaking bloke ay nagbukas ng pintuan para sa mga ambisyon ng nasa ikalawang antas ng mga imperyalista na lalupang nagpagulo sa internasyunal na sitwasyon. Ito ang kaso halimbawa sa Iran, na ang layunin ay makuha ang dominanteng posisyon sa Gitnang Silangan sa ilalim ng bandilang paglaban sa "Makapangyarihang Satanas" na Amerika at sa paglaban sa Israel. May malawak na kaparaanan, pinalawak ng Tsina ang kanyang impluwensiya sa ibang kontinente, partikular sa Aprika kung saan ang kanyang lumalaking pang-ekonomiyang presensiya ang batayan para sa diplomatiko at militar na presensiya, gaya ng nangyari sa digmaan sa Sudan.
Kaya ang perspektiba na haharapin ng mundo matapos mahalal si Obama bilang pinuno ng pinakamalaking kapangyarihan sa mundo ay hindi pundamental na kaiba sa sitwasyon na nangibabaw hanggang ngayon: patuloy na komprontasyon sa pagitan ng mga kapangyarihan ng una o ikalawang hanay, patuloy na barbarikong mga digmaan na may mas mapaminsalang resulta (gutom, epidemya, malawakang dislokasyon) para sa mga populasyon na namuhay sa pinag-aagawang mga erya. Dapat din nating ikonsidera kung ang instabilidad na tinulak ng paglala ng krisis sa kabuuang serye ng mga mahirap na bansa ay hindi magbunga ng intensipikasyon ng mga komprontasyon sa pagitan ng pangkating militar sa loob ng mga bansang ito, na tulad ng dati, may partisipasyon ng iba't-ibang imperyalistang kapangyarihan. Naharap sa ganitong sitwasyon, si Obama at ang kanyang administrasyon ay hindi kayang ipagpatuloy ang mapandigmang mga polisiya ng kanyang mga nasundan, tulad ng nakita natin sa Afghanistan halimbawa, isang polisiya na kahalintulad ng lumalaking barbarismong militar.
==== Digmaang Sobyet-Afghan ====
{{see|Digmaang Sobyet-Afghan}}
[[Talaksan:SovietInvasionAfghanistanMap.png|thumb|right|250px|Ang Pagsalakay ng Sobyet]]
Ang Afghanistan ay sumang-ayon sa pamamagitan ng 1,747, si [[Ahmad Shah Abdali]], na pinasiyahan hanggang sa kanyang kamatayan 1772 Ang rehiyon ay dati nanirahan ng ilang iba't-ibang grupo ng mga pambansang upang malutas.
Sa panahon ng 1800s at unang bahagi ng 1900s tried parehong Russia at ang British Empire upang makontrol ang Afghanistan, at pagkatapos, ito ay sa pagitan ng mga dakilang kapangyarihan (Britain kinokontrol na sa panahon na iyon malaking bahagi ng Timog Asya). Ito ay nagdulot, maki alia, sa tatlong mga Anglo-Afghan digmaan, kung saan ang ikatlong natapos na ang nanalo Afghans pinananatili nito sa pagsasarili.
Afghanistan ay matapos na ito na gumagana ng maayos, albeit mahirap, relihiyon para sa monarkiya tungkol sa 300 taon. Nasasalungat sa mga dati na imahe ng Taliban at veils, ito ay isang napaka-liberal na bansa na may isang ayon sa kaugalian nagsasarili kanayunan. Problema ay maaaring lumabas dahil, subalit, at kahit na [[Afghanistan]] ay kanyang makatarungang bahagi ng demagogues at insurgents, at mag-alaga ng mga problemang ito bago namin nakuha ang isang pyudal na sistema kung saan ang vassals kinuha sa pangangalaga ng mga problema sa mga lokal na level (mga vassals Gusto mamaya play ng isang malaking papel na ginagampanan sa digmaan).
[[Talaksan:BMD-1 in Afghanistan.jpg|thumb|left|250px|Mga Sobyet na paratroopers, sakay ng [[BMD-1]] sa [[Kabul]]]]
1,973 ibagsak, gayunman, ang huling hari, Zahir Shah, sa isang walang dugo kapalaran sa pamamagitan ng kanyang mga pinsan, Mohammed Daoud, na mamaya ibinigay ang kanyang sarili na itinalaga sa unang pangulo ng bansa.<ref name=GarthoffPages1017-1018>{{cite book|last=Garthoff|first=Raymond L.|title=Détente and Confrontation|location=Washington D.C.|publisher=The Brookings Institute|year=1994|pages=1017–1018}}</ref><ref>{{cite book|last=Arnold|first=Anthony|title=Afghanistan’s Two-Party Communism: Parcham and Khalq|location=Stanford|publisher=Hoover Institution Press|year=1983|page=96}}</ref>
Rehimeng ito pinasiyahan hanggang 1,978, kapag ang mga partido komunista PDPA isinasagawa ang tinatawag na Saur rebolusyon at sa mga lider Noor Mohammed taraki ang naging bagong pangulo. Magkano pinasiyahan ang mga Sobyet rebolusyon ay di maliwanag, pero ang mga ito sa anumang paraan ay kasangkot diyan ay walang pag-aalinlangan (para sa mga halimbawa, ay ang pulutong ng mga [[Kasim Husseini]], ipinadala mula sa Russia para sa tunay na dahilan). Ang aming mga pagsusulit ay na bagaman ang mga Sobyet malinaw naman appreciated at suportado ng Saur rebolusyon, sinabi nila wala na impluwensiya ng mga kaganapan, maliban na ito marahil ay sa at nagsimula ang lahat ng ito, sila ay sa ibang salita ang isang papel sa Afghan rebolusyon, maihahambing sa [[Germany]]'s papel sa [[Russian]].<ref>{{cite book|last=Fisk|first=Robert|title=The Great War for Civilisation: the Conquest of the Middle East|location=London|publisher=Alfred Knopf|year=2005|pages=40–41|isbn=1-84115-007-X}}</ref>
Revolutionaries nakatutok sa Kabul, na kung saan din pinamamahalaang upang makakuha ng kontrol kapag ito ay na-iisip na sa pamamagitan ng panalong ang pangunahing Estado ay manalo sa bansa, kung saan ang mga populasyon sa mga nayon at bukid na lugar, parang hindi halata ito. Palagay na ito ay bahagyang tama, karamihan ng populasyon ay relatibong sa una natural sa pamamagitan ng pagbabago ng kapangyarihan, ngunit ito ay overturned kapag ang PDPA partido ay nagsimulang ipatupad ang mga pagbabago sa mga magdala ng bansa para maging isang tunay na komunista ng estado na kung saan ang mga Sobyet modelo. Problema lumitaw kapag PDPA ng mga ideya tungkol sa nakaplanong ekonomiya, at sekularismo ay hindi appreciated sa Afghanistan's liberal, konserbatibo Muslim (ang mga partido ay sa isip na ang komunismo ay magkaroon ng isang makabuluhang epekto sa pampolitika na klima ilagay sa aming mga isip).<ref>{{Cite web |title=''The Soviet Invasion of Afghanistan in 1979: Failure of Intelligence or of the Policy Process? - Page 7 |url=http://isd.georgetown.edu/Afghan_1_WR_group.pdf |access-date=2010-07-07 |archive-date=2009-03-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090325144233/http://isd.georgetown.edu/Afghan_1_WR_group.pdf |url-status=dead }}</ref>
Isang uri ng paggalaw ng paglaban ay nagsimula sa ilang sandali lamang matapos na ito ay may isang pulutong ng mga armadong pakikibaka. Tulad ng paglaban sa pangkalahatan ay binigyan ng pangkaraniwang pangalan Mujahedin, na kung saan ay ang maramihan ng Arabic salitang "mujahid", ibig sabihin ay "ang labanan", ngunit sa halip ay nauunawaan bilang "ang dala ng Jihad." Ang mga Muslim laban Fighters ay nagkaroon ng malakas na suporta mula sa Pakistan, kung saan ang kanilang labanan ay nakita bilang isang makatwiran pagtatanggol laban sa masama aaklas, at sa karamihan ng mga kanluranin sa mundo, kung saan ito ay makikita bilang isang mahusay na masama para sa komunismo.
PDPA hinahangad militar aid mula sa Unyong Sobyet, na sa una ay napaka-urong-sulong na ang pagpapadala ng hukbo sa bansa. Sobyet Union, gayunman, ay handa sa pananalapi ang makipag-away, at may na ang pera ay maaaring bumili ng PDPA militar ng suporta mula sa mga nabanggit vassals.
[[Talaksan:Muja on radio in Munda Dir.jpg|thumb|Isang mandirigmang [[mujahideen]] sa[[Kunar]] na gumagamit ng kommunikasyon.]]
Kahit sa loob ng PDPA ay, gayunman, ang labanan, sa pagitan ng matinding Khalqisterna at ang mas katamtaman Parchamisterna. Mga kasalungat na humantong sa presidente taraki, na belonged Parchamisterna, bigti ang tag-init ng 1,979 at ang Khalqisternas lider Hafizullah Amin ipinahayag ang kanyang sarili sa bagong pangulo. Amin ay very hard sa populasyon (tungkol sa 1.5 million<ref>Gregory Feifer ''The Great Gamble'', pp.169-170</ref> Afghans ay tinatayang may namatay sa panahon ng kanyang kaharian ng takot), habang siya ay gumanap ng isang nakakagulat na malambot na linya ng mga banyagang patakaran tungo sa Estados Unidos at Pakistan, na humantong sa Sobyet paglusob Pasko 1979
Ang pagsalakay ay hindi itinuro laban sa mga rebels pagsalungat, ngunit laban sa mga Komunista na pamahalaan, na kung saan sila sa una suportado.<ref>{{cite book | last = Yousaf, Mohammad & Adkin, Mark | title = Afghanistan, the bear trap: the defeat of a superpower | year= 1992 | publisher = Casemate |isbn= 0 9711709 2 4| pages= 159}}</ref>
==== Panunungkulan ni Mihail Gorbačëv ====
Noong 1985, nahirang na pinuno ng Partidong Komunista si Gorbachev. Sa simula pa lamang ng kanyang pamumuno, ipinadama na niya ang pagpapatupad sa mag ng pagbabagong Radikal. Pinakasentro ng mga Radikal na repormang kanyang ipinatupad ang tinatawag na Perestroika o pagrereorganisa o pagrereestruktura. Pangunahing prinsipyo ng Perstroika ang nagsasaad na hindi kailanman maaaring gamitin ang Sandatang Nuklear upang matupad ang layuning Pampolitika, Ekonomik at ideolohikal ng isang Bansa. Batay dito, walang saysay at hindi makatwiran ang Armas-Nuklear. Sa anumang digmaan magagamit ang Armas-Nuklear , walang maituturing na panalo o natalo sapagkat mawawala ang kabihasnan ng buong Daigdig<ref>[http://www.rspp.su/sobor/conf_2006/istoki_duh_nrav_crisis.html Origins of Moral-Ethical Crisis and Ways to Overcome it] by V.A.Drozhin Honoured Lawyer of Russia.</ref>.
== Heograpiya ==
[[File:SovietUnionPhysical.jpg|thumb|350px|left|Mapang pisikal ng Unyong Sobyetiko.]]
Sumakop ang Unyong Sobyetiko ng mahigit 22,402,200 kilometrong kuwadrado (8,649,500 milyang kuwadrado) ng lawak, gayunpaman ginawa itong pinakamalaking bansa nang nag-iral ito; pinanatili ang posisyong ito ng Rusya, ang kahalili nitong estado.<ref>Television documentary from CC&C Ideacom Production, "Apocalypse Never-Ending War 1918–1926", part 2, aired at Danish DR K on 22 October 2018.</ref><ref>[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/513251/Russia Russia – Encyclopædia Britannica] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080426065826/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/513251/Russia |date=26 April 2008 }}. Britannica.com (27 April 2010). Retrieved on 29 July 2013.</ref> Sinaklaw nito ang karamihan ng [[Eurasya]], at ang panlupaing lawak nito'y maihahambing sa buong kontinente ng [[Hilagang Amerika]].<ref>{{cite web |url=http://pages.towson.edu/thompson/courses/regional/reference/sovietphysical.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20120915090942/http://pages.towson.edu/thompson/Courses/Regional/Reference/SovietPhysical.pdf|url-status=dead|archive-date=15 September 2012 |title=The Former Soviet Union: Physical Geography |author=Virginia Thompson |publisher=Towson University: Department of Geography & Environmental Planning|access-date=24 March 2016}}</ref> Ang naging pinakamalaki at pinakamataong republika nito'y ang [[RSPS ng Rusya]], na sumaklaw sa halos tatlong-kapat ng lugar sa unyon. Ang kanlurang bahagi ng URSS sa Europa ay bumuo ng 25% ng bansa at naging sentrong pangkalinangan at pang-ekonomiya. Ang silangang bahagi naman sa Asya ay umaabot sa [[Karagatang Pasipiko]] sa silangan at [[Apganistan]]. Sumaklaw ito ng mahigit 10,000 kilometro (6,200 milya) mula silangan hanggang kanluran sa labing-isang sona ng oras, at mahigit 7,200 kilometro (4,500 milya) mula hilaga hanggang timog. Mayroon itong limang sonang pangklima: [[tundra]], [[taiga]], [[estepa]], [[disyerto]], at [[bundok|kabundukan]].
Tulad ng Rusya, ang Unyong Sobyetiko ang mayroong pinakamahabang hangganan sa mundo, na sumusukat na mahigit 60,000 kilometro (37,000 milya), o {{frac|1|1|2}} sirkumperensya ng Daigdig, kung saan dalawang-katlo nito'y linyang [[baybayin]]. Sumukat ito ng halos 10,000 kilometro mula [[Kaliningrado]] sa Look ng Gdansk sa kanluran hanggang Islang Ratmanova (Diomedes Mayor) sa Kipot ng Bering. Mula sa ang dulo ng Tangway ng Taymyr sa Karagatang Artiko hanggang sa bayan ng Kushka (Serhetabat) sa Gitnang Asya malapit sa hangganan ng [[Apganistan]] ay umabot ng halos 5,000 kilometro. Ang silangan-kanlurang kalawakan ng magkadikit na Estados Unidos ay madaling magkasya sa pagitan ng hangganang hilaga at timog Unyong Sobyetiko sa kanilang mga kaduluhan.
Ang pinakamataas na bundok sa Unyong Sobyet ay Bundok Komunismo(ngayon Ismail Samani rurok ) sa [[Tajikistan]] sa 7,495 metro (24,590 ft). Ang pinakamalaking lake Ang mundo, ang Dagat ng Kaspiy , ilatag unang-una sa Sobiyet Union. The world's deepest lake, Lake Baikal , was in the Soviet Union. 's deepest lake Ang mundo, Lake Lawang baykal , ay sa Sobiyet Union.
==== Lokasyon ====
Sakop ng bansang ito ang malaking lupain sa [[mundo]], sakop ang silangang kalahati ng [[Europa]] at hilagang sangtatlo ng [[Asya]]. Sa katunayan, sakop ng teritoryo ang hilaga 50 hilagang [[latitud]] habang kalahati ng 55. Sa ibinigay na interyor na lokasyon, ang hilagang bahagi ay importante kasama ang [[klima]]. Ang hilagang hangganan, ang [[Karagatang Artiko]], ay nagyeyelo sa buong taon, kaya limitado ang paglalayag ng mga barkong pangkalakalan ''(commercial)'', operasyong may panganib. Ang silangang hangganan ay ang [[Dagat Bering]], [[Dagat ng Okhotsk]] at [[Dagat ng Hapon]] ay hawak ng hilaga silangan ng [[Pasipiko]], ay nagyeyelo tuwing [[tag-lamig]] at malamig kung [[tag-araw]]. Ang timog ng hangganan nito sa Asya ay may pormang matarik na bundok, disyerto at tuyong steppe. Sa timog silangan ay nay pinagsamang Ilog [[Ilog Argun|Argun]]-[[Ilog Amur|Amur]]-[[Ilog Ussuri|Ussuri]] na nasa [[Manchuria]]. Ang kanluran ng Argun ay ang mahabang hangganang bundok sa m,ay [[Mongolia|Republikang Popular ng Mongolia]] at ang probinsiya ng [[Xinjiang]] sa [[Tsina]]. Sa [[Timog-kanlurang Asya]], ang hangganang bundok ay patuloy, sa may [[Afghanistan]] at [[Iran]] sa timog. Ang [[Dagat Itim]] ay pormang parte ng hangganang Sobyet-Iranian, subalit ang [[Ilog Araks]](Araxes), ang Lesser Caucasus at ang dagat Itim ay humahati sa mga ''Republikang Transcaucasian'' mula sa Iran at [[Turkey]]. Sa paligid ng kanlurang hangganan ng [[Romania]], [[Hungary]], [[Czechoslovakia]], [[Poland]], [[Finland]] at [[Norway]], walang lugar sa Unyong Sobyet ang sumasagi sa bukas na mainit na hangganan. Ang parteng Baltik at Dagat na Itim ay mga saradong dagat<ref>{{cite web|url=http://kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1055376 |title= «Давал санкции на аресты по телефону из дома отдыха» |publisher=[[Коммерсантъ|Власть]]|date=24 ноября 1999|accessdate=17 января 2009}}</ref>.
==== Lawak ====
Ang nadagdag na teritoryo sa Unyong Sobyet, pagkatapos ng 1938 ay umakyat sa 8,173,550 [[milya]] kwadrado(21,169,00 [[kilometro]] kwadrado) sa mahigit 8,650,000 milya kwadrado( 21,169,400 kilometro kwadrado) noong 1945. Lahat ng nadagdag na teritoryo, hindi kasama ang dating [[Republikang Popular ng Tannu Tuva]] sa [[Gitnang Asya]], ay naidagdag bago ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Rusya]]. Subalit, ang [[Finland]] at Silangang [[Poland]] (pagkatapos ng 1945), pinamunuan ng Rusya bago ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]], ay hindi kasama sa Unyong Sobyet.<ref>[http://www.andropov-cbs.ru/andropov.php Андропов Юрий Владимирович — Андроповская МЦРБ]</ref>
Ang teritoryong naidagdag sa kasaysayan ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ay ang kanlurang [[Byelorussia]] at ang kanlurang [[Ukraine]](mula sa [[Poland]]), noong 1939. Parte ng [[Karelia]] (mula sa [[Finland]]) at ang [[Estonia]], [[Latvia]], [[Lithuania]], [[Moldova]](dating [[Bessarabia]], mula sa [[Romania]]) noong 1940, ang Pechenga o Petsamo Corridor (mula sa Finland) at ang Tuva Autonomous S.S.R. (dating [[Tannu Tuva]]) noong 1944, ang [[Carpatho-Ukraine]] o [[Ruthenia]] (ibinigay sa [[Ukraine]], mula sa [[Czechoslovakia]]), ang kalahating hilaga ng [[Silangang Prussia]] (mula sa [[Germany]]), ang timog [[Sakhalin]] at ang isla ng [[Kuril]] (mula sa [[Hapon]]) noong 1945.
Mayroon itong 15 republika sa Unyon:
{|style="text-align:center" width="100%" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" class="sortable"
|+ Mga Republika Sa Unyong Sobyet
|-
! style="background:#efefef;" |[[Republika]]
! style="background:#efefef;" |[[Teritoryo]], (Kilometro Kwadrado)
! style="background:#efefef;" |[[Populasyon]], Taon (1966)
! style="background:#efefef;" |[[Populasyon]], Taon (1989)
! style="background:#efefef;" |Bilang ng mga [[Lungsod]]
! style="background:#efefef;" |Bilang ng Lungsod Urban
! style="background:#efefef;" |[[Kabisera]]
|-
|'''[[Russian Soviet Federative Socialist Republic|RSFSR]]'''
| 17075,4
| 126561
| 147386
| 932
| 1786
| [[Moscow]]
|-[[Заголовок ссылки]]
|'''[[Ukrainian Soviet Socialist Republic|Ukrainian SSR]]'''
| 601,0
| 45516
| 51704
| 370
| 829
| [[Kiev]]
|-
|'''[[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian SSR]]'''
| 207,6
| 8633
| 10200
| 74
| 126
| [[Minsk]]
|-
|'''[[Uzbek Soviet Socialist Republic|Uzbek SSR]]'''
| 449,6
| 10581
| 19906
| 37
| 78
| [[Tashkent]]
|-
|'''[[Kazakh Soviet Socialist Republic|Kazakh SSR]]'''
| 2715,1
| 12129
| 16538
| 62
| 165
| [[Almaty|Alma-Ata]]
|-
|'''[[Georgian Soviet Socialist Republic|Georgian SSR]]'''
| 69,7
| 4548
| 5449
| 45
| 54
| [[Tbilisi]]
|-
|'''[[Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Azerbaijan SSR]]'''
| 86,6
| 4660
| 7029
| 45
| 116
| [[Baku]]
|-
|'''[[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuanian SSR]]'''
| 65,2
| 2986
| 3690
| 91
| 23
| [[Vilnius]]
|-
|'''[[Moldavian Soviet Socialist Republic|Moldavian SSR]]'''
| 33,7
| 3368
| 4341
| 20
| 29
| [[Kishinev|Chişinău]]
|-
|'''[[Latvian Soviet Socialist Republic|Latvian SSR]]'''
| 63,7
| 2262
| 2681
| 54
| 35
| [[Riga]]
|-
|'''[[Kirghiz Soviet Socialist Republic|Kirghiz SSR]]'''
| 198,5
| 2652
| 4291
| 15
| 32
| [[Bishkek|Frunze]]
|-
|'''[[Tajik Soviet Socialist Republic|Tajik SSR]]'''
| 143,1
| 2579
| 5112
| 17
| 30
| [[Dushanbe]]
|-
|'''[[Armenian Soviet Socialist Republic|Armenian SSR]]'''
| 29,8
| 2194
| 3283
| 23
| 27
| [[Yerevan]]
|-
|'''[[Turkmen Soviet Socialist Republic|Turkmen SSR]]'''
| 488,1
| 1914
| 3534
| 14
| 64
| [[Ashgabat]]
|-
|'''[[Estonian Soviet Socialist Republic|Estonian SSR]]'''
| 45,1
| 1285
| 1573
| 33
| 24
| [[Tallinn]]
|-
|'''Unyong Sobyet'''
| 22402,2
| 231868
| 286717
| 1832
| 3418
| [[Moscow]]
|}
{{Union Republics}}
== Demograpiya ==
{{see|Demograpiya ng Unyong Sobyet}}
[[Talaksan:Population of former USSR.PNG|thumb|Ang populasyon ng Unyong Sobyet at ng mga sumunod na bansa nito mula 1961–2009.]]
[[Talaksan:Ethnic map USSR 1941.jpg|thumb|400px|left|Lokasyong heograpo ng maraming pangkat etniko sa Unyong Sobyet noong 1941.]]
Ang Unyong Sobyet ay isa sa mga pinakamaraming [[pangkat etniko]] sa maraming [[bansa]], na may 200 iba-ibang pangkat etniko mula sa hangganan nito. Ang kabuuang populasyon ay malapit sa 293 milyon noong 1991, na pangatlo sa pinakamaraming populasyon kasabay ang [[Tsina]] at [[India]] sa [[dekada]].<ref name=shiman>{{cite book | last = Shiman | first = David | title = Economic and Social Justice: A Human Rights Perspective | publisher = Amnesty International | year= 1999 | url = http://www1.umn.edu/humanrts/edumat/hreduseries/tb1b/Section1/tb1-2.htm | isbn = 0967533406}}</ref> The country was in its heyday a well-developed social system with well-developed health care and social support.<ref>Diane Rowland, Alexandre V. Telyukov, ''[http://healthaff.highwire.org/cgi/reprint/10/3/71.pdf Soviet Health Care From Two Perspectives]{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}'', 1991</ref>
Mayroon itong 23 na [[lungsod]] na may isang milyong katao sa Unyong Sobyet noong 1989. Ang pinakamalaking lungsod sa bansa at kabisera ay ang [[Moscow]] na may siyam na milyong nakatira, subalit ang [[Leningrad]] (ngayon ay [[St. Petersburg]]) ay pangalawa sa pinakamalaking lungsod sa bansa na may limang milyong katao. Ang ibang lungsod ay [[Minsk]], [[Kiev]], [[Baku]] and [[Tashkent]].
{|style="text-align:center" width="100%" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" class="sortable"
! style="background:#efefef;" |[[Republika]]
! style="background:#efefef;" |1913
! style="background:#efefef;" |1926
! style="background:#efefef;" |1939
! style="background:#efefef;" |1950
! style="background:#efefef;" |1959
! style="background:#efefef;" |1966
! style="background:#efefef;" |1970
! style="background:#efefef;" |1973
! style="background:#efefef;" |1979
! style="background:#efefef;" |1987
! style="background:#efefef;" |1989
! style="background:#efefef;" |1991
|-
|'''[[Russian Soviet Federative Socialist Republic|RSFSR]]'''
| 89900
| 92737
| 108379
|
| 117534
| 126561
| 130079
| 132151
| 137410
| 145311
| 147386
| 148548
|-
|'''[[Ukrainian Soviet Socialist Republic|Ukrainian SSR]]'''
| 35210
| 29515
| 40469
|
| 41869
| 45516
| 47127
| 48243
| 49609
| 51201
| 51704
| 51944
|-
|'''[[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian SSR]]'''
| 6899
| 4983
| 8910
|
| 8055
| 8633
| 9002
| 9202
| 9533
| 10078
| 10200
| 10260
|-
|'''[[Uzbek Soviet Socialist Republic|Uzbek SSR]]'''
| 4366
| 4660
| 6440
|
| 8261
| 10581
| 11960
| 12902
| 15389
| 19026
| 19906
| 20708
|-
|'''[[Kazakh Soviet Socialist Republic|Kazakh SSR]]'''
| 5565
| 6037
| 5990
|
| 9154
| 12129
| 12849
| 13705
| 14684
| 16244
| 16538
| 16793
|-
|'''[[Georgian Soviet Socialist Republic|Georgian SSR]]'''
| 2601
| 2677
| 3540
|
| 4044
| 4548
| 4686
| 4838
| 4993
| 5266
| 5449
| 5464
|-
|'''[[Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Azerbaijan SSR]]'''
| 2339
| 2314
| 3205
|
| 3698
| 4660
| 5117
| 5420
| 6027
| 6811
| 7029
| 7137
|-
|'''[[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuanian SSR]]'''
|
|
| 2880
|
| 2711
| 2986
| 3128
| 3234
| 3392
| 3641
| 3690
| 3728
|-
|'''[[Moldavian Soviet Socialist Republic|Moldavian SSR]]'''
| 2056
| 242
| 2452
| 2290
| 2885
| 3368
| 3569
| 3721
| 3950
| 4185
| 4341
| 4366
|-
|'''[[Latvian Soviet Socialist Republic|Latvian SSR]]'''
|
|
| 1885
|
| 2093
| 2262
| 2364
| 2430
| 2503
| 2647
| 2681
| 2681
|-
|'''[[Kirghiz Soviet Socialist Republic|Kirghiz SSR]]'''
| 864
| 1002
| 1458
|
| 2066
| 2652
| 2933
| 3145
| 3523
| 4143
| 4291
| 4422
|-
|'''[[Tajik Soviet Socialist Republic|Tajik SSR]]'''
| 1034
| 1032
| 1484
|
| 1981
| 2579
| 2900
| 3194
| 3806
| 4807
| 5112
| 5358
|-
|'''[[Armenian Soviet Socialist Republic|Armenian SSR]]'''
| 1000
| 881
| 1282
|
| 1763
| 2194
| 2492
| 2672
| 3037
| 3412
| 3283
| 3376
|-
|'''[[Turkmen Soviet Socialist Republic|Turkmen SSR]]'''
| 1042
| 998
| 1252
|
| 1516
| 1914
| 2159
| 2364
| 2765
| 3361
| 3534
| 3576
|-
|'''[[Estonian Soviet Socialist Republic|Estonian SSR]]'''
|
|
| 1052
|
| 1197
| 1285
| 1356
| 1405
| 1465
| 1556
| 1573
| 1582
|-
|'''Unyong Sobyet'''
| 159200
| 147028
| 190678
| 178500
| 208827
| 231868
| 241720
| 248626
| 262085
| 281689
| 286717
| 289943
|}
=== Pangkat etniko ===
{{see|Mga Pangkat Etniko ng Unyong Sobyet}}
Binubuo ang Unyong Sobyet ng ibat-ibang etniko tulad ng [[Ruso]] (50.78%), sinundan ng mga [[Ukrainians]] (15.45%) at [[Uzbeks]] (5.84%). Ang iba pang mga pangkat etniko ay [[Armenians]], [[Azerbaijanis]], [[Belarusians]], [[Estonians]], [[Georgians]], [[Kazakhs]], [[Kyrgyz]], [[Latvian people|Latvians]], [[Lithuanian people|Lithuanians]], [[Moldovans]], [[Tājik people|Tajiks]], at [[Turkmen people|Turkmen]], pati na rin ang mga [[Abkhaz people|Abkhaz]], [[Adyghe people|Adyghes]], [[Aleut]]s, [[Assyrian people|Assyrians]], [[Caucasian Avars|Avars]], [[Bashkirs]], [[Bulgarians]], [[Buryats]], [[Chechens]], [[Han Chinese|Chinese]], [[Chuvash people|Chuvash]], [[Cossack]]s, [[Evenks]], [[Finns]], [[Gagauz]], [[Germans]], [[Greeks]], [[Hungarians]], [[Ingush people|Ingushes]], [[Inuit]], [[Jews]], [[Kalmyks]], [[Karakalpaks]], [[Karelians]], [[Kets]], [[Koreans]], [[Lezgins]], [[Mari people|Maris]], [[Mongols]], [[Mordvins]], [[Nenetses]], [[Ossetians]], [[Poles]], [[Romani people|Roma]], [[Romanians]], [[Tats]], [[Tatars]], [[Tuvans]], [[Udmurts]], [[Yakuts]], at iba pa.<ref>Barbara A. Anderson and Brian D. Silver. 1984. "Equality, Efficiency, and Politics in Soviet Bilingual Education Policy, 1934–1980," ''American Political Science Review'' 78 (December): 1019–1039.</ref>
==== Pananampalataya ====
{{see|Relihiyon ng Unyong Sobyet}}
Ang Unyong Sobyet ay opisyal na walang kaugnayan sa relihiyon, suportado ang hindi paniniwala sa diyos sa mga paaralan, at bigti relihiyon. Ang estado ay separated mula sa iglesia ng mga atas ng Konseho ng People's Commissars sa 23 Enero 1918. Katlong-dalawa ng Sobyet ay kulang sa populasyo na relihiyosong paniniwala habang isa-ikatlong ng mga tao kunwari relihiyosong paniniwala. Kristiyanismo at Islam ay ang pinaka may mga mananampalataya. Tungkol sa kalahati ng mga tao, kabilang ang mga kasapi ng CPSU at mataas na antas na opisyal ng pamahalaan, kunwari hindi paniniwala sa diyos.Pamahalaan pag-uusig ng Kristiyanismo patuloy undiminished hanggang sa pagkahulog ng komunista ng pamahalaan. Tanging 500 mga simbahan, sa labas ng 54,000 bago ang himagsikan, na naiiwan ang bukas sa 1941. Ang papel na ginagampanan ng relihiyon sa araw-araw na buhay ng mga mamamayan ng Sobiyet iba-iba malaki at noon ay malayo mas mahalaga sa dwellers lungsod kung saan Party control ay pinakamabuting kalagayan.
==== Wika ====
{{see|Mga Wika ng Unyong Sobyet}}
Habang ang lahat ay maaaring gamitin ang kanilang sariling wika, [[Wikang Ruso|Ruso]] ay ang opisyal na at nangingibabaw na wika sa Unyong Sobyet. Ito ay ginagamit sa [[industriya]], [[militar]], partido, at pamamahala ng estado.
==== Haba ng buhay at mortalidad ng sanggol ====
Pagkatapos ng [[komunista]] pagkuha sa kapangyarihan ng kapangyarihan ng buhay pag-asa para sa lahat ng mga grupo ng edad nagpunta up. Ang isang kasisilang anak sa 1926–27 ay isang buhay-asa ng 44.4 taon, hanggang mula sa 32.3 taon ng tatlumpung taon bago. Sa 1958–1959 ang buhay pag-asa para sa newborns nagpunta ng hanggang sa 68.6 taon. Pagpapabuti na ito ay ginamit sa pamamagitan ng Sobiyet awtoridad sa "patunayan" na ang mga sosyalistang sistema ay higit na mataas sa kapitalistang sistema.
Ang kalakaran ang patuloy na sa [[1960|60's]], kapag ang buhay-asa sa Sobiyet Union nagpunta sa kabila ng pag-asa sa buhay sa Estados Unidos .Mula sa 1964 ang takbo baligtad. Habang buhay na pag-asa para sa mga kababaihan na naiiwan ang walang kinikilingan matatag, ito went down na higit para sa mga lalaki. Karamihan sa mga pinagmumulan ng kanluran isisi ang lumalaking pang-aabuso ng alak at mahihirap na pangkalusugang pag-aalaga, at teorya na ito ay din kataon lamang tinanggap ng awtoridad na Sobyet.
Ang pagpapabuti sa sanggol pagkakamatay ay bumababa sa huli, at pagkatapos ng isang tiyak na pagkamatay habang bata pa ay nagsimulang tumaas. Matapos ang 1974 ang gobyerno ay tumigil sa paglalathala sa mga istatistika na ito. Kalakaran na ito ay maaaring maging bahagyang ipinaliwanag sa pamamagitan ng bilang ng mga [[Asyano]]ng nanganganak na may bahagi ng bansa kung saan ang dami ng sanggol na namamatay ay pinakamataas, habang ang bilang ng mga panganganak ay kitang-kita bumababa sa mas buong [[Europa]], bahagi ng Unyong Sobyet. Halimbawa, ang bilang ng mga births ng bawat mamamayan ng [[Tajikistan]] ay tumaas mula sa 1.92 hanggang 1958–59 hanggang 2.91 hanggang 1979–1980, habang ang numero sa [[Latvia]] ay down na 0.91 sa 1979-80.
== Patakaran ==
{{see|Mga Konstitusyon ng Unyong Sobyet}}
Para sa unang pagkakataon ay sa 1923 sa ang Sobiyet Union binuo ng isang buong saligang batas, ang Sobiyet Saligang-Batas ng 1924 . Ito ay sa 1936 sa pamamagitan ng Stalin Saligang Batas papalitan.
Pormal, ang Sobiyet Union ay isang pederal na unyon ng mga manghahalal estado ( republics ), sa katunayan ito ay isang centrally -pinamamahalaan, at ang Russian SFSR-dominado estado. Panggalan lamang, ito ay democratically sa pamamagitan ng mga konseho ng Russian Совет / o ang Sobiyet parliyamento pinasiyahan. Ang tunay na kapangyarihan ay ngunit palaging kasama ang pamumuno ng Partido Komunista ng Sobiyet Union , ang bansa lalo na sa ilalim ng Stalin totalitaryo , mamaya sa halip diktatoryal maghahari. Sa katapusan ng USSR undertook Mikhail Gorbachev sa ilalim ng susi salita glasnost at perestroika pagsisikap at epektibong demokratikong institusyon sa kitang ipakilala.
Ang Pamahalaan ng Sobiyet Union ay hindi lamang ang mananagot para sa mga batas, pangangasiwa at kapangyarihan ng bansa kundi pati na rin pinamamahalaang ang ekonomiya. Ang pangunahing mga pampolitikang mga desisyon kinuha sa pamamagitan ng mga pangunahing institusyong pampolitika ng bansa, ang Partido Komunista ng Sobiyet Union (CPSU).
Sa huli 1980s ay ang pormal na estruktura ng estado na katulad ng sa kanluran sistemang pampolitika na inayos. Ito magtakda ng isang saligang-batas, ang lahat ng institusyon ng estado at isang garantiya sa mga mamamayan ng isang serye ng mga pampolitikang karapatan at mga karapatan bilang mamamayan. Ang isang pambatasan kapangyarihan, ang Kongreso ng People's Deputies at isang permanenteng pambatasan Konseho, ang kataas-taasang Sobyet , bilang isang kinatawan ng katawan na kumakatawan sa kapangyarihan ng mga tao. Ang kataas-taasang Sobyet inihalal ang presidyum , ang Chairman rin ay nagsilbi bilang pinuno ng estado at supervised ng Konseho ng People's Commissars, mamaya ang Konseho ng mga ministro , na sa tamang bilang ng mga executive kapangyarihan. Ang Chairman ng Konseho ng People's Commissars, na ang halalan ay na-confirm sa pamamagitan ng kongreso ay ang pinuno ng pamahalaan. Isang verfassungsbasierte puwersa ng hukuman ay kinakatawan ng isang sistema ng korte, ang chief ng Korte Suprema ay. Ang Korte Suprema ay responsable para sa pagsubaybay ng legalidad ng mga institusyon ng pamahalaan. Ayon sa Saligang-Batas ng 1977, ang bansa ay isang pederal na estruktura, exhorting ang iba't-ibang mga republics ng mga tiyak na pinakamataas na puno mga karapatan (hal. ang desisyon sa politika minorya).
Sa pagsasanay, gayunman, marami sa mga tungkulin ng iba't-ibang mga institusyon ng pamahalaan mula sa mga lamang awtorisadong partido, CPSU ang gumanap. Ang tunay pundasyon, at patakaran ng mga desisyon na nakuha sa pamamagitan ng partido at tinanggap ng pamahalaan, sa halip ang mga desisyon ng partido ratified bilang batas mismo ay nagpasya. Ang bilang ng mga iba't-ibang mekanismo nakasisiguro na ang pamahalaan ay sumali sa mga desisyon ng partido. Habang naroon ay ang mga mamamayan ng Sobiyet Union upang magpasya sa lahat ng mga halalan, kung saan ang kandidato na kanilang pinili, ngunit bilang na kabilang sa lahat ng kandidato ng Partido Komunista at had sa ay inilabas up sa pamamagitan ng mga partido, ay ang Partido Komunista at ibahagi ang lahat ng mga mahahalagang posisyon sa pamahalaan sa mga tao ng partido pamumuno sa ay tapat. Ang mga tao sa mga posisyon ng pamahalaan ay mahigpit na supervised ng CPSU, upang maiwasan ito differed mula sa mga opisyal na linya.
Ang pangunahing gawain ng ehekutibo sangay , ang Konseho ng mga ministro, ay ang pamamahala ng ekonomiya. Ang Konseho ng ministro ay sa buong panahon ng kanyang buhay sa Partido Komunista abala tapat sa politiko, ang chairman ng Konseho ng mga ministro ay palaging isang miyembro ng Politburo, ang central tagahatol ng CPSU. Kadalasan ito ay din ang Pangkalahatang Kalihim ng Partido ang kanyang sarili, ang chairman ay isang nangingibabaw na posisyon sa ibabaw ng iba pang mga ministro.
Ayon sa Saligang-Batas ng 1978 ay ang pinakamataas na pambatasan katawan ng Sobiyet Union ng Kongreso ng People's Deputies .Ang pangunahing gawain ng batasang-bansa ay ang halalan ng isang mas maliit na, permanenteng legislative Assembly, ang kataas-taasang Sobyet sa chairman nito, ang pinuno ng estado ay sa parehong oras. Kahit ang Kongreso ng People's theory ay nag-iisa ang mga karapatan sa magpatibay batas, siya ay nakilala lamang bihira, sa draft batas ng Partido, ang Konseho ng mga ministro at ang kataas-taasang Soviets sa sumang-ayon.
== Politika ==
{{see|Politika ng Unyong Sobyet}}
{{see|Talaan ng mga pinuno ng Unyong Sobyet}}
{| class="wikitable"
|-
! Pinuno ng Estado !! Pinuno ng Pamahalaan
|-
|
: Pinuno ng Komite ng Sentrong Ehekutibo:
* [[Kamenev, Lev Borisovich|L. B. Кamenev]] (mula noong Oktubre 27 (Nobyembre 9) 1917),
* [[Sverdlov, Yakob|Y. Sverdlov]] (с 8 Nobyembre (21 Nobyembre) 1917),
* [[Kalinin, Mihail Ivanovich|M. I. Каlinin]] (с 30 Marso 1919).
: (Presidyum ng Ehekutibong Komite Sentral) USSR:
* [[Kalinin, Mihail Ivanovich|M. I. Каlinin]] 1938—1946
* [[Shvernik, Nikolai Mihailovich|Н. М. Shvernik]] 1946—1953
* [[Voroshilov, Clement Еfremovich|К. Е. Voroshilov]] 1953—1960
* [[Brezhnev, Leonid Ilich|L. I. Brezhnev]] 1960—1964, Ang unang Kalihim-Heneral ng PKSU (1964—1982)
* [[Mikoyan, Аnastas Ivanovich|A. I. Мikoyan]] 1964—1965
* [[Podgorny, Nikolai Viktorovich|N. V. Podgorny]] 1965—1977
* [[Brezhnev, Leonid Ilich|L. I. Brezhnev]] (1977—1982), Ang unang Kalihim-Heneral ng PKSU PKSU (1964—1982)
* [[Andropv, Yuri Vladimorovich|Y. V. Аndropov]] (1983—1984), Kalihim-Heneral ng PKSU(1982—1984)
* [[Chernenko, Кonstantin Ustinovich|К. U. Chernenko]] (1984—1985), Kalihim-Heneral ng PKSU (1984—1985)
* [[Gromyko, Аndreiy Аndreyevich|А. А. Gromyko]] (1985—1988)
* [[Gorbachev, Mihail Sergeyevich|М. S. Gorbachev]] (1985—1991), Kalihim-Heneral ng KPSU 1985—1991.
: Президент СССР:
* М. С. Горбачёв [[15 марта]] 1990 — [[25 декабря]] 1991.
|
: Председатели Совета Народных Комиссаров (с [[15 апреля]] [[1946 год]]а — Совета Министров) СССР:
* [[Ленин, Владимир Ильич|В. И. Ленин]] (1922—1924)
* [[Рыков, Алексей Иванович|А. И. Рыков]] (1924—1930)
* [[Молотов, Вячеслав Михайлович|В. М. Молотов]] (1930—1941)
* [[Сталин, Иосиф Виссарионович|И. В. Сталин]] (1941—1953), генеральный секретарь ЦК ВКП (б) (КПСС) в 1922—1934
* [[Маленков, Георгий Максимилианович|Г. М. Маленков]] (март 1953—1955)
* [[Булганин, Николай Александрович|Н. А. Булганин]] (1955—1958)
* [[Хрущёв, Никита Сергеевич|Н. С. Хрущёв]] (1958—1964), первый секретарь ЦК КПСС в 1953—1964
* [[Косыгин, Алексей Николаевич|А. Н. Косыгин]] (1964—1980)
* [[Тихонов, Николай Александрович|Н. А. Тихонов]] (1980—1985)
* [[Рыжков, Николай Иванович|Н. И. Рыжков]] (1985—1991)
: Премьер-министр СССР:
* [[Павлов, Валентин Сергеевич|В. С. Павлов]] (1991)
: Председатель [[Комитет по оперативному управлению народным хозяйством СССР|КОУНХ СССР]], [[Межреспубликанский экономический комитет СССР|МЭК СССР]]:
* [[Силаев, Иван Степанович|И. С. Силаев]] (1991)
|}
{{Wikisource|Treaty on the Creation of the USSR}}
Noong huling 1980's, ang gobyerno ay nagpakita ng maraming karakter sa kilalang demokratikong liberal ng sistemang pampolitika. Sa karamihan, ang konstitusyon at nagtayo ng ibat-ibang organisasyon ng gobyerno at grantiya ang mga mamamayan ng pampolitika at karapatang pantao. Ang lehislatura at binubuo ng [[Congress of People's Deputies]],at ang matibay na lehislatura, ang [[Supremong Sobyet]], at [[Council of Ministers of the USSR|Council of Ministers]]<ref>http://www.britannica.com/EBchecked/topic/288956/inquisitorial-procedure</ref><ref>http://law.jrank.org/pages/7663/Inquisitorial-System.html</ref>.
Ang pamahalaan ng Unyong Sobyet ay ibibigay sa ekonomiya ng bansa at lipunan. Ito ay ipinatupad sa desisyon na ginawa ng mga nangungunang mga institusyong pampolitika sa bansa, ang Partido Komunista ng Sobiyet Union (CPSU).
Sa huli 1980s, ang gobyerno ay lumitaw na magkaroon ng maraming mga katangian sa karaniwang sa liberal demokratikong sistemang pampolitika. Halimbawa, ang saligang batas ng isang itinatag lahat ng mga organisasyon ng pamahalaan at ibinibigay sa mga mamamayan ng isang serye ng mga pampolitika at sibiko karapatan. Ang isang pambatasan katawan, ang Kongreso ng People's Deputies , at ang kanyang nakatayo lehislatura, ang kataas-taasang Sobyet , kinakatawan ang prinsipyo ng soberanya popular. Ang kataas-taasang Sobyet, kung saan ay isang inihalal chairman na nagbigay pinuno ng estado, oversaw ang Konseho ng mga ministro , na sa tamang bilang ang executive sangay ng pamahalaan.
Ang chairman ng Konseho ng mga ministro, na ang pagpili ay inaprobahan ng kataas-taasang Sobyet, nagbigay pinuno ng pamahalaan. Ang isang constitutionally based panghukuman sangay ng pamahalaan kasama ang isang hukuman na sistema, buhok sa pamamagitan ng Kataas-taasang Hukuman, na noon ay responsable para sa overseeing ang pagtalima ng Sobyet batas sa pamamagitan ng pamahalaan katawan. Ayon sa 1977 Saligang Batas Sobyet , ang gobyerno ay nagkaroon ng mga pederal na estruktura, na nagpapahintulot sa republics ng ilang kapangyarihan sa pagpapatupad ng patakaran at nag-aalok ng national minorities ang anyo ng pagsali sa pamamahala ng kanilang sariling mga gawain.
Sa pagsasanay, gayunman, ang gobyerno ay kitang-kita differed mula sa Western sistema. In the late 1980s, the CPSU performed many functions that governments of other countries usually perform. Sa huli 1980s, ang CPSU ginanap sa maraming mga function na ang mga pamahalaan ng ibang bansa ay karaniwang gumanap. For example, the party decided on the policy alternatives that the government ultimately implemented. Halimbawa, ang mga partido ay nagpasya sa ang alternatibo patakaran na pamahalaan ang ipinatupad sa huli. The government merely ratified the party's decisions to lend them an aura of legitimacy. Ang pamahalaan lamang ratified desisyon ng partido sa bang ipahiram sa kanila ang isang aura ng pagkalehitimo.
Ang CPSU ay ang ginagamit ng iba't-ibang pamamaraan upang matiyak na ang pamahalaan ng adhered upang ang mga patakaran. Ang mga partido, ang paggamit nito nomenklatura kapangyarihan, inilagay nito loyalists sa mga posisyon ng pamumuno sa buong pamahalaan, kung saan sila ay napapailalim sa kaugalian ng demokratikong sentralismo.Ang katawan ng partido ay malapit na binabantayan ang kilos ng Ministries pamahalaan, mga ahensiya, at lehislatibong organo.
Ang nilalaman ng Saligang Batas ng Sobyet differed sa maraming mga paraan mula sa tipikal na konstitusyong kanluranin. Ito ay karaniwang inilalarawan sa mga umiiral na mga relasyon pampolitika, gaya ng tinukoy sa pamamagitan ng CPSU, sa halip na prescribing ng isang magandang hanay ng mga pampolitikang mga relasyon. Ang Saligang Batas ay mahaba at detalyadong, pagbibigay ng teknikal na detalye para sa mga indibidwal na organo ng pamahalaan. Ang Saligang Batas kasama pampolitikang pahayag, tulad ng mga banyagang patakaran ng mga layunin, at ibinigay ng isang panteorya kahulugan ng estado sa loob ng ideological framework ng Marxism-Leninism . Ang CPSU pamumuno ay maaaring radically baguhin ang saligang batas o muling paggawa ito ganap na, tulad ng ito ay ilang ulit sa buong kasaysayan nito.
Ang Sanggunian ng mga ministro sa tamang bilang ng executive body ng pamahalaan. Its most important duties lay in the administration of the economy. Ang pinaka-mahalagang mga tungkulin ilatag sa pangangasiwa ng ekonomiya. The council was thoroughly under the control of the CPSU, and its chairman—the Soviet prime minister —was always a member of the Politburo . Ang mga konseho ay lubusan sa ilalim ng kontrol ng CPSU, at chairman nito-ang Sobiyet kalakasan ministro -ay palaging isang miyembro ng Politburo . The council, which in 1989 included more than 100 members, was too large and unwieldy to act as a unified executive body. Ang konseho, na sa 1989 kasama ng higit sa 100 mga kasapi, ay masyadong malaki at mahirap gamitin upang kumilos bilang isang pinag-isa katawan executive. The council's Presidium , made up of the leading economic administrators and led by the chairman, exercised dominant power within the Council of Ministers. Ang konseho ng presidyum , na binubuo ng mga pangunahing pang-ekonomiyang mga administrator at inakay ng chairman, exercised nangingibabaw na kapangyarihan sa loob ng Konseho ng mga ministro.
Ayon sa Saligang Batas, bilang susugan sa 1988, ang pinakamataas na pambatasan katawan sa Sobiyet Union ay ang Kongreso ng People's Deputies, na convened sa unang pagkakataon Mayo 1989. Ang pangunahing gawain ng batasang-bansa ay ang halalan ng kongreso nakatayo, ang kataas-taasang Sobyet, at ang halalan ng mga pinuno ng Kataas-taasang Sobyet, na sa tamang bilang pinuno ng estado. Sa teorya, ang Kongreso ng People's Deputies at ang kataas-taasang Sobyet ay malaki sa lehislatibong kapangyarihan.
Sa pagsasanay, gayunman, ang Kongreso ng People's Deputies matugunan at madalang lamang upang maaprubahan ang mga desisyon na ginawa ng partido, ang Konseho ng mga ministro, at ang kanyang sariling mga kataas-taasang Sobyet. Ang kataas-taasang Sobyet, ang presidyum ng Kataas-taasang Sobyet, ang chairman ng kataas-taasang Sobyet, at ang Konseho ng ministro ay malaking kapangyarihan na gumawa ng batas na batas, decrees, resolution, at umiiral na mga order sa populasyon. Ang Kongreso ng People's Deputies ay ang kapangyarihan upang pagtibayin mga desisyon.
==== Sistemang Panghukuman ====
{{see|Mga Batas ng Unyong Sobyet}}
Ang puwersa ng hukuman ay hindi malaya mula sa iba pang sangay ng pamahalaan. Ang Korte Suprema supervised ang mas mababang korte at inilapat ang batas bilang itinatag ng Saligang-Batas o bilang interpreted sa pamamagitan ng Kataas-taasang ang Sobyet. Ang Constitutional pagkapansin Committee susuriin ang constitutionality ng batas at gawa. Ang Sobiyet Union utilized ang pansiyasat sistema ng batas Romano , na kung saan ang hukom, prokurator, at pagtatanggol abogado trabaho collaboratively upang maitaguyod ang katotohanan.
==== Ang Estadong Sobyet ====
Ang Unyong Sobyet ay isang pederal na estado na binubuo ng 15 republics (16 sa pagitan ng 1946 at 1956) ay sumali sa sama-sama sa isang kusang-loob theoretically unyon; ito ay ang manilay-nilay sitwasyon na binuo ang batayan ng Byelorussian at Ukrainian SSRs pagiging kasapi sa [[United Nations]] . Sa iba, isang serye ng mga teritoryal na yunit na binubuo ng republics. Ang republics din na nakapaloob HURISDIksiyon naglalayong maprotektahan ang interes ng pambansang minorities. Ang republics ay kanilang sariling mga constitutions, na, kasama ang lahat ng kasapi sa unyon Saligang Batas, ay nagbibigay ng panteorya dibisyon ng kapangyarihan sa Sobiyet Union.
Lahat ng mga republics maliban Russian SFSR ay ang kanilang sariling mga partido komunista. Sa 1989, gayunman, ang CPSU at ang sentral na pamahalaan pinanatili ang lahat ng makabuluhang kapangyarihan, setting ng mga patakaran na na-executed by republikano, probinsiya, oblast, at distrito na pamahalaan. Ang isa ay ang Sobiyet ng Union , na katawanin mga tao nang walang itinatangi, at ang mga Sobyet ng mga nasyonalidad , na kinakatawan ng iba't-ibang ethnicities sa Union ng Sobiyet Sosyalista Republics.
==== Pinuno ng Konseho ng Mamamayang Komisar ng Unyong Sobyet<ref>{{cite web|author=Encyclopædia Britannica |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/288956/inquisitorial-procedure |title=inquisitorial procedure (law) - Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com|accessdate=2010-05-16}}</ref> ====
{| class="wikitable" style="text-align:center" width="100%"
! !! Pangalan !! Panunungkulan !! Komento
|-
| [[Talaksan:Mikhail Gorbachev 1987 Cropped.jpg|90px|Mikhail Gorbatsjov]] || [[Mikhail Gorbachev]] || 1985–1991 || Si Gorbachev ang nagpatigil ng mga transaksiyon ng buong unyon.
|-
| || [[Konstantin Chernenko]] || 1984–1985 || Si Chernenko ay namuno sa 13 hukbo ng unyon, siya ang ikaanim ng [[Sekretarya Heneral ng Partido Komunista ng Unyong Sobyet]].
|-
| || [[Yuri Andropov]] || 1982–1984 || Namuno si Andropov sa Rebolusyong Hungarian at ikalimang Sekretarya Heneral.
|-
| [[Talaksan:Brezhnev 1973.jpg|90px|Leonid Brezjnev]] || [[Leonid Brezhnev]] || 1964–1982 || Pinaganda ni Brezhnev ang ekonomiya ng kanyang bansa, at pinangalanang ''Pinakamagaling, pinaigting ang relasyon ng Unyong Sobyet sa [[Estados Unidos]] noong 1970 at pinabalik ang hukbong sobyet mula sa [[Krisis sa Afghanistan|Afghanistan 1979]]. Sa panahon ni Brezhnev, ginawa ulit ang lyriko ng pambansang awit na hindi naglalaman ng pagpuri kay Stalin.
|-
| [[Talaksan:Nikita Khrusjtsjov.jpg|90px|Nikita Khrusjtsjov]] || [[Nikita Khrushchev]] || 1953–1964 || Ginawa ni Khrushchev ang kanyang makakaya para pigilan ang [[Krisis sa Cuba]]. Ginawa niya ang tinatawag na de-Stalinization sa pamamagitan ng pagbura ng buong lyriko ng pambansang awit ng mga Sobyet (dahil ito ay naglalaman ng pagpuri kay Stalin), pagpapalit ng pangalan ng mga lungsod na nakapangalan kay Stalin (tulad ng Stalingrad na naging Leningrad na ngayon ay Saint Petersburg), at pagtatanggal sa mga istatwa ni Stalin.
|-
| || [[Georgy Malenkov]] || 1953 || Ama ni Malenkov si Stalin na kilala sa buong bansa, at inagaw sa kanya ang kapangyarihan.
|-
||| [[Joseph Stalin]] || 1924–1953 || Si Stalin ang heneral na nagpapanalo ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig para sa Unyong Sobyet at gumawa ng mga reporma na makakatulong sa bansa, mas lalo sa ekonomiya na malaki ang kontribusyon. Kilala rin siya sa mga marahas na pagpatay sa mga "kalaban ng komunismo", at ang pagpatay na ito ay tinatawag na "Great Purge".
|-
||| [[Vladimir Lenin]] || 1922–1924 || Si Lenin ang nagtatag ng buong Unyong Sobyet at namuno sa mga [[Bolsheviks]].
|}
[[Talaksan:Moscow Kremlin.jpg|thumb|250px|Ang [[Moscow Kremlin]], ang opisyal na tirahan ng gobyernong Unyong Sobyet.]]
* 1917–1922 – [[Lenin|Vladimir Lenin]]
* 1922–1953 – [[Stalin|Joseph Stalin]]
* 1953–1955 – [[Georgi Malenkov]]
* 1955–1964 – [[Nikita Khrushchev]]
* 1964–1982 – [[Leonid Brežnev]]
* 1982–1984 – [[Yuri Andropov]]
* 1984–1985 – [[Konstantin Chernenko]]
* 1985–1991 – [[Mihail Gorbačëv]]
<timeline>
ImageSize = width:800 height:100
PlotArea = width:700 height:80 left:0 bottom:20
DateFormat = yyyy
Period = from:1917 till:1991
TimeAxis = orientation:horizontal
ScaleMajor = unit:year increment:5 start:1920
# there is no automatic collision detection,
# so shift texts up or down manually to avoid overlap
Define $dy = 25 # shift text to up side of bar
PlotData=
bar:Leaders color:red width:75 mark:(line,white) align:left fontsize:S
from:start till:1922 shift:(-10,$dy) text:[[Lenin|Vladimir~Iljits~Lenin]]
from:1922 till:1953 shift:(-30,$dy) text:[[Stalin|Josif Stalin]]
from:1953 till:1955 shift:(-7,-5) text:[[Georgi Malenkov|Georgi]]~[[Georgi Malenkov|Malenkov]]
from:1955 till:1964 shift:(-40,$dy) text:[[Nikita Hruštšov]]
from:1964 till:1982 shift:(-35,$dy) text:[[Leonid Brežnev]]
from:1982 till:1984 shift:( -7, 5) text:[[Juri Andropov|Juri]]~[[Juri Andropov|Andropov]]
from:1984 till:1985 shift:( -3,-20) text:[[Konstantin Tšernenko|Konstantin]]~[[Konstantin Tšernenko|Tšernenko]]
from:1985 till:end shift:(-25,$dy) text:[[Mihail Gorbatšov|Mihail]]~[[Mihail Gorbatšov|Gorbatšov]]
</timeline>
==== Pinuno ng Sentral na Ehekutibong Komisyon ng Lahat ng Kongresong Ruso ng Sobyet ====
* 1917 – [[Lev Kamenev]]
* 1917–1919 – [[Jakov Sverdlov]]
* 1919–1946 – [[Mihail Kalinin]]
* 1946–1953 – [[Nikolai Švernik]]
* 1953–1960 – [[Kliment Vorošilov]]
* 1960–1964 – [[Leonid Brežnev]]
* 1964–1965 – [[Anastas Mikojan]]
* 1965–1977 – [[Nikolai Podgornyi]]
* 1977–1982 – [[Leonid Brežnev]]
* 1982–1983 – [[Vasili Kuznetsov]]
* 1983–1984 – [[Yuri Andropov]]
* 1984 – [[Vasili Kuznetsov]]
* 1984–1985 – [[Konstantin Tšernenko]]
* 1985 – [[Vasili Kuznetsov]]
* 1985–1988 – [[Andrei Gromyko]]
* 1988–1991 – [[Mihail Gorbašev]]
== Mga ugnayang panlabas pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ==
{{see|Mga Ugnayang Panlabas ng Unyong Sobyet}}
[[Talaksan:CEMA members.png|thumb|Mapa ng [[Comecon]] (1986) na kung saan kasama ang Unyong Sobyet at ang mga kakampi nito.<br />
{{legend|#C00000|kasapi}}
{{legend|#FF40FF|mga kasaping hindi nakipagtulungan}}
{{legend|#FF0000|kasali}}
{{legend|#FFD700|taga-tingin}}
]]
Kapag tinanggihan diplomatikong pagkilala ng libreng mundo, ang Sobiyet Union ay opisyal na may ugnayan talaga ang lahat ng mga bansa ng daigdig noong dekada 40. Ang Unyong Sobyet din ay umusbong mula sa pagiging isang tagalabas sa mga pandaigdigang kapisanan at mga negosasyon sa pagiging isa sa mga arbiters ng mundo kapalaran matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Isang kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]] at ang kanyang pundasyon sa 1945, ang Unyong Sobyet ay naging isa sa limang permanenteng kasapi ng Konsehong Pangkaligtasan ng UN, kung saan nagbigay ito ng karapatan sa pagbeto ng anumang ng kanyang resolusyon.
[[Talaksan:Teheran conference-1943.jpg|thumb|left|Kaliwa pakanan: [[Pinuno ng Unyong Sobyet]] [[Joseph Stalin]], [[Pangulo ng Estados Unidos]] [[Franklin D. Roosevelt]] at [[Punong Ministro ng Nagkakaisang Kaharian]] [[Winston Churchill]].]]
Ang Unyong Sobyet ay lumitaw mula sa World War II bilang isa sa dalawang pinakamakapangyarihang bansa sa daigdig, isang posisyong pinananatili para sa apat na dekada sa pamamagitan ng kanyang pananakop sa Silangang Europa (tingnan ang Eastern Bloc), panlakas militar, pang-ekonomiya ng lakas, tulong sa pagbubuo ng bansa, at pang-agham pananaliksik, lalo na puwang sa teknolohiya at sandata. Lumalaki ang impluwensiya ng Unyong Sobyet sa ibang bansa pagkatapos ng mga taon ng digmaan. Nakatulong humantong sa isang komunistang sistema ng estado sa Silangang Europa na nagkakaisa sa pamamagitan ng militar at pang-ekonomiyang mga kasunduan.
Hinigitan nito ang Imperyo ng Britanya bilang isang pandaigdigang pinakamalakas, parehong sa isang militar kamalayan at kakayahan nito upang mapalawak ang kanyang impluwensiya sa ibayo ng hangganan nito. Ang Sanggunian para sa Mutual Economic Assistance (Comecon), 1949–1991, ay isang pang-ekonomiyang kapisanan ng mga estadong komunista at ng isang uri ng Eastern Bloc katumbas ng-ngunit mas heograpiya napapabilang sa-ang European Economic Community. Ang militar kapilas sa Comecon ay ang [[Kasunduan ng Varsovia]], bagaman Comecon ng pagiging kasapi ay makabuluhang mas malawak na.
Ang naglalarawan Comecon kataga ay kadalasang ginagamit sa lahat ng mga gawain maraming panig na kinasasangkutan ng mga miyembro ng organisasyon, sa halip na hinihigpitan sa direktang pag-andar ng Comecon nito at organo. Sa paggamit na ito ay paminsan-minsan extended na rin sa bilateral relations sa mga miyembro, dahil sa ang sistema ng sosyalista internasyonal na pang-ekonomiyang mga relasyon, maraming panig accords-karaniwang ng isang pangkalahatang-kalikasan tended na ipinatupad sa pamamagitan ng isang hanay ng mga mas detalyadong, bilateral kasunduan.
Ang [[Moscow]] ay itinuturing sa Silangang Europa na maging isang buffer zone para sa mga inaabangan ng pagtatanggol nito kanluran mga hangganan at nakasisiguro sa kanyang kontrol ng rehiyon sa pamamagitan ng transforming ang East European bansa sa estado satelayt. Sobiyet hukbo intervened sa 1956 Revolution Hungarian at nabanggit ang Brezhnev doktrina , ang Sobiyet kapilas sa US Johnson doktrina at mamaya Nixon doktrina , at nakatulong paalisin ang Czechoslovak pamahalaan sa 1968, minsan na sinasangguni na ang Prague Spring .
Sa huli ng 1950s, ang isang paghaharap sa Tsina tungkol sa USSR's paglalapitan sa may ang West at kung ano ang Mao perceived bilang Khrushchev's rebisyonismo na humantong sa mga Sino-Sobyet split . Ito nagresulta sa isang break sa buong global Komunista kilusan at Komunista regimes sa Albania at Cambodia sa pagpili kapanig sa Tsina sa lugar ng USSR. Para sa isang oras, digmaan sa pagitan ng mga dating allies lumitaw na maging isang posibilidad; habang relasyon ay cool sa panahon ng 1970s, ay hindi sila bumalik sa kanormalan hanggang sa Gorbachev panahon.
Sa panahon ng parehong panahon, ang isang pangkasalukuyan paghaharap sa pagitan ng mga Sobiyet Union at ng Estados Unidos sa loob ng Sobyet paglawak ng nuclear missiles sa Cuba sparked ang Cuban misayl Crisis sa 1962.
Ang KGB (Committee para sa Estado Security) nagsilbi sa isang paraan na ang Sobiyet kapilas sa pareho ng Federal Bureau ng imbestigasyon at ang Central Intelligence Agency sa US Ito ran ang isang malaki at matibay na network ng mga informants sa buong Sobiyet Union, na kung saan ay ginagamit upang masubaybayan ang mga paglabag sa batas. Matapos ang pagbagsak ng Sobiyet Union, ito ay pinalitan sa Rusya sa pamamagitan ng mga SVR (Foreign Intelligence Service) at ang FSB (Federal Security Service ng Russian Federation).
[[Talaksan:Carter Brezhnev sign SALT II.jpg|thumb|Si [[Leonid Brezhnev]] at [[Jimmy Carter]], pumipirma ng SALT II treaty, noong 18 Hunyo 1979, sa [[Vienna]].]]
Ang KGB ay hindi na walang matibay pangangasiwa. Ang GRU (Main Intelligence pangangasiwaan), hindi publicized ng Sobiyet Union hanggang sa dulo ng Sobiyet panahon sa panahon ng perestroika , ay nilikha sa pamamagitan ng Lenin sa 1918 at nagsilbi parehong bilang isang sentralisadong Handler ng militar katalinuhan at bilang isang institutional check-at-balanse para sa sa kabilang banda medyo ipinagpapahintulot na kapangyarihan ng KGB. Mabisa, ito ay nagsilbi sa bakayan ang spies, at, hindi nakakagulat na ang KGB nagsilbi ng isang katulad na function sa GRU. Bilang sa KGB, ang GRU pinamamahalaan sa mga bansa sa buong mundo, lalo na sa Sobiyet pagkakaisa at satelayt estado. Ang GRU ay patuloy na tatakbo sa Russia ngayon, may resources tinatayang sa pamamagitan ng ilang sa mga lumampas ng SVR.
Sa 1970s, ang Sobiyet Union nakamit magaspang nuclear pagkakapare-pareho sa Estados Unidos, at sa huli overtook ito. Ito perceived kanyang sariling paglahok bilang mahalaga sa ang solusyon ng anumang mga pangunahing internasyonal na problema. Samantala, ang Cold War nagbigay daan sa paghina ng hindi mabuting samahan at ng isang mas kumplikadong pattern ng mga internasyonal na relasyon na kung saan ang mundo ay hindi na malinaw na nahati sa dalawang malinaw na sumasalungat blocs. Mas malakas na bansa ay mas kuwarto para igiit ang kanilang pagsasarili, at ang dalawang superpowers ay bahagyang kayang kilalanin ang kanilang mga karaniwang mga interes sa sinusubukan na alamin ang karagdagang pagkalat at paglaganap ng nuclear armas (tingnan ko asin , SALT II , Anti-Ballistic misayl Treaty ).
Sa pamamagitan ng oras na ito, ang Sobiyet Union ay concluded pagkakaibigan at kooperasyon treaties sa isang bilang ng mga estado sa di-Komunista mundo, lalo na sa mga Third World at Non-hile-hilera Movement estado tulad ng Indiya at Ehipto. Bukod dito, ang Sobiyet Union patuloy na magbigay ng militar aid para sa mga rebolusyonaryo kilusan sa Ikatlong Daigdig. Para sa lahat ng mga dahilan, Sobiyet patakarang panlabas ay ng malaking kahalagahan sa mga di-Komunista mundo at nakatulong malaman ang takbo ng mga pandaigdigang relasyon.
[[Talaksan:Reagan and Gorbachev hold discussions.jpg|thumb|left|Si [[Mikhail Gorbachev|Gorbachev]] sa harap-harapang paguusap kasama ang Presidente ng Amerika [[Ronald Reagan]].]]
Kahit na sampung libo bureaucracies ay kasangkot sa pagbubuo at pagpapatupad ng Sobyet patakarang panlabas, ang mga pangunahing patakaran ng mga alituntunin ay natukoy ng Politburo ng Partido Komunista. Ang pangunahin layunin ng Sobyet patakarang panlabas ay ang pagpapanatili at pagpapabuti ng pambansang seguridad at ang pagpapanatili ng pananakop sa paglipas ng Silangang Europa. Relasyon sa Estados Unidos at Western Europe ay din ng mga pangunahing pag-aalala sa mga banyagang Sobyet makers patakaran, at mga relasyon sa mga indibidwal na Third World estado ay hindi bababa sa bahagyang tinutukoy ng ang kalapitan ng bawat estado sa Sobyet sa hangganan at sa Sobiyet estima ng kanyang strategic kabuluhan.
Pagkatapos Mikhail Gorbachev nagtagumpay Konstantin Chernenko bilang Pangkalahatang Kalihim ng CPSU noong 1985, siya ay nagpasimula ng maraming mga pagbabago sa Sobiyet patakarang panlabas at sa ekonomiya ng USSR. Gorbachev pursued pampalubag-loob sa mga patakaran ng West sa halip ng pagpapanatili ng Cold War dating kalagayan. Ang Sobiyet Union natapos ang kanyang trabaho ng Afghanistan , ay naka-sign strategic armas treaties pagbabawas sa Estados Unidos, at pinapayagan nito allies sa Silangang Europa upang matukoy ang kanilang sariling mga gawain. Gayunman, ang Sobiyet republics ay ginagamot naiiba mula sa mga estado satelayt, at hukbo ay ginagamit upang sugpuin kilusan pagtigil sa loob ng Union (tingnan ang Black Enero ) ngunit huli na hindi mapakinabangan.
Kasunod ang paglusaw ng Sobiyet Union sa 25 Disyembre 1991, Russia ay internationally kinikilala [34] na ang mga legal na kahalili sa Sobiyet estado sa internasyonal na yugto. Upang na dulo, Russia kusang tinanggap ang lahat ng Sobyet dayuhang utang, at inaangkin sa ibang bansa-aari ng Sobyet bilang ng kanyang sariling.
Upang maiwasan ang mga alitan sa kasunod na sa paglipas ng Sobyet ari-arian, "zero baryante" kasunduan ay iminungkahi upang pagtibayin sa bagong independiyenteng estado ang dating kalagayan sa ang petsa ng bisa. (Ang Ukraine ay ang huling dating republikang Sobyet hindi na ipinasok sa tulad ng isang kasunduan) Ang katapusan ng Unyong Sobyet din itataas ang mga katanungan tungkol sa mga kasunduan nito na ilalagda, tulad ng Kasunduang Anti-Ballistic misayl; Ang Rusya ay gaganapin ang posisyon na ang mga treaties manatili sa lakas, at dapat basahin na parang Rusya ay ang signatory.
== Teknolohiya ==
{{see|Teknolohiya ng Unyong Sobyet}}
{| border="0" width="100%"
| valign="top" width="50%" |[[Talaksan:Sputnik asm.jpg|200px|thumb|right|[[Sputnik 1]].]]
* [[Misyong Pang-kalawakan]]
** ''[[Sputnik]]''
** [[Yuri Gagarin]]
** [[Valentina Tereshkova]]
** ''[[Soyuz]]''
** Station ''[[Mir]]''
** [[Buran (Sasakyang Pangkalawakan)]]
* Ayronomiko
** ''[[Mikoyan]]''
** ''[[Sukhoi]]''
** ''[[Ilyushin]]''
** ''[[Tupolev]]''
** ''[[Yakovlev]]''
[[Talaksan:Tu-144-sinsheim.jpg|200px|thumb|right|[[Tupolev Tu-144]].]]
* Malakihang Industriyal na Pangmilitar
** ''[[AK-47|Kalachnikov]]''
** ''[[Tsar Bomba]]''
* Génie civil
** [[Aswan Dam]]
** [[Ostankino Tower]]
* Agham
** [[Akademgorodok]]
** [[Andrei Sakharov]]
** [[Lev Landau]]
|}
== Ekonomiya ==
{{See|Ekonomiya ng Unyong Sobyet}}
{| class="wikitable sortable" style="text-align:right" width="100%"
|-
! Republika
! Kabisera
! Ekonomiya<ref>Volkszählung 1989 und [[The World Factbook]]</ref>
! %
! Hulyo 2007
! Δ%
! Densidad
! Lawak (km²)
! %
|-
| [[Russian Soviet Federative Socialist Republic|Russian SSR]] || [[Moscow]] || 147.386.000 || 51,40 % || 141.377.752 || −4,0 % || 8,6 || 17.075.200 || 76,62 %
|-
| [[Ukrainian Soviet Socialist Republic|Ukrainian SSR]] || [[Kiev]] || 51.706.746 || 18,03 % || 46.299.862 || −10,5 % || 85,6 || 603.700 || 2,71 %
|-
| [[Uzbek Soviet Socialist Republic|Uzbek SSR]] || [[Tashkent]] || 19.906.000 || 6,94 % || 27.780.059 || +39,6 % || 44,5 || 447.400 || 2,01 %
|-
| [[Kazakh Soviet Socialist Republic|Kazakh SSR]] || [[Almaty]] || 16.711.900 || 5,83 % || 15.284.929 || −8,5 % || 6,1 || 2.727.300 || 12,24 %
|-
| [[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian SSR]] || [[Minsk]] || 10.151.806 || 3,54 % || 9.724.723 || −4,2 % || 48,9 || 207.600 || 0,93 %
|-
| [[Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Azerbaijan SSR]] || [[Baku]] || 7.037.900 || 2,45 % || 8.120.247 || +15,4 % || 81,3 || 86.600 || 0,39 %
|-
| [[Georgian Soviet Socialist Republic|Georgian SSR]] || [[Tbilisi]] || 5.400.841 || 1,88 % || 4.646.003 || −14,0 % || 77,5 || 69.700 || 0,31 %
|-
| [[Tajik Soviet Socialist Republic|Tajik SSR]] || [[Dushanbe]] || 5.112.000 || 1,78 % || 7.076.598 || +38,4 % || 35,7 || 143.100 || 0,64 %
|-
| [[Moldavian Soviet Socialist Republic|Moldavian SSR]] || [[Chişinău]] || 4.337.600 || 1,51 % || 4.320.490 || −0,4 % || 128,2 || 33.843 || 0,15 %
|-
| [[Kirghiz Soviet Socialist Republic|Kirghiz SSR]] || [[Bishkek]] || 4.257.800 || 1,48 % || 5.284.149 || +24,1 % || 21,4 || 198.500 || 0,89 %
|-
| [[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuanian SSR]] || [[Vilnius]] || 3.689.779 || 1,29 % || 3.575.439 || −3,1 % || 56,6 || 65.200 || 0,29 %
|-
| [[Turkmen Soviet Socialist Republic|Turkmen SSR]] || [[Ashgabat]] || 3.522.700 || 1,23 % || 5.097.028 || +44,7 % || 7,2 || 488.100 || 2,19 %
|-
| [[Armenian Soviet Socialist Republic|Armenian SSR]] || [[Yerevan]] || 3.287.700 || 1,15 % || 2.971.650 || −9,6 % || 110,3 || 29.800 || 0,13 %
|-
| [[Latvian Soviet Socialist Republic|Latvian SSR]] || [[Riga]] || 2.666.567 || 0,93 % || 2.259.810 || −15,3 % || 41,3 || 64.589 || 0,29 %
|-
| [[Estonian Soviet Socialist Republic|Estonian SSR]] || [[Tallinn]] || 1.565.662 || 0,55 % || 1.315.912 || −16,0 % || 34,6 || 45.226 || 0,20 %
|}
[[Talaksan:DneproGES 1947.JPG|thumb|left|Ang [[DneproGES]], isa sa mga plantang [[Hydroelektrik]] ng estasyon sa Unyong Sobyet.]]
Ang [[Ekonomiya]] ng Unyong Sobyet ay malakas sa una subalit sa pagdaan ng mga tao ay humina ito dahil sa mahinang pamamalakad ng mga pinunong sumunod kay [[Joseph Stalin]].
Dahil sa paghihiwalay ng Unyong Sobyet, ang USSR ay ikilawa sa pinakamalaki ang [[ekonomiya]] sa mundo, sumunod sa [[Estados Unidos]].<ref name=cia1990>{{cite web|url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact90/world12.txt|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=2008-03-09|title=1990 CIA World Factbook|archive-date=2011-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20110427053700/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact90/world12.txt|url-status=dead}}</ref> Ang Ekonomiya ng bansa ay moderno sa bagong mundo na sentrong plinano na ekonomiya. Ito ay batay sa ideolohiyang [[sosyalismo]] at pag-aari ng estado at pinamamahalaan ng ''[[Gosplan]]'' (ang State Planning Commission), ''[[Gosbank]]'' (ang bangkong pang-estado) at ang [[Gossnab]] (State Commission for Materials and Equipment Supply).
==== Pagmamana ng Ari-arian ====
Naibigay na-proseso, resibo ng ari-arian na kung saan ang mga buwis sa kita ay hindi taxed kapag ang mga pondo o ari-arian naibigay sa isa sa miyembro ng pamilya sa isa pang sa loob ng kanilang mga bahagi ng pangkalahatang mga bahagyang o kabuuang pagmamay-ari compatible, pati na rin ang mga magulang ng mga bata mga magulang at mga bata, sa loob ng kanilang mga bahagi ng pangkalahatang bahagyang pagmamay-ari ng batas<ref name="cia1990"/>.
Upang petsa, Ukraine ay ang Batas sa Buwis sa personal na kita, na frees ang mga tagapagmana ng mga kamag-anak ang unang-degree mula sa pagbabayad ng buwis sa kabuuan . Ang mga ito ay ang mga magulang at mga magulang ng asawa o asawa ng testator, ang kanyang asawa o mga asawa, mga anak na ito bilang mga indibidwal at ang kanyang asawa o asawa, kasama ang pinagtibay mga bata ng kanilang mga anak. Ang natitirang tagapagmana, kung kumuha sila ng mana, dapat bayaran buwis ng 5% ng halaga ng mana. Kung mana ay nakuha mula sa mga di-residente ng Ukraine, habang ang mga buwis sa rate ay nagdaragdag may tatlong bahagi at 15% ng nasldetsva gastos.
Noong Setyembre 8, ang kataas-taasang Konseho nakarehistro ng isang bayarin sa Susog sa tiyak na Batas ng Ukraine (tungkol sa pagbubuwis ng mana). Ang mga may-akda ng pambatasan inisyatiba - deputies mula BYuT [[Andriy Portnoy]] at [[Valery Pisarenko]].
Ang mga pagbabago ay iminungkahi na ang mga deputies, tungkol sa buwis tagapagmana ng ikalawang antas ng pagkakamag-anak. Ayon sa teksto ng ang bayarin, sila ay pagpunta sa gawin OSVOD mula sa pagbabayad ng buwis sa kita. Kung ang bayarin, bayaran income tax kapag nakatanggap ka ng isang mana ay hindi ang lahat ng mga miyembro ng pamilya ng testator.
Mas Isa kagawaran ng bill ay upang mabawasan ang laki ng bayad ng estado. Sa segodnyaschny araw upang makakuha ng isang mana, ang isa sa mga asawa, magulang, matanda bata, granddaughters, apo sa inapo, brothers, sisters, lolo, isang babae, ang iba pang mga tagapagmana dapat magbayad ng 0.5 na porsiyento ng halaga ng mana para sa pagpapalabas ng mga sertipiko ng mana. Para sa pagpapalabas ng mga sertipiko ng mana ng lupain sa isa sa mga asawa, magulang, matanda bata, granddaughters, apo sa inapo, brothers, sisters, Lolo, babae ay dapat magbayad ng 01% ng halaga ng mana at ang iba pang mga tagapagmana - 0,5%. Ngayon, sa kaso ng ampon ng kuwenta, ang halaga ng buwis ng estado halaga, o 1 di-dapat ipagbayad ng buwis pinakamababang - para sa mga miyembro ng pamilya ng una at pangalawang degree, 5 o di-dapat ipagbayad ng buwis pinakamababang - para sa iba pang mga tagapagmana.
Ang mga may-akda ng ang bayarin imungkahi na magtatag ng isang zero rate ng buwis sa personal na kita sa mga bagay ng mana sa anyo ng cash savings, invested hanggang 2 Enero 1992 sa pagtatatag Sberbank ng USSR at sa estado ng seguro ng USSR, na sa tamang sa teritoryo ng Ukraine, pati na rin tulad ng pamahalaan securities: mga bono ng Estado utang target na interes-free sa 1990, mga bono ng Estado Internal panalong mga pautang sa 1982, pananalapi ng pamahalaan ng bill ang USSR, sertipiko ng Savings Bank ng USSR at ang pera savings ng mga mamamayan ng [[Ukraine]] at ang dating Ukrgosstraha, pagbabayad ng kung saan ang panahon ng 1992–1994 ay hindi nangyari. Tagapagtaguyod ng view na ito na pagsasauli ng nagugol ng mga kontribusyon ay isang obligasyon ng [[estado]], at sa gayon ay ang pagbubuwis mana sa paraan na ito ay lubhang walang katwiran.
Dapat ang bayarin gawin ang mga buwis sa kita na bumalik sa anyo ng mana, na kung saan ay napapailalim sa zero tax rate, hindi kailangan. Ang obligasyon ng mga nagbabayad ng buwis upang magbigay ng deklarasyon ay matutupad kapag siya ay nakatanggap ng kita sa anyo ng mga mana (handog), na sa pamamagitan ng batas ay napapailalim sa isang zero rate ng buwis sa kita ng mga indibidwal.
==== Salapi ====
[[Talaksan:1 rouble of 1922.jpg|thumb|200px|right|Isang [[Pilak]] na [[rouble]] ng 1922]]
Ang salaping umiiral sa bansang ito ay [[Ruble|Soviet ruble]].
== Tingnan rin ==
* [[Digmaang Malamig]]
* [[Rusya]]
* [[Asya]]
* [[Europa]]
* [[Mga Republika ng Unyong Sobyet]]
* [[Talaan ng mga pinuno ng Unyong Sobyet]]
* [[Opisyal na pangalan ng Unyong Sobyet]]
* [[Sekretarya Heneral ng Partido Komunista ng Unyong Sobyet]]
* [[Mga Ministro ng Unyong Sobyet]]
=== Mga kawing panlabas ===
{{sisterlinks|Soviet Union}}
* [http://deweytextsonline.area501.net/ImpressionsOfSovietRussia.htm Impressions of Soviet Russia, by John Dewey.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080121085401/http://deweytextsonline.area501.net/ImpressionsOfSovietRussia.htm |date=2008-01-21 }}
* [http://soviethistory.com/ Documents and other forms of media from the Soviet Union: 1917–1991.]
* [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/sutoc.html Soviet Union]
* [http://documents.theblackvault.com/documents/SovietLosses.pdf Losses Suffered by USSR Armed Forces in Wars, Combat Operations, and Military Conflicts]
* [http://soviet.globalmuseumoncommunism.org/ Soviet Union Exhibit at Global Museum on Communism with essay by Richard Pipes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120229052152/http://soviet.globalmuseumoncommunism.org/ |date=2012-02-29 }}
* [https://archive.is/20121225061416/geta1.narod.ru/INTERS/NISTOR/ISTORIYA.HTM Новейшая история моими глазами]
* ''[[Семёнов, Юрий Иванович|Юрий Семёнов]].'' [http://scepsis.ru/library/id_128.html «Россия: что с ней случилось в XX веке»]
* [http://noogen.2084.ru/zametki.htm «Посторонние заметки» (автор неизвестен)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130615232822/http://noogen.2084.ru/zametki.htm |date=2013-06-15 }}
* ''[[Боффа, Джузеппе]].'' [http://www.scepsis.ru/library/id_809.html «От СССР к России. История неоконченного кризиса. 1964—1994»]
* ''[[Грэхэм, Лорен|Лорен Грэхэм]].'' [http://scepsis.ru/library/id_666.html «Естествознание, философия и науки о человеческом поведении в Советском Союзе»]
* Подборка статей и книг на сайте журнала «[http://scepsis.ru/tags/id_112.html Скепсис]»
** [http://scepsis.ru/tags/id_112.html История СССР (1917—1991)]
** [http://scepsis.ru/tags/id_154.html История Советской России 20-х гг.]
* [http://www.ib.hu-berlin.de/~pbruhn/russgus.htm RussGUS]
* [http://www.cccp-here.blogspot.com Блог про вещи и быт СССР, неповторимость стиля и практичность]
* [http://www.sovunion.info СССР 20-х 30-х годов]
* [http://www.sovworld.ru/ Фотографии городов Советского Союза и зарубежных стран 1940-х — 1980-х годов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130930040056/http://www.sovworld.ru/ |date=2013-09-30 }}
* [http://www.soviethistory.ru/sovhist/ История СССР] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114044555/http://www.soviethistory.ru/sovhist/ |date=2013-11-14 }} — www.soviethistory.ru
* [http://happynation.su Советский союз: счастливая нация] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180330020353/http://happynation.su/ |date=2018-03-30 }}
==Sanggunian==
{{reflist}}
{{Republik Soviet}}
{{Eastern Bloc}}
{{Soviet occupation}}
{{Autonomous republics of the Soviet Union}}
{{Autonomous Oblasts of the Soviet Union}}
{{Socialist states}}
[[Kategorya:Komunismo]]
[[Kategorya:Kasaysayan]]
[[Kategorya:Unyong Sobyet|*]]
g5am9nmz5s7uzuem9n8qjspk6fdtkgn
Charles Darwin
0
5063
1959678
1943963
2022-07-31T06:43:26Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{better translation|date=Enero 2014}}
{{Infobox Scientist
|name = Charles Darwin
|image = Charles Darwin seated crop.jpg
|alt=
|caption = Charles Darwin, edad 45 noong 1854 at gumagawa tungo sa paglilimbag ng ''[[On the Origin of Species|{{nowrap|On the Origin of Species}}]]''
|birth_date = {{birth date|1809|2|12|df=y}}
|birth_place = [[The Mount, Shrewsbury|Mount House]], [[Shrewsbury]], Shropshire, Inglatera
|death_date = {{death date and age|1882|4|19|1809|2|12|df=yes}}
|death_place = [[Down House]], [[Downe]], Kent, Inglatera
|citizenship = [[British Citizenship|British]]
|nationality = [[United Kingdom of Great Britain and Ireland|British]]
|fields = [[natural history|Naturalista]]
|workplaces = [[Geological Society of London]]
|alma_mater = (edukasyong tersiyaryo):<br /> [[University of Edinburgh]] (medisina) <br />[[University of Cambridge]] (ordinaryong Batsilyer ng Sining)
|doctoral_advisor = <!--there were no PhDs in Cambridge at the time-->
|academic_advisors = [[John Stevens Henslow]]<br />[[Adam Sedgwick]]
|doctoral_students = <!--there were no PhDs in Cambridge at the time-->
|notable_students =
|known_for = ''[[The Voyage of the Beagle]]''<br />''[[On the Origin of Species]]''<br />[[evolution]] by <br />[[natural selection]],<br />[[karaniwang pinagmulan]]
|author_abbrev_bot =
|author_abbrev_zoo =
|influences = [[Alexander von Humboldt]]<br />[[John Herschel]]<br />[[Charles Lyell]]
|influenced = [[Joseph Dalton Hooker]]<br />[[Thomas Henry Huxley]]<br />[[George Romanes]]<br />[[Ernst Haeckel]]
|awards = [[Royal Medal]] (1853)<br />[[Wollaston Medal]] (1859)<br />[[Copley Medal]] (1864)
|signature = Charles Darwin Signature.svg
|signature_alt = "Charles Darwin", with the surname underlined by a downward curve that mimics the curve of the initial "C"
|footnotes =
|spouse = [[Emma Darwin]] (1839–1896)
}}
<!--Please consider discussing changes on the talk page, as this opening is the result of a very long consensus-building process.-->
{{evolutionary biology}}
Si '''Charles Robert Darwin''' [[Royal Society|FRS]] (12 Pebrero 1809 – 19 Abril 1882) ay isang [[Ingles]] na [[naturalista]].{{Ref_label|A|I|none}} Kanyang pinatunayan na ang lahat ng mga [[espesye]] ng buhay ay nagmula sa loob ng maraming panahon mula sa [[karaniwang mga ninuno]],<ref>{{cite book|author=Coyne, Jerry A. |title=Why Evolution is True|publisher=Viking|year=2009 |pages=8–11|isbn=978-0-670-02053-9}}</ref> at nagmungkahi ng [[teoriyang siyentipiko]] na ang [[phylohenetika|sumasangay na paterno]] ng [[ebolusyon]] ay nagresulta mula sa isang prosesong tinatawag na [[natural na seleksiyon]].<ref name="Larson79-111">{{Harvnb |Larson|2004| pp=79–111}}</ref> Inilimbag ni Darwin ang kanyang teoriya na may nakapipilit na ebidensiya para sa ebolusyon sa kanyang 1859 na aklat na ''[[On the Origin of Species]]''(Tungkol sa Pinagmulan ng Espesye) na nanaig sa siyentipikong pagtakwil ng mas naunang mga konsepto ng [[transmutasyon ng mga espesye]].<ref>{{cite book |title=Why Evolution is True |last = Coyne |first=Jerry A. |authorlink=Jerry Coyne |year=2009 |publisher=[[Oxford University Press]] |location= Oxford |isbn=0-19-923084-6 |page=17 |quote=In ''The Origin'', Darwin provided an alternative hypothesis for the development, diversification, and design of life. Much of that book presents evidence that not only supports evolution but at the same time refutes creationism. In Darwin's day, the evidence for his theories was compelling but not completely decisive.}}</ref><ref>{{cite book |title=Forerunners of Darwin |last=Glass |first=Bentley |authorlink=Bentley Glass |year=1959 |publisher=Johns Hopkins University Press |location=Baltimore, MD |isbn= 0-8018-0222-9|page=iv |quote=Darwin's solution is a magnificent synthesis of evidence...a synthesis...compelling in honesty and comprehensiveness}}</ref> Nang mga 1870, ang [[pamayanang siyentipiko]] at karamihan sa pangkahalatang publiko ay tumanggap sa [[ebolusyon bilang isang teoriya at katotohanan|ebolusyon bilang isang katotohan]]. Gayunpaman, marami ang pumabor sa [[ang eklipse ng darwinismo|magkakalabang mga paliwanag]] at hanggang sa paglitaw lamang ng [[modernong ebolusyonaryong sintesis]] mula 1930 hanggang 1950 nang ang isang malawak na kasunduan ay nabuo kung saan ang [[natural na seleksiyon]] ang basiko o saligang mekanismo ng [[ebolusyon]].<ref name=JvW>{{Harvnb|van Wyhe|2008}}</ref><ref name=b3847>{{harvnb|Bowler|2003|pp=178–179, 338, 347}}</ref> Sa binagong anyo, ang pagkakatuklas siyentipiko ni Darwin ang nagsasamang teoriya ng [[mga agham ng buhay]] na nagpapaliwanag sa [[biodibersidad|dibersidad ng buhay]].<ref>[http://darwin-online.org.uk/biography.html The Complete Works of Darwin Online – Biography.] ''darwin-online.org.uk''. Retrieved on 2006-12-15<br />{{Harvnb|Dobzhansky|1973}}</ref><ref>As Darwinian scholar Joseph Carroll of the University of Missouri–St. Louis puts it in his introduction to a modern reprint of Darwin's work: "''The Origin of Species'' has special claims on our attention. It is one of the two or three most significant works of all time—one of those works that fundamentally and permanently alter our vision of the world...It is argued with a singularly rigorous consistency but it is also eloquent, imaginatively evocative, and rhetorically compelling." {{cite book |title=On the origin of species by means of natural selection |editor=Carroll, Joseph |year=2003 |publisher=Broadview |location= Peterborough, Ontario|isbn= 1-55111-337-6|page=15 |url= }}</ref>
Ang simulang interes ni Darwin sa kalikasan ang tumulak sa kanya upang iwananan ang kanyang [[medikal na edukasyon]] sa [[Unibersidad ng Edinburgh]]; bagkus siya ay tumulong upang imbestigahan ang mga [[marinong inbertebrato]]. Ang mga pag-aaral sa Unibersidad ng Cambridge ang humikayat sa kanyang pasyon para sa [[natural na agham]].<ref name=whowas>{{Harvnb|Leff|2000|loc=[http://www.aboutdarwin.com/darwin/WhoWas.html About Charles Darwin]}}</ref> Ang kanyang [[ikalawang paglalakbay sa HMS Beagle|limang taong paglalakbay]] sa {{HMS|Beagle}} ang nagtayo sa kanya bilang isang bantog na [[heolohista]] na ang mga obserbasyon at teoriya ay sumuporta sa mga ideyang [[unipormitaryano]] ni [[Charles Lyell]] at ang publikasyon ng kanyang [[Ang Paglalakbay sa Beagle|hornal sa paglalakbay]] ay nagpasikat sa kanya bilang isang manunulat.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 210, 284–285}}</ref>
Bilang palaisipan sa heograpikal na distribusyon ng mga hayop sa kaparangan (wildlife) at mga [[fossil]] na kanyang tinipon sa paglalakbay, sinimulan ni Darwin ang detalyadong mga imbestigasyon at noong 1838 ay binuo ang kanyang teoriya ng [[natural na seleksiyon]].
<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp=263–274}}</ref> Bagaman kanyang tinalakay ang kanyang mga ideya sa ibang mga naturalista, siya ay nangailangan ng panahon para sa masidhing pagsasalisik at ang kanyang kanyang gawang heolohikal ang may prioridad.<ref>{{harvnb|van Wyhe|2007|pp=184, 187}}</ref> Kanyang sinusulat ang kanyang teoriya noong 1858 nang si [[Alfred Russel Wallace]] ay nagpadala sa kanya ng [[sanaysay]] na naglalarawan ng parehong ieya na tumulak sa mabilis na magkasamang publikasyon ng [[On the Tendency of Species to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection|kanilang parehong mga teoriya]].<ref name="Beddall1968">{{cite journal|last1=Beddall|first1=Barbara G.|title=Wallace, Darwin, and the theory of natural selection|journal=Journal of the History of Biology|volume=1|issue=2|year=1968|pages=261–323|issn=0022-5010|doi=10.1007/BF00351923}}</ref> Ang akda ni Darwin ang naglatag ng ebolusyonaryong pinagmulan na may pagbabago bilang nananaig na siyentipikong paliwanag ng dibersipikasyon sa kalikasan.<ref name = JvW/> Noong 1871, kanyang siniyasat ang [[ebolusyon ng tao]] at ang [[seksuwal na seleksiyon]] sa ''[[The Descent of Man|The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex]]'' na sinundan ng ''[[The Expression of the Emotions in Man and Animals]]''. Ang kanyang pagsasaliksik sa mga halaman ay inilimbag sa isang serye ng mga aklat at sa kanyang huling aklat, kanyang siniyasat ang mga [[bulate]] at ang mga epekto nito sa lupa.<ref>{{Harvnb|Freeman|1977}}</ref> Bilang pagkilala sa katanyagan ni Darwin bilang isang siyentipiko, siya ay pinarangalan ng isang malaking seremonyal na puneral sa [[Westminster Abbey]] kung saan siya inilibing malapit kay [[John Herschel]] at [[Isaac Newton]].<ref name=DarwinsBurial>{{Harvnb|Leff|2000|loc=[http://www.aboutdarwin.com/darwin/burial.html Darwin's Burial]}}</ref> Si Darwin ay inilarawan bilang isa sa pinakamaimpluwensiya ''(most influential)'' na pigura sa kasaysayan ng sangkatauhan.<ref>{{cite news|url=http://www.newscientist.com/special/darwin-200|title=Special feature: Darwin 200|accessdate=2 Abril 2011 | work=New Scientist}}</ref><ref>{{cite book| last = Hart| first = Michael H.| author-link = Michael H. Hart| year = 2000| title = The 100: A Ranking of the Most Influential Persons in History| publication-place = New York| publisher=Citadel|ref=harv| isbn = 0-89104-175-3}}</ref>
== Talambuhay ==
=== Kabataan at edukasyon ===
Si Charles Robert Darwin ay ipinanganak sa [[Shrewsbury]], Shropshire, [[Inglatera]] noong 12 Pebrero 1809 sa tahanan ng kanyang pamilya na [[The Mount, Shrewsbury|the Mount]].<ref>{{cite web|url=http://darwin.baruch.cuny.edu/biography/shrewsbury/mount/|title=The Mount House, Shrewsbury, England (Charles Darwin)|author=John H. Wahlert|date=11 Hunyo 2001|work=Darwin and Darwinism|publisher=[[Baruch College]]|accessdate=26 Nobyembre 2008}}</ref> Siya ang ikalima sa anima na anak ng mayamang lipunang doktor at tagapondong si [[Robert Darwin]] at ng kanyang inang si [[Susannah Darwin]] (''née'' Wedgwood). Siya ay apo ni [[Erasmus Darwin]] sa panig ng ama at ni [[Josiah Wedgwood]] sa panig ng ina. Ang kanyang parehong pamilya ay mga [[unitarianismo|Unitarian]] bagaman ang mga Wedgwoods ay tumatanggap sa [[Anglikasnismo]]. Si Robert Darwin na mismong isang tahimik na [[malayang taga-isip]] (freethinker) ay pinabautismuhan ang sanggol na si Charles sa isang simbahang Anglikano ngunit si Charles at ang kanyang mga kapatid ay dumalo sa isang kapilyang Unitarian kasama ng kanilang ina. Ang walong taong gulang na si Charles ay mayroon ng kagustuhan sa natural na kasaysayan at kumukolekta nang siya ay dumalo sa paaralang pang-araw na pinatatakbo ng kanyang mangangaral noong 1817. Noong Hulyong iyon, ang kanyang ina ay namatay. Mula Setyembre 1818, kanyang sinamahan ang kanyang matandang kapatid na lalakeng si [[Erasmus Alvey Darwin|Erasmus]] na dumadalo sa malipat na Anglikanong [[Shrewsbury School]] bilang [[boarding school|boarder]].<ref name=skool>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 12–15}}<br />{{harvnb|Darwin|1958|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1497&pageseq=21 21–25]}}</ref>
Ginugol ni Darwin ang tag-init nang 1825 bilang aprentis na doktor na tumutulong sa kanyang ama na gumamot ng mahihirap ng Shropshire bago pumasok sa [[University of Edinburgh Medical School]] kasama ng kanyang kapatid na si Erasmus noong Oktubre 1825. Kanyang natagpuang ang mga aralin na mapurol at ang [[siruhiya]] ay nakababalisa kaya kanyang tinalikuran ang kanyang mga pag-aaral. Kanyang pinag-aralan ang [[taksidermiya]] mula kay [[John Edmonstone]] na isang pinalayang itim na [[alipin]] na sumama kay [[Charles Waterton]] sa kagubatan ng [[Timog Amerika]] at kadalasang umuupo kasama ng "napaka kaaya aya at matalinong lalake".<ref name=eddy>{{harvnb|Darwin|1958|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1497&pageseq=48 47–51]}}</ref>
Sa ikalawang taon ni Darwin, siya ay sumali sa [[Lipunang Plinian]] na isang pangkat na pang [[natural na kasaysyan]] ng mga estudyante na ang mga debate ay lumihis sa [[radikalismo (historikal)radikal]] na [[materialismo]]. Kanyang tinulungan si [[Robert Edmond Grant]] sa mga imbestigason nito sa [[anatomiya]] at [[siklo ng buhay]] ng mga [[marinong inberterbrato]] sa [[Firth of Forth]] at noong 27 Marso 1827 ay ipinrisinta sa Plinian ang kanyang sariling pagkakatuklas na ang mga itim na [[spore]] na matatagpuan sa mga [[kabibi]] ng [[talaba]] ay mga itlog ng [[linta]]ng skate. Isang araw, pinuri ni Grant ang mga [[Lamarckismo|ebolusyonaryong ideya]] ni [[Jean-Baptiste Lamarck]]. Namangha si Darwin ngunit kamakailan ay nabasa ang parehong mga ideya ng kanyang lolong si Erasmus at nanatiling walang pakielam.<ref>{{Harvnb|Browne|1995|pp=72–88}}</ref> Si Darwin ay bagkus nabagot sa kursong natural na kasaysayan ni [[Robert Jameson]] na sumasakop sa heolohiya kabilang ang debate sa pagitan ng [[Neptunismo]] at [[Plutonismo]]. Kanyang pinag-aralan ang [[alpha taksonomiya|klasipikasyon]] ng mga halaman at tumulong sa trabaho sa mga koleksiyon ng [[Royal Museum|University Museum]] na isa sa pinakamalaking mga museo ng Europa sa panahong ito.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp=42–43}}</ref>
Ang pagtalikod sa mga medikal na pag-aaral na ito ay uminis sa kanyang ama na tusong nagpadala sa kanya sa [[Christ's College, Cambridge]] para sa [[Batsilyer ng Sining]] bilang unang hakbang tungo sa pagiging Anglikanong [[parson]]. Dahil si Darwin ay hindi kwalipikado para sa ''[[Tripos]]'', kanyang sinalihan ang ''ordinaryong'' digring kuro noong Enero 1828.<ref>{{Harvnb|Browne|1995|pp=47–48, 89–91}}</ref> Mas pinili niya ang [[ekwestrianismo|pagsakay]] at [[pagbabaril]] kesa sa pag-aaral. Ang kanyang pinasan si [[William Darwin Fox]] ay ipinakilala siya sa isang sikat na kinahuhumalingang pagkolekta ng mga [[salagubang]] na masigasig na pinursigi ni Darwin na inilimbag ang ilan sa kanyang mga natuklasan sa [[James Francis Stephens|Stevens']] ''Illustrations of British entomology''. Siya ay naging isang malapit na kaibigan at tagasunod ng propesor ng [[botaniya]] na si [[John Stevens Henslow]] at nakilala ang iba pang mga pangunahing naturalista na nakitang ang gawaing siyentipiko bilang relihiyosong [[natural na teolohiya]] at nakilala sa mga [[University don|don]] bilang "ang lalakeng lumakad kasama ni Henslow". Nang malapit na ang kanyang mga eksaminasyon, si Darwin ay tumutok sa kanyang mga pag-aaral at nasiyahan sa wika at lohika ng mga ''Ebidensiya ng [[Kristiyanismo]]'' ni [[William Paley]].<ref name=dar57>{{Harvnb|Darwin|1958|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1497&pageseq=59 57–67]}}</ref> Sa kanyang huling eksaminasyon noong Enero 1831, mahusay niyang naisagawa ito na lumabas na ikasampu sa mga 178 na kandidato para sa ordinaryong digri.<ref>{{Harvnb|Browne|1995|p=97}}</ref>
Si Darwin ay kailangang manatili sa Cambridge hanggang Hunyo. Kanyang pinag-aralan ang ''Natural na Teolohiya'' ni Paley na gumawa ng [[teolohikal na argumento|argumento para sa disenyo ng diyos sa kalikasan]] na nagpapaliwanag na ang [[adaptasyon]] bilang ang [[diyos]] na kumikilos sa pamamagitan ng mga batas ng kalikasan.<ref name=syd5-7>{{Harvnb|von Sydow|2005|pp=5–7}}</ref> Kanyang binasa ang bagong aklat ni [[John Herschel]] na naglalarawan ng pinakamataas na layunin ng [[natural na pilosopiya]] bilang pag-unawa sa mga batas sa pamamagitan ng [[induktibong pangangatwiran]] batay sa obserbasyon at ang ''Sariling Salaysay'' ni [[Alexander von Humboldt]] ng mga siyentipikong paglalakbay. Sa kanyang pagkapukaw "na may isang nagniningas na kasigasigan" na mag-ambag, si Darwin ay nagplanong bumisita sa [[Tenerife]] kasama ng ilang mga kaklase pagkatapos ng pagtatapos sa paaralan upang pag-aaralan ang natural na kasaysayan sa mga [[tropiko]]. Bilang paghahanda, siya ay sumali sa kursong heolohiya ni [[Adam Sedgwick]] at pagkatapos ay sumama dito noong tag-init para sa isang dalawang linggo sa mapang strata sa [[Wales]].<ref name=db>{{Harvnb|Darwin|1958|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1497&pageseq=69 67–68]}}<br />{{Harvnb|Browne|1995|pp=128–129, 133–141}}</ref> Pagkatapos ng isang linggo kasama ng mga kaibigang kaklase sa [[Barmouth]], siya ay umuwi sa bahay na natagpuan ang isang liham mula kay Henslow na nagmumungkahi kay Darwin bilang isang angko (kung hindi pa natatapos) na maginoong naturalista para sa iasng pinondohan ng sariling lugar kasama ng kapitang si [[Robert FitzRoy]] na higit bilang isang kasama kesa isa lamang kolekto sa {{HMS|Beagle}} na aalis na sa loob ng apat na linggo sa isang paglalakbay upang ibalangkas ang dalampasigan ng [[Timog Amerika]].<ref>{{cite web|url=http://www.darwinproject.ac.uk/darwinletters/calendar/entry-105.html|title=Darwin Correspondence Project – Letter 105 – Henslow, J. S. to Darwin, C. R., 24 Agosto 1831|accessdate=29 Disyembre 2008}}</ref> Tumutol ang ama ni Darwin sa planong dalawang taong paglalakbay na itinuturing itong isang aksaya ng panahon ngunit hinikayat ng bayaw ng kanyang ama na si [[Josiah Wedgwood II|Josiah Wedgwood]] upang pumayag sa pagsali ng kanyang anak.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 94–97}}</ref>
=== Paglalakbay sa ''Beagle'' ===
{{details|Ikalawang paglalakbay sa HMS Beagle}}
[[Talaksan:Voyage of the Beagle-en.svg|thumb|400px|alt=Route from Plymouth, England, south to Cape Verde then southwest across the Atlantic to Bahia, Brazil, south to Rio de Janeiro, Montevideo, the Falkland Islands, round the tip of South America then north to Valparaiso and Callao. Northwest to the Galapagos Islands before sailing west across the Pacific to New Zealand, Sydney, Hobart in Tasmania, and King George's Sound in Western Australia. Northwest to the Keeling Islands, southwest to Mauritius and Cape Town, then northwest to Bahia and northeast back to Plymouth.|Ang paglalakbay ng ''Beagle'']]
Nagsimula noong 27 Disyembre 1831, ang paglalakbay ay tumagal nang halos limang taon at gaya nang pakay ni Fitzroy, ginugol ni Darwin ang karamihan ng kanyang panahon sa lupa na umiimbestiga sa heolohiya at gumawa ng mga koleksiyon ng natural na kasaysayan habang ang ''Beagle'' ay nagsiyasat at nagbalangkas ng mga dalampasigan.<ref name=JvW/><ref name=kix>{{harvnb|Keynes|2000|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1840&pageseq=12 ix–xi]}}</ref> Kanyang maingat na itinago ang mga akda ng kanyang mga obserbasyon at teoretikal na spekulasyon at sa mga pagitan habang nangyayari ang paglalakbay, ang kanyang mga specimen ay ipinadala sa Cambridge kasama ng kanyang mga liham kabilang ang isang kopya ng [[The Voyage of the Beagle|kanyang hornal]] para sa kanyang pamilya.<ref>{{Harvnb|van Wyhe|2008b|pp=18–21}}</ref> Siya ay may ilang kadalubhasaan sa heolohiya, pagkolekta ng [[salagubang]] at pagdidisekta ng mga marinong inbertebrato ngunit ibang mga paksa ay isang baguhan at may kakayahang magkolekta ng mga specimen para sa pagsisiyasat ng mga dalubhasa.<ref name=fnGal>{{cite web|url=http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Chancellor_Keynes_Galapagos.html|title=Darwin's field notes on the Galapagos: 'A little world within itself'|author=Gordon Chancellor|author2=[[Randal Keynes]]|month=October| year=2006|publisher=[[Darwin Online]]|accessdate=16 Setyembre 2009}}</ref> Sa kabila ng masamang pagdurusa mula sa [[sakit sa dagat]], si Darwin ay sumulat ng saganang mga akda habang nasa barko. Ang karamihan sa mga akda ng [[zoolohiya]] tungkol sa mga marinong inbertebrato simula sa [[plankton]] na kanyang kinolekta sa isang kalmadong pagpapahinga.<ref name=kix/><ref name=plankton>{{Harvnb|Keynes|2001|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1925&viewtype=text&pageseq=53 21–22]}}</ref>
Sa kanilang unang paghinto sa dalampasigan sa [[Santiago, Cape Verde|St. Jago]], natuklasan ni Darwin na ang isang puting bandang mataas sa [[batong pangbulkan]] mga [[talampas]] ay kinabibilangan ng mga kabibi. Siya ay binigyan in Fitzroy ng unang bolyum ng ''Principles of Geology'' ni [[Charles Lyell]] na naglatag ng mga [[unipormitarianismo|unipormitarianong]] mga konsepto ng lupa na mabagal na umaahon o bumababa sa loob mahabang mga panahon,{{Ref_label|B|II|none}} at nakita ni Darwin ang mga bagay sa paraan ni Lyell na nagteteorisa at nag-iisip na sumulat ng aklat sa heolohiya.<ref>{{Harvnb|Browne|1995|pp=183–190}}</ref>
Si Darwin ay nalugod sa [[Mga kagubatang dalampasigan ng Bahia|kagubatang tropikal]] sa Brazil <ref>{{harvnb|Keynes|2001|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1925&pageseq=73 41–42]}}</ref> ngunit namuhi sa kanyang nakitang [[pang-aalipin]].<ref>{{harvnb|Darwin|1958|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1497&pageseq=75 73–74]}}</ref>
Sa [[Punta Alta]] sa [[Patagonia]], siya ay nakagawa ng isang malaking pagkakatuklas ng mga buto na [[fossill]] ng isang malaking hindi na umiiral (ekstinto) na [[mamalya]] sa mga talampas sa tabi ng modernong mga kabibi na nagpapakita ng kamakailang [[ekstinksiyon]] na walang mga tanda ng pagbabago sa klima o katastropiya. Kanyang natukoy ang hindi kilalang ''[[Megatherium]]'' sa pamamagitan ng isang ngipin at sa kaugnayan nito sa mabutong [[kalasag]] na mayroon sa simula para sa kanya ay tila isang tulad na higanteng bersiyon ng kalasag ng lokal na mga [[armadillo]]. Ang mga pagkakatuklas na ito ay nagdala ng dakilang interest nang sila ay tumuntong sa Inglatera.<ref>{{Harvnb|Browne|1995|pp= 223–235}}<br />{{Harvnb|Darwin|1835|p=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1&viewtype=text&pageseq=7 7]}}<br />{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|p= 210}}</ref><ref name=k206>{{harvnb|Keynes|2001|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1925&pageseq=138 206–209]}}</ref> Sa kanyang mga pagsakay kasama ng mga [[gaucho]] sa looban upang galugarin ang heolohiya at kumolekta ng maraming mga fossil, siya ay nagtamo ng panlipunan, pampolitika at [[antropolohikal]] na kabatiran sa parehong katutubo at mananakop na mga tao sa panahon ng himagsikan at nalamang ang dalawang mga uri ng [[rhea (ibon)|rhea]] ay may magkahiwalay ngunit magkasanib na mga teritoryo.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 189–192, 198}}</ref><ref>{{Harvnb|Eldredge|2006}}</ref> Sa lagpas pa sa timog, kanyang nakita ang mga hinakbangang kapatagan ng shingle at mga kabibe bilang tumaas na mga tabing dagat nagpapakita ng isang serye ng mga elebasyon. Kanyang binasa ang ikalawang bolyun ni Lyell at tinaggap ang pananaw nito ng mga "sentro ng pagkakalikha" ng mga espesye ngunit ang kanyang mga pagkakatuklas at pagteteorisa ang humamon sa mga ideya ni Lyell ng makinis na pagpapatuloy at ekstinksiyon ng mga espesye.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 131, 159}}<br />{{harvnb|Herbert|1991|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=A342&pageseq=16 174–179]}}</ref><ref name=HurrahChiloe>{{cite web|url= http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Chancellor_fieldNotebooks1.8.html|title=Darwin Online: 'Hurrah Chiloe': an introduction to the Port Desire Notebook|accessdate=24 Oktubre 2008}}</ref>
[[Talaksan:HMS Beagle by Conrad Martens.jpg|thumb|left|alt=On a sea inlet surrounded by steep hills, with high snow covered mountains in the distance, someone standing in an open canoe waves at a square-rigged sailing ship, seen from the front|As [[HMS Beagle|HMS ''Beagle'']] surveyed the coasts of South America, Darwin theorised about geology and extinction of giant mammals.]]
Ang tatlong mga Fuegian sa barko na sinunggaban sa unang paglalakbay ng Beagle at gumugol ng isang tao sa Inglatera ay muling ibinalik sa [[Tierra del Fuego]] bilang mga misyonaryo. Natuklasan ni Darwin ang mga ito na palakaibigan at sibilisado ngunit ang mga kamag-anak nito ay tila "miserable, mababang mga hindi maamo", na iba tulad ng mga [[ligaw na hayop]] mula sa mga [[domestikadong hayop]].<ref>{{Harvnb|Darwin|1845|pp= [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F14&viewtype=text&pageseq=218 205–208]}}</ref> Para kay Darwin, ang pagkakaiba ay nagpapakita ng kultural na mga pagsulong at hindi ang inperioridad o pagiging mababa ng lahi. Hindi tulad ng kanyang mga kaibigan siyentipiko, kanya ngayong iniisip na walang hindi matutulay na pagitan sa pagitan ng mga tao at hayop.<ref>{{Harvnb|Browne|1995|pp= 244–250}}</ref> Sa paglipas ng isang tao, ang misyon ay tinalikuran. Ang Fuegian na kanilang pinangalanang [[Jemmy Button]] ay namuhay na tulad ng ibang mga katutubo, may asawa at walang pagnanais na bumalik sa Inglatera.<ref>{{harvnb|Keynes|2001|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1925&pageseq=258 226–227]}}</ref>
Si Darwin ay nakaranas ng [[lindol]] sa [[Chile]] at nakita ang mga tanda na ang lupa ay umahon kabilang ang mga kama ng [[tulya]] na nadala sa taas ng [[mataas na alon]]. Sa taas ng [[Andes]], kanyang nakita ang mga kabibe at ilang mga puno ng fossil na lumaki sa buhangin ng tabing dagat. Kanyang tineorisa na habang ang lupa ay umaahon, ang mga karagatang isla ay nalunod at ang [[coral reef]] sa palibot nito ay lumabi upang bumuo ng mga [[atoll]].<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 160–168, 182}}<br />{{Harvnb|Darwin|1887|p= [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1452.1&viewtype=text&pageseq=278 260]}}</ref><ref name=atolls>{{Harvnb|Darwin|1958|loc=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1497&viewtype=text&pageseq=100 p 98–99]}}</ref>
Sa heolohikal na bagong [[Galápagos Islands]], naghanap si Darwin ng ebidensiya na nagkakabit sa mga hayop sa kaparangan (wildlife) sa mas matandang "sentro ng pagkakalikha" at natagpuan ang mga [[mockingbird]] na kaugnay ng nasa [[Chile]] ngunit iba mula isla hanggang isla. Kanyang narinig ang kaunting pagkakaiba sa hugis ng mga shell ng mga [[pawikan]] ay nagpapakitang kung aling isla ang mga ito nanggaling ngunit nabigong kolektahin ang mga ito kahit pa pagkatapos kainin ang mga pawikan na dinala sa barko bilang pagkain.<ref name=k356>{{harvnb|Keynes|2001|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1925&pageseq=388 356–357]}}</ref><ref>{{harvnb|Sulloway|1982|p=19}}</ref> Sa Australia, ang [[marsupial]] na [[Potoridae|dagang-kangaroo]] at ang [[platypus]] ay tila labis na hindi karaniwan na inakala ni Darwin na halos tila may dalawang natatanging mga Manlilikha ang gumagawa.<ref name=Crows>{{cite web|url=http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Chancellor_fieldNotebooks1.3.html|title=Darwin Online: Coccatoos & Crows: An introduction to the Sydney Notebook|accessdate=2 Enero 2009}}</ref> Kanyang natagpuan ang mga [[Indigenous Australians|Aborigine]] "na may mabuting kasiyahan at kaaya aya" at kanyang napansin ang kanilang paglaho sa pamamagitan ng pagtira ng mga Europeo.<ref>{{harvnb|Keynes|2001|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1925&pageseq=430 398–399].}}</ref>
Inimbestigahan ng ''Beagle'' kung paanong ang mga [[atoll]] sa [[Cocos (Keeling) Islands]] ay nabuo at ang survey ay sumuporta sa pagteteorisa ni Darwin.<ref name=atolls/> Si FitzRoy ay nagsimulang sumulat ng opisyal na "Salaysay" ng mga paglalakbay ng Beagle at pagkatapos na basahin ang diary ni Darwin, kanyang iminungkahi na isama ito sa kanyang salaysay.<ref name=Letter301>{{cite web|url=http://www.darwinproject.ac.uk/darwinletters/calendar/entry-301.html|title=Darwin Correspondence Project – Letter 301 – Darwin, C.R. to Darwin, C.S., 29 Abril 1836}}</ref> Ang ''[[The Voyage of the Beagle|Hornal]]'' ni Darwin ay kalaunang muling isinulat bilang hiwalang na ikatlong bolyum sa natural na kasaysayan.<ref>{{Harvnb|Browne|1995|p= 336}}</ref>
Sa [[Cape Town]], nakipagkita sina Darwin at FitzRoy kay [[John Herschel]], na kamakailang sumulat kay Lyell na pumpuri sa [[unipormitarianismo]] bilang nagbubukas na matapang na spekulasyon sa "misteryo ng mga misteryo, na pagpapalit ng mga espesye ng iba" bilang "isang natural na kontradistinksiyon sa isang milagrosong proseso".<ref name=Rascals>{{harvnb|van Wyhe|2007|p=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=A544&pageseq=21 197]}}</ref> Sa kanyang pagsasaayos ng kanyang mga akda habang ang barko ay naglalakbay papauwi, si Darwin ay sumulat na kung ang kanyang lumalaking suspisyon tungkol sa mga mockingbird, pawikan at [[Falkland Islands Wolf|Falkland Islands Fox]] ay tama, "ang gayong mga katotohanan ay nagpapahina sa pagiging matatag ng Species" (such facts undermine the stability of Species) at pagkatapos ay maingat na idinagdag ang "would" bago ang "undermine".<ref name=xix>{{Harvnb|Keynes|2000|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1840&pageseq=22 xix–xx]}}<br />{{Harvnb|Eldredge|2006}}</ref> Kanyang kalaunang isinulat na ang gayong mga katotohanan ay "tila para sa akin magbibigay ng ilang linaw sa pinagmulan ng espesye".<ref>{{Harvnb|Darwin|1859|loc=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F373&viewtype=text&pageseq=16 p. 1]}}</ref>
=== Pagkakabuo ng teoriyang ebolusyonaryo ni Darwin ===
[[Talaksan:Charles Darwin by G. Richmond.jpg|thumb|left|upright|alt=Three quarter length portrait of Darwin aged about 30, with straight brown hair receding from his high forehead and long side-whiskers, smiling quietly, in wide lapelled jacket, waistcoat and high collar with cravat.|Habang isang kabataan, si Darwin ay sumali sa elitistang siyentipiko.]]
Nang tumuntong ang ''Beagle'' sa [[Falmouth, Cornwall]] noong 2 Oktubre 1836, si Darwin ay isang ng selebridad sa mga palibot na siyentipiko dahil noong Disyembre 1835, pinalakas ni [[John Stevens Henslow|Henslow]] ang reputasyon ng kanyang dating estadyante sa pamamagitan ng pagbibigay sa mga napiling naturalista ng isang pampleto ng mga liham ni Darwin. h<ref>{{Harvnb|Darwin|1835|loc=[http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_LettersOnGeology.html editorial introduction]}}</ref> Binisita ni Darwin ang kanyang bahay sa Shrewsbury at nakita ang mga kamag-anak at pagkatapos ay mabilis na tumungo sa Cambridge upang makita si Henslow na nagpayo sa paghahanap ng mga pwedeng naturalista upang ikatalogo ang mga koleksiyon at umayon na kunin ang mga botanikal na specimen. Ang ama ni Darwin ay nangsiwa ng mga pamumuhunan na pumayag sa kanyang anak na maging isang pinopondohan ang sariling isang maginoong siyentipiko at ang isang nanabik na Dawin ay nagtungo sa mga institusyon sa London na binigyan ng [[fete]] at naghanap ng mga eskeprto upang ilarawan ang mga koleksiyon. Ang mga zoolohista ay may malaking nakapatong na gawain at may panganib na ang mga specimen ay maiwan lamang sa taguan.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 195–198}}</ref>
Sabik na nakipagkita si [[Charles Lyell]] kay Darwin sa unang beses noong Oktubre 29 at sandali nito ay ipinakilala siya sa isang pasulong na anatomistang si [[Richard Owen]] na may mga pasilidad sa [[Royal College of Surgeons of England|Royal College of Surgeons]] upang gumawa sa mga butong fossil na kinolekta ni Darwin. Ang nakasusupresang mga resulta ni Owen ay kinabibilangan ng ibang malaking ekstintong [[ground sloth]] gayundin ng ''[[Megatherium]]'', isang halos kompletong kalansay ng hindi kilalang ''[[Scelidotherium]]'' at isang may sukat ng [[hippopotamus]]-at may sukat ng rodent na bungong tinawag na ''[[Toxodon]]'' na kamukha ng isang higanteng [[capybara]]. ang mga pragmento ng kalasag ay nagmula sa ''[[Glyptodon]]'' na isang tulad ng malaking armadillong hayop gaya ng unang akala ni Darwin.<ref>{{Harvnb|Owen|1840|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F9.1&pageseq=26 16], [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F9.1&pageseq=83 73], [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F9.1&pageseq=116 106]}}<br />{{Harvnb|Eldredge|2006}}</ref><ref name=k206/> Ang mga ekstintong hayop na ito ay nauugnay sa mga buhay na espesye sa [[Timog Amerika]].<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 201–205}}<br />{{Harvnb|Browne|1995|pp=349–350}}</ref>
Nang kalagitnaan ng Disyembre, si Darwin ay kumuha ng pagtuloy sa Cambridge upang mangasiwa ng paggawa sa kanyang mga koleksiyon at muling isulat ang kanyang hornal.<ref>{{Harvnb|Browne|1995|pp=345–347}}</ref> Kanyang isinulat ang kanyang unang papel na nagpapakitang ang masa ng lupa ng Timog Amerika ay mabagal na umaahon at sa sabik na pagsuporta ni Lyell ay binasa ito sa [[Geological Society of London]] noong 4 Enero 1837. Sa parehong araw, kanyang iprinisinta ang kanyang mga specimen ng mamalya at ibon sa [[Zoological Society of London|Zoological Society]]. Ang [[ornitolohista]]ng si [[John Gould]] ay sandaling naghayag na ang mga ibon ng Galapagos na inakala ni Darwin na paghahalo ng mga [[Common Blackbird|blackbirds]], "[[Grosbeak|gros-beaks]]" at mga [[finch]] ay katunayan labindalawang [[Darwin's finches|magkakahiwalay na mga espesye ng finch]]. Noong Pebrero 17, si Darwin ay inihalala sa Konseho ng Geological Society at ang pagtatalumpati ni Lyell ay nagprisinta ng mga pagkakatuklas ni Owen sa mga fossil ni Darwin na nagbibigay diin sa heograpikal na pagpatuloy ng espesye na sumusuporta sa kanyang mga ideyang unipormitaryan.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 207–210}}<br />{{Harvnb|Sulloway|1982|pp=20–23}}</ref>
Sa simula nang Marso, si Darwin ay lumipat sa London upang maging malapit sa kanyang trabaho na sumama sa palibot na kakilalang mga siyentipiko ni Lyell at mga eskpertong gaya ni [[Charles Babbage]],<ref>{{cite web|url=http://www.darwinproject.ac.uk/darwinletters/calendar/entry-346.html|title=Darwin Correspondence Project – Letter 346 – Darwin, C. R. to Darwin, C. S., 27 Pebrero 1837|accessdate=19 Disyembre 2008}} proposes a move on Friday 3 Marso 1837,<br />Darwin's Journal ({{harvnb|Darwin|2006|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=side&itemID=CUL-DAR158.1–76&pageseq=22 12 verso]}}) backdated from Agosto 1838 gives a date of 6 Marso 1837</ref> na naglarawan sa [[diyos]] bilang tagaprograma ng mga batas. Si Darwin ay nanatili sa kanyang [[malayang taga-isip]] na kapatid na si [[Erasmus Alvey Darwin|Erasmus]], bahagi ng palibot ng [[British Whig Party|Whig]] na ito at malapit na kabigan ng manunulat na si [[Harriet Martineau]] na nagtaguyod ng [[Malthusianismo]] na pinagsasaligan ng kontrobersiyal na [[Poor Law Amendment Act 1834|mga repromang Batas ng Mahira]] upang pigilan ang [[welfare]] na magsanhi ng [[oberpopulasyon]] at karagdagang kahirapan. Bilang [[Unitarianismo|Unitarian]], kanyang tinanggap ang [[radikalismo (historikal)|radikal]] na mga implikasyon ng [[transmutasyon ng espesye]] na itinaguyod ni [[Robert Edmond Grant|Grant]] at mas batang mga siruhano na naimpluwensiyahan ni [[Étienne Geoffroy Saint-Hilaire|Geoffroy]]. Ang [[transmutasyon]] ay [[anathema]] sa mga Anglikano na nagtatanggol sa kaayusang panlipunan <ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp=201, 212–221}}</ref> ngunit ang mga kilalang siyentipiko ay bukas na tumalakay sa paksa at may malawak na interest sa liham ni [[John Herschel]] na pumupuri sa pakikitungo ni Lyell bilang paraan upang mahanap ang isang [[pisikal na batas|natural na sanhi]] ng pinagmula ng espesye.<ref name=Rascals/>
Nakipagkita si Gould kay Darwin at sinabi sa kanya na ang mga [[mockingbird]] ng Galápagos [[mockingbird]] mula sa iba't ibang mga isla ay magkakahiwalay na espesye at hindi lamang mga pagkakaiba at ang inakala ni Darwin na "[[wren]]" ay [[Warbler Finch|nasa pangkat finch]] rin. Hindi binigyan ni Darwin ng tatak ang mga finch ayon sa isla ngunit ayon sa mga akda ng iba sa Beagle, kabilang si Fitzroy, siya ay naglaan ng mga espesye sa mga isla .<ref>{{Harvnb|Sulloway|1982|pp=9, 20–23}}</ref> Ang dalawang mga [[rhea (ibon)|rhea]] ay mga natatangi ring espesye at noong Marso 14, inanunsiyon ni Darwin kung paanong ang distribusyon ng mga ito ay nagbago tungko sa timog.<ref>{{Harvnb|Browne|1995|p=360}}<br />{{cite web|url=http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1643&viewtype=text&pageseq=1|title=Darwin, C. R. (Read 14 Marso 1837) Notes on Rhea americana and Rhea darwinii, ''Proceedings of the Zoological Society of London''|accessdate=17 Disyembre 2008}}</ref>
[[Talaksan:Darwin tree.png|right|thumb|alt=A page of hand-written notes, with a sketch of branching lines.|Nang kalagitnaan ng Hulyo 1837, sinimlan ni Dawin sa kanyang notebook na "B" ang tungkol sa "Transmutasyon ng Espesye" at sa pahina 36 ay sumulat na "I think" sa itaas ng kanyang unang [[puno ng buhay (agham)|ebolusyonaryong puno]].]]
Sa kalagitnaan ng Marso, si Darwin ay naghinuha sa kanyang ''Red Notebook'' sa posibilidad na "ang isang espesye ay nagbabago sa iba" upang ipaliwanag ang heograpikal na distribusyon ng mga buhay na espesye gaya ng mga rhe at ang mga ekstintong hayop gaya ng kakaibang ''[[Macrauchenia]]'' na kamukha ng isang higanteng [[guanaco]]. Ang kanyang pag-iisip sa panahon ng buhay, [[aseksuwal na reproduksiyon]] at [[seksuwal na reproduksiyon]] na nabuo sa kanyang notebook na "B" noong kalagitnaan ng Hulyo tungo sa pagbabago sa supling "upang umangkop at baguhin ang lahi hanggang sa pagbabago ng mundo" na nagpapaliwanag sa mga pawikan ng Galapagos, mockingbird at mga rhea. Kanyang iginuhit ang sumasangay na inapo at pagkatapos ng henealohikal na pagsasangay ng isang [[punoy ng buhay (agham)|ebolusyonaryong puno]] kung saan "mangmang na pag-uspan ang isang hayop na mas mataas sa iba pa" na nagtatapon sa independiyenteng mga [[angkan (ebolusyon)|angkan]] (lineages) na tumutungo sa mas mataas na mga anyo ni [[Jean-Baptiste Lamarck|Lamarck]] <ref>{{harvnb|Herbert|1980|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1583e&pageseq=9 7–10]}}<br />{{Harvnb|van Wyhe|2008b|p=44}}<br />{{harvnb|Darwin|1837|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=side&itemID=CUL-DAR121.-&pageseq=1 1–13, 26, 36, 74]}}<br />{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp=229–232}}</ref>
=== Labis na pagtatrabaho, sakit, at pagpapakasal ===
{{See also|Kalusugan ni Charles Darwin}}
Habang binubuo ang kanyang masidhing pag-aaral ng [[transmutasyon ng espesye|transmutasyon]], si Darwin ay nalublob sa mas maraming trabaho. Habang muling sinusulat ang kanyang ''Hornal'', kanyang kinuha ang pag-eedit at paglilimbag ng mga ulat ng eksperto sa kanyang mga koleksiyon at sa tulong ni Henslow ay nagkamit ng isang kaloob ng salapi na [[pound sterling|£]]1,000 upang suportahan ang multi-bolyum na ''[[Zoology of the Voyage of H.M.S. Beagle]]'' na isang halagang katumbas ng mga £{{formatnum:{{inflation|UK|1000|1837|r=-3}}}} in {{#expr:{{CURRENTYEAR}}-2}}.{{inflation-fn|UK}} Kanyang pinalawak ang pagpopondo upang isama ang kanyang mga plinanong aklat sa heolohiya at umayon sa mga hindi realistikong petsa sa tagalimbag.<ref>{{Harvnb|Browne|1995|pp=367–369}}</ref> Habang nagsisimula ang [[panahong Victorian]], si Darwin ay nagpatuloy sa pagsusulat ng kanyang ''Hornal'' at noong Agosto 1837 ay nagsimulang tuwirin ang [[patunay ni Gally|mga patunay ng tagalimbag]].<ref>{{harvnb|Keynes|2001|p=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1925&pageseq=21 xix]}}</ref>
Ang kalusugan ni Darwin ay nagdusa mula sa pagpipilit na ito. Noong Setyembre 20, siya ay nagkaroon ng "hindi komportableng [[palpitasyon]] ng [[puso]]" kaya ang kanyang mga doktor ay humikayat sa kanya "tigilan ang lahat ng trabaho" at mamuhay sa probinsiya ng ilang mga linggo. Pagkatapos bisitahin ang Shrewsbury, kanyang sinalihan ang kanyang mga kamag-anak na Wedgwood sa [[Maer Hall]], Staffordshire ngunit kanilang natuklasan sila na labis na sabi sa mga kuwento ng kanyang paglalakbay para siya ay makagpahinga. Ang kanyang kaaya-aya, matalino at kulturadong pinsan na si [[Emma Darwin|Emma Wedgwood]] na siyam na buwang mas matanda kay Dawin ang nag-aalaga sa kanyang lumpong tiyahin. Ang kanyang tiyuhing si [[Josiah Wedgwood II|Jos]] ay nagturo ng area sa lupa kung saan ang mga [[cinder]] ay naglaho sa ilalim ng [[loam]] at nagmungkahing ito ay gawa ng mga [[bulate]] na pumukaw sa "isang bago at mahalagang teoriya" sa kanilang papel sa [[pedohenesis|pagkakabuo ng lupa]] na ipinrisinta ni Darwin sa Geological Society noong Nobyembre 1.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 233–234}}<br />{{cite web|url=http://www.darwinproject.ac.uk/darwinletters/calendar/entry-404.html|title=Darwin Correspondence Project – Letter 404 – Buckland, William to Geological Society of London, 9 Marso 1838|accessdate=23 Disyembre 2008}}</ref>
Tinulak ni [[William Whewell]] na kunin ang mga tungkulin ng Kalihim ng Geological Society. Pagkatapos na simulang tanggihan ang trabaho, kanyang tinanggap ito noong Marso 1838.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 233–236}}.</ref> Sa kabila ng pagiging matrabaho ng pagsulat at pageedit ng mga ulat ng ''Beagle'', si Darwin ay nakagaw ng kahanga hangang pagsulong sa transmutasyon na kumuha ng bawat oportunidad upang tanuning ang mga ekspertong naturalista at sa hindi ordinaryo, ang mga taong may praktikal na karanasan gaya ng mga magsasaka at tagapag-alaga ng kalapati.<ref name=JvW/><ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 241–244, 426}}</ref> Over time his research drew on information from his relatives and children, the family butler, neighbours, colonists and former shipmates.<ref>{{Harvnb|Browne|1995|p=xii}}</ref> Kanyang isinama ang sangkatauhan sa kanyang mga spekulasyon sa simula pa lang at sa pagkita ng isang [[orangutan]] sa zoo ng 28 Marso 1838 ay napansin ang tulad ng bata nitong pag-aasal.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 241–244}}</ref>
Ang pagod ay nagdulot ng pinsala at sa Hunyo, siya ay nakahiga sa ilang mga araw na may problem sa tiyan, sakit ng ulo at mga sintomas ng puso. Sa natitira ng kanyang buhay, siya ay paulit ulit na nalumpo ng mga yugto ng sakit sa tiyan, pagsusuka, mga [[pigsa]], mga [[palpitasyon]], panginginig at iba pang mga sintomas lalo na sa mga panahon ng stress gaya ng pagdalo sa mga pagtitipon o pakikisalamuha. Ang sanhi ng sakit ni Darwin ay nananatiling hindi alam at ang mga pagtatangka sa paggamot ay may kaunting tagumpay.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 252, 476, 531}}<br />{{harvnb|Darwin|1958|p=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1497&pageseq=119 115]}}</ref>
Noong Hunyo 23, siya ay kumuha ng pagpapahinga at umalis na "nagheheolohisa" (geologizing) sa [[Scotland]]. Kanyang binisita ang [[Glen Roy]] sa magandang panahon upang makita ang mga paralelong "daanan" na hinati sa mga gilid ng bundok sa tatlong mga taas. Kanyang kalaunang inilimbag ang kanyang pananaw na ang mga ito ay mga marinong tumaas na pampang ng dagat ngunit kanyang tinanggap na ang mga ito ay mga dalampasigan ng isang [[proglacial na lawa]].<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|p= 254}}<br />{{Harvnb|Browne|1995|pp=377–378}}<br />{{Harvnb|Darwin|1958|p=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1497&pageseq=86 84]}}</ref>
[[Talaksan:Emma Darwin.jpg|thumb|left|upright|alt=Three quarter length portrait of woman aged about 30, with dark hair in centre parting straight on top, then falling in curls on each side. She smiles pleasantly and is wearing an open necked blouse with a large shawl pulled over her arms|Pinili ni Darwin na pakasalan ang kanyang pinsang si[[Emma Darwin|Emma Wedgwood]].]]
Pagkatapos na buong gumaling, siya ay bumalik sa Shrewsbury noong Hulyo. Sa pagkasanay sa araw araw na pagsusulat tungkol sa [[paglalahi ng hayop]] (animal breeding), siya ay sumulat ng paggala galang mga pag-iisip tungkol sa karera at mga prospekto sa dalawang papel na ang isa ay may mga hanay na may uluhang ''"Marry"'' at ''"Not Marry"''. Ang mga pakinabang ay kinabibilangan ng "konstanteng kasama at isang kaibigan sa matandang edad ...mas mabuti kesa sa isang aso kahit papaano", at mga laban sa puntong gaya ng "kulang sa pera para sa mga aklat" at "teribleng pagkawala ng panahon".<ref>{{Harvnb|Darwin|1958|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1497&viewtype=text&pageseq=238 232–233]}}</ref> Sa pagpasya na pabor dito, kanya itong tinalakay kasama ng kanyang ama at binisita si Emma noong Hulyo 29. Hindi niya naggawang magmungkahi ngunit laban sa payo ng kanyang ama, kanyang binanggit ang kanyang mga ideya tungkol sa transmutasyon.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp=256–259}}</ref>
Sa pagpapatuloy ng kanyang pagsasaliksik sa London, ang malawak na pagbabasa ni Darwin ay kinabibilangan na ngayon ng ika-anim na edisyon ng ''[[An Essay on the Principle of Population]]'' ni [[Thomas Malthus|Malthus]]
{{Quote|"In Oktubre 1838, that is, fifteen months after I had begun my systematic enquiry, I happened to read for amusement Malthus on Population, and being well prepared to appreciate the struggle for existence which everywhere goes on from long-continued observation of the habits of animals and plants, it at once struck me that under these circumstances favourable variations would tend to be preserved, and unfavourable ones to be destroyed. The result of this would be the formation of new species. Here, then, I had at last got a theory by which to work..."<ref>{{harvnb|Darwin|1958|p=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1497&pageseq=124 120]}}</ref><br />
Noong Oktubre 1838, na labing limang buwan pagkatapos ng aking sistematikong pagsisiyasat, nagkataong nabasa ko sa katuwaan si Malthus tungkol sa Populasyon at sa pagiging maiging handa na makilala ang hirap para sa pag-iral na saanman ay nagpapatuloy mula sa mahabang patulkoy na obserbasyon ng mga pag-aasal ng mga hayop at halaman, muling tumimo sa akin na sa ilalim ng mga sirkunstansiyang ito, ang mga pumapabor na bariasyon (pagkakaiba) ay may kagawiang maingatan, at ang mga hindi pumapabor ay nasisira. Ang resulta nito ay ang pagkakabuo ng bagong [[espesye]]. Dito, kung gayon, sa wakas ay may isang teoriya na pagtatrabahuhan..."
}}
Isinaad ni Malthus na malibang ang populasyon ng tao ay hindi mapipigil, ito ay tataas sa isang [[progresyong heometriko]] at sa sandali ay lalabis sa suplay ng pagkain na tinatawag na [[katastropiyang Malthusian]].<ref name="JvW"/> Si Darwin ay labis na handa na makita na ito ay lumalapat rin sa "paglalaban laban ng mga espesye" ng mga halaman ni [[A. P. de Candolle|de Candolle]] at paglalaban sa eksistensiya sa mga ahayop na nagpapaliwanag kung paanong ang mga bilang ng espesye ay medyo matatag. Dahil sa ang espesye ay palaging dumadami ng higit sa makukuhang mga pinagkukuna, ang mga pumapabor na bariasyon ay gagawa sa mga organismo na mas maigi sa pagpapatuloy (surviving) at pagpasa ng mga bariasyon sa kanilang mga supling samantalang ang mga hindi pumapabor na bariasyon ay mawawala. Ito ay magreresulta sa pagkakabuo ng mga bagong espesye.<ref name=JvW/><ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 264–265}}<br />{{Harvnb|Browne|1995|pp= 385–388}}<br />{{Harvnb|Darwin|1842|p=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1556&viewtype=text&pageseq=39 7]}}</ref> Noong 28 Setyembre 1838, kanyang binigyang diin ang ang kabatirang ito na inilalarawan ito bilang isang uri ng pagsisiksik, pagpupwersa ng mga umangkop na istraktura sa mga pagitan sa [[ekonomiya]] ng kalikasan habang ang mas mahinang mga istraktura ay napapatalsik.<ref name=JvW/> Sa gitna ng Disyembre, kanyang nakita ang pagkakatulad sa pagitan ng mga magsasaka na pumipili ng pinakamahusay na lahi at ang Kalikasang Malthusian na pumipili mula sa tsansang mga iba upang "ang bawat bahagi ng bagong nakamit na istraktura ay buong praktikal at nasakdal",<ref>{{cite web |url=http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=CUL-DAR124.-&pageseq=63|title=Darwin transmutation notebook E p. 75|accessdate=17 Marso 2009 }}</ref> na iniisip na ang paghahambing na ito "ay isang magandang bahagi ng aking teoriya".<ref>{{cite web |url=http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=CUL-DAR124.-&pageseq=61|title=Darwin transmutation notebook E p. 71|accessdate=17 Marso 2009 }}</ref>
Noong Nobyembre 11, si Darwin ay bumalik sa Maer at nag-alok ng kasal kay Emma na muling sinabi ang kanyang mga ideya sa kanya. Tinanggap ito ni Emma at sa mga palitan ng mapagmahal na liham, kanyang ipinakita kung paano niya pinahalagahan ang pagiging bukas ni Darwin sa kanilang mga pagkakaiba at gayundin ang paghahayag ng kanyang malakas na paniniwalang [[Unitarianismo|Unitarian]] at pagkabahala na ang tapat na mga pagdududa ni Darwin ang maaaring maghiwalay sa kanila sa [[kabilang buhay]].
<ref name=Belief>{{cite web|url=http://www.darwinproject.ac.uk/content/view/130/125/|title=Darwin Correspondence Project – Belief: historical essay|accessdate=25 Nobyembre 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090225124103/http://www.darwinproject.ac.uk/content/view/130/125/|archivedate=2009-02-25|url-status=live}}</ref> Habang siya ay naghahanap ng bahay sa Londo, ang mga yugto ng sakit ay nagpatuloy at si Emma ay sumulat kay Darwin na humihikayat sa kanya na magpahinga na halos propetikong nagmarka na "kaya huwag kang magkakasakit pa, aking sinisintang Charley hanggang sa makasama kita upang alagaan kita." Kanyang natagpuan ang kanilang tinawag na "Macaw Cottage" sa [[Gower Street (London)|Gower Street]], at pagkatapos ay inilipat ang kanyang "museo" noong pasko. Noong 24 Enero 1839, si Darwin ay inihilalal bilang kapanalig sa [[Royal Society]].<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 272–279}}</ref>
Noong Enero 29, si Darwin at Emma Wedgwood ay ikinasala sa Maer sa isang seremonyong Anglikano na isinaayos upang umangkop sa mga Unitarian at sandaling pagkatapos ay sumakay sa tren sa London at tumungo sa kanilang bagong bahay.
<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|p= 279}}</ref>
=== Pagkakalimbag ng teoriya ng natural na seleksiyon ===
{{details|Pagkakalimbag ng teoriya ni Darwin}}
[[Talaksan:Charles Darwin by Maull and Polyblank, 1855-crop.png|upright|thumb|left|alt=Studio photo showing Darwin's characteristic large forehead and bushy eyebrows with deep set eyes, pug nose and mouth set in a determined look. He is bald on top, with dark hair and long side whiskers but no beard or moustache.|Si Charles Darwin, sa edad na 46 noong 1855 na sa panahong ito ay gumagawa tungo sa publikasyon ng kanyang teoriya ng [[natural na seleksiyon]].<ref>[http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/vanWyhe_MaullandPolyblankPhoto.html Darwin Online: Photograph of Charles Darwin by Maull and Polyblank for the Literary and Scientific Portrait Club (1855)], John van Wyhe, Disyembre 2006</ref>]]
Sa simula nang 1856, si Darwin ay nag-iimbestiga kung ang mga itlog at [[binhi]] ay maaaring magpatuloy sa paglalakbay sa tubig dagat upang magkalat ng espesye sa buong karagatan. Papataas na pinagdudahan ni [[Joseph Dalton Hooker|Hooker]] ang tradisyonal na pananaw na ang espesye ay nakapirme ngunit ang kanilang batang kaibigang si [[Thomas Henry Huxley]] ay matatag na laban sa [[ebolusyon]]. Si [[Charles Lyell|Lyell]] ay na-intriga sa mga spekulasyon ni Darwin na hindi natatanto ang sakop nito. Nang kanyang mabasa ang isang papel ni [[Alfred Russel Wallace]] na "On the Law which has Regulated the Introduction of New Species", kanyang nakita ang mga pagkakatulad ng pag-iisip ni Darwin at kanyang hinikayat na ilimbag ito upang ilatag ang pagiging una dito. Bagaman walang nakita si Darwin na banta rito, siya ay nagsimula ng trabaho sa isang maikling papel. Ang paghahanap ng mga sagot sa mga mahirap na tanong ang paulit ulit na nagpaantala sa kanya at kanyang pinalawig ang kanyang mga plano sa "isang malaking aklat tungkol sa espesye" na pinamagatang ''Natural Selection''. Kanyang pinagpatuloy ang kanyang mga pagsasaliksik na nagkakamit ng impormasyon at mga specimen mula sa mga naturalista sa buong mundo kabilang si Wallace na nagtatrabaho sa [[Borneo]]. Ang Amerikanong botanistang si [[Asa Gray]] ay nagpakita rin ng parehong mga interest at noong 5 Setyembre 1857, pinadalhan ni Darwin si Gray ng isang detalyadong balangkas ng kanyang mga ideya kabilang ang abstrakto ng ''Natural Selection''. Noong Disyembre, si Darwin ay tumanggap ng isang liham mula kay Wallace na nagtatanong kung ang aklat ay magsisiyasat ng [[ebolusyon ng tao|mga pinagmulan ng tao]]. Siya ay tumugon na kanyang iiwasan ang paksa na "labis na napapalibutan ng mga prehudisyo" samantalang hinihikayat si Wallace sa pagteteorisa at nagdagdag na "Ako ay tutungo ng higit sa iyo".<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 412–441, 457–458, 462–463}}</ref>
Ang aklat ni Dawin ay isang bahagi lamang naisulat nang noong 18 Hunyo 1858, siya ay nakatanggap ng isang papel mula kay Wallace na naglalarawan ng [[natural na seleksiyon]]. Sa pagkabiglas na siya ay naantala, ipinadala ito ni Dawin noong araw na iyon kay Lyell gaya ng hiniling ni Wallace <ref>Ball, P. (2011). Shipping timetables debunk Darwin plagiarism accusations: Evidence challenges claims that Charles Darwin stole ideas from Alfred Russel Wallace. Nature. [http://www.nature.com/news/shipping-timetables-debunk-darwin-plagiarism-accusations-1.9613 online]</ref><ref>J. van Wyhe and K. Rookmaaker. (2012). A new theory to explain the receipt of Wallace's Ternate Essay by Darwin in 1858. ''Biological Journal of the Linnean Society''10.1111/j.1095-8312.2011.01808.x</ref>
, at bagaman hindi humingi si Wallace para sa paglilimbag, si Darwin ay nagmungkahi na ipapapadala niya ito sa anumang hornal na pinili ni Wallace. Ang kanyang pamilya ay nasa krisis na ang mga anak sa barrio ay namamatay sa [[scarlet fever]] at kanyang inilagay ang mga materya sa kamay nina Lyell at Hooker. Pagkatapos ng ilang diskusyon, sila ay nagpasya sa isang pinagsamang presentasyon sa [[Linnean Society of London|Linnean Society]] sa Hulyo 1 ng ''[[On the Tendency of Species to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection]]''. Gayunpaman, ang anak na sanggol na lalake ni Darwin ay namatay sa scarlet fever (lagnat) at siya ay labis na nasiphayo upang makadalo dito.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 466–470}}</ref>
May kaunting mabilis na atention sa paghahayag ng teoriyang ito. Ang presidente ng Linnean Society ay nagmarka noong Mayo 1859 na ang taon ay hindi minarkahan ng anumang rebolusyonaryong mga pagkakatuklas.<ref>{{Harvnb|Browne|2002|pp=40–42, 48–49}}</ref> Isa lamang review ang sapat na uminis kay Darwin upang maalala ito kalaunan. Si propesor [[Samuel Haughton]] ng Dublin ay nag-angking "ang lahat ng bago sa kanila ay hindi totoo at ang totoo ay luma."<ref>{{Harvnb|Darwin|1958|p=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1497&viewtype=text&pageseq=126 122]}}</ref> Si Darwin ay naghirap sa loob ng labingtatlong buwan upang bumuo ng abstrakto ng kanyang "malaking aklat" na dumadanas ng sakit ngunit kumukuha ng patuloy na paghihikayat mula sa kanyang mga kaibigang siyentipiko. Pinangasiwaan ni Lyell na ilimbag ito ni [[John Murray (publisher)|John Murray]].<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 374–474}}</ref>
Ang ''[[On the Origin of Species]]''(Tungkol sa Pinagmulan ng Espesye) ay napatunayang hindi inaasahang sumikat na ang buong suplay ng 1,250 kopya ay labis na binili nang ito ay ibenta noong 22 Nobyembre 1859.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|p= 477}}</ref> Sa aklat na ito, inilatag ni Darwin ang "isang mahabang argumento" ng mga detalyadong obserbasyon, paghihinuha, at pagsasaalang alang mga inaasahang pagtutol.<ref>{{Harvnb|Darwin|1859|loc= [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F373&viewtype=text&pageseq=477 p 459]}}</ref> Ang kanyang tanging alusyon sa [[ebolusyon ng tao]] ang pangungunsap na "ang liwanag ay ihahagis sa (o bibigyan ng liwanag ang) pinagmulan at tao at ng kanyang kasaysayan",<ref>{{Harvnb|Darwin|1859|loc= [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F373&viewtype=text&pageseq=506 p 490]}}</ref> Ang kanyang teoriyang ay simpleng nakasaad sa introduksiyon:
{{quotation|As many more individuals of each species are born than can possibly survive; and as, consequently, there is a frequently recurring struggle for existence, it follows that any being, if it vary however slightly in any manner profitable to itself, under the complex and sometimes varying conditions of life, will have a better chance of surviving, and thus be ''naturally selected''. From the strong principle of inheritance, any selected variety will tend to propagate its new and modified form.<ref>{{Harvnb|Darwin|1859|loc= [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F373&viewtype=text&pageseq=20 p 5]}}</ref><br />
Habang maraming mga indibidwal ng bawat espesye ay ipinapanganak na posibleng magpatuloy; at bilang resulta, may kadalasang paulit ulit na pakikipaglaban para sa eksistensiya, sumusunod na anumang nilalang, kung ito ay magbago gayunpaman ng kaunti sa anumang paraan ng mapapakinabangan sa sarili nito, sa ilalim ng masalimuot at minsang nagbabagong mga kondisyon ng buhay, ay may mas mabuting tsansa ng pagpapatuloy at kaya ay ''natural na napili''. Mula sa malakas na prinsipyo ng [[pagmamana]], anumang napiling uri ay may kagawiang magpalaganap ng bago at binago nitong anyo.}}
Siya ay naglagay ng isang malakas na kaso para sa [[karaniwang pinagmulan]] (common descent), nugnit iniwasan ang sa panahong ito na kontrobersiyal na terminong "[[ebolusyon]]". Sa huli ng aklat, siya ay nagbigay ng konklusyon na:
{{quotation|There is grandeur in this view of life, with its several powers, having been originally breathed into a few forms or into one; and that, whilst this planet has gone cycling on according to the fixed law of gravity, from so simple a beginning endless forms most beautiful and most wonderful have been, and are being, evolved.<ref>{{Harvnb|Darwin|1859|loc= [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F373&viewtype=text&pageseq=508 p 492]}}</ref><br />
May kadakilaan sa pananaw na ito ng buhay, sa ilang mga kapangyarihan nito, na orihinal na hiningahan sa ilang mga anyo o sa isa; at, bagaman ang planetang ito ay dumanas ng pagsisiklo ayon sa nakapirmeng batas ng [[grabidad]], mula sa simple, ang nagsisimulang walang hanggangng mga anyo na pinakamaganda at pinaka kahanga hanga ay nag-ebolb at [[ebolusyon|nag-eebolb]].}}
=== Mga tugon sa pagkakalimbag nito ===
[[Talaksan:Charles Darwin by Julia Margaret Cameron 2.jpg|thumb|upright|alt=Three quarter length portrait of sixty year old man, balding, with white hair and long white bushy beard, with heavy eyebrows shading his eyes looking thoughtfully into the distance, wearing a wide lapelled jacket.|Sa bakasyon ng pamilya ni Darwin noong 1868 sa kubo ng [[Isle of Wight]], si [[Julia Margaret Cameron]] ay kumuha ng mga larawan na nagpapakita ng lumagong balbas ni Darwin noong1866.]]
[[Talaksan:Editorial cartoon depicting Charles Darwin as an ape (1871).jpg|thumb|upright|alt=White bearded head of Darwin with the body of a crouching ape.|Isang 1871 karikatura kasunod ng publikasyon ng ''[[The Descent of Man]]'' na karaniwan sa maraming nagpapakita kay Darwin na may katawan ng [[ape]] (bakulaw) na nag-uugnay sa kanya sa popular na kultura bilang pangunahing may-akda ng teoriyang [[ebolusyon]]aryo.<ref name=b373/>]]
{{details|Reaction to Darwin's theory}}
Ang aklat na ito ay pumukaw ng internasyonal na interest na may kaunting kontrobersiya kesa sa bumati sa sikat na ''[[Vestiges of the Natural History of Creation]]''.<ref>{{harvnb|van Wyhe|2008b|p=48}}</ref> Bagaman ang sakit ni Darwin ang pumigil sa kanya mula sa mga publikong debate, kanyang sabik na inusisa ang tugong siyentipiko, na nagkokomento sa mga sipi ng diyaryo, mga artikulo, mga panunuya, mga karikatura at [[tugon ni Charles Darwin|at tumugon dito]] kasama ng kanyang kasama sa buong mundo.<ref>{{Harvnb|Browne|2002|pp=103–104, 379}}</ref> Darwin had only said "Light will be thrown on the origin of man",<ref>{{harvnb|Darwin|1859|p=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F373&pageseq=506 488]}}</ref> but the first review claimed it made a creed of the "men from monkeys" idea from ''Vestiges''.<ref>{{harvnb|Browne|2002|p=87}}<br />{{harvnb|Leifchild|1859}}</ref> Kabilang sa mga simulang pumpabor na tugon, ang mga review ni Huxley ay bumatikos kay [[Richard Owen]] na pinuno ng establisyementong siyentipiko na sinubukan ni Huxley pabagsakin.<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp=477–491}}</ref> Noong Abril, ang review ni Owen ay umatake sa mga kaibigan ni Darwin at aroganteng itinakwil ang kanyang mga ideya na gumalit kay Darwin,<ref>{{harvnb|Browne|2002|pp=110–112}}</ref> ngunit si Owen at ang iba ay nagsimulang magtaguyod ng mga ideya ng ginabayan ng [[supernatural]] na [[ebolusyon]].<ref>{{harvnb|Bowler|2003|p=186}}</ref>
Ang tugon ng [[Simbahan ng Inglatera]] (Church of England) ay halo. Ang mga dating tutor ni Darwin sa Cambridge na sina [[Adam Sedgwick|Sedgwick]] at [[John Stevens Henslow|Henslow]] ay tumakwil sa mga ideya na ito nugnit ang mga [[liberal na Kristiyanismo|liberal na pari]] ay binigyan ng kahulugan ang [[natural na seleksiyon]] bilang instrumento ng disenyo ng [[diyos]] na nakita ng ito ng paring si [[Charles Kingsley]] bilang "tulad ng dakila na konsepsiyon ng diyos".<ref name=Darwinanddesign>{{cite web|url=http://www.darwinproject.ac.uk/content/view/110/104/|title=Darwin and design: historical essay|year=2007|publisher=Darwin Correspondence Project|accessdate=17 Setyembre 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090615191012/http://www.darwinproject.ac.uk/content/view/110/104/|archivedate=2009-06-15|url-status=live}}</ref> Noong 1860, ang publikasyon ng ''[[Essays and Reviews]]'' ng pitong mga liberal na Anglikanong teologo ang nagpalihis ng atensiyon ng mga pari mula kay Darwin na ang ideya nito kabilang ang [[mataas na kritisismo]] (higher criticism) ay inatake ng mga autoridad ng simbahan bilang [[heresiya]]. Dito, ikinatwiran ni [[Baden Powell (mathematician)|Baden Powell]] na ang [[himala]] ay sumira sa mga batas ng diyos, kaya ang paniniwala sa mga ito ay [[ateismo|ateistiki]] at pinuri ang "dakilang bolsiyum ni Ginoong Darwin [na sumusuporta]; sa dakilang prinsipyo ng sariling nag-eebolb na mga kapangyarihan ng kalikasan".<ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp= 487–488, 500}}</ref> Tinalakay ni [[Asa Gray]] ang [[teleolohiya]] kasama si Darwin na umangkat at namahagi ng pampleto ni Gray tungkol sa [[teistikong ebolusyon]] na "ang natural seleksiyon ay hindi inkonsistente sa natural na teolohiya".<ref name=Darwinanddesign/><ref name=miles>{{Harvnb|Miles|2001}}</ref> Ang pinaka kilalang konprontasyon ang publikong [[debate tungkol sa ebolusyon sa Oxford noong 1860]] habang nangyayari ang pagpupuplong ng [[Association for the Advancement of Science]], kung saan ang obispo ng Oxford na si [[Samuel Wilberforce]], bagaman hindi tumututol sa [[transmutason ng espesye]] ay nangatwiran laban sa paliwanag ni Darwin at pagmumula ng tao mula sa mga [[ape]]. Si [[Joseph Dalton Hooker|Joseph Hooker]] ay malakas na nangatwiran para kay Darwin at ang maalamat na sagot ni [[Thomas Henry Huxley|Thomas Huxley]] na siya ay mas mabuting galing sa isang [[ape]] kesa sa isang tao na hindi ginamit ng tama ang kanyang mga kaloob, ang naging simbolo ng pagtatagumpay ng [[agham]] laban sa [[relihiyon]].'<ref name=Darwinanddesign/><ref>{{harvnb|Bowler|2003|p=185}}</ref>
Kahit pa ang mga malapit na kaibigan ni Darwin na sina Gray, Hooker, Huxley at Lyell ay naghayag pa rin ng iba't ibang mga reserbasyon ngunit nagbigay ng malakas na suporta gaya ng iba pang lalo na ang mga mas batang naturalista. Sina Gray at Lyell ay naghangad ng rekonsilyasyon sa pananampalataya samantalang si Huxley ay nagpinta ng isang [[polarisasyon]] sa pagitan ng relihiyon at agham. Siya ay palabang nangampanya laban sa autoridad ng mga pari sa edukasyon,<ref name=Darwinanddesign/> na naglalayon na pataubin ang pananaig ng mga pari at artistokratikong baguhan sa ilalim ni Owen bilang pabor sa bagong henerasyon ng mga propesyonal na siyentipiko. Ang pag-aangkin ni Owen na ang anatomiya ng [[utak]] ay nagpapatunay na ang mga tao hiwalay na [[order (biolohiya)|biolohikal na order]] mula sa mga [[ape]] ay ipinakitang mali ni Huxley sa isang mahabang pagtatalo na pinarodiya ni Kinsgley bilang ang "[[Great Hippocampus Question]]" at pinabulaanan si Owen.<ref>{{Harvnb|Browne|2002|pp=156–159}}</ref>
Ang [[Darwinismo]] ay naging isang kilusan na sumasakop sa isang malawak na saklaw ng mga ebolusyonaryong ideya. Noong 1862, ang ''[[Geological Evidences of the Antiquity of Man]]'' ni [[Charles Lyell|Lyell]] ay nagpasikat ng bago ang kasaysayan (prehistory) bagaman ang kanyang pagiingat sa ebolusyon ay sumiphayo kay Darwin. Pagkatapos ng ilang mga linggo ang ''[[Evidence as to Man's Place in Nature]]'' ni Huxley ay nagpatunay na sa [[anatomiya]], ang mga tao ay mga [[ape]] at pagktapos ang ''[[The Naturalist on the River Amazons]]'' ni [[Henry Walter Bates]] ay nagbigay ng [[empirikal]] na ebidensiya ng natural na seleksiyon.<ref name=B217>{{harvnb|Browne|2002|pp=217–226}}</ref> Ang pag-iimpluwensiya (lobbying) ay nagdala kay Darwin ng pinakamataas na karangalang siyentipiko ng [[Britansiya]] na [[Medalyang Copley]] na ginawad noong 3 Nobyembre 1864. .<ref>{{cite web|url=http://www.darwinproject.ac.uk/darwinletters/calendar/entry-4652.html|title=Darwin Correspondence Project – Letter 4652 – Falconer, Hugh to Darwin, C. R., 3 Nov (1864)|accessdate=1 Disyembre 2008}}</ref> Sa parehong araw, idinaos ni Huxley ang unang pagpupulong na naging kilala na impluwensiya na ''[[X Club]]'' na inilaan para sa "agham, puro, at malayang, hindi sinusupil ng mga dogmang relihiyoso".<ref name=Letter4807>{{cite web|url=http://www.darwinproject.ac.uk/darwinletters/calendar/entry-4807.html#mark-4807.f8|title=Darwin Correspondence Project – Letter 4807 – Hooker, J. D. to Darwin, C. R., (7–8 Abril 1865)|accessdate=1 Disyembre 2008}}</ref> Sa huling dekada, karamihan sa mga siyentipiko ay umaayon na ang [[ebolusyon]] ay nangyari ngunit ang isa lamang minoridad ang sumusuporta sa pananaw ni Darwin na ang pangunahing mekanismo nito ang [[natural na seleksiyon]].<ref>{{harvnb|Bowler|2003|p=196}}</ref>
Ang ''[[On the Origin of Species]]'' ay isinalin sa maraming mga wika na naging pangunahing siyentipikong teksto na umaakit ng atensiyon mula sa lahat ng takbo ng buhay kabilang ang mga lalakeng trabahador na dumalo sa mga pagtuturo ni Huxley.<ref>{{harvnb|Desmond|Moore|1991|pp=507–508}}<br />{{Harvnb|Browne|2002|pp=128–129, 138}}</ref> Ang teoriya ni Darwin ay sumidhi rin sa iba't ibang mga kilusan sa panahong ito {{Ref_label|C|III|none}} at naging isang pangunahing bahagi ng [[popular na kultura]]. {{Ref_label|D|IV|none}} Pinarodiya ng mga kartoonista ang ninuno ng mga hayop sa isang lumang tradisyon na nagpapakita ng mga tao na may katangian ng hayop at sa Britanya, ang mga imaheng ito ang nagpasikat sa teoriya ni Darwin sa hindi nakababantang paraan. Habang may sakit noong 1862, si Darwin ay nagsimulang tubuan ng [[balbas]] at nang siya ay muling lumitaw sa publiko noong 1866, ang mga karikatura sa kanya bilang isang [[ape]] (bakulaw) ay tumulong na umugnay ng lahat ng mga anyo ng [[ebolusyonismo]] sa Darwinismo.<ref name=b373>{{harvnb|Browne|2002|pp=373–379}}</ref>
=== ''Pinamgmulan ng Tao'', seleksiyong seksuwal, at botaniya ===
[[Talaksan:1878 Darwin photo by Leonard from Woodall 1884 - cropped grayed partially cleaned.jpg|thumb|left|upright|alt=Head and shoulders portrait, increasingly bald with rather uneven bushy white eyebrows and beard, his wrinkled forehead suggesting a puzzled frown|Noong 1878, ang sumisikat na si Darwin ay dumanas ng mga taon ng pagkakasakit.]]
Sa kabila ng paulit ulit na yugto ng sakit sa huli ng dalawampu't dalawang mga taong kanyang buhay, ang paggawa ni Darwin ay nagpatuloy. Sa pagkakalimbag ng kanyang ''[[On the Origin of Species]]'' bilang [[abstrakto]] ng kanyang teoriya, siya ay nagpatuloy sa mga eskperimento, pagsasaliksik at pagsusulat ng "malaking aklat". Kanyang isinama ang [[ebolusyon ng tao|pinagmulan ng tao]] mula sa mas naunang mga hayop kabilang ang ebolusyon ng [[lipunan]] at mga kakayang pang-isipan gayundin ang papapaliwanag ng nagpapalamuting kagandahan sa kahayupan at lumawak sa bagong mga pag-aaral ng mga halaman. Ang kanyang mga pagsisiyasat tungkol sa [[polinasyon]] ng insekto ay tumungo noong 1861 sa mga dakilang pag-aaral ng mga ligaw na [[orchid]] na nagpapakita ng [[pag-aangkop]] (adaptation) ng kanilang mga bulaklak upang umakit ng mga spesipikong gamu gamo sa bawat espesye at siguruhin ang [[heterosis|krus na pertilisasyon]]. Ang kanyang 1862 na ''[[Fertilisation of Orchids]]'' ang nagbigay ng unang detalyadong demonstrasyon ng kapangyarihan ng natural na seleksiyon upang ipaliwanag ang masalimuot na mga ugnayang ekolohikal, na gumagawa ng mga masusubok na prediksiyon o hula. Habang humihina ang kanyang kalusugan, siya ay nakahilata sa kanyang kwarto na punto ng mga nag-iimbentong eksperimento upang balangkasin ang pagkilos ng mga [[baging]].<ref>{{harvnb|van Wyhe|2008b|pp=50–55}}</ref> Ang mga humahangang bisita ay kinabibilangan ni [[Ernst Haeckel]] na isang masigasig na tagapagtaguyod ng ''Darwinismus'' na nagsasama ng [[Lamarckismo]] at ang idealismo ni [[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]].<ref>[http://www.darwinproject.ac.uk/content/view/32/38/ Darwin Correspondence Project: Introduction to the Correspondence of Charles Darwin, Volume 14.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081207005442/http://www.darwinproject.ac.uk/content/view/32/38/ |date=2008-12-07 }} Cambridge University Press. Retrieved on 28 Nobyembre 2008</ref> Wallace remained supportive, though he increasingly turned to [[Spiritualism (religious movement)|Spiritualism]].<ref>{{harvnb|Smith|1999}}.</ref>
Ang ''[[The Variation of Animals and Plants under Domestication]]'' noong 1868 ang unang bahagi ng pinlanong "malaking aklat" ni Dawin at kinabibilangan ng hindi matagumpay na mga hipotesis ng [[panhenesis]] na nagtatangkang ipaliwanag ang [[pagmamana]]. Ito ay nabenta nang mabilis sa simula sa kabila ng sukat nito at isinalin sa maraming mga wika. Kanyang isinulat ang karamihan ng ikalwang bahagi ngunit nanatiling hindi nalilimbag habang siya ay nabubuhay.<ref>{{Harvnb|Freeman|1977|p=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=A1&pageseq=123 122]}}</ref>
[[Talaksan:Man is But a Worm.jpg|thumb|upright|alt=Darwin's figure is shown seated, dressed in a toga, in a circular frame labelled "TIME'S METER" around which a succession of figures spiral, starting with an earthworm emerging from the broken letters "CHAOS" then worms with head and limbs, followed by monkeys, apes, primitive men, a loin cloth clad hunter with a club, and a gentleman who tips his top hat to Darwin.|[[Punch (magazine)|Punch's]] [[almanac]] for 1882, published shortly before Darwin's death, depicts him amidst evolution from chaos to Victorian gentleman with the title ''Man Is But A Worm''.]]
Pinasikat na ni [[Charles Lyell|Lyell]] ang bago ang kasaysayan (prehistory) ng tao at ipinakita ni [[Thomas Henry Huxley|Huxley]] na sa paglalarawang anatomikal, ang mga tao ay mga [[ape]].<ref name=B217/> Sa pagkakalimbag ng ''[[The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex]]'' noong 1871, inilatag ni Darwin ang ebidensiya mula sa iba't ibang mga sanggunian na ang mga tao ay mga hayop na nagpapakita ng pagpapatuloy ng pisikal, at pang-isipang katangian at ipinrisinta ang [[seleksiyong seksuwal]] upang ipaliwanag ang impraktikal na mga katangian ng hayop gaya ng [[plumahe]] ng [[peacock]] gayundin ang ebolusyong pantao ng kultura, mga pagkakaiba sa kasarian, at pisikal at kultural na [[katangiang panglahi]] habang binibigyang diin na ang mga tao ay lahat isang espesye.<ref>{{Harvnb|Darwin|1871|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F937.2&pageseq=402 385–405]}}<br />{{Harvnb|Browne|2002|pp=339–343}}</ref> Ang kanyang pagsasaliksik gamit ang mga larawan ay pinalawig sa kanyang aklat noong 1872 na ''[[The Expression of the Emotions in Man and Animals]]'' na isa sa mga unang aklat na nagtatanghal ng mga inilimbag na larawan na tumatalakay ng [[ebolusyonaryong sikolohiya|ebolusyon ng sikolohiya ng tao]] at ang pagpapatuloy nito sa [[etholohiya|pag-aasal ng mga hayop]]. Ang parehong mga aklat na ito ay napatunay sumikat at si Darwin ay humanga sa pangkalahatang pag-aayon sa kanyang mga pananaw kung saan ang kanyang mga pananaw ay tinanggap at nagmamarkang "ang bawat isa ay pinag-uusapan ito ng walang pagkabigla".<ref>{{Harvnb|Browne|2002|pp=359–369}}<br />{{harvnb|Darwin|1887|p=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1452.3&pageseq=145 133]}}</ref> Ang konklusyon ay "ang tao sa kanyang lahat ng mga dakilang katangian, na may simpatiya na nakakaramdan para sa mga pinakanababa, na may kabutihan na lumalawig hindi laman sa ibang mga tao ngunit sa pinakamapagpakumbabang nilalang, na may tulad ng diyos na katalinuhan na tumagos sa mga kilos at konstitusyon ng [[sistemang solar]]-sa lahat ng mga dumakilang kapangyarihan-ang tao ay nagdadala pa rin sa kanyang balangkas na pangkatawan ang hindi mabuburang tanda ng kanyang mababang pinagmulan."<ref>{{Harvnb|Darwin|1871|p=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F937.2&viewtype=text&pageseq=422 405]}}</ref>
Ang kanyang mga eksperimentong nauugnay sa ebolusyon at mga imbestigasyon ay tumungo sa mga aklat na ''[[Insectivorous Plants (book)|Insectivorous Plants]], [[The Effects of Cross and Self Fertilisation in the Vegetable Kingdom]]'', different forms of flowers on plants of the same species, at ''[[The Power of Movement in Plants]]''. Sa kanyang huling aklat, siya ay bumalik sa ''[[The Formation of Vegetable Mould through the Action of Worms]]''.
=== Kamatayan at legasiya ===
[[Talaksan:Charles Darwin photograph by Herbert Rose Barraud, 1881.jpg|thumb|right|Ang pinaniniwalaang huling litrato ni Darwin noong 1881 bago ang kanyang kamatayan.]]
Noong 1882, si Darwin ay na-[[diagnosis|diagnos]] ng tinawag na "angina pectoris" na nangangahulugan sa panahong ito ng koronaryong trombosis at sakit sa puso. Sa panahon ng kanyang kamatayan, na-diagnos ng mga doktor ang "mga pag-atakeng anginal" at "pagkabigo ng puso". Si Darwin ay namatay sa [[Down House]] noong 19 Abril 1882. Ang kanyang mga huling salita sa kanyang pamilya na nagsasabi kay Emma na "Hindi ako natatakot sa kamatayan-Alalahanin kung paanong naging mabuti kang asawa sa akin-Sabihin mo sa lahat ng aking mga anak na alalahanin kung paano sila naging mabuti sa akin" at pagkatapos ay habang si Emma ay nagpapahinga, paulit ulit na sinabi ni Darwin kay Henrietta at Francis "Halos sulit na magkasakit upang maalagaan ninyo".<ref>{{cite web|url=http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=side&itemID=CUL-DAR210.9&pageseq=16|title=[Reminiscences of Charles Darwin's last years.] CUL-DAR210.9|author=Darwin, Emma|authorlink=Emma Darwin|year= 1882|accessdate=8 Enero 2009}}</ref> Inaasahan niyang ilibing sa bakuran ng simbahan sa [[Downe]] ngunit sa kahilingan ng mga kasama ni Darwin at pagkatapos ng publiko at [[parliamento|parliamentaryong]] pagsusumamo, isinaayos ni [[William Spottiswoode]] (na presidente ng [[Royal Society]]) na si Darwrin ay parangalan ng isang malaking seremonyal na puneral sa [[Westminster Abbey]] malapit kauy [[John Herschel]] at [[Isaac Newton]].<ref name=DarwinsBurial /><ref>{{Harvnb|Desmond|Moore|1991|pp=664–677}}</ref>
Nakumbinsi ni Darwin ang karamihan sa mga siyentipiko na ang [[ebolusyon]] bilang [[karaniwang pinagmulan|pinagmulan na may modipikasyon]] ay tama at siya ay itinuturing na isang dakilang siyentipiko na nagrebolusyonisa ng mga ideya. Bagaman kakaunti ang umaayon sa kanyan na "ang natural na seleksiyon ang pangunahin ngunit hindi eksklusibong paraan ng modipikasyon", siya ay pinangaralan noong Hunyo 1909 ng higit sa 400 mga opisyal at siyentipiko mula sa buong mundo na nagpulong sa [[Cambridge]] upang alalahanin ang kanyang ika-100 taon at ang ika-15 taong anibersaryo ng kanyang aklat na ''[[On the Origin of Species]]''.<ref name=b222>{{harvnb|Bowler|2003|pp=222–225}}<br />{{Harvnb|van Wyhe|2008}}<br />{{harvnb|Darwin|1872|p=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F391&pageseq=449 421]}}</ref> Sa panahong ito na tinatawag na "[[ang eklipse ng Darwinismo]]", ang mga siyentipiko ay nagmungkahi ng iba't ibang mga alternatibong ebolusyonaryong mekanismo na kalaunang napatunayang hindi mapagtatanggol. Ang pagkakabuo ng [[modernong ebolusyonaryong sintesis]] mula 1930 hanggang 1950 na nagsasama ng [[natural na seleksiyon]] kasama ng [[henetikang populasyon]] at [[Gregor Mendel|Mendelian]] na [[henetika]] ay nagdala ng malawak na siyentipikong kasunduan na ang [[natural na seleksiyon]] ang basikong mekanismo ng [[ebolusyon]]. Ang sintesis na ito ang naglatag ng balangkas para sa mga modernong debate at pagpipino ng teoriyang ito.<ref name=b3847/>
== Mga anak ==
{| class="toccolours" style="float: right; clear:right; margin-left: 1em; margin-right: 1em; font-size: 85%; background:#e0e0ee; color:black; width:32em; max-width:50%" cellspacing="5"
|-
|colspan=2|<div class="center"></div>
<div class="center"></div>
|-
!<div class="center">Mga anak ni Darwin</div>
|-
|[[William Erasmus Darwin]]||(27 Disyembre 1839–1914)
|-
|[[Anne Darwin|Anne Elizabeth Darwin]]||(2 Marso 1841 – 23 Abril 1851)
|-
|Mary Eleanor Darwin||(23 Setyembre 1842 – 16 Oktubre 1842)
|-
|[[Etty Darwin|Henrietta Emma "Etty" Darwin]]||(25 Setyembre 1843–1929)
|-
|[[George Darwin|George Howard Darwin]]||(9 Hulyo 1845 – 7 Disyembre 1912)
|-
|[[Darwin – Wedgwood family|Elizabeth "Bessy" Darwin]]||(8 Hulyo 1847–1926)
|-
|[[Francis Darwin]]||(16 Agosto 1848 – 19 Setyembre 1925)
|-
|[[Leonard Darwin]]||(15 Enero 1850 – 26 Marso 1943)
|-
|[[Horace Darwin]]||(13 Mayo 1851 – 29 Setyembre 1928)
|-
|[[Charles Waring Darwin]]||(6 Disyembre 1856 – 28 Hunyo 1858)
|}
Si Darwin at kanyang asawang si Emma ay may 10 mga anak: ang dalawa ay namatay sa pagkasanggol. Ang kanyang anak na si [[Anne Darwin]] ay namatay sa edad na 10 at ito may isang nakapipinsalang epekto kay Darwin at sa kanyang asawa. Sa mga nabuhay niyang anak, sina [[George Darwin|George]], [[Francis Darwin|Francis]] at [[Horace Darwin|Horace]] ay naging mga Fellows of the Royal Society,<ref>{{cite web |title=List of Fellows of the Royal Society / 1660–2006 / A-J |url=http://royalsociety.org/trackdoc.asp?id=4274&pId=1727 |accessdate=16 Setyembre 2009 |format=PDF |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080609050919/http://royalsociety.org/trackdoc.asp?id=4274&pId=1727 |archivedate=2008-06-09 |url-status=live }}</ref> na respektibong mga natatanging astronomo, botanista at inheryong sibil<ref>{{MacTutor Biography|id=Darwin}}</ref>. Ang kanyang anak na si [[Leonard Darwin|Leonard]] ay naging sundalo, politiko, ekonomista at tagapagturo ng estadistiko at biologong ebolusyonaryong si [[Ronald Fisher]].<ref>Edwards, A. W. F. 2004. Darwin, Leonard (1850–1943). In: ''Oxford Dictionary of National Biography'', Oxford University Press.</ref>
== Mga pananaw ni Darwin ==
[[Talaksan:Annie Darwin.jpg|thumb|right|upright|alt=Three quarter length studio photo of seated girl about nine years old, looking slightly plump and rather solemn, in a striped dress, holding a basket of flowers on her lap.|Noong 1851, si Darwin ay gumuho nang ang kanyang anak na si Annie ay namatay. Sa panahong ito, ang kanyang pananampalataya sa Kristiyanismo ay paunti ng paunti at tumigil na siya sa pagsisimba.<ref name=jvw41>{{harvnb|van Wyhe|2008b|p=41}}</ref>]]
Ang tradisyong relihiyoso ng pamilya ni Darwin ay [[hindi konpormista]]ng [[Unitarianismo]]. Ang kanyang ama at lolo ay mga [[malayang taga-isip]] at ang kanyang binyag at ang [[boarding school]] ang [[Church of England]].<ref name=skool/> Nang siya ay pumasok sa Cambrige upang maging tao ng simbahan (clergyman), hindi niya pinagdudahan ang literal na katotohanan sa [[Bibliya]].<ref name=dar57/> Kanyang nalaman ang agham ni [[John Herschel]], na tulad ng [[teolohiyang natural]] ni [[William Paley]] ay naghanap ng mga paliwanag sa mga batas ng kalikasan kesa sa mga milagro at nakita ang [[pag-aangkop]] ng espesye bilang isang ebidensiya ng disenyo.<ref name=syd5-7/><ref name=db/> Habang nakasakay sa ''Beagle'', si Darwin ay medyo [[ortodoksiya|ortodokso]] at sisipi/quote ng Bibliya bilang isang autoridad sa [[moralidad]].<ref name=biorelig>{{Harvnb|Darwin|1958|pp=[http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1497&viewtype=side&pageseq=87 85–96]}}</ref> Kanyang hinanap ang mga "sentro ng paglikha" upang ipaliwanag ang distribusyon at iniugnay ang [[antlion]] na matatagpuan malapi sa mga [[kangaroo]] sa mga natatanging "panahon ng Paglikha".<ref name=Crows/> Sa kanyang pagbabalik, siya ay naging kritiko ng [[Bibliya]] bilang isang kasaysayan at nagtaka kung bakit ang lahat ng mga relihiyon ay hindi dapat magkakatumbas na balido.<ref name=biorelig/> Sa mga sumunod na ilang taon habang masidhing nagpapalagay sa heolohiya at [[transmutasyon ng espesye]], siya ay nagbigay ng labis na pag-iisip sa relihiyon at hayagang tinalakay ito kay Emma na ang mga paniniwala ay nagmula sa masidihing pag-aaral at pagtatanong.<ref name=Belief/> Ang [[teodosiya]] nina Paley at [[Thomas Malthus|Malthus]] ay nangatwiran sa mga kasamaan gaya ng [[pagkagutom]] bilang isang resulta ng mga batas ng manlilikha na mabuti na may kabuuang mabuting epekto. Para kay Darwin, ang [[natural na seleksiyon]] ay lumikha ng kabutihan ng [[pag-aangkop]] ngunit kanyang inalis ang pangangailangan ng disenyo.<ref>{{harvnb|von Sydow|2005|pp=8–14}}</ref> Hindi niya nakita ang gawa ng isang [[diyos]] na makapangyarihan sa lahat sa lahat ng mga sakit at pagdurusa gaya ng isang [[ichneumon wasp]] na nagpaparalisa ng isang [[higad]] bilang buhay na pagkain nito para sa mga itlog nito.<ref name=miles/> Kanya pa ring nakita ang mga organismo bilang sakdal na umangkop at ang ''[[On the Origin of Species]]'' ay nagrereplekta ng kanyang mga pananaw na teolohikal. Bagaman kanyang pinaniwalaan ang [[relihiyon]] bilang isang stratehiyang pang-[[tribo]] ng pagpapatuloy, nag-atubili siyang iwaksi ang ideya ng [[deismo|Diyos bilang isang huling tagabigay ng batas]]. Siya ay patuloy na nabalisa sa [[problema ng kasamaan]].<ref>{{harvnb|von Sydow|2005|pp=4–5, 12–14}}</ref><ref>{{Harvnb|Moore|2006}}</ref> Si Darwin ay nanatiling isang malapit na kaibigan ng [[Perpetual curate|vicar]] ng Downe na si [[John Brodie-Innes|John Innes]] at patuloy na gumampan ng isang pangunahing gawaing pang-parokya ng simbahan<ref>{{cite web|url=http://www.darwinproject.ac.uk/darwin-and-the-church-article|title=Darwin Correspondence Project – Darwin and the church: historical essay|accessdate=4 Enero 2009|archive-date=2010-10-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20101007064257/http://www.darwinproject.ac.uk/darwin-and-the-church-article|url-status=dead}}</ref> ngunit noong 1849 ay naglalakad tuwing linggo habang ang kanyang pamilya ay nagsisimba.<ref name=jvw41/> Kanyang itinuring na "hangal na magduda na ang isang tao ay maging isang masigasig na [[teista]] at isang ebolusyonista" <ref name=Fordyce>[http://www.darwinproject.ac.uk/darwinletters/calendar/entry-12041.html Letter 12041] – Darwin, C. R. to Fordyce, John, 7 Mayo 1879</ref><ref name=spencer>[http://www.guardian.co.uk/commentisfree/belief/2009/sep/17/darwin-evolution-religion Darwin's Complex loss of Faith] [[The Guardian]] 17-Sept-2009</ref> at bagaman tahimik tungkol sa kanyang mga pananaw na relihiyoso, noong 1879 ay kanyang isinulat na "Hindi ako kailanman naging [[ateista]] sa kahulugang pagtanggi sa pag-iral ng isang [[Diyos]]. - Sa tingin ko na sa pangkalahatan...ang [[agnostiko]] ay pinaka-tamang deskripsiyon ng aking katayuan ng pag-iisip."<ref name=Belief/><ref name=Fordyce/> Ang "[[Elizabeth Cotton, Lady Hope|Kuwentong Lady Hope]]" na inilimbag noong 1915 ay nag-angkin na si Darwin ay bumalik sa Kristiyanismo habang nakalatay sa kama. Ang mga pag-aangking ito ay itinatwa ng mga anak ni Darwin at ito ay itinakwil bilang mali ng mga historyan.<ref>{{harvnb|Moore|2005}}<br />{{Harvnb|Yates|2003}}</ref>
== Komemorasyon ==
[[Talaksan:Charles Darwin statue 5661r.jpg|thumb|right|Estatwa ni Charles Darwin sa [[Natural History Museum]] sa London]]
Sa buong buhay ni Darwin, maraming mga katangiang heograpiko ay ipinangalan sa kanya. Kabilang dito ang [[Darwin Sound]] at [[Darwin, Northern Territory|Darwin]] na naging kabiserang siyudad ng [[Northern Territory]] ng Australia.<ref name=NTDoPaI>{{cite web|url=http://www.ipe.nt.gov.au/whatwedo/landinformation/place/origins/palmdarwin.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060918153343/http://www.ipe.nt.gov.au/whatwedo/landinformation/place/origins/palmdarwin.html|archivedate=2006-09-18|title=Territory origins|accessdate=15 Disyembre 2006|publisher=Northern Territory Department of Planning and Infrastructure, Australia|url-status=dead}}</ref> Ang higit sa 120 espesye at 9 na henera ay ipinangalan sa kanya.<ref>{{cite web |url=http://www.darwinfacts.com/ |title=Charles Darwin 200 years – Things you didn't know about Charles Darwin |accessdate=23 Mayo 2009}}</ref> Ang isang halimbawa ang pangkat ng mga [[tanager]] na nauugnay sa mga natagpuan ni Darwin sa [[Mga islang Galápagos]] na sikat na nakilala bilang [[Mga finch ni Darwin]].<ref>{{Harvnb|Sulloway|1982|pp=45–47}}</ref> Ang akda ni Darwin ay patuloy na ipinagdidiwang ng maraming mga publikasyon at mga pangyayari. Inalala ng [[Linnean Society of London]] ang mga nagawa ni Darwin sa pamamagitan ng [[Gantimpalang Darwin-Wallace]] simula 1908. Ang [[Araw ni Darwin]] ay naging taunang pagdiriwang ng iba't ibang mga pangkat at indibidwal at noong 2009 ay nagsaayos ng isang pagdiriwang ng ika-dalawaang daang taong kapanganakan ni Darwin at ang ika-150 anibersaryo ng paglilimbag ng ''[[On the Origin of Species]]''.<ref>{{Cite journal |url=http://www.lrb.co.uk/v32/n01/steven-shapin/the-darwin-show |title= The Darwin Show |first=Steven |last=Shapin |authorlink=Steven Shapin |date=7 Enero 2010 |publisher=[[London Review of Books]] |quote= |accessdate=25 Enero 2010 |ref=harv |postscript=<!--None-->}}</ref> Si Darwin ay inalala rin sa United Kingdom na ang kanyang larawan ay nakalimbag sa kabaligtaran ng ng mga perang £10 kasama ng isang [[hummingbird]] at ang [[HMS Beagle|HMS ''Beagle'']] na inisyu ng [[Bangko ng Inglatera]].<ref>{{cite web|url=http://www.bankofengland.co.uk/banknotes/current/current_10.htm|title=Bank of England – Current Banknotes – £10 – Design Features|publisher=[[Bank of England]]|accessdate=15 Marso 2011}}</ref> Ang isang sukat ng buhay na estatwa ni Darwin ay makikita sa pangunahing bulwagan ng [[Natural History Museum]] in London.
<ref>{{cite web|url=http://www.nhm.ac.uk/about-us/news/2008/may/darwins-statue-on-the-move13846.html|title=Darwin's statue on the move|date=23 Mayo 2008|publisher=Natural History Museum|accessdate=7 Pebrero 2012}}</ref>
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
== Mga sanggunian ==
{{refbegin|colwidth=30em}}
* {{cite news
| last =Anonymous
| year =1882
| title =Obituary: Death Of Chas. Darwin
| periodical =[[The New York Times]]
| issue =21 Abril 1882
| url =http://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0212.html
| accessdate =30 Oktubre 2008
| ref =harv
}}
* {{cite journal
| last = Balfour
| first =J. H.
| authorlink = John Hutton Balfour
| month = 11 May|year= 1882
| title = [[s:Transactions & Proceedings of the Botanical Society of Edinburgh/Obituary Notice of Charles Robert Darwin|Obituary Notice of Charles Robert Darwin]]
| journal=[[Transactions & Proceedings of the Botanical Society of Edinburgh]]
| issue = 14
| pages = 284–298
| accessdate =30 Oktubre 2008|ref=harv}}
* {{cite book
| last = Bannister
| first =Robert C.
| year = 1989
| title = Social Darwinism: Science and Myth in Anglo-American Social Thought.
| location = Philadelphia
| publisher=Temple University Press
| isbn =0-87722-566-4|ref=harv}}
* {{cite book
| last = Bowler
| first = Peter J.
| year = 2003
| title = Evolution: The History of an Idea
| edition = 3rd
| publisher=University of California Press
| isbn = 0-520-23693-9|ref=harv }}
* {{cite book
| last = Browne
| first = E. Janet
| authorlink = Janet Browne
| year = 1995
| title = Charles Darwin: vol. 1 Voyaging
| publication-place = London
| publisher=Jonathan Cape
| isbn = 1-84413-314-1|ref=harv
}}
* {{cite book
| last = Browne
| first = E. Janet
| year = 2002
| title = Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place
| publication-place = London
| publisher=Jonathan Cape
| isbn = 0-7126-6837-3|ref=harv
}}
* {{cite book
| last = Darwin
| first = Charles
| year = 1835
| title = Extracts from letters to Professor Henslow
| publication-place = Cambridge
| publisher = [privately printed]
| url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1&viewtype=text&pageseq=1
| accessdate = 1 Nobyembre 2008
| ref = harv
}}
* {{cite book
|last = Darwin
|first = Charles
|year = 1837
|title = Notebook B: (Transmutation of species)
|publisher = Darwin Online
|id = CUL-DAR121
|url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=side&itemID=CUL-DAR121.-&pageseq=1
|accessdate = 20 Disyembre 2008
|ref = harv
}}
* {{cite book
| last= Darwin
| first= Charles
| year= 1839
| title= Narrative of the surveying voyages of His Majesty's Ships Adventure and Beagle between the years 1826 and 1836, describing their examination of the southern shores of South America, and the Beagle's circumnavigation of the globe. Journal and remarks. 1832–1836.
| location= London
| publisher= Henry Colburn
| volume= III
| url= http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F10.3&viewtype=text&pageseq=1
| accessdate= 24 Oktubre 2008
| ref= harv
}}
* {{cite book
| last = Darwin
| first = Charles
| author-link =
| year = 1842
| publication-date = 1909
| contribution = Pencil Sketch of 1842
| contribution-url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1556&pageseq=33
| editor-last = Darwin
| editor-first = Francis
| editor-link = Francis Darwin
| title = The foundations of The origin of species: Two essays written in 1842 and 1844.
| publisher = Cambridge University Press
| url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1556&viewtype=text&pageseq=1
| isbn = 0-548-79998-9
}}
* {{cite book
| last= Darwin
| first= Charles
| author-link=
| year= 1845
| title= Journal of researches into the natural history and geology of the countries visited during the voyage of H.M.S. Beagle round the world, under the Command of Capt. Fitz Roy, R.N. 2d edition
| location= London
| publisher= John Murray
| url= http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F20&viewtype=text&pageseq=1
| accessdate= 24 Oktubre 2008
| ref= harv
}}
* {{cite journal
| last = Darwin
| first = Charles
| last2 = Wallace
| first2 = Alfred Russel
| author2-link = Alfred Russel Wallace
| year = 1858
| title =[[On the Tendency of Species to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection]]
| edition =
| series = Zoology 3
| publication-place =
| journal=Journal of the Proceedings of the Linnean Society of London
| pages = 46–50
| doi = 10.1111/j.1096-3642.1858.tb02500.x
| accessdate =30 Oktubre 2008|ref=harv}}
* {{cite book
|last = Darwin
|first = Charles
|year = 1859
|title = On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life
|edition = 1st
|publication-place = London
|publisher = John Murray
|url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F373&viewtype=text&pageseq=1
|accessdate = 24 Oktubre 2008
|ref = harv
|isbn = 1-4353-9386-4
}}
* {{cite book
|last = Darwin
|first = Charles
|author-link =
|year = 1868
|title = The variation of animals and plants under domestication
|publication-place = London
|publisher = John Murray
|url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F880.1&viewtype=text&pageseq=1
|accessdate = 1 Nobyembre 2008
|ref = harv
|isbn = 1-4191-8660-4
}}
* {{cite book
|last = Darwin
|first = Charles
|year = 1871
|title = The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex
|edition = 1st
|publication-place = London
|publisher = John Murray
|url = http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_TheDescentofMan.html
|accessdate = 24 Oktubre 2008
|ref = harv
|isbn = 0-8014-2085-7
}}
* {{cite book
|last = Darwin
|first = Charles
|year = 1872
|title = The Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life
|edition = 6th
|location = London
|publisher = John Murray
|url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F391&viewtype=text&pageseq=1
|accessdate = 1 Nobyembre 2009
|ref = harv
|isbn = 1-4353-9386-4
}}
* {{cite book
|last = Darwin
|first = Charles
|year = 1887
|editor-last = Darwin
|editor-first = Francis
|editor-link = Francis Darwin
|title = The life and letters of Charles Darwin, including an autobiographical chapter
|location = London
|publisher = John Murray
|url = http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_LifeandLettersandAutobiography.html
|accessdate = 4 Nobyembre 2008
|ref = harv
|isbn = 0-404-08417-6
}}
* {{cite book
| last = Darwin
| first = Charles
| year = 1958
| editor-last = Barlow
| editor-first = Nora
| editor-link =Nora Barlow
| title =[[The Autobiography of Charles Darwin]] 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and notes by his granddaughter Nora Barlow
| location = London
| publisher=Collins
| accessdate =4 Nobyembre 2008|ref=harv}}
* {{cite web
|last = Darwin
|first = Charles
|year = 2006
|contribution = Journal
|contribution-url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=side&itemID=CUL-DAR158.1-76&pageseq=1
|editor-last = van Wyhe
|editor-first = John
|title = Darwin's personal 'Journal' (1809–1881)
|publisher = Darwin Online
|id = CUL-DAR158.1–76
|url = http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/vanWyhe_JournalDAR158.html
|accessdate = 20 Disyembre 2008
|ref = harv
}}
* {{cite book
| last = Desmond
| first = Adrian
| authorlink = Adrian Desmond
| last2 = Moore
| first2 = James
| author2-link = James Moore (biographer)
| year = 1991
| title = Darwin
| location = London
| publisher=Michael Joseph, Penguin Group
| isbn = 0-7181-3430-3|ref=harv}}
* {{cite book
| last = Desmond
| first = Adrian
| author-link =
| last2 = Moore
| first2 = James
| author2-link = James Moore (biographer)
| last3=Browne
| first3=Janet
| year = 2004
| title = [[Oxford Dictionary of National Biography]]
| publication-place = Oxford, England
| publisher=Oxford University Press
| doi = 10.1093/ref:odnb/7176|ref=harv}}
* {{cite journal
| last = Dobzhansky
| first = Theodosius
| author-link = Theodosius Dobzhansky
| date = Marso 1973
| title = Nothing in Biology Makes Sense Except in the Light of Evolution
| journal = The American Biology Teacher
| volume = 35
| pages = 125–129
| url = http://www.2think.org/dobzhansky.shtml
| accessdate = 4 Nobyembre 2008
| ref = harv
}}
* {{cite journal
| last = Eldredge
| first = Niles
| author-link = Niles Eldredge
| year = 2006
| title = Confessions of a Darwinist
| periodical = The Virginia Quarterly Review
| issue = Spring 2006
| pages = 32–53
| url = http://www.vqronline.org/articles/2006/spring/eldredge-confessions-darwinist/
| accessdate = 4 Nobyembre 2008
| ref = harv
}}
* {{cite book
| last = FitzRoy
| first = Robert
| author-link = Robert Fitzroy
| year = 1839
| title = Voyages of the Adventure and Beagle, Volume II
| publication-place = London
| publisher = Henry Colburn
| url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F10.2&viewtype=text&pageseq=1
| accessdate = 4 Nobyembre 2008
| ref = harv
}}
* {{cite book
|last = Freeman
|first = R. B.
|author-link = R. B. Freeman
|year = 1977
|title = The Works of Charles Darwin: An Annotated Bibliographical Handlist
|publication-place = Folkestone
|publisher = Wm Dawson & Sons Ltd
|url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=A1&viewtype=text&pageseq=1
|accessdate = 4 Nobyembre 2008
|ref = harv
|isbn = 0-208-01658-9
}}
* {{cite book
| last = Hart
| first = Michael H.
| author-link = Michael H. Hart
| year = 2000
| title = The 100: A Ranking of the Most Influential Persons in History
| publication-place = New York
| publisher=Citadel|ref=harv
| isbn = 0-89104-175-3}}
* {{cite journal
|last = Herbert
|first = Sandra
|year = 1980
|title = The red notebook of Charles Darwin
|journal = Bulletin of the British Museum (Natural History)
|series = Historical Series
|issue = 7 (24 April)
|pages = 1–164
|url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1583e&pageseq=1
|accessdate = 11 Enero 2009
|ref = harv
}}
* {{cite journal
|last = Herbert
|first = Sandra
|year = 1991
|title = Charles Darwin as a prospective geological author
|journal = British Journal for the History of Science
|issue = 24
|pages = 159–192
|url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=A342&pageseq=1
|accessdate = 24 Oktubre 2008
|ref = harv
}}
* {{cite book
|last = Keynes
|first = Richard
|author-link = Richard Keynes
|year = 2000
|title = Charles Darwin's zoology notes & specimen lists from H.M.S. Beagle.
|publisher = Cambridge University Press
|url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1840&viewtype=text&pageseq=1
|accessdate = 22 Nobyembre 2008
|ref = harv
|isbn = 0-521-46569-9
}}
* {{cite book
|last = Keynes
|first = Richard
|year = 2001
|title = Charles Darwin's Beagle Diary
|publisher = Cambridge University Press
|url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1925&viewtype=text&pageseq=1
|accessdate = 24 Oktubre 2008
|ref = harv
|isbn = 0-521-23503-0
}}
* {{cite web
|last = Kotzin
|first = Daniel
|year = 2004
|title = Point-Counterpoint: Social Darwinism
|publisher = Columbia American History Online
|url = http://caho-test.cc.columbia.edu/pcp/14008.html
|accessdate = 22 Nobyembre 2008
|ref = harv
|archive-date = 2011-07-19
|archive-url = https://web.archive.org/web/20110719072856/http://caho-test.cc.columbia.edu/pcp/14008.html
|url-status = dead
}}
* {{cite book|last=Larson|first=Edward J.|authorlink=Edward Larson|title=Evolution: The Remarkable History of a Scientific Theory|publisher=Modern Library|year=2004|isbn=0-679-64288-9|ref=harv}}
* {{cite web
| last = Leff
| first = David
| year = 2000
| title = AboutDarwin.com
| url = http://www.aboutdarwin.com/index.html
| edition = 2000–2008
| accessdate = 30 Disyembre 2008
| ref = harv
| archive-date = 28 Agosto 2013
| archive-url = https://web.archive.org/web/20130828111301/http://www.aboutdarwin.com/index.html
| url-status = dead
}}
* {{cite journal
|last = Leifchild
|year = 1859
|month = 19 November
|title = Review of `Origin'
|periodical = [[Athenaeum (magazine)|Athenaeum]]
|issue = 1673
|url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=image&itemID=CUL-DAR226.1.8&pageseq=1
|accessdate = 22 Nobyembre 2008
|ref = harv
}}
* {{cite journal
|last = Miles
|first = Sara Joan
|year = 2001
|title = Charles Darwin and Asa Gray Discuss Teleology and Design
|journal = Perspectives on Science and Christian Faith
|volume = 53
|pages = 196–201
|url = http://www.asa3.org/ASA/PSCF/2001/PSCF9-01Miles.html
|accessdate = 22 Nobyembre 2008
|ref = harv
}}
* {{cite news
|last = Moore
|first = James
|author-link = James Moore (biographer)
|year = 2005
|title = Darwin – A 'Devil's Chaplain'?
|publisher = American Public Media
|url = http://speakingoffaith.publicradio.org/programs/darwin/moore-devilschaplain.pdf
|format = PDF
|accessdate = 22 Nobyembre 2008
|ref = harv
|archive-date = 2008-02-27
|archive-url = https://web.archive.org/web/20080227014518/http://speakingoffaith.publicradio.org/programs/darwin/moore-devilschaplain.pdf
|url-status = dead
}}
* {{cite news
|last = Moore
|first = James
|year = 2006
|title = Evolution and Wonder – Understanding Charles Darwin
|series = Speaking of Faith (Radio Program)
|publisher = American Public Media
|url = http://speakingoffaith.publicradio.org/programs/darwin/transcript.shtml
|accessdate = 22 Nobyembre 2008
|ref = harv
|archive-date = 2008-12-22
|archive-url = https://web.archive.org/web/20081222020720/http://speakingoffaith.publicradio.org/programs/darwin/transcript.shtml
|url-status = dead
}}
* {{cite book
| last = Owen
| first = Richard
| author-link = Richard Owen
| year = 1840
| editor-last = Darwin
| editor-first = C. R.
| title = Fossil Mammalia Part 1
| series =The zoology of the voyage of H.M.S. Beagle
| location = London
| publisher=Smith Elder and Co|ref=harv}}
* {{cite journal
| last = Paul
| first =Diane B.
| year = 2003
| contribution =Darwin, social Darwinism and eugenics
| editor-last = Hodge
| editor-first = Jonathan
| editor2-last = Radick
| editor2-first = Gregory
| title =The Cambridge Companion to Darwin
| publisher=Cambridge University Press
| pages =214–239
| isbn = 0-521-77730-5|ref=harv}}
* {{cite web
| last = Smith
| first = Charles H.
| title = Alfred Russel Wallace on Spiritualism, Man, and Evolution: An Analytical Essay
| year = 1999
| url = http://www.wku.edu/~smithch/essays/ARWPAMPH.htm
| accessdate = 7 Disyembre 2008
| ref = harv
}}
* {{cite journal
|last = Sulloway
|first = Frank J.
|author-link = Frank Sulloway
|year = 1982
|title = Darwin and His Finches: The Evolution of a Legend
|journal = Journal of the History of Biology
|volume = 15
|issue = 1
|pages = 1–53
|format = PDF
|url = http://www.sulloway.org/Finches.pdf
|accessdate = 9 Disyembre 2008
|doi = 10.1007/BF00132004
|ref = harv
}}
* {{cite web
| last = Sweet
| first = William
| title = Herbert Spencer
| publisher = Internet Encyclopedia of Philosophy
| year = 2004
| url = http://www.iep.utm.edu/spencer/
| accessdate = 16 Disyembre 2008
| ref = harv
}}
* {{cite web
|last = Wilkins
|first = John S.
|year = 1997
|title = Evolution and Philosophy: Does evolution make might right?
|publisher = [[TalkOrigins Archive]]
|url = http://www.talkorigins.org/faqs/evolphil/social.html
|accessdate = 22 Nobyembre 2008
|ref = harv
}}
* {{cite book
| last = Wilkins
| first = John S.
| year = 2008
| contribution =Darwin
| editor-last = Tucker
| editor-first = Aviezer
| title =A Companion to the Philosophy of History and Historiography
| series =Blackwell Companions to Philosophy
| pages =405–415
| publication-place =Chichester
| publisher=Wiley-Blackwell
| isbn =1-4051-4908-6|ref=harv}}
* {{cite journal
|last = van Wyhe
|first = John
|title = Mind the gap: Did Darwin avoid publishing his theory for many years?
|journal = Notes and Records of the Royal Society
|volume = 61
|issue = 2
|pages = 177–205
|date = 27 Marso 2007
|doi = 10.1098/rsnr.2006.0171
|url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=A544&pageseq=1
|accessdate = 7 Pebrero 2008
|ref = harv
}}
* {{cite web
|last = van Wyhe
|first = John
|year = 2008
|title = Charles Darwin: gentleman naturalist: A biographical sketch
|publisher = Darwin Online
|url = http://darwin-online.org.uk/darwin.html
|accessdate = 17 Nobyembre 2008
|ref = harv
}}
* {{cite book
| last =van Wyhe
| first =John
| publication-date =1 Setyembre 2008
| year =2008b
| title =Darwin: The Story of the Man and His Theories of Evolution
| publication-place =London
| publisher=Andre Deutsch Ltd
| isbn =0-233-00251-0|ref=harv}}
* {{cite book
|last = von Sydow
|first = Momme
|year = 2005
|contribution = Darwin – A Christian Undermining Christianity? On Self-Undermining Dynamics of Ideas Between Belief and Science
|contribution-url = http://www.psych.uni-goettingen.de/abt/1/sydow/von_Sydow_
|editor-last = Knight
|editor-first = David M.
|editor2-last = Eddy
|editor2-first = Matthew D.
|title = Science and Beliefs: From Natural Philosophy to Natural Science, 1700–1900
|location = Burlington
|publisher = Ashgate
|pages = 141–156
|isbn = 0-7546-3996-7
|accessdate = 16 Disyembre 2008
|ref = harv
|archive-date = 2009-03-26
|archive-url = https://web.archive.org/web/20090326070105/http://www.psych.uni-goettingen.de/abt/1/sydow/von_Sydow_
|url-status = dead
}}
* {{cite web
|last = Yates
|first = Simon
|year = 2003
|title = The Lady Hope Story: A Widespread Falsehood
|publisher = [[TalkOrigins Archive]]
|url = http://www.talkorigins.org/faqs/hope.html
|accessdate = 15 Disyembre 2006
|ref = harv
}}
{{refend}}
== Mga panlabas na kawing ==
* [http://www.darwinproject.ac.uk/ Darwin Correspondence Project] Full text and notes for complete correspondence to 1867, with summaries of all the rest
* {{gutenberg author| id=Charles+Darwin| name=Charles Darwin}}; public domain
* [http://darwin.amnh.org/ Darwin Manuscript Project]
* [http://librivox.org/newcatalog/search.php?title=&author=charles+darwin&status=all&action=Search Works by Charles Darwin in audio format] from [[LibriVox]]
* [http://archives.cbc.ca/science_technology/natural_science/topics/3696/ Video and radio clips] [[Canadian Broadcasting Corporation]]
* {{dmoz|Science/Biology/History/People/Darwin,_Charles/}}
* {{worldcat id|id=lccn-n78-95637}}
* {{NRA|P7461}}
* [http://www.darwin200.org/ Darwin 200: Celebrating Charles Darwin's bicentenary], [[Natural History Museum]]
* [http://www.thesecondevolution.com/darwin_intro.html A Pictorial Biography of Charles Darwin] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140705135038/http://www.thesecondevolution.com/darwin_intro.html |date=2014-07-05 }}
* [http://www.rationalrevolution.net/articles/darwin_nazism.htm Mis-portrayal of Darwin as a Racist]
* [http://www.stanford.edu/group/microdocs/darwinvolcano.html Darwin's Volcano] – a short video discussing Darwin and Agassiz' coral reef formation debate
* {{Cite EB1911| wstitle=Darwin, Charles Robert}}
* [http://www.guardian.co.uk/science/interactive/2009/feb/12/charles-darwin '' The life and times of Charles Darwin'', an audio slideshow, The Guardian, Thursday 12 Pebrero 2009,] (3 min 20 sec).
* [http://www.screenaustralia.gov.au/showcases/charlesdarwin/ Darwin's Brave New World] – A 3 part drama-documentary exploring Charles Darwin and the significant contributions of his colleagues Joseph Hooker, Thomas Huxley and Alfred Russel Wallace also featuring interviews with [[Richard Dawkins]], David Suzuki, Jared Diamond
* [http://www.cnrs.fr/cw/dossiers/dosdarwinE/darwin.html A naturalist's voyage around the world] Account of the ''Beagle'' voyage using animation, in English from [[French National Centre for Scientific Research|Centre national de la recherche scientifique]]
* {{cite book|last=''Anonymous''|others=Illustrated by [[s:Author:Frederick Waddy|Waddy, Frederick]]|title=Cartoon portraits and biographical sketches of men of the day|url=http://en.wikisource.org/wiki/Cartoon_portraits_and_biographical_sketches_of_men_of_the_day/C._R._Darwin,_F.R.S.|accessdate=28 Disyembre 2010|year=1873|publisher=Tinsley Brothers|location=London|pages=6–7}}
* View books owned and annotated by [http://biodiversitylibrary.org/collection/darwinlibrary Charles Darwin] at the online Biodiversity Heritage Library.
[[Kategorya:Mga biyologo mula sa Inglatera|Darwin, Charles]]
[[Kategorya:Ebolusyon]]
[[Kategorya:Mga biyologong ebolusyonaryo]]
[[Kategorya:Mga agnostiko]]
7e6ytyqx60myppfkfr0rk2hoh51czkr
Pangasinan
0
5830
1959726
1944356
2022-07-31T08:41:01Z
Minions1
123878
Pagbabago ng populasiyon
wikitext
text/x-wiki
:''Para sa wika, tingnan ang [[Wikang Pangasinan]].''
{{Infobox Philippine province 2
|infoboxtitle = Lalawigan ng Pangasinan
|sealfile = {{#property:P158}}
|region = [[Ilocos]] (Rehiyon I)
|capital = [[Lingayen, Pangasinan|Lingayen]]
|founded = 1578
|pop2000 = 2434086
|pop2000rank = ika-3 pinakamalaki
|popden2000 = 453
|popden2000rank= ika-8 pinakamataas
|areakm2 = 5368.2
|arearank = ika-15 pinakamalaki
|hucities = 0
|componentcities=4
|municipalities= 44
|barangays = 1,364
|districts = 6
|languages = [[Wikang Pangasinan|Pangasinan]], [[Wikang Ilokano|Ilokano]], [[Wikang Bolinao|Bolinao]]
|governor = Victor Aguedo E. Agbayani
|locatormapfile= Ph_locator_map_pangasinan.png
}}
Ang '''Pangasinan''' ay isang [[Lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ng [[Pilipinas]] sa [[Rehiyon ng Pilipinas|rehiyon]] ng [[Ilocos]]. Matatagpuan ang lalawigan sa kanlurang bahagi ng pulo ng [[Luzon]] sa may [[Golpo ng Lingayen]] at [[Timog Dagat Tsina]]. Ito ay may kabuuang sukat na {{convert|5451.01|km2}}.<ref name=nscblist>{{cite web |title=List of Provinces |url=http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listprov.asp |work=PSGC Interactive |publisher=National Statistical Coordination Board |accessdate=11 Pebrero 2013 |location=Makati City, Philippines |archive-date=17 Enero 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117174921/http://nscb.gov.ph/activestats/psgc/listprov.asp |url-status=dead }}</ref> Ayon sa senso noong 2015, ang populasyon ay nasa 2,956,726 .<ref name="NSO">{{cite web |title=Population and Annual Growth Rates for The Philippines and Philippine Statistics Authority, 2015 Census of Population
Report No. 1 – C REGION I – ILOCOS
Population by Province, City, Municipality, and Barangay
August 2016 |url=https://psa.gov.ph/sites/default/files/2015%20CPH_REPORT%20NO.%202_PHILIPPINES.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220724071722/https://psa.gov.ph/sites/default/files/2015%20CPH_REPORT%20NO.%202_PHILIPPINES.pdf |archive-date=24 Hulyo 2022 |access-date=31 Hulyo 2022 |work=2010 Census and Housing Population |publisher=National Statistics Office}}</ref>
Pangasinan ang pangalan ng lalawigan, ng mga mamamayan, at ang pangunahing wikang sinasalita sa lalawigan. Tinatayang nasa 1.5 milyong ang mga katutubong Pangasinan. Isa ang [[wikang Pangasinan]] sa mga opisyal na kinikilalang wikang rehiyunal sa Pilipinas. Sinasalita ang Pangasinan bilang ikalawang wika ng mga etnikong minorya sa Pangasinan. Ang pinakakilalang pangkat etnikong minorya sa Pangasinan ay ang mga [[Iloko]], [[Bolinao]] at mga [[Tagalog]].
== Heograpiya ==
[[Talaksan:Ph fil pangasinan.png|Mapang pampolitika ng Pangasinan|thumb|350px]]
=== Pampulitika ===
Ang lalawigan ng Pangasinan ay nahahati sa 44 [[mga bayan ng Pilipinas|bayan]], 4 na [[mga lungsod ng Pilipinas|lungsod]], at 1,364 na mga [[barangay]]. May anim na distritong pangkinatawan ang lalawigan ng Pangasinan.
==== Mga Lungsod ====
*[[Lungsod ng Alaminos]]
*[[Lungsod ng Urdaneta]]
*[[Lungsod ng Dagupan]]
*[[Lungsod ng San Carlos]]
==== Mga Bayan ====
<table border="0"><tr>
<td valign="top">
*[[Agno, Pangasinan|Agno]]
*[[Aguilar, Pangasinan|Aguilar]]
*[[Alcala, Pangasinan|Alcala]]
*[[Anda, Pangasinan|Anda]]
*[[Asingan, Pangasinan|Asingan]]
*[[Balungao, Pangasinan|Balungao]]
*[[Bani, Pangasinan|Bani]]
*[[Basista, Pangasinan|Basista]]
*[[Bautista, Pangasinan|Bautista]]
*[[Bayambang, Pangasinan|Bayambang]]
*[[Binalonan, Pangasinan|Binalonan]]
*[[Binmaley, Pangasinan|Binmaley]]
*[[Bolinao, Pangasinan|Bolinao]]
*[[Bugallon, Pangasinan|Bugallon]]
*[[Burgos, Pangasinan|Burgos]]
*[[Calasiao, Pangasinan|Calasiao]]
*[[Dasol, Pangasinan|Dasol]]
*[[Infanta, Pangasinan|Infanta]]
*[[Labrador, Pangasinan|Labrador]]
*[[Laoac, Pangasinan|Laoac]]
*[[Lingayen, Pangasinan|Lingayen]]
*[[Mabini, Pangasinan|Mabini]]
</td><td valign="top">
*[[Malasiqui, Pangasinan|Malasiqui]]
*[[Manaoag, Pangasinan|Manaoag]]
*[[Mangaldan, Pangasinan|Mangaldan]]
*[[Mangatarem, Pangasinan|Mangatarem]]
*[[Mapandan, Pangasinan|Mapandan]]
*[[Natividad, Pangasinan|Natividad]]
*[[Pozorrubio, Pangasinan|Pozorrubio]]
*[[Rosales, Pangasinan|Rosales]]
*[[San Fabian, Pangasinan|San Fabian]]
*[[San Jacinto, Pangasinan|San Jacinto]]
*[[San Manuel, Pangasinan|San Manuel]]
*[[San Nicolas, Pangasinan|San Nicolas]]
*[[San Quintin, Pangasinan|San Quintin]]
*[[Santa Barbara, Pangasinan|Santa Barbara]]
*[[Santa Maria, Pangasinan|Santa Maria]]
*[[Santo Tomas, Pangasinan|Santo Tomas]]
*[[Sison, Pangasinan|Sison]]
*[[Sual, Pangasinan|Sual]]
*[[Tayug, Pangasinan|Tayug]]
*[[Umingan, Pangasinan|Umingan]]
*[[Urdaneta, Pangasinan|Urdaneta]]
*[[Urbiztondo, Pangasinan|Urbiztondo]]
*[[Villasis, Pangasinan|Villasis]]
</td></tr></table>
===Pisikal===
Matatagpuan ang lalawigan ng Pangasinan sa kanlurang gitnang bahagi ng pulo ng Luzon sa Pilipinas. Naghahanggan ang Pangasinan sa mga lalawigan ng [[La Union]] at [[Benguet]] sa hilaga, sa [[Nueva Vizcaya]] at [[Nueva Ecija]] sa silanga, at sa [[Zambales]] at [[Tarlac]] sa timog. Matatagpuan sa kanluran ng lalawigan ang [[Dagat Timog Tsina]].
May kabuuang sukat ang Pangasinan na {{convert|5451.01|km2}}.<ref name=nscblist/> Ang lalawigan ay nasa 170 kilometro (105.633 mi) hilaga ng [[Maynila]], 50 kilometro (31.0685 mi.) timog ng [[Lungsod ng Baguio]], 115 kilometro (71.4576 mi.) hilaga ng Pandaigdigang Paliparan at Daungan ng Subic, at 80 kilometro (49.7096 mi.) hilaga ng [[Paliparang Pandaigdig ng Clark]].
==Demograpiya==
{{Philippine Census
| title= Senso ng populasyon ng Pangasinan
| 1903=
| 1918=
| 1939=
| 1948=
| 1960=
| 1970=
| 1975=
| 1980=
| 1990= 2020273
| 1995= 2178412
| 2000= 2434086
| 2007= 2645395
| 2010= 2779862
| footnote= Source: National Statistics Office<ref name=NSO/>
|2015=2956726}}
===Populasyon===
Ang mga mamamayan ng Pangasinan (Totoon Pangasinan) ay tinatawag na Pangasinan o sa Kinastilang ''Pangasinense'', o sa payak na ''taga-Pangasinan''. Ikatlong pinakamataong lalawigan ang Pangasinan sa Pilipinas. Ayon sa senso noong 2000, 47 bahagdan ng populasyon ay mga Totoon Pangasinan at 44 na bahagdan ay mga [[Iloko]].
[[Talaksan:saltfarm.jpg|300px|thumb|right|Asinan sa [[Dasol]].]]
{{Geographic Location
|Centre = Pangasinan
|North = ''[[Dagat Timog Tsina]]''
|Northeast = [[La Union]], [[Benguet]], [[Nueva Vizcaya]]
|East = [[Nueva Ecija]]
|Southeast = [[Tarlak]]
|South = [[Zambales]]
|Southwest =
|West = ''[[Dagat Timog Tsina]]''
|Northwest =
}}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Pangasinan}}
{{Philippines political divisions}}
[[Kategorya:Pangasinan]]
[[Kategorya:Mga lalawigan ng Pilipinas]]
khrukhaiyagwed4u6cpe8nw60m1dd2u
1959730
1959726
2022-07-31T08:51:05Z
Minions1
123878
Pagbabago ng populasiyon
wikitext
text/x-wiki
:''Para sa wika, tingnan ang [[Wikang Pangasinan]].''
{{Infobox Philippine province 2
|infoboxtitle = Lalawigan ng Pangasinan
|sealfile = {{#property:P158}}
|region = [[Ilocos]] (Rehiyon I)
|capital = [[Lingayen, Pangasinan|Lingayen]]
|founded = 1578
|pop2000 = 2434086
|pop2000rank = ika-3 pinakamalaki
|popden2000 = 453
|popden2000rank= ika-8 pinakamataas
|areakm2 = 5368.2
|arearank = ika-15 pinakamalaki
|hucities = 0
|componentcities=4
|municipalities= 44
|barangays = 1,364
|districts = 6
|languages = [[Wikang Pangasinan|Pangasinan]], [[Wikang Ilokano|Ilokano]], [[Wikang Bolinao|Bolinao]]
|governor = Victor Aguedo E. Agbayani
|locatormapfile= Ph_locator_map_pangasinan.png
}}
Ang '''Pangasinan''' ay isang [[Lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ng [[Pilipinas]] sa [[Rehiyon ng Pilipinas|rehiyon]] ng [[Ilocos]]. Matatagpuan ang lalawigan sa kanlurang bahagi ng pulo ng [[Luzon]] sa may [[Golpo ng Lingayen]] at [[Timog Dagat Tsina]]. Ito ay may kabuuang sukat na {{convert|5451.01|km2}}.<ref name=nscblist>{{cite web |title=List of Provinces |url=http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/listprov.asp |work=PSGC Interactive |publisher=National Statistical Coordination Board |accessdate=11 Pebrero 2013 |location=Makati City, Philippines |archive-date=17 Enero 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117174921/http://nscb.gov.ph/activestats/psgc/listprov.asp |url-status=dead }}</ref> Ayon sa senso noong 2015, ang populasyon ay nasa 2,956,726 .<ref name="NSO">{{cite web |title=Population and Annual Growth Rates for The Philippines and Philippine Statistics Authority, 2015 Census of Population
Report No. 1 – C REGION I – ILOCOS
Population by Province, City, Municipality, and Barangay
August 2016 |url=https://psa.gov.ph/sites/default/files/01_Region%201.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220724071832/https://psa.gov.ph/sites/default/files/01_Region%201.pdf |archive-date=24 Hulyo 2022 |access-date=31 Hulyo 2022 |work=2010 Census and Housing Population |publisher=National Statistics Office}}</ref>
Pangasinan ang pangalan ng lalawigan, ng mga mamamayan, at ang pangunahing wikang sinasalita sa lalawigan. Tinatayang nasa 1.5 milyong ang mga katutubong Pangasinan. Isa ang [[wikang Pangasinan]] sa mga opisyal na kinikilalang wikang rehiyunal sa Pilipinas. Sinasalita ang Pangasinan bilang ikalawang wika ng mga etnikong minorya sa Pangasinan. Ang pinakakilalang pangkat etnikong minorya sa Pangasinan ay ang mga [[Iloko]], [[Bolinao]] at mga [[Tagalog]].
== Heograpiya ==
[[Talaksan:Ph fil pangasinan.png|Mapang pampolitika ng Pangasinan|thumb|350px]]
=== Pampulitika ===
Ang lalawigan ng Pangasinan ay nahahati sa 44 [[mga bayan ng Pilipinas|bayan]], 4 na [[mga lungsod ng Pilipinas|lungsod]], at 1,364 na mga [[barangay]]. May anim na distritong pangkinatawan ang lalawigan ng Pangasinan.
==== Mga Lungsod ====
*[[Lungsod ng Alaminos]]
*[[Lungsod ng Urdaneta]]
*[[Lungsod ng Dagupan]]
*[[Lungsod ng San Carlos]]
==== Mga Bayan ====
<table border="0"><tr>
<td valign="top">
*[[Agno, Pangasinan|Agno]]
*[[Aguilar, Pangasinan|Aguilar]]
*[[Alcala, Pangasinan|Alcala]]
*[[Anda, Pangasinan|Anda]]
*[[Asingan, Pangasinan|Asingan]]
*[[Balungao, Pangasinan|Balungao]]
*[[Bani, Pangasinan|Bani]]
*[[Basista, Pangasinan|Basista]]
*[[Bautista, Pangasinan|Bautista]]
*[[Bayambang, Pangasinan|Bayambang]]
*[[Binalonan, Pangasinan|Binalonan]]
*[[Binmaley, Pangasinan|Binmaley]]
*[[Bolinao, Pangasinan|Bolinao]]
*[[Bugallon, Pangasinan|Bugallon]]
*[[Burgos, Pangasinan|Burgos]]
*[[Calasiao, Pangasinan|Calasiao]]
*[[Dasol, Pangasinan|Dasol]]
*[[Infanta, Pangasinan|Infanta]]
*[[Labrador, Pangasinan|Labrador]]
*[[Laoac, Pangasinan|Laoac]]
*[[Lingayen, Pangasinan|Lingayen]]
*[[Mabini, Pangasinan|Mabini]]
</td><td valign="top">
*[[Malasiqui, Pangasinan|Malasiqui]]
*[[Manaoag, Pangasinan|Manaoag]]
*[[Mangaldan, Pangasinan|Mangaldan]]
*[[Mangatarem, Pangasinan|Mangatarem]]
*[[Mapandan, Pangasinan|Mapandan]]
*[[Natividad, Pangasinan|Natividad]]
*[[Pozorrubio, Pangasinan|Pozorrubio]]
*[[Rosales, Pangasinan|Rosales]]
*[[San Fabian, Pangasinan|San Fabian]]
*[[San Jacinto, Pangasinan|San Jacinto]]
*[[San Manuel, Pangasinan|San Manuel]]
*[[San Nicolas, Pangasinan|San Nicolas]]
*[[San Quintin, Pangasinan|San Quintin]]
*[[Santa Barbara, Pangasinan|Santa Barbara]]
*[[Santa Maria, Pangasinan|Santa Maria]]
*[[Santo Tomas, Pangasinan|Santo Tomas]]
*[[Sison, Pangasinan|Sison]]
*[[Sual, Pangasinan|Sual]]
*[[Tayug, Pangasinan|Tayug]]
*[[Umingan, Pangasinan|Umingan]]
*[[Urdaneta, Pangasinan|Urdaneta]]
*[[Urbiztondo, Pangasinan|Urbiztondo]]
*[[Villasis, Pangasinan|Villasis]]
</td></tr></table>
===Pisikal===
Matatagpuan ang lalawigan ng Pangasinan sa kanlurang gitnang bahagi ng pulo ng Luzon sa Pilipinas. Naghahanggan ang Pangasinan sa mga lalawigan ng [[La Union]] at [[Benguet]] sa hilaga, sa [[Nueva Vizcaya]] at [[Nueva Ecija]] sa silanga, at sa [[Zambales]] at [[Tarlac]] sa timog. Matatagpuan sa kanluran ng lalawigan ang [[Dagat Timog Tsina]].
May kabuuang sukat ang Pangasinan na {{convert|5451.01|km2}}.<ref name=nscblist/> Ang lalawigan ay nasa 170 kilometro (105.633 mi) hilaga ng [[Maynila]], 50 kilometro (31.0685 mi.) timog ng [[Lungsod ng Baguio]], 115 kilometro (71.4576 mi.) hilaga ng Pandaigdigang Paliparan at Daungan ng Subic, at 80 kilometro (49.7096 mi.) hilaga ng [[Paliparang Pandaigdig ng Clark]].
==Demograpiya==
{{Philippine Census
| title= Senso ng populasyon ng Pangasinan
| 1903=
| 1918=
| 1939=
| 1948=
| 1960=
| 1970=
| 1975=
| 1980=
| 1990= 2020273
| 1995= 2178412
| 2000= 2434086
| 2007= 2645395
| 2010= 2779862
| footnote= Source: National Statistics Office<ref name=NSO/>
|2015=2956726}}
===Populasyon===
Ang mga mamamayan ng Pangasinan (Totoon Pangasinan) ay tinatawag na Pangasinan o sa Kinastilang ''Pangasinense'', o sa payak na ''taga-Pangasinan''. Ikatlong pinakamataong lalawigan ang Pangasinan sa Pilipinas. Ayon sa senso noong 2000, 47 bahagdan ng populasyon ay mga Totoon Pangasinan at 44 na bahagdan ay mga [[Iloko]].
[[Talaksan:saltfarm.jpg|300px|thumb|right|Asinan sa [[Dasol]].]]
{{Geographic Location
|Centre = Pangasinan
|North = ''[[Dagat Timog Tsina]]''
|Northeast = [[La Union]], [[Benguet]], [[Nueva Vizcaya]]
|East = [[Nueva Ecija]]
|Southeast = [[Tarlak]]
|South = [[Zambales]]
|Southwest =
|West = ''[[Dagat Timog Tsina]]''
|Northwest =
}}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Pangasinan}}
{{Philippines political divisions}}
[[Kategorya:Pangasinan]]
[[Kategorya:Mga lalawigan ng Pilipinas]]
kv35qkk5bmlijqgtmuej571np9vw5ck
Atenas
0
8304
1959625
1904238
2022-07-31T05:10:58Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
:''Para sa diyosa, tingnan ang [[Athena]].''
{{otheruses|Athina}}
{{Infobox settlement/Wikidata}}
Ang '''Atenas''' ([[Wikang Griyego|Griyego]]: Αθήνα, ''Athína''; [[Wikang Ingles|Ingles]]: '''Athens''') ay ang kabisera at pinakamalaking lungsod ng [[Gresya]]. Matatagpuan ito sa rehiyon ng [[Attica]]. Isa ang Atenas sa mga pinakamatandang lungsod sa buong mundo, na may naitalang kasaysayan sa loob ng humigit 3,000 taon. Ipinangalan ang lungsod sa dati nitong patron na si [[Athena]] noong kapanahunan ng [[Matandang Atenas]].
Sa kasalukuyan, may populasyon ng 745,514 noong 2001 ang lungsod ng Atenas,<ref name="populasyon">{{Languageicon|el|Griyego}} [https://web.archive.org/web/20090318065626/http://www.statistics.gr/gr_tables/S1101_SAP_1_TB_DC_01_03_Y.pdf PDF (875 KB) 2001 Census]. Pambansang Palingkurang Pang-estadistika ng Gresya (ΕΣΥΕ). www.statistics.gr. Ikinuha noong 28 Abril 2008.</ref> at 3.37 milyong katao sa kalakhan nito.<ref name="kalakhan">{{cite web |url=http://www.insee.fr/fr/ffc/chifcle_fiche.asp?ref_id=CMPTEF01103&tab_id=18 |title="Population des villes et unités urbaines de plus de 1 million d'habitants de l'Union Européenne" |work=Institut National de la Statistique et des Études Économiques |accessdate=2006-04-10 |language=Pranses}}</ref> Bilang isang bantog at kosmopolitano na lungsod, ang Atenas ay nagiging sentral sa buhay pang-ekonomiya, pampananalapi, pang-industriya, pampolitika at kultural sa Gresya. Mabilis rin itong maging isang sentro ng negosyo sa [[Unyong Europeo]].
Ang Atenas ay ang lugar na ginanapan ng pinakaunang Modernong [[Palarong Olimpiko]] noong 1896 at ang lungsod ay muling ginanapan sa ikalawang pagkakataon noong [[Palarong Olimpiko sa Tag-init]] ng 2004.
Noong unang panahon, isang malakas na [[lungsod-estado]] at bantog na sentro ng sining, kultura, edukasyon at lalo na sa [[pilosopiya]] ang Atenas. Bilang luklukan ng [[Akademiyang Platoniko|Akademiya]] ni [[Platon]] at ng [[Liseo]] ni [[Aristoteles]],<ref>{{cite web |publisher=www.culture.gr |title=Plato's Academy |work=Hellenic Ministry of Culture |url=http://www.culture.gr/2/21/211/21103a/e211ca03.html |accessdate=2007-03-28 |archive-date=2007-03-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070321014534/http://www.culture.gr/2/21/211/21103a/e211ca03.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite news |title=Greece uncovers 'holy grail' of Greek archeology |author= CNN & Assiciated Press |publisher= CNN.com |url=http://www.cnn.com/WORLD/9701/16/greece.lyceum/index.html |date= 1997-01-16 |accessdate= 2007-03-28}}</ref> naging lugar ng kapanganakan ang Atenas nina Socrates, Pericles, Sophocles at ibang mga importante at maka-impluwensiyang mga pilosopo, manunulat at politiko ng matandang daigdig. Kilala rin ang lungsod bilang duyan ng sibilisasyong Kanluranin at ng [[demokrasya]]<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9109386/Athens Athens aricle from Encyclopaedia Britannica] Quote: ''Ancient Greek Athenai, historic city and capital of Greece. Many of classical civilization's intellectual and artistic ideas originated there, and the city is generally considered to be the birthplace of Western civilization.''</ref><ref>[http://www.bbc.co.uk/history/ancient/greeks/greekdemocracy_01.shtml BBC History on Greek Democracy] - Accessed on 26 Enero 2007</ref> dahil sa impakto ng mga inambag nitong ideya at gawaing kultural at pampolitika noong ikalima at ika-apat na siglo BC sa ibang mga bahagi ng noong-kilalang kontinente ng Europa.<ref>[http://encarta.msn.com/encyclopedia_1741501460/Ancient_Greece.html Encarta: Ancient Greece] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091028030542/http://encarta.msn.com/encyclopedia_1741501460/Ancient_Greece.html |date=2009-10-28 }} - Hinango noong 26 Enero 2007</ref>
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
== Mga kawing panlabas ==
{{commons|Athens}}
* {{Languageicon|el|Griyego}} [http://www.cityofathens.gr Opisyal na websayt ng Lungsod ng Atenas]
[[Kategorya:Mga bayan at lungsod sa Gresya|Athina]]
[[Kategorya:Kabisera sa Europa|Athens]]
[[Kategorya:Atenas]]
{{stub|Gresya}}
{{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon|state=expanded}}
{{Kabiserang Kultural sa Europa}}
h282bin2rfjbdwfosj7tblf1tf9y922
Simbahang Katolikong Romano
0
9759
1959485
1939500
2022-07-31T01:04:16Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{for|ibang mga gamit ng kataga|Katolisismo}}
{{Infobox Christian denomination
|icon = Emblem of the Papacy SE.svg
|icon_alt = Sagisag ng Banal na Luklukan
|name = Simbahang Katolika
|native_name =
|native_name_lang =
|image = Basilica di San Pietro (notte).jpg
|alt =
|caption = Ang [[Basilika ni San Pedro]] sa [[Roma]]
|abbreviation =
|main_classification= [[Katolisismo|Katoliko]]
|type =
|scripture = Biblia
|theology = [[Teolohiyang katoliko]]
|polity = Episkopal<ref name=Episcopal_Polity>{{Cite book|title=Mga Sulat Ukol sa Politiyong Episkopal ng Santa Iglesia Catolica|last=Marshall|first=Thomas William|date=1844|location=London|publisher=Levey, Rossen and Franklin|id={{ASIN|1163912190|country=uk}}}}</ref>
|governance = [[Santa Sede]]
|structure =
|leader = [[Papa Francisco]]
|leader_name =
|leader_title1 = Administration
|leader_name1 =
|fellowships_type =
|fellowships=
|fellowships1 =
|division_type =
|division =
|division_type1 =
|division1 =
|division_type2 =
|division2 =
|division_type3 =
|division3 =
|associations =
|area =
|language =
|liturgy =
|headquarters = [[Lungsod ng Vaticano]]
|origin_link =
|founder = [[Hesukristo]]<ref name=Katoliko>{{cite web|last1=Oakley|first1=Francis Christopher|last2=Cunningham|first2=Lawrence|last3=Knowles|first3=Michael David|last4=Marty|first4=Martin|last5=Frassetto|first5=Michael|last6=Pelika|first6=Jaroslav Jan|last7=McKenzie|first7=John|title=Romano Katolisismo |url=https://www.britannica.com/topic/Roman-Catholicism|accessdate=21 January 2020}}</ref>, <br> ayon sa tradisyon
|founded_date = Unang siglo
|founded_place = [[Herusalem]], [[Imperyong Romano]]<ref>{{cite web|last1=Stanford|first1=Peter|title=Simbahang Katolika|url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/christianity/catholic/catholic_1.shtml#top|website=BBC Religions|publisher=BBC|accessdate=20 Enero 2020}}</ref><ref>Bokenkotter, 2004, [https://www.amazon.com/Concise-History-Catholic-Church-Revised/dp/0385516134/ p. 18]</ref>
|parent =
|merger =
|absorbed =
|separations =
|merged_into =
|defunct =
|congregations_type =
|congregations =
|members = 1.329 bilyon (2018)<ref name="Shalom World">{{cite web|last1=Vincent|first1=Sherin|title=Catholic population rises to 1.329 billon |url=https://shalomworld.org/news/catholic-population-rises-to-1-329-billion|accessdate=2 Abril 2020}}</ref>
|ministers_type = [[Hierarchy of the Catholic Church|Clergy]]
|ministers={{plainlist|
* Mga [[obispo]]: 5,304
* Mga [[pari]]: 415,656
* Mga [[diakono]]: 45,255}}
|missionaries =
|churches =
|hospitals = 5,500<ref name="World Development p.40">Calderisi, Robert. ''Earthly Mission - The Catholic Church and World Development''; TJ International Ltd; 2013; p.40</ref>
|nursing_homes =
|aid =
|primary_schools = 95,200<ref>{{Cite journal |title="Laudato Si" |journal=Vermont Catholic |volume=8 |issue=4, ''2016–2017, Winter'' |pages=73|url=http://www.onlinedigeditions.com/publication/index.php?i=365491&m=&l=&p=1&pre=&ver=html5#{%22page%22:74,%22issue_id%22:365491} |accessdate=Enero 20, 2020 }}</ref>
|secondary_schools = 43,800
|tax_status =
|tertiary =
|other_names =
|publications =
|website = [http://w2.vatican.va/content/vatican/en.html Holy See]
|slogan =
|logo =
|footnotes =
}}
Ang '''Simbahang Katoliko Romano''', na kilala rin bilang '''Iglesya Katolika Apostolika Romana''', '''Simbahang Romano Katoliko'''<ref>Ang katawagang "Simbahang Romano Katoliko" ay ginagamit dito bilang mga alternatibong pangalan para sa buong Simbahan na naglalarawan ng sarili bilang "sa pamamahala ng kahalili ni San Pedro at ng mga obispong na sa kapisanan kasabay niya." [http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19641121_lumen-gentium_en.html ''Lumen Gentium'' (Dogmatikong Saligang Batas sa Simbahan), 8]</ref> ay ang pinakamalaking [[Kristiyanong]] [[simbahan]] na pinamumunuan ng [[Obispo ng Roma]] Ang pamamahala nito ay naka-sentro sa [[Lungsod ng Vaticano]].
== Pangalan ==
Ang Griyegong salita na καθολικός (''katholikos''), kung saan nagmula ang salitang; ''Katoliko'', ay may kahulugang ''Unibersal''. Ang terminong ''Katoliko'' ay unang ginamit ni [[San Ignacio]] sa kanyang liham sa mga taga-Smyrna noong 110 CE.<ref>http://www.newadvent.org/cathen/03449a.htm</ref> Ang m mga tagasunod ng Simbahang Romano Katoliko ay tinatawag na '''Romano Katoliko''' upang itangi ito sa kasapi ng ibang mga denominasyon ng Kristiyanismo na nag-aangking sila ay Katoliko rin gaya ng [[Simbahang Silangang Ortodokso]](na ang pangalang opisyal ay ''' Simbahang Katolikong Ortodokso'''), [[Asiryong Simbahan ng Silangan]](na ang pangalang opisyal ay '''Banal an Apostolikong Katolikong Asiryong Simbahan ng Silangan'''), [[Simbahang Ortodoksong Oriental]] at [[Simbahan ng Silangan]].
Ang salitang '''Katoliko''' ay matatagpuan sa [[Kredong Niceno]] na pinagkasunduan ng ilang mga obispo sa [[Unang Konseho ng Nicaea]] noong 325 CE nang tipunin ito ni Emperador [[Dakilang Constantino]] upang pagkaisaihin ang mga magkakatunggaling sekta ng [[Kristiyanismo]] sa kanyang [[Imperyo Romano]].
{{quote|[Ngunit ang mga nagsasabing: 'May isang panahong na Siya ay hindi;' at 'Siya ay hindi bago Siya gawin;' at 'Siya ay ginawâ mula sa wala' o 'Siya ay nang ibang sustansiya' o 'esensiya' o 'Ang Anak ng Diyos ay nilikhâ' o 'nagbabago' ay 'mababago'-sila ay kinokóndena ng '''banal na Katóliko at apostólikong Simbahan'''.] |''[[Kredong Niceno]](325 CE)''}}
Inaangkin ng Simbahang Romano Katoliko, na ito ang [[isang tunay na simbahan]] na itinatag ni [[Hesukristo]] noong Unang siglo sa [[Herusalem]]<ref>{{cite book|last=Bokenkotter|first=Thomas|title=A Concise History of the Catholic Church|year=2004|publisher=Doubleday|location=New York|page=7|url=https://books.google.com/books?id=DISK1e7JXA8C&pg=PA7|isbn=978-0-307-42348-1}}</ref> , na ang mga [[Obispo (pari)|obispo]] nito ay ang mga kahalili ng mga [[apostol]] ni Kristo, at ang [[Obispo ng Roma|Papa]] ang kahalili ni [[San Pedro]] na kung saan ipinagkaloob ni Kristo ang primasiya<ref>Holy Bible: Mateo {{bibleverse-nb||Matthew|16:19|ESV}}</ref>. Inaangkin na naipanatili nito ang orihinal na pananamapalatayang [[Kristiyanismo]], sa pamamagitan ng sagradong tradisyon<ref>{{cite book|title=Katesismo ng Simbahang Katolika, 890}}</ref>
==Kasaysayan==
Gaya ng ibang mga sekta ng [[Kristiyanismo]] gaya ng mga [[Simbahang Ortodokso]], ang Simbahang Romano Katoliko ay nag-aangkin na ang tradisyon nito ay itinatag ni [[Hesus]]. Sa teolohiya ng Simbahang Romano Katoliko, ang doktrinang [[paghaliling apostoliko]] ay nag-aangkin na ibinigay ni [[Hesus]] ang buong sakramental na kapangyarihan sa simbahan sa 12 apostol sa sakramento ng mga Banal na Kautusan at gumagawa sa mga itong unang obispo. Sa pagkakaloob ng kabuuan ng sakramento ng mga Banal na Kautusuan, ang mga ito ay binigyan ng kapangyarihan na magkaloob ng sakramento sa iba pa at nagpapasagrado sa maraming mga obispo sa isang direktang linya na nagmumula sa mga Apostol at kay Hesus. Ang doktrina ng [[Apostolikong paghalili]] ay hindi lang natatangi sa Romano Katoliko at ang iba't ibang mga sekta ng Kristiyanismo ay nag-aangkin rin ng teolohiyang ito gaya ng mga [[Simbahang Ortodokso]], mga [[Luther]]ano at iba pa. Ayon sa Simbahang Katoliko Romano si [[Pedro]] na [[apostol]] ni Hesus ang unang ''obispo ng Roma'' at gumawa sa isang nagngangalang [[Linus]] bilang kahalili niyang obispo at kaya ay nagpasimula ito ng isang linyang paghalili ng mga obispo mula kay Pedro na kinabibilangan ng mga kasalukuyang [[papa]] ng Romano Katoliko. Gayunpaman, isinaad sa ''[[mga konstitusyong apostoliko]]'' na si [[Linus]] ang ''unang obispo ng Roma'' at inordinahan ni [[Apostol Pablo]] at si Linus ay hinalinhan ni [[Clemente]] na inordinahan naman ni Pedro. Ayon sa mga eskolar at historyan, ang opisinang
''Monarkikal na Obispo'' ay lumitaw lamang noong ikalawang siglo CE. Sa mga liham lamang ni [[Ignacio ng Antioquia]] sa kanyang pagtungo sa Roma noong ika-2 siglo na kanyang inilarawan at ikinatwiran na ang mga simbahan ay pinangunahan ng isang obispo na inaalalayan ng mga presbitero at deakono.<ref name="Epistle to the Magnesians 6.1">Epistle to the Magnesians 6.1</ref> Ayon kay propesor [[:en:Richard McBrien|Richard McBrien]], "dapat maalala na salungat sa banal na paniniwala ng Katoliko--ang monoarkikal na istrukturang episkopal ng simbahan (na kilala bilang episkopatang monarkikal kung saan ang bawat diyoses ay pinamumunuan ng isang obispo) ay hindi pa umiiral sa Roma sa panahong ito.<ref name="McBrien, Richard P p. 34">McBrien, Richard P. Lives of the Popes: The Pontiffs from St. Peter to Benedict XVI. Harper, San Francisco, 2005 updated ed., p. 34</ref> Ayon kay Padre [[:en:Francis A. Sullivan|Francis A. Sullivan]], "ang makukuhang ebidensiya ay nagpapakita na ang simbahan sa Roma ay pinamunuan ng isang kolehiyo ng mga presbitero sa halip na isang obispo sa loob ng hindi bababa sa ilang mga dekada ng ikalawang siglo CE.<ref>Sullivan F.A. From Apostles to Bishops: the development of the episcopacy in the early church. Newman Press, Mahwah (NJ), 2001, p. 80,221-222</ref> Ayon din kay Fr. Sullivan, "Ang [[Bagong Tipan]] o ang sinaunang kasaysayang Kristiyano ay hindi nag-aalok ng suporta sa nosyon ng [[paghaliling apostoliko]] bilang 'isang hindi naputol na linya ng ordinasyong episkopal sa pamamagitan ng mga apostol sa mga siglo tungo sa mga obispo ngayon'" at "Ang Bagong Tipan ay hindi nag-aalok ng suporta para sa teoriya ng paghaliling apostoliko na nagpapalagay na ang mga apostol ay humirang o nag-ordina ng isang obispo para sa bawat mga simbahang kanilang itinatag".<ref name="Sullivan F.A p. 14">Sullivan F.A. From Apostles to Bishops: The Development of the Episcopacy in the Early Church, p. 14</ref>
Ang mga kondisyon sa [[imperyo Romano]] ay nagpadali sa pagkalat ng mga bagong ideya. Ang mga mahuhusay na lansangan at mga daanang pantubig ay pumayag sa madaling paglalakbay samantalang ang [[Pax Romana]] ay gumawa sa paglalakbay mula sa isang rehiyon tungo sa isa pa na ligtas. Ang mga sinaunang Kristiyano ay nakaakay ng mga pamayanang [[Hudaismo|Hudyo]] sa buong [[Dagat Meditteraneo]].<ref name=chadwickhenry23and24/><ref name="Hitchcock 281">Hitchcock, ''Geography of Religion'' (2004), p. 281, quote: "By the year 100, more than 40 Christian communities existed in cities around the Mediterranean, including two in North Africa, at Alexandria and Cyrene, and several in Italy."</ref> Bagaman ang karamihan ng mga naakay sa Kristiyanismo ay mula sa Imperyo Romano, ang mga kilalang pamayanang Kristiyano ay itinatag rin sa [[Armenia]], [[Iran]] at sa kahabaan ng [[Baybaying Malabar]].<ref name="AFM">A.E. Medlycott, ''India and The Apostle Thomas'', pp.1-71, 213-97; M.R. James, ''Apocryphal New Testament'', pp.364-436; Eusebius, ''History'', chapter 4:30; J.N. Farquhar, ''The Apostle Thomas in North India'', chapter 4:30; V.A. Smith, ''Early History of India'', p.235; L.W. Brown, ''The Indian Christians of St. Thomas'', p.49-59</ref><ref>http://www.stthoma.com/</ref> Ang bagong [[relihiyon]] na Kristiyanismo ay pinakamatagumpay sa mga lugar na urbano at kumalat muna sa mga [[alipin]] at mga tao na may mabababang mga katayuan sa lipunan.<ref>McMullen, pp. 37, 83.</ref>
===Unang siglo===
====Alitan sa pagitan ng mga pinunong Kristiyano====
Sa simula, ang [[Hudaismo]] at Kristiyanismo ayon sa mga eskolar ay hindi pa hiwalay at ang mga Kristiyano ay sumasambang kasama ng mga Hudyo na tinatawag ng mga historyan na [[Hudyong Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]]. Ang mga Hudyong Kristiyano ang bumubuo sa karamihan ng mga Kristiyano sa unang siglo ng Kristiyanismo at sumusunod pa rin sa mga Kautusan ni [[Moises]] ayon sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]].<ref name="Davidson115">Davidson, ''The Birth of the Church'' (2005), p. 115</ref> Gayunpaman, dahil ang mga ibang Kristiyano ay nagsimulang umakay sa mga [[hentil]] (hindi Hudyo), nagkaroon ng alitan sa pagitan ng mga Kristiyano kung dapat pang sundin ng mga [[hentil]] (hindi-Hudyo) ang mga kautusan ni Moises. Upang malutas ang mga magkakatunggaling pananaw tungkol sa Kautusan ni Moises, ang [[konseho ng Herusalem]] ay tinipon ng mga haligi ng iglesia (simbahan) na sina Pedro at Santiago ({{bibleverse||Galacia|2:9}}). Nagpasya si [[Santiago ang Makatarungan]] na ang mga [[hentil]] (hindi-Hudyo) ay maaaring maging mga Kristiyano nang hindi sumusunod sa ''ilang'' mga kautusan ni Moises gaya ng pagtutuli ngunit ''kailangan'' pa ring silang sumunod sa ilang mga kautusan ni Moises gaya ng paglayo sa ''mga pagkaing inihandog sa mga diyos-diyosan at binigti at dugo, imoralidad...sapagkat ang kautusan ni Moises ay ipinapangaral sa bawat lungsod mula pa nang unang panahon at binabasa ito sa mga sinagoga bawat araw ng Sabat'' ({{bibleverse2|Mga|Gawa|15:20-21}}).<ref name= "chadwick37">Chadwick, Henry, p. 37.</ref> Gayunpaman, ayon {{bibleverse2|Mga|Gawa|16:3-4}}, tinuli ni Pablo si Timoteo at sa pagtahak nila sa mga lungsod, ibinigay nila Pablo sa mga iglesia ang pinagpasiyahan ng mga [[apostol]] at ng mga nakakatanda sa [[konseho ng Herusalem]] na kanilang dapat sundin.<ref name=chadwickhenry23and24>Chadwick, Henry, pp. 23–24.</ref><ref name=macculloch109>MacCulloch, ''Christianity'', p. 109.</ref><ref name="Davidson149">Davidson, ''The Birth of the Church'' (2005), p. 149</ref> Ang alitan tungkol sa pagsunod sa Kautusan ni Moises ay hindi natapos sa [[konseho ng Herusalem]]. Ayon sa {{bibleverse|Mga|Gawa|21:17-25}}, nabalitaan ng mga Hudyo patungkol kay Pablo, ''na tinuturuan mo ang lahat ng mga Hudyo na nasa mga hentil, ng pagtalikod kay Moises. Sinabi mo na huwag tuliin ang kanilang mga anak, ni mamuhay ng ayon sa mga kaugalian...Dalisayiin mo ang iyong sarili kasama nila. Bayaran mo ang kanilang magugugol upang magpaahit sila ng kanilang mga ulo. Upang malaman ng lahat na hindi totoo ang mga bagay na nabalitaan nila patungkol sa iyo. At malalaman din na ikaw ay lumalakad ng maayos na tumutupad ng kautusan.''". Ayon sa {{bibleverse2||Galacia|2:11-14}}, kinompronta at sinaway ni Pablo si [[Pedro]] dahil sa pamimilit ni Pedro sa mga hentil na sumunod sa kautusan ni Moises. Taliwas sa pinagpasyahan sa [[Konseho ng Herusalem]] na bawal kainin ang pagkaing inihandog sa diyos-diyosan, binigti at dugo, isinaad ni Pablo sa {{bibleverse|1|Corinto|10:25}}, "''anumang ipinagbibili sa pamilihan ay kainin ninyo"''.<ref>I Corinthians: a new translation Volume 32 Anchor Bible William Fridell Orr, James Arthur Walther - 1976 "Paul's openness regarding dietary restrictions raises again the question of the connection with the decrees of the council at Jerusalem (Acts 15:29; Introduction, pp. 63–65). There is no hint here of an apostolic decree involving food."</ref><ref>Gordon D. Fee ''The First Epistle to the Corinthians'' 1987 p480 "Paul's "rule" for everyday life in Corinth is a simple one: "Eat anything19 sold in the meat market""</ref> at sa {{bibleverse|1|Corinto|8:4-8}} ay "''hindi tayo nagiging katanggap-tanggap sa Diyos sa pamamagitan ng pagkain''". Ang pagkain ng mga inihandog sa diyos-diyosan ay ipinagbawal rin ni [[Hesus]] sa {{bibleverse||Pahayag|2:20,14}}.
Bagaman nakapasok sa kanon na Katoliko ang mga [[sulat ni Pablo]], ang mga sulat na ito ay itinakwil ng mga [[Hudyong-Kristiyano]]ng [[Ebionita]] na naniniwalang si [[Apostol Pablo]] ay isang ''natalikod at impostor na [[apostol]]''.<ref>Ecclesiastical History 3.27.4</ref><ref>Irenaeus; Aganist Heresies 1.26.2</ref><ref>Epiphanius, Panarion, 30.16.6-9</ref><ref>MacCulloch, ''Christianity'', pp.127–131.</ref>
===Ikalawang siglo===
Ang ilang mga pamayanang Kristiyano sa ikalawang siglo CE ay nagebolb sa isang mas may istrukturang hierarka na ang isang sentral na obispo ay may autoridad sa siyudad at humantong sa pagpapaunlad ng [[Obispong Metropolitan]]. Ang organisasyon ng Simbahang Kristiyano ay nagsimulang gumaya sa organisasyon ng Imperyo Romano. Ang mga obispo sa mga siyudad na mas mahalaga sa politika ay naglapat ng mas malaking autoridad sa mga obispo sa mga kalapit na siyudad.<ref name=duffy9and10>Duffy, pp. 9–10.</ref><ref name=markus75>Markus, p. 75.</ref> Ang mga simbahan sa [[Antioquia]], [[Alehandriya]] at [[Roma]] ang humawak ng pinakamatataas na mga posisyon.<ref name=macculloch134>MacCulloch, ''Christianity'', p. 134.</ref> Kabilang sa mga magkakatunggaling pananaw na Kristiyanong lumaganap noong ika-2 siglo ang [[Marcionismo]], [[Gnostisismo]], [[Montanismo]], [[Docetismo]]. Si [[Marcion]] ang pinaniniwalang ang unang nagtipon ng isang [[kanon]] na binubuo lamang 11 mga aklat na isang Ebanghelyo ni Lucas at 10 [[sulat ni Pablo]]. Ang ibang mga aklat nang kalaunang naging [[kanon]] ng Bagong Tipan ay itinakwil ni Marcion. Si [[Irenaeus]] ang unang nagmungkahi ng pagtanggap lamang sa apat na ebanghelyo at nangatwiran laban sa mga ibang pangkat na Kristiyano na gumagamit ng mga ebanghelyo na kaunti o higit pa sa 4. Kanyang binatikos ang [[Gnostisismo]] at itinakwil ang [[Ebanghelyo ng Katotohanan]] dahil sa nilalamang [[gnostiko]] nito. Tinangka ni [[Papa Víctor I|Victor]] na obispo ng Roma na ideklarang [[erehiya]] at itiwalag ang mga nagdiriwang ng paskuwa sa Nisan 14. Bago ni Victor, may isang pagkakaiba sa petsa ng pagdiriwang ng Paskuwa sa pagitan ng mga obispo ng Asya menor at Kanluran. Ipinagdiriwang ito ng mga simbahan sa Asya menor tuwing ika-14 ng buwang Nisan ng mga Hudyo na araw bago ang paskuwa ng mga Hudyo nang hindi isinasaalang kung anong araw ng linggo ito mahulog na kanilang binatay sa [[Ebanghelyo ni Juan]] sa {{Bibleverse2||Juan|18:28}} at {{Bibleverse2||Juan|19:14-15}}.<ref name=eusebius>Eusebius, Church History 5.23-4</ref> Ang kasanayang ito ay sinunod ni [[Policarpio]] na obispo ng [[Smyrna]] sa Asya (na inangking alagad ni Apostol Juan) gayundin ni [[Melito ng Sardis]]. Salungat sa Ebanghelyo ni Juan, ang {{Bibleverse2||Marcos|14:12-18}}, {{Bibleverse2||Mateo|26:17-21}} at {{Bibleverse2||Lucas|22:8}} ay nagsasaad na ang Huling Hapunan ang Seder na [[Paskuwa]] na isinasagawa ng mga Hudyo sa simula ng [[Nisan]] 15. Ipinagdiriwang ng Kanluran ang Paskuwa tuwing linggo kasunod ng ika-14 ng Nisan. Ang mga synod ay idinaos sa [[Syria Palaestina|Palestina]], [[Diocese of Pontus|Pontus]] at [[Osrhoene]] sa ''silangan'' at [[Roma]] at [[Gaul]] sa ''kanluran'' na ang bawat isa ay nagpasyang ang pagdiriwang ng paskuwa ay dapat tuwing linggo. Ang isang pagpupulong sa Roma ay idinaos na pinangasiwaan ni Victor at nagpadala ng liham kay [[Polycrates ng Efeso]] at mga simbahan sa probinsiya ng Asya. Sa parehong taon, tinipon ni Polycrates ang isang pagpupulong sa [[Efeso]] na dinaluhan ng mga obispo sa buong probinsiya ng Asya at nagpasya silang sawayin si Victor at panatilihin ang kanilang tradisyon ng paskuwa.<ref name=eusebius/> Pinutol ni Victor ang kanyang kaugnayan sa mga obispong gaya nina [[Polycrates]] ng [[Efeso]] na sumalungat sa kanyang mga pananaw tungkol sa Paskuwa. Ang isyu ng paskuwa ay sinagot sa [[Unang Konseho ng Nicaea]] noong 325 CE na nagpasyang ang paskuwa ay dapat idaos tuwing linggo kasunod ng buong buwan pagkatapos ng equinox na tagsibol. Itinakwil rin ni Victor si [[Theodotus ng Byzantium]] dahil sa kanyang paniniwalang [[adopsiyonismo]] tungkol kay Kristo. Naniwala si Theodotus na si Hesus ay ipinanganak bilang isang hindi-Diyos na tao at kalaunan lamang "inampon" ng Diyos sa kanyang bautismo at naging Diyos pagkatapos ng kanyang pagkabuhay muli.
===Ikatlong siglo===
Isinaad ni Duffy na noong ikatlong siglo CE, ang obispo sa Roma ay nagsimulang umasal bilang korte ng pag-aapela sa mga problema na hindi malutas ng ibang mga obispo sa ibang mga siyudad.<ref name=duffy18>Duffy, p. 18.</ref> Ang ilang mga Kristiyano na humahawak ng paniniwalang [[Simbahang proto-Ortodoksiya|proto-ortodokso]] na kilala bilang mga [[ama ng simbahan]] ay nagsimulang maglarawan ng mga katuruan nito bilang pagsalungat sa ibang mga pangkat ng Kristiyano gaya ng [[Gnostisismo]].
<ref>MacCulloch, ''Christianity'', p. 141.</ref><ref name="Davidson169">Davidson, ''The Birth of the Church'' (2005), pp. 169, 181</ref> Hindi katulad ng karamihan ng mga [[relihiyon]] sa Imperyo Romano sa panahong ito, ang mga Kristiyano ay inaatasan na magtakwil ng ibang mga [[diyos]] na isang kasanayang minana mula sa [[Hudaismo]]. Ang pagtanggi ng mga Kristiyano na lumahok sa mga pagdiriwang na [[pagano]] ay nangangahulugang hindi nito magawang makilahok sa karamihan ng buhay pampubliko na nagtulak sa mga hindi Kristiyano kabilang ang pamahalaan ng Imperyo Romano na matakot na ginagalit ng mga Kristiyano ang mga diyos at nagiging banta sa kapayapaan at kasaganaan ng imperyo. Sa karagdagan, ang pagiging malapit ng mga lipunang Kristiyano at pagiging masikreto sa mga kasanayan nito ay lumikha ng mga tsismis na ang mga Kristiyano ay nagsasagawa ng [[insesto]] at [[kanibalismo]]. Ito ay nagresulta sa mga pag-uusig na Romano sa mga Kristiyano na karaniwan ay lokal at bihira bago ang ikaapat na siglo CE.<ref name=macculloch155and164>MacCulloch, ''Christianity'', pp. 155–159, 164.</ref><ref name=chadwick21>Chadwick, Henry, p. 41.</ref> Ang isang sunod sunod na mas sentral na organisadong mga pag-uusig sa Kristiyano ay lumitaw noong ikatlong siglo nang inatas ng mga emperador na ang mga krisis sa militar, pampolitika at pang-ekonomiya ng imperyo ay sanhi ng galit ng mga diyos. Ang lahat ng mga mamamayan ay inatasang maghandog sa mga diyos o kundi ay paparusahan.<ref name=chadwick41and42>Chadwick, Henry, pp. 41–42, 55.</ref> Ang mga Hudyo ay hindi isinama hangga't nagbabayad ang mga ito ng [[fiscus Judaicus]] (buwis ng Hudyo). Ang ilang mga kristiyano ay pinaslang, lumisan sa imperyo o tumakwil sa kanilang paniniwalang Kristiyano. Ang mga hindi pagkakasunduan sa papel sa Iglesia (kung meron man) na dapat magkaroon ang mga tumalikod na ito ay humantong sa mga [[paghahati]] ng mga [[Donatista]] at [[Novatianista]].<ref name=macculloch174>MacCulloch, ''Christianity'', p. 174.</ref><ref name=duffy20>Duffy, p. 20.</ref> Ang mga relasyon sa pagitan ng pamayanang Kristiyano at Imperyo Romano ay hindi konsistente: Ninais na [[Tiberius]] na ilagay ang Kristo sa [[panteon]] ng mga diyos at tumanggi sa simula na usigin ang mga Kristiyano. Ang ilang mga emperador ay umusig sa mga Kristiyano ngunit ang iba gaya nina [[Commodus]] at iba pa ay pumapabor sa mga Kristiyano.<ref>Simone Weil, Letter to a Priest, Excerpt 35</ref>
===Ikaapat na siglo===
Noong Abril 311 CE, si Galerius na nakaraang nangungunang pigura sa mga pag-uusig ng mga Kristiyano ay naglabas ng isang kautusan na pumapayag sa pagsasanay ng relihiyong Kristiyano sa ilalim ng kanyang pamumuno.<ref name="PersecutionsEnded">
Lactantius, [http://www.ucalgary.ca/~vandersp/Courses/texts/lactant/lactpers.html#XXXIV ''De Mortibus Persecutorum''] ("On the Deaths of the Persecutors") ch.34–35
</ref> Mula 313 hanggang 380 CE, ang Kristiyanismo ay nagtamasa ng isang katayuan bilang isang legal na relihiyon sa loob ng Imperyo Romano. Noong 380 CE, Ang Kristiyanismo ang naging relihiyong pang-estado ng Imperyo Romano.<ref name="StoChris59">Collins, ''The Story of Christianity'' (1999), p. 59</ref><ref>Weil, Letter to a Priest, excerpt 35</ref>
[[File:Constantine Musei Capitolini.jpg|180px|thumb|right|Itinatag ni Emperador [[Dakilang Constantino]] ang mga karapatan ng simbahan sa taong 315 CE.]]
===Sa ilalim ni Emperador Constantino I===
[[File:Follis-Constantine-lyons RIC VI 309.jpg|thumb|Barya ni Emperador Constantino I na nagpapakita kay [[Sol Invictus]], SOLI INVICTO COMITI na opisyal na Diyos na Araw ng Imperyo Romano, ca. 315 CE.]]
Ayon sa mga manunulat na Kristiyano, nang maging emperador si Dakilang Constantino I ng [[Kanlurang Imperyo Romano]] noong 312 CE, kanyang itinuro ang kanyang pagkapanalo sa isang labanan sa [[Diyos]] ng Kristiyanismo. Inangkin ng mga sangguniang Kristiyano na si Constantino I ay tumingin sa araw bago ang [[labanan sa tulay na Milvian]] at nakita ang isang krus ng liwanag sa itaas nito na may mga salitang "ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ" ("sa pamamagitan nito, sumakop!"). Iniutos ni Constantino sa kanyang mga hukbo na palamutian ang kanilang mga kalasag ng isang simbolong Kristiyano ([[Chi Ro]]) at pagkatapos nito ay nanalo sa labanan.
Pagkatapos ng labanan sa tulay ng Milvian, ang bagong emperador na Constantino I ay hindi pumansin sa mga dambana ng [[mga diyos na Romano]] sa [[Bundok Capitolino|Capitolino]] at hindi rin nagsagawa ng mga handog ayon sa kustombreng Romano upang ipagdiwang ang pagpasok ng pagwawagi sa Roma. Sa halip nito, siya ay tuwirang tumungo sa palasyo ng emperador. Gayunpaman, ang karamihan ng mga maimpluwensiyal na tao sa imperyo Romano lalo na ang mga opisyal ng militar ay hindi nagpaakay sa Kristiyanismo at nanatiling lumalahok sa [[Relihiyon sa Sinaunang Roma|relihiyon ng Sinaunang Roma]]. Sa pamumuno ni Constantino I, kanyang sinikap na pahupain ang mga paksiyong ito na hindi Kristiyano. Ang mga salaping Romano na inilimbag hanggang 8 taon pagkatapos ng labanan sa tulay na Milvian ay naglalaman pa rin ng mga imahen ng mga [[diyos na Romano]]. Ang mga monumentong unang kinomisyong itayo ni Constantino I gaya ng [[Arko ni Constantino]] ay hindi naglalaman ng anumang reperensiya sa [[Kristiyanismo]].<ref>J.R. Curran, ''Pagan City and Christian Capital. Rome in the Fourth Century'' (Oxford, 2000) pp. 70–90.</ref> Sa halip, ang mga munting estatwa ng diyos na Romanong si [[Sol Invictus]] na dala dala ng mga tagapagdala ng pamantayan ay lumilitaw sa tatlong lugar sa mga relief ng [[Arko ni Constantino]]. Ang mga opisyal na barya ni Constantino I ay patuloy na naglalaman ng mga imahen ni [[Sol Invictus]] hanggang noong 325/6 CE.
Kasama ng emperador ng [[Silangan Imperyo Romano]] na si [[Licinius]], si Constantino ay naglabas ng [[Kautusan ng Milan]] na nag-atas ng pagpayag ng lahat ng mga [[relihiyon]] sa imperyo kabilang ang mga [[Relihiyon sa Sinaunang Roma|tradisyonal na relihiyong Romano]] at ang [[Kristiyanismo]]. Ang kautusang ito ay humigit din sa mas maagang Kautusan ni [[Galerius]] noong 311 dahil sa pagbabalik nito ng mga kinumpiskang mga pag-aari ng Simbahang Kristiyano. Gayunpaman, ang atas na ito ay may kaunting epekto sa mga saloobin ng tao.<ref>McMullen, p. 44.</ref> Ang mga bagong batas ay nilikha upang isabatas ang ilan sa mga paniniwala at kasanayang Kristiyano. <ref group=Note>Halimbawa, ayon kay Bokenkotter, ang linggo ay ginawang araw ng kapahingahan sa estadong Romano, ang mga mas malupit na parusa ay ibinigay sa prostitusyon at [[adulteriya]] at ang ilang mga proteksiyon ay ibinigay sa mga alipin. (Bokenkotter, pp. 41–42.)</ref><ref>Bokenkotter, p. 41.</ref> Ang pinakamalaking epekto sa Kristiyanismo ni Constantino ang kanyang pagtangkilik sa relihiyong ito. Siya ay nagkaloob ng malalaking regalo ng mga lupain at salapi sa simbahan at nag-alok ng mga eksempsiyon sa buwis at iba pang mga legal na katayuan sa mga pag-aari ng simbahan at mga tauhan nito.<ref name=mcmullen49and50/> Ang pinagsamang mga regalong ito at ang mga kalaunan pang regalo ni Constantino sa simbahan ay gumawa sa simbahan na pinakamalaking may ari ng lupain sa Kanluranin noong ikaanim na siglo CE.<ref name=duffy64>Duffy, p. 64.</ref> Ang karamihan sa mga regalong ito ay pinondohan sa pamamagitan ng malalang mga pagbubuwis sa mga kultong [[pagano]].<ref name=mcmullen49and50>McMullen, pp. 49–50.</ref> Ang ilang mga kultong pagano ay pinwersang tumigil sa kawalan ng mga pondo. Nang ito ay mangyari, pinalitan ng simbahang Kristiyano ang nakaraang papel ng mga kulto sa pagkalinga sa mga mahihirap ng lipunan.<ref>McMullen, p. 54.</ref> Sa isang repleksiyon ng tumaas na katayuan ng kaparian sa imperyo Romano, ang mga ito ay nagsimulang magsuot ng kasuotan ng mga sambahayan ng mga maharlika.<ref>MacCulloch, ''Christianity'', p. 199.</ref>
Sa paghahari ni Emperador [[Constantino I]], ang tinatayang kalahati ng mga Kristiyano ay hindi sumusunod sa kalaunang nagwaging bersiyon ng Kristiyanismo<ref>McMullen, p. 93.</ref> at may pagkakaiba iba sa mga paniniwala ang mga Kristiyano.<ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/first/diversity.html</ref> Natakot si Constantino na ang kawalang pagkakaisa ay magpagalit sa [[Diyos]] at humantong sa mga problema sa imperyo. Dahil dito, siya ay nagsagawa ng mga kautusang militar at panghukuman upang lipulin ang ilang mga sekta ng Kristiyanismo.<ref>Duffy, p. 27. Chadwick, Henry, p. 56.</ref> Upang lutasin ang ibang mga alitan, si Constantino ay nagsimula ng kasanayan na tumatawag sa mga [[Unang Pitong Konsehong Ekumenikal|konsehong ekumenikal]] upang matukoy ang mga nagtataling interpretasyon ng doktrina ng Kristiyanismo.<ref name=duffy29>Duffy, p. 29. MacCulloch ''Christianity'', p. 212.</ref> Pinagtibay sa [[Unang Konseho ng Nicaea]] noong 325 CE ang pananaw ng ilang mga obispo na si [[Hesus]] na Anak ay isang tunay na Diyos mula sa Tunay na Diyos, ipinanganak at hindi nilalang, at nang isang substansiya o kaparehong substansiya sa Ama (''[[Homoousian|homoousios]]'' sa Griyego). Kinondena ng Unang Konseho ng Nicaea ang mga katuruan ng heterodoksong teologong si [[Arius]] na may suporta ng ilang mga obispo na ang Anak ay nilikhang nilalang ng Ama, [[Subordinasyonismo|mas mababa sa Diyos Ama]], may pasimula at hindi kapwa walang hanggan sa Ama at ang Ama at Anak ay ng isang ''katulad na substansiya'' (''[[homoiousios]]'') ngunit ''hindi ng kaparehong substansiya''. Kabilang sa mga talatang ginamit ni Arius upang suportahan ang kanyang pananaw ang {{bibleverse||Juan|14:28}}, {{bibleverse2||Colosas|1:15}}, [http://www.biblegateway.com/passage/?search=Proverbs+8%3A22&version=NRSV Kawikaan 8:22] (''Nilikha ako ng Panginoon sa pasimula ng kanyang gawa'') at iba pa. Sa tinatayang mga 250–318 Kristiyano na dumalo, ang lahat maliban sa 2 ang bumoto laban sa pananaw ni [[Arius]]. Si [[Atanasio]] na kalahok sa Unang Konseho ng Nicaea noong 325 CE ay nagsaad na napilitang gumamit ang mga obispo ng terminolohiyang ''homoousios'' na hindi matatagpuan sa kasulatan dahil ang mga pariralang biblikal na kanilang nais gamitin ay inangkin ng mga [[Arianismo|Ariano]] na mapapakahulugan sa itinuring ng mga obispong isang kahulugang [[erehiya|eretiko]].<ref>{{cite web|url=http://www.tertullian.org/fathers2/NPNF2-04/Npnf2-04-34.htm#TopOfPage |title=Athanasius: De Decretis or Defence of the Nicene Definition, Introduction, 19 |publisher=Tertullian.org |date=2004-08-06 |accessdate=2012-01-02}}</ref> Dahil dito, "''kanilang sinunggaban ang wala sa kasulatan na katagang ''homoousios'' (parehong substansiya) upang ingatan ang mahalagang ugnayan ng Anak sa Ama na itinanggi ni [[Arius]]''".<ref>"The bishops were forced to use 'non-Scriptural' terminology (not 'un-Scriptural') to protect and preserve the Scriptural meaning" ([http://www.journal33.org/godworld/html/arian1.pdf The Arian Controversy]).</ref><ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/eb/article-260797/ |title=Encyclopædia Britannica Online |publisher=Britannica.com |accessdate=2012-01-02}}</ref> Sa Unang konseho ng Nicaea, si [[Eusebio ng Caesarea]] ay nagmungkahi ng isang kredong kompromiso na ang Anak ay "Diyos ng Diyos, ang unang ipinanganak sa lahat ng mga nilalang, ang bugtong ng Ama bago ang lahat ng panahon". Ang mga obispong anti-Ariano ay umayon dito at kahit ang mga [[Arian]]o ngunit ang partido ni [[Papa Alejandro ng Alehandriya|Alejandro]] ang malakas na tumutol dito. Sa pang-uudyok ni [[Hosius]], iminungkahi ni Emperador [[Dakilang Constantino|Constantino I]] sa Unang Konseho ng Nicaea na ipasok ang katagang ''homoousios'' (parehong substansiya) sa [[Kredong Niceno]] ngunit ito ay hindi inayunan ng mga Ariano na nagmungkahi ng katagang homoiousios (katulad na substansiya).<ref>Berkhoff, The History of Christian Doctrines (Grand Rapids: Baker, 1937), 58, as found in David K. Bernard, Oneness and Trinity A.D. 100–300 (Hazelwood, MO: Word Aflame Press, 1991), 87</ref> Si [[Hosius]] na pinakamalapit na tagapayo at kompidante ni Emperador [[Constantino I]] sa lahat ng mga bagay na pangsimbahan ay maaaring nagtulak sa konseho na tanggapin ang homoousios. Sa karagdagan, itinuro ni [[Atanasio]] ang pagkatha ng [[kredong Niceno]] kay [[Hosius]]. Ang kontrobersiya ay hindi nagtapos dito at maraming mga kleriko sa [[Silangang Ortodokso|Silangan]] Kristiyanismo ay tumakwil sa terminong ''homoousios'' (parehong substansiya) dahil sa mas maagang pagkondena ng ilang Kristiyano sa paggamit nito ni Pablo ng Samosata. Sa karagdagan, ang relihiyong [[Arianismo]] ay yumabong sa labas ng imperyo Romano.<ref>MacCulloch, ''Christianity'', p. 221.</ref> Pinaniniwalaang ipinatapon ni Constantino I ang mga tumangging tumanggap sa [[Kredong Niceno]] kabilang ang mismong si [[Arius]], ang deakonong si Euzois at ang mga obispong Libyano na sina Theonas ng Marmarica at Secundus ng Ptolemais gayundin ang mga obispong lumagda sa [[kredong Niceno]] ngunit tumangging sumali sa pagkokondena kina Arius, Eusebio ng Nicomedia at Theognis ng Nicaea. Inutos rin ni Constantino I na sunugin ang lahat ng mga kopya ng ''Thalia'' na aklat na pinaghayagan ni [[Arius]] ng kanyang mga katuruan.
Noong 331 CE, kinomisyon ni Constantino I si [[Eusebio ng Caesarea]] na maghatid ng 50 ''bibliya'' para sa [[Simbahang Silangang Ortodokso|Simabahan ng Constantinopla]]. Itinala ni [[Atanasio]] na ang mga 40 eskribang [[Alehandriya]]no ay naghanda ng mga bibliya para kay Constans. Pinaniniwalaang ang mga bibliyang inutos ni emperador Constantino ang naging dahilan upang likhain ang mga [[kanon]].
Bagaman nakatuon si Constantino I sa pagpapanatili ng [[Kredong Niceno]], si Constantino ay naging determinado na papayapain ang sitwasyon at kalaunan ay naging mas maluwag sa mga kinondena at ipinatapon ng [[Unang Konseho ng Nicaea]]. Pinayagan ni Constantino I si [[Eusebio ng Nicomedia]] na protégé ng kanyang kapatid na babae at si Theognis na bumalik matapos lumagda ng isang hindi malinaw na pahayag. Ang dalawang ito at ibang mga kaibigan ni Arius ay gumawa para sa rehabilitasyon ni Arius. Sa Unang Synod ng Tyre noong 335 CE, sila ay nagdala ng mga akusasyon laban kay [[Atanasio]] na obispo ng [[Alehandriya]] at tagapagtaguyod ng pananampalatayang [[Kredong Niceno|Niceno]]. Si Atanasio ay ipinatapon ni Constantino na tumuring sa kanyang isang hadlang sa pakikipagkasunduan. Kalaunan ay naakay si Dakilang Constantino I sa [[Arianismo]] at binautismuhan ng obispong [[Ariano]] na si [[Eusebio ng Nicomedia]] noong 2 Mayo 337 CE bago mamatay si Constantino. Si [[Eusebio ng Nicomedia]] ay napakaimpluwensiyal sa Imperyo kahit pagkatapos ng kanyang kamatayan na pinakinggan ni anak ni Constantino na si Emperador [[Constantius II]] ang kanyang payo at ni [[Eudoxus ng Constantinople]] na tangkaing akayin ang [[Imperyo Romano]] sa [[Arianismo]] sa pamamagitan ng paglikha ng mga Konsehong Ariano at opisyal na mga doktrinang Ariano.<ref name="guitton-pp86">Guitton, "Great Heresies and Church Councils", pp.86.</ref> Dahil kay Eusebio ng Nicomedia na "Sa kabuuan, si Constantino at ang kanyang mga kahalili sa trono ay gumawang miserable sa mga pinuno ng Simbahan na naniwala sa [[Kredong Niseno|Niseno]] at sa pormulang [[Trinidad|Trinitariano]] nito."<ref name="ellingsen-pp119">Ellingsen, "Reclaiming Our Roots: An Inclusive Introduction to Church History, Vol. I, The Late First Century to the Eve of the Reformation", pp.119.</ref> Si Constantino I ay namatay noong 337 CE na nag-iwan sa kanyang anak na si [[Constantius II]] na pumabor sa [[Arianismo]] bilang emperador ng [[Silangang Imperyo Romano]] at ang isa pang anak ni Constantino I na si [[Constans]] na pumabor naman sa [[Kredong Niseno]] bilang emperador ng [[Kanlurang Imperyo Romano]]. Ang isang konseho sa [[Antioquia]] noong 341 CE ay naglabas ng isang pagpapatibay ng pananampalataya na hindi nagsama ng sugnay na ''homoousion'' (ng parehong substansiya). Si Constantius na nakatira sa [[Sirmium]] ay nagtipon ng Unang Konseho ng Sirmium noong 347 CE. Ito ay sumalungat kay Photinus na obispo ng Sirmium na isang Anti-Ariano na may paniniwalang katulad kay Macellus. Noong 350 CE, si Constantius ang naging tanging emperador ng parehong Silangan at Kanluran ng Imperyo na naging dahilan ng isang temporaryong paglakas ng [[Arianismo]]. Sa Ikalawang Konseho ng Sirmium noong 351 CE, si Basil na obispo ng Ancyra at pinuno ng mga semi-Ariano ay nagpatalsik kay Photinus. Ang mga semi-Ariano ay naniwala na ang Anak ay "ng katulad na substansiya" (''homoiousios'') sa Ama. Ang mga konseho ay idinaos sa Arles noong 353 CE at Milan noong 355 CE kung saan kinondena ang pro-Nicenong si [[Atanasio]]. Noong 356 CE, si [[Atanasio]] ay ipinatapon at si George ay hinirang na obispo ng [[Simbahan ng Alehandriya]]. Ang Ikatlong Konseho ng Sirmium noong 357 CE ay isang mataas na punto ng Arianismo. Ang Ikapitong Konpesyong Ariano (Ikalawang konpesyong Sirmium) ay nagsaad na ang parehong ''homoousio'' (ng parehong isang substansiya) at ''homoiousios'' (ng katulad ngunit hindi parehong substansiya) ay hindi [[bibliya|biblikal]] at ang [[Subordinasyonismo|Ama ay mas dakila sa Anak]]. Ang isang konseho sa Ancyra noong 358 CE na pinangasiwaan ni Basil ay naglabas ng isang pahayag na gumagamit ng terminong ''homoousios''. Gayunpaman, ang ikaapat na Konseho ng Sirmium noong 358 ay nagmungkahi ng isang malabong kompromiso na ang Anak ay ''homoios'' (katulad na substansiya) ng Ama. Sa dalawang mga konseho noong 359 CE sa Rimini at Seleucia ay tinangka ni Constantius na ipataw ang pormulang ''homoios'' ng Sirmium IV sa Simbahang Kristiyano. Ang [[Konseho ng Constinople (360)|Konseho ng Constantinople noong 360 CE]] ay sumuporta sa isang kompromiso na pumapayag sa parehong magkatunggaling pananaw na [[kredong Niseno|Niceno]] at [[Arianismo]]. Ang isang konseho sa Constantinople noong 361 CE ay nagpatibay ng ''homoios'' (katulad sa substansiya) na nagsasaad na ang Anak ay "katulad ng Ama na nagpanganak sa kaniya". Itinakwil din nito ang ousia (substansiya). Gayunpaman, sa kamatayan ni Constantius noong 361 CE, ang [[Kredong Niceno|partidong Niceno]] na nagpatibay ng ''homoosuios'' (ng parehas na substansiya) ay nagpalakas ng posisyon nito. Sa kamatayan ni [[Athanasio]] noong 373 CE, ang mga [[mga amang Capadocio]] ay nanguna sa pagsuporta ng [[Kredong Niceno|pananampalatayang Niceno]].
====Pagtatatag ng Ortodoksiyang Katoliko====
{{main|Arianismo|Trinidad}}Sa kanyang pamumuno, kailangang komprontahin ni Emperador [[Valens]] ang pagkakaiba sa mga teolohiya ng Kristiyanismo na nagsisimulang lumikha ng pagkakahati sa Imperyo. Tinangka ni [[Emperador Julian]] (361–363) na muling buhayin ang mga relihiyong [[pagano]]. Gayunpaman, sa kabila ng malawak na suporta, ang kanyang aksiyon ay nakitang malabis at bago mamatay ay kinamuhian. Tulad ng mga magkapatid na mga Emperador na si [[Constantius II]] at [[Constans]], sina Emperador [[Valens]] at [[Valentinian I]] ay nag-aangkin ng magkaibang mga pananaw teolohikal. Si Valens ay isang [[Arianismo|Ariano]] samantalang si Valentinian I ay naniwala sa [[Kredong Niceno]]. Pinaboran ni Valens ang pangkat na gumamit ng pormulang ''homoios'' (ng katulad na substansiya) na teolohiyang kilala sa karamihan ng Silangan at sa ilalim ng mga anak ni Constantino ay tumibay sa Kanluran. Gayunpaman, nang mamatay si Valens, ang sanhi ng [[Arianismo]] sa Romanong Silangan ay nagwakas. Noong 380 CE, ang [[Unang Konseho ng Nicaea|Kristiyanismong Niceno]] bilang pagsalungat sa [[Arianismo]] ay naging opisyal na [[relihiyon]] ng Imperyo Romano.<ref>Duffy, p. 34.</ref> Itinaguyod ng kanyang kahaliling emperador na si [[Theodosius I]] ang [[Kredong Niceno]] na interpretasyon na pinaniniwalaan ng Simbahan sa Roma at [[Simbahan sa Alehandriya]]. Noong 27 Pebrero 380 CE, sina [[Theodosius I]], [[Gratian]] at [[Valentinian II]] ay naglimbag ng "Kautusan ng Tesalonica" upang ang ihayag ng lahat ng kanilang mga nasasakupan ang pananampalataya ng mga obispo ng Roma na si [[Papa Damaso I]] at ng papa ng [[Simbahan ng Alehandriya]] na si [[Papa Pedro II ng Alehandriya]] na [[Kredong Niceno|pananampalatayang Niceno]].<ref name=theodosius>[http://www.fordham.edu/halsall/source/theodcodeXVI.html Theodosian Code XVI.i.2, Medieval Sourcebook: Banning of Other Religions]</ref> Kanyang binigyan ng pinahintulutan ang mga tagasunod ng kautusang ito na kunin ang pamagat na "Katolikong Kristiyano".<ref name="theodosius"/> Ang Kautusang ito ay inilabas sa ilalim ng impluwensiya ni [[Acholius]] at kaya ay ni [[Papa Damaso I]] na humirang sa kanya. Si Acholius ang obispo ng Tesalonika na nagbautismo kay Theodosius I pagkatapos nitong magkaroon ng malalang sakit. Noong 26 Nobyembre 380 CE, dalawang araw pagkatapos niyang makarating sa [[Constantinopla]], kanyang pinatalsik ang obispong hindi-Niceno na si [[Demophilus ng Constantinopla]] at hinirang si [[Meletius of Antioch|Meletius]] patriarka ng [[Antioquia]] at [[Gregorio ng Nazianzus]] na isa sa mga [[mga amang Capadocio]], [[patriarka ng Constantinopla]]. Noong Mayo 381 CE, hinimok ni Theodosius ang isang bagong [[Unang Konseho ng Constantinople|konsehong ekumenikal sa Constantinopla]] upang kumpunihin ang pagkakahati sa pagitan ng Silangan at Kanluran sa batayan ng [[Kredong Niceno|ortodoksiyang Niceno]].<ref>Williams and Friell, p54.</ref> Inilarawan ng konseho ang ortodoksiya kabilang ang misteryosong Ikatlong Persona ng [[Trinidad]], na [[Banal na Espirito]] na bagaman katumbas ng Ama ay nagmula sa kanya samantalang ang Anak ay ipinanganak ng Ama.<ref name="p55">William and Friell, p55.</ref> Hanggang noong mga 360 CE, ang mga debateng teolohikal ay pangunahing nauukol sa pagkadiyos ng Anak. Gayunpaman, dahil hindi nilinaw sa [[Unang Konseho ng Nicaea]] (325 CE) ang pagkadiyos ng ''Banal na Espirito'', ito ay patuloy na naging paksa ng debate sa pagitan ng mga pangkat Kristiyano. Ang paniniwala ng sektang [[Pneumatomachi]] na ang ''Banal na Espirito'' ay isang nilalang ng Anak at lingkod ng Ama at Anak ay nagtulak sa [[Unang Konseho ng Constantinople]] (381 CE) na tinipon ni Theodosius I na idagdag sa [[Kredong Niseno]] ang, "''At sa Banal na Espiritu, ang Panginoon, ang Tagabigay ng Buhay, Na nagmumula sa Ama, na kasama ng Ama at Anak ay katumbas na sinasamba at niluluwalhati...''" Kinondena rin ng Konsehong ito (381 CE) ang mga paniniwalang Kristiyano na [[Arianismo]], [[Apollinarismo]] at [[Pneumatomachi]] at niliwanag ang mga hurisdiksiyon ng simbahang estado ng Imperyo Romano ayon sa mga hangganang sibil at nagpasya na ang [[Constantinopla]] ay ikalawa sa karapatan sa pangunguna sa Roma.<ref name="p55" /> Noong 383 CE, iniutos ni Theodosius I sa iba't ibang mga hindi-[[Kredong Niceno|Nicenong]] sektang Kristiyano na [[Arianismo]], [[Anomoeanismo]], [[Macedoniano (sekta)|Macedoniano]] at [[Novatian]] na magsumite ng isinulat na mga kredo sa kanya na kanyang siniyasat at pagkatapos ay sinunog maliban sa kredo ng mga Novatian. Ang ibang mga sekta ay nawalan ng karapatan na magpulong, mag-ordina ng mga pari nito at ikalat ang kanilang mga paniniwala.<ref>Boyd (1905), p. 47</ref> Ipinagbawal ni Theodosius I ang pagtira ng mga [[erehiya|eretiko]] sa loob ng [[Constantinopla]] at noong 392 CE at 394 CE ay sinamsam ang kanilang mga lugar ng sambahan.<ref>Boyd (1905), p. 50</ref>. Ang Ikatlong Konsehong Ekumenikal na [[Unang Konseho ng Efeso]] (431 CE) ay muling nagpatibay ng ''orihinal na bersiyon'' ng Kredong Niceno (325 CE) <ref>It was the original 325 creed, not the one that is attributed to the second Ecumenical Council in 381, that was recited at the Council of Ephesus ([http://www.fordham.edu/halsall/basis/ephesus.html The Third Ecumenical Council. The Council of Ephesus, p. 202]).</ref> at idineklara na "''hindi nararapat para sa anumang tao na magsulong o sumulat o lumikha ng isang {{lang|grc|ἑτέραν}} (na isinaling "iba", "kasalungat" at hindi "iba pa") na Pananampalataya na itinatag ng mga banal na ama na nagtipon kasama ng Banal na Multo sa Nicæa (i.e. [[Kredong Niceno]] noong 325 CE)''".<ref>[http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf214.x.xvi.xi.html Excursus on the Words πίστιν ἑτέραν]</ref><ref>[http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf214.x.xvi.x.html Canon VII] of the Council of Ephesus</ref> Ang ilang mga modernong eskolar ay naniniwalang ang kredong Niceno ng 381 CE ay isinaad ng mga obispo sa Constantinopla ngunit hindi prinomulga bilang isang opisyal na akto sa Konseho. Ang ilang mga skolar ay tumututol rin kung ang Kredong Niceno ng 381 CE ay isang simpleng pagpapalawig ng Kredong Niceno ng 325 CE o ng isang tradisyonal na kredo na kapareho ngunit hindi katulad ng kredong Niceno ng 325 CE. Noong 451 CE, tinukoy ng [[Konseho ng Chalcedon]] ang Kredong Niseno ng 381 CE bilang "''ang kredo...ng 150 banal na mga amang nagtipon sa Constantinopla.''" <ref>{{cite book |title=Decrees of the Ecumenical Councils |author= Norman Tanner |author2= Giuseppe Alberigo |location= Washington, DC |publisher=Georgetown University Press |year=1990 |page=84}}</ref>
===Pag-uusig ng mga Kristiyano sa paganismo===
Ang pag-uusig ng mga Kristiyano sa [[paganismo]] sa ilalim ni Theodosius I ay nagsimula noong 381 CE pagkatapos ng unang ilang taon ng kanyang pamumuno sa Silangang Imperyo Romano. Noong 380, inulit ni Theodosius I ang pagbabawal ni Constantino sa paghahandog na pagano, ipinagbawal ang [[haruspicy]] sa parusa ng kamatayan, pinangunahan ang kriminalisasyon ng mga Mahistrado na hindi nagpapatupad ng mga batas na anti-pagano, winasak ang mga ugnayang pagano at winasak ang mga templong pagano. Sa pagitan ng 389–391, kanyang inihayag ang mga atas na Theodosian na nagbabawal ng paganismo.<ref name="TheodosianCode16.10.11">Theodosian Code 16.10.11</ref><ref name="Routery1997ch4">Routery, Michael (1997) [http://www.vinland.org/scamp/grove/kreich/chapter4.html ''The First Missionary War. The Church take over of the Roman Empire'', Ch. 4, ''The Serapeum of Alexandria'']</ref><ref name="TheodosianCode16.10.10">Theodosian Code 16.10.10</ref> Siya ay nag-atas ng komprehensihibong batas na nagbabawal sa anumang paganong ritwal kahit sa pribasiya ng tahanan ng mga ito <ref name="hughes">[http://www.ewtn.com/library/CHISTORY/HUGHHIST.TXT "A History of the Church", Philip Hughes, Sheed & Ward, rev ed 1949] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181223191523/http://www.ewtn.com/library/CHISTORY/HUGHHIST.TXT |date=2018-12-23 }}, vol I chapter 6.</ref> at umapi sa mga [[Manichean]].<ref name="FirstChristianTheologiansp68">"The First Christian Theologians: An Introduction to Theology in the Early Church", Edited by Gillian Rosemary Evans, contributor Clarence Gallagher SJ, "The Imperial Ecclesiastical Lawgivers", p68, Blackwell Publishing, 2004, {{ISBN|0-631-23187-0}}</ref> Ang paganismo ay pinagbabawal na, isang "religio illicita."<ref name="HughesVol3">Hughes, Philip ''Studies in Comparative Religion'', ''The Conversion of the Roman Empire'', Vol 3, CTS.</ref> Noong 385, ang bagong legal na autoridad na ito ng nananaig na bersiyon ng Kristiyanismo ay humantong sa unang paggamit ng parusang kamatayan na inihahayag bilang sentensiya sa [[erehiya|eretikong Kristiyanong]] si [[Priscillian]].
<ref name = "HereticsExecuted">
{{cite web
| year = 2009
| url = http://www.historyguide.org/ancient/lecture27b.html
| title= Lecture 27: Heretics, Heresies and the Church
| accessdate = 2010-04-24}} Review of Church policies towards heresy, including capital punishment (see Synod at Saragossa).
</ref>
====Pagkakalikha ng Kanon na Katoliko====
Sa panahong ito, ang kasalukuyang bersiyon [[kanon]] ng katoliko ng [[bibliya]] ay unang opisyal na inilatag sa mga [[konseho ng simbahan]] at synod. Bago ang mga konsehong ito, ang iba't ibang mga pangkat Kristiyano ay may kanya kanyang pinaniniwalaang [[kanon]]. Si [[Marcion ng Sinope]] na isang obispong Kristiyano ng [[Asya menor]] na tumungo sa Roma at kalaunang itiniwalag ng kanyang mga kalabang Kristiyano para sa kanyang [[Marcionismo|mga pananaw]] ang pinaniniwalaan na kauna-unahang Kristiyano na nagmungkahi ng isang depinitibo, eksklusibo, at isang [[kanon]] ng mga kasulatang Kristiyano na kanyang tinipon sa pagitan nang 130–140 CE.<ref>http://www.earlychristianwritings.com/marcion.html</ref> Kanyang itinakwil ang ibang mga ebanghelyo maliban sa kanyang bersiyon ng [[Ebanghelyo ni Lucas]] at 10 sa kanyang bersiyon ng mga [[sulat ni Pablo]] at hindi kasama ang [[1 Timoteo]], [[2 Timoteo]], [[Tito]] at [[Sulat sa mga Hebreo]]. Ang mga sektang Kristiyanong gaya ng mga [[Ebionita]] at iba pa ay tumakwil sa lahat ng mga [[sulat ni Pablo]] at tumuring kay [[Apostol Pablo]] na isang ''impostor na apostol''. Ang isang sekta ng Kristiyanismo noong ca. 170 CE na tinawag ng kanilang kalaban na si [[Epiphanius ng Salamis]] na [[alogi]] ay tumakwil sa [[Ebanghelyo ni Juan]] (at posibleng ang [[Aklat ng Pahayag]] at mga sulat ni Juan) bilang hindi apostoliko at itinuro ng sektang ito ang [[ebanghelyo ni Juan]] na isinulat ng [[gnostiko]]ng si [[Cerinthus]]. Si Cerinthus ay tumanggap lamang sa isang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Ang isang ''apat'' na ebanghelyong kanon (Tetramorph) ay unang isinulong ni [[Irenaeus]] noong c. 180 CE. Si Ireneaus rin ang kauna-unahang Kristiyano na nagbanggit ng apat na ebanghelyo sa mga pangalan na Mateo, Marcos, Lucas at Juan. Sa kanyang akdang [[Adversus Haereses]], kinondena ni Irenaeus ang mga sinaunang pangkat na sekta ng Kristiyanismo na gumamit lamang ng ''isang ebanghelyo'' gaya ng [[Marcionismo]] (na gumamit lamang ng [[Ebanghelyo ni Lucas]]) o mga [[Ebionita]] na tila gumamit ng isang bersiyong [[Aramaiko]] ng Ebanghelyo ni Mateo gayundin ang ilang mga pangkat na gumamit ng higit sa apat na mga ebanghelyo gaya ng mga [[Valentinianismo|Valentinian]] (A.H. 1.11). Ang dahilang ibinigay ni Irenaeus sa ''kanyang'' pagtanggap ng 4 na ebanghelyo ay, "''hindi posibleng may higit o kakaunti sa apat na ebanghelyo''" dahil ang daigdig ay may apat na sulok at apat na hangin (3.11.8). Ang may akda ng [[Pragmentong Muratorian]] na ipinagpapalagay na isinulat noong ca. 170 CE dahil sa pagbanggit sa Obispo ng Roma na si Papa [[Pío I]] (bagaman ang ilan ay naniniwalang isinulat ito noong ika-4 [[siglo]] CE) ay nagtala ng karamihan ngunit hindi lahat ng mga aklat ng naging 27 aklat ng bagong tipan. Hindi binanggit sa Pragmentong Muratorian ang [[Sulat sa mga Hebreo]], [[Unang Sulat ni Pedro]], [[Ikalawang Sulat ni Pedro]], [[Sulat ni Santiago]] at tumakwil sa mga liham na inangking isinulat ni [[Apostol Pablo]] na [[Sulat sa mga taga-Laodicea]] at [[Sulat sa mga taga-Alehandriyano]] na isinaad ng pagramentong Muratorian na "''pineke sa pangalan ni Pablo upang isulong ang erehiya ni Marcion.''" Ilan sa mga kasamang "kinasihang kasulatan" para kay [[Origen]] ang "''[[Sulat ni Barnabas]], [[Pastol ni Hermas]]'' at ''[[1 Clemente]]''" ngunit ang mga aklat na ito ay inalis ni [[Eusebio ng Caesarea]].<ref>McGuckin, John A. "Origen as Literary Critic in the Alexandrian Tradition.” 121–37 in vol. 1 of 'Origeniana octava: Origen and the Alexandrian Tradition.' Papers of the 8th International Origen Congress (Pisa, 27–31 Agosto 2001). Edited by L. Perrone. Bibliotheca Ephemeridum theologicarum Lovaniensium 164. 2 vols. Leuven: Leuven University Press, 2003.</ref> Ang mga mga aklat na ito ay tinawag ni [[Eusebio ng Caesarea]] na "[[antilegomena]]" o mga tinutulang aklat. Kabilang din sa antilegomena ang ''[[Sulat ni Santiago|Santiago]], [[Sulat ni Judas|Judas]], [[Ikalawang Sulat ni Pedro|2 Pedro]], [[Ikalawang Sulat ni Juan|2]] at [[Ikatlong Sulat ni Juan|3 Juan]], [[Aklat ng Pahayag|Apocalipsis ni Juan]], [[Apocalipsis ni Pedro]], [[Didache]], [[Ebanghelyo ayon sa mga Hebreo]], [[Mga Gawa ni Pablo]]''.<ref>Among the disputed writings, [των αντιλεγομένων], which are nevertheless recognized by many, are extant the so-called epistle of James and that of Jude, also the second epistle of Peter, and those that are called the second and third of John, whether they belong to the evangelist or to another person of the same name. Among the rejected writings must be reckoned also the Acts of Paul, and the so-called Shepherd, and the Apocalypse of Peter, and in addition to these the extant epistle of Barnabas, and the so-called Teachings of the Apostles; and besides, as I said, the Apocalypse of John, if it seem proper, which some, as I said, reject, but which others class with the accepted books. And among these some have placed also the Gospel according to the Hebrews, with which those of the Hebrews that have accepted Christ are especially delighted. And all these may be reckoned among the disputed books [των αντιλεγομένων].</ref> Noong 331 CE, kinomisyon ni [[Dakilang Constantino|Emperador Constantino]] si [[Eusebio ng Caesarea]] na maghatid ng 50 ''bibliya'' para sa [[Simbahang Silangang Ortodokso|Simabahn ng Constantinople]]. Itinala ni [[Atanasio]] na ang mga 40 skribang [[Alehandriya]]no ay naghanda ng mga bibliya para kay Constans. Pinaniniwalaang ang mga bibliyang inutos ni emperador Constantino ang naging dahilan upang likhain ang mga kanon. Noong 367 CE, si [[Atanasio]] na obispo ng [[Simbahan ng Alehandriya]] at tagapagtaguyod ng pananampalatayang [[Kredong Niceno|Niceno]] ay nagbigay ng listahan ng eksaktong parehong mga aklat na naging 27 aklat na kanon ng Bagong Tipan <ref>Carter Lindberg, A Brief History of Christianity (Blackwell Publishing, 2006) p. 15.</ref> at kanyang ginamit ang salitang "kanonisado" (kanonizomena) tungkol sa mga ito.<ref>David Brakke, "Canon Formation and Social Conflict in Fourth Century Egypt: Athanasius of Alexandria's Thirty Ninth Festal Letter", in Harvard Theological Review 87 (1994) pp. 395–419.</ref> Pinaniniwalaan ng ilan na sa [[Konseho ng Roma]] noong 382 CE nang i-atas ng Obispo ng Roma na si [[Papa Damaso I]] ang [[kanon]] na nagtatala ng mga tinanggap na aklat ng Lumang Tipan (kasama ang [[Deuterokanoniko]]) at 27 aklat ng Bagong Tipan. Gayunpaman, ang talaan ni Damaso (na isinaad na nagmula sa Konseho ng Roma) na isinama sa pseudepigrapikal na Decretum Gelasianum ay maaring hindi mula kay Damaso.<ref>http://www.tertullian.org/articles/burkitt_gelasianum.htm</ref> Noong 391 CE, kinomisyon ni Papa Damaso I si [[Jeronimo]] na isalin ang Lumang Tipan sa Latin na tinawag na [[Vulgata]].<ref name="StoryChristianity">
Collins, ''The Story of Christianity'' (1999), pp. 61–2</ref> Ang mga pinakamaagang salin ni Jeronimo ng Lumang Tipan ay batay sa mga rebisyon ni [[Origen]] ng [[Septuagint]] ngunit kalaunang direktang bumase sa orihinal na tekstong Hebreo na iba sa Septuagint sa maraming mga lugar. Ang kanyang desisyon na gumamit ng tekstong Hebreo sa halip na nakaraang isinaling Septuagint ay sumalungat sa payo ng karamihang ibang mga Kristiyano kabilang si [[Agustin ng Hipona]] na naniwalang ang [[Septuagint]] ay kinasihan ng Diyos. Gayunpaman, ang mga modernong skolar ay nagdududa sa aktuwal na kalidad ng kaalamang Hebreo ni [[Jeronimo]]. Ang mga modernong skolar ay naniniwalang ang Griyegong [[Hexapla]] ang pangunahing sanggunian para sa saling "iuxta Hebraeos" ni Jeronimo ng Lumang Tipan.<ref>Pierre Nautin, article ''Hieronymus'', in: Theologische Realenzyklopädie, Vol. 15, Walter de Gruyter, Berlin - New York 1986, p. 304–315, here p. 309-310.</ref> Itinakwil rin ni Jeronimo ang [[apokripa]]. Gayunpaman, ang kanyang mga pananaw ay hindi nanaig. Noong 393 CE sa [[Synod ng Hipona]], ang [[Septuagint]] (kasama ng [[Deuterokanoniko]] at 27 aklat ng [[Bagong Tipan]]) ay pinaniniwalaang kinanonisa dahil sa impluwensiya ni [[Agustin ng Hipona]].<ref>''The Canon Debate'', Sundberg, page 72, adds further detail: "However, it was not until the time of Augustine of Hippo (354–430 C.E.) that the Greek translation of the Jewish scriptures came to be called by the Latin term ''septuaginta''. [70 rather than 72] In his ''City of God'' 18.42, while repeating the [[Letter of Aristeas|story of Aristeas]] with typical embellishments, Augustine adds the remark, "It is their translation that it has now become traditional to call the Septuagint" ...[Latin omitted]... Augustine thus indicates that this name for the Greek translation of the scriptures was a recent development. But he offers no clue as to which of the possible antecedents led to this development: {{Bibleverse||Exod|24:1-8}}, [[Josephus]] [Antiquities 12.57, 12.86], or an elision. ...this name ''Septuagint'' appears to have been a fourth- to fifth-century development."</ref> Si [[Agustin ng Hipona]] ay naghayag na ang isa ay "magnanais ng mga tinatanggap ng lahat ng mga Simbahang Katoliko kesa sa mga hindi tinatanggap ng ilan sa kanila". Isinaad ni Augstin na ang mga sumasalungat na simbahan ay dapat mas higitan sa timbang ng mga opinyon ng mas marami at mas matimbang na mga simbahan. Epektibong pinwersa ni Augustin ang kanyang opinyon sa Simbahan sa pamamagitan ng pag-uutos ng tatlong mga synod tungkol sa kanonisidad: Ang [[synod ng Hipona]] (393 CE), [[synod ng Carthage]] (397 CE) at isa pa sa Carthage (419 CE). Ang mga synod na ito ay tinipon sa ilalim ng kapangyarihan ni [[Agustin ng Hipona]] na tumuring sa kanon bilang sarado na.<ref name="Ferguson, Everett">Ferguson, Everett. "Factors leading to the Selection and Closure of the New Testament Canon", in The Canon Debate. eds. L. M. McDonald & J. A. Sanders (Hendrickson, 2002) p. 320</ref><ref>F. F. Bruce, The Canon of Scripture (Intervarsity Press, 1988) p. 230</ref><ref>cf. Augustine, De Civitate Dei 22.8.</ref> Ang unang konseho na tumanggap ng kasalukuyang kanon ng mga aklat ng Bagong Tipan ay maaaring ang [[Synod ng Hipona]] sa Hilagang Aprika noong 393 CE. Kalaunang kinumpirma sa Mga Konseho ng Carthage noong 397 CE at 419 CE ang aksiyong kinuha sa Synod ng Hipona na muli ay dahil sa malaking impluwensiya ni Agustin ng Hipona.<ref>Ferguson, Everett. "Factors leading to the Selection and Closure of the New Testament Canon," in ''The Canon Debate''. eds. L. M. McDonald & J. A. Sanders (Hendrickson, 2002) p. 320; F. F. Bruce, ''The Canon of Scripture'' (Intervarsity Press, 1988) p. 230</ref><ref>cf. Augustine, ''De Civitate Dei'' 22.8</ref> Ang [[Aklat ng Pahayag]] ay idinagdag sa talaan noong 419 CE.<ref>McDonald & Sanders' ''The Canon Debate'', Appendix D-2, note 19: "Revelation was added later in 419 at the subsequent synod of Carthage."</ref> Ang kontrobersiya ay hindi natapos dito at hindi lahat ng mga Kristiyano ay tumatangap sa ''naging kanon na 27 aklat'' ng Bagong Tipan. Ang kanon ng Bagong Tipan ng Bibliyang [[Peshitta]] ng [[Kristiyanismong Syriac]] ay naglalaman lamang ng 22 aklat at hindi kasama rito ang [[2 Pedro]], [[2 Juan]], [[3 Juan]], [[Sulat ni Judas]] at [[Aklat ng Pahayag]]. Ang kanon na may 22 aklat ng Bagong Tipan ang binanggit nina [[Juan Crisostomo]] at [[Theodoret]] mula sa eskwelang [[Antioquia]]. Ang kanon ng Bagong Tipan ng [[Simbahang Etiopianong Ortodoksong Tewahedo]] ay naglalaman naman ng 35 aklat. Tinangkang alisin ni [[Martin Luther]] (1483–1546) sa kanon ng Bagong Tipan ang [[Sulat sa mga Hebreo]], [[Sulat ni Santiago]], [[Sulat ni Judas]] at [[Aklat ng Pahayag]]. Gayunpaman, ito ay hindi pangkalahatang tinatanggap ng kanyang mga tagasunod. Ang mga aklat na ito ay nilagay sa huli ng [[Bibliyang Luther]] hanggang sa kasalukuyan.<ref>http://www.bibelcenter.de/bibel/lu1545/ {{Webarchive|url=https://archive.is/20100419071230/http://www.bibelcenter.de/bibel/lu1545/ |date=2010-04-19 }} note order: ... Hebr�er, Jakobus, Judas, Offenbarung; see also http://www.bible-researcher.com/links10.html</ref> Inilipat rin ni Luther ang mga [[deuterokanoniko]] sa isang seksiyong kanyang tinawag na [[apokripa]]. Sa ''De Canonicis Scripturis'' ng [[Konseho ng Trent]] (1545–1563) na pumasa sa isang boto (24 oo, 15 hindi, 16 nangilin) noong 1546, kinumpirma ng Konseho na ang mga aklat na [[deuterokanoniko]] ay kalebel ng ibang mga aklat ng kanon ng Lumang Tipan. Winakasan rin ng konseho ang debate sa [[antilegomena]] ng Bagong Tipan.
===Pagkakabaha-bahagi ng Kristiyanismo {{anchor|P}}===
[[Talaksan:Christianity major branches.svg|600px|thumb|center|Pagkakabahagi ng Kristiyanismo sa kasaysayan.]]
Pagkatapos ng [[Konseho ng Efeso]] noong 431 CE, ang [[Iglesiang Assyrian ng Silangan]] ay humiwalay sa ibang mga obispo ng simbahan sa [[Bizantino]]. Ang konsehong ito ay ipinatawag ng mga obispo upang lutasin at talakayin ang mga paniniwala ng mga [[Nestorian]] na isinulong ni [[Nestorio]] na [[Ekumenikal na Patriarka ng Constantinople|Patriarka ng Constantinople]] noong 428–431 CE. Ang doktrina ni Nestorio ay nagbibigay-diin sa hindi pag-iisa ng kalikasang tao at diyos ni Hesus. Sa ibang salita, ang [[Nestorianismo]] ay nagtuturong si Hesus ay umiral bilang dalawang natatanging kalikasan na isang taong Hesus at isang diyos na anak ng diyos sa halip na pinag-isang persona at kaya ay tumutol rin sa paggamit ng [[Theotokos]] (Ina ng Diyos) para kay [[Maria (ina ni Hesus)|Maria]] na ina ni [[Hesus]] at sa halip ay gumamit ng Christotokos (Ina ni Kristo). Ang mga katuruang ito ni Nestorio ang nagdulot sa kanya sa pakikipag-alitan sa ibang mga mahalagang pinuno ng Iglesia na ang pinakilala dito ay si [[Cirilo ng Alehandriya]]. Si Nestorio at ang kanyang mga katuruan ay kalaunang kinondena ng [[Konseho ng Efeso]] noong 431 CE gayundin sa [[Konseho ng Chalcedon]] noong 451 CE. Ang pagkondenang ito sa Konseho ng Efeso ang nagtulak sa ibang mga simbahan ng Kristiyanismo na sumusuporta sa katuruan ni Nestorio na humiwalay sa [[Silangang Ortodokso|Simbahan sa Bizantino]]. Ang mga simbahang ito na humiwalay ay naging [[Simbahan ng Silangan]]. Sa [[Konseho ng Chalcedon]] na nasa [[Constantinople]] noong 451 CE, ang di pagkakasunduan ay nabuo sa pagitan ng karamihan ng mga obispo sa mga sakop ng Kristiyano at sa mga obispo na nakatalaga sa [[Ethiopia]], [[Alehandriya]], [[Armenia]], [[Syria]] at [[India]] hinggil sa paglalarawan ng pagkatao at pagkadiyos ni Hesus. Ang pakikipag-hiwalay ay dulot sa isang bahagi ng pagtanggi ni [[Papa Dioscoro I ng Alehandriya]] na [[Patriarka ng Alehandriya]] na tanggapin ang dogma na pinalaganap ng [[Konseho ng Chalcedon]] na si Hesus ay may dalawang kalikasan na isang diyos at isang tao sa isang persona. Ang pananaw ni Dioscoro ay sumusunod sa pananaw ni Cirilo ng "''[[Miapisismo|isang kalikasan ng Diyos na Salitang naging tao]]''" na nangangahulugang pagkatapos ng pagkakatawang ni Kristo, ang kanyang pagkaDiyos at pagkatao ay buong nagkakaisa sa isang kalikasan kay Kristo. Isinaad ni Dioscoro na hindi niya tinatanggap "ang dalawang mga kalikasan pagkatapos ng pagkakaisa" ngunit hindi siya tumututol sa "mula sa dalawang mga kalikasan pagkatapos ng pagkakaisa". Para sa mga pinuno o hierarka na naging pinuno ng [[Ortodoksong Oriental]], ang pananaw ng Konseho ng Chalcedon ay katumbas ng pagtanggap sa [[Nestorianismo]]. Ang Konseho ng Chalcedon ay kumondena sa posisyon ni [[Papa Dioscoro I ng Alehandriya|Dioscoro]] na kanilang inalis sa tungkulin at pinatapon. Ang mga humiwalay na simbahan at tumakwil sa [[Konseho ng Chalcedon]] na tinatawag na ''[[Kristiyanismong hindi-Chalcedoniano]]'' ang mga [[Simbahang Oriental na Ortodokso]]. Ang sektang [[Oriental na Ortodokso]] sa kasalukuyang panahon ay kinabibilangan ng [[Coptikong Simbahan ng Ehipto]], [[Etiopianong Ortodoksong Simbahang Tewahedo]], [[Simbahang Ortodoksong Syriac]], [[Simbahang Armenianong Ortodokso]], at Simbahang Malankara (Indian) Ortodokso. Si Dioscoro ay namatay sa pagkakatapon noong 454 CE. Pinahintulutan ng [[emperador]] ang paglalagay ng obispo (partiarka) na Alehandriyanong si [[Proterio ng Alehandriya|Proterio]] na humalili sa sede (diocese) ng [[Alehandriya]], Ehipto. Ang pagkahirang kay Proterio na isang [[Kristiyanismong Chalcedoniano|Chalcedoniano]] ay humantong sa pagkakabahagi sa pagitan ng ''hindi-Chalcedonianong'' [[Koptikong Ortodoksong Simbahan ng Alehandriya]] at ''Chalcedonianong'' [[Simbahang Ortodoksong Griyego ng Alehandriya]] na hindi kailanman na nalutas. Kalaunan, ang mga Kristiyano sa [[Alehandriya]] na sumusuporta kay Dioscoro ay naghimagsik sa hinirang na dayuhang obispo. Pinagsasaksak ng mga Kristiyanong Alehandriyano si Proterio, kanilang kinaladkad ang kanyang bangkay sa buong lungsod at pinagpuputol-putol ang kanyang bangkay at sinunog at ikinalat ang mga abo nito sa hangin. Si Proterio ay hinalinan ng ''hindi-Chalcedonianong'' si [[Papa Timoteo II ng Alehandriya]] ngunit noong 460 CE ay pinatalsik ng Emperador na naglagay sa Chalcedonianong si [[Patriarka Timoteo III ng Alehandriya|Timoteo III]] bilang Patriarka. Ang mga Alehandriyanong Kristiyano na ''hindi-Chalcedoniano'' ay tumugon sa pamamagitan ng muling paglalagay sa katunggaling patriarkang hindi-Chalcedoniano na si [[Papa Timoteo II ng Alehandriya]]. Ang pinakamahalagang pagkakabahagi ay naganap noong 1054 CE na nagdulot ng matinding pinsala sa pagkakaisa ng ''[[Kristiyanismong Chalcedoniano]]''. Ito ay resulta sa ilang siglo na pagkakaibang kultural (o teolohikal) sa pagitan ng Silangan (Bizantino) at Kanlurang bahagi ng Iglesiang Kristiyano. Ito ay nangyari nang itiwalag ng [[papa ng Simbahang Katoliko Romano|papa sa Roma]] ang [[Ekumenikal na Patriarka ng Constantinople|patriarka ng Bizantino]] at itiniwalag naman nang patriarka ng Bizantino ang papa sa Roma. Ang pagkakabahagi ay sanhi ng pag-aangkin na ang papa sa Roma ang pangkalahatang autoridad sa buong mga kristiyano. Kabilang din sa mga pinag-talunan ng mga ito ang araw na isasagawa ang [[easter]], kung ang [[purgatoryo]] ay tamang konsepto, kung ang may [[lebadura]] o walang lebadurang tinapay ay ihahandog bilang [[komunyon]] at kakainin sa mga banal na araw gayundin ang katayuan ng [[banal na espiritu]]. Ang mga [[Silangang Ortodokso|Kristiyanong Bizantino]] ay naniwalang ang banal na espiritu ay nagmula "lamang" sa Diyos Ama samantalang ang Kanlurang simbahan na nakabase sa Roma ay naniwalang ang banal na espiritu ay [[Filioque|nagmula sa parehong Ama at Anak]]. Ang Silangang Kristiyanismo ay tinawag na [[Simbahang Silangang Ortodokso]] at ang Kanluraning Kristiyanismo ang naging Simbahang Katoliko Romano.
===Mga Gitnang Panahon===
Pagkatapos ng pagbagsak ng imperyo Romano noong 476 CE, ang Simbahang romano katoliko ay nakipagtunggali sa [[Arianismo]] sa pang-aakay ng mga tribong barbarian.<ref name="LeGoff20">Le Goff, ''Medieval Civilization'' (1964), pp. 5–20</ref> Ang kombersiyon ng paganong haring si [[Clovis]] sa Kristiyano ay nakakita ng pagsisimula ng isang patuloy na pag-akyat ng Kristiyanismo sa Kanluranin.<ref name="LeGoff21">Le Goff, ''Medieval Civilization'' (1964), p. 21</ref> Noong 530, isinulat ni [[Benedicto ng Nursia]] ang isang gabay na praktikal sa buhay ng pamayanang [[monastiko]]. Ang mensahe nito ay kumalat sa mga [[monasteryo]] sa buong Europa.<ref name="Woods27">Woods, ''How the Church Built Western Civilization'' (2005), p. 27</ref> Sa simula ng ikawalong siglo CE, ang [[ikonoklasmong Bizantino]] ay naging pangunahing pinagmulan ng alitan sa pagitan ng mga [[Simbahang Silangang Ortodokso|simbahang Silanganin]] at Simbahang Kanluranin. Ipinagbawal ng mga emperador na [[Bizantino]] ang paglikha at benerasyon ng mga larawang relihiyoso o mga imahe bilang paglabag sa ''[[Sampung Utos|ikalawang utos]]'' ng [[Hudaismo]] na ''Huwag kang gagawa ng imahen ng anumang nilalang na nasa langit, nasa lupa, o nasa tubig upang sambahin. Huwag mo silang yuyukuran ni sasambahin sapagkat akong si Yahweh na iyong Diyos ay mapanibughuing Diyos. Ang kasalanan ng mga magulang ay sinisingil ko sa kanilang mga anak hanggang sa ikatlo at ikaapat na salinlahi'' ([[Aklat ng Exodo]] 20:4-5). Para sa mag ikonoklasto (anti-ikono), ang tanging tunay na imahe ay dapat eksaktong wangis ng prototipo na parehong substansiya na kanilang itinuturing na imposible dahil ang kahoy at mga imahe ay hindi naglalaman ng espirito at buhay. Para sa mga anti-ikono, ang tanging tunay na ikono ni [[Hesus]] ang Eukarista na katawan at dugo ni Kristo. Si Papa [[Gregorio III]] ay hindi umayon.<ref name="Vidmar103">Vidmar, Jedin 34</ref> Bilang tugon sa mga ikonoklasto, ang mga ikonodulo (pro-ikono) ay nangatwirang inutos ng Diyos kay [[Moises]] na gumawa ng dalawang mga estatwa ng [[kerubin]] sa Arko ng tipan (Exodus 25:18–22) at burdahan ang kurtina ng tabernakulo ng mga kerubin (Exodo 26:31). Sa karagdagan, kanila ring ikinatwiran na ang mga idolo ay kumakatawan sa mga taong walang realidad samantalang ang mga ikono ay naglalarawan ng mga tunay na persona. Samakatuwid sa kanilang pananaw, ang ''lahat ng mga imahe na hindi ng kanilang pananampalataya ay mga idolo at ang lahat ng mga imahe ng kanilang pananampalataya ay mga ikonong pinapipitagan'' na maihahambing sa kasanayan sa Lumang Tipan ng paghahandog ''lamang'' ng mga handog sa Diyos ng [[Hudaismo]] at hindi sa ibang mga Diyos ng ibang [[relihiyon]]. Ang Simbahang Kanluranin ay nanatiling matibay sa pagsuporta nito sa paggamit ng mga imahe sa panahong ito na humantong sa malaking paghahati ng mga tradisyong [[Simbahang Silangang Ortodokso|simbahang Silanganin]] at Simbahang Kanluranin. Ang [[Konseho ng Hieria]] ay tinipon ng emperador na Bizantinong si [[Constantino V]] noong 754 CE na nagpatibay sa posisyong ikonklasto (anti-ikono) ng emperador. Ideneklara ng konseho ng Hieria ang sarili nito bilang ''ang ikapitong konsehong ekumenikal'' ngunit ito ay hindi tinatanggap ng [[Silangang Ortodokso]] at [[Romano Katoliko]].<ref>[http://www.fordham.edu/halsall/source/icono-cncl754.asp Medieval Sourcebook: Iconoclastic Council, 754], Fordham University</ref> Ang bagong [[Irene ng Atenas|emperatris na si Irene]] ay tumawag sa [[Ikalawang Konseho ng Nicaea]] noong 787 na muling bumuhay sa benerasyon ng mga ikono sa [[Simbahang Silangang Ortodokso|Simbahang Silanganin]] na muling nagsanhi ng pagkakaisa ng Simbahangang Silanganin sa Simbahang Kanluranin. Ideneklara ng [[Ikalawang Konseho ng Nicaea]] ang sarili nito bilang ''ang ikapitong konsehong ekumenikal''. Sa pagtatapos, ang 300 mga obispo na pinangunahan ng mga kinatawan ni [[Papa Adriano I]] ay tumangap sa katuruan ng Papa na pabor sa mga ikono. Gayunpaman, ang [[Konseho ng Constantinople (815)|Konseho ng Constantinople noong 815]] ay idinaos na muling nagbabalik ng pagbabawal sa mga ikono at tumatakwil sa desisyon ng mas maagang [[Ikalawang Konseho ng Nicaea]] at muling nagpapatibay ng desisyon ng [[Konseho ng Hieria]].
Sa koronasyon ni [[Carlomagno]] ni papa [[Leo III]] noong 800, ang kapapahan ay nagkamit ng bagong protektor sa kanluran. Ito ay nagpalaya sa mga papa mula sa kapangyarihan ng emperador sa Constantinople. Ito ay humantong sa [[paghahating Silangan-Kanluran]] dahil ang mga emperador at ang mga [[patriarka ng Constantinople]] ay nagbigay kahulugan sa kanilang mga sarili na mga tunay na inapo ng imperyo Romano na may petsang bumabalik sa mga pagsisimula ng simbahan.<ref>Jedin 36</ref> Tumanggi si Papa [[Nicholas II]] na kilalalin ang [[Patriarkang Photios I ng Constantinople]] na umatake naman sa papa bilang eretiko dahil pinanatili nito ang [[filioque]] sa kredo na tumutukoy sa banal na espirito na nagmumula sa diyos ama at anak. Ang kapapahan ay napalakas sa pamamagitan ng kanyang mga bagong alyansa na lumikha ng bagong problema para sa mga papa nang sa [[kontrobersiyang imbestitura]], ang mga humaliling emperador ay naghangad na hirangin ang mga obispo at kahit ang panghinaharap na mga papa.<ref name="Vidmar107">Vidmar, ''The Catholic Church Through the Ages'' (2005), pp. 107–11</ref><ref name="Duffy78">Duffy, ''Saints and Sinners'' (1997), p. 78, quote: "By contrast, Paschal's successor [[Pope Eugene II|Eugenius II]] (824–7), elected with imperial influence, gave away most of these papal gains. He acknowledged the Emperor's sovereignty in the papal state, and he accepted a constitution imposed by Lothair which established imperial supervision of the administration of Rome, imposed an oath to the Emperor on all citizens, and required the Pope–elect to swear fealty before he could be consecrated. Under [[Pope Sergius II|Sergius II]] (844–7) it was even agreed that the Pope could not be consecrated without an imperial mandate, and that the ceremony must be in the presence of his representative, a revival of some of the more galling restrictions of Byzantine rule."</ref> Pagkatapos ng disintegrasyon ng imperyo ni Carlomagno at paulit ulit na pananakop ng mga pwersang [[Islam]]iko, ang kapapahan nang walang anumang proteksiyon ay pumasok sa yugto ng isang malaking kahinaan.<ref>Franzen. 36-42</ref> Ang [[repormang Cluniac]] ng mga monasteryo na nagsimula noong 910 ay naglagay sa mga abbot sa ilalim ng direktang kontrol ng papa kesa sa sekular na kontrol ng mga panginoong [[feudal]].<ref name="Duffy88">Duffy, ''Saints and Sinners'' (1997), pp. 88–9</ref> Sa ikalabingisang siglo CE, ang [[Paghahating Silangan-Kanluran]] ay permanenteng naghati sa Kristiyanismo.<ref name="SandSp91">Duffy, ''Saints and Sinners'' (1997), p. 91</ref> Ito ay lumitaw sa isang alitan kung ang Constantinople o Roma ay may hurisdiksiyon sa Sicily at humantong sa mga mutual na pagtitiwalag ng papa sa patriarka at ng patriarka sa papa noong 1054.<ref name="SandSp91"/> Mula nito, ang Kanluran (Latin) na nasa Roma na sangay ng Kritiyanismo ay naging Romano Katoliko samantalang ang Silanganing (Griyego) na nasa Constantinople sangay ay naging [[Simbahang Silangang Ortodokso]].<ref name="StoChris44">Collins, ''The Story of Christianity'' (1999), p. 103</ref><ref name="Vidmar104">Vidmar, ''The Catholic Church Through the Ages'' (2005), p. 104</ref> Ang ikalabingisang siglo CE ay nakakakita ng [[kontrobersiyang imbestitura]] sa pagitan ng emperador at papa sa karapatan na gumawa ng mga paghirang ng simbahan na isang pangunahing yugto ng paglalaban sa pagitan ng estado at simbahan sa mediebal na Europa. Ang kapapahan ang mga nanalo sa simula ngunit dahil ang mga Italyano ay nahati sa pagitan ng mga Guelph at Ghibelline sa mga paksiyon na kadalasang ipinapasa sa pamamagitan ng mga pamilya o estado hanggang sa wakas ng Gitnang Panhon, ang alitan ay unti unting nagpahina sa kapapahan.
====Mga Krusada====
{{main|Mga Krusada}}
Inilunsad ni Papa [[Urban II]] ang [[Unang Krusada]] noong 1095 nang makatanggap ito ng apela mula sa emperador na Byzantine na si [[Alexius I Komnenos]] upang pigilan ang mga pananakop ng Turko.<ref name="rileysmith">Riley-Smith, ''The First Crusaders'' (1997), p. 8</ref> Si papa Urban II ay naniwala na ang Krusada ay makakatulong upang magdulot ng rekonsilyasyon sa Silanganing Kristiyanismo.<ref name="Vidmar130">Vidmar, ''The Catholic Church Through the Ages'' (2005), pp. 130–1</ref><ref name="Bokenkotter140">Bokenkotter, ''A Concise History of the Catholic Church'' (2004), p. 140 quote: "And so when Urban called for a crusade at Clermont in 1095, one of his motives was to bring help to the beleaguered Eastern Christians."</ref><ref name="Bokenkotter155">Bokenkotter, ''A Concise History of the Catholic Church'' (2004), p. 155 quote: "Stories were also circulating about the harsh treatment of Christian pilgrims to Jerusalem at the hands of the infidel, inflaming Western opinion."</ref> Ang sermon ni Urban II as Clermont ang simula ng walong buwang pangangaral na isinagawa ng papa sa buong Pransiya na humihimok ng [[banal na digmaan]] at humimok sa mga Kristiyano na ipagtanggol ang Byzantine laban sa mga [[Muslim]]. Siya ay nagpadala rin ng mga [[mangangaral]] sa buong Kanluraning Europa upang ipalaganap ang tungkol sa Krusada. Ang pangangaral na ito ni Urban II ay humimok ng isang pagsiklab ng karahasan laban sa ma Hudyo. Sa Pransiya at Alemanya, ang mga Hudyo ay nakita na mga kaaway ng mga Kristiyano gaya ng mga Muslim at pinaniniwalaang responsable sa pagpapapako kay [[Hesus]].<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0005_0_04737.html |access-date=2012-11-30 |archive-date=2013-01-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130115012858/http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0005_0_04737.html |url-status=dead }}</ref><ref>Hans Mayer. "The Crusades" (Oxford University Press: 1988) p. 41.</ref> Ang sunod sunod na mga kampanyang militar na tinatawag na mga [[krusada]] ay nagsimula noong 1096. Ang mga ito ay nilayon upang ibalik ang Banal na Lupain ([[Israel]]) sa kontrol ng mga Kristiyano. Ang layuning ito ay hindi naisakatuparan at ang mga episodyo ng brutalidad na isinagawa ng mga hukbo ng parehong panig ay nag-iwan ng isang legasiya ng mutual na kawalang pagtitiwala sa pagitan ng mga Muslim at mga Kristiyano.<ref name="LeGoff66">Le Goff, ''Medieval Civilization'' (1964), pp. 65–7</ref> Ang mga nagkrusada ay nabigo na magtatag ng mga permanenteng [[Mga estado ng nagkrusada|estadong Kristiyano sa Banal na Lupain]]. Ang pagsalakay sa [[Constantinople]] noong [[Ikaapat na Krusada]] ay nag-iwan sa mga Kristiyano sa Silanganin na mapoot sa kabila ng pagbabawal ni Papa Inosento III ng anumang gayong pag-atake.<ref name="Tyerman">Tyerman, ''God's War: A New History of the Crusades'' (2006), pp. 525–60</ref> Noong 1199, kasunod ng [[Ikatlong Krusada]], inatas ni Inosente III na palayain ng mga nagpautang na Hudyo ang mga nagkrusada. Maraming mga nagkrusada ay nangailangan mangutang sa mga Hudyo upang bumili ng mga sandata para sa Krusada. Ang batas sa Pransiya noong ika-13 siglo ay nagrereplekta sa mga pagsisikap ng Simbahang Katoliko na buwagin ang mga pagpapautang ng mga Hudyo. Ang patakarang ito ay may malalang epekto sa mga Hudyo ng Pransiya dahil ang pagpapautang ang isa sa kakaunting tanging mga bukas na trabaho para sa kanila. Ang papa ay tumawag rin ng panloob na Krusada laban sa mga hindi mananampalataya ng Katolisismo, lalo na ang mga heretiko ng katimugang Pransiya. Ang masaker ng mga libo libong heretiko sa Bezier, Pransiya noong 1209 ay humantong sa pagmamasaker ng mga 800 Hudyo. Ang [[Ikaapat na Krusada]] na may autorisasyon ni Papa [[Inosente III]] noon 1202 na nilayong muling kunin ang Banal na Lupain ay sandaling pinabagsak ng mga [[Venetian]] na gumamit ng mga pwersa upang salakayin ang siyudad na Kristiyano ng Zara. Kalaunan, ang mga nagkrusada ay dumating sa Constantinople ngunit sa halip na tumuloy sa Banal na Lupain ay sinalakay ang Constantinople at ibang mga bahagi ng [[Asya menor]] na nagtatag ng Imperyong Latin ng Constantinope sa Gresya at Asya minor. Noong 2001, si Papa [[John Paul II]] ay humingi ng tawad para sa mga kasalanan ng Katoliko kabilang ang pagsalakay sa Constantinope noong 1204.<ref>{{cite web | title =Pope sorrow over Constantinople
| publisher =BBC News | date = 2004-06-29| url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3850789.stm | accessdate =2008-04-06 }}</ref> Ang mga impluwensiya at reporma ng mongheng [[Cistercian]] na si [[Bernard ng Clairvaux]] ay nagtulak kay Papa [[Alexander III]] na magpasimula ng mga reporma na humantong sa pagkakatatag ng [[batas na kanon]] ng Romano Katoliko.<ref name="Duffy101">Duffy, ''Saints and Sinners'' (1997), p. 101</ref> Noong ikalabingdalawang siglo, ang Pransiya ay nakasaksi ng paglago ng [[Catharismo]] sa [[Languedoc]], Pransiya. Ang Catharismo ay isang sektang Kristiyano na may pilosopiyang neo-manichean. Pagkatapos na akusahan ang mga Cathar ng pagpatay sa isang legato ng papa noong 1208, si Papa [[Inosente III]] ay nagdeklara ng [[Krusadang Albigensian]] na nag-aalok ng mga lupain ng mga heretikong Cathar sa sinumang Maharlikang Pranses na makikidigma sa mga Cathar.<ref name="Duffy112">Duffy, ''Saints and Sinners'' (1997), p. 112</ref> Ang karahasan nito ay humantong sa pagkakamit ng Pransiya ng mga lupain na may malapit na ugnayang pampolitika at kultural sa Catalonia.<ref name="Vidmar144">Vidmar, ''The Catholic Church Through the Ages'' (2005), pp. 144–7, quote: "The Albigensian Crusade, as it became known, lasted until 1219. The pope, Innocent III, was a lawyer and saw both how easily the crusade had gotten out of hand and how it could be mitigated. He encouraged local rulers to adopt anti-heretic legislation and bring people to trial. By 1231 a papal inquisition began, and the friars were given charge of investigating tribunals."</ref><ref name="Bokenkotter132">Bokenkotter, ''A Concise History of the Catholic Church'' (2004), p. 132, quote: "A crusade was proclaimed against these Albigenses, as they were sometimes called ... It was in connection with this crusade that the papal system of Inquisition originated-a special tribunal appointed by the Popes and charged with ferreting out heretics. Until then the responsibility devolved on the local bishops. However, Innocent found it necessary in coping with the Albigensian threat to send out delegates who were entrusted with special powers that made them independent of the episcopal authority. In 1233 Gregory IX organized this ''ad hoc'' body into a system of permanent inquisitors, who were usually chosen from among the mendicant friars, Dominicans and Franciscans, men who were often marked by a high degree of courage, integrity, prudence, and zeal."</ref>.
====Mga inkisisyon====
Ang [[Inkisisyon]] ay itinatag sa [[Toulouse]] noong Nobyembre 1229 at ang mga natirang mga elemento ng Catharismo ay nilipol sa rehiyon. Ang inkisisyong ito ay pumaslang sa aberahang tatlong katao kada taon sa tugatog nito.<ref name="Bokenkotter132"/><ref name="Norman93">Norman, ''The Roman Catholic Church an Illustrated History'' (2007), p. 93</ref> Sa paglipas ng panahon, ang mga [[inkisisyon]] ay inilunsad ng mga pinuno ng Romano Katoliko upang usigin ang mga heretiko, upang tumugon sa banta ng pananakop ng mga [[Moor]] o para sa mga layuning pampolitika.<ref name=christopherblack/> Ang mga nilitis ay hinikayat na bawiin ang kanilang heresiya at ang mga tumanggi ay pinarusahan ng mga pangungumpisal, mga multa, mga pagkabilanggo, pagpapahirap o pagpatay sa pamamagitan ng pagsunog.<ref name="christopherblack">Black, ''Early Modern Italy'' (2001), pp. 200–2</ref><ref name="Casey">Casey, ''Early Modern Spain: A Social History'' (2002), pp. 229–30</ref> Sa isang liham mula sa mga Consul ng Carcassone noong 1285 kay Jean Garland, inilarawan ito ng isang inkwisitor na:
{{cquote|Ang buhay para sa kanila ay isang pagdurusa at ang kamatayan ay isang kaginhawaan. Sa ilalim ng mga pagpipilit na ito, kanilang pinagtibay bilang totoo ang hindi totoo na piniling mamatay ng minsan kesa pahirapan ng maraming mga beses...kanilang inakusahan hindi lamang ang kanilang mga sarili kundi pati ang mga iba na inosente upang takasan ang kanilang paghihirap sa anumang paraan...ang mga nangumpisal ay naghayag kalaunan na ang kanilang sinabi sa Kapatid na mga Inkwisitor (mga Dominikano) ay hindi totoo at sila ay nangumpisal sa takot ng panganib ng sandali. Sa ilang mga saksi na iyong binanggit, ikaw ay nangako ng imunidad upang kanilang malayang kondenahin ang iba nang walang takot.}} Ang mga kondemnasyon noong 1210–1277 ay isinabatas sa mediebal na Unibersidad ng Paris upang limitahan ang ilang mga katuruan na [[heresiya|heretikal]]. Ang mga ito ay kinabibilangan ng ilang mga mediebal na katuruang teolohikal ngunit ang isa pinakamahalaga ang mga tratadong pisikal ni [[Aristotle]]. Ang mga imbestigasyon ng mga katuruang ito ay isinagawa ng mga obispo ng Paris. Ang tinatayang 16 na mga talaan ng mga hindi inaprobahang tesis ay inisyu ng Unibersidad ng Paris noong mga ika-13 at ika-14 siglo.<ref name="Stanford">{{cite web |url=http://plato.stanford.edu/entries/condemnation/ |title=Condemnation of 1277 |author=Hans Thijssen |work=[[Stanford Encyclopedia of Philosophy]] |date=2003-01-30 |accessdate=2009-09-14 |publisher=[[University of Stanford]]}}</ref> Ang mga talaan ng proposiyong ito ay tinipon sa isang sistematikong mga kalipunan ng mga pinagbawal na artikulo.<ref name="Woods91-2">Woods, p 91-92</ref>
===Renasimiyento at mga reporma===
Sa huli at simula ng ikalabinglima at ikalabinganim na mga siglo CE, ang mga misyong Europeo at mga maglalayag ay nagpakalat ng Romano Katolisismo sa mga Amerika, Asya, Aprika at Oceania. Si Papa [[Alexander VI]] sa kanyang papal bull na [[inter caetera]] ay naggawad ng mga karapatang kolonyal sa karamihan ng mga bagong natuklasang lupain sa [[Espanya]] at [[Portugal]].<ref name="Koschorke13">Koschorke, ''A History of Christianity in Asia, Africa, and Latin America'' (2007), pp. 13, 283</ref> Noong Disyembre 1511, bukas na sinuway ng prayleng Dominikano na si [[Antonio de Montesinos]] ang mga autoridad na Espanyol na namamahala sa [[Hispaniola]] sa masasamang pagtrato sa mga [[katutubong Amerikano]] na nagsasabi sa mga ito na "...kayo ay nasa mortal na kasalanan... para sa kalupitan at kabagsikan na ginagamit ninyo sa pakikitungo sa mga inosenteng taong ito." <ref name="Woods135">Woods, ''How the Church Built Western Civilization'' (2005), p. 135</ref><ref name=Johansen109A>Johansen, Bruce, ''The Native Peoples of North America,'' Rutgers University Press, New Brunswick, 2006, pp. 109, 110, quote: "In the Americas, the Catholic priest [[Bartolomé de Las Casas|Bartolome de las Casas]] avidly encouraged enquiries into the Spanish conquest's many cruelties. Las Casas chronicled Spanish brutality against the Native peoples in excruciating detail."</ref><ref name="Koschorke287">Koschorke, ''A History of Christianity in Asia, Africa, and Latin America'' (2007), p. 287</ref> Bilang tugon, isinabatas ni [[Ferdinand II of Aragon|Haring Ferdinand]] ang ''[[Mga Batas ng Burgos]]''. Ang pagpapatupad ay maluwag at ang ilan ay nagsisi sa Simbahang Katoliko sa hindi paggawa ng sapat upang mapalay ang mga Amerikanong Indiyano.<ref name="Dussel45">Dussel, Enrique, ''A History of the Church in Latin America'', Wm B Eerdmans Publishing, 1981, pp. 45, 52, 53 quote: "The missionary Church opposed this state of affairs from the beginning, and nearly everything positive that was done for the benefit of the indigenous peoples resulted from the call and clamor of the missionaries. The fact remained, however, that widespread injustice was extremely difficult to uproot ... Even more important than Bartolome de Las Casas was the Bishop of Nicaragua, Antonio de Valdeviso, who ultimately suffered martyrdom for his defense of the Indian."</ref> Ang isyung ito ay nagresulta sa krisis ng konsensiya noong ikalabing anim na siglong Espanya.<ref name="Koschorke287"/><ref name=Johansen109>Johansen, Bruce, ''The Native Peoples of North America,'' Rutgers University Press, New Brunswick, 2006, pp. 109, 110, quote: In large part because of Las Casas's work, a movement arose in Spain for more humane treatment of indigenous peoples.</ref> Ang pagbubuhos ng pagbatikos sa sarili at pagninilay nilay na pilosopikal sa mga teologong Katoliko ay humantong sa debate sa kalikasan ng mga [[karapatang pantao]].<ref name="Koschorke287"/><ref name="Woods137">Woods, ''How the Church Built Western Civilization'' (2005), p. 137</ref><ref name="Chadwick327">Chadwick, Owen, ''The Reformation'', Penguin, 1990, p. 327</ref> Noong ikalabinglimang siglo, Si [[Nicolaus Copernicus]] na isang astronomo ng [[Renasimiyento]] ay unang bumuo ng isang komprehensibong kosmolohiyang [[heliosentriko]] na nag-aalis sa planetang mundo mula sa sentro ng [[uniberso]]. Sa orihinal na paglilimbag ng [[De revolutionibus orbium coelestium]], ang aklat ni Copernicus ay nagsanhi ng katamtamang kontrobersiya at hindi pumukaw ng anumang mga mabagsik na sermon mula sa simbahan tungkol sa pagsasalungat ng teoriyang ito sa [[bibliya]]. Pagkatapos ng tatlong taon noong 1546, ang Dominikanong si Giovanni Maria Tulosi ay bumatikos sa teoriya ni Copernicus sa kanyang papel na natatanggol sa absolutong katotohanan ng [[bibliya]].<ref>Rosen [[#Reference-Rosen-1995|(1995, pp.151–59)]]</ref> Kanya ring isinaad na pinlano ng Panginoon ng Sagradong Palasyo (i.e. ang hepe ng [[censor librorum]] ng Simbahang Katoliko) na Dominikanong si [[Bartolomeo Spina]] na kondenahin ang ''De revolutionibus'' ngunit napigilang gawin ito dahil sa pagkakasakit at kamatayan..<ref>Rosen [[#Reference-Rosen-1995|(1995, p.158)]]</ref> Pagkatapos ng 1610, nang publikong suportahan ni siyentipikong si [[Galileo]] ang [[heliosentrismo]] ni Copernicus siya ay nakatagpo ng mapait na pagsalungat mula sa ilang mga pilosopo at mga kaparian na ang dalawa ng mga pari ay kalaunang nagakusa sa kanya sa [[inkisisyon]] ng Simbahang Katoliko noong 1615. Ang karamihan ng mga astronomo at pilosopo sa panahong ito ay naniniwala pa rin sa [[heosentrismo]]ng pananaw na ang planetang daigdig ay nasa sentro ng uniberso.<ref name="contrary to scripture">[[#Reference-Sharratt-1994|Sharratt (1994, pp.127–131)]], [[#Reference-McMullin-2005a|McMullin (2005a)]].</ref> Sa kanyang sermon noong 1614 (na ang paksa ay [[Aklat ni Josue]] 10 kung saan pinatigil ni Josue ang araw), ang prayleng Dominikanong Tommmaso Caccini ang unang gumawa ng pag-atake kay Galileo. Si Galileo ay hinimok sa Roma upang litisin sa [[Inkisisyon]] at natagpuang "malalang suspek ng [[heresiya]] sa pagsunod sa posiyon ni Copernicus na salungat sa tunay na kahulugan at autoridad ng Banal na Kasulatan". Siya ay inilagay sa pagkakabilanggo sa kanyang tahanan sa natitira ng kanyang buhay. Ang isa pang biktima ng [[Inkisisyon]] ng Simbahang Katoliko si [[Giordano Bruno]] na lumagpas sa modelong Copernican at nagmungkahi na ang araw ay isang bituin at ang uniberso ay naglalaman ng walang hangganang bilang mga tinatahanang daigdig na tinatahanan ng ibang mga matatalinong nilalang. Pagkatapos ng inkisiyon ni Bruno, siya ay natagpuang nagkasala ng [[heresiya]] at ipinagsunog ng buhay. Noong 1521, sa pamamagitan ng pamumuno at pangangaral ng Portuges na maglalayag na si [[Ferdinand Magellan]], ang unang mga Katoliko ay nabautismuhan sa unang bansang Krisityano sa Asya na Pilipinas.<ref name="Koschorke21">Koschorke, ''A History of Christianity in Asia, Africa, and Latin America'' (2007), p. 21</ref> Sa sumunod na taon, ang mga misyong Franciscan ay dumating sa Mehiko at naghangad na akayin ang mga Indiyano sa Katolisismo. Ang mga katutubong Indiyano ay inilarawan sa batas bilang mga bata at ang mga pari ay nagkaroon ng papel na pang-ama na kadalasang pinapatupad ng mga parusang pisikal.<ref name=jacksonxiii>Jackson, ''From Savages to Subjects: Missions in the History of the American Southwest'' (2000), p. 13</ref> Sa India, ang mga misyonaryong Portuges at Heswitang si Francis Xavier ay nang-akay ng mga hindi Kristiyano at isang pamayanang Kristiyano na nag-aangkin na itinatag ni [[Apostol Tomas]].<ref name="Koschorke3">Koschorke, ''A History of Christianity in Asia, Africa, and Latin America'' (2007), pp. 3, 17</ref> Sa Europa, ang [[Renasimiyento]] ay nagmarka sa panahon ng binagong interest ssa pagkatutong sinauna at klasiko. Ito ay nagdulot rin sa muling pagsisiyasat ng mga tinatanggap na paniniwala. Ang pagtanggap sa europa ng [[humanismo]] ay nagkaroon ng mga epekto sa Simbahan na yumakap rin dito. Noong 1509, ang skolar na si [[Erasmus]] sa kanyang "[[Ang Papuri sa Kahangalan]]" ay bumihag ng isang malawak na pagkabalisa sa [[korupsiyon]] ng Simbahang Romano Katoliko.<ref name="Norman86">Norman, ''The Roman Catholic Church an Illustrated History'' (2007), p. 86</ref> Ang mismong kapapahan ay kinuwestiyon ng mga kousilarismo na inihayag sa mga konsilyo ng Constance at Basel. Ang mga tunay na pagbabago sa mga konsehong ekumenikal ay tinangka ng ilang mga beses ngunit napigilan. Ang mga ito ay nakitang kinakailangan ngunit hindi nagtagumpay dahil sa panloob na mga alitan sa simbahang Romano Katoliko <ref name="Franzen 65-78">Franzen 65-78</ref> gayundin sa patuloy na mga alitan sa [[imperyong Ottoman]] at [[Saracen]] at sa [[simoniya]] at [[nepotismo]] na sinasanay sa Simbahang Romano Katoliko nang ika-15 at ika-16 na siglo.<ref name="Franzen 65-78"/><ref name="Bokenkotter202"/> Dahil dito, ang mga mayayaman, makapangyarihan at makamundong mga tao tulad ni Rodrigo [[House of Borgia|Borgia]] na naging Papa [[Alexander VI]] ay nagawang manalo sa [[halalan]] ng kapapahan.<ref name="Bokenkotter202">Bokenkotter, ''A Concise History of the Catholic Church'' (2004), pp. 201–5</ref><ref name="Duffy149">Duffy, ''Saints and Sinners'' (1997), p. 149</ref>
===Panahon ng Protestanteng Repormasyon===
[[Talaksan:Martin Luther, 1529.jpg|thumb|right|Tagapagpasimula ng [[Protestanteng Repormasyon]] na si [[Martin Luther]]]]
Ang [[Ikalimang Konsehong Lateran]] ay naglabas ng ilan ngunit mga maliliit na reporma noong Marso 1517. Pagkatapos ng ilang mga buwan noong 31 Oktubre 1517, ang paring Katoliko na si [[Martin Luther]] ay nagpaskil ng [[Ang Siyamnaputlimang Tesis]] sa publiko na umaasang magpasimula ng debate.<ref name="Vidmar184">Vidmar, ''The Catholic Church Through the Ages'' (2005), p. 184</ref><ref name="Bokenkotter215">Bokenkotter, ''A Concise History of the Catholic Church'' (2004), p. 215</ref> Ang kanyang tesis ay nagprotesta sa mga mahahalagang punto ng doktrinang Katoliko gayon din ang pagbebenta ng mga [[indulhensiya]].<ref name="Vidmar184"/><ref name="Bokenkotter215"/> Ang iba pa gaya nina [[Huldrych Zwingli]], [[John Calvin]] ay bumatikos rin sa mga katuruan ng Romano Katoliko. Ang mga hamong ito na sinuportahan ng mga makapangyarihang pwersang pampolitika sa rehiyon ay umunlad sa [[Protestanteng Repormasyon]].<ref name="ConciseHistory">Bokenkotter, ''A Concise History of the Catholic Church'' (2004), pp. 223–4</ref><ref name="Vidmar196">Vidmar, ''The Catholic Church Through the Ages'' (2005), pp. 196–200</ref><ref>{{cite book|last=Carroll|first=Anne W.|title=Christ the King, Lord of History|year=1994|publisher=TAN Books and Publishers, Inc.|location=Rockford, Illinois|isbn=978-0-89555-503-8|pages=220–221}}</ref> Sa Alemanya, ang Repormasyon ay nagresulta sa digmaan sa pagitan ng Protestang [[Ligang Schmalkaldic]] at emperador na Katolikong si [[Charles V, Banal na Emperador Romano]]. Ang unang siyam na taong digmaan ay nagwakas noong 1555 ngunit ang patuloy na mga tensiyon ay lumikha ng higit na malalang alitan na [[TatlumpungTaong Digmaan]] na sumiklab noong 1618.<ref name="Vidmar233"/> Sa Pransiya, ang sunod sunod na mga alitang tinaguriang [[Mga Digmaang Pranses ng Relihiyon]] ay nilabanan mula 1562 hanggang 1598 sa pagitan ng mga [[Huguenot]] at mga pwersa ng [[Ligang Katolikong Pranses]]. Ang mga sunod sunod na papa ay pumanig at naging mga tagasuportang pinansiyal ng Ligang Katoliko.<ref name="Duffy177">Duffy, ''Saints and Sinners'' (1997), pp. 177–8</ref> Ito ay nagwakas sa ilalim ni Papa [[Clemente VIII]] na may pag-aatubiling tanggapin ang [[Atas ng Nantes]] ni Haring [[Henry IV ng Pransiya]] noong 1598 na nagkakaloob ng tolerasyong relihiyoso at sibil sa mga Protestante.<ref name="Vidmar233">Vidmar, ''The Catholic Church Through the Ages'' (2005), p. 233</ref><ref name="Duffy177"/> Ang [[Repormasyong Ingles]] ay maliwanag na batay sa pagnanais ni [[Henry VIII ng Inglatera]] sa pagpapawalang bisa ng kanyang [[kasal]] kay [[Catherine ng Aragon]] at sa simula ay mas pampolitika at kalaunang naging alitang teolohikal.<ref name=scruton1996p470>Scruton, ''A Dictionary of Political Thought'' (1996), p. 470, quote: "The (English) Reformation must not be confused with the changes introduced into the Church of England during the 'Reformation Parliament' of 1529–36, which were of a political rather than a religious nature, designed to unite the secular and religious sources of authority within a single sovereign power: the [[Anglican Communion|Anglican Church]] did not until later make any substantial change in doctrine."</ref> Ang [[Mga Akto ng Supremasya]] ay gumawa sa hari ng Inglatera na maging pinuno ng simbahan ng Inglatera at sa gayon ay sa pagkakatatag ng [[Simbahan ng Inglatera]]. Pagkatapos nito sa simula ng 1536, ang ilang mga monasteryo sa Inglater, Wales at ireland ay nahinto at ang mga simbahang Katoliko ay sinunggaban.<ref name = Schama>Schama, ''A History of Britain 1: At the Edge of the World?'' (2003), pp. 309–11</ref><ref name="Vidmar220"/> Nang mamatay si Henry noong 1547, ang lahat ng mga monasteryo, priaryo, mga kombento at ma dambana ay winasak o hininto.<ref name="Vidmar220">Vidmar, ''The Catholic Church Through the Ages'' (2005), p. 220, quote: "Henry, seeing how far Cranmer had tried to take him in making the land Lutheran or Calvinist, pulled the plug in Setyembre 1538 and passed the Six Articles, which tried to restore the ancient faith, including the practice of celibacy for the clergy. By 1543 most of the Reformation legislation was reversed. One man, John Lambert, was made an example in Nobyembre 1538. He was burned by being dragged in and out of the fire for holding the very same beliefs about the Eucharist that Cranmer held. Cranmer was made to watch the whole brutal event. He also had to send his wife back to Germany."</ref><ref name = Gonzalez75>Gonzalez, ''The Story of Christianity, Volume 2'' (1985), p. 75, quote: "In England, he took steps to make the church conform as much as possible to Roman Catholicism, except in the matter of obedience to the pope. He also refused to restore monasteries, which he had suppressed and confiscated under the pretense of reformation, and whose properties he had no intention of returning."</ref> Si [[Maria I ng Inglatera]] ay muling nagpaisa ng Simbahan ng Inglatera at Roma laban sa payo ng ambahador na Espanyol at inusig ang mga Protestante sa panahon ng mga pag-uusig na Marian.<ref name="Vidmar225">Vidmar, ''The Catholic Church Through the Ages'' (2005), pp. 225–6</ref><ref name = Haigh159>Haigh, ''The English Reformation Revised'' (1987), p. 159, quote: "Mary wanted to make England a Catholic country as quickly as possible: to reintroduce the pope's authority, to repeal those parliamentary statutes which had so radically altered the relationship of Church and State and to restore to the Church its Catholic doctrine and services. Nothing was to be allowed to stand in her way. No murmurings among the people, no riots or rebellions or intrigues, not even the advice of the Spanish ambassador to make haste slowly could deflect the Queen from her purpose. ... Death by burning at the hands of the sheriffs became the penalty for those who, convicted of heresy in the church courts, refused to recant."</ref> Pagkatapos ng ilang probokasyon, ang sumunod na reynang si [[Elizabeth I]] ay napatupad ng Akto ng Supremasya. Ito ay pumigil sa mga Katoliko na maging mga kasapi ng propesyon, humawak ng opisyong pampubliko, pagboto o pagbibigay edukasyon sa mga anak nito.<ref name="Vidmar225"/><ref name="Vidmar225"/><ref name=Solt149>Solt, ''Church and State in Early Modern England, 1509-1640'', (1990), p. 149</ref><ref name = SchamaII>Schama, ''A History of Britain 1: At the Edge of the World?'' (2003), pp. 272–3.</ref> Ang Simbahang Katoliko Romano <ref>{{cite web | last =Potemra | first =Michael | title =Crucible of Freedom | publisher =National Review | date =2004-07-13 | url =http://nationalreview.com/books/potemra200407131542.asp | accessdate =2008-06-21 | archive-date =2007-04-26 | archive-url =https://web.archive.org/web/20070426172353/http://nationalreview.com/books/potemra200407131542.asp | url-status =bot: unknown }}</ref> ay tumugon sa mga hamong pang doktrina at mga pang-aabuso na binigyang diin ng Repormasyon sa [[Konseho ng Trent]] (1545–1563). Ang konsehong ito ay naging nagpapatakbong pwersa ng [[Kontra-Repormasyon]] at muling pinagtibay ang mga sentral na doktrinang Katoliko gaya ng [[transubsansiasyon]].<ref name="Bokenkotter242">Bokenkotter, ''A Concise History of the Catholic Church'' (2004), pp. 242–4</ref> Ito ay nagbago rin sa ibang mga mahalagang sa simbahan gaya ng pag-iisa ng hurisdiksiyon ng [[Roman Curia]].<ref name="Bokenkotter242"/><ref name="Norman81">Norman, ''The Roman Catholic Church an Illustrated History'' (2007), p. 81</ref><ref name="Vidmar237">Vidmar, ''The Catholic Church Through the Ages'' (2005), p. 237</ref> Ang mga batikos ng Repormasyon ang kabilang na paktor na nagpasimula ng mga bagong orden kabilang ang mga theatine, Barnabite at Heswita.<ref name="Norman91">Norman, ''The Roman Catholic Church an Illustrated History'' (2007), pp. 91–2</ref>
===Baroque, Panahon ng Kaliwanagan at mga himagsikan===
====Mga debosyon kay Maria====
Ang Konseho ng Trent ay lumikha ng isang muling pagbuhay sa buhay relihiyoso at mga debosyon kay Maria sa Simbahang Romano Katoliko. Sa panahon ng [[Protestanteng Repormasyon]], ipinagtanggol ng Simbahang Katoliko ang ma paniniwala nito tungkol kay Marya laban sa mga pananaw dito ng mga Protestante. Ideneklara ni [[Alexander VII]] noong 1661 na ang kaluluwa ni Maria ay malaya mula sa [[orihinal na kasalanan]]. Ipinag-utos ni Papa [[Clemente XI]] ang pista ng Inmaculada Concepcion noong 1708. Ang pista ng Santo Rosaryo ay ipinakilala noong 1715 at ang pista ng Pitong Hapis noong 1727. Ang panalangin ng Angelus ay malakas na sinuportahan ni Papa [[Benedict XIII]] noong 1724 at ni Papa [[Benedict XIV]] noong 1742.<ref>F Zöpfl, Barocke Frömmigkeit, in Marienkunde, 577</ref>
====Panahon ng Kaliwanagan at sekularismo====
{{main|Panahon ng Kaliwanagan|Sekularismo}}
Ang [[Panahon ng Kaliwanagan]] ay bumubuo sa isang bagong hamon sa Kristiyanismo. Hindi tulad ng [[Protestanteng Repormasyon]] na kumuwestiyon ng ilang mga doktrina ng Romano Katoliko, ang [[Panahon ng Kaliwanagan]] ay kumuwestiyon sa Kristiyano sa kabuuan nito. Sa pangkalahatan, itinaas nito ang [[katwiran]] ng tao ng higit sa pahayag ng [[diyos]] at pinababa nito ang mga autoridad na pang-[[relihiyon]] gaya ng [[papa|kapapahan]] batay dito.<ref>Lortz, IV, 7-11</ref> Tinangka ng Simbahang Romano Katoliko na itaboy ang [[Galicanismo]] at [[Councilarismo]] na mga ideolohiyang nagbanta sa kapapahan at istruktura ng Simbahang Katoliko.<ref>Duffy 188-189</ref> Tungo sa huling bahagi ng ika-17 siglo, nakita ni [[Papa Inocencio XI]] ang papataas na mga pag-atake ng Turko laban sa Europa na sinuportahan ng Pransiya bilang pangunahing banta sa Simbahang Katoliko. Kanyang itinatag ang koalisyong Polish-Austrian para sa pagkatalo ng mga Turko sa Vienna noong 1683. Ang ilang mga skolar ay tumatawag sa kanyang santong papa dahil kanyang nireporma ang mga pang-aabuso ng Simbahang Romano Katoliko kabilang ang [[simoniya]], [[nepotismo]] at maaksayang mga paggasta ng papa na nagresulta sa kanyang magmana ng utang ng papa na 50,000,000 [[Italian scudo|scudi]]. Sa pagtanggal ng ilang mga honoraryong posisyon at pagpapakilala ng patakarang piskal, nagawa ni Inocente XI na muling makuha ang kontrol ng mga pinansiya ng Simbahang Romano Katoliko.<ref name="Duffy188"/> Sa Pransiya, nilabanan ng Simbahang Katoliko ang [[Jansenismo]] at [[Gallicanismo]] na sumuporta sa [[Councilarismo]] at tumakwil sa primasya ng kapapahan at humingi ng mga espesyal na konsesyon para sa Simbahang Katoliko sa Pransiya. Ito ay nagpahina sa kakayahan ng Simbahang Katoliko na tumugon sa mga taga-isip na Gallicanista gaya ni [[Denis Diderot]] na humamon sa mga pundamental na doktrina ng Simbahang Romano Katoliko.<ref name="Bokenkotter267">Bokenkotter, ''A Concise History of the Catholic Church'' (2004), pp. 267–9</ref> Noong 1685, ang gallicanistang Haring si [[Louis XIV]] ay naglabas ng [[Pagbawi ng Atas ng Nantes]] na nagwakas sa isang siglo ng tolerasyong relihiyoso. Ang Pransiya ay pumwersa sa mga teologong Katoliko na suportahan ang councilarismo at itanggi ang [[impalibilidad ng Papa]]. Ang hari ay nagbanta kay Papa [[Inocencio XI]] sa isang pangkalahatang konseho at militar na pagsunggab ng estado ng papa.<ref>Franzen 326</ref> Ang absolutong monarkiya ng estado ng Pransiya ay gumamit ng Gallicanismo upang makamit ang kontrol ng halos lahat ng mga pangunahing paghirang ng Simbahang Katoliko gayundin ang mga pag-aari ng Simbahan.<ref name="Duffy188">Duffy, ''Saints and Sinners'' (1997), pp. 188–91</ref><ref name="Norman137">Norman, ''The Roman Catholic Church an Illustrated History'' (2007), p. 137</ref> Ang autoridad ng Estado ng ibabaw sa Simbahang Katoliko ay naging sikat rin sa ibang mga bansa. Sa Alemanya at Belgium, ang Gallicanismo ay lumitaw sa anyo ng [[Febronianismo]] na tumakwil sa mga prerogratibo ng papa sa katulad na paraan.<ref name="Franzen 328">Franzen 328</ref> Si Emperador [[Joseph II, Banal na Emperador Romano]] ng Austria (1780–1790) ay nagsanay ng [[Josephinismo]] sa pamamagitan ng pagkontrol sa buhay ng Simbahang Katoliko, mga paghirang at malawak na pagsunggab sa mga pag-aari ng Simbahang Katoliko.<ref name="Franzen 328"/>
====Himagsikang Pranses====
Ang anti-klerikalismo ng [[Himagsikang Pranses]]<ref name="Edward">Edward, ''The Cambridge Modern History'' (1908), p. 25</ref> ay nakakita ng mga direktang pag-atake sa kayamanan ng Simbahang Katoliko. Ang mga nauugnay na pagkasiphayo ay tumungo sa buong nasyonalisasyon ng pag-aari ng Simbahan gayundin ang mga pagtatangka na itatag ang pinapatakbo ng estado ng Simbahan.<ref name="Bokenkotter285"/> Ang malalaking mga bilang ng mga pari ay tumanggi na tanggapin ang panunumpa ng pagsunod sa [[Pambansang Asemblea]] ng Pransiya na humantong sa pagbabawal sa Simbahan at pagpapalit ng isang bagong relihiyon ng "Katwiran".<ref name="Bokenkotter285"/> Sa panahong ito, ang lahat ng mga monasteryo ay winasak, ang mga 30,000 mga pari ay pinatapon at ang mga daan daan ay pinatay.<ref name="Bokenkotter285">Bokenkotter, ''A Concise History of the Catholic Church'' (2004), pp. 283–5</ref> Nang pumanig sa Papa [[Pius VI]] laban sa himagsikan sa [[Unang Koalisyon]], sinakop ni [[Napoleon Bonaparte]] ang Italya. Ang 82 taong gulang na papa ay binihag sa bilanggo sa Pransiya noong Pebrero 1799 at namatay sa Valence noong 29 Agosto 1799 pagkatapos ng anim na buwan ng pagkakabihag. Upang makuha ang suportang popular sa kanyang pamumuno, muling itinatag ni Napoleon ang Simbahang Katoliko sa pamamagitan ng [[Concordat ng 1801]].<ref name="Collins176">Collins, ''The Story of Christianity'' (1999), p. 176</ref> Ang pagwawakas ng mga digmaang Napoleoniko ay naghudyat ng [[Kongreso ng Vienna]] at nagdulot ng muling pagbuhay sa Simbahang Katoliko at pagbabalik ng mga estado ng papa.<ref name="Duffy216">Duffy, ''Saints and Sinners'' (1997), pp. 214–6</ref> Ang muling pagbabalik ng mga Bourbon noong 1814 ay nagbalik ng maraming mga mayayamang dugong bughaw at may ari ng mga lupain na sumuporta sa Simbahan. Gayunpaman, ang mga monasteryo kasama ng mga malalawak na lupain nito at kapangyarihang pampolitika ay nawala. Ang karamihan ng mga lupain ay ibinenta sa mga negosyante na walang mga koneksiyong historiko sa lupain at mga magsasaka. Ang ilang mga bagong pari ay sinanay noong panahong 1790 hanggang 1814 at ang marami ay lumisan sa Simbahang Katoliko.<ref>Robert Gildea, ''Children of the Revolution: The French, 1799-1914'' (2008) p 120</ref> Ang mga konserbatibong Katoliko ay humawak ng kontrol ng pambansang pamahalaan noong 1820–1830 ngunit kadalasang gumagampan ng pangalawang papel na pampolitika o kailangang makipaglaban mula sa pag-atake mula sa mga republikano, soyalista at mga sekular.<ref>Kenneth Scott Latourette, ''Christianity in a Revolutionary Age. Vol. I: The 19th Century in Europe; Background and the Roman Catholic Phase'' (1958) pp 400-412</ref><ref>Theodore Zeldin, ''France, 1848-1945'' (1977) vol 2 pp 983-1040</ref> Sa buong buhay ng Ikatlong Republika ng Pransiya, may mga labanan sa katayuan ng Simbahang Katoliko. Ang kapariang katoliko at mga obispo ay malapit na nauugnay sa mga Monarkista at marami sa hierarka nito ay mula sa mga pamilyang dugong bughaw. Ang mga republikano ay batay sa anti-klerikal na gitnang klaseng mamamayan na nakita ang alyansa ng Simbahan sa mga monarkista na isang bantang pampolitika sa republikanismo at banta sa modernong espirito ng pag-unlad. Namuhi ang mga Republikano sa simbahang Katoliko dahil sa mga ugnayang pampolitika at klase nito. Para sa mga republikano, ang simbahang katoliko ay kumakatawan sa mga lumang tradisyon, [[superstisyon]] at monarksimo. Ang mga republikano ay napalakas sa pamamagitan ng suporta ng mga Protestante at Hudyo. Ang maraming mga batas ay ipinasa upang pahinain ang Simbahang Katoliko. Noong 1879, ang mga pari ay hindi isinama sa mga komiteng pangangasiwa ng mga hospital at mga lupon ng [[kawanggawa]]. Noong 1880, ang mga bagong batas ay dinirekta laban sa mga kongregasyogn relihiyoso. Ang Concordat ni Napoleon ay nagpatuloy ngunit noong 1881, pinutol ng pamahalaan ang mga sahod ng mga paring hindi nito gusto.<ref>Philippe Rigoulot, "Protestants and the French nation under the Third Republic: Between recognition and assimilation," ''National Identities,'' Marso 2009, Vol. 11 Issue 1, pp 45–57</ref> Ang 1882 mga batas ng paaralan ng Republikanong si [[Juley Ferry]] ay nagtatag ng isang pambansang sistema ng mga eskwelang pampubliko na nagtuturo ng striktong puritanikal na [[moralidad]] ngunit walang [[relihiyon]].<ref>Barnett B. Singer, "Minoritarian Religion and the Creation of a Secular School System in France," ''Third Republic'' (1976) #2 pp 228-259</ref> Nang maging papa si [[Leo XIII]], sinubukan nitong pakalmahin ang mga relason ng Simbahan at Estado. Noong 1884, kanyang sinabi sa mga obispong Pranses na huwag umasal na laban sa Estado. Siya ay nag-isyu noong 1892 ng isang ensiklikal na pumapaygo sa mga katolikong Pranses na magrally sa Republika at ipagtanggol ang Simbahan sa pamamagitan ng pakikisali sa mga politikang Republikano. Ang pagtatangkang ito ng pagpapabuti ng relasyon ng Estado at simbahan ay nabigo. Ito ay pinagningas ng [[Pangyayaring Dreyfus]]. Ang mga katoliko ay karamihang anti-drefussard. Ang mga assumpsiyonista ay naglimbag ng mga artiklulong anti-semitiko at antirepublikano na nagpagalit sa mga politikong republikano na handang maghiganti. Si Combes bilang Punong Ministro noong 1902 ay determinado na buong talunin ang Katolisismo. Kanyang ipinasara ang lahat ng mga parokyal na eskwela sa Pransiya. Pagkatapos ay kanyang ipinatakwil sa parlimaneto ang autorisasyon ng lahat ng mga relihiyisong orden.<ref>Frank Tallett and Nicholas Atkin, ''Religion, society, and politics in France since 1789'' (1991) p. 152</ref> Noong 1905, ang Concordat ay pinawalang bisa at ang Simbahan at Estado ay sa wakas naging hiwalay. Ang lahat ng mga pag-aari ng simbahan ay sinunggaban. Ang Simbahan ay masamang napinsala at nawalan ng kalahati ng mga pari nito.<ref>Robert Gildea, ''Children of the Revolution: The French, 1799–1914'' (2010) ch 12</ref>
===Panahong Industriyal===
====Unang Konsehong Vatikano====
Bago ang Konseho ng Vatikano noong 1854, si Papa [[Pius IX]] na may suporta ng karamihan ng mga obispong Katoliko na kanyang kinonsulta noong 1851–1854 ay nagproklama ng dogma ng imakuladang paglilihi.<ref>[http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/audiences/alpha/data/aud19930324en.html John Paul II, General Audience, Marso 24, 1993]</ref><ref>Pius IX in Bäumer, 245</ref> Sa unang konsehong Vatikano, ang ilang 108 mga ama ng konseho ay humiling na idagdag ang mga salitang "imakuladang birhen" sa aba ginoong marya. Ang ilang mga ama ay humiling na ang dogma ng imakuladang paglilihi na isama sa kredo ng simbahan na sinalungat ni [[Pius IX]].<ref>Bauer 566</ref> Maraming mga katolikong Pranses ay nagnais ng pagdodogma ng konsehong ekumenikal ng [[inpalibilidad]] ng papa at pag-akyat ni Marya .<ref>Civilta Catolica 6 Pebrero 1869.</ref> Sa Unang konsehong Vatikano, ang siyam na mga petisyong marolohikal ay pumapabor sa isang dogma ng pag-akyat ni marya sa langit ngunit malakas na sinalungat ng ilang mga ama ng konseho lalo na sa Alemanya. Noong 1870, pinagtibay ng unang konsehong vatikano ang doktrina ng [[inpalibilidad ng papa]] kapag sinanay sa spesipikong nilarawang mga paghahayag.<ref name="Leith">Leith, ''Creeds of the Churches'' (1963), p. 143</ref><ref name="Duffy232">Duffy, ''Saints and Sinners'' (1997), p. 232</ref> Ang kontrobersiya dito at iba pang mga isyu ay nagresulta sa isang maliit na kilusang humiwalay na tinatawag na [[Lumang simbahang Katoliko]].<ref name="Fahlbusch">Fahlbusch, ''The Encyclopedia of Christianity'' (2001), p. 729</ref>
====Anti-klerikalismo====
Ang ika-20 siglo ay nakakita ng pagdami ng iba't ibang mga pamahalaan na laban sa kaparian at Simbahang Katoliko. Ang [[Batas Calles]] noong 1926 na naghihiwalay sa simbahan at estado sa Mehiko ay humantong sa [[Digmaang Cristero]]<ref name="Chadwick264">Chadwick, Owen, pp. 264–265.</ref> kung saan ang higit sa 3,000 mga pari ay ipinatapon o pinaslang, ang mga simbahan ay nilapastangan, ang mga serbisyo ay nilait, ang mga madre ay ginahasa at ang mga nabihag na pari ay binaril.<ref name="Chadwick264"/><ref name="Scheina">Scheina, p. 33.</ref> Sa [[Unyong Sobyet]] kasunod ng [[Himagsikang Bolshevik]] noong 1917, ang pag-uusig sa Simbahang Katoliko at mga Katoliko ay nagpatuloy hanggang noong mga 1930.<ref>Riasanovsky 617</ref> Sa karagdagan sa pagpapatapon at pagpaslang sa mga kleriko, monghe at taong lay, ang pagsunggab sa mga kasangkapan ng Simbahan at pagsasara ng mga simbahang Katoliko ay karaniwan.<ref name="Riasanovsky 634">Riasanovsky 634</ref> Noong [[Digmaang Sibil ng Espanya]] noong 1936–39, ang hierarkang Romano Katoliko ay sumuporta sa mga pwersang rebeldeng Nasyonalista ni [[Francisco Franco]] laban sa pamahalaang [[Prontang Popular]].<ref name="payne">{{cite book |title= Franco and Hitler: Spain, Germany and World War II. |last=Payne |first=Stanley G |year=2008 |publisher=Yale University Press| isbn=0-300-12282-9|page=13}}</ref> Binanggit ng simbahang Katoliko ang [[Red Terror (Spain)|Karahasang Republikan]] na isinagawa laban sa simbahan.<ref name="Alonso">{{cite book |title= The New Catholic Encyclopedia |last=Fernandez-Alonso |first=J |year=2002 |publisher=Catholic University Press/Thomas Gale|isbn=0-7876-4017-4|pages=395–396 |volume= 13}}</ref> Ang Simbahang Katoliko ay isang aktibong elemento sa politikang nagpopolarisa sa mga taon bago ang Digmaang Sibil.<ref>Mary Vincent, Catholicism in the Second Spanish Republic {{ISBN|0-19-820613-5}} p.218</ref> Tinawag ni Papa [[Pius XI]] ang tatlong mga bansang ito na Teribleng Tatsulok at ang pagkaibigo na magprotesta sa Europa at Estados Unidos bilang isang konspirasiya ng Katahimikan.
====Italya====
Ang pamahalaan ng [[Italya]] ay palaging anti-klerikal hanggang sa Unang Digmaang Daigdig nang ang ilang mga kompromiso ay naabot.<ref>Emma Fattorini, ''Hitler, Mussolini and the Vatican: Pope Pius XI and the Speech That was Never Made '' (2011) ch 1</ref> Ang karamihan ng mga estado ng papa ay sinunggaban ng mga hukbo ni Haring [[Victor Emmanuel II ng Italya]] (1861–1878) at ang mismong Roma ay sinunggaban ng pwersa noong 1870 at ang papa ay naging bilanggo ng Vatikano. Upang paigtingin ang kanyang rehimeng diktaduryang Pasista, si [[Benito Mussolini]] ay sabik rin sa isang kasunduan sa Simbahang Katoliko. Ang kasunduan ay naabot noong 1929 sa [[Mga Kasunduang Laterano]] na nakatulong sa parehong mga panig.<ref>Frank J. Coppa, ''Controversial concordats: the Vatican's relations with Napoleon, Mussolini, and Hitler'' (1999)</ref> Ayon sa mga termino ng unang kasunduan, ang siyudad ng Vatikano ay binibigyan ng soberanya bilang isang independiyenteng bansa kapalit ng pagsuko ng Vatikano sa pang-aangkin nito ng mga dating teritoryo ng mga Estado ng papa. Si Pius XI ay naging pinuno ng isang munting estado na may sarili nitong teritoryo, hukbo, estasyon ng radyo, at kinatawang diplomatiko. Ang Concordat noong 1929 ay gumawa sa Katolisismo na tanging relihiyon ng Italya (bagaman ang ibang mga relihiyon ay pinayagan din), nagpasahod sa mga pari at obispo, kumilala sa mga kasal ng simbahan (sa nakaraan ay kailangan ang isang [[kasal]] na sibil) at nagpasok ng mga pagtuturong relihiyoso sa mga paaralang pampubliko. Ang mga obispo ay sumumpa naman ng katapatan sa estadong Italyano na may kapangyarihang [[beto]] sa pagpili ng mga ito.<ref>{{cite book|author=Cyprian Blamires|title=World Fascism: A Historical Encyclopedia|url=http://books.google.com/books?id=nvD2rZSVau4C&pg=PA120|year=2006|publisher=ABC-CLIO|page=120}}</ref> Ang Simbahang Katoliko ay hindi opisyal na inoobligahan na sumuporta sa rehimeng Pasista. Ang mga malakas na pagkakaiba ay nanatili ngunit ang mga alitan ay nagwakas. Inendorso ng Simbahang Katoliko ang mga patakarang pandayuhan nito gaya ng pagsuporta sa panig na anti-Komunista sa Digmaang Sibil ng Espanya at suporta sa pananakop ng Ethiopia.<ref>Kenneth Scott Latourette, ''Christianity In a Revolutionary Age A History of Christianity in the 19th and 20th Century: Vol 4 The 20th Century In Europe'' (1961) pp 32–35, 153, 156, 371</ref>
===Pagkatapos ng Panahong Industriyal===
====Ikalawang Konsehong Vaticano====
Ang Simbahang Katoliko ay nagsagawa ng isang komprehensibong proseso ng reporma pagkatapos ng [[Ikalawang Konsehong Vaticano]] (1962–65).<ref name="Duffy272">Duffy, ''Saints and Sinners'' (1997), p. 270–6</ref> Ito ay nilayon bilang pagpapatuoy ng [[Unang Konsehong Vaticano]] sa ilalim ni Papa [[Juan XXIII]] at ang konseho ay nagpaunlad ng makina ng modernisasyon.<ref name="Duffy272"/><ref>J. Derek Holmes and Bernard W. Bickers, ''[[A Short History of the Catholic Church (2010)|A Short History of the Catholic Church]]''</ref> Ito tinakdaan sa paggawa sa mga katuruang historikal ng Simbahan na malinaw sa modernong daigdig at gumawa ng mga pahayag sa mga paksa kabilang ang kalikasan ng simbahan, ang misyon ng laity at kalaayang pang-[[relihiyon]].<ref name="Duffy272"/> Inaprobahan ng Konseho ang isang pagbabago ng liturhiya at pumayag sa mga [[Liturhikal na rite na Latin]] na gumamit ng mga wikang bernakular gayundin ang [[Latin]] sa pagsasagawa ng misa at iba pang mga sakramanto.<ref name ="Paulvi">{{cite web | last = Paul VI| first =Pope | title =Sacrosanctum Concilium | publisher = Vatican| date = 1963-12-04 | url =http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19631204_sacrosanctum-concilium_en.html | accessdate = 2008-02-09}}</ref> Ang mga pagsisikap ng Simbahang Katoliko na pabutihin ang [[Ekumenismo|Pagkakaisang Krisityano]] ay naging prioridad.<ref name="Duffy274">Duffy, ''Saints and Sinners'' (1997), p. 274</ref> Sa karagdagan ng paghahanap ng karaniwang saligan sa mga simbahang [[Protestante]] sa ilang mga isyu, ang Simbahang Katoliko ay tumalakay din ng posibilidad ng pakikipag-isa sa Simbahang [[Silangang Ortodokso]].<ref>{{cite web | title =Roman Catholic-Eastern Orthodox Dialogue | publisher =Public Broadcasting Service | date =2000-07-14 | url =http://www.pbs.org/wnet/religionandethics/week346/feature.html | accessdate =2008-02-16 }}</ref>
Ang mga pagbabago sa mga lumang rite at seremonya pagkatapos ng Vatikano II ay lumikha ng iba't ibang mga tugon. Ang ilan ay tumigil sa pagsisimba sa Simbahang Katoliko samantalang ang iba ay nagtangkang ingatan ang lumang liturhiya sa pamamagitan ng mga simpatetikong pari.<ref name="Bokenkotter410">Bokenkotter, ''A Concise History of the Catholic Church'' (2004), p. 410</ref> Ang mga ito ang bumuo ng saligan ng mga pangkat na [[Tradisyonalistang Katoliko]] na naniniwala na ang mga reporma ng Vatikano II ay higit na lumagpas. Ang mga Katolikong [[Krisityanismong Liberal|Liberal]] ay bumuo ng isa pang sumasalungat na pangkat na naniniwlang ang mga reporma ng Vatikano II ay hindi sapat na lumagpas. Ang mga liberal na pananaw ng mga teologong gaya nina [[Hans Küng]] at [[Charles Curran (teologo)|Charles Curran]] ay humantong sa pagbawi ng Simbahang Katoliko ng kanilang autorisasyon sa pagtuturo bilang mga Romano Katoliko.<ref name="Bokenkotter410"/><ref>Bauckham, Richard, in ''New Dictionary of Theology'', Ed. Ferguson, (1988), p. 373</ref> Noong 2007, ang Papa [[Benedict XVI]] ay nagpagaan ng pagpapahintulot para sa opsiyonal na pagdaraos ng lumang misa sa kahilingan ng mga mananampalataya.<ref>Apostolic Letter "Motu Proprio data" Summorum Pontificum on the use of the [[Ritung Romano|Roman Liturgy]] prior to the reform of 1970 (7 Hulyo 2007)</ref>
Ang isang bagong [[Batas kanon]] na ''Codex Juris Canonici'' na tinawag ni Papa [[Juan XXIII]] ay inihayag ni Papa [[Juan Pablo II]] noong 1983. Ito ay kinabibilangan ng maraming mga reporma at pagbabago sa batas ng Simbahang Katoliko at disiplina para sa Simbahang Latin. Ito ay pumalit sa bersiyon na inisyu noong 1917 ni Papa [[Benedict XV]].
==Mga doktrina==
===Ang isang totoong simbahan at paghaliling apostoliko===
{{main|Ang isang totoong simbahan|Paghaliling apostoliko}}
Idineklara sa [[Ikaapat na Konsehong Laterano]] na: "May isang unibersal na simbahan ng mga mananampalataya na sa labas nito ay absolutong walang kaligtasan".<ref>[http://www.fordham.edu/halsall/basis/lateran4.asp Fourth Lateran Council, canon 1]</ref> Ito ay kilala bilang ang doktrinang [[Extra Ecclesiam nulla salus]].
Inaangkin ng Simbahang Katoliko Romano na si [[Pedro]] na [[apostol]] ni [[Hesus]] ang unang ''obispo ng Roma'' at gumawa sa isang nagngangalang [[Linus]] bilang kahalili niyang obispo at kaya ay nagpasimula ito ng isang linyang paghalili ng mga obispo mula kay Pedro na kinabibilangan ng mga kasalukuyang [[papa]] ng Romano Katoliko. Gayunpaman, isinaad sa ''[[mga konstitusyong apostoliko]]'' na si [[Linus]] ang ''unang obispo ng Roma'' at inordinahan ni [[Apostol Pablo]] at si Linus ay hinalinhan ni [[Clemente]] na inordinahan naman ni Pedro. Ayon sa mga skolar at historyan, ang opisinang
''Monarkikal na Obispo'' ay lumitaw lamang noong ikalawang siglo CE. Sa mga liham lamang ni [[Ignacio ng Antioquia]] sa kanyang pagtungo sa Roma noong ika-2 siglo na kanyang inilarawan at ikinatwiran na ang mga simbahan ay pinangunahan ng isang obispo na inaalalayan ng mga presbitero at deakono.<ref name="Epistle to the Magnesians 6.1"/> Ayon kay propesor [[:en:Richard McBrien|Richard McBrien]], "dapat maalala na salungat sa banal na paniniwala ng Katoliko--ang monoarkikal na istrukturang episkopal ng simbahan (na kilala bilang episkopatang monarkikal kung saan ang bawat diyoses ay pinamumunuan ng isang obispo) ay hindi pa umiiral sa Roma sa panahong ito.<ref name="McBrien, Richard P p. 34"/> Ayon kay Padre [[:en:Francis A. Sullivan|Francis A. Sullivan]], "ang makukuhang ebidensiya ay nagpapakita na ang simbahan sa Roma ay pinamunuan ng isang kolehiyo ng mga presbitero sa halip na isang obispo sa loob ng hindi bababa sa ilang mga dekada ng ikalawang siglo CE.<ref>Sullivan F.A. From Apostles to Bishops: the development of the episcopacy in the early church. Newman Press, Mahwah (NJ), 2001, p. 80,221-222)</ref> Ayon din kay Fr. Sullivan, "Ang [[Bagong Tipan]] o ang sinaunang kasaysayang Kristiyano ay hindi nag-aalok ng suporta sa nosyon ng [[paghaliling apostoliko]] bilang 'isang hindi naputol na linya ng ordinasyong episkopal sa pamamagitan ng mga apostol sa mga siglo tungo sa mga obispo ngayon'" at "Ang Bagong Tipan ay hindi nag-aalok ng suporta para sa teoriya ng paghaliling apostoliko na nagpapalagay na ang mga apostol ay humirang o nag-ordina ng isang obispo para sa bawat mga simbahang kanilang itinatag".<ref name="Sullivan F.A p. 14"/>
===Sagradong kasulatan===
{{main|Kanon na biblikal}}
[[Talaksan:Thebible33.jpg|thumb|Ang [[bibliya]] kasama ang [[krus (sagisag)|krus]] at [[rosaryo]].]]
Ang sagradong kasulatan ([[bibliya]]) ng Simbahang Katoliko ay iba mula sa orihinal na kasulatan ng [[Kristiyanismo]] na hindi dinagdagan at hindi rin kinunan. Ang bibliya ng Simbahang Katoliko ay binubuo ng 73 aklat kabilang ang [[Lumang Tipan]], [[Bagong Tipan]] at mga [[deuterokanoniko]]. Ang Lumang Tipan at [[apokripa]] ng Katoliko ay binubuo ng 46 aklat na matatagpuan sa saling Griyego ng Tanakh na [[Septuagint]]. Ang mga aklat ng Bagong Tipan ng Katoliko ay nakatala sa [[easter letter]] (367 CE) ni [[Athanasius]].<ref name="Schreck23">Schreck, p. 23</ref> Ang pagkakabuo ng [[kanon]] ng Simbahang Katoliko ay tumagal ng maraming mga siglo bago nalutas sa [[Konseho ng Trent]] (1545–1563). Ang sagradong tradisyon ng Romano Katoliko ay binubuo ng mga katuruan na pinaniniwalaan nitong ipinasa mula sa panahon ng mga apostol.<ref name="Schreck16">Schreck, pp. 15–19</ref> Ang sagradong kasulatan at sagradong tradisyon ng Romano katoliko ay magkakasamang tinatawag na "deposito ng pananampalataya" (''depositum fidei''). Ang mga ito ay pinapakahulugan naman ng Magisterium na autoridad sa pagtuturo ng simbahan na sinasanay ng papa at kolehiyo ng mga obispo sa pakikipag-isa sa papa na obispo ng Roma.<ref name="Schreck30">Schreck, p. 30</ref>
===Kalikasan ng Diyos, Kristolohiya, Espiritu Santo===
{{main|Trinidad}}
Ang '''Banal na Santatlo''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''[[Trinity]]'') ay doktrina na nagsasabi na ang iisang [[Diyos]], ay may tatlong hiwalay na persona: ang [[Diyos Ama|Ama]], ang [[Diyos Anak|Anak]] ([[Hesukristo]]), at ang [[Espirito Santo]]. Ang interpretasyon ng [[Simbahang Katolika]] ng doktrinang [[Trinidad]] na pinaunlad ng [[mga amang Capadocio]] noong ika-4 na siglo CE at pinagtibay sa [[kredong Niceno]] sa [[Konsilyo ng Constantinople]] noong 381 CE:
{{cquote|Kami ay sumasampalataya sa iisang Diyos Amang Makapangyarihan sa lahat...At sa iisang Panginoong [[Hesukristo]], ang tanging bugtong na Anak ng Diyos...At sa Espiritu Santo, ang Panginoon at nagbibigay-buhay na nanggagaling sa Ama na kasama ng Ama ng Anak ay sinasamba at pinararangalan na nagsalita sa pamamagitan ng mga propeta.}}
Ang pananaw ng [[mga amang Capadocio]] ay ang [[Diyos]] ay "''tatlong [[hypostasis]] sa isang [[ousia]]''". Noong ika-4 na siglo CE, may ilang kalituhan tungkol sa mga partikular na terminong ito. Para sa mga teologo ng [[Simbahang Kanluranin]] (Romano Katoliko), ang hypostasis ay kasingkahulugan ng Latin na substantia(substansiya) at nagpakahulugan sa pananaw na 'tatlong hypostasis' sa pagkaDiyos ng mga teologo ng [[Simbahang Silanganin]](Ortodokso) bilang 'tatlong mga substansiya' o isang [[triteismo]]. Ang pananaw ng mga teologo ng [[Simbahang Kanluranin]] ay ang "''Diyos ay tatlong mga persona sa isang substansiya (hypostasis)''". Ang pangkalahatang pinagkakasunduang kahulugan ng ousia sa [[Simbahang Silanganin]] ay "ang lahat ng umiiral sa sarili nito at nang walang pag-iral sa isa pa" bilang salungat sa hypostasis na pinapakahulugan ng mga ito na realidad o pag-iral.<ref>p.50-51 The Mystical Theology of the Eastern Church, by Vladimir Lossky SVS Press, 1997. (ISBN 0-913836-31-1) James Clarke & Co Ltd, 1991. (ISBN 0-227-67919-9)</ref>
Ang [[Filioque]] na Latin para sa "at sa Anak" ay idinagdag sa Ikatlong Konsilyo ng Toledo noong 589 CE (Credo in Spiritum Sanctum qui ex patre filioque procedit/Ako ay sumasampalataya sa Banal na Espirito na nagmumula mula sa Ama at sa Anak") na tinanggap na paniniwala sa Simbahang Kanluranin (Simbahang Katoliko Romano) noong ikatlong siglo CE.
{{cquote|At sa Banal na Espirito, ang Panginoon at nagbibigay-buhay na nanggagaling sa Ama '''at sa anak''' na kasama ng Ama ng Anak ay sinasamba at pinararangalan na nagsalita sa pamamagitan ng mga propeta.}}
Ito ay ginamit para sa mga kagamitang liturhikal ng [[Simbahang Katoliko Romano]] noong ika-11 siglo CE. Ang karagdagang ito na [[filioque]] ay hindi tinanggap ng [[Simbahang Silanganin]] sa mga kadahilanang ang pagdarag ay ginawang mag-isa ng [[Simbahang Kanluranin]] na nagbabago sa kredong inaprobahan ng mga maagang konsilyong ekumenikal at ang pormula ay sumasalamin sa isang partikular na pananaw ng [[Trinidad]] ng Kanluraning Simbahan na tinutulan ng mga teologo ng [[Simbahang Silangang Ortodokso]]. Ito ang isa sa mga pangunahing paktor na humantong sa [[Dakilang Paghahati]] sa pagitan ng mga Simbahang Silanganin at Kanluranin. Ang pagdaragdag ng [[filioque]] sa Kredong Niceno-Constantinopolitano ay kindonena bilang eretikal ng maraming mga ama at santo ng Simbahang Silangang Ortodokso kabilang si [[Photios I ng Constantinople]], [[Gregory Palamas]] at [[Marcos ng Efeso]] na minsang tinutukoy bilang ang Tatlong mga Haligi ng [[Simbahang Silangang Ortodokso|Ortodoksiya]].
===Mariolohiya===
{{main|Maria}}
[[File:Santa Marija Assunta.jpg|thumb|300px|Estatwa ng Assumption of Mary sa [[Attard]], [[Malta]]]]
Ang mga doktrina tungkol kay [[Maria]] sa Simbahang Romano Katoliko ay kinabibilangan ng:
* [[Ina ng Diyos]] na nagsasaad na si Maria bilang ina ni Hesus ay ang [[Theotokos]] (tagadala ng diyos) o Ina ng Diyos
* [[Birheng kapanganakan ni Hesus]] na nagsasaad na milagrosong ipinaglihi ni Maria si Hesus sa pamamagitan ng aksiyon ng banal na espirito habang nananatiling birhen
* [[Dormisyon ng Theotokos]] na umaalala sa pagtulog o natural na kamatayan sa sandaling bago ang kanyang pag-akyat sa langit
* [[Pag-akyat sa langit ni Maria]] na nagsasaad na si Maria ay kinuha sa katawan sa langit sa o bago ang kanyang kamatayan
* [[Kalinis-linisang paglilihi]] na nagsasaad na si Maria ay ipinaglihi ng walang [[orihinal na kasalanan]]
* [[Walang hanggang pagkabirhen]] na nagsasaad na si Maria ay nanatiling birhen sa kanyang buong buhay kahit pagkatapos ipanganak si Hesus
*Tagapamagitan sa pagitan ng Diyos at tao sa mga nananalangin kay [[Maria]]
{|class="wikitable"
|-
!| Doktrina
!| Umimbento ng doktrinang ito<br />at petsa ng pagkakaimbento
!| Mga sektang tumatanggap nito
|-
| [[Ina ng Diyos]] (Theotokos)|| [[Unang Konsilyo ng Efeso]], 431 CE|| Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, Lutherano, Methodista <br />
|-
| [[Kapanganakang birhen ni Hesus]] || [[Unang Konsilyo ng Nicaea]], 325 CE || Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, Lutherano, Methodista <br />[[Protestantismo]], [[Mormon]]
|-
| [[Pag-akyat sa langit ni Maria]] || ensiklikal na ''[[Munificentissimus Deus]]'' <br />[[Papa Pio XII]], 1950 || Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, ilang Lutherano
|-
|[[Kalinis-linisang paglilihi]] || ensiklikal na ''[[Ineffabilis Deus]]''<br />[[Papa Pio IX]], 1854 || Romano Katoliko, ilang Anglikano, ilang Lutherano, simulang [[Martin Luther]]
|-
| [[Walang hanggang pagkabirhen]] || [[Ikalawang Konsilyo ng Constantinople|Konsilyo ng Constantinople]], 533<br />[[Mga artikulong Smalcald]], 1537 || Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, ilang Lutherano<br />[[Martin Luther]], [[John Wesley]]
|}
===Primasiya ng papang Romano===
{{main|Papa ng Simbahang Katoliko Romano}}
Ang primasiya ng [[Obispo ng Roma]] ang doktrinang Romano Katoliko na nauukol sa respeto at autoridad na nararapat sa [[Obispo ng Roma]] mula sa ibang mga obispo at kanilang mga sede. Kasama ng [[Filioque|kontrobersiyang Filioque]], ang pagkakaiba sa interpretasyon ng doktrinang ito ang naging at ang nanatiling pangunahing mga sanhi ng [[sismang Kanluran-Silangan]] sa [[Kristiyanismo]].<ref name="Kasper2006">{{cite book|last=Kasper|first=Walter |title=The Petrine ministry: Catholics and Orthodox in dialogue : academic symposium held at the Pontifical Council for Promoting Christian Unity|url=http://books.google.com/books?id=3mxbj99yRaQC&pg=PA188|accessdate=22 Disyembre 2011|year=2006|publisher=Paulist Press|isbn=978-0-8091-4334-4|page=188|quote=The question of the primacy of the Roman pope has been and remains, together with the question of the Filioque, one of the main causes of separation between the Latin Church and the Orthodox churches and one of the principal obstacles to their union.}}</ref> Sa Simbahang [[Silangang Ortodokso]], ang primasiya ng obispo ng Roma ay nauunawan na isang lamang ng dakilang karangalan na tumuturing ditong "''[[primus inter pares]]''" ("una sa mga magkatumbas") nang walang epektibong kapangyarihan sa ibang mga simbahang Kristiyano.<ref>{{Cite web |title=Ratzinger’s Ecumenism between light and shadows |url=http://vaticaninsider.lastampa.it/en/homepage/inquiries-and-interviews/detail/articolo/germania-germany-alemania-8380/ |access-date=2013-01-19 |archive-date=2013-07-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130731130439/http://vaticaninsider.lastampa.it/en/inquiries-and-interviews/detail/articolo/germania-germany-alemania-8380/ |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.google.com/search?tbm=bks&tbo=1&q=meyendorff+%22primacy+is+power%22+&btnG= John Meyendorff (editor), ''The Primacy of Peter'' (St Vladimir's Seminary Press 1995 ISBN 978-0-88141-125-6), p. 165]</ref> Sa karagdagan, ang pananaw ng Simbahang [[Silangang Ortodokso]] ay ang mga pribilehiyao sa Roma ay hindi absolutong kapangyarihan. Sa [[Silangang Kristiyanismo]], marami ang mga itinuturing na "apostolikong sede" na ang [[Simbahan ng Herusalem]] ang itinuturing na "''ina ng lahat ng mga simbahan''". Ang [[obispo ng Antioch]] ay maari ring mag-angkin ng pamagat na kahalili ni Pedro dahil si Pedro ang pinuno ng [[Simbahan sa Antioch]]. Ayon sa Simbahang Katoliko Romano, ang primasiya ng Obispo ng Roma ay "buo, suprema at unibersal na kapangyarihan sa buong Simbahan na isang kapangyariahn na palagi niyang sinasanay nang hindi nahaharangan"<ref>[http://www.vatican.va/archive/ENG0015/__P2A.HTM Catechism of the Catholic Church, 882]</ref> na isang kapangyarihang itinuturo rin ng Katoliko Romano sa [[Kolehiya ng mga Obispo|buong katawan ng mga obispo]] na nagkakaisa sa Papa ng Romano Katoliko.<ref>Catechism of the Catholic Church, 883</ref> Ang kapangyarihang itinuturo nito sa autoridad na primasiya ng papa ay may mga limitasyon na opisyal, legal, dogmatiko, praktikal,<ref>[http://www.google.com/search?tbm=bks&tbo=1&q=Granfield+%22official+legal+dogmatic+and+practical%22&btnG= Patrick Granfield, Peter C. Phan (editors), ''The Gift of the Church'' (Liturgical Press 2000 ISBN 978-0-8146-5931-1), pp. 486-488]</ref><ref>[http://www.catholicplanet.com/TSM/limits-magisterium.htm The Limits of the Magisterium]</ref> at "''isang kamalian na isiping ang bawat salitang binibigkas ng Papa ay [[inpalible]] o walang kakayahang magkamali.''".<ref>[http://www.sspx.org/archbishop_lefebvre_daily_quotes/april_2011_quotes.htm Archbishop Marcel Lefebvre, ''Open Letter to Confused Catholics'']{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ang ebolusyon ng mas naunang tradisyon ay naglalagay sa parehong sina [[Apostol Pedro]] at [[Apostol Pablo]] na mga mga ninuno ng mga obispo ng Roma na pinagtanggap ng mga ito ng posisyon bilang pangunahing pastol (Pedro) at supremang autoridad sa doktrina (Pablo).<ref>Schimmelpfennig, p. 27</ref> Upang itatag ang primasiya o pagiging una ng Obispo ng Roma, ang mga obispo ng Roma ay umaasa sa isang liham na isinulat noong 416 CE ni [[Papa Inocencio I]] sa Obispo ng Gubbio upang ipakita kung paanong ang pagpapailalim sa Roma ay naitatag. Dahil si Pedro ang pinaniniwalaang ang tanging apostol (hindi binanggit si Pablo) na nagtrabaho sa Kanluran ay kaya pinaniniwalaang ang mga tanging persona na nagtatag ng mga simbahan sa Italya, Espanya, Gaul, Sicicly, Aprika at mga kanluraning isla ay mga obispong hinirang ni Pedro o mga kahalili nito. Ang pag-aangkin ng primasiya ng papa ng Roma ay maaaring tinanggap sa Italya ngunit hindi handang tinanggap sa iba pang mga lugar sa Kanluran. Ang presensiya ni Pedro sa Roma ay pinagtibay nina [[Clemente ng Roma]], [[Ignatius ng Antioch]], [[Irenaeus ng Lyon]] at iba pang mga sinaunang manunulat na Kristiyano.<ref name=ODS>[http://www.google.com/search?q=Farmer+%22is+not+explicitly+affirmed%22&btnG=Search+Books&tbm=bks&tbo=1 David Hugh Farmer (editor), ''The Oxford Dictionary of Saints'' (Oxford University Press 2004 ISBN 978-0-19-860949-0), art. "Peter (1)"]</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=93FSZsiM5cAC&pg=PA87&dq=Saint+Peter+in+Rome&hl=en&ei=mhexTsiYGoSmhAe758HQAg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CEMQ6AEwAjhk#v=onepage&q&f=false Lawrence Boadt, Linda Schapper (editors), ''The Life of St Paul" (Paulist Press 2008 ISBN 978-0-8091-0519-9), p. 88]</ref> Ang parehong mga manunulat ay nagpahiwatig rin na si Pedro ang tagapagtatag ng Simbahan sa Roma bagaman hindi sa kahulugan ng pagsisimula ng pamayanang Kristiyano doon.<ref name=JWOM>[http://www.google.com/search?tbm=bks&tbo=1&q=O%27Malley+%22despite+what+Irenaeus%22 John W. O'Malley, ''A History of the Popes'' (Rowland & Littlefield 2009 ISBN 978-1-58051-227-5), p. 11]</ref> Ikinatwiran rin ng mga Romano Katoliko na ang {{bibleverse|1|Pedro|5:13}} ay nagpapatunay na si Pedro ay tumungo sa Roma dahil ang [[Babilonia]] ay kanilang inaangking isang kriptikong pangalan para sa Roma gaya ng paggamit sa [[Aklat ng Pahayag]]. Gayunpaman, ang interpretasyong ito ay itinatakwil ng maraming mga skolar at komentador ng bibliya dahil walang ebidensiya na ang Roma ay kailanman tinawag na Babilonia pagkatapos ng [[Aklat ng Pahayag]]. Ang 1 Pedro ay hindi rin [[aklat apokaliptiko|apokaliptiko]] at ang Babilonia ay hindi mas kriptiko kesa sa [[Pontus]], [[Asya]] at iba pang mga lugar na binanggit sa 1 Pedro. Kanila ring inangkin na ang Babilonia ay tinitirhan pa rin ng maliit na bilang ng mga tao sa mga panahong ito. Dahil sa pagbanggit ng "''Binabati rin kayo ni Marcos na aking anak''" sa {{bibleverse|1|Pedro|5:13}} at dahil si [[Marcos ang Ebanghelista]] ay itinturing na tagapagtatag ng [[Koptikong Ortodoksong Simbahan ng Alehandriya|Simbahan ng Alehandriya]] kaya ang ilang mga skolar ay naniniwalang ang [[1 Pedro]] ay isinulat sa [[Ehipto]]. Ayon kay Irenaeus (130–202 CE), sina Pedro at Pablo ang mga tagapagtatag ng Simbahan ng Roma at kanilang hinirang si [[Papa Linus]] sa opisina ng episkopata na pagsisimula ng [[apostolikong paghalili]] ng sedeng Romano. Ayon kay Tertulliano (160–c. 225 CE), si [[Papa Clemente I|Clemente]] ang kahalili ni Pedro. Ayon kay [[Jeronimo]] (347–420), si Clemente ang ikaapat na obispo ng Roma pagkatapos ni Pedro bagaman kanyang idinagdag na "ang karamihan ng mga Latin ay naniniwalang si Clemente ang ikalawa pagkatapos ng apostol". Ang [[Mga Konstitusyong Apostoliko]] (375CE-380CE) ay nagsaad na si Linus ang unang obispo ng Roma na inordina ni [[Apostol Pablo]]. Ang isang ''Linus'' ay binanggit sa {{bibleverse|1|Timoteo|4:19-22}} na inaangkin ng ilang mga Romano Katoliko na si Papa Linus. Gayunpaman, ang iba ay itinalang bago ni Linus at ang kawalan ng pagbibigay diin o preeminensiya kay Linus ay nagmumungkahing si Linus ay hindi isang pinuno o obispo at kahalili ni Pedro.<ref>We cannot be positive whether this identification of the pope as being the Linus mentioned in II Timothy 4:21, goes back to an ancient and reliable source, or originated later on account of the similarity of the name (Kirsch J.P. Transcribed by Gerard Haffner. Pope St. Linus. The Catholic Encyclopedia, Volume IX. Copyright © 1910 by Robert Appleton Company. Online Edition Copyright © 2003 by K. Knight. Nihil Obstat, 1 Oktubre 1910. Remy Lafort, Censor. Imprimatur. +John M. Farley, Archbishop of New York).</ref> Sa karagdagan ay pinaniniwalaan ng mga skolar na ang [[2 Timoteo]] ay isinulat sa ikalawang siglo at isang pekeng liham na hindi isinulat ni Pablo. Ang karamihan ng mga skolar sa kasalukuyan ay tumatanggap rin na ang mga sinaunang Kristiyano sa Roma ay hindi umasal bilang isang nagkakaisang pamayanan sa ilalim ng isang pinuno o isang obispo noong unang siglo CE. Ang pagkakaroon ng isang obispo ay lumitaw lamang noong ikalawang siglo CE.<ref name=JWOM/><ref>ALTHOUGH CATHOLIC TRADITION, BEGINNING IN the late second and early third centuries, regards St. Peter as the first bishop of Rome and, therefore, as the first pope, there is no evidence that Peter was involved in the initial establishment of the Christian community in Rome (indeed, what evidence there is would seem to point in the opposite direction) or that he served as Rome's first bishop. Not until the pontificate of St. Pius I in the middle of the second century (ca. 142-ca. 155) did the Roman Church have a monoepiscopal structure of government (one bishop as pastoral leader of a diocese). Those who Catholic tradition lists as Peter's immediate successors (Linus, Anacletus, Clement, et al.) did not function as the one bishop of Rome (McBrien, Richard P. Lives of the Popes: The Pontiffs from St. Peter to Benedict XVI. Harper, San Francisco, 2005 updated ed., p.25).</ref><ref>The Christian community at Rome well into the second century operated as a collection of separate communites without any central structure...Rome was a constellation of house churches, independent of one another, each of which was loosely governed by an elder. The communities thus basically followed the pattern of the Jewish synagogues out of which they developed. (O'Malley JW. A History of the Popes. Sheed & Ward, 2009, p. 11)</ref> Gayunpaman, ang mga talatang {{bibleverse||Galacia|2:7-9}} at {{bibleverse||Roma|15:16-20}} ay ikinatwiran ng mga Protestante na nagpapatunay na si Pedro ay hindi nangaral sa mga [[hentil]] dahil siya ay itinakdang mangaral sa mga Hudyo. Si [[Apostol Pablo]] ay naglayag sa Roma ({{bibleverse|Mga|Gawa|28:16,30-31}}) ngunit hindi binanggit ang presensiya ni Pedro sa kanyang mga inaangking sulat mula sa Roma at [[Sulat sa mga taga-Roma|para sa Roma]] ({{bibleverse||Roma|16}}. Noong 2009, isinaad ni Otto Zwierlein na "''walang isang piraso ng maasahang ebidensiyang pampanitikan at wala ring ebidensiyang arkeolohikal na si Pedro ay kailanman nasa Roma''".<ref name="Zwierlein review">[[Pieter Willem van der Horst]], review of Otto Zwierlein, ''Petrus in Rom: die literarischen Zeugnisse. Mit einer kritischen Edition der Martyrien des Petrus und Paulus auf neuer handschriftlicher Grundlage'', Berlin: Walter de Gruyter, 2009, in ''[[Bryn Mawr Classical Review]]'' [http://bmcr.brynmawr.edu/2010/2010-03-25.html 2010.03.25].</ref><ref>[[James Dunn (theologian)|James Dunn]], review of Zwierlein 2009, in ''[[Review of Biblical Literature]]'' [http://www.bookreviews.org/bookdetail.asp?TitleId=7189 2010]</ref><ref>http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/1582585/St-Peter-was-not-the-first-Pope-and-never-went-to-Rome-claims-Channel-4.html</ref> Ang isang pangunahing debate sa pagitan ng mga Romano Katoliko at Protestante sa primasiya ng papang Romano ay nakasentro sa {{bibleverse||Mateo|16:18}} kung saan sinabi ni [[Hesus]] kay Pedro na: "''At sinasabi ko rin sa iyo: Ikaw ay Pedro. Sa ibabaw ng batong ito ay itatayo ko ang aking iglesiya. Hindi makakapanaig sa kaniya ang tarangkahan ng Hades.''" Ang talatang ito ay pinapakahulugan ng mga Romano Katoliko na sinasabi ni Hesus na itatag ang kanyang simbahan kay Pedro. Dahil dito, kanilang inaangkin na si Pedro ang ''unang'' papa ng Simbahang Katoliko Romano. Gayunpaman, ang unang indibidwal na ginamitan ng pamagat na "[[Papa]]" sa Simbahang Katoliko Romano ay si [[Papa Marcelino]] (namatay noong 304) at ang unang obispo ng Roma na pinaniniwalaan ng ilan na kumuha ng pamagat na "[[Papa]]" ay si [[Papa Siricio]] (384–399 CE). Inaangkin na rin ng mga teologong Romano Katoliko na si Pedro ang ginawang pastol ng apostolikong kawan sa {{bibleverse||Juan|21:15-19}} at nagpapalakas ng mga kapatid ({{bibleverse||Lucas|22:31-32}}). Sa Griyego ng {{bibleverse||Mateo|16:18}} na pinaniniwalaang orihinal na wika ng Bagong Tipan, ang pangalang ibinigay ni Hesus kay Simon ay ''petros'' ngunit kanyang tinukoy ang "bato (rock)" bilang ''petra''. Ayon sa ilang skolar, may pagtatangi sa pagitan ng dalawang mga salitang petra at petros na ang petra ay "bato (rock)" samantalang ang petros ay maliit na bato (pebble). Pinapakahulugan ng mga Protestante na ang "''batong ito''" ay hindi si Pedro kundi sa konpesyon ng pananampalataya ni Pedro sa mga nakaraang talata at kaya ay hindi naghahayag ng primasiya ni Pedro kundi ay naghahayag na itatayo ni Hesus ang kanyang simbahan sa pundasyon ng pahayag at konpesyon ng pananamapalataya ni Pedro na si Hesus ang Kristo. Ang pananaw na ito ang pananaw ng ilang mga ama ng simbahan gaya ni Juan Crisostomo. Gayunpaman, ang interpretasyong ito ay itinatakwil ng ilang mga skolar na Protestante gaya nina Blomberg at Carson na naniniwalang ang bato ay si Pedro. Ang ilang mga Protestante ay naniniwalang ang "batong ito" ay tumutukoy kay [[Hesus]] bilang reperensiya sa [[Aklat ng Deuteronomio]] 32:3-4, "''Ang [[diyos]]...ang bato (rock), ang kanyang gawa ay sakdal''" na kanila ring sinusuportahan ng mga talatang {{bibleverse|1|Corinto|3:11,10:4}}, {{bibleverse||Efeso|2:20}}, at {{bibleverse2|1|Pedro|2:4-8}}. Ang {{bibleverse||Efeso|2:20}} ay nagsasaad na ang ''mga apostol'' ang saligan at hindi lamang ang ''isang'' apostol. Ayon sa {{bibleverse||Galacia|2:7}}, ang pagkakatiwala ng pangangaral ni Pablo ng ebanghelyo sa mga [[hentil]] ay gaya ng kay Pedro sa mga Hudyo na nagpapahiwatig si Pedro ay hindi higit kay Pablo. Ayon sa {{bibleverse||Mateo|19:28}} at {{bibleverse||Pahayag|21:14}}, ang 12 apostol ay uupo sa 12 trono upang hukuman ang labindalawang lipi ng Israel. Ayon sa {{bibleverse||Lucas|22:24-29}}, "''Nagkaroon ng pagtatalo sa kanila kung sino sa kanila ang ituturing na pinakadakila. Sinabi ni Hesus sa kanila: Ang mga hari ng mga [[hentil]] ay naghahari sa kanila. Ang mga namamahala sa kanila ay tinatawag na tagagawa ng mabuti. Ngunit hindi gayon sa inyo. Ang pinakadakila sa inyo ay matulad sa pinakabata. Siya na tagapanguna ay matulad sa tagapaglingkod. Ito ay sapagkat sino nga ba ang higit na dakila, ang nakadulog ba o ang naglilingkod? Hindi ba ang higit na dakila ay ang nakadulog? Ngunit ako na nasa kalagitnaan ninyo ay tulad sa naglilingkod. Kayo iyong mga kasama kong nagpatuloy sa aking mga pagsubok. Ang aking Ama ay naglaan para sa akin ng isang paghahari. Ganito rin ang paglaan ko ng isang paghahari para sa inyo. Inilaan ko ito upang kayo ay makakain at makainom sa aking dulang sa aking paghahari. Inilaan ko ito upang kayo ay makaupo sa mga trono na hinahatulan ang labindalawang lipi ni Israel''". Ayon sa {{bibleverse||Mateo|23:8-11}}, "''Huwag kayong patawag sa mga tao na guro sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo, at kayong lahat ay magkakapatid. Huwag ninyong tawaging ama ang sinuman dito sa lupa sapagkat iisa ang inyong Ama na nasa langit. Huwag kayong patawag na mga pinuno sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo. Ngunit ang higit na dakila sa inyo ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinumang magtataas ng kaniyang sarili ay ibababa at ang sinumang magpapakumbaba sa kaniyang sarili ay itataas''". Ayon sa {{bibleverse||Juan|20:19-23}}, ang pagpapatawad ng mga kasalanan ay ipinagkaloob sa 11 mga apostol.
[[File:Emblem of the Papacy SE.svg|thumb|200px|Emblem ng [[Papa ng Simbahang Katoliko Romano]]. Ang nakakrus na mga susi sa emblem ng [[kapapahan]] ng Simbahang Katoliko Romano ay sumisimbolo sa mga susi ng langit na ipinagkatiwala kay [[Simon Pedro]] ayon sa {{bibleverse||Mateo|16:18-19}}. Ang mga susi ay ginto at pilak na sumisimbolo sa kapangyarihan ng pagkakalag at pagtatali. Ang tripleng korona ng [[tiara ng papa]] ay kumakatawan sa tatlong mga gampanin ng papang Romano Katoliko bilang "supemang pastor", "supremang guro" at "supremang [[saserdote]] (pari)". Ang gintong krus sa [[monde]] (globo) na nasa itaas ng tiara ay sumisimbolo sa soberanya ni [[Hesus]].]]
Inaangkin ng mga hindi-Romano Katoliko na ang mga susi sa kalangitan na pagkakaloob ng pagtatali at pagkakalag sa lupa sa {{bibleverse||Mateo|16:19}} ay hindi lamang ibinigay kay Pedro kundi sa lahat ng mga apostol na kanilang sinusuportahan ng talatang {{bibleverse||Mateo|18:18-20}}. Ang interpretasyong ito ang pananaw ng maraming mga ama ng simbahan gaya nina [[Tertulliano]],<ref>"What, now, (has this to do) with the Church, and) your (church), indeed, Psychic? For, in accordance with the person of Peter, it is to spiritual men that this power will correspondently appertain, either to an apostle or else to a prophet." ''On Modesty''. Book VII. Chapter XXI</ref> [[Hilary ng Poitiers]],<ref>"This faith it is which is the foundation of the Church; through this faith the gates of hell cannot prevail against her. This is the faith which has the keys of the kingdom of heaven. Whatsoever this faith shall have loosed or bound on earth shall be loosed or bound in heaven. This faith is the Father's gift by revelation; even the knowledge that we must not imagine a false Christ, a creature made out of nothing, but must confess Him the Son of God, truly possessed of the Divine nature."''On the Trinity''. Book VI.37</ref> [[Juan Crisostomo]],<ref>"For ([[John the Apostle|John]]) the Son of thunder, the beloved of Christ, the pillar of the Churches throughout the world, who holds the keys of heaven, who drank the cup of Christ, and was baptized with His baptism, who lay upon his Master’s bosom, with much confidence, this man now comes forward to us now"''Homilies on the Gospel of John.'' Preface to Homily 1.1</ref> [[Augustine]].<ref>"He has given, therefore, the keys to His Church, that whatsoever it should bind on earth might be bound in heaven, and whatsoever it should loose on earth might be, loosed in heaven; that is to say, that whosoever in the Church should not believe that his sins are remitted, they should not be remitted to him; but that whosoever should believe and should repent, and turn from his sins, should be saved by the same faith and repentance on the ground of which he is received into the bosom of the Church. For he who does not believe that his sins can be pardoned, falls into despair, and becomes worse as if no greater good remained for him than to be evil, when he has ceased to have faith in the results of his own repentance."''On Christian Doctrine'' Book I. Chapter 18.17 The Keys Given to the Church.</ref><ref>"...Peter, the first of the apostles, receive the keys of the kingdom of heaven for the binding and loosing of sins; and for the same congregation of saints, in reference to the perfect repose in the bosom of that mysterious life to come did the evangelist John recline on the breast of Christ. For it is not the former alone but the whole Church, that bindeth and looseth sins; nor did the latter alone drink at the fountain of the Lord's breast, to emit again in preaching, of the Word in the beginning, God with God, and those other sublime truths regarding the divinity of Christ, and the Trinity and Unity of the whole Godhead."''On the Gospel of John''. Tractate CXXIV.7 Abbé Guettée (1866). ''The Papacy: Its Historic Origin and Primitive Relations with the Eastern Churches'', (Minos Publishing; NY), p.175</ref><ref>"...the keys that were given to the Church..." ''A Treatise Concerning the Correction of the Donatists.'' Chapter 10.45</ref><ref>"How the Church? Why, to her it was said, "To thee I will give the keys of the kingdom of heaven, and whatsoever thou shall loose on earth shall be loosed in heaven, and whatsoever thou shall bind on earth shall be bound in heaven."''Ten Homilies on the First Epistle of John''. Homily X.10 cited in Whelton, M., (1998) Two Paths: Papal Monarchy - Collegial Tradition, (Regina Orthodox Press; Salisbury, MA), p28</ref> Ayon sa mga Katoliko, ang ginamit na Griyeong soi (iyo) ay singular na tumutukoy lamang kay Pedro. Ang {{bibleverse||Mateo|16:18}} ay gumagamit ng nagdudugtong na Griyegong pariralang kai epi tautee na isinaling "at sa batong ito" na ayon sa mga teologong Romano Katoliko ay nakabatay sa nakaraang sugnay na nagsisilbing magtumbas ng ikalawang batong petra sa unang batong petros. Gayunpaman, ikinatwiran ng mga Protestante na ang patakarang grammar ng mga pang-uri ay dapat umayon sa kaso, kasarian at bilang sa mga pangngalang binabago nito. Kanilang ikinatwiran na ang pagkakaiba sa kasarian ng mga salitang petra (babae) at petros (lalake) ay nagpapatunay na hindi si Pedro ang batong petra. Ikinatwiran ng mga Katoliko na ang patakarang ito ay hindi lumalapat sa mga salitang ito dahil ang parehong mga salita ay mga pangngalan at hindi pang-uri. Tungkol sa interpretasyon ng {{bibleverse||Mateo|16:18-19}}, isinulat ni Jaroslav Pelikan na "''Gaya ng pag-amin ngayon ng mga skolar na Romano Katoliko, ginamit ito ng sinaunang amang Kristiyano na si [[Cipriano]] upang patunayan ang autoridad ng obispo hindi lamang ng obispo ng Roma ngunit ng bawat obispo''" na tumutukoy sa gawa ni Maurice Bevenot tungkol kay Cipriano. Bagaman sa 12 alagad, si Pedro ang nananaig sa mga unang kabanata ng [[Mga Gawa ng mga Apostol]], si [[Santiago na kapatid ng Panginoon]] ay ipinakitang pinuno ng Simbahang Kristiyano sa mga kalaunang kabanata ng Mga Gawa. Ang ilan ay nag-aangkin na mas nanaig sa ranggo si Santiago kesa kay Pedro dahil si Santiago ang huling nagsalita sa [[Konseho ng Herusalem]] sa {{bibleverse|Mga|Gawa|15:13-21}} na nagmumungkahing ito ang huling pagpapasya na pinagkasunduan ng lahat. Ang katusuan rin ni Santiago ay sinunod sa lahat ng mga Kristiyano sa Antioch na nagpapahiwatig na ang autoridad ni Santiago ay lagpas sa Herusalem. Gayundin, binanggit ni [[Apostol Pablo]] si Santiago bago kay Pedro at Juan nang tawagin ni Pablo ang mga ito na "''mga haligi ng simbahan''" sa {{bibleverse||Galacia|2:9}}. Ayon sa {{bibleverse||Galacia|2:11-13}}, sinunod ni Pedro ang kautusan ni Santiago na lumayo sa mga [[hentil]] at hindi lamang si Pedro kundi pati ang kasamang misyonaryo ni Pablong si Barnabas gayundin ang lahat ng mga Hudyo. Gayunpaman, ayon sa mga teologong Romano Katoliko, ang mga talatang {{bibleverse|Mga|Gawa|12:12-17}} at {{bibleverse||Galacia|1:18-19}} ay nagpapahiwatig na si Pedro ang pinuno ng simbahang Kristiyano at si Pedro ang humirang kay Santiago na pinuno nang siya ay lumisan sa Herusalem. Gayunpaman, ayon sa mga hindi naniniwala sa interpretasyong ito ng Romano Katoliko, kung ang pagkakahirang kay Santiago ay kinailangan sa paglisan ni Pedro sa Herusalem, bakit hindi kinilala si Pedro na pinuno sa [[Konseho ng Herusalem]] sa {{bibleverse|Mga|Gawa|15}}. Si Santiago ay nanatiling nasa papel ng pinuno kahit sa presensiya ni Pedro sa Konseho ng Herusalem sa Mga Gawa 15. Ayon sa propesor na si John Painter, mas malamang na ang talata ay nagsasaad na si Pedro ay nag-uulat lamang ng kanyang mga gawain sa kanyang pinunong si Santiago. Ang Galacia 1:18-19 ay hindi malinaw at maaaring pakahulugan upang suportahan ang parehong pananaw na si Santiago o Pedro ang pinuno ng Simbahang Kristiyano sa Herusalem. Gayunpaman, ang katotohanang si Santiago ay binanggit maliban sa ''iba'' pang mga apostol ay nagpapakitang si Santiago ay napakahalaga para kay Pablo. Ayon kay [[Eusebio ng Caesarea]], si Santiago ang unang obispo o patriarka ng Simbahang Kristiyano sa Herusalem. Ikinatwiran rin na ang mga [[Unang Pitong Konsehong Ekumenikal|konseho ng simbahan]] ay hindi tumuring sa mga desisyon ng papa na nagtatali. Ang [[Ikatlong Konsehong Ekumenikal]] ay ipinatawag bagaman kinondena ng romanong papa na si [[Papa Celestino I]] si [[Nestoryo]] bilang [[heretiko]] na ikinatwiran ni Whelton na nagpapakitang hindi itinuring ng konseho ang kondemnasyon ng papang Romano bilang depinitibo. .<ref>''Ibid.'', p153.</ref><ref>Whelton, M., (1998) Two Paths: Papal Monarchy - Collegial Tradition, (Regina Orthodox Press; Salisbury, MA), p.59.</ref> Ayon sa mga sumasalungat sa doktrinang ito, walang isang konsehong ekumenikal ang ipinatawag ng papa ng Roma. Ang lahat ng mga konsehong ekumenikal ay ipinatawag ng mga Emperador na [[Bizantino]]. Kung ang katuruan ng primasiya ng papang Romano ang bumuo ng bahagi ng Tradisyong Banal, ang gayong kapangyarihan ng papang Romano ay sasanayin upang lutasin ang mga alitan sa sinaunang kasaysayan ng Simbahang Kristiyano. Ang pangkalahatang konseho ay maaari ring manaig sa desisyon ng mga papang Romano. Ang pagsalungat sa mga kautusan ng papang Romano ay hindi rin limitado sa mga nakaraang siglo. Ang isang mahusay na kilalang halimbawa ang [[Society of St. Pius X]] na kumikilala ng primasiya ng papang Romano<ref>{{Cite web |title=A Statement of Reservations Concerning the Impending Beatification of Pope John Paul II |url=http://www.dici.org/en/documents/a-statement-of-reservations-concerning-the-impending-beatification-of-pope-john-paul-ii/ |access-date=2013-01-19 |archive-date=2012-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120513082526/http://www.dici.org/en/documents/a-statement-of-reservations-concerning-the-impending-beatification-of-pope-john-paul-ii/ |url-status=dead }}</ref> ngunit tumangging tumanggap sa mga kautusan ng papa tungkol sa [[liturhiya]]. Noong 2005, ang Romano Katolikong propesor na [[Hesuita]]ng si John J. Paris ay nagbalewala sa kautusan ng papa bilang nagkukulang sa autoridad.<ref>[http://www.catholicculture.org/culture/library/view.cfm?recnum=6635 Patrick J. Reilly, "Teaching Euthanasia" (Catholic Culture)]</ref> Noong 2012, sa okasyon ng ika-50 anibersaryo ng pagbubukas ng Ikalawang Konsehong Vatikano, ang 60 prominenteng mga teologong Romano Katoliko ay naglimbag ng isang opisyal na deklarasyon na nagsasaad na ang kapapahan sa kasalukuyan ay lumalagpas sa autoridad nito.<ref>[http://www.churchauthority.org/index.asp the JUBILEE DECLARATION, 11 Oktubre 2012]</ref>
===Mga mortal na kasalanan===
Noong 10 Marso 2008, nagtala ang [[Lungsod ng Batikano|Batikano]] ng pitong bagong mortal na kasalanang dapat iwasan. Kabilang sa mga nadagdag na ito ang mga may kaugnayan sa pagsuway sa mga pundamental na karapatang pantao katulad ng mga pakikialam na panghenetiko, polusyon, paggamit ng mga [[ipinagbabawal na gamot]], at maging ang lumalaking lawak sa antas panlipunan at pangkabuhayan ng mga mayayaman at mahihirap. Nadagdag ang mga nabanggit sa mga dati nang naitalang mga mortal na kasalanang dapat iwasan ng isang tao: ang pagkamahalay, [[katakawan]], [[pagiimbot]], [[katamaran]], lubhang pagkaingit sa ibang tao, pagdadala ng poot sa ibang tao, at lubhang pagpapahalaga sa pansariling karangalan. Idinagdag ang mga bagong kasalanang dapat iwasan upang makasunod sa makabagong takbo ng kasalukuyang panahon ang Simbahang Katoliko.<ref name=CNN>{{Cite web |title=Vatican lists new sinful behaviors, CNN/Living, CNN.com, 10 Marso 2008 |url=http://www.cnn.com/2008/LIVING/wayoflife/03/10/vatican.updates.sins.ap/index.html |access-date=11 Marso 2008 |archive-date=11 Marso 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080311142051/http://www.cnn.com/2008/LIVING/wayoflife/03/10/vatican.updates.sins.ap/index.html |url-status=dead }}</ref>
===Mga Sakramento===
==Mga paghingi ng tawad ni Papa Juan Pablo II sa mga kasalanan ng Simbahang Romano Katoliko ==
Si Papa [[Juan Paulo II]] ay gumawa ng maraming mga paghingi ng tawad sa mga kasalanang ginawa ng Simbahang Romano Katoliko sa buong kasaysayan ng pag-iral nito. Kabilang sa mga hiningan ng tawad ng papa ang mga [[Hudaismo|Hudyo]], kay [[Galileo]], mga kababaihan, mga biktima ng [[Inkisisyon]], mga [[Muslim]] na nilipol ng mga nag-krusadang Katoliko at halos lahat ng taong dumanas sa ilalim ng Simbahang Romano Katoliko sa paglipas ng panahon.<ref name = "Stourton1">{{cite book |last1=Stourton |first1=Edward |authorlink1=Edward Stourton (journalist)|title=John Paul II: Man of History |accessdate=2009-01-06 |publisher=[[copyright|©]] 2006 Hodder & Stoughton |location=[[London]] |isbn=0-340-90816-5 |page=1}}</ref> Ang higit sa 100 mga paghingi ng tawad ng papa at mga taon ng paghingi ng tawad ay kinabibilangan ng:<ref name="PopeApologises">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/1671540.stm |title=BBC News Europe - Pope Sends His First E-Mail - An Apology |first=|last=BBC News Europe |work=[[BBC News]] |date=23 Nobyembre 2001|publisher=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |location=[[London, England|London]]|quote=from a laptop in the Vatican's frescoed Clementine Hall the 81-year-old pontiff transmitted the message, his first 'virtual' apology.|accessdate=30 Enero 2012}}</ref>
*Ang panankop sa [[MesoAmerika]] ng Espanya sa ngalan ng Simbahang Romano Katoliko.
*Ang [[Inkisisyon]] ng siyentipikong si [[Galileo Galilei]]. (1992)
*Ang pakikilahok ng mga Katoliko sa [[kalakalan ng mga aliping Aprikano]] (1993). Noong maagang ika-13 siglo CE, ang opisyal na pagsuporta para sa [[pang-aalipin]] at pangangalakal ng alipin ay isinama sa [[Batas Kanon]] (Corpus Iuris Canonici) ni [[Papa Gregorio IX]],.<ref>Steven Epstein, ''Wage Labour & Guilds in Mediaeval Europe'' (1995), page 226</ref><ref>Ambe J. Njoh, ''Tradition, culture and development in Africa'' (2006), page 31</ref> Ang batas na Kanon ng Romano Katoliko ay nagbibigay ng apat na mga pamagat sa paghawak ng mga alipin: mga aliping nabihag sa digmaan, mga taong kinondena para sa pang-aalipin, mga taong nagbenta ng kanilang sarili sa pang-aalipin kabilang ang isang amang nagbenta ng kanyang anak na maging alipin at mga anak ng isang ina na isang alipin. Ang pang-aalipin ay itinakdang parusa ng mga Pangkalahatang Konseho, mga lokal na konseho ng simbahan at mga [[papa ng Simbahang Katoliko Romano]] noong 1179–1535 sa mga sumusunod:
**Ang krimen ng pagtulong sa mga [[Saracen]] noong 1179-1450.
**Ang krimen ng pagbebenta ng mga alipin sa mga Saracen noong 1425. Si [[Papa Martin V]] ay naglabas ng dalawang mga konstitusyon. Ang pagtatrapiko ng mga aliping Kristiyano ay hindi ipinagbawal ngunit ang pagbebenta lamang ng mga ito sa mga panginoong hindi Kristiyano.
**Ang krimen ng brigandahe sa mga distritong mabundok ng [[Pyrenees]] noong 1179.
**Hindi makatwirang agresyon o iba pang mga krimen noong 1309-1535. Ang parusa ng pagbihag at pang-aalipin para sa mga pamilyang Kristiyano o siyudad o estado ay ipinatupad ng ilang beses ng mga Papa. Ang mga sinentensiyahan ay kinabilangan ng mga [[Veneciano]] noong 1309.<ref>Maxwell p. 48-49</ref> Itinawalag ni [[Papa Gregorio XI]] ang mga [[Florentino]] at inutos ang mga itong alipinin kapag nabihag.<ref>''The Encyclopedia Americana''</ref>
Ang mga [[bull ng papa]] gaya ng [[Dum Diversas]], [[Romanus Pontifex]] at mga hinango rito ay nagbasbas at pumayag sa pang-aalipin at ginamit upang pangatwiranan ang pang-aalipin ng mga [[katutubo]] at pagkakamit ng kanilang mga lupain sa panahong ito.
*Ang papel ng Simbahang Katoliko sa pagpaslang sa pamamagitan ng [[pagsusunog sa poste|pagsusunog ng buhay sa poste]] laban sa mga [[erehe]] at sa pakikidigmang pang-[[relihiyon]] na sumunod sa [[Protestanteng Repormasyon]]. (1995)
*Ang mga kawalang hustisya laban sa mga kababaihan, ang paglabag sa mga karapatan ng mga kababaihan at paninirang puri sa mga kababaihan. (1995)
*Ang kawalang pagkilos at katahimikan ng maraming mga Katoliko noong [[Holocaust]] (1998).
*Sa pagsunog ng buhay sa repormer na si [[Jan Hus]] noong 1415. (1999)
*Sa mga kasalanan ng mga Katoliko sa paglipas ng mga panahon sa paglabag sa mga karapatan ng mga pangkat etniko at pagpapakita ng paglalapastangan sa mga [[relihiyon]] at kultura ng mga ito. (2000)
*Sa mga kasalanan ng mga [[Ikaapat na Krusada|nagkrusada sa Constantinople]] noong 1204. (2001)
*Sa mga [[pang-aabusong seksuwal ng mga paring Katoliko]]. (2001)
*Sa mga sinuporthan ng Simbahang Katoliko na mga [[ninakaw na henerasyon]] ng mga batang [[aborihinal]] sa Australia. (2001)
*Sa Tsina, sa pag-aasal ng mga misyonaryong Katoliko sa mga panahong [[kolonyal]]. (2001)
== Talababa ==
{{reflist|group=Note}}
== Mga sanggunian ==
{{reflist|2}}
==Tingnan din==
*[[Silangang Ortodokso]]
{{Katolisismo}}
{{Christianity footer}}
[[Kategorya:Simbahang Katolika Romana| ]]
qxsmiofqjzrker0hy5dempxew0lr7jt
Relihiyon sa Pilipinas
0
9904
1959430
1861355
2022-07-30T13:12:07Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Pie chart
|thumb = right
|caption = Relihiyon sa Pilipinas, tinantya ng [[CIA]]<ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/philippines/|title=East Asia/Southeast Asia :: Philippines — The World Factbook – Central Intelligence Agency|website=www.cia.gov|accessdate=February 8, 2021}}</ref>
|label1 = [[Simbahang Katolika sa Pilipinas|Katolikong Kristiyanismo]]
|value1 = 80.6
|color1 = Purple
|label2 = [[Protestantismo|Protestanteng Kristiyanismo]]
|value2 = 8.2
|color2 = blue
|label3 = Ibang mga kristiyano (hal. [[Philippine Independent Church|Aglipayan]], [[Iglesia ni Cristo|INC]], [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Simbahang Ortodokso]])
|value3 = 3.4
|color3 = Red
|label4 = [[Islam sa Pilipinas|Islam]]
|value4 = 5.6
|color4 = Green
|label5 = [[Kawalang relihiyon]]
|value5 = 0.1
|color5 = grey
|label6 = [[Mga katutubong relihiyon sa Pilipinas|Mga katutubong relihiyon]]
|value6 = 0.2
|color6 = gold
|label7 = Ibang relihiyon
|value7 = 1.9
|color7 = Orange
}}
Ang '''Relihiyon sa Pilipinas''' ay minarkahan ng isang nakararaming tao na sumusunod sa pananampalatayang [[Kristiyanismo|Kristiyano]].<ref name="NSO2014">[https://www.census.gov.ph/sites/default/files/2014%20PIF.pdf Philippines in Figures : 2014] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140728203542/http://www.census.gov.ph/sites/default/files/2014%20PIF.pdf|date=July 28, 2014}}, [[Philippine Statistics Authority]].</ref> Hindi bababa sa 92% ng populasyon ay Kristiyano; halos 81% ang kabilang sa [[Simbahang Katolika sa Pilipinas|Simbahang Katoliko]] habang ang 11% ay kabilang sa mga [[Protestante]], [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Ortodokso]], [[Restaurasyonismo|Restaurasyonista]] at Independent na mga denominasyong Katoliko, tulad ng [[Iglesia Filipina Independiente]], [[Iglesia ni Cristo]], [[Seventh-day Adventist Church]], [[United Church of Christ in the Philippines]], [[Members Church of God International]] at Evangelicals.<ref name=NSO2014 /> Opisyal, ang Pilipinas ay isang sekular na bansa, na may [[oldwikisource:Saligang_Batas_ng_Pilipinas_(1987)|Konstitusyon]] na ginagarantiyahan ang [[paghihiwalay ng simbahan at estado]], at hinihiling sa gobyerno na igalang ang lahat ng paniniwala sa relihiyon nang pantay.
[[File:St_Peter_and_Paul_Cathedral.jpg|thumb|right|200px|[[St Peter's Metropolitan Cathedral]] sa [[Tuguegarao]]]]
Ayon sa pambansang mga survey sa relihiyon, halos 5.6% ng populasyon ng Pilipinas ay [[Muslim]], na ginagawang pangalawang pinakamalaking relihiyon sa bansa ang [[Islam]].<ref name=2013ifr /> Gayunman, Isang pagtatantiya ng 2012 ng [[Pambansang Komisyon sa mga Muslim na Pilipino]] (NCMF) ay nagsasaad na mayroong 10.7 milyong mga Muslim, o humigit-kumulang na 11 porsyento ng kabuuang populasyon.<ref name=2013ifr>{{cite report|url=https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/irf/2013/eap/222161.htm|title=Philippines|at=SECTION I. RELIGIOUS DEMOGRAPHY|work=2013 Report on International Religious Freedom|date=July 28, 2014|publisher=United States Department of State|quote=The 2000 survey states that Islam is the largest minority religion, constituting approximately 5 percent of the population. A 2012 estimate by the National Commission on Muslim Filipinos (NCMF), however, states that there are 10.7 million Muslims, which is approximately 11 percent of the total population.|access-date=June 25, 2017}}</ref> Karamihan sa mga Muslim ay naninirahan sa mga bahagi ng Mindanao, Palawan, at Sulu Archipelago - isang lugar na kilala bilang [[Bangsamoro]] o ang rehiyon ng [[Moro (Pilipinas)|Moro]]. <ref>[http://www.philstar.com/Article.aspx?articleId=472375&publicationSubCategoryId=205 RP closer to becoming observer-state in Organization of Islamic Conference] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160603143753/http://www.philstar.com/Article.aspx?articleId=472375&publicationSubCategoryId=205 |date=June 3, 2016 }}. (May 29, 2009). ''[[The Philippine Star]]''. Retrieved 2009-07-10, "Eight million Muslim Filipinos, representing 10 percent of the total Philippine population, ...".</ref> Ang ilan ay lumipat sa mga lunsod at bayan na lugar sa iba't ibang bahagi ng bansa. Karamihan sa mga Muslim na Pilipino ay nagsasagawa ng [[Sunni Islam]] ayon sa paaralang [[Shafi'i]].<ref name=McAmis>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=59PnSwurWj8C&pg=PA18|title=Malay Muslims: The History and Challenge of Resurgent Islam in Southeast Asia|author=McAmis, Robert Day|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing|year=2002|pages=18–24, 53–61|isbn=0-8028-4945-8|access-date=January 7, 2010}}</ref> Mayroong ilang mga [[Ahmadiyya]] Muslim sa bansa.<ref name="R Michael Feener, Terenjit Sevea 144">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=2MyHnPaox9MC&pg=PA144 |title=Islamic Connections: Muslim Societies in South and Southeast Asia |author1=R Michael Feener |author2=Terenjit Sevea |year=2009 |page=144 |isbn=9789812309235 |access-date=June 7, 2014}}</ref>
Ang [[mga tradisyunal na relihiyon ng Pilipinas]] ay ginagawa pa rin ng tinatayang 2% ng populasyon,<ref name="cia-rp" /><ref name=pew>[http://www.globalreligiousfutures.org/countries/philippines/religious_demography Pew Research Center's Religion & Public Life Project: Philippines] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140708193611/http://www.globalreligiousfutures.org/countries/philippines/religious_demography |date=July 8, 2014 }}. [[Pew Research Center]]. 2010.</ref> na binubuo ng maraming mga katutubong tao, mga pangkat ng tribo, at mga tao na bumalik sa mga tradisyunal na relihiyon mula sa mga relihiyong Katoliko / Kristiyano o Islam. Ang mga relihiyon na ito ay madalas na nai-syncretize sa Kristiyanismo at Islam. Ang animismo, katutubong relihiyon, at shamanismo ay mananatiling naroroon bilang undercurrent ng pangunahing relihiyon, sa pamamagitan ng [[albularyo]], [[babaylan]], at [[manghihilot]]. Ang [[Budismo]] ay isinasagawa ng 2% ng mga populasyon ng pamayanan ng Hapon-Pilipino,<ref name="auto">{{cite web|url=http://www.buddhist-tourism.com/countries/philippines/buddhism-in-philippines.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20070820130036/http://www.buddhist-tourism.com/countries/philippines/buddhism-in-philippines.html|url-status=dead|archive-date=August 20, 2007|title=Buddhism in Philippines, Guide to Philippines Buddhism, Introduction to Philippines Buddhism, Philippines Buddhism Travel}}</ref><ref name=cia-rp>{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/philippines/|title=The World Factbook — Central Intelligence Agency|access-date=January 19, 2012}}</ref><ref name=pew /><ref name="globalreligiousfutures.org">{{cite web|url=http://www.globalreligiousfutures.org/countries/philippines/religious_demography#/?affiliations_religion_id=0&affiliations_year=2010|title=Philippines – Pew-Templeton Global Religious Futures Project|access-date=June 18, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140708193611/http://www.globalreligiousfutures.org/countries/philippines/religious_demography#/?affiliations_religion_id=0&affiliations_year=2010|archive-date=July 8, 2014|url-status=live}}</ref> at kasama ang [[Taoismo]] at [[katutubong relihiyon ng Tsino]] ay nangingibabaw din sa mga pamayanang Tsino. Mayroong mas maliit na bilang ng mga tagasunod ng [[Sikhismo|mga Sikh]], [[Hinduismo|mga Hindu]],<ref name=cia-rp /><ref name=pew /><ref name="globalreligiousfutures.org"/><ref>{{cite web|url=http://indianexpress.com/article/india/india-news-india/punjabi-community-money-lending-philippines-president-rodrigo-duterte-2806212/|title=Punjabi Community Involved in Money Lending in Philippines Braces for 'Crackdown' by New President|date=May 18, 2016}}</ref><ref>{{cite web|title=2011 Gurdwara Philippines: Sikh Population of the Philippines |url=http://www.angelfire.com/ca6/gurdwaraworld/philippines.html |access-date=June 11, 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111201014811/http://www.angelfire.com/ca6/gurdwaraworld/philippines.html |archive-date=December 1, 2011 }}</ref> at [[Hudaismo]], at [[Pananampalatayang Bahá'í|Baha'i]]. Higit sa 10% ng populasyon ay [[hindi relihiyoso]], na may porsyento ng mga taong hindi relihiyoso na nagsasapawan sa iba't ibang mga paniniwala, bilang karamihan sa mga hindi relihiyoso pumili ng isang relihiyon sa Census para sa mga layuning layunin.<ref name=cia-rp /><ref name=pew /><ref>Note: The Irreligious population is taken from the Catholic majority. The 65% is from the Filipino American population which have a more accurate demographic count sans the Muslim population of the Philippines.
* [http://www.pewforum.org/2012/07/19/asian-americans-a-mosaic-of-faiths-overview/ Asian Americans: A Mosaic of Faiths] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140428175458/http://www.pewforum.org/2012/07/19/asian-americans-a-mosaic-of-faiths-overview/ |date=Abril 28, 2014 }}, [[Pew Research]]. July 19, 2012.
* [http://www.pewresearch.org/fact-tank/2015/01/09/5-facts-about-catholicism-in-the-philippines/ 5 facts about Catholicism in the Philippines] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151209181729/http://www.pewresearch.org/fact-tank/2015/01/09/5-facts-about-catholicism-in-the-philippines/ |date=December 9, 2015 }}. [[Pew Research]]. January 9, 2015.
* [http://www.rappler.com/move-ph/95240-secular-humanism-philippines-religion On being godless and good: Irreligious Pinoys speak out:'God is not necessary to be a good'] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150914213548/http://www.rappler.com/move-ph/95240-secular-humanism-philippines-religion |date=September 14, 2015 }}, [[Rappler]]. June 4, 2015.
* [http://www.pewforum.org/2011/12/19/table-christian-population-in-numbers-by-country/ Table: Christian Population in Numbers by Country] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151214114501/http://www.pewforum.org/2011/12/19/table-christian-population-in-numbers-by-country/ |date=December 14, 2015 }}, [[Pew Research]]. December 19, 2011.</ref>
Ayon sa senso noong 2010, ang Evangelicals ay binubuo ng 2% ng populasyon, subalit ang mga survey at datos noong 2010 tulad ng Joshua Project at Operation World ay tinatayang ang populasyon ng ebanghelikal ay nasa paligid ng 11–13% ng populasyon. Partikular na malakas ito sa mga pamayanan ng Amerika at Korea, Hilagang Luzon lalo na sa [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera]], [[Soccsksargen|Timog Mindanao]]<ref>{{Cite web|url=http://philchal.org/dawn/nationalsum.asp?usersort=perev_desc|title=Philippine Church National Summary|website=philchal.org|access-date=September 17, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170917213510/http://philchal.org/dawn/nationalsum.asp?usersort=perev_desc|archive-date=September 17, 2017|url-status=live}}</ref> at marami pang ibang mga pangkat na tribo sa Pilipinas.{{cn}} Ang mga Protestante parehong mainline at ebangheliko ay nakakuha ng makabuluhang taunang rate ng paglago hanggang sa 10% mula pa noong 1910 hanggang 2015.<ref>{{Cite web|url=http://www.gordonconwell.edu/shared-content-temp-research/documents/236e0d3b6-d706-4bcf-a892-87a608c59104-18.pdf|title=500 years of Protestantism(World Christian Database)|archive-url=https://web.archive.org/web/20170218145254/http://www.gordonconwell.edu/shared-content-temp-research/documents/236e0d3b6-d706-4bcf-a892-87a608c59104-18.pdf|archive-date=February 19, 2017|url-status=live}}</ref>
[[File:ReligionPhilippines.png|thumb|Predominant religion by province: Christianity (blue), Islam (green).]]
==Tingnan din==
* [[Demograpiya ng Pilipinas]]
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Relihiyon sa Asya|Pilipinas]]
[[Kategorya:Relihiyon sa Pilipinas]]
{{Asia topic|Relihiyon sa}}
{{stub}}
566gql3nes5w81i09q39yzulf1jayal
Parusang kamatayan
0
10158
1959417
1958099
2022-07-30T12:13:56Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Beccaria - Dei delitti e delle pene - 6043967 A.jpg|thumb|[[Cesare Beccaria]], ''Dei delitti e delle pene'']]
Ang '''parusang kamatayan''', '''pangunahing parusa''', o '''parusang kapital''', ay isang '''pagbitay''', o pagsasagawa ng parusang kamatayan<ref name=Bansa1>[http://www.bansa.org/dictionaries/tgl/?dict_lang=tgl&type=search&data=execution ''Execution'', pagbitay, pagganap, pagsasagawa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306043144/http://www.bansa.org/dictionaries/tgl/?dict_lang=tgl&type=search&data=execution |date=2016-03-06 }}, Bansa.org</ref><ref name=Bansa2>[http://www.bansa.org/dictionaries/tgl/?dict_lang=tgl&type=search&data=bitay Bitay, "to execute by hanging"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306041055/http://www.bansa.org/dictionaries/tgl/?dict_lang=tgl&type=search&data=bitay |date=2016-03-06 }}, Bansa.org at [https://web.archive.org/web/20090214170422/http://geocities.com/athens/academy/4059/diction.html Regala, Armando A.B. Regala], Geocities.com</ref>, ng isang pamahalaan bilang parusa para sa isang [[krimen]] kadalasang tinatawag na isang ''opensang kapital'' o isang ''krimeng kapital''. Sa kasaysayan, ginagamit ang pagbitay sa mga [[kriminal]] at mga kalaban sa politika ng halos lahat ng mga lipunan sa pamamagitan ng prosesong hudisyal o sa adhikaing pampolitika katulad ng pagsupil ng [[pampolitika na pagtutol]]. Sa mga demokratikong mga bansa sa buong mundo, karamihan ang mga [[Europa|Europeo]] at [[Latino Amerika]]nong bansa ang nagtanggal ng parusang kamatayan (maliban sa [[Estados Unidos]], [[Guatemala]] at ng [[Karibe]]), habang pinapanatili ito ng mga [[demokrasya]] sa [[Asya]] at [[Aprika]]. Sa mga hindi demokratikong mga bansa, karaniwan ang paggamit ng parusang kamatayan.
== May paglilitis ayon sa batas ==
Sa mga karamihan ng mga lugar na sinasagawa ang parusang kamatayan ngayon, nakalaan ang parusa sa mga ilang [[pagpatay ng tao|pagpatay]], [[Pag-hijack ng sasakyang panghimpapawid]], [[Terorismo]], [[ Mga krimen laban sa sangkatauhan]], [[malawakang pagpaslang|Malawakang Pagpatay]], [[krimen sa digmaan]], [[paniniktik|espiya]], [[sedisyon]], [[Pandarambong]], o [[pagtataksil]] o bahagi ng [[katarungang militar]]. Sa ilang mayoryang-[[Muslim]] na bansa, pinarurusahan ng kamatayan ang ilang mga krimeng sekswal, kabilang ang [[pangangalunya]] at [[sodomya]]. Sa maraming bansa, isang opensang kapital ang [[pangangalakal ng bawal na gamot]]. Sa [[Tsina]], pinaparusahan din ng kamatayan ang seryosong mga kaso ng korupsiyon at ang [[pangangalakal ng tao]]. Sa mga militar sa buong mundo, pinaparusahan din ng kamatayan ng mga [[korte militar]] ang [[kaduwagan]], [[pagpapabaya]], [[insubordinasyon]], at [[pag-aalsa]].
== Walang paglilitis at hindi ayon sa batas ==
{{otheruses|Lynch}}
[[Talaksan:Lynching of Laura Nelson, May 1911.jpg|thumb|right|Ang isinagawang linsamiyento sa isang babae sa [[Okemah, Oklahoma]], [[Oklahoma]], noong 1911.]]
May isa pang uri ng pagganap ng pagbitay na tinatawag na '''''lynch''''' (pangngalan) o '''''[[:en:lynching|lynching]]''''' (ang gawain)<ref name=Bansa3>[http://www.bansa.org/dictionaries/tgl/?dict_lang=tgl&type=search&data=lynch Lynch] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306035826/http://www.bansa.org/dictionaries/tgl/?dict_lang=tgl&type=search&data=lynch |date=2016-03-06 }}, Bansa.org at [http://www.gutenberg.org/etext/20738 Gutenberg.org (1915)], ''lynch'', "patayín karakaraka ng mga tao ang may sala."</ref> sa [[wikang Ingles]]. Tinatawag natin itong '''linsamiyento''' o '''lintsamiento''' (batay sa ''[[:es:linchamiento|lichamiento]]'' ng [[wikang Kastila|Kastila]]),<ref>Literal na salin batay sa Kastilang ''linchamiento''.</ref> o kaya '''Batas Lynch'''. Isa itong pagpatay na kara-karaka (o kaagad) ng maraming mga tao sa isang nagkasala o pinararatangang kriminal, na walang [[paglilitis]] ayon sa batas. Sinasabing nagmula ang salitang ito mula sa pangalan ni [[Charles Lynch]] (1736–1796) ng [[Virginia (estado)|Virginia]], [[Estados Unidos]], isang lalaking nanggulo o nangmolestiya sa mga Loyalista noong kapanahunan ng [[Rebolusyong Amerikano]]. Ngunit sa larangan ng kasaysayan, karaniwang tumutukoy ang ''lynching'' sa pagbibitin, mula sa [[leeg]] man o patiwarik, ng mga nagngingitngit na mamamayan sa isang pinagbibintangan tao.<ref name=NBK>{{cite-NBK|Lynching}}</ref> Sa kasaysayan ng Estados Unidos, dating isinasagawa ito - dahil sa diskriminasyon - sa mga taong may maitim na balat at alipin.
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
[[Kategorya:Batas]]
[[Kategorya:Diskriminasyon]]
[[Kategorya:Pang-aabuso ng karapatang pantao]]
[[Kategorya:Parusang kamatayan|*]]
8w6xyeh4qryn3b46blosfot3ereeekd
Pateros
0
10239
1959419
1943418
2022-07-30T12:16:08Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{About|bayan sa Kalakhang Maynila, Pilipinas|lungsod sa Estados Unidos|Pateros, Washington}}
{{Infobox settlement
| name = {{PH wikidata|name}}
| official_name = ''Bayan ng Pateros''
| etymology = <!--origin of name-->
| named_for = <!--named after (if person or place)-->
| native_name =
| other_name =
| nickname = Kabiserang balut sa Pilipinas<br/>
Small Town with a Big Heart
| motto = ''Isang Pateros''<br>{{small|[[English language|English]]: One Pateros}}
| anthem = ''Imno ng Pateros''<br>{{small|[[English language|English]]: Pateros Hymn}}
| image_skyline = {{Photomontage
| photo1a = 3302San Roque Santa Marta de Pateros Church Metro Manila 19.jpg
| photo1b = Pateros Municipal Hall (November 2013).jpg
| photo2a = Makati-Pateros boundary jf3008 04.jpg
| photo2b = 9771Pateros, Metro Manila Barangays 26.jpg
| photo3a = Pateros town proper.jpg
| photo3b = PaterosParkjf2843 06.JPG
| size = 250
| position = center
| spacing = 1
| color = transparent
| border = 0
| foot_montage = (''From top, left to right '': Pateros Church • Pateros Municipal Hall • Makati-Pateros boundary • Pateros National High School • Pateros Downtown area • Town Plaza and De Borja Park'')
}}
| image_flag = Flag of Pateros.png
| image_seal = Seal of Pateros.png
| seal_size = 100x80px
| image_map = Pateros in Metropolitan Manila.png
| map_caption = Mapa ng [[Kalakhang Maynila]] na nagpapakita ng lokasyon ng Pateros (pula), at ang mga nawawalalng teritoryo na kasalukuyang na hurisdikyon ng mga kalapit ng lungsod (mapusyaw na pula).
| image_map1 = {{hidden begin|title=OpenStreetMap|ta1=center}}{{Infobox mapframe|frame-width=250}}{{hidden end}}
| pushpin_map = Philippines
| pushpin_label_position = left
| pushpin_map_caption = Lokasyon sa Pilipinas
| coordinates = {{PH wikidata|coordinates}}
| settlement_type = {{PH wikidata|settlement_type}}
| subdivision_type = [[Talaan ng mga bansa|Bansa]]
| subdivision_name = [[Pilipinas]]
| subdivision_type1 = [[Mga rehiyon ng Pilipinas|Rehiyon]]
| subdivision_name1 = {{PH wikidata|region}}
| subdivision_type3 = [[House of Representatives of the Philippines#District representation|District]]
| subdivision_name3 = {{PH legislative district}}
| established_title = [[Date of establishment|Founded]]
| established_date = 1770
| established_title2 = Chartered
| established_date2 = January 1, 1909
| parts_type = [[Barangay]]s
| parts_style = para
| p1 =
| leader_title = [[Alkalde]]
| leader_name = Miguel "Ike" F. Ponce III
| leader_title1 = [[Vice Mayor]]
| leader_name1 = Gerald S. German
| leader_title2 = [[House of Representatives of the Philippines#Current composition|Representative]] <!--congressman or congresswoman -->
| leader_name2 = [[Alan Peter Cayetano|Alan Peter S. Cayetano]]
| leader_title3 = Council
| leader_name3 = <small> {{Collapsible list
| title = Members
| frame_style = border:none; padding: 0;
| title_style = <!-- (optional) -->
| list_style = text-align:left;display:none;white-space:nowrap;
| 1 = '''First District'''
| 2 = • Hapon Abiño
| 3 = • Larry Capco
| 4 = • Nap Dionisio
| 5 = • Jojo Nicdao
| 6 = • Ador Rosales
| 7 = • Betty Santos
| 8 = '''Second District'''
| 9 = • Ernesto Cortez
| 10 = • Joven Gatpayat
| 11 = • Alden Mangoba
| 12 = • Bojic Raymundo
| 13 = • Jeric Reyes
| 14 = • Jojo Sanchez
| 15 =
| 16 =
}} </small>
| leader_title4 = [[Elections in the Philippines#Qualification|Electorate]]
| leader_name4 = {{PH wikidata|electorate}} voters ([[Philippine general election, {{PH wikidata|electorate_point_in_time}}|{{PH wikidata|electorate_point_in_time}}]])
| government_type = {{PH wikidata|government_type}}
| government_footnotes = {{thinsp}}<ref>{{DILG detail}}</ref>
| elevation_m = {{PH wikidata|elevation_m}}
| elevation_max_m = 136
| elevation_min_m = 0
| elevation_max_rank =
| elevation_min_rank =
| elevation_footnotes =
| elevation_max_footnotes =
| elevation_min_footnotes =
| area_rank =
| area_footnotes =
| area_total_km2 = {{PH wikidata|area}}
| population_footnotes = {{PH census|current}}
| population_total = {{PH wikidata|population_total}}
| population_as_of = {{PH wikidata|population_as_of}}
| population_blank1_title = [[Household]]s
| population_blank1 = {{PH wikidata|household}}
| population_blank2_title =
| population_blank2 =
| population_density_km2 = auto
| population_demonym =
| population_rank =
| population_note =
| timezone = [[Philippine Standard Time|PHT]]
| utc_offset = +8
| postal_code_type = [[List of ZIP codes in the Philippines|ZIP code]]
| postal_code = {{PH wikidata|postal_code}}
| postal2_code_type = {{PSGCstyle}}
| postal2_code = {{PSGC detail}}
| area_code_type = {{areacodestyle}}
| area_code = {{PH wikidata|area_code}}
| website = {{PH wikidata|website}}
| demographics_type1 = [[Ekonomiya ng Pilipinas|Ekonomiya]]
| demographics1_title1 = {{PH wikidata|income_class_title}}
| demographics1_info1 = {{PH wikidata|income_class}}
| demographics1_title2 = [[Measuring poverty|Poverty incidence]]
| demographics1_info2 = {{PH wikidata|poverty_incidence}}% ({{PH wikidata|poverty_incidence_point_in_time}}){{PH wikidata|poverty_incidence_footnotes}}
| demographics1_title3 = [[Revenue]]
| demographics1_info3 = {{PH wikidata|revenue}} {{PH wikidata|revenue_point_in_time}}
| demographics1_title4 = Revenue rank
| demographics1_info4 =
| demographics1_title5 = [[Asset]]s
| demographics1_info5 = {{PH wikidata|assets}} {{PH wikidata|assets_point_in_time}}
| demographics1_title6 = Assets rank
| demographics1_info6 =
| demographics1_title7 = [[Internal Revenue Allotment|IRA]]
| demographics1_info7 =
| demographics1_title8 = IRA rank
| demographics1_info8 =
| demographics1_title9 = [[Expenditure]]
| demographics1_info9 = {{PH wikidata|expenditure}} {{PH wikidata|expenditure_point_in_time}}
| demographics1_title10 = [[Liability (financial accounting)|Liabilities]]
| demographics1_info10 = {{PH wikidata|liabilities}} {{PH wikidata|liabilities_point_in_time}}
| demographics_type2 = Service provider
| demographics2_title1 = Electricity
| demographics2_info1 = {{PH electricity distribution | {{wikidata|label|raw}} }}
| demographics2_title2 = Water
| demographics2_info2 =
| demographics2_title3 = Telecommunications
| demographics2_info3 =
| demographics2_title4 = Cable TV
| demographics2_info4 =
| demographics2_title5 =
| demographics2_info5 =
| demographics2_title6 =
| demographics2_info6 =
| demographics2_title7 =
| demographics2_info7 =
| demographics2_title8 =
| demographics2_info8 =
| demographics2_title9 =
| demographics2_info9 =
| demographics2_title10 =
| demographics2_info10 =
| blank_name_sec1 = {{PH wikidata|climate_title}}
| blank_info_sec1 = {{PH wikidata|climate_type}}
| blank1_name_sec1 = [[Languages of the Philippines|Native languages]]
| blank1_info_sec1 = {{PH wikidata|language}}
| blank2_name_sec1 = [[Crime index]]
| blank2_info_sec1 =
| blank3_name_sec1 =
| blank3_info_sec1 =
| blank4_name_sec1 =
| blank4_info_sec1 =
| blank5_name_sec1 =
| blank5_info_sec1 =
| blank6_name_sec1 =
| blank6_info_sec1 =
| blank7_name_sec1 =
| blank7_info_sec1 =
| blank1_name_sec2 = Major religions
| blank1_info_sec2 =
| blank2_name_sec2 = Feast date
| blank2_info_sec2 =
| blank3_name_sec2 = Catholic diocese
| blank3_info_sec2 =
| blank4_name_sec2 = Patron saint
| blank4_info_sec2 =
| blank5_name_sec2 =
| blank5_info_sec2 =
| blank6_name_sec2 =
| blank6_info_sec2 =
| blank7_name_sec2 =
| blank7_info_sec2 =
| short_description =
| footnotes =
}}
Ang '''Pateros''' ay isang unang klase at urbanisadong [[Mga bayan ng Pilipinas|bayan]] sa [[Kalakhang Maynila]] sa [[Pilipinas]]. Kilala ang bayan na ito sa industriya ng pagpapalaki ng mga bibe at lalo na ang paggawa ng ''[[balut]]'', isa Filipinong pagkain na pinakuluang itlog ng bibe. Napapaligiran ang Pateros ng [[Lungsod ng Pasig]] sa hilaga, [[Lungsod ng Makati]] sa kanluran, at [[Lungsod ng Taguig]] sa timog.
Pinakamaliit na bayan ang Pateros sa mga lungsod at munisipalidad ng Kalakhang Maynila pareho sa populasyon at lawak ng lupain, ngunit ito ang ikalawang makapal ang popuplasyon na mayroong mga 27 katao sa bawat kilometro kuadrado pagkatapos ng [[Maynila]]. Ito rin ang nag-iisang bayan sa buong Kalakhang Maynila.
==Pinagmulan==
Ang pangalang ''Pateros'' ay nanggaling sa [[wikang Tagalog]] na "pato" at "sapatos".
==Mga barangay==
Nahahati ang Pateros sa 10 [[barangay]]:
{| class="wikitable sortable" style="font-size:90%"
! Barangay !! Distrito !! Lawak<ref>{{cite web| url = http://beta.pateros.gov.ph/subpages/barangay_profile.aspx| accessdate = 2016-04-30| language = Ingles| title = Barangay Profile| publisher = Municipal Government of Pateros| archive-date = 2015-11-10| archive-url = https://web.archive.org/web/20151110235507/http://beta.pateros.gov.ph/subpages/barangay_profile.aspx| url-status = dead}}</ref><br><small> ([[ektarya|ha]].) !! Populasyon<ref>{{cite web | url = http://nap.psa.gov.ph/activestats/psgc/municipality.asp?muncode=137606000®code=13&provcode=76 | title = Muncipality: Pateros | publisher = Philippine Statistics Authority | accessdate = 2016-04-30 | language = Ingles | archive-date = 2017-04-25 | archive-url = https://web.archive.org/web/20170425024459/http://nap.psa.gov.ph/activestats/psgc/municipality.asp?muncode=137606000®code=13&provcode=76 | url-status = dead }}</ref><br><small> (2010)
|-
| Aguho ||align="center"| 2 ||align="right"| 20.70 ||align="right"| 6,947
|-
| Magtanggol ||align="center"| 2 || align="right"| 7.70 ||align="right"| 1,755
|-
| Martires Del 96 ||align="center"| 1 || align="right"| 18.63 || align="right"|4,924
|-
| Poblacion ||align="center"| 2 ||align="right"| 7.43 ||align="right"| 2,374
|-
| San Pedro ||align="center"| 2 ||align="right"| 9.61 ||align="right"| 2,286
|-
| San Roque ||align="center"| 1 ||align="right"| 19.70 ||align="right"| 4,601
|-
| Santa Ana ||align="center"| 1 ||align="right"| 75.16 ||align="right"| 26,865
|-
| Santo Rosario–Kanluran ||align="center"| 2 || align="right"| 21.30 ||align="right"| 6,160
|-
| Santo Rosario–Silangan ||align="center"| 2 ||align="right"| 20.07 ||align="right"| 5,209
|-
| Tabacalera ||align="center"| 2 ||align="right"| 9.70 ||align="right"| 3,026
|-
! Kabuoan || || align="right"| 210.00 || align="right"| 64,147
|}
==Demograpiko==
{{Populasyon}}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
==Mga Kawing Panlabas==
*[http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp Philippine Standard Geographic Code] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413163013/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp |date=2012-04-13 }}
{{Metro Manila}}
[[Kategorya:Mga bayan at lungsod sa Pilipinas]]
{{stub}}
t0gu0idfpscoozdkfwe230d1najfozu
Serbia
0
10775
1959480
1931997
2022-07-31T00:50:29Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
| conventional_long_name = Republika ng Serbia
| native_name = {{lang|sr|Република Србија<br/>Republika Srbija}}
| common_name = Serbiya
| image_flag = Flag of Serbia.svg
| image_coat = Coat of arms of Serbia.svg
| image_map = Location Serbia Europe.png
| map_caption = Location of Serbia (green) and ''[[Kosovo]]'' (light green)<br/>in [[Europe]] (dark grey).
| national_motto =
| national_anthem = <br/>[[Bože pravde|Боже правде<br/>Bože pravde]]<br/>{{small|''Diyos ng Katarungan''}}<br/><center>[[File:Serbian National Anthem, instrumental.oga]]</center>
| capital = [[Belgrado]]
| largest_city = capital
| official_languages = [[Wikang Serbiyo|Serbiyo]]
| ethnic_groups =
{{unbulleted list
| 83.3% [[Serbiyo]]
| 3.5% [[Hungarians in Serbia|Unggaro]]
| 2.0% [[Roma in Serbia|Roma]]
| 2.0% [[Bosniaks of Serbia|Bosniyo]]
| 9.1% Iba pa
| {{small|(excluding Kosovo)}}
}}
| ethnic_groups_year = 2011<ref name="popis2002">{{cite web|url=http://webrzs.stat.gov.rs/axd/Zip/VJN3.pdf|title=Official Results of Serbian Census 2003 – Population|page=13|language=Serbiyo|access-date=2013-10-15|archive-date=2013-10-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20131018083036/http://webrzs.stat.gov.rs/axd/Zip/VJN3.pdf|url-status=dead}}</ref>
| demonym = [[Mga Serbiyo|Serbiyo]]
| government_type = [[Republika]]ng [[parlamentaryong paraan|parlamentaryo]]
| leader_title1 = [[:en:President of Serbia|Pangulo]]
| leader_name1 = [[Aleksandar Vučić]]
| leader_title2 = [[:en:Prime Minister of Serbia|Punong Ministro]]
| leader_name2 = [[Ana Brnabić]]
| legislature = [[:en:National Assembly of Serbia|Asambleang Pambansa]]
| sovereignty_type = [[:en:History of Serbia|Pagbubuo]]
| established_event1 = [[:en:Principality of Serbia (medieval)|Prinsipado ng Serbiya]]
| established_date1 = 768
| established_event2 = [[:en:Kingdom of Serbia (medieval)|Kahariang Serbiyo{{\}}Imperyong Serbiyo]]
| established_date2 = 1217{{\}}1346
| established_event3 = [[:en:Serbian Empire|Imperyo]]
| established_date3 = 1346
| established_event4 = {{nowrap|[[:en:Despotate of Serbia|Fall of Serbian Despotate]]}}
| established_date4 = 1459
| established_event5 = {{nowrap|[[:en:Principality of Serbia|Prinsipado ng Serbiya]]}}
| established_date5 = 1817
| established_event6 = [[:en:Kingdom of Serbia|Kaharian ng Serbiya]]
| established_date6 = 1882
| established_event7 = [[:en:Balkan wars|Pagsasanib ng Serbiya]]
| established_date7 = 1912–1918<sup>a</sup>
| established_event8 = {{nowrap|Malayang republika}}
| established_date8 = 2006
| area_rank = ika-113
| area_km2 = 88361
| area_sq_mi = 34116
| percent_water = 0.13 {{small|(kasama ang Kosovo)}}
| population_estimate = 7,243,007<ref>[http://www.webcitation.org/6GUHbJYCI, Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013]{{Dead link|date=Hulyo 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
| population_estimate_year = 2011
| population_estimate_rank = ika-100
| population_census = | population_census_year =
| population_density_km2 = 91.9
| population_density_sq_mi = 238 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| population_density_rank = 112th
| GDP_PPP_year = 2013
| GDP_PPP = $80.5 bilyon<ref name="imf2"/>
| GDP_PPP_rank = ika-76
| GDP_PPP_per_capita = $11,085 {{small|(hindi kasama ang Kosovo)}}{{lower|0.2em|<ref name="imf2">{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?sy=2000&ey=2016&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=942&s=NGDP_RPCH%2CNGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CPCPIEPCH%2CTM_RPCH%2CTX_RPCH%2CLUR%2CLP%2CGGXWDG_NGDP&grp=0&a=&pr.x=37&pr.y=16 |title=Serbia |publisher=International Monetary Fund |accessdate=15 Oktubre 2013}}</ref>}}
| GDP_PPP_per_capita_rank = ika-72
| GDP_nominal_year = 2013
| GDP_nominal = $43.7 bilyon<ref name=imf2/>
| GDP_nominal_rank = ika-79
| GDP_nominal_per_capita = $6,017 {{small|(hindi kasama ang Kosovo)}}{{lower|0.2em|<ref name=imf2/>}}
| GDP_nominal_per_capita_rank = ika-92
| Gini_year = 2011
| Gini_change = <!--increase/decrease/steady-->
| Gini = 28.2 <!--number only-->
| Gini_ref =
| Gini_rank =
| HDI_year = 2013
| HDI_change = <!--increase/decrease/steady-->
| HDI = 0.769 <!--number only-->
| HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |title=Human Development Report 2011 |year=2011 |publisher=United Nations |accessdate=8 November 2011}}</ref>
| HDI_rank = ika-64
| currency = [[Dinar ng Serbiya]]
| currency_code = RSD
| time_zone = [[Central European Time|CET]]
| utc_offset = +1
| time_zone_DST = [[Central European Summer Time|CEST]]
| utc_offset_DST = +2
| drives_on = kanan
| calling_code = [[Telephone numbers in Serbia|+381]]
| iso3166code = RS
| cctld = {{unbulleted list |[[.rs]] |[[.срб]]}}
| footnote_a = [[Raška (rehiyon)|Raška]], [[Vilayet of Kosovo|Kosovo]] noong [[First Balkan war|1912]], [[Banat, Bačka and Baranja|Vojvodina]], [[Syrmia]] noong 1918.
}}
Ang '''Serbia''' ([[Wikang Serbian|Serbian]]: Србија, ''Srbija''), na may opisyal na pangalang '''Republika ng Serbia''' ay isang bansa sa timog-silangang [[Europa]]. Ang [[Belgrade]] ang [[kabisera]] nito. Kahangganan ito ng [[Hungary]] sa hilaga, ng [[Romania]] at [[Bulgaria]] sa silangan, ng [[Hilagang Macedonia]] at [[Albanya]] sa timog, at ng Montenegro, [[Croatia]], at [[Bosnia at Herzegovina]] sa kanluran.<ref>{{cite book|author=Steven Tötösy de Zepetnek |author2 = Louise Olga Vasvári |url=https://books.google.com/books?id=pFCzty0P4UcC&pg=PA24&dq=central+europe+serbia+culture&hl=sr&sa=X&ei=ypxzVNOdGcPMygPPzoDYCg&ved=0CEcQ6AEwBg#v=onepage&q=central%20europe%20serbia%20culture&f=false |title=Comparative Hungarian Cultural Studies |publisher=Purdue University Press |accessdate=24 November 2014}}</ref> at [[Timog Europa]] sa timog [[Pannonian Plain]] at sa gitnang [[Balkans]]<ref name="Lidia Razowska-Jaworek, CRC Press">{{cite web|url=https://books.google.com/books?id=F9_KBQAAQBAJ&pg=PA32&lpg=PA32&dq=belgrade+among+oldest+cities+in&source=bl&ots=rwSXi98MVT&sig=qn3YZZ8h0W48VetFjeE__YwFM_M&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjG7v-Y8qHUAhVGGZoKHW-vBhM4ChDoAQhHMAc#v=onepage&q=belgrade%20among%20oldest%20cities%20in&f=false|title=Calcium and Magnesium in Groundwater: Occurrence and Significance for Human Health - Serbia|publisher=Lidia Razowska-Jaworek, CRC Press|date=2014|accessdate=3 June 2017}}</ref>
Dati itong karepublika ng [[Serbia at Montenegro]] kasama ang [[Montenegro]].
Ang Serbia ay isang [[landlocked country|landlocked]] na nakatayo sa mga sangang gitna ng [[Central Europe|Central]]
== Kasaysayan ==
Kasunod ng [[Slavic migrations]] sa [[Balkans]] pagkatapos ng ika-6 na siglo, itinatag ng [Serbs] ang ilang [[Principality of Serbia (medyebal)|estado]] noong unang bahagi ng Middle Ages. Ang [[Kaharian ng Serbia (medyebal)|Serbian Kingdom]] ay nakakuha ng pagkilala sa pamamagitan ng [[Roma]] at ng [[Byzantine Empire]] noong 1217, na umaabot sa kanyang peak noong 1346 bilang isang panandalian [[Serbian Empire]] . Noong kalagitnaan ng ika-16 na siglo, ang buong modernong Serbia ay na-annexed ng [[Ottomans]], [[Ottoman-Habsburg wars|sa mga panahong nahirapan]] ng [[Habsburg Empire]], na [[Ottoman-Habsburg ang mga digmaan|nagsimula palawakin]] patungo sa [[Central Serbia]] mula sa katapusan ng ika-17 siglo, habang pinanatili ang isang panghahawakan sa modernong [[Vojvodina]]. Noong unang bahagi ng ika-19 na siglo, itinatag ng [[Serbian Revolution]] ang [[Principality of Serbia|bansa-estado]] bilang unang [[konstitusyunal na monarkiya]] ng rehiyon, na pinalawak nito sa teritoryo.Kasunod ng mga kapahamakan sa [[Unang Digmaang Pandaigdig]], at ang kasunod na pagkakaisa ng [[Voivodeship ng Serbia at Banat ng Temeschwar|dating Habsburg na korona ng Vojvodina]] (at iba pang mga teritoryo) na may [[Kingdom of Serbia|Serbia]], ang bansa ay nagtatag ng [[Kaharian ng Yugoslavia|Yugoslavia]] sa ibang mga mamamayan ng South Slavic, na umiiral sa iba't ibang pormasyong pampulitika hanggang sa [[Yugoslav Wars]] noong dekada 1990. Sa panahon ng [[breakup ng Yugoslavia]], ang Serbia ay bumuo ng isang [[Serbia at Montenegro|unyon sa Montenegro]] na pinawalang tahimik noong 2006, nang muling itatag ng Serbia ang kalayaan nito. Sa 2008, ang parlyamento ng lalawigan ng [[Kosovo]] unilaterally ipinahayag kalayaan, na may magkakahalo na mga tugon mula sa internasyonal na komunidad.
Ang Serbia ay miyembro ng maraming organisasyon tulad ng [[United Nations|UN]], [[Council of Europe|CoE]], [[Organization for Security and Co-operation sa Europe|OSCE]], [[Partnership for Peace|PfP]], [[Organization of the Black Sea Economic Cooperation|BSEC]], at [[Central European Free Trade Agreement|CEFTA]]. Isang [[Accession of Serbia sa European Union|kandidato ng pagiging miyembro ng EU]] mula noong 2012,<ref name="bbc">{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-17225415|work=BBC News|title=EU leaders grant Serbia candidate status|date=1 March 2012|accessdate=2 March 2012}}</ref> Ang Serbia ay nakikipag-ayos sa [[Accession of Serbia sa European Union|nito pag-akyat sa EU]] mula noong Enero 2014. Ang bansa ay sumang-ayon sa [[World Trade Organization|WTO]]<ref name="WTO">{{cite news|url=http://www.wto.org/english/news_e/news13_e/acc_srb_13jun13_e.htm|work=WTO News|title=Serbia a few steps away from concluding WTO accession negotiations|date=13 November 2013|accessdate=13 November 2013}}</ref>
== Sanggunian ==
{{reflist}}
== Mga Kawing Panlabas ==
{{commons|Serbia}}
* [http://www.serbia-tourism.org/ Pambansang Kapisanang Panturismo ng Serbiya]
{{europa}}
[[Kategorya:Mga bansa sa Europa]]
[[Kategorya:Serbia|*]]
{{stub|Bansa|Europa}}
bieggyu4qsc2o1zf62edleof0xu40hl
Baha
0
10827
1959636
1904941
2022-07-31T05:24:34Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{otheruses|Baha}}
{{otheruses|Delubyo}}
{{otheruses|Ang Delubyo}}
[[Talaksan:Alicante(30-09-1997).JPG|thumb|right|Baha sa [[Alicante]] ([[Espanya]]), [[1997]].]]
[[Talaksan:Flood_in_the_Philippines.jpg|thumb|Baha sa bayan ng [[Gandara, Samar]], [[2018]].]]
Ang '''baha''' ay labis na pag-apaw ng [[tubig]] o isang paglawak ng tubig na natatakpan ang [[lupa]], at isang '''delubyo'''. Sanhi nito ang ulang rumaragasa o bumubugso. Maaari rin itong padagsang pagtambak ng napakaraming bagay sa isang lugar. Naging katumbas din ito ng [[gunaw]] o [[pagkagunaw]] sa ibang diwa. Sa katulad na kaisipan ng "dumadaloy na tubig", nilalapat ang salita sa paloob na daloy ng [[pagkati]], salungat sa palabas na pagdaloy.
Tinatalakay [[Ang Baha]], ang dakilang [[Unibersal na Delubyo]] ng [[mitolohiya]] o marahil ng [[kasaysayan]], sa [[Delubyo (mitolohiya)|Delubyo sa mitolohiya]] o ang [[Malaking Baha]] noong panahon ni Noe.<ref name=Gaboy>{{cite-Gaboy|''Deluge''}}</ref>
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
==Kawil panlabas==
{{commonscat|Floods}}
* "[http://winmedia.kingcounty.gov/dnr/dnrp/FloodPSATagalog.wmv Tagalog (Filipino) - King County Flood Safety Video]." ( {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160308174641/http://winmedia.kingcounty.gov/dnr/dnrp/FloodPSATagalog.wmv |date=2016-03-08 }}) - King County Flood Control District, [[King County, Washington]] - [https://www.youtube.com/watch?v=IUwm9FfT3Vg YouTube]
{{astronomiya-stub}}
[[Kategorya:Mga likas na kaganapan]]
qh3udn530k92u1j3bcxx3lv3i30nc3l
Yu-Gi-Oh! Duel Monsters GX
0
10914
1959593
1954357
2022-07-31T03:43:32Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{multiple issues|
{{cleanup|date=Hunyo 2022}}
{{Refimprove|date=Setyembre 2010}}
}}
{{Infobox animanga/Header
| name = Yu-Gi-Oh! GX
| image =
| caption =
| ja_kanji = 遊☆戯☆王デュエルモンスターズGX
| ja_romaji = Yū☆gi☆ō Dyueru Monsutāzu Jī Ekkusu
| genre = [[Adventure]], [[Fantasy]], [[Comedy]]
}}
{{Infobox animanga/Anime|
title=Yu-Gi-Oh! Duel Monsters GX
|director=Hatsuki Tsuji
|studio=[[Studio Gallop]]
|network=[[TV Tokyo]]
|first_aired=10 Oktubre 2004
|last_aired=
|num_episodes=140+ (current)}}
{{Infobox animanga/Manga
| title =
| author = [[Naoyuki Kageyama]]
| publisher = [[Shueisha]]
| demographic = ''[[Shōnen manga|Shōnen]]''
| magazine = [[V-Jump]]
| first = 17 Disyembre 2005
| last =
| volumes = 5
}}
{{Infobox animanga/Footer}}
'''''Yu-Gi-Oh! Duel Monsters GX''''', kilala sa ibang bansa bilang '''''Yu-Gi-Oh! GX''''' (遊☆戯☆王デュエル モンスターズGX ''Yūgiō Dyueru Monsutāzu GX'') ay isang [[anime]] ''labaskuwento ng orihinal na prankisa ng ''[[Yu-Gi-Oh!]]''. Ginawa ang bersysong [[manga]] ni Naoyuki Kageyama (影山なおゆき ''Kageyama Naoyuki'') ipinalimbag ng magasin na ''[[V-Jump]]'' ng [[Shueisha]] sa [[Hapon (bansa)|bansang Hapon]].
Sa [[Hilagang Amerika]], ipinamamahagi ito ng [[Warner Bros.|Warner Bros. Television Animation]] at [[4Kids Entertainment]]. Sa [[Pilipinas]], ipinalabas ito ng [[Hero TV]] noong 1 Hunyo 2006 at sa [[ABS-CBN]] naman ito ipinalabas noong 31 Hulyo 2006. Sa Pilipinas, ang unang kapanahunan lang ang ipinakita.
Nanganghulugan ang GX bilang ''G''eneration Ne''X''t.
== Balangkas ng kuwento ==
Sampunt taon na ang lumipas pagkatapos ng ''Ceremonial Battle'', isang binatang lalaki na nagngangalang [[Judai Yuki]] na gustong pumasok sa paaralan ng ''Duelist Yousei'' sa isang malayong [[pulo]]. Nakasalubong niya si [[Yuugi Mutou]] at binigyan siya ng ''Wing Kuriboh'', dahil dito nahuli siya sa klase at sa ika-110 lamang ang kanyang naging ranggo sa kabuang pagsusulit. Sa kalaunan, nakaharap niya si [[Chronos De Medici]] at natalo niya ito sa ''Duel Monsters''.
==Mga Karakter sa Yu-Gi-Oh! Duel Monsters GX==
[[Image:Yu-Gi-Oh! Duel Monsters GX Cast.JPG|thumb|Mga Karakter sa Yu-Gi-Oh! Duel Monsters GX]]
=== Judei Yuki ===
{{Yu-Gi-Oh! Characters|
|image= [[Talaksan:Judai Yuuki.JPG|250px]]
|caption=Si Judei Yuki
|appears_in=[[Yu-Gi-Oh! Duel Monsters GX]]
|debut=''Yu-Gi-Oh! GX'' Episode 1
|birthday=Unknown
|sign=Unknown
|age=15 at debut; currently 16
|height=152cm
|weight=Unknown
|blood_type=Unknown
|favorite_food=Ebi (Shrimp) fry, [[Mochi]], Tamagopan (Egg-bread)
|least_favorite_food=None in particular
|status_at_debut=Student taking Duel Academy entrance exam
|relations=Unknown
|seiyu=[[KENN]]
|English_voice_actor=[[Louie Paraboles]]
|}}
'''Judei Yuki''', '''Judai Yuki''' (遊城十代 ''Yūki Jūdai'') en [[Hapon (bansa)|Hapon]], kilala sa Ingles na anime bilang '''Jaden Yuki''', ay ang pangunahing karakter sa seryeng anime na ''Yu-Gi-Oh! GX'' (''[[Yu-Gi-Oh! Duel Monsters GX]]'' sa [[Hapon (bansa)|bansang Hapon]]). Siya ay pinagbosesan ng voice actor/rock singer na si KENN sa wikang Hapon, Matthew Charles sa wikang Ingles, at Louie Paraboles sa wikang Tagalog.
Dati siyang naglalaro ng baseball. Dahil sa larong ito, siya ay napinsala at dinala sa hospital. Sa hospital niya nakilala si Kouyou Hibiki, na isang duelist. Tinuruan siya nito na maglaro ng duel monsters at doon nagsimula ang pagkahilig ni Judai sa larong ito. Kahit anong deck ang buoin ni Judai ay hindi nya matalo si Hibiki. Hanggang sa isang araw, bago yumao si Hibki ay ipinamana niya kay Judai ang kanyang deck.
Sumali ang 15-taong gulang na si Judai Yuki sa ''Duel Academy'' at pasang-awa siyang napasama sa ''Slifer Red'' (''Osiris Red''), at hindi na lumipat kahit saan silid sa ''Duel Academy''.
===Andrei Tenjoun===
{{Yu-Gi-Oh! Characters|
|image=[[Talaksan:Fubuki GX.jpg|230px]]
|caption=Andrei Tenjouin (Fubuki Tenjouin)
|appears_in=[[Yu-Gi-Oh! GX|''Yu-Gi-Oh! (Duel Monsters) GX'']]
|debut=''Yu-Gi-Oh! GX'' Episode 5 (Photograph)
|birthday=Unknown
|Deck=Idol
|sign=Unknown
|age=16 at debut; currently 18
|height=Unknown
|weight=Unknown
|blood_type=Unknown
|favorite_food=Unknown
|least_favorite_food=Unknown
|status_at_debut=Missing Obelisk Blue duelist
|relations=Younger sister: [[Alexa Tenjouin]] (Asuka Tenjouin)
|seiyu=[[Kouji Yusa]]
|English_voice_actor=[[Michael Punzalan]]
|}}
Si '''Andrei Tenjoun''', kilala sa [[Japan]] bilang {{nihongo|'''Fubuki Tenjouin'''|丸藤亮|''Tenjouin Fubuki''}}, ay isa sa mga [[fictional character]] sa [[anime]] series na ''[[Yu-Gi-Oh! Duel Monsters GX]]. Siya ay tinaguriang '''"Blizard Prince"''' at ang lagda niya ay '''Fubuki 10 Join.''' Siya ay pinagbosesan ni Kouji Yusa sa wikang Hapon, Jason Anthony Griffith sa wikang Ingles (sa pangalang '''Atticus Rhodes''') at [[Michael Punzalan]] sa wikang Tagalog.
Siya ang nawawalang kapatid ni [[Alexa Tenjouin]] (Asuka Tenjouin) na nawawala sa dating dormitoryo ng Obelisk Blue. Sa kanyang alaala, sila ay nag-take ng duel exam, sa panawagan ni Tobi Daitokuji. Sa katunayan, iyon pala ay isang patibong.
Ang pinuno ng Seven Stars na si Kagemaru, ay binago si Andrei para maging si '''Darkness'''. Ngunit tinalo siya ni Judai sa isang '''Shadow Duel'''. Bumalik siya sa dati at nawala na rin ang kapangyarihang itim na kumokontrol sa kanya. Sa laban ni Alexa kay Titan, nandun siya para suportahan ang kanyang kapatid.
Bumalik siya sa kanyang dating sarili pagkatapos ng Seven Stars arc. Minsan ay nakasuot siya ng Hawaiian na damit at tumutugtog ng ukelele, optimistic siya sa lahat ng oras, pero siya ay isang tanga sa harap ng kanyang kapatid na babae. Magaling siyang surfer at sikat siya sa mga babae, na nagtulak kay [[Sean Banzaime]] (Jun Manjoume) na humingi ng mga payo patungkol sa mga usaping pag-ibig. Naiirita din si Alexa sa mga kalokohan ni Andrei, tulad na magkagusto siya sa ibang duelists o mapunta sa showbiz sa isang banda na '''Bro-Bro and Sissy''' (sa orihinal na version, sa halip, minungkahi niya si Alexa na sumali sa stage name na '''Asuryn''', para makakuha siya ng maraming tagasuporta para sa kanyang '''Bucky''' fanclub para itapat nito sa kanyang kaibigan na si [[Brian Marafuji]]).
Dahil absent siya sa nakaraang term, naging repeater siya sa second year sa second season.
=== Alexa Tenjouin ===
{{Yu-Gi-Oh! Characters|
|image=[[Talaksan:AsukaTenjouin.jpg|230px]]
|caption= Alexa Tenjouin (Asuka Tenjouin)
|appears_in=[[Yu-Gi-Oh! GX|''Yu-Gi-Oh! (Duel Monsters) GX'']]
|debut=''Yu-Gi-Oh! GX'' Episode 1
|birthday=Unknown
|Deck=Cyber Girl, Byakuya
|sign=Unknown
|age=15 at debut; currently 17
|height=Unknown
|weight=Unknown
|blood_type=Unknown
|favorite_food=Tamagopan (egg-bread)
|least_favorite_food=Unknown
|status_at_debut=Obelisk Blue duelist
|relations=Older brother: [[Andrei Tenjouin]] (Fubuki Tenjouin)
|seiyu=[[Sanae Kobayashi]]
|English_voice_actor=[[Davene Venturanza]]
|}}
Si '''Asuka Tenjouin''' o mas kilala na '''Alexa''' ay isang sa mga bidang tauhan sa [[anime]] na ''[[Yu-Gi-Oh! GX]]''. Siya ay pinagbosesan ni Sanae Kobayashi sa wikang Hapon, Pricilla Everett sa wikang Ingles (sa pangalang '''Alexis Rhodes'''), at Davene Venturanza sa wikang Tagalog.
Siya ay 15 years old. Matatag siyang babae. Bukod pa sa matatag, isa siya sa mga pinakamagaling na duelist sa Duel Academy. Dahil dito, tinagurian siyang '''"Reyna"''' ng Obelisk Blue.
Hinahangaan niya si Judai Yuki. Pero maraming fans ang naniniwala na may gusto si Alexa kay Judai. Totoo ito sa English version, pero sa orihinal, wala siyang ginugustuhang lalake, kaya nagpilit ang kanyang kapatid na si Andrei na magkagusto siya sa kahit sinong lalaki. Isa sa mga eksena ay ang kausap niya si Rocky Misawa (Daichi Misawa) na "masaya siya dahil mananatili si Judai sa Academy". Ngunit ang sabi ni Rocky na ang tinutukoy niya ay sina Judai at Paolo, at sinabi niya sa kanya na "crush" niya si Judai pero pilit niyang iniiba niya ang usapan. Sa episode 15, tinawag niyang tanga si Judai pagkatapos siyang manalo kay Mitsuru Ayanokouji dahil hindi alam ni Judai kung ano ang ibig sabihin ng salitang "fiance".
===Iba pang mga karakter===
*'''[[Daichi Misawa]]''' (''Rocky Misawa'') isang matalinong duelista na natalaga sa ''Apollo Yellow'' na dormitoryo.
*'''[[Jun Manjoume]]''' (''Shan Banzaime'') isang magaling na duelist sa dormitoryong Obelisk Blue. Siya ang pinakamatinding katunggali ni Judei sa akademiya.
*'''[[Sho Marufuji]]''' (''Paulo Marufuji'') kaklase at kasama sa kwarto ni Judei. Sya ang naging kapatid-kapatiran ni Judei habang sila ay nasa academy.
*'''[[Ryo Marufuji]]''' (''Bryan Marufuji'') Ang pinakamahusay na duelist sa Duel Academy. Siya ang nakatatandang kapatid ni Sho.
==Mga nagboses==
===Mga nagboses sa [[wikang Hapon]]===
*[[Hiroshi Shimizu]] bilang [[Chronos De Medici]]
*[[Kenichirou Ohashi|KENN]] bilang [[Judai Yuki]]
*[[Masami Suzuki]] bilang [[Shou Marafuji]]
*[[Mika Ishibashi]] bilang [[Hanekuriboh|Wing Kuriboh]]
*[[Sanae Kobayashi]] bilang [[Asuka Tenjouin]]
*[[Taiki Matsuno]] bilang [[Jun Manjoume]]
*[[Takehiro Hasu]] bilang [[Hayato Maeda]]
*[[Tsuyoshi Maeda]] bilang [[Ryo Marufuji]] (丸藤 亮)
*[[Yuuki Masuda]] bilang [[Daichi Misawa]] (三沢 大地)
*[[Akira Ishida]] bilang [[Ed Phoenix]]
*[[Masami Iwasaki]] bilang Headmaster Samejima
*[[Mugihito]] bilang Chairman Kagemaru
*[[Takehito Koyasu]] bilang Takuma Saiou
*[[Daisuke Nakamura]] bilang N-Air Hummingbird
*[[Hiroshi Yanaka]] bilang Monkey Saruyama
*[[Jirou Jay Takasugi]] bilang [[Pegasus J. Crawford]]
*[[Kazuhiko Nishimatsu]] bilang Anacis
*[[Kazuhiro Shindou]] bilang Gin Ryusei
*[[Kenjiro Tsuda]] bilang [[Seto Kaiba]]
*[[Kouhei Takasugi]] bilang Aqua Dolphin
*[[Makoto Tomita]] bilang Manjome Shouji
*[[Mamoru Miyano]] bilang Abidos the Third
*[[Masaaki Ishikawa]] bilang Houomaru
*[[Ryuichi Nagashima]] bilang Sensei Kabayama
*[[Satoshi Tsuruoka]] bilang Jinzo
*[[Shunsuke Kazama]] bilang [[Yuugi Mutou]]
*[[Tadashi Miyazawa]] bilang [[Sugoroku Mutou]]
*[[Taiten Kusunoki]] bilang Don Zaloog
*[[Tomomi Taniuchi]] bilang Junko Kurada
*[[Toshiharu Sakurai]] bilang Iwamaru
*[[Yuki Nakao]] bilang Black Magician Girl
*[[Yuko Mizutani]] bilang Sara
===Mga nagboses sa [[wikang Tagalog]]===
{{POV|date=Hunyo 2009}}
{{Refimprove|date=Disyembre 2013}}
{| {{prettytable}}
!Si... !! Bilang...
|-
| [[Louie Paraboles]] || [[Judai Yuki|Judei Yuki]]
|-
| [[Davene V. Brillantes]] || [[Asuka Tenjouin|Alexa Tenjouin]], Rei Saotome, Yubel (babae)
|-
| [[Jefferson Utanes]] || [[Sean Banzaime]], Abidos the Third, [[Yuugi Muto]], [[Yu-Gi-Oh! Duel Monsters GX minor characters|Dennis]], [[Chairman Kagemaru]], Proffesor Albert Zweinstein
|-
| [[Bernie Malejana]] || [[Hayato Maeda|Jepoy Maeda]],Ojama Yellow Rowell Go ,SAL, Napoleon, Tyranno Kenzan, Headmaster Samejima
|-
| [[Jo Anne Chua]]|| [[Sho Marufuji|Paolo Marafuji]], Hanekuribo, Alice
|-
| [[Michael Punzalan]] || [[Ryo Marufuji|Brian Marafuji]],[[Fubuki Tenjouin|Andrei Tenjoin]],Dark Scorpion - Gorg the Strong ,Dox, Gravekeeper`s Chief,Kaibaman, Para,[[Seto Kaiba]],[[Yu-Gi-Oh! Duel Monsters GX minor characters|Tyrone Taizan]]
|-
| [[Archie de Leon]] || [[Misawa Daichi|Rocky Misawa]],Mad Dog, Gelgo, Jim Crocodile Cook, Trueman
|-
| [[Roni Abario]] || [[Chronos De Mediz]],Don Zaloog, Marco Banzaime, Mattimatica
|-
| [[Noel Escondo]]|| Dark Scorpion - Chick the Yellow
|-
| [[Irish Labay]]|| Gravekeeper`s Assailant
|-
| [[Celeste Dela Cruz]]|| Dark Magician Girl
|-
| [[Dee-Ann Paras]]|| Elemental Hero Burstlady
|-
| [[Carlo Christopher Caling]]|| [[Daitokuji|Sir. Tobi]],[[Daitokuji|Sir. Tobi /Rafael]]
|-
| [[Owen Caling]]||[[Yu-Gi-Oh! Duel Monsters GX minor characters|Rei Saotome]]
|-
| [[Yvette Tagura]]||[[Yu-Gi-Oh! Duel Monsters GX minor characters|Ms. Cherry]]
|-
| [[Jojo Galvez]]|| [[Yu-Gi-Oh! Duel Monsters GX minor characters|Psycho Shocker]]
|-
| [[Filipina Pamintuan]]|| [[Yu-Gi-Oh! Duel Monsters GX minor characters|Matthew Motegi]]
|-
| [[Montreal Repuyan]]|| Saiou Takuma, Edo Phoenix, Yubel (lalake)
|-
| [[Noel Urbano]]|| Austin O'Brien
|}
==Awiting tema ng Yu-Gi-Oh! Duel Monsters==
Pangbukas na awitin:
# "Kaisei Josho Hallelujah" ni Jindou (season1)
# "99%" ng BOWL (season2)
# "Teardrop" ng BOWL (season3)
# "Precious Time, Glory Days" ng Psychic Lover (season4)
Pangwakas na awitin:
# "Genkai Battle" ng JAM Project (season1)
# "Wake up your heart" ng KENN with the NaB's (season2)
# "Taiyo" ng Bite the Lung (season3)
# "Endless Dreams" ni Kitada Nihiroshi (season4)
==Yu-Gi-Oh! Players Pilipinas==
*[[Lokasyon ng Yu-Gi-Oh! sa Metro Manila]]
*[[Mga Manlalaro Ng Yu-Gi-Oh! sa buong Metro Manila]]
==Talababa==
{{reflist}}
==Mga Ugnay aa Yu-Gi-Oh! Philippines==
*[http://yugiohphil.proboards50.com/ Sa mga Pinoy Players]
*[http://yugiohpinas.proboards91.com/ Sa mga Pinoy Players sa Pampanga] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070101014808/http://yugiohpinas.proboards91.com/ |date=2007-01-01 }}
*[http://www.bankee.com.ph/events.ihtml /Mga Events ng Yu-Gi-Oh! sa Pilipinas ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060814023706/http://www.bankee.com.ph/events.ihtml |date=2006-08-14 }}
*[https://web.archive.org/web/20091027052952/http://geocities.com/yugiohpinas/ /Yu-Gi-Oh! sa Pilipinas]
{{Ang direktoryo ng Yu-Gi-Oh!}}
[[Kategorya:Anime]]
[[Kategorya:Mga serye sa telebisyon mula sa Hapon]]
61w4z921gsm7py53lo7h46sjisr8gky
Eat Bulaga!
0
17391
1959513
1959283
2022-07-31T02:16:37Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{cleanup|date=Pebrero 2021|reason=Kailangan ng maayos na salita at pagbaybay}}
{{Infobox television
| image =
| caption =
| alt_name = ''Eat... Bulaga!''
| genre = [[Variety show]]
| director = {{Plainlist|
* [[Bert de Leon]] {{small|(until 2021)}}<ref>{{cite web |last1=Cruz |first1=Dana |title=Bert de Leon, veteran TV director, passes away |url=https://entertainment.inquirer.net/427224/bert-de-leon-veteran-tv-director-passes-away/amp |access-date=December 1, 2021}}</ref>
* Norman Ilacad
* Pat Plaza
* Moty Apostol}}
| presenter = {{Plainlist|
* [[Tito Sotto]]
* [[Vic Sotto]]
* [[Joey de Leon]]
* [[Jimmy Santos (actor)|Jimmy Santos]]
* [[Jose Manalo]]
* [[Allan K.]]
* [[Wally Bayola]]
* [[Paolo Ballesteros]]
* [[Pauleen Luna]]
* [[Ryan Agoncillo]]
* [[Ryzza Mae Dizon]]
* [[Alden Richards]]
* [[Maine Mendoza]]
* [[Baste Granfon]]
* [[Luane Dy]]
}}
| narrated = Tom Alvarez
| theme_music_composer = {{plainlist|
* Vincent Dy Buncio
* Pancho Oppus
* Vic Sotto}}
| opentheme = "Eat Bulaga!"
| country = Philippines
| language = Tagalog
| executive_producer = {{Plainlist|
* Helen Atienza-Dela Cruz
* Sheila Macariola-Ilacad
* Liza Marcelo-Lazatin
* Maricel Carampatana-Vinarao}}
| camera = [[Multiple-camera setup]]
| location = APT Studios, [[Cainta]], [[Rizal]], Philippines
| runtime = 150–180 minutes
| company = [[TAPE Inc.]]
| network = {{Plainlist|
* [[Radio Philippines Network|RPN]] {{small|(1979–1989)}}
* [[ABS-CBN]] {{small|(1989–1995)}}
* [[GMA Network]] {{small|(since 1995)}}}}
| picture_format = {{plainlist|
* [[NTSC]] ([[480i]])
* [[HDTV]] [[1080i]]
* [[UHDTV]] [[4K resolution|4K]]}}
| audio_format = [[5.1 surround sound]]
| first_aired = {{start date|1979|7|30}}
| last_aired = kasalukuyan
| related = {{plainlist|
* ''[[The New Eat Bulaga! Indonesia]]''
* ''Eat Bulaga! Myanmar''}}
}}
Ang '''''Eat Bulaga!''''' ay isang ''variety show'' mula sa Pilipinas na pinoprodyus ng [[TAPE Inc.|Television And Production Exponents Inc. (TAPE)]] at kasalukuyang ipinalalabas sa [[GMA Network|GMA-7]]. Ang palabas ay pinangungunahan nila Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon, kasama ang iba pang mga ''co-host.'' Isinasagawa ang palabas mula sa APT Studios, na matatagpuan sa kahabaan ng Lansangang-Bayan Marcos sa Cainta, Rizal.
Ang programa ay sumasahimpapawid sa buong Pilipinas, pati na sa buong mundo sa pamamagitan ng GMA Pinoy TV at sa ''live streaming'' nito sa YouTube.
Unang ipinalabas ang ''Eat Bulaga!'' noong 30 Hulyo 1979 sa noo'y [[Radio Philippines Network|RPN-9]]. Lumipat ang programa sa [[ABS-CBN|ABSCBN-2]] noong 1989, at sa GMA-7, kung nasaan ito umeere magpahanggang ngayon, noong 1995. Sa higit apatnapung taon nito sa ere, hawak na ng palabas ang rekord sa pagiging pinakamatagal na pantanghaling ''variety show'' sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilpinas.<ref>Godinez, Bong (24 Oktubre 2007). [https://web.archive.org/web/20150722230157/http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows "Longest running television shows"]. ''PEP.ph''. Philippine Entertainment Portal, Inc. Sininop mula [http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows sa orihinal] noong 22 Hulyo 2015. Kinuhang muli noong 22 Hulyo 2015.</ref>
Ang ''Eat Bulaga!'' rin ang naging kauna-unahang palabas mula sa Pilipinas na nagkaroon ng ibang ''franchise'' sa ibang bansa nang magkaroon ito ng adaptasyon sa [[Eat Bulaga! Indonesia|Indonesia]]. Inaasahan din ang pagkakaroon nito ng adaptasyon sa [[Eat Bulaga! Myanmar|Myanmar]] mula nang i-anunsyo ito noong 30 Hulyo 2019, ang ika-40 guning-taon ng programa.
== Kasaysayan ng ''Eat Bulaga!'' ==
=== Panahon sa RPN (1979–1989) ===
Ideya na noon ng Production Specialists, Inc., isang kompanyang pagmamay-ari ni Romy Jalosjos, na lumikha ng isang pantanghaling palabas para sa [[Radio Philippines Network]] o RPN. Naisip ni Antonio Tuviera, na nagtatrabaho para sa kompanya, na ang tanyag na ''troika'' nila [[Vicente Sotto III|Tito Sotto]], [[Vic Sotto]] and [[Joey de Leon]] ang magiging pinaka-akmang mga host para sa bagong palabas.<ref name="kd2">{{cite AV media|people=Dantes, Dingdong (Host)|title=Kuwentong Dabarkads|url=https://www.youtube.com/watch?v=Xnvtcw53WpM|medium=Documentary|publisher=GMA Network, Inc.|location=Philippines|date=2011}}</ref> Sa isang pagpupulong sa paradahan ng ngayo'y sarado nang InterContinental Hotel Manila inialok ni Tuviera ang ideya na kaagad namang tinanggap ng "TVJ".<ref name="kd2"/><ref name="peproad">{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/20047/Tito,-Vic-&-Joey-recall-their-road-to-success/1/1|title=Tito, Vic & Joey recall their road to success|last1=Garcia|first1=Rose|date=26 November 2008|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|archive-date=22 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722232229/http://www.pep.ph/news/20047/Tito%2C-Vic-%26-Joey-recall-their-road-to-success/1/1|url-status=dead}}</ref>
Si Joey de Leon ang binibigyang pagkilala sa paglikha sa pamagat ng palabas. Hango mula sa pambatang laro na "It Bulaga" ay binigyan ni de Leon ng kahulugan ang mga salita mula rito. Ang "it" ay ginawang "''eat''", Ingles para sa "kain" upang kumatawan sa oras ng pag-eere nito sa tanghalian; samantalang ang "''bulaga''" naman ay kakatawan sa balak nilang punuin ang palabas ng maraming sorpresa.<ref name="peproad" />
Nagsimulang umere ang ''Eat Bulaga!'' noong 30 Hulyo 1979 sa RPN Live Studio 1 sa Broadcast City.<ref name="coffeebook2">{{cite book|last=Francisco|first=Butch|date=2011|title=Eat Bulaga: Ang Unang Tatlong Dekada|publisher=TAPE, Inc.|isbn=9789719528302}}</ref>''<ref name="peplong3">{{cite web|url=http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows|title=Longest running television shows|last1=Godinez|first1=Bong|date=24 October 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150722230157/http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows|archivedate=22 July 2015|df=}}</ref>'' Ang TVJ, na sinamahan nina [[Chiqui Hollmann]]<ref name="kd2"/> at [[Richie Reyes]] (mas kilala bilang si Richie d' Horsie) ang nagsilbing mga orihinal na ''hosts<ref name="peplong3"/>.'' Sa simula ay mahina ang palabas at nanganib din itong makansela hindi lamang dahil sa kompetisyon laban sa noo'y ''number 1'' na palabas sa tanghali,pina ''Student Canteen,'' kundi pati na rin sa kakulangan nito sa mga ''advertiser'' kahit na malaki ang ibinaba nila sa kanilang singil sa pagpapa''advertise.'' Dahilan nito ay hindi nakatanggap ng sweldo ang TVJ at ang mga staff unang anim na buwan ng palabas, pati na ang mga nagpe-perform sa palabas ay hindi makatanggap ng malaking ''talent fee'' dahil dito.<ref name="kd2"/> Upang mapanatili lang pag-ere ng palabas ay pumayag iyony magpalabas ng mga ''trailer'' ng mga pelikula, na lubhang mas mababa ang singilan kaysa mga karaniwang ''commercial''.
Kalaunan ay unti-unti ring umakyat ang ''ratings'' ng ''Eat Bulaga!,'' lalo na nang ipakilala ang ''segment'' na "Mr. Macho".<ref name="kd2"/><ref name="coffeebook2"/> Sa kauna-unahang pagkakataon ay natalo ng ''Eat Bulaga!'' ang ''Student Canteen'' sa labanan ng ''ratings''. Sa panahon ding iyon inilipat ng Production Specialists ang pagpoprodyus ng palabas sa ngayo'y TAPE, Inc. ni Tuviera.<ref name="philstar12">{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/142832/noontime-shows-through-years|title=Noontime shows through the years|last1=Francisco|first1=Butch|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|date=8 December 2001|accessdate=21 May 2013}}</ref>
18 Mayo 1982 nang ilunsad ng RPN-9 ang pagsasaDOMSAT (domestic satellite) nito sa mga palabas nito sa isang espesyal na programa ng ''Eat Bulaga!'' mula sa Celebrity Sports Plaza. Dikit pa ang laban sa pagitan ng dalawang programa ngunit nang lumipat si [[Coney Reyes]] mula sa ''Student Canteen'' sa ''Eat Bulaga!'' (bilang kapalit ni Hollman na lumipat naman sa ''Student Canteen'') noong araw ding iyon ay naitatag na ang puwesto ng ''Eat Bulaga!'' bilang ''number 1'' sa laban ng ''ratings'' sa tanghalian.''<ref name="philstar12"/>'' Sa espesyal din na iyon inilunsad ang temang awit ng palabas, na madaling makikilala sa pambungad na pariralang ''Mula Aparri hanggang Jolo.'' Ito ay isinulat nina Vincent Dybuncio at Pancho Oppus.
Tuluyan nang ikansela ng GMA-7 ang ''Student Canteen'' noong 1986''.'' Pumalit dito ang ''[[Lunch Date]]'' na pinangungunahan noon nina Orly Mercado, Rico J. Puno, Chiqui Hollman and Toni Rose Gayda. Tumindi ang laban sa ''ratings'' sa pagitan ng ''Eat Bulaga!'' at ''Lunch Date'' sumali doon si Randy Santiago noong 1987. Ngunit sa parehong taon ay sumali si [[Aiza Seguerra]] sa ''Eat Bulaga!'' matapos maging runner-up sa segment na ''Little Miss Philippines.<ref name="kd2"/><ref>{{cite episode||title=Little Miss Philippines: Aiza Seguerra|url=https://www.youtube.com/watch?v=L-xqueoTtwI|series=Eat... Bulaga!|airdate=1987|network=[[Radio Philippines Network]]|station=RPN-9}}</ref>'' Ang kabibuhan ni Aiza, pati na ang tandem nila ni Coney, na kung minsa'y kasa-kasama si Vic, ang muling nagpakiliti sa masa kaya muli ring napasakamay ng ''Eat Bulaga!'' ang puwestong ''number 1.''
Sa isang panayam kay Joey de Leon, sinabi niya na walang kontratang nilagdaan ang TVJ sa ''Eat Bulaga!'' noong sila ay inalok upang maging mga host ng palabas—na nananatili magpahanggang ngayon.<ref name="historicvic2">{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/31385/vic-sotto-says-being-part-of-eat-bulaga-makes-him-feel-like-a-historical-figure/1/1#focus|title=Vic Sotto says being part of Eat Bulaga! makes him feel like a "historical figure"|last1=Jimenez|first1=Jocelyn|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|date=7 October 2011|accessdate=22 July 2015|archive-date=22 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722225520/http://www.pep.ph/news/31385/vic-sotto-says-being-part-of-eat-bulaga-makes-him-feel-like-a-historical-figure/1/1#focus|url-status=dead}}</ref>
Kahit na matapos ang pagsamsam sa RPN-9 ng pamahalaan ni [[Corazon Aquino]] matapos ang [[Rebolusyong EDSA ng 1986|Rebolusyon sa EDSA]] noong 1986, nanatili ang ''Eat Bulaga!'' sa pag-ere sa nasabing network kahit na nagsialisan o pinagkakansela na ang ibang palabas nito. Umalis sa ''studio'' nito sa Broadcast City ang programa noong 2 Disyembre 1987 at lumipat sa Grand Ballroom ng katabing Celebrity Sports Plaza noong 3 Disyembre 1987. Subalit dumanas pa ng matinding dagok ang RPN-9 matapos ang naging pagsamsam at humarap din ito sa mga kaguluhang dala ng pagpalit-palit nito ng pamunuan, kaya naman minabuti ni Tony Tuviera na makipag-usap sa noo'y muling-tatag na [[ABS-CBN]] upang ilipat na doon ang ''Eat Bulaga!.''
===Panahon sa ABS-CBN (1989-1995)===
Matapos ang mga pag-uusap sa pagitan ng kampo ni Tony Tuviera at ng mga ''programming executives'' ng ABS-CBN ay naisapinal na ang paglipat ng mga palabas na pinoprodyus ng TAPE, Inc. sa nasabing himpilang panghimpapawid.<ref name="philstar12"/> Mula sa RPN-9 ay lilipat ang ''[[Agila (palabas sa telebisyon)|Agila]]'', ''[[Coney Reyes on Camera]]'' at ang ''Eat... Bulaga!,'' pati na ang ''[[Okey Ka Fairy Ko!|Okay Ka, Fairy Ko!]]'' na mula sa [[Intercontinental Broadcasting Corporation|IBC-13]].<ref name="peplong3"/>
18 Pebrero 1989 nang unang ipalabas ang ''Eat... Bulaga!'' sa bago nitong tahanan, sa isang ''TV special'' na pinamagatang "''Eat... Bulaga!: Moving On"'' sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name="ebtahanan3">{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=QTJw7JrwlUk|title=#EBThrowback: Ang Tahanan ng Eat Bulaga!|date=7 December 2018|publisher=YouTube|accessdate=8 December 2018}}</ref> Bilang pagsalubong sa programa at sa mga hosts ng programa na sina Tito, Vic, Joey, Coney, at Aiza ay nagsipag-''guest'' mga artista ng at mga talento mula sa ABS-CBN.
[[Talaksan:Eat... Bulaga! - Moving On 1989.jpg|left|thumb|413x413px|Ang mga ''main hosts'' ng ''Eat... Bulaga!'' na sina Vic Sotto, Coney Reyes, Aiza Seguerra, Joey de Leon at Tito Sotto, sa ''Eat... Bulaga!: Moving On'' na ginanap sa Araneta Coliseum noong Pebrero 1989]]
Matapos ang ''TV special'' sa Araneta Coliseum ay tuluyan nang lumipat ang pagsasagawa ng ''Eat... Bulaga!'' sa ABS-CBN Studio 1 (na ngayo'y [[Dolphy Theatre]]) sa [[ABS-CBN Broadcasting Centre]]. Samantalang nasa Studio 2 naman sila kapag mayroong espesyal na mga okasyon ang palabas.
Ipinagdiwang noong 23 Setyembre 1989 ang ika-10 guning taon ng palabas sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name=":02">{{cite episode|title=Eat Bulaga 10th Anniversary Opening Theme|url=https://www.youtube.com/watch?v=VMrT9yE2mXo|series=Eat... Bulaga!|airdate=September 23, 1989|network=[[ABS-CBN]]}}</ref>
Umalis sa palabas si Coney Reyes noong 1991<ref name="philstar12" />, na pinalitan naman ng mga kampeon sa paglangoy na si [[Christine Jacob]] at Rio Diaz (sa mungkahi na rin ni Reyes)<ref name="philstar12" />. Si Tito Sotto naman, bagama't 'di umalis, ay madalang na lang kung makita sa palabas matapos manalo (at manguna) sa [[Halalan sa pagkasenador sa Pilipinas, 1992|halalan sa pagkasenador]] noong Mayo 1992.
Lalo nang lumaki at lumakas ang ABS-CBN sa pagtatapos ng taong 1994. Mayroon na rin itong kakayahang magprodyus ng mga sarili nitong palabas at hindi na kailangang umasa pa sa mga palabas na pang-''blocktime''. Inasahan ng TAPE, Inc. na hindi pakikialaman ng ABS-CBN ang mga palabas nito. Sa halip na ganoon ay sinubukan ng ABS-CBN na bilhin ang ''airing rights'' ng ''Eat... Bulaga!'' mula sa TAPE, Inc. na siya namang tinanggihan nina Antonio Tuviera at Malou Choa-Fagar. Kaya naman hindi na ni-''renew'' ng ABS-CBN ang kontrata nito sa TAPE, Inc. at binigyan ng ''ultimatum'' ang mga palabas ng TAPE na ''Eat... Bulaga!,'' ''Valiente'' at ''Okey Ka, Fairy Ko'' (maliban sa ''Coney Reyes on Camera,'' na hindi na pinoprodyus ng TAPE sa panahong ito) na umalis na mula sa mga talaan ng mga palabas ng ABS-CBN hanggang sa huling linggo ng Enero 1995.
Nang umalis sa ABS-CBN ang ''Eat... Bulaga!'' ay ni-''reformat'' ang programang pantanghali nito tuwing Linggo na ''Sa Linggo nAPO Sila'' at ginawang pang-isang linggo - ''<nowiki/>'Sang Linggo nAPO Sila -'' bilang kapalit ng ''Eat... Bulaga!''.<ref name="peplong3"/>
===Panahon sa GMA (1995-kasalukuyan)===
Bago pa man pumasok ang palabas sa [[GMA Network]], tila nagkaroon na ng ''unofficial homecoming'' ang mga ''main host'' ng ''Eat... Bulaga!'' na sina Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon noong 1994 nang magsimula silang magpakita sa mga palabas nito. Si Tito ay naging ''main host'' ng ''investigative news magazine program'' ng GMA na ''[[Brigada Siete]]'' samantalang sila Vic at Joey naman ay nasa ''night gag show'' tuwing Lunes na ''Mixed NUTS''. Sa taon ding iyon ay umalis na ang ''Eat... Bulaga!'' sa ABS-CBN Studio 1 at muling bumalik sa Celebrity Sports Plaza sa mga huling bahagi ng 1994 bilang paghahanda sa paglipat nito sa GMA.
Ang pagbabalik nina Tito, Vic and Joey's sa [[GMA Network|GMA]] ay naging opisyal na noong 1995, nang pinili nito ang ''Eat Bulaga!'' upang maging pangunahing pantanghaling palabas. Isang espesyal na pirmahan ng kontrata sa pamamagitan ng TAPE, Inc. at GMA ang ginanap sa [[Shangri-La Makati|Shangri-La]] sa Makati noong 19 Enero 1995 na dinaluhan ng halos lahat ng mga ''host'' nito. Bago iyon ay nagprodyus ang GMA ng kanilang sariling pantanghaling programa, ang ''[[Lunch Date]]'' (na pumalit sa ''Student Canteen'' matapos ang 1986 Rebolusyon sa EDSA) at ang ''[[SST: Salo-Salo Together]]'', na mayroong bahagyang tagumpay.<ref name="peplong3"/> 28 Enero 1995 nang magsimulang ipalabas ang ''Eat... Bulaga!'' sa bago nitong tahanan sa GMA. Ginunita ito sa isang TV special na pinamagatang ''Eat... Bulaga!: The Moving!'' na ginanap muli sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name="peplong3" /><ref name="ebtahanan3"/><ref name=":12">{{cite news|title='Eat Bulaga' premieres on GMA-7|pages=197|newspaper=[[Manila Standard]]|location=Google News Archive|date=22 January 1995|url=https://news.google.com/newspapers?id=ZjpNAAAAIBAJ&sjid=0QoEAAAAIBAJ&pg=2552%2C4115779|accessdate=22 July 2015}}</ref> Bago maganap ang paglipat na ito ay isang buwang pagpopromote ang ginawa mula Disyembre 1994 hanggang Enero 1995 na nagpakita ng mga patalastas na pumatok at bumenta sa masa gaya ng ''Totoo ang Sie7e at 9 - 2 =7,'' na kapwa pagpapahiwatig sa mga naging paglipat ng palabas mula Channel 9 (RPN) tungo sa Channel 2 (ABS-CBN) tungo sa Channel 7 (GMA).
Pansamantalang nanatili sa Celebrity Sports Plaza ang programa mula sa mga huling buwan ng 1994 hanggang sa lumipat ito sa Eastside Studios ng [[Broadway Centrum]] noong 16 Setyembre 1995, sa isang TV special na pinamagatang ''Eat Bulaga!: The East Side Story''. Nadagdagan din ng mga bagong ''co-host'' ang programa, na kinabibilangan nila [[Toni Rose Gayda]] (na nagmula sa dating karibal na programa ng ''Eat... Bulaga!'' na ''[[Lunch Date]]''), [[Allan K]], Samantha Lopez and [[Francis Magalona]] noong 1995, at si [[Anjo Yllana]] noong 1998. Sa panahon sa pagitan ng 1995 at 1998, mangilan-ngilang artista din ang hinirang upang maging ''guest co-hosts.''
Taong 1999 nang ''Eat Bulaga!'' ang maging unang palabas sa telebisyong Pilipino ang magpamigay ng milyon-milyon. Nang ipakilala ng noong pantanghaling palabas ng ABS-CBN na ''[[Magandang Tanghali Bayan]]'' ang "Pera o Bayong", pumatok ito kaagad sa masa, kaya naman naungusan ng ''MTB'' ang ''Eat Bulaga!'' sa kompetisyon ng ratings sa loob ng dalawang taon. Dahil dito ay napilitan ang pamunuan ng ''Eat Bulaga!'' na magpapremyo ng milyones, sa pamamagitan ng mga ''segment'' nito na "Meron o Wala" noong kalagitnaan ng 1999 at ''"''Laban o Bawi" noong mga huling buwan ng 2000 upang maipanumbalik ang interes ng mga manonood.<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/features/12061/-eat-bulaga-and-27-years-of-making-the-pinoys-happy-|title="Eat...Bulaga!" and 27 years of making the Pinoys happy!|last1=Almo|first1=Nerisa|date=20 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|archive-date=23 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150723133943/http://www.pep.ph/features/12061/-eat-bulaga-and-27-years-of-making-the-pinoys-happy-|url-status=dead}}</ref>
Noong unang araw ng Enero 2000 (Sabado), ipinalabas ng ''Eat Bulaga!'' ang millenium episode (na ginanap sa [[SM City North EDSA]]) nito noong ika-7:30 ng gabi upang magbigay daan sa espesyal na programang [[2000 Today]] na ipinalabas noong tanghali ng araw na iyon.
Mayo ng taong 2001 nang matanggal si Francis Magalona sa programa dahil sa 'di umano'y pagkakasangkot sa droga. Pumalit sa kaniya ang artista at mang-aawit na si [[Janno Gibbs]]. Nang mapawalang-sala si Magalona ay nagbalik siya sa ''Eat Bulaga!'' noong Enero ng sumunod na taon.
Noong Abril 2002 naman ay napanumbalik ng ''Eat Bulaga!'' ang pangunguna nito sa ratings laban sa ''MTB'' bunsod ng pagsikat ng SexBomb Dancers (sa segment na "Laban o Bawi") at ang kontrobersyal na ''reality segment'' na "Sige, Ano Kaya Mo? SAKMO!"''.'' Sa parehong taon na iyon ay ipina-''renew'' ng programa ang ''blocktime deal'' nito sa GMA Network, na siyang tumapos sa mga haka-hakang lilipat muli ng network ang palabas.
Bumalik sa regular na pang-araw-araw na paghohost si Tito Sotto noong 2003. Naidagdag din sa lumalaking listahan ng mga ''host'' ang komedyante at dating contestant ng palabas na si Michael V. at ang mga modelo na sina Tania Paulsen and Alicia Mayer. Itinampok din ang palabas ng dati nitong tahanang himpilan na ABS-CBN sa pagdiriwang nito ng ika-50 taong guning taon.
Ipinagdiwang ng ''Eat Bulaga!'' ang ika-25 taon nito sa telebisyon noong 19 Nobyembre 2004 sa ampitheatre ng [[Expo Pilipino]] sa [[Clark Freeport Zone]], [[Angeles, Pampanga]].<ref name="lionsilver">{{cite web|url=http://www.lionheartv.net/2010/03/eat-bulaga-silver-special-on-dvd/|title=Eat, Bulaga! silver special on DVD|date=11 March 2010|website=LionhearTV|publisher=B&L Multimedia Co. Ltd.|access-date=22 July 2015}}</ref> Ipinagdiwang din ng palabas ang pagiging pinakamahabang pantanghaling palabas nito sa kasaysayan ng [[telebisyon sa Pilipinas]]. Dinaluhan ng humigit 60 000 katao ang ''television special'' na ito<ref name="lionsilver" /> at tumamasa din ng pinakamataas na rating para sa pang-araw na palabas sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilipinas. Napanalunan nito ang ''Best Entertainment (One-Off/Annual) Special'' sa [[Asian Television Award]] sa [[Singapore]] noong 1 Disyembre 2005.<ref name="philroad">{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/312499/eat-bulaga%C2%92s-road-victory|title=Eat, Bulaga!’s road to victory|last1=Francisco|first1=Butch|date=17 December 2005|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|access-date=28 April 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/313518/more-asian-television-awards|title=More Asian Television Awards|last1=Francisco|first1=Butch|date=24 December 2005|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|access-date=22 July 2015}}</ref> Ang kaganapan na ito ay ang itinuturing na pinakamatagumpay sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilipinas, na halos matapatan lamang ng ''[[:en:StarStruck (Philippine TV series)|1st Starstruck Final Judgement]]''. Ang pagtatanghal na ito, na pinamagatang ''Eat Bulaga Silver Special'', way ipinalabas noong ika-27 (Sabado) at ika-29 (Lunes) ng Nobyembre 2004.<ref name="lionsilver" /> Sa mga panahong ito ay tinanggal na ng palabas ang tatlong tuldok sa pangalan nito: mula ''Eat... Bulaga!'' ay ''Eat Bulaga!'' na lamang ulit ang pamagat nito.
Nang ilunsad ng GMA ang [[GMA Pinoy TV]] noong 2005 ay sumahimpapawid na ang ''Eat Bulaga!'' sa iba't ibang bansa sa buong mundo.<ref>{{Cite news|url=http://www.gmanetwork.com/international/articles/2015-07-28/683/GMA-international-channels-now-available-in-Charter-Spectrum-TV-in-the-US/|title=GMA international channels now available in Charter Spectrum TV in the US {{!}} GMA international channels now available in Charter Spectrum TV in the US|last=Inc.|first=GMA New Media,|access-date=2017-05-19|language=en}}</ref>
2006 nang umalis ang SexBond Girls sa programa dahil sa sigalot nito sa mga prodyuser ng programa..<ref name="sexbombbabes">{{cite web|url=http://www.pep.ph/guide/tv/389/sexbomb-returns-to-eat-bulaga-as-regular-performers|title=SexBomb returns to "Eat Bulaga!" as regular performers|last1=Borromeo|first1=Eric|date=12 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015}}</ref> Kaya naman nagbukas ang programa ng mga awdisyon para sa mga bagong mananayaw sa ilalim ng pangalang ''EB Babes,'' sa pamamagitan ng pagpapatimpalak. Agosto ng taon ding iyon nang magsimula ang grupo.<ref name="sexbombbabes" /> Marso 2007 naman nang bumalik ang SexBomb Girls, ngunit bilang mga ''co-host''.<ref name="sexbombbabes" /><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/12465/rivalry-between-sexbomb-and-eb-babes-heats-up|title=Rivalry between SexBomb and EB Babes heats up|last1=Nicasio|first1=Nonie|date=11 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=23 July 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/12522/eb-babe-kim-wala-namang-dapat-ikainsecure-ang-eb-babes-sa-sexbomb#cxrecs_s|title=EB Babe Kim: "Wala namang dapat ika-insecure ang EB Babes sa SexBomb."|last1=Nicasio|first1=Nonie|date=16 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=23 July 2015}}</ref>
Setyembre 2007 nang magkaroon ng matinding sagutan sa pagitan ni Joey de Leon at [[Willie Revillame]], na noo'y ''host'' ng karibal na programa ng ''Eat Bulaga!'' na ''[[Wowowee]],'' kasunod ng 'di umano'y [[Hello Pappy scandal]].<ref>{{cite web|url=http://www.gmanews.tv/story/58382/Joey-tells-Willie-Explain-before-you-complain|title=Joey tells Willie: Explain before you complain|date=30 August 2007|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=11 April 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gmanetwork.com/news/story/58395/news/nation/roxas-seeks-probe-on-hello-pappy-game-show-controversy|title=Roxas seeks probe on 'Hello, Pappy' game show controversy|date=30 August 2007|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref>
Nobyembre 2007 naman nang ilunsad ng ''Eat Bulaga!'' ang kauna-unahan nitong panrehiyon na adaptasyon sa [[GMA Cebu]] sa pamagat na ''[[Eat Na Ta!]].'' Ang ''Eat na Ta sa Radyo'' (mula Lunes-Biyernes) ay inilunsad noong 12 Nobyembre samantalang ang ''Eat Na Ta sa TV'' (tuwing Sabado) ay inilunsad noong 24 Nobyembre ng taon ding iyon. Nagsilbi itong pampasigla bago ang mismong palabas sa Kabisayaan hanggang 2008.
6 Marso 2009 nang pumanaw ang isa sa mga ''host'' ng palabas na si [[Francis Magalona]] dahil sa [[leukemia]]. Nang sumunod na araw ay nagprodyus ang palabas ng isang ''tribute episode'' sa alaala niya, kung saan inawit ng buong ''cast'' ang mga awit na likha niya. Sa ''tribute'' ding iyon nalaman na si Magalona ang nagpasimula sa paggamit ng salitang ''"dabarkads",'' na magpahanggang ngayon ay ginagamit upang tukuyin ang pamilya at ang manonood ng ''Eat Bulaga!.'' Kilala din is Magalona sa naging tradisyunal na pagsigaw niya ng "''seamless'' na!" na nagpahayag sa pagpapalit ng programa tuwing Sabado mula ''Eat Bulaga!'' tungo sa showbiz talk show na ''[[Startalk]].'' Matapos ang kanyang pagpanaw ay itinuloy ng ''Eat Bulaga!'' at ''Startalk'' ang tradisyon hanggang sa itigil ito sa pagtatapos ng taon. Pinalitan si Magalona ng kilalang actor at ''television personality'' na si [[Ryan Agoncillo]] nang pumasok ito sa palabas noong 24 Oktubre 2009.
Ipinagdiwang naman ng ''Eat Bulaga!'' ang ika-30 guning taon nito sa ere, na pinangalanang ''Tatlong Dekads ng Dabarkads'' noong 30 Hulyo 2009. Sa espesyal na ito ay pinagtuunan ng pansin ng palabas ang mga kahanga-hangang mga tao, kabilang na ang 30 kapos sa buhay ngunit masisipag na estudyante, at ang iba pang mga "bayani sa araw-araw" bilang pagtanaw ng utang na loob sa mga manonood ng palabas.<ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/473048/eat-bulaga-awards-cash-grants-scholars|title=Eat, Bulaga! awards cash & grants to scholars|date=1 June 2009|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/467840/changing-lives-30-young-people|title=Changing the lives of 30 young people|last1=Francisco|first1=Butch|date=16 May 2009|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref>
Ipina-''renew'' ng palabas ang kontrata nitong ''blocktime partnership'' (para sa dalawang taon pa) sa GMA Network noong Disyembre 2009.
Unang araw ng Enero 2010 nang pansamantalang lumipat ang programa sa Westside Studios ng Broadway Centrum, na naging tahanan ng karamihan sa mga naging programa ng GMA mula 1987 hanggang 2010, habang nire-''renovate'' anf Eastside Studios na nagdagdag ng mga bagong LED screens at mga upuang ''cushioned.'' Bumalik din sa renovadang studio ang palabas noong 6 Marso ng taon ding iyon.
Pebrero 2011 nang umalis muli ang SexBomb Girls, kasama ang ''choreographer'' nito na si Joy Cancio, ngayon ay para naman sa palabas ng ABS-CBN na ''[[Happy Yipee Yehey!]].''<ref>{{cite web|url=http://entertainment.inquirer.net/3269/no-bad-blood-between-these-sexbombs|title=No bad blood between these SexBombs|last1=Cruz|first1=Marinel R.|website=Inquirer.net|publisher=Philippine Daily Inquirer|date=14 June 2011|accessdate=21 May 2013}}</ref>
Marso 2011 nang pahabaan ng GMA Network ang ''blocktime deal'' nito sa palabas hanggang Enero 2016 na nagbigay ng isa pang oras para sa palabas, na siya namang nagbigay daan sa TAPE upang gumawa pa ng isang TV show na magsisilbing palabas pagkatapos ng ''Eat Bulaga!''
Inilunsad naman ng ''Eat Bulaga!'' ang ''coffee table book'' nito na ''Ang Unang Tatlong Dekada''<ref name="coffeebook2"/> na isinulat ng beteranong kolumnista na si Butch Francisco at dinisenyo ng anak ni Joey de Leon na si Jako.<ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/735738/why-it-took-8-years-finish-bulaga-book|title=Why it took 8 years to finish the Bulaga! book|last1=Francisco|first1=Butch|date=11 October 2011|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref> Kasama ng libro ay nagpamigay din ang ''Eat Bulaga!'' ng 3 000 ''limited edition'' CDs ng ''Silver Special'' nito.<ref name="historicvic2"/><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/31387/joey-de-leon-gets-emotional-again-as-eat-bulaga-launches-book-chronicling-its-first-30-years/1/2|title=Joey de Leon gets emotional as Eat Bulaga! launches book chronicling its first 30 years|last1=Santiago|first1=Erwin|date=8 October 2011|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|accessdate=23 July 2015|archive-date=24 Hulyo 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150724075439/http://www.pep.ph/news/31387/joey-de-leon-gets-emotional-again-as-eat-bulaga-launches-book-chronicling-its-first-30-years/1/2|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gmanews.tv/story/234575/entertainment/eat-bulaga-launches-coffee-table-book|title=Eat Bulaga! launches coffee table book|last1=Jimenez|first1=Fidel R.|date=6 October 2011|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Nagprodyus din ng isang dokumentaryo ang [[GMA News and Public Affairs]] na pinamagatang ''Kuwentong Dabarkads'' na ipinresenta ni [[Dingdong Dantes]].<ref name="kd2"/>
Sa kauna-unahang pagkakataon sa kasaysayan ng ''Eat Bulaga!'', nagkaroon ng kauna-unahang ''international franchise'' sa [[Indonesia]] na pinangalang [[Eat Bulaga! Indonesia]] na umere sa [[SCTV]] noong 16 Hulyo 2012 hanggang 3 Abril 2014, at ang [[The New Eat Bulaga! Indonesia]] na umere naman sa [[ANTV]] mula 17 Nobyembre 2014 hanggang 8 Agosto 2016, Agosto 18 naman ay nag-ere ito ng ''commercial-free special episode'' na nagdiriwang ng ika-33 guning taon nito.<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/photos/3221/eat-bulaga-celebrates-33rd-anniversary|title=Eat Bulaga! celebrates 33rd anniversary|date=20 August 2012|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Isang ''soundtrack'' naman, ang ''Dabarkads D' Album: A Party for everyJUAN'', na nagtampok sa mga awit na pinasikat at nilikha ng ''cast'' ng ''Eat Bulaga!'' pati ang ilan sa mga ginamit nitong temang-awit, ay inilunsad noong Hulyo 2013..<ref>{{Cite AV media notes|title=Dabarkads D'Album (A Party For Every Juan!)|others=Eat Bulaga Dabarkads|year=2013|url=https://itunes.apple.com/us/album/eat-bulaga-dabarkads-dalbum/id796309922|type=Album|publisher=Ivory Music & Video, Inc.|location=Philippines}}</ref>
7 Hulyo 2018, inilunsad ng Eat Bulaga! ang ''EB ver. 4.0'', kung saan sinimulan ang taunang selebrasyon para sa kanilang ika-apatnapung anibersaryo sa telebisyon, kasunod nito ang pagpapalabas ng ''horror-comedy telemovie'' na ''Pamana'' nitong 28 Hulyo 2018.
Nitong 8 Disyembre 2018, Matapos ang 23 taon nang pananatili sa Broadway Centrum, lumipat ang ''Eat Bulaga!'' sa bago nitong state-of-the-art na istudyo, ang APT Studios, na matatagpuan sa [[Cainta]], [[Rizal]], ang paglipat nila sa bagong tahanan ay kasunod nito sa selebrasyon ng kanilang ika-apatnapu na anibersaryo ngayong Hulyo 2019, Pebrero 1 sa sumunod na taon, muling pumirma ang programa sa [[GMA Network]], kasunod ng ika-apatnapu na anibersaryo nila sa telebisyon, at 24 na taon sa GMA.
Simula Hulyo 2019, ang mga binalik na ''segments'' ng programa ay sa ''limited engagement'' lamang para sa ika-apatnapung anibersaryo ng programa.
Nitong 30 Hulyo 2019, ipinagdiwang ng ''Eat Bulaga!'' ang kanilang ika-40 na anibersaryo sa telebisyon, kasunod nito ang pagkakaroon ng pangalawang ''international franchise'' sa [[Myanmar]], ang pagkakaroon ng bagong ''batch'' ng mga iskolar ng EBEST, at ang pagtatapat ng mga kampeon ng mga ''segments'' ng programa para sa ''grand showdown'' nito, at abangan ang kanilang ika-apat na malaking anunsyo.
====Konsiyertong benipisyo ng Sa Tamang Panahon====
{{main|Sa Tamang Panahon}}
== Tema ng ''Eat Bulaga!'' ==
[[Talaksan:Eat Bulaga 1990's.jpg|frame|left|Eat Bulaga logo noong 2001-2003]]
Ang orihinal na tema ay nagsimula noong 1982 at isinulat ni Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon at inayos ni Homer Flores. Nang sumali si [[Aiza Seguerra]] sa palabas noong 1988 at nalipat sa [[ABS-CBN]] noong 1989, ang ikalawa at ikatlong linya ng ikalawang saknong ay naging "Si Aiza at si Coney/Silang lahat ay nagbibigay". Ang ikalawa at ikatlong linya ng saknong ay ginagamit pa rin kahit na si Coney ay umalis sa palabas noong 1991 at may kaunting artista na nadagdag tulad ni [[Jimmy Santos]], [[Christine Jacob]], [[Ruby Rodriguez]], [[Lady Lee]] at si [[Rio Diaz]] ay madagdag sa mga tauhan sa palabas ng "''Bulaga''".
Nung ang ''Eat Bulaga!'' ay nalipat sa [[GMA]] noong ika-28 Enero 1995, pinalitan ang ikalawang linya sa ikalawang saknong at tinanggal ang pangalan ni Aiza at Coney sa liriko, at sa tugon sa lumalaking grupo ng ''Eat Bulaga''. Ganito ang naging linya: "Barkada'y dumarami". Gayumpaman noong 2003, pinalitan ang linya ng [[SexBomb Girls]] ay gumawa ng sariling salin ng tema ng ''Eat Bulaga!''. Sa komposisyon ni Lito Camo. Ang linya ay naging "Buong tropa ay kasali".
Noong ika-25 taong anibersaryo noong 2004, umaawit lahat ang naging kasapi ''Eat Bulaga!'' at ang linyang "Barkada'y dumarami" ang isinama sa liriko. Sa OBB noong 2004 ipinalit ang mga linya sa ibang wika ng Bikolano, Cebuano, Waray-waray at Tagalog.
At noong 2005, ilang liriko ay re-arrange ni Francis Magalona. Ang linya ay "Saan ka man ay halina tayo". Dinagdagan ng mga linya ni Francis Magalona ang sariling salin ng tema ng ''Eat Bulaga''.
Gayumpan noong 2007 ibat-ibang musika tulad ng Rock, Jazz, Reggae, Dance-pop at Hip-hop. Kinanta na ang unang bersyon ni Allan, Jimmy, Toni Rose at Ruby. Ang ikalawang bersyon ay kinanta ni Pia, Ciara, Gladys, Paolo, Julia at Janno. Ang linya ay "Ligaya sa ating buhay" na pinagkanta ni Gladys sa unang bersyon ng OBB at ikinanta ni Julia Clarete ang linya sa ikalawang bersyon ng OBB. Sa ikatatlong linya kinanta ni Jose Manalo at Wally Bayola ang bersyon ng reggae. Kinanta ang ika apat na linya ang bersyon ng dance ni Sugar at ang mga EB Babes. Ikinanta ang ika't limang bersyon nina BJ, Francis M, Teri at Cindy, at dinagdagan ang ''Buong mundo'' na pinagrepeat ang ika apat na linya sa kanta.
Nitong 2009 at 2014, muling binago ang tono nito sa bagong modernong musiko.
Mula 2012 hanggang kasalukuyan, ginamit sa modernong bersyon ang orihinal na tono ng programa.
{| class="toccolours" cellpadding="15" align="center" rules="cols"
! colspan="5" bgcolor="" |<big>Pantemang-awit ng ''Eat Bulaga!''</big>
|-
!1982 - 1987
!1987 - 1995
! colspan="2" |1995 - 1998
!1998 - kasalukuyan
|-
|
Mula Aparri hanggang Jolo,
Saan ka man ay halina kayo
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Sina Tito, Vic at Joey,
'''kasama pati si Coney'''
'''Apat silang nagbibigay'''
ligaya sa ating buhay
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
|Mula Aparri hanggang Jolo,
Saan ka man ay halina kayo
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Sina Tito, Vic at Joey,
'''si Aiza at si Coney'''
'''Silang lahat ay nagbibigay'''
ligaya sa ating buhay
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
<br />
|'''Mula Aparri hanggang Jolo,'''
Saan ka man ay halina kayo
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Sina Tito, Vic at Joey,
'''barkada'y dumarami'''
Silang lahat ay nagbibigay
ligaya sa ating buhay
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
<br />
| colspan="2" |'''Mula Batanes hanggang Jolo,'''
Saan ka man ay halina kayo
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Sina Tito, Vic at Joey,
barkada'y dumarami
Silang lahat ay nagbibigay
ligaya sa ating buhay
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
<br />
|}
== Mga ''cast'' ==
=== ''Main hosts'' ===
* [[Tito Sotto]] {{small|(1979–present)}}
* [[Vic Sotto]] {{small|(1979–present)}}
* [[Joey de Leon]] {{small|(1979–present)}}
=== ''Co-hosts'' ===
{{div col|colwidth=25em}}
* [[Jimmy Santos]] {{small|(1983–present)}}
* [[Allan K.]] {{small|(1995–present)}}
* [[Jose Manalo]] {{small|(1994–present)}}
* [[Wally Bayola]] {{small|(2000–present)}}
* [[Paolo Ballesteros]] {{small|(2001–present)}}
* [[Pauleen Luna]] {{small|(2004-present)}}
* [[Ryan Agoncillo]] {{small|(2009–present)}}
* [[Ryzza Mae Dizon]] {{small|(2012–present)}}
* [[Alden Richards]] {{small|(2015–present)}}
* [[Maine Mendoza]] {{small|(2015—present)}}
* [[Sebastian Benedict]] {{small|(2015–present)}}
* [[Maja Salvador]] {{small|(2021–present)}}
* [[Miles Ocampo]] {{small|(2022–present)}}
{{div col end}}
=== ''Featuring'' ===
* Kayla Rivera {{small|(2019-present)}}
* EJ Salamante {{small|(2019-present)}}
* Echo Caringal {{small|(2019-present)}}
'''EB Babes {{small|(2006–present)}}'''
:* Rose Ann "Hopia" Boleche {{small|(2006–present)}}
:* Lyka Relloso {{small|(2012–present)}}
:* AJ Lizardo {{small|(2014–present)}}
'''That's My Baes {{small|(2015–present)}}'''
:* [[Kenneth Medrano]] {{small|(2015–present)}}
:* Joel Palencia {{small|(2015–present)}}
:* Tommy Peñaflor {{small|(2015–present)}}
:* Jon Timmons {{small|(2015–present)}}
:* Miggy Tolentino {{small|(2015–present)}}
:* Kim Last {{small|(2015–present)}}
'''[[Broadway Boys]] {{small|(2016–present)}}'''
===Mga Dating hosts at mga tampok===
<!-- Please do not indicate the current status of the previous co-hosts and features of this program. It is unnecessary and unencyclopedic per "Wikipedia:Manual of Style" and "Wikipedia:NOT".
And please enclose the years in parenthesis "()". Thank you. -->
{{div col|small=yes|colwidth=25em}}
*[[Aicelle Santos]] (2016–2017)
*[[Aiko Melendez]] (1989–1995)
*[[Ai-Ai delas Alas]] (1995–2000, 2015–2016, ''Kalyeserye'''s Lola Babah)
*Aileen Damiles<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens">{{cite web |url=http://www.missosology.info/forum/viewtopic.php?f=15&t=133488&start=0|title=Eat Bulaga and Beauty Queens|date=22 April 2012|publisher=Missosology|access-date=5 September 2016}}</ref>
*[[Aiza Seguerra]] (1987–1997)
*Aji Estornino (2002)
*[[Alfie Lorenzo]]†<ref name="ebcoffeebook">{{cite book |last=Francisco|first=Butch|date=2011 |title=Eat Bulaga!: Ang Unang Tatlong Dekada|publisher=TAPE, Inc.|pages=124–125|others=Designed by Jako de Leon|isbn=9789719528302}}</ref>
*[[Ali Sotto]] (1993–1994)
*[[Alicia Mayer]] (2004–2006)
*Alina Bogdanova (2015–2016)
*[[Amy Perez]] (1988–1995)
*Ana Marie Craig (1996)
*Angela Luz (1989–1995)
*[[Angelu de Leon]]
*[[Anjo Yllana]] (1999-2020)
*[[Anne Curtis]] (2004)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=446638&page=233|title=EAT BULAGA! 2010 -> hangga't may BATA may EAT.... BULAGA! - Post #4658|date=16 March 2012|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref>
*[[Ariana Barouk]] (2008)
*Ariani Nogueira (2007)
*Atong Redillas (early 1990s)<ref name="ebcoffeebook"/>
*[[BJ Forbes]] (2005–2008)
*Bababoom Girls (2009–2010)
*Babyface (2005)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=76F00Y3lo0A|title=Bulagaan feb18 2005b - YouTube|date=21 September 2006|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref>
*Bea Bueno (1996)
*Becca Godinez (1981)
*Bessie Badilla<ref name="ebcoffeebook"/>
*The Bernardos (2015–2016)
*Bikoy Baboy (late 1980s–early 1990s, portrayed by Ronaldo Joseph Joaquin, EB mascot)
*[[Bobby Andrews]]
*Bonitos (Group) (2009, ''Kakaibang Bida'' segment)
*[[Boobay]] (2016, ''Kalyeserye'''s Yaya Pak, 2017, Mother Goose, ''Quiz Vee'' segment)
*Boom Boom Pow Boys (2009–2013)
*Boy Katawan (2011–2013)
*Camille Ocampo (1998–2001)
*[[Carmina Villaroel]] (1989–1995)
*[[Ces Quesada]] (1989)
*[[Charo Santos]] (1986–1987)
*Chia Hollman (2010–2011)
*Chiqui Hollman (1979–1981)
*Chihuahua Boys (2001–2006)
*[[Chris Tsuper]] (2015–2016)
*Christelle Abello (2015, Doktora Dora de Explorer's assistant, ''Problem Solving'' segment)
*[[Christine Jacob]] (1992–1998)
*[[Ciara Sotto]] (2004–2012)
*[[Cindy Kurleto]] (2006–2007)
*[[Cogie Domingo]] (2001)
*[[Coney Reyes]] (1982–1992)
*[[Daiana Menezes]] (2007–2012)
*Danilo Barrios (1998)
*[[Dasuri Choi]] (2014, 2016)
*[[Dawn Zulueta]]<ref name="coffeebook2"/>
*Debraliz Valasote (1979–1982)
*[[Derek Ramsay]] (2001–2004)
*[[Dencio Padilla]] (1983)
*[[Diana Zubiri]] (2003–2005)
*Dindin Llarena (1999–2001)
*[[Dingdong Avanzado]] (1987–1988)
*[[Dingdong Dantes]]<ref name="ebcoffeebook"/>
*Dingdong Dantis the Impersonator (2001–2003)
*[[Donita Rose]] (1996–1997, 2002–2003)
*[[Donna Cruz]] (1995–1998)
*E-Male Dancers (2001–2006)
*[[Edgar Allan Guzman]] (2006–2007)
*Eileen Macapagal (1980s)<ref name="PinoyExchange">{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=40|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 40|date=23 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=5 September 2016}}</ref>
*Eisen Bayubay (2001)
*[[Eric Quizon]] (1992–1993, 1996-1998)
*Felipe Tauro (mid–1990s, ''Alaxan Gladiators'' referee)
*[[Francis Magalona]]† (1997–2008)
*Fire (Ana Rivera & Soraya Sinsuat) (1995–1997)
*Frida Fonda (1980s)
*Gabby Abshire (2012)
*Gemma Fitzgerald (2000–2002)
*[[Gladys Guevarra]] (1999–2007)
*Gov Lloyd (2017, ''Jackpot En Poy'' referee)
*[[Gretchen Barretto]] (1993)
*[[Heart Evangelista]] (2013)
*[[Helen Gamboa]] (1985–1986)
*[[Helen Vela]]† (1986–1991)
*[[Herbert Bautista]] (1989–1992)
*Ho and Ha (2007–2012)<ref name="ebcoffeebook"/>
*Illac Diaz (1996–1998)
*Inday Garutay (1995–1997)
*[[Isabel Granada]]†<ref name="ebcoffeebook"/>
*[[Isabelle Daza]] (2011–2014)
*[[Iza Calzado]] (2011–2012)
*Jaime Garchitorena (1991–1993)
*[[Janice de Belen]] (early 1990s)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=12|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Post #231|date=10 March 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref>
*Janna Tee (2015, Doktora Dora de Explorer's assistant, ''Problem Solving'' segment)
*[[Janno Gibbs]] (2001–2007)
*[[Jaya (singer)|Jaya]] (1997–1999)
*[[Jenny Syquia]] (1997)
*[[Jericho Rosales]] (1996–1997)
*[[Jessa Zaragoza]]<ref name="ebcoffeebook"/>
*[[Joey Albert]]<ref>{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6314844/#Comment_6314844|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 48|date=29 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref>
*John Edric Ulang (2012–2013)
*[[Jomari Yllana]] (2000)
*[[John Prats]]<ref name="ebcoffeebook"/>
*[[Joyce Jimenez]] (2001–2002)
*[[Joyce Pring]] (2014, ''Trip na Trip'' DJ)
*Juannie (1997, Allan K Look-alike)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=OTVenZtYhi0|title=Bulagaan CLASSIC with Vic, Joey, Francis, Christine, Allan|date=2 December 2016|publisher=YouTube|access-date=26 June 2018}}</ref><ref>{{cite web |url=https://twitter.com/allanklownz/status/1030434765856366592|title=allan k on Twitter: "Siye si juannie- kalook alike ko"|date=17 August 2018|publisher=Twitter|access-date=24 August 2018}}</ref>
*Jude Matthew Servilla (2009–2010)
*[[Julia Clarete]] (2005–2016)
*Julia Gonowon (2017–2018)
*[[K Brosas]] (2001–2003)
*[[Keempee de Leon]] (2004–2016)
*Kevin (1990–1995)
*Kidz @ Work (1990s)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=qw3jKv5gJ8g|title=kidz@work opening dance prod in eat bulaga "maria" by ricky martin - YouTube|date=3 October 2013|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=n4llxN5Ltqk|title=kidz@work - YouTube|date=21 September 2007|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref>
*Kim Idol (2008–2010)
*[[Kitty Girls]] (2009)
*Kombatseros (1982)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/videos/1602736966438139/|title=Eat Bulaga!'s 10th Anniversary TV Special (1989)|date=19 August 2017|publisher=Facebook|access-date=9 October 2017}}</ref>
*[[Kris Aquino]] (1988–1989)
*Kristine Florendo (1998–2000)
*Kurimaw Boyz (2001–2006)
*[[Lady Lee]] (1991–1997)
*Lalaine Edson (2000)
*Lana Asanin (1999–2000)
*[[Lana Jalosjos]] (a.k.a. Lana J. or Svetlana) (2004–2006)
*[[Lance Serrano]] (2013)
*[[Lani Mercado]] (1989–1990)
*[[Larry Silva|Larry "Pipoy" Silva]]† (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48">{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6314354/#Comment_6314354|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 48|date=29 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref>
*Leila Kuzma (2002–2004)
*Leonard Obal (mid–1990s)<ref name="ebcoffeebook"/>
*Lindsay Custodio (1998)
*Los Viajeros [Pedro, Eduardo & Diego] (2013–2014)
*Lougee Basabas (2007–2009)
*[[Luane Dy]] (2017–2020)
*Lyn Ching-Pascual (1997–1998)
*Macho Men Dancers (1980–1983)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/williamwallenagbulos/posts/429523620569195|title=William Wallen Agbulos|date=2 August 2015|publisher=Facebook|access-date=7 September 2016}}</ref>
*Jinky "Madam Kilay" Cubillan (2017)
*Male AttraXion (1993)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/photos/a.764403070271537.1073741828.764323553612822/1127079854003855/?type=1&theater|title=ABS-CBN Memories|date=31 March 2016|publisher=Facebook|access-date=7 September 2016}}</ref>
*Manny Distor† (1998–1999)
*Maneouvres (1990s)
*[[Manilyn Reynes]] (1985–1990)
*[[Marian Rivera]] (2014–2015)
*[[Maricel Soriano]] (1985–1987, 1995–1996)
*Mark Ariel Fresco (2006–2007)
*Mausi Wohlfarth (1998–1999)
*[[Maureen Wroblewitz]] (2018–2019)
*[[Michael V.]] (2003–2016)
*[[Michelle van Eimeren]] (1994)
*[[Mickey Ferriols]] (1996–2000)
*Mike Zerrudo (1998–1999)
*[[Mikee Cojuangco-Jaworski]] (1994)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=283567&page=98|title=GrEAT BULAGA @ 28: 2007 - Post #1949|date=13 July 2007|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref>
*Millet Advincula (1990s)<ref name="PinoyExchange"/>
*[[Mitoy Yonting]] (1997, 2006–2009)
*[[Mr. Fu]] (2009)
*Nadine Schmidt (2002)
*Nicole Hyala (2015–2016)
*[[Niño Muhlach]] (early 1990s)<ref name="pinoyexchange.com">{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=12|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Post #225|date=10 March 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref>
*[[Nova Villa]] (1989–1995)
*OctoArts Dancers (1989–1992)
*[[Ogie Alcasid]] (1988–1989)
*[[Onemig Bondoc]] (1996–1997)
*Patani Daño (2008)
*[[Patricia Tumulak]] (2015–2017)
*[[Pepe Pimentel]]† (1980s)<ref>{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20171201182306/http://filmacademyphil.org/?p=1532|title=NOONTIME TV SHOWS|date=21 July 2009|publisher=Film Academy of the Philippines|last1=Clarin|first1=Tess|access-date=21 November 2018}}</ref>
*[[Phoemela Barranda]] (2001–2002)
*[[Pia Guanio]] (2003–2021)
*Plinky Recto (1989–1992)
*[[Pops Fernandez]] (1987–1988)
*Priscilla Monteyro (2009–2010)
*The Quandos (2015–2016)
*Rachel Ann Wolf<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens"/>
*Rading Carlos† (1980s)<ref name="PinoyExchange"/>
*[[Randy Santiago]] (mid–1990s)<ref name="pinoyexchange.com"/>
*Rannie Raymundo (1993)
*Raqi Terra (2018–2019)
*Rey de la Cruz† (1980s)<ref name="PinoyExchange"/>
*Rey Pumaloy (1995–2000, ''Aminin'' segment)
*[[Richard Hwan]] (2014–2015)
*Richard Merk<ref name="eb25pinoyexchangepage43">{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6293570/#Comment_6293570|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 43|date=27 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref>
*[[Richie D'Horsie]]† (1979–1985, 1994, 2009 bababoom segments)
*[[Rio Diaz]]† (1990–1996)
*Robert Em† (1996–1998)
*Ruby Rodriguez (1991-2021)
*Robert Ortega<ref name="ebcoffeebook"/>
*Robin da Roza (1996–1998)
*[[Rosanna Roces]] (1998)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=T0F7EoxlbGI|title=YouTube - Eat Bulaga's Birit Baby Winners with Jaya|date=9 December 2015|publisher=YouTube|access-date=7 February 2017}}</ref>
*[[Ruffa Gutierrez]] (1995–1998, 2017)
*Ryan Julio (2006–2007)
*[[Sam Y.G.]] (2009–2016)
*Samantha "Gracia" Lopez (1994–1997)
*Sandy Daza (1990–1999, ''Del Monte Kitchenomics'' segment)
*Santa Mesa Boys (1980s)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/videos/1602736966438139/|title=Eat Bulaga!'s 10th Anniversary TV Special (1989)|date=19 August 2017|publisher=Facebook|access-date=9 October 2017}}</ref>
*[[Sarah Lahbati]] (2018)
*[[List of minor characters in Kalyeserye|Several Kalyeserye Casts]] (2015–2016)
*[[SexBomb Girls]] (1999–2011)
*Sharmaine Suarez<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens"/>
*[[Sharon Cuneta]] (1983–1984)
*Sherilyn Reyes (1999–2002)
*[[Sheryl Cruz]] (1985–1989)
*[[Shine Kuk]] (2014–2015)
*Sinon Loresca (2016–2018)
*Sixbomb Dancers (2014–2015)
*[[Solenn Heussaff]] (2012)
*Stefanie Walmsley
*Steven Claude Goyong (1999–2000)
*Streetboys (1990s)
*[[Sugar Mercado]] (2001–2002, 2004–2007)
*[[Sunshine Cruz]] (1995–1996)
*[[Sunshine Dizon]]
*[[Taki Saito]] (2016–2017)
*Tania Paulsen (2003)
*Teri Onor (2002–2007, 2017, Mother Goose, ''Quiz Vee'' segment)
*Tessie Tomas (1981–1987)
*[[Tetchie Agbayani]] (1980s)<ref name="PinoyExchange"/>
*[[Toni Gonzaga]] (2002–2005)
*[[Toni Rose Gayda]] (1996–2014)
*Tuck-In Boys (2015)
*Twinky (Virtual host) (2006–2008, 2009)
*[[Universal Motion Dancers]] (1990s)
*Vanessa Matsunaga (2013–2014)
*Vanna Vanna (1995–1997)
*[[Val Sotto]] (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48"/>
*Valentin Simon (1997–2000)
*[[Valerie Weigmann]] (2013–2014)
*Vicor Dancers (1980s)
*Victor "Mama Ten" Mendoza (2018, Executive Assistant ''Kendoll'', ''Boss Madam'' portion, ''Barangay Jokers'' segment)
*[[Vina Morales]]<ref name="ebcoffeebook"/>
*WEA Dancers (1980s)
*[[Yoyong Martirez]] (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48"/>
*[[Zoren Legaspi]]<ref name="ebcoffeebook"/>
{{div col end}}
== Mga kasalukuyang Bahagi ==
* Bida First
* Cash Landing On You (The New Juan For All, All For Juan
* EB By Request
* Bawal Judgemental
== Mga pinagpatuloy na segments==
{{main article|Talaan ng mga segmemts ng Eat Bulaga!}}
== Espesyal na programa ==
Sa kasaysayan nito ay marami-raming television specials na ang nai-ere ng ''Eat Bulaga!'' na pinagbobrodkast mula sa iba't ibang lugar na mayroong malalawak na espasyo upang makapaglaman ng maraming tao. Sa ibaba ay ang ilan (hindi kumpleto) sa mga naging ''television special'' ng programa:
{| class="wikitable"
!Pamagat ng ''television special''
!Petsa
!Lugar na pinagdausan
!Himpilang pantelebisyon
!
|-
|'''''Eat Bulaga! The DOMSAT Launch'''''
|18 Mayo 1982
|Folk Arts Theatre ([[Sentrong Pangkultura ng Pilipinas|Tanghalang Francisco Balagtas]])
| rowspan="3" |<big>RPN 9</big>
|
|-
|'''''Eat Bulaga! 3rd Anniversary Special'''''
|7 Agosto 1982
|[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]]
|
|-
|'''''Eat Bulaga! Freedom Day Special'''''
|25 Pebrero 1987
|[[Quirino Grandstand]]
|
|-
|'''''Eat... Bulaga!: Moving On'''''
|18 Pebrero 1989
|[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]]
| rowspan="2" |<big>ABS-CBN 2</big>
|'''''<ref name="ebtahanan3"/>'''''
|-
|'''''Eat... Bulaga! 10th Anniversary Special'''''
|23 Setyembre 1989
|[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]]
|<ref name=":02"/>
|-
|'''''Eat... Bulaga!: The Moving!'''''
|28 Enero 1995
|[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]]
| rowspan="14" |<big>GMA 7</big>
|<ref name="ebtahanan3" /><ref name=":12"/>
|-
|'''''Eat... Bulaga!: The East Side Story'''''
|16 Setyembre 1995
|[[Broadway Centrum]]
|
|-
|'''''Eat... Bulaga!: Jollibee's 20th Anniversary'''''
|5 Setyembre 1998
|[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]]
|
|-
|'''''Eat... Bulaga!: SM Millennium Magic'''''
|1 Enero 2000
|[[SM City North EDSA]]
|
|-
|'''''Eat Bulaga! Silver Special'''''
|idinaos: 19 Nobyembre 2004
ipinalabas: 28 at 30 Nobyembre 2004
|Expo Pilipino (ngayo'y [[Clark Centennial Expo]])
|
|-
|'''''Eat Bulaga! 07 Big Surprise Sa 070707'''''
|7 Hulyo 2007
|[[Broadway Centrum]]
|
|-
|'''''Eat Bulaga! Little Miss Philippines'''''
'''''Global 2007 Grand Coronation Day'''''
|14 Hulyo 2007
|[[Broadway Centrum]]
|
|-
|'''''Eat Bulaga! Sa Abu Dhabi'''''
|idinaos: 7 Disyembre 2007
ipinalabas: 29 Disyembre 2007
|[[Abu Dhabi National Theatre]]
|
|-
|'''''Eat Bulaga! Grand Fiesta Sa LA'''''
|idinaos: 19 Hulyo 2008
ipinalabas: 2 Agosto 2008
|[[Los Angeles Memorial Sports Arena]]
|
|-
|'''''Eat Bulaga! Nonstop: The 33rd Anniversary Special'''''
|18 Agosto 2012
|[[Broadway Centrum]]
|
|-
|'''''Eat Bulaga! Super Sireyna: Queen of Queens'''''
|27 Hulyo 2013
|[[Resorts World Manila]]
|
|-
|'''''[[Sa Tamang Panahon|Eat Bulaga! Sa Tamang Panahon]]''''' ''<small>#ALDubEBTamangPanahon</small>''
|24 Oktubre 2015
|[[Philippine Arena]]
|<ref name=":2">{{cite web|url=http://entertainment.inquirer.net/181964/aldub-posts-record-breaking-41-m-tamang-panahon-tweets|title='AlDub' posts record-breaking 41-M 'Tamang Panahon' tweets|last1=Hegina|first1=Aries Joseph|website=Inquirer.net|publisher=Philippine Daily Inquirer, Inc.|date=26 October 2015|access-date=2 November 2015}}</ref>
|-
|'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2017 Grand Coronation Day'''''
|30 Setyembre 2017
|[[Mall of Asia Arena]]
|<ref>{{Citation|last=Eat Bulaga!|title=Miss Millennial Philippines 2017 Grand Coronation Day {{!}} September 30, 2017|date=2017-09-30|url=https://www.youtube.com/watch?v=ij5kykup4CY&t=3346s|accessdate=2017-10-01}}</ref>
|-
|'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2018 Grand Coronation Day'''''
|27 Oktubre 2018
|[[New Frontier Theatre]]
|-
|'''''Eat Bulaga! 40th Anniversary Sa Barangay'''''
|27 Hulyo 2019
|Brgy. N.S. Amoranto, [[Quezon City]]
|-
|'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2019 Grand Coronation Day'''''
|26 Oktubre 2019
|[[Meralco Theater]]
|}
Ang palabas ay nakapag-ere din ng mga ''special commercial-free episodes'': ang ''Eat Bulaga!'s 33rd Anniversary Special''<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/photos/3221/eat-bulaga-celebrates-33rd-anniversary|title=Eat Bulaga! celebrates 33rd anniversary|date=20 August 2012|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015}}</ref> at ''Eat Bulaga: Sa Tamang Panahon''.<ref name=":2" />
=== Telemovies ===
Ang ''Eat Bulaga!'' ay nakapag-ere na rin ng dalawang ''television films'' na nagtampok sa mga mismong ''Dabarkads''. Nasa ibaba ang talaan ng mga ''telemovie'' ng palabas:
{| class="wikitable"
!Pamagat ng ''telemovie''
!Petsa
|-
|'''''Love is...'''''
|21 Oktubre 2017
|-
|'''''Pamana'''''
|28 Hulyo 2018
|}
== Mga parangal ==
* Panalo, ''Best Variety Show - PMPC Star Awards for Television'' (1989-2009)
* Panalo, ''Best Entertainment Program Winner "Eat Bulaga Silver Special" - 2005 Asian Television Awards'' sa [[Singapore]]
==Studio na gamit ng Eat Bulaga==
{{main article|Broadway Centrum}}
Ang Eat Bulaga! ay nagbo-brodkas noon sa Broadway Centrum sa [[lungsod Quezon]]. Noong 8 Disyembre 2018, nailipat na sa [[APT Studios]] (dating KB Entertainment Studios) in [[Cainta, Rizal]] para makita ang maraming tao.
===Panahon sa RPN===
* Live Studio 1, Broadcast City {{small|(30 Hulyo 1979 - 2 Disyembre 1987)}}
* Grand Ballroom, Celebrity Sports Plaza {{small|(3 Disyembre 1987 - 17 Pebrero 1989)}}
===Panahon sa ABS-CBN===
* Dolphy Theatre (Studio 1), [[ABS-CBN Broadcasting Center]] {{small|(20 Pebrero 1989 - 1 Oktubre 1994)}}
* Grand Ballroom, Celebrity Sports Plaza {{small|(3 Oktubre 1994 - 27 Enero 1995)}}
===Panahon sa GMA===
* Araneta Coliseum {{small|(Enero 28 - 15 Setyembre 1995)}}
* [[Broadway Centrum]]; Eastside Studio {{small|(16 Setyembre 1995 - 31 Disyembre 2009; 6 Marso 2010 - 7 Disyembre 2018)}}; Westside Studio {{small|(Enero 1 - 5 Marso 2010)}}
* [[APT Studios]] {{small|(8 Disyembre 2018 - kasalukuyan)}}
== Tingnan din ==
* [[The New Eat Bulaga! Indonesia]]
* [[GMA Network]]
* [[ABS-CBN (himpilang pantelebisyon)|ABS-CBN]]
* [[Radio Philippines Network|RPN]]
== Mga ibang tulay ==
* {{Official site|https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/eat_bulaga}}
* {{IMDb title|0344642}}
{{Eat Bulaga!}}
{{GMA Network (current and upcoming original programming)}}
{{ABS-CBN variety shows}}
{{Noontime variety shows in the Philippines}}
{{AlDub}}
[[Kategorya:Radio Philippines Network shows]]
[[Kategorya:ABS-CBN shows]]
[[Kategorya:GMA Network shows]]
[[Kategorya:Philippine variety television shows]]
[[Kategorya:Eat Bulaga!]]
[[Kategorya:Telebisyon]]
hwqbrxdaggej6wst8ea4c1iwo9i534s
1959703
1959513
2022-07-31T07:44:44Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{cleanup|date=Pebrero 2021|reason=Kailangan ng maayos na salita at pagbaybay}}
{{Infobox television
| image =
| caption =
| alt_name = ''Eat... Bulaga!''
| genre = [[Variety show]]
| director = {{Plainlist|
* [[Bert de Leon]] {{small|(until 2021)}}<ref>{{cite web |last1=Cruz |first1=Dana |title=Bert de Leon, veteran TV director, passes away |url=https://entertainment.inquirer.net/427224/bert-de-leon-veteran-tv-director-passes-away/amp |access-date=December 1, 2021}}</ref>
* Norman Ilacad
* Pat Plaza
* Moty Apostol}}
| presenter = {{Plainlist|
* [[Tito Sotto]]
* [[Vic Sotto]]
* [[Joey de Leon]]
* [[Jimmy Santos (actor)|Jimmy Santos]]
* [[Jose Manalo]]
* [[Allan K.]]
* [[Wally Bayola]]
* [[Paolo Ballesteros]]
* [[Pauleen Luna]]
* [[Ryan Agoncillo]]
* [[Ryzza Mae Dizon]]
* [[Alden Richards]]
* [[Maine Mendoza]]
* [[Baste Granfon]]
* [[Luane Dy]]
}}
| narrated = Tom Alvarez
| theme_music_composer = {{plainlist|
* Vincent Dy Buncio
* Pancho Oppus
* Vic Sotto}}
| opentheme = "Eat Bulaga!"
| country = Philippines
| language = Tagalog
| executive_producer = {{Plainlist|
* Helen Atienza-Dela Cruz
* Sheila Macariola-Ilacad
* Liza Marcelo-Lazatin
* Maricel Carampatana-Vinarao}}
| camera = [[Multiple-camera setup]]
| location = APT Studios, [[Cainta]], [[Rizal]], Philippines
| runtime = 150–180 minutes
| company = [[TAPE Inc.]]
| network = {{Plainlist|
* [[Radio Philippines Network|RPN]] {{small|(1979–1989)}}
* [[ABS-CBN]] {{small|(1989–1995)}}
* [[GMA Network]] {{small|(since 1995)}}}}
| picture_format = {{plainlist|
* [[NTSC]] ([[480i]])
* [[HDTV]] [[1080i]]
* [[UHDTV]] [[4K resolution|4K]]}}
| audio_format = [[5.1 surround sound]]
| first_aired = {{start date|1979|7|30}}
| last_aired = kasalukuyan
| related = {{plainlist|
* ''[[The New Eat Bulaga! Indonesia]]''
* ''Eat Bulaga! Myanmar''}}
}}
Ang '''''Eat Bulaga!''''' ay isang ''variety show'' mula sa Pilipinas na pinoprodyus ng [[TAPE Inc.|Television And Production Exponents Inc. (TAPE)]] at kasalukuyang ipinalalabas sa [[GMA Network|GMA-7]]. Ang palabas ay pinangungunahan nila Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon, kasama ang iba pang mga ''co-host.'' Isinasagawa ang palabas mula sa APT Studios, na matatagpuan sa kahabaan ng Lansangang-Bayan Marcos sa Cainta, Rizal.
Ang programa ay sumasahimpapawid sa buong Pilipinas, pati na sa buong mundo sa pamamagitan ng GMA Pinoy TV at sa ''live streaming'' nito sa YouTube.
Unang ipinalabas ang ''Eat Bulaga!'' noong 30 Hulyo 1979 sa noo'y [[Radio Philippines Network|RPN-9]]. Lumipat ang programa sa [[ABS-CBN|ABSCBN-2]] noong 1989, at sa GMA-7, kung nasaan ito umeere magpahanggang ngayon, noong 1995. Sa higit apatnapung taon nito sa ere, hawak na ng palabas ang rekord sa pagiging pinakamatagal na pantanghaling ''variety show'' sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilpinas.<ref>Godinez, Bong (24 Oktubre 2007). [https://web.archive.org/web/20150722230157/http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows "Longest running television shows"]. ''PEP.ph''. Philippine Entertainment Portal, Inc. Sininop mula [http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows sa orihinal] noong 22 Hulyo 2015. Kinuhang muli noong 22 Hulyo 2015.</ref>
Ang ''Eat Bulaga!'' rin ang naging kauna-unahang palabas mula sa Pilipinas na nagkaroon ng ibang ''franchise'' sa ibang bansa nang magkaroon ito ng adaptasyon sa [[Eat Bulaga! Indonesia|Indonesia]]. Inaasahan din ang pagkakaroon nito ng adaptasyon sa [[Eat Bulaga! Myanmar|Myanmar]] mula nang i-anunsyo ito noong 30 Hulyo 2019, ang ika-40 guning-taon ng programa.
== Kasaysayan ng ''Eat Bulaga!'' ==
=== Panahon sa RPN (1979–1989) ===
Ideya na noon ng Production Specialists, Inc., isang kompanyang pagmamay-ari ni Romy Jalosjos, na lumikha ng isang pantanghaling palabas para sa [[Radio Philippines Network]] o RPN. Naisip ni Antonio Tuviera, na nagtatrabaho para sa kompanya, na ang tanyag na ''troika'' nila [[Vicente Sotto III|Tito Sotto]], [[Vic Sotto]] and [[Joey de Leon]] ang magiging pinaka-akmang mga host para sa bagong palabas.<ref name="kd2">{{cite AV media|people=Dantes, Dingdong (Host)|title=Kuwentong Dabarkads|url=https://www.youtube.com/watch?v=Xnvtcw53WpM|medium=Documentary|publisher=GMA Network, Inc.|location=Philippines|date=2011}}</ref> Sa isang pagpupulong sa paradahan ng ngayo'y sarado nang InterContinental Hotel Manila inialok ni Tuviera ang ideya na kaagad namang tinanggap ng "TVJ".<ref name="kd2"/><ref name="peproad">{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/20047/Tito,-Vic-&-Joey-recall-their-road-to-success/1/1|title=Tito, Vic & Joey recall their road to success|last1=Garcia|first1=Rose|date=26 November 2008|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|archive-date=22 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722232229/http://www.pep.ph/news/20047/Tito%2C-Vic-%26-Joey-recall-their-road-to-success/1/1|url-status=dead}}</ref>
Si Joey de Leon ang binibigyang pagkilala sa paglikha sa pamagat ng palabas. Hango mula sa pambatang laro na "It Bulaga" ay binigyan ni de Leon ng kahulugan ang mga salita mula rito. Ang "it" ay ginawang "''eat''", Ingles para sa "kain" upang kumatawan sa oras ng pag-eere nito sa tanghalian; samantalang ang "''bulaga''" naman ay kakatawan sa balak nilang punuin ang palabas ng maraming sorpresa.<ref name="peproad" />
Nagsimulang umere ang ''Eat Bulaga!'' noong 30 Hulyo 1979 sa RPN Live Studio 1 sa Broadcast City.<ref name="coffeebook2">{{cite book|last=Francisco|first=Butch|date=2011|title=Eat Bulaga: Ang Unang Tatlong Dekada|publisher=TAPE, Inc.|isbn=9789719528302}}</ref>''<ref name="peplong3">{{cite web|url=http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows|title=Longest running television shows|last1=Godinez|first1=Bong|date=24 October 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150722230157/http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows|archivedate=22 July 2015|df=}}</ref>'' Ang TVJ, na sinamahan nina [[Chiqui Hollmann]]<ref name="kd2"/> at [[Richie Reyes]] (mas kilala bilang si Richie d' Horsie) ang nagsilbing mga orihinal na ''hosts<ref name="peplong3"/>.'' Sa simula ay mahina ang palabas at nanganib din itong makansela hindi lamang dahil sa kompetisyon laban sa noo'y ''number 1'' na palabas sa tanghali,pina ''Student Canteen,'' kundi pati na rin sa kakulangan nito sa mga ''advertiser'' kahit na malaki ang ibinaba nila sa kanilang singil sa pagpapa''advertise.'' Dahilan nito ay hindi nakatanggap ng sweldo ang TVJ at ang mga staff unang anim na buwan ng palabas, pati na ang mga nagpe-perform sa palabas ay hindi makatanggap ng malaking ''talent fee'' dahil dito.<ref name="kd2"/> Upang mapanatili lang pag-ere ng palabas ay pumayag iyony magpalabas ng mga ''trailer'' ng mga pelikula, na lubhang mas mababa ang singilan kaysa mga karaniwang ''commercial''.
Kalaunan ay unti-unti ring umakyat ang ''ratings'' ng ''Eat Bulaga!,'' lalo na nang ipakilala ang ''segment'' na "Mr. Macho".<ref name="kd2"/><ref name="coffeebook2"/> Sa kauna-unahang pagkakataon ay natalo ng ''Eat Bulaga!'' ang ''Student Canteen'' sa labanan ng ''ratings''. Sa panahon ding iyon inilipat ng Production Specialists ang pagpoprodyus ng palabas sa ngayo'y TAPE, Inc. ni Tuviera.<ref name="philstar12">{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/142832/noontime-shows-through-years|title=Noontime shows through the years|last1=Francisco|first1=Butch|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|date=8 December 2001|accessdate=21 May 2013}}</ref>
18 Mayo 1982 nang ilunsad ng RPN-9 ang pagsasaDOMSAT (domestic satellite) nito sa mga palabas nito sa isang espesyal na programa ng ''Eat Bulaga!'' mula sa Celebrity Sports Plaza. Dikit pa ang laban sa pagitan ng dalawang programa ngunit nang lumipat si [[Coney Reyes]] mula sa ''Student Canteen'' sa ''Eat Bulaga!'' (bilang kapalit ni Hollman na lumipat naman sa ''Student Canteen'') noong araw ding iyon ay naitatag na ang puwesto ng ''Eat Bulaga!'' bilang ''number 1'' sa laban ng ''ratings'' sa tanghalian.''<ref name="philstar12"/>'' Sa espesyal din na iyon inilunsad ang temang awit ng palabas, na madaling makikilala sa pambungad na pariralang ''Mula Aparri hanggang Jolo.'' Ito ay isinulat nina Vincent Dybuncio at Pancho Oppus.
Tuluyan nang ikansela ng GMA-7 ang ''Student Canteen'' noong 1986''.'' Pumalit dito ang ''[[Lunch Date]]'' na pinangungunahan noon nina Orly Mercado, Rico J. Puno, Chiqui Hollman and Toni Rose Gayda. Tumindi ang laban sa ''ratings'' sa pagitan ng ''Eat Bulaga!'' at ''Lunch Date'' sumali doon si Randy Santiago noong 1987. Ngunit sa parehong taon ay sumali si [[Aiza Seguerra]] sa ''Eat Bulaga!'' matapos maging runner-up sa segment na ''Little Miss Philippines.<ref name="kd2"/><ref>{{cite episode||title=Little Miss Philippines: Aiza Seguerra|url=https://www.youtube.com/watch?v=L-xqueoTtwI|series=Eat... Bulaga!|airdate=1987|network=[[Radio Philippines Network]]|station=RPN-9}}</ref>'' Ang kabibuhan ni Aiza, pati na ang tandem nila ni Coney, na kung minsa'y kasa-kasama si Vic, ang muling nagpakiliti sa masa kaya muli ring napasakamay ng ''Eat Bulaga!'' ang puwestong ''number 1.''
Sa isang panayam kay Joey de Leon, sinabi niya na walang kontratang nilagdaan ang TVJ sa ''Eat Bulaga!'' noong sila ay inalok upang maging mga host ng palabas—na nananatili magpahanggang ngayon.<ref name="historicvic2">{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/31385/vic-sotto-says-being-part-of-eat-bulaga-makes-him-feel-like-a-historical-figure/1/1#focus|title=Vic Sotto says being part of Eat Bulaga! makes him feel like a "historical figure"|last1=Jimenez|first1=Jocelyn|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|date=7 October 2011|accessdate=22 July 2015|archive-date=22 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722225520/http://www.pep.ph/news/31385/vic-sotto-says-being-part-of-eat-bulaga-makes-him-feel-like-a-historical-figure/1/1#focus|url-status=dead}}</ref>
Kahit na matapos ang pagsamsam sa RPN-9 ng pamahalaan ni [[Corazon Aquino]] matapos ang [[Rebolusyong EDSA ng 1986|Rebolusyon sa EDSA]] noong 1986, nanatili ang ''Eat Bulaga!'' sa pag-ere sa nasabing network kahit na nagsialisan o pinagkakansela na ang ibang palabas nito. Umalis sa ''studio'' nito sa Broadcast City ang programa noong 2 Disyembre 1987 at lumipat sa Grand Ballroom ng katabing Celebrity Sports Plaza noong 3 Disyembre 1987. Subalit dumanas pa ng matinding dagok ang RPN-9 matapos ang naging pagsamsam at humarap din ito sa mga kaguluhang dala ng pagpalit-palit nito ng pamunuan, kaya naman minabuti ni Tony Tuviera na makipag-usap sa noo'y muling-tatag na [[ABS-CBN]] upang ilipat na doon ang ''Eat Bulaga!.''
===Panahon sa ABS-CBN (1989-1995)===
Matapos ang mga pag-uusap sa pagitan ng kampo ni Tony Tuviera at ng mga ''programming executives'' ng ABS-CBN ay naisapinal na ang paglipat ng mga palabas na pinoprodyus ng TAPE, Inc. sa nasabing himpilang panghimpapawid.<ref name="philstar12"/> Mula sa RPN-9 ay lilipat ang ''[[Agila (palabas sa telebisyon)|Agila]]'', ''[[Coney Reyes on Camera]]'' at ang ''Eat... Bulaga!,'' pati na ang ''[[Okey Ka Fairy Ko!|Okay Ka, Fairy Ko!]]'' na mula sa [[Intercontinental Broadcasting Corporation|IBC-13]].<ref name="peplong3"/>
18 Pebrero 1989 nang unang ipalabas ang ''Eat... Bulaga!'' sa bago nitong tahanan, sa isang ''TV special'' na pinamagatang "''Eat... Bulaga!: Moving On"'' sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name="ebtahanan3">{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=QTJw7JrwlUk|title=#EBThrowback: Ang Tahanan ng Eat Bulaga!|date=7 December 2018|publisher=YouTube|accessdate=8 December 2018}}</ref> Bilang pagsalubong sa programa at sa mga hosts ng programa na sina Tito, Vic, Joey, Coney, at Aiza ay nagsipag-''guest'' mga artista ng at mga talento mula sa ABS-CBN.
[[Talaksan:Eat... Bulaga! - Moving On 1989.jpg|left|thumb|413x413px|Ang mga ''main hosts'' ng ''Eat... Bulaga!'' na sina Vic Sotto, Coney Reyes, Aiza Seguerra, Joey de Leon at Tito Sotto, sa ''Eat... Bulaga!: Moving On'' na ginanap sa Araneta Coliseum noong Pebrero 1989]]
Matapos ang ''TV special'' sa Araneta Coliseum ay tuluyan nang lumipat ang pagsasagawa ng ''Eat... Bulaga!'' sa ABS-CBN Studio 1 (na ngayo'y [[Dolphy Theatre]]) sa [[ABS-CBN Broadcasting Centre]]. Samantalang nasa Studio 2 naman sila kapag mayroong espesyal na mga okasyon ang palabas.
Ipinagdiwang noong 23 Setyembre 1989 ang ika-10 guning taon ng palabas sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name=":02">{{cite episode|title=Eat Bulaga 10th Anniversary Opening Theme|url=https://www.youtube.com/watch?v=VMrT9yE2mXo|series=Eat... Bulaga!|airdate=September 23, 1989|network=[[ABS-CBN]]}}</ref>
Umalis sa palabas si Coney Reyes noong 1991<ref name="philstar12" />, na pinalitan naman ng mga kampeon sa paglangoy na si [[Christine Jacob]] at Rio Diaz (sa mungkahi na rin ni Reyes)<ref name="philstar12" />. Si Tito Sotto naman, bagama't 'di umalis, ay madalang na lang kung makita sa palabas matapos manalo (at manguna) sa [[Halalan sa pagkasenador sa Pilipinas, 1992|halalan sa pagkasenador]] noong Mayo 1992.
Lalo nang lumaki at lumakas ang ABS-CBN sa pagtatapos ng taong 1994. Mayroon na rin itong kakayahang magprodyus ng mga sarili nitong palabas at hindi na kailangang umasa pa sa mga palabas na pang-''blocktime''. Inasahan ng TAPE, Inc. na hindi pakikialaman ng ABS-CBN ang mga palabas nito. Sa halip na ganoon ay sinubukan ng ABS-CBN na bilhin ang ''airing rights'' ng ''Eat... Bulaga!'' mula sa TAPE, Inc. na siya namang tinanggihan nina Antonio Tuviera at Malou Choa-Fagar. Kaya naman hindi na ni-''renew'' ng ABS-CBN ang kontrata nito sa TAPE, Inc. at binigyan ng ''ultimatum'' ang mga palabas ng TAPE na ''Eat... Bulaga!,'' ''Valiente'' at ''Okey Ka, Fairy Ko'' (maliban sa ''Coney Reyes on Camera,'' na hindi na pinoprodyus ng TAPE sa panahong ito) na umalis na mula sa mga talaan ng mga palabas ng ABS-CBN hanggang sa huling linggo ng Enero 1995.
Nang umalis sa ABS-CBN ang ''Eat... Bulaga!'' ay ni-''reformat'' ang programang pantanghali nito tuwing Linggo na ''Sa Linggo nAPO Sila'' at ginawang pang-isang linggo - ''<nowiki/>'Sang Linggo nAPO Sila -'' bilang kapalit ng ''Eat... Bulaga!''.<ref name="peplong3"/>
===Panahon sa GMA (1995-kasalukuyan)===
Bago pa man pumasok ang palabas sa [[GMA Network]], tila nagkaroon na ng ''unofficial homecoming'' ang mga ''main host'' ng ''Eat... Bulaga!'' na sina Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon noong 1994 nang magsimula silang magpakita sa mga palabas nito. Si Tito ay naging ''main host'' ng ''investigative news magazine program'' ng GMA na ''[[Brigada Siete]]'' samantalang sila Vic at Joey naman ay nasa ''night gag show'' tuwing Lunes na ''Mixed NUTS''. Sa taon ding iyon ay umalis na ang ''Eat... Bulaga!'' sa ABS-CBN Studio 1 at muling bumalik sa Celebrity Sports Plaza sa mga huling bahagi ng 1994 bilang paghahanda sa paglipat nito sa GMA.
Ang pagbabalik nina Tito, Vic and Joey's sa [[GMA Network|GMA]] ay naging opisyal na noong 1995, nang pinili nito ang ''Eat Bulaga!'' upang maging pangunahing pantanghaling palabas. Isang espesyal na pirmahan ng kontrata sa pamamagitan ng TAPE, Inc. at GMA ang ginanap sa [[Shangri-La Makati|Shangri-La]] sa Makati noong 19 Enero 1995 na dinaluhan ng halos lahat ng mga ''host'' nito. Bago iyon ay nagprodyus ang GMA ng kanilang sariling pantanghaling programa, ang ''[[Lunch Date]]'' (na pumalit sa ''Student Canteen'' matapos ang 1986 Rebolusyon sa EDSA) at ang ''[[SST: Salo-Salo Together]]'', na mayroong bahagyang tagumpay.<ref name="peplong3"/> 28 Enero 1995 nang magsimulang ipalabas ang ''Eat... Bulaga!'' sa bago nitong tahanan sa GMA. Ginunita ito sa isang TV special na pinamagatang ''Eat... Bulaga!: The Moving!'' na ginanap muli sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name="peplong3" /><ref name="ebtahanan3"/><ref name=":12">{{cite news|title='Eat Bulaga' premieres on GMA-7|pages=197|newspaper=[[Manila Standard]]|location=Google News Archive|date=22 January 1995|url=https://news.google.com/newspapers?id=ZjpNAAAAIBAJ&sjid=0QoEAAAAIBAJ&pg=2552%2C4115779|accessdate=22 July 2015}}</ref> Bago maganap ang paglipat na ito ay isang buwang pagpopromote ang ginawa mula Disyembre 1994 hanggang Enero 1995 na nagpakita ng mga patalastas na pumatok at bumenta sa masa gaya ng ''Totoo ang Sie7e at 9 - 2 =7,'' na kapwa pagpapahiwatig sa mga naging paglipat ng palabas mula Channel 9 (RPN) tungo sa Channel 2 (ABS-CBN) tungo sa Channel 7 (GMA).
Pansamantalang nanatili sa Celebrity Sports Plaza ang programa mula sa mga huling buwan ng 1994 hanggang sa lumipat ito sa Eastside Studios ng [[Broadway Centrum]] noong 16 Setyembre 1995, sa isang TV special na pinamagatang ''Eat Bulaga!: The East Side Story''. Nadagdagan din ng mga bagong ''co-host'' ang programa, na kinabibilangan nila [[Toni Rose Gayda]] (na nagmula sa dating karibal na programa ng ''Eat... Bulaga!'' na ''[[Lunch Date]]''), [[Allan K]], Samantha Lopez and [[Francis Magalona]] noong 1995, at si [[Anjo Yllana]] noong 1998. Sa panahon sa pagitan ng 1995 at 1998, mangilan-ngilang artista din ang hinirang upang maging ''guest co-hosts.''
Taong 1999 nang ''Eat Bulaga!'' ang maging unang palabas sa telebisyong Pilipino ang magpamigay ng milyon-milyon. Nang ipakilala ng noong pantanghaling palabas ng ABS-CBN na ''[[Magandang Tanghali Bayan]]'' ang "Pera o Bayong", pumatok ito kaagad sa masa, kaya naman naungusan ng ''MTB'' ang ''Eat Bulaga!'' sa kompetisyon ng ratings sa loob ng dalawang taon. Dahil dito ay napilitan ang pamunuan ng ''Eat Bulaga!'' na magpapremyo ng milyones, sa pamamagitan ng mga ''segment'' nito na "Meron o Wala" noong kalagitnaan ng 1999 at ''"''Laban o Bawi" noong mga huling buwan ng 2000 upang maipanumbalik ang interes ng mga manonood.<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/features/12061/-eat-bulaga-and-27-years-of-making-the-pinoys-happy-|title="Eat...Bulaga!" and 27 years of making the Pinoys happy!|last1=Almo|first1=Nerisa|date=20 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|archive-date=23 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150723133943/http://www.pep.ph/features/12061/-eat-bulaga-and-27-years-of-making-the-pinoys-happy-|url-status=dead}}</ref>
Noong unang araw ng Enero 2000 (Sabado), ipinalabas ng ''Eat Bulaga!'' ang millenium episode (na ginanap sa [[SM City North EDSA]]) nito noong ika-7:30 ng gabi upang magbigay daan sa espesyal na programang [[2000 Today]] na ipinalabas noong tanghali ng araw na iyon.
Mayo ng taong 2001 nang matanggal si Francis Magalona sa programa dahil sa 'di umano'y pagkakasangkot sa droga. Pumalit sa kaniya ang artista at mang-aawit na si [[Janno Gibbs]]. Nang mapawalang-sala si Magalona ay nagbalik siya sa ''Eat Bulaga!'' noong Enero ng sumunod na taon.
Noong Abril 2002 naman ay napanumbalik ng ''Eat Bulaga!'' ang pangunguna nito sa ratings laban sa ''MTB'' bunsod ng pagsikat ng SexBomb Dancers (sa segment na "Laban o Bawi") at ang kontrobersyal na ''reality segment'' na "Sige, Ano Kaya Mo? SAKMO!"''.'' Sa parehong taon na iyon ay ipina-''renew'' ng programa ang ''blocktime deal'' nito sa GMA Network, na siyang tumapos sa mga haka-hakang lilipat muli ng network ang palabas.
Bumalik sa regular na pang-araw-araw na paghohost si Tito Sotto noong 2003. Naidagdag din sa lumalaking listahan ng mga ''host'' ang komedyante at dating contestant ng palabas na si Michael V. at ang mga modelo na sina Tania Paulsen and Alicia Mayer. Itinampok din ang palabas ng dati nitong tahanang himpilan na ABS-CBN sa pagdiriwang nito ng ika-50 taong guning taon.
Ipinagdiwang ng ''Eat Bulaga!'' ang ika-25 taon nito sa telebisyon noong 19 Nobyembre 2004 sa ampitheatre ng [[Expo Pilipino]] sa [[Clark Freeport Zone]], [[Angeles, Pampanga]].<ref name="lionsilver">{{cite web|url=http://www.lionheartv.net/2010/03/eat-bulaga-silver-special-on-dvd/|title=Eat, Bulaga! silver special on DVD|date=11 March 2010|website=LionhearTV|publisher=B&L Multimedia Co. Ltd.|access-date=22 July 2015}}</ref> Ipinagdiwang din ng palabas ang pagiging pinakamahabang pantanghaling palabas nito sa kasaysayan ng [[telebisyon sa Pilipinas]]. Dinaluhan ng humigit 60 000 katao ang ''television special'' na ito<ref name="lionsilver" /> at tumamasa din ng pinakamataas na rating para sa pang-araw na palabas sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilipinas. Napanalunan nito ang ''Best Entertainment (One-Off/Annual) Special'' sa [[Asian Television Award]] sa [[Singapore]] noong 1 Disyembre 2005.<ref name="philroad">{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/312499/eat-bulaga%C2%92s-road-victory|title=Eat, Bulaga!’s road to victory|last1=Francisco|first1=Butch|date=17 December 2005|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|access-date=28 April 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/313518/more-asian-television-awards|title=More Asian Television Awards|last1=Francisco|first1=Butch|date=24 December 2005|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|access-date=22 July 2015}}</ref> Ang kaganapan na ito ay ang itinuturing na pinakamatagumpay sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilipinas, na halos matapatan lamang ng ''[[:en:StarStruck (Philippine TV series)|1st Starstruck Final Judgement]]''. Ang pagtatanghal na ito, na pinamagatang ''Eat Bulaga Silver Special'', way ipinalabas noong ika-27 (Sabado) at ika-29 (Lunes) ng Nobyembre 2004.<ref name="lionsilver" /> Sa mga panahong ito ay tinanggal na ng palabas ang tatlong tuldok sa pangalan nito: mula ''Eat... Bulaga!'' ay ''Eat Bulaga!'' na lamang ulit ang pamagat nito.
Nang ilunsad ng GMA ang [[GMA Pinoy TV]] noong 2005 ay sumahimpapawid na ang ''Eat Bulaga!'' sa iba't ibang bansa sa buong mundo.<ref>{{Cite news|url=http://www.gmanetwork.com/international/articles/2015-07-28/683/GMA-international-channels-now-available-in-Charter-Spectrum-TV-in-the-US/|title=GMA international channels now available in Charter Spectrum TV in the US {{!}} GMA international channels now available in Charter Spectrum TV in the US|last=Inc.|first=GMA New Media,|access-date=2017-05-19|language=en}}</ref>
2006 nang umalis ang SexBond Girls sa programa dahil sa sigalot nito sa mga prodyuser ng programa..<ref name="sexbombbabes">{{cite web|url=http://www.pep.ph/guide/tv/389/sexbomb-returns-to-eat-bulaga-as-regular-performers|title=SexBomb returns to "Eat Bulaga!" as regular performers|last1=Borromeo|first1=Eric|date=12 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015}}</ref> Kaya naman nagbukas ang programa ng mga awdisyon para sa mga bagong mananayaw sa ilalim ng pangalang ''EB Babes,'' sa pamamagitan ng pagpapatimpalak. Agosto ng taon ding iyon nang magsimula ang grupo.<ref name="sexbombbabes" /> Marso 2007 naman nang bumalik ang SexBomb Girls, ngunit bilang mga ''co-host''.<ref name="sexbombbabes" /><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/12465/rivalry-between-sexbomb-and-eb-babes-heats-up|title=Rivalry between SexBomb and EB Babes heats up|last1=Nicasio|first1=Nonie|date=11 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=23 July 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/12522/eb-babe-kim-wala-namang-dapat-ikainsecure-ang-eb-babes-sa-sexbomb#cxrecs_s|title=EB Babe Kim: "Wala namang dapat ika-insecure ang EB Babes sa SexBomb."|last1=Nicasio|first1=Nonie|date=16 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=23 July 2015}}</ref>
Setyembre 2007 nang magkaroon ng matinding sagutan sa pagitan ni Joey de Leon at [[Willie Revillame]], na noo'y ''host'' ng karibal na programa ng ''Eat Bulaga!'' na ''[[Wowowee]],'' kasunod ng 'di umano'y [[Hello Pappy scandal]].<ref>{{cite web|url=http://www.gmanews.tv/story/58382/Joey-tells-Willie-Explain-before-you-complain|title=Joey tells Willie: Explain before you complain|date=30 August 2007|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=11 April 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gmanetwork.com/news/story/58395/news/nation/roxas-seeks-probe-on-hello-pappy-game-show-controversy|title=Roxas seeks probe on 'Hello, Pappy' game show controversy|date=30 August 2007|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref>
Nobyembre 2007 naman nang ilunsad ng ''Eat Bulaga!'' ang kauna-unahan nitong panrehiyon na adaptasyon sa [[GMA Cebu]] sa pamagat na ''[[Eat Na Ta!]].'' Ang ''Eat na Ta sa Radyo'' (mula Lunes-Biyernes) ay inilunsad noong 12 Nobyembre samantalang ang ''Eat Na Ta sa TV'' (tuwing Sabado) ay inilunsad noong 24 Nobyembre ng taon ding iyon. Nagsilbi itong pampasigla bago ang mismong palabas sa Kabisayaan hanggang 2008.
6 Marso 2009 nang pumanaw ang isa sa mga ''host'' ng palabas na si [[Francis Magalona]] dahil sa [[leukemia]]. Nang sumunod na araw ay nagprodyus ang palabas ng isang ''tribute episode'' sa alaala niya, kung saan inawit ng buong ''cast'' ang mga awit na likha niya. Sa ''tribute'' ding iyon nalaman na si Magalona ang nagpasimula sa paggamit ng salitang ''"dabarkads",'' na magpahanggang ngayon ay ginagamit upang tukuyin ang pamilya at ang manonood ng ''Eat Bulaga!.'' Kilala din is Magalona sa naging tradisyunal na pagsigaw niya ng "''seamless'' na!" na nagpahayag sa pagpapalit ng programa tuwing Sabado mula ''Eat Bulaga!'' tungo sa showbiz talk show na ''[[Startalk]].'' Matapos ang kanyang pagpanaw ay itinuloy ng ''Eat Bulaga!'' at ''Startalk'' ang tradisyon hanggang sa itigil ito sa pagtatapos ng taon. Pinalitan si Magalona ng kilalang actor at ''television personality'' na si [[Ryan Agoncillo]] nang pumasok ito sa palabas noong 24 Oktubre 2009.
Ipinagdiwang naman ng ''Eat Bulaga!'' ang ika-30 guning taon nito sa ere, na pinangalanang ''Tatlong Dekads ng Dabarkads'' noong 30 Hulyo 2009. Sa espesyal na ito ay pinagtuunan ng pansin ng palabas ang mga kahanga-hangang mga tao, kabilang na ang 30 kapos sa buhay ngunit masisipag na estudyante, at ang iba pang mga "bayani sa araw-araw" bilang pagtanaw ng utang na loob sa mga manonood ng palabas.<ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/473048/eat-bulaga-awards-cash-grants-scholars|title=Eat, Bulaga! awards cash & grants to scholars|date=1 June 2009|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/467840/changing-lives-30-young-people|title=Changing the lives of 30 young people|last1=Francisco|first1=Butch|date=16 May 2009|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref>
Ipina-''renew'' ng palabas ang kontrata nitong ''blocktime partnership'' (para sa dalawang taon pa) sa GMA Network noong Disyembre 2009.
Unang araw ng Enero 2010 nang pansamantalang lumipat ang programa sa Westside Studios ng Broadway Centrum, na naging tahanan ng karamihan sa mga naging programa ng GMA mula 1987 hanggang 2010, habang nire-''renovate'' anf Eastside Studios na nagdagdag ng mga bagong LED screens at mga upuang ''cushioned.'' Bumalik din sa renovadang studio ang palabas noong 6 Marso ng taon ding iyon.
Pebrero 2011 nang umalis muli ang SexBomb Girls, kasama ang ''choreographer'' nito na si Joy Cancio, ngayon ay para naman sa palabas ng ABS-CBN na ''[[Happy Yipee Yehey!]].''<ref>{{cite web|url=http://entertainment.inquirer.net/3269/no-bad-blood-between-these-sexbombs|title=No bad blood between these SexBombs|last1=Cruz|first1=Marinel R.|website=Inquirer.net|publisher=Philippine Daily Inquirer|date=14 June 2011|accessdate=21 May 2013}}</ref>
Marso 2011 nang pahabaan ng GMA Network ang ''blocktime deal'' nito sa palabas hanggang Enero 2016 na nagbigay ng isa pang oras para sa palabas, na siya namang nagbigay daan sa TAPE upang gumawa pa ng isang TV show na magsisilbing palabas pagkatapos ng ''Eat Bulaga!''
Inilunsad naman ng ''Eat Bulaga!'' ang ''coffee table book'' nito na ''Ang Unang Tatlong Dekada''<ref name="coffeebook2"/> na isinulat ng beteranong kolumnista na si Butch Francisco at dinisenyo ng anak ni Joey de Leon na si Jako.<ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/735738/why-it-took-8-years-finish-bulaga-book|title=Why it took 8 years to finish the Bulaga! book|last1=Francisco|first1=Butch|date=11 October 2011|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref> Kasama ng libro ay nagpamigay din ang ''Eat Bulaga!'' ng 3 000 ''limited edition'' CDs ng ''Silver Special'' nito.<ref name="historicvic2"/><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/31387/joey-de-leon-gets-emotional-again-as-eat-bulaga-launches-book-chronicling-its-first-30-years/1/2|title=Joey de Leon gets emotional as Eat Bulaga! launches book chronicling its first 30 years|last1=Santiago|first1=Erwin|date=8 October 2011|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|accessdate=23 July 2015|archive-date=24 Hulyo 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150724075439/http://www.pep.ph/news/31387/joey-de-leon-gets-emotional-again-as-eat-bulaga-launches-book-chronicling-its-first-30-years/1/2|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gmanews.tv/story/234575/entertainment/eat-bulaga-launches-coffee-table-book|title=Eat Bulaga! launches coffee table book|last1=Jimenez|first1=Fidel R.|date=6 October 2011|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Nagprodyus din ng isang dokumentaryo ang [[GMA News and Public Affairs]] na pinamagatang ''Kuwentong Dabarkads'' na ipinresenta ni [[Dingdong Dantes]].<ref name="kd2"/>
Sa kauna-unahang pagkakataon sa kasaysayan ng ''Eat Bulaga!'', nagkaroon ng kauna-unahang ''international franchise'' sa [[Indonesia]] na pinangalang [[Eat Bulaga! Indonesia]] na umere sa [[SCTV]] noong 16 Hulyo 2012 hanggang 3 Abril 2014, at ang [[The New Eat Bulaga! Indonesia]] na umere naman sa [[ANTV]] mula 17 Nobyembre 2014 hanggang 8 Agosto 2016, Agosto 18 naman ay nag-ere ito ng ''commercial-free special episode'' na nagdiriwang ng ika-33 guning taon nito.<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/photos/3221/eat-bulaga-celebrates-33rd-anniversary|title=Eat Bulaga! celebrates 33rd anniversary|date=20 August 2012|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Isang ''soundtrack'' naman, ang ''Dabarkads D' Album: A Party for everyJUAN'', na nagtampok sa mga awit na pinasikat at nilikha ng ''cast'' ng ''Eat Bulaga!'' pati ang ilan sa mga ginamit nitong temang-awit, ay inilunsad noong Hulyo 2013..<ref>{{Cite AV media notes|title=Dabarkads D'Album (A Party For Every Juan!)|others=Eat Bulaga Dabarkads|year=2013|url=https://itunes.apple.com/us/album/eat-bulaga-dabarkads-dalbum/id796309922|type=Album|publisher=Ivory Music & Video, Inc.|location=Philippines}}</ref>
7 Hulyo 2018, inilunsad ng Eat Bulaga! ang ''EB ver. 4.0'', kung saan sinimulan ang taunang selebrasyon para sa kanilang ika-apatnapung anibersaryo sa telebisyon, kasunod nito ang pagpapalabas ng ''horror-comedy telemovie'' na ''Pamana'' nitong 28 Hulyo 2018.
Nitong 8 Disyembre 2018, Matapos ang 23 taon nang pananatili sa Broadway Centrum, lumipat ang ''Eat Bulaga!'' sa bago nitong state-of-the-art na istudyo, ang APT Studios, na matatagpuan sa [[Cainta]], [[Rizal]], ang paglipat nila sa bagong tahanan ay kasunod nito sa selebrasyon ng kanilang ika-apatnapu na anibersaryo ngayong Hulyo 2019, Pebrero 1 sa sumunod na taon, muling pumirma ang programa sa [[GMA Network]], kasunod ng ika-apatnapu na anibersaryo nila sa telebisyon, at 24 na taon sa GMA.
Simula Hulyo 2019, ang mga binalik na ''segments'' ng programa ay sa ''limited engagement'' lamang para sa ika-apatnapung anibersaryo ng programa.
Nitong 30 Hulyo 2019, ipinagdiwang ng ''Eat Bulaga!'' ang kanilang ika-40 na anibersaryo sa telebisyon, kasunod nito ang pagkakaroon ng pangalawang ''international franchise'' sa [[Myanmar]], ang pagkakaroon ng bagong ''batch'' ng mga iskolar ng EBEST, at ang pagtatapat ng mga kampeon ng mga ''segments'' ng programa para sa ''grand showdown'' nito, at abangan ang kanilang ika-apat na malaking anunsyo.
====Konsiyertong benipisyo ng Sa Tamang Panahon====
{{main|Sa Tamang Panahon}}
== Tema ng ''Eat Bulaga!'' ==
[[Talaksan:Eat Bulaga 1990's.jpg|frame|left|Eat Bulaga logo noong 2001-2003]]
Ang orihinal na tema ay nagsimula noong 1982 at isinulat ni Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon at inayos ni Homer Flores. Nang sumali si [[Aiza Seguerra]] sa palabas noong 1988 at nalipat sa [[ABS-CBN]] noong 1989, ang ikalawa at ikatlong linya ng ikalawang saknong ay naging "Si Aiza at si Coney/Silang lahat ay nagbibigay". Ang ikalawa at ikatlong linya ng saknong ay ginagamit pa rin kahit na si Coney ay umalis sa palabas noong 1991 at may kaunting artista na nadagdag tulad ni [[Jimmy Santos]], [[Christine Jacob]], [[Ruby Rodriguez]], [[Lady Lee]] at si [[Rio Diaz]] ay madagdag sa mga tauhan sa palabas ng "''Bulaga''".
Nung ang ''Eat Bulaga!'' ay nalipat sa [[GMA]] noong ika-28 Enero 1995, pinalitan ang ikalawang linya sa ikalawang saknong at tinanggal ang pangalan ni Aiza at Coney sa liriko, at sa tugon sa lumalaking grupo ng ''Eat Bulaga''. Ganito ang naging linya: "Barkada'y dumarami". Gayumpaman noong 2003, pinalitan ang linya ng [[SexBomb Girls]] ay gumawa ng sariling salin ng tema ng ''Eat Bulaga!''. Sa komposisyon ni Lito Camo. Ang linya ay naging "Buong tropa ay kasali".
Noong ika-25 taong anibersaryo noong 2004, umaawit lahat ang naging kasapi ''Eat Bulaga!'' at ang linyang "Barkada'y dumarami" ang isinama sa liriko. Sa OBB noong 2004 ipinalit ang mga linya sa ibang wika ng Bikolano, Cebuano, Waray-waray at Tagalog.
At noong 2005, ilang liriko ay re-arrange ni Francis Magalona. Ang linya ay "Saan ka man ay halina tayo". Dinagdagan ng mga linya ni Francis Magalona ang sariling salin ng tema ng ''Eat Bulaga''.
Gayumpan noong 2007 ibat-ibang musika tulad ng Rock, Jazz, Reggae, Dance-pop at Hip-hop. Kinanta na ang unang bersyon ni Allan, Jimmy, Toni Rose at Ruby. Ang ikalawang bersyon ay kinanta ni Pia, Ciara, Gladys, Paolo, Julia at Janno. Ang linya ay "Ligaya sa ating buhay" na pinagkanta ni Gladys sa unang bersyon ng OBB at ikinanta ni Julia Clarete ang linya sa ikalawang bersyon ng OBB. Sa ikatatlong linya kinanta ni Jose Manalo at Wally Bayola ang bersyon ng reggae. Kinanta ang ika apat na linya ang bersyon ng dance ni Sugar at ang mga EB Babes. Ikinanta ang ika't limang bersyon nina BJ, Francis M, Teri at Cindy, at dinagdagan ang ''Buong mundo'' na pinagrepeat ang ika apat na linya sa kanta.
Nitong 2009 at 2014, muling binago ang tono nito sa bagong modernong musiko.
Mula 2012 hanggang kasalukuyan, ginamit sa modernong bersyon ang orihinal na tono ng programa.
{| class="toccolours" cellpadding="15" align="center" rules="cols"
! colspan="5" bgcolor="" |<big>Pantemang-awit ng ''Eat Bulaga!''</big>
|-
!1982 - 1987
!1987 - 1995
! colspan="2" |1995 - 1998
!1998 - kasalukuyan
|-
|
Mula Aparri hanggang Jolo,
Saan ka man ay halina kayo
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Sina Tito, Vic at Joey,
'''kasama pati si Coney'''
'''Apat silang nagbibigay'''
ligaya sa ating buhay
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
|Mula Aparri hanggang Jolo,
Saan ka man ay halina kayo
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Sina Tito, Vic at Joey,
'''si Aiza at si Coney'''
'''Silang lahat ay nagbibigay'''
ligaya sa ating buhay
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
<br />
|'''Mula Aparri hanggang Jolo,'''
Saan ka man ay halina kayo
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Sina Tito, Vic at Joey,
'''barkada'y dumarami'''
Silang lahat ay nagbibigay
ligaya sa ating buhay
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
<br />
| colspan="2" |'''Mula Batanes hanggang Jolo,'''
Saan ka man ay halina kayo
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
Sina Tito, Vic at Joey,
barkada'y dumarami
Silang lahat ay nagbibigay
ligaya sa ating buhay
Buong bansa ay nagkakaisa
Sa tuwa't saya na aming dala
Isang libo't isang tuwa
Buong bansa... ''Eat Bulaga!''
<br />
|}
== Mga ''cast'' ==
=== ''Main hosts'' ===
* [[Tito Sotto]] {{small|(1979–present)}}
* [[Vic Sotto]] {{small|(1979–present)}}
* [[Joey de Leon]] {{small|(1979–present)}}
=== ''Co-hosts'' ===
{{div col|colwidth=25em}}
* [[Jimmy Santos]] {{small|(1983–present)}}
* [[Allan K.]] {{small|(1995–present)}}
* [[Jose Manalo]] {{small|(1994–present)}}
* [[Wally Bayola]] {{small|(2000–present)}}
* [[Paolo Ballesteros]] {{small|(2001–present)}}
* [[Pauleen Luna]] {{small|(2004-present)}}
* [[Ryan Agoncillo]] {{small|(2009–present)}}
* [[Ryzza Mae Dizon]] {{small|(2012–present)}}
* [[Alden Richards]] {{small|(2015–present)}}
* [[Maine Mendoza]] {{small|(2015—present)}}
* [[Sebastian Benedict]] {{small|(2015–present)}}
* [[Maja Salvador]] {{small|(2021–present)}}
* [[Miles Ocampo]] {{small|(2022–present)}}
{{div col end}}
=== ''Featuring'' ===
* Kayla Rivera {{small|(2019-present)}}
* EJ Salamante {{small|(2019-present)}}
* Echo Caringal {{small|(2019-present)}}
'''EB Babes {{small|(2006–present)}}'''
:* Rose Ann "Hopia" Boleche {{small|(2006–present)}}
:* Lyka Relloso {{small|(2012–present)}}
:* AJ Lizardo {{small|(2014–present)}}
'''That's My Baes {{small|(2015–present)}}'''
:* [[Kenneth Medrano]] {{small|(2015–present)}}
:* Joel Palencia {{small|(2015–present)}}
:* Tommy Peñaflor {{small|(2015–present)}}
:* Jon Timmons {{small|(2015–present)}}
:* Miggy Tolentino {{small|(2015–present)}}
:* Kim Last {{small|(2015–present)}}
'''[[Broadway Boys]] {{small|(2016–present)}}'''
===Mga Dating hosts at mga tampok===
<!-- Please do not indicate the current status of the previous co-hosts and features of this program. It is unnecessary and unencyclopedic per "Wikipedia:Manual of Style" and "Wikipedia:NOT".
And please enclose the years in parenthesis "()". Thank you. -->
{{div col|small=yes|colwidth=25em}}
*[[Aicelle Santos]] (2016–2017)
*[[Aiko Melendez]] (1989–1995)
*[[Ai-Ai delas Alas]] (1995–2000, 2015–2016, ''Kalyeserye'''s Lola Babah)
*Aileen Damiles<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens">{{cite web |url=http://www.missosology.info/forum/viewtopic.php?f=15&t=133488&start=0|title=Eat Bulaga and Beauty Queens|date=22 April 2012|publisher=Missosology|access-date=5 September 2016}}</ref>
*[[Aiza Seguerra]] (1987–1997)
*Aji Estornino (2002)
*[[Alfie Lorenzo]]†<ref name="ebcoffeebook">{{cite book |last=Francisco|first=Butch|date=2011 |title=Eat Bulaga!: Ang Unang Tatlong Dekada|publisher=TAPE, Inc.|pages=124–125|others=Designed by Jako de Leon|isbn=9789719528302}}</ref>
*[[Ali Sotto]] (1993–1994)
*[[Alicia Mayer]] (2004–2006)
*Alina Bogdanova (2015–2016)
*[[Amy Perez]] (1988–1995)
*Ana Marie Craig (1996)
*Angela Luz (1989–1995)
*[[Angelu de Leon]]
*[[Anjo Yllana]] (1999-2020)
*[[Anne Curtis]] (2004)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=446638&page=233|title=EAT BULAGA! 2010 -> hangga't may BATA may EAT.... BULAGA! - Post #4658|date=16 March 2012|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref>
*[[Ariana Barouk]] (2008)
*Ariani Nogueira (2007)
*Atong Redillas (early 1990s)<ref name="ebcoffeebook"/>
*[[BJ Forbes]] (2005–2008)
*Bababoom Girls (2009–2010)
*Babyface (2005)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=76F00Y3lo0A|title=Bulagaan feb18 2005b - YouTube|date=21 September 2006|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref>
*Bea Bueno (1996)
*Becca Godinez (1981)
*Bessie Badilla<ref name="ebcoffeebook"/>
*The Bernardos (2015–2016)
*Bikoy Baboy (late 1980s–early 1990s, portrayed by Ronaldo Joseph Joaquin, EB mascot)
*[[Bobby Andrews]]
*Bonitos (Group) (2009, ''Kakaibang Bida'' segment)
*[[Boobay]] (2016, ''Kalyeserye'''s Yaya Pak, 2017, Mother Goose, ''Quiz Vee'' segment)
*Boom Boom Pow Boys (2009–2013)
*Boy Katawan (2011–2013)
*Camille Ocampo (1998–2001)
*[[Carmina Villaroel]] (1989–1995)
*[[Ces Quesada]] (1989)
*[[Charo Santos]] (1986–1987)
*Chia Hollman (2010–2011)
*Chiqui Hollman (1979–1981)
*Chihuahua Boys (2001–2006)
*[[Chris Tsuper]] (2015–2016)
*Christelle Abello (2015, Doktora Dora de Explorer's assistant, ''Problem Solving'' segment)
*[[Christine Jacob]] (1992–1998)
*[[Ciara Sotto]] (2004–2012)
*[[Cindy Kurleto]] (2006–2007)
*[[Cogie Domingo]] (2001)
*[[Coney Reyes]] (1982–1992)
*[[Daiana Menezes]] (2007–2012)
*Danilo Barrios (1998)
*[[Dasuri Choi]] (2014, 2016)
*[[Dawn Zulueta]]<ref name="coffeebook2"/>
*Debraliz Valasote (1979–1982)
*[[Derek Ramsay]] (2001–2004)
*[[Dencio Padilla]] (1983)
*[[Diana Zubiri]] (2003–2005)
*Dindin Llarena (1999–2001)
*[[Dingdong Avanzado]] (1987–1988)
*[[Dingdong Dantes]]<ref name="ebcoffeebook"/>
*Dingdong Dantis the Impersonator (2001–2003)
*[[Donita Rose]] (1996–1997, 2002–2003)
*[[Donna Cruz]] (1995–1998)
*E-Male Dancers (2001–2006)
*[[Edgar Allan Guzman]] (2006–2007)
*Eileen Macapagal (1980s)<ref name="PinoyExchange">{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=40|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 40|date=23 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=5 September 2016}}</ref>
*Eisen Bayubay (2001)
*[[Eric Quizon]] (1992–1993, 1996-1998)
*Felipe Tauro (mid–1990s, ''Alaxan Gladiators'' referee)
*[[Francis Magalona]]† (1997–2008)
*Fire (Ana Rivera & Soraya Sinsuat) (1995–1997)
*Frida Fonda (1980s)
*Gabby Abshire (2012)
*Gemma Fitzgerald (2000–2002)
*[[Gladys Guevarra]] (1999–2007)
*Gov Lloyd (2017, ''Jackpot En Poy'' referee)
*[[Gretchen Barretto]] (1993)
*[[Heart Evangelista]] (2013)
*[[Helen Gamboa]] (1985–1986)
*[[Helen Vela]]† (1986–1991)
*[[Herbert Bautista]] (1989–1992)
*Ho and Ha (2007–2012)<ref name="ebcoffeebook"/>
*Illac Diaz (1996–1998)
*Inday Garutay (1995–1997)
*[[Isabel Granada]]†<ref name="ebcoffeebook"/>
*[[Isabelle Daza]] (2011–2014)
*[[Iza Calzado]] (2011–2012)
*Jaime Garchitorena (1991–1993)
*[[Janice de Belen]] (early 1990s)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=12|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Post #231|date=10 March 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref>
*Janna Tee (2015, Doktora Dora de Explorer's assistant, ''Problem Solving'' segment)
*[[Janno Gibbs]] (2001–2007)
*[[Jaya (singer)|Jaya]] (1997–1999)
*[[Jenny Syquia]] (1997)
*[[Jericho Rosales]] (1996–1997)
*[[Jessa Zaragoza]]<ref name="ebcoffeebook"/>
*[[Joey Albert]]<ref>{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6314844/#Comment_6314844|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 48|date=29 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref>
*John Edric Ulang (2012–2013)
*[[Jomari Yllana]] (2000)
*[[John Prats]]<ref name="ebcoffeebook"/>
*[[Joyce Jimenez]] (2001–2002)
*[[Joyce Pring]] (2014, ''Trip na Trip'' DJ)
*Juannie (1997, Allan K Look-alike)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=OTVenZtYhi0|title=Bulagaan CLASSIC with Vic, Joey, Francis, Christine, Allan|date=2 December 2016|publisher=YouTube|access-date=26 June 2018}}</ref><ref>{{cite web |url=https://twitter.com/allanklownz/status/1030434765856366592|title=allan k on Twitter: "Siye si juannie- kalook alike ko"|date=17 August 2018|publisher=Twitter|access-date=24 August 2018}}</ref>
*Jude Matthew Servilla (2009–2010)
*[[Julia Clarete]] (2005–2016)
*Julia Gonowon (2017–2018)
*[[K Brosas]] (2001–2003)
*[[Keempee de Leon]] (2004–2016)
*Kevin (1990–1995)
*Kidz @ Work (1990s)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=qw3jKv5gJ8g|title=kidz@work opening dance prod in eat bulaga "maria" by ricky martin - YouTube|date=3 October 2013|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=n4llxN5Ltqk|title=kidz@work - YouTube|date=21 September 2007|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref>
*Kim Idol (2008–2010)
*[[Kitty Girls]] (2009)
*Kombatseros (1982)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/videos/1602736966438139/|title=Eat Bulaga!'s 10th Anniversary TV Special (1989)|date=19 August 2017|publisher=Facebook|access-date=9 October 2017}}</ref>
*[[Kris Aquino]] (1988–1989)
*Kristine Florendo (1998–2000)
*Kurimaw Boyz (2001–2006)
*[[Lady Lee]] (1991–1997)
*Lalaine Edson (2000)
*Lana Asanin (1999–2000)
*[[Lana Jalosjos]] (a.k.a. Lana J. or Svetlana) (2004–2006)
*[[Lance Serrano]] (2013)
*[[Lani Mercado]] (1989–1990)
*[[Larry Silva|Larry "Pipoy" Silva]]† (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48">{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6314354/#Comment_6314354|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 48|date=29 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref>
*Leila Kuzma (2002–2004)
*Leonard Obal (mid–1990s)<ref name="ebcoffeebook"/>
*Lindsay Custodio (1998)
*Los Viajeros [Pedro, Eduardo & Diego] (2013–2014)
*Lougee Basabas (2007–2009)
*[[Luane Dy]] (2017–2020)
*Lyn Ching-Pascual (1997–1998)
*Macho Men Dancers (1980–1983)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/williamwallenagbulos/posts/429523620569195|title=William Wallen Agbulos|date=2 August 2015|publisher=Facebook|access-date=7 September 2016}}</ref>
*Jinky "Madam Kilay" Cubillan (2017)
*Male AttraXion (1993)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/photos/a.764403070271537.1073741828.764323553612822/1127079854003855/?type=1&theater|title=ABS-CBN Memories|date=31 March 2016|publisher=Facebook|access-date=7 September 2016}}</ref>
*Manny Distor† (1998–1999)
*Maneouvres (1990s)
*[[Manilyn Reynes]] (1985–1990)
*[[Marian Rivera]] (2014–2015)
*[[Maricel Soriano]] (1985–1987, 1995–1996)
*Mark Ariel Fresco (2006–2007)
*Mausi Wohlfarth (1998–1999)
*[[Maureen Wroblewitz]] (2018–2019)
*[[Michael V.]] (2003–2016)
*[[Michelle van Eimeren]] (1994)
*[[Mickey Ferriols]] (1996–2000)
*Mike Zerrudo (1998–1999)
*[[Mikee Cojuangco-Jaworski]] (1994)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=283567&page=98|title=GrEAT BULAGA @ 28: 2007 - Post #1949|date=13 July 2007|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref>
*Millet Advincula (1990s)<ref name="PinoyExchange"/>
*[[Mitoy Yonting]] (1997, 2006–2009)
*[[Mr. Fu]] (2009)
*Nadine Schmidt (2002)
*Nicole Hyala (2015–2016)
*[[Niño Muhlach]] (early 1990s)<ref name="pinoyexchange.com">{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=12|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Post #225|date=10 March 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref>
*[[Nova Villa]] (1989–1995)
*OctoArts Dancers (1989–1992)
*[[Ogie Alcasid]] (1988–1989)
*[[Onemig Bondoc]] (1996–1997)
*Patani Daño (2008)
*[[Patricia Tumulak]] (2015–2017)
*[[Pepe Pimentel]]† (1980s)<ref>{{cite web|url=http://filmacademyphil.org/?p=1532|title=NOONTIME TV SHOWS|date=21 July 2009|publisher=Film Academy of the Philippines|last1=Clarin|first1=Tess|access-date=21 November 2018|archive-date=1 Disyembre 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171201182306/http://filmacademyphil.org/?p=1532|url-status=bot: unknown}}</ref>
*[[Phoemela Barranda]] (2001–2002)
*[[Pia Guanio]] (2003–2021)
*Plinky Recto (1989–1992)
*[[Pops Fernandez]] (1987–1988)
*Priscilla Monteyro (2009–2010)
*The Quandos (2015–2016)
*Rachel Ann Wolf<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens"/>
*Rading Carlos† (1980s)<ref name="PinoyExchange"/>
*[[Randy Santiago]] (mid–1990s)<ref name="pinoyexchange.com"/>
*Rannie Raymundo (1993)
*Raqi Terra (2018–2019)
*Rey de la Cruz† (1980s)<ref name="PinoyExchange"/>
*Rey Pumaloy (1995–2000, ''Aminin'' segment)
*[[Richard Hwan]] (2014–2015)
*Richard Merk<ref name="eb25pinoyexchangepage43">{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6293570/#Comment_6293570|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 43|date=27 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref>
*[[Richie D'Horsie]]† (1979–1985, 1994, 2009 bababoom segments)
*[[Rio Diaz]]† (1990–1996)
*Robert Em† (1996–1998)
*Ruby Rodriguez (1991-2021)
*Robert Ortega<ref name="ebcoffeebook"/>
*Robin da Roza (1996–1998)
*[[Rosanna Roces]] (1998)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=T0F7EoxlbGI|title=YouTube - Eat Bulaga's Birit Baby Winners with Jaya|date=9 December 2015|publisher=YouTube|access-date=7 February 2017}}</ref>
*[[Ruffa Gutierrez]] (1995–1998, 2017)
*Ryan Julio (2006–2007)
*[[Sam Y.G.]] (2009–2016)
*Samantha "Gracia" Lopez (1994–1997)
*Sandy Daza (1990–1999, ''Del Monte Kitchenomics'' segment)
*Santa Mesa Boys (1980s)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/videos/1602736966438139/|title=Eat Bulaga!'s 10th Anniversary TV Special (1989)|date=19 August 2017|publisher=Facebook|access-date=9 October 2017}}</ref>
*[[Sarah Lahbati]] (2018)
*[[List of minor characters in Kalyeserye|Several Kalyeserye Casts]] (2015–2016)
*[[SexBomb Girls]] (1999–2011)
*Sharmaine Suarez<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens"/>
*[[Sharon Cuneta]] (1983–1984)
*Sherilyn Reyes (1999–2002)
*[[Sheryl Cruz]] (1985–1989)
*[[Shine Kuk]] (2014–2015)
*Sinon Loresca (2016–2018)
*Sixbomb Dancers (2014–2015)
*[[Solenn Heussaff]] (2012)
*Stefanie Walmsley
*Steven Claude Goyong (1999–2000)
*Streetboys (1990s)
*[[Sugar Mercado]] (2001–2002, 2004–2007)
*[[Sunshine Cruz]] (1995–1996)
*[[Sunshine Dizon]]
*[[Taki Saito]] (2016–2017)
*Tania Paulsen (2003)
*Teri Onor (2002–2007, 2017, Mother Goose, ''Quiz Vee'' segment)
*Tessie Tomas (1981–1987)
*[[Tetchie Agbayani]] (1980s)<ref name="PinoyExchange"/>
*[[Toni Gonzaga]] (2002–2005)
*[[Toni Rose Gayda]] (1996–2014)
*Tuck-In Boys (2015)
*Twinky (Virtual host) (2006–2008, 2009)
*[[Universal Motion Dancers]] (1990s)
*Vanessa Matsunaga (2013–2014)
*Vanna Vanna (1995–1997)
*[[Val Sotto]] (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48"/>
*Valentin Simon (1997–2000)
*[[Valerie Weigmann]] (2013–2014)
*Vicor Dancers (1980s)
*Victor "Mama Ten" Mendoza (2018, Executive Assistant ''Kendoll'', ''Boss Madam'' portion, ''Barangay Jokers'' segment)
*[[Vina Morales]]<ref name="ebcoffeebook"/>
*WEA Dancers (1980s)
*[[Yoyong Martirez]] (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48"/>
*[[Zoren Legaspi]]<ref name="ebcoffeebook"/>
{{div col end}}
== Mga kasalukuyang Bahagi ==
* Bida First
* Cash Landing On You (The New Juan For All, All For Juan
* EB By Request
* Bawal Judgemental
== Mga pinagpatuloy na segments==
{{main article|Talaan ng mga segmemts ng Eat Bulaga!}}
== Espesyal na programa ==
Sa kasaysayan nito ay marami-raming television specials na ang nai-ere ng ''Eat Bulaga!'' na pinagbobrodkast mula sa iba't ibang lugar na mayroong malalawak na espasyo upang makapaglaman ng maraming tao. Sa ibaba ay ang ilan (hindi kumpleto) sa mga naging ''television special'' ng programa:
{| class="wikitable"
!Pamagat ng ''television special''
!Petsa
!Lugar na pinagdausan
!Himpilang pantelebisyon
!
|-
|'''''Eat Bulaga! The DOMSAT Launch'''''
|18 Mayo 1982
|Folk Arts Theatre ([[Sentrong Pangkultura ng Pilipinas|Tanghalang Francisco Balagtas]])
| rowspan="3" |<big>RPN 9</big>
|
|-
|'''''Eat Bulaga! 3rd Anniversary Special'''''
|7 Agosto 1982
|[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]]
|
|-
|'''''Eat Bulaga! Freedom Day Special'''''
|25 Pebrero 1987
|[[Quirino Grandstand]]
|
|-
|'''''Eat... Bulaga!: Moving On'''''
|18 Pebrero 1989
|[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]]
| rowspan="2" |<big>ABS-CBN 2</big>
|'''''<ref name="ebtahanan3"/>'''''
|-
|'''''Eat... Bulaga! 10th Anniversary Special'''''
|23 Setyembre 1989
|[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]]
|<ref name=":02"/>
|-
|'''''Eat... Bulaga!: The Moving!'''''
|28 Enero 1995
|[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]]
| rowspan="14" |<big>GMA 7</big>
|<ref name="ebtahanan3" /><ref name=":12"/>
|-
|'''''Eat... Bulaga!: The East Side Story'''''
|16 Setyembre 1995
|[[Broadway Centrum]]
|
|-
|'''''Eat... Bulaga!: Jollibee's 20th Anniversary'''''
|5 Setyembre 1998
|[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]]
|
|-
|'''''Eat... Bulaga!: SM Millennium Magic'''''
|1 Enero 2000
|[[SM City North EDSA]]
|
|-
|'''''Eat Bulaga! Silver Special'''''
|idinaos: 19 Nobyembre 2004
ipinalabas: 28 at 30 Nobyembre 2004
|Expo Pilipino (ngayo'y [[Clark Centennial Expo]])
|
|-
|'''''Eat Bulaga! 07 Big Surprise Sa 070707'''''
|7 Hulyo 2007
|[[Broadway Centrum]]
|
|-
|'''''Eat Bulaga! Little Miss Philippines'''''
'''''Global 2007 Grand Coronation Day'''''
|14 Hulyo 2007
|[[Broadway Centrum]]
|
|-
|'''''Eat Bulaga! Sa Abu Dhabi'''''
|idinaos: 7 Disyembre 2007
ipinalabas: 29 Disyembre 2007
|[[Abu Dhabi National Theatre]]
|
|-
|'''''Eat Bulaga! Grand Fiesta Sa LA'''''
|idinaos: 19 Hulyo 2008
ipinalabas: 2 Agosto 2008
|[[Los Angeles Memorial Sports Arena]]
|
|-
|'''''Eat Bulaga! Nonstop: The 33rd Anniversary Special'''''
|18 Agosto 2012
|[[Broadway Centrum]]
|
|-
|'''''Eat Bulaga! Super Sireyna: Queen of Queens'''''
|27 Hulyo 2013
|[[Resorts World Manila]]
|
|-
|'''''[[Sa Tamang Panahon|Eat Bulaga! Sa Tamang Panahon]]''''' ''<small>#ALDubEBTamangPanahon</small>''
|24 Oktubre 2015
|[[Philippine Arena]]
|<ref name=":2">{{cite web|url=http://entertainment.inquirer.net/181964/aldub-posts-record-breaking-41-m-tamang-panahon-tweets|title='AlDub' posts record-breaking 41-M 'Tamang Panahon' tweets|last1=Hegina|first1=Aries Joseph|website=Inquirer.net|publisher=Philippine Daily Inquirer, Inc.|date=26 October 2015|access-date=2 November 2015}}</ref>
|-
|'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2017 Grand Coronation Day'''''
|30 Setyembre 2017
|[[Mall of Asia Arena]]
|<ref>{{Citation|last=Eat Bulaga!|title=Miss Millennial Philippines 2017 Grand Coronation Day {{!}} September 30, 2017|date=2017-09-30|url=https://www.youtube.com/watch?v=ij5kykup4CY&t=3346s|accessdate=2017-10-01}}</ref>
|-
|'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2018 Grand Coronation Day'''''
|27 Oktubre 2018
|[[New Frontier Theatre]]
|-
|'''''Eat Bulaga! 40th Anniversary Sa Barangay'''''
|27 Hulyo 2019
|Brgy. N.S. Amoranto, [[Quezon City]]
|-
|'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2019 Grand Coronation Day'''''
|26 Oktubre 2019
|[[Meralco Theater]]
|}
Ang palabas ay nakapag-ere din ng mga ''special commercial-free episodes'': ang ''Eat Bulaga!'s 33rd Anniversary Special''<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/photos/3221/eat-bulaga-celebrates-33rd-anniversary|title=Eat Bulaga! celebrates 33rd anniversary|date=20 August 2012|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015}}</ref> at ''Eat Bulaga: Sa Tamang Panahon''.<ref name=":2" />
=== Telemovies ===
Ang ''Eat Bulaga!'' ay nakapag-ere na rin ng dalawang ''television films'' na nagtampok sa mga mismong ''Dabarkads''. Nasa ibaba ang talaan ng mga ''telemovie'' ng palabas:
{| class="wikitable"
!Pamagat ng ''telemovie''
!Petsa
|-
|'''''Love is...'''''
|21 Oktubre 2017
|-
|'''''Pamana'''''
|28 Hulyo 2018
|}
== Mga parangal ==
* Panalo, ''Best Variety Show - PMPC Star Awards for Television'' (1989-2009)
* Panalo, ''Best Entertainment Program Winner "Eat Bulaga Silver Special" - 2005 Asian Television Awards'' sa [[Singapore]]
==Studio na gamit ng Eat Bulaga==
{{main article|Broadway Centrum}}
Ang Eat Bulaga! ay nagbo-brodkas noon sa Broadway Centrum sa [[lungsod Quezon]]. Noong 8 Disyembre 2018, nailipat na sa [[APT Studios]] (dating KB Entertainment Studios) in [[Cainta, Rizal]] para makita ang maraming tao.
===Panahon sa RPN===
* Live Studio 1, Broadcast City {{small|(30 Hulyo 1979 - 2 Disyembre 1987)}}
* Grand Ballroom, Celebrity Sports Plaza {{small|(3 Disyembre 1987 - 17 Pebrero 1989)}}
===Panahon sa ABS-CBN===
* Dolphy Theatre (Studio 1), [[ABS-CBN Broadcasting Center]] {{small|(20 Pebrero 1989 - 1 Oktubre 1994)}}
* Grand Ballroom, Celebrity Sports Plaza {{small|(3 Oktubre 1994 - 27 Enero 1995)}}
===Panahon sa GMA===
* Araneta Coliseum {{small|(Enero 28 - 15 Setyembre 1995)}}
* [[Broadway Centrum]]; Eastside Studio {{small|(16 Setyembre 1995 - 31 Disyembre 2009; 6 Marso 2010 - 7 Disyembre 2018)}}; Westside Studio {{small|(Enero 1 - 5 Marso 2010)}}
* [[APT Studios]] {{small|(8 Disyembre 2018 - kasalukuyan)}}
== Tingnan din ==
* [[The New Eat Bulaga! Indonesia]]
* [[GMA Network]]
* [[ABS-CBN (himpilang pantelebisyon)|ABS-CBN]]
* [[Radio Philippines Network|RPN]]
== Mga ibang tulay ==
* {{Official site|https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/eat_bulaga}}
* {{IMDb title|0344642}}
{{Eat Bulaga!}}
{{GMA Network (current and upcoming original programming)}}
{{ABS-CBN variety shows}}
{{Noontime variety shows in the Philippines}}
{{AlDub}}
[[Kategorya:Radio Philippines Network shows]]
[[Kategorya:ABS-CBN shows]]
[[Kategorya:GMA Network shows]]
[[Kategorya:Philippine variety television shows]]
[[Kategorya:Eat Bulaga!]]
[[Kategorya:Telebisyon]]
pb12nj6avxp1rp5a682t2o5et19vlct
One Piece
0
19067
1959583
1958158
2022-07-31T03:24:39Z
Stephan1000000
98632
episodes
wikitext
text/x-wiki
{{cleanup|date=Agosto 2011}}
{{Infobox animanga/Header
| title = One Piece
| image =
| caption =
| ja_kanji = ONE PIECE(ワンピース)
| ja_romaji = Wan Pīsu
| genre = <!--Discuss in talk page before adding or removing genres, however, keep in mind [[WP:MOS-AM#Content]]. Thank you.-->[[Action (genre)|Action]], [[Adventure (genre)|Adventure]], [[Comedy-drama]]<!--Discuss in talk page before adding or removing genres, however, keep in mind [[WP:MOS-AM#Content]]. Thank you.-->
}}
{{Infobox animanga/Print
| type = manga
| author = [[Eiichiro Oda]]
| publisher = [[Shueisha]]
| publisher_en = [[Viz Media]] ({{abbr|USA|United States}}, {{abbr|CAN|Canada}}, {{abbr|GBR|United Kingdom}})<br />[[Gollancz Manga]] ({{abbr|GBR|United Kingdom}})<br />[[Madman Entertainment]] ({{abbr|AUS|Australia}}, {{abbr|NZL|New Zealand}})
| demographic = ''[[Shōnen manga|Shōnen]]''
| magazine = [[Weekly Shōnen Jump]]
| magazine_en = [[Shonen Jump (magazine)|Shonen Jump]] ({{abbr|USA|United States}}, {{abbr|CAN|Canada}})
| first = 4 July 1997
| last =
| volumes = 102
| volume_list = List of One Piece manga volumes
}}
{{Infobox animanga/Video
| type = Serye
| director = [[Kōnosuke Uda]] (1999–2006)<br/>Munehisa Sakai (2006–2008)<br />Hiroaki Miyamoto (2008–present)
| producer = Yoshihiro Suzuki
| writer = Hirohiko Uesaka<br/>Tatsuya Hamazaki
| music =
| studio = [[Toei Animation]]
| licensor = [[Madman Entertainment]] ({{abbr|AUS|Australia}}, {{abbr|NZL|New Zealand}})<br />[[4Kids Entertainment]] ({{abbr|USA|United States}} , {{abbr|CAN|Canada}})(2004–2007)<br />[[Funimation Entertainment]] ({{abbr|USA|United States}}, {{abbr|CAN|Canada}})(2007–present)
| network = [[Animax]], [[Fuji TV]]
| network_en = [[Toonami (UK)|Toonami]] ({{abbr|GBR|United Kingdom}})<br/>[[CN Too]] ({{abbr|GBR|United Kingdom}})<br/>[[YTV (TV channel)|YTV]] ({{abbr|CAN|Canada}})<br/>[[Cartoon Network (United States)|Cartoon Network]] ({{abbr|USA|United States}}, 2005–2007)<br/>[[Toonami]] ({{abbr|USA|United States}}, 2005–2008)<br/>[[Fox Broadcasting Company]] ({{abbr|USA|United States}}, 2003–2005)<br/>[[Cartoon Network (Australia)|Cartoon Network]] ({{abbr|AUS|Australia}}, {{abbr|NZL|New Zealand}})<br />[[Network Ten]] ({{abbr|AUS|Australia}}, {{abbr|NZL|New Zealand}})
| first = 20 Oktubre 1999
| last =
| episodes = 1027
| episode_list = List of One Piece episodes
}}
{{Infobox animanga/Other
| title = Related works
| content =
* [[List of One Piece films|''One Piece'' films]]
* [[List of One Piece video games|''One Piece'' video games]]
}}
{{Infobox animanga/Footer}}
Ang '''One Piece''' ay isang seryeng '''Japanese Shonen Manga''' at '''Anime''' na nilikha ng Hapon na si '''Eichiro Oda''' na naging seryal na sa '''Weekly Shonen Jump''' mula pa noong 4 July 1997. Ang bawat kabanata ay inilalathala sa '''takobon''' volumes ni '''Shueisha''', sa una nitong release noong 24 Disyembre 1997, at ang ika-60 bolyum ay noong Nobyembre 2010. Pagdaan ng 2010, inanunsiyo ng '''Shueisha''' na naipagbili na nila ang mahigit sa 200 milyong bolyum ng '''One Piece''' sa ngayon; ang ika-60 na volume ay nakapagtala ng bagong record para sa pinakamataas na initial print run sa lahat ng aklat sa Japan sa kasaysayan na may 3.4 milyong kopya. Ito rin ang unang aklat na naibenta ng mahigit 2 milyong kopya sa Opening Week ng '''Oricon Book Ranking''' ng Japan.
Hango ang One Piece sa paglalakbay ni '''Monkey D. Luffy''', isang 17 taong gulang na lalaki na nakakain ng sinumpaang prutas (Hapon: 悪魔の実, ''Akuma no Mi'', [[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Devil Fruit'') na tinatawag na '''Gomu Gomu no Mi''' (Sa Pilipinas: Sinumpaang Prutas ng Goma Goma) na naging daan upang ang katawan niya ay humaba at ma-deform na parang Goma, at ang kanyang itinatag na grupo, ang '''Straw Hat Pirates'''. Nilakbay ni Luffy ang karagatan upang mahanap ang pinakatago-tagong at ang pinakamalaking kayamanan na tinawag na '''One Piece''' at upang hirangin siya bilang ang susunod na '''Hari ng mga Pirata'''.
Sinimulan ang pagpapalabas ng One Piece sa Pilipinas noong 2003 ng '''GMA Network 7'''. Nakailan na rin itong pag-uulit ng mga episodes dahil sa pagbaba ng ratings nito sa kalabang Network na '''ABS-CBN'''. Ang kasalukuyang episode nito sa Pilipinas ay sa pakikipagsapalaran sa '''Enies Lobby''' at sa '''CP9'''. At sa kabila ng maraming udlot sa telebisyon, unti-unting tumataas ang ratings ito sa 17% kumpara sa kabilang estasyon na 12-15%.
== Buod ==
Ang kuwento ay hango sa 17 taong gulang na si [[:en:Monkey D. Luffy|Monkey D. Luffy]] na pinukaw ng kanyang idolo noong bata pa sya na si [[:en:List of One Piece characters#Shanks|Red Haired Shanks]] na naglalakbay upang hanapin ang '''One Piece'''. Sa paglalakbay ni Luffy, bumuo siya ng isang samahang pirata na tinawag niyang '''Straw Hat Pirates'''. Ang grupo ay binubuo nila:
*Pirate Hunter [[:en:List of One Piece characters#Roronoa Zoro|Roronoa Zoro]]
*Cat Thief [[:en:List of One Piece characters#Nami|Nami]] (Ang Tagapaglayag)
*Sharpshooter Sogeking [[:en:List of One Piece characters#Usopp|Usopp]] (Ang Sniper)
*Black Leg [[:en:List of One Piece characters#Sanji|Sanji]] (Ang Tagapagluto)
*Cotton Candy Lover [[:en:List of One Piece characters#Tony Tony Chopper|Chopper]] (Ang Manggagamot)
*[[:en:List of One Piece characters#Nico Robin|Nico Robin]] (Ang Arkeyolohista)
*Cyborg [[:en:List of One Piece characters#Franky|Franky]] (Ang Shipwright)
*Humming [[:en:List of One Piece characters#Brook|Brook]] (Ang Musikero).
*Jinbei (Ang Helmsman)
Humarap din sila sa maraming pagsubok sa lahat ng sulok ng mundo. Ang pinakamalaki nilang kalaban ay ang mga [[:en:List of One Piece characters#Marines|Marino]] na hawak ng [[:en:List of One Piece characters#World Government|Pamahalaang Pandaigdig]] na naghahanap ng hustisya upang tuldukan ang [[:en:Golden Age of Piracy|Ginintuang Yugto ng mga Pirata]]. Marami ring ibang istorya ang hango sa paglalaban ng Gobyerno ,Pitong Warlord at ng Apat na Emperador, ang apat na pinakamalakas na pirata sa buong mundo.
Matapos ang pagkamatay nila [[:en:List of One Piece characters#Portgas D. Ace|Portgas D. Ace]] (Ang kapatid ni Luffy na hindi niya kadugo) at ni [[:en:List of One Piece characters#Whitebeard|Whitebeard]], ang bawat miyembro ng Strawhats ay sumailalim sa matinding pagsasanay. Matapos ang dalawang taon, nabuo ulit sila sa '''Sabaody Archipelago''' at tinuloy ang paglalakbay sa Bagong Daigdig ('''New World''').
[[Kategorya:Shōnen manga]]
1qnld8gwpc1tscgqg1r6gtwm0mp9o55
Wikang Chavacano
0
19837
1959582
1944603
2022-07-31T03:24:34Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox language|name=Chavacano|altname=Chabacano|nativename=|states=[[Pilipinas]]|ethnicity=[[Zamboangueño]]<br>[[Pilipino sa Indonesia]]<br>[[Pilipino sa Malaysia]]<br>[[Pilipinong Amerikano]]|speakers=689,000<!--Ethnologue's source, Rubino 2008, refers only to Zamboangueño, a subset of Chavacano-->|date=1992|ref=<ref>Spanish creole: {{Citation | first = Antonio | last = Quilis | title = La lengua española en Filipinas | year = 1996 | page = 54 and 55 | url = http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/01350553135573500088680/209438_0013.pdf | publisher = Cervantes virtual | format = PDF}}</ref><ref name="cervantes">[http://cvc.cervantes.es/lengua/anuario/anuario_98/moreno/cuadro03.htm Número de hispanohablantes en países y territorios donde el español no es lengua oficial] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120429103156/http://cvc.cervantes.es/lengua/anuario/anuario_98/moreno/cuadro03.htm |date=29 April 2012 }}, [[Instituto Cervantes]].</ref>|familycolor=Creole|fam1=[[Spanish-based creole language|Spanish-based creole]]|region=[[Lungsod ng Zamboanga]] at [[Basilan]] (Zamboangueño), Lungsod ng Cavite (Caviteño) at Ternate, [[Cavite]] (Ternateño)|minority={{flag|Pilipinas}}|iso3=cbk|glotto=chav1241|glottorefname=Chavacano|lingua=51-AAC-ba|script=[[Latin script|Latin]] ([[Alpabetikong Espanyol]])|map=Idioma chabacano.png|mapcaption=Bahagi kung saan sinasalita ang Chavacano|notice=IPA}}
Ang '''Chavacano''' o '''Chabacano''' ay isang pangkat ng wikang kreolo na batay sa Kastila na sinasalita sa [[Pilipinas]]. Ang baryante na sinasalita sa [[Zamboanga City|Lungsod ng Zamboanga]], na matatagpuan sa timugang Pilipinong grupo ng isla ng Mindanao ay may pinakamaraming nagsasalita. Mahahanap ang mga ibang nabubuhay na uri nito sa Lungsod ng Cavite at Ternate, na matatagpuan sa lalawigan ng Cavite sa pulo ng Luzon.<ref>{{Cite news|url=https://www.ethnologue.com/language/cbk|title=Chavacano|work=Ethnologue|access-date=2018-11-16|language=en}}</ref> Chavacano ang nag-iisang [[Creole language|kreolo]] batay sa Kastila sa [[Asia|Asya]].<ref>{{Cite web|url=https://www.zamboanga.com/history/history_chabacano_versus_related_creoles.htm|title=The Early History of Chavacano de Zamboanga: Chabacano versus related creoles|website=www.zamboanga.com|access-date=2018-11-16}}</ref>
Naiiba ang mga uri ng Chavacano sa tiyak na aspekto tulad ng talasalitaan ngunit sa pangkalahatan ay [[Mutually intelligible|nagkakaintidihan]] ang mga nagsasalita ng mga uring ito, lalo na sa mga kalapit ng uri. Habang nagmumula sa Kastila ang karamihan ng leksikon ng mga iba't ibang uri ng Chavacano, magkatulad ang kanilang mga pambalarilang istruktura sa mga ibang [[Philippine languages|wikang Pilipino]]. Kabilang sa [[mga wika ng Pilipinas]], ito lamang ang hindi [[Austronesian language|wikang Austronesyo]], ngunit tulad ng mga [[Malayo-Polynesian languages|wikang Malayo-Polynesyo]], gumagamit ito ng [[Reduplication|reduplikasyon]].
Nagmumula ang salitang Chabacano mula sa Kastila, na halos nangangahulugan ng “malaswa” o “bulgar”, ngunit walang negatibong konotasyon ang salita sa mga kasalukuyang nagsasalita at at nawala ang orihinal na kahulugan nito mula sa Kastila.
== Distribusyon at mga baryante ==
=== Mga baryante ===
[[Talaksan:Map_chavacano.gif|right|thumb|190x190px|Mga katutubong nagsasalita na Zamboangueño sa Mindanao]]
Nakapagbiling ang mga dalub wika ng anim na Kastilang kreolong baryante sa Pilipinas. Nakabatay ang kanilang pag-uuri sa kanilang [[Substratum|wikang sustrato]] at sa lugar kung saan sila sinasalita. Ang tatlong kilalang baryante ng Chavacano kung saan [[Tagalog language|Tagalog]] ang kanilang wikang sustrato ay mga kreolong batay sa [[Luzon]] ay '''Caviteño''' (sinasalita sa [[Cavite City|Lungsod ng Cavite]]), '''Bahra''' o '''Ternateño''' (sinasalita sa [[Ternate, Cavite]]) at '''Ermiteño''' (na dating sinalita sa lumang distrito ng [[Ermita, Manila|Ermita]] sa [[Manila]] at ay lipol ngayon).
{| class="wikitable sortable" style="width:100%; margin:auto;"
! style="width:15%;" |Uri
! style="width:13%;" |Tagpuan
! style="width:12%;" |Katutubong nagsasalita
|- valign="top"
|'''Zamboangueño (Zamboangueño/Zamboangueño Chavacano/Chabacano de Zamboanga)'''
|'''[[Zamboanga City|Lungsod ng Zamboanga]], [[Basilan]], [[Sulu]], [[Tawi-Tawi]], [[Zamboanga del Sur]], [[Zamboanga del Norte]], [[Zamboanga Sibugay]]'''
|359,000 (Rubino 2008, sinisipi ang senso noong 2000)<ref name="Ethnologue">Ethnologue</ref>
|- valign="top"
|'''Caviteño (Chabacano di Nisos/Chabacano de Cavite)'''
|'''[[Cavite]]'''
|4,000 (2013)<ref name="Ethnologue" />
|- valign="top"
|'''Cotabateño (Chabacano de Cotabato)'''
|'''[[Cotabato City|Lungsod ng Cotabato]], [[Maguindanao]]'''
|N/A
|- valign="top"
|'''Castellano Abakay (Chabacano de Davao)'''
|'''[[Davao Region|Rehiyon ng Davao]],''' '''[[Davao City|Lungsod ng Davao]]'''
|N/A
|- valign="top"
|'''Ternateño (Bahra)'''
|'''[[Ternate, Cavite|Ternate]]'''
|3,000 (2013)<ref name="Ethnologue" />
|- valign="top"
|'''Ermiteño (Ermitense)'''
|'''[[Ermita]]'''
|Lipol
|}
Mayroong mga teorya kung paano nagbago ang mga iba't ibang baryante ng Chavacano at kung paano sila nauugnay sa isa't isa. Ayon sa mga ibang dalubwika, pinaniniwalaan na naimpluwensiyahan ang Chabacano de Zamboanga ng Chabacano de Cavite na napatunayan ng mga tanyag na pamilyang [[Zamboangueño]] na nagmula sa mga opisyal ng Hukbong Kastila (mula sa [[Spain|Espanya]] at [[Latin America|Amerikang Latino]]), lalo na sa mga mestizo de Caviteño, na nakapuwesto sa [[Fort Pilar]] noong ika-19 na siglo. Noong kinalap ng mga Caviteñong opisyal ang mga manggagawa at tekniko mula sa [[Iloilo]] para patakbuhin ang kanilang mga [[Asukal|tubuhan]] at [[Bigas|palayan]] para bawasan ang dependensya ng lokal na populasyon mula sa Donativo de Zamboanga, ipinapataw ng buwis ang mga tagapulo ng kolonyal na pamahalaan ng Kastila upang suportahan ang pagtatakbo ng muog. Sa kasunod na pandarayuhan ng mga Ilonggong mangangalakal sa Zamboanga, nakakuha ng mga salitang Ilonggo ang Zamboangueño habang lumagom ang naunang mandarayuhang komunidad.<ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.zamboanga.org/chavacano/chabacano_by_ben_saavedra.htm|title=Mensajes Y Noticias|date=2005-02-05|access-date=2018-10-19|archive-date=2005-02-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20050205215037/http://www.zamboanga.org/chavacano/chabacano_by_ben_saavedra.htm|url-status=bot: unknown}}</ref>
Karamihan sa mga nagmumukhang salitang [[Cebuano language|Bisaya]] sa Zamboangueño ay salitang Ilonggo sa katotohanan. Kahit nagsimula ang pakikisama ng Zamboangueño sa Bisaya nang mas maaga noong nakapuwesto ang mga Cebuanong sundalo sa Fort Pilar noong panahong kolonyal ng Kastila, bumilis lamang noong ang mga paghiram mula sa Bisaya noong mas malapit sa gitna ng ika-20 siglo mula sa paglipat mula sa Visayas pati na rin ang kasalukuyang paglipat mula sa mga ibang lugar kung saan sinasalita ang Bisaya sa Tangway ng Zamboanga.
Sinasalita ang '''Zamboangueño''' (Chavacano) sa [[Zamboanga City|Lungsod ng Zamboanga]], [[Basilan]], mga bahagi ng [[Sulu]] at [[Tawi-Tawi]], at [[Zamboanga del Sur]], [[Zamboanga Sibugay]] at [[Zamboanga del Norte]]. Chabacano de Zamboanga ang pinakadinamikong sinasalitang wika ng Pilipinong Kreolong Espanyol. Ginagamit ito bilang [[lingua franca]] ng mga Muslim at Kristiyano sa mga komunidad ng Timog-kanlurang Mindanao at mga Kapuluan ng Basilan. Kumalat ang kanyang impluwensiya sa mga ibang isla sa kanluran, tulad ng mga Kapuluang Jolo, pati na rin sa Cotabato at Davao sa Mindanao, at sa huli sa timog sa Malaysia.<ref>{{Cite journal|date=2005-06-01|title=The Journal of Pidgin and Creole Languages and the Society for Pidgin and Creole Linguistics, In Retrospect|journal=Creole Language in Creole Literatures|volume=20|issue=1|pages=167–174|doi=10.1075/jpcl.20.1.09gil|issn=0920-9034}}</ref> Ang mga ibang uri ng Chavacano kung saan [[Cebuano language|Bisaya]] ang kanilang pangunahing wikang substrato ay ang mga kreolong nakabase sa [[Mindanao]]. Kabilang dito ang '''Castellano Abakay''' o '''Chavacano de Davao''' (sinasalita sa mga ibang lugar sa [[Davao City|Davao]]), na naimpluwensya ng [[Chinese language|Tsino]] at [[Japanese language|Hapones]], at nakahati sa dalawang subdayalekto, ''Castellano Abakay Chino'' at ''Castellano Abakay Japón,'' at '''Cotabateño''' (sinasalita sa [[Cotabato City|Lungsod ng Cotabato]]). Magkatulad ang Cotabateño at Davaoeño sa Zamboangueño.
=== Mga katangian ===
Ang mga wikang Chavacano sa Pilipinas ay mga kreolo batay sa [[Mexican Spanish|Espanyol Mehikano]] at posible rin sa, [[Portuguese language|Portuges]]. Sa mga ibang wikang Chavacano, magkatulad ang karamihan ng mga salita sa [[Andalusian Spanish|Espanyol Andalus]], ngunit marami ang mga salitang hiniram mula sa [[Nahuatl]], isang katutubong wika ng Gitnang Mehiko, na hindi mahahanap sa Espanyol Andalus. Kahit karamihan sa bokabularyo ay Mehikano, nakabatay ang kanyang balarila sa mga ibang [[Languages of the Philippines|wikang Pilipino]], lalo na sa [[Hiligaynon language|Ilonggo]], [[Tagalog language|Tagalog]] at [[Cebuano language|Bisaya]]. Sa pamamagitan ng Kastila, mayroon ding mga impluwensiya ang kanyang talasalitaan mula sa mga wika ng Amerikanong Indiyano tulad ng [[Nahuatl]], [[Taino]], [[Quechua languages|Quechua]], atbp. na napapatunayan ng mga salitang chongo (unggoy, sa halip ng Kastilang '''mono''<nowiki/>'), tiange, atbp.{{Citation needed|date=August 2011}}
Salungat sa mga dayalektong nakabase sa Luzon, ang baryanteng Zamboangueño ay may pinakamaraming paghiram at/o impluwensiya mula sa mga iba pang Pilipinong [[Austronesian languages|wikang Austronesyo]] kabilang ang [[Hiligaynon language|Hiligaynon]] at [[Tagalog language|Tagalog]]. Mayroong mga salita mula sa [[Malay language|Malay]] ang Zamboangueño; kasama ito kahit hindi ito katutubong wika ng Pilipinas, naging lingua franca ito ng [[Maritime Southeast Asia|tagatabing-dagat na Timog-silangang Asya]]. Dahil sinasalita rin ang Zamboangueño ng mga Muslim, mayroon ding mga hiniram na sinalita ito mula sa [[Arabic language|Arabe]], pinakaraniwan dito ang mga salitang may kinalaman sa [[Glossary of Islam|Islam]]. Gayunpaman, mahirap sinagin kung nagmumula ang mga salitang ito sa lokal na populasyon o sa Kastila mismo, dahil may 6,000 salita sa Kastila na may pinagmulang Arabe. Mayroon ding mga salita ang Chavacano na may pinagmulang [[Wikang Persa|Persa]] na pumasok sa Chavacano sa pamamagitan ng Malay at Arabe; [[Indo-European languages|wikang Indo-Europeo]] silang dalawa.
=== Demograpiko ===
Mahahanap ang pinakamaraming bilang ng nagsasalita ng Chavacano sa '''[[Zamboanga City|Lungsod ng Zamboanga]]''' at sa lalawigang pulo ng [[Basilan]]. Mayroon ding makabuluhang bilang ng mga nagsasalita ng Chavacano sa Lungsod ng Cavite at Ternate. Mayroon ding mga nagsasalita sa mga ilang lugar sa mga lalawigan ng [[Zamboanga del Sur]], [[Zamboanga Sibugay]], [[Zamboanga del Norte]], Davao, at sa Lungsod ng Cotabato. Ayon sa opisyal na senso ng Pilipinas noong 2000, mayroong 607,200 nagsasalita ng Chavacano sa Pilipinas sa taong iyon. Posibleng mas mataas ang tiyak na numero dahil lubos na nilalampasan ang pigura mula sa senso ang populasyon ng Lungsod ng Zamboanga noong 2000, kung saan pangunahing wika ang Chavacano. Bilang karagdagan, hindi rin kasama sa pigura ang mga nagsasalita ng Chavacano sa [[Overseas Filipino|diaspora ng Pilipino]]. Sa kabila nito, Zamboangueño ang baryante na may pinakamaraming nagsasalita, dahil ito ang opisyal na wika ng Lungsod ng Zamboanga, na may ipinapalagay na populasyon na higit sa milyon sa kasalukuyan na opisyal na wika rin sa Basilan.
Makahahanap ng mga nagsasalita ng Chavacano sa mga ibang lugar sa Sabah dahil naging sa ilalim ito ng bahagyang soberanya ng Espanya at sa pamamagitan ng mga Pilipinong tumatakas mula sa [[Zamboanga Peninsula|Tangway ng Zamboanga]] at mga lugar na nakararami ang Muslim sa Mindanao tulad ng [[Sulu Archipelago|Kapuluan ng Sulu]].
Sinasalita rin ito ng mga kaunting katutubong tao ng Zamboanga at Basilan, tulad ng mga [[Tausūg people|Tausugs]], the [[Samal people|Samal]], and the [[Yakan]], karamihan ng mga taong iyon ay [[Sunni Islam|Sunni]]. Sa mga katabing probinsya ng Sulu at [[Tawi-Tawi]], mayroong mga Muslim na nagsasalita ng Chavacano de Zamboanga, lahat sila ay kapit-bahay ng mga Kristiyano. Mayroon ding mga nagsasalita ng Chavacano de Zamboanga, mga Kristiyano at Muslim, sa [[Lanao del Norte]] at [[Lanao del Sur]]. Nagsasalita rin ang mga Kristiyano at Muslim sa [[Maguindanao]], [[Sultan Kudarat]], [[Cotabato]], [[South Cotabato|Timog Cotabato]], [[Cotabato City|Lungsod ng Cotabato]], at [[Saranggani]] ng Chavacano de Zamboanga. Tandaan na naging bahagi ng buhay-alamang na [[Republic of Zamboanga|Republika ng Zamboanga]], ang [[Zamboanga Peninsula|Tangway ng Zamboanga]], Basilan, Sulu, Tawi-tawi, [[Maguindanao]], [[Cotabato City|Lungsod ng Cotabato]], [[Soccsksargen]] (rehiyon na binubuo ng [[Sultan Kudarat]], [[Cotabato]], [[South Cotabato|Timog Cotabato]], at [[Saranggani]]) at Rehiyon ng Davao, kung saan pinili ang Chavacano bilang [[Official language|wikang opisyal]].
=== Kahalagahan sa lipunan ===
Halos pasalitang wika ang Chavacano. Sa nakaraan, limtado ang paggamit nito sa panitikan at higit sa lahat nakakulong sa heograpikal na lokasyon kung sinasalita ang isang partikular na baryante. Mas ginagamit ito bilang pasalitang wika kaysa sa [[wikang pampanitikan]] kumpara sa paggamit ng Kastila sa Pilipinas, kung saan mas matagumpay siya bilang wikang sinulat kaysa sa wikang sinasalita. Kamakailan lamang, mayroong mga tangka para hikayatin ang paggamit ng Chavacano bilang wikang pansulat, ngunit karamihan sa mag tangka ay maliit na pagtangka sa alamat at panitikang pang-relihiyon at ilang mga sinaulat sa medya ng paglilimbag. Sa Lungsod ng Zamboanga, habang ginagamit ang wika ng midyang pangmasa, Simbahang Katoliko, edukasyon, at pamahalaang lokal, kaunti lamang ang mga panitikan na sinulat sa Zamboangueño at hindi agad-agad makahahanap ang publiko ng mga rekurso tungkol dito. Dahil sinasalita ang Chavacano ng mga Muslim bilang ikalawang wika hindi lamang sa Lungsod ng Zamboanga at Basilan ngunit sa Sulu at Tawi-tawi rin, inilalathala ang ilang mga libro ng [[Qur'an]] sa Chavacano.
== Mga halimbawa ==
=== Zamboangueño ===
; Donde tu hay anda?
: Kastila: ¿A dónde vas?
: (‘Saan ka pupunta?’)
; Ya mirá yo con José.
: Kastila: Yo vi a José.
: (‘Nakita ko si José.’)
; Ya empezá ele buscá que buscá entero lugar con el sal.
: Kastila: El/Ella empezó a buscar la sal en todas partes.
: (‘Nagsimula siyang maghanap sa lahat ng dako para sa asin.’)
; Ya andá ele na escuela.
: Kastila: El/Ella se fue a la escuela.
: (‘Pumunta siya sa paaralan.’)
; Si Mario ya dormí na casa.
: Kastila: Mario durmió en la casa.
: (‘Natulog si Mario sa loob ng bahay.’)
; El hombre, con quien ya man encuentro tu, es mi hermano.
: Kastila: El hombre que encontraste, es mi hermano.
: (Ang lalaki na iyong nakilala ay aking kapatid.)
; El persona con quien tu tan cuento, bien alegre gayot.
: Kastila: La persona con la que estás hablando es muy alegre. / La persona con quien tú estás conversando es bien alegre.
: (Talagang masaya ang taong kausap mo.)
==== Isa pang halimbawa ng Zamboangueño ====
{| class="wikitable"
!Zamboangueño
!Kastila
!Tagalog
|-
|Treinta y cuatro kilometro desde el pueblo de Zamboanga el Bunguiao, un diutay barrio que estaba un desierto. No hay gente quien ta queda aquí antes. Abundante este lugar de maga animales particularmente maga puerco 'e monte, gatorgalla, venao y otro más pa. Solamente maga pajariadores lang ta visitá con este lugar.
|El Bunguiao, a treinta y cuatro kilómetros desde el pueblo de Zamboanga, es un pequeño barrio que una vez fue un área salvaje. No había gente que se quedara a vivir ahí. En este lugar había en abundancia animales salvajes tales como cerdos, gatos monteses, venados, y otros más. Este lugar era visitado únicamente por cazadores de pájaros.
|Ang Bunguiao, isang maliit na baranggay na tatlumpung apat na kilometro mula sa lungsod ng Zamboanga, ay dating kasukalan. Walang taong naninirahan dito. Managana ang pook ng mga mabangis na hayop tulad ng mga baboy, musang, usa, at iba pa. Binisita lamang ang lugar ng mga mangangaso ng ibon.
|}
=== Ermiteño ===
<blockquote>En la dulzura de mi afán,
Junto contigo na un peñon
Mientras ta despierta
El buan y en
Las playas del Pasay
Se iba bajando el sol.
Yo te decía, "gusto ko"
Tu me decías, "justo na"
Y de repente
¡Ay nakú!
Ya sentí yo como si
Un asuáng ta cercá.
Que un cangrejo ya corré,
Poco a poco na tu lao.
Y de pronto ta escondé
Bajo tus faldas, ¡amoratáo!
Cosa que el diablo hacé,
Si escabeche o kalamáy,
Ese el que no ta sabé
Hasta que yo ya escuché
Fuerte-fuerte el voz: ¡Aray!</blockquote>
== Talasalitaan ==
=== Anyo at estilo ===
Ang Chavacano (lalo na ang Zamboangueño) ay may dalawang [[Register (sociolinguistics)|rehistro]] o [[Sociolect|sosyolekto]]: ang karaniwan, kolokyal, bulgar o pamilyar at ang pormal na rehistro/sosyolekto. Sa pangkalahatan, mas malapit ang rehistrong pormal sa Kastila, at mas malapit ang rehistrong kolokyal sa mga katutubong wikang Austronesyo.
Sa rehistrong/sosyolektong karaniwan, kolokyal, bulgar, o pamilyar, nangngingibabaw ang mga salitang may lokal na pinagmulan o halo ng salitang lokal at Kastila. Karaniwang ginagamit ang rehistrong karaniwan o pamilyar kung nakikipag-usap sa mga taong may pantay na kalagayan o mas mababang kalagayan sa lipunan. Mas madalas din siyang ginagamit sa pamilya, kaibigan at kakilala. Tinatanggap ang paggamit ito sa pangkalahatan.
Sa rehistrong/sosyolektong pormal, nangngingibabaw ang mga salitang mula sa Kastila o mga salitang Kastila. Ginagamit ang rehistrong pormal lalo na kapag nagsasalita sa mga taong may mas mataas na kalagayan sa lipunan. Ginagamit din ito kapag nakikipag-usap sa mga matatanda (lalo na sa loob ng pamilya at mga matandang kamag-anak) at sa mga may awtoridad. Mas ginagamit ito ng mga matatandang henerasyon, mestisong Zamboangueño, at sa mga baryo. Ito ang anyong ginagamit sa mga talumpati, edukasyon, midya, at pagsusulat. Pinaghahalo minsan sa ilang antas ng rehistrong pormal ang rehistrong kolokyal.
Ipinapakita ng mga sumusunod na halimbawa ang pagkakaiba ng paggmit ng salitang promal at karniwan o pamilyar na salita sa Chavacano:
{| class="wikitable"
!Tagalog
!Chavacano (pormal)
!Chavacano (karaniwan/kolokyal/bulgar/pamilyar)
!Kastila
|-
|madulas
|resbalozo/resbaladizo
|malandug
|resbaloso/resbaladizo
|-
|kanin
|morisqueta
|kanon/arroz
|morisqueta (naiintindihan bilang isang Pilipinong putaheng kanin)/arroz
|-
|ulan
|lluvia/aguacero
|aguacero/ulan
|lluvia/aguacero
|-
|putahe
|vianda/comida
|comida/ulam
|vianda/comida
|-
|mayabang
|orgulloso(a)
|bugalon(a)/ hambuguero(a)
|orgulloso(a)
|-
|kotse
|coche
|auto
|auto/coche
|-
|yaya
|muchacho (m)/muchacha (f)
|ayudanta (babae); ayudante (lalaki)
|muchacha(o)/ayudante
|-
|tatay
|papá (tata)
|pápang (tata)
|papá (padre)
|-
|nanay
|mamá (nana)
|mámang (nana)
|mamá (madre)
|-
|lolo
|abuelo
|abuelo/lolo
|abuelo/lolo
|-
|lola
|abuela
|abuela/lola
|abuela/lela
|-
|maliit
|chico(a)/pequeño(a)
|pequeño(a)/diutay
|pequeño/chico
|-
|istorbo
|fastidio
|asarante / salawayun
|fastidio
|-
|matigas ang ulo
|testarudo
|duro cabeza/duro pulso
|testarudo/cabeza dura
|-
|tsinelas
|chancla
|chinelas
|chancla/chinelas
|-
|kasal
|de estado/de estao
|casado/casao
|casado
|-
|(aking) mga magulang
|(mis) padres
|(mi) tata'y nana
|(mis) padres
|-
|pilyo(a)
|travieso(a)
|guachi / guachinanggo(a)
|travieso(a)
|-
|dumulas
|rezbalasa/deslizar
|landug
|resbalar/deslizar
|-
|pangit
|feo (masculine)/fea (feminine)
|malacara, malacuka
|feo(a)
|-
|ambon
|lluve
|talítih
|lluvia
|-
|kidlat
|rayo
|rayo/quirlat
|rayo
|-
|kulog/bagyo
|trueno
|trueno
|trueno
|-
|buhawi
|tornado/remolino, remulleno
|ipo-ipo
|tornado/remolino
|-
|payat (tao)
|delgado(a)/flaco(a)/chiquito(a)
|flaco/flaquit
|delgado/flaco/flaquito
|}
== Tingnan din ==
* [[Wikang Kastila sa Pilipinas]]
== Talasanggunian ==
<references />
== Mga kawing panlabas ==
{{Interwiki|code=cbk-zam}}
* [http://www.sil.org/asia/philippines/ical/papers/Steinkrueger-The_Puzzling_Case_of_Chabacano.pdf ''The Puzzling Case of Chabacano: Creolization, Substrate, Mixing, and Secondary Contact''], papel ni Patrick O. Steinkrüger
* [http://filipinokastila.tripod.com/chaba10.html ''Confidence in Chabacano''], papel na inihanda ni Michael L. Forman
* [http://www.personal.psu.edu/faculty/j/m/jml34/chabacano.pdf ''Chabacano/Spanish and the Philippine Linguistic Identity'']{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090929122618/http://www.personal.psu.edu/faculty/j/m/jml34/chabacano.pdf |date=2009-09-29 }}, ni John M. Lipski
* [http://gamp.c.u-tokyo.ac.jp/~ueda/varilex/art/v10a4.pdf Tungkol sa salitang ''amo'' sa Zamboangueño] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060128033212/http://gamp.c.u-tokyo.ac.jp/%7Eueda/varilex/art/v10a4.pdf |date=2006-01-28 }}, sa wikang Kastila
<br />{{Mga wika sa Pilipinas}}
m51jqpkao5ux3c4l4j3rcwh38qq4pbk
Ebolusyon
0
20049
1959704
1943993
2022-07-31T07:45:35Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Evolutionary biology}}
Ang '''Ebolusyon''' ay ang pagbabago sa mga [[pagmamana ng mga katangian|namamanang katangian]] ng mga populasyon ng organismo sa loob ng mga sunod sunod na henerasyon sa paglipas ng mahabang panahon. Ang ebolusyon ang paliwanag na tinatanggap sa [[agham]] ng paglitaw ng mga magkakaiba ngunit magkakaugnay na mga anyo ng buhay sa mundo.<ref>{{cite journal | url = http://nihrecord.od.nih.gov/newsletters/2006/07_28_2006/story03.htm | last = Delgado | first = Cynthia | title = Finding evolution in medicine | journal = NIH Record | volume = 58 | issue = 15 | accessdate = 2007-10-22 | date = 2006-07-28 | format = hmtl | ref = harv | archive-date = 2008-11-22 | archive-url = https://web.archive.org/web/20081122022815/http://nihrecord.od.nih.gov/newsletters/2006/07_28_2006/story03.htm | url-status = dead }}</ref><ref name="dover_pg83">[[Wikisource:Kitzmiller v. Dover Area School District/4:Whether ID Is Science#Page 83 of 139|Ruling, Kitzmiller v. Dover page 83]]</ref> Ang sentral na ideya ng ebolusyong biyolohikal ay ang lahat ng mga anyo ng buhay sa mundo ay nagsasalo ng isang pinagmulang [[karaniwang ninuno]]. Ito ay nangangahulugang ang mga organismo mula sa mga tao, ibon, mga [[balyena]] at hanggang sa mga halaman ay mga magkakamag-anak. Ang karaniwang ninuno na ito ay nagsanga o naghiwalay sa iba't ibang mga [[species]](espesye) sa pangyayaring tinatawag na [[speciation]]. Sa paglipas ng mahabang panahon, ang ebolusyon ay lumikha at kasalukuyan pa ring lumilikha ng mga pagbabago at mga iba't ibang espesye sanhi ng mga pagbabagong ebolusyonaryo na [[natural na seleksiyon]], [[mutasyon]], [[daloy ng gene]], at [[genetic drift]].<ref>{{cite web |url=http://evolution.berkeley.edu/evosite/evo101/VSpeciation.shtml |title=Speciation |access-date=2013-06-20 |archive-date=2014-06-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140606045646/http://evolution.berkeley.edu/evosite/evo101/VSpeciation.shtml |url-status=dead }}</ref>
Si [[Charles Darwin]] ang unang bumuo ng argumentong siyentipiko para sa teoriya ng ebolusyon sa pamamagitan ng [[natural na seleksiyon]].<ref name="Lewontin70">{{cite journal |last1 = Lewontin |first1 = R. C. |title = The units of selection |journal = Annual Review of Ecology and Systematics |year = 1970 |volume = 1 |pages = 1–18 |jstor = 2096764 |doi = 10.1146/annurev.es.01.110170.000245 }}</ref><ref name="On The Origin of Species">{{cite book |last1 = Darwin |first1 = Charles |title = On The Origin of Species |chapter = XIV |year = 1859 |page = 503 |url = http://en.wikisource.org/wiki/On_the_Origin_of_Species_(1859)/Chapter_XIV |isbn = 0-8014-1319-2 }}</ref> Ang ebolusyon sa pamamagitan ng natural na seleksiyon ay hinahango mula sa tatlong mga katotohanan tungkol sa mga populasyon:
# ang mas maraming supling ng organismo ay malilikha kesa sa posibleng makapagpatuloy na mabuhay,
# may pagkakaiba iba sa mga katangian sa pagitan ng mga indibidwal sa isang populasyon. Ang ilan sa mga pagkakaibang ito ay maaaring gumawa sa isang organismo na mas mahusay na makapagpapatuloy at makapagpaparami kesa sa ibang organismo na walang katangian nito sa isang partikular na kapaligiran
# ang mga iba ibang katangiang ito ay namamana.
Dahil dito, kapag ang mga kasapi ng isang populasyon ay namatay, ang mga ito ay pinapalitan ng mga supling o inapo na mas mahusay na nakaangkop na makapagpatuloy at makapagparami sa kapaligirang pinangyarihan ng natural na seleksiyon. Ang [[natural na seleksiyon]] ang tanging alam na sanhi ng [[pag-aangkop]](''adaptation'') ngunit hindi ang tanging sanhi ng ebolusyon. Ang iba pang mga hindi-pag-aangkop na sanhi ng ebolusyon ay kinabibilangan ng [[mutasyon]] at [[genetic drift]].<ref name="Kimura M 1991 367–86">{{cite journal |author = Kimura M |title = The neutral theory of molecular evolution: a review of recent evidence |url = http://www.jstage.jst.go.jp/article/jjg/66/4/66_367/_article |journal = Jpn. J. Genet. |volume = 66 |issue = 4 |pages = 367–86 |year = 1991 |pmid = 1954033 |doi = 10.1266/jjg.66.367 |ref = harv |access-date = 2012-09-27 |archive-date = 2008-12-11 |archive-url = https://web.archive.org/web/20081211132302/http://www.jstage.jst.go.jp/article/jjg/66/4/66_367/_article |url-status = dead }}</ref>
Ang buhay sa [[daigdig]] ay [[abiohenesis|nagsimula]] at pagkatapos ay nag-ebolb mula sa [[huling pangkalahatang ninuno|pangkalahatang karaniwang ninuno]] sa tinatayang 3.7 bilyong mga taon ang nakalilipas. Ang paulit ulit na [[espesiasyon]] at [[anahenesis|diberhensiya]] ng buhay ay maaaring mahango mula sa magkasalong mga hanay ng mga katangiang [[biokemika]]l at [[morpolohiya|morpolohikal]] o sa pamamagitan ng pinagsasaluhang mga sekwensiya ng [[DNA]]. Ang mga katangiang [[homolohiya (biolohiya)|homolohosong]] ito at mga sekwensiya ng [[DNA]] ay mas magkatulad sa mga espesyeng nagsasalo ng isang mas kamakailang karaniwang ninuno at maaaring gamitin upang magsagawa ng [[pilohenetika|rekonstruksiyon]] ng [[puno ng buhay (biolohiya)|mga kasaysayang ebolusyonaryo]] gamit ang parehong mga umiiral na espesye at ang [[fossil record]].<ref name="Cracraft05">{{cite book | editor1-last=Cracraft | editor1-first=J. | editor2-last=Donoghue | editor2-first=M. J. |title = Assembling the tree of life |publisher = Oxford University Press |year = 2005 |page = |isbn = 0-19-517234-5 |url = http://books.google.ca/books?id=6lXTP0YU6_kC&printsec=frontcover&dq=Assembling+the+tree+of+life#v=onepage&q&f=false | pages=576}}</ref> Isinasaad din sa teoriyang ito na ang [[huling karaniwang ninuno ng tao at chimpanzee|isang espesye ng mga Aprikanong Ape]] ang pinagsasaluhang ninuno ng mga [[tao]], [[chimpanzee]] at [[bonobo]].<ref name="pmid9847414">{{cite journal |author=Arnason U, Gullberg A, Janke A |title=Molecular timing of primate divergences as estimated by two nonprimate calibration points |journal=J. Mol. Evol. |volume=47 |issue=6 |pages=718–27 |year=1998 |month=December |pmid=9847414 |doi= 10.1007/PL00006431|url=}}</ref> Sa simula nang ika-20 siglo, ang [[henetika]] [[modernong ebolusyonaryong sintesis|ay isinama]] sa teoriyang ebolusyon ni Darwin sa pamamagitan ng [[natural na seleksiyon]] sa pamamagitan ng displinang [[henetikang populasyon]].
Ang ebolusyon ay sinusuportahan ng mga ebidensiya at mga obserbasyon sa mga larangan ng [[biyolohiya]] na [[biyolohiyang molekular]], [[henetika]] gayundin sa [[paleontolohiya]], [[antropolohiya]] at iba pa.<ref>{{Cite web |title=IAP Statement on the Teaching of Evolution |url=http://www.interacademies.net/10878/13901.aspx |access-date=2011-11-04 |archive-date=2011-07-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110717190031/http://www.interacademies.net/10878/13901.aspx |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.paleosoc.org/evolutioncomplete.htm |title=The Paleontological Society Position Statement: Evolution |access-date=2013-06-19 |archive-date=2013-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130513045709/http://paleosoc.org/evolutioncomplete.htm |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.nabt.org/websites/institution/?p=92 National Association of Biology Teachers Position Statement on Teaching Evolution]</ref>
Ang ebolusyon ay nilalapat sa iba't ibang mga larangan ng agham kabilang ang [[henetika]], [[neurosiyensiya]], [[ekonomika]], [[bioimpormatika]], [[medisina]], [[agrikultura]], [[agham pangkompyuter]], [[sikolohiya]], [[antropolohiya]] at iba pa.
== Charles Darwin ==
Ang mungkahing ang isang uri ng hayop ay maaaring magmula sa isang hayop ng iba pang uri ay bumabalik sa unang mga pilosopong Griyego gaya nina [[Anaximander]] at [[Empedocles]].<ref name="Kirk1">{{cite book |last1 = Kirk |first1 = Geoffrey |last2 = Raven |first2 = John |last3 = Schofield |first3 = John |title = The Presocratic Philosophers: A Critical History with a Selection of Texts |edition=3rd |publisher = The University of Chicago Press |location = Chicago |year = 1984a |isbn = 0-521-27455-9 |pages=100–142}}</ref><ref name="Kirk2">{{cite book |last1 = Kirk |first1 = Geoffrey |last2 = Raven |first2 = John |last3 = Schofield |first3 = John |title = The Presocratic Philosophers: A Critical History with a Selection of Texts |edition=3rd |publisher = The University of Chicago Press |location = Chicago |year = 1984b |isbn = 0-521-27455-9 |pages=280–321}}</ref> Salungat sa mga pananaw na [[materyalismo|materyalistikong]] ito, naunawaan ni [[Aristoteles]] na ang lahat ng mga natural na bagay hindi lamang ng mga nabubuhay na bagay bilang hindi perpektong mga [[aktuwalidad|aktuwalisasyon]] ng iba't ibang uri ng mga nakatakdang natural na posibilidad na kilala bilang [[teoriya ng mga anyo]], [[idealismo|mga ideya]] at "species".<ref name="Torrey37">{{cite journal | last1 = Torrey | first1 = Harry Beal | last2 = Felin | first2 = Frances | title = Was Aristotle an evolutionist? | journal = The Quarterly Review of Biology | year = 1937 | month = March | volume = 12 | issue = 1 | pages = 1–18 | jstor = 2808399 | doi = 10.1086/394520 }}</ref><ref name="Hull67">{{cite journal | last1=Hull | first1=D. L. | year=1967 | title=The metaphysics of evolution | journal=The British Journal for the History of Science | volume=3 | issue=4 | pages=309–337 | jstor=4024958 | doi=10.1017/S0007087400002892}}</ref> Ito ay bahagi ng pagkaunawang [[teleohikal]] ni Aristoteles na ang lahat ng mga bagay ay may nilalayong papel na ginagamitan sa isang kaayusang kosmiko ng [[diyos]]. Ang manunula at pilosopong Romano na si [[Lucretius]] ay nagmungkahi ng posibilidad ng mga pagbabagong ebolusyonaryo ng mga organismo.<ref name=Carus2011>Carus TL (2011) ''De Rerum Natura''. New York, NY: Nabu Press.</ref> Ang mga iba ibang uri ng ideyang ito ay naging pamantayang pagkaunawa sa mga [[Gitnang Panahon]] at isinama sa pag-aaral ng mga [[Kristiyano]] ngunit hindi hiningi ni Aristoteles na ang lahat ng mga tunay na uri ng hayop ay tumutugon ng isa-sa-isa na may eksaktong mga anyong [[metapisikal]] at spesipikong nagbigay ng mga halimbawa kung paanong ang mga bagong uri ng mga nabubuhay na bagay ay umiiral.<ref>Mason, ''A History of the Sciences'' pp 43–44</ref> Noong ika-17 siglo, ang pakikitungo ni Aristoteles ay itinakwil ng bagong ''[[pamamaraang siyentipiko]]'' ng modernong agham at naghanap ng mga paliwanag ng natural na phenomena sa mga termino ng mga batas ng kalikasan na pareho para sa lahat ng mga nakikitang bagay at hindi nangangailangang magpalagay ng anumang itinakdang mga kategoryal natural o anumang mga kaayusang kosmiko ng diyos. Gayunpaman, ang pakikitungong ito ay mabagal na maitatag sa mga agham biolohiko at naging huling matibay na posisyon ng konsepto ng mga nakatakdang uring natural. Ginamit ni [[Johan Ray]] ang isa sa nakaraang mas pangkalahatang termino para sa mga nakatakdang uring natural na "species" upang ilapat sa mga uring hayop at halaman ngunit hindi tulad ni Aristoteles, kanyang striktong tinukoy ang bawat uri ng mga nabubuhay na bagay bilang espesye at nagmungkahing ang bawat espesye ay maaaring mailarawan ng mga katangian na nagpaparami sa sarili nito sa bawat henerasyon.<ref>Mayr ''Growth of biological thought'' p256; original was Ray, ''History of Plants''. 1686, trans E. Silk.</ref> Ang mga espesyeng ito ay inangking dinisenyo ng [[Diyos]] ngunit nagpapakita ng mga pagkakaiba na sanhi ng mga lokal na kondisyon. Nakita rin ng biolohikong klasipikasyon na ipinakilala ni [[Carolus Linnaeus]] noong 1735 ang espesye bilang nakatakda ayon sa mga plano ng diyos.<ref>{{cite web|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/history/linnaeus.html|title=Carl Linnaeus - berkeley.edu|accessdate=11 Pebrero 2012}}</ref>
[[Talaksan:Charles Darwin aged 51.jpg|220px|thumb|Noong 1842, isinulat ni [[Charles Darwin]] ang unang guhit ng naging ''[[On the Origin of Species]]''.<ref name="Darwin09">{{cite book |last1 = Darwin |first1 = F. |title = The foundations of the origin of species, a sketch written in 1942 by Charles Darwin |year = 1909 |publisher = Cambridge University Press |page = 53 |url = http://darwin-online.org.uk/pdf/1909_Foundations_F1555.pdf |access-date = 2012-09-27 |archive-date = 2012-05-16 |archive-url = https://web.archive.org/web/20120516200017/http://darwin-online.org.uk/pdf/1909_Foundations_F1555.pdf |url-status = dead }}</ref>]] Ang mga ibang naturalista sa panahong ito ay nagpalagay ng pagbabagong ebolusyonaryo ng espesye sa paglipas ng panahon ayon sa mga natural na batas. Isinulat ni [[Maupertius]] noong 1751 ang mga natural na pagbabago na nagyayari sa reproduksiyon at nagtitipon sa loob ng maraming mga henerasyon upang lumikha ng bagong espesye.<ref>Bowler, Peter J. 2003. ''Evolution: the history of an idea''. Berkeley, CA. p73–75</ref> Iminungkahi ni [[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Buffon]] ang espesye ay maaaring mag-[[dehenerasyon|dehenera]] sa iba't ibang mga organismo at iminungkahi ni [[Erasmus Darwin]] na ang lahat ng may mainit na dugong mga hayop ay nagmula sa isang mikro-organismo o ("filament").<ref>{{cite web|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/history/Edarwin.html|title=Erasmus Darwin - berkeley.edu|accessdate=11 Pebrero 2012}}</ref> Ang unang buong umunlad na skema ng ebolusyon ang teoriyang [[transmutasyon]] ni [[Lamarck]] noong 1809 <ref name=Lamarck1809>Lamarck (1809) Philosophie Zoologique</ref> na nakakita ng kusang loob na paglikha ng patuloy na paglilikha ng mga simpleng anyo ng buhay na umunlad sa may mas malaking pagiging komplikado na kahilera ng mga lipi na may likas na kagawiang pagpapatuloy at sa isang lokal na lebel, ang mga liping ito ay umangkop sa kapaligiran sa pamamagitan ng pagmamana ng mga pagbabago na sanhi ng paggamit o hindi paggamit sa mga magulang.<ref name="Margulis91" /><ref name="Gould02">{{cite book | last = Gould | first = S.J. | authorlink = Stephen Jay Gould | title = [[The Structure of Evolutionary Theory]] | publisher = Belknap Press ([[Harvard University Press]]) | location = Cambridge | year = 2002 | isbn = 978-0-674-00613-3 | ref = harv }}</ref> (Ang huling proseso ay kalaunang tinawag na [[Lamarckismo]]).<ref name="Margulis91">{{cite book | last1 = Margulis | first1 = Lynn | last2 = Fester | first2 = René | title = Symbiosis as a source of evolutionary innovation: Speciation and morphogenesis | publisher = The MIT Press | year = 1991 | page = 470 | isbn = 0-262-13269-9 | url = http://books.google.ca/books?id=3sKzeiHUIUQC&pg=PA162&dq=inauthor:%22Lynn+Margulis%22+lamarck#v=onepage&q=inauthor%3A%22Lynn%20Margulis%22%20lamarck&f=false }}</ref><ref name="ImaginaryLamarck">{{cite book |last = Ghiselin |first = Michael T. |authorlink = Michael Ghiselin|publication-date = September/Oktubre 1994 |contribution = Nonsense in schoolbooks: 'The Imaginary Lamarck'|contribution-url =http://www.textbookleague.org/54marck.htm |title = The Textbook Letter |publisher = The Textbook League |url = http://www.textbookleague.org/ |accessdate = 23 Enero 2008 }}</ref><ref>{{cite book |last = Magner |first = Lois N. |title = A History of the Life Sciences |edition = Third |publisher = [[Marcel Dekker]], [[CRC Press]] |year = 2002 |isbn = 978-0-203-91100-6 |url = http://books.google.com/?id=YKJ6gVYbrGwC&printsec=frontcover#v=onepage&q }}</ref><ref name="Jablonka07">{{cite journal |last1 = Jablonka |first1 = E. |last2 = Lamb |first2 = M. J. |year = 2007 |title = Précis of evolution in four dimensions |journal = Behavioural and Brain Sciences |volume = 30 |pages = 353–392 |doi = 10.1017/S0140525X07002221 |url = http://journals.cambridge.org/download.php?file=%2FBBS%2FBBS30_04%2FS0140525X07002361a.pdf&code=eb63ecba4b606e8e388169c5ae3c5095 |issue = 4 }}</ref> Ang mga ideyang ito ay kindonena ng establisyimentong mga naturalista bilang haka haka na walang mga suportang [[empirikal]]. Sa partikular, iginiit ni [[Georges Cuvier]] na ang espesye ay hindi magkaugnay at nakatakda na ang mga pagkakatulad nito ay nagpapakita ng disenyo ng diyos para sa mga pangangailangang pang-tungkulin. Samantala, ang mga ideya ni Raye ng isang mabuting disenyo ay pinaunlad ni [[William Paley]] sa isang [[natural na teolohiya]] na nagmungkahi ng mga komplikadong pag-aangkop bilang ebidensiya ng disenyo ng diyos at ito ay hinanggan ni Charles Darwin.<ref name="Darwin91">{{cite book | editor1-last=Burkhardt | editor1-first=F. | editor2-last=Smith | editor2-first=S. |year = 1991 |title = The correspondence of Charles Darwin |volume = 7 |pages = 1858–1859 |publisher = Cambridge University Press |place = Cambridge }}</ref><ref name="Sulloway09">{{cite journal |last1 = Sulloway |first1 = F. J. |year = 2009 |title = Why Darwin rejected intelligent design |journal = Journal of Biosciences |volume = 34 |issue = 2 |pages = 173–183 |doi = 10.1007/s12038-009-0020-8 |pmid = 19550032 }}</ref><ref name="Dawkins90">{{cite book |last1 = Dawkins |first1 = R. |title = Blind Watchmaker |year = 1990 |publisher = Penguin Books |isbn = 0-14-014481-1 |page = 368 }}</ref> Ang mahalagang pagkalas mula sa konsepto ng nakatakdang espesye sa biolohiya ay nagsimula sa teoriya ng ebolusyon sa pamamagitan ng [[natural na seleksiyon]] na pinormula ni [[Charles Darwin]]. Ito ay sa isang bahaging naimpluwensiyahan ng ''[[An Essay on the Principle of Population]]'' ni [[Thomas Robert Malthus]]. Isinaad ni Darwin na ang paglago ng populasyon ay tutungo sa isang "pakikibaka para sa pag-iral" kung saan ang mga mapapaburang bariasyon ay mananaig habang ang iba ay mapapahamak. Sa bawat henerasyon, maraming mga supling ay nabibigong makapagpatuloy sa edad ng reproduksiyon dahil sa mga limitadong mapagkukunan. Ito ay maaaring magpaliwanag sa dibersidad ng mga hayop at halaman mula sa isang karaniwang ninuno sa pamamagitan ng paggawa ng mga natural na batas na gumagawa ng pareho para sa lahat ng mga uri ng bagay.<ref name="Sober09">{{cite journal |last1 = Sober |first1 = E. |year = 2009 |title = Did Darwin write the origin backwards? |journal = Proceedings of the National Academy of Sciences |volume = 106 |issue = S1 |pages = 10048–10055 |doi = 10.1073/pnas.0901109106 |url = http://www.pnas.org/content/106/suppl.1/10048.full.pdf+html |bibcode = 2009PNAS..10610048S |access-date = 2012-09-27 |archive-date = 2012-11-24 |archive-url = https://web.archive.org/web/20121124020127/http://www.pnas.org/content/106/suppl.1/10048.full.pdf+html |url-status = dead }}</ref><ref>Mayr, Ernst (2001) ''What evolution is''. Weidenfeld & Nicolson, London. p165</ref><ref>{{cite book |author = Bowler, Peter J. |title = Evolution: the history of an idea |publisher = University of California Press |location = Berkeley |year = 2003 |pages = 145–146 |isbn = 0-520-23693-9 |oclc = |doi = }} page 147"</ref><ref>{{cite journal |doi = 10.1086/282646 |author = Sokal RR, Crovello TJ |title = The biological species concept: A critical evaluation |journal = The American Naturalist |volume = 104 |issue = 936 |pages = 127–153 |year = 1970 |pmid = |url = http://hymenoptera.tamu.edu/courses/ento601/pdf/Sokal_Crovello_1970.pdf |format = PDF |jstor = 2459191 |access-date = 2012-09-27 |archive-date = 2011-07-15 |archive-url = https://web.archive.org/web/20110715111243/http://hymenoptera.tamu.edu/courses/ento601/pdf/Sokal_Crovello_1970.pdf |url-status = dead }}</ref> Pinapaunlad ni Darwin ang kanyang teoriya ng [[natural na seleksiyon]] mula 1838 hanggang sa pinadalhan siya ni [[Alfred Russel Wallace]] ng isang kaparehong teoriya noong 1858. Parehong ipinrisinta nina Darwin at Wallace ang kanilang mga magkahiwalay na papel sa [[Linnean Society of London]].<ref>{{cite journal | last1 = Darwin | first1 = Charles | last2 = Wallace | first2 = Alfred | url = http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F350&viewtype=text&pageseq=1 | title = On the Tendency of Species to form Varieties and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection | journal = Journal of the Proceedings of the Linnean Society of London. Zoology | volume = 3 | issue = 2 | year = 1858 | month = August | pages = 45–62 | accessdate = 13 Mayo 2007 | doi = 10.1111/j.1096-3642.1858.tb02500.x | ref = harv }}</ref>
[[Talaksan:Huxley - Mans Place in Nature.jpg|thumb|400px|Si [[Thomas Henry Huxley]] ay gumamit ng mga ilustrasyon upang ipakita na ang mga [[tao]] at [[ape]] ay may parehong pundamental na mga istraktura ng kalansay.<ref>{{harvnb|Bowler|2003|p=208}}</ref>]]
Sa huli nang 1859, ang paglilimbag ng [[On the Origin of Species]](''Tungkol sa Pinagmulan ng Espesye'') ay detalyadong nagpaliwanag ng [[natural na seleksiyon]] at sa isang paraan ay tumungo sa isang papataas na malawak na pagtanggap sa [[Darwinismo|ebolusyong Darwinian]]. Inilapat ni [[Thomas Henry Huxley]] ang mga ideya ni Darwin sa mga tao gamit ang [[paleontolohiya]] at [[anatomiyang paghahambing]] upang magbigay ng malakas na ebidensiya na ang mga tao at [[ape]] ay nagsasalo ng isang karaniwang ninuno. Ang ilan ay nabalisa dito dahil ito ay nagpapahiwatig na ang mga tao ay walang espesyal na lugar sa [[uniberso]].<ref>{{cite web |url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/277746/T-H-Huxley |title = Encyclopædia Britannica Online |publisher = Britannica.com |date = |accessdate = 11 Enero 2012 }}</ref> Noong mga 1920 at 1930, ang isang [[modernong ebolusyonaryong sintesis]] ay nag-ugnay ng [[natural na seleksiyon]], teoriya ng [[mutasyon]] at [[pagmamanang Mendelian]] sa isang pinag-isang teoriya na pangkalahatang lumalapat sa anumang sangay ng [[biolohiya]]. Nagawang maipaliwanag ng modernong sintesis ang mga paternong napagmasdan sa buong mga espesye sa mga populasyon sa pamamagitan ng mga [[transisyonal na fossil]] sa [[paleontolohiya]] at kahit sa mga komplikadong mekanismong [[selula]]r sa [[biolohiyang pag-unlad]].<ref name="Gould02" /><ref>{{cite book |last = Bowler |first = Peter J. |authorlink = Peter J. Bowler |year = 1989 |title = The Mendelian Revolution: The Emergence of Hereditarian Concepts in Modern Science and Society |publisher = Johns Hopkins University Press |location = Baltimore |isbn = 978-0-8018-3888-0 }}</ref> Ang publikasyon ng istraktura ng [[DNA]] nina [[James D. Watson|James Watson]] at [[Francis Crick]] noong 1953 ay nagpakita ng isang basehang pisikal para sa pagmamana.<ref name="Watson53">{{cite journal |last1 = Watson |first1 = J. D. |last2 = Crick |first2 = F. H. C. |title = Molecular structure of nucleic acids: A structure for deoxyribose nucleic acid |journal = Nature |volume = 171 |pages = 737–738 |doi = 10.1038/171737a0 |url = http://profiles.nlm.nih.gov/SC/B/B/Y/W/_/scbbyw.pdf |bibcode = 1953Natur.171..737W |issue = 4356 |pmid = 13054692 |year = 1953 }}</ref> Napabuti rin ng [[biolohiyang molekular]] ang ating pagkaunawa sa relasyon sa pagitan ng [[henotipo]] at [[penotipo]]. Ang mga pagsulong ay nagawa sa sistematikang [[pilohenetika|pilohenetiko]] na nagmamapa ng transisiyon ng mga katangian sa isang maihahambing at masusubok na balangkas sa pamamagitan ng publikasyon at paggamit ng [[punong pilohenetiko|mga punong ebolusyonaryo]].<ref name="Hennig99">{{cite book |last1 = Hennig |first1 = W. |last2 = Lieberman |first2 = B. S. |title = Phylogenetic systematics |page = 280 |publisher = University of Illinois Press |edition = New edition (Mar 1, 1999) |isbn = 0-252-06814-9 |year = 1999 |url = http://books.google.ca/books?id=xsi6QcQPJGkC&printsec=frontcover&dq=phylogenetic+systematics#v=onepage&q&f=false }}</ref><ref name="Wiley11">{{cite book |title = Phylogenetics: Theory and practice of phylogenetic systematics |year = 2011 |edition = 2nd |publisher = Wiley-Blackwell |page = 390 |doi = 10.1002/9781118017883.fmatter }}</ref> Noong 1973, isinulat ng biologong ebolusyonaryo na si [[Theodosius Dobzhansky]] na "nothing in biology makes sense except in the light of evolution"(wala sa biolohiya ang may saysay malibang sa liwanag ng ebolusyon) dahil ito ay nagbigay liwanag sa mga relasyon ng unang tila hindi magkakaugnay na mga katotohanan sa natural na kasaysayan sa isang magkaayon na nagpapaliwanag na katawan ng kaalaman na naglalarawan at humuhula ng maraming mga mapagmamasdang katotohanan tungkol sa buhay sa planetang ito.<ref name="Dobzhansky73">{{cite journal |last1 = Dobzhansky |first1 = T. |year = 1973 |title = Nothing in biology makes sense except in the light of evolution |journal = The American Biology Teacher |volume = 35 |issue = 3 |pages = 125–129 |url = http://img.signaly.cz/upload/1/0/9a462eb6be1ed7828f57a184cde3c0/Dobzhansky.pdf |doi = 10.2307/4444260 }}</ref> Simula nito, ang modernong ebolusyonaryong sintesis ay karagdagan pang pinalawig upang ipaliwanag ang mga phenomenang biolohiko sa buo at nagsasamang iskala ng hierarkang biolohiko mula sa mga gene hanggang sa espesye. Ang pagpapalawig na ito ay tinawag na "[[Evolutionary developmental biology|eco-evo-devo]]".<ref name=Kutschera>{{cite journal |author = Kutschera U, Niklas K |title = The modern theory of biological evolution: an expanded synthesis |journal = Naturwissenschaften |volume = 91 |issue = 6 |pages = 255–76 |year = 2004 |pmid = 15241603 |doi = 10.1007/s00114-004-0515-y |ref = harv |bibcode = 2004NW.....91..255K }}</ref><ref name=Kutschera/><ref name="Cracraft04">{{cite book |editor1-last = Cracraft |editor1-first = J. |editor2-last = Bybee |editor2-first = R. W. |title = Evolutionary science and society: Educating a new generation |year = 2004 |place = Chicago, IL |series = Revised Proceedings of the BSCS, AIBS Symposium |url = http://www.bscs.org/curriculumdevelopment/highschool/evolution/pdf.html |access-date = 2012-09-27 |archive-date = 2011-07-20 |archive-url = https://web.archive.org/web/20110720001405/http://www.bscs.org/curriculumdevelopment/highschool/evolution/pdf.html |url-status = dead }}</ref><ref name="Avise10">{{cite journal |last1 = Avise |first1 = J. C. |last2 = Ayala |first2 = F. J. |title = In the Light of Evolution IV. The Human Condition (introduction) |year = 2010 |journal = Proceedings of the National Academy of Sciences USA |volume = 107 |issue = S2 |pages = 8897–8901 |url = http://faculty.sites.uci.edu/johncavise/files/2011/03/311-intro-to-ILE-IV.pdf |doi = 10.1073/pnas.100321410 }}</ref>
== Pagmamana ==
[[Talaksan:ADN static.png|thumb|upright|Istruktura ng [[DNA]]]]
Ang ebolusyon sa mga organismo ay nangyayari sa pamamagitan ng mga pagbabago sa mga katangiang mamamana. Halimbawa, sa mga tao, ang [[kulay ng mata]] ay isang namamanang katangian at ang isang indibidwal ay makapagmamana ng katangiang kulay kayumangging mata mula sa isa nitong magulang.<ref>{{cite journal |author = Sturm RA, Frudakis TN |title = Eye colour: portals into pigmentation genes and ancestry |journal = Trends Genet. |volume = 20 |issue = 8 |pages = 327–32 |year = 2004 |pmid = 15262401 |doi = 10.1016/j.tig.2004.06.010 |ref = harv }}</ref> Ang mga namamanang mga katangian ay kinokontrol ng mga [[gene]] at ang kumpletong hanay ng mga gene sa loob ng isang organismo ay tinatawag na [[genotype]] nito.<ref name=Pearson_2006>{{cite journal |author = Pearson H |title = Genetics: what is a gene? |journal = Nature |volume = 441 |issue = 7092 |pages = 398–401 |year = 2006 |pmid = 16724031 |doi = 10.1038/441398a |ref = harv |bibcode = 2006Natur.441..398P }}</ref> Ang kumpletong hanay ng mga mapagmamasdang mga katangian na bumubuo ng istruktura at pag-aasal ng isang organismo ay tinatawag na [[phenotype]] nito. Ang mga katangiang ito ay nagmumula mula sa interaksiyon ng genotype nito sa kapaligiran.<ref>{{cite journal |author = Visscher PM, Hill WG, Wray NR |title = Heritability in the genomics era—concepts and misconceptions |journal = Nat. Rev. Genet. |volume = 9 |issue = 4 |pages = 255–66 |year = 2008 |pmid = 18319743 |doi = 10.1038/nrg2322 |ref = harv }}</ref> Dahil dito, maraming mga aspeto ng phenotype ay hindi namamana. Halimbawa, ang balat na [[sun tanning|na-suntan]] ay nagmumula sa interaksiyon sa pagitan ng genotype ng isang tao at sa sikat ng araw at kaya ang mga suntan ay hindi naipapasa sa mga anak ng mga tao. Gayunpaman, ang ilang mga tao ay mas madaling magka-tan dahil sa mga pagkakaiba ng kanilang genotype, halimbawa may mga taong may namamanang katangian na [[albinismo]] na hindi nag-tatan at napakasensitibo sa [[paso ng araw]].<ref>{{cite journal |author = Oetting WS, Brilliant MH, King RA |title = The clinical spectrum of albinism in humans |journal = Molecular medicine today |volume = 2 |issue = 8 |pages = 330–5 |year = 1996 |pmid = 8796918 |doi = 10.1016/1357-4310(96)81798-9 |ref = harv }}</ref> Ang mga mamamanang katangian ay naipapasa mula sa isang henerasyon tungo sa isa pang henerasyon sa pamamagitan ng [[DNA]] na molekulang nagkokodigo ng impormasyong henetiko. Bago naghahati ang isang selula, ang DNA ay kinokopya upang ang bawat nagreresultang mga dalawang selula ay magmamana ng sekwensiyang DNA. Ang mga bahagi ng molekulang DNA na tumutukoy sa unit na pangtungkulin ay tinatawag na mga gene. Ang mga magkakaibang gene ay may iba ibang mga sekwensiya ng mga base. Sa loob ng mga selula, ang mga mahahabang strand ng DNA ay bumubuo ng kondensadong mga istrukturang tinatawag na mga [[kromosoma]]. Ang spesipikong lokasyon ng sekwensiyang DNA sa loob ng isang kromosoma ay kilala bilang [[locus]]. Kung ang sekwensiyang DNA sa isang locus ay iba iba sa pagitan ng mga indibidwal, ang mga iba ibang anyo ng sekwensiyang ito ay tinatawag na mga [[allele]]. Ang mga sekwensiyang DNA ay mababago sa pamamagitan ng mga [[mutasyon]] na lumilikha ng mga bagong allele. Kung isang mutasyon ay nangyayari sa loob ng isang gene, ang bagong allele ay makakaapekto sa katangian na kinokontrol ng gene na nagbabago ng phenotype ng organismo.<ref name=Futuyma>{{cite book |last = Futuyma |first = Douglas J. |authorlink = Douglas J. Futuyma |year = 2005 |title = Evolution |publisher = Sinauer Associates, Inc |location = Sunderland, Massachusetts |isbn = 0-87893-187-2 }}</ref> Ang karamihan ng mga katangian ay mas masalimuot at kinokontrol ng mga maraming nag-uugnayan mga gene.<ref>{{cite journal |author = Phillips PC |title = Epistasis—the essential role of gene interactions in the structure and evolution of genetic systems |journal = Nat. Rev. Genet. |volume = 9 |issue = 11 |pages = 855–67 |year = 2008 |pmid = 18852697 |doi = 10.1038/nrg2452 |pmc = 2689140 |ref = harv }}</ref><ref name=Lin>{{cite journal |author = Wu R, Lin M |title = Functional mapping – how to map and study the genetic architecture of dynamic complex traits |journal = Nat. Rev. Genet. |volume = 7 |issue = 3 |pages = 229–37 |year = 2006 |pmid = 16485021 |doi = 10.1038/nrg1804 |ref = harv }}</ref> Nakumpirma ng mga kamakailang pag-aaral ang mga mahahalagang mga halimbawa ng mga mamamanang mga pagbabago na hindi maipapaliwanag ng mga pagbabago sa sekwensiya ng mga nucleotide sa DNA. Ang mga ito ay tinatawag na mga sistemang pagmamanang epihenetiko.<ref name="Jablonk09">{{cite journal |last1 = Jablonka |first1 = E. |last2 = Raz |first2 = G. |title = Transgenerational epigenetic inheritance: Prevalence, mechanisms and implications for the study of heredity and evolution |journal = The Quarterly Review of Biology |volume = 84 |issue = 2 |pages = 131–176 |year = 2009 |url = http://compgen.unc.edu/wiki/images/d/df/JablonkaQtrRevBio2009.pdf |pmid = 19606595 |doi = 10.1086/598822 }}</ref>
== Bariasyon ==
[[Talaksan:Portulaca grandiflora mutant1.jpg|thumb|right|Ang isang [[mutasyon]] ay nagsanhi sa [[moss rose]] na ito na lumikha ng mga bulaklak na may magkaibang mga kulay.]]
Ang lahat ng nabubuhay na organismo ay nagpapakita ng bariasyon o pagkakaiba sa loob ng isang populasyon at sa pagitan ng mga populasyon. Ang bariasyong henetiko ay mahalaga dahil nagbibigay ito ng materyal na henetiko para sa [[natural na seleksiyon]]. Ang pagkakaibang henetiko ay matutukoy sa iba't ibang mga lebel. Posibleng matukoy ang pagkakaibang henetiko mula sa mga pagmamasid ng mga pagkakaiba sa [[phenotype]] gayundin sa pagsisiyasat ng mga pagkakaiba sa lebel ng mga ensaym at gayundin sa pagkakaiba sa pagkakaayos ng mga base ng mga nucleotide sa mga [[gene]]. Inilalarawan ng [[modern evolutionary synthesis]] ang ebolusyon bilang ang pagbabago sa paglipas ng panahon ng bariasyong henetikong ito. Ang prekwensiya ng isang partikular na [[allele]] ay magiging higit kumulang na nananaig nang relatibo sa ibang mga anyo ng gene na ito. Ang bariasyon ay naglalaho kapag ang isang allele ay umaabot sa punto ng [[fixation (population genetics)|fixation]] — kapag ito ay naglalaho mula sa populasyon o pumapalit nang buo sa allele ng ninuno nito.<ref name=Amos>{{cite journal |author = Harwood AJ |title = Factors affecting levels of genetic diversity in natural populations |journal = Philos. Trans. R. Soc. Lond., B, Biol. Sci. |volume = 353 |issue = 1366 |pages = 177–86 |year = 1998 |pmid = 9533122 |pmc = 1692205 |doi = 10.1098/rstb.1998.0200 |last2 = Harwood |first2 = J |ref = harv }}</ref> Ang [[natural na seleksiyon]] ay nagsasanhi lamang ng ebolusyon kapag may sapat na bariasyon o pagkakaibang henetiko sa isang populasyon. Ang ''[[prinsipyong Hardy-Weinberg]]'' ay nagbibigay ng solusyon sa kung paanong ang bariasyon ay napapanatili sa isang populasyon sa [[pagmamanang Mendelian]]. Ang mga prekwensiya ng mga [[allele]] ay nananatiling hindi nagbabago sa kawalan ng natural na seleksiyon, mutasyon, migrasyon at genetic drift.<ref name="Ewens W.J. 2004">{{cite book |author = Ewens W.J. |year = 2004 |title = Mathematical Population Genetics (2nd Edition) |publisher = Springer-Verlag, New York |isbn = 0-387-20191-2 }}</ref> Ang mga pagkakaibang henetiko sa loob ng populasyon ay sanhi ng mga sumusunod: ang [[mutasyon]] na mga pagbabago sa [[DNA]], ang pagdaloy ng gene na anumang pagkilos ng mga gene mula sa isang populasyon sa isa pang populasyon at ang [[reproduksiyong seksuwal]] na makakalikha ng bagong kombinasyon ng gene mula sa mga magulang sa isang populasyon.
=== Mutasyon ===
[[Talaksan:Gene-duplication.png|thumb|right|[[Duplikasyon ng gene]]]]
Ang mga henetikong bariasyon ay napapadami sa pamamagitan ng [[mutasyon]]. Ang mga mutasyon ang mga pagbabago sa sekwensiya ng DNA ng [[genome]] ng isang selula. Kapag nangyari ang mga mutasyon, ito ay maaaring walang epekto, magbago ng produkto ng gene o magpigil sa gene na gumana. Ang karamihan sa mga pagbabago sa [[DNA]] ay nagdudulot ng panganib ngunit ang ilan sa mga ito ay neutral o isang kapakinabangan sa isang organismo. Ang mutasyon ay maaaring mangyari sanhi ng mga pagkakamali kung ang [[meiosis]] ay lumilikha ng mga [[selulang gamete]]([[ovum|itlog]] at [[sperm]]) gayundin ng [[radiasyon]] o ng ilang mga kemikal ngunit ang mga mutasyon ay minsan nangyayari ng random. Ang ilang pangunahing uri ng mga mutasyon sa DNA ay: [[Pagbura (henetika)|Henetikong pagbura]] kung saan ang isa o maraming mga base ng [[DNA]] ay nabura, [[Pagpasok (henetika)|Henetikong pagpasok]] kung saan ang isa o maraming mga base ng DNA ay nadagdag, [[Paghalili (henetika)|Henetikong paghalili]] kung saan ang isa o maraming mga base ng DNA ay humalili(substituted) para sa ibang mga base sa sekwensiya, [[Duplikasyon ng gene]] kung saan ang buong [[gene]] ay kinopya. Ang duplikasyon ay may malaking papel na ginampanan sa ebolusyon. Ito ay nagpapakilala ng karagdagang mga kopya ng [[gene]] sa isang [[genome]]. Ang karagdagang(extra) mga kopya ng gene ang pangunahing pinagmumulan ng hilaw na bagay(raw material) para ang mga bagong gene ay mag-ebolb. Ito ay mahalaga dahil ang karamihan sa mga bagong gene ay nag-ebolb sa loob ng mga pamilya ng gene mula sa naunang umiiral na mga gene na may pinagsaluhang mga ninuno. Halimbawa, ang [[mata]] ng isang tao ay gumagamit ng apat na [[gene]] upang lumikha ng mga estruktura na nakakadama ng liwanag. Ang tatlo ay para sa pagtingin ng kulay(color vision) at ang isa ay para sa paningin na pang-gabi(night vision). Ang lahat ng apat na gene na ito ay nagmula sa isang sinaunang gene. Ang mga bagong gene ay maaaring malikha mula sa isang ancestral o sinaunang gene kapag ang duplikadong kopya ay nag-mutate at nagkamit ng panibagong silbi o tungkulin. Ang prosesong ito ay mas madali pag ang gene ay na-duplicate dahil ito ay nagdadagdag ng pagdami nito sa sistema. Ang isang gene sa pares ay maaaring magkamit ng panibagong silbi o tungkulin samantalang ang ibang mga kopya ay patuloy na nagsasagawa ng orihinal nitong tungkulin. Kahit ang ibang mga uri ng mutasyon ay maaaring kabuuang makalikha ng panibagong mga gene mula sa mga nakaraang noncoding na DNA. Ang henerasyon ng mga bagong gene ay maaari ring sumangkot sa mga maliit na bahagi ng ilang mga gene na dinuduplicate at sa mga pragmentong ito ay naghahalong muli upang bumuo ng mga bagong kombinasyon na may mga bagong mga tungkulin. Kung ang mga gene ay nabuo mula sa paghahalo ng mga naunang umiiral na mga bahagi, ang domains ay umaasal bilang mga module na may simpleng independyenteng tungkulin na maaaring pagsaluhin upang lumikha ng mga bagong kombinasyon na may bago at komplikadong mga tungkulin.
Bilang karagdagan sa pagiging pangunahing pinagmulan ng bariasyon, ang mutasyon ay maaari ring magsilbing mekanismo ng ebolusyon kung may mga iba't ibang [[probabilidad]] sa molecular level para ang iba't ibang mga mutasyon ay mangyari. Ang prosesong ito ay tinatawag na "pagkiling na mutasyon". Halimbawa, kung ang dalawang [[genotype]] na ang isa sa mga ito ay may [[nukleyotida]] na G at ang isa ay may nucleotide na A sa parehong posisyon at may parehong fitness(kaangkupan) ngunit ang mutasyon mulsa sa G patungo sa A ay kadalasang nangyayari kesa sa mutasyon mula sa A patungo sa G, ang mga genotype na may A ay magagawing mag-ebolb. Ang iba't ibang insertion laban sa deletion na mga mutation bias sa iba't ibang [[taksa]] ay maaring magdulot ng ebolusyon ng iba't ibang mga sukat ng genome. Ang developmental o mutational biases ay napagmasdan din sa [[ebolusyong morpolohikal]]. Halimbawa, ayon sa phenotype-first teoriya ng ebolusyon, ang mga mutasyon ay kalaunang magdudulot ng henetikong asimilasyon o pagsasama ng mga katangian(trait) na sa nakaraan ay hinimok ng kapaligiran.
Ang mga epekto ng mutation bias ay ipinapatong sa ibang mga proseso. Kung ang seleksiyon ay papabor sa isa sa dalawang mga mutasyon ngunit walang karagdagang benepisyo sa pagkakaroon ng dalawang mutasyong ito, ang mutasyon nangyayari ng madalas ang siyang malamang na matatakda(fixed) sa isang populasyon. Ang mga mutasyon na nagdudulot ng paglaho ng silbi o tungkulin ng isang gene ay mas karaniwang kesa sa mga mutasyong bumubuo ng bago at buong may silbing gene. Ang karamihan sa mga mutasyon ng paglaho ng tungkulin ay umaapekto sa ebolusyon. Halimbawa, ang mga pigment(kulay) ay hindi na magagamit ng mga hayop na nakatira sa mga kweba at karaniwang naglalaho. Ang uring ito ng paglaho ng tungkulin ay nangyayari dahil sa mutation bias at/o ang tungkulin ay magastos. Ang pagkawala ng kakayang sporulation(proseso ng paglikha ng spore) sa isang [[bacteria]] sa isang ebolusyon sa laboratoryo ay lumilitaw na sanhi ng mutation bias kesa sa natural selection laban sa gastos ng pagpapanatili ng kakayahang ito. Kung walang seleksiyon para sa paglaho ng tungkulin, ang bilis kung saan ang paglaho ay nag-eebolb ay mas lalong dumidepende sa rate(bilis) ng mutasyon kesa sa epektibong sukat ng populasyon na nagpapakitang ito ay mas itinutulak ng mutation bias kesa sa genetic drift.
=== Reproduksiyong seksuwal at rekombinasyon ===
Sa mga organismong [[aseksuwal]], ang lahat ng mga gene ay namamana lamang sa isang magulang dahil hindi ito makapaghahalo ng mga gene ng ibang mga organismo tuwing [[reproduksiyong aseksuwal]]. Taliwas dito, ang supling ng mga organismo sa [[reproduksiyong seksuwal]] ay naglalaman ng mga paghahalo ng mga [[kromosoma]] ng kanilang mga magulang. Sa isang nauugnay na prosesong tinatawag na homologosong rekombinasyon, ang mga organismong seksuwal ay nagpapalit ng DNA sa pagitan ng dalawang magkatugmang mga kromosoma. Ang rekombinasyon ay hindi nagbabago ng mga prekwensiya ng allele ngunit sa halip ay nagbabago kung aling mga allele ang nauugnay sa bawat isa na lumilikha ng supling na may mga bagong paghahalo ng mga allele.
=== Daloy ng gene ===
Ang daloy ng [[gene]] ang pagpapalitan ng mga gene sa pagitan ng mga populasyon gayundin pagitan ng mga espesye. Ang presensiya o kawalan ng daloy ng gene ay pundamental na nagpapabago ng kurso ng ebolusyon. Dahil sa kompleksidad ng mga organismo, anumang dalawang kumpletong magkahiwalay na populasyon ay kalaunang mag-eebolb ng mga inkompatibilidad na henetiko sa pamamagitan ng mga neutral na proseso gaya ng sa modelong Bateson-Dobzhansky-Muller kahit pa ang parehong mga populasyon ay mananatiling magkatulad sa kanilang pag-aangkop sa kapaligiran. Kung ang pagkakaibang henetiko sa pagitan ng mga populasyon ay nabuo, ang daloy ng gene sa pagitan ng mga populasyon ay maaaring magpakilala ng mga katangian o allele na hindi mapapakinabangan sa lokal na populasyon at ito ay maaaring magdulot sa organismo sa loob ng mga populasyong ito na mag ebolb ng mga mekanismo na pipigil sa pagtatalik ng mga magkakalayo sa henetikong mga organismo(o mga organismong malayo ang pagkakatulad ng gene) na kalaunan ay magreresulta sa paglitaw ng mga bagong [[species]].
Ang paglipat ng gene sa pagitan ng mga species ay kinabibilangan ng mga pagbuo ng mga organismong [[hybrid]] at [[horizontal gene transfer]]. Ang [[Horizontal gene transfer]] ang paglilipat ng materyal na henetiko mula sa isa organismo tungo sa isa pa na hindi nito supling. Ito ay karaniwan sa mga [[bakterya]].<ref>{{cite journal |author = Boucher Y, Douady CJ, Papke RT, Walsh DA, Boudreau ME, Nesbo CL, Case RJ, Doolittle WF |title = Lateral gene transfer and the origins of prokaryotic groups |doi = 10.1146/annurev.genet.37.050503.084247 |journal = Annu Rev Genet |volume = 37 |issue = 1 |pages = 283–328 |year = 2003 |pmid = 14616063 |ref = harv }}</ref> Sa [[medisina]], ito ay nag-aambag sa pagkalat ng [[hindi pagtalab ng antibiyotiko]] o resistansiya gaya nang kapag ang bakterya ay nagkakamit ng resistansiyang mga gene na mabilis nitong maililipat sa ibang species.<ref name=GeneticEvolution>{{cite journal |author = Walsh T |title = Combinatorial genetic evolution of multiresistance |journal = Curr. Opin. Microbiol. |volume = 9 |issue = 5 |pages = 476–82 |year = 2006 |pmid = 16942901 |doi = 10.1016/j.mib.2006.08.009 |ref = harv }}</ref> Ang Horizontal gene transfer mula sa bakterya tungo sa mga [[eukaryote]] gaya yeast ''[[Saccharomyces cerevisiae]]'' at adzuki bean beetle ''Callosobruchus chinensis'' ay nangyari.<ref>{{cite journal |author = Kondo N, Nikoh N, Ijichi N, Shimada M, Fukatsu T |title = Genome fragment of Wolbachia endosymbiont transferred to X chromosome of host insect |journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume = 99 |issue = 22 |pages = 14280–5 |year = 2002 |pmid = 12386340 |doi = 10.1073/pnas.222228199 |pmc = 137875 |ref = harv |bibcode = 2002PNAS...9914280K }}</ref><ref>{{cite journal |author = Sprague G |title = Genetic exchange between kingdoms |journal = Curr. Opin. Genet. Dev. |volume = 1 |issue = 4 |pages = 530–3 |year = 1991 |pmid = 1822285 |doi = 10.1016/S0959-437X(05)80203-5 |ref = harv }}</ref> Ang isang mas malaking iskalang paglipat ng mga gene ang mga eukaryotikong [[Bdelloidea|bdelloid rotifers]] na nakatanggap ng isang saklaw ng mga gene mula sa bakterya, fungi at mga halaman.<ref>{{cite journal |author = Gladyshev EA, Meselson M, Arkhipova IR |title = Massive horizontal gene transfer in bdelloid rotifers |journal = Science |volume = 320 |issue = 5880 |pages = 1210–3 |year = 2008 |pmid = 18511688 |doi = 10.1126/science.1156407 |ref = harv |bibcode = 2008Sci...320.1210G }}</ref> Ang mga [[Virus]] ay nagdadala rin ng DNA sa pagitan ng mga organismo na pumapayag sa paglilipat ng mga gene sa ibayong mga [[dominyo]].<ref>{{cite journal |author = Baldo A, McClure M |title = Evolution and horizontal transfer of dUTPase-encoding genes in viruses and their hosts |journal = J. Virol. |volume = 73 |issue = 9 |pages = 7710–21 |date = 1 Setyembre 1999 |pmid = 10438861 |pmc = 104298 |ref = harv }}</ref>
Ang mga malaking iskalang paglipat ng gene ay nangyari rin sa pagitan ng mga ninuno ng mga selulang eukaryotiko at bakterya noong pagkakamit ng mga [[chloroplast]] at mga [[Mitochondrion|mitochondria]]. Posibleng ang mga mismong eukaryote ay nagmula mula sa mga horizontal gene transfer sa pagitan ng bakterya at [[archaea]].<ref>{{cite journal |author = River, M. C. and Lake, J. A. |title = The ring of life provides evidence for a genome fusion origin of eukaryotes |journal = Nature |volume = 431 |issue = 9 |pages = 152–5 |year = 2004 |pmid = 15356622 |doi = 10.1038/nature02848 |ref = harv |bibcode = 2004Natur.431..152R }}</ref>
== Mga mekanismo ng ebolusyon ==
=== Natural na seleksiyon ===
[[Talaksan:Lichte en zwarte versie berkenspanner.jpg|thumb|Ang Morpha ''typica'' at morpha ''carbonaria'' na mga [[Morph (zoology)|morph]] ng [[peppered moth]] na nakahimlay sa parehong puno. Ang ''typica'' na may kulay maliwanag(sa ilalim ng sugat ng bark) ay mahirap makita sa punong ito kesa sa ''carbonaria''(kulay madilim) at kaya ay nakakapagtago sa predator nito gaya ng mga [[Great Tit]]. Ito ay gumagawa sa mga ''typica'' na patuloy na mabuhay at makapagparami ng mga supling na kulay maliwanag.]]
Ang [[natural na seleksiyon]] ang proseso kung saan ang organismong may kanais nais na katangian ay mas malamang na dumami. Sa paggawa nito, ipinapasa ng mga ito ang mga katangiang ito sa susunod na henerasyon. Sa paglipas ng panahon, ito ay gumagawa sa mga organismo na umangkop sa kapaligiran nito. Ang dahilan nito ay ang dami ng [[gene]] para sa mga kanais nais na katangian ay dumadami sa populasyon. Ito ay kadalasang tinatawag na mekanismong "ebidente sa sarili" dahil ito ay kinakailangang sumunod sa tatlong mga simpleng katotohanan:
# Ang mamamanang bariasyon ay umiiral sa loob ng mga populasyon ng mga organismo
# Ang mga organismo ay lumilikha ng mas maraming mga supling kesa sa makapagpapatuloy
# Ang mga supling na ito ay nag-iiba sa kakayahan ng mga ito na makapagpatuloy at makagparami. Ang sentral na konsepto ng natural na seleksiyon ang [[pagiging akma]] ng organismo.<ref name=Orr>{{cite journal |author = Orr HA |title = Fitness and its role in evolutionary genetics |journal = Nat. Rev. Genet. |volume = 10 |issue = 8 |pages = 531–9 |year = 2009 |pmid = 19546856 |doi = 10.1038/nrg2603 |pmc = 2753274 |ref = harv }}</ref>
Ang pagiging akma ay nasusukat ng kakayahan ng organismo na makapagpatuloy at makapagparami na tumutukoy sa sukat ng kontribusyong henetiko nito sa susunod na henerasyon.<ref name=Orr/> Gayunpaman, ang pagiging akma ay hindi katumbas ng kabuuang bilang ng supling nito. Bagkus, ang pagiging akma ay tinutukoy ng proporsiyon ng mga kalaunang henerasyon na nagdadala ng mga [[gene]] ng organismo.<ref name=Haldane>{{cite journal |author = Haldane J |title = The theory of natural selection today |journal = Nature |volume = 183 |issue = 4663 |pages = 710–3 |year = 1959 |pmid = 13644170 |doi = 10.1038/183710a0 |ref = harv |bibcode = 1959Natur.183..710H }}</ref> Halimbawa, kung ang organismo ay mahusay na makapagpapatuloy ngunit ang supling nito ay labis na maliit at mahina upang makapagpatuloy, ang organismong ito ay makagagawa ng kaunting kontribusyon sa mga hinaharap na henerasyon ay mayroong isang mababang pagiging akma.<ref name=Orr/>
Kung ang allele ay nagpapataas ng pagiging akma nang higit sa ibang mga allele ng gene na ito, sa bawat henerasyon, ang allele na ito ay magiging mas karaniwan sa loob ng populasyon. Ang mga katangiang ito ay sinasabing "pinili para". Kapag ang mas mababang pagiging hindi akma ay sinanhi ng pagkakaroon ng kaunting mapapakinabangan o nakapipinsala na nagreresulta sa allele na ito na maging bihira, ito ay sinasabing "pinili laban".<ref name="Lande">{{cite journal |author = Lande R, Arnold SJ |year = 1983 |title = The measurement of selection on correlated characters |journal = Evolution |volume = 37 |pages = 1210–26 |doi = 10.2307/2408842 |issue = 6 |ref = harv |jstor = 2408842 }}</ref> Ang pagiging akma ng isang allele ay hindi isang nakatakdang katangian. Kapag ang kapaligiran ay nagbabago, ang mga nakaraang neutral o nakapipinsalang mga katangian ay maaaring maging mapapakinabangan at ang nakaraang mga mapapakinabangang mga katangian ay maaaring maging mapanganib.<ref name="Futuyma" /> Gayunpaman, kahit pa ang direksiyon ng pagpili ay bumaliktad sa paraang ito, ang mga katangiang nawala sa nakaraan ay maaaring hindi na muling mag-ebolb sa isang katulad na anyo([[batas ni Dollo]]).<ref>{{cite journal |doi = 10.1111/j.1558-5646.2008.00505.x |pmid = 18764918 |volume = 62 |issue = 11 |pages = 2727–2741 |last = Goldberg |first = Emma E |title = On phylogenetic tests of irreversible evolution |journal = Evolution |year = 2008 |last2 = Igić |first2 = B |ref = harv }}</ref><ref>{{cite journal |doi = 10.1016/j.tree.2008.06.013 |pmid = 18814933 |volume = 23 |issue = 11 |pages = 602–609 |last = Collin |first = Rachel |title = Reversing opinions on Dollo's Law |journal = Trends in Ecology & Evolution |year = 2008 |last2 = Miglietta |first2 = MP |ref = harv }}</ref>
[[File:Selection Types Chart.png|thumb|left|Isang chart na nagpapakita ng tatlong mga uri ng seleksiyon o pagpili.
1. [[Disruptibong seleksiyon]]
2. [[Nagpapatatag na seleksiyon]]
3. [[Direksiyonal na seleksiyon]]]]
Ang natural na seleksiyon sa loob ng isang populasyon para sa isang katangian na maaring iba iba sa ibayo ng isang saklaw ng mga halaga gaya ng taas ay mauuri sa tatlong mga magkakaibang uri. Ang una ang [[direksiyonal na seleksiyon]] na isang paglipat sa halagang aberahe ng isang katangian sa paglipas ng panahon, halimbawa, ang mga organismo na unti unting nagiging mas matangkad.<ref>{{cite journal |author = Hoekstra H, Hoekstra J, Berrigan D, Vignieri S, Hoang A, Hill C, Beerli P, Kingsolver J |title = Strength and tempo of directional selection in the wild |journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume = 98 |issue = 16 |pages = 9157–60 |year = 2001 |pmid = 11470913 |pmc = 55389 |doi = 10.1073/pnas.161281098 |ref = harv |bibcode = 2001PNAS...98.9157H }}</ref> Ang ikalawa, ang [[disruptibong seleksiyon]] na pagpili ng mga sukdulang katangiang halaga at kadalasang nagreresulta sa [[distribusyong bimodal|dalawang magkaibang mga halaga]] na maging mas karaniwan na may pagili laban sa halagang aberahe. Ito ay kapag ang mga organismong maliit o matangkad ay may kapakinabangan ngunit hindi ang mga may taas na midyum. Ang huli ang [[nagpapatatag na seleksiyon]] na may pagpili laban sa mga sukdulang halagang katangian sa parehong mga dulo na nagsasanhi ng pagbabawas ng isang [[variance]] sa palibot ng halagang aberahe at kaunting pagkakaiba.<ref name=Hurst>{{cite journal |author = Hurst LD |title = Fundamental concepts in genetics: genetics and the understanding of selection |journal = Nat. Rev. Genet. |volume = 10 |issue = 2 |pages = 83–93 |year = 2009 |pmid = 19119264 |doi = 10.1038/nrg2506 |ref = harv }}</ref>
<ref>{{cite journal |author = Felsenstein |title = Excursions along the Interface between Disruptive and Stabilizing Selection |journal = Genetics |volume = 93 |issue = 3 |pages = 773–95 |date = 1 Nobyembre 1979 |pmid = 17248980 |pmc = 1214112 |ref = harv }}</ref> Ito ay halimbawang magsasanhi sa mga organismo na unti unting maging lahat na may parehong taas. Ang isang espesyal na kaso ng natural na seleksiyon ang [[seksuwal na seleksiyon]] na pagpili para sa anumang katangiang nagpapataas ng tagumpay sa pakikipagtalik sa pamamagitan ng pagpapataas ng pagiging kaakit-akit ng isang organismo sa mga potensiyal na mga makakatalik nito.<ref>{{cite journal |author = Andersson M, Simmons L |title = Sexual selection and mate choice |journal = Trends Ecol. Evol. (Amst.) |volume = 21 |issue = 6 |pages = 296–302 |year = 2006 |pmid = 16769428 |doi = 10.1016/j.tree.2006.03.015 |ref = harv }}</ref> Ang mga katangiang nagebolb sa pamamagitan ng seksuwal na seleksiyon ay partikular na prominente sa mga lalake sa ilang mga species ng hayop sa kabila ng mga katangiang gaya ng mga mahirap na mga antler, mga pagtawag ng pagtatalik o mga maningning na mga kulay na nakakaakit ng mga maninila na nagpapaliit ng pagpapatuloy ng mga indbidwal na lalake.<ref>{{cite journal |author = Kokko H, Brooks R, McNamara J, Houston A |title = The sexual selection continuum |pmc = 1691039 |journal = Proc. Biol. Sci. |volume = 269 |issue = 1498 |pages = 1331–40 |year = 2002 |pmid = 12079655 |doi = 10.1098/rspb.2002.2020 |ref = harv }}</ref> Ang hindi kapakinabangang ito sa pagpapatuloy ay nababalanse ng mga tagumpay sa pagpaparami ng mga lalake na nagpapakita ng [[prinsipyong kapansanan|mahirap na dayain]] na mga napapiling seksuwal na katangian.<ref>{{cite journal |author = Hunt J, Brooks R, Jennions M, Smith M, Bentsen C, Bussière L |title = High-quality male field crickets invest heavily in sexual display but die young |journal = Nature |volume = 432 |issue = 7020 |pages = 1024–7 |year = 2004 |pmid = 15616562 |doi = 10.1038/nature03084 |ref = harv |bibcode = 2004Natur.432.1024H }}</ref>
Ang henetikong bariasyon sa loob ng isang populasyon ng mga organismo ay maaaring magdulot sa ilang mga indibidwal na makapagpatuloy o mas matagumpay na makapagparami kesa sa iba. Ang natural seleksiyon ay kumikilos sa mga [[phenotype]] o mga mapagmamasdang mga katangian ng isang organismo ngunit ang henetiko o namamanang basehan ng anumang phenotype na nagbibigay ng kalamangang reproduktibo ay mas magiging karaniwan sa isang populasyon. Sa paglipas ng panahon, ang prosesong ito ay magreresulta ng pagiging angkop sa kapaligiran na gumagawa sa mga populasyong ito na espesyal para sa mga partikular na kapaligirang ekolohikal at kalaunan ay maaaring magresulta ng paglitaw ng mga bagong espesye. Sa ibang salita, ang natural na seleksiyon ay isang mahalagang proseso(ngunit hindi lamang ang proseso) kung saan ang ebolusyon ay nangyayari sa loob ng isang populasyon ng mga organismo. Bilang kabaligtaran, ang [[artipisyal na seleksiyon]] ang prosesong isinasagawa ng tao upang ipagpatuloy ang mga kanais nais na katangian ng isang organismo samantalang ang [[natural na seleksiyon]] ay isinasagawa ng kalikasan sa paglipas ng mahabang panahon. Ang natural na seleksiyon ay maaaring umasal sa iba't ibang mga lebel ng organisasyon gaya ng mga [[gene]], [[selula]], mga indibidwal na organismo at espesye.<ref name="Okasha07">{{cite book |last1 = Okasha |first1 = S. |year = 2007 |title = Evolution and the Levels of Selection |publisher = Oxford University Press |isbn = 0-19-926797-9 }}</ref><ref name=Gould>{{cite journal |author = Gould SJ |title = Gulliver's further travels: the necessity and difficulty of a hierarchical theory of selection |journal = Philos. Trans. R. Soc. Lond., B, Biol. Sci. |volume = 353 |issue = 1366 |pages = 307–14 |year = 1998 |pmid = 9533127 |pmc = 1692213 |doi = 10.1098/rstb.1998.0211 |ref = harv }}</ref><ref name=Mayr1997>{{cite journal |author = Mayr E |title = The objects of selection |doi = 10.1073/pnas.94.6.2091 |journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume = 94 |issue = 6 |pages = 2091–4 |year = 1997 |pmid = 9122151 |pmc = 33654 |ref = harv |bibcode = 1997PNAS...94.2091M }}</ref> Ang seleksiyon ay maaaring umasal sa maraming mga lebel ng sabay sabay.<ref>{{cite journal |author = Maynard Smith J |title = The units of selection |journal = Novartis Found. Symp. |volume = 213 |pages = 203–11; discussion 211–7 |year = 1998 |pmid = 9653725 |ref = harv }}</ref> Ang isang halimbawa ng seleksiyon na nangyayari sa ilalim ng lebel ng indibidwal ang mga gene na tinatawag na mga [[transposon]] na maaaring mag-replika at kumalat sa buong [[genome]].<ref>{{cite journal |author = Hickey DA |title = Evolutionary dynamics of transposable elements in prokaryotes and eukaryotes |journal = Genetica |volume = 86 |issue = 1–3 |pages = 269–74 |year = 1992 |pmid = 1334911 |doi = 10.1007/BF00133725 |ref = harv }}</ref>
=== Genetic drift ===
Ang [[genetic drift]] ang pagbabago sa prekwensiya ng variant o pagkakaiba ([[allele]]) sa isang populasyon na sanhi ng random na mga pagsasampol. Ang mga allele sa supling ang mga sampol ng mga magulang at ang tsansa o kapalaran ay may papel sa pagtukoy kung ang isang inidibidwal ay makakapagpatuloy o makakagpaparami. Ang prekwensiya ng allele ng populasyon ang praksiyon ng mga kopya ng gene na nagsasalo ng partikular na anyo. Ang genetic drift ay maaaring magsanhi ng kumpletong paglaho ng mga variant ng gene at sa gayon ay magbabawas ng bariasyong henetiko. Halimbawa, sa isang henerasyon, ang dalawang kayumangging [[beetle]] ay nagkataong nagkaroon ng apat na supling na nabuhay upang magparami. Ang ilang mga berdeng beetle ay namatay nang ang mga ito ay maapakan ng isang tao at hindi nagkaroon ng supling. Ang susunod na henerasyon ay mag-aangkin ng mas marami ng kayumangging beetle kesa sa nakaraang henerasyon ngunit ito ay nangyari dahil sa kapalaran. Ang mga pagbabagong ito sa bawat henerasyon ay tinatawag na genetic drift. Kung ang mga selektibong pwersa ay hindi umiiral o mahina, ang prekwensiya ng allele ay tumatakbo ng pataas o pababa ng random. Ang paglipat na ito ay humihinto kung ang isang allele ay kalauang naging pirme na maaaring resulta ng paglaho sa populasyon o kabuuang pagpapalit ng mga ibang allele. Sa gayon, ang henetikong pagtakbo ay maaaring magtanggal ng ilang mga allele mula sa populasyon sanhi ng kapalaran lamang. Kahit sa kawalan ng mga selektibong pwersa, ang henetikong pagtakbo ay maaaring magsanhi ng dalawang magkahiwalay na mga populasyon na nagmula sa parehong strakturang henetiko upang tumakbo ng magkahiwalay sa dalawang magkaibang populasyon na may magkaibang hanay ng mga allele.
=== Henetikong pagsakay ===
Ang rekombinasyon ng gene ay pumapayag sa mga allele sa parehong hibla ng [[DNA]] na humiwalay. Gayunpaman, ang bilis ng rekombinasyon ay mababa o mga dalawang pangyayari kada [[kromosoma]] sa bawat henerasyon. Ang nagiging resulta ay ang mga gene na magkalapit sa kromosoma ay maaaring hindi palaging malilipat ng magkalayo sa bawat isa at ang mga gene na magkakalapit ay maaring mamana ng sabay na isang penomenon na tinatawag na linkage. Ang pagtungong ito ay masusukat sa pamamagitan ng paghahanap kung gaanon ang dalawang allele ay sabay na nangyayari kumpara sa mga ekspektasyon na tinatawag na linkage disequilibrium nito. Ito ay maaaring mahalaga kung ang isang allele sa isang partikular na haplotype ay malakas na mapakikinabangan. Ang natural na seleksiyon ay maaaring magpatakbo ng pinipiling paglilinis na magsasanhi rin sa ibang mga allele sa haplotype na maging mas karaniwan sa populasyon. Ang epektong ito tinatawag na genetic hitchhiking o genetic draft. Ang genetic draft na sanhi ng katotohanang ang ilang mga neutral na gene ay magkakaugnay na henetiko sa iba na nasa ilalim ng pagpipili ay maaaring sa isang bahagi mabihag ng angkop na epektibong sukat ng populasyon.
== Mga kinalalabasan ==
Ang ebolusyon ay nakakaimpluwensiya sa bawat aspeto ng anyo at pag-aasal ng mga organismo. Ang pinakakilala ang spesipikong [[pag-aangkop]] na pang-pag-aasal at mga pisikal na na resulta ng [[natural na seleksiyon]]. Ang mga pag-aangkop na ito ay nagpapataas ng pagiging angkop sa pamamagitan ng pagtulong ng mga gawain gaya ng paghahanap ng pagkain, pag-iwas sa mga maninila o sa pag-akit ng mga makakatalik. Ang mga organismo ay maaari ring tumugon sa seleksiyon sa pamamagitan ng [[pakikipagtulungan (ebolusyon)|pakikipagtulungan]] sa bawat isa na karaniwan ay sa pamamagitan ng pagtulong sa mga kamag-anak nito o sa pakikilahok sa parehong mapakikinabangang [[symbiosis]]. Sa mas matagal, ang ebolusyon ay lumilikha ng bagong espesye sa pamamagitan ng paghahati ng mga populasyon ng ninuno ng organismo sa mga bagong pangkat na hindi maaari o hindi makakapagtalik. Ang mga kinalalabasan ng ebolusyong ito ay minsang hinahati sa [[makroebolusyon]] na ebolusyong nangyayari sa o sa itaas ng lebel ng species gaya ng [[ekstinksiyon]] at [[espesiasyon]] at ang [[mikroebolusyon]] na tumutukoy sa mas maliliit na mga pagbabagong ebolusyon sa loob ng isang species o populasyon.<ref name=ScottEC>{{cite journal |author = Scott EC, Matzke NJ |title = Biological design in science classrooms |volume = 104 |journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |issue = suppl_1 |pages = 8669–76 |year = 2007 |pmid = 17494747 |pmc = 1876445 |doi = 10.1073/pnas.0701505104 |ref = harv |bibcode = 2007PNAS..104.8669S }}</ref> Sa pangkalahatan, ang makroebolusyon ay itinuturing na kinalalabasan ng mahahabang panahon ng mikroebolusyon.<ref>{{cite journal |author = Hendry AP, Kinnison MT |title = An introduction to microevolution: rate, pattern, process |journal = Genetica |volume = 112–113 |pages = 1–8 |year = 2001 |pmid = 11838760 |doi = 10.1023/A:1013368628607 |ref = harv }}</ref> Kaya ang distinksiyon sa pagitan ng mikroebolusyon at makroebolusyon ay isang pundamental. Ang pagkakaiba ay simpleng ang panahong nasasangkot.<ref>{{cite journal |author = Leroi AM |title = The scale independence of evolution |journal = Evol. Dev. |volume = 2 |issue = 2 |pages = 67–77 |year = 2000 |pmid = 11258392 |doi = 10.1046/j.1525-142x.2000.00044.x |ref = harv }}</ref> Gayunpaman, sa makroebolusyon, ang mga katangian ng buong espesye ay maaaring mahalaga. Halimbawa, ang isang malaking halaga ng bariasyon sa mga indibidwal ay pumapayag sa espesye na mabilis na makaangkop sa mga bagong habitat na nagpapabawas sa tsansa na maging ekstinto ito samantalang ang isang malawakang saklaw na heograpiko ay nagpapataas ng tsansa ng [[espesiasyon]] na gumagawang malamang na ang bahagi ng populasyon ay nagiging hiwalay. Sa kahulugang ito, ang [[makroebolusyon]] at [[mikroebolusyon]] ay maaaring kasangkutan ng seleksiyon sa iba't ibang mga lebel na ang mikroebolusyon ay umaasal sa mga gene at organismo laban sa mga prosesong makroebolusyonaryo gaya ng [[seleksiyon ng espesye]] na umaasal sa buong espesye at umaapekto sa mga rate nito ng [[espesiasyon]] at [[ekstinsiyon]]. {{sfn|Gould|2002|pp=657–658}}<ref>{{cite journal |author = Gould SJ |title = Tempo and mode in the macroevolutionary reconstruction of Darwinism |journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume = 91 |issue = 15 |pages = 6764–71 |year = 1994 |pmid = 8041695 |pmc = 44281 |doi = 10.1073/pnas.91.15.6764 |ref = harv |bibcode = 1994PNAS...91.6764G }}</ref><ref name=Jablonski2000>{{cite journal |author = Jablonski, D. |year = 2000 |title = Micro- and macroevolution: scale and hierarchy in evolutionary biology and paleobiology |journal = Paleobiology |volume = 26 |issue = sp4 |pages = 15–52 |doi = 10.1666/0094-8373(2000)26[15:MAMSAH]2.0.CO;2 |ref = harv }}</ref> Ang isang karaniwang maling paniniwala ay ang ebolusyon ay may mga layunin o mga pangmatagalang plano. Gayunpaman, sa katotohanan, ang ebolusyon ay walang pangmatagalang layunin at hindi nangangailangang lumikha ng mas malaking kompleksidad.<ref name=sciam>Michael J. Dougherty. [http://www.sciam.com/article.cfm?id=is-the-human-race-evolvin Is the human race evolving or devolving?] ''[[Scientific American]]'' 20 Hulyo 1998.</ref><ref>[[TalkOrigins Archive]] response to [[Creationist]] claims – [http://www.talkorigins.org/indexcc/CB/CB932.html Claim CB932: Evolution of degenerate forms]</ref> Bagaman ang mga [[ebolusyon ng pagiging komplikado|komplikadong espesye]] ay nag-ebolb, ang mga ito ay pangalawang epekto ng kabuuang bilang ng mga organismo na dumadami at ang mga simpleng anyo ng buhay ay karaniwan pa rin sa biospero.<ref name=Carroll>{{cite journal |author = Carroll SB |title = Chance and necessity: the evolution of morphological complexity and diversity |journal = Nature |volume = 409 |issue = 6823 |pages = 1102–9 |year = 2001 |pmid = 11234024 |doi = 10.1038/35059227 |ref = harv }}</ref> Halimbawa, ang labis na karamihan ng mga espesye ay mikroskopikong [[prokaryote]] na bumubuo ng mga kalahatan ng [[biomasa]] ng daigdig kabilang ng maliliit na sukat ng mga ito<ref>{{cite journal |author = Whitman W, Coleman D, Wiebe W |title = Prokaryotes: the unseen majority |doi = 10.1073/pnas.95.12.6578 |journal = Proc Natl Acad Sci U S A |volume = 95 |issue = 12 |pages = 6578–83 |year = 1998 |pmid = 9618454 |pmc = 33863 |ref = harv |bibcode = 1998PNAS...95.6578W }}</ref> at bumubuo sa malawak na karamihan ng mga biodibersidad sa daigdig.<ref name=Schloss>{{cite journal |author = Schloss P, Handelsman J |title = Status of the microbial census |journal = Microbiol Mol Biol Rev |volume = 68 |issue = 4 |pages = 686–91 |year = 2004 |pmid = 15590780 |pmc = 539005 |doi = 10.1128/MMBR.68.4.686-691.2004 |ref = harv }}</ref> Kaya ang mga simpleng organismo ang nananaig na anyo ng buhay sa daigdig sa buong kasaysayan nito at patuloy na nagiging pangunahing anyo ng buhay hanggang sa kasalukuyan at ang komplikadong buhay ay lumilitaw lamang dahil ito ay [[may kinikilingang sampol|mas mapapansin]].<ref>{{cite journal |author = Nealson K |title = Post-Viking microbiology: new approaches, new data, new insights |journal = Orig Life Evol Biosph |volume = 29 |issue = 1 |pages = 73–93 |year = 1999 |pmid = 11536899 |doi = 10.1023/A:1006515817767 |ref = harv }}</ref> Ang katunayan, ang ebolusyon ng mga mikroorganismo ay partikular na mahalaga sa modernong pagsasaliksik na ebolusyonaryo dahil ang mabilis na pagdami ng mga ito ay pumapayag sa pag-aaral ng [[ebolusyong eksperimental]] at ang obserbasyon ng ebolusyon at pag-aangkop sa nangyayring panahon.<ref name=Buckling>{{cite journal |author = Buckling A, Craig Maclean R, Brockhurst MA, Colegrave N |title = The Beagle in a bottle |journal = Nature |volume = 457 |issue = 7231 |pages = 824–9 |year = 2009 |pmid = 19212400 |doi = 10.1038/nature07892 |ref = harv |bibcode = 2009Natur.457..824B }}</ref><ref>{{cite journal |author = Elena SF, Lenski RE |title = Evolution experiments with microorganisms: the dynamics and genetic bases of adaptation |journal = Nat. Rev. Genet. |volume = 4 |issue = 6 |pages = 457–69 |year = 2003 |pmid = 12776215 |doi = 10.1038/nrg1088 |ref = harv }}</ref>
=== Pag-aangkop ===
Ang pag-aangkop ang proseso na gumagawa sa mga organismo mas angkop sa [[habitat]] ng mga ito.<ref>Mayr, Ernst 1982. ''The growth of biological thought''. Harvard. p483: "Adaptation... could no longer be considered a static condition, a product of a creative past and became instead a continuing dynamic process."</ref><ref>The ''Oxford Dictionary of Science'' defines ''adaptation'' as "Any change in the structure or functioning of an organism that makes it better suited to its environment".</ref> Gayundin, ang terminong pag-aangkop ay maaari ring tumukoy sa katangian na mahalaga sa pagpapatuloy ng isang organismo. Halimbawa nito ang pag-aangkop ng mga ngipin ng [[kabayo]] sa pagdurog ng mga damo. Sa paggamit ng terminong pag-aangkop para sa prosesong ebolusyonaryo at pag-aangkop na katangian para sa produkto(ang bahaging pang-katawan o tungkulin), ang dalawang mga kahulugan ay maitatangi. Ang mga pag-aangkop ay nalilikha ng [[natural na seleksiyon]].<ref>{{cite journal |author = Orr H |title = The genetic theory of adaptation: a brief history |journal = Nat. Rev. Genet. |volume = 6 |issue = 2 |pages = 119–27 |year = 2005 |pmid = 15716908 |doi = 10.1038/nrg1523 |ref = harv }}</ref> Ang mga sumusunod na kahulugan ay mula kay [[Theodosius Dobzhansky]].
# Ang pag-aangkop ang prosesong ebolusyonaryo kung saan ang organismo ay nagiging mas may kakayahan na mamuhay sa habitat o kapaligiran nito.<ref>{{cite book |last1 = Dobzhansky |first1 = T. |last2 = Hecht |first2 = MK |last3 = Steere |first3 = WC |year = 1968 |chapter = On some fundamental concepts of evolutionary biology |title = Evolutionary biology volume 2 |pages = 1–34 |publisher = Appleton-Century-Crofts |location = New York |edition = 1st }}</ref>
# Ang pagiging umangkop ang katayuan ng naging angkop kung saan ang isang organismo ay patuloy na nabubuhay at nakakapagparami sa isang ibinigay na hanay ng mga habitat o kapaligiran.<ref>{{cite book |last1 = Dobzhansky |first1 = T. |year = 1970 |title = Genetics of the evolutionary process |publisher = Columbia |location = N.Y. |pages = 4–6, 79–82, 84–87 |isbn = 0-231-02837-7 }}</ref>
# Ang umaangkop na katangian ay isang aspeto ng pattern na pang-pag-unlad ng organismo na pumapayag o nagpapalakas sa probabilidad ng organismong ito na makapagpatuloy at makapagparami.<ref>{{cite journal |doi = 10.2307/2406099 |last1 = Dobzhansky |first1 = T. |year = 1956 |title = Genetics of natural populations XXV. Genetic changes in populations of ''Drosophila pseudoobscura'' and ''Drosphila persimilis'' in some locations in California |journal = Evolution |volume = 10 |issue = 1 |pages = 82–92 |jstor = 2406099 }}</ref>
Ang pag-aangkop ay maaaring magsanhi ng pakinabang sa isang bagong katangian o pagkawala ng katangian ng ninuno nito. Ang halimbawa na napapakita ng parehong mga uri ng pagbabago ang pag-aangkop ng [[bakterya]] sa seleksiyon ng [[antibiotiko]] kung saan ang mga pagbabagong henetiko ay nagsasanhi ng [[resistansiya sa antibiotiko]] sa parehong pagbabago ng pinupuntiryang gamot o sa pagpapataas ng gawain ng mga tagadala na nag-aalis ng gamot sa selula.<ref>{{cite journal |author = Nakajima A, Sugimoto Y, Yoneyama H, Nakae T |title = High-level fluoroquinolone resistance in Pseudomonas aeruginosa due to interplay of the MexAB-OprM efflux pump and the DNA gyrase mutation |journal = Microbiol. Immunol. |volume = 46 |issue = 6 |pages = 391–5 |year = 2002 |pmid = 12153116 |ref = harv }}</ref> Ang ibang mga halimbawa ang bakteryang ''[[Escherichia coli]]'' na nag-ebolb ng kakayahang gumamit ng [[asidong sitriko]] bilang nutriento sa pangmatagalang eksperimento sa laboratoryo,<ref>{{cite journal |author = Blount ZD, Borland CZ, Lenski RE |title = Inaugural Article: Historical contingency and the evolution of a key innovation in an experimental population of Escherichia coli |journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume = 105 |issue = 23 |pages = 7899–906 |year = 2008 |pmid = 18524956 |doi = 10.1073/pnas.0803151105 |pmc = 2430337 |ref = harv |bibcode = 2008PNAS..105.7899B }}</ref> ang ''[[Flavobacterium]]'' na nag-ebolb ng [[ensima]] na pumapayag sa bakteryang ito na makakapagdigest ng ilang mga byproduct ng manupakturang [[nylon 6]],<ref>{{cite journal |author = Okada H, Negoro S, Kimura H, Nakamura S |title = Evolutionary adaptation of plasmid-encoded enzymes for degrading nylon oligomers |journal = Nature |volume = 306 |issue = 5939 |pages = 203–6 |year = 1983 |pmid = 6646204 |doi = 10.1038/306203a0 |ref = harv |bibcode = 1983Natur.306..203O }}</ref><ref>{{cite journal |author = Ohno S |title = Birth of a unique enzyme from an alternative reading frame of the preexisted, internally repetitious coding sequence |journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume = 81 |issue = 8 |pages = 2421–5 |year = 1984 |pmid = 6585807 |pmc = 345072 |doi = 10.1073/pnas.81.8.2421 |ref = harv |bibcode = 1984PNAS...81.2421O }}</ref> at ang bakterya sa lupa na ''[[Sphingobium]]'' na nag-ebolb ng isan gbuong bagong [[landas na metaboliko]] na sumisira sa sintetikong [[pestisidyo]]ng [[pentachlorophenol]].<ref>{{cite journal |author = Copley SD |title = Evolution of a metabolic pathway for degradation of a toxic xenobiotic: the patchwork approach |journal = Trends Biochem. Sci. |volume = 25 |issue = 6 |pages = 261–5 |year = 2000 |pmid = 10838562 |doi = 10.1016/S0968-0004(00)01562-0 |ref = harv }}</ref><ref>{{cite journal |author = Crawford RL, Jung CM, Strap JL |title = The recent evolution of pentachlorophenol (PCP)-4-monooxygenase (PcpB) and associated pathways for bacterial degradation of PCP |journal = Biodegradation |volume = 18 |issue = 5 |pages = 525–39 |year = 2007 |pmid = 17123025 |doi = 10.1007/s10532-006-9090-6 |ref = harv }}</ref>
[[Talaksan:Whale skeleton.png|350px|thumb|Ang isang kalansay ng [[balyenang baleen]], ang ''a'' at ''b'' ang mga butong flipper na umangkop mula sa harapang mga buto ng hita samantalang ang ''c'' ay nagpapakita ng mga [[bestihiyal]] na buto ng likurang hita na nagpapakita ng pag-aangkop mula sa lupain tungo sa dagat.<ref name="transformation445">{{cite journal |author = Bejder L, Hall BK |title = Limbs in whales and limblessness in other vertebrates: mechanisms of evolutionary and developmental transformation and loss |journal = Evol. Dev. |volume = 4 |issue = 6 |pages = 445–58 |year = 2002 |pmid = 12492145 |doi = 10.1046/j.1525-142X.2002.02033.x |ref = harv }}</ref>]]
Ang pag-aangkop ay nangyayri sa pamamagitan ng unti unting pagbabago ng mga umiiral na istruktura. Dahil dito, ang mga istruktura na may parehong panloob na organisasyon ay maaaring may iba't ibang mga tungkulin sa mga nauugnay na organismo. Ito ang resulta ng isang istrukturang pang-ninuno na inangkop sa tungkulin sa iba't ibang mga paraan. Halimbawa, ang mga buto sa loob ng pakpak ng mga [[paniki]] ay labis na katulad ng mga paa ng [[daga]] at mga kamay ng mga [[primado]] sanhi ng pinagmulan ng lahat ng istrukturang ito mula sa isang karaniwang ninunong [[mamalya]].<ref>{{cite journal |doi = 10.1554/05-233.1 |pmid = 16526515 |volume = 59 |issue = 12 |pages = 2691–704 |last = Young |first = Nathan M. |title = Serial homology and the evolution of mammalian limb covariation structure |journal = Evolution |accessdate = 24 Setyembre 2009 |year = 2005 |url = http://www.bioone.org/doi/abs/10.1554/05-233.1 |last2 = Hallgrímsson |first2 = B |ref = harv }}</ref> Gayunpaman, dahil ang lahat ng mga buhay na organismo ay magkakaugnay sa isang paraan,<ref name=Penny1999>{{cite journal |author = Penny D, Poole A |title = The nature of the last universal common ancestor |journal = Curr. Opin. Genet. Dev. |volume = 9 |issue = 6 |pages = 672–77 |year = 1999 |pmid = 10607605 |doi = 10.1016/S0959-437X(99)00020-9 |ref = harv }}</ref> kahit ang mga organo na lumilitaw na may kaunting pagkakatulad sa istuktura gaya ng [[arthropoda]], [[pusit]] at mga mata ng [[bertebrata]] ay maaaring nakasalalay sa isang karaniwang hanay ng mga gene na homolohoso na kumokontrol sa pagtitipon at tungkulin nito. Ito ay tinatawag na [[malalim na homolohiya]].<ref>{{cite journal |doi = 10.1017/S1464793102006097 |pmid = 14558591 |volume = 78 |issue = 3 |pages = 409–433 |last = Hall |first = Brian K |title = Descent with modification: the unity underlying homology and homoplasy as seen through an analysis of development and evolution |journal = Biological Reviews of the Cambridge Philosophical Society |year = 2003 |ref = harv }}</ref><ref>{{cite journal |doi = 10.1038/nature07891 |pmid = 19212399 |volume = 457 |issue = 7231 |pages = 818–823 |last = Shubin |first = Neil |title = Deep homology and the origins of evolutionary novelty |journal = Nature |year = 2009 |last2 = Tabin |first2 = C |last3 = Carroll |first3 = S |ref = harv |bibcode = 2009Natur.457..818S }}</ref> Sa ebolusyon, ang ilang mga istruktura ay maaaring mawalan ng orihinal na tungkulin nito at maging [[bestihiyalidad|istrukturang bestihiyal]].<ref name=Fong>{{cite journal |author = Fong D, Kane T, Culver D |title = Vestigialization and Loss of Nonfunctional Characters |journal = Ann. Rev. Ecol. Syst. |volume = 26 |issue = 4 |pages = 249–68 |year = 1995 |doi = 10.1146/annurev.es.26.110195.001341 |ref = harv |pmid = }}</ref> Ang gayong mga istruktura ay may kaunti o walang tungkulin sa kasalukuyang espesye ngunit may maliwanag na tungkulin sa ninuno nito o ibang mga kaugnay na espesye. Ang mga halimbawa ay kinabibilangan ng mga [[pseudogene]],<ref>{{cite journal |author = Zhang Z, Gerstein M |title = Large-scale analysis of pseudogenes in the human genome |journal = Curr. Opin. Genet. Dev. |volume = 14 |issue = 4 |pages = 328–35 |year = 2004 |pmid = 15261647 |doi = 10.1016/j.gde.2004.06.003 |ref = harv }}</ref> ang hindi gumaganang mga labi ng mga mata sa naninirahan sa kwebang bulag na isda,<ref>{{cite journal |author = Jeffery WR |title = Adaptive evolution of eye degeneration in the Mexican blind cavefish |doi = 10.1093/jhered/esi028 |journal = J. Hered. |volume = 96 |issue = 3 |pages = 185–96 |year = 2005 |pmid = 15653557 |ref = harv }}</ref> mga pakpak sa mga hindi makalipad na ibon gaya ng [[ostrich]] at [[emu]],<ref>{{cite journal |author = Maxwell EE, Larsson HC |title = Osteology and myology of the wing of the Emu (Dromaius novaehollandiae) and its bearing on the evolution of vestigial structures |journal = J. Morphol. |volume = 268 |issue = 5 |pages = 423–41 |year = 2007 |pmid = 17390336 |doi = 10.1002/jmor.10527 |ref = harv }}</ref> at ang pag-iral ng mga butong balakang sa mga balyena at ahas.<ref name="transformation445" /> Ang mga halimbawa ng [[bestihiyalidad|istrukturang bestihiyal]] sa mga tao ang [[wisdom teeth]],<ref>{{cite journal |author = Silvestri AR, Singh I |title = The unresolved problem of the third molar: would people be better off without it? |url = http://jada.ada.org/cgi/content/full/134/4/450 |journal = Journal of the American Dental Association (1939) |volume = 134 |issue = 4 |pages = 450–5 |year = 2003 |pmid = 12733778 |doi = |ref = harv |access-date = 2012-09-27 |archive-date = 2014-08-23 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140823063158/http://jada.ada.org/content/134/4/450.full |url-status = dead }}</ref> ang [[coccyx]],<ref name=Fong/> ang [[vermiform appendix]],<ref name=Fong/> at iba pang mga pang-pag-aasal na mga [[bestihiyalidad|bestihiyal]] gaya ng mga [[goose bump]](pagtayo ng balahibo)<ref>{{cite book |last = Coyne |first = Jerry A. |authorlink = Jerry A. Coyne |title = Why Evolution is True |publisher = Penguin Group |year = 2009 |isbn = 978-0-670-02053-9 |page = 62 }}</ref><ref>Darwin, Charles. (1872) ''[[The Expression of the Emotions in Man and Animals]]'' John Murray, London.</ref> at mga [[primitibong repleks]].<ref>{{cite book |title = Psychology |edition = fifth |author = Peter Gray |year = 2007 |page = 66 |publisher = Worth Publishers |isbn = 0-7167-0617-2 }}</ref><ref>{{cite book |title = Why Evolution Is True |last = Coyne |first = Jerry A. |year = 2009 |pages = 85–86 |publisher = Penguin Group |isbn = 978-0-670-02053-9 }}</ref><ref>{{cite book |title = Archetype: A Natural History of the Self |author = Anthony Stevens |year = 1982 |page = 87 |publisher = Routledge & Kegan Paul |isbn = 0-7100-0980-1 }}</ref>
Gayunpaman, ang maraming mga katangian na lumilitaw sa mga simpleng pag-aangkop ay katunayang mga [[eksaptasyon]] na mga istrakturang orihinal na inangkop para sa isang tungkulin ngunit sabay na naging magagamit para sa ibang tungkulin sa proseso. {{sfn|Gould|2002|pp=1235–1236}} Ang isang halimbawa ang butiking Aprikano na ''[[Holaspis guentheri]]'' na nagpaunlad ng labis na patag ng ulo para sa pagtatago sa mga siwang gaya ng makikita sa pagtingin sa mga malalapit na kamag-anak nito. Gayunpaman, sa espesyeng ito, ang ulo ay naging labis na patag na nakatutulong dito sa paglipat mula sa puno sa puno na isang eksaptasyon. {{sfn|Gould|2002|pp=1235–1236}} Sa loob ng mga [[selula]], ang [[makinang molekular]] gaya ng bakteryal na [[flagella]]<ref>{{cite journal |doi = 10.1038/nrmicro1493 |pmid = 16953248 |volume = 4 |issue = 10 |pages = 784–790 |last = Pallen |first = Mark J. |title = From The Origin of Species to the origin of bacterial flagella |journal = Nat Rev Micro |accessdate = 18 Setyembre 2009 |date = 2006-10 |url = http://home.planet.nl/~gkorthof/pdf/Pallen_Matzke.pdf |last2 = Matzke |first2 = NJ |ref = harv }}</ref> at [[translocase ng panloob na membrano|makineryang nagsasaayos ng protina]] <ref>{{cite journal |doi = 10.1073/pnas.0908264106 |pmid = 19717453 |volume = 106 |issue = 37 |pages = 15791–15795 |last = Clements |first = Abigail |title = The reducible complexity of a mitochondrial molecular machine |journal = Proceedings of the National Academy of Sciences |year = 2009 |last2 = Bursac |first2 = D |last3 = Gatsos |first3 = X |last4 = Perry |first4 = AJ |last5 = Civciristov |first5 = S |last6 = Celik |first6 = N |last7 = Likic |first7 = VA |last8 = Poggio |first8 = S |last9 = Jacobs-Wagner |first9 = C |pmc = 2747197 |ref = harv |bibcode = 2009PNAS..10615791C }}</ref> ay nag-ebolb sa pagkalap ng mga ensaym mula sa [[glycolosis]] at [[metabolismong xenobiotic]] upang magsilbing mga protinang istruktura na tinatawag na mga [[crystallin]] sa loob ng mga lente ng mga mata ng organismo.<ref>{{cite journal |author = Piatigorsky J, Kantorow M, Gopal-Srivastava R, Tomarev SI |title = Recruitment of enzymes and stress proteins as lens crystallins |journal = EXS |volume = 71 |pages = 241–50 |year = 1994 |pmid = 8032155 |ref = harv }}</ref><ref>{{cite journal |author = Wistow G |title = Lens crystallins: gene recruitment and evolutionary dynamism |journal = Trends Biochem. Sci. |volume = 18 |issue = 8 |pages = 301–6 |year = 1993 |pmid = 8236445 |doi = 10.1016/0968-0004(93)90041-K |ref = harv }}</ref> Ang isang mahalagang halimbawa ng [[ekolohiya]] ay ng [[kompetetibong eksklusyon]] na walang mga dalawang espesye na maaaring sumakop sa parehong niche sa parehong kapaligiran sa loob ng mahabang panahon.<ref>{{cite journal |author = Hardin G |authorlink = Garrett Hardin |title = The competitive exclusion principle |journal = Science |volume = 131 |issue = 3409 |pages = 1292–7 |year = 1960 |pmid = 14399717 |doi = 10.1126/science.131.3409.1292 |ref = harv |bibcode = 1960Sci...131.1292H }}</ref> Dahil dito, ang natural na seleksiyon ay magagawing pumilit sa espesye na umangkop sa ibang mga niche na ekolohikal. Ito ay maaaring mangahulugan na halimbawa, ang dalawang espesye ng isdang [[cichlid]] ay umangkop na mamuhay sa magkaibang habitat na magpapaliit ng kompetisyon para sa pagkain sa pagitan ng mga ito.<ref>{{cite journal |author = Kocher TD |title = Adaptive evolution and explosive speciation: the cichlid fish model |journal = Nat. Rev. Genet. |volume = 5 |issue = 4 |pages = 288–98 |year = 2004 |pmid = 15131652 |doi = 10.1038/nrg1316 |url = http://hcgs.unh.edu/staff/kocher/pdfs/Kocher2004.pdf |ref = harv |access-date = 2012-09-27 |archive-date = 2011-07-20 |archive-url = https://web.archive.org/web/20110720092925/http://hcgs.unh.edu/staff/kocher/pdfs/Kocher2004.pdf |url-status = dead }}</ref>
=== Kapwa ebolusyon ===
[[Talaksan:Thamnophis sirtalis sirtalis Wooster.jpg|thumb|Ang [[Common Garter Snake]] (''Thamnophis sirtalis sirtalis'') na nag-ebolb ng resistansiya o pagiging hindi tinatalaban sa [[tetrodoxin]] sa sinisilang ampibyan nito.]]
Ang mga interaksiyon sa pagitan ng mga organismo ay maaaring lumikha ng tunggalian at pakikipagtulungan. Kapag ang interaksiyon ay sa pagitan ng mga pares ng espesye, gaya ng isang [[patoheno]] at isang [[hosto (biolohiya)|hosto]], o isang isang [[maninila]](predator) at [[sinisila]](prey), ang mga espesyeng ito ay maaaring magpaunlad ng mga hanay ng mga pag-aangkop. Dito, ang ebolusyon ng isang espesye ay nagsasanhi ng mga pag-aangkop sa unang espesye. Ang siklong ito ng seleksiyon at tugon ay tinatawag na [[kapwa-ebolusyon]].<ref>{{cite journal |author = Wade MJ |title = The co-evolutionary genetics of ecological communities |journal = Nat. Rev. Genet. |volume = 8 |issue = 3 |pages = 185–95 |year = 2007 |pmid = 17279094 |doi = 10.1038/nrg2031 |ref = harv }}</ref> Ang isang halimbawa ang produksiyon ng [[tetradoxin]] sa [[may magaspang na balat na newt]] at ang ebolusyon ng resistansiya sa maninila nito na [[Common Garter Snake|common garter snake]]. Sa pares na maninila-sinisilang ito, ang [[ebolusyonasyonaryong takbuhan sa armas]] ay lumikha ng mga matataas na lebel ng lason sa newt at tumutugong matataas na mga lebel ng resistansiya sa lason sa ahas.<ref>{{cite journal |author = Geffeney S, Brodie ED, Ruben PC, Brodie ED |title = Mechanisms of adaptation in a predator-prey arms race: TTX-resistant sodium channels |journal = Science |volume = 297 |issue = 5585 |pages = 1336–9 |year = 2002 |pmid = 12193784 |doi = 10.1126/science.1074310 |ref = harv |bibcode = 2002Sci...297.1336G }}<br />*{{cite journal |author = Brodie ED, Ridenhour BJ, Brodie ED |title = The evolutionary response of predators to dangerous prey: hotspots and coldspots in the geographic mosaic of coevolution between garter snakes and newts |journal = Evolution |volume = 56 |issue = 10 |pages = 2067–82 |year = 2002 |pmid = 12449493 |ref = harv }}<br />*{{cite news |url = http://www.nytimes.com/2009/12/22/science/22creature.html?hpw |title = Remarkable Creatures – Clues to Toxins in Deadly Delicacies of the Animal Kingdom |publisher = New York Times |author = Sean B. Carroll |date = 21 Disyembre 2009 }}</ref>
=== Pakikipagtulungan ===
Hindi lahat ng kapwa nag-ebolb na mga interaksiyon sa pagitan ng espesye ay kinasasangkutan ng alitan.<ref>{{cite journal |author = Sachs J |title = Cooperation within and among species |journal = J. Evol. Biol. |volume = 19 |issue = 5 |pages = 1415–8; discussion 1426–36 |year = 2006 |pmid = 16910971 |doi = 10.1111/j.1420-9101.2006.01152.x |ref = harv }}<br />*{{cite journal |author = Nowak M |title = Five rules for the evolution of cooperation |journal = Science |volume = 314 |issue = 5805 |pages = 1560–3 |year = 2006 |pmid = 17158317 |doi = 10.1126/science.1133755 |ref = harv |bibcode = 2006Sci...314.1560N |pmc=3279745}}</ref> Ang maraming mga kaso ng parehong mga interaksiyong mapapakinabangan ay nag-ebolb. Halimbawa, ang sukdulang pakikipatulungan ay umiiral sa pagitan ng mga halaman at ang [[Mycorrhiza|mycorrhizal fungi]] na lumalago sa mga ugat at tumutulong sa halaman sa pagsisipsip ng mga nutriento mula sa lupa.<ref>{{cite journal |author = Paszkowski U |title = Mutualism and parasitism: the yin and yang of plant symbioses |journal = Curr. Opin. Plant Biol. |volume = 9 |issue = 4 |pages = 364–70 |year = 2006 |pmid = 16713732 |doi = 10.1016/j.pbi.2006.05.008 |ref = harv }}</ref> Ito ay isang [[resiprosidad (ebolusyon)|resiprokal]] na relasyon dahil ang mga halaman ay nagbibigay ng fungi na may mga asukal mula sa photosynthesis. Dito, ang fungi ay aktuwal na lumalago sa loob ng mga selula ng halaman na pumapayag sa mga ito na makipagpalitan ng mga nutriento sa mga hosto nito samantalang nagpapadala ng mga [[tranduksiyong signal]] na sumusupil sa [[sistemang immuno]] ng halaman.<ref>{{cite journal |author = Hause B, Fester T |title = Molecular and cell biology of arbuscular mycorrhizal symbiosis |journal = Planta |volume = 221 |issue = 2 |pages = 184–96 |year = 2005 |pmid = 15871030 |doi = 10.1007/s00425-004-1436-x |ref = harv }}</ref> Ang mga koalisyon sa pagitan ng mga organismo ng parehong espesye ay nag-ebolb rin. Ang isang sukdulang kaso ang [[eusosyalidad]] na matatagpuan sa mga insektong nakikisalamuha gaya ng mga [[bubuyog]], mga [[anay]] at mga [[langgam]] kung saan ang mga baog na insekto ay nagpapakain at nagbabantay sa maliit na bilang ng mga organismo sa [[koloniya]] na makapagpaparami. Sa kahit mas maliit na iskala, ang mga [[selulang somatiko]] na bumubuo sa katawan ng hayop ay naglilimita sa reproduksiyon ng mga ito upang mapanitili nito ang isang matatag na organismo na sumusumporta naman sa isang maliit na bilang ng mga [[selulang germ]] upang lumikha ng supling. Dito, ang mga selulang somatiko ay tumutugon sa spesipikong mga signal at hindi angkop na nagpaparami at ang hindi nakontrol na paglago nito ay nagsasanhi ng [[kanser]].<ref name=Bertram>{{cite journal |author = Bertram J |title = The molecular biology of cancer |journal = Mol. Aspects Med. |volume = 21 |issue = 6 |pages = 167–223 |year = 2000 |pmid = 11173079 |doi = 10.1016/S0098-2997(00)00007-8 |ref = harv }}</ref> Ang gayong pagkikipagtulungan sa loob ng espesye ay maaaring nag-ebolb sa pamamagitan ng isang proseso ng [[pagpili ng kamag-anak]] kung saan ang organismo ay tumutulong sa pagpapalaki ng supling ng kamag-anak nito.<ref>{{cite journal |author = Reeve HK, Hölldobler B |title = The emergence of a superorganism through intergroup competition |doi = 10.1073/pnas.0703466104 |journal = Proc Natl Acad Sci U S A. |volume = 104 |issue = 23 |pages = 9736–40 |year = 2007 |pmid = 17517608 |pmc = 1887545 |ref = harv |bibcode = 2007PNAS..104.9736R }}</ref> Ang gawaing ito ay napili dahil kung ang pagtulong sa mga indibidwal ay naglalaman ng mga allele na nagtataguyod ng gawaing pagtulong, malamang na ang kamag-anak nito ay naglalaman rin ng mga allele na ito at kaya ang mga allele na ito ay maipapasa.<ref>{{cite journal |author = Axelrod R, Hamilton W |title = The evolution of cooperation |journal = Science |volume = 211 |issue = 4489 |pages = 1390–6 |year = 2005 |pmid = 7466396 |doi = 10.1126/science.7466396 |ref = harv |bibcode = 1981Sci...211.1390A }}</ref> Ang ibang mga proseso na nagtataguyod ng pakikipagtulungan ay kinabibilangan ng [[seleksiyon ng pangkat]] kung saan ang pakikipagtulungan ay nagbibigay ng mga pakinaban sa isang pangkat ng mga organismo.<ref>{{cite journal |author = Wilson EO, Hölldobler B |title = Eusociality: origin and consequences |doi = 10.1073/pnas.0505858102 |journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume = 102 |issue = 38 |pages = 13367–71 |year = 2005 |pmid = 16157878 |pmc = 1224642 |ref = harv |bibcode = 2005PNAS..10213367W }}</ref>
=== Espesiyasyon ===
[[Talaksan:Speciation modes edit.svg|left|thumb|350px|Ang apat na mekanismo ng [[espesiasyon]].]]
Ang [[espesiasyon]](''speciation'') ang proseso kung saan ang isang ninunong espesye ay [[diberhenteng ebolusyon|nagpapalitaw]] sa dalawa o higit pang mga inapong espesye na iba at natatangi mula sa ninuno nito.<ref name=Gavrilets>{{cite journal |author = Gavrilets S |title = Perspective: models of speciation: what have we learned in 40 years? |journal = Evolution |volume = 57 |issue = 10 |pages = 2197–215 |year = 2003 |pmid = 14628909 |doi = 10.1554/02-727 |ref = harv }}</ref> May maraming mga paraan upang ilarawan ang konsepto ng espesye. Ang pagpipilian ng depinisyon ay nakasalalay sa mga partikularidad ng isinasaalang alang na espesye.<ref name=Queiroz>{{cite journal |author = de Queiroz K |title = Ernst Mayr and the modern concept of species |journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume = 102 |issue = Suppl 1 |pages = 6600–7 |year = 2005 |pmid = 15851674 |pmc = 1131873 |doi = 10.1073/pnas.0502030102 |ref = harv |bibcode = 2005PNAS..102.6600D }}</ref> Halimbawa, ang ilang mga konseptong espesye ay lumalapat ng mas handa tungo sa mga organismong seksuwal na nagpaparami samantalang ang iba ay mahusay na nag-aangkop ng kanilang sarili tungo sa mga organismong [[aseksuwal]]. Sa kabila ng dibersidad ng iba't ibang mga konsepto ng espesye, ang mga iba't ibang konseptong ito ay maaaring ilagay sa isa sa tatlong mga malawak na pakikitungong pilosopikal: pagtatalik, ekolohikal at pilohenetiko.<ref name="Ereshsefsky92">{{cite journal |doi = 10.1086/289701 |last = Ereshefsky |first = M. |title = Eliminative pluralism |journal = Philosophy of Science |volume = 59 |issue = 4 |pages = 671–690 |year = 1992 |jstor = 188136 }}</ref> Ang biological species concept (BSC) ay isang klasikong halimbawa ng pakikitungong pakikipagtalik. Ito ay inilarawan ni Ernst Mayr noong 1942 at nagsasaad na ang "espesye ay mga pangkat na aktuwal o potensiyal na nakikipagtalik na mga natural na populasyon na reproduktibong nahiwalay mula sa ibang mga pangkat".<ref name="Mayr42">{{cite book |author = Mayr, E. |title = Systematics and the Origin of Species |year = 1942 |publisher = Columbia Univ. Press |place = New York |isbn = 978-0-231-05449-2 | page = 120 }}</ref> Sa kabila ng malawakan at pang-matagalang gamit nito, ang BSC tulad ng iba pa ay hindi walang kontrobersiya. Halimbawa dahil ang mga konseptong ito ay hindi mailalapat sa mga [[prokaryote]]<ref>{{cite journal |author = Fraser C, Alm EJ, Polz MF, Spratt BG, Hanage WP |title = The bacterial species challenge: making sense of genetic and ecological diversity |journal = Science |volume = 323 |issue = 5915 |pages = 741–6 |year = 2009 |pmid = 19197054 |doi = 10.1126/science.1159388 |ref = harv |bibcode = 2009Sci...323..741F }}</ref> at ito ay tinawag na [[problema ng espesye]].<ref name=Queiroz /> Tinangka ng ilang mga mananaliksik ang isang nagkakaisang monistikong depinisyon ng espesye samantalang ang iba ay gumamit ng isang plurastikong pakikitungo at nagmumungkahing maaaaring may iba't ibang mga paraan na lohikong mapakahulugan ang depinisyon ng espesye.<ref name=Queiroz /><ref name="Ereshsefsky92" /> " Ang [[isolasyong reproduktibo|mga harang sa reproduksiyon]] sa pagitan ng naghihiwalay na mga populasyong seksuwal ay kailangan para sa mga populasyon na [[espesiasyon|maging bagong espesye]]. Ang daloy ng gene ay maaaring magpabagal ng prosesong ito sa pamamagitan ng pagkakalat rin ng bagong mga henetikong variant sa ibang mga populasyon. Depende sa kung gaano kalayo ang dalawang espesye ay nag-iba at humiwalay simula nang [[pinaka-kamakailang karaniwang ninuno]] ng mga ito, maaaring posible pa rin na para sa mga ito na lumikha ng supling gaya ng mga nagtatalik na [[kabayo]] at [[asno]] upang lumikha ng mga [[hybrid]] na [[mule]].<ref>{{cite journal |author = Short RV |title = The contribution of the mule to scientific thought |journal = J. Reprod. Fertil. Suppl. |issue = 23 |pages = 359–64 |year = 1975 |pmid = 1107543 |ref = harv }}</ref> Ang gayong mga [[hybrid (biolohiya)|hybrid]] ay karamihang baog. Sa kasong ito, ang mga malapit na magkakaugnay na mga espesye ay maaaring regular na magtalik ngunit ang mga hybrid ay mapipili ng laban at ang espesye ay mananatiling natatangi. Gayunpaman, ang mga magagawang hybrid ay minsang nabubuo at ang mga espesyeng ito ay maaaring mag-angking ng mga katangian na isang pagitan(intermediate) sa pagitan ng mga magulang na espesye o mag-angkin ng isang buong bagong [[phenotype]].<ref>{{cite journal |author = Gross B, Rieseberg L |title = The ecological genetics of homoploid hybrid speciation |doi = 10.1093/jhered/esi026 |journal = J. Hered. |volume = 96 |issue = 3 |pages = 241–52 |year = 2005 |pmid = 15618301 |pmc = 2517139 |ref = harv }}</ref> Ang kahalagahan ng [[hybridisasyon]] sa paglikha ng [[espesiasyong hybrid|bagong espesye]] ng mga hayop ay hindi maliwanag bagaman ang mga kaso ay nakita sa maraming mga uri ng hayop <ref>{{cite journal |author = Burke JM, Arnold ML |title = Genetics and the fitness of hybrids |journal = Annu. Rev. Genet. |volume = 35 |issue = 1 |pages = 31–52 |year = 2001 |pmid = 11700276 |doi = 10.1146/annurev.genet.35.102401.085719 |ref = harv }}</ref> na ang [[gray na punong palaka]] ang isang partikular na mahusay na napag-aralang halimbawa.<ref>{{cite journal |author = Vrijenhoek RC |title = Polyploid hybrids: multiple origins of a treefrog species |journal = Curr. Biol. |volume = 16 |issue = 7 |page = R245 |year = 2006 |pmid = 16581499 |doi = 10.1016/j.cub.2006.03.005 |ref = harv |pages = R245–7 }}</ref> Ang espesiasyon ay napagmasdan ng maraming mga beses sa ilalim ng kontroladong mga kondisyong laboratoryo at sa kalikasan.<ref>{{cite journal |author = Rice, W.R. |year = 1993 |title = Laboratory experiments on speciation: what have we learned in 40 years |journal = Evolution |volume = 47 |issue = 6 |pages = 1637–1653 |doi = 10.2307/2410209 |author2 = Hostert |ref = harv }}<br />*{{cite journal |author = Jiggins CD, Bridle JR |title = Speciation in the apple maggot fly: a blend of vintages? |journal = Trends Ecol. Evol. (Amst.) |volume = 19 |issue = 3 |pages = 111–4 |year = 2004 |pmid = 16701238 |doi = 10.1016/j.tree.2003.12.008 |ref = harv }}<br />*{{cite web |author = Boxhorn, J |year = 1995 |url = http://www.talkorigins.org/faqs/faq-speciation.html |title = Observed Instances of Speciation |publisher = [[TalkOrigins Archive]] |accessdate = 26 Disyembre 2008 }}<br />*{{cite journal |author = Weinberg JR, Starczak VR, Jorg, D |title = Evidence for Rapid Speciation Following a Founder Event in the Laboratory |journal = Evolution |volume = 46 |issue = 4 |pages = 1214–20 |year = 1992 |doi = 10.2307/2409766 |ref = harv |jstor = 2409766 }}</ref> Sa mga lumikha ng seksuwal na mga organismo, ang espesiasyon ay nagreresulta mula sa reproduktibong paghihiwalay na sinundan ng paghihiwalay sa angkan. May apat na mga mekanismo para sa espesiasyon. Ang pinaka-karaniwan sa mga hayop ang [[espesiasyong allopatriko]] na nangyayari sa mga populasyon na simulang nahiwalay ng heograpiko gaya ng [[pragmentasyon ng habitat]] o [[migrasyon]]. Ang seleksiyon sa ilalim ng mga kondisyong ito ay lumilikha ng napakabilis na mga pagbabago sa hitsura at pag-aasal ng mga organismo.<ref>{{cite journal |year = 2008 |title = Rapid large-scale evolutionary divergence in morphology and performance associated with exploitation of a different dietary resource |journal = Proceedings of the National Academy of Sciences |volume = 105 |issue = 12 |pages = 4792–5 |pmid = 18344323 |doi = 10.1073/pnas.0711998105 |author = Herrel, A.; Huyghe, K.; Vanhooydonck, B.; Backeljau, T.; Breugelmans, K.; Grbac, I.; Van Damme, R.; Irschick, D.J. |pmc = 2290806 |ref = harv |bibcode = 2008PNAS..105.4792H }}</ref><ref name=Losos1997>{{cite journal |year = 1997 |title = Adaptive differentiation following experimental island colonization in Anolis lizards |journal = Nature |volume = 387 |issue = 6628 |pages = 70–3 |doi = 10.1038/387070a0 |author = Losos, J.B. Warhelt, K.I. Schoener, T.W. |ref = harv |bibcode = 1997Natur.387...70L }}</ref> Habang ang seleksiyon at genetic drift ay umaaasal ng independiyente sa mga populasyong nahiwalay mula sa ibang mga espesye nito, ang paghihiwalay ay maaaring lumikha ng mga organismo na hindi na makakapagparami.<ref>{{cite journal |author = Hoskin CJ, Higgle M, McDonald KR, Moritz C |year = 2005 |title = Reinforcement drives rapid allopatric speciation |journal = Nature |pmid = 16251964 |volume = 437 |issue = 7063 |pages = 1353–356 |doi = 10.1038/nature04004 |ref = harv |bibcode = 2005Natur.437.1353H }}</ref> Ang ikalawang mekanismo ng espesiasyon ang [[espesiasyong peripatriko]] na nangyayari kapag ang maliliit na mga populasyon ng organismo ay nahiwalay sa isang bagong kapaligiran. Ito ay iba sa epesiasyong allopatriko dahil ang mga hiwalay na populasyon ay mas maliit sa bilang kesa sa populasyon ng magulang. Dito, ang [[epektong tagapagtatag]] ay nagsasanhi ng mabilisang espesiasyon pagkatapos na ang isang pagtaas sa [[loob na pagtatalik]] ay nagpapataas ng seleksiyon sa mga [[homozygote]] na tumutungo sa mabilis na pagbabagong henetiko.<ref>{{cite journal |author = Templeton AR |title = The theory of speciation via the founder principle |url = http://www.genetics.org/cgi/reprint/94/4/1011 |journal = Genetics |volume = 94 |issue = 4 |pages = 1011–38 |date = 1 Abril 1980 |pmid = 6777243 |pmc = 1214177 |ref = harv |access-date = 28 Septiyembre 2012 |archive-date = 4 Hunyo 2009 |archive-url = https://web.archive.org/web/20090604204506/http://www.genetics.org/cgi/reprint/94/4/1011 |url-status = dead }}</ref> Ang ikatlong mekanismo ng espesiasyon ang [[espesiasyong parapatriko]]. Ito ay katulad ng espesiasyong peripatriko dahil ang isang maliit na populasyon ay pumapasok sa isang bagong habitat ngunit nag-iiba dito dahil walang pisikal na paghihiwalay sa pagitan ng dalawang mga populasyong ito. Bagkus, ang espesiasyon ay nagreresulta mula sa ebolusyon ng mga mekanismo na nagpapaliit ng daloy ng gene sa pagitan ng dalawang populasyon.<ref name=Gavrilets/> Sa pangkalahatan, ito ay nangyayari dahil may isang drastikong pagbabago sa kapaligiran sa loob ng habitat ng mga espesyeng magulang. Ang isang halimbawa ang damong ''[[Anthoxanthum|Anthoxanthum odoratum]]'' na maaaring sumailalim sa parapatrikong espesiasyon bilang tugon sa lokalisadong metal na polusyon mula sa mga mina.<ref>{{cite journal |author = Antonovics J |title = Evolution in closely adjacent plant populations X: long-term persistence of prereproductive isolation at a mine boundary |journal = Heredity |volume = 97 |issue = 1 |pages = 33–7 |year = 2006 |pmid = 16639420 |url = http://www.nature.com/hdy/journal/v97/n1/full/6800835a.html |doi = 10.1038/sj.hdy.6800835 |ref = harv }}</ref> Dito, ang mga halaman ay nag-eebolb na may resistansiya sa mga matataas na lebel ng metal sa lupa. Ang seleksiyon laban sa pagtatalik sa sensitibo sa metal na populasyong magulang ay lumikha ng isang unti unting pagbabago sa panahong ng pagbubulaklak ng hindi tinatablan ng metal na mga halaman na kalaunang lumilikha ng kumpletong reproduktibong isolasyon. Ang seleksiyon laban sa mga hybrid sa pagitan ng dalawang mga populasyon ay maaaring magsanhi ng pagpapalakas na ebolusyon ng mga katangian na nagtataguyod ng pagtatalik sa loob ng isang espesye gayundin ang pagpapalis ng katangian na nangyayari kapag ang dalawang espesye ay naging mas natatangi sa hitsura.<ref>{{cite journal |author = Nosil P, Crespi B, Gries R, Gries G |title = Natural selection and divergence in mate preference during speciation |journal = Genetica |volume = 129 |issue = 3 |pages = 309–27 |year = 2007 |pmid = 16900317 |doi = 10.1007/s10709-006-0013-6 |ref = harv }}</ref>
[[Talaksan:Darwin's finches.jpeg|frame|Ang pagiging hiwalay sa heograpiya ng [[mga finch ni Darwin]] sa [[Islang Galápagos]] ay lumikha ng higit sa isang dosenang mga bagong espesye.]]
Sa ikaapat na mekanismo na [[espesiasyong sympatriko]], ang espesye ay naghihiwalay nang walang isolasyon sa heograpiya o mga pagbabago sa habitat. Ang anyong ito ay bihira dahil kahit ang isang maliit na halaga ng [[daloy ng gene]] ay maaaring mag-alis ng mga pagkakaibang henetiko sa pagitan ng mga bahagi ng isang populasyon.<ref>{{cite journal |author = Savolainen V, Anstett M-C, Lexer C, Hutton I, Clarkson JJ, Norup MV, Powell MP, Springate D, Salamin N, Baker WJr |year = 2006 |title = Sympatric speciation in palms on an oceanic island |journal = Nature |volume = 441 |pages = 210–3 |pmid = 16467788 |doi = 10.1038/nature04566 |issue = 7090 |ref = harv |bibcode = 2006Natur.441..210S }}<br />*{{cite journal |author = Barluenga M, Stölting KN, Salzburger W, Muschick M, Meyer A |year = 2006 |title = Sympatric speciation in Nicaraguan crater lake cichlid fish |journal = Nature |volume = 439 |pages = 719–23 |pmid = 16467837 |doi = 10.1038/nature04325 |issue = 7077 |ref = harv |bibcode = 2006Natur.439..719B }}</ref> Sa pangkalahatan, ang espesiasyong sympatriko sa mga hayop ay nangangailangan ng ebolusyon ng parehong [[polimorpismo (biolohiya)|polimorpismo]] at [[nagsasaayos na pagtatalik|hindi random na pagtatalik]] upang pumayag sa reproduksiyong isolasyon na mag-ebolb. G<ref>{{cite journal |author = Gavrilets S |title = The Maynard Smith model of sympatric speciation |journal = J. Theor. Biol. |volume = 239 |issue = 2 |pages = 172–82 |year = 2006 |pmid = 16242727 |doi = 10.1016/j.jtbi.2005.08.041 |ref = harv }}</ref> Ang isang uri ng espesiasyong sympatriko ay kinasasangkutan ng pagtatalik ng magkaibang uri ng dalawang mga magkaugnay na espesye upang lumikha ng bagong espesyeng [[hybrid]]. Ito ay hindi karaniwan sa mga hayop dahil ang mga hybrid na hayop ay karamihang karaniwang baog. Ito ay dahil sa [[meiosis]], ang mga [[kromosomang homolohoso]] mula sa bawat magulang ay mula sa magkaibang espesye at hindi maaaring matagumpay na magpares. Gayunpaman, ito ay mas karaniwan sa mga halaman dahil ang mga halaman ay kadalasang nagdodoble ng kanilang ng mga [[kromosoma]] upang bumuo ng [[polyploidy|mga polyploid]].<ref>{{cite journal |author = Wood TE, Takebayashi N, Barker MS, Mayrose I, Greenspoon PB, Rieseberg LH |title = The frequency of polyploid speciation in vascular plants |journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume = 106 |issue = 33 |pages = 13875–9 |year = 2009 |pmid = 19667210 |doi = 10.1073/pnas.0811575106 |pmc = 2728988 |ref = harv |bibcode = 2009PNAS..10613875W }}</ref> Ito ay pumapayag sa mga kromosoma mula sa bawat magulang na espesye na bumuo ng magkatugmang mga pares sa meiosis dahil ang mga kromosoma ng bawat magulang ay kinatawan na ng isang pares.<ref>{{cite journal |author = Hegarty Mf, Hiscock SJ |title = Genomic clues to the evolutionary success of polyploid plants |journal = Current Biology |volume = 18 |issue = 10 |pages = 435–44 |year = 2008 |pmid = 18492478 |doi = 10.1016/j.cub.2008.03.043 |ref = harv }}</ref> Ang isang halimbawa ng gayong pangyayaring espesiasyon ay kapag ang espesye ng halamang ''[[Arabidopsis thaliana]]'' at ''Arabidopsis arenosa'' na nagtatalik upang bumuo ng bagong espesye na ''Arabidopsis suecica''.<ref>{{cite journal |author = Jakobsson M, Hagenblad J, Tavaré S |title = A unique recent origin of the allotetraploid species Arabidopsis suecica: Evidence from nuclear DNA markers |journal = Mol. Biol. Evol. |volume = 23 |issue = 6 |pages = 1217–31 |year = 2006 |pmid = 16549398 |doi = 10.1093/molbev/msk006 |ref = harv }}</ref> Ito ay nangyari noong mga 20,000 taon ang nakalilipas <ref>{{cite journal |author = Säll T, Jakobsson M, Lind-Halldén C, Halldén C |title = Chloroplast DNA indicates a single origin of the allotetraploid Arabidopsis suecica |journal = J. Evol. Biol. |volume = 16 |issue = 5 |pages = 1019–29 |year = 2003 |pmid = 14635917 |doi = 10.1046/j.1420-9101.2003.00554.x |ref = harv }}</ref> at ang prosesong espesiasyong ito ay naulit sa laboratoryo na pumapayag sa pag-aaral ng mga mekanismong henetiko na nasasangkot sa prosesong ito.<ref>{{cite journal |author = Bomblies K, Weigel D |title = Arabidopsis-a model genus for speciation |journal = Curr Opin Genet Dev |volume = 17 |issue = 6 |pages = 500–4 |year = 2007 |pmid = 18006296 |doi = 10.1016/j.gde.2007.09.006 |ref = harv }}</ref> Ang katunayan, ang kromosomang dumodoble sa loob ng isang espesye ay maaaring isang karaniwang sanhi ng reproduktibong isolasyon dahil ang kalahati ng dumobleng mga kromosoma ay magiging hindi natugmaan kapag nagtatalik sa mga hindi nadobleng organismo.<ref name=Semon>{{cite journal |author = Sémon M, Wolfe KH |title = Consequences of genome duplication |journal = Curr Opin Genet Dev |volume = 17 |issue = 6 |pages = 505–12 |year = 2007 |pmid = 18006297 |doi = 10.1016/j.gde.2007.09.007 |ref = harv }}</ref> Ang mga pangyayaring espesiasyon ay mahalaga sa teoriya ng [[punctuated equilibrium]] na nagpapaliwanag ng pattern sa fossil rekord ng maiikling mga ebolusyon na pinasukan ng relatibong mahahabang mga yugto ng stasis kung saan ang espesye ay nananatiling relatibong hindi nabago.<ref name=pe1972>Niles Eldredge and Stephen Jay Gould, 1972. [http://www.blackwellpublishing.com/ridley/classictexts/eldredge.asp "Punctuated equilibria: an alternative to phyletic gradualism"] In T.J.M. Schopf, ed., ''Models in Paleobiology''. San Francisco: Freeman Cooper. pp. 82–115. Reprinted in N. Eldredge ''Time frames''. Princeton: Princeton Univ. Press. 1985</ref> Sa teoriyang ito, ang espesiasyon at mabilis na ebolusyon ay magkaugnay at ang [[natural na seleksiyon]] at genetic drift ay umaasal ng pinakamalakas sa mga organismong sumasailalim sa espesiasyon sa mga nobelang habitat o maliliit na mga populasyon. Bilang resulta, ang mga yugto ng stasis sa fossil rekord ay tumutugon sa populasyong pang-magulang at ang mga organismong sumasailalim sa espesiasyon at mabilis na ebolusyon ay natatagpuan sa maliliit na mga populasyon o sa limitado sa heograpikong mga habitat at kaya ay bihirang maingatan sa mga fossil.<ref>{{cite journal |author = Gould SJ |title = Tempo and mode in the macroevolutionary reconstruction of Darwinism |doi = 10.1073/pnas.91.15.6764 |journal = Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume = 91 |issue = 15 |pages = 6764–71 |year = 1994 |pmid = 8041695 |pmc = 44281 |ref = harv |bibcode = 1994PNAS...91.6764G }}</ref>
== Kasaysayang ebolusyonaryo ng mundo ==
{{PhylomapA|size=320px|align=right|caption=Isang [[Punong pilohenetiko|puno ng ebolusyon]] na nagpapakita ng pagsasanga ng mga modernong species mula sa isang [[karaniwang ninuno]] sa gitna.<ref name=Ciccarelli>{{cite journal |author = Ciccarelli FD, Doerks T, von Mering C, Creevey CJ, Snel B, Bork P |title = Toward automatic reconstruction of a highly resolved tree of life |journal = Science |volume = 311 |issue = 5765 |pages = 1283–87 |year = 2006 |pmid = 16513982 |doi = 10.1126/science.1123061 |ref = harv |bibcode = 2006Sci...311.1283C }}</ref> Ang tatlong [[dominyo (biyolohiya)|dominyo]] ay may kulay na asul([[bakterya]]), berde([[archaea]]) at pula([[eukaryote]]).}}
Ang mga [[Prokaryote]] ay unang lumitaw sa mundo noong mga tinatayang 3–4 bilyong taong nakakaraan.<ref name=Cavalier-Smith>{{cite journal |author = Cavalier-Smith T |title = Cell evolution and Earth history: stasis and revolution |journal = Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci |volume = 361 |issue = 1470 |pages = 969–1006 |year = 2006 |pmid = 16754610 |doi = 10.1098/rstb.2006.1842 |pmc = 1578732 |ref = harv }}</ref><ref>{{cite journal |author = Schopf J |title = Fossil evidence of Archaean life |journal = Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci |volume = 361 |issue = 1470 |pages = 869–85 |year = 2006 |pmid = 16754604 |doi = 10.1098/rstb.2006.1834 |pmc = 1578735 |ref = harv }}<br />*{{cite journal |author = Altermann W, Kazmierczak J |title = Archean microfossils: a reappraisal of early life on Earth |journal = Res Microbiol |volume = 154 |issue = 9 |pages = 611–17 |year = 2003 |pmid = 14596897 |doi = 10.1016/j.resmic.2003.08.006 |ref = harv }}</ref> Walang mga pagbabago sa [[morpolohiya]] o organisasyong pang-[[selula]] na nangyari sa mga organismong ito sa mga sumunod na bilyong taon.<ref>{{cite journal |author = Schopf J |title = Disparate rates, differing fates: tempo and mode of evolution changed from the Precambrian to the Phanerozoic |doi = 10.1073/pnas.91.15.6735 |journal = Proc Natl Acad Sci U S A |volume = 91 |issue = 15 |pages = 6735–42 |year = 1994 |pmid = 8041691 |pmc = 44277 |ref = harv |bibcode = 1994PNAS...91.6735S }}</ref> Noong mga 3.5 bilyong taong nakakaraan, ang bakterya at archea ay naghiwalay mula sa isang karaniwang ninuno. Ang bakterya ay nagpaunlad ng primitibong anyo ng photosynthesis na hindi lumilikha ng oksiheno dahil hindi sila gumagamit ng tubig bilang electron donor kundi hydrogen, suflur o iba pang mga molekulang organiko. Noong mga 3 bilyong taong nakakaraan ay lumitaw ang cyanobacteria na gumagamit ng photosynthesis na naglalabas ng itinatapong produktong [[oksiheno]] na [[pangyayaring malaking oksihenasyon|sukdulang nagpabago sa atmospero ng mundo]] noong mga 2.4 bilyong taong nakakaraan at malamang na nagsanhi ng pagunlad ng mga bagong anyo ng buhay sa mundo. Ang mga [[eukaryote]] ay unang lumitaw sa pagitan ng 1.6 – 2.7 bilyong taong nakakaraan. Ang sumunod na malaking pagbabago sa istruktura ng selula ay nangyari nang ang [[bakterya]] ay lumamon sa mga selulang eukaryotiko sa isang ugnayang pagtutulungang tinatawag na [[endosymbiont|endosymbiosis]].<ref name = "rgruqh">{{cite journal |author = Poole A, Penny D |title = Evaluating hypotheses for the origin of eukaryotes |journal = BioEssays |volume = 29 |issue = 1 |pages = 74–84 |year = 2007 |pmid = 17187354 |doi = 10.1002/bies.20516 |ref = harv }}</ref><ref name=Dyall>{{cite journal |author = Dyall S, Brown M, Johnson P |title = Ancient invasions: from endosymbionts to organelles |journal = Science |volume = 304 |issue = 5668 |pages = 253–57 |year = 2004 |pmid = 15073369 |doi = 10.1126/science.1094884 |ref = harv |bibcode = 2004Sci...304..253D }}</ref> Pagkatapos nito, ang nilamong bakterya at ang selulang host ay sumailalim sa kapwa-ebolusyon na ang bakterya ay nagebolb tungo sa [[mitochondrion|mitochondria]] o mga [[hydrogenosome]].<ref>{{cite journal |author = Martin W |title = The missing link between hydrogenosomes and mitochondria |journal = Trends Microbiol. |volume = 13 |issue = 10 |pages = 457–59 |year = 2005 |pmid = 16109488 |doi = 10.1016/j.tim.2005.08.005 |ref = harv }}</ref> Ang isa pang paglamon ng mga tulad ng [[cyanobacteria]] na organismo ay humantong sa pagkakabuo ng mga [[chloroplast]] sa mga algae at mga halaman.<ref>{{cite journal |author = Lang B, Gray M, Burger G |title = Mitochondrial genome evolution and the origin of eukaryotes |journal = Annu Rev Genet |volume = 33 |issue = 1 |pages = 351–97 |year = 1999 |pmid = 10690412 |doi = 10.1146/annurev.genet.33.1.351 |ref = harv }}<br />*{{cite journal |author = McFadden G |title = Endosymbiosis and evolution of the plant cell |journal = Curr Opin Plant Biol |volume = 2 |issue = 6 |pages = 513–19 |year = 1999 |pmid = 10607659 |doi = 10.1016/S1369-5266(99)00025-4 |ref = harv }}</ref> Ang mga anyo ng buhay na umiiral hanggang noong mga 610 milyong taong nakakaraan ay mga [[uniselular]] na mga eukaryote, mga [[prokaryote]] at [[archaea]]. Pagkatapos nito, ang mga organismong [[multiselular]] ay nagsimulang lumitaw sa mga karagatan sa panahong [[Ediacara biota|Ediacaran]] .<ref name=Cavalier-Smith/><ref>{{cite journal |author = DeLong E, Pace N |title = Environmental diversity of bacteria and archaea |journal = Syst Biol |volume = 50 |issue = 4 |pages = 470–8 |year = 2001 |pmid = 12116647 |doi = 10.1080/106351501750435040 |ref = harv }}</ref> Ang ebolusyong ng pagiging [[multiselular]] ay nangyari sa maraming mga independiyenteng mga pangyayari sa mga organismo gaya ng mga [[sponge]], kayumangging lumot, [[cyanobacteria]], [[slime mold|slime mould]] at [[myxobacteria]].<ref>{{cite journal |author = Kaiser D |title = Building a multicellular organism |journal = Annu. Rev. Genet. |volume = 35 |issue = 1 |pages = 103–23 |year = 2001 |pmid = 11700279 |doi = 10.1146/annurev.genet.35.102401.090145 |ref = harv }}</ref> Pagkatapos ng paglitaw ng mga organismong multiselular, ang isang malaking halaga ng dibersidad ay lumitaw sa isang pangyayaring tinatawag na [[pagsabog na Cambrian]] kung saan ang marami sa mga [[phylum]] ay lumitaw sa fossil record na kalaunang naging [[ekstinto]].<ref name=Valentine>{{cite journal |author = Valentine JW, Jablonski D, Erwin DH |title = Fossils, molecules and embryos: new perspectives on the Cambrian explosion |url = http://dev.biologists.org/cgi/reprint/126/5/851 |journal = Development |volume = 126 |issue = 5 |pages = 851–9 |date = 1 Marso 1999 |pmid = 9927587 |ref = harv }}</ref> Ang iba't ibang mga dahilan para sa pangyayaring ito ay iminungkahi gaya ng pagtitipon ng [[oksiheno]] sa atmospero mula sa [[photosynthesis]].<ref>{{cite journal |author = Ohno S |title = The reason for as well as the consequence of the Cambrian explosion in animal evolution |series = 44 |journal = J. Mol. Evol. |volume = 1 |issue = S1 |pages = S23–7 |year = 1997 |pmid = 9071008 |doi = 10.1007/PL00000055 |ref = harv }}<br />*{{cite journal |author = Valentine J, Jablonski D |title = Morphological and developmental macroevolution: a paleontological perspective |url = http://www.ijdb.ehu.es/web/paper.php?doi=14756327 |journal = Int. J. Dev. Biol. |volume = 47 |issue = 7–8 |pages = 517–22 |year = 2003 |pmid = 14756327 |ref = harv }}</ref> Noong mga 500 milyong taong nakakaraan, sinakop ng mga halaman at mga [[fungus]] ang lupain at sinundan ng mga [[arthropod]] at ibang mga hayop.<ref>{{cite journal |author = Waters ER |title = Molecular adaptation and the origin of land plants |journal = Mol. Phylogenet. Evol. |volume = 29 |issue = 3 |pages = 456–63 |year = 2003 |pmid = 14615186 |doi = 10.1016/j.ympev.2003.07.018 |ref = harv }}</ref> Ang mga halamang panglupain ay unang lumitaw sa fossil record noong mga 450 milyong taong nakakaraan. Ang mga [[tetrapod]] ay unang lumitaw sa fossil record noong mga 390 milyong taong nakakaraan na nagebolb mula sa mga isdang Rhipidistia. Ang mga [[Amphibian]] ay unang lumitaw sa fossil record noong mga 364 milyong taong nakakalipas na nagebolb mula sa isda. Ito ay sinundan ng paglitaw ng mga [[amniota]] na nagebolb mula sa mga ampibyan. Ang mga basal amniota ay nagsanga sa mga pangkat na synapsid(mga mammal) at sauropsid(mga reptile). Ang mga therapsid ay lumitaw na nag-ebolb mula sa mga synapsid. Noong mga 310 milyong taong nakakaraan, ang mga [[reptile]] ay unang lumitaw sa fossil record na nagebolb sa mga mukhang reptile na mga [[amphibian]]. Ang mga [[dinosaur]] ay unang lumitaw sa fossil record noong mga 230 milyong taong nakakaraan na nagebolb mula sa mga archosaur. Noong mga 220 milyong taong nakakaraan, ang mga [[mamalya]] ay unang lumitaw sa fossil record na nagebolb mula sa therapsid. Noong mga 150 milyong taong nakakaran, ang mga [[ibon]] ay unang lumitaw sa fossil record na nagebolb mula sa mga dinosaur. Noong mga 130 milyong taong nakakaraan, ang mga halamang namumulaklak ay unang lumitaw sa fossil record na malamang na nakatulong sa kapwa-ebolusyon sa mga insektong nagpopollinate. Noong mga 85-65 milyong taon, ang mga primado ay humilaway mula sa ibang mga [[mamalya]]. Noong mga 65 milyong taong nakakaraan, ang mga hindi-ibong dinosaur ay naging [[ekstinto]] sa fossil record. Noong mga 40 milyong taong nakakaraan, ang primado ay nagsanga sa dalawang pangkat: Strepsirrhini at Haplorrhini (na kinabibilangan ng mga [[bakulaw]]). Noong mga 15 milyong taong nakakaraan, ang mga [[gibbon]] ay humilaway mula sa mga primadong [[bakulaw]] at noong mga 12-15 milyong taong nakakalipas, ang [[Ponginae]](mga orangutan) ay humiwalay mula sa mga [[bakulaw]]. Pagkatapos nito, ang mga gorilya ay humiwalay sa linya na tumutungo sa [[Pan (hayop)|Pan]](chimpanzee at bonobo) at tao noong mga 10 milyong taong nakakalipas at noong mga 6 hanggang 7 milyong taong nakakalipas ang linyang Pan(chimpanzee at bonobo) ay humiwalay sa linya na tumutungo sa tao. Pagkatapos nito, ang chimpanzee at bonobo ay naghiwalay noong kaunti sa 1 milyong taong nakakalipas. Pagkatapos ng paghihiwalay ng mga linyang Pan at tao, ang linyang tumutungo sa tao ay nag-ebolb tungo sa henus na [[Australopithecus]] noong mga 4 milyong taong nakakalipas na posibleng mula sa [[Ardipithecus]]. Noong mga 2 milyong taong nakakalipas, ang Australopithecus ay nag-ebolb tungo sa henus na [[Homo]] na nagpalitaw naman sa iba't ibang mga species gaya ng mga [[neanderthal]] noong mga 400,000 taong nakakaran at mga [[tao]] noong mga 200,000 taong nakakaraan.
== Mga ebidensiya ng ebolusyon ==
=== Ebidensiya mula sa paleontolohiya ===
==== Mga fossil ====
{{multiple image|direction=vertical|width=250
| image1 =Horseevolution.svg
| image2 = Equine evolution.jpg
| footer = Ang [[ebolusyon ng kabayo]] na nagpapakita ng rekonstruksiyon ng mga espesyeng fossil na nakuha mula sa magkakasunod na mga [[strata]] ng bato.
}}
Ang mga [[fossil]] ang mga labi ng mga organismong nabuhay sa nakaraang panahon na naingatan .<ref name=Bowler>Bowler, Peter H. 2003. ''Evolution: the history of an idea''. 3rd ed, University of California Press, p108.</ref> Ang kabuuan ng mga fossil na natuklasan at hindi natuklasan at ang kanilang pagkakalagay sa mga bato at patong na sedimentaryo o [[strata]] ay kilala bilang fossil record. Posibleng malaman kung paanong ang mga partikular na pangkat ng organismo ay nag-ebolb sa pamamagitan ng pagsasaayos ng mga fossil record sa isang kronolohikal na pagkakasunod nito. Ang gayong pagkakasunod ay matutukoy dahil ang mga fossil ay pangunahing matatagpuan sa mga [[batong sedimentaryo]]. Ang batong sedimentaryo ay nabubuo sa pamamagitan ng mga patong ng silt o putik sa ibabaw ng bawat iba pa. Dahil dito, ang nagreresultang bato ay naglalaman ng mga magkakapatong na patong o [[strata]]. Ang mga edad ng bato at mga fossil ay tumpak na mapepetsahan ng mga heologo sa pamamagfitan ng pagsukat ng mga proporsiyon ng mga [[elementong kimikal]] na matatag at [[radyoaktibo]] sa isang ibinigay na patong na tinatawag na [[radiometric dating]]. Ang pinakailalim na strata ay naglalaman ng pinakamatandang bato gayundin ng mga pinakamaagang mga fossil ng organismo samantalang ang pinakaibabaw na strata ay naglalaman ng pinakabatang bato gayundin ng mas kamakailang lumitaw na mga fossil ng organismo.<ref name=mjs>Rudwick M.J.S. 1972. ''The meaning of fossils: episodes in the history of palaeontology''. Chicago University Press.</ref><ref>Whewell, William 1837. ''History of the inductive sciences, from the earliest to the present time''. vol III, Parker, London. Book XVII The palaeotiological sciences. Chapter 1 Descriptive geology, section 2. Early collections and descriptions of fossils, p405.</ref> Natuklasan ng mga siyentipiko na ang mga batong mas matanda ay naglalaman ng mas kaunting mga uri ng mga fossil na may mas simpleng mga istruktura samantalang ang mas batang mga bato ay naglalaman ng mas malaking pagkakaiba iba ng mga fossil na kadalasang nagpapakita ng mas komplikadong mga istruktura.<ref>{{cite book|author=Coyne, Jerry A. |title=Why Evolution is True|publisher=Viking|year=2009 |pages=26–28|isbn=978-0-670-02053-9}}</ref> Halimbawa, walang fossil ng tao na natagpuan sa bato sa panahong unang lumitaw ang mas simpleng organismo gaya ng mga insekto o [[ampibya]] at sa mga panahon bago nito <ref>The most convincing evidence for the occurrence of evolution is the discovery of extinct organisms in older geological strata... The older the [[strata]] are...the more different the fossil will be from living representatives... that is to be expected if the [[fauna]] and [[flora]] of the earlier strata had gradually evolved into their descendents.|''[[Ernst Mayr]]'', Mayr, Ernst. 2001. What evolution is. Weidenfeld & Nicolson, London. ISBN 0297807413</ref> Ayon kay [[Richard Dawkins]], "kung may isang [[hippopotamus]] o [[kuneho]] na natagpuan sa panahong [[Cambrian]], ito ay kumpletong tatalo sa ebolusyon. Walang ganito ang kailanman natagpuan sa fossil record.<ref>{{Cite web |title=Time Magazine, 15 Agosto 2005, page 32 |url=http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,1090909,00.html |access-date=23 Hunyo 2013 |archive-date=13 Hunyo 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060613211455/http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,1090909,00.html |url-status=dead }}</ref> Nakita rin sa fossil rekord ang mga ''[[:Kategorya:Mga fossil na transisyonal|fossil na transisyonal]]'' na mga labi ng fossiladong organismo na nagpapakita ng mga katangian na karaniwan sa parehong mga organismong mas naunang lumitaw sa fossil rekord(ninuno) at sa mga organismong kalaunang lumitaw sa fossil rekord(inapo).<ref name=Herron>{{cite book|last=Herron|first=Scott Freeman, Jon C.|title=Evolutionary analysis|year=2004|publisher=Pearson Education|location=Upper Saddle River, NJ|isbn=978-0-13-101859-4|page=816|edition=3rd}}</ref> Noong 1859, nang unang ilimbag ang ''[[On the Origin of Species]]'' ni [[Charles Darwin]], ang fossil rekord ay hindi mahusay na alam. Inilarawan ni Darwin ang nakita sa panahong ito na kakulangan sa fossil na transisyonal sa fossil rekord bilang "''ang pinakahalata at pinamatinding pagtutol na mahihimok laban sa teoriya ko''" ngunit kanyang ipinaliwanag ito sa pag-uugnay nito sa sukdulang imperpeksiyon sa rekord na heolohikal.<ref>{{harvnb|Darwin|1859|pp = [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F373&pageseq=297 279–280]}}</ref><ref>{{harvnb|Darwin|1859|pp = [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F373&pageseq=359 341–343]}}</ref> Ang isa sa mga fossil na ''[[Archaeopteryx]]'' ay natuklasan mga dalawang taon lamang pagkatapos ng publikasyon ng akda ni Darwin noong 1861 at kumakatawan sa isang anyong transisyonal sa pagitan ng mga [[dinosauro]] at [[ibon]]. Mula nito, mas maraming mga [[:Kategorya:Mga fossil na transisyonal|fossil na transisyonal]] ang natuklasan at mayroon na ngayong itinuturing na saganang mga ebidensiya kung paanong ang mga klase ng mga bertebrata ay magkakaugnay at ang karamihan sa mga ito ay sa anyo ng mga fossil na transisyonal.<ref name = "NS2645">{{Cite journal|publisher = [[New Scientist]]|date = 2008-02-27|issue = 2645|pages = 35–40|url = http://www.newscientist.com/article/mg19726451.700-evolution-what-missing-link.html?full=true|title = Evolution: What missing link?|first = D|last = Prothero|ref = harv}}</ref> Sa kabila ng relatibong pagiging bihira ng mga angkop na kondisyon para sa fossilisasyon, ang tinatayang mga 250,000 mga espesyeng fossil ay alam sa kasalukuyan.<ref>[http://facstaff.gpc.edu/~pgore/geology/historical_lab/2010Preservation.pdf Laboratory 11 – Fossil Preservation], by Pamela J. W. Gore, Georgia Perimeter College</ref> Ang bilang ng mga indibidwal na fossil na kinakatawan nito ay malaking iba iba mula espesye hanggang espesye ngunit maraming mga milyong fossil ang nakuha. Halimbawa, ang higit sa tatlong milyong mga fossil mula sa huling [[Panahong Yelo]] ay nakuha mula sa [[La Brea Tar Pits]] sa Los Angeles.<ref>{{cite web |url=http://www.tarpits.org/info/faq/faqfossil.html |title=Frequently Asked Questions |accessdate=2011-02-21 |publisher=The Natural History Museum of Los Angeles County Foundation |archive-date=2011-03-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110311233346/http://www.tarpits.org/info/faq/faqfossil.html |url-status=dead }}</ref> Marami pang mga fossil ang nasa ilalim ng lupa sa iba't iba mga [[pagkakabuo (stratigrapiya)|pagkakabuong heolohiko]] na alam na naglalaman ng isang mataas na densidad ng [[fossil]]. Ito ay pumapayag sa pagtatantiya ng kabuuang nilalamang fossil ng mga pagkakabuong ito. Ang isang halimbawa ang [[Pagkakabuong Beaufort]] sa [[Timog Aprika]] na mayaman sa mga fossil ng bertebrata kabilang ang mga [[therapsida]] na mga anyong transisyonal sa pagitan ng mga [[reptilya]] at [[mamalya]].<ref>{{cite book | title=The Karoo: Ecological Patterns and Processes| author=William Richard John Dean and Suzanne Jane Milton| year=1999| page=31| publisher=Cambridge University Press| isbn=0-521-55450-0}}</ref> Tinatayang ang pagkakabuong ito ay naglalaman ng mga 800 bilyong fossil ng bertebrata.<ref>{{cite journal | title=Six "Flood" Arguments Creationists Can't Answer| author=Robert J. Schadewald| journal=Creation Evolution Journal| year=1982| volume=3| pages=12–17| url=http://ncseprojects.org/cej/3/3/six-flood-arguments-creationists-cant-answer}}</ref>
=== Ebidensiya mula sa distribusyong heograpikal ===
Ang lahat ng mga organismo ay umangkop sa kanilang kapiligiran. Ang [[pag-aangkop]] ay paraan ng organismo na makaligtas o mabuhay sa isang kapiligiran, halimbawa ang mga [[polar bear]] sa mga magiginaw na lugar at mga [[Kangaroo rat]] sa mga tuyo at maiinit na lugar. Kung ang bagong [[species]] ay lumilitaw na karaniwan ay sa pakikipaghiwalay sa mga mas matandang species, ito ay nangyayari sa isang lugar sa mundo. Pagkatapos nito, ang mga bagong species ay maaari ng kumalat sa ibang mga lugar at hindi sa ibang mga lugar. Ang [[Australasia]] ay nawalay sa ibang mga kontinente sa loob ng mga milyong taon. Sa pinakapangunahing bahagi ng kontinente na [[Australia]], 83% ng mga [[mammal]], 89% ng mga [[reptile]], 90% ng mga [[isda]] at [[insekto]] at 93% ng mga [[amphibia]]n ay tanging matatagpuan sa mga lugar na ito. Ang mga katutubong mammal nito ay mga [[marsupial]] gaya ng [[kangaroo]], [[bandicoot]] at [[quoll]]. Sa kabaligtaran nito, ang mga marsupial ay hindi matatagpuan sa kasalukuyan sa [[Aprika]] at bumubuo ng maliit na bahagi sa mammalian [[fauna]] sa [[Timog Amerika]] gaya ng [[opossum]], [[shrew opossum]] at [[monito del monte]]. Ang tanging representatibo lamang ng mga primitibong naglalabas ng itlog na [[mammal]] na tinatawag na [[monotreme]] ang [[echidna]] at [[platypus]]. Ang mga ito ay tanging matatagpuan sa Australasia kabilang ang [[Tasmania]] at [[New Guinea]] at [[Kangaroo Island]]. Ang mga monotreme na ito ay lubos na hindi makikita sa ibang panig ng munod. Sa kabaligtaran, ang Australia ay hindi kinakikitaan ng maraming mga grupo ng mga placental na mammal na karaniwang sa ibang mga kontinente (carnivora, artiodactyls, shrews, squirrels, lagomorphs) bagaman ito ay may mga indigenuous na mga paniki at rodent na kalaunang dumating dito. Ayon sa kasaysayang ebolusyonaryo, ang mga placental mammal ay nag-ebolb sa [[Eurasia]]. Ang mga [[marsupial]], [[placental mammal]] at consentitual mammal ay humiwalay mula sa [[monotreme]] noong [[Kretaseyoso|Panahong Kretaseyoso]]. Ang mga marsupial ay nakarating sa Australia sa pamamagitan ng [[Antarctica]] mga 50 milyong taon ang nakakalipas pagkatapos humiwalay ang Australia sa Antarctica.
==== Singsing na species ====
{{main|Singsing na species}}
Sa biolohiya, ang isang singsing na species o ''ring species'' ay isang magkakadugtong na serye na mga magkakapitbahay na populasyon na ang bawat isa ay makapagtatalik at makapagpaparami ngunit may umiiral na hindi bababa sa dalawang mga "dulong" populasyon sa serye na labis na malayong magkaugnay para makapagparami bagaman may isang potensiyal na pagdaloy ng gene sa pagitan ng "magkakaugnay" na species. Ang gayong hindi pwedeng pagpaparami na bagaman magkaugnay ng henetiko na mga dulong populasyon ay maaaring kapwa umiral sa parehong rehiyon at kaya ay nagsasara ng singsing. Ang singsing na species ay nagbibigay ng isang mahalagang ebidensiya sa ebolusyon sa dahilang ito ay nagpapakita kung anong mangyayari sa paglipas ng panahon habang ang mga populasyon ay henetikong nagsasanga o naghihiwalay. Ito ay espesyal dahil ang mga ito ay kumakatawan sa mga nabubuhay na populasyon kung anong normal na nangyayari sa pagitan ng matagal nang namatay na mga populasyong ninuno at mga nabubuhay na populasyon kung saan ang mga pagitan ay naging ekstinto. Ayon kay Richard Dawkins , ang ring species ay "nagpapakita lamang sa atin sa dimensiyong pang-espasyo ng isang bagay na palaging mangyayari sa panahong dimensiyon. Sa pormal, ang isyu ay ang interfertile na kakayahang makapagparami sa iba ay hindi isang ugnayang transitibo. Kung ang A ay makapagpaparami sa B at ang B ay makapagpaparami sa C, hindi sumusunod na ang A ay makapagpaparami sa C at kaya ay hindi naglalarawan ng ugnayang pagkakatumbas. Ang isang singsing na species ay isang species na nagpapakita ng isang kontra-halimbawa sa transitibidad.
[[Talaksan:Ring species seagull.svg|thumb|right|Ang mga ''Larus'' gull ay makapagtatalik at makapagpaparami sa isang singsing sa palibot ng arktiko. 1: [[European Herring Gull|''L. argentatus argentatus'']], 2: [[Lesser Black-backed Gull|''L. fuscus'']], 3: [[Heuglin's Gull|''L. heuglini'']], 4: [[Birula's Gull|''L. vegae birulai'']], 5: [[East Siberian Herring Gull|''L. vegae'']], 6: [[American Herring Gull|''L. smithsonianus'']], 7: [[European Herring Gull#Subspecies|''L. argentatus argenteus'']].]]
[[Talaksan:PT05 ubt.jpeg|thumb|left|Herring Gull (''Larus argentatus'') (harap) at Lesser Black-backed Gull (''Larus fuscus'') (likuran) in Norway: dalawang mga [[phenotype]] na may maliwanag na mga pagkakaiba]]
Ang isang klasikong halimbawa ng isang singsing na species ang sirkumpolar na singsing na species na mga ''[[Larus]]'' gull. Ang saklaw ng mga gull na ito ay bumubuo ng isang singsing sa palibot ng [[Hilagang Polo]] na hindi normal na dinadaanan ng mga gull. Ang [[European Herring Gull]] (''L. argentatus argenteus'') na pangunahing nakatira sa Gran Britanya at Ireland ay pwedeng magparami o bumuo ng supling upang lumikha ng [[hybrid]] sa [[American Herring Gull]] (''L. smithsonianus''), (na nakatira sa Hilagang Amerika) na makapagpaparami rin sa Vega o [[East Siberian Herring Gull]] (''L. vegae'') na kanluraning subspecies na ang [[Birula's Gull]] (''L. vegae birulai'') ay makapagpaparami sa [[Heuglin's gull]] (''L. heuglini'') na makapagpaparami naman sa Siberian [[Lesser Black-backed Gull]] (''L. fuscus''). Ang lahat na apat ng mga ito ay nakatira sa ibayo ng hilaga ng [[Siberia]]. Ang huli ang silanganing kinatawan ng mga T Lesser Black-backed Gull sa hilagang kanlurang Europa kabilang ang Gran Britanya. Ang mga Lesser Black-backed Gull at mga Herring Gull ay sapat na magkaiba na ang mga ito ay hindi normal na makapagpaparami o makakabuo ng supling. Kaya ang pangkat ng mga gull ay bumubuo ng isang continuum maliban kung saan ang dalanwang angkan ay nagtatagpo sa Europa.
=== Ebidensiya mula sa komparatibong anatomiya ===
Ang komparatibo o paghahambing ng [[anatomiya]] ng mga pangkat ng mga organismo ay naghahayag ng mga katangian sa istrukura na pundamental na magkatulad.
==== Mga istrukturang magkakatulad ====
[[Talaksan:Evolution pl.png|thumb|400px|Paghahambing ng mga pendactyl limb ng mga hayop na pundamental na magkakatulad.]]
Ang basikong istruktura ng lahat ng mga bulaklak ay binubuo ng mga sepal, petal, stigma, style at obaryo ngunit ang mga hugis, kulay, at mga spesipikong istruktura ay iba iba sa bawat species nito.
Ang mga insekto ay magkaka-ugnay. Ang mga ito ay nagsasalo ng parehong hitsura ng katawan na kinokontrol ng master regulatory gene. Ang mga ito ay may anim na hita, mga matigas na bahagi sa laban ng katawan o exoskeleton at mga matang binubuo ng maraming magkakahiwalay na lalagyan at iba pa. Ito ay maipapaliwanag ng ebolusyon. Ang lahat ng mga insekto ay inapo(descendant) ng isang grupo ng mga hayop na nabuhay na matagal na panahon na ang nakakalipas. Ang mga insekto ngayon ay meron pa rin ng mga pangunahing bahaging ito ngunit ang mga detalye ay nagbago. Ang mga insekto na nabubuhay ngayon ay iba na sa insekto noong sinaunang panahon dahil sa ebolusyon. Ang ebidensiya sa [[molekular na biolohiya]] ay sumusuporta sa pananaw na ito.
Ang [[pentadactyl limb]] ay isang halimbawa ng mga istrukturang homologoso. Ito ay matatagpuan sa lahat ng mga klase ng mga [[tetrapod]] (''i.e.'' mula sa mga [[amphibian]] tungo sa mga [[mammal]]). Ito ay mababakas kahit sa mga [[palikpik]] ng ilang mga [[isdang fossil]] na ninuno ng mga unang amphibian. Ang limb ay isang butong proximal ([[humerus]]), dalawang butong ([[Radius (bone)|radius]] at [[ulna]]), at isang serye ng mga [[carpal]] (mga buto ng [[wrist]]) na sinundan ng limang serye ng mga metacarpal(mga butong [[palm]]) at mga [[phalange]](mga dailiri). Sa buong mga tetrapod, ang pundamental na istruktura ng mga pendactyl limb ay pareho na nagpapaktia ng karaniwang ninuno. Sa paglipas ng ebolusyon, ang mga pundamental na istrukturang ito ay nagbago. Ang mga ito ay nagkaroon ng iba't ibang mga silbi upang umangkop sa iba't ibang mga kapaligiran. Halimbawa, sa mga [[unggoy]], ang mga harapang limb ay mas mahaba upang bumuo ng humahawak na kamay para sa pag-akyat at pagduyan sa mga puno, sa [[baboy]], ang unang daliri ay nawala at ang ikalawa at ikalimang mga daliri ay lumiit. Ang dalawang mga natitirang daliri ay mas mahaba at mas malapad kesa sa iba pa. Ito ay may hoof para suportahan ang katawan. Sa kabayo, ang mga harapang limb ay umangkop para sa suporta at pagtakbo sa pamamagitan ng malaking paghaba ng ikatlong daliri na may hoof. Ang mga mole ay may isang pares ng maiikli na tulad ng spade na mga harapang limb para sa paglulungga, ang mga [[anteater]] ay may mahabang ikatlong daliri para sa gibain ang mga burol ng langgam at mga pugad ng mga anay, sa [[balyena]], ang mga harapang limb ay naging mga [[flipper]] para maglayag at magpanatili ng ekwilbriyum tuwing lumalangoy, sa paniki, ang mga harapang limb ay naging mga pakpak para sa paglipad sa pamamagitan ng pagpapahaba ng apat na daliri samantalang ang tulad ng kalawit na unang daliri ay nananatiling malaya para makabitin sa mga puno.
==== Mga atabismo ====
{{Main|Atavismo}}
[[Talaksan:HindlegsOfHumpbackWhale.jpg|thumb|right|150px|Mga likurang hita ng [[balyena]]ng humpback na iniulat noong 1921 ng ]]
Ang [[atavismo]] ang kagawian ng isang organismo na bumalik sa anyo ng ninuno nito. Ito ang pagbabalik o muling paglitaw sa organismo ng mga naglahong mga katangian nito.<ref name="talkorigins">{{cite web|url=http://www.talkorigins.org/faqs/comdesc/section2.html#atavisms|title=29+ Evidences for Macroevolution: Part 2|author=TalkOrigins Archive|authorlink=TalkOrigins Archive|accessdate=2006-11-08}}</ref> Ang mga atavismo ay nangyayari sa ilang paraan. Ang isang paraan ay kapag ang mga [[gene]] para sa nakaraang umiiral na mga katangian ay naingatan sa DNA at ang mga ito ay nahayag sa pamamagitan ng isang [[mutasyon]] na nag-alis ng nangingibabaw ng mga gene para sa bagong katangian o ang mga nakaraang katangian ay nangibabaw sa bagong katangian.<ref>Lambert, Katie. (2007-10-29) [http://animals.howstuffworks.com/animal-facts/atavism.htm HowStuffWorks "How Atavisms Work"]. Animals.howstuffworks.com. Retrieved on 2011-12-06.</ref> Ang ilang mga halimbawa nito ang mga [[ahas]] na may likurang hita,<ref name="universe-review.ca" >[http://universe-review.ca/I10-10-snake.jpg JPG image]</ref>, mga [[balyena]]ng may likurang hita<ref>[http://www.edwardtbabinski.us/whales/atavisms.html Evolutionary Atavisms]. Edwardtbabinski.us. Retrieved on 2011-12-06.</ref><ref>{{cite journal|title=A REMARKABLE CASE OF EXTERNAL HIND LIMBS IN A HUMPBACK WHALE|first=Roy Chapman|last=Andrews|date=3 Hunyo 1921|journal=American Museum Novitates|url=http://digitallibrary.amnh.org/dspace/bitstream/2246/4849/1/N0009.pdf|ref=harv|access-date=20 Hunyo 2013|archive-date=13 Hunyo 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070613050024/http://digitallibrary.amnh.org/dspace/bitstream/2246/4849/1/N0009.pdf|url-status=dead}}</ref>, mga ekstrang daliri ng paa ng mga [[ungulate]] na hindi sumasayad sa lupa,<ref>{{Cite journal |title=Skeletal Atavism in a Miniature Horse |journal=Veterinary Radiology & Ultrasound |volume=45 |issue=4 |date=Hulyo 2004 |pages=315–317 |last1=Tyson |first1=Reid |last2=Graham |first2=John P. |last3=Colahan |first3=Patrick T. |last4=Berry |first4=Clifford R. |postscript=<!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to "." for the cite to end in a ".", as necessary. --> |doi=10.1111/j.1740-8261.2004.04060.x |ref=harv}}</ref> mga ngipin ng [[manok]],<ref>{{Cite journal |url=http://www.sciam.com/article.cfm?id=mutant-chicken-grows-alli |title=Mutant Chicken Grows Alligatorlike Teeth |first=David |last=Biello |date=2006-02-22 |journal=[[Scientific American]] |accessdate=2009-03-08 |postscript=<!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to "." for the cite to end in a ".", as necessary. --> |ref=harv}}</ref> muling paglitaw ng [[reproduksiyong seksuwal]] sa ''[[Hieracium pilosella]]'' at [[Crotoniidae]];<ref>{{Cite journal |title=Reevolution of sexuality breaks Dollo's law |first1=Katja |last1=Domes |first2=Roy A. |last2=Norton |first3=Mark |last3=Maraun |first4=Stefan |last4=Scheu |journal=[[PNAS]] |url=http://www.pnas.org/content/104/17/7139 |date=2007-04-24 |volume=104 |issue=17 |pages=7139–7144 |accessdate=2009-04-08 |pmid=17438282 |doi=10.1073/pnas.0700034104 |pmc=1855408 |postscript=<!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to "." for the cite to end in a ".", as necessary. --> |bibcode=2007PNAS..104.7139D |ref=harv |archive-date=2019-04-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190404042127/https://www.pnas.org/content/104/17/7139 |url-status=dead }}</ref> [[buntot sa tao]],<ref name="talkorigins" /> mga ekstrang [[utong]],<ref name="universe-review.ca" /> at malalaking ngiping [[canine tooth|canine]]. .<ref name="universe-review.ca" />
==== Embriyolohiya ====
Mula ika-18 siglo, alam na ang mga [[embryo]] ng iba't ibang espesye ay pare pareho kesa sa mga matandang organismo ng mga ito. Sa partikular, ang ilang mga bahagi ng embryo ay nagpapakita ng ebolusyonaryong nakaraan. Halimbawa, ang embryo ng [[bertebrata]]ng pang-lupain ay lumilikha ng mga [[gill slit]] tulad ng mga embryo ng isda. Ang mga proto-gill slit ay bahagi ng mas komplikadong sistema ng pagbuo kaya ang mga ito ay nagpatuloy.
Ang isa pang halimbawa ang mga ngiping embryonic ng mga [[baleen whale]]. Ang mga ito ay kalaunang nawala. Ang baleen filter ay nabubuo mula sa ibang tissue na tinatawag na keratin. Ang sinaunang [[fossil]] ng baleen whale ay may ngipin gayon din ang baleen.
Ang isa pang halimbawa ang [[barnacle]]. Umabot sa napakaraming mga siglo bago natuklasan ng mga historian na ang barnacle ay mga [[crustacea]]. Ang mga matandang barnacle ay sobrang iba sa iba pang mga crustacea ngunit ang larvae(bata) ay labis na katulad ng ibang mga crustacea.
==== Mga istrukturang bestihiyal ====
Ang isang malakas na ebidensiya para sa karaniwang pinagmulan ang mga istrakturang [[bestihiyal]]. Ang mga walang silbing pakpak ng mga hindi lumilipad na [[beetle]] ay nakasara sa ilalim ng pinagsamang mga takip na pakpak. Ito ay maipapaliwanag na ang mga beetle ngayon ay nagmula sa mga sinaunang beetle na may pakpak na gumagana. Ang mga rudimentaryong bahagi ng katawan o mga bahaging mas maliit at mas simple sa katulad na bahagi sa mga sinaunang species ay tinatawag na mga istrakturang [[bestihiyal]]. Ang mga istrakturang ito ay may silbi sa sinaunang espesye ngunit ang mga ito ay wala ng silbi sa kasalukuyan o may bago ng silbi. Ang mga halimbawa nito ang mga pelvic girdle ng mga [[whale]], halteres(likod na pakpak) ng mga langaw, pakpak ng mga hindi lumilipad na ibon gaya ng [[ostrich]] at mga halaman ng ilang [[xerophyte]] gaya ng [[cactus]] at parasitikong mga halaman gaya ng [[dodder]]. Gayunpaman, maaring napalitan na ang kanilang orihinal na silbi ng mga istrakturang [[bestihiyal]] sa isang bagong silbi. Halimbawa ang mga halteres sa langaw ay nakakatulong sa pagbalanse ng mga insektong habang lumilipad at ang mga pakpak ng ostrich ay ginagamit sa mga ritual ng pakikipagtalik at pagpapakitang agresibo. Sa mga tao, ang mga istrakturang [[bestihiyal]] ay kinabibilangan ng [[appendix]] at [[wisdom teeth]]. Ang wisdom teeth ay wala ng silbi sa tao kaya ito ay karaniwang binubunot upang maibsan ang sakit na dulot nito sa isang tao. Ang mga istrakturang bestihiyal na ito ay minsan may seleksiyon laban sa mga ito. Ang mga orihinal na istraktura ay gumagamit ng napalaking pinagkukunan. Kung ang mga ito ay wala ng silbi, ang pagpapaliit ng mga sukat nito ay nagpapaigi ng paggamit nito. Ang ilan sa mga direktang ebidensiya nito ang ilang mga [[crustacean]] ma may mas maliit na mga mata ay tagumpay na nakakapagparami kesa sa mga may malalaking mata. Ito ay dahil ang [[tisyus]] ng [[sistemang nerbiyos]] na hinggil sa pagtingin ay mas naging magagamit para sa ibang mga sensory input.
=== Henetika ===
{{PhylomapB|caption=Isang [[punong pilohenetiko]] ng lahat ng mga nabubuhay na bagay batay sa datos ng kanilang [[rRNA]] [[gene]]. Ito ay nagpapakita ng paghihiwalay ng mga tatlong sakop na [[bacterium|bacteria]], [[archaea]], at [[eukaryote]]. Ang mga puno na nilikha gamit ang ibang mga gene ay pangkalahatang pareho bagaman ang mga ito ay maaaring maglagay ng isang mas maagang mga pangkat na sumanga nang napakaiba na pinagpapalagay na dahil sa mabilis na ebolusyon ng [[rRNA]].}}
Ang isa pinakamatibay na ebidensiya ng ebolusyon mula sa karaniwang pinagmulan o common descent ang pag-aaral ng mga gene sequences. Ang pagsasaliksik na pagkukumpara ng mga sequence sa pagitan ng [[DNA]] ng iba't ibang mga species ay nagbigay ng sobrang tibay na ebidensiya para sa karaniwang pinagmulan common descent na iminungkahi ni [[Charles Darwin]]. Ito ay makikita sa pamamagitan ng pagmamana ng DNA sa ninuno ng mga inapo(descendant) nitong organismo. Ang mas malapit na magkakaugnay na mga species ay may mas malaking praksiyon ng magkatulad na sequence ng DNA at mayroong magkasalong substitusyon kesa sa mas malayong magkakaugnay na mga species.
Ang pinakasimple at pinakamakapangyarihan ay ibinibigay ng rekonstruksiyong [[pilohenetika|pilohenetiko]]. Ang rekonstruksiyong ito kung isasagawa gamit ang mabagal na nag-eebolb na sekwensiyang protina ay maaaring gamitin upang muling likhain ang kasaysayang ebolusyonaryo ng mga modernong organismo at kahit ng mga ekstinto o hindi na umiiral na organismo gaya ng [[mammoth]], [[neandertal]], [[T.rex]] at iba pa. Ipinapakita ng mga muling nilikhang phylogenies ang relasyon na napatunayan sa mga morpolohikal at biokemikal na mga pag-aaral ng mga organismo. Ang pinakadetalyadong mga rekonstruksiyon ay isinagawa sa basehan ng mga mitochondrial genome na pinagsasaluhan ng lahat ng mga organismong [[eukaryote|eukaryotiko]] na mas maikli at mas madaling i-sekwensiya. Ang pinakamalawak na rekonstruksiyon ay isinagawa gamit ang mga sekwensiya ng ilang sinaunang mga protina o gamit ang ribosomal na sekwenisyang [[RNA]].
Ang mga relasyong pilohenetiko ay lumalapat din sa sobrang lawak na uri ng mga walang silbing elementong sekwensiya kabilang ang repeats, [[transposons]], [[pseudogene]], at mutasyon sa nakokodigo ng protinang mga sekwensiya na hindi nagreresulta sa sekwensiyang [[asidong amino]]. Bagamang ang maliit na mga elementong ito ay kalaunang natagpuang nagiingat ng silbi o tungkulin, sa pinagsama, ito ay nagpapakita ng identity na produkto ng common descent(karaniwang pinagmulan) kesa sa karaniwang tungkulin.
==== Unibersal na biokemikal na organisasyon ====
Lahat ng kilalang umiiral na mga organismo ay nakasalig sa isang parehong pundamental o pangunahing mga biokemikal na organisasyon. Ang mga ito ang henetikong impormasyon na nakokodigo sa [[asidong nukleyiko]]([[DNA]], o [[RNA]] para sa mga [[virus]]), naka-transkriba sa [[RNA]], at isinalin sa mga protina(mga polimero ng [[asidong amino]]) sa pamamagitan ng labis na naingatang [[ribosoma]]. Ang kodigong henetiko(ang tablang salin) sa pagitan ng DNA at asidong amino ay pareho sa halos lahat ng mga organismo na ang ibig sabihin ay ang piraso ng DNA sa isang [[bakterya]] ay nagkokodigo para sa parehong asidong amino na nasa tao(human). Ang [[ATP]] ay ginagamit bilang kurensiya ng enerhiya ng lahat ng mga nabubuhay na organismo. Ang isang malalim na pagkaunawa ng biolohiya ng pag-unlad ay nagpapakitang ang karaniwang [[morpolohiya]] ay produkto ng pinagsaluhang elementong henetiko.
Halimbawa, ang isang sekwensiya ng DNA na nagkokodigo para sa [[insulin]] sa mga tao ay nagkokodigo rin ng insulin kapag ipinasok sa ibang mga organismo gaya ng mga halaman.<ref>[http://www.businessweek.com/magazine/content/07_33/b4046083.htm From SemBiosys, A New Kind Of Insulin] INSIDE WALL STREET By Gene G. Marcial(AUGUST 13, 2007)</ref> Bagaman ang mga matang tulad ng [[camera]] ay pinaniniwalaang nag-ebolb ng independyente sa maraming mga hiwalay na okasyon, ang mga ito ay nagsasalo ng isang karaniwang hanay ng mga nakakadama ng liwanag na mga protina (opsins) na nagpapakita ng karaniwang pinagmulan ng lahat ng mga may matang organismo. Ang isa pang halimbawa ang planong katawan ng [[bertebrata]] na ang istruktura ay kinokontrol ng pamilyang homeobox (Hox) ng mga [[gene]].
==== Pagsisekwensiya ng DNA ====
Ang komparison ng sekwensiyang [[DNA]] ay nagbibigay ng kakayahan upang ang mga organismo ay mai-grupo sa pagkakatulad ng sekensiya at ang nagreresultang mga punong pilohenetiko ay tipikal na umaayon sa tradisyonal na [[taksonomiya]] at karaniwang ginagamit upang i-tama o palakasin ang mga klasipikasyong taksonomiko. Ang paghahambing ng sekwensiya ay tinuturing na sukat na sapat na mayaman upang i-tama ang mga maling asumpsiyon sa mga punong pilohenetiko sa mga instansiyang ang ibang mga ebidensiya ay kulang. Halimbawa, ang neutral na sekwensiyang DNA ng tao(human) ay tinatayang 1.2% na [[ebolusyong diberhente|diberhente]] o iba batay sa substitusyon mula sa pinakamalapit ng kamag-anak ng tao na [[chimpanzee]], 1.6% mula sa [[gorilla]], at 6.6% mula sa [[baboon]]. Sa ibang salita, ang [[tao]] at [[chimpanzee]] ay mayroong 98.8% na magkatulad na DNA, kumpara sa tao at gorilla na may 98.4% na magkatulad na DNA at sa pagitan ng tao at baboon na mayroong 93.4 % na magkatulad na DNA.<ref>http://www.livescience.com/1411-monkey-dna-points-common-human-ancestor.html</ref> Kaya ang ebidensiya ng sekwensiyang DNA ay pumapayag sa paghinuha at relasyong henetiko sa pagitan ng tao at ibang mga [[ape]]. Ang sequence ng 16S ribosomal RNA gene na isang mahalagang [[gene]] sa pagko-code ng isang bahagi ng [[ribosoma]] ay ginamit upang hanapin ang malawak ng relasyong phylogenetic sa pagitan ng mga nabubuhay na organismo. Ang analisis na orihinal na ginawa ni Carl Woese ay nagresulta sa sistemang tatlong sakop na naghihinuha para sa dalawang pangmalakihang paghihiwalay sa sinaunang ebolusyon ng buhay. Ang unang paghihiwalay ay nagdulot ng modernong bakterya at ang kalaunang paghihiwalay ay nagdulot ng modernong [[Arkeya]] at [[Eukaryote]].
==== Mga endogenous retrovirus ====
Ang mga [[Endogenous retrovirus]] (ERV) ang mga labing sekwensiya ng [[genome]] na naiwan mula sa mga sinaunang impeksiyong pang-virus sa isang organismo. Ang mga retrovirus o virogene ay palaging naipapasa sa sumunod na henerasyon ng organismong na nakatanggap ng impeksiyon. Ito ay nag-iiwan sa virogene na maiwan sa genome. Dahil ang pangyayaring ito ay bihira at random, ang paghahanp ng mga magkatulad na mga posisyong kromosomal ng isang virogene sa dalawang magkaibang species ay nagmumungkahi ng karaniwang ninuno.<ref>{{cite web |url=http://www.talkorigins.org/faqs/comdesc/ |title=29+ Evidences for Macroevolution: The Scientific Case for Common Descent |accessdate=2011-03-10 |publisher= Theobald, Douglas }}</ref>
=== Mga protina ===
Ang ebidensiyang [[proteome|proteomiko]] ay sumusuporta sa pangkalahatang pinagmulang ninuno ng mga anyo ng buhay. Ang mga mahahalagang protina gaya ng [[ribosome]], [[DNA polymerase]], at [[RNA polymerase]] ay matatagpuan sa lahat ng mga organismo na may parehong mga tungkulin mula sa pinakasinaunang mga bakterya hanggang sa mga pinakamasalimuot na mga hayop. Ang mga mas maunlad na mga organismo ay nag-ebolb ng mga karagdagang mga [[protein subunit]] na malaking umaapketo sa regulasyon ng [[interaksiyong protina-sa-protina]] ng mga mahahalagang protina. Ang [[DNA]], [[RNA]], amino acids, at [[lipid bilayer]] na matatagpuan sa lahat ng mga umiiral na organismo ay sumusuporta sa karaniwang pinagmulang ninuno ng mga ito. Ang pagsisiyasat na pilohenetiko ng mga sekwensiya ng protina ay lumilikha ng mga parehong puno ng mga ugnayan sa pagitan ng lahat ng mga organismo.<ref>[http://phylointelligence.org/combined.html "Converging Evidence for Evolution."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110727173947/http://phylointelligence.org/combined.html |date=2011-07-27 }} Phylointelligence: Evolution for Everyone. Web. 26 Nov. 2010.</ref> Ang [[chirality (chemistry)|chirality]] ng DNA, RNA, at mga amino acid ay naingatan sa lahat ng mga alam na buhay. Dahil walang kapakinabangang pantungkulin sa kaliwa o kanang panig na molecular chriality, ang pinakasimpleng hipotesis ay ang pagpipili ay ginawang random ng mas maagang mga organismo at ipinasa sa lahat ng mga umiiral na buhay sa pamamagitan ng karaniwang pinagmulang ninuno. Ang karagdagang ebidensiya para sa muling pagbuo ng mga angkang pangninuo ay nagmumula sa [[junk DNA]] gaya ng mga [[pseudogene]] na mga "patay" na [[gene]] na patuloy na nagtitipon ng mga [[mutasyon]].<ref>{{cite journal |author=Petrov DA, Hartl DL |title=Pseudogene evolution and natural selection for a compact genome |journal=J Hered. |volume=91 |issue=3 |pages=221–7 |year=2000 |pmid=10833048 |doi=10.1093/jhered/91.3.221 |ref=harv}}</ref>
==== Mga pseudogene ====
{{main|Pseudogene}}
Ang mga [[pseudogene]] o [[noncoding DNA|hindi nagkokodigong DNA]] ang mga karagdagang [[DNA]] sa genome na hindi nata-transkriba tungo sa [[RNA]] upang magsynthesize ng mga [[protina]]. Ang ilan sa mga hindi nagkokodigong DNA na ito ay maaaring may ilang mga silbi ngunit ang karamihan sa mga ito ay walang silbi at tinatawag na "basurang DNA". Ito ay isang halimbawa, ng isang [[vestige]] dahil ang parereplika ng mga gene na ito ay gumagamit ng enerhiya na gumagawa ritong pagsasayang sa maraming mga kaso. Ang mga basurang DNA ay bumubuo ng 98% ng [[genome]] ng tao samantalang ang may silbing DNA ay bumubuo lamang ng 2% ng genome ng tao.<ref name=junkdna>http://www.livescience.com/31939-junk-dna-mystery-solved.html</ref> Ang isang pseudogene ay malilikha kapag ang isang nagkokodigong gene ay nagtitipon ng mga [[mutasyon]] na nagpipigil ritong matranskriba na gumagawa ritong walang silbi. Ngunit dahil hindi ito natatranskriba, ito ay walang epekto sa organismo.<ref name=junkdna/> Ang mga pinagsasaluhang mga sekwensiya ng mga hindi gumaganang DNA ay isang pangunahing ebidensiya para sa karaniwang ninuno sa pagitan ng mga organismo.<ref name=TO-FAQ>[http://www.talkorigins.org/faqs/molgen/ "Plagiarized Errors and Molecular Genetics"], [[talkorigins]], by Edward E. Max, M.D., Ph.D.</ref>
=== Artipisyal na seleksiyon ===
[[Talaksan:Maize-teosinte.jpg| thumb | right |100px | kanan: isang ligaw na halamang [[teosinte]] na ninuno ng modernong mais, kanan: modernong mais na [[domestikasyon|dinomestika]] mula sa teosinte, gitna: [[hybrid]] ng mais-teosinte]]
{{main|Artipisyal na seleksiyon}}
Tinalakay ni Darwin ang [[artipisyal na seleksiyon]] bilang isang modelo ng [[natural na seleksiyon]] noong 1859 sa unang edisyon ng kanyang aklat na [[On the Origin of Species]]:
{{cquote|Bagaman mabagal ang proseso ng seleksiyon, kung ang mahinang tao ay makakagawa ng higit sa kanyang kapangyarihan ng artipisyal na seleksiyon, wala akong nakikitang limitasyon sa halaga ng pagbabago...na maaaring likhain sa mahabang kurso ng panahon sa pamamagitan ng kapangyarihan ng kalikasan ng seleksiyon.}}
Si [[Charles Darwin]] ay nabuhay sa panahon na ang [[pagsasaka ng hayop]] at mga [[domestikasyon|domestikadong pananim]] ay napakahalaga. Sa [[artipisyal na seleksiyon]], pinagtatalik o pinaparami ng mga magsasaka ang dalawang hayop o halaman na may espesyal o kanais nais na mga katangian at iniiwasang paramihin ang mga hayop o halaman na may hindi magandang katangian. Ito ay nakita sa pagsasakang agrikultural noong ika-18 hanggang ika-19 siglo at ang artipisyal na pagpipili ng magtatalik na mga hayop o halaman ay bahagi nito. Walang tunay na pagkakaiba sa prosesong [[gene|henetiko]] na pinagsasaligan ng artipisyal at natural na seleksiyon. Ang pagkakaibang praktikal ang rate o bilis ng ebolusyon sa [[artipisyal na seleksiyon]] na kahit papaano ay dalawang order ng magnitudo(o 100 beses) na mas mabilis kesa sa rate na [[natural na seleksiyon|makikita sa kalikasan]].
=== Ebidensiya mula sa mga napagmasdang pagbabago sa pamamagitan ng natural na seleksiyon ===
==== Bakterya ====
===== Bakteryang hindi tinatalaban ng antibiyotiko =====
Ang mga pagbabago ay mabilis na mangyayari sa mas maliit at simpleng mga organismo. Halimbawa, ang ilan sa mga [[bakterya]] na nagsasanhi ng sakit ay hindi na mapapatay gamit ang ilang mga [[antibiyotiko]]. Ang mga medisinang ito ay ginagamit pa lamang sa loob ng 89 taon at sa simula ay sobrang epektibo laban sa mga bakteryang ito. Ang mga bakterya ay nag-ebolb upang ang mga ito ay hindi na talaban ng mga antibiyotiko. Gayunpaman, ang mga antibiyotiko ay nakakapatay pa rin ng karamihan sa mga bakterya maliban sa mga bakteryang nagkamit ng resistansiya.
===== E.coli =====
Napagmasdan ni [[Richard Lenski]] na ang ilang mga strain ng ''[[E. coli]]'' ay nag-ebolb ng masalimuot na bagong kakayahan na mag-metabolisa ng [[citrate]] pagkatapos ng mga sampung mga libong henerasyon.<ref name="newscientist">{{cite web|last=Le Page|first=Michael|title=NS:bacteria make major evolutionary shift in the lab|url=http://www.newscientist.com/channel/life/dn14094-bacteria-make-major-evolutionary-shift-in-the-lab.htm|date=16 Abril 2008|publisher=New Scientist|accessdate=9 Hulyo 2012}}</ref> Ang bagong katangiang ito ay hindi umiiral sa lahat ng iba pang mag anyo ng E. Coli kabilang sa simulang strain na ginamit rito.<ref name=Lenski>{{cite journal|last=Blount|first=Z. D.|author2=Borland, C. Z.; Lenski, R. E.|title=Inaugural Article: Historical contingency and the evolution of a key innovation in an experimental population of Escherichia coli|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|date=4|year=2008|month=June|volume=105|issue=23|pages=7899–7906|doi=10.1073/pnas.0803151105|url=http://www.pnas.org/content/105/23/7899|accessdate=9 Hulyo 2012|pmid=18524956|pmc=2430337|ref=harv}}</ref>
===== Bakteryang kumakain ng nylon =====
Ang [[bakteryang kumakain ng nylon]] ay isang strain ng ''[[Flavobacterium]]'' na makakapagdigest ng ilang mga byproduct ng manupakturang [[nylon 6]]. Ang nga substansiyang ito ay hindi alam na umiral bago ang imbensiyon ng [[nylon]] noong 1935. Ang karagdagang pag-aaral ay naghayag na ang mga tatlong [[ensima]] na ginagamit ng bakteriya upang idigest ang mga byproduct ng nylon ay malaking iba mula sa ibang mga ensima na nililikha ng ibang mga strain na ''Flavobacterium'' o iba pang mga bakterya. Ang mga ensima na ito ay hindi epektibo sa mga anumang materyal maliban sa mga byproduct ng ginawa ng tao na nylon.<ref>{{cite journal | author = Kinoshita, S. | author2 = Kageyama, S., Iba, K., Yamada, Y. and Okada, H. |title=Utilization of a cyclic dimer and linear oligomers of e-aminocaproic acid by Achromobacter guttatus |journal=Agricultural & Biological Chemistry |volume=39 |issue=6 |pages=1219−23 |year=1975 |issn=0002-1369 |doi=10.1271/bbb1961.39.1219}}</ref> Napagmasdan rin ng mga siyentipiko sa laboratoryo ang pag-eebolb ng parehong kakayahang ito na makapagdigest ng mga byproduct ng nylon sa ''[[Pseudomonas aeruginosa]]'' na inilagay sa isang kapaligiran na walang mga ibang mapagkukunan ng nutriyento. Ang strain na ''P. aeruginosa'' ay hindi gumamit ng parehong mga ensima na ginagamit ng strain na ''[[Flavobacterium]]''.<ref>{{cite journal |author=Prijambada ID, Negoro S, Yomo T, Urabe I |title=Emergence of nylon oligomer degradation enzymes in Pseudomonas aeruginosa PAO through experimental evolution |journal=Appl. Environ. Microbiol. |volume=61 |issue=5 |pages=2020–2 |year=1995 |month=May |pmid=7646041 |pmc=167468 |url=http://aem.asm.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=7646041 }}{{Dead link|date=Mayo 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Nagawa rin ng ibang mga siyentipiko na mailipat ang kakayahang lumikha ng mga ensima na nagdidigest ng nylon mula sa strain ''Flavobacterium'' papunta sa strain ng bakteryang ''[[E. coli]]'' sa pamamagitan ng paglilipat ng [[plasmid]].<ref>{{cite journal |author=Negoro S, Taniguchi T, Kanaoka M, Kimura H, Okada H |title=Plasmid-determined enzymatic degradation of nylon oligomers |journal=J. Bacteriol. |volume=155 |issue=1 |pages=22–31 |year=1983 |month=July |pmid=6305910 |pmc=217646 |url=http://jb.asm.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=6305910}}</ref>
Ayon sa mga siyentipiko, ang kakayahang ito na magsynthesize ng [[nylonase]] ay pinakamalamang na umunlad bilang isang hakbang na [[mutasyon]] na nakapagpatuloy dahil sa napabuting pag-aangkop ng bakterya na nag-angkin ng mutasyon na ito.<ref>{{cite journal |author=Thwaites WM |title=New Proteins Without God's Help |journal=Creation Evolution Journal |volume=5 |issue=2 |pages=1–3 |date=Summer 1985 |publisher=National Center for Science Education (NCSE) |url=http://ncse.com/cej/5/2/new-proteins-without-gods-help |ref=harv}}</ref><ref>[http://www.nmsr.org/nylon.htm Evolution and Information: The Nylon Bug]. Nmsr.org. Retrieved on 2011-12-06.</ref><ref>[http://www.msnbc.msn.com/id/9452500/page/2/ Why scientists dismiss 'intelligent design'], Ker Than, [[MSNBC]], Sept. 23, 2005</ref><ref>Miller, Kenneth R. [[Only a Theory|''Only a Theory: Evolution and the Battle for America's Soul'']] (2008) pp. 80–82</ref>
==== Lamok ====
Lumitaw ang pagiging hindi tinatalaban ng [[DDT]] sa iba't ibang mga uri ng mga lamok na [[Anopheles mosquitoes]].<ref>http://www.malariajournal.com/content/8/1/299</ref>
==== Kuneho ====
Lumitaw ang pagiging hindi tinatalaban ng [[myxomatosis]] sa mga populasyon ng [[kuneho]] sa Australia.<ref>http://www.publish.csiro.au/paper/ZO9900697.htm</ref>
==== Beetle ====
Ang mga [[Colorado beetle]] ay kilala sa kakayahann nitong hindi talaban ng mga pesticide. Sa loob ng 50 taon, ito ay naging hindi tinatalaban ng 52 [[kompuwestong kimikal]] na ginagamit sa mga insecticide kabilang ang [[cyanide]]. Ang natural na seleksiyon na ito ay pinabilis ng mga artipisyal na kondisyon. Gayunpaman, ang ilang populasyon ng beetle ay tinatalaban sa bawat kemikal na ito. Ang mga populasyon ay naging hindi tinatalaban lamang sa kemikal na ginagamit sa kapaligiran ng mga ito.<ref>Alyokhin, A., M. Baker, D. Mota-Sanchez, G. Dively, and E. Grafius. 2008. Colorado potato beetle resistance to insecticides. American Journal of Potato Research 85: 395–413.</ref>
==== Langaw ====
Naipakita ng mga pag-aaral sa Estados Unidos, na ang mga langaw pamprutas na namemeste ng mga orange grove ay nagiging hindi tinatalaban ng [[malathion]] na pesticide na ginagamit upang patayin sila.<ref>Doris Stanley (Enero 1996), [https://archive.is/20120710120600/findarticles.com/p/articles/mi_m3741/is_n1_v44/ai_18019289 Natural product outdoes malathion - alternative pest control strategy]. Retrieved on 15 Setyembre 2007.</ref>
==== Diamondback moth ====
Sa [[Hawaii]], [[Japan]] at [[Tennessee]], ang [[diamondback moth]] ay nagebolb ng hindi pagiging tinatalaban sa ''[[Bacillus thuringiensis]]'' na ginagamit na biolohikal na pesticide pagkatapos ng mga tatlong taon na gamitin ito.<ref>Daly H, Doyen JT, and Purcell AH III (1998), Introduction to insect biology and diversity, 2nd edition. Oxford University Press. New York, New York. Chapter 14, Pages 279-300.</ref>
==== Daga ====
Sa [[Inglatera]], ang mga daga sa ilang lugar ay nag-ebolb ng pagiging hindi tinatalaban ng [[lason para sa daga]] na nagawa nilang kainin ng kasing rami ng limang beses sa normal na daga nang hindi namamatay.<ref>http://www.pbs.org/wgbh/evolution/library/10/1/l_101_02.html</ref>
==== Amaranthus palmeri ====
Sa katimugang Estados Unidos, ang weed na [[Amaranthus palmeri]] na humahadlang sa produksiyon ng [[bulak]] ay nag-ebolb ng malawakang resistansiya sa herbicide na [[glyphosate]].<ref>{{Cite web |title=Andrew Leonard, "Monsanto's bane: The evil pigweed", [[Salon.com]], Aug. 27, 2008. |url=http://www.salon.com/tech/htww/2008/08/27/monsantos_bane/index.html |access-date=2013-06-23 |archive-date=2008-09-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080910020017/http://www.salon.com/tech/htww/2008/08/27/monsantos_bane/index.html |url-status=dead }}</ref>
==== Tomcod ====
Pagkatapos nang pagtatapon ng [[General Electric]] ng mga [[polychlorinated biphenyls]] (PCB) sa [[Hudson River]] mula 1947 hanggang 1976, ang mga [[Microgadus tomcod|tomcod]] na nakatira sa ilog na ito ay natagpuang nag-ebolb ng hindi pagtalab sa mga epektong nakakalason ng kimikal na ito.<ref name="Welsh">{{cite web| last = Welsh| first = Jennifer | title = Fish Evolved to Survive GE Toxins in Hudson River| publisher = [[LiveScience]]| date = 17 Pebrero 2011 | url = http://www.livescience.com/12897-fish-evolved-survive-ge-toxins-hudson-110218.html | accessdate =2011-02-19 }}</ref> Sa simula, ang populasyon ng tomcod ay nawasak ngunit nakaahon. Natukoy ng mga siyentipiko ang [[mutasyon]] na nagkaloob ng kakayahang ito nang paging hindi tinatalaban. Ang anyong mutasyon ay umiiral sa 99 ng mga nabubuhay na tomcod sa ilog na ito kumpara sa mas kaunti sa 10 porsiyento ng mga tomcod mula sa ibang mga katubigan.<ref name="Welsh"/>
==== Peppered moth ====
Ang isang klasikong halimbawa ng [[pag-aangkop]] bilang tugon sa pamamagitan ng [[natural na seleksiyon]] ang kaso ng peppered moth. Bago ang [[rebolusyong industriyal]], sa [[Inglatera]], ang mga [[peppered moth]] na makikita dito ay karamihang may kulay na maliwanag na gray na may kaunting mga itim na batik. Dahil dito, nagawa ng mga kulay maliwanag na moth na makapagtago sa mga lichen at bark ng puno na kulay maliwanag rin at makapagtago sa mga predator nitong [[ibon]]. Ang prekwensiya ng mga itim na [[allele]] ng moth sa panahong ito ay 0.01%. Noong mga maagang dekada ng rebolusyong industriyal sa Inglatera, ang countryside sa pagitan ng [[London]] at [[Manchester]] ay natakpan ng itim na [[soot]] mula sa mga pabrikang nagsusunog ng [[coal]]. Marami sa mga lichen na kulay maliwanag ay namatay mula sa mga emisyong [[sulfur dioxide|sulphur dioxide]] at ang mga puno ay natakpan ng itim na soot. Ito ay humantong sa pagtaas ng pagkain ng mga ibon sa mga moth na ''kulay maliwanag'' dahil sa hindi na nito kayang makapagtago sa mga itim na puno. Sa kabilang dako, ang mga itim na moth ay nakapagtago([[camouflage]]) sa mga itim na puno. Sa simula, bagaman ang karamihan ng mga moth na kulay maliwanag ay patuloy na nakakapagparami, ang karamihan sa kanila ay hindi nakaligtas samantalang ang mga moth na kulay itim ay patuloy na dumadami. Sa paglipas ng maraming mga henerasyon, ang prekwensiya ng [[allele]] ay unti unting lumilipat tungo sa ''kulay itim'' na nakakaligtas at nakakapagparami. Sa gitna ng ika-19 siglo, ang bilang ng mga moth na kulay itim ay tumaas at noong 1895, ang persentahe ng mga moth na kulay itim sa populasyon ng Manchester peppered moth ay iniulat na 98% na isang dramatikong pagbabago ng mga halos 1000% mula sa orihinal na prekwensiya.<ref name="miller">Miller, Ken (1999). ''[http://www.millerandlevine.com/km/evol/Moths/moths.html The Peppered Moth: An Update]''</ref> Ang nag-ebolb na pagiging kulay itim sa populasyon ng mga peppered moth noong [[industriyalisasyon]] ay nakilala bilang ''industrial [[melanism]]''. Gamit ang genetic analysis, iniulat noong 2011 na natukoy ng mga siyentipiko ang isang [[mutasyon]] sa isang ninuno na humantong paglitaw at pag-aangkop ng mga itim na moth noong mga 1840.<ref>http://www.nature.com/news/2011/110414/full/news.2011.238.html</ref><ref>http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21493823</ref>
==== Radiotrophic fungus ====
Ang [[Radiotrophic fungi]] ang [[fungi]] na gumagamit ng pigment na [[melanin]] upang ikomberte ang [[radyasyong gamma]] tungo sa enerhiyang kimikal para sa paglago.<ref name="sciencenews.org">[http://www.sciencenews.org/articles/20070526/fob5.asp Science News, Dark Power: Pigment seems to put radiation to good use], Week of 26 Mayo 2007; Vol. 171, No. 21, p. 325 by Davide Castelvecchi</ref><ref>{{cite journal |title = Ionizing Radiation Changes the Electronic Properties of Melanin and Enhances the Growth of Melanized Fungi |author = Dadachova E, Bryan RA, Huang X, Moadel T, Schweitzer AD, Aisen P, Nosanchuk JD, Casadevall A. |year = 2007 |journal = PLoS ONE |volume = 2 |pages = e457 |pmid = 17520016 |url = http://www.plosone.org/article/fetchArticle.action?articleURI=info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0000457 |doi =10.1371/journal.pone.0000457 |issue = 5 |pmc = 1866175 |editor1-last = Rutherford |editor1-first = Julian|bibcode = 2007PLoSO...2..457D |ref = harv }}</ref> Ito ay unang natuklasan noong 2007 bilang mga itim na [[mold]] na lumalago sa loob at palibot ng [[Chernobyl Nuclear Power Plant]].<ref name="sciencenews.org"/> Ang pagsasaliksik sa [[Albert Einstein College of Medicine]] ay nagpapakitang ang tatlong naglalaman ng melanin na fungi na ''[[Cladosporium sphaerospermum]]'', ''[[Wangiella dermatitidis]]'', at ''[[Cryptococcus neoformans]]'' ay tumaas sa [[biomassa]] at mas mabilis na nagtipon ng [[acetate]] sa kapiligiran na ang lebel ng [[radyasyon]] ay 500 beses na mas mataas kesa sa isang normal na kapaligiran.
==== Ibon ====
Ayon sa isang ulat noong Marso 2013, ang mga Cliff swallows (Petrochelidon pyrrhonota) ay nag-ebolb ng mas maikling mga pakpak upang makaligtas sa mga sasakyan sa lansangan.<ref>http://www.newscientist.com/article/dn23288-birds-evolve-shorter-wings-to-survive-on-roads.html#.UcEFS-cqYwQ</ref>
==== Tao ====
Ang [[natural na seleksiyon]] ay nangyayari sa mga kasalukuyang modernong populasyon ng tao.<ref>{{Cite web |url=http://www.time.com/time/health/article/0,8599,1931757,00.html |title=Darwin Lives! Modern Humans Are Still Evolving |access-date=2013-06-19 |archive-date=2013-06-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130617124416/http://www.time.com/time/health/article/0,8599,1931757,00.html |url-status=dead }}</ref> Halimbawa, ang populasyon na nanganganib sa malalang sakit na [[kuru (disease)|kuru]] ay may malaking sobrang representasyon ng anyo ng immune na [[prion protein]] gene G127V kesa sa hindi mga immune na allele. Ang prekwensiya ng [[mutasyon]] na ito ay sanhi ng survival ng mga taong immune.<ref>{{Cite news|last=Medical Research Council (UK)|title=Brain Disease 'Resistance Gene' evolves in Papua New Guinea community; could offer insights Into CJD|newspaper=Science Daily (online)|location=Science News|date=21 Nobyembre 2009|url=http://www.sciencedaily.com/releases/2009/11/091120091959.htm|accessdate=2009-11-22|archiveurl=https://www.webcitation.org/5uQpeiOxE?url=http://www.sciencedaily.com/releases/2009/11/091120091959.htm|archivedate=2010-11-22|deadurl=no|url-status=live}}</ref><ref name="MeadWhitfield2009">{{cite journal|last1=Mead|first1=Simon|last2=Whitfield|first2=Jerome|last3=Poulter|first3=Mark|last4=Shah|first4=Paresh|last5=Uphill|first5=James|last6=Campbell|first6=Tracy|last7=Al-Dujaily|first7=Huda|last8=Hummerich|first8=Holger|last9=Beck|first9=Jon|last10=Mein|first10=Charles A.|last11=Verzilli|first11=Claudio|last12=Whittaker|first12=John|last13=Alpers|first13=Michael P.|last14=Collinge|first14=John|title=A Novel Protective Prion Protein Variant that Colocalizes with Kuru Exposure|journal=New England Journal of Medicine|volume=361|issue=21|year=2009|pages=2056–2065|issn=0028-4793|doi=10.1056/NEJMoa0809716}}</ref> Ang ibang mga direksiyong pang-ebolusyon sa ibang mga populasyon ng tao ay kinabibilangan ng paghaba ng panahong reproduktibo, pagbawas sa mga lebel ng cholesterol, blood glucose at blood pressure.<ref name="ByarsEwbank2009">{{cite journal|last1=Byars|first1=S. G.|last2=Ewbank|first2=D.|last3=Govindaraju|first3=D. R.|last4=Stearns|first4=S. C.|title=Natural selection in a contemporary human population|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=107|issue=suppl_1|year=2009|pages=1787–1792|issn=0027-8424|doi=10.1073/pnas.0906199106}}</ref> Ang [[Lactose intolerance]] ang kawalang kakayahan sa isang tao na i-[[metabolismo|metabolisa]] ang [[lactose]] dahil sa kawalan ng kailangang ensima na [[lactase]] sa [[sistemang dihestibo]] nito. Ang normal na kondisyon sa mga mammal ay ang isang bata ng species nito na makaranas ng nabawasang produksiyon ng [[lactase]] sa dulo ng panahong [[weaning]]. Sa mga tao, ang produksiyon ng lactase ay bumabagsak ng mga 90% sa tuwing unang apat na taon ng buhay nito bagaman ang eksaktong pagbagsak sa paglipas ng panahon ay iba iba.<ref name=soy>[https://web.archive.org/web/20071215230655/http://www.soynutrition.com/SoyHealth/SoyLactoseIntolerance.aspx Soy and Lactose Intolerance] Wayback: Soy Nutrition</ref> Ang ilang mga populasyon ng tao ay nag-aangkin ng [[mutasyon]] sa [[kromosoma 2]] na nag-aalis ng pagtigil ng produksiyon ng lactase na gumagawa sa mga taong ito na patuloy na makainom ng hilaw na gatas at iba pang mga permentadong mga produktong gatas sa kanilang buong buhay. Ito ay isang kamakailang pag-aangkop na ebolusyonaryo sa ilang populasyon ng tao na nangyari ng independiyente sa parehong hilagang Europa at silangang Aprika sa mga populasyong may pamumuhay sa kasaysayan ng pagpapastol ng mga hayop.<ref name="autogenerated1">{{cite web |url=http://genome.wellcome.ac.uk/doc_WTX038968.html |author=Coles Harriet |title=The lactase gene in Africa: Do you take milk? |publisher=The Human Genome, Wellcome Trust |date=2007-01-20 |accessdate=2008-07-18 |archive-date=2008-09-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080929134018/http://genome.wellcome.ac.uk/doc_WTX038968.html |url-status=dead }}</ref>
=== Ebidensiya mula sa mga napagmasdang paglitaw ng bagong species ===
Ang [[speciation]] ang proseso ng ebolusyon ng paglitaw ng mga bagong species. Ang speciation ay maaaring mangyari na mula sa iba't ibang mga sanhi at inuuri sa mga iba't ibang anyo nito (e.g. allopatric, sympatric, polyploidization, etc.). Napagmasdan ng mga siyentipiko ang maraming mga halimbawa ng speciation sa laboratoryo at sa kalikasan.
==== Blackcap ====
Ang species ng ibon na ''[[Blackcap|Sylvia atricapilla]]'' na mas kilala bilang mga Blackcap ay nakatira sa [[Alemanya]] at lumilipad patimog-kanluran sa [[Espanya]] samantalang ang isang maliit na pangkat nito ay lumilipad pahilagang-kanluran sa [[Gran Britanya]] tuwing taglamig. Natagpuan ni Gregor Rolshausen mula sa [[University of Freiburg]] na ang paghihiwalay sa [[gene]] ng dalawang mga populasyon ng parehong species ay umuunlad na. Ang mga pagkakaiba ay natagpuang lumitaw sa loob ng mga 30 henerasyon. Sa pagsisikwensiya ng [[DNA]], ang mga indibidwal ay matutukoy sa kinabibilangang pangkat ng species na ito na may akurasyang 85%. Ayon kay Stuart Bearhop ng [[University of Exeter]], ang mga ibon na lumilipad tuwing taglamig sa Inglatera ay nakikipagtalik lamang sa mga sarili nito at sa mga lumilipad tuwing taglamig sa Mediterranean.<ref>{{cite journal | year = 2005 | title = Assortative mating as a mechanism for rapid evolution of a migratory divide | journal = Science | volume = 310 | issue = 5747| pages = 502–504 | doi = 10.1126/science.1115661 | pmid = 16239479 | last1 = Bearhop | first1 = S. | last2 = Fiedler | first2 = W | last3 = Furness | first3 = RW | last4 = Votier | first4 = SC | last5 = Waldron | first5 = S | last6 = Newton | first6 = J | last7 = Bowen | first7 = GJ | last8 = Berthold | first8 = P | last9 = Farnsworth | first9 = K |bibcode = 2005Sci...310..502B | ref = harv }} [http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/sci;310/5747/502/DC1 Supporting Online Material]</ref><ref>{{cite web |url=http://scienceblogs.com/notrocketscience/2009/12/british_birdfeeders_split_blackcaps_into_two_genetically_dis.php |title=British birdfeeders split blackcaps into two genetically distinct groups : Not Exactly Rocket Science |author=Ed Yong |date=3 Disyembre 2009 |publisher=[[ScienceBlogs]] |accessdate=2010-05-21 |archive-date=2010-06-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100608112332/http://scienceblogs.com/notrocketscience/2009/12/british_birdfeeders_split_blackcaps_into_two_genetically_dis.php |url-status=dead }}</ref>
==== ''Drosophila melanogaster'' ====
[[Talaksan:Drosophila speciation experiment.svg|thumb|200px|right|Eksperimentong Drosophila melanogaster]]
Ang pina-dokumentadong bagong espesye ay nagmula sa mga eksperimentong laboratoryo noong mga 1980. Ipinagtalik nina William Rice at G.W. Salt ang mga langaw pamprutas na [[Drosophila melanogaster]] gamit ang [[maze]] na may tatlong iba't ibang mapagpipilian gaya ng liwanag/dilim at basa/tuyo. Ang bawat henerasyon ay inilagay sa maze at ang mga grupo ng langaw na lumabas sa dalawa sa walong labasan ay inihiwalay upang makipagtalik sa kanilang mga respektibong grupo. Pagkatapos ng tatlumput-limang henerasyon, ang dalawang mga grupo at ang mga supling nito ay inihiwalay sa pakikipagtalik dahil sa kanilang malakas na preperensiya ng habitat o kapaligiran. Ang mga ito ay nakipagtalik lamang sa mga kapaligiran na kanilang gusto at hindi nakipagtalik sa mga langaw na iba ang kapaligiran na gusto.<ref>{{cite journal | title=The Evolution of Reproductive Isolation as a Correlated Character Under Sympatric Conditions: Experimental Evidence| author=William R. Rice, George W. Salt| journal=Evolution, Society for the Study of Evolution| year=1990| volume=44 | ref=harv}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.lifesci.ucsb.edu/eemb/faculty/rice/publications/pdf/25.pdf
|title=he Evolution of Reproductive Isolation as a Correlated Character Under Sympatric Conditions: Experimental Evidence |accessdate=2010-05-23 |publisher= William R. Rice, George W. Salt}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.talkorigins.org/faqs/faq-speciation.html |title= Observed Instances of Speciation, 5.3.5 Sympatric Speciation in Drosophila melanogaster |accessdate=2010-05-23 |publisher= Joseph Boxhorn }}</ref>
Naipakita rin ni Diane Dodd na ang paghihilaway reproduktibo ay mabubuo mula sa preperensiya ng pakikipagtalik sa langaw na Drosophila pseudoobscura pagkatapos lamang ng walong mga henerasyon gamit ang iba't ibang uri ng pagkain, starch at maltose.
==== Langaw na Hawthorn ====
Ang langaw na hawthorn na ''[[Rhagoletis pomonella]]'' na kilala rin bilang maggot fly ay sumasailalim sa isang [[sympatric speciation]].<ref>{{cite journal |author=Feder JL, Roethele JB, Filchak K, Niedbalski J, Romero-Severson J |title=Evidence for inversion polymorphism related to sympatric host race formation in the apple maggot fly, Rhagoletis pomonella |journal=Genetics |volume=163 |issue=3 |pages=939–53 |date=1 Marso 2003|pmid=12663534 |pmc=1462491 |ref=harv }}</ref> Ang mga magkakaibang populasyon ng langaw na hawthorn ay kumakain ng mga iba't ibang prutas. Ang isang natatanging populasyon ay lumitaw sa Hilagang Amerika noong ika-19 siglo pagkatapos na ang [[mansanas]] na hindi isang katutubong species sa Hilagang Amerika ay ipinakilala rito. Ang mga populasyon ng langaw na kumakain lamang ng mga mansanas ay hindi kumakain ng kinakain sa kasaysyan ng species na ito na mga [[Crataegus|hawthorn]]. Ang kasalukuyang populasyon naman na kumakain ng hawthorn ay hindi kumakain ng mga mansanas. Ang ilang ebidensiya ng pagkakaiba sa dalawang populasyon ng species na ito ang pagkakaiba sa 6 sa 13 na [[allozyme]] loci, ang mga langaw na hawthorn ay mas huling tumatanda sa panahon, mas matagal na tumatanda kesa sa mga langaw na kumakain ng mansanas at may kaunting ebidensiya ng pagtatalik sa pagitan ng dalawang populasyong ito.<ref>{{cite journal |author=Berlocher SH, Bush GL |title=An electrophoretic analysis of Rhagoletis (Diptera: Tephritidae) phylogeny |journal=Systematic Zoology |volume=31 |issue= 2|pages=136–55 |year=1982 |doi=10.2307/2413033 |jstor=2413033 |ref=harv}}<br />
{{cite journal |author=Berlocher SH, Feder JL |title=Sympatric speciation in phytophagous insects: moving beyond controversy? |journal=Annu Rev Entomol. |volume=47 |pages=773–815 |year=2002 |pmid=11729091 |doi=10.1146/annurev.ento.47.091201.145312 |ref=harv }}<br />
{{cite journal |author=Bush GL |title=Sympatric host race formation and speciation in frugivorous flies of the genus Rhagoletis (Diptera: Tephritidae) |journal=Evolution |volume=23 |issue= 2|pages=237–51 |year=1969 |doi=10.2307/2406788 |jstor=2406788 |ref=harv}}<br />
{{cite journal |author=Prokopy RJ, Diehl SR, Cooley SS |title=Behavioral evidence for host races in Rhagoletis pomonella flies |jstor=4218647 |journal=[[Oecologia]] |volume=76 |issue=1 |pages=138–47 |year=1988 |url=http://www.springerlink.com/content/p1716r36n2164855/?p=d8018d5a59294c2984f253b7152445b7&pi=20 |doi=10.1007/BF00379612 |ref=harv |access-date=2013-06-19 |archive-date=2020-04-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200410162914/http://www.springerlink.com/content/p1716r36n2164855/?p=d8018d5a59294c2984f253b7152445b7&pi=20 |url-status=dead }}<br />
{{cite journal |author=Feder JL, Roethele JB, Wlazlo B, Berlocher SH |title=Selective maintenance of allozyme differences among sympatric host races of the apple maggot fly |journal=Proc Natl Acad Sci USA. |volume=94 |issue=21 |pages=11417–21 |year=1997 |pmid=11038585 |pmc=23485 |doi=10.1073/pnas.94.21.11417|bibcode = 1997PNAS...9411417F |ref=harv }}</ref>
==== Lamok na London Underground ====
Ang [[lamok na London Underground]] ay isang species ng lamok sa henus na ''[[Culex]]'' na matatagpuan sa [[London Underground]]. Ito ay nagebolb mula sa species sa overground na ''Culex pipiens''. Bagaman ang lamok na ito ay unang natuklasan sa sistemang London Underground, ito ay natagpuan sa mga sistemang underground sa buong mundo. Ito ay nagmumungkahing ito ay umangkop sa mga sistemang underground na gawa ng tao simula sa huling siglo mula sa local na above-ground na ''Culex pipiens'',<ref name="Times"/>. Gayunpaman, may mas kamakailang ebidensiya na ito ay uring katimugang lamok na nauugnay sa Culex pipiens na umangkop sa mainit na mga lugar na underground ng mga hilagaang siyudad.<ref name="Fonseca"/>
Ang species na ito ay may napakaibang mga pag-aasal,<ref name="Burdick">{{cite journal |url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1134/is_1_110/ai_70770157 |title=Insect From the Underground — London, England Underground home to different species of mosquitos |journal=[[Natural History (magazine)|Natural History]] |year=2001 |author=Alan Burdick |ref=harv}}</ref> labis na mahirap na makatalik,<ref name="Times">{{cite news |url=http://www.gene.ch/gentech/1998/Jul-Sep/msg00188.html |publisher=The Times |date=1998-08-26 |title=London underground source of new insect forms}}</ref> at may ibang prekwensiya ng allele na umaayon sagenetic drift noong [[founder event]].<ref>{{cite journal |author=Byrne K, Nichols RA |title=Culex pipiens in London Underground tunnels: differentiation between surface and subterranean populations |journal=Heredity |volume=82 |issue=1 |pages=7–15 |year=1999 |pmid=10200079 |doi=10.1038/sj.hdy.6884120 |ref=harv}}</ref> Ang lamok na ''Culex pipiens molestus'' ay nagtatalik at nagpaparami sa buong taon, hindi pwede sa malalamig na lugar at kumakagat ng mga daga, mga tao. Ito ay taliwas sa species na above ground na ''Culex pipiens'' na pwede sa malalamig na lugar, nag hihibernate sa taglamig at kumakagat lamang ng mga ibon. Kapag ang dalawang uri ay pinagtalik, ang mga itlog ay hindi makakabuo ng supling na nagmumungkahin may paghihiwalay na reproduktibo.<ref name="Times"/><ref name="Burdick"/>
Ang henetikong mga datos ay nagpapakitang ang molestus na lamok na London Underground ay may isang karaniwang ninuno sa halip na ang populasyon sa bawat estasyon ay nauugnay sa pinakamalapit na populasyong above-ground population (i.e. anyong ''pipiens'' ).
Ang malawakang mga magkahiwalay na populasyong ito ay natatangi ng napakaliit na mga pagkakaibang henetiko na nagmumungkahing ang anyong molestus ay nabuo: ang isang pagkakaibang [[mtDNA]] na pinagsasaluhan sa mga populasyong underground sa 10 siyudad ng Rusya<ref>{{cite journal|author=Vinogradova EB and Shaikevich EV |title=Morphometric, physiological and molecular characteristics of underground populations of the urban mosquito Culex pipiens Linnaeus f. molestus Forskål (Diptera: Culicidae) from several areas of Russia|url=http://e-m-b.org/sites/e-m-b.org/files/European_Mosquito_Bulletin_Publications811/EMB22/EMB22_04.pdf |journal=European Mosquito Bulletin|volume= 22|year=2007|pages=17–24|ref=harv}}</ref> at isang pagkakaibang [[Microsatellite (genetics)|microsatellite]] sa mga populasyon sa Europe, Japan, Australia, middle East at Atlantic islands.<ref name = "Fonseca">{{cite journal |title=Emerging vectors in the Culex pipiens complex |journal=Science |volume=303 |issue=5663 |pages=1535–8 |year=2004 |pmid=15001783 |doi=10.1126/science.1094247 |url=http://www.mosquitocatalog.org/files/pdfs/wr380.pdf |last1=Fonseca |first1=D. M. |last2=Keyghobadi |first2=N |last3=Malcolm |first3=CA |last4=Mehmet |first4=C |last5=Schaffner |first5=F |last6=Mogi |first6=M |last7=Fleischer |first7=RC |last8=Wilkerson |first8=RC |bibcode=2004Sci...303.1535F |ref=harv |access-date=2013-06-19 |archive-date=2011-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110723204249/http://www.mosquitocatalog.org/files/pdfs/wr380.pdf |url-status=dead }}</ref>
==== Dagang pambahay na Madeira ====
Ang mga dagang madeira ang species ng daga na nagmula sa dagang pambahay(''Mus musculus''). Ito ay sumailalim sa speciation pagkatapos ng kolonisasyon ng islang [[Madeira]] noong mga 1400. Ang mga anim na natatanging species ay umiiral na sanhi ng mga translokasyong Robertsonian na pagsasanib ng mga magkakaibang ibang bilang mga kromosoma.<ref>{{cite journal|doi=10.1038/35003116|year=2000|last1=Britton-Davidian|first1=Janice|last2=Catalan|first2=Josette|last3=Da Graça Ramalhinho|first3=Maria|last4=Ganem|first4=Guila|last5=Auffray|first5=Jean-Christophe|last6=Capela|first6=Ruben|last7=Biscoito|first7=Manuel|last8=Searle|first8=Jeremy B.|last9=Da Luz Mathias|first9=Maria|journal=Nature|volume=403|issue=6766|page=158|pmid=10646592|title=Rapid chromosomal evolution in island mice|bibcode = 2000Natur.403..158B|ref=harv }}</ref> Ang mga populasyon ng dagang Madeira ay mayroong kromosoma sa pagitan ng 22 at 30 bagaman ang kanilang ninuno na unang dumating sa isla ay may 40 kromosoma. Ang bawat pangkat ay mayroon ng sarili nitong species. Ito ay nangyari sa loob lamang ng mga 500 taon sa pagitan ng 1,500 hanggang 2,000 henerasyon. Sa karagdagan, ang malaking pagkakaiba ng mga kromosoma ay tanging nag-ebolb mula sa isolasyong heograpiko sa halip na pag-aangkop sa iba't ibang mga kapaligiran. Wala sa mga dagang ito ay mga [[hybrid]] ng anuman sa anim na pangkat ng daga.<ref>http://www.genomenewsnetwork.org/articles/04_00/island_mice.shtml</ref>
==== Mga ''Molly'' ====
Ang Shortfin Molly (''[[Poecilia|Poecilia mexicana]]'') ay isang maliit na isda na nakatira sa mga [[Lechuguilla Cave|kwebang sulfur]] ng [[Mehiko]]. Natagpuan ng maraming taon ng pag-aaral ng species na ito na ang dalawang mga natatanging populasyon ng mga molly, na may loob na madilim at maliwanag na tubig pang-ibabaw ay nagiging magkahiwalay na [[gene|henetiko]].<ref>Tobler, Micheal (2009). Does a predatory insect contribute to the divergence between cave- and surface-adapted fish populations? Biology Letters {{doi|10.1098/rsbl.2009.0272}}</ref> Ang mga populasyon ay walang hadlang sa pagitan ng dalawa ngunit natagpuan ng mga siyentipiko na ang mga molly ay hinuhuli ng isang malaking bug na pantubig na (''[[Belostomatidae|Belostoma spp]]''). Tinipon ni Tobler ang bug at parehong mga uri ng molly at inilagay ang mga ito sa malalaking mga bote at muling inilagay sa kweba. Pagkatapos ng isang araw, natagpua nna sa liwanag, ang umangkop sa kwebang isa ay dumanas ng pinakapinsala na apat kada limang mga sugat na pagtusok mula sa mga bug. Sa kadiliman, ang sitwasyon ay kabaligtaran. Ang mga pandama ng molly ay makakadetekta ng banta ng bug sa kabilang sariling habitat ngunit hindi sa iba pa. Ang paglipat mula sa isang habitat tungo sa iba pa ay malaking nagpapataas ng panganib ng kamatayan ng mga ito. Pinaplano ni Tobler ang mga karagdagang eksperimento ngunit naniniwala siyang ito ay isang magandang halimbaw ng paglitaw ng isang bagong species.<ref>{{cite web |url= http://scienceblogs.com/notrocketscience/2009/05/giant_insect_splits_cavefish_into_distinct_populations.php |title= Giant insect splits cavefish into distinct populations |accessdate= 2010-05-22 |publisher= Ed Yong |archive-date= 2010-02-01 |archive-url= https://web.archive.org/web/20100201061035/http://scienceblogs.com/notrocketscience/2009/05/giant_insect_splits_cavefish_into_distinct_populations.php |url-status= dead }}</ref>
==== Osong polar ====
Ang isang spesipikong halimbawa ng malakihang iskalang ebolusyon ang [[osong polar]] (''Ursus maritimus''). Ito ay nauugnay sa [[brown bear]] (''Ursus arctos''). Ang dalawang ito ay makakapagtalik at makakalikha pa rin ng supling na [[Grizzly–polar bear hybrid]].<ref>[http://www.scienceray.com/Biology/Zoology/Adaptive-Traits-of-the-Polar-Bear-Ursus-Maritimus.207777 Adaptive Traits of the Polar Bear (Ursus Maritimus)]. Scienceray.com (2008-08-13). Retrieved on 2011-12-06.</ref> Bagaman malapit na magkaugnay, ang polar bear ay nagkamit ng malalaking mga pagkakaiba mula sa brown bear. Ang mga pagkakaibang ito ay pumayag sa polar bear na makaligtas sa mga kondisyon na hindi magagawa ng mga brown bear. Kabilang dito ang kakayahang makalangoy ng 60 na milya sa mga ma-yelong katubigan, manatiling mainit sa mga kapaligirang maginaw na [[Arktiko]], mahabang leeg na gumagawang madali na panatilihin ang kanilang ulo sa ibabaw ng tubig samantalang lumalangoy, labis na malalaking mga may web na mga paa na nagsisilbing mga paddle kapag lumalanngoy, ang nag-ebolb na maliliit na papillae, ang tulad ng vauole na mga suction cup sa talampakan ng kanilang mga paa na gumagawa sa kanilang hindi madulas sa yelo, kanilang paa na natatakpan ng labis na matting upang ingatan ang mga ito sa masidhing lamig at magbigay traksiyon, ang kanilang mas maliliit na mga tenga ay nagbabawas ng pagkawala ng init, ang kanilang mga talukap ng mata na nagsisilbing mga sunglass, ang mga akomodasyon para sa kanilang diyetang karne, isang malaking tiyan upang payagan ang oportunistikong pagkain at kakayahan na [[mag-ayuno]] hanggang 9 na buwan habang nireresiklo ang kanilang urea.<ref>[http://www.polarbearsinternational.org/bear-facts/polar-bear-evolution/ Polar Bear Evolution] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110810000926/http://www.polarbearsinternational.org/polar-bears/bear-essentials-polar-style/adaptation/evolution |date=2011-08-10 }}. Polarbearsinternational.org (2011-12-01). Retrieved on 2011-12-06.</ref><ref>{{Cite web |title=Ron Rayborne Accepts Hovind's Challenge |url=http://www.kent-hovind.com/250K/ron.htm |access-date=2013-06-20 |archive-date=2011-08-20 |archive-url=https://www.webcitation.org/6158s8XO5?url=http://www.kent-hovind.com/250K/ron.htm |url-status=dead }}</ref>
==== Hibridisasyon ====
{{main|Hybrid}}
Ang mga bagong species ay nalilikha sa pamamagitan ng [[domestikasyon]] ng mga hayop. Halimbawa, ang mga [[domestikasyon|domestikadong tupa]](''ovis aries'') ay nilikha sa pamamagitan ng [[hybridisasyon]] at hindi na pwede pang magkaanak sa pakikipagtalik sa isang species ng tupa na ''Ovis orientalis'' na pinagmulan nito. Ang mga [[domestikadong baka]] ay maaaring ituring na parehong espesye ng ilang mga uri wild ox, gaur, yak, etc., dahil ang mga ito ay maaaring magkaanak sa pakikipagtalik sa mga ito.
Ang ''[[Raphanobrassica]]'' ay kinabibilangan ng lahat ng mga [[intergeneric hybrid]] sa pagitan ng henera na ''[[Raphanus]]'' (labanos) and ''[[Brassica]]'' (repolyo, etc.).<ref>[[Georgii Karpechenko|Karpechenko, G.D.]], Polyploid hybrids of ''Raphanus sativus'' X ''Brassica oleracea'' L., Bull. Appl. Bot. 17:305–408 (1927).</ref><ref>Terasawa, Y. Crossing between ''Brassico-raphanus'' and ''B. chinensis'' and ''Raphanus sativus''. Japanese Journal of Genetics. 8(4): 229–230 (1933).</ref> Ang ''Raphanobrassica'' ay isang [[allopolyploid]] sa pagitan ng [[labanos]] (''Raphanus sativus'') at [[repolyo]] (''Brassica oleracea''). Ang mga halaman ng angkang ito ay kilala bilang mga radiocole. Ang ibang mga anyo ng ''Raphanobrassica'' ay alam din. Ang Raparadish na isang allopolyploid hybrid sa pagitan ng ''Raphanus sativus'' at ''Brassica rapa'' ay pinapalago bilang isang pananim na fodder. Ang "Raphanofortii" ang allopolyploid hybrid sa pagitan ng ''[[Brassica tournefortii]]'' at ''[[Raphanus caudatus]]''.
Ang mga [[salsify]] ay isang halimbawa ng napagmasdang [[hybrid speciation]]. Noong ika-20 siglo, ipinakilala ng mga tao ang tatlong species ng goatsbeard sa Hilagang Amerika. Ang mga species na ito na western salsify (''Tragopogon dubius''), meadow salsify (''Tragopogon pratensis''), at [[Tragopogon porrifolius|oyster plant]] (''Tragopogon porrifolius'') ay mga karaniwang weed na ngayon sa mga urban wasteland. Noong mga 1950, natagpuan ng mga botanista ang dalawang mga bagong species sa mga rehiyon ng [[Idaho]] at [[Washington (estado)|Washington]] na sabay na pinaglalaguan ng ng tatlong species. Ang isang bagong species na ''[[Tragopogon miscellus]]'' ay isang [[tetraploid]] hybrid ng ''T. dubius'' at ''T. pratensis''. Ang isa pang bagong species na ''[[Tragopogon mirus]]'' ay isa ring allopolyploid ngunit ang mga ninuno nito ang ''T. dubius'' at ''T. porrifolius''. Ang mga bagong species na ito ay karaniwang tinatawag na "mga Ownbey hybrid" na ipinangalan sa botanistang unang naglarawan nito. Ang populasyong''T. mirus'' ay pangunahing lumalago sa pamamagitan ng reproduksiyon ng sarili nitong mga kasapi ngunit ang karagdagang mga episodyo ng [[hybrid]]ization ay patuloy na nagdadagdag ng populasyong ''T. mirus''.<ref>{{cite book | title= Life, the science of biology | edition=7| author= William Kirkwood Purves, David E. Sadava, Gordon H. Orians, and H. Craig Heller| year=2006| page=487| publisher=Sinaur Associates, Inc.| isbn=0-7167-9856-5}}</ref>
Ang ''T. dubius'' at ''T. pratensis'' ay nagtalik sa [[Europa]] ngunit hindi nagawang makabuo ng supling. Natagpuan ng isang pag-aaral noong Marso 2011 na nang ipakilala ang mga dalawang halamang ito sa Hilagang Amerika noong mga 1920, ang mga ito ay nagtalik at dumoble ang bilang ng mga kromosoma sa kanilang hybrid ''Tragopogon miscellus'' na pumapayag ng isang rest ng kanilang mga gene na pumayag naman sa mas malaking bariasyong henetiko. Ayon kay Propesor Doug Soltis ng [[University of Florida]], "aming nahuli ang ebolusyon sa akto...ang mga bago at iba ibang mga pattern ng ekspresyon ng gene ay pumapayag sa mga bagong species na mabilis na umangkop sa mga bagong kapaligiran".<ref>{{cite news | url=http://www.eurekalert.org/pub_releases/2011-03/uof-urf031611.php| title=UF researcher: Flowering plant study 'catches evolution in the act'| author=Pam Soltis| publisher=EurekAlert, American Association for the Advancement of Science| date=2011-03-17| accessdate=2011-03-28}}</ref><ref>{{cite journal | title=Transcriptomic Shock Generates Evolutionary Novelty in a Newly Formed, Natural Allopolyploid Plant| journal=Current Biology| year=2011| volume=21| pages=551–6| doi=10.1016/j.cub.2011.02.016| pmid=21419627 | issue=7 | last1=Buggs | first1=Richard J.A. | last2=Zhang | first2=Linjing | last3=Miles | first3=Nicholas | last4=Tate | first4=Jennifer A. | last5=Gao | first5=Lu | last6=Wei | first6=Wu | last7=Schnable | first7=Patrick S. | last8=Barbazuk | first8=W. Brad | last9=Soltis | first9=Pamela S. | ref=harv}}</ref> Ang napagmasdang pangyayaring ito sa pamamagitan ng [[hybrid]]ization ay karagdagang nagpasulong ng ebidensiya ng karaniwang pinagmulan ng mga organismo. Ang mga [[hybrid]]ization na ito ay artipisyal na isinasagawa sa mga laboratoryo mula 2004 hanggang sa kasaulukuyan.
== Mga maling paniniwala tungkol sa ebolusyon ==
* Ang ebolusyon ay hindi totoo dahil ito ay isa lamang [[teoriya]].
Sagot: Ang miskonsepsiyong ito ay nagmula sa hindi siyentipikong kahulugan ng salitang "teoriya". Para sa mga pang-araw araw na gamit ng salitang teoriya, ito ay nagpapahiwatig ng mga bagay na "walang ebidensiya". Ang isa pang nagpapakomplikado dito ang kilalang miskonsepsiyon na kung ang isang [[teoriya]] ay may sapat na ebidensiya, ito ay nagiging batas na nagpapahiwatig na ang mga teoriyang siyentipiko ay mas mababa sa mga batas siyentipiko. Dapat maunawaan na ang teoriya ay may ibang kahulugan sa agham dahil sa agham ang mga teoriya ang pinakamahalagang lebel ng pang-unawa at hindi lamang mga "paghula"(guess). Sa wastong paglalarawan, ang teoriyang siyentipiko ay tumutukoy sa mga paliwanag ng mga penomena na mahigpit na nasubok samantalang ang mga batas ay paglalarawang pangkalahatan ng mga penonomena. Kabilang sa mga siyentipikong teoriya na may matibay na mga ebidensiya at nakapasa sa mga eksperimentong siyentipiko ang [[Pangkalahatang relatibidad|Teoriyang Pangkalatang Relatibidad]] ni [[Einstein]] at [[Mekaniks na Kwantum|Teoriyang Mekaniks na Kwantum]] na dalawang pundamental na saligan ng [[pisika]].
* Ang mga tao ay hindi nag-ebolb mula sa mga [[unggoy]] dahil ang mga unggoy ay umiiral pa rin.
Sagot: Isang maling paniniwala na ang tao ay nag-ebolb mula sa mga kasalukuyang nabubuhay na [[unggoy]]. Inaangkin ng mga ''hindi naniniwala'' sa ebolusyon na kung ang tao ay nag-ebolb mula sa mga unggoy, dapat ang lahat ng unggoy ay naging tao na. Ang ebolusyon ay isang proseso ng pagsasanga kung saan ang isang species ay maaaring magpalitaw sa dalawa o higit pang mga species.<ref name=abc>http://www.abc.net.au/science/articles/2011/10/04/3331957.htm</ref> Ang tao ay nagmula sa isang karaniwang ninuno na ninuno rin ng ibang mga ''[[dakilang bakulaw]]''<ref>http://www.livescience.com/7929-human-evolution-closest-living-relatives-chimps.html</ref> at ang pinakamalapit na nabubuhay na kamag-anak ng mga tao ang ''[[dakilang bakulaw]]'' na [[chimpanzee]] na nagsasalo ng ''karaniwang ninuno'' sa tao na nabuhay noong mga 5-8 milyong taong nakakaraan.<ref>http://www.pbs.org/wgbh/evolution/library/faq/cat02.html</ref> Ang mga organismong ''[[primado]]'' ay nag-ebolb mula sa mga ''[[mamalya]]'' noong mga 65 milyong taong nakakaraan. Ang mga sinaunang primado ay nag-ebolb at naghiwalay tungo sa mga pangkat na [[Haplorhini]] at [[Strepsirrhini]] noong mga 63 milyong taong nakakaraan. Noong mga 58 milyong taong nakakaraan, ang mga tarsier ay humiwalay mula sa mga ibang [[Haplorhini]]. Ang natitirang Haplorhini na [[Simian]] ay naghiwalay sa mga pangkat na [[Catarrhini]] at [[Platyrrhini]]. Ang linyang Platyrrihni([[Bagong Daigdig na unggoy]]) ay humiwalay mula sa linyang [[Catarrhini]]([[bakulaw]] at mga [[Lumang Daigdig na unggoy]]) noong mga 40 milyong taong nakakaraan. Pagkatapos nito, ang Catarrhini ay naghiwalay sa mga pangkat na [[bakulaw]] at [[Lumang Daigdig na unggoy]] noong mga 25-30 milyong taong nakakaraan batay sa mga [[orasang molekular]].<ref>http://www.nature.com/news/fossils-indicate-common-ancestor-for-two-primate-groups-1.12997</ref> Ang linyang [[bakulaw]] ay naghiwalay sa [[gibbon]] at [[dakilang bakulaw]] noong mga 15-20 milyong taong nakakaraan. Ang Ponginae(mga orangutan) ay humiwalay mula sa [[dakilang bakulaw]] noong mga 12 milyong taong nakakaraan. Ang mga gorilya ay humiwalay mula sa mga [[dakilang bakulaw]] na linyang tumutungo sa [[Pan (hayop)|Pan]](chimpanzee at bonobo) at tao noong mga 10 milyong taong nakakaraan. Ang tao at chimpanzee ay naghiwalay noong 5-8 milyong taong nakakaraan. Ang linyang [[Pan (hayop)|Pan]] ay naghiwalay sa [[chimpanzee]] at [[bonobo]] noong 1 milyong taong nakakaraan. Ang linyang tumutungo sa tao ay nagpalitaw sa genus na [[australopithecus]] noong mga 4 milyong taong nakakaraan na kalaunan namang nagebolb sa genus na [[Homo]] noong 2 milyong nakakaraan na kalaunan namang nag-ebolb sa species na [[homo sapiens]] o tao noong mga 200,000 taong nakakaraan. Ang pinakamatandang natuklasang mga fossil ng mga ''[[homo sapiens]]'' ang mga [[labing Omo]] na may edad na 195,000 (±5,000) taong gulang.<ref>{{cite journal|date=17 Pebrero 2005|title=Fossil Reanalysis Pushes Back Origin of Homo sapiens|journal=[[Scientific American]]|url=http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=fossil-reanalysis-pushes}}</ref><ref>{{cite journal|last=McDougall|first=Ian|author2=Brown, Francis H.; Fleagle, John G.|title=Stratigraphic placement and age of modern humans from Kibish, Ethiopia|journal=Nature|date=17 Pebrero 2005|volume=433|issue=7027|pages=733–736|doi=10.1038/nature03258|pmid=15716951}}</ref>
* Ang natural na seleksiyon ay kinasasangkutan ng mga organismong nagtatangka o nagsisikap na makaangkop sa kanilang kapaligiran.
Sagot: Ang [[natural na seleksiyon]] ay humahantong sa pag-aangkop ng species sa paglipas ng panahon ngunit hindi kinasasangkutan ng pagtatangka, pagsisikap o pagnanais ng organismo. Ang natural na seleksiyon ay nagreresulta mula sa bariasyon o pagkakaiba-ibang henetiko sa isang populasyon. Ang bariasyong ito ay nalilika ng random na [[mutasyon]] na isang prosesong hindi naaapektuhan sa pagsisikap ng isang oragnismo. Ang isang indibidwal ay maaaring may [[gene]] para sa katangiang sapat na mabuti upang makapagpatuloy at makapagparami o wala nito. Halimbawa, ang bakterya ay hindi nagebolb ng resistansiya o hindi pagtalab ng antibiyotiko dahil tinangka nila. Sa halip, ang resistansiya ay nag-ebolb dahil sa random na mutasyon na gumawa sa ilang mga indibidwal na bakterya na hindi talaban ng antibiyotiko at makapagparami at sa gayon makapag-iwan ng mga supling na hindi rin tinatalaban ng antibiyotiko.<ref>http://evolution.berkeley.edu/evolibrary/misconceptions_faq.php#a2</ref>
* Ang ebolusyon ay palaging nagsasanhi sa mga organismo na maging mas mabuti.
Sagot: Ang natural na seleksiyon ay nagreresulta sa bumuting mga kakayahan ng organismo na makaangkop at makapagparami. Gayunpaman, hindi ito nangangahulugang pagsulong. Ang natural na seleksiyon ay hindi lumilikha ng mga organismo na perpektong umangkop sa kanilang kapaligiran. Ito ay kadalasang pumapayag sa pagpapatuloy ng mga indibidwal na may isang saklaw ng mga katangian na sapat na mabuti upang makapagpatuloy. Sa isang hindi nagbabagong kapaligiran, ang natural na seleksiyon ay nagpapanatili sa isang organismo na hindi nagbabago. May iba ring mga mekanismo ng ebolusyon na hindi nagsasanhi ng pagbabagong pag-aangkop ng organismo. Ang mutasyon, migrasyon, at genetic drift ay maaaring magsanhi sa mga populasyon na mag-ebolb sa mga paraang mapanganib o mas hindi angkop sa kapaligiran. Halimbawa, ang populasyong [[Afrikaner]] ay may hindi karaniwang mataas na prekwensiya ng [[gene]] na responsable sa [[sakit ni Huntington]] dahil ang bersiyon ng gene ay lumipat sa mataas na prekwensiya habang ang populasyon ay lumalago mula sa isang simulang maliit na populasyon.<ref>http://evolution.berkeley.edu/evolibrary/misconceptions_faq.php#a3</ref>
* Ang ebolusyon ay lumalabag sa ikalawang batas ng termodinamika.
Sagot:Ang pag-aangkin na ang ebolusyon ay lumalabag sa batas ng [[termodinamika]] ay batay sa maling pagkaunawa ng [[ikalawang batas ng termodinamika]] na nagsasaad na ang anumang hiwalay na sistema ay magpapataas ng kabuuang entropiya nito sa paglipas na panahon. Ang isang hiwalay na sistema ay inilalarawan na sistemang walang anumang input ng labas na enerhiya. Ang batas na ito ay lumalapat sa [[uniberso]] dahil isa itong hiwalay na sistema. Gayunpaman, dahil sa ang daigdig ay hindi isang hiwalay na sistema, ang kaayusan sa daigdig ay maaaring mangyari at magpalitaw ng mga komplikadong organismo hangga't may input ng enerhiya gaya ng liwanag ng araw. Ang proseso ng natural na seleksiyon na responsable sa gayong lokal na pagtaas ng kaayusan ay maaaring mahango ng matematikal mula sa ekspresyon ng ekwasyon ng ikalawang batas para sa magkaugnay na hindi-ekwilibrium na mga bukas na sistema.<ref>{{Cite journal|doi=10.1098/rspa.2008.0178 |title=Natural selection for least action |author=Kaila, V. R. and Annila, A.|journal=Proceedings of the Royal Society A |date=8 Nobyembre 2008 |volume=464 |issue=2099 |pages=3055–3070|bibcode = 2008RSPSA.464.3055K }}</ref>
* Ang mga komplikadong anyo ng buhay ay biglaang lumitaw sa pagsabog na Cambrian.
Sagot: Ang tinatawag na pagsabog na Cambrian ang tila biglaang paglitaw ng mga maraming mga phyla ng hayop noong mga 543 milyong taon ang nakakalipas. Ang kasalukuyang ebidensiya ay nagpapakitang ang "pagsabog" ay nangyari sa loob ng mga 20 milyong taon hanggang 40 milyong taon. Ayon sa mga siyentipiko, ang pagsabog na Cambrian ay hindi pinagmulan ng komplikadong buhay sa mundo. Ang ebidensiya ng buhay [[multiselular]] ay lumitaw sa pagkakabuong Doushantuo sa Tsina noong bago ang Cambrian noong mga 590 hanggang 560 milyong taong nakakalipas. Ang mga iba ibang mga fossil ay lumitaw bago ang 555 milyong taong nakakalipas.<ref>http://talkorigins.org/indexcc/CC/CC300.html</ref> Ayon sa mga kritiko, mali na angkining ang lahat ng mga phyla ng mga hayop ay lumitaw sa Cambrian. Ang molekular na ebidensiya ay nagpapakitang ang hindi bababa sa mga anim na phyla ng hayop ay lumitaw bago ang panahong Cambrian. Ang mga plano ng katawan ng hayop na lumitaw sa Cambrian ay hindi rin kinabibilangan ng mga modernong pangkat ng mga hayop gaya ng mga [[starfish]], mga talangka, mga insekto, mga isda, mga butiki at mga [[mammal]] na kalaunang lumitaw sa fossil record. Ang mga anyo ng hayop na lumitaw sa "pagsabog na Cambrian" ay mas primitibo kesa sa mga kalaunang lumitaw na hayop na ito at ang karamihan sa mga hayop sa Cambrian ay may malalambot na katawan. Ang mga hayop na lumitaw sa Cambrian ay kinabilangan rin ng mga ilang transisyonal na fossil kabilang ang Hallucigenia at Anomalocaris.
* Ang Piltdown Man at Nebraska Man ay mga pandaraya ng ebolusyon.
Sagot: Noong 1912, itinanghal nina [[Charles Dawson]] at [[Arthur Smith Woodward]] ang buto ng panga at isang bungo na kanilang inangking 500,000 taong gulang. Gayunpaman, hindi lahat ng mga siyentipiko ay tumanggap sa pagiging tunay ng mga butong ito. Pagkatapos ng 40 taon, ito ay napatunayang pineke. Bagaman ang [[Nebraska man]] ay hindi isang sinadyang pandaraya, ang orihinal na pag-uuri ay napatunayang mali. Inaangkin ng mga anti-ebolusyonista na ang pagiging pandaraya ng [[Piltdown man]] ay nagpapamali sa kabuuan ng ebolusyon. Gayunpaman, ang Piltdown man ay hindi kailanmang ginamit na ebidensiya para sa ebolusyon at ang isang pandaraya ay hindi rin nagpapataob sa mga aktuwal na ebidensiya na umiiral at hindi pandaraya. Ang Piltdown man ay nagsisilbi ngayong isang mahusay na halimbawa ng mga katangiang pagtutuwid sa sarili ng agham.
== Mga pananaw panrelihiyon ==
=== Pagtanggap sa ebolusyon ===
{{bar box
|title=Mga pagkakaiba sa mga relihiyon tungkol sa tanong ng Ebolusyon sa Estados Unidos<br />Ang persentahe ng mga relihiyoso na umaayon na ang ebolusyon ang pinakamahusay na paliwanag ng pinagmulan ng tao sa mundo
|caption=Kabuuang persentahe ng populasyon ng Estados Unidos:48%<br />Sanggunian: [[Pew Forum]]<ref>[http://pewforum.org/Science-and-Bioethics/Religious-Differences-on-the-Question-of-Evolution.aspx Religious Groups: Opinions of Evolution], [[Pew Forum]] (Isinagawa noong 2007, inilabas noong 2008)</ref>
|float=center
|bars=
{{bar pixel|[[Budismo|Budista]]|silver|405||81%}}
{{bar pixel|[[Hindu]]|black|400||80%}}
{{bar pixel|[[Hudaismo|Hudyo]]|silver|385||77%}}
{{bar pixel|Walang kinabibilangang denominasyon|black|360||72%}}
{{bar pixel|[[Simbahang Katoliko Romano|Romano Katoliko]]|silver|290||58%}}
{{bar pixel|[[Silangang Ortodokso|Ortodokso]]|black|270||54%}}
{{bar pixel|Nananaig na Protestantismo|silver|255||51%}}
{{bar pixel|[[Islam|Muslim]]|black|225||45%}}
{{bar pixel|Hist. na Itim na Protestante|silver|190||38%}}
{{bar pixel|Ebanghelikal na Protestante|black|120||24%}}
{{bar pixel|[[Mormon]]|silver|110||22%}}
{{bar pixel|[[Mga Saksi ni Jehova]]|black|40||8%}}
}}
May mga [[relihiyon]] na naniniwalang ang ebolusyon ay ''hindi'' sumasalungat sa kanilang pananampalataya. Ang pananaw na ito ay karaniwang tinatawag na mga [[theistic evolution]]. Halimbawa, ang mga 12 na nagsakdal laban sa pagtuturo ng [[kreasyonismo]] sa Estados Unidos sa kaso ng korte na ''[[McLean v. Arkansas]]'' ay binubuo ng mga klero at [[mangangaral]] na kumakatawan sa mga pangkat na Methodist, Episcopal, African Methodist Episcopal, Katoliko, Southern Baptist, Reform Jewish, at Presbyterian.<ref>[http://www.encyclopediaofarkansas.net/encyclopedia/entry-detail.aspx?entryID=2243 McLean v Arkansas, Encyclopedia of Arkansas]</ref><ref>[http://ncse.com/media/voices/religion ''Defending the teaching of evolution in public education, Statements from Religious Organizations'']</ref> Ang [[Arsobispo ng Canterbury]], Dr. [[Rowan Williams]], ay naglabas ng mga pahayag na sumusuporta sa ebolusyon noong 2006.<ref>[http://www.theregister.co.uk/2006/03/21/archbishop_backs_evolution/ ''Archbishop of Canterbury backs evolution: Well, he is a Primate,'' Chris Williams, The Register, Tuesday 21 Marso 2006]</ref> Natagpuan ni Molleen Matsumura ng [[National Center for Science Education]] na sa mga Amerikano sa 12 pinakamalalaking mga denominasyong Kristiayno, ang hindi bababa sa 77% ay kabilang sa mga denominasyong sumusuporta sa pagtuturo ng ebolusyon.<ref>{{harvnb|Matsumura|1998|p=9}} notes that, "''Table 1 demonstrates that Americans in the 12 largest Christian denominations, 89.6% belong to churches that support evolution education! Indeed, many of the statements in ''Voices'' insist quite strongly that evolution must be included in science education and "creation science" must be excluded. Even if we subtract the [[Southern Baptist Convention]], which has changed its view of evolution since [[McLean v Arkansas]] and might take a different position now, the percentage those in denominations supporting evolution is still a substantial 77%. Furthermore, many other Christian and non-Christian denominations, including the [[United Church of Christ]] and the National Sikh Center, have shown some degree of support for evolution education (as defined by inclusion in 'Voices' or the "Joint Statement").''" Matsumura produced her table from a June, 1998 article titled ''Believers: Dynamic Dozen'' put out by Religion News Services which in turn cites the ''1998 Yearbook of American and Canadian Churches''. Matsurmura's calculations include the [[Southern Baptist Convention|SBC]] based on a brief they filed in [[McLean v. Arkansas]], where the SBC took a position it has since changed, according to Matsurmura. See also {{harvnb|NCSE|2002}}.</ref> Ang mga pangkat na ito ay kinabibilangan ng [[Simbahang Katoliko Romano]], Protestantism, kabilang [[United Methodist Church]], [[National Baptist Convention, USA, Inc.|National Baptist Convention, USA]], [[Evangelical Lutheran Church in America]], [[Presbyterian Church (USA)]], [[National Baptist Convention of America]], [[African Methodist Episcopal Church]], the [[Episcopal Church in the United States of America|Episcopal Church]], at iba pa.<ref>[http://www.emporia.edu/biosci/schrock/docs/Eagle-25.pdf ''Christianity, Evolution Not in Conflict'', John Richard Schrock, Wichita Eagle 17 Mayo 2005 page 17A] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110927061932/http://www.emporia.edu/biosci/schrock/docs/Eagle-25.pdf |date=2011-09-27 }}<!-- This editorial mischaracterizes the Matsurmura|1998 article--></ref><ref>{{harvnb|Matsumura|1998|p=9}}</ref> Ang isang bilang na mas malapit sa mga 71% ay itinanghal ng pagsisiyasat nina Walter B. Murfin at David F. Beck.<ref>[http://www.cesame-nm.org/index.php?name=Sections&req=viewarticle&artid=43&page=4 ''The Bible: Is it a True and Accurate Account of Creation? (Part 2): The Position of Major Christian Denominations on Creation and Inerrancy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071015234023/http://www.cesame-nm.org/index.php?name=Sections&req=viewarticle&artid=43&page=4 |date=2007-10-15 }}, Walter B. Murfin, David F. Beck, 13 Abril 1998, hosted on [http://www.cesame-nm.org/index.php Coalition for Excellence in Science and Math Education] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071015233002/http://www.cesame-nm.org/index.php |date=2007-10-15 }} website</ref>
Ang [[Simbahang Katoliko Romano]] ay tumatanggap rin sa ebolusyon.<ref name="Alberta">{{cite web|url = http://www.lastseminary.com/genesis-modern-science/Evolutionary%20Creation.pdf|title =Evolutionary Creation|quote=Evolutionary creation best describes the official position of the Roman Catholic Church, though it is often referred to in this tradition as
'theistic evolution.'|publisher = [[University of Alberta]]|accessdate = 2007-10-18}}</ref><ref>
{{quote|[Theistic evolutionism] is the official position of the Catholic church. In 1996, Pope John Paul VI reiterated the Catholic TE position, according to which God created, evolution occurred, human beings may indeed have been descended from more primitive forms, and the Hand of God was required for the production of the human soul", |[[Eugenie Scott]], Director of the US [[National Center for Science Education]]}}</ref>
Ang Kilusang [[Ahmadiyya]] ay tumatanggap sa ebolusyon at aktibo itong itinataguyod. Isinaad ni [[Mirza Tahir Ahmad]], ang ikaapat na [[Khalifatul Masih|kalipa]] ng kilusang [[Ahmadiyya]] na ang ebolusyon ay nangyari ngunit sa pamamagitan lamang ng diyos na nagpangyari nito. Hindi sila naniniwala na si [[Adan at Eba|Adan]] ang unang tao sa mundo ngunit isa lamang propeta na tumanggap ng pahayag ng diyos sa mundo.
Ang pundamental na bahagi ng mga katuruan ni [[`Abdul-Bahá]] tungkol sa ebolusyon ang paniniwal ana ang lahat ng mga buhay ay nagmula sa parehong pinagmulan.<ref>{{harvnb|Effendi|1912|p=350}}</ref><ref>{{harvnb|`Abdu'l-Bahá|1912|pp= 51–52}}</ref>
Ang mga [[Hindu]] ay naniniwala sa konsepto ng ebolusyon ng buhay sa mundo.<ref>[http://www.msu.edu/~hernan94] Dave Hernandez - Michigan State University</ref> Ang mga konsepto ng [[Dashavatara]] na mga iba ibang [[inkarnasyon]] ng diyos mula sa mga simpleng organismo at patuloy na nagiging mas komplikado gayundin ang araw at gabi ni [[Braham]] ay pangkalahatang nakikita bilang mga instansiya ng pagtanggap ng Hinduismo sa ebolusyon.
Kabilang din sa mga siyentipikong relihiyoso na naniniwala sa ebolusyon si [[Francis Collins]] na dating direktor ng [[Human Genome Project]].<ref>http://discovermagazine.com/2007/feb/interview-francis-collins</ref>
=== Pagtutol sa ebolusyon ===
{{main|Kreasyonismo|Argumento mula sa palpak na disenyo|Intelihenteng disenyo|Mito ng paglikha|Unang tao}}
Ayon sa ilang mga [[teista]] partikular ang mga pundamentalista o literal na naniniwala sa [[Bibliya]], ang tao ay hindi nag-ebolb dahil ayon sa kanilang interpretasyon ng [[Bibliya]], ang unang taong si [[Adan at Eba|Adan]] ay literal na nilikha ng [[diyos]] mula sa alikabok ng lupa. Para sa mga pundamentalista, ang pananaw ng agham na ang modernong tao ay nagebolb mula sa sinaunang ninuno(common ancestor) na ninuno rin ng mga [[ape]] gaya ng [[chimpanzee]], [[gorilla]] at iba pa ay pagsasalungat o pagmamali sa kanilang interpretasyon na ang tao ay espesyal na nilikha ng diyos. Ayon sa mga siyentipiko, ang paniniwalang ang tao ay nagmula sa [[unang tao|isang babae at lalake]] na tinawag na [[Adan at Eba]] ay sinasalungat ng mga ebidensiyang [[henetiko]]. Imposibleng ang tao ay nagmula sa dalawang tao lamang dahil ayon sa ebidensiyang henetiko, ang mga modernong tao ay nagmula sa isang pangkat ng hindi bababa sa 10,000 mga ninuno o indibidwal.<ref name=npr/> Imposibleng ang mga tao sa kasalukuyan ay magmula lamang sa dalawa lamang tao dahil ito ay mangangailangan ng imposibleng sobrang taas na rate ng [[mutasyon]] upang mangyari ang mga bariasyon sa mga kasalukuyang tao.<ref name="npr">{{cite news |title=Evangelicals Question The Existence Of Adam And Eve |author=Barbara Bradley Hagerty |newspaper=[[All Things Considered]] |date=9 Agosto 2011 |url=http://www.npr.org/2011/08/09/138957812/evangelicals-question-the-existence-of-adam-and-eve}} [http://www.npr.org/2011/08/09/138957812/evangelicals-question-the-existence-of-adam-and-eve Transcript]</ref>
== Mga sanggunian ==
{{reflist|2}}
== Mga kawing na panlabas ==
* [http://evolution.berkeley.edu/ Understanding Evolution]
* [http://www.talkorigins.org/ Talk Origins]
{{Biology nav}}
[[Kategorya:Mga teoriyang pambiyolohiya]]
[[Kategorya:Biyolohiyang ebolutiba]]
dexp4c4829nj37m0vbpp2e5cba1ambc
Tanza
0
22488
1959693
1946039
2022-07-31T07:19:44Z
Rowandigitalphotography
118478
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Philippine municipality 2
| infoboxtitle = Bayan ng Tanza
| sealfile = Ph_seal_cavite_tanza.png
| caption = Mapa ng Cavite na nagpapakita ng lokasyon ng Tanza.
| locatormapfile = {{PH wikidata|image_map}}
| region = {{PH wikidata|region}}
| province = {{PH wikidata|province}}
| districts = Ika-7 na Distrito ng Cavite
| barangays = 41
| class = Unang Klase; urban
| mayor = [[Yuri A. Pacumio]]
| vice_mayor = Archangelo B. Matro
| founded = 1760 |
| areakm2 = 78.24
| population_as_of = 2015
| population_total = 226,188
| latd = 14| latm = 24| lats = | latNS = N
| longd = 120| longm = 50| longs = | longEW = E
|Kongresista=Rep. Boying C. Remulla|Motto="Nagkakaisang Sambayanan Tungo sa Patuloy na Pagbabago at Kaunlaran!"}}
Ang '''Bayan ng Tanza''' (dating kilala bilang '''Sta. Cruz de Malabon''') ay isang unang klaseng [[mga bayan ng Pilipinas|bayan]] sa [[mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ng [[Cavite]], [[Pilipinas]]. Ayon sa {{PH wikidata|population_as_of}}, ito ay may populasyon na {{PH wikidata|population_total}} sa may {{PH wikidata|household}} na kabahayan.
Sa Tanza ginanap ang panunumpa ni [[Emilio Aguinaldo]], bilang [[pangulo]] ng pamahalaang himagsikan ng Pilipinas. Ito rin ang bayang sinilangan ni [[Felipe G. Calderon]], ang unang taong nagbalangkas ng [[Konstitusyon ng Pilipinas]].
==Mga Barangay==
Ang bayan ng Tanza ay pampolitika na nahahati sa 41 mga [[barangay]].
<table border=0><tr>
<td valign=top>
* Amaya 1
* Bagtas
* Biga
* Biwas
* Bucal
* Bunga
* Calibuyo
* Capipisa
* Daang Amaya 1
* Halayhay
* Julugan I
* Mulawin
* Paradahan I
* Poblacion I
</td><td valign=top>
* Poblacion II
* Poblacion III
* Poblacion IV
* Punta I
* Sahud Ulan
* Sanja Mayor
* Santol
* Tanauan
* Tres Cruses
* Lambingan
* Amaya II
* Amaya III
* Amaya IV
* Amaya V
</td><td valign=top>
* Amaya VI
* Amaya VII
* Daang Amaya II
* Daang Amaya III
* Julugan II
* Julugan III
* Julugan IV
* Julugan V
* Julugan VI
* Julugan VII
* Julugan VIII
* Paradahan II
* Punta II
</td></tr></table>
[[Talaksan:Tanza Cavite.JPG|none|250px]]
==Demograpiko==
{{Populasyon}}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
==Mga Kawing Panlabas==
*[http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp Philippine Standard Geographic Code] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413163013/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp |date=2012-04-13 }}
*[http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2012/pr1227tx.html 2010 Philippine Census Information] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120625153211/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2012/pr1227tx.html |date=2012-06-25 }}
*[http://elgu2.ncc.gov.ph/tanza Opisyal na Website ng Pamahalaang Bayan ng Tanza, Cavite] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071013104931/http://elgu2.ncc.gov.ph/tanza/ |date=2007-10-13 }}
{{Cavite}}
[[Kategorya:Mga bayan ng Kabite]]
szfcxq5yteubuvlicmr7uuyqh53vc2b
Ilustrado
0
26091
1959717
1899785
2022-07-31T08:14:56Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Filipino Ilustrados Jose Rizal Marcelo del Pilar Mariano Ponce.jpg|thumb|280px|right|Ang mga ''ilustrado'': José Rizal, Marcelo H. del Pilar at Mariano Ponce (''mula sa kaliwa'').]]
Ang '''ilustrado''' ay isang salitang [[Pilipino]] at [[Kastila]] na may kahulugang "isang taong nakabatid ng kalinawan at kaliwanagan".<ref name=LOC/> Nakaaangat sa lipunan ang mga ilustrado ng Pilipinas noong kapanahunan ng mga Kastila. Sila ang mga panggitnang-klase mamamayan na nakapag-aral at nabantad sa mga ideya ng liberalismo at nasyonalismo mula sa Europa. Naghangad ng "mas makataong kasunduang pampolitika at pang-ekonomiya" ang mga Pilipinong ilustrado sa ilalim ng mga Kastila. Sa kaniyang ''In Our Image: America's Empire in the Philippines'' (Sa Wangis Natin: Ang Imperyo ng Amerika sa Pilipinas), tinawag ni Stanley Karnow ang mga ilustrado bilang mga "mayayamang grupo ng mga marurunong" (''rich intelligentsia'') sapagkat ang mga ito ay mga anak ng mga maykayang nagmamay-ari ng lupa. Ikinalat nila ang ideya ng nasyonalismo sa Pilipinas.<ref name=LOC>[https://archive.is/20121213093123/lcweb2.loc.gov/frd/cs/philippines/ph_glos.html Glossary: Philippines, Area Handbook Series, Country Studies, Federal Research Division, Library of Congress, LOC.gov (undated)], retrieved on: 30 Hulyo 2007</ref><ref>[http://people.cohums.ohio-state.edu/grimsley1/milhis/phil.htm Grimsley, Mark. Ang Digmaan sa Pilipinas: 1899–1902, Ohio-State.edu, 1993, 1996] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121009102022/http://people.cohums.ohio-state.edu/grimsley1/milhis/phil.htm |date=2012-10-09 }}, isinangguni noong: 1 Agosto 2007</ref><ref name="Karnow">[[Stanley Karnow|Karnow, Stanley]]. ''In Our Image: America’s Empire in the Philippines'' (Sa Wangis Natin: Ang Imperyo ng Amerika sa Pilipinas), Ballantine Books, Random House, Inc., Marso 3 1990, may 536 na mga dahon, dahon 15. - ISBN 0-345-32816-7</ref><ref name=Mega>[http://www.megaessays.com/viewpaper/28063.html Ang Pag-bangon ng mga Nasa Gitnang-Antas ng Lipunan sa Pilipinas (Ang mga Ilustrado), Mega Essays LLC, MegaEssays.com, 2007], isinangguni noong: 1 Agosto 2007</ref><ref name=Britannica>[http://www.britannica.com/ebi/article-206427 Pilipinas: Ang Kolonya ng Espanya, Artikulong Pang-estudyante mula sa isang Ensiklopedya, Encyclopaedia Britannica Online, Encyclopaedia Britannica, Inc., Britannica.com], isinangguni noong: 1 Agosto 2007</ref><ref name=Embassy>[http://www.philippineembassy-usa.org/about/history.htm Ang Kasaysayan ng Pilipinas, Embahada ng Republika ng Pilipinas, Department of Foreign Affairs, PhilippineEmbassy-USA.org (walang petsa)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070713175511/http://www.philippineembassy-usa.org/about/history.htm |date=2007-07-13 }}, isinangguni noong: 1 Agosto 2007</ref>
==Adhikain ng mga ilustrado==
Sina [[Graciano López Jaena]], [[Marcelo H. del Pilar]], [[Mariano Ponce]], [[Antonio Luna]] at [[José Rizal]], ang bayaning pang-nasyonal ng Pilipinas, ang mga pinaka-kilala sa mga ilustrado. Sa pamamagitan ng mga nobelang ''Noli Me Tangere'' (Huwag Mo Akong Salingin) at ''El Filibusterismo'' (Ang Subersibo), naipakita ni Rizal sa mundo ang karahasang dinaranas ng mga Pilipino sa ilalim ng mga Kastila.<ref name=Britannica/><ref name=SSPXAsia>[http://www.sspxasia.com/Newsletters/2002/Jan-Mar/Liberalism_in_the_Philippines.htm Salvador, Fr. Emerson, Liberalismo sa Pilipinas, Ang Rebolusyon ng 1898: Ang Mga Tunay na Kaganapan, Liham-Balita Mula sa Distrito ng Asya, Lipunan ni Santo Pio X, Distrito ng Asya, Enero - Marso 2002], isinangguni noong: 1 Agosto 2007</ref>
Sa simula, hindi ibig ni Rizal at ng kaniyang mga kasamang ilustrado na magkamit ng kalayaan ang Pilipinas mula sa Espanya, sa halip ay gusto nilang magkaroon ng legal na pagkakapantay-pantay ang mga Pilipino at ang mga Kastila ng kolonya. Kasama sa mga hinihiling na pagbabagong pampolitika, pang-pananampalataya at pang-ekonomiya ng mga ilustrado na "ang Pilipinas ay magkaroon ng representasyon sa parliyamento at maging probinsiya ng Espanya, at ang sekularisasyon ng mga parokya".<ref name=Embassy/><ref name=SSPXAsia/>
Subalit noong 1872, lumakas ang adhikaing nasyonalismo nang ginarote ng mga makapangyarihang Kastila ang tatlong paring Pilipino dahil sa "bintang na pamumuno ng rebelyong militar sa Cavite, malapit sa Maynila". Ang pangyayari at iba pang mga mapang-aliping gawain at ikinagalit ng mga ilustrado.<ref name=Embassy/> Dahil sa kaniyang mga isinulat at mga gawain, si Rizal ay binaril ng mga Kastila noong 30 Disyembre 1896. Ang pagbaril kay Rizal ng nagbunsod sa mga ilustrado na mag-alsa laban sa Espanya. Ito rin ang naging sanhi ng pagkakaroon ng pagkakaisa ng mga ilustrado ng mga katipunero ni [[Andres Bonifacio]].<ref name=Embassy/>
==Katayuang panlipunan sa ilalim ng mga Amerikano==
Pinatibay ng mga alituntuning pang-Pilipinas ng mga Amerikano ang mataas na katayuan ng mga ilustrado sa loob ng lipunang Pilipino. Ang lupa na dating pag-aari ng mga prayle ay ipinagbili sa mga ilustrado at ang karamihan sa mga posisyon sa gobiyerno ay inalok sa mga ito.<ref name=Embassy/> Sila din ang mga taong maaaring makipagtalik o makapag-asawa sa mga Kastila. {{Fact|date=Agosto 2008}}
==Mga talasanggunian==
===Mga talababa===
{{reflist}}
===Bibliyograpiya===
*[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761558570_11/Philippines.html Republika ng Pilipinas, Korporasyong Microsoft, Encarta.MSN.com, 2007]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090829032346/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761558570_11/Philippines.html |date=2009-08-29 }}, isinangguni noong: 1 Agosto 2007
*[http://www.smc.org.ph/apmj8-1.htm Mga Lumisan, Inang-Bayan at Pagbabagong Panlipunan, Diyaryo ng Paglisan mula sa Asya at Pasipiko (Bibliyograpiya), Volume 8, Labas 1–2, SMC.org.ph, (walang petsa)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070613044936/http://www.smc.org.ph/apmj8-1.htm |date=2007-06-13 }}, isinangguni noong: 1 Agosto 2007
*[https://www.jstor.org/stable/2053260 Owen, Norman G., Kolonyalismong Pang-Kompadre: Pag-aaral sa Pilipinas sa Ilalim ng mga Amerikano, Isang Pagtalakay ni Theodore Friend, Diyaryo ng Pag-aaral ng Asya, Vol. 32, Blg. 1 (Nob. 1972), pp. 224–226, JSTOR.org, 2007], isinangguni noong: 1 Agosto 2007
*[https://www.jstor.org/stable/2754881 Majul, Cesar A. Ang mga Ideyang Pampolitika at Pang-Konstitusyon ng Rebolusyong Pilipino, Isang Pagtalakay ni R. S. Milne, Kaganapang Pam-Pasipiko, Vol. 42, Blg. 1 (Tagsibol, 1969), dahon 98–99, JSTOR.org, 2007], isinangguni noong: 1 Agosto 2007
*[http://opmanong.ssc.hawaii.edu/filipino/republic.html Ang Proklamasyon ng Kasarinlan ng Pilipinas at ang Pagsilang ng Republika ng Pilipinas, Ang Sityo ng Kasaysayan ng Pilipinas, OpManong.SSC.Hawaii.edu (walang petsa)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070804071246/http://opmanong.ssc.hawaii.edu/filipino/republic.html |date=2007-08-04 }}, isinangguni noong: 1 Agosto 2007
*[http://www.columbia.edu/cu/asiaweb/v11n1Rossabi.htm Rossabi, Amy. Ang Ugat ng mga Hakbang Panglipunan sa Pilipinas mula sa Panahon ng Kolonyalismo, Volume 11, Bilang 1, Taglagas 1997, Ang Diyaryo ng Batas sa Asya, Columbia.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070618190303/http://www.columbia.edu/cu/asiaweb/v11n1Rossabi.htm |date=2007-06-18 }}, isinangguni noong: 1 Agosto 2007
*[http://www.angelfire.com/ca/doodz/philippines3.html Nasyonalismong Pilipino, AngelFire.com (walang petsa)], isinangguni noong: 1 Agosto 2007
*[https://web.archive.org/web/20080302142714/http://www.geocities.com/centerforbulacanstudies/barasoain.html Veneracion, Jaime B., Ph. D. (Propesor ng Kasaysayan, Pamantasan ng Pilipinas at Bumibisitang Propesor, BSU), Ang Madrid ni Rizal: Ang Pinag-ugatan ng Ideya ng Kalayaan ng mga Ilustrado, Diyaryo Bulakenya, Bahay Saliksikan ng Bulakan (Center for Bulacan Studies), Geocities.com, 4 Abril 2003], isinangguni noong: 1 Agosto 2007
*[http://www.philippinechildrensfoundation.org/history.shtml Kasaysayan ng Pilipinas, Pundasyon para sa mga Kabataang Pilipino, PhilippineChildrensFoundation.org, 2005] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070813052804/http://www.philippinechildrensfoundation.org/history.shtml |date=2007-08-13 }}, isinangguni noong: 1 Agosto 2007
[[Kategorya:Pilipinas]]
[[Kategorya:Kasaysayan ng Pilipinas]]
fl87qc31hxvtqmmoa7j5hljkno2qewi
Kaharian ng Netherlands
0
31104
1959732
1900298
2022-07-31T08:56:50Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Kaharian ng Netherlands''' ([[Wikang Dutch|Dutch]]: ''Koninkrijk der Nederlanden'') malimit na tinutukoy na [[Netherlands]] ay isang [[nakapangyayaring estado]], at [[monarkiyang konstitusyonal]] na may teritoryo sa kanlurang [[Europa]] at sa [[Caribbean]]. Ang apat na bahagi ng kaharian — [[Aruba]], [[Curaçao]], [[Netherlands]] at [[Sint Maarten]] — na tinutukoy na "bansa" (''landen'' sa [[Wikang Dutch|Dutch]]), ay lumalahok bilang pantay na magkakatuwang sa kaharian.<ref>The Charter of the Kingdom was fully explained in an "EXPLANATORY MEMORANDUM to the Charter for the Kingdom of the Netherlands", transmitted to the U.N. Secretary-General in compliance with the wishes expressed in General Assembly resolutions 222 (III) and 747 (VIII). New York, 30 March 1955 (* Ministerie van Buitenlandse Zaken, 41, Suriname en de Nederlandse Antillen in de Verenigde Naties III, Staatsdrukkerij-en uitgeversbedrijf/ ’s Gravenhage, 1956)</ref> Subalit sa katunayan, karamihan sa mga pakikipag-ugnayan ng kaharian ay pinangangasiwaan ng Netherlands (na may sakop sa humigit-kumulang 98% ng lawak at populasyon ng kaharian) sa ngalan ng buong kaharian. Samakatuwid, nakasalalay ang Aruba, Curaçao, at Sint Maarten sa Netherlands sa ilang mga bagay gaya ng [[patakarang panlabas]] at [[tanggulan]], bagaman mayroon silang takdang antas ng awtonomiya sa kanilang mga parlamento.
Ang malaking bahagi ng bansang bumubuo ng Netherlands (pati na rin ng kaharian) ay matatagpuan sa Europa, maliban sa tatlong ''espesyal na munisipalidad'' ([[Bonaire]], [[Saba]], at [[Sint Eustatius]]) na matatagpuan sa Caribbean. Ang mga bansang bumubuo ng Aruba, Curaçao, at Sint Maarten ay matatagpuan din sa Caribbean.
== Mga Bansa ==
[[File:Koninkrijk der Nederlanden.png|thumb|280px|Mapa ng Kaharian ng Netherlands. Kasukat ang mga teritoryo.]]
[[File:Kingdom of the Netherlands location tree.svg|thumb|280px|Tree structure of subdivisions of the Kingdom of the Netherlands, showing the geographic location of its four constituent countries.]]
Kasalukuyang may apat na bansang bumubuo ang Kaharian ng Netherlands na magkakapantay-pantay: Netherlands, Aruba, Curaçao, at Sint Maarten. Tandaang may pagkakaiba ang ''Kaharian ng Netherlands'' at ang ''Netherlands'': ang Kaharian ng Netherlands ay ang kabuuang nakapangyayaring estado, samantala ang Netherlands ay isa lamang sa apat na bansang bumubuo nito. Bawat isa sa tatlo sa anim na pulo ng [[Dutch Caribbean]] (Aruba, Curaçao, at Sint Maarten) ay ang mga nalalabing bansang bumubuo; samantala ang natitira pang mga pulo (Bonaire, Sint Eustatius, at Saba) ay bahagi ng bansa ng Netherlands na tinutukoy na [[Caribbean Netherlands]].
{| class="wikitable" style="text-align:right;"
|+ Mga Nasasakupang Bansa ng Kaharian ng Netherlands
|- style="line-height:1.3em;"
!scope="col" colspan="2" style="width:15em;"| Bansa
!scope="col" rowspan="2" style="width:8em;" | Populasyon<br/>{{small|(1 Jan 2012)}}<br/>{{refn|group=note|name=table1|The population statistics for the Netherlands proper and the Caribbean Netherlands are for 1 January 2012. However, the statistics for Aruba are for 31 December 2011, for Curaçao for 1 January 2011, and for Sint Maarten for 1 January 2010.}}
!scope="col" rowspan="2" style="width:12em;"| Bahagdan sa<br/>populasyon ng Kaharian
!scope="col" rowspan="2" style="width:5em;" | Lawak<br/>{{small|(km²)}}
!scope="col" rowspan="2" style="width:9em;" | Bahagdan sa<br/>lawak ng Kaharian
!scope="col" rowspan="2" style="width:11em;"| Pagsisiksikan<br/>{{small|(tao/km²)}}
!scope="col" rowspan="2" style="width:3em;" class="unsortable"| {{small|Source}}
|-
!style="border-top:hidden"|
!scope="col" | {{small|Subdibisyon}}
|-
|scope="rowgroup" colspan="2" style="text-align:left;"| {{flag|Netherlands}}{{refn|group=note|name=table2|The population statistics of the Central Bureau of Statistics for the Netherlands do not include the Caribbean Netherlands ([http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/informatie/decentrale-overheden/informatie-voor-gemeenten/gemeenten-en-regionale-indelingen/regionale-indelingen/niet-gemeentelijke-indelingen/default.htm Source 1], [http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/dossiers/nederland-regionaal/faq/specifiek/faq-bonaire-sinteustatius-saba.htm 2]). The number given here results from adding the population statistics of the Netherlands with those of the Caribbean Netherlands.}}
| 16,748,205 || 98.32% || 41,854 || 98.42% || 396
|style="text-align:center;"|
|-
|rowspan="4" style="border-top:hidden"|
|scope="row" style="text-align:left;"| {{flagicon|Netherlands}} [[European Netherlands|European mainland]]
| 16,725,902 || 98.19% || 41,526 || 97.65% || 399
|style="text-align:center;"| <ref name="CBS-Netherlands">[http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=37230ned&D1=0-17&D2=0-4&D3=130-134&HDR=G2&STB=G1,T&VW=T Central Bureau of Statistics] (Netherlands)</ref>
|-
|scope="row" style="text-align:left;"| {{flag|Bonaire}} †‡
| 16,541 || 0.10% || 294 || 0.69% || 46
|style="text-align:center;"| <ref name="CBS-BES">[http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=80534ned&D1=0&D2=0&D3=0&D4=a&D5=7-10&HDR=T&STB=G1,G2,G3,G4&VW=T Central Bureau of Statistics] (Caribbean Netherlands)</ref>
|-
|scope="row" style="text-align:left;"| {{flag|Sint Eustatius}} †‡
| 3,791 || 0.02% || 21 || 0.05% || 137
|style="text-align:center;"| <ref name="CBS-BES"/>
|-
|scope="row" style="text-align:left;"| {{flag|Saba}} †‡
| 1,971 || 0.01% || 13 || 0.03% || 134
|style="text-align:center;"| <ref name="CBS-BES"/>
|-
|scope="row" colspan="2" style="text-align:left;"| {{flag|Aruba}} †
| 103,504 || 0.61% || 193 || 0.45% || 555
|style="text-align:center;"| <ref name="CBS-Aruba">[http://www.cbs.aw/cbs/readBlob.do?id=3968 Central Bureau of Statistics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121113154514/http://www.cbs.aw/cbs/readBlob.do?id=3968 |date=2012-11-13 }} (Aruba)</ref>
|-
|scope="row" colspan="2" style="text-align:left;"| {{flag|Curaçao}} †
| 145,406 || 0.85% || 444 || 1.04% || 320
|style="text-align:center;"| <ref name="CBS-Curaçao">[http://www.cbs.cw/cbs/themes/Population/Data/Population-2012021012144.pdf Central Bureau of Statistics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121104020224/http://www.cbs.cw/cbs/themes/Population/Data/Population-2012021012144.pdf |date=2012-11-04 }} (Curaçao)</ref>
|-
|scope="row" colspan="2" style="text-align:left;"| {{flag|Sint Maarten}} †
| 37,429 || 0.22% || 34 || 0.08% || 1,101
|style="text-align:center;"| <ref name="CBS-Sint-Maarten">[http://www.sintmaartengov.org/Government/Ministry%20of%20Tourism%20Economic%20Affairs%20Transport%20and%20Telecommunication/stat/Pages/Population.aspx Department of Statistics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130511062204/http://www.sintmaartengov.org/Government/Ministry%20of%20Tourism%20Economic%20Affairs%20Transport%20and%20Telecommunication/stat/Pages/Population.aspx |date=2013-05-11 }} (Sint Maarten)</ref>
|- class="sortbottom"
!scope="row" colspan="2" style="text-align:left;font-weight:normal;white-space:nowrap;"| ''{{flag|Kaharian ng Netherlands}}''
!style="text-align:right;"| ''17,034,544''
!style="text-align:right;font-weight:normal;"| ''100.00%''
!style="text-align:right;"| ''42,525''
!style="text-align:right;font-weight:normal;"| ''100.00%''
!style="text-align:right;"| ''397''
!style="text-align:center;"|
|- class="sortbottom"
|scope="row" colspan="8" style="background:#ffffff;text-align:left;"| {{smaller|† Bumubuo sa [[Dutch Caribbean]].<br />‡ Bumubuo sa [[Caribbean Netherlands]].}}
|-
|}
=== Pagbabago ng mga bansang bumubuo ===
{| class="wikitable sortable"
! Panahon
! Mga Bansa
! Pagbabago
|-
| 1954 – 1975
|
* {{flag|Netherlands}}
* {{nowrap|{{flag|Netherlands Antilles|variant=1959}}}}
* {{flagcountry|Dutch Guiana}}
| Nilagdaan ang Saligang-Batas ng Kaharian ng Netherlands
|-
| 1975 – 1986
|
* {{flag|Netherlands}}
* {{flag|Netherlands Antilles|variant=1959}}
| Nakamit ng [[Suriname]] ang kalayaan at naging {{flag|Suriname|name=Republika ng Suriname}}
|-
| 1986 – 2010
|
* {{flag|Aruba}}
* {{flag|Netherlands}}
* {{flag|Netherlands Antilles}}
| Humiwalay ang Aruba sa Netherlands Antilles upang maging ''bansang bumubuo''
|-
| 2010 – kasalukuyan
|
* {{flag|Aruba}}
* {{flag|Curaçao}}
* {{flag|Netherlands}}
* {{flag|Sint Maarten}}
| Binuwag ang [[Netherlands Antilles]]. Ang [[Caribbean Netherlands]] ay naging mga ''espesyal na munisipalidad'' ng Netherlands, habang ang Curaçao at Sint Maarten become constituent countries.
|}
== Talababa ==
{{Reflist|group=note|30em}}
== Sanggunian ==
{{reflist|2}}
[[Kategorya:Netherlands]]
2zo8u8ns5cz5s2ghrfpqsw1v3unxkob
Papa Leon XIII
0
36254
1959415
1930440
2022-07-30T12:08:25Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Christian leader
| type = Pope
| English name = Leon XIII
| image = Papa Leone XIII.jpeg
| caption =
| coat_of_arms = C o a Leone XIII.svg
| birth_name = Vincenzo Gioacchino Raffaele Luigi Pecci
| term_start = 20 February 1878
| term_end = 20 Hulyo 1903
| predecessor = [[Pope Pius IX|Pius IX]]
| successor = [[Pope Pius X|Pius X]]
| ordination = 31 Disyembre 1837
| ordinated_by = [[Carlo Odescalchi]]
| consecration = 19 Pebrero 1843
| consecrated_by = [[Luigi Emmanuele Nicolò Lambruschini]]
| cardinal = 19 Disyembre 1853
| rank =
| birth_date = 2 Marso 1810
| birth_place = [[Carpineto Romano]],<br /> [[Roma]], [[Imperyong Pranses]]]
| death_date = 20 Hulyo 1903<br /> (sa gulang na 93)
| death_place = [[Apostolic Palace|Palasyong Apostoliko]],<br /> [[Roma]], [[Kaharian ng Italya (1861–1946)|Kaharian ng Italya]]
| other = Leon
}}
Si '''Papa Leon XIII''' o '''Papa Leo XIII''' ([[2 Marso]], [[1810]]—[[20 Hulyo]], [[1903]]), ay isang paring Italyano at nagsilbi bilang [[Papa]] at tagapamahala ng [[Simbahang Katoliko]]. Ipinanganak bilang Konde '''Vincenzo Gioacchino Raffaele Luigi Pecci''', ay ang ika-256 na [[Papa]] ng [[Simbahang Romano Katoliko]], na namuno mula [[1878]] hanggang sa kaniyang kamatayan noong [[1903]],<ref>[http://www.newadvent.org/cathen/12272b.htm "List of Popes,"] ''Catholic Encyclopedia'' (2009); retrieved 2013-3-18.</ref> at pumalit kay [[Papa Pio IX]]. Naglingkod hanggang sa edad na 93, siya ang pinakamatandang papa, at ang ikatlong may pinakamahabang panahon sa [[pontipise]], sa likod nina [[Papa Pio IX]] at [[Papa Juan Pablo II]]. Kilala siya bilang ang "Papa ng Manggagawang Tao" at "Ang Papang Panlipunan".
Bilang tagapagtaguyod ng karapatang panlipunan noong mga huling panahon ng ika-19 dantaon, iminungkahi niya ang pagbibili o pagbebenta ng mga lupaing [[Katoliko]] (pag-aari ng mga kapariang [[Espanya|Kastila]]) na nasa [[Pilipinas]].<ref name=Karnow>{{cite-Karnow|Leo XIII}}</ref>
==Monsinyor==
Iginawad ni [[Papa Gregorio XVI]] kay Pecci ang pamagat na ''[[Monsignore]]'' (Monsinyor).<ref name="nyt1903">[http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=F6081EFA3C5D11738DDDA80A94DF405B838CF1D3 "The Life and Personality of the Dead Pope,"] ''New York Times.'' Hulyo 21, 1903; nakuha noong 2011-11-10.</ref> Noong 1903, nagkaroon ng mga pagdiriwang ng Hubileong Ginintuan na bumalik-tanaw sa 50 mga taon magmula nang mapangalanan si Pecci bilang isang [[kardinal (Katolisismo)|kardinal]].<ref>[http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F60D11FA3A5412738DDDAB0A94DA405B838CF1D3&scp=15&sq=leo%20xiii&st=cse "Leo XIIIs Jubilee,"] ''New York Times.'' Pebrero 22, 1903; nakuha noong 2011-10-30.</ref>
Noong 1846, dinalaw niya ang London kung saan nakaharap niya si [[Reyna Victoria]].<ref>[http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F70611FF355D11738DDDAA0894DB405B8985F0D3&scp=9&sq=gregory%20xvi&st=cse "Leo and Victoria,"] ''New York Times.'' Marso 3, 1899; nakuha noong 2011-11-10.</ref>
==Pagka-obispo==
Si Pecci ay naging Obispo ng [[Perugia]] sa loob ng 32 mga taon, magmula 1846 hanggang 1878.<ref name="catholic">[http://www.newadvent.org/cathen/09169a.htm "Pope Leo XIII,"] ''Catholic Encyclopedia''; nakuha noong 2011-10-27.</ref>
==Pagkakardinal==
Itinaas ni [[Papa Pio IX]] ang ranggo ni Pecci upang maging kardinal noong 1853.<ref name="nyt1903"/>
==Pagkapapa==
Noong 1878, nahalal si Kardinal Pecci bilang Papa.<ref>[http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=F50710F83A5B137B93C3AB1789D85F4C8784F9 "Election of Pope Leo XIII,"] ''New York Times.'' Pebrero 21, 1878; nakuha noong 2011-10-30.</ref> Pagkaraan ng pagkahalal sa kaniya, hindi kailanman lumabas si Papa Leon sa hangganan ng mga tarangkahan ng Batikano.<ref name="nyt1903"/> Nanungkulan si Papa Leon XIII hanggang sa edad na 93. Siya ang [[Talaan ng mga edad ng mga papa|pinakamatandang papa]] at ang pangalawang may pinakamahabang [[Talaan ng mga papa ayon sa haba ng panahon ng pamumuno|pamumuno bilang papa]] bago ang pagiging papa ni [[Papa Juan Pablo II]]. Nakilala si Papa Leon XIII bilang ang "Papa ng Naghahanapbuhay na Tao."
Namatay si Papa Leo XIII sa edad na 93 dahil sa [[pulmonya]] at katandaan.<ref name="nyt1903"/>
===Pagkaraan ng kaniyang kamatayan===
Ibinurol si Papa Leo XIII sa [[Basilika ni San Pedro]]. Inilibing siya sa [[Basilika]] na San Juan Laterano,<ref name="nyt1903"/> na opisyal na luklukan ng Obispo ng Roma.
==Tingnan din==
* [[Talaan ng mga papa]]
* [[List of popes by length of reign|Talaan ng mga papa ayon sa tagal ng panunungkulan]]
==Mga sanggunian==
[[File:C o a Leone XIII.svg|thumb|120px|right|Ang Eskudo ng Armas ni Papa Leon XIII]]
{{reflist}}
==Mga kawing na panlabas==
{{commonscat-inline|Leo XIII}}
{{Wikisource|Author:Leo XIII}}
* [http://en.wikisource.org/wiki/Catholic_Encyclopedia_%281913%29/Pope_Leo_XIII "Pope Leo XIII"] sa ''Catholic Encyclopedia'', 1913
* [http://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Leo_%28popes%29/Leo_XIII "Leo XIII"] sa ''Encyclopædia Britannica'', 1911
* [http://www.vatican.va/holy_father/index.htm Vatican webpage], [http://www.vatican.va/holy_father/leo_xiii/index.htm Leo XIII]
*[http://www2.fiu.edu/~mirandas/cardinals.htm Cardinals of the Holy Roman Church], [http://www2.fiu.edu/~mirandas/bios1853-ii.htm#Pecci Gioacchino Cardinal Pecci]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130717091056/http://www2.fiu.edu/~mirandas/bios1853-ii.htm#Pecci |date=2013-07-17 }}
* [http://www.newadvent.org/cathen/ ''Catholic Encyclopedia''], [http://www.newadvent.org/cathen/12272b.htm "List of Popes"]
{{s-start}}
{{s-bef|before=[[Pope Pius IX|Pio IX]]}}
{{s-ttl|title=[[List of popes|Papa]]|years=1878–1903}}
{{s-aft|after=[[Pope Pius X|Pio X]]}}
{{end}}
{{Popes}}
{{DEFAULTSORT:Leon 13}}
[[Kategorya:Ipinanganak noong 1810]]
[[Kategorya:Namatay noong 1903]]
[[Kategorya:Mga papa mula sa Italya]]
[[Kategorya:Mga papa ng Simbahang Katoliko Romano]]
gel9j1mmq7nkwgre36gewglbzgb3o23
Wuhan
0
37735
1959590
1937007
2022-07-31T03:37:19Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
| name = {{raise|0.2em|Wuhan}}
| official_name = <!-- Official name in English if different from 'name' -->
| native_name = {{lower|0.1em|{{nobold|{{lang|zh-hans|武汉市}}}}}}
| other_name =
| settlement_type = [[Antas-prepektura na lungsod|Antas-prepektura]] at [[Sub-probinsiyal na lungsod]]
| image_skyline ={{Photomontage
| photo1a = 武漢長江大橋と亀山テレビタワー.jpg
| photo2a = Gude Buddhist Temple in Wuhan.jpg
| photo2b = 武汉大学老图书馆侧面.jpg
| photo3a = Yellow Crane Tower, 2013 photo.jpg
| photo3b =
| photo4a =
| size = 250
| position = center
| spacing = 1
| color = transparent
| border = 0
| foot_montage = Mula taas, kaliwa-pakanan: [[Tulay ng Ilog Yangtze sa Wuhan]], Budistang Templo ng Gude, Lumang Aklatan ng [[Unibersidad ng Wuhan]], [[Toreng Yellow Crane]]
}}
| image_seal =
<!--| image_seal_caption= ancient form of the characater ''Hàn'' (汉/漢) used in 'Wuhan'-->
| motto = {{lang|zh-hans|武汉, 每天不一样}}{{spaces|2}}<br><small>([[Pinapayak na Tsino]] "Wuhan, Kakaiba Araw-Araw!")</small>
| image_map = {{maplink|frame=yes|plain=yes|type=shape|stroke-width=2|stroke-color=#000000|zoom=7}}
| image_map1 = Wuhan in Hubei.png
| mapsize1 =
| map_caption1 = Kinaroroonan ng nasasakupan ng Lungsod ng Wuhan sa Hubei
| pushpin_map = China#Asia
| pushpin_relief = yes
| pushpin_label_position = bottom
| pushpin_mapsize =
| pushpin_map_caption = Kinaroroonan sa Tsina
| coordinates = {{coord|30|35|N|114|17|E|type:adm2nd_region:CN-42|display=it}}
| subdivision_type = [[Talaan ng mga bansa|Bansa]]
| subdivision_name = {{flag|PRC}}
| subdivision_type1 = [[Mga lalawigan ng Republikang Bayan ng Tsina|Lalawigan]]
| subdivision_type4 =
| subdivision_name1 = [[Hubei]]
| subdivision_name4 =
| established_title = Tinirhan
| established_date = 1500 BK
| established_title2 = Unang pinag-isa
| established_date2 = Enero 1, 1927<ref name="history2"/>
| established_title3 = <!-- Incorporated (city) -->
| established_date3 =
| population_demonym = ''Wuhanese''; taga-Wuhan
| nickname = {{lang|zh-hans|九省通衢}}{{spaces|2}}<ref name="图文:黄金十字架写就第一笔">{{cite web|url=http://www.readmeok.com/2012-5/21_11860.html|script-title=zh:图文:"黄金十字架"写就第一笔|publisher=Sina|date=30 March 2009|accessdate=21 February 2018|quote={{lang|zh-hans|武汉历史上就是“九省通衢”,在中央促进中部崛起战略中被定位为“全国性综合交通运输枢纽”。}}|deadurl=no|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304113420/http://www.readmeok.com/2012-5/21_11860.html|archive-date=March 4, 2016|df=mdy-all}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.wh.gov.cn/theme/include/htm/whgl/frame04.htm|title=九省通衢|last=|first=|date=|website=The government of Wuhan|archive-url=https://archive.is/20121127235821/http://www.wh.gov.cn/theme/include/htm/whgl/frame04.htm|archive-date=27 Nov 2012|dead-url=yes|access-date=5 May 2019}}</ref><br><small>([[Pinapayak na Tsino]] "Ang Lansangambayan ng Tsina")</small><br>Ang Chicago ng Tsina<ref name="timemagazine">{{cite news |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,848985,00.html |title=Foreign News: On To Chicago |work=Time |accessdate=November 20, 2011 |date=June 13, 1938 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120105114835/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,848985,00.html |archive-date=January 5, 2012 |dead-url=no |df=mdy-all }}</ref><ref name="Chicago is all over the place">{{cite news |url=http://articles.chicagotribune.com/2012-05-13/news/ct-talk-nato-chicago-0513-20120513_1_violent-crime-chicago-connection-south-america-s-chicago |title=Chicago is all over the place |publisher=Chicago Tribune |accessdate=May 22, 2012 |author=Jacob, Mark |date=May 13, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130511215253/http://articles.chicagotribune.com/2012-05-13/news/ct-talk-nato-chicago-0513-20120513_1_violent-crime-chicago-connection-south-america-s-chicago |archive-date=May 11, 2013 |dead-url=no |df=mdy-all }}</ref><ref name="水野幸吉 Mizuno Kokichi 2014 3">{{cite book |script-title=zh:中国中部事情:汉口 |trans-title=Central China: Hankou |publisher=Wuhan Press |author={{lang|ja|水野幸吉}} (Mizuno Kokichi) |year=2014 |pages=3 |isbn=9787543084612}}</ref><br>江城{{spaces|2}}<small>([[Pinapayak na Tsino]] "Ang Lungsod na Ilog")</small>
| parts_type = Mga paghahati<ref name="history2">{{cite web|script-title=zh:武汉市历史沿革|url=http://www.xzqh.org/html/show/hb/15225_2.html|date=6 August 2014|accessdate=10 February 2018|language=zh-hans|publisher=www.xzqh.org ({{lang|zh-hans|行政区划网站}})|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20180210120959/http://www.xzqh.org/html/show/hb/15225_2.html|archive-date=February 10, 2018|dead-url=no|df=mdy-all}}</ref><ref name="xingzhengquhua">{{cite web|script-title=zh:行政建置|url=http://www.wh.gov.cn/2018wh/zjwh_5785/whgk/201808/t20180824_223224.html|date=8 January 2018|accessdate=17 October 2018|language=zh-hans|publisher=Wuhan Municipal People's Government ({{lang|zh-hans|武汉市人民政府门户网站}})|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20181017082522/http://www.wh.gov.cn/2018wh/zjwh_5785/whgk/201808/t20180824_223224.html|archive-date=October 17, 2018|dead-url=no|df=mdy-all}}</ref><br /> [[Paghahating antas-kondado|Antas-kondado]]<br /> [[Mga paghahating pampangasiwaan ng Republikang Bayan ng Tsina#Antas-township|Antas-township]]
| parts = <br />[[Talaan ng antas-township na mga dibisyon ng Hubei#Wuhan|13 distrito]]<br />156 subdistrito, 1 bayan, 3 mga township
| government_footnotes =
| government_type =
| leader_title = [[Kalihim ng Partido Komunista|Kalihim ng Partido]]
| leader_name = Ma Guoqiang
| leader_title1 = Alkalde
| leader_name1 = Zhou Xianwang ({{lang|zh-hans|周先旺}},agent)<ref name="wanyong">{{cite web|script-title=zh:武汉市信息公开|url=http://www.wh.gov.cn/whszfwz/szzc/sztlz/|accessdate=5 April 2018|quote={{lang|zh-hans|2017年2月19日,在武汉市第十四届人民代表大会第一次会议上当选为武汉市政府市长。}}|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20180406102552/http://www.wh.gov.cn/whszfwz/szzc/sztlz/|archive-date=April 6, 2018|dead-url=no|df=mdy-all}}</ref>
| unit_pref =
| area_footnotes = <ref name="yearbook">{{cite web|title=Wuhan Statistical Yearbook 2010|url=http://www.whtj.gov.cn/documents/tjnj2010.pdf|publisher=Wuhan Statistics Bureau|accessdate=July 31, 2011|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111105213243/http://www.whtj.gov.cn/documents/tjnj2010.pdf|archivedate=November 5, 2011|df=mdy-all}}p. 15</ref>
| area_magnitude =
| area_total_km2 = 8494.41
| area_land_km2 =
| area_urban_km2 = 1,528
| area_urban_footnotes = (2018)<ref name="demo 14th 22">{{Cite book|url=http://www.demographia.com/db-worldua.pdf|title=Demographia World Urban Areas. 14th Annual Edition|last=Cox|first=W|publisher=Demographia|year=2018|isbn=|location=St. Louis|pages=22|access-date=June 15, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180503021711/http://www.demographia.com/db-worldua.pdf|archive-date=May 3, 2018|dead-url=no|df=mdy-all}}</ref>
| population_urban = 7,980,000
| population_urban_footnotes = (2018)<ref name="demo 14th 22" />
| area_water_km2 =
| area_water_percent =
| elevation_footnotes = {{citation needed|date=February 2018}}
| elevation_m = 37
| elevation_ft = 121
| population_total = 10,607,700
| population_as_of = 2015
| population_density_km2 = auto
| population_metro = 19 milyon
| population_metro_footnotes = <ref name="oecd2015"/>
| demographics_type2 = Pangunahing [[Talaan ng mga pangkat etniko sa Tsina|mga pangkat etniko]]
| demographics2_title1 = Mga pangunahing pangkat etniko
| demographics2_info1 = [[Tsinong Han|Han]]
| demographics_type1 = Mga wika
| demographics1_footnotes = <!-- for references: use <ref>
tags -->
| demographics1_title1 = Mga wika
| demographics1_info1 = [[Wikaing Wuhan]], [[Pamantayang Tsino]]
| postal_code_type = [[Mga kodigong postal sa Tsina|Kodigong postal]]
| postal_code = '''4300'''00–'''4304'''00
| area_code = 0027
| iso_code = [[ISO 3166-2:CN|CN-HB-01]]
| blank1_name_sec2 = Puno ng lungsod
| blank1_info_sec2 = [[Metasequoia]]<ref>{{cite web|title=THE CHRONOLOGY OF THE "LIVING FOSSIL" METASEQUOIA GLYPTOSTROBOIDES (TAXODIACEAE): A REVIEW (1943–2003)|url=http://www.metasequoia.org/chronicle.pdf|publisher=Harvard College|page=15|quote=1984 In the spring, Metasequoia was chosen as the “City Tree” of Wuhan, the capital of Hubei.|date=2003|accessdate=January 25, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20160306151512/http://www.metasequoia.org/chronicle.pdf|archive-date=March 6, 2016|dead-url=no|df=mdy-all}}
</ref>
| website = {{URL|www.wuhan.gov.cn|武汉政府门户网站 (Wuhan Government Web Portal)|}} {{zh-hans icon}}; {{URL|english.wh.gov.cn|English Wuhan|}} (in English)
| timezone = [[Pamantayang Oras ng Tsina|Pamantayang Tsina]]
| utc_offset = +8
| blank_name = [[Kabuuan ng Gawang Katutubo|GDP]]<ref name="GDP2010">{{cite web|script-title=zh:武汉市2010年国民经济和社会发展统计公报|url=http://www.tjcn.org/tjgb/201103/18954.html|publisher=Wuhan Statistics Bureau|date=May 10, 2011|accessdate=July 31, 2011|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20121023035033/http://www.tjcn.org/tjgb/201103/18954.html|archive-date=October 23, 2012|dead-url=yes|df=mdy-all}}</ref>
| blank_info = 2018
| blank1_name = - Kabuuan
| blank1_info = [[CNY]] 1.485 trilyon<br />USD 224.28 bilyon ([[List of Chinese municipalities and prefecture-level cities by GDP|8th]])
| blank2_name = - Sa bawat tao
| blank2_info = CNY 138,759<br />USD 20,960 (nominal) - 40,594 ([[Kapantayan ng lakas ng pagbili|PPP]]) ([[Talaan ng mga munisipalidad at antas-prepekturang dibisyon sa Tsina ayon sa GDP kada tao|Pan-11]])
| blank3_name = - Paglago
| blank3_info = {{increase}} 8% (2018)
| blank4_name = [[Plaka ng sasakyan (Tsina)|Mga unlapi ng plaka ng sasakyan]]
| blank4_info = {{lang|zh-cn|鄂A}}<br />{{lang|zh-cn|鄂O}} (kapulisan at mga awtoridad)
| blank2_name_sec2 = Bulaklak ng lungsod
| blank2_info_sec2 = [[Prunus mume|Plum blossom]]<ref name="torchrelay"/>
}}
Ang '''Wuhan''' ({{IPAc-cmn|AUD|zh-Wuhan.ogg|wu|3|.|h|an|4}}; {{zh|s={{linktext|武汉}}|t={{linktext|武漢}}}}) ay ang kabisera at pinakamalaking lungsod ng lalawigan ng [[Hubei]], [[Tsina]].<ref>{{cite web|title=Illuminating China's Provinces, Municipalities and Autonomous Regions|url=http://www.china.org.cn/english/features/43585.htm|publisher=PRC Central Government Official Website|accessdate=2018-02-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20140619213235/http://www.china.org.cn/english/features/43585.htm|archive-date=June 19, 2014|dead-url=no|df=mdy-all}}</ref> Ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Tsina ayon sa populasyon|pinakamataong lungsod]] sa [[Gitnang Tsina]]<ref name="Focus on Wuhan, China">{{cite web |url=http://www.tradecommissioner.gc.ca/eng/document.jsp?did=96289&cid=512&oid=32 |title=Focus on Wuhan, China |publisher=The Canadian Trade Commissioner Service |accessdate=February 10, 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131212120036/http://www.tradecommissioner.gc.ca/eng/document.jsp?did=96289&cid=512&oid=32 |archive-date=December 12, 2013 |dead-url=yes |df=mdy-all }}</ref> na may populasyon ng higit sa 10 milyon, ang [[Talaan ng mga lungsod sa Tsina ayon sa populasyon|pampitong pinakamataong lungsod ng bansa]], at isa sa siyam na mga [[Pambansang Gitnang Lungsod]] ng Tsina.<ref>{{Cite web |url=http://usa.chinadaily.com.cn/a/201802/09/WS5a7ce35fa3106e7dcc13baec.html |script-title=zh:国家中心城市 |trans-title=National central cities |author=Zhao Manfeng ({{lang|zh-hans|赵满丰}}) |website=usa.chinadaily.com.cn |access-date=2018-05-20 |title=Archived copy |archive-url=https://web.archive.org/web/20180520124743/http://usa.chinadaily.com.cn/a/201802/09/WS5a7ce35fa3106e7dcc13baec.html |archive-date=May 20, 2018 |dead-url=no |df=mdy-all }}</ref> Ito ay nasa silangang [[Kapatagan ng Jianghan]], sa gitnang kahabaan ng tagpuan ng [[Ilog Yangtze]] sa [[Ilog Han (Hubei)|Ilog Han]]. Bilang isang lungsod na nagmumula sa pagsasama ng tatlong mga lungsod, [[Distrito ng Wuchang|Wuchang]], [[Hankou]], at [[Distrito ng Hanyang|Hanyang]], nakilala ang Wuhan bilang "Lansangang bayan ng Tsina" (九省通衢),<ref name="图文:黄金十字架写就第一笔"/> at hawak nito ang katayuang [[sub-probinsiyal]].
Umaabot nang 3,500 taon ang kasaysayan ng Wuhan.<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Wuhan|title=Wuhan {{!}} China|website=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2019-06-13}}</ref> Ito ang kinalalagyan ng [[Himagsikan ng Wuchang]], na humantong sa pagbagsak ng [[Dinastiyang Qing]] at ang pagtatag ng [[Republika ng Tsina (1912–1949)|Republika ng Tsina]].<ref>{{Cite web|url=https://blogs.britannica.com/2011/10/wuchang-uprising-double-ten-10101911.html|title=The Wuchang Uprising on Double Ten (10/10/1911) {{!}} Britannica Blog|website=blogs.britannica.com|access-date=2019-06-13|archive-date=2018-04-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20180408204155/http://blogs.britannica.com/2011/10/wuchang-uprising-double-ten-10101911.html|url-status=dead}}</ref> Panandaliang naging kabisera ng Tsina ang Wuhan noong 1927 sa ilalim ng [[Makakaliwang politika|kaliwang kapulungan]] [[Pamahalaan ng Republika ng Tsina sa Wuhan|pamahalaan]] ng [[Kuomintang]] (KMT) na pinamunuan ni [[Wang Jingwei]].<ref name="Remaking the Chinese City">{{cite book|title=Remaking the Chinese City: Modernity and National Identity, 1900-1950|author=Stephen R. MacKinnon|publisher=University of Hawaii Press|year=2002|isbn=978-0824825188|pages=161|authorlink=Wuhan's Search for Identity in the Republican Period}}</ref> Kalaunan ay naglingkod ang lungsod ay bilang kabisera ng Tsina sa kasagsagan ng digmaan noong 1937 sa loob ng 10 buwan, noong [[Ikalawang Digmaang Tsino-Hapones]].<ref name="AN AMERICAN IN CHINA: 1936-39 A Memoir">{{cite web|url=http://www.willysthomas.net/HankowInfo.htm|title=AN AMERICAN IN CHINA: 1936-39 A Memoir|archive-url=https://web.archive.org/web/20130512075531/http://www.willysthomas.net/HankowInfo.htm|archive-date=May 12, 2013|dead-url=yes|accessdate=February 10, 2013|df=mdy-all}}</ref><ref name="Wuhan, 1938">{{cite book|title=Wuhan, 1938: War, Refugees, and the Making of Modern China|author=Stephen R. MacKinnon|date=2008-05-21|publisher=University of California Press|isbn=978-0520254459|pages=12}}</ref> Noong [[Himagsikang Pangkalinangan]], naganap ang isang armadong labanan sa pagitan ng dalawang magkasalungat na mga pangkat na naglalaban para sa kapangyarihan sa lungsod; ito ay naging kilala bilang [[Insidente sa Wuhan]].
Kasalukuyang kilala ang Wuhan bilang sentro ng politika, ekonomiya, pananalapi, komersiyo, kalinangan, at edukasyon ng Gitnang Tsina.<ref name="Focus on Wuhan, China" /> Ito ay isang pangunahing pusod ng transportasyon, kalakip ng dose-dosenang mga daambakal, daan at mabilisang daanan na dumaraan sa lungsod at nag-uugnay sa ibang mga pangunahing lungsod.<ref>{{Cite web|url=http://www.mofcom.gov.cn/aarticle/resume/n/200906/20090606358864.html|title=武汉获批全国首个交通枢纽研究试点城市|last=|first=|date=2009-06-25|website=Ministry of Commerce of the People's Republic of China|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref> Dahil sa napakahalagang gampanin nito sa panloob na transportasyon, minsang tinutukoy ang Wuhan bilang "ang [[Chicago]] ng Tsina" ng banyagang mga sanggunian.<ref name="timemagazine" /><ref name="Chicago is all over the place" /><ref name="水野幸吉 Mizuno Kokichi 2014 3" /> Ang "Ginintuang Daanang-tubig" ng [[Yangtze|Ilog Yangtze]] at ng pinakamalaking sangay nito, ang [[Ilog Han (Hubei)|Ilog Han]], ay bumabagtas sa pook urbano at hinahati ang Wuhan sa tatlong mga distrito: [[Distrito ng Wuchang|Wuchang]], [[Hankou]], at [[Distrito ng Hanyang|Hanyang]]. Tumatawid sa Yangtze sa lungsod ang [[Tulay ng Ilog Yangtze sa Wuhan]]. Di-kalayuan matatagpuan ang [[Saplad ng Tatlong Bangin]], ang [[Talaan ng pinakamalaking mga estasyon ng kuryente sa mundo|pinakamalaking estasyon ng kuryente sa mundo]] ayon sa [[nakakabit na kapasidad]].
Habang naging isang nakagisnang lugar ng paggawa ang Wuhan sa loob ng maraming mga dekada, isa na rin ito sa naging mga lugar na naghihikayat ng makabagong pagbabago sa industriya. Ang Wuhan ay binubuo ng tatlong mga pambansang sona ng pagpapaunlad, apat na siyentipiko at teknolohikong mga liwasang pagpapaunlad, higit sa 350 mga suriang pananaliksik, 1,656 na mga negosyo sa makabagong teknolohiya, maraming mga ''enterprise incubator'', at mga pamumuhunan mula sa 230 Fortune Global ng 500 mga kompanya.<ref>{{Cite web|url=https://www.tradecommissioner.gc.ca/china-chine/market-facts-faits-sur-le-marche/96289.aspx?lang=eng|title=Focus on Wuhan, China|last=Government of Canada|first=Foreign Affairs Trade and Development Canada|date=2009-09-08|website=www.tradecommissioner.gc.ca|access-date=2019-06-13}}</ref> Nakalikha ito ng [[Kabuuan ng Gawang Katutubo|GDP]] na US$ 224 bilyon noong 2018. Nakahimpil sa lungsod ang [[Dongfeng Motor Corporation]], isang tagagawa ng mga kotse. Tahanan din ang Wuhan ng maraming mga kilalang surian sa mataas na edukasyon, kabilang na ang [[Unibersidad ng Wuhan]] na pumapangatlo sa buong bansa noong 2017,<ref>{{Cite web|url=http://www.cuaa.net/cur/2014/xjindex.shtml|title=校友会2017中国大学排行榜700强揭晓,北京大学十连冠--艾瑞深校友会网2019中国大学排行榜,中国大学研究生院排行榜,中国一流大学,中国大学创业富豪榜,中国独立学院排行榜,中国民办大学排行榜|website=www.cuaa.net|language=en|access-date=2019-06-13|archive-date=2019-06-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20190606145337/http://www.cuaa.net/cur/2014/xjindex.shtml|url-status=dead}}</ref> at ang [[Huazhong University of Science and Technology]].
Dumanas ang Wuhan noon sa mga banta ng [[pagbaha]],<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/cities/2019/jan/23/inside-chinas-leading-sponge-city-wuhans-war-with-water|title=Inside China's leading 'sponge city': Wuhan's war with water|last=Jing|first=Li|date=2019-01-23|work=The Guardian|access-date=2019-06-13|language=en-GB|issn=0261-3077}}</ref> na nagpa-udyok sa pamahalaan na maglunsad ng mga mekanismong absorsiyon na di-nakapipinsala sa kalikasan upang maibsan ang pagbaha.<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2017/09/17/asia/china-sponge-cities/index.html|title=China's 'sponge cities' aim to re-use 70% of rainwater|last=Hartley|first=Asit K. Biswas, Kris|website=CNN|access-date=2019-06-13}}</ref> Noong 2017, itinalaga ng [[UNESCO]] ang Wuhan bilang isang [[Creative Cities Network|Malikhaing Lungsod]] sa larangan ng pagdidisenyo.<ref>{{Cite web|url=https://en.unesco.org/creative-cities//node/1086|title=Wuhan {{!}} Creative Cities Network|website=en.unesco.org|access-date=2019-06-13}}</ref> Ibinukod ng ''[[Globalization and World Cities Research Network]]'' ang Wuhan bilang isang ''Beta world city''.
Dinaos ang [[2011 FIBA Asia Championship]] sa [[Himnasyon ng Wuhan]], at isa ito sa mga naging tagpo ng [[2019 FIBA Basketball World Cup]].<ref name="fiba.com">[http://www.fiba.com/basketballworldcup/2019 The Official website of the 2019 FIBA Basketball World Cup] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170527030949/http://www.fiba.com/basketballworldcup/2019|date=May 27, 2017}}, FIBA.com, Retrieved 9 March 2016.</ref> Idinaos din sa lungsod ang Ikapitong ''[[Military World Games]]'' mula Oktubre 18 hanggang 27, 2019.<ref>{{Cite web|url=http://www.xinhuanet.com/english/2017-11/26/c_136780684.htm|title=7th Military World Games to be held in Wuhan in 2019 - Xinhua {{!}} English.news.cn|website=www.xinhuanet.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20180520124235/http://www.xinhuanet.com/english/2017-11/26/c_136780684.htm|archive-date=May 20, 2018|dead-url=no|access-date=2018-05-20|df=mdy-all}}</ref><ref>http://www.wuhan2019mwg.com official site</ref>
Magmula noong kahulihan ng Enero 2020, nasa ilalim ng [[Mga lockdown sa Hubei (2020)|paglo-lockdown ang lungsod]] dahil sa [[Pandemya ng COVID-19|kamakailang paglaganap]] ng [[SARS-CoV-2]].<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2020/01/27/asia/china-wuhan-coronavirus-reaction-intl-hnk/index.html|title=China's unprecedented reaction to the Wuhan virus probably couldn't be pulled off in any other country|first=James|last=Griffiths|website=CNN|access-date=2020-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200128015515/https://www.cnn.com/2020/01/27/asia/china-wuhan-coronavirus-reaction-intl-hnk/index.html|archive-date=Enero 28, 2020|url-status=live}}</ref> Ipinalalagay ng ilan na lumitaw ang epidemya sa [[Huanan Seafood Wholesale Market|Pamilihang Pakyawan ng Pagkaing-dagat ng Huanan]] sa [[Distrito ng Jianghan]], na nakasara na mula noon.<ref>{{Cite web|url=https://globalnews.ca/news/6457872/wuhan-china-coronavirus-quarantine/|title=Here’s what Wuhan, China looks like under quarantine for coronavirus|website=Global News|language=en|access-date=2020-01-28}}</ref> Tinatayang nasa limang milyong katao ang nakaalis ng lungsod bago nagsimula ang lockdown, na nag-udyok ng poot at pagbatikos sa pamahalaan dahil sa huling [[Kuwarentenas|pagkukuwarentenas]] sa lungsod.<ref>{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/5-million-left-wuhan-before-coronavirus-quarantine-2020-1|title=5 million people left Wuhan before China quarantined the city to contain the coronavirus outbreak|last=Collman|first=Ashley|website=Business Insider|access-date=2020-01-28}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.npr.org/2020/01/29/800938047/angry-chinese-ask-why-their-government-waited-so-long-to-act-on-coronavirus|title=Angry Chinese Ask Why Their Government Waited So Long To Act On Coronavirus|website=NPR.org|language=en|access-date=2020-01-31}}</ref>
==Etimolohiya==
{{Infobox Chinese
|pic=Wuhan (Chinese characters).svg
|piccap="{{link text|Wuhan}}" sa [[Pinapayak na panitik ng wikang Intsik|Pinapayak]] (itaas) at [[Tradisyonal na panitik ng wikang Intsik|Nakagisnang]] (ibaba) mga Tsinong panitik
|picupright=0.425
|w=Wu<sup>3</sup>-han<sup>4</sup>
|gr=Wuuhann
|bpmf=ㄨˇ ㄏㄢˋ
|s={{link text|武汉}}
|t={{link text|武漢}}
|p=Wǔhàn
|mi={{IPAc-cmn|AUD|zh-Wuhan.ogg|wu|3|.|h|an|4}}
|suz=Vû-hǒe
|j=Mou<sup>5</sup>-hon<sup>3</sup>
|y=Móuh-hon
|ci={{IPAc-yue|m|ou|5|.|h|on|3}}
|poj=Bú-hàn
|order=st
|l="[Ang pinagsamang mga lungsod ng] Wǔ[chāng] at Hàn[kǒu]"
}}
Ang pangalang "Wuhan" ay isang ''[[portmanteau]]'' o pagsasama ng dalawang pangunahing mga lungsod sa hilaga at katimugang mga pampang ng [[Ilog Yangtze]] na bumubuo sa daklungsod ng Wuhan. Tumutukoy ang "Wu" sa lungsod ng [[Distrito ng Wuchang|Wuchang]] ({{zh|c=武昌}}), na nasa katimugang pampang ng Yangtze, habang ang "Han" naman ay tumutukoy sa [[Hankou]] ({{zh|s=汉口}}), na nasa hilagang pampang ng Yangtze.
Noong 1926, umabot ang [[Northern Expedition]] sa lugar ng Wuhan at ipinasiyang isanib ang Hankou, Wuchang at [[Distrito ng Hanyang|Hanyang]] para maging isang lungsod upang makalikha ng bagong kabisera para sa Nasyonalistang Tsina. Noong Enero 1, 1927,<ref name="history1">{{cite web|script-title=zh:武汉市历史沿革|url=http://www.xzqh.org/html/show/hb/15225.html|date=6 August 2014|accessdate=6 April 2018|website=XZQH.org |quote={{lang|zh-hans|1927年1月1日,中央临时联席会议宣布,国民政府在汉口开始办公。国民政府命令将武昌、汉口、汉阳三镇合为京兆区,定名"武汉",作为临时首都。4月16日,武汉市政委员会成立,武昌市政厅撤销;三镇首次统一行政建制。}}|language=zh-hans|publisher=行政区划网站xzqh.org|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20171211161122/http://www.xzqh.org/html/show/hb/15225.html|archive-date=December 11, 2017|url-status=live|df=mdy-all}}</ref> ang naging lungsod ay inihayag bilang '{{zh|t={{linktext|武漢}}|labels=no}}' (ang tradisyonal na mga Tsinong panitik para sa 'Wuhan'), na paglaon ay [[Pinapayak na panitik ng wikang Intsik|ginawang payak]] bilang '{{lang|zh-hans|武汉}}'.<ref name="历史沿革">{{cite web| url=http://jianghan.gov.cn/zoujinjianghan/lsyg/201202/t20120214_41133.html|script-title=zh:历史沿革| accessdate=March 21, 2012| url-status=dead| archiveurl=https://web.archive.org/web/20120625224752/http://www.jianghan.gov.cn/zoujinjianghan/lsyg/201202/t20120214_41133.html| archivedate=June 25, 2012}}</ref><ref name="江汉综述">{{cite web | url=http://www.whfz.gov.cn:8080/pub/dqwx/qnj/jhnj07/content.htm | script-title=zh:江汉综述 | accessdate=March 21, 2012 | archive-url=https://web.archive.org/web/20140202181053/http://www.whfz.gov.cn:8080/pub/dqwx/qnj/jhnj07/content.htm | archive-date=February 2, 2014 | url-status=live | df=mdy-all }}</ref><ref name="武汉的由来">{{cite web | url=http://www.whdaj.gov.cn/jcfm/zg-01.htm | script-title=zh:"武汉"的由来 | accessdate=March 31, 2012 | archive-url=https://web.archive.org/web/20120425210116/http://www.whdaj.gov.cn/jcfm/zg-01.htm | archive-date=April 25, 2012 | url-status=dead | df=mdy-all }}</ref>
==Kasaysayan==
===Sinaunang kasaysayan===
Pinamayanan na ang lugar ng Wuhan sa loob ng 3,500 taon. Matatagpuan sa kasalukuyang [[Distrito ng Huangpi]] ang [[Panlongcheng]], isang sityong arkeolohiko na pangunahing ini-uugnay sa [[kultura ng Erligang]] (mga 1510 – mga 1460 B.K.) (na kakaunti lamang ang nakatira noong unang bahagi ng [[Kultura ng Erlitou|panahon ng Erlitou]]).
Noong [[Kanluraning Zhou]] ang [[E (estado)|Estado ng E]], na isinunod ang pangalan sa isang panitik na daglat ng lalawigan ng Hubei, ay humawak sa kasalukuyang lugar ng Wuchang sa timog ng Ilog Yangtze. Pagkaraang sakupin ang estado ng E noong 863 B.K., pinamumuan ng [[Chu (estado)|Estado ng Chu]] ang kasalukuyang lugar ng Wuhan sa loob ng nalalabing mga panahon ng Kanluraning Zhou at [[Silanganing Zhou]]. <!-- This claim needs documentation- I've seen it on a bunch of threads but I haven't seen good proof------After the [[State of Huang]] was conquered by State of Chu in the summer of 648 BC,<ref>《左传·僖公十二年》:“黄人恃诸侯之睦于齐也,不共楚职,曰:“自郢及我九百里,焉能害我?” 夏,楚灭黄。”</ref> the people of Huang were moved into the area in and around present-day Wuhan. Local geographical terms including the name of Wuhan's Huangpi District were named after the State of Huang.-->
===Sinaunang Imperyo ng Tsina===
Noong [[dinastiyang Han]], naging isang maabalang pantalan ang Hanyang. Ang [[Labanan sa Xiakou]] noong 203 P.K. at ang [[Labanan sa Jiangxia]] limang taon pagkaraan ng nasabing labanan ay ipinakipaglaban dahil sa kontrol sa Jiangxia Commandery (kasalukuyang [[Distrito ng Xinzhou, Wuhan|Distrito ng Xinzhou]] sa hilagang-silangang Wuhan). Noong taglamig ng 208/9 P.K., naganap sa lugar ng mga bangin malapit sa Wuhan ang [[Labanan sa mga Pulang Bangin]], ang isa sa pinakatanyag na mga labanan sa [[kasaysayan ng Tsina]] at mahalagang kaganapan sa ''[[Romansa ng Tatlong Kaharian]]'' (''Romance of the Three Kingdoms'').<ref>"The engagement at the Red Cliffs took place in the winter of the 13th year of Jian'an, probably about the end of 208."{{Harvcol|de Crespigny|1990|pp=264}}</ref> Noong mga panahong iyon, itinayo ang mga pader upang maprotektahan ang Hanyang (206 P.K.) at Wuchang (223 P.K.). Ang huling nabanggit na kaganapan ay tumatanda sa pagtatatag ng Wuhan. Noong 223 P.K., itinayo sa Wuchang na panig ng Ilog Yangtze ang [[Toreng Yellow Crane]], isa sa [[Apat na mga Dakilang Tore ng Tsina]], sa utos ni [[Sun Quan]], pinuno ng [[Silanganing Wu]]. Naging banal na lugar ng [[Taoismo]] ang tore.<ref>Images of the Immortal: The Cult of [[Lü Dongbin]] at the Palace of Eternal Joy by Paul R. Katz, University of Hawaii Press, 1999, page 80</ref>
Dahil sa mga kaguluhan sa pagitan ng mga estado ng Silanganing Wu at [[Cao Wei]], noong taglagas ng 228 P.K.,{{efn|name=fn1|Nabanggit sa biograpiya ni Man Chong sa ''Sanguozhi'' na naganap ang mga kaganapang ito sa ikatlong taon ng panahon ng Taihe (227–233) ng pamumuno ni Cao Rui, iyan ay ang taong 229 P.K. o Pagkaraan ng kapanganakan ni Kristo. Mali ito. Ito ay sa katunayan ang ikalawang taon ng panahon ng Taihe iyan ay ang taong 228 P.K., ayon sa ''Zizhi Tongjian''.<ref>''Zizhi Tongjian'' vol. 71.</ref>}} Iniutos ni [[Cao Rui]], apo ni [[Cao Cao]] at ang ikalawang emperador ng estado ng Cao Wei, si heneral [[Man Chong]] upang mamuno ng mga kawal papuntang Xiakou ({{lang|zh-hant|夏口}}; sa kasalukuyang Wuhan).<ref>http://www.ibiblio.org/chinesehistory/contents/06dat/geo.html#wuhan {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180408204923/http://www.ibiblio.org/chinesehistory/contents/06dat/geo.html#wuhan |date=April 8, 2018 }} Hanyang was founded during the Sui dynasty (581-618); and Hankou, then known as Hsia-k'ou, during the Song (Sung) dynasty (960-1279).</ref><ref>(秋,使曹休從廬江南入合肥,令寵向夏口。) ''Sanguozhi'' vol. 26.</ref> Noong 279 P.K., sinakop ni [[Wang Jun (dinastiyang Jin)|Wang Jun]] at ng kaniyang mga hukbo ang mga estratehikong pook sa teritoryo ng Wu tulad ng [[Distrito ng Xiling|Xiling]] (sa kasalukuyang [[Yichang]], Hubei), Xiakou ({{lang|zh-hant|夏口}}; kasalukuyang Hankou) at Wuchang ({{lang|zh|武昌}}; kasalukuyang [[Ezhou]], Hubei).
Noong taglagas ng 550 P.K., ipinadala ni [[Hou Jing]] si Ren Yue upang salakayin si Xiao Si ({{lang|zh-hant|蕭嗣}}), anak nina Xiao Daxin at Xiao Fan. Napatay ni Ren si Xiao Si sa labanan, at nang hindi na niya kayang lumaban, sumuko si Xiao Daxin, kaya nakuha at nakontrol ni Hou ang kaniyang lupa. Samantala, binalak ni Xiao Guan (na sa mga panahong iyon ay nakatira sa Jiangxia, {{lang|zh-hant|江夏}}, sa kasalukuyang Wuhan), na salakayin si Hou, ngunit ikinagalit ito ni Xiao Yi na naniniwalang may balak si Xiao Guan para sa trono, at ipinadala niya si Wang para salakayin siya. Noong tag-init ng 567 P.K., inatasan ni Chen Xu si [[Wu Mingche]] bilang gobernador ng Lalawigan ng Xiang at ibinigay sa kaniya ang pamumuno ng malaking bahagi ng mga hukbo laban sa Hua, kasama ang Chunyu Liang ({{lang|zh|淳于量}}). Nagkatagpo ang magkalabang mga panig sa Zhuankou ({{lang|zh|沌口}}, sa kasalukuyang Wuhan).
Matagal nang kilala ang lungsod bilang sentro ng mga sining (lalo na sa tula) at mga pag-aaral na intelektuwal. Bumisita si [[Cui Hao (manunula)|Cui Hao]], isang bantog na manunula ng [[dinastiyang Tang]], sa Toreng Yellow Crane noong unang bahagi ng ika-8 siglo; sa tulong ng kaniyang tula, naging pinakabantog na gusali ito sa katimugang Tsina.<ref name="Wan1">Wan: Page 42.</ref>
Noong tagsibol ng 877 P.K., binihag ni [[Wang Xianzhi (rebelde)|Wang Xianzhi]] ang Prepektura ng E ({{lang|zh-hant|鄂州}}, sa kasalukuyang Wuhan). Bumalik muli siya sa hilaga, sumama muli sa mga puwersa ni Huang, at pinalibutan nila ang Song Wei sa Prepektura ng Song ({{lang|zh-hant|宋州}}, sa kasalukuyang [[Shangqiu]], [[Henan]]). Noong taglamig ng 877 P.K., sinamsam ni [[Huang Chao]] ang mga Prepektura ng Qi at Huang ({{lang|zh-hant|黃州}}, sa kasalukuyang Wuhan).
Bago dumating si [[Kublai Khan]] noong 1259, nakarating sa kaniya ang balitang namatay na si [[Möngke]]. Ipinasiya niyang ilihim ang kamatayan ng kaniyang kapatid at ipinagpatuloy ang pananalakay sa lugar ng Wuhan, malapit sa [[Yangtze]]. Habang pinalibutan ng hukbo ni Kublai ang [[Distrito ng Wuchang|Wuchang]], sumama sa kaniya si Uryankhadai.{{Citation needed|date=Abril 2012}} Ang kasalukuyang [[Pagoda ng Wuying]] ay itinayo sa kahulihan ng [[dinastiyang Song]] sa kasagsagan ng mga pag-atake ng mga puwersang Monggol. Sa ilalim ng mga pinunong [[Monggol]] ([[dinastiyang Yuan]], pagkaraan ng taong 1301), naging kabisera ng lalawigan ng Hubei ang [[prepektura]] ng Wuchang, na nakahimpil sa bayan. Ang Hankou mula [[Dinastiyang Ming|Ming]] hanggang sa huling bahagi ng [[Dinastiyang Qing|Qing]] ay nasa ilalim ng pamamahala ng lokal na pamahalaan sa [[Distrito ng Hanyang|Hanyang]], bagamat isa na ito sa apat na pangunahing mga pamilihang pambansa ({{zh|labels=no|s=[[:zh:四大名镇]]}}) ng dinastiyang Ming.
===Dinastiyang Qing===
Itinayo ang [[Templo ng Guiyuan]] ng Hanyang sa ika-15 taon ni Shunzhi (1658).<ref>{{cite web |url=http://www.guiyuanchansi.com.cn/list.php?fid=82 |script-title=zh:归元描述 - 归元禅寺 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180203235744/http://www.guiyuanchansi.com.cn/list.php?fid=82 |archivedate=February 3, 2018 |quote={{lang|zh-Hans|归元禅寺位于武汉市汉阳区,东眺晴川阁、南滨鹦鹉洲、北邻古琴台,占地153亩,是湖北省重点文物保护单位。由浙江僧人白光、主峰于清顺治十五年(1658年)依王氏葵园而创建。}}}}</ref> Sa pasimula ng ika-18 siglo, ang Hankou ay naging isa sa apat na pinakamahalagang mga bayan ng Tsina sa kalakalan. Noong kahulihan ng ika-19 siglo, idinugtong ang mga daambakal sa hilaga–patimog na aksis sa lungsod, kaya naging isang mahalagang lugar ang Wuhan ng [[Paglipat-lipat ng barko|paglipat-lipat ng mga kalakal at kargamento]] (''transshipment'') sa pagitan ng trapikong riles at trapikong ilog. Sa panahon ding ito nakakuha ang mga banyagang kapangyarihan ng mga konsesyon sa kalakalan. Hinati sa mga distritong pangkalakalan na hawak ng mga dayuhan ang baybay ng ilog ng Hankou. Ang mga distritong ito ay may mga tanggapan ng kompanyang pangangalakal, bodega, at pasilidad ng daungan. Ang mga Pranses ay may [[Konsesyon (teritoryo)|konsesyon]] sa Hankou.<ref>[https://books.google.com/books?id=USFD_d-d7FhgC&pg=PA83&dq=french+Guangzhouwan&cd=2#v=onepage&qa=french%20Guangzhouwan&f=false ''Greater France: A History of French Overseas Expansion'', Google Print, p. 83], Robert Aldrich, Palgrave Macmillan, 1996, {{ISBN|0-312-16000-3}}</ref>
[[Talaksan:Wuhan 1864.jpg|thumb|left|Wuhan noong 1864]]
Sa kasagsagan ng [[Himagsikang Taiping]], hinawak ng mga puwersa ng mga rebelde ang lugar ng Wuhan sa loob ng maraming mga taon, at winasak ang Toreng Yellow Crane, [[Pagoda ng Wuying|Templong Xingfu]], [[Templong Zhuodaoquan]] at iba pang mga gusali. Noong [[Ikalawang Digmaang Opyo]] (kilala sa Kanluranin bilang Digmaang Arrow, 1856–1860), tinalo ng mga banyagang kapangyarihan ang pamahalaan ng dinastiyang Qing, at nilagdaan nito ang [[mga Kasunduan ng Tianjin]] at ang [[Kumbensiyon ng Peking]], na nagtatakdang gawing mga daungang pangangalakal (''trading ports'') ang labing-isang mga lungsod, kabilang ang Hankou. Noong Disyembre 1858, pinamunuan ni [[James Bruce, Ikawalong Erl ng Elgin]], Mataas na Komisyoner sa Tsina, ang pagbiyahe ng apat na mga barkong pandigma sa Ilog Yangtze patungong Wuhan upang mangalap ng kinakailangang impormasyon para sa pagbubukas ng daungang pangangalakal sa Wuhan.
Noong tagsibol ng 1861, ipinadala sa Wuhan sina Tagapayo Harry Parkes at Almirante Herbert upang buksan ang isang daungang pangangalakal. Sa batayan ng Kumbensiyon ng Peking, tinapos ni Harry Parkes ang Kasunduang Hankou Lend-Lease kasama si Guan Wen, ang gobernador-heneral ng Hunan at Hubei. Ito ay nagpabili ng 30.53 kilometro kuwadrado (11.79 milyang kuwadrado) na sakop sa kahabaan ng Ilog Yangtze (mula sa kasalukuyang Daang Jianghan hanggang Daang Hezuo) upang maging isang Konsesyong Briton at pinahintulutan ang Britanya na makapagtatag ng kanilang konsulado sa konsesyon. Kaya naging isang bukas na daungang pangangalakal ang Hankou.{{citation needed|date=Agosto 2019}}
[[Talaksan:Hankow Bund c. 1900.jpg|thumb|Mga dayuhang konsesyon sa kahabaan ng Hankow Bund, mga taong 1900.]]
Noong 1889, inilipat si [[Zhang Zhidong]], opisyal ng Qing, mula puwestong [[Birey ng Liangguang]] (mga lalawigan ng [[Guangdong]] at [[Guangxi]]) sa [[Birey ng Huguang]] (mga lalawigan ng [[Hunan]] at [[Hubei]]). Pinamunuan niya ang lalawigan s loob ng 18 taon, hanggang 1907. Sa panahong ito, ipinaliwanag niya ang teoriya ng "Tsinong pag-aaral bilang saligan, Kanluraning pag-aaral para sa paglalapat," na kilala bilang huwarang ti-yong. Nagtayo siya ng maraming mga industriyang mabibigat, nagtatag siya Hanyang Steel Plant, Minahang Bakal ng [[Huangshi|Daye]], Minahang Karbón ng Pingxiang, at Hubei Arsenal at nagtayo ng pampook na mga industriyang tela, na nagpasulong sa lumalagong makabagong industriya sa Wuhan. Samantala, sinimulan niya ang pagbabago sa edukasyon. Binuksan niya ang dose-dosenang mga makabagong organisasyon sa edukasyon, tulad ng Akademya ng Klasikong Pag-aaral ng Lianghu (Hunan at Hubei; ''Lianghu Academy of Classical Learning''), Pangkalahatang Suriang Pambayan (''Civil General Institute''), Pangkalahatang Suriang Pangmilitar (''Military General Institute''), Surian ng mga Wikang Dayuhan (''Foreign Languages Institute'') at Pangkalahatang Paaralang Pantagapagturo ng Lianghu (Hunan and Hubei; ''Lianghu General Normal School''), at pumili siya ng maraming mga estudyante para makapag-aral sa ibayong-dagat, na nagpataguyod sa pagpapaunlad ng makabagong edukasyon ng Tsina. Dagdag pa ang pagsasanay niya ng isang makabagong militar at pagbubuo niya ng isang makabagong hukbo sa Hubei. Lahat ng mga ito ay nakapaglatag ng matibay na pundasyon para sa modernisasyon ng Wuhan.{{citation needed|date=Agosto 2019}}
Unang nakilala bilang Hubei Arsenal, ang [[Hanyang Arsenal]] ay itinatag ni [[Zhang Zhidong]] noong 1891. Pinauwi niya ang mga pondong para sa [[Plota ng Nanyang]] sa [[Guangdong]] upang maitayo ang taguan ng mga sandata. Nagkakahalaga ito ng humigit-kumulang 250,000 [[libra esterlina]] at itinayo ito sa loob ng 4 na taon.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/?id=V682XHpDLXoC&pg=PA414&dq=new+chinese+rifle+factory+han+yang#v=onepage&q&f=false|title=The Chinese Recorder|author=Kathleen L Lodwick|year=2009|publisher=BiblioBazaar, LLC|location=|page=414|isbn=978-1-115-48856-3|accessdate=2010-06-28}}</ref> On 23 April 1894, construction was completed and the arsenal, occupying some {{Convert|40|acre|m2}}, could start production of small-caliber cannons. It built magazine-fed rifles, Gruson quick fire guns, and cartridges.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/?id=-dlcXDzGf4EC&pg=PA386&dq=new+chinese+rifle+factory+han+yang#v=onepage&q=new%20chinese%20rifle%20factory%20han%20yang&f=false|title=Northern China, the Valley of the Blue River, Korea. 43 Maps and Plans|author=Anon|year=2009|publisher=READ BOOKS|location=|page=386|isbn=978-1-4446-7840-6|accessdate=2010-06-28}}</ref>
====Himagsikang Wuchang====
{{Main|Himagsikang Wuchang}}
[[Talaksan:WuchangUprising.jpg|thumb|left|Memoryal ng Himagsikang Wuchang, ang unang sityo ng pamahalaang rebolusyonaryo noong 1911]]
[[Talaksan:Hankow 1915.jpg|right|thumb|Ang kasalukuyang Wuhan noong 1915]]
Pagsapit ng 1900, ayon sa magasin ng Collier's, Hankau, ang mabilis na lumalago at papaunlad na komunidad sa Ilog Yangtze, ay "ang St. Louis at Chicago ng Tsina."<ref name="Chicago is all over the place" /> Noong Oktubre 10, 1911, inilunsad ng mga tagasunod ni [[Sun Yat-sen]] ang [[Himagsikang Wuchang]] (''Wuchang Uprising''),<ref name="tonsi86">{{cite book |last1=Dai |first1=Yi (戴逸) |last2=Gong |first2=Shuduo (龔書鐸) |year=2003 |script-title=zh:中國通史. 清 |publisher=Intelligence press |isbn=962-8792-89-X |pages=86–89}}</ref> na humantong sa pagbagsak ng [[dinastiyang Qing]],<ref name="fenby">Fenby, Jonathan. [2008] (2008). The History of Modern China: The Fall and Rise of a Great Power. {{ISBN|978-0-7139-9832-0}}. pg 107, pg 116, pg 119.</ref> gayon din ang pagtatatag ng [[Republika ng Tsina (1912–1949)|Republika ng Tsina]].<ref name="Welland, Sasah Su-ling 2007 pg 87">Welland, Sasah Su-ling. [2007] (2007). A Thousand Miles of Dreams: The Journeys of Two Chinese Sisters. Rowman Littlefield Publishing. {{ISBN|0-7425-5314-0}}, {{ISBN|978-0-7425-5314-9}}. pg 87.</ref> Naging kabisera ang Wuhan ng [[Makakaliwang politika|makakaliwa]]ng [[Pamahalaan ng Republika ng Tsina (Wuhan)|pamahalaan]] ng [[Kuomintang]] na pinamunuan ni [[Wang Jingwei]], bilang pagsalungat sa [[Pamahalaang nasyonalista|makakanang pamahalaan]] ni [[Chiang Kai-shek]] noong dekada-1920.
Nagsimula sa Wuhan ang Himagsikang Wuchang ng Oktubre 1911 na nagpatalsik sa dinastiyang Qing.<ref name="tonsi86"/> Bago ang himagsikan, masigasig sa lungsod ang mga samaháng tutol sa Qing. Noong Setyembre 1911, isang pagsiklab ng mga pagtutol sa Sichuan ay pumilit sa mga awtoridad ng Qing na magpadala ng bahagi ng Bagong Hukbong nakahimpil sa Wuhan upang supilin ang panghihimagsik.<ref name="Wangke">Wang, Ke-wen. [1998] (1998). Modern China: An Encyclopedia of History, Culture and Nationalism. Taylor & Francis Publishing. {{ISBN|0-8153-0720-9}}, {{ISBN|978-0-8153-0720-4}}. pp 390-391.</ref> Noong Setyembre 14, natatag ang ''Literary Society'' ({{zh|labels=no|t=文學社}}) at ang ''Progressive Association'' ({{zh|labels=no|t=共進會}}), dalawang pampook na mga samaháng rebolusyonaryo sa Hubei,<ref name="Wangke"/> ng kanilang magkatulong na himpilan sa Wuchang at nagplano ng isang himagsikan. Sa umaga ng Oktubre 9, sumabog ang isang bomba sa tanggapan ng politikal na kaayusan nang wala pa sa panahon at nagpababala sa mga lokal na awtoridad.<ref name="gongtong6-3">{{cite book |last1=Wang |first1=Hengwei (王恆偉) |year=2006 |script-title=zh:中國歷史講堂 #6 民國. |publisher=[[Zhonghua Book Company]] |isbn=962-8885-29-4 |pages=3–7}}</ref> Ang pagpapahayag ng himagsikan, ''beadroll'' at ang opisyal na sagisag ng mga rebolusyonaryo ay napunta sa mga kamay ni noo'y gobernador-heneral ng Hunan at Hubei na si Rui Cheng, na pinag-utos ang paggiba ng himpilan sa parehong araw at humayo upang huliin ang mga rebolusyonaryong nakatala sa ''beadroll''.<ref name="gongtong6-3"/> Ito ay nagpapilit sa mga rebolusyonaryong maglunsad ng himagsikan nang mas-maaga.<ref name="tonsi86"/>
Sa gabi ng Oktubre 10, nagpaputok ng mga armas ang rebolusyonaryo para ihudyat ang himagsikan sa mga kuwartel inhenyeriya ng [[Bagong Hukbo]] ng Hubei.<ref name="tonsi86"/> Namuno naman sila sa Bagong Hukbo ng lahat ng mga kuwartel para sumali sa rebolusyon.<ref name="spence">Spence, Jonathan D. [1990] (1990). The Search for Modern China. W. W. Norton & Company. {{ISBN|0-393-30780-8}}, {{ISBN|978-0-393-30780-1}}. pp 250-256.</ref> Sa ilalim ng paggabay nina Wu Zhaolin, Cai Jimin at iba pa, kinuha ng hukbong rebolusyonaryo na ito ang opisyal na tiráhan ng gobernador at mga tanggapan ng pamahalaan.<ref name="Wangke"/> Nagsitakas si Rui Cheng papunta sa barkong Chuyu. Tumakas din sa lungsod si Zhang Biao, ang komandante ng hukbong Qing. Umaga ng ika-11, nakuha ng hukbo rebolusyonaryo ang buong lungsod ng Wuchang, ngunit naglaho ang mga pinuno tulad nina Jiang Yiwu at Sun Wu.<ref name="tonsi86"/> Kaya inirekomenda ng walang pinuno na hukbong rebolusyonaryo si [[Li Yuanhong]], ang pangalawang gobernador ng hukbong Qing, bilang púnong komandante.<ref name="Harrison">Harrison Henrietta. [2000] (2000). The Making of the Republican Citizen: Political Ceremonies and Symbols in China, 1911-1929. Oxford University Press. {{ISBN|0-19-829519-7}}, {{ISBN|978-0-19-829519-8}}. pp 16-17.</ref> Itinatag ni Li ang Pamahalaang Militar ng Hubei, inihayag ang pagbuwag ng pamumunong Qing sa Hubei, ang pagtatatag ng ng Republika ng Tsina at inilathala ang isang bukas na telegrama na humihikayat sa ibang mga lalawigan na sumama sa rebolusyon.<ref name="tonsi86"/><ref name="Wangke"/>
Pagkalat ng rebolusyon sa ibang mga bahagi ng bansa, itinuon ng pamahalaang Qing ang mga puwersang militar na loyalista upang supilin ang himagsikan sa Wuhan. Mula Oktubre 17 hanggang Disyembre 1, ipinagtanggol ng hukbong rebolusyonaryo at mga pampook na boluntaryo ang lungsod sa [[Labanan sa Yangxia]] laban sa mas-marami at mas-malakas sa armas na mga puwersang Qing na pinamunuan ni [[Yuan Shikai]]. Darating sa Wuhan si [[Huang Xing]] noong unang bahagi ng Nobyembre upang pamunuan ang hukbong rebolusyonaryo.<ref name="Wangke"/> Kasunod ng matinding labanan at maraming namatay at nasugatan, sinakop ng mga puwersa ng Qing ang Hankou at Hanyang. Subalit nagkasundo si Yuan na ihinto ang naka-ambang na pagsakop sa Wuchang at sumali sa mga usapang pangkapayapaan, na magbubunga paglaon sa pagbalik ni Sun Yat-sen mula sa pagkatapon at pagtatatag ng Republika ng China noong Enero 1, 1912.<ref name="Welland, Sasah Su-ling 2007 pg 87"/><ref name="Bergere">Bergere, Marie-Claire. Lloyd Janet. [2000] (2000). Sun Yat-sen. Stanford University Press. {{ISBN|0-8047-4011-9}}, {{ISBN|978-0-8047-4011-1}}. p 207.</ref> Sa pamamagitan ng Himagsikang Wuchang, nakilala rin ang Wuhan bilang dakong sinilangan ng [[Rebolusyong Xinhai]] na ipinangalan mula sa taong Xinhai sa kalendaryong Tsino.<ref name="tvbs">{{cite web |url=http://www.tvbs.com.tw/news/news_list.asp?no=yehmin20101010132707 |script-title=zh:雙十節是? 陸民眾:「國民黨」國慶 |publisher=TVBS |language=zh-tw |accessdate=2011-10-08 |title=Archived copy |archive-url=https://web.archive.org/web/20141110111857/http://www.tvbs.com.tw/news/news_list.asp?no=yehmin20101010132707 |archive date=November 10, 2014 |url-status=dead }}</ref> May mga museo at memoryal ang lungsod bilang pag-ala-ala sa rebolusyon at libu-libong mga martir na namatay habang ipinagtatanggol ang rebolusyon.
===Republika ng Tsina===
[[Talaksan:Hankou 1930.jpg|thumb|left|Isang mapa ng Wuhan na ipininta ng mga Hapones noong 1930, kalakip ang Hankou bilang pinakamaunlad na bahagi]]
Kalakip ng hilagang karugtong ng [[Northern Expedition]], lumipat ang sentro ng Dakilang Rebolusyon sa limasan ng Ilog Yangtze mula sa limasan ng [[Ilog Perlas (Tsina)|Ilog Perlas]]. Noong Nobyembre 26, ipinasya ng KMT Central Political Committee na [[Mga makasaysayang kabisera ng Tsina|ilipat ang kabisera]] sa Wuhan mula Guangzhou. Noong kalagitnaan ng Disyembre, dumating sa Wuhan ang karamihan sa mga komisyoner ng ehekutibong sentral ng KMT at komisyoner ng pamahalaang pambansa, nagtatag ng pansamantalang pagpupulong na magkasama ang komisyoner ng ehekutibong sentral ng KMT at komisyoner ng pamahalaang pambansa, ginampanan ang pangunahing mga aktibidad ng punong tanggapan ng partidong sentral at ng Pamahalaang Nasyonal, inihayag na magtatrabaho sila sa Wuhan noong Enero 1, 1927, at ipinasiyang pagsamahin ang mga bayan ng Wuchang, Hankou, at Hanyang para gawing Lungsod ng Wuhan, na tinawag na "Distritong Kapital". Ang pamahalaang pambansa ay nasa Gusaling Nanyang sa Hankou, habang pinili ng mga punong tanggapn ng partidong sentral at ng ibang mga samahán na maghimpil sa Hankou o Wuchang.<ref name="Remaking the Chinese City"/>
Noong Marso 1927, dumalo si [[Mao Zedong]] sa Ikatlong Plenum ng Komite ng Ehekutibong Sentral ng KMT sa Wuhan, na nilayong tanggalan si Heneral Chiang ng kaniyang kapangyarihan at hirangin si [[Wang Jingwei]] bilang pinuno. Naantala ang unang yugto ng Northern Expedition dahil sa hidwaang politikal sa Kuomintang kasunod ng pagbubuo ng pangkat sa [[Nanjing]] noong Abril 1927 laban sa umiiral na pangkat sa Wuhan.{{sfn|Taylor|2009|page=68}} Nagkita sa Wuhan ang mga kasapi ng [[Partidong Komunista ng Tsina]] na nakaligtas mula sa masaker ng Abril 12 atmuling inihalal si [[Chen Duxiu]] (Ch'en Tu-hsiu) bilang Kalihim Heneral ng Partido.<ref>Robert Jackson Alexander, ''International Trotskyism, 1929-1985: A Documented Analysis of the Movement'' (Duke University Press, 1991) p206</ref> May bahaging inudyukan ng [[Masaker sa Shanghai|paglilinis ng mga Komunista]] sa loob ng partido ang politikal na hidwaan, na tumanda ng katapusan ng [[First United Front]], at samdaling bumaba sa puwesto ng pagiging komandante ng Pambansang Hukbong Katihan ng Rebolusyonaryo si [[Chiang Kai-shek]].{{sfn|Taylor|2009|page=72}}
Noong Hunyo 1927, nagpadala si [[Joseph Stalin|Stalin]] ng isang telegrama sa mga Komunista sa Wuhan, na humihiling ng mobilisasyon ng isang hukbo ng mga manggagawa at magsasaká.<ref>Harrison, ''The Long March to Power'', p. 111</ref> Ikina-alarma ito ni Wang Jingwei, na pumasiyang wakasan ang ugnayan sa mga Komunista at makipagkasundo kay Chiang Kai-shek. Ang [[kudeta sa Wuhan]] ay isang pagbabagong pampolitika noong Hulyo 15, 1927 na ginawa ni Wang Jingwei tungo kay Chiang Kai-shek at sa kaniyang karibal na pangkat ng KMT na nakabase sa [[Shanghai]]. Itinatag sa Wuhan noong Pebrero 21, 1927 ang Pamahalaang Nasyonalista ng Wuhan, at natapos noong Agosto 19, 1927.<ref name="Clark">Clark, Anne Biller. Clark, Anne Bolling. Klein, Donald. Klein, Donald Walker. [1971] (1971). Harvard Univ. Biographic Dictionary of Chinese communism. Original from the University of Michigan v.1. Digitized Dec 21, 2006. p 134.</ref> Pagkaraan ng katapusan ng Northern Expedition, itinaas ang pangmunisipyong antas ng Hankou sa munisipalidad na kontrolado ng pambansang pamahalaan.
Noong [[pagbaha sa Tsina ng 1931]] na isa sa pinakanakamamatay na pagbaha sa kasaysayan ng mundo, naging kanlungan ang Wuhan para sa mga biktima ng pagbaha mula sa mga kalapit na lugar, na dumaragsa na simula noong kahulihan ng tagsibol. Ngunit nang bumaha mismo ang lungsod noong simula ng tag-init, at kasunod ng nakamiminsalang pagbigay ng dike bago mag-alas-6 ng umaga noong Hulyo 27,<ref name=Graves>{{cite book|author=William Graves|title=The Torrent of Life (Journey into China)|url=https://archive.org/details/journeyintochina00nati|year=1982|edition=5th|publisher=National Geographic Society|isbn=978-0-87044-437-1}}</ref>{{rp|270}} tinatayang 782,189 urbanong mamamayan at rural na mga bakwit ang nawalan ng tirahan. Sumakop ang baha sa lawak na 32 milya kuwadrado, at nasa maraming talampakan ng tubig ang taas ng baha sa lungsod na tumagal ng halos tatlong mga buwan.<ref name=Graves/>{{rp|269–270}} Maraming nagtipon sa mga pulo o mga tuyong bahagi ng lupa ng lungsod, kalakip ng 30,000 na kumubli sa isang pilapil ng daambakal sa gitnang Hankou. Dahil sa kakulangan ng makakain at pagguho ng kalagayang pangkalinisan sa lungsod, libu-libo ang binawian ng buhay dulot ng mga sakit.<ref name=Courtney>{{cite book|author=Chris Courtney|title=The Nature of Disaster in China: The 1931 Yangzi River Flood|url=https://books.google.com/books?id=1DhFDwAAQBAJ|year=2018|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-108-41777-8}}</ref>Inilarawan ni Jin Shilong, Nakatataas na Inhinyero sa Hubei Flood Prevention Agency, ang pagbaha (sa Ingles):<blockquote>''There was no warning, only a sudden great wall of water. Most of Wuhan's buildings in those days were only one story high, and for many people there was no escape- they died by the tens of thousands. ... I was just coming off duty at the company's main office, a fairly new three-story building near the center of town ... When I heard the terrible noise and saw the wall of water coming, I raced to the top story of the building. ... I was in one of the tallest and strongest buildings left standing. At that time no one knew whether the water would subside or rise even higher.''<ref name="Graves" />{{rp|270}}</blockquote>Umabot ang pinakamataas na marka ng tubig-baha noong Agosto 19 sa [[Hankou]], na umabot ng 16 metro (53 talampakan) na higit pa sa karaniwan.<ref name="pietz">Pietz, David (2002). ''Engineering the State: The Huai River and Reconstruction in Nationalist China 1927–1937''. Routledge. {{ISBN|0-415-93388-9}}. pp. xvii, 61–70.</ref><ref>[[Winchester, Simon]] (2004). ''[[The River at the Center of the World: A Journey Up the Yangtze, and Back in Chinese Time]].'' Macmillan. {{ISBN|0-312-42337-3}}.</ref> Noong 1936, nang tumama ang likas na sakuna sa [[Gitnang China]] na nagdulot ng malawakang pagbaha sa [[Hebei]], [[Hunan]], [[Jiangxi]], Wuhan at [[Chongqing]] sanhi ng pag-apaw ng mga Ilog [[Yangtze]] at [[Ilog Huai|Huai]], lumikom ng pera at mga materyal si [[Ong Seok Kim]], Kalihim ng Sitiawan Fundraising and Disaster Relief Committee, bilang suporta sa mga biktima.<ref name=eresources>'http://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Searchresults.aspx?q=%E7%8E%8B%E5%8F%94%E9%87%91&ct=article&ct=advertisement&ct=illustration&ct=letter&df=01%2F01%2F1923&dt=31%2F12%2F1970&t=nysp&mode=advanced&lang {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160131132320/http://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Searchresults.aspx?q=%E7%8E%8B%E5%8F%94%E9%87%91&ct=article&ct=advertisement&ct=illustration&ct=letter&df=01%2F01%2F1923&dt=31%2F12%2F1970&t=nysp&mode=advanced&lang |date=January 31, 2016 }}</ref><ref>''Nanyang Siang Pau''. Kuala Lumpur, 20 April 1940, p.13</ref><ref>''Nanyang Siang Pau''. Kuala Lumpur, 2 September 1935, p.8</ref><ref>''Nanyang Siang Pau''. Kuala Lumpur, 21 May 1938, p.14</ref>
[[Talaksan:Zhongshan Warship 1.jpg|thumb|Bapor kanyonero ng ''Zhongshan'']]
Noong [[Ikalawang Digmaang Tsino-Hapones]] at kasunod ng pagbagsak ng Nanking noong Disyembre 1937, naging pansamantalang kabisera ng pamahalaang Kuomintang ng Tsina ang Wuhan, at naging isa pang sentro ng pakikipaglaban sa himpapawid simula noong unang bahagi ng 1938 sa pagitan ng makabagong [[pang-isahang eroplano]] na nagdadala ng bomba at eroplanong pandigma ng mga puwersa ng Hukbong Imperyal ng Hapon at ang [[Hukbong Himpapawid ng Tsina (paglilinaw)|Hukbong Himpapawid ng Tsina]], na kinabibilangan ng suporta mula sa [[Soviet Volunteer Group]] sa kapuwang mga eroplano at tauhan, habang naglaho ang suporta mula sa Estados Unidos sa mga kagamitang pandigma.<ref>{{Cite web |url=http://surfcity.kund.dalnet.se/sino-japanese-1938.htm |title=Archived copy |access-date=June 28, 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140806215340/http://surfcity.kund.dalnet.se/sino-japanese-1938.htm |archive-date=August 6, 2014 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref> Habang nagpatuloy ang labanan noong 1938, ang Wuhan pati ang nakapaligid na rehiyon ay naging sityo ng [[Labanan sa Wuhan]]. Pagkaraang kinuha ng mga Hapones noong kahulihan ng 1938, naging isang pangunahing sentro ng mga operasyong lohistika ng mga Hapones ang Wuhan sa katimugang Tsina.
[[Talaksan:Chiang Kai-Shek in Wuhan University.jpg|left|thumb|Si Chiang Kai-Shek na sinusuri ang mga sundalong Tsino sa Wuhan habang papalapit ang mga puwersang Hapones sa lungsod]]
Noong unang bahagi ng Oktubre 1938, pumunta sa silangan at hilaga ang mga hukbong Hapones sa dakong labas ng Wuhan. Dahil diyan, kinailangang lumipat pakanluran sa Hubei at Sichuan ang maraming mga kompanya at negosyo pati maraming bilang ng tao. Ang hukbong dagat ng KMT ay bumalikat ng pananagutan ng pagdepensa ng Ilog Yangtze sa pamamagitan ng pagpapatrolya. Noong Oktubre 24, nakipagdigma ang ''[[Tsinong bapor kanyonero Chung Shan|Zhongshan]]'', [[bapor kanyonero]] ng KMT, sa anim na mga sasakyang panghimpapawid ng mga Hapones habang nagpapatrolya ng mga katubigan ng Ilog Yangtze malapit sa bayan ng Jinkou (Distrito ng Jiangxia sa Wuhan) sa Wuchang. Bagamat napabagsak ng ''Zhongshan'' ang dalawa sa mga eroplano, pinalubog ng mga Hapones ang bapor kanyonero na ikinasawi ng 25. Noong 1997 iniahon ito mula sa kailaliman ng Ilog Yangtze at inayos ito sa isang pampook na gawaan ng barko. Kasalukuyang nasa isang museong itinayo nang may layon sa [[Distrito ng Jiangxia]] ang ''Zhongshan'', na binuksan noong Setyembre 26, 2011.<ref>{{cite web|url=http://newscontent.cctv.com/news.jsp?fileId=117667|title=HOME-CCTVPLUS|website=newscontent.cctv.com}}{{Dead link|date=August 2019 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
Bilang mahalagang sentro sa Yangtze, isang mahalagang base ang Wuhan para sa mga operasyong Hapones sa Tsina.<ref>{{Cite web |url=http://www.chinaww2.com/2015/09/12/the-us-firebombing-of-wuhan-part-1/ |title=Archived copy |access-date=February 18, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180218210230/http://www.chinaww2.com/2015/09/12/the-us-firebombing-of-wuhan-part-1/ |archive-date=February 18, 2018 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref> Noong Disyembre 18, 1944, binomba ang Wuhan ng 77 eroplanong Amerikano na nagdadala ng bomba, at humantong sa isang mapaminsalang sunog na ikinawasak sa malaking bahagi ng lungsod.<ref name="Fenby, Jonathan page 447">Fenby, Jonathan ''Chiang Kai-Shek China's Generalissimo and the Nation He Lost'', New York: Carroll & Graf, 2004 page 447.</ref> Sa loob ng susunod na tatlong mga araw, binomba ng mga Amerikano ang Wuhan, na nagpawasak sa lahat ng mga daungan at bodega ng lungsod, pati na ang mga baseng panghimpapawid ng mga Hapones sa lungsod. Ikinasawi ng libu-libong mga Tsinong sibilyan ang mga pambobombang ito.<ref name="Fenby, Jonathan page 447"/> "Ayon sa estadistika ng mga nadisgrasya na tinipon ng lungsod ng Hankou noong 1946, higit sa 20,000 katao ang namatay o nasugatan sa mga pambobomba noong Disyembre 1944."<ref>{{Cite web |url=http://www.chinaww2.com/2015/09/16/the-us-firebombing-of-wuhan-part-2/ |title=Archived copy |access-date=February 18, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180218210205/http://www.chinaww2.com/2015/09/16/the-us-firebombing-of-wuhan-part-2/ |archive-date=February 18, 2018 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref>
Bumalik ang Wuhan sa pamamahala ng Tsina noong Setyembre 1945. Sa pangasiwaan, unang sinama ang Wuchang at Hanyang upang mabuo ang bagong Lungsod ng Wuchang, subalit noong Oktubre 1946 hiniwalay ang mga ito bilang Lungsod ng Wuchang (kasama ang Wuchang) at Kondado ng Hanyang. Naging isang munisipalidad na kontrolado ng estado ang Hankou noong Agosto 1947. Sa militar na pangasiwaan, itinatag sa Wuhan ang Wuhan Forward Headquarters na pinamunuan ni [[Bai Chongxi]].<ref>{{harvnb|皮明庥,郑自来|2011|pp=108–109}}</ref>
[[Talaksan:PLA troops enter to Hankou.jpg|thumb|Mga hukbo ng [[Hukbong Mapagpalaya ng Bayan]] sa Abenida Zhongshan, Hankou noong Mayo 16, 1949]]
Sa kasagsagan ng mga huling yugto ng [[Digmaang Sibil ng Tsina]], hinangad ni Bai na makipagpayapaan, at ipinanukala na maaring mamuno sa hilagang Tsina ang Partido Komunista habang sa katimugang Tsina naman ang pamahalaang Nasyonalista. Hindi ito tinanggap, at nilisan ni Bai at ng garison ng Wuhan ang lungsod noong Mayo 15, 1949. Pumasok sa Wuhan ang mga hukbo ng Hukbong Mapagpalaya ng Bayan noong hapon ng Mayo 16, 1949, Lunes.<ref>{{cite web|url=http://www.lifeweek.com.cn/2009/0407/24556.shtml|script-title=zh:1949年5月的武汉_三联生活周刊|last=三联生活周刊|website=www.lifeweek.com.cn|quote={{lang|zh-Hans|在一片树林里找到了解放军118师的师部,然后带着部队走进了武汉,进武汉市的时候已经是18点了"。{...}16日,解放军进城,{...}5月16日17点,张林苏就进了武汉。}}|title=Archived copy|access-date=February 18, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180218210757/http://www.lifeweek.com.cn/2009/0407/24556.shtml|archive-date=February 18, 2018|url-status=live|df=mdy-all}}</ref><ref>{{cite book|script-title=zh:武汉地下斗争回忆录|publisher=Hubei People's Press |year=1981|last1=Hu |first1=Puchen (胡甫臣) |page=383|quote={{lang|zh-Hans|共军于下午二时初刻自两端入城}}|id = [[:zh:统一书号|统一书号 (National Standard Book Number of China)]] 11106·136}}</ref><ref>{{cite journal|author=陈芳国|year=2009|title=武汉解放述略|journal=武汉文史资料|volume=|issue=4|pages=4–10}}</ref>
===Republikang Bayan ng Tsina===
[[Talaksan:Wuhan-Flood-Memorial-0220.jpg|thumb|Sa kaniyang tula na "''Swimming''" (1956) na nakaukit sa Bantayóg ng [[Mga pagbaha sa Ilog Yangtze ng 1954|Pagbaha noong 1954]] sa Wuhan, nakikini-kinita ni [[Mao Zedong]] ang "mga pader ng bato" na itatayo salungat sa agos.<ref>{{cite web |url=http://www.marxists.org/reference/archive/mao/selected-works/poems/poems23.htm |title="Swimming" by Mao Zedong |publisher=Marxists.org |accessdate=August 1, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090912071107/http://www.marxists.org/reference/archive/mao/selected-works/poems/poems23.htm |archive-date=September 12, 2009 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref>|left]]
Muling itinatag ang [[Komisyon ng Katubigan ng Changjiang]] noong Pebrero 1950 kalakip ng mga punong tanggapan nito sa Wuhan. Mula Hunyo hanggang Setyembre 1954, naganap sa lalawigan ng Hubei ang nakamiminsalang [[Mga pagbaha sa Ilog Yangtze ng 1954|mga pagbaha sa Ilog Yangtze]]. Dahil sa di-karaniwang dami ng pag-ulan gayon din ang pambihirang mahabang tag-ulan sa gitnang kahabaan ng Ilog Yangtze noong tag-sibol ng 1954, nagsimulang tumaas ang ilog mula sa karaniwang lebel nito noong huling bahagi ng Hunyo. Noong 1969, itinayo ang isang malaking bantayog na bato sa liwasan sa tabi ng ilog sa Hankou upang bigyang parangal sa mga kabayanihan sa paglaban sa mga pagbaha noong 1954.
Bago ang pagtatayo ng [[Tulay ng Ilog Yangtze sa Wuhan]], binuo ng [[Kompanyang Makina ng Hunslet]] ang dalawang mabibigat na mga lokomotibong [[0-8-0]] para ilulan ang mga [[train ferry]] para makatawid sa Ilog Yangtze sa Wuhan.
Ang proyektong pagtatayo ng Tulay ng Ilog Yangtze sa Wuhan, kilala rin bilang Unang Tulay ng Ilog Yangtze, ay tinuring na isa sa pangunahing mga proyekto ng unang panlimang taon na panukala. Nagsimula ang pagtatayo sa mismong tulay noong Oktubre 25, 1955. Sa parehong araw ng 1957 natapos ang proyekto, at idinaos ang seremonya ng pagbubukas nito sa trapiko noong Oktubre 15. Pinagsama ng Unang Tulay ng Ilog Yangtze ang [[Daambakal ng Beijing–Hankou]] sa [[Daambakal ng Guangdong–Hankou]] upang maging [[Daambakal ng Beijing–Guangzhou]], kaya binansagang 'lansangang bayan sa siyam na mga lalawigan' ({{zh|labels=no|t={{linktext|九省通衢}}}}) ang Wuhan.
Kasunod ng Kumperensiya ng Chengdu, pumunta si Mao sa Chongqing at Wuhan noong Abril upang suriin ang kanayunan at mga pabrika. Sa Wuhan, tinawagan niya ang lahat ng mga pinuno ng mga lalawigan at munisipalidad na hindi dumalo sa kumperensiya na magbigay ng ulat ng kanilang trabaho. Ayon kay Tian Jiaying na kalihim ni Mao, ang Kumperensiya ng Wuhan ay pandagdag sa Kumperensiya ng Chengdu.<ref name=":9">{{Cite book|title=Li Rui wen ji.|last=1917-|first=Li, Rui|last2=1917-|first2=李锐|date=2007|publisher=Xianggang she hui ke xue jiao yu chu ban you xian gong si|isbn=9789889958114|location=[Xianggang]|pages=|oclc=688480117}}</ref>
Noong Hulyo 1967, sumiklab ang alitang sibil sa lungsod sa kasagsagan ng [[Insidente sa Wuhan]] ("Insidente ng ika-20 ng Hulyo"), isang armadong labanan sa pagitan ng dalawang magkalabang mga pangkat na nakikilaban para sa pamumuno ng lungsod noong karurukan ng [[Himagsikang Pangkalinangan]].<ref>{{Cite journal | author=Thomas W. Robinson| jstor=652320 | title=The Wuhan Incident: Local Strife and Provincial Rebellion During the Cultural Revolution | journal=[[The China Quarterly]] | date=1971 | issue=47 | pages=413–18}}</ref>
Noong 1981, sinimulan ng pamahalaang lungsod ng Wuhan ang muling pagtatayo ng [[Toreng Yellow Crane]] sa bagong lokasyon, mga 1 kilometro (0.62 milya) mula sa sinaunang sityo, at natapos ito noong 1985. Nawasak ang pinakahuling tore sa orihinal na lokasyon nito noong 1884, at nang itinayo ang Tulay ng Ilog Yangtze sa Wuhan noong 1957 ang isa sa mga ''trestle'' nito ay nasa dating sityo ng tore.<ref name="Wang2016">{{cite book|author=Fang Wang|title=Geo-Architecture and Landscape in China's Geographic and Historic Context: Volume 1 Geo-Architecture Wandering in the Landscape|url=https://books.google.com/books?id=oFUWDAAAQBAJ&pg=PA43|date=14 April 2016|publisher=Springer|isbn=978-981-10-0483-4|pages=43–|access-date=March 30, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170304052932/https://books.google.com/books?id=oFUWDAAAQBAJ&pg=PA43|archive-date=March 4, 2017|url-status=live|df=mdy-all}}</ref>
Noong kasagsagan ng [[mga pagpoprotesta sa Liwasan ng Tiananmen noong 1989]], hinarang ng mga mag-aaral sa Wuhan ang [[Tulay ng Ilog Yangtze sa Wuhan|tulay pandaambakal ng Ilog Yangtze]] at nagtipon ang 4,000 pang mag-aaral sa estasyong daambakal.<ref name="Zhang2001">{{cite book |last=Zhang |first=Liang |editor1-first=Andrew |editor1-last=Nathan |editor1-link=Andrew Nathan |editor2-first=Perry|editor2-last=Link |editor2-link=Perry Link |title=The Tiananmen Papers |publisher= Public Affairs |year=2001 |isbn = 978-1-58648-122-3 |ref=harv |title-link=The Tiananmen Papers }}</ref>{{rp|400}} Nagsagawa ng isang <nowiki>'</nowiki>''sit-in''<nowiki>'</nowiki> sa riles ang humigit-kumulang sanlibong mga estudyante. Natigil ang daloy ng trapikong riles sa kahabaan ng mga linyang Beijing-Guangzhou at Wuhan-Dalian. Hinikayat din ng mga mag-aaral ang mga empleyado ng pangunahing mga negosyong pagmamay-ari ng pamahalaan na magwelga.<ref name="Zhang2001"/>{{rp|405}} Napakaigting ng sitwasyon kaya iniulat na nag-''bank run'' {{efn|name=fn2|Ang ''[[bank run]]'' sa wikang Ingles ay ang nagkakaisang pagkilos ng maraming mga ''depositor'' na nais i-''withdraw'' ang kanilang pera mula sa isang bangko dahil sa pag-aakala o sa tingin nila ay babagsak ito.<ref>https://glosbe.com/en/tl/bank%20run</ref>}} ang mga residente at nag-''[[panic-buying]]'' sila.<ref name="Zhang2001"/>{{rp|408}}
[[Talaksan:HUST-Main-building-4112.jpg|thumb|Ang pangunahing gusali ng [[Huazhong University of Science and Technology]], kasama ang bantayog ni Mao Zedong sa harap nito]]
Bunga ng [[pagbobomba ng Estados Unidos sa embahada ng Tsina sa Belgrade]] noong Mayo 7, 1999, sumiklab ang mga pagpoprotesta sa Tsina, kasama sa Wuhan.<ref name="washpost">{{cite news|url=http://www.washingtonpost.com/wp-srv/inatl/longterm/balkans/stories/beijing050999.htm|date=9 May 1999|accessdate=7 May 2019|quote=Xian, Wuhan and Chongqing, as well as Hong Kong, were among other cities where protests exploded.|title=Thousands Vent Anger in China's Cities|author=John Pomfret, Michael Laris|newspaper=[[The Washington Post]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180315015246/http://www.washingtonpost.com/wp-srv/inatl/longterm/balkans/stories/beijing050999.htm|archive-date=March 15, 2018|url-status=live}}</ref>
Noong Hunyo 22, 2000, isang [[Wuhan Airlines Flight 343|lipad ng Wuhan Airlines]] mula [[Paliparan ng Enshi Xujiaping|Enshi]] papuntang Wuhan ay napilitang umikot sa loob ng 30 minuto dahil sa pagkidlat at pagkulog. Bumagsak ang eroplano kalaunan sa mga pampang ng [[Ilog Han (Hubei)|Ilog Han]] sa [[Distrito ng Hanyang]],<ref>{{cite web|url=http://news.sina.com.cn/china/2000-06-22/100012.html|script-title=zh:祸从天降:汉江边4人被武汉坠毁飞机扫入江中|date=2000-06-22|publisher=Sina|language=zh-hans|accessdate=2009-01-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20180221035549/http://news.sina.com.cn/china/2000-06-22/100012.html|archive-date=February 21, 2018|url-status=live|df=mdy-all}}</ref> na ikinasawi ng lahat na nakasakay rito (may samu't-saring mga tala ng bilang ng mga pasahero at tripulante). Pitong katao sa kalupaan ang namatay rin sa pagkabagsak nito.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/4493047.stm|title=How planes survive lightning|date=2005-04-28|last=Geoghegan|first=Tom|work=BBC News Magazine|publisher=BBC News|accessdate=2009-01-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20180220213140/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/4493047.stm|archive-date=February 20, 2018|url-status=live|df=mdy-all}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.airsafe.com/events/airlines/prc.htm|title=Fatal Events Since 1970 for Airlines of the People's Republic of China|date=2007-12-10|publisher=AirSafe.com|accessdate=2009-01-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20180220212824/http://www.airsafe.com/events/airlines/prc.htm|archive-date=February 20, 2018|url-status=live|df=mdy-all}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.airdisaster.com/cgi-bin/view_details.cgi?date=06222000®=B-3479&airline=Wuhan+Airlines |title=Accident Report |access-date=February 20, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090103012719/http://www.airdisaster.com/cgi-bin/view_details.cgi?date=06222000®=B-3479&airline=Wuhan+Airlines |archive-date=January 3, 2009 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref>
[[Ugnayang Tsina–Pransiya#Mga hidwaan noong 2008|Nagorganisa ang mga nagpoprotestang Tsino protesters ng mga boykot]] sa tingiang tindahan ng Pranses na [[Carrefour]] sa pangunahing mga lungsod kabilang na sa [[Kunming]], [[Hefei]] at Wuhan. Ipinaratang nila sa bansang Pransiya ang sabwatang maka-sesyonista at [[kontra-Tsino]]ng rasismo.<ref name="reuters1">{{cite news | url = https://www.reuters.com/news/pictures/searchpopup?picId=3943345 | title = National flag of France with Hakenkreuz added by Chinese protesters | work = Reuters | date = April 19, 2008 | accessdate = April 19, 2008 | language = French | archive-url = https://web.archive.org/web/20110525003022/http://www.reuters.com/news/pictures/searchpopup?picId=3943345 | archive-date = May 25, 2011 | url-status = dead | df = mdy-all }}</ref> Iniulat ng BBC na daan-daang katao ang nag-demonstrasyon sa Beijing, Wuhan, Hefei, Kunming at [[Qingdao]].<ref name="news1">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/7356107.stm "Anti-French rallies across China"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180218212727/http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/7356107.stm |date=February 18, 2018 }}, BBC, April 19, 2008</ref><ref>{{cite news |url=https://www.reuters.com/news/pictures/searchpopup?picId=3943345 |title=National flag of France with Hakenkreuz added by Chinese protesters |work=Reuters |date=2008-04-19 |accessdate=2008-04-19 |language=French |archive-url=https://web.archive.org/web/20110525003022/http://www.reuters.com/news/pictures/searchpopup?picId=3943345 |archive-date=May 25, 2011 |url-status=dead |df=mdy-all }}</ref> Noong Mayo 19, 2011, tinamaan sa kaniyang dibdib si [[Fang Binxing]], punong guro ng [[Beijing University of Posts and Telecommunications]] at kilala ring "Ama ng [[Dakilang Firewall ng Tsina]]",<ref name=WSJ>{{cite news|url=https://blogs.wsj.com/chinarealtime/2010/12/20/father-of-chinas-great-firewall-shouted-off-own-microblog/|title='Father' of China's Great Firewall Shouted Off Own Microblog – China Real Time Report – WSJ|date=20 December 2010|newspaper=[[Wall Street Journal]]|accessdate=25 December 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20171119154634/https://blogs.wsj.com/chinarealtime/2010/12/20/father-of-chinas-great-firewall-shouted-off-own-microblog/|archive-date=November 19, 2017|url-status=live|df=mdy-all}}</ref><ref>{{cite web|publisher=Yunnan Information Times|script-title=zh:"防火墙之父"北邮校长方滨兴微博遭网民"围攻"|url=http://china.nfdaily.cn/content/2010-12/23/content_18691581.htm|date=23 December 2010|accessdate=20 May 2011|language=zh-hans|archive-url=https://web.archive.org/web/20110721182306/http://china.nfdaily.cn/content/2010-12/23/content_18691581.htm|archive-date=July 21, 2011|url-status=dead|df=mdy-all}}</ref> ng isang sapatos na inihagis ng isang mag-aaral sa [[Huazhong University of Science and Technology]] na kinilala ang sarili bilang "hanjunyi" ({{lang|zh|寒君依}} o {{lang|zh-hant|小湖北}}), habang nagbibigay siya ng isang lektyur sa [[Unibersidad ng Wuhan]].<ref>{{cite news |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-13455819 |title=China's Great Firewall designer 'hit by shoe |publisher=BBC |date=19 May 2011 |accessdate=19 May 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180529220019/http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-13455819 |archive-date=May 29, 2018 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.chinese.rfi.fr/%E4%B8%AD%E5%9B%BD/20110519-gfw%E4%B9%8B%E7%88%B6%E6%AD%A6%E6%B1%89%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E6%BC%94%E8%AE%B2%E9%81%AD%E9%81%87%E5%AD%A6%E7%94%9F%E6%89%94%E9%9E%8B%E6%8A%97%E8%AE%AE |script-title=zh:GFW之父武汉大学演讲遭遇学生扔鞋抗议 |publisher=RTI |language=zh-hans |date=19 May 2011 |accessdate=19 May 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141117044555/http://www.chinese.rfi.fr/%E4%B8%AD%E5%9B%BD/20110519-gfw%E4%B9%8B%E7%88%B6%E6%AD%A6%E6%B1%89%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E6%BC%94%E8%AE%B2%E9%81%AD%E9%81%87%E5%AD%A6%E7%94%9F%E6%89%94%E9%9E%8B%E6%8A%97%E8%AE%AE |archive-date=November 17, 2014 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref><ref>{{cite web|url=http://hosted2.ap.org/APDEFAULT/495d344a0d10421e9baa8ee77029cfbd/Article_2011-05-19-AS-China-Great-Firewall/id-8d49097381ed4d75a49869d917315339 |title=Designer of Chinese web controls hit by shoe |date=19 May 2011 |accessdate=19 May 2011 |publisher=Associated Press |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110524000331/http://hosted2.ap.org/APDEFAULT/495d344a0d10421e9baa8ee77029cfbd/Article_2011-05-19-AS-China-Great-Firewall/id-8d49097381ed4d75a49869d917315339 |archivedate=24 May 2011 }}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2011/05/20/world/asia/20china.html |title=Chinese Student Takes Aim, Literally, at Internet Regulator |date=19 May 2011 |accessdate=20 May 2011 |newspaper=NY Times |archive-url=https://web.archive.org/web/20170710031853/http://www.nytimes.com/2011/05/20/world/asia/20china.html |archive-date=July 10, 2017 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref><ref>{{cite web |url=http://china.nfdaily.cn/content/2011-05/20/content_24355339.htm |script-title=zh:微博热点:方滨兴武汉大学遇"扔鞋"抗议? |work=Yunnan Information Times |date=19 May 2011 |accessdate=20 May 2011 |language=zh-hans |archive-url=https://web.archive.org/web/20110523071733/http://china.nfdaily.cn/content/2011-05/20/content_24355339.htm |archive-date=May 23, 2011 |url-status=dead |df=mdy-all }}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5j8tohFUmhv3P-HvuaY64AFNcz2DA?docId=CNG.d3d11f5391ecef13ea0a591708a328de.651 |title=Shoe attack on China web censor sparks online buzz(AFP) |date=19 May 2011 |accessdate=11 January 2012 |publisher=AFP |archive-url=https://web.archive.org/web/20110804071905/http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5j8tohFUmhv3P-HvuaY64AFNcz2DA?docId=CNG.d3d11f5391ecef13ea0a591708a328de.651 |archive-date=August 4, 2011 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref>
Matagal nang puntirya ng nakapipinsalang mga pagbaha ang lungsod, at sinasabing makokontrol ang mga ito ng mapaghangad na proyektong [[Saplad ng Tatlong Bangin]], na natapos noong 2008.<ref>{{cite web |url= http://finance.people.com.cn/GB/1039/60370/62598/63180/4385148.html |script-title= zh:三峡工程的防洪作用将提前两年实现-经济-人民网 |work= People's Daily |accessdate= August 1, 2009 |archive-url= https://web.archive.org/web/20110719143742/http://finance.people.com.cn/GB/1039/60370/62598/63180/4385148.html |archive-date= July 19, 2011 |url-status= dead |df= mdy-all }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.chn-consulate-sapporo.or.jp/chn/ztxw/t252626.htm |archive-url=https://archive.today/20071225105726/http://www.chn-consulate-sapporo.or.jp/chn/ztxw/t252626.htm |url-status=dead |archive-date=December 25, 2007 |script-title=zh:三峡工程防洪、通航、发电三大效益提前全面发挥 |publisher=Chn-consulate-sapporo.or.jp |date=May 16, 2006 |accessdate=August 1, 2009 }}</ref> Ikinasira ng [[bagyong taglamig sa Tsina noong 2008]] ang panustos mg tubig sa Wuhan: aabot sa 100,000 katao ang nawalan ng suplay ng tubig nang pumutok ang ilang tubo.<ref name = reuteralertnet>{{cite news
| author = Reuters Alertnet
| title = CWS appeal: China winter storm response
| publisher = Reuters Alertnet
| url = http://www.alertnet.org/thenews/fromthefield/284081/120233093434.htm%0A%C2%A0
| date = 2008-02-06
| access-date = February 18, 2018
| archive-url = https://web.archive.org/web/20090416020815/http://www.alertnet.org/thenews/fromthefield/284081/120233093434.htm
| archive-date = Abril 16, 2009
| url-status = dead
| df = mdy-all
}}</ref> Tumama ang [[bugso ng init sa Hilagang Emisperyo noong tag-init ng 2010|bugso ng init sa Hilagang Emisperyo ng 2010]] sa Wuhan noong Hulyo 3.<ref name="english.sina.com">{{cite web|url=http://english.sina.com/china/p/2010/0704/327546.html|title=Heat wave sweeps parts of China - China News|publisher=SINA English|accessdate=2010-07-28| archiveurl= https://web.archive.org/web/20100707102157/http://english.sina.com/china/p/2010/0704/327546.html| archivedate= 7 July 2010 | url-status= live}}</ref>
Noong [[pagbaha sa Tsina ng 2010]], naranasan ng [[Ilog Han (Hubei)|Ilog Han]] sa Wuhan ang pinakamalalang pagbaha sa loob ng dalawampung mga tao, habang ipinagpatuloy ng mga opisyal ang pagsasalansan ng mga sako ng buhangin (''sandbags'') sa kahabaan ng mg Ilog Han at Yangtze sa lungsod at isinuri ang mga imbakan ng tubig.<ref name="guardian28">{{cite news |last=Associated Press |first=Guardian |title=China's Three Gorges dam close to limit as heavy rains persist |url=https://www.theguardian.com/world/2010/jul/28/china-dam-rain-floods |accessdate=6 August 2010 |newspaper=guardian.co.uk |date=28 July 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180622232710/https://www.theguardian.com/world/2010/jul/28/china-dam-rain-floods |archive-date=June 22, 2018 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref> Binaha muli ang lungsod noong [[Pagbaha sa Tsina ng 2011|pagbaha ng 2011]], at ilang bahagi nito ay nawalan ng kuryente.<ref>{{cite web|title=Heavy rainfall hits Wuhan, causing waterlogging and power interruption|url=http://news.xinhuanet.com/english2010/photo/2011-06/10/c_13922074.htm|publisher=Xinhua|accessdate=10 June 2011|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20121107215231/http://news.xinhuanet.com/english2010/photo/2011-06/10/c_13922074.htm|archive-date=November 7, 2012|df=mdy-all}}</ref> Noong [[pagbaha sa Tsina ng 2016]], naranasan ng Wuhan ang 570 milimetro (22 pulgada) ng pag-ulan sa unang linggo ng Hulyo, lagpas sa tala ng pag-ulan noong 1991. Itinaas ang ''[[Babala sa baha|red alert]]'' para sa mabigat na pag-ulan noong Hulyo 2, ang parehong araw kung kailang namatay ang walong katao nang bumagsak sa kanila ang isang 15-metro (49 talampakang) bahagi ng isang mataas na pader na 2 metro (6.6 talampakan) ang taas.<ref>{{cite news|title=8 dead after rain topples wall in C. China- China.org.cn|url=http://www.china.org.cn/china/2016-07/02/content_38798450.htm|accessdate=8 July 2016|work=China Internet Information Center|archive-url=https://web.archive.org/web/20161010184416/http://www.china.org.cn/china/2016-07/02/content_38798450.htm|archive-date=October 10, 2016|url-status=live|df=mdy-all}}</ref> Bahagyang lumubog sa baha ang sistemang subway ng lungsod, ang [[Wuhan Metro]], pati ang [[Estasyong daangbakal ng Wuhan|pangunahing estasyong daangbakal]] ng lungsod.<ref name=scmp>{{cite news|last1=Li|first1=Jing|last2=Lau|first2=Mimi|title=Super typhoon Nepartak threatens further flood misery in mainland China|url=http://www.scmp.com/news/china/society/article/1986124/super-typhoon-nepartak-threatens-further-flood-misery-mainland|accessdate=8 July 2016|work=South China Morning Post|date=7 July 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20180218210152/http://www.scmp.com/news/china/society/article/1986124/super-typhoon-nepartak-threatens-further-flood-misery-mainland|archive-date=February 18, 2018|url-status=live|df=mdy-all}}</ref> Hindi bababa sa 14 residente ng lungsod ang namatay, isa ang nawawala, at higit sa 80,000 ang inilikas.<ref>{{cite web|url=https://qz.com/725468/chinas-devastating-floods-can-be-traced-back-to-corruption-and-overbuilding/|title=China's devastating floods can be traced back to corruption and overbuilding|first=Zheping|last=Huang|access-date=February 18, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180218210403/https://qz.com/725468/chinas-devastating-floods-can-be-traced-back-to-corruption-and-overbuilding/|archive-date=February 18, 2018|url-status=live|df=mdy-all}}</ref>
Noong Enero 31, 2018, bumisita si [[Theresa May]], [[Punong Ministro ng United Kingdom]], sa Wuhan at binisitahan ang Toreng Yellow Crane at ang Tulay ng Ilog Yangtze sa Wuhan.<ref name="dzwww.com">{{Cite web |url=http://www.dzwww.com/xinwen/guoneixinwen/201802/t20180201_16992854.htm |title=Archived copy |access-date=March 2, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180303111621/http://www.dzwww.com/xinwen/guoneixinwen/201802/t20180201_16992854.htm |archive-date=March 3, 2018 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref> Noong Abril 26 sa parehong taon, bumisita si Punong Ministro [[Narendra Modi]] sa lungsod sa loob ng dalawang araw ng di-pormal na mga pagpupulong niya kay Pangulong Xi Jinping ng Tsina. Sa gitna ng pulong na ito, binisita nila ang Silangang Lawa at ang Museong Panlalawigan ng Hubei.
Noong unang bahagi ng Hulyo 2019, may mga pagtutol sa mga panukala para sa pagtatayo ng isang [[Pagsusunog ng basura|sunugan ng basura]] sa [[Distrito ng Xinzhou, Wuhan|Distrito ng Xinzhou]].<ref>{{cite web|title=Wuhan protests: Incinerator plan sparks mass unrest|url=https://www.bbc.com/news/blogs-china-blog-48904350|date=8 July 2019|accessdate=11 July 2019|publisher=BBC News|quote=|archive-url=https://web.archive.org/web/20190711160150/https://www.bbc.com/news/blogs-china-blog-48904350|archive-date=July 11, 2019|url-status=live}}</ref> Idinaos sa lungsod ang Ikapitong [[Military World Games]] noong Oktubre.<ref>{{Cite web|url=https://en.wuhan2019mwg.cn/|title=7th CISM Military World Games|website=en.wuhan2019mwg.cn|access-date=2019-09-21|archive-date=2020-01-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200126043946/http://en.wuhan2019mwg.cn/|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.milsport.one/events/cism-world-summer-games/wuhan-chn-2019|title=Wuhan (CHN) 2019|website=www.milsport.one|language=en|access-date=2019-09-21}}</ref>
Noong Disyembre 2019, unang lumitaw ang [[Pandemya ng coronavirus ng 2019–20|pagkalat ng novel coronavirus ng 2019–20]].<ref>{{cite web|url=https://edition.cnn.com/2020/01/08/health/china-wuhan-pneumonia-virus-intl-hnk/index.html|title=A new virus related to SARS is the culprit in China's mysterious pneumonia outbreak, scientists say|author=Nectar Gan|publisher=[[CNN]]|date=9 January 2020|accessdate=9 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200109110458/https://edition.cnn.com/2020/01/08/health/china-wuhan-pneumonia-virus-intl-hnk/index.html|archive-date=January 9, 2020|url-status=live}}</ref> [[Mga lockdown sa Hubei (2020)|Naka-''lockdown'']] na ang lungsod mula pa noong kahulihan ng Enero 2020.<ref>{{Cite web|url=https://www.nationalreview.com/news/china-quarantines-wuhan-to-prevent-spread-of-coronavirus/|title=China Quarantines Wuhan to Prevent Spread of Coronavirus|date=2020-01-22|website=National Review|language=en-US|access-date=2020-01-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20200128195422/https://www.nationalreview.com/news/china-quarantines-wuhan-to-prevent-spread-of-coronavirus/|archive-date=January 28, 2020|url-status=live}}</ref>
==Klima==
{{Weather box
|location = Wuhan (1981–2010, extremes 1951–present)
|metric first = Y
|single line = Y
|collapsed = Y
|Jan high C = 8.1
|Feb high C = 10.7
|Mar high C = 15.2
|Apr high C = 22.1
|May high C = 27.1
|Jun high C = 30.2
|Jul high C = 32.9
|Aug high C = 32.5
|Sep high C = 28.5
|Oct high C = 23.0
|Nov high C = 16.8
|Dec high C = 10.8
|Jan mean C = 4.0
|Feb mean C = 6.6
|Mar mean C = 10.9
|Apr mean C = 17.4
|May mean C = 22.6
|Jun mean C = 26.2
|Jul mean C = 29.1
|Aug mean C = 28.4
|Sep mean C = 24.1
|Oct mean C = 18.2
|Nov mean C = 11.9
|Dec mean C = 6.2
|Jan low C = 1.0
|Feb low C = 3.5
|Mar low C = 7.4
|Apr low C = 13.6
|May low C = 18.9
|Jun low C = 22.9
|Jul low C = 26.0
|Aug low C = 25.3
|Sep low C = 20.7
|Oct low C = 14.7
|Nov low C = 8.4
|Dec low C = 2.9
|Jan record high C= 25.4
|Feb record high C= 29.1
|Mar record high C= 32.4
|Apr record high C= 35.1
|May record high C= 36.1
|Jun record high C= 37.8
|Jul record high C= 39.7
|Aug record high C= 39.6
|Sep record high C= 37.6
|Oct record high C= 34.4
|Nov record high C= 30.4
|Dec record high C= 23.3
|Jan record low C = −18.1
|Feb record low C = −14.8
|Mar record low C = -5.0
|Apr record low C = −0.3
|May record low C = 7.2
|Jun record low C = 13.0
|Jul record low C = 17.3
|Aug record low C = 16.4
|Sep record low C = 10.1
|Oct record low C = 1.3
|Nov record low C = −7.1
|Dec record low C = −10.1
|precipitation colour = green
|Jan precipitation mm = 48.7
|Feb precipitation mm = 65.5
|Mar precipitation mm = 91.0
|Apr precipitation mm = 135.7
|May precipitation mm = 166.8
|Jun precipitation mm = 218.2
|Jul precipitation mm = 228.1
|Aug precipitation mm = 117.5
|Sep precipitation mm = 74.0
|Oct precipitation mm = 80.9
|Nov precipitation mm = 60.0
|Dec precipitation mm = 29.6
|Jan humidity = 76
|Feb humidity = 75
|Mar humidity = 76
|Apr humidity = 75
|May humidity = 74
|Jun humidity = 77
|Jul humidity = 77
|Aug humidity = 77
|Sep humidity = 75
|Oct humidity = 76
|Nov humidity = 75
|Dec humidity = 73
|unit precipitation days = 0.1 mm
|Jan precipitation days = 9.5
|Feb precipitation days = 9.8
|Mar precipitation days = 13.1
|Apr precipitation days = 12.5
|May precipitation days = 12.2
|Jun precipitation days = 11.8
|Jul precipitation days = 11.6
|Aug precipitation days = 9.6
|Sep precipitation days = 7.5
|Oct precipitation days = 9.0
|Nov precipitation days = 8.0
|Dec precipitation days = 6.9
|Jan sun = 101.9 |Jan percentsun = 33
|Feb sun = 97.0 |Feb percentsun = 33
|Mar sun = 121.8 |Mar percentsun = 31
|Apr sun = 152.8 |Apr percentsun = 39
|May sun = 181.0 |May percentsun = 43
|Jun sun = 170.9 |Jun percentsun = 43
|Jul sun = 220.2 |Jul percentsun = 54
|Aug sun = 226.4 |Aug percentsun = 59
|Sep sun = 175.8 |Sep percentsun = 48
|Oct sun = 151.9 |Oct percentsun = 46
|Nov sun = 139.3 |Nov percentsun = 45
|Dec sun = 126.5 |Dec percentsun = 43
|source 1 = China Meteorological Administration<ref name="cma graphical">
{{cite web
|url=http://data.cma.cn/data/weatherBk.html
|script-title=zh:中国气象数据网 - WeatherBk Data
|publisher=[[China Meteorological Administration]]
|accessdate=2018-11-09
|title=Archived copy
|archive-url=https://web.archive.org/web/20170923231541/http://data.cma.cn/data/weatherbk.html
|archive-date=September 23, 2017
|dead-url=no
|df=mdy-all
}}
</ref><ref name=CMA>
{{cite web
|url = http://cdc.cma.gov.cn/dataSetLogger.do?changeFlag=dataLogger
|script-title = zh:中国气象局 国家气象信息中心(1981-2010年)
|publisher = [[China Meteorological Administration]]
| language = zh-hans
|accessdate = 2017-12-28
|deadurl = yes
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20140710164442/http://cdc.cma.gov.cn/dataSetLogger.do?changeFlag=dataLogger
|archivedate = July 10, 2014
|df = mdy-all
}}</ref>
|date=August 2010
}}
==Pamahalaan at mga polisiya==
[[Talaksan:The main gate of Wuhan Municipal Party Committee.jpg|thumb|Ang pangunahing tarangkahan ng komite ng Partidong Pangmunisipyo ng Wuhan]]
Isang [[sub-probinsiyal na lungsod]] ang Wuhan. Pinangangasiwaan ng pampook na [[Partido Komunista ng Tsina]] (CPC) ang pamahalaang pangmunisipyo, na pinamumunuan ng [[Kalihim ng CPC]] ng Wuhan ({{zh|武汉市委书记}}) (kasalukuyang si Ma Guoqiang , {{zh|labels=no|s=马国强}}. Ang pampook na CPC ay naglalabas ng mga kautusang pampangasiwaan, naniningil ng mga buwis, nangangasiwa sa ekonomiya, at namamahala sa isang tumatayong komite ng Kongresong Bayan ng Munisipyo sa paggawa ng mga pagpapasiyang pampolisiya at sa pamamahala sa lokal na pamahalaan.
Kabilang sa mga opisyal na pamahalaan ang [[Alkalde ng Wuhan|alkalde]] ({{zh|labels=no|s=市长}}), kasalukuyang si Zhou Xianwang ({{zh|labels=no|c=周先旺}}), at mga bise-alkalde. Maraming mga kawanihan ay nakatuon sa batas, pampublikong seguridad, at ibang mga kapakanan.
===Mga paghahating pang-administratibo===
{{Main|Talaan ng mga paghahating pampangasiwaan sa Hubei#Mga paghahating pampangasiwaan|Talaan ng antas-township na mga dibisyon sa Hubei#Wuhan}}
Ang sub-probinsiyal na lungsod ng Wuhan ay kasalukuyang binubuo ng 13 [[Mga distrito ng Tsina|mga distrito]].<ref>{{cite web|url=http://www.stats.gov.cn/tjsj/tjbz/tjyqhdmhcxhfdm/2016/42/4201.html|script-title=zh:2016年统计用区划代码和城乡划分代码:武汉市|language=zh-hans|publisher=[[National Bureau of Statistics of the People's Republic of China]]|quote={{lang|zh-hans|统计用区划代码 名称 420101000000 市辖区 420102000000 江岸区 420103000000 江汉区 420104000000 硚口区 420105000000 汉阳区 420106000000 武昌区 420107000000 青山区 420111000000 洪山区 420112000000 东西湖区 420113000000 汉南区 420114000000 蔡甸区 420115000000 江夏区 420116000000 黄陂区 420117000000 新洲区}}|date=2016|accessdate=30 March 2018|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20180330212501/http://www.stats.gov.cn/tjsj/tjbz/tjyqhdmhcxhfdm/2016/42/4201.html|archive-date=March 30, 2018|url-status=live|df=mdy-all}}</ref> Magmula noong [[Ika-anim na Pambansang Senso ng Populasyon ng Republikang Bayan ng Tsina|Ika-anim na Senso ng Tsina noong 2010]], binubuo ang 13 mga distrito ng 160 [[antas-township na mga dibisyon]] kabilang ang 156 na [[Subdistrito (Tsina)|mga subdistrito]], 3 [[Bayan (Tsina)|mga bayan]], at 1 [[Township (Tsina)|township]].<ref name="history2"/><ref name="xingzhengquhua"/>
{|class="wikitable" style="font-size:90%; margin:auto;"
! Mapa
! Distrito
! Wikang Tsino ([[Pinapayak na panitik ng wikang Intsik|Pinapayak]])
! Pinyin
! Populasyon<br />(Senso 2010)<ref name="census2010">{{cite web |script-title=zh:武汉市2010年第六次全国人口普查主要数据公报|url=http://www.whtj.gov.cn/Article/ShowArticle.aspx?id=6417|publisher=Wuhan Statistics Bureau|date=May 10, 2011|accessdate=July 31, 2011|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111025103716/http://www.whtj.gov.cn/Article/ShowArticle.aspx?id=6417|archivedate=October 25, 2011|df=mdy-all}}</ref><ref name="history2"/><ref name="xingzhengquhua"/><!--Population figures slightly different in 武汉市历史沿 source-->
! Area (km<sup>2</sup>)<ref name="yearbook"/>
! Density<br />(/km<sup>2</sup>)
|-
|rowspan="18" style="text-align:center;"|
{{Image label begin|image=Administrative Division Wuhan.png|width=534}}
{{Image label|x=790|y=1060|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Jiang'an|'''1''']]}}
{{Image label|x=720|y=1120|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Jianghan|'''2''']]}}
{{Image label|x=655|y=1130|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Qiaokou|'''3''']]}}
{{Image label|x=590|y=1220|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Hanyang|'''Hanyang''']]}}
{{Image label|x=775|y=1220|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Wuchang|'''Wuchang''']]}}
{{Image label|x=855|y=1090|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Qingshan, Wuhan|'''Qingshan''']]}}
{{Image label|x=950|y=1180|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Hongshan, Wuhan|'''Hongshan''']]}}
{{Image label|x=430|y=1010|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Dongxihu|'''Dongxihu''']]}}
{{Image label|x=340|y=1550|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Hannan|'''Hannan''']]}}
{{Image label|x=330|y=1350|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Caidian|'''Caidian''']]}}
{{Image label|x=820|y=1630|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Jiangxia|'''Jiangxia''']]}}
{{Image label|x=810|y=610|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Huangpi|'''Huangpi''']]}}
{{Image label|x=1320|y=800|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Xinzhou, Wuhan|'''Xinzhou''']]}}
{{Image label|x=100|y=340|scale=534/1780|text=[[Hankou|'''''Mga distrito ng Hankou''''']]}}
{{Image label|x=150|y=400|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Jiang'an|'''1. Jiang'an''']]}}
{{Image label|x=150|y=460|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Jianghan|'''2. Jianghan''']]}}
{{Image label|x=150|y=520|scale=534/1780|text=[[Distrito ng Qiaokou|'''3. Qiaokou''']]}}
{{Image label end}}
|- style="background:#d3d3d3;"
|colspan=3 style="text-align:center;"|'''Mga distritong sentral'''
||6,434,373
||888.42
||7,242
|-
|[[Distrito ng Jiang'an|Jiang'an]]
|{{lang|zh-hans|{{linktext|江岸|区}}}}
|{{transl|zh|Jiāng'àn Qū}}
|895,635
|64.24
|13,942
|-
|[[Distrito ng Jianghan|Jianghan]]
|{{lang|zh-hans|{{linktext|江汉|区}}}}
|{{transl|zh|Jiānghàn Qū}}
|683,492
|33.43
|20,445
|-
|[[Distrito ng Qiaokou|Qiaokou]]
|{{lang|zh-hans|{{linktext|硚口|区}}}}
|{{transl|zh|Qiáokǒu Qū}}
|828,644
|46.39
|17,863
|-
|[[Distrito ng Hanyang|Hanyang]]
|{{lang|zh-hans|{{linktext|汉阳|区}}}}
|{{transl|zh|Hànyáng Qū}}
|792,183<ref>kasama ang 208,106 katao sa [[Sona ng Ekonomikong Pagpapaunlad ng Wuhan]] ({{lang|zh-hans|武汉经济技术开发区}})</ref>
|108.34
|7,312
|-
|[[Distrito ng Wuchang|Wuchang]]
|{{lang|zh-hans|{{linktext|武昌|区}}}}
|{{transl|zh|Wǔchāng Qū}}
|1,199,127
|87.42
|13,717
|-
|[[Distrito ng Qingshan, Wuhan|Qingshan]]
|{{lang|zh-hans|{{linktext|青山|区}}}}
|{{transl|zh|Qīngshān Qū}}
|485,375
|68.40
|7,096
|-
|[[Distrito ng Hongshan, Wuhan|Hongshan]]
|{{lang|zh-hans|{{linktext|洪山|区}}}}
|{{transl|zh|Hóngshān Qū}}
|1,549,917<ref>kasama ang 396,597 katao sa [[Sonang Pagpapaunlad ng Bagong Teknolohiya ng Donghu]] ({{lang|zh-hans|东湖新技术开发区}}), 67,641 katao sa Matanawing Sona ng Paglalakbay ng Donghu (''Donghu Scenic Travel Zone''; {{lang|zh-hans|东湖生态旅游风景区}}), at 36,245 katao sa Sona ng Industriyang Kimikal ng Wuhan ({{lang|zh-hans|武汉化学工业区}})</ref>
|480.20
|3,228
|- style="background:#d3d3d3;"
|colspan=3 style="text-align:center; "|'''Mga Distritong Naik at Rural'''
||3,346,271
||7,605.99
||440
|-
|[[Distrito ng Dongxihu|Dongxihu]]
|{{lang|zh-hans|{{linktext|东西湖|区}}}}
|{{transl|zh|Dōngxīhú Qū}}
|451,880
|439.19
|1,029
|-
|[[Distrito ng Hannan|Hannan]]
|{{lang|zh-hans|{{linktext|汉南|区}}}}
|{{transl|zh|Hànnán Qū}}
|114,970
|287.70
|400
|-
|[[Distrito ng Caidian|Caidian]]
|{{lang|zh-hans|{{linktext|蔡甸|区}}}}
|{{transl|zh|Càidiàn Qū}}
|410,888
|1,108.10
|371
|-
|[[Distrito ng Jiangxia|Jiangxia]]
|{{lang|zh-hans|{{linktext|江夏|区}}}}
|{{transl|zh|Jiāngxià Qū}}
|644,835
|2,010.00
|321
|-
|[[Distrito ng Huangpi|Huangpi]]
|{{lang|zh-hans|{{linktext|黄陂|区}}}}
|{{transl|zh|Huángpí Qū}}
|874,938
|2,261.00
|387
|-
|[[Distrito ng Xinzhou, Wuhan|Xinzhou]]
|{{lang|zh-hans|{{linktext|新洲|区}}}}
|{{transl|zh|Xīnzhōu Qū}}
|848,760
|1,500.00
|566
|- style="background:#d3d3d3;"
|colspan=3 style="text-align:center; "|'''Rehiyong Katubigan''' ({{lang|zh-hans|水上地区}})
||4,748
||-
||-
|- style="background:#d3d3d3;"
|colspan=3 style="text-align:center; "|'''Kabuoan'''
||'''9,785,392'''
||'''8,494.41'''
||'''1,152'''
|}
===Mga misyong diplomatiko===
{{Main|Talaan ng mga misyong diplomatiko sa Tsina#Wuhan}}
May apat na mga bansang mayroong konsulado sa Wuhan:
{|border="1" cellpadding="2" style="margin:0 0 1em 1em; background:#fff; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:90%;"
|-
! style="width:350px; background:#f9f9f9;"|Konsulado
! style="width:150px; background:#f9f9f9;"|Taon
! style="width:175px; background:#f9f9f9;"|Distritong konsular
|-
| {{flagdeco|FRA}} [[Talaan ng mga misyong diplomatiko ng Pransiya#Asya|France Consulate General Wuhan]]<ref>{{cite web|author = French Foreign Ministry|title = Consulat General de France a Wuhan|date = August 2, 2012|url = http://www.consulfrance-wuhan.org/accueil.html?lang=fr|access-date = August 2, 2012|archive-url = https://web.archive.org/web/20120510071008/http://www.consulfrance-wuhan.org/accueil.html?lang=fr|archive-date = May 10, 2012|url-status = live|df = mdy-all}}</ref>
| Oktubre 10, 1998
| Hubei/[[Hunan]]/[[Jiangxi]]
|-
| {{flagdeco|US}} [[Talaan ng mga misyong diplomatiko ng Estados Unidos#Asya|United States Consulate General Wuhan]]<ref>{{cite web|author = US Department of State|title = Consulate General of the United States Wuhan, China|date = November 23, 2008|url = http://wuhan.usembassy-china.org.cn/index.html|archive-url = https://web.archive.org/web/20090629102818/http://wuhan.usembassy-china.org.cn/index.html|url-status = dead|archive-date = June 29, 2009}}</ref>
| Nobyembre 20, 2008
| Hubei/[[Hunan]]/[[Henan]]/[[Jiangxi]]
|-
| {{flagdeco|ROK}} [[Talaan ng mga misyong diplomatiko ng Timog Korea#Asya|Republic of Korea Consulate General Wuhan]]<ref>{{cite web|author = Embassy of the Republic of Korea in China|title = Welcome to the Embassy of the Republic of Korea in China|date = December 23, 2010|url = http://china.koreanembassy.cn/consular/consular_02.aspx?bm=4&sm=2|access-date = December 23, 2010|archive-url = https://web.archive.org/web/20111113044337/http://china.koreanembassy.cn/consular/consular_02.aspx?bm=4&sm=2|archive-date = November 13, 2011|url-status = dead|df = mdy-all}}</ref>
| Oktubre 25, 2010
| Hubei/[[Hunan]]/[[Henan]]/[[Jiangxi]]
|-
| {{flagdeco|UK}} [[Talaan ng mga misyong diplomatiko ng United Kingdom#Asya|United Kingdom Consulate General Wuhan]]<ref>{{cite web|author = UK Government|title = Consulate General of the United Kingdom Wuhan, China|date = January 6, 2015|url = https://www.gov.uk/government/news/british-minister-launches-new-consulate-in-wuhan|access-date = February 23, 2015|archive-url = https://web.archive.org/web/20150216040859/https://www.gov.uk/government/news/british-minister-launches-new-consulate-in-wuhan|archive-date = February 16, 2015|url-status = live|df = mdy-all}}</ref>
| Enero 8, 2015
| Hubei/[[Henan]]
|}
Ang kasalukuyang Konsul Heneral ng Estados Unidos, ang Kagalang-galang na si Ginoong Jamie Fouss, ay itinalaga sa Wuhan noong Agosto 2017. Ipinagdiwang ng tanggapan ng [[Konsulado Heneral ng Estados Unidos, Wuhan|Konsulado Heneral ng Estados Unidos]], Gitnang Tsina (matatagpuan sa Wuhan) ang opisyal na pagbubukas nito noong Nobyembre 20, 2008, at ito ang kauna-unahang bagong konsulado ng Estados Unidos sa Tsina sa loob ng higit 20 mga taon.<ref>{{cite news |agency = Associated Press |title = U.S. Opens Consulate in China Industry Center Wuhan|date =November 20, 2008 |url = https://www.google.com/hostednews/ap/article/ALeqM5i9eETZIZiun01Oj6prVkAdZwW8DAD94IJQ180}}</ref><ref>{{cite web|author = US Department of State|title = The United States Consulate General in Wuhan, China Opens on November 20, 2008|date = November 20, 2008|url = http://wuhan.usembassy-china.org.cn/112008p_wuhan.html|archive-url = https://web.archive.org/web/20090419132218/http://wuhan.usembassy-china.org.cn/112008p_wuhan.html|url-status = dead|archive-date = April 19, 2009}}</ref> Nakatakdang magbibigay ang konsulado ng mga serbisyo ng visa at mamamayan sa taglagas ng 2018.
Magtatatag ang mga bansang Hapon<ref name="日本计划在汉设领事办事处">{{cite web |url=http://news.cjn.cn/sywh/201305/t2274006.htm |script-title=zh:日本计划在汉设领事办事处 |accessdate=February 23, 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150223045701/http://news.cjn.cn/sywh/201305/t2274006.htm |archive-date=February 23, 2015 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref>
at Rusya<ref name="Putin assures that Russia and China are getting closer">{{cite web |url=http://www.businessinsider.com/putin-assures-that-russia-and-china-are-getting-closer-2015-9 |title=Putin assures that Russia and China are getting closer |accessdate=September 9, 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150905160624/http://www.businessinsider.com/putin-assures-that-russia-and-china-are-getting-closer-2015-9 |archive-date=September 5, 2015 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref> ng mga tanggapang konsular sa Wuhan.
==Demograpiya==
{{Historical populations
|type=China
|align=left
|percentages = pagr
|1953|1427300
|1982|4101000
|1990|6901911
|2000|8312700
|2007|7243000
|2010|9785388
|2014|10338000
|2015|10607700
|footnote = Ang laki ng populasyon ay maaaring naapektuhan ng mga pagbabago sa mga dibisyong pampangasiwaan. 1953,<ref name="Shabad">Shiger, A.G. ''The Administrative-Territorial Divisions of Foreign Countries'', 2d ed, pp. 142–144. (Moscow), 1957 (Using 1953 census). Op cit. in Shabad, Theodore. "{{cite journal|title=The Population of China's Cities |journal = Geographical Review|volume = 49|issue = 1|pages = 32–42|jstor = 211567|last1 = Shabad|first1 = Theodore|year = 1959|doi = 10.2307/211567}}". ''Geographical Review'', Vol. 49, No. 1, pp. 32–42. American Geographical Society, Jan. 1959. Accessed 8 October 2011.</ref><ref name="GreatSovy">''Great Soviet Encyclopedia'', 2d ed. (Moscow), 1958. Op cit. in Shabad, supra.</ref> 1982,<ref>中国人口统计年鉴1982. pp.43.(3rd Census)</ref> 1990,<ref>中国人口统计年鉴1990. pp.164.(4th Census)</ref> 2000 <ref name="census2010"/> 2007<ref>{{cite web |url=https://www.britannica.com/place/Wuhan |title=Wuhan (China) - Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com |date= |accessdate=2017-01-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180310072538/https://www.britannica.com/place/Wuhan |archive-date=March 10, 2018 |dead-url=no |df=mdy-all }}</ref> 2015<ref name="cnhub16">{{Cite web|url=http://news.cnhubei.com/xw/wuhan/201602/t3552237.shtml|script-title=zh:武汉市去年净流入人口突破230万人_荆楚网|last=丁燕飞|website=news.cnhubei.com|access-date=2016-03-06|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20160227114558/http://news.cnhubei.com/xw/wuhan/201602/t3552237.shtml|archive-date=February 27, 2016|dead-url=no|df=mdy-all}}</ref>
|}}
{{clear}}
==Mga kapatid na lungsod==
{{See also|Talaan ng mga kambal at kapatid na lungsod sa Tsina#Wuhan_(武汉)|l1=Talaan ng mga kambal at kapatid na lungsod sa Tsina}}
[[Mga kambal at kapatid na lungsod|Magkakambal]] ang Wuhan sa:<ref>{{Cite web|url=http://wsb.wuhan.gov.cn/html/friendly/201602/t20160203_45633.shtml|archive-url=https://web.archive.org/web/20180413010101/http://wsb.wuhan.gov.cn/html/friendly/201602/t20160203_45633.shtml|script-title=zh:武汉国际友好城市一览表(List of sister cities of Wuhan)|last=|first=|date=|website=www.whfao.gov.cn(Foreign Affairs Office of Wuhan Municipal Government)|archive-date=2018-04-13|dead-url=yes|access-date=September 7, 2018}}</ref>
{{location map+|float=left|World|width=900|caption=Sister cities of Wuhan<br/>1.[[Manchester]] 2.[[Swansea]] 3.[[Essonne]] 4.[[Bordeaux]] 5.[[Arnhem]] 6.[[Duisburg]] 7.[[Sankt Pölten]] 8.[[Győr]]|places=
{{Location map~ |World|mark = Green pog.svg <!--green dot--> |coordinates = {{coord|30|35|N|114|17|E}}|label='''Wuhan''' |position=top |marksize=10 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|33|14|0|N|131|36|24|E}} |label=[[Ōita, Ōita|Ōita]] |position=bottom |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|40|26|23|N|79|58|35|W}} |label=[[Pittsburgh]] |position=bottom |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|51|26|6|N|6|45|45|E}} |label=6 |position=right |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|53|28|46|N|2|14|43|W}} |label=1 |position=top |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|45|25|24|N|28|2|33|E}} |label=[[Galați]] |position=right |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|50|27|0|N|30|31|24|E}} |label=[[Kiev]] |position=top |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|15|30|2|N|32|33|36|E}} |label=[[Khartoum]] |position=right |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|47|41|3|N|17|38|3|E}} |label=8 |position=right |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|44|50|N|0|35|W}} |label=4 |position=left |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|51|59|N|5|55|E}} |label=5 |position=top |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|36|38|N|127|29|E}} |label=[[Cheongju]] |position=top |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|48|12|N|15|37|E}} |label=7 |position=top |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|43|31|48|S|172|37|13|E}} |label=[[Christchurch]] |position=left |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|43|52|36|N|79|15|48|W}} |label=[[Markham, Ontario|Markham]] |position=right |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|60|29|08|N|15|26|11|E}} |label=[[Borlänge]] |position=right |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|64|06|N|21|54|W}} |label=[[Kópavogur]] |position=bottom |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|31|48|N|34|39|E}} |label=[[Ashdod]] |position=right |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|48|30|N|2|17|E}} |label=3 |position=top |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|38|25|12|N|27|8|24|E}} |label=[[İzmir]] |position=right |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|32|31|30|N|117|2|0|W}} |label=[[Tijuana]] |position=right |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|51|32|N|46|1|E}} |label=[[Saratov]] |position=right |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|36|49|41|S|73|3|5|W}} |label=[[Concepción, Tsile|Concepción]] |position=right |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|42|52|29|N|74|36|44|E}} |label=[[Bishkek]] |position=right |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|38|28|N|23|36|E}} |label=[[Chalcis]] |position=left |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|56|50|N|53|11|E}} |label=[[Izhevsk]] |position=right |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|51|37|N|3|57|W}} |label=2 |position=left |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|0|3|0|N|32|27|36|E}} |label=[[Entebbe]] |position=right |marksize=6 }}
{{Location map~ |World|coordinates = {{coord|13|45|9|N|100|29|39|E}} |label=[[Bangkok]] |position=right |marksize=6 }}
}}
{| class="wikitable" "text-align:left;font-size:100%;"|
|-
! style="background:#39e; color:white; height:17px; width:120px;"| Bansa
! ! style="background:#39e; color:white; width:140px;"| Lungsod
! ! style="background:#39e; color:white; width:140px;"| Mula noong
|- style="color:black; background:white;"
|! !| {{flagu|Hapon}}
|! !| [[Talaksan:Symbol of Oita Oita.svg|25px]] [[Ōita, Ōita|Ōita]]
|! !| Setyembre 7, 1979
|-
|! !| {{flagu|Estados Unidos}}
|! !| [[Talaksan:Pittsburgh city coat of arms.svg|25px]] [[Pittsburgh]]
|! !| Setyembre 8, 1982
|- style="color:black; background:white;"
|! !| {{flagu|Alemanya}}
|! !| [[Talaksan:Stadtwappen der Stadt Duisburg.svg|25px]] [[Duisburg]]
|! !| Oktubre 8, 1982
|-
|! !| {{flagu|Nagkakaisang Kaharian}}
|! !| [[Talaksan:Arms of the City of Manchester.svg|25px]] [[Manchester]]
|! !| Setyembre 16, 1986<ref>http://www.visitoruk.com/Manchester/20th-century-T1235.html 1986 Manchester was twinned with Wuhan in China.</ref>
|- style="color:black; background:white;"
|! !| {{flagu|Romania}}
|! !| [[Talaksan:ROU GL Galati CoA.png|25px]] [[Galați]]
|! !| Agosto 12, 1987
|-
|! !| {{flagu|Ukraine}}
|! !| [[Talaksan:COA of Kyiv Kurovskyi.svg|25px]] [[Kiev]]
|! !| Oktubre 19, 1990
|- style="color:black; background:white;"
|! !| {{flagu|Sudan}}
|! !| [[Khartoum]]
|! !| Setyembre 27, 1995
|-
|! !| {{flagu|Hungary}}
|! !| [[Talaksan:Győr COA.png|25px]] [[Győr]]
|! !| Oktubre 19, 1995
|- style="color:black; background:white;"
|! !| {{flagu|Pransiya}}
|! !| [[Talaksan:Coat of Arms of Bordeaux.svg|25px]] [[Bordeaux]]<ref>{{cite web|url=http://www.bordeaux.fr/p63778/europe%C2%A0et%C2%A0international |title=Bordeaux, ouverte sur l'Europe et sur le monde |accessdate=1 September 2015 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150316134534/http://www.bordeaux.fr/p63778/europe%C2%A0et%C2%A0international |archivedate=March 16, 2015}}</ref>
|! !| Hunyo 18, 1998
|-
|! !| {{flagu|Netherlands}}
|! !| [[Talaksan:Coat of arms of Arnhem.svg|25px]] [[Arnhem]]
|! !| Setyembre 6, 1999
|- style="color:black; background:white;"
|! !| {{flagu|Timog Korea}}
|! !| [[Talaksan:Cheongju City logo(without text).png|25px]] [[Cheongju]]
|! !| Oktubre 29, 2000
|-
|! !| {{flagu|Austria}}
|! !| [[Talaksan:AUT Sankt Poelten COA.svg|25px]] [[Sankt Pölten]]
|! !| Disyembre 20, 2005
|- style="color:black; background:white;"
|! !| {{flagu|New Zealand}}
|! !| [[Talaksan:Chch COA.JPG|25px]] [[Christchurch]]<ref>{{cite web|url=http://www.ccc.govt.nz/culture-and-community/civic-and-international-relations/sister-cities-programme/wuhan-china/|title=Wuhan, China : Christchurch City Council|publisher=Christchurch City Council|quote=A Friendship City Agreement was signed between the Mayors of Wuhan and Christchurch on Tuesday 4 April 2006.|accessdate=1 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150919112358/http://www.ccc.govt.nz/culture-and-community/civic-and-international-relations/sister-cities-programme/wuhan-china|archive-date=September 19, 2015|dead-url=no|df=mdy-all}}</ref>
|! !| Abril 4, 2006
|-
|! !| {{flagu|Canada}}
|! !| [[Markham, Ontario|Markham]]
|! !| Setyembre 12, 2006
|- style="color:black; background:white;"
|! !| {{flagu|Sweden}}
|! !| [[Talaksan:Borlänge vapen.svg|25px]] [[Borlänge]]
|! !| Setyembre 28, 2007
|-
|! !| {{flagu|Iceland}}
|! !| [[Talaksan:Kópavogur COA.svg|25px]] [[Kópavogur]]
|! !| Abril 25, 2008
|- style="color:black; background:white;"
|! !| {{flagu|Israel}}
|! !| [[Talaksan:Coat_of_arms_of_Ashdod.png|25px]] [[Ashdod]]<ref>{{Cite web |url=http://en.hubei.gov.cn/opening/sister_provinces_cities/201204/t20120421_346446.shtml |title=Archived copy |access-date=February 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171025234559/http://en.hubei.gov.cn/opening/sister_provinces_cities/201204/t20120421_346446.shtml |archive-date=October 25, 2017 |dead-url=no |df=mdy-all }}</ref>
|! !| Nobyembre 8, 2011
|-
|! !| {{flagu|Pransiya}}
|! !| [[Talaksan:Blason_d%C3%A9partement_fr_Essonne.svg|25px]] [[Essonne]]<ref>{{Cite web |url=http://en.hubei.gov.cn/opening/sister_provinces_cities/201604/t20160422_823950.shtml |title=Archived copy |access-date=February 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180907110148/http://en.hubei.gov.cn/opening/sister_provinces_cities/201604/t20160422_823950.shtml |archive-date=September 7, 2018 |dead-url=no |df=mdy-all }}</ref>
|! !| Disyembre 21, 2012
|- style="color:black; background:white;"
|! !| {{flagu|Turkiya}}
|! !| [[İzmir]]
|! !| Hunyo 6, 2013
|-
|! !| {{flagu|Mehiko}}
|! !| [[Talaksan:Tijuana, Mexico, COA, Escudo.jpg|25px]] [[Tijuana]]<ref>{{cite web|url=http://english.wh.gov.cn/publish/english/2013-07/22/1201307220851050080.html|title=Tijuana, Mexico becomes Wuhan's 20th sister city|accessdate=1 March 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402090709/http://english.wh.gov.cn/publish/english/2013-07/22/1201307220851050080.html|archive-date=April 2, 2015|dead-url=yes|df=mdy-all}}</ref>
|! !| Hulyo 12, 2013<ref>{{Cite web |url=http://en.hubei.gov.cn/opening/sister_provinces_cities/201305/t20130521_449893.shtml |title=Archived copy |access-date=February 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180907071125/http://en.hubei.gov.cn/opening/sister_provinces_cities/201305/t20130521_449893.shtml |archive-date=September 7, 2018 |dead-url=no |df=mdy-all }}</ref>
|- style="color:black; background:white;"
|! !| {{flagu|Rusya}}
|! !| [[Talaksan:Coat_of_Arms_of_Saratov.svg|25px]] [[Saratov]]<ref name="auto3">{{cite web |url=http://en.hubei.gov.cn/opening/sister_provinces_cities/201508/t20150807_701015.shtml |title=Wuhan - Saratov, Russia |access-date=February 18, 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160126110432/http://en.hubei.gov.cn/opening/sister_provinces_cities/201508/t20150807_701015.shtml |archive-date=January 26, 2016 |dead-url=no |df=mdy-all }}</ref>
|! !| Agosto 7, 2015
|-
|! !| {{flagu|Tsile}}
|! !| [[Talaksan:Escudo_de_Concepci%C3%B3n_(Chile).svg|25px]] [[Concepción, Tsile|Concepción]]<ref>{{Cite web |url=http://en.hubei.gov.cn/opening/sister_provinces_cities/201604/t20160425_824857.shtml |title=Archived copy |access-date=February 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180409161844/http://en.hubei.gov.cn/opening/sister_provinces_cities/201604/t20160425_824857.shtml |archive-date=April 9, 2018 |dead-url=no |df=mdy-all }}</ref>
|! !| Abril 7, 2016
|- style="color:black; background:white;"
|! !| {{flagu|Kyrgyzstan}}
|! !| [[Talaksan:Coat of arms of Bishkek Kyrgyzstan.svg|25px]] [[Bishkek]]
|! !| Nobyembre 15, 2016
|-
|! !| {{flagu|Gresya}}
|! !|[[Chalcis]]
|! !| Mayo 11, 2017
|- style="color:black; background:white;"
|! !| {{flagu|Rusya}}
|! !| [[Talaksan:Coat of Arms of Izhevsk (Udmurtia).svg|25px]] [[Izhevsk]]
|! !| Hunyo 16, 2017
|-
|! !| {{flagu|Nagkakaisang Kaharian}}
|! !| [[Swansea]]<ref>{{cite web|url=http://news.163.com/18/0201/06/D9HPCFR0000187VI.html|script-title=zh:图文:武汉与英国斯旺西结为友好城市|title=Archived copy|access-date=February 16, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180217082403/http://news.163.com/18/0201/06/D9HPCFR0000187VI.html|archive-date=February 17, 2018|dead-url=no|df=mdy-all}}</ref>
|! !| January 31, 2018
|- style="color:black; background:white;"
|! !| {{flagu|Uganda}}
|! !| [[Entebbe]]
|! !| Abril 13, 2018
|-
|! !| {{flagu|Thailand}}
|! !| [[Talaksan:Seal of Bangkok Metro Authority.png|25px]] [[Bangkok]]<ref>{{cite web|url=http://news.hbtv.com.cn/p/1648990.html|script-title=zh:刚刚!武汉和曼谷正式缔结为友好城市!|title=Archived copy|access-date=November 19, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181119091922/http://news.hbtv.com.cn/p/1648990.html|archive-date=November 19, 2018|dead-url=no|df=mdy-all}}</ref>
|! !| Nobyembre 16, 2018
|}
At mayroon ding magkasundo na ugnayang palitan ang Wuhan sa:<ref>{{Cite web|url=http://wsb.wuhan.gov.cn/html/exchanges/201602/t20160204_45939.shtml|script-title=zh:武汉市国际友好交流城市结好时间表|trans-title=List of Dates of Establishment for Overseas Cities With Friendly Exchange Relationship|last=|first=|date=|website=www.whfao.gov.cn(Foreign Affairs Office of Wuhan Municipal Government)|access-date=November 15, 2018|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20181115113616/http://wsb.wuhan.gov.cn/html/exchanges/201602/t20160204_45939.shtml|archive-date=November 15, 2018|dead-url=no|df=mdy-all}}</ref>
{| class="wikitable" "text-align:left;font-size:100%;"|
|-
! style="background:#39e; color:white; height:17px; width:140px;"| Lungsod
! ! style="background:#39e; color:white; width:120px;"| Bansa
! ! style="background:#39e; color:white; width:140px;"| Mula noong
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Emblem of Kobe, Hyogo.svg|25px]] [[Lungsod ng Kobe]]
|! !| {{flagu|Hapon}}
|! !| Pebrero 16, 1998
|-
|! !| [[Talaksan:Symbol of Hirosaki Aomori.svg|25px]] [[Hirosaki]]
|! !| {{flagu|Hapon}}
|! !| Oktubre 17, 2003
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Saint Louis, Missouri|St. Louis]]
|! !| {{flagu|Estados Unidos}}
|! !| Setyembre 27, 2004
|-
|! !| [[Talaksan:Seal of Atlanta.png|25px]] [[Atlanta]]
|! !| {{flagu|Estados Unidos}}
|! !| Setyembre 9, 2006
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Daejeon]]
|! !| {{flagu|Timog Korea}}
|! !| Nobyembre 1, 2006
|-
|! !| [[Gwangju]]
|! !| {{flagu|Timog Korea}}
|! !| Setyembre 6, 2007
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Kolkata]]
|! !| {{flagu|Indiya}}
|! !| Hulyo 24, 2008
|-
|! !| [[Suwon]]
|! !| {{flagu|Timog Korea}}
|! !| Disyembre 5, 2008
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Taebaek]]
|! !| {{flagu|Timog Korea}}
|! !| Disyembre 5, 2008
|-
|! !| [[Talaksan:Seal of Columbus, Ohio.svg|25px]] [[Columbus, Ohio|Columbus]]
|! !| {{flagu|Estados Unidos}}
|! !| Oktubre 30, 2009
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Grosses Wappen Bremen.png|25px]] [[Bremen (state)|Bremen]]
|! !| {{flagu|Alemanya}}
|! !| Nobyembre 6, 2009
|-
|! !| [[Talaksan:Coat of arms of Port Louis, Mauritius.svg|25px]] [[Port Louis]]
|! !| {{flagu|Mauritius}}
|! !| Nobyembre 10, 2009
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Lungsod ng Cebu]]
|! !| {{flagu|Pilipinas}}
|! !| Agosto 19, 2011
|-
|! !| [[Talaksan:Seal of the City of Yogyakarta.svg|25px]] [[Yogyakarta]]
|! !| {{flagu|Indonesya}}
|! !| Nobyembre 12, 2011
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Coat of Arms of Perm.svg|25px]] [[Perm]]
|! !| {{flagu|Rusya}}
|! !| Setyembre 10, 2012
|-
|! !| [[Talaksan:Seal of Chicago, Illinois.svg|25px]] [[Chicago]]
|! !| {{flagu|Estados Unidos}}
|! !| Setyembre 20, 2012
|- style="color:black; background:white;"
|! !|[[Košice]]
|! !| {{flagu|Slovakia}}
|! !| Nobyembre 6,2012
|-
|! !| [[Talaksan:CoA Città di Napoli.svg|25px]] [[Naples]]
|! !| {{flagu|Italya}}
|! !| Setyembre 18, 2012
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Blason département fr Moselle.svg|25px]] [[Moselle (department)|Moselle]]
|! !| {{flagu|Pransiya}}
|! !| Hulyo 16, 2013
|-
|! !| [[Talaksan:Seal of San Francisco.svg|25px]] [[San Francisco, California|San Francisco]]
|! !| {{flagu|United States}}
|! !| Nobyembre 21, 2013
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Lalawigan ng Siem Reap]]
|! !| {{flagu|Cambodia}}
|! !| Nobyembre 21, 2013
|-
|! !| [[Biratnagar]]
|! !| {{flagu|Nepal}}
|! !| Nobyembre 21, 2013
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Seal of Bangkok Metro Authority.png|25px]] [[Bangkok]]
|! !| {{flagu|Thailand}}
|! !| Nobyembre 21, 2013
|-
|! !| [[Talaksan:POL Częstochowa COA.svg|25px]] [[Częstochowa]]
|! !| {{flagu|Poland}}
|! !| Marso 14, 2014
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:OAZ.png|25px]] [[Oliveira de Azeméis]]
|! !| {{flagu|Portugal}}
|! !| Abril 11, 2014
|-
|! !| [[Talaksan:Sydney COA.gif|25px]] [[Sydney]]
|! !| {{flagu|Australya}}
|! !| Mayo 30, 2014
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:DurbanCoatOfArms.jpg|25px]] [[Durban]]
|! !| {{flagu|Timog Aprika}}
|! !| Hunyo 2014
|-
|! !| [[Talaksan:Seal of Burlingame, California.png|25px]] [[Burlingame, California|Burlingame]]
|! !| {{flagu|Estados Unidos}}
|! !| Hunyo 23, 2014
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Menlo Park California Logo.gif|25px]] [[Menlo Park, California|Menlo Park]]
|! !| {{flagu|Estados Unidos}}
|! !| Hunyo 23, 2014
|-
|! !| [[Talaksan:Seal of Cupertino, California.png|25px]] [[Cupertino, California|Cupertino]]
|! !| {{flagu|Estados Unidos}}
|! !| Hunyo 23, 2014
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:East Palo Alto California seal.png|25px]] [[East Palo Alto, California|East Palo Alto]]
|! !| {{flagu|Estados Unidos}}
|! !| Hunyo 23, 2014
|-
|! !| [[Hayward, California|Hayward]]
|! !| {{flagu|Estados Unidos}}
|! !| Hunyo 23, 2014
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Citysealmillbrae.png|25px]] [[Millbrae, California|Millbrae]]
|! !| {{flagu|United States}}
|! !| Hunyo 23, 2014
|-
|! !| [[Moraga, California|Moraga]]
|! !| {{flagu|Estados Unidos}}
|! !| Hunyo 23, 2014
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Flag of Morgan Hill, California.svg|25px]] [[Morgan Hill, California|Morgan Hill]]
|! !| {{flagu|Estados Unidos}}
|! !| Hunyo 23, 2014
|-
|! !| [[Mountain View, California|Mountain View]]
|! !| {{flagu|Estados Unidos}}
|! !| Hunyo 23, 2014
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Oakley California Logo.png|25px]] [[Oakley, California|Oakley]]
|! !| {{flagu|Estados Unidos}}
|! !| Hunyo 23, 2014
|-
|! !| [[Union City, California|Union City]]
|! !| {{flagu|Estados Unidos}}
|! !| Hunyo 23, 2014
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Betong, Thailand|Betong]]
|! !| {{flagu|Thailand}}
|! !| Hunyo 25, 2014
|-
|! !| [[Talaksan:Halikko vaakuna.svg|25px]] [[Salo, Finland|Salo]]
|! !| {{flagu|Finland}}
|! !| Agosto 25, 2014
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Gävle vapen.svg|25px]] [[Gävle]]
|! !| {{flagu|Sweden}}
|! !| Agosto 27, 2014
|-
|! !| [[Lalitpur, Nepal|Patan]]
|! !| {{flagu|Nepal}}
|! !| Oktubre 20, 2014
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Pattaya seal.png|25px]] [[Pattaya]]
|! !| {{flagu|Thailand}}
|! !| Oktubre 24, 2014
|-
|! !| [[Talaksan:BeraneCoatOfArms.png|25px]] [[Berane]]
|! !| {{flagu|Montenegro}}
|! !| Oktubre 24, 2014
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Escudo ciudad de cordoba argentina.svg|25px]] [[Córdoba, Arhentina|Córdoba]]
|! !| {{flagu|Arhentina}}
|! !| Oktubre 24, 2014
|-
|! !| [[Talaksan:Blason liege.svg|25px]] [[Liège]]
|! !| {{flagu|Belgium}}
|! !| Oktubre 29, 2014
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Blason ville fr Lille (Nord).svg|25px]] [[Lille]]
|! !| {{flagu|France}}
|! !| Nobyembre 3, 2014
|-
|! !| [[Talaksan:Coat of arms of Holbæk.svg|25px]] [[Holbæk]]
|! !| {{flagu|Denmark}}
|! !| Nobyembre 24, 2014
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Heraklion (yunit panrehiyon)|Heraklion]]
|! !| {{flagu|Greece}}
|! !| Disyembre 11, 2014
|-
|! !| [[Cape Town]]
|! !| {{flagu|Timog Aprika}}
|! !| Disyembre 9, 2014
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Brasão de São Luís.svg|25px]] [[São Luís, Maranhão|São Luís]]
|! !| {{flagu|Brazil}}
|! !| Abril 29, 2015
|-
|! !| [[Talaksan:Varaždin (grb).gif|25px]] [[Varaždin]]
|! !| {{flagu|Croatia}}
|! !| Mayo 7, 2015
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Seal of Kota Kinabalu.svg|25px]] [[Kota Kinabalu]]
|! !| {{flagu|Malaysia}}
|! !| Mayo 20, 2015
|-
|! !| [[Talaksan:Coa_Hungary_Town_Erdőkertes.svg|25px]] [[Erdőkertes]], [[File:HUN Pest megye COA.png|25px]] [[Pest County|Pest Megye]]
|! !| {{flagu|Hungary}}
|! !| Hulyo 4, 2015
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Gold Coast, Queensland|Gold Coast]]
|! !| {{flagu|Australya}}
|! !| Setyembre 29, 2015
|-
|! !| [[Talaksan:Blason ville fr Le Mans (Sarthe) (orn ext).svg|25px]] [[Le Mans]]
|! !| {{flagu|France}}
|! !| Nobyembre 1, 2015
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Flag of the Southern Province (Sri Lanka).PNG|25px]] [[Southern Province, Sri Lanka|Southern Province]]
|! !| {{flagu|Sri Lanka}}
|! !| Disyembre 3, 2015
|-
|! !| [[Galle]]
|! !| {{flagu|Sri Lanka}}
|! !| Disyembre 5, 2015
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Mungyeong]]
|! !| {{flagu|Timog Korea}}
|! !| Disyembre 22, 2015
|-
|! !| [[Daegu]]
|! !| {{flagu|Timog Korea}}
|! !| Marso 25, 2016
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Tacoma, Washington|Tacoma]]
|! !| {{flagu|United States}}
|! !| Abril 5, 2016
|-
|! !| [[Talaksan:Coat of arms of Lima.svg|25px]] [[Lima]]
|! !| {{flagu|Peru}}
|! !| Abril 8, 2016
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Tabriz]]
|! !| {{flagu|Iran}}
|! !| Mayo 28, 2016
|-
|! !| [[Marrakesh]]
|! !| {{flagu|Morocco}}
|! !| Hunyo 3, 2016
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Seal of Phnom Penh.svg|25px]] [[Phnom Penh]]
|! !| {{flagu|Cambodia}}
|! !| Hulyo 11, 2016
|-
|! !| [[Talaksan:Coat-of-arms-of-Dublin.svg|25px]] [[Dublin]]
|! !| {{flagu|Ireland}}
|! !| Setyembre 5, 2016
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Seal of Houston, Texas.svg|25px]] [[Houston]]
|! !| {{flagu|United States}}
|! !| Setyembre 10, 2016
|-
|! !| [[Jinja, Uganda|Jinja]]
|! !| {{flagu|Uganda}}
|! !| Setyembre 20, 2016
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Escudo de Pucallpa.svg|25px]] [[Pucallpa]]
|! !| {{flagu|Peru}}
|! !| Setyembre 20, 2016
|-
|! !| [[Maribor]]
|! !| {{flagu|Slovenia}}
|! !| Setyembre 23, 2016
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Montego Bay]]
|! !| {{flagu|Jamaica}}
|! !| Setyembre 28, 2016
|-
|! !| [[Victoria, Seychelles|Victoria]]
|! !| {{flagu|Seychelles}}
|! !| Oktubre 17, 2016
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Kemi.vaakuna.svg|25px]] [[Kemi]]
|! !| {{flagu|Finland}}
|! !| Nobyembre 25, 2016
|-
|! !| [[Talaksan:Sannicolas arroy escudo.png|25px]] [[San Nicolás de los Arroyos]]
|! !| {{flagu|Argentina}}
|! !| Disyembre 16, 2016
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Brasão de Armas do Município de Foz do Iguaçu.png|25px]] [[Foz do Iguaçu]]
|! !| {{flagu|Brazil}}
|! !| Marso 9, 2017
|-
|! !| [[Talaksan:Greater Coat of Arms of Dunkerque.svg|25px]] [[Dunkirk]]
|! !| {{flagu|Pransiya}}
|! !| Marso 20, 2017
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Jihlava (CZE) - coat of arms.gif|25px]] [[Jihlava]]
|! !| {{flagu|Czech}}
|! !| Mayo 10, 2017
|-
|! !| [[Talaksan:Coat of Arms of Brest, Belarus.svg|25px]] [[Brest, Belarus|Brest]]
|! !| {{flagu|Belarus}}
|! !| Agosto 29, 2017
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Coat of Arms of Zhytomyr.svg|25px]] [[Zhytomyr]]
|! !| {{flagu|Ukraine}}
|! !| Nobyembre 14, 2017
|-
|! !| [[Talaksan:Armoiries de Marseille.svg|25px]] [[Marseille]]
|! !| {{flagu|France}}
|! !| Nobyembre 20, 2017
|- style="color:black; background:white;"
|! !| [[Talaksan:Blason Herstal.svg|25px]] [[Herstal]]
|! !| {{flagu|Belgium}}
|! !| Mayo 21, 2018
|-
|! !| [[Fergana]]
|! !| {{flagu|Uzbekistan}}
|! !| Oktubre 14, 2018
|}
==Tingnan rin==
* [[Wuhan birus]]
==Talasanggunian==
<!--9infobox refs-->
{{Reflist
|refs=
<!--For 九省通衢 nickname -->
<ref name="Readmeok Sina">{{cite web|url=http://www.readmeok.com/2012-5/21_11860.html|script-title=zh:图文:"黄金十字架"写就第一笔|publisher=Sina|date=30 March 2009|accessdate=21 February 2018|quote={{lang|zh-hans|武汉历史上就是"九省通衢",在中央促进中部崛起战略中被定位为"全国性综合交通运输枢纽"。}}|url-status=live|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304113420/http://www.readmeok.com/2012-5/21_11860.html|archive-date=March 4, 2016|df=mdy-all}}</ref><ref name="City government 九省通衢">{{Cite web|url=http://www.wh.gov.cn/theme/include/htm/whgl/frame04.htm |script-title=zh:九省通衢|website=The government of Wuhan|archive-url=https://archive.today/20121127235821/http://www.wh.gov.cn/theme/include/htm/whgl/frame04.htm|archive-date=27 November 2012|url-status=dead|access-date=5 May 2019}}</ref>
<!--For Chicago nickname -->
<ref name="timemagazine">{{cite news |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,848985,00.html |title=Foreign News: On To Chicago |work=Time |accessdate=November 20, 2011 |date=June 13, 1938 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120105114835/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,848985,00.html |archive-date=January 5, 2012 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref><ref name="Chicago is all over the place">{{cite news |url=http://articles.chicagotribune.com/2012-05-13/news/ct-talk-nato-chicago-0513-20120513_1_violent-crime-chicago-connection-south-america-s-chicago |title=Chicago is all over the place |newspaper=Chicago Tribune |accessdate=May 22, 2012 |author=Jacob, Mark |date=May 13, 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130511215253/http://articles.chicagotribune.com/2012-05-13/news/ct-talk-nato-chicago-0513-20120513_1_violent-crime-chicago-connection-south-america-s-chicago |archive-date=May 11, 2013 |url-status=live |df=mdy-all }}</ref><ref name="水野幸吉 Mizuno Kokichi 2014 3">{{cite book |script-title=zh:中国中部事情:汉口 |trans-title=Central China: Hankou |publisher=Wuhan Press |author={{Nihongo2|水野幸吉}} (Mizuno Kokichi) |year=2014 |pages=3 |isbn=9787543084612}}</ref>
<!--For divisions -->
<ref name="history2">{{cite web|script-title=zh:武汉市历史沿革|url=http://www.xzqh.org/html/show/hb/15225_2.html|date=6 August 2014|accessdate=10 February 2018|language=zh-hans|publisher=www.XZQH.org|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20180210120959/http://www.xzqh.org/html/show/hb/15225_2.html|archive-date=February 10, 2018|url-status=live|df=mdy-all}}</ref><ref name="xingzhengquhua">{{cite web|script-title=zh:行政建置|url=http://www.wh.gov.cn/2018wh/zjwh_5785/whgk/201808/t20180824_223224.html|date=8 January 2018|accessdate=17 October 2018|language=zh-hans|publisher=Wuhan Municipal People's Government |title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20181017082522/http://www.wh.gov.cn/2018wh/zjwh_5785/whgk/201808/t20180824_223224.html|archive-date=October 17, 2018|url-status=live|df=mdy-all}}</ref>
}}
===Talababa===
{{reflist|group=lower-alpha}}
{{Mga pinakamalaking lungsod ng Republikang Bayan ng Tsina}}
{{Mga kalakhang lungsod ng Tsina}}
{{Mga pangunahing lungsod sa kahabaan ng Ilog Yangtze}}
{{Authority control}}
[[Kategorya:Mga lungsod sa Hubei]]
5f6guoq1w9asuq8dtiejnvhv559lxfr
Qingdao
0
37747
1959425
1846813
2022-07-30T13:01:40Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Redirect|Tsingtao|pagawaan ng serbesa|Serbeseria ng Tsingtao}}
{{stack begin}}
{{Infobox settlement
<!--See Template:Infobox settlement for additional fields that may be available-->
<!--See the Table at Infobox settlement for all fields and descriptions of usage-->
<!-- Basic info --->
| name = {{raise|0.2em|Qingdao}}
| official_name = <!-- Official name in English if different from 'name' -->
| native_name = {{lower|0.1em|{{nobold|{{lang|zh-hans|青岛市}}}}}}
| other_name = Tsingtao
| settlement_type = [[Antas-prepektura na lungsod|Antas-prepektura]] at [[Sub-probinsiyal na lungsod]]
| image_skyline = {{Photomontage
| photo1a = Qingdao picture.jpg
| photo2a = 五四广场一瞥 - panoramio.jpg
| photo2b = 青岛圣弥额尔主教座堂后侧.jpg
| photo3a = 青岛啤酒厂早期建筑.jpg
| photo3b = Qingdao Beer.JPG
| photo4a = City View Of Qingdao 1.JPG
| size = 250
| position = center
| spacing = 1
| color = transparent
| border = 0
| foot_montage = Mula taas, kaliwa-pakanan: Panoramang urbano ng Qingdao, Liwasang Ika-4 na Mayo, [[Katedral ng San Miguel (Qingdao)|Katedral ng San Miguel]], [[Serbeseria ng Tsingtao]], Serbesang Tsingtao, Tanawing panghimpapawid ng Qingdao
}}
| image_caption =
| image_blank_emblem = Emblem of Qingdao City.svg
<!-- images and maps ----------->
| image_map = {{maplink|frame=yes|plain=yes|type=shape|stroke-width=2|stroke-color=#000000|zoom=7|frame-lat=36.34|frame-long=120.36}}
| image_map1 = Qingdao in NEA.svg
| mapsize1 =
| map_caption1 = Kinaroroonan ng Lungsod ng Qingdao (nakapula) sa silangang baybaying-dagat ng Tsina
| pushpin_map = China Qingdao#China Shandong
| pushpin_label_position = right
| pushpin_mapsize = 250
<!-- Location ------------------>
| pushpin_map_caption = Kinaroroonan ng pamahalaang munisipal
| coor_pinpoint = Pamahalaang munisipal ng Qingdao
| coordinates = {{coord|36.0669|N|120.3827|E|format=dms|type:adm2nd_region:CN-3702_source:Gaode|display=it}}
| subdivision_type = [[Talaan ng mga bansa|Bansa]]
| subdivision_name = {{flag|Tsina}}
| subdivision_type1 = [[Mga lalawigan ng Republikang Bayan ng Tsina|Lalawigan]]
| subdivision_name1 = [[Shandong]]
| established_title =
| established_date =
| established_title1 = [[:en:Kiautschou Bay concession|Pinaupa sa Alemanya]]
| established_date1 = Marso 6, 1898
| established_title2 = [[Unang Digmaang Pandaigdig|Pananakop ng Hapon]]
| established_date2 = Nobyembre 7, 1914
| established_title3 = [[:en:Washington Naval Conference|Pagbabalik sa Tsina]]
| established_date3 = Disyembre 10 1922
| established_title4 = [[Ikalawang Digmaang Tsino-Hapones|Muling Pananakop ng Hapon]]
| established_date4 = Enero 10 1938
| established_title5 = [[:en:Japanese Instrument of Surrender|Muling Pagbabalik sa Tsina]]
| established_date5 = Agosto 15, 1945
<!-- Area --------------------->
| seat_type = Sentro ng munisipyo
| seat = [[Shinan District]]
| parts_type =
| parts_style = <!-- =list (for list), coll (for collapsed list), para (for paragraph format)
Default is list if up to 5 items, coll if more than 5-->
| parts = <!-- parts text, or header for parts list -->
| leader_title = Kalihim ng CPC
| leader_name = Zhang Jiangting
| leader_title1 = Alkalde
| leader_name1 = Meng Fanli
| total_type = <!-- to set a non-standard label for total area and population rows -->
| unit_pref = <!--Enter: Imperial, to display imperial before metric-->
| area_footnotes =
| area_magnitude = <!-- use only to set a special wikilink -->
| area_total_km2 = 11067 <!-- ALL fields with measurements are subject to automatic unit conversion-->
| area_land_km2 = 11067 <!--See table @ Template:Infobox settlement for details on unit conversion-->
| area_metro_km2 = 5019
<!-- Elevation -------------------------->
| elevation_footnotes = <!--for references: use <ref> </ref> tags-->
<!--
|elevation_m =
|elevation_max_m =
|elevation_min_m = 0
-->
<!-- Population ----------------------->
| population_total = 9,046,200
| population_as_of = 2014
| population_footnotes =
| population_density_km2 = auto<!--For automatic calculation, any density field may contain: auto -->
| area_urban_km2 = 1632
|area_urban_footnotes = (2018)<ref name="demog14">{{Cite book|url=http://www.demographia.com/db-worldua.pdf|title=Demographia World Urban Areas. 14th Annual Edition|last=Cox|first=Wendell|publisher=Demographia|year=2018|isbn=|location=St. Louis|page=22|access-date=16 June 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180503021711/http://www.demographia.com/db-worldua.pdf|archive-date=3 May 2018|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref>
| population_urban = 5930000
| population_urban_footnotes = (2018)<ref name="demog14"/>
| population_density_urban_km2 = auto
<!-- General information --------------->
| population_density_metro_km2 =auto
| population_note =
| postal_code_type = [[Kodigong postal ng Tsina|Kodigong postal]]
| postal_code = 266000
| area_code = 0532
|iso_code = [[ISO 3166-2:CN|CN-SD-02]]
| website = [http://english.qingdao.gov.cn www.qingdao.gov.cn]
| footnotes =
| p2 = <!-- etc. up to p50: for separate parts to be listed-->
<!-- Politics ----------------->
| timezone = [[Pamantayang Oras ng Tsina|Pamantayang Tsina]]
| utc_offset = +8
| blank_name = [[Kabuuan ng Gawang Katutubo|GDP]]
| blank_info = [[Renminbi|¥]] 1200.152 bilyon
| blank1_name = GDP kada tao
| blank1_info = [[Renminbi|¥]] 127,745(2018)
| blank2_name = Unlapi ng [[Mga plaka ng sasakyan sa Republikang Bayan ng Tsina|Plaka ng Sasakyan]]
| blank2_info = {{lang|zh-cn|鲁B}} & {{lang|zh-cn|鲁U}}
| blank3_name = [[Baybaying-dagat]]
| blank3_info = {{convert|862.64|km|abbr=on}}<br/><small>(kasama ang mga pulo palayo ng pampang)</small><br/>{{convert|730.64|km|abbr=on}}<br/><small>(hindi kasama ang mga pulo)</small>
| blank4_name = Pangunahing [[Mga kabansaan ng Tsina|mga kabansaan]]
| blank4_info = [[Tsinong Han|Han]]: 99.86%
| blank5_name = [[Mga dibisyong antas-kondado]]
| blank5_info = 10
| blank6_name =
| blank6_info =
}}
{{Infobox Chinese
|pic=Qingdao_(Chinese_characters).svg
|piccap="Qingdao" sa Pinapayak (itaas) at Kinagisnang (ibaba) mga Tsinong panitik
|picupright=0.45
|t=青島
|s=青岛
|p=Qīngdǎo
|w=Ch'ing<sup>1</sup>-tao<sup>3</sup>
|mi={{IPAc-cmn|AUD|zh-Qingdao.ogg|q|ing|1|.|d|ao|3}}
|j=Cing<sup>1</sup>-dou<sup>2</sup>
|y=Chīng-dóu
|ci={{IPAc-yue|c|ing|1|.|d|ou|2}}
|poj=Chheng-tó
|tl=Tsheng-tó
|l="Pulong Asul" ("''Azure Island''")
|lang1=German
|lang1_content= Tsingtau
|order=st
}}
{{stack end}}
Ang '''Qingdao''' ({{IPAc-cmn|q|ing|1|d|ao|3}}; [[Paghahambing ng mga sistemang transkripsiyon ng wikang Intsik|na binabaybay rin bilang '''Tsingtao''']]; {{zh|s=青岛}}) ay isang pangunahing lungsod sa silangang bahagi ng [[Mga lalawigan ng Republikang Bayan ng Tsina|lalawigan]] ng [[Shandong]] sa baybaying-dagat ng [[Dagat Dilaw]] sa silangang [[Tsina]]. Isa rin itong pangunahing sentrong lungsod ng [[Belt and Road Initiative|Inisyatibong One Belt, One Road]] (OBOR) na nag-uugnay ng [[Asya]] sa [[Europa]].<ref>{{Cite web|url=http://www.qingdaochina.org/index.php?m=content&c=index&a=show&catid=7&id=91|title=2017中国青岛青岛概况 - 中文 - 青岛之窗 - 让青岛走向世界,让世界了解青岛|website=www.qingdaochina.org|access-date=2019-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20190306043353/http://www.qingdaochina.org/index.php?m=content&c=index&a=show&catid=7&id=91|archive-date=6 March 2019|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref> Sa lahat ng mga lungsod sa lalawigan ito ay may pinakamataas na [[Kabuuan ng Gawang Katutubo|GDP]]. Pinangangasiwaan ito sa [[Sub-probinsiyal na lungsod|antas na sub-probinsiyal]],<ref>{{cite web|url=http://www.docin.com/p-51864614.html |script-title=zh:中央机构编制委员会印发《关于副省级市若干问题的意见》的通知. 中编发[1995]5号 |publisher=豆丁网 |date=1995-02-19 |accessdate=2014-05-28 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140529084536/http://www.docin.com/p-51864614.html |archivedate=29 May 2014 }}</ref> mayroon itong kapangyarihan sa anim na mga distrito at apat na mga [[antas-kondado na lungsod]]. {{As of|2014}}, mayroong 9,046,200 katao ang Qingdao, kasama ang populasyong urbano na 6,188,100.<ref>{{Cite web|url=http://www.tjsql.com/data.aspx?d=161028|script-title=zh:3-4各市人口数和总户数(2014年)-tjsql.com|website=www.tjsql.com|access-date=2016-03-06|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20160408014901/http://www.tjsql.com/data.aspx?d=161028|archive-date=8 April 2016|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref> Ito ay nasa [[Tangway ng Shandong]] at nakatanaw ito sa Dagat Dilaw. Hinahangganan ito ng [[Yantai]] sa hilagang-silangan, [[Weifang]] sa kanluran, at [[Rizhao]] sa timog-kanluran.
Isang pangunahing [[pantalang pandagat]], [[baseng pandagat]], at sentrong pang-industriya ang Qingdao. Ang pinakamahabang pandagat na tulay sa mundo, ang [[Tulay ng Look ng Jiaozhou]], ay nag-uugnay ng pangunahing pook urbano ng Qingdao sa distrito ng [[Huangdao]] na nakasaklang sa mga pandagat na lugar ng [[Look ng Jiaozhou]].<ref>[http://www.dailymail.co.uk/news/article-1343004/A-bridge-far-China-unveils-worlds-longest-sea-bridge-miles-FURTHER-Dover-Calais-crossing.html#ixzz1QmoJBVC7 A bridge too far? China unveils world's longest sea bridge which is five miles FURTHER than the Dover-Calais crossing | Mail Online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110706171754/http://www.dailymail.co.uk/news/article-1343004/A-bridge-far-China-unveils-worlds-longest-sea-bridge-miles-FURTHER-Dover-Calais-crossing.html#ixzz1QmoJBVC7 |date=6 July 2011 }}. Dailymail.co.uk. Retrieved on 2011-08-28.</ref> Kinaroroonan din ito ng [[Serbeseria ng Tsingtao]], ang pangalawang pinakamalaking [[serbeseria]] sa Tsina.<ref>{{cite web|url=http://gain.fas.usda.gov/Recent%20GAIN%20Publications/China%20Beer%20Market_Beijing%20ATO_China%20-%20Peoples%20Republic%20of_7-23-2010.pdf|title=China Beer|publisher=|date=|accessdate=2013-06-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304001602/http://gain.fas.usda.gov/Recent%20GAIN%20Publications/China%20Beer%20Market_Beijing%20ATO_China%20-%20Peoples%20Republic%20of_7-23-2010.pdf|archive-date=4 March 2016|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref>
Noong 2018, nasa ika-31 puwesto ang Qingdao sa ''[[Global Financial Centres Index]]'' na inilathala ng [[Z/Yen|Pangkat ng Z/Yen]] at ng [[Surian sa Pagpapaunlad ng Tsina]], ang ibang mga Tsinong lungsod sa talaan ay [[Hong Kong]], [[Shanghai]], [[Beijing]], [[Shenzhen]], [[Guangzhou]], [[Tianjin]], [[Chengdu]], [[Hangzhou]] at [[Dalian]].<ref name=GFCI>{{cite web|url=http://mondovisione.com/_assets/files/GFCI_24_final_Report.pdf|title=The Global Financial Centres Index 24|date=September 2018|access-date=31 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20190101002835/http://mondovisione.com/_assets/files/GFCI_24_final_Report.pdf|archive-date=1 January 2019|dead-url=no|df=dmy-all}}</ref> Noong 2007, pinangalanan ang Qingdao bilang isa sa sampung pangunahing mga lungsod ng Tsina ng ''Chinese Cities Brand Value Report'', na inilabas noong ''2007 Beijing Summit of China Cities Forum''.<ref>{{cite web|last2=|first2=|last1=|first1=|title=China’s Top 10 Most Livable Cities|url=http://eng.hnloudi.gov.cn/engld%5Caboutloudi/Loudicity/Loudihonor/2011/1_327/default.shtml|website=hnloudi.gov.cn|publisher=Hunan Loudi Official Government|date=2012-03-28|accessdate=2014-06-18|deadurl=yes|archiveurl=https://archive.is/20130410050946/http://eng.hnloudi.gov.cn/engld%5Caboutloudi/Loudicity/Loudihonor/2011/1_327/default.shtml|archivedate=10 April 2013|df=dmy-all}}</ref> Noong 2009, pinangalanan ang Qingdao bilang pinakanatitirahang lungsod ng ''Chinese Institute of City Competitiveness''.<ref>
{{cite news
| url= http://english.cri.cn/6566/2009/07/09/2263s500163.htm
| title= List of 10 Most Livable Cities in China Issued
| date= 2009-07-09
| accessdate= 2010-12-18
| archive-url= https://web.archive.org/web/20110426184431/http://english.cri.cn/6566/2009/07/09/2263s500163.htm
| archive-date= 26 April 2011
| dead-url= no
| df= dmy-all
}}
</ref><ref>{{cite web |author=Lin Liyao ({{lang|zh-hans|蔺丽瑶}}) |url=http://www.china.org.cn/top10/2011-07/27/content_23081561.htm |title=Top 10 livable cities in China 2011 |publisher=China.org.cn |date=2011-07-27 |accessdate=2012-09-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120923212328/http://www.china.org.cn/top10/2011-07/27/content_23081561.htm |archive-date=23 September 2012 |dead-url=no |df=dmy-all }}</ref> Idinaos sa Qingdao noong 2018 ang isang pagpupulong ng mga pinuno ng [[Shanghai Cooperation Organization]].<ref>{{cite web |url=http://www.xinhuanet.com/english/2018-06/04/c_137229516.htm |title=China Focus: What to expect from SCO summit in Qingdao |publisher=Xinhua |date= |accessdate=2018-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180629211212/http://www.xinhuanet.com/english/2018-06/04/c_137229516.htm |archive-date=29 June 2018 |dead-url=no |df=dmy-all }}</ref>
==Ibang mga pangalan==
*'''Jiāo'ào''': ({{lang|zh-hans|{{linktext|胶|澳}}}}): dating pangalan noong [[dinastiyang Qing]].
*'''Qindao''': ({{lang|zh-hans|{{linktext|琴|岛}}}}, literal na "''Stringed Instrument Isle''"): karagdagang makabagong pangalan para sa lugar, at tumutukoy ito sa hugis ng baybaying-dagat ayon sa mga naninirahan doon.
*'''Tsingtao''': [[romanisasyong Postal]]
*'''Tsingtau''': pangalang Aleman noong panahon ng kanilang konsesyon o paghawak ng lungsod (1898–1914), at nakasulat sa romanisasyong Aleman ng Tsino ([[Lessing-Othmer]]).
*'''Jiaozhou''': isang makasaysayang pangalan na tumutukoy sa [[Look ng Jiaozhou]].
*'''Kiaochow''', '''Kiauchau''', '''Kiautschou''': mga romanisasyon ng Jiaozhou.
==Talasanggunian==
{{reflist}}
==Mga kawing panlabas==
{{Commons category|Qingdao}}
{{wikivoyage|Qingdao}}
* [http://www.qingdao.gov.cn Opisyal na websayt ng Qingdao] {{zh icon}}
==Mga karagdagang babasahin==
* Gottschall, Terrell D. ''By Order of the Kaiser: Otto von Diederichs and the Rise of the Imperial German Navy 1865–1902''. Annapolis: Naval Institute Press. 2003. {{ISBN|1-55750-309-5}}
* Schultz-Naumann, Joachim. ''Unter Kaisers Flagge: Deutschlands Schutzgebiete im Pazifik und in China einst und heute'' [Under the Kaiser’s Flag, Germany’s Protectorates in the Pacific and in China then and today]. Munich: Universitas Verlag. 1985.
* ''Miscellaneous series, Issues 7–11''. [[United States Department of Commerce]], [[Bureau of Foreign and Domestic Commerce]], 1912.
* Walravens, Hartmut. "German Influence on the Press in China". In: ''Newspapers in International Librarianship: Papers Presented by the Newspaper Section at IFLA General Conferences''. [[Walter de Gruyter]], January 1, 2003. {{ISBN|3110962799}}, {{ISBN|9783110962796}}.
** [https://web.archive.org/web/20030617073505/http://ifla.queenslibrary.org/IV/ifla62/62-walh.htm Also available at] ( () the website of the [[Queens Library]] – This version does not include the footnotes visible in the Walter de Gruyter version.
** Also available in Walravens, Hartmut and Edmund King. ''Newspapers in international librarianship: papers presented by the newspapers section at IFLA General Conferences''. [[K.G. Saur]], 2003. {{ISBN|3598218370}}, 9783598218378.
{{Authority control}}
[[Kategorya:Mga pamayanan sa Tsina]]
{{stub|PRC}}
sjwmm61dfuwwyjoax4rtuyo836arlif
Talaan ng mga lungsod at bayan sa Rusya
0
37949
1959498
1946970
2022-07-31T01:44:30Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Ito ay isang '''talaan ng mga lungsod at bayan sa [[Rusya]]'''. Ayon sa datos ng 2010 Sensus ng Rusya, mayroong 1,110 lungsod at bayan sa [[Rusya]]. Pagkaraan ng senso, [[Innopolis]], isang bayan sa [[Tatarstan]], ay itinatag noong 2012 at binigyan ng estadong bayan (''town status'') noong 2014.
{{TOC}}
{{Infobox Russian city|en_name=Maykop|area_km2=58.62|pop_density_as_of=|pop_density=|pop_2010census_ref=<ref name="2010Census">{{ru-pop-ref|2010Census}}</ref>|pop_2010census_rank=120th|pop_2010census=144249|area_km2_ref=<ref>[http://www.admins.maykop.ru/www/index.nsf?Open Администрация муниципального образования «Город Майкоп» (официальный сайт).] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130902123205/http://www.admins.maykop.ru/www/index.nsf?Open |date=September 2, 2013 }} Общие сведения о Майкопе.</ref>|area_as_of=|pop_latest=|area_of_what=|representative_body_ref=|representative_body=[[Konseho ng mga Deputies ng Bayan|Konseho ng mga Deputies ng Bayan]]|leader_name_ref=|leader_name=Nikolay Pivovarov|leader_title_ref=|pop_density_ref=|pop_latest_date=|mun_admctr_of_ref=<ref name="Ref1m"/>|prev_name1_ref=|website_ref=|website=https://web.archive.org/web/20020604231940/http://www.admins.maykop.ru/|dialing_codes_ref=|dialing_codes=8772|postal_codes_ref=|postal_codes=385000|prev_name1_date=|pop_latest_ref=|prev_name1=|current_cat_date_ref=|current_cat_date=1870|established_date_ref=|established_title=|established_date=Mayo 1857|leader_title=Head|mun_admctr_of=Maykop Urban Okrug|ru_name=Майкоп|pushpin_map=Russia Adygea#European Russia#Black Sea|anthem=|flag_caption=|image_flag=Flag of Maykop.svg|coa_caption=|image_coa=Coat of arms of Maykop.svg|pushpin_label_position=top|coordinates={{coord|44|36|N|40|05|E|display=inline,title}}|holiday=Unang Sabado ng Hunyo|image_caption=Tanawin ang Druzhby Square at ang Maykop Mosque|image_skyline=Майкопская Соборная мечеть.JPG|other_lang=Ubykh|other_name=Гъакъыва|loc_lang1=Adyghe|loc_name1=Мыекъуапэ|anthem_ref=|holiday_ref=|urban_okrug_jur_ref=<ref name="Ref1m"/>|capital_of_ref=|urban_okrug_jur=Maykop Urban Okrug|mun_data_as_of=Disyembre 2010|inhabloc_type_ref=|inhabloc_type=|inhabloc_cat_ref=|inhabloc_cat=Lungsod|capital_of=Republika ng Adgyea|federal_subject=[[Republika ng Adygea]]|adm_ctr_of_ref=<ref name="Ref1"/>|adm_ctr_of=Maykop Republikanong Urban Okrug|adm_city_jur_ref=<ref name="Ref1"/>|adm_city_jur=Maykop Republikanong Urban Okrug|adm_data_as_of=Disyembre 2010|federal_subject_ref=<ref name="Ref1"/>|date=Abril 2010}}
== A ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Abakan]]||Абакан||[[Khakassia]]
|-
|[[Abaza (city)|Abaza]]||Абаза||[[Khakassia]]
|-
|[[Abdulino]]||Абдулино||[[Orenburg Oblast]]
|-
|[[Abinsk]]||Абинск||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Achinsk]]||Ачинск||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Adygeysk]]||Адыгейск||[[Adygea]]
|-
|[[Agidel]]||Агидель||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Agryz]]||Агрыз||[[Tatarstan]]
|-
|[[Ak-Dovurak]]||Ак-Довурак||[[Tuva]]
|-
|[[Akhtubinsk]]||Ахтубинск||[[Astrakhan Oblast]]
|-
|[[Aksay]]||Аксай||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Alagir]]||Алагир||[[North Ossetia-Alania]]
|-
|[[Alapayevsk]]||Алапаевск||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Alatyr (town)|Alatyr]]||Алатырь||[[Chuvashia]]
|-
|[[Aldan, Russia|Aldan]]||Алдан||[[Sakha Republic]]
|-
|[[Aleksandrov (town)|Aleksandrov]]||Александров||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Alexandrovsk, Russia|Aleksandrovsk]]||Александровск||[[Perm Krai]]
|-
|[[Aleksandrovsk-Sakhalinsky]]||Александровск-Сахалинский||[[Sakhalin Oblast]]
|-
|[[Alexeyevka, Belgorod Oblast|Alekseyevka]]||Алексеевка||[[Belgorod Oblast]]
|-
|[[Aleksin]]||Алексин||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Aleysk]]||Алейск||[[Altai Krai]]
|-
|[[Almetyevsk]]||Альметьевск||[[Tatarstan]]
|-
|[[Alzamay]]||Алзамай||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Amursk]]||Амурск||[[Khabarovsk Krai]]
|-
|[[Anadyr (town)|Anadyr]]||Анадырь||[[Chukotka Autonomous Okrug]]
|-
|[[Anapa]]||Анапа||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Andreapol]]||Андреаполь||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Angarsk]]||Ангарск||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Aniva]]||Анива||[[Sakhalin Oblast]]
|-
|[[Anzhero-Sudzhensk]]||Анжеро-Судженск||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Apatity]]||Апатиты||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Aprelevka]]||Апрелевка||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Apsheronsk]]||Апшеронск||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Aramil]]||Арамиль||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Ardatov, Republic of Mordovia|Ardatov]]||Ардатов||[[Mordovia]]
|-
|[[Ardon, Republic of North Ossetia-Alania|Ardon]]||Ардон||[[North Ossetia-Alania]]
|-
|[[Argun, Chechen Republic|Argun]]||Аргун||[[Chechnya]]
|-
|[[Arkadak]]||Аркадак||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Arkhangelsk]]||Архангельск||[[Arkhangelsk Oblast]]
|-
|[[Armavir]]||Армавир||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Arsenyev]]||Арсеньев||[[Primorsky Krai]]
|-
|[[Arsk]]||Арск||Republicof Tatarstan<ref>{{Cite Russian law |ru_entity=Государственный Совет Республики Татарстан |ru_type=Постановление |ru_number=3900-III ГС |ru_date=27 июня 2008 г |ru_title=О преобразовании посёлка городского типа Арск Арского района Республики Татарстан |en_entity=State Council of the Republic of Tatarstan |en_type=Resolution |en_number=3900-III GS |en_date=June 27, 2008 |en_title=On Transformation of the Urban-Type Settlement of Arsk of Arsky District of the Republic of Tatarstan}}</ref>
|-
|[[Artyom]]||Артём||[[Primorsky Krai]]
|-
|[[Artyomovsk]]||Артёмовск||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Artyomovsky, Sverdlovsk Oblast|Artyomovsky]]||Артёмовский||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Arzamas]]||Арзамас||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Asbest]]||Асбест||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Asha (town)|Asha]]||Аша||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Asino]]||Асино||[[Tomsk Oblast]]
|-
|[[Astrakhan]]||Астрахань||[[Astrakhan Oblast]]
|-
|[[Atkarsk]]||Аткарск||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Aznakayevo]]||Азнакаево||[[Tatarstan]]
|-
|[[Azov]]||Азов||[[Rostov Oblast]]
|}
== B ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Babayevo]]||Бабаево||[[Vologda Oblast]]
|-
|[[Babushkin]]||Бабушкин||[[Buryatia]]
|-
|[[Bagrationovsk]]||Багратионовск||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Bakal]]||Бакал||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Baksan]]||Баксан||[[Kabardino-Balkaria]]
|-
|[[Balabanovo]]||Балабаново||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Balakhna]]||Балахна||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Balakovo]]||Балаково||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Balashikha]]||Балашиха||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Balashov]]||Балашов||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Baley]]||Балей||[[Zabaykalsky Krai]]
|-
|[[Baltiysk]]||Балтийск||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Barabinsk]]||Барабинск||[[Novosibirsk Oblast]]
|-
|[[Barnaul]]||Барнаул||[[Altai Krai]]
|-
|[[Barysh]]||Барыш||[[Ulyanovsk Oblast]]
|-
|[[Bataysk]]||Батайск||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Bavly]]||Бавлы||[[Tatarstan]]
|-
|[[Baykalsk]]||Байкальск||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Baymak]]||Баймак||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Belaya Kalitva]]||Белая Калитва||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Belaya Kholunitsa]]||Белая Холуница||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Belebey]]||Белебей||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Belev]]||Белев||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Belgorod]]||Белгород||[[Belgorod Oblast]]
|-
|[[Belinsky (town)|Belinsky]]||Белинский||[[Penza Oblast]]
|-
|[[Belogorsk, Amur Oblast|Belogorsk]]||Белогорск||[[Amur Oblast]]
|-
|[[Belokurikha]]||Белокуриха||[[Altai Krai]]
|-
|[[Belomorsk]]||Беломорск||[[Republic of Karelia|Karelia]]
|-
|[[Belorechensk, Krasnodar Krai|Belorechensk]]||Белореченск||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Beloretsk]]||Белорецк||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Belovo, Russia|Belovo]]||Белово||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Beloyarsky, Khanty-Mansi Autonomous Okrug|Beloyarsky]]||Белоярский||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|-
|[[Belozersk]]||Белозерск||[[Vologda Oblast]]
|-
|[[Bely, Tver Oblast|Bely]]||Белый||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Berdsk]]||Бердск||[[Novosibirsk Oblast]]
|-
|[[Berezniki]]||Березники||[[Perm Krai]]
|-
|[[Beryozovsky, Kemerovo Oblast|Berezovsky]]||Березовский||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Beryozovsky, Sverdlovsk Oblast|Berezovsky]]||Березовский||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Beslan]]||Беслан||[[North Ossetia-Alania]]
|-
|[[Bezhetsk]]||Бежецк||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Bikin]]||Бикин||[[Khabarovsk Krai]]
|-
|[[Bilibino]]||Билибино||[[Chukotka Autonomous Okrug]]
|-
|[[Birobidzhan]]||Биробиджан||[[Jewish Autonomous Oblast]]
|-
|[[Birsk]]||Бирск||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Biryuch]]||Бирюч||[[Belgorod Oblast]]
|-
|[[Biryusinsk]]||Бирюсинск||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Biysk]]||Бийск||[[Altai Krai]]
|-
|[[Blagodarny]]||Благодарный||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Blagoveshchensk]]||Благовещенск||[[Amur Oblast]]
|-
|[[Blagoveshchensk, Republic of Bashkortostan|Blagoveshchensk]]||Благовещенск||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Bobrov, Russia|Bobrov]]||Бобров||[[Voronezh Oblast]]
|-
|[[Bodaybo]]||Бодайбо||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Bogdanovich (town)|Bogdanovich]]||Богданович||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Bogoroditsk]]||Богородицк||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Bogorodsk, Nizhny Novgorod Oblast|Bogorodsk]]||Богородск||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Bogotol]]||Боготол||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Boguchar]]||Богучар||[[Voronezh Oblast]]
|-
|[[Boksitogorsk]]||Бокситогорск||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Bolgar (town)|Bolgar]]||Болгар||[[Tatarstan]]
|-
|[[Bolkhov]]||Болхов||[[Oryol Oblast]]
|-
|[[Bologoye]]||Бологое||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Bolokhovo]]||Болохово||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Bolotnoye]]||Болотное||[[Novosibirsk Oblast]]
|-
|[[Bolshoy Kamen]]||Большой Камень||[[Primorsky Krai]]
|-
|[[Bor, Nizhny Novgorod Oblast|Bor]]||Бор||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Borisoglebsk]]||Борисоглебск||[[Voronezh Oblast]]
|-
|[[Borodino, Krasnoyarsk Krai|Borodino]]||Бородино||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Borovichi]]||Боровичи||[[Novgorod Oblast]]
|-
|[[Borovsk]]||Боровск||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Borzya]]||Борзя||[[Zabaykalsky Krai]]
|-
|[[Bratsk]]||Братск||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Bronnitsy]]||Бронницы||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Bryansk]]||Брянск||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Budyonnovsk]]||Будённовск||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Bugulma]]||Бугульма||[[Tatarstan]]
|-
|[[Buguruslan]]||Бугуруслан||[[Orenburg Oblast]]
|-
|[[Buinsk, Republic of Tatarstan|Buinsk]]||Буинск||[[Tatarstan]]
|-
|[[Buturlinovka]]||Бутурлиновка||[[Voronezh Oblast]]
|-
|[[Buy (town)|Buy]]||Буй||[[Kostroma Oblast]]
|-
|[[Buynaksk]]||Буйнакск||[[Dagestan]]
|-
|[[Buzuluk]]||Бузулук||[[Orenburg Oblast]]
|}
== C ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Chadan]]||Чадан||[[Tuva]]
|-
|[[Chapayevsk]]||Чапаевск||[[Samara Oblast]]
|-
|[[Chaplygin, Lipetsk Oblast|Chaplygin]]||Чаплыгин||[[Lipetsk Oblast]]
|-
|[[Chaykovsky, Perm Krai|Chaykovsky]]||Чайковский||[[Perm Krai]]
|-
|[[Chebarkul]]||Чебаркуль||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Cheboksary]]||Чебоксары||[[Chuvashia]]
|-
|[[Chegem]]||Чегем||[[Kabardino-Balkaria]]
|-
|[[Chekalin]]||Чекалин||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Chekhov, Moscow Oblast|Chekhov]]||Чехов||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Chelyabinsk]]||Челябинск||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Cherdyn]]||Чердынь||[[Perm Krai]]
|-
|[[Cheremkhovo]]||Черемхово||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Cherepanovo]]||Черепаново||[[Novosibirsk Oblast]]
|-
|[[Cherepovets]]||Череповец||[[Vologda Oblast]]
|-
|[[Cherkessk]]||Черкесск||[[Karachay-Cherkessia]]
|-
|[[Chermoz]]||Чермоз||[[Perm Krai]]
|-
|[[Chernogolovka]]||Черноголовка||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Chernogorsk]]||Черногорск||[[Khakassia]]
|-
|[[Chernushka]]||Чернушка||[[Perm Krai]]
|-
|[[Chernyakhovsk]]||Черняховск||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Chistopol]]||Чистополь||[[Tatarstan]]
|-
|[[Chita, Russia|Chita]]||Чита||[[Zabaykalsky Krai]]
|-
|[[Chkalovsk, Russia|Chkalovsk]]||Чкаловск||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Chudovo]]||Чудово||[[Novgorod Oblast]]
|-
|[[Chukhloma]]||Чухлома||[[Kostroma Oblast]]
|-
|[[Chulym (town)|Chulym]]||Чулым||[[Novosibirsk Oblast]]
|-
|[[Chusovoy]]||Чусовой||[[Perm Krai]]
|}
== D ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Dagestanskiye Ogni]]||Дагестанские Огни||[[Dagestan]]
|-
|[[Dalmatovo]]||Далматово||[[Kurgan Oblast]]
|-
|[[Dalnegorsk]]||Дальнегорск||[[Primorsky Krai]]
|-
|[[Dalnerechensk]]||Дальнереченск||[[Primorsky Krai]]
|-
|[[Danilov (town)|Danilov]]||Данилов||[[Yaroslavl Oblast]]
|-
|[[Dankov]]||Данков||[[Lipetsk Oblast]]
|-
|[[Davlekanovo]]||Давлеканово||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Dedovsk]]||Дедовск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Degtyarsk]]||Дегтярск||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Demidov (town)|Demidov]]||Демидов||[[Smolensk Oblast]]
|-
|[[Derbent]]||Дербент||[[Dagestan]]
|-
|[[Desnogorsk]]||Десногорск||[[Smolensk Oblast]]
|-
|[[Digora]]||Дигора||[[North Ossetia-Alania]]
|-
|[[Dimitrovgrad, Russia|Dimitrovgrad]]||Димитровград||[[Ulyanovsk Oblast]]
|-
|[[Divnogorsk]]||Дивногорск||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Dmitriyev-Lgovsky]]||Дмитриев-Льговский||[[Kursk Oblast]]
|-
|[[Dmitrov]]||Дмитров||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Dmitrovsk]]||Дмитровск||[[Oryol Oblast]]
|-
|[[Dno]]||Дно||[[Pskov Oblast]]
|-
|[[Dobryanka]]||Добрянка||[[Perm Krai]]
|-
|[[Dolgoprudny]]||Долгопрудный||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Dolinsk]]||Долинск||[[Sakhalin Oblast]]
|-
|[[Domodedovo (town)|Domodedovo]]||Домодедово||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Donetsk, Russia|Donetsk]]||Донецк||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Donskoy, Tula Oblast|Donskoy]]||Донской||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Dorogobuzh]]||Дорогобуж||[[Smolensk Oblast]]
|-
|[[Drezna]]||Дрезна||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Dubna]]||Дубна||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Dubovka, Volgograd Oblast|Dubovka]]||Дубовка||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Dudinka]]||Дудинка||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Dukhovshchina]]||Духовщина||[[Smolensk Oblast]]
|-
|[[Dyatkovo]]||Дятьково||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Dyurtyuli]]||Дюртюли||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Dzerzhinsk, Russia|Dzerzhinsk]]||Дзержинск||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Dzerzhinsky (town)|Dzerzhinsky]]||Дзержинский||[[Moscow Oblast]]
|}
== E ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Elektrogorsk]]||Электрогорск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Elektrostal]]||Электросталь||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Elektrougli]]||Электроугли||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Elista]]||Элиста||[[Kalmykia]]
|-
|[[Engels (city)|Engels]]||Энгельс||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Ertil (town)|Ertil]]||Эртиль||[[Voronezh Oblast]]
|}
== F ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Fatezh]]||Фатеж||[[Kursk Oblast]]
|-
|[[Fokino, Bryansk Oblast|Fokino]]||Фокино||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Fokino, Primorsky Krai|Fokino]]||Фокино||[[Primorsky Krai]]
|-
|[[Frolovo]]||Фролово||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Fryazino]]||Фрязино||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Furmanov (town)|Furmanov]]||Фурманов||[[Ivanovo Oblast]]
|}
== G ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Gadzhiyevo]]||Гаджиево||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Gagarin (town)|Gagarin]]||Гагарин||[[Smolensk Oblast]]
|-
|[[Galich, Russia|Galich]]||Галич||[[Kostroma Oblast]]
|-
|[[Gatchina]]||Гатчина||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Gavrilov Posad]]||Гаврилов Посад||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Gavrilov-Yam]]||Гаврилов-Ям||[[Yaroslavl Oblast]]
|-
|[[Gay, Russia|Gay]]||Гай||[[Orenburg Oblast]]
|-
|[[Gdov]]||Гдов||[[Pskov Oblast]]
|-
|[[Gelendzhik]]||Геленджик||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Georgiyevsk]]||Георгиевск||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Glazov]]||Глазов||[[Udmurtia]]
|-
|[[Golitsyno]]||Голицыно||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Gorbatov (town)|Gorbatov]]||Горбатов||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Gorno-Altaysk]]||Горно-Алтайск||[[Altai Republic]]
|-
|[[Gornozavodsk, Perm Krai|Gornozavodsk]]||Горнозаводск||[[Perm Krai]]
|-
|[[Gornyak, Altai Krai|Gornyak]]||Горняк||[[Altai Krai]]
|-
|[[Gorodishche, Penza Oblast|Gorodets]]||Городец||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Gorodishche]]||Городище||[[Penza Oblast]]
|-
|[[Gorodovikovsk]]||Городовиковск||[[Kalmykia]]
|-
|[[Gorokhovets]]||Гороховец||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Goryachy Klyuch]]||Горячий Ключ||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Grayvoron]]||Грайворон||[[Belgorod Oblast]]
|-
|[[Gremyachinsk]]||Гремячинск||[[Perm Krai]]
|-
|[[Grozny]]||Грозный||[[Chechnya]]
|-
|[[Gryazi]]||Грязи||[[Lipetsk Oblast]]
|-
|[[Gryazovets]]||Грязовец||[[Vologda Oblast]]
|-
|[[Gubakha]]||Губаха||[[Perm Krai]]
|-
|[[Gubkin]]||Губкин||[[Belgorod Oblast]]
|-
|[[Gubkinsky]]||Губкинский||[[Yamalo-Nenets Autonomous Okrug]]
|-
|[[Gudermes]]||Гудермес||[[Chechnya]]
|-
|[[Gukovo]]||Гуково||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Gulkevichi]]||Гулькевичи||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Guryevsk, Kaliningrad Oblast|Guryevsk]]||Гурьевск||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Guryevsk, Kemerovo Oblast|Guryevsk]]||Гурьевск||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Gusev]]||Гусев||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Gusinoozersk]]||Гусиноозерск||[[Buryatia]]
|-
|[[Gus-Khrustalny]]||Гусь-Хрустальный||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Gvardeysk]]||Гвардейск||[[Kaliningrad Oblast]]
|}
== I ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Igarka]]||Игарка||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Ilansky]]||Иланский||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Innopolis]]||Иннополис||[[Tatarstan]]
|-
|[[Insar]]||Инсар||[[Mordovia]]
|-
|[[Inta]]||Инта||[[Komi Republic]]
|-
|[[Inza (town)|Inza]]||Инза||[[Ulyanovsk Oblast]]
|-
|[[Ipatovo]]||Ипатово||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Irbit]]||Ирбит||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Irkutsk]]||Иркутск||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Ishim]]||Ишим||[[Tyumen Oblast]]
|-
|[[Ishimbay]]||Ишимбай||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Isilkul]]||Исилькуль||[[Omsk Oblast]]
|-
|[[Iskitim]]||Искитим||[[Novosibirsk Oblast]]
|-
|[[Istra]]||Истра||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Ivangorod]]||Ивангород||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Ivanovo]]||Иваново||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Ivanteyevka]]||Ивантеевка||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Ivdel]]||Ивдель||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Izberbash]]||Избербаш||[[Dagestan]]
|-
|[[Izhevsk]]||Ижевск||[[Udmurtia]]
|-
|[[Izobilny]]||Изобильный||[[Stavropol Krai]]
|}
== K ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Kachkanar]]||Качканар||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Kadnikov]]||Кадников||[[Vologda Oblast]]
|-
|[[Kalach (town)|Kalach]]||Калач||[[Voronezh Oblast]]
|-
|[[Kalachinsk]]||Калачинск||[[Omsk Oblast]]
|-
|[[Kalach-na-Donu]]||Калач-на-Дону||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Kaliningrad]]||Калининград||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Kalininsk]]||Калининск||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Kaltan]]||Калтан||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Kaluga]]||Калуга||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Kalyazin]]||Калязин||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Kambarka]]||Камбарка||[[Udmurtia]]
|-
|[[Kamenka, Penza Oblast|Kamenka]]||Каменка||[[Penza Oblast]]
|-
|[[Kamen-na-Obi]]||Камень-на-Оби||[[Altai Krai]]
|-
|[[Kamennogorsk]]||Каменногорск||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Kamensk-Shakhtinsky]]||Каменск-Шахтинский||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Kamensk-Uralsky]]||Каменск-Уральский||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Kameshkovo]]||Камешково||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Kamyshin]]||Камышин||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Kamyshlov]]||Камышлов||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Kamyzyak]]||Камызяк||[[Astrakhan Oblast]]
|-
|[[Kanash]]||Канаш||[[Chuvashia]]
|-
|[[Kandalaksha]]||Кандалакша||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Kansk]]||Канск||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Karabanovo]]||Карабаново||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Karabash, Chelyabinsk Oblast|Karabash]]||Карабаш||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Karabulak]]||Карабулак||[[Ingushetia]]
|-
|[[Karachayevsk]]||Карачаевск||[[Karachay-Cherkessia]]
|-
|[[Karachev]]||Карачев||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Karasuk (town)|Karasuk]]||Карасук||[[Novosibirsk Oblast]]
|-
|[[Kargat]]||Каргат||[[Novosibirsk Oblast]]
|-
|[[Kargopol]]||Каргополь||[[Arkhangelsk Oblast]]
|-
|[[Karpinsk]]||Карпинск||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Kartaly]]||Карталы||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Kashin (town)|Kashin]]||Кашин||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Kashira]]||Кашира||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Kasimov]]||Касимов||[[Ryazan Oblast]]
|-
|[[Kasli]]||Касли||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Kaspiysk]]||Каспийск||[[Dagestan]]
|-
|[[Katav-Ivanovsk]]||Катав-Ивановск||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Kataysk]]||Катайск||[[Kurgan Oblast]]
|-
|[[Kazan]]||Казань||[[Tatarstan]]
|-
|[[Kedrovy, Tomsk Oblast|Kedrovy]]||Кедровый||[[Tomsk Oblast]]
|-
|[[Kem (town)|Kem]]||Кемь||[[Republic of Karelia|Karelia]]
|-
|[[Kemerovo]]||Кемерово||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Khabarovsk]]||Хабаровск||[[Khabarovsk Krai]]
|-
|[[Khadyzhensk]]||Хадыженск||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Khanty-Mansiysk]]||Ханты-Мансийск||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|-
|[[Kharabali]]||Харабали||[[Astrakhan Oblast]]
|-
|[[Kharovsk]]||Харовск||[[Vologda Oblast]]
|-
|[[Khasavyurt]]||Хасавюрт||[[Dagestan]]
|-
|[[Khilok]]||Хилок||[[Zabaykalsky Krai]]
|-
|[[Khimki]]||Химки||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Kholm]]||Холм||[[Novgorod Oblast]]
|-
|[[Kholmsk]]||Холмск||[[Sakhalin Oblast]]
|-
|[[Khotkovo]]||Хотьково||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Khvalynsk]]||Хвалынск||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Kimovsk]]||Кимовск||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Kimry]]||Кимры||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Kinel]]||Кинель||[[Samara Oblast]]
|-
|[[Kineshma]]||Кинешма||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Kingisepp]]||Кингисепп||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Kirensk]]||Киренск||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Kireyevsk]]||Киреевск||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Kirillov (town)|Kirillov]]||Кириллов||[[Vologda Oblast]]
|-
|[[Kirishi]]||Кириши||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Kirov, Kaluga Oblast|Kirov]]||Киров||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Kirov, Kirov Oblast|Kirov]]||Киров||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Kirovgrad]]||Кировград||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Kirovo-Chepetsk]]||Кирово-Чепецк||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Kirovsk, Leningrad Oblast|Kirovsk]]||Кировск||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Kirovsk, Murmansk Oblast|Kirovsk]]||Кировск||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Kirs]]||Кирс||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Kirsanov]]||Кирсанов||[[Tambov Oblast]]
|-
|[[Kirzhach]]||Киржач||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Kiselevsk]]||Киселевск||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Kislovodsk]]||Кисловодск||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Kizel]]||Кизел||[[Perm Krai]]
|-
|[[Kizilyurt]]||Кизилюрт||[[Dagestan]]
|-
|[[Kizlyar]]||Кизляр||[[Dagestan]]
|-
|[[Klimovsk]]||Климовск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Klin]]||Клин||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Klintsy]]||Клинцы||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Knyaginino]]||Княгинино||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Kodinsk]]||Кодинск||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Kogalym]]||Когалым||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|-
|[[Kokhma]]||Кохма||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Kola (town)|Kola]]||Кола||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Kolchugino]]||Кольчугино||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Kologriv]]||Кологрив||[[Kostroma Oblast]]
|-
|[[Kolomna]]||Коломна||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Kolpashevo]]||Колпашево||[[Tomsk Oblast]]
|-
|[[Kolpino]]||Колпино||[[Saint Petersburg]]
|-
|[[Kommunar, Leningrad Oblast|Kommunar]]||Коммунар||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Komsomolsk, Ivanovo Oblast|Komsomolsk]]||Комсомольск||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Komsomolsk-na-Amure]]||Комсомольск-на-Амуре||[[Khabarovsk Krai]]
|-
|[[Konakovo]]||Конаково||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Kondopoga]]||Кондопога||[[Republic of Karelia|Karelia]]
|-
|[[Kondrovo]]||Кондрово||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Konstantinovsk]]||Константиновск||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Kopeysk]]||Копейск||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Korablino]]||Кораблино||[[Ryazan Oblast]]
|-
|[[Korenovsk]]||Кореновск||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Korkino]]||Коркино||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Korocha]]||Короча||[[Belgorod Oblast]]
|-
|[[Korolyov (city)|Korolyov]]||Королёв||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Korsakov (town)|Korsakov]]||Корсаков||[[Sakhalin Oblast]]
|-
|[[Koryazhma]]||Коряжма||[[Arkhangelsk Oblast]]
|-
|[[Kosteryovo]]||Костерёво||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Kostomuksha]]||Костомукша||[[Republic of Karelia|Karelia]]
|-
|[[Kostroma]]||Кострома||[[Kostroma Oblast]]
|-
|[[Kotelnich]]||Котельнич||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Kotelniki]]||Котельники||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Kotelnikovo]]||Котельниково||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Kotlas]]||Котлас||[[Arkhangelsk Oblast]]
|-
|[[Kotovo]]||Котово||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Kotovsk, Russia|Kotovsk]]||Котовск||[[Tambov Oblast]]
|-
|[[Kovdor]]||Ковдор||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Kovrov]]||Ковров||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Kovylkino]]||Ковылкино||[[Mordovia]]
|-
|[[Kozelsk]]||Козельск||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Kozlovka]]||Козловка||[[Chuvashia]]
|-
|[[Kozmodemyansk]]||Козьмодемьянск||[[Mari El]]
|-
|[[Krasavino]]||Красавино||[[Vologda Oblast]]
|-
|[[Krasnoarmeysk, Moscow Oblast|Krasnoarmeysk]]||Красноармейск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Krasnoarmeysk, Saratov Oblast|Krasnoarmeysk]]||Красноармейск||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Krasnodar]]||Краснодар||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Krasnogorsk, Moscow Oblast|Krasnogorsk]]||Красногорск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Krasnokamensk, Zabaykalsky Krai|Krasnokamensk]]||Краснокаменск||[[Zabaykalsky Krai]]
|-
|[[Krasnokamsk]]||Краснокамск||[[Perm Krai]]
|-
|[[Krasnoslobodsk, Volgograd Oblast|Krasnoslobodsk]]||Краснослободск||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Krasnoslobodsk, Republic of Mordovia|Krasnoslobodsk]]||Краснослободск||[[Mordovia]]
|-
|[[Krasnoturinsk]]||Краснотурьинск||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Krasnoufimsk]]||Красноуфимск||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Krasnouralsk]]||Красноуральск||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Krasnovishersk]]||Красновишерск||[[Perm Krai]]
|-
|[[Krasnoyarsk]]||Красноярск||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Krasnoye Selo]]||Красное Село||[[Saint Petersburg]]
|-
|[[Krasnozavodsk]]||Краснозаводск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Krasnoznamensk]]||Краснознаменск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Krasnoznamyonsk]]||Краснознамёнск||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Krasny Kholm]]||Красный Холм||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Krasny Kut]]||Красный Кут||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Krasny Sulin]]||Красный Сулин||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Kremyonki, Kaluga Oblast|Kremyonki]]||Кремёнки||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Kronstadt]]||Кронштадт||[[Saint Petersburg]]
|-
|[[Kropotkin, Krasnodar Krai|Kropotkin]]||Кропоткин||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Krymsk]]||Крымск||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Kstovo]]||Кстово||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Kubinka]]||Кубинка||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Kudymkar]]||Кудымкар||[[Perm Krai]]
|-
|[[Kulebaki]]||Кулебаки||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Kumertau]]||Кумертау||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Kungur]]||Кунгур||[[Perm Krai]]
|-
|[[Kupino]]||Купино||[[Novosibirsk Oblast]]
|-
|[[Kurchatov, Russia|Kurchatov]]||Курчатов||[[Kursk Oblast]]
|-
|[[Kurgan (city)|Kurgan]]||Курган||[[Kurgan Oblast]]
|-
|[[Kurganinsk]]||Курганинск||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Kurilsk]]||Курильск||[[Sakhalin Oblast]]
|-
|[[Kurlovo]]||Курлово||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Kurovskoye]]||Куровское||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Kursk]]||Курск||[[Kursk Oblast]]
|-
|[[Kurtamysh]]||Куртамыш||[[Kurgan Oblast]]
|-
|[[Kusa (town)|Kusa]]||Куса||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Kushva]]||Кушва||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Kuvandyk]]||Кувандык||[[Orenburg Oblast]]
|-
|[[Kuvshinovo]]||Кувшиново||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Kuybyshev (town)|Kuybyshev]]||Куйбышев||[[Novosibirsk Oblast]]
|-
|[[Kuznetsk]]||Кузнецк||[[Penza Oblast]]
|-
|[[Kyakhta]]||Кяхта||[[Buryatia]]
|-
|[[Kyshtym]]||Кыштым||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Kyzyl]]||Кызыл||[[Tuva]]
|}
== L ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Labinsk]]||Лабинск||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Labytnangi]]||Лабытнанги||[[Yamalo-Nenets Autonomous Okrug]]
|-
|[[Ladushkin]]||Ладушкин||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Lagan, Russia|Lagan]]||Лагань||[[Kalmykia]]
|-
|[[Laishevo]]||Лаишево||[[Tatarstan]]
|-
|[[Lakhdenpokhya]]||Лахденпохья||[[Republic of Karelia|Karelia]]
|-
|[[Lakinsk]]||Лакинск||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Langepas]]||Лангепас||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|-
|[[Lebedyan]]||Лебедянь||[[Lipetsk Oblast]]
|-
|[[Leninogorsk, Russia|Leninogorsk]]||Лениногорск||[[Tatarstan]]
|-
|[[Leninsk, Volgograd Oblast|Leninsk]]||Ленинск||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Leninsk-Kuznetsky]]||Ленинск-Кузнецкий||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Lensk]]||Ленск||[[Sakha Republic]]
|-
|[[Lermontov (town)|Lermontov]]||Лермонтов||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Lesnoy, Sverdlovsk Oblast|Lesnoy]]||Лесной||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Lesosibirsk]]||Лесосибирск||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Lesozavodsk]]||Лесозаводск||[[Primorsky Krai]]
|-
|[[Lgov]]||Льгов||[[Kursk Oblast]]
|-
|[[Likhoslavl]]||Лихославль||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Likino-Dulyovo]]||Ликино-Дулёво||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Lipetsk]]||Липецк||[[Lipetsk Oblast]]
|-
|[[Lipki, Tula Oblast|Lipki]]||Липки||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Liski]]||Лиски||[[Voronezh Oblast]]
|-
|[[Livny]]||Ливны||[[Oryol Oblast]]
|-
|[[Lobnya]]||Лобня||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Lodeynoye Pole]]||Лодейное Поле||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Lomonosov, Russia|Lomonosov]]||Ломоносов||[[Saint Petersburg]]
|-
|[[Losino-Petrovsky]]||Лосино-Петровский||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Luga]]||Луга||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Lukhovitsy]]||Луховицы||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Lukoyanov]]||Лукоянов||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Luza]]||Луза||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Lyantor]]||Лянтор||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|-
|[[Lyskovo]]||Лысково||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Lysva]]||Лысьва||[[Perm Krai]]
|-
|[[Lytkarino]]||Лыткарино||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Lyuban]]||Любань||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Lyubertsy]]||Люберцы||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Lyubim]]||Любим||[[Yaroslavl Oblast]]
|-
|[[Lyudinovo]]||Людиново||[[Kaluga Oblast]]
|}
== M ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Magadan]]||Магадан||[[Magadan Oblast]]
|-
|[[Magas]]||Магас||[[Ingushetia]]
|-
|[[Magnitogorsk]]||Магнитогорск||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Makarov (town)|Makarov]]||Макаров||[[Sakhalin Oblast]]
|-
|[[Makaryev]]||Макарьев||[[Kostroma Oblast]]
|-
|[[Makhachkala]]||Махачкала||[[Dagestan]]
|-
|[[Makushino]]||Макушино||[[Kurgan Oblast]]
|-
|[[Malaya Vishera]]||Малая Вишера||[[Novgorod Oblast]]
|-
|[[Malgobek]]||Малгобек||[[Ingushetia]]
|-
|[[Malmyzh]]||Малмыж||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Maloarkhangelsk]]||Малоархангельск||[[Oryol Oblast]]
|-
|[[Maloyaroslavets]]||Малоярославец||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Mamadysh]]||Мамадыш||[[Tatarstan]]
|-
|[[Mamonovo]]||Мамоново||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Manturovo]]||Мантурово||[[Kostroma Oblast]]
|-
|[[Mariinsk]]||Мариинск||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Mariinsky Posad]]||Мариинский Посад||[[Chuvashia]]
|-
|[[Marks, Russia|Marks]]||Маркс||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Maykop]]||Майкоп||[[Adygea]]
|-
|[[Maysky, Kabardino-Balkar Republic|Maysky]]||Майский||[[Kabardino-Balkaria]]
|-
|[[Mednogorsk]]||Медногорск||[[Orenburg Oblast]]
|-
|[[Medvezhyegorsk]]||Медвежьегорск||[[Republic of Karelia|Karelia]]
|-
|[[Medyn]]||Медынь||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Megion]]||Мегион||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|-
|[[Melenki]]||Меленки||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Meleuz]]||Мелеуз||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Mendeleyevsk]]||Менделеевск||[[Tatarstan]]
|-
|[[Menzelinsk]]||Мензелинск||[[Tatarstan]]
|-
|[[Meshchovsk]]||Мещовск||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Mezen]]||Мезень||[[Arkhangelsk Oblast]]
|-
|[[Mezhdurechensk, Kemerovo Oblast|Mezhdurechensk]]||Междуреченск||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Mezhgorye]]||Межгорье||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Mglin]]||Мглин||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Miass]]||Миасс||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Michurinsk]]||Мичуринск||[[Tambov Oblast]]
|-
|[[Mikhaylov, Ryazan Oblast|Mikhaylov]]||Михайлов||[[Ryazan Oblast]]
|-
|[[Mikhaylovka, Volgograd Oblast|Mikhaylovka]]||Михайловка||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Mikhaylovsk, Sverdlovsk Oblast|Mikhaylovsk]]||Михайловск||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Mikhaylovsk, Stavropol Krai|Mikhaylovsk]]||Михайловск||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Mikun]]||Микунь||[[Komi Republic]]
|-
|[[Millerovo]]||Миллерово||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Mineralnyye Vody]]||Минеральные Воды||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Minusinsk]]||Минусинск||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Minyar]]||Миньяр||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Mirny, Arkhangelsk Oblast|Mirny]]||Мирный||[[Arkhangelsk Oblast]]
|-
|[[Mirny, Sakha Republic|Mirny]]||Мирный||[[Sakha Republic]]
|-
|[[Mogocha]]||Могоча||[[Zabaykalsky Krai]]
|-
|[[Monchegorsk]]||Мончегорск||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Morozovsk]]||Морозовск||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Morshansk]]||Моршанск||[[Tambov Oblast]]
|-
|[[Mosalsk]]||Мосальск||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Moskovsky, Moscow Oblast|Moskovsky]]||Московский||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Moscow]]||Москва||[[Moscow]]
|-
|[[Mozdok]]||Моздок||[[North Ossetia-Alania]]
|-
|[[Mozhaysk]]||Можайск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Mozhga]]||Можга||[[Udmurtia]]
|-
|[[Mtsensk]]||Мценск||[[Oryol Oblast]]
|-
|[[Murashi]]||Мураши||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Muravlenko]]||Муравленко||[[Yamalo-Nenets Autonomous Okrug]]
|-
|[[Murmansk]]||Мурманск||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Murom]]||Муром||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Myshkin]]||Мышкин||[[Yaroslavl Oblast]]
|-
|[[Myski]]||Мыски||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Mytishchi]]||Мытищи||[[Moscow Oblast]]
|}
== N ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Naberezhnyye Chelny]]||Набережные Челны||[[Tatarstan]]
|-
|[[Nadym]]||Надым||[[Yamalo-Nenets Autonomous Okrug]]
|-
|[[Nakhodka]]||Находка||[[Primorsky Krai]]
|-
|[[Nalchik]]||Нальчик||[[Kabardino-Balkaria]]
|-
|[[Narimanov]]||Нариманов||[[Astrakhan Oblast]]
|-
|[[Naro-Fominsk]]||Наро-Фоминск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Nartkala]]||Нарткала||[[Kabardino-Balkaria]]
|-
|[[Naryan-Mar]]||Нарьян-Мар||[[Nenets Autonomous Okrug]]
|-
|[[Navashino]]||Навашино||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Navoloki]]||Наволоки||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Nazarovo]]||Назарово||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Nazran]]||Назрань||[[Ingushetia]]
|-
|[[Nazyvayevsk]]||Называевск||[[Omsk Oblast]]
|-
|[[Neftegorsk, Samara Oblast]]||Нефтегорск||[[Samara Oblast]]
|-
|[[Neftekamsk]]||Нефтекамск||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Neftekumsk]]||Нефтекумск||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Nefteyugansk]]||Нефтеюганск||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|-
|[[Nelidovo]]||Нелидово||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Neman (town)|Neman]]||Неман||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Nerchinsk]]||Нерчинск||[[Zabaykalsky Krai]]
|-
|[[Nerekhta]]||Нерехта||[[Kostroma Oblast]]
|-
|[[Neryungri]]||Нерюнгри||[[Sakha Republic]]
|-
|[[Nesterov]]||Нестеров||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Nevel]]||Невель||[[Pskov Oblast]]
|-
|[[Nevelsk]]||Невельск||[[Sakhalin Oblast]]
|-
|[[Nevinnomyssk]]||Невинномысск||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Nevyansk]]||Невьянск||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Neya]]||Нея||[[Kostroma Oblast]]
|-
|[[Nikolayevsk]]||Николаевск||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Nikolayevsk-na-Amure]]||Николаевск-на-Амуре||[[Khabarovsk Krai]]
|-
|[[Nikolsk, Vologda Oblast|Nikolsk]]||Никольск||[[Vologda Oblast]]
|-
|[[Nikolsk, Penza Oblast|Nikolsk]]||Никольск||[[Penza Oblast]]
|-
|[[Nikolskoye, Leningrad Oblast|Nikolskoye]]||Никольское||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Nizhnekamsk]]||Нижнекамск||[[Tatarstan]]
|-
|[[Nizhneudinsk]]||Нижнеудинск||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Nizhnevartovsk]]||Нижневартовск||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|-
|[[Nizhniye Sergi]]||Нижние Серги||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Nizhny Lomov]]||Нижний Ломов||[[Penza Oblast]]
|-
|[[Nizhny Novgorod]]||Нижний Новгород||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Nizhny Tagil]]||Нижний Тагил||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Nizhnyaya Salda]]||Нижняя Салда||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Nizhnyaya Tura]]||Нижняя Тура||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Noginsk]]||Ногинск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Nolinsk]]||Нолинск||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Norilsk]]||Норильск||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Novaya Ladoga]]||Новая Ладога||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Novaya Lyalya]]||Новая Ляля||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Novoaleksandrovsk]]||Новоалександровск||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Novoaltaysk]]||Новоалтайск||[[Altai Krai]]
|-
|[[Novoanninsky]]||Новоаннинский||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Novocheboksarsk]]||Новочебоксарск||[[Chuvashia]]
|-
|[[Novocherkassk]]||Новочеркасск||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Novodvinsk]]||Новодвинск||[[Arkhangelsk Oblast]]
|-
|[[Novokhopyorsk]]||Новохопёрск||[[Voronezh Oblast]]
|-
|[[Novokubansk]]||Новокубанск||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Novokuybyshevsk]]||Новокуйбышевск||[[Samara Oblast]]
|-
|[[Novokuznetsk]]||Новокузнецк||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Novomichurinsk]]||Новомичуринск||[[Ryazan Oblast]]
|-
|[[Novomoskovsk, Russia|Novomoskovsk]]||Новомосковск||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Novopavlovsk]]||Новопавловск||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Novorossiysk]]||Новороссийск||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Novorzhev]]||Новоржев||[[Pskov Oblast]]
|-
|[[Novoshakhtinsk]]||Новошахтинск||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Novosibirsk]]||Новосибирск||[[Novosibirsk Oblast]]
|-
|[[Novosil]]||Новосиль||[[Oryol Oblast]]
|-
|[[Novosokolniki]]||Новосокольники||[[Pskov Oblast]]
|-
|[[Novotroitsk]]||Новотроицк||[[Orenburg Oblast]]
|-
|[[Novoulyanovsk]]||Новоульяновск||[[Ulyanovsk Oblast]]
|-
|[[Novouralsk]]||Новоуральск||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Novouzensk]]||Новоузенск||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Novovoronezh]]||Нововоронеж||[[Voronezh Oblast]]
|-
|[[Novozybkov]]||Новозыбков||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Novy Oskol]]||Новый Оскол||[[Belgorod Oblast]]
|-
|[[Novy Urengoy]]||Новый Уренгой||[[Yamalo-Nenets Autonomous Okrug]]
|-
|[[Noyabrsk]]||Ноябрьск||[[Yamalo-Nenets Autonomous Okrug]]
|-
|[[Nurlat]]||Нурлат||[[Tatarstan]]
|-
|[[Nyagan]]||Нягань||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|-
|[[Nyandoma]]||Няндома||[[Arkhangelsk Oblast]]
|-
|[[Nyazepetrovsk]]||Нязепетровск||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Nytva]]||Нытва||[[Perm Krai]]
|-
|[[Nyurba]]||Нюрба||[[Sakha Republic]]
|}
== O ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Ob (town)|Ob]]||Обь||[[Novosibirsk Oblast]]
|-
|[[Obluchye]]||Облучье||[[Jewish Autonomous Oblast]]
|-
|[[Obninsk]]||Обнинск||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Oboyan]]||Обоянь||[[Kursk Oblast]]
|-
|[[Ochyor]]||Очёр||[[Perm Krai]]
|-
|[[Odintsovo]]||Одинцово||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Okha, Russia|Okha]]||Оха||[[Sakhalin Oblast]]
|-
|[[Okhansk]]||Оханск||[[Perm Krai]]
|-
|[[Oktyabrsk]]||Октябрьск||[[Samara Oblast]]
|-
|[[Oktyabrsky, Republic of Bashkortostan|Oktyabrsky]]||Октябрьский||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Okulovka]]||Окуловка||[[Novgorod Oblast]]
|-
|[[Olenegorsk, Murmansk Oblast|Olenegorsk]]||Оленегорск||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Olonets]]||Олонец||[[Republic of Karelia|Karelia]]
|-
|[[Olyokminsk]]||Олёкминск||[[Sakha Republic]]
|-
|[[Omsk]]||Омск||[[Omsk Oblast]]
|-
|[[Omutninsk]]||Омутнинск||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Onega (town)|Onega]]||Онега||[[Arkhangelsk Oblast]]
|-
|[[Opochka]]||Опочка||[[Pskov Oblast]]
|-
|[[Orekhovo-Zuyevo]]||Орехово-Зуево||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Oryol]]||Орёл||[[Oryol Oblast]]
|-
|[[Orenburg]]||Оренбург||[[Orenburg Oblast]]
|-
|[[Orlov, Russia|Orlov]]||Орлов||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Orsk]]||Орск||[[Orenburg Oblast]]
|-
|[[Osa, Perm Krai|Osa]]||Оса||[[Perm Krai]]
|-
|[[Osinniki]]||Осинники||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Ostashkov]]||Осташков||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Ostrogozhsk]]||Острогожск||[[Voronezh Oblast]]
|-
|[[Ostrov]]||Остров||[[Pskov Oblast]]
|-
|[[Ostrovnoy]]||Островной||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Otradnoye, Kirovsky District, Leningrad Oblast|Otradnoye]]||Отрадное||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Otradny, Samara Oblast|Otradny]]||Отрадный||[[Samara Oblast]]
|-
|[[Ozyorsk, Kaliningrad Oblast|Ozyorsk]]||Озёрск||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Ozyorsk, Chelyabinsk Oblast|Ozyorsk]]||Озёрск||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Ozherelye]]||Ожерелье||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Ozyory]]||Озёры||[[Moscow Oblast]]
|}
== P ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Pallasovka]]||Палласовка||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Partizansk]]||Партизанск||[[Primorsky Krai]]
|-
|[[Pavlovo, Nizhny Novgorod Oblast|Pavlovo]]||Павлово||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Pavlovsk, Voronezh Oblast|Pavlovsk]]||Павловск||[[Voronezh Oblast]]
|-
|[[Pavlovsk]]||Павловск||[[Saint Petersburg]]
|-
|[[Pavlovsky Posad]]||Павловский Посад||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Pechora]]||Печора||[[Komi Republic]]
|-
|[[Pechory]]||Печоры||[[Pskov Oblast]]
|-
|[[Penza]]||Пенза||[[Penza Oblast]]
|-
|[[Pereslavl-Zalessky]]||Переславль-Залесский||[[Yaroslavl Oblast]]
|-
|[[Peresvet]]||Пересвет||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Perevoz, Nizhny Novgorod Oblast|Perevoz]]||Перевоз||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Perm]]||Пермь||[[Perm Krai]]
|-
|[[Pervomaysk, Russia|Pervomaysk]]||Первомайск||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Pervouralsk]]||Первоуральск||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Pestovo]]||Пестово||[[Novgorod Oblast]]
|-
|[[Peterhof]]||Петергоф||[[Saint Petersburg]]
|-
|[[Petropavlovsk-Kamchatsky]]||Петропавловск-Камчатский||[[Kamchatka Krai]]
|-
|[[Petrov Val]]||Петров Вал||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Petrovsk, Saratov Oblast|Petrovsk]]||Петровск||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Petrovsk-Zabaykalsky]]||Петровск-Забайкальский||[[Zabaykalsky Krai]]
|-
|[[Petrozavodsk]]||Петрозаводск||[[Republic of Karelia|Karelia]]
|-
|[[Petukhovo]]||Петухово||[[Kurgan Oblast]]
|-
|[[Petushki]]||Петушки||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Pevek]]||Певек||[[Chukotka Autonomous Okrug]]
|-
|[[Pikalyovo]]||Пикалёво||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Pionersky, Kaliningrad Oblast|Pionersky]]||Пионерский||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Pitkyaranta]]||Питкяранта||[[Republic of Karelia|Karelia]]
|-
|[[Plast (town)|Plast]]||Пласт||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Plavsk]]||Плавск||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Plyos]]||Плёс||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Pochep]]||Почеп||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Pochinok (town)|Pochinok]]||Починок||[[Smolensk Oblast]]
|-
|[[Podolsk]]||Подольск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Podporozhye]]||Подпорожье||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Pokachi]]||Покачи||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|-
|[[Pokhvistnevo]]||Похвистнево||[[Samara Oblast]]
|-
|[[Pokrov (town)|Pokrov]]||Покров||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Pokrovsk, Sakha Republic|Pokrovsk]]||Покровск||[[Sakha Republic]]
|-
|[[Polessk]]||Полесск||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Polevskoy]]||Полевской||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Polyarny]]||Полярный||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Polyarnyye Zori]]||Полярные Зори||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Polysayevo]]||Полысаево||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Porkhov]]||Порхов||[[Pskov Oblast]]
|-
|[[Poronaysk]]||Поронайск||[[Sakhalin Oblast]]
|-
|[[Poshekhonye]]||Пошехонье||[[Yaroslavl Oblast]]
|-
|[[Povorino]]||Поворино||[[Voronezh Oblast]]
|-
|[[Pravdinsk]]||Правдинск||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Primorsk, Leningrad Oblast|Primorsk]]||Приморск||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Primorsko-Akhtarsk]]||Приморско-Ахтарск||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Priozersk]]||Приозерск||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Privolzhsk]]||Приволжск||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Prokhladny]]||Прохладный||[[Kabardino-Balkaria]]
|-
|[[Prokopyevsk]]||Прокопьевск||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Proletarsk]]||Пролетарск||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Protvino]]||Протвино||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Pskov]]||Псков||[[Pskov Oblast]]
|-
|[[Puchezh]]||Пучеж||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Pudozh]]||Пудож||[[Republic of Karelia|Karelia]]
|-
|[[Pugachyov]]||Пугачев||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Pushchino]]||Пущино||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Pushkin (town)|Pushkin]]||Пушкин||[[Saint Petersburg]]
|-
|[[Pushkino, Moscow Oblast|Pushkino]]||Пушкино||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Pustoshka]]||Пустошка||[[Pskov Oblast]]
|-
|[[Pyatigorsk]]||Пятигорск||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Pytalovo]]||Пыталово||[[Pskov Oblast]]
|-
|[[Pyt-Yakh]]||Пыть-Ях||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|}
== R ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Raduzhny, Khanty-Mansi Autonomous Okrug|Raduzhny]]||Радужный||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Raduzhny, Vladimir Oblast|Raduzhny]]||Радужный||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|-
|[[Ramenskoye]]||Раменское||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Rasskazovo]]||Рассказово||[[Tambov Oblast]]
|-
|[[Raychikhinsk]]||Райчихинск||[[Amur Oblast]]
|-
|[[Reutov]]||Реутов||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Revda, Sverdlovsk Oblast|Revda]]||Ревда||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Rezh]]||Реж||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Rodniki, Ivanovo Oblast|Rodniki]]||Родники||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Roshal (town)|Roshal]]||Рошаль||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Roslavl]]||Рославль||[[Smolensk Oblast]]
|-
|[[Rossosh]]||Россошь||[[Voronezh Oblast]]
|-
|[[Rostov]]||Ростов||[[Yaroslavl Oblast]]
|-
|[[Rostov-on-Don]]||Ростов-на-Дону||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Rtishchevo]]||Ртищево||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Rubtsovsk]]||Рубцовск||[[Altai Krai]]
|-
|[[Rudnya, Smolensk Oblast|Rudnya]]||Рудня||[[Smolensk Oblast]]
|-
|[[Ruza]]||Руза||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Ruzayevka]]||Рузаевка||[[Mordovia]]
|-
|[[Ryazan]]||Рязань||[[Ryazan Oblast]]
|-
|[[Ryazhsk]]||Ряжск||[[Ryazan Oblast]]
|-
|[[Rybinsk]]||Рыбинск||[[Yaroslavl Oblast]]
|-
|[[Rybnoye]]||Рыбное||[[Ryazan Oblast]]
|-
|[[Rylsk]]||Рыльск||[[Kursk Oblast]]
|-
|[[Rzhev]]||Ржев||[[Tver Oblast]]
|}
== S ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Safonovo, Smolensk Oblast|Safonovo]]||Сафоново||[[Smolensk Oblast]]
|-
|[[Saint Petersburg]]||Санкт-Петербург||[[Saint Petersburg]]
|-
|[[Salair]]||Салаир||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Salavat]]||Салават||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Salekhard]]||Салехард||[[Yamalo-Nenets Autonomous Okrug]]
|-
|[[Salsk]]||Сальск||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Samara, Russia|Samara]]||Самара||[[Samara Oblast]]
|-
|[[Saransk]]||Саранск||[[Mordovia]]
|-
|[[Sarapul]]||Сарапул||[[Udmurtia]]
|-
|[[Saratov]]||Саратов||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Sarov]]||Саров||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Sasovo]]||Сасово||[[Ryazan Oblast]]
|-
|[[Satka]]||Сатка||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Sayanogorsk]]||Саяногорск||[[Khakassia]]
|-
|[[Sayansk]]||Саянск||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Sebezh]]||Себеж||[[Pskov Oblast]]
|-
|[[Segezha]]||Сегежа||[[Republic of Karelia|Karelia]]
|-
|[[Seltso]]||Сельцо||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Semikarakorsk]]||Семикаракорск||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Semiluki]]||Семилуки||[[Voronezh Oblast]]
|-
|[[Semyonov (town)|Semyonov]]||Семёнов||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Sengiley]]||Сенгилей||[[Ulyanovsk Oblast]]
|-
|[[Serafimovich]]||Серафимович||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Serdobsk]]||Сердобск||[[Penza Oblast]]
|-
|[[Sergach]]||Сергач||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Sergiyev Posad]]||Сергиев Посад||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Serov (town)|Serov]]||Серов||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Serpukhov]]||Серпухов||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Sertolovo]]||Сертолово||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Sestroretsk]]||Сестрорецк||[[Saint Petersburg]]
|-
|[[Severobaykalsk]]||Северобайкальск||[[Buryatia]]
|-
|[[Severodvinsk]]||Северодвинск||[[Arkhangelsk Oblast]]
|-
|[[Severo-Kurilsk]]||Северо-Курильск||[[Sakhalin Oblast]]
|-
|[[Severomorsk]]||Североморск||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Severouralsk]]||Североуральск||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Seversk]]||Северск||[[Tomsk Oblast]]
|-
|[[Sevsk]]||Севск||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Shadrinsk]]||Шадринск||[[Kurgan Oblast]]
|-
|[[Shagonar]]||Шагонар||[[Tuva]]
|-
|[[Shakhtyorsk]]||Шахтерск||[[Sakhalin Oblast]]
|-
|[[Shakhty]]||Шахты||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Shakhunya]]||Шахунья||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Shali]]||Шали||[[Chechnya]]
|-
|[[Sharya]]||Шарья||[[Kostroma Oblast]]
|-
|[[Sharypovo]]||Шарыпово||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Shatsk, Russia|Shatsk]]||Шацк||[[Ryazan Oblast]]
|-
|[[Shatura]]||Шатура||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Shcherbinka]]||Щербинка||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Shchigry]]||Щигры||[[Kursk Oblast]]
|-
|[[Shchuchye]]||Щучье||[[Kurgan Oblast]]
|-
|[[Shchyokino]]||Щёкино||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Shchyolkovo]]||Щёлково||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Shebekino]]||Шебекино||[[Belgorod Oblast]]
|-
|[[Shelekhov]]||Шелехов||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Shenkursk]]||Шенкурск||[[Arkhangelsk Oblast]]
|-
|[[Shikhany]]||Шиханы||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Shilka (town)|Shilka]]||Шилка||[[Zabaykalsky Krai]]
|-
|[[Shimanovsk]]||Шимановск||[[Amur Oblast]]
|-
|[[Shlisselburg]]||Шлиссельбург||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Shumerlya]]||Шумерля||[[Chuvashia]]
|-
|[[Shumikha]]||Шумиха||[[Kurgan Oblast]]
|-
|[[Shuya]]||Шуя||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Sibay]]||Сибай||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Sim, Chelyabinsk Oblast|Sim]]||Сим||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Skopin]]||Скопин||[[Ryazan Oblast]]
|-
|[[Skovorodino]]||Сковородино||[[Amur Oblast]]
|-
|[[Slantsy]]||Сланцы||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Slavgorod]]||Славгород||[[Altai Krai]]
|-
|[[Slavsk]]||Славск||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Slavyansk-na-Kubani]]||Славянск-на-Кубани||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Slobodskoy]]||Слободской||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Slyudyanka]]||Слюдянка||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Smolensk]]||Смоленск||[[Smolensk Oblast]]
|-
|[[Snezhinsk]]||Снежинск||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Snezhnogorsk, Murmansk Oblast|Snezhnogorsk]]||Снежногорск||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Sobinka]]||Собинка||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Sochi]]||Сочи||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Sokol, Vologda Oblast|Sokol]]||Сокол||[[Vologda Oblast]]
|-
|[[Sokolniki, Tula Oblast|Sokolniki]]||Сокольники||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Soligalich]]||Солигалич||[[Kostroma Oblast]]
|-
|[[Solikamsk]]||Соликамск||[[Perm Krai]]
|-
|[[Sol-Iletsk]]||Соль-Илецк||[[Orenburg Oblast]]
|-
|[[Solnechnogorsk]]||Солнечногорск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Soltsy]]||Сольцы||[[Novgorod Oblast]]
|-
|[[Solvychegodsk]]||Сольвычегодск||[[Arkhangelsk Oblast]]
|-
|[[Sorochinsk]]||Сорочинск||[[Orenburg Oblast]]
|-
|[[Sorsk]]||Сорск||[[Khakassia]]
|-
|[[Sortavala]]||Сортавала||[[Republic of Karelia|Karelia]]
|-
|[[Sosensky]]||Сосенский||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Sosnogorsk]]||Сосногорск||[[Komi Republic]]
|-
|[[Sosnovka, Kirov Oblast|Sosnovka]]||Сосновка||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Sosnovoborsk, Krasnoyarsk Krai|Sosnovoborsk]]||Сосновоборск||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Sosnovy Bor, Leningrad Oblast|Sosnovy Bor]]||Сосновый Бор||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Sovetsk, Kaliningrad Oblast|Sovetsk]]||Советск||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Sovetsk, Kirov Oblast|Sovetsk]]||Советск||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Sovetsk, Tula Oblast|Sovetsk]]||Советск||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Sovetskaya Gavan]]||Советская Гавань||[[Khabarovsk Krai]]
|-
|[[Sovetsky, Khanty-Mansi Autonomous Okrug|Sovetsky]]||Советский||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|-
|[[Spas-Demensk]]||Спас-Деменск||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Spas-Klepiki]]||Спас-Клепики||[[Ryazan Oblast]]
|-
|[[Spassk, Penza Oblast|Spassk]]||Спасск||[[Penza Oblast]]
|-
|[[Spassk-Dalny]]||Спасск-Дальний||[[Primorsky Krai]]
|-
|[[Spassk-Ryazansky]]||Спасск-Рязанский||[[Ryazan Oblast]]
|-
|[[Srednekolymsk]]||Среднеколымск||[[Sakha Republic]]
|-
|[[Sredneuralsk]]||Среднеуральск||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Sretensk]]||Сретенск||[[Zabaykalsky Krai]]
|-
|[[Staraya Kupavna]]||Старая Купавна||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Staraya Russa]]||Старая Русса||[[Novgorod Oblast]]
|-
|[[Staritsa]]||Старица||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Starodub]]||Стародуб||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Stary Oskol]]||Старый Оскол||[[Belgorod Oblast]]
|-
|[[Stavropol]]||Ставрополь||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Sterlitamak]]||Стерлитамак||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Strezhevoy]]||Стрежевой||[[Tomsk Oblast]]
|-
|[[Stroitel]]||Строитель||[[Belgorod Oblast]]
|-
|[[Strunino]]||Струнино||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Stupino]]||Ступино||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Sudogda]]||Судогда||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Sudzha]]||Суджа||[[Kursk Oblast]]
|-
|[[Sukhinichi]]||Сухиничи||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Sukhoy Log]]||Сухой Лог||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Suoyarvi]]||Суоярви||[[Republic of Karelia|Karelia]]
|-
|[[Surazh]]||Сураж||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Surgut]]||Сургут||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|-
|[[Surovikino]]||Суровикино||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Sursk]]||Сурск||[[Penza Oblast]]
|-
|[[Susuman]]||Сусуман||[[Magadan Oblast]]
|-
|[[Suvorov (town)|Suvorov]]||Суворов||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Suzdal]]||Суздаль||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Svetlogorsk, Kaliningrad Oblast|Svetlogorsk]]||Светлогорск||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Svetlograd]]||Светлоград||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Svetly, Kaliningrad Oblast|Svetly]]||Светлый||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Svetogorsk]]||Светогорск||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Svirsk]]||Свирск||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Svobodny, Amur Oblast|Svobodny]]||Свободный||[[Amur Oblast]]
|-
|[[Syasstroy]]||Сясьстрой||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Sychyovka]]||Сычёвка||[[Smolensk Oblast]]
|-
|[[Syktyvkar]]||Сыктывкар||[[Komi Republic]]
|-
|[[Sysert]]||Сысерть||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Syzran]]||Сызрань||[[Samara Oblast]]
|}
== T ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Taganrog]]||Таганрог||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Taldom]]||Талдом||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Talitsa, Sverdlovsk Oblast|Talitsa]]||Талица||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Tambov]]||Тамбов||[[Tambov Oblast]]
|-
|[[Tara, Russia|Tara]]||Тара||[[Omsk Oblast]]
|-
|[[Tarko-Sale]]||Тарко-Сале||[[Yamalo-Nenets Autonomous Okrug]]
|-
|[[Tarusa]]||Таруса||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Tashtagol]]||Таштагол||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Tatarsk]]||Татарск||[[Novosibirsk Oblast]]
|-
|[[Tavda]]||Тавда||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Tayga]]||Тайга||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Tayshet]]||Тайшет||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Teberda]]||Теберда||[[Karachay-Cherkessia]]
|-
|[[Temnikov]]||Темников||[[Mordovia]]
|-
|[[Temryuk]]||Темрюк||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Terek (town)|Terek]]||Терек||[[Kabardino-Balkaria]]
|-
|[[Tetyushi]]||Тетюши||[[Tatarstan]]
|-
|[[Teykovo]]||Тейково||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Tikhoretsk]]||Тихорецк||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Tikhvin]]||Тихвин||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Timashyovsk]]||Тимашёвск||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Tobolsk]]||Тобольск||[[Tyumen Oblast]]
|-
|[[Toguchin]]||Тогучин||[[Novosibirsk Oblast]]
|-
|[[Tolyatti]]||Тольятти||[[Samara Oblast]]
|-
|[[Tomari, Russia|Tomari]]||Томари||[[Sakhalin Oblast]]
|-
|[[Tommot]]||Томмот||[[Sakha Republic]]
|-
|[[Tomsk]]||Томск||[[Tomsk Oblast]]
|-
|[[Topki]]||Топки||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Toropets]]||Торопец||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Torzhok]]||Торжок||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Tosno]]||Тосно||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Totma]]||Тотьма||[[Vologda Oblast]]
|-
|[[Troitsk, Moscow Oblast|Troitsk]]||Троицк||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Troitsk, Chelyabinsk Oblast|Troitsk]]||Троицк||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Trubchevsk]]||Трубчевск||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Tryokhgorny]]||Трёхгорный||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Tsimlyansk]]||Цимлянск||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Tsivilsk]]||Цивильск||[[Chuvashia]]
|-
|[[Tuapse]]||Туапсе||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Tula, Russia|Tula]]||Тула||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Tulun]]||Тулун||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Turan (town)|Turan]]||Туран||[[Tuva]]
|-
|[[Turinsk]]||Туринск||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Tutayev]]||Тутаев||[[Yaroslavl Oblast]]
|-
|[[Tuymazy]]||Туймазы||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Tver]]||Тверь||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Tynda]]||Тында||[[Amur Oblast]]
|-
|[[Tyrnyauz]]||Тырныауз||[[Kabardino-Balkaria]]
|-
|[[Tyukalinsk]]||Тюкалинск||[[Omsk Oblast]]
|-
|[[Tyumen]]||Тюмень||[[Tyumen Oblast]]
|}
== U ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Uchaly]]||Учалы||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Udachny]]||Удачный||[[Sakha Republic]]
|-
|[[Udomlya]]||Удомля||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Ufa]]||Уфа||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Uglegorsk, Sakhalin Oblast|Uglegorsk]]||Углегорск||[[Sakhalin Oblast]]
|-
|[[Uglich]]||Углич||[[Yaroslavl Oblast]]
|-
|[[Ukhta]]||Ухта||[[Komi Republic]]
|-
|[[Ulan-Ude]]||Улан-Удэ||[[Buryatia]]
|-
|[[Ulyanovsk]]||Ульяновск||[[Ulyanovsk Oblast]]
|-
|[[Unecha]]||Унеча||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Uray]]||Урай||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|-
|[[Uren (town)|Uren]]||Урень||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Urus-Martan]]||Урус-Мартан||[[Chechnya]]
|-
|[[Uryupinsk]]||Урюпинск||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Urzhum]]||Уржум||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Usinsk]]||Усинск||[[Komi Republic]]
|-
|[[Usman (town)|Usman]]||Усмань||[[Lipetsk Oblast]]
|-
|[[Usolye]]||Усолье||[[Perm Krai]]
|-
|[[Usolye-Sibirskoye]]||Усолье-Сибирское||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Ussuriysk]]||Уссурийск||[[Primorsky Krai]]
|-
|[[Ust-Dzheguta]]||Усть-Джегута||[[Karachay-Cherkessia]]
|-
|[[Ust-Ilimsk]]||Усть-Илимск||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Ust-Katav]]||Усть-Катав||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Ust-Kut]]||Усть-Кут||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Ust-Labinsk]]||Усть-Лабинск||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Ustyuzhna]]||Устюжна||[[Vologda Oblast]]
|-
|[[Uvarovo]]||Уварово||[[Tambov Oblast]]
|-
|[[Uyar]]||Уяр||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Uzhur]]||Ужур||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Uzlovaya]]||Узловая||[[Tula Oblast]]
|}
== V ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Valday]]||Валдай||[[Novgorod Oblast]]
|-
|[[Valuyki]]||Валуйки||[[Belgorod Oblast]]
|-
|[[Velikiye Luki]]||Великие Луки||[[Pskov Oblast]]
|-
|[[Veliky Novgorod]]||Великий Новгород||[[Novgorod Oblast]]
|-
|[[Veliky Ustyug]]||Великий Устюг||[[Vologda Oblast]]
|-
|[[Velizh]]||Велиж||[[Smolensk Oblast]]
|-
|[[Velsk]]||Вельск||[[Arkhangelsk Oblast]]
|-
|[[Venyov]]||Венёв||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Vereshchagino]]||Верещагино||[[Perm Krai]]
|-
|[[Vereya]]||Верея||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Verkhneuralsk]]||Верхнеуральск||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Verkhny Tagil]]||Верхний Тагил||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Verkhny Ufaley]]||Верхний Уфалей||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Verkhnyaya Pyshma]]||Верхняя Пышма||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Verkhnyaya Salda]]||Верхняя Салда||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Verkhnyaya Tura]]||Верхняя Тура||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Verkhoturye]]||Верхотурье||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Verkhoyansk]]||Верхоянск||[[Sakha Republic]]
|-
|[[Vesyegonsk]]||Весьегонск||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Vetluga]]||Ветлуга||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Vichuga]]||Вичуга||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Vidnoye]]||Видное||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Vikhorevka]]||Вихоревка||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Vilyuchinsk]]||Вилючинск||[[Kamchatka Krai]]
|-
|[[Vilyuysk]]||Вилюйск||[[Sakha Republic]]
|-
|[[Vladikavkaz]]||Владикавказ||[[North Ossetia-Alania]]
|-
|[[Vladimir]]||Владимир||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Vladivostok]]||Владивосток||[[Primorsky Krai]]
|-
|[[Volchansk]]||Волчанск||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Volgodonsk]]||Волгодонск||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Volgograd]]||Волгоград||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Volgorechensk]]||Волгореченск||[[Kostroma Oblast]]
|-
|[[Volkhov]]||Волхов||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Volodarsk, Russia|Volodarsk]]||Володарск||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Vologda]]||Вологда||[[Vologda Oblast]]
|-
|[[Volokolamsk]]||Волоколамск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Volosovo]]||Волосово||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Volsk]]||Вольск||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Volzhsk]]||Волжск||[[Mari El]]
|-
|[[Volzhsky, Volgograd Oblast|Volzhsky]]||Волжский||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Vorkuta]]||Воркута||[[Komi Republic]]
|-
|[[Voronezh]]||Воронеж||[[Voronezh Oblast]]
|-
|[[Vorsma]]||Ворсма||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Voskresensk]]||Воскресенск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Votkinsk]]||Воткинск||[[Udmurtia]]
|-
|[[Vsevolozhsk]]||Всеволожск||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Vuktyl]]||Вуктыл||[[Komi Republic]]
|-
|[[Vyatskiye Polyany]]||Вятские Поляны||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Vyazemsky (town)|Vyazemsky]]||Вяземский||[[Khabarovsk Krai]]
|-
|[[Vyazma]]||Вязьма||[[Smolensk Oblast]]
|-
|[[Vyazniki]]||Вязники||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Vyborg]]||Выборг||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Vyksa]]||Выкса||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Vyshny Volochyok]]||Вышний Волочёк||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Vysokovsk]]||Высоковск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Vysotsk]]||Высоцк||[[Leningrad Oblast]]
|-
|[[Vytegra]]||Вытегра||[[Vologda Oblast]]
|}
== Y ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Yadrin]]||Ядрин||[[Chuvashia]]
|-
|[[Yakhroma]]||Яхрома||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Yakutsk]]||Якутск||[[Sakha Republic]]
|-
|[[Yalutorovsk]]||Ялуторовск||[[Tyumen Oblast]]
|-
|[[Yanaul]]||Янаул||[[Bashkortostan]]
|-
|[[Yaransk]]||Яранск||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Yaroslavl]]||Ярославль||[[Yaroslavl Oblast]]
|-
|[[Yarovoye]]||Яровое||[[Altai Krai]]
|-
|[[Yartsevo]]||Ярцево||[[Smolensk Oblast]]
|-
|[[Yasnogorsk, Tula Oblast|Yasnogorsk]]||Ясногорск||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Yasny]]||Ясный||[[Orenburg Oblast]]
|-
|[[Yefremov (town)|Yefremov]]||Ефремов||[[Tula Oblast]]
|-
|[[Yegoryevsk]]||Егорьевск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Yekaterinburg]]||Екатеринбург||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Yelabuga]]||Елабуга||[[Tatarstan]]
|-
|[[Yelets]]||Елец||[[Lipetsk Oblast]]
|-
|[[Yelizovo]]||Елизово||[[Kamchatka Krai]]
|-
|[[Yelnya]]||Ельня||[[Smolensk Oblast]]
|-
|[[Yemanzhelinsk]]||Еманжелинск||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Yemva]]||Емва||[[Komi Republic]]
|-
|[[Yeniseysk]]||Енисейск||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Yershov (town)|Yershov]]||Ершов||[[Saratov Oblast]]
|-
|[[Yessentuki]]||Ессентуки||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Yeysk]]||Ейск||[[Krasnodar Krai]]
|-
|[[Yoshkar-Ola]]||Йошкар-Ола||[[Mari El]]
|-
|[[Yubileyny, Moscow Oblast|Yubileyny]]||Юбилейный||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Yugorsk]]||Югорск||[[Khanty-Mansi Autonomous Okrug]]
|-
|[[Yukhnov]]||Юхнов||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Yurga]]||Юрга||[[Kemerovo Oblast]]
|-
|[[Yuryevets, Ivanovo Oblast|Yuryevets]]||Юрьевец||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Yuryev-Polsky]]||Юрьев-Польский||[[Vladimir Oblast]]
|-
|[[Yuryuzan (town)|Yuryuzan]]||Юрюзань||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Yuzha]]||Южа||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Yuzhno-Sakhalinsk]]||Южно-Сахалинск||[[Sakhalin Oblast]]
|-
|[[Yuzhno-Sukhokumsk]]||Южно-Сухокумск||[[Dagestan]]
|-
|[[Yuzhnouralsk]]||Южноуральск||[[Chelyabinsk Oblast]]
|}
== Z ==
{| class="wikitable"
!Lungsod!!Salin sa Ruso!!Dibisyon
|-
|[[Zadonsk]]||Задонск||[[Lipetsk Oblast]]
|-
|[[Zainsk]]||Заинск||[[Tatarstan]]
|-
|[[Zakamensk]]||Закаменск||[[Buryatia]]
|-
|[[Zaozyorny, Krasnoyarsk Krai|Zaozyorny]]||Заозёрный||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Zaozyorsk]]||Заозёрск||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Zapadnaya Dvina]]||Западная Двина||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Zapolyarny, Murmansk Oblast|Zapolyarny]]||Заполярный||[[Murmansk Oblast]]
|-
|[[Zaraysk]]||Зарайск||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Zarechny, Penza Oblast|Zarechny]]||Заречный||[[Penza Oblast]]
|-
|[[Zarechny, Sverdlovsk Oblast|Zarechny]]||Заречный||[[Sverdlovsk Oblast]]
|-
|[[Zarinsk]]||Заринск||[[Altai Krai]]
|-
|[[Zavitinsk]]||Завитинск||[[Amur Oblast]]
|-
|[[Zavodoukovsk]]||Заводоуковск||[[Tyumen Oblast]]
|-
|[[Zavolzhsk]]||Заволжск||[[Ivanovo Oblast]]
|-
|[[Zavolzhye]]||Заволжье||[[Nizhny Novgorod Oblast]]
|-
|[[Zelenodolsk, Russia|Zelenodolsk]]||Зеленодольск||[[Tatarstan]]
|-
|[[Zelenogorsk, Krasnoyarsk Krai|Zelenogorsk]]||Зеленогорск||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Zelenogorsk, Saint Petersburg|Zelenogorsk]]||Зеленогорск||[[Saint Petersburg]]
|-
|[[Zelenograd]]||Зеленоград||[[Moscow]]
|-
|[[Zelenogradsk]]||Зеленоградск||[[Kaliningrad Oblast]]
|-
|[[Zelenokumsk]]||Зеленокумск||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Zernograd]]||Зерноград||[[Rostov Oblast]]
|-
|[[Zeya (town)|Zeya]]||Зея||[[Amur Oblast]]
|-
|[[Zheleznodorozhny, Moscow Oblast|Zheleznodorozhny]]||Железнодорожный||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Zheleznogorsk, Krasnoyarsk Krai|Zheleznogorsk]]||Железногорск||[[Krasnoyarsk Krai]]
|-
|[[Zheleznogorsk, Kursk Oblast|Zheleznogorsk]]||Железногорск||[[Kursk Oblast]]
|-
|[[Zheleznogorsk-Ilimsky]]||Железногорск-Илимский||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Zheleznovodsk]]||Железноводск||[[Stavropol Krai]]
|-
|[[Zherdevka]]||Жердевка||[[Tambov Oblast]]
|-
|[[Zhigulyovsk]]||Жигулёвск||[[Samara Oblast]]
|-
|[[Zhirnovsk]]||Жирновск||[[Volgograd Oblast]]
|-
|[[Zhizdra]]||Жиздра||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Zhukov (town)|Zhukov]]||Жуков||[[Kaluga Oblast]]
|-
|[[Zhukovka]]||Жуковка||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Zhukovsky (city)|Zhukovsky]]||Жуковский||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Zima (town)|Zima]]||Зима||[[Irkutsk Oblast]]
|-
|[[Zlatoust]]||Златоуст||[[Chelyabinsk Oblast]]
|-
|[[Zlynka]]||Злынка||[[Bryansk Oblast]]
|-
|[[Zmeinogorsk]]||Змеиногорск||[[Altai Krai]]
|-
|[[Znamensk, Astrakhan Oblast|Znamensk]]||Знаменск||[[Astrakhan Oblast]]
|-
|[[Zubtsov]]||Зубцов||[[Tver Oblast]]
|-
|[[Zuyevka]]||Зуевка||[[Kirov Oblast]]
|-
|[[Zvenigorod]]||Звенигород||[[Moscow Oblast]]
|-
|[[Zvenigovo]]||Звенигово||[[Mari El]]
|-
|[[Zverevo]]||Зверево||[[Rostov Oblast]]
|}
==Tingnan din==
* [[Talaan ng mga lungsod sa Rusya ayon sa populasyon]]
* [[Mga uri ng mga tinitirhang pamayanan sa Rusya]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
==Mga ugnay panlabas==
* [http://www.perepis2002.ru/ct/html/abc/001.htm List of all places in Russia (2002 census)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051017020444/http://www.perepis2002.ru/ct/html/abc/001.htm |date=2005-10-17 }}
* [https://web.archive.org/web/20171025233850/http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls Russian places with 2002 census population data (Excel file)]
{{Asia topic|Talaan ng mga lungsod sa}}
{{Europe topic|Talaan ng mga lungsod sa}}
[[Kategorya:Mga talaan ng mga lungsod ayon sa bansa|Rusya]]
[[Kategorya:Mga talaan ng mga lungsod sa Europa|Rusya]]
[[Kategorya:Mga bayan at lungsod sa Rusya|*]]
hfnrv4e0nak522j5csjrgx47lfhiwnb
Hito
0
40703
1959462
1957498
2022-07-30T19:07:12Z
George Chernilevsky
32274
image
wikitext
text/x-wiki
{{copyedit}}
{{sanggunian}}
{{Automatic taxobox
| fossil_range = Late [[Cretaceous]] – present {{fossilrange|100|0}}
| image = Ameiurus melas 2021 G1.jpg
| image_caption =Hito na [[Black bullhead]]
| image_upright = 1.1
| taxon = Siluriformes
| authority = [[Georges Cuvier|G. Cuvier]], 1817
| subdivision_ranks = Families
| subdivision_ref = <ref>{{FishBase order | order = Siluriformes| month = December | year = 2011}}</ref>
| subdivision =
'''Extant families:'''
*[[Ailiidae]]<ref name=Wang2016>Wang, J., Lu, B., Zan, R., Chai, J., Ma, W., Jin, W., Duan, R., Luo, J., Murphy, R.W., Xiao, H. & Chen, Z. (2016): Phylogenetic Relationships of Five Asian Schilbid Genera Including ''Clupisoma'' (Siluriformes: Schilbeidae). ''PLOS ONE, 11 (1): e0145675.''</ref>
*[[Akysidae]]
*[[Amblycipitidae]]
*[[Amphiliidae]]
*[[Anchariidae]]
*[[Ariidae]]
*[[Aspredinidae]]
*[[Astroblepidae]]
*[[Auchenipteridae]]
*[[Austroglanididae]]
*[[Bagridae]]
*[[Callichthyidae]]
*[[Cetopsidae]]
*[[Chacidae]]
*[[Clariidae]]
*[[Claroteidae]]
*[[Cranoglanididae]]<!-- Zoosystema 22 (4): 847-852 -->
*[[Diplomystidae]]
*[[Doradidae]]
*[[Erethistidae]]
*[[Heptapteridae]]
*[[Heteropneustidae]]
*[[Horabagridae]]<ref name=Wang2016/>
*[[Ictaluridae]]
*[[Kryptoglanidae]]
*[[Lacantuniidae]]
*[[Loricariidae]]
*[[Malapteruridae]]
*[[Mochokidae]]
*[[Nematogenyiidae]]
*[[Pangasiidae]]
*[[Pimelodidae]]
*[[Plotosidae]]
*[[Pseudopimelodidae]]
*[[Schilbeidae]]
*[[Scoloplacidae]]
*[[Siluridae]]
*[[Sisoridae]]
*[[Trichomycteridae]]
* ''[[incertae sedis]]'':
**''[[Conorhynchos]]''
'''Extinct family:'''
*[[Andinichthyidae]][[extinction|†]]
| type_species = ''[[Silurus glanis]]''
| type_species_authority = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]], 1758
}}
Ang '''hito''' (Ingles: ''fresh-water catfish'') ay isang uri ng [[isda]]ng [[kanduli]] na nabubuhay sa [[tubig-tabang]].<ref name="TE">[[English, Leo James]]. ''Diksyunaryong Tagalog-Ingles'', Kongregasyon ng Kabanalbanalang Tagapag-ligtas, Maynila, ipinamamahagi ng ''National Book Store'', may 1583 na mga dahon, ISBN 971-91055-0-X</ref> Ang hito ay kilalang isdang na may "balbas" o "bigote". Maitim at madulas ang balat nito at masakit dumuro ang tibo nito, pero masarap itong gawing inihaw, prito at adobo.
[[Talaksan:Catfish.jpeg|thumb|Ang isdang hito]]
== Pag-aalaga ng hito ==
Madali itong alagaan kaysa tilapia
at iba pang isda. Ito ay makakatipid ng pambili ng ulam ang isang pamilya. At kapag ito ay ipagbibili pwede itong makadagdag ng kita. Sa makatuwid, kung may alagang sapat sa dami ng hito, may masarap na ulam na may pera pa.
Ang hito ay mahuhuli sa mababaw na tubigan, gaya ng ilog, sapa, latian o kahit kanal. Ito'y sumisiksik sa putik, sa burak at mga nabubulok na halaman. Nakakatagal ito kahit ilang oras nang wala sa tubig basta basa ang katawan nito.
Puwedeng mag-alaga ng hito kahit sa likod ng bahay. Pumili lamang ng lugar na na mababa at patag para gawing munting palaisdaan. Hangga't maari, pumili din ng lugar ng lagkitin ang lupa. Mas matagal matuyo ang tubig sa lugar na malagkit ang lupa. Mainam din na malilim ang lugar para may kanlungan kung mainit ang araw at mas madaling tubuan ng lumot ang palaisdaan.
Ang paggawa ng kulungan kailangan matigas ang dike sa paligid ng hukay na paglalagyan ng hito. Dikdikin ang gilid ng hukay hanggang tumigas upang hindi ito suot o mapasok o maakyat ng hito. Kung sementado ang loob ng hukay, lagyan naman ng makapal na putik sa ibabaw ng semento para may mapaglaruan ang isda at ang ilalim ay dapat takpan ng anim na pulgadang magandang klaseng putik para makapagbigay ng natural looking habitat para sa isda.
Ang pag-aalaga ay hindi basta basta. Matakaw ang hito, kailangan ang pagkain nito ay 90 pursyento karne at diyes pursyento darak. Pwede ding ihalo sa pagkain ang bulate, insekto, simi ng isda, bituka at lamang loob ng manok, alamang, at iba pang masisimot ng karne sa madero. Pakainin ang hito dalawang beses isang araw. Unting unti ibigay ang pagkain hanggang ang mga ito ay huminto na sa kumain at busog na.
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga kawing panlabas ==
* [http://www.da.gov.ph/tips/Hito.pdf Pag-aalaga ng hito] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061005111833/http://www.da.gov.ph/tips/Hito.pdf |date=2006-10-05 }}
* [http://planetpayo.blogspot.com/2009/01/pag-aalaga-ng-hito.html Pagaalaga ng hito]
{{Stub|Hayop}}
[[Kategorya:Hito]]
lmic166d5arbqch2y2hh4mp2er3pfls
Bedelyo
0
41976
1959647
1878171
2022-07-31T05:43:38Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Ang '''bedelyo'''<ref name=Wordpress>Viklund, Andreas. [http://tipan.wordpress.com/2007/06/10/mga-bilang-11/ Bedelyo], Ang Bagong Magandang Balita Biblia, Ang Banal na Kasulatan, Tipan.WordPress.com</ref><ref name=Biblia/> o '''bedelio'''<ref name=Biblia3>{{cite-Biblia3|Bedelio}}</ref><ref name=Biblia5>{{cite-Biblia5|Bedelio}}, nasa [http://adb.scripturetext.com/genesis/2.htm Genesis 2:12]</ref> ([[wikang Ingles|Ingles]]: '''''bdellium'''''; [[wikang Ebreo|Ebreo]]: ''bedolach'') ay mga uri ng [[halaman]]g nagmula sa mga lupain ng [[Arabia]], [[Babilonia]], at [[India]],<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Bedelyo, Genesis 2:12, p. 13}}</ref>, na napagkukunan ng [[dagta]]ng kapag natuyo ay nagiging isang mabangong [[gum|pagkaing nangangata]], katulad ng pamamaraang ginagamit para sa pag-iipon ng mga [[katas]] ng halamang [[Commiphora myrrha]] (mira, ''myrrh''). Kinikilalang ito ang mga [[uri]]ng '''''[[Commiphora wightii]]''''', na tinatawag sa ngayong '''''[[guggul]]''''', bagaman tinatawag ding mga bedelyo ang mga uring matatagpuan sa [[Aprika]] (ang '''''[[Commiphora africana]]''''') at maging ang isang uring mula sa [[Indiya]] (ang '''''[[Commiphora stocksiana]]'''''). Tinatawag din itong '''''[[Commiphora mukul]]''''' ([[Miller]]). Mas mahal ang halaga ng mga [[Commiphora myrrha]], subalit mas ginagamit para panghalo sa mga [[pabango]] ang bedelyong Commiphora wightii.<ref>Miller, J. Innes. ''The Spice Trade of the Roman Empire'' (Ang Pangangalakal ng mga Panimpla ng Imperyong Romano), Oxford: Clarendon Press, 1969, pp. 69ff.</ref>
Lumitaw ang bedelyo sa ilang mga sinaunang sanggunian. Sa [[wikang Akkadia]], tinatawag itong ''budulhu''.<ref>Miller, ''Spice Trade'', p. 69.</ref> Ang pinakaunang manunulat na bumanggit sa halamang ito ay si [[Theophrastus]], na nasundan ni [[Plautus]] sa pamamagitan ng pagbanggit nito sa kandyang [[dula]]ng ''[[Curculio]]''. Nilarawan ito ni [[Pliny the Elder|Pliny]] bilang isang "punong maitim ang kulay, at kasinglaki ng [[oliba]]; ang dahon ay katulad ng sa mga ''[[oak]]'' at ang bunga ay katulad ng sa ligaw na [[igos]]." Ginamit ng mga sinaunang mga manggagamot mula sa [[Galen]] hanggang kay [[Paul of Aegina|Pablo ng Aegina]], at sa ''[[Greater Kuphi]]''.<ref>Miller, ''Spice Trade'', p. 71.</ref>
==Mga talasanggunian==
{{reflist}}
{{English|Bdellium}}
==Iba pang mga babasahin==
*[[Dalby, Andrew]]. ''Food in the ancient world from A to Z'' (Pagkain mula sa matandang mundo mula A hanggang Z), Routledge, London/New York, 2003, {{ISBN|0415232597}}, pp. 226-227.
==Mga talaugnayang panlabas==
*[http://www.alchemy-works.com/incense_bdellium.html Gawaing pang-[[Alkimiya]]:] Bdellium
*[https://web.archive.org/web/20091022223819/http://geocities.com/Athens/Parthenon/3664/bdellium.html Bdellium]
[[Kaurian:Halaman]]
[[Kaurian:Mga halaman sa Bibliya]]
[[Kaurian:Pagkain]]
[[Kaurian:Bedelyo]]
2414nde4mpxbcf0p90580tmu1wchp4l
Bata, Bata...Pa'no Ka Ginawa?
0
43416
1959643
1928550
2022-07-31T05:37:50Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{italic title}}
{{Infobox Book
| name = Bata, Bata… Pa’no Ka Ginawa?
| image =
| image_caption =
| author = [[Lualhati Bautista]]
| country = [[Pilipinas]]
| language = [[wikang Tagalog|Tagalog]]
| genre = [[Kathang-isip]]
| media_type =
| publisher = Carmelo & Bauermann (orhinal, Estados Unidos)<br>Cacho Publishing House (Pilipinas)
| release_date = 1988
| pages = 239
| isbn = ISBN 971-19-0097-1
}}
Ang '''''Bata, Bata… Pa’no Ka Ginawa?''''' ay isang [[nobela]] na isinulat ng batikang babaeng manunulat na si [[Lualhati Bautista]]. Hinggil ito sa ginaganapang papel ng babae, katulad ng may-akdang si L. Bautista, sa lipunan ng mga [[Pilipino]] na dating pinaiinog lamang ng mga kalalakihan.<ref name=Batageo>[https://web.archive.org/web/20091025040449/http://geocities.com/bimbifanatics/menupage.htm ''Bata, Bata… Pa’no Ka Ginawa?'', buod, mga tauhan, pagsusuri ng mga tauhan, may-akda, malalimang pagsusuri ng nobela, at mga nangasiwa sa pagsasapelikula ng nobela, Geocities.com], nakuha noong: Marso 15, 2008</ref>
Sa mga nakalipas na panahon, sunud-sunuran lamang ang mga kababaihan sa Pilipinas sa kanilang mga asawang lalaki at iba pang mga kalalakihan. Gumaganap lamang ang mga babae bilang ina na gumagawa lamang ng mga gawaing pambahay, tagapag-alaga ng mga bata, at tagapangalaga ng mga pangangailangan ng kanilang mga esposo. Wala silang kinalaman, at hindi nararapat na makialam – ayon sa nakalipas na kaugalian – hinggil sa mga paksa at usaping panghanap-buhay at larangan ng politika. Subalit nagbago ang gawi at anyo ng katauhan ng mga kababaihan sa lipunang kanilang ginagalawan, sapagkat nagbabago rin ang lipunan. Nabuksan ang mga pintuan ng tanggapan para sa mga babaeng manggagawa, nagkaroon ng lugar sa pakikibaka para mapakinggan ang kanilang mga daing hinggil sa kanilang mga karapatan, na buhay ang kanilang isipan, na may tinig sila sa loob at labas man ng tahanan.<ref name=Batageo/>
Ito ang paksang tinatalakay at inilalahad sa nobelang ito na may 32 kabanata. Sinasalaysay ng katha ang buhay ni ''Lea'', isang nagtatrabahong ina, may dalawang anak – isang batang babae at isang batang lalaki – kung kaya’t makikita rito ang paglalarawan ng pananaw ng lipunan tungkol sa kababaihan, pagiging ina, at ang kung paano ganapin ng ina ang kaniyang pagiging magulang sa makabagong panahon.<ref name=Batageo/>
Naging [[pelikula]] rin ang mahabang salaysaying ito, na ginanapan ni [[Vilma Santos]], bilang ''Lea'', noong [[1998]]. Pinangasiwaan ng direktor na si [[Chito S. Roño]] ang pagsasapelikula ng nobela.<ref name=Batageo/><ref name=IMDb>[http://www.imdb.com/title/tt0185910/fullcredits ''Bata, Bata... Paano ka ginawa?'' (1998), full cast and crew, IMDb.com], nakuha noong Marso 15, 2008</ref>
== Mga pangunahing tauhan ==
* ''Lea'' – ang bida at bayani sa nobela
* ''Maya'' – anak na babae ni Lea
* ''Ojie'' – anak na lalaki ni Lea
* ''Ding'' – lalaking kinakasama ni Lea, ama ni Maya
* ''Raffy'' – unang asawa ni Lea, ama ni Ojie
* ''Johnny'' – kaopisina at matalik na kaibigan
* Elinor - pangalawang asawa ni Raffy
==Balangkas==
Umiinog ang katha sa pambungad na pagtatapos ng kaniyang anak na babaeng si Maya mula sa kindergarten. Nagkaroon ng palatuntunan at pagdiriwang. Sa simula, maayos ang takbo ng buhay ni Lea – ang buhay niya na may kaugnayan sa kaniyang mga anak, sa mga kaibigan niyang mga lalaki, at sa kaniyang pakikipagtulungan sa isang samahan na pangkarapatang-pantao. Subalit lumalaki na ang mga anak niya – at nakikita niya ang mga pagbabago sa mga ito. Naroon na ang mga hakbang sa pagbabago ng mga pag-uugali ng mga ito: si Maya sa pagiging paslit na may kuryosidad, samantlang si Ojie sa pagtawid nito patungo sa pagiging isang ganap na lalaki.
Dumating ang tagpuan kung kailan nagbalik ang dating asawa ni Lea upang kunin at dalhin sana si Ojie sa Estados Unidos. Naroon ang takot niyang baka kapwa kuhanin ng kani-kanilang ama ang kanyang dalawang anak. Kailangan niya ring gumugol ng panahon para sa trabaho at sa samahang tinutulungan niya.
Sa bandang huli, nagpasya ang mga anak niyang piliin siya – isang pagpapasyang hindi niya iginiit sa mga ito. Isa ring pagtatapos ng mga mag-aaral ang laman ng huling kabanata, kung saan panauhing pandangal si Lea. Nagbigay siya ng talumpati na ang paksa ay kung paano umiiral ang buhay, at kung paano sadyang kay bilis ng panahon, na kasingbilis ng paglaki, pagbabago, at pagunlad ng mga tao. Nag-iwan siya ng mensahe na hindi wakas ang pagtatapos mula sa paaralan sapagkat iyon ay simula pa lamang ng mga darating pang mga bagay sa buhay ng isang tao.
== Pagsasalinwika ==
Ang mga sipi mula sa mga nobelang ito ni Lualhati Bautista ay napabilang sa antolohiyang ''Tulikärpänen'', isang aklat ng mga maiikling kuwento na isinulat ng mga kababaihang Pilipino na inilimbag sa [[Finland]] ng ''The Finnish-Philippine Society'' (Ang Samahang Pinlandes-Pilipino, o FPS), isang hindi-pampamahalaang organisasyon na itinatag noong 1988. Pinatnugutan at isinalin ni Riitta Vartti, at iba pa, ang ''Tulikärpänen''. Sa ''Firefly: Writings by Various Authors'' (Alitaptap: Mga Sulatin ng Iba't Ibang May-akda), ang bersiyong Ingles ng kalipunang Pinlandes, ang sipi mula sa ''Bata, Bata, Pa'no Ka Ginawa?'' ay pinamagatang ''Children's Party'' (Handaang Pambata).<ref name="Vartti">[http://www.oovrag.com/books/firefly.shtml ''Firefly: Writings by Various Authors'' (Salinwika ng mga katha ni Lualhati Bautista sa wikang Pinlandes at Ingles), pinatnugutan at isinalinwika ni Riitta Vartti, at iba pa, ''Our Own Voice'' (Ang sarili nating tinig) Hunyo 2001 (OOV Bookshelf 2001)], nakuha noong: Mayo 27, 2007</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20091027102456/http://geocities.com/bimbifanatics/ Bata, Bata Pa'no Ka Ginawa? (Lea's Story/Kuwento ni Lea): Pahina ng Pamagat mula sa Geocities.com], nakuha noong: Mayo 27, 2007</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20070216030622/http://www.geocities.com/bimbifanatics/summary.htm Buod ng ''Bata, Bata Pa'no Ka Ginawa?'' (Lea's Story/Kuwento ni Lea), buod ng bawat kabanata, nasa wikang Ingles, mula sa Geocities.com], nakuha noong: Mayo 27, 2007</ref>
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
== Mga panlabas na link ==
* [http://www.librarything.com/work/253692/covers/ Mga anyo ng pabalat para sa mga nobela ni Lualhati Bautista] sa LibraryThing.com
* {{imdb title|0185910}}
* {{cite news |title=25 Most Memorable Films |url=http://www.philstar.com/Article.aspx?publicationSubCategoryId=70&articleId=710342 |first=Mario A. |last=Hernando |date=Hulyo 27, 2011 |newspaper=The Philippine Star |accessdate=Hulyo 28, 2011 }}{{Dead link|date=Oktubre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
[[Kaurian:Mga pelikula mula sa Pilipinas]]
[[Kaurian:Mga nobela mula sa Pilipinas]]
[[Kaurian:Mga nobela sa wikang Tagalog]]
622wfdl6lno8h284r35q6y4nm3oesw4
Wikang pasenyas ng mga Pilipino
0
44008
1959589
1883949
2022-07-31T03:32:47Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
:''Tingnan ang ibang mga wikang pasenyas ng iba't ibang bansa sa [[Wikang pasenyas]].''
{{language
|name= Wikang pasenyas ng mga Pilipino
|nativename= ''Filipino Sign Language'' , ''Philippine Sign Language''
|states=[[Pilipinas]]
|signers=100,000 (Pamantasang Gallaudet, 1986)<ref>[http://www.ethnologue.com/14/show_language.asp?code=PSP ''Ethnologue 14''] – Mga wika sa Pilipinas</ref>
|family=Kaugnay ng [[American Sign Language|Wikang pasenyas ng mga Amerikano]]
|iso2=sgn|iso3=psp}}
Ang '''wikang pasenyas ng mga Pilipino''' o '''wika ng pagsenyas sa Pilipinas''', tinatawag na ''Filipino Sign Language'' (FSL) at ''Philippine Sign Language'' sa [[wikang Ingles|Ingles]] ay isang uri ng manwal at biswal (namamasdan ng mata) na komunikasyon na ginagamit ng mga mamamayang bingi at pipi sa bansang [[Pilipinas]]. Isa itong pakikipagunayang ginagamitan ng mga hudyat at sagisag na isinasagawa ng mga kamay ng mga taong sanay dito, partikular na ang mga taong hindi nakapagsasalita at hindi nakaririnig, ngunit kabilang ang mga naglilingkod bilang mga [[pagpapaunawa|tagapagpaunawa]]ng bihasa rin sa ganitong anyo ng pakikipagtalastasan.<ref name=Abat/>
Sapagkat may malaking impluho ang [[American Sign Language|American Sign Language (ASL)]] sa ''Filipino Sign Language'', may ilang mga binging mamamayan ang nagsasabing ang ASL lamang ang tunay na wika ng pagsesenyas at ang FSL ay isa lamang mga panghudyat na pantahanan. Gayondin, may malaking impluwensiya rin sa FSL ang ''[[Signing Exact English|Signing Exact English (SEE)]]'' na pinakaginagamit sa mga paaralan ng mga bingi sa Pilipinas.<ref>[http://www.signwriting.org/philippines/philippines02.html Filipino Sign Language] - Signwriting.org Official Website</ref>
Buo ang pakikipagugnayan - komunikasyong total - ang ginagamit sa mga paaralan ng mga hindi nakaririnig, kung saan kapwa nagsasalita at sumensenyas ang mga tagapagturo. Bilang kagamitan ng ''[[Peace Corps]]'' ng Estados Unidos, itinuturing ang ''[[American Sign Language]]'' bilang pangalawang wika ng mga bingi sa Pilipinas. Tinatayang may mga 300,000 mga tao na may suliranin sa pandinig ang gumagamit nito at may mga 100,000 hanggang 4.2 milyong mamamayan ang mayroon problemang pagkabingi.<ref>[http://library.gallaudet.edu/deaf-faq-stats-other.shtml Deaf Statistics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080327180930/http://library.gallaudet.edu/deaf-faq-stats-other.shtml |date=2008-03-27 }} - Gallaudet University Library</ref>
Noong 2003, nagsagawa ang ''[[Philippine Federation of the Deaf]]'' ng isang proyekto na magpapaunlad, sa loob ng tatlong taon, ng mga [[talahuluganan]] at mga panturong mga materyales, kasama maging ang isang database ng mga impormasyong pangwikang pasenyas. Isinagawa ito na may tulong-panggugulin ang pamahalaang Hapon.<ref>[http://www.ph.emb-japan.go.jp/bilateral/oda/2003/26.htm Project for Publication of "Introduction to Filipino Sign Language"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721102518/http://www.ph.emb-japan.go.jp/bilateral/oda/2003/26.htm |date=2011-07-21 }} - Embassy of Japan in the Philippines News Archive 2003</ref>
==Kasaysayan==
===Ika-16 at ika-17 dantaon===
Noong panahon ng mga Kastila sa Pilipinas, isa mga gumamit ng mga senyas sa pagtuturo ng katekismo at sa pagsasagawa ng pagbibinyag sa mga bingi si Padre Ramon Prat (kilala rin bilang Raymundo del Prado o Ramón del Prado), isang Kastilang nagsasalita ng Katalan at dumating sa Dulac, Leyte noong mga huling panahon ng mga dekada ng 1950. Isa rin sa mga pinaniniwalaang gumamit ng mga hudyat-kamay si Juan Giraldo, isang lalaking mula sa [[Pransiya]] na dumating sa Dulac, Leyte noong 1595.<ref name=Abat/>
===Impluho ng mga Amerikano===
Sinasabing malaki ang impluwensiya ng mga senyas pangkamay na nagmula sa [[Estados Unidos]] sa wika ng pagsesenyas na ginagamit ng mga bingi sa Pilipinas. Itinatag ang Paaralan para sa mga Bingi sa Maynila (''Manila School for the Deaf'') – na kilala sa ngayon bilang ''Philippine School for the Deaf'' (Paaralan para sa mga Bingi sa Pilipinas) noong 1907. Itinatag ang paaralang ito ni Delight Rice, isang gurong [[Amerikano]]. Pinamahalaan ito ng mga prinsipal na mga Amerikano hanggang sa mga dekada ng 1940. Malaking impluwensiya din sa pamamaraan ng pagbibigay ng edukasyon sa mga hindi nakakarinig ang paglalagak ng mga boluntaryo mula sa ''U.S. Peace Corps'' sa iba’t ibang mga pook sa Pilipinas mula 1974 hanggang 1989. Kabilang rin sa mga impluwensiya mula sa Estados Unidos ang mga samahang pampananampalataya, mga tagapagturo at mga lathalain at panooring ginagamitan ng mga kumpas-kamay batay sa ''American Sign Language''.<ref name=Abat>[http://web.kssp.upd.edu.ph/linguistics/plc2006/papers/FullPapers/V-3_Abat-Martinez.pdf Abat, Rafaelito M., at Liza B. Martinez. The History of Sign Language in the Philippines: Piecing Together the Puzzle, Philippine Federation of the Deaf / Philippine Deaf Resource Center, Philippine Linguistics Congress, Department of Linguistics, Unibersidad ng Pilipinas, Enero 25-27, 2006, walong pahina] (PDF), nakuha noong: 25 Marso 2008</ref>
===Mga pinagmulang katutubo sa Pilipinas===
Noong mga unang panahon ng mga dekada ng 1990, naging pinakapangunahing sa mga impluhong lokal at mga pananaliksik si Liza Martinez, isang nakaririnig na Pilipinang maalam sa wika ng pagsesenyas at dating miyembrong guro sa Pamantasang Gallaudet, isang unibersidad para sa mga bingi. Si Martinez ang kasalukuyang tagapamahala ng ''Philippine Deaf Resource Center''. Isa siya sa mga nagpanimula ng mga pagaaral hinggil sa paggamit ng senyas sa Pilipinas, sa pagpapalimbag ng mga lathalain at paglulunsad ng mga proyekto hinggil dito.<ref name=Abat/>
==Mga lathalain hinggil sa pagsesenyas sa Pilipinas==
Ilan ito sa mga piling lathalain hinggil sa wika ng pagsenyas sa Pilipinas:<ref name=Abat/>
*''An Introduction to Filipino Sign Language'' (PDRC/PFD, 2004)
*''Filipino Sign Language: A Compilation of Signs from Regions of the Philippines'' (PFD, 2005)
*''Status Report on the Use of Sign Language in the Philippines'' (NSLC)
==Mga talabanggitan==
===Mga talababa===
{{reflist}}
===Iba pang mga sanggunian===
*[[:en:Filipino Sign Language|''Filipino Sign Language'']], bersyon ng Ingles na Wikipedia
*[http://www.theinterpretersfriend.com/indj/dcoew/philippines.html ''Filipino Sign Language'' at mga diksyunaryo, TheInterpretersFriend.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071022194608/http://www.theinterpretersfriend.com/indj/dcoew/philippines.html |date=2007-10-22 }}
*[http://www.ethnologue.com/show_lang_family.asp?code=psp ''Linguistic Lineage for Philippine Sign Language'', deaf sign language (121), Ethnologue.com]
*[http://www.ethnologue.com/14/show_language.asp?code=PSP Philippine Sign Language: a language of the Philippines, Ethnologue.com]
*[http://deafness.about.com/b/2006/11/04/native-filipino-sign-language.htm Native Filipino Sign Language, 4 Nobyembre 2006 (Sabado), Deafness.about.com]
*[https://web.archive.org/web/20091021143418/http://geocities.com/athens/9385/heather.htm ''Only Deaf Ms. America's visit to Philippines''], [[Heather Whitestone-McCallum]] - ''Ms. America 1995 - Philippine Visit'', Marso 18 - 21, 1997, ''Triumph of the Deaf Against All Odds'' (tungkol sa pagbisita sa Pilipinas ng nag-iisang binging Binibing Amerika na si Heather Whitestone-McCallum), ''Philippine Institute for the Deaf''/Julie Esguerra - ''Executive Director'', Geocities.com
*[http://linguistlist.org/forms/langs/LLDescription.cfm?code=psp ''The Linguist List, Eastern Michigan University'', talaan ng mga lingwista mula sa Pamantasan ng Silangang Michigan, LinguistList.org]
*[http://www.signhear.net/internationalsigns.htm Talaan ng mga Wikang Pasenyas ng Mundo, listahan ng mga wikang pasenyas na ginagamit sa buong mundo, SignHear.net at Ethnologue.com]
*[https://www.mccid.edu.ph/wp-content/downloads/Mccidfslfont2-regular.ttf Font Download sa Websayt ng MCCID]
[[Kategorya:Mga wika ng Pilipinas]]
[[Kategorya:Mga wikang pasenyas]]
6pylb6z132tw20jgxf964rakknq9r23
Batman: Mask of the Phantasm
0
45424
1959645
1913044
2022-07-31T05:39:22Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Cleanup-translation|date=Mayo 2008}}
{{Infobox film
| name = Batman: Mask of the Phantasm
| image = Batman mask of the phantasm poster.jpg
| caption =
| director = [[Eric Radomski]]<br />[[Bruce Timm]]
| producer = [[Alan Burnett]]<br />[[Michael Uslan]]<br />[[Benjamin Melniker]]<br />Bruce Timm
| writer = '''Screenplay''':<br />Alan Burnett<br />Martin Pasko<br />[[Paul Dini]]<br />[[Michael Reaves]]<br />'''Story:'''<br />Alan Burnett<br />'''Comic Book:'''<br />[[Bill Finger]]<br />''(uncredited)''<br />[[Bob Kane]]
| starring = [[Kevin Conroy]]<br />[[Dana Delany]]<br />[[Hart Bochner]]<br />[[Mark Hamill]]<br />[[Abe Vigoda]]<br />[[Stacy Keach]]
| music = [[Shirley Walker]]
| cinematography =
| editing = Al Breitenbach
| distributor = [[Warner Bros.]]
| released = [[December 25]], [[1993 in film|1993]]
| runtime = 76 min.
| country = {{USA}}
| language = [[English language|English]]
| budget = $6 million
| gross = $5,617,391
}}
Ang '''''Batman: The Mask of Phantasm''''' (a.k.a '''Batman The Animated Movie''') ay isang american animated superhero film noong 1993 na binase sa fictional DC Comics character na [[Batman]]. Sina '''Eric Radomski''' at '''Bruce Timm''' ang nagdirector ng movie na pinag bibidahan nina '''Kevin Conroy''' bilang [[Batman]], Dane Delaney,Hart Bochner, Mark Hamill, Abe Vigoda, and Stacy Keach. Movie inintroduce si Andrea Beaumont, isang matagal ng love interest ni Bruce Wayne,na nagbabalik sa Gotham City, habang inuulit nila ang kanilang pagmamahalan. Samantala ang Gotham ay may bagong mysteryosang murderer na sunodsunod na pinagtatarget ang mga Crime Lord ng Gotham City ngunit pinagkakamalang siyang si Batman.
== External links ==
* [http://wordballoon.libsyn.com/index.php?post_id=252744 Interview with Writer Martin Pasko]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120722123058/http://wordballoon.libsyn.com/webpage/marty_pasko_interview_part_2 |date=2012-07-22 }}
* {{imdb title|id=0106364|title=Batman: Mask of the Phantasm}}
* {{rotten-tomatoes|id=batman_mask_of_the_phantasm|title=Batman: Mask of the Phantasm}}
* {{mojo title|id=batmanmaskofthephantasm|title=Batman: Mask of the Phantasm}}
{{Timm DCAU}}
{{DC Comics animated films}}
[[Kategorya:Mga pelikula ng 1993]]
[[Kategorya:Mga pelikula mula sa Estados Unidos]]
{{stub|Pelikula}}
gxo81jia9i3kdt7hy3yopa2lst70n6f
Cauayan, Isabela
0
45541
1959675
1908983
2022-07-31T06:37:49Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{for2|bayan sa Negros Occidental|[[Cauayan, Negros Occidental]]|ibang gamit|[[Kawayan (paglilinaw)]]}}
{{Infobox Philippine city 2
| infoboxtitle = Lungsod ng Cauayan
| sealfile =
| caption = Mapa ng [[Isabela]] na ipinakikita ang lokasyon ng Lungsod ng Cauayan.
| locatormapfile = {{PH wikidata|image_map}}
| region = {{PH wikidata|region}}
| province = {{PH wikidata|province}}
| districts = Ika-3 distrito ng [[Isabela]]
| barangays = 65
| class = Ika-4 klaseng lungsod
| mayor = Caesar G. Dy
| cityhood = Marso 30, 2001
| areakm2 = 336.40
}}
Ang '''Cauayan''', opisyal na '''Lungsod ng Cauayan''', ay isang nakapaloob na [[Mga lungsod ng Pilipinas|lungsod]] sa lalawigan ng [[Isabela (lalawigan)|Isabela]], [[Pilipinas]]. Ayon sa {{PH wikidata|population_as_of}}, ito ay may populasyon na {{PH wikidata|population_total}} sa may {{PH wikidata|household}} na kabahayan. Itinatag ang isang maliit na bayan noong 1852 sa [[Ilog Cagayan]] at naging lungsod (bilang isang nakapaloob na lungsod o ''component city'') noong 2001. Noong [[Kasaysayan ng Pilipinas (1521–1898)|rehimen ng mga Kastila]], ang lungsod ay bahagi ng industriyang tabako. Halos nasa sentrong pangheograpiko ang Cauayan at hinahangganan ng pitong kalapit na mga bayan, kung kaya ito ay isang mahalagang sentro pangekonomiya ng lalawigan. May pagdami sa mga gawaing pangekonomiya sa mga nakalipas na taon.
== Mga Barangay ==
Ang Lungsod ng Cauayan ay nahahati sa 65 mga [[barangay]].
<table class="wikitable" border="0"><tr>
<td valign=top>
* Alicaocao
* Alinam
* Amobocan
* Andarayan
* Bacolod
* Baringin Norte
* Baringin Sur
* Buena Suerte
* Bugallon
* Buyon
* Cabaruan
* Cabugao
* Carabatan Chica
* Carabatan Grande
* Carabatan Punta
* Carabatan Bacareno
* Casalatan
* San Pablo (Casap Hacienda)
* Cassap Fuera
* Catalina
* Culalabat
* Dabburab
</td><td valign=top>
* De Vera
* Dianao
* Disimuray
* District I (Pob.)
* District II (Pob.)
* District III (Pob.)
* Duminit
* Faustino (Sipay)
* Gagabutan
* Gappal
* Guayabal
* Labinab
* Linglingay
* Mabantad
* Maligaya
* Manaoag
* Marabulig I
* Marabulig II
* Minante I
* Minante II
* Nagcampegan
* Naganacan
</td><td valign=top>
* Nagrumbuan
* Nungnungan I
* Nungnungan II
* Pinoma
* Rizal
* Rogus
* San Antonio
* San Fermin
* San Francisco
* San Isidro
* San Luis
* Santa Luciana (Daburab 2)
* Santa Maria
* Sillawit
* Sinippil
* Tagaran
* Turayong
* Union
* Villa Concepcion
* Villa Luna
* Villaflor
</td></tr></table>
==Demograpiko==
{{Populasyon}}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
==Mga Kawing Panlabas==
* [https://web.archive.org/web/20091027123211/http://geocities.com/cauayan_com/XMain.htm Cauayan City unofficial site]
* [http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp Philippine Standard Geographic Code] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413163013/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp |date=2012-04-13 }}
{{Isabela}}
{{Philippine cities}}
[[Kategorya:Mga bayan at lungsod sa Pilipinas|Cauayan]]
d3ul1ls39ldw51ve1via6x09adsvnrn
Enggranahe
0
49281
1959712
1944034
2022-07-31T07:59:17Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{otheruses|Kambyo}}
[[Talaksan:Gears animation.gif|thumb|right|Mga umiikot na mga engranahe. Pagmasdan ang mga nagdirikit nilang mga ngipin.]]
Ang '''enggranahe''', '''gir'''<ref name=JETE>{{cite-JETE|Engranahe, gir, ''gear''}}</ref><ref name=NBK>{{cite-NBK|Gears}}</ref>, '''kambiyo'''<ref name=JETE/>, o '''kambyo'''<ref name=Bansa>[http://www.bansa.org/dictionaries/tgl/?dict_lang=tgl&type=search&data=gear "Kambyo", ''gear''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306044443/http://www.bansa.org/dictionaries/tgl/?dict_lang=tgl&type=search&data=gear |date=2016-03-06 }}, Bansa.org at [https://web.archive.org/web/20090214170422/http://geocities.com/athens/academy/4059/diction.html Regala, Armando A.B.], Geocities.com</ref> ay mga umiikot na bahaging mekanikal ng makina, laruan o anumang bagay na ginagamitan nito. Hugis [[bilog]] ito, katulad ng mga karaniwang [[gulong]] na may butas rin sa gitna subalit may mga [[ngipin (ng engranahe)|ngipin]]. Tinatawag din itong mga "gulong na may ngipin."<ref name=NBK/>
== Mga uri ==
May tatlong pangunahing uri ng mga enggranahe:<ref name=NBK/>
* Mga '''enggranaheng may [[tari]]''' (''spur gear''), may katuwang na [[pinyon]] (''[[pinion]]'')
* Mga '''enggranaheng bebel'' o '''bebel gir''' (''bevel gear'')
* Mga '''enggranaheng bulati''', '''enggranahang helikal''' o '''helikal gir''' (''worm gear'')
== Sanggunian ==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga bahagi ng makina]]
[[Kategorya:Inhenyeriya]]
{{stub}}
6vc8gr3bti8lh9i9vdvae02jtl0sa8r
Kansuswit
0
50032
1959736
1881055
2022-07-31T09:05:49Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Taxobox
| name = Kansuswit
| image = Lyrebird.jpg
| image_width = 250px
| image_caption = ''Superb Lyrebird''
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| classis = [[Aves]]
| ordo = [[Passeriformes]]
| subordo = [[Passeri]]
| familia = '''Menuridae'''
| genus = '''''Menura'''''
| genus_authority = [[John Latham (ornithologist)|Latham]], 1802
| subdivision_ranks = [[Species|Mga uri]]
| subdivision =
* ''[[Superb Lyrebird|Menura novaehollandiae]]''
* ''[[Albert's Lyrebird|Menura alberti]]''
}}
Ang mga '''kansuswit'''<ref name=Bansa>[http://www.bansa.org/dictionaries/tgl/?dict_lang=tgl&type=search&data=lyre+bird ''lyre bird'', kansuswit] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306041026/http://www.bansa.org/dictionaries/tgl/?dict_lang=tgl&type=search&data=lyre+bird |date=2016-03-06 }}, Tagalog English Dictionary, Bansa.org at [https://web.archive.org/web/20090214170422/http://geocities.com/athens/academy/4059/diction.html Regala, Armando A.B., Geocities.com]</ref> ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''lyrebird''<ref name=NBK>{{cite-NBK|''Lyrebird''}}, ''Dictionary Index'' para sa ''L'', pahina 411.</ref>; bigkas: ''layr-bird''), mga '''ibong lira''', o mga '''menura''' (mula sa saring '''''Menura''''') ay anuman sa dalawang [[species|uri]] ng may pagkakayumangging mga ibong naninirahan sa lupa na matatagpuan sa mga kagubatan at mga [[scrubland|dawagan]] sa [[Australya]]<ref name=NBK/>, na natatangi at pambihira dahil sa kanilang kakayahang gumaya ng mga likas at likhang-taong mga tunog na naririnig nila mula sa kanilang kapaligiran. Mayroon silang mga pambihirang mga pluma o balahibong pambuntot na may katamtamang kulay. Kabilang ang mga ito sa mga kilalang mga katutubong ibon ng Australya, bagaman hindi madalas makita sa kanilang likas na kapaligiran. Bukod sa kanilang pambihirang kakayahan sa paggaya ng mga tunod, kilala rin ang mga ito sa nakakaakit na kagandahan at kakislapan ng mga malalaking buntot ng mga kalalakihang ibon, lalo na kapag ibinuka ang mga buntot na ito. Sinasabing kahawig ito ng mga [[lace|puntas]] o [[tiras]] (Ingles: ''lace''). Umaabot ang haba ng mga ''Menura'' sa mga 37 pulgadang haba, na ang 22 pulgada nito ay haba na ng buntot.<ref name=NBK/> Mayroon din silang pambihirang ritwal ng [[panliligaw]].
== Mga uri ==
May dalawang uri ng mga ''lyrebird'':
* ''[[Menura novaehollandiae]]'' (''[[Superb Lyrebird]]'' o ''[[Weringerong]]'')
* ''[[Menura alberti]]'' (o ''[[Albert's Lyrebird|Kansuswit ni Albert]]'')
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{usbong|Ibon}}
[[Kaurian:Menuridae]]
[[Kaurian:Australia]]
eeqbetxos72dmkz2wzqibgbb6bmvc6g
Ang Anluwage
0
52630
1959615
1877772
2022-07-31T04:42:55Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{otheruses|Anluwage}}
Ang '''''Ang Anluwage''''' ay isang [[maikling kuwento]]ng sinulat ng Pilipinong manunulat na si Hilario L. Coronel. Nagwagi ito ng [[Gawad Palanca]] noong 1953 (maikling kuwento, pangalawang gantimpala).
==Sanggunian==
*[https://web.archive.org/web/20091022175144/http://geocities.com/palanca_awards/1953.html Ang Anluwage ni Hilario L. Coronel (Gawad Palanca 1953)]
[[Kategorya:Pilipinas]]
[[Kategorya:Panitikan]]
{{Pilipinas-stub}}
pg5pqrar1dbhplzzwidl32kw2eks7rp
Tigmamanukan
0
52652
1959519
1855243
2022-07-31T02:20:48Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Philippine mythology
| image =
| title = Tigmamanukan
| description = Ibong mitolohikal/pananda
| gender = Lalaki/babae
| region = [[Pilipinas]]
| equivalent =
}}
Sa [[mitolohiya ng Pilipinas]], pinaniniwalaan ng mga [[mga Tagalog|Tagalog]] ang '''tigmamanukan''' bilang isang panandang ibon. Bagaman sinasabing mga hudyat o pananda ang mga gawi ng maraming mga ibon at butiki, partikular na binibigyang pansin ang tigmamanukan. Bago dumating ang mga [[panahon ng Kastila (Pilipinas)|Kastila]], naniwala ang mga Tagalog na ipinadala ni [[Bathala]] ang tigmamanukan upang magbigay ng pahiwatig sa sangkatauhan kung ipagpapatuloy nila ang isang paglalakbay o hindi. Sa ilang mitolohiya sa paglikha sa Pilipinas, ipinadala ang [[ibon]]g tigmamanukan ni Bathala upang buksan ang kawayan kung saan unang lumabas ang unang lalaki at unang babae.
==Etimolohiya==
"[[Manok]]" ang salitang-ugat ng tigmamanukan. Bagaman sa makabagong [[wikang Filipino|Filipino]], ekslusibong ginagamit ito para sa domestikadong manok (''Gallus gallus domesticus''), ngunit noong bago dumating ang mga Kastila (na nadokumento ng mga naunang manggagalugad noong [[ika-17 dantaon]]), malawak na naiuugnay ang salitang tigmamanukan sa "kahit anong ibon, [[butiki (hayop)|butiki]], o [[ahas]] na sinuman ang nagkrus sa daan ay nagpapahiwatig na isang babala."<ref name="BRV40">{{cite book |title= The Philippine Islands, 1493-1898 Vol. 40 |last=Blair |first=Emma |year=1906 |publisher=Arthur H. Clark Company |page=70 |url=https://www.gutenberg.org/files/30253/30253-h/30253-h.htm|language=en}}</ref> Tinatawag ang mga ganitong engkwentro bilang salubong. Matutunton ang salitang-ugat ng salitang "tigmamanukan" sa kognadong [[wiktionary:Reconstruction:Proto-Austronesian/manuk|manuk]] o "''manók''". Malamang na nabago ang katawagan mula sa kasanayan ng panghuhula i.e. paghuhula ng palatandaan gamit ang mga sakripsyong ritwal na manok (bagaman, ginagamit minsan ang ibang hayop tulad ng baboy).
==Mga pamahiin==
[[Image:Malakas and Maganda Emerging from Bamboo BambooMan.jpg|thumb|right|200px|Ilang istorya ang nagsasabi na binuksan ng tigmamanukan ang kawayan sa pamamagitan ng pagtuka at lumabas ang unang lalaki at unang babae.]]
Sang-ayon sa ''Dictionary of the Tagalog Language'' (isa sa mga ilang pangunahing sinulat na sanggunian tungkol sa kulturang Pilipino bago dumating ang Kastila) ni San Buenaventura na nilathala noong 1613, naniwala ang mga Tagalog na ang direksyon ng paglipad ng isang tigmamanukan sa daraanan ng isang tao na nagsisimulang maglakbay ay nagpapahiwatig ang resulta ng gawain. Kung lumipad ito sa kanan, magiging matagumpay ang ekspedisyon. Tinatawag na "labay" ang senyas na ito, na makikita pa rin ang katawagan sa [[mga wika sa Pilipinas]] na may kahulugang "magpatuloy." Kung lumipad ang ibon sa kaliwa, tiyak na hindi makakabalik ang manlalakbay.<ref>{{Cite web|url=https://pinoy-culture.com/the-tigmamanukan-mythology-from-the-philippines/|title=The Tigmamanukan|language=en|access-date=2021-04-14|archive-date=2019-10-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20191019023035/https://pinoy-culture.com/the-tigmamanukan-mythology-from-the-philippines/|url-status=bot: unknown}}</ref>
Sinasabi din na kung mahuhuli ng isang mangangaso ang isang tigmamanukan sa isang patibong, puputulin nila ang tuka nito at pakakawalan, at pagkatapos sasabihin, "''Kita ay iwawala, kun akoy mey kakawnan, lalabay ka.''" ("Malaya ka na, kaya, kapag ako'y aalis na, aawit ka sa kanan.")<ref>{{Cite journal
| last =San Buenaventura
| first =Pedro de
| title = Vocabulario de lengua Tagala
| place=Pila
| year =1613
| language=Kastila
}}</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mitolohiyang Pilipino]]
da5id7b5kt2fuyjpdz916l7fe2c4ifh
Banal na Awa (larawan)
0
53473
1959638
1946340
2022-07-31T05:29:57Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Divine Mercy Monument-Warsaw-statue.jpg|thumb|right|Isang istatwang kumakatawan sa ''Banal na Awa'' sa [[Warsaw]], [[Poland]].]]
Ang '''Ang Banal na Awa'''<ref name=Geo>[https://web.archive.org/web/20091022210606/http://geocities.com/Athens/4193/onvideo.html Banal na Awa: ''The Feast of the Divine Mercy, Family Rosary Crusade on Video''], Geocities.com</ref> o '''Ang Mabathalang Awa'''<ref name=Apo>[http://www.apodivinemercy.com/panalangin.html ''Miracles of the Divine Mercy Through Apo Conching''], ApoDivineMercy.com (Tagalog at Ingles) - Panalangin para sa Mabathalang Awa</ref> ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''The Divine Mercy'') ay isang dibuho ni [[Hesus]]. Ipinapakita ng larawang ito si Hesus na habang iniaangat ang kaniyang kanang kamay bilang kumpas ng pagbabasbas at itinuturo naman ang kaliwang kamay sa kaniyang dibdib kung saan dumadaloy ang dalawang sinag: isang pula at isang puting naaaninag. Mayroong tatlong kilalang bersiyon ang larawang ito. Naglalaman yung litratong ginawa ni [[Adolf Hyla]] ng isang pabatid na "Hesus, Nananalig Ako sa Iyo"<ref name=SDM>Mula sa polyeto/poster na dasalan para sa ''Divine Mercy'', Shrine of the Divine Mercy, Lungsod ng Tarlak (Inaprubahan ni Reb. Florentino F. Cinense, D.D., obispo ng Tarlak, at Reb. Pr. Rodriguez, espirtwal na direktor).</ref> (Ingles: ''Jesus, I trust in you''; sa orihinal na [[wikang Polako|Polako]]: ''Jezu ufam Tobie'') sa ilalim ng larawan upang pagdiinan ang kahulugan ng wangis ni Hesus. May kahulugang sinasagisag ang mga sinag: pula para dugo ni Hesus, ang buhay ng mga kaluluwa; at ang puti para sa tubig na nagbibigay katarungan para sa kaluluwa. Sa kabuoan, sinasagisag ng larawan ang awa, pagpapatawad at pag-big ng [[Diyos]].
Ayon sa pang-araw-araw na talaan ni Santa [[Mary Faustina Kowalska]], ibibigay ni Hesus ang natatangging proteksiyon at awa sa anumang lungsod na tatangkilik sa imahen at anumang tahanan na maglalantad dito bilang palamuti sa altar. Sa kasalukuyan, nasa altar ng [[Santwaryo ng Banal na Awa]] sa [[Vilnius]], [[Lithuania]] ang orihinal na larawan.<ref>[http://www.gailestingumas.lt/lt/gailestingojo-jezaus-paveikslas/ Ang Imahen ng Mahabaging Hesus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080708161516/http://www.gailestingumas.lt/lt/gailestingojo-jezaus-paveikslas/ |date=2008-07-08 }}, Gailestungumas.lt (Latin)</ref>
==Unang larawan==
[[Talaksan:200px-Faustina.jpg|thumb|right|Si [[Santa Faustina]].]]
[[Talaksan:Divine Mercy Sanctuary in Vilnius1.jpg|thumb|Ang Santwaryo ng Banal na Awa sa [[Vilnius]], [[Lithuania]]. Dito nakalagak ang orihinal na dibuhong pininta ni [[Eugeniusz Kazimirowski]].]]
Ang unang dibuho ay ipininta ni [[Eugeniusz Kazimirowski]], sa ilalim ng pangangasiwa ng madre at santa [[Faustina Kowalska]] at ng kaniyang kumpesor na si [[Michal Sopocko]], sa [[Wilno]] noong 1934. Inaamin niya na nagmula ang utos ng pagpapagawa ng larawan mula mismo kay [[Hesukristo]].
==Pangalawang larawan==
Ginawa ni [[Adolf Hyla]] ang pangalawang dibuho bilang isang pag-aalay. Sa pamamagitan ng pagguhit at pagpipinta ng litratong ito, ipinadama ni Hyla ang kaniyang pasasalamat at utang na loob sa pagkakasagip at pagpapanatali ng buhay ng kaniyang mag-anak noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Naiiba ang larawang kinatha ni Hyla mula sa kay Kazimirowski's. Ipinahiwatid ni Hyla sa kaniyang likha na si Hesus ay isang "banal na manggagamot", na naglalakad sa Lupa at gumagamot sa mga tao. Hindi nakatayo ang kaniyang Hesus ng Banal na Awa, bagkus papalapit ito sa tumitingin. Labis na nakataas ang kanang kamay ni Hesus at tumititig siya sa mga mata ng nagmamasid. Inilalarawan ng orihinal na dibuhong Hyla si Hesus na nasa harapan ng isang tanawin pambukid ngunit tinanggal nang lumaon dahil sinasabing "hindi liturhikal". Tinatawag ding "Imahen ng Banal na Awa ng Kraków" ang bersiyon ni Hyla sapagkat nakalagak ito sa Santwaryo sa [[Łagiewniki-Borek Fałęcki|Kraków-Łagiewniki]].
==Pangatlong larawan==
Ang ikatlong imahen na nagkamit ng kasikatan ay ang larawan ipininta ng [[Amerikanong]] artista ng sining na si [[Robert Skemp]] noong mga dekada ng 1970.<ref>{{Cite web |url=http://www.enid.uib.no/pictures/devinemercy.htm |title=Larawang ENID, “Divine mercy image”, ang mga bersiyon ng larawan ng Banal na Awa: Imaheng Vilnius (1946), Imaheng Hyla, Imaheng Skemp, at si Santa Faustina na hawak ang Imaheng Vilnius. |access-date=2008-07-30 |archive-date=2006-08-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060816080222/http://www.enid.uib.no/pictures/devinemercy.htm |url-status=dead }}</ref>. Inilarawan ni Kempt si Hesus na nakatayo sa harap ng isang may arkong pintuan, na may bilog na liwanag sa ulunan. Ang bersiyong ni Kempt, kasama ang kay Hyla, ang madalas na makikitang imahen ng Mabathalang Awa sa [[Pilipinas]], kung saan buhay ang debosyon para sa Banal na Awa.
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Talaksan:Hesus Nananalig Ako Sa Iyo Santa Faustina Eugeniusz Kazimirowski 1934.jpg|thumb|"Hesus, Nananalig Ako sa Iyo", Eugeniusz Kazimirowski, 1934.]]
[[Kategorya:Mga pamagat para kay Hesus]]
[[Kategorya:Mga larawan ni Hesus]]
[[Kategorya:Mga istatuwa ni Hesus]]
gjhbpzsazwx2kqip5y793nwh14yqw99
Kleon
0
55356
1959739
1931645
2022-07-31T09:36:27Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Underlinked|date=Pebrero 2014}}
Si '''Kleon''' (Greek: Κλέων) (namatay: 422 BC) ay isang stratigos (heneral) na taga-Athina noong Digmaang Pelopónnisos. Siya ang unang prominenteng kinatawan ng uring mangangalakal sa politika ng Athina, bagama't aristokrata rin siya.
== Kabataan ==
Si Kleon ay anak ni Kleainetos, miyembro ng Aristokrasiya na nagpamana sa kanya ng mayamang negosyo ng pagkukulti (paggawaan ng katad).
== Serbisyo Publiko ==
=== Oposisyon kay Periklis ===
Una siyang nakilala bilang katalo ni Periklis, at naka-ayon ng mga aristokrata na namumuhi at natatakot kay Periklis. Noong malagim na mga araw ng 430, matapos ang bigong ekspedisyon ni Periklis sa Pelopónnisos, at nang nagkasalot sa lungsod ng Athina, ay pinamunuan ni Kleon ang pagsalungat sa rehimen ni Periklis. Inakusahan ni Periklis si Kleon ng masamang pangangasiwa sa pera ng publiko, na nagresulta sa paghatol sa una na may-sala (tingnan ang Kasaysayan ng Ellada ni Grote, pinaigsing edisyon, 1907, p. 406, tala 1). Nguni't biglang nagbago ang damdamin ng publiko, at ibinalik sa kapangyarihan si Periklis. Si Kleon kumbaga ay pansamantalang nawala sa gitna ng tanghalan.
=== Pagsikat ===
Nabuksan ng pagkamatay ni Periklis (429) ng pagkakataon ang Athina na magkaroon ng mga bagong pinono. Si Kleon dati ay masigasig lamang na tagapagsalita ng oposisyon, matalas ang dilang kritiko at tagasakdal ng mga opisyales ng estado pero ngayon ay ipinakilala niya ang sarili niya na tagapagtaguyod at pinuno ng demokrasiya (karaniwang tao). At dahil na rin sa katamtamang kakayanan ng mga karibal at kalaban niya, walang alinlangan na sa loob ng ilang taon ay siya ang nangungunang pinuno ng Athina. Bagama't may kagaspangan at kulang sa pulido ginantimpalaan naman siya ng natural na kahusayan sa pagtatalumpati at malakas na boses. At alam niya kung paano makukuha ang kiliti ng mga tao. Pinatatag niya ang hawak niya sa mas mahihirap na uri sa pamamagitan ng patakaran niyang pagtriple sa bayad ng mga hurado, na nagbibigay sa mga mahihirap na taga-Athina ng mas magaang na pagkukunan ng ikabubuhay.
Lumaki ang kanyang kapangyarihan dahil sa bantog na hilig ng mga taga-Athina sa pagsasampa ng kaso, at ang pang-iintriga (o paghalungkat ng mga baho para sa di totoong kaso) ay nagbigay sa kanya ng pagkakataon na tanggalin ang mga taong maaaring maging balakid sa kanyang pag-akyat sa kapangyarihan. Noong 426 nagharap si Kleon ng di-nagtagumpay na sakdal kay Lakhis batay sa pagkaheneral nito sa bigong unang ekspedisyon sa Sikelía. Isa lamang ito sa mga kakaunting pagkakataon na ang isang heneral na taga-Athina ay nakakaligtas sa kaparusahan dahil sa pagkabigo. Dahil hindi na niya kailangan ang dati niyang mga kasamahang aristokrata, pinutol na niya ang lahat ng koneksiyon sa mga ito, kaya't sa palagay niya'y libre na niyang atakihin ang mga lihim na kombinasyon para sa layuning pampolitika (parang partido), ang mga samahan ng mga oligarkiya. Hindi matiyak kung nagpasimuno siya ng buwis sa pag-aari para matustusan ang gawaing militar o meron siyang mataas na posisyon na may kinalaman sa ingatang-yaman.
=== Digmaan laban sa Lakedaimon at Kamatayan ===
Ang mga prinsipyo ni Kleon sa pamamahala ay malalim na pagkamuhi sa mga maharlika, at kapantay nitong pagkamuhi sa Lakedaimon. Siya ang pangunahing dahilan kung bakit nawala ang pagkakataong magkasundo sa isang marangal na kapayapaan noong 425. At dahil sa determinasyon niyang mahamak ang Lakedaimon ay nilinlang niya ang mamamayan hinggil sa dami ng rekurso ng estado; sinilaw niya sila ng mga pangako ng benepisyo sa kinabukasan.
Noong 427 nagkaroon ng masamang pangalan si Kleon ng imungkahi niya ang pagpatay sa lahat ng lalaki ng Mytilíni, na namuno sa isang pag-aaklas. Ang mungkahi niya na bagama't tinanggap noong una, ay binawi rin, nguni't mga 1000 pangunahing pinuno at prominenteng kalalakihan ng Mytilini ang pinarusahan ng kamatayan. Noong 425, naabot niya ang rurok ng katanyagan ng mabihag at madala niya sa Athina ang mga Lakedaimon na nabangkulong sa Labanan ng Sfaktiría. Ang kapurihan ay malamang na dapat ibinigay sa kahusayang pangmilitar ng kanyang kasamahan na si Dimosthenis (hindi iyong manananlumpati); pero dapat aminin na kaya ipinadala ng Ekklisia ang dagdag na puwersang kailangan ay dahil sa determinasyon ni Kleon.
Malamang ay si Kleon ang dahilan kung bakit dinoble ang tributo ng mga "alyado" nila noong 425. Noong 422 ipinadala siya sa pagbawi ng Amfipoli, pero nahigitan sa pagkaheneral ni [[Vrasidas]] ng Lakedaimon. Magkagayunman, napatay pareho sina Vrasidas at Kleon sa Amfipoli. Ang kamatayan nila ang nag-alis ng pangunahing balakid sa kapayapaan. Kaya't noong 421 napagkasunduan ang kapayapaan ng Nikias.
== Ang mga sinabi nina Aristofanis at Thoukydidis hinggil kay Kleon ==
Hindi maganda ang paglalahad nina Aristofanis at [[Thoukydidis]] hinggil sa karakter ni Kleon. Pero hindi puwedeng ituring na mga saksing walang kinakampihan ang dalawa. May sama ng loob ang makata kay Kleon, na marahil ay inakusahan siya sa senado na ginawang katawatawa (sa kanyang nawawalang dula na Mga Taga-Vavylonía) ang mga patakaran at institusyon ng kanyang bansa sa harap ng mga banyaga at sa panahon ng isang dakilang pambansang digmaan. Si Thoukydidis naman, isang taong makiling sa oligarkiya, ay isinakdal din dahil sa kawalan ng kakayahang mamuno sa hukbo at ipinatapon alinsunod sa atas na iminungkahi ni Kleon. Posible na walang katarungan ang larawan ni Kleon na isinalaysay ng dalawang manunulat na ito.<ref>"Cleon" ''Encyclopædia Britannica Eleventh Edition'' vol IV, p. 495;</ref>
== Mga awtoridad ==
Para sa panitikan hinggil kay Kleon tingnan sina CF Hermann, Lehrbuch der griechischen Antiquilaten, i. pt. 2 (6th ed. by V Thumser, 1892), p. 709, at Georg Busolt, Griechische Geschichte, iii. pt. 2 (1904), p. 988, tala 3.
Ang mga sumusunod ang pangunahing awtoridad:
* Pabor kay Kleon
** C. F Ranke, Commentatio de Vita Aristoprianis (Leipzig, 1845)
** JG Droysen, Aristofanis, ii., Introd. to the Knights (Berlin, 1837)
** G. Grote, History of Greece. chs. 50, 54
** W. Oncken, Athen und Hellas, ii. p. 204 (Leipzig, 1866)
** H. Muller Strubing, Aristofanis und die historisehe Kritik (Leipzig, 1873)
** J. B. Bury, Hist, of Greece, i. (1902)
* Di-Pabor
** J. F. Kortüm, Geschichtliche Forschungen (Leipzig, 1863), and Zur Geschichte hellenichen Statsverfassungen (Heidelberg, 1821)
** F. Passow, Vermischte Schriften (Leipzig, 1843)
** C Thirlwall, History of Greece, ch. 21
** E Curtius, History of Greece (Eng. tr. iii. p. 112)
** J. Schwartz, Die Demokratie (Leipzig, 1882)
** H Delbrück, Die Strategie des Perikles (Berlin, 1890)
** E. Meyer, Forschungen zur alten Geschichte, ii. p. 333 (Halle, 1899)
* Balanse sa dalawang magkasalungat na pananaw:
** Karl Julius Beloch, Die attische Politik seit Perikles (Leipzig, 1884), and Griechische Geschichte, i. p. 537
** A. Holm, History of Greece, ii. (Eng. tr.), ch. 23, kasama ang mga tala.
** H. Bengston, History of Greece: From the Beginnings to the Byzantine Era, Cleon p. 140
{{1911}}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
* "Cleon" Encyclopædia Britannica Eleventh Edition vol IV, p. 495;
Panglabas na kawing
* [http://www.livius.org/cg-cm/cleon/cleon.html Livius.org: Cleon]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121014154937/http://www.livius.org/cg-cm/cleon/cleon.html |date=2012-10-14 }}
[[Kategorya:Sinaunang Gresya]]
ly4j2qs3iq5czjr07l6obg1u5g9cua2
Aklat ni Isaias
0
57154
1959627
1958451
2022-07-31T05:16:42Z
Xsqwiypb
120901
/* Kuwento ayon sa Aklat ni Isaias */
wikitext
text/x-wiki
{{Mga Tipan ng Bibliya}}
Ang '''Aklat ni Isaias'''<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Isaias}}</ref> o '''Aklat ni Isaiah''' ay isa sa [[mga aklat na isinulat ng mga propeta]] na nasa [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]]. Isinulat ito ng propetang [[ebangheliko]]ng si [[Isaias]].<ref name=Biblia/>
==Isaias==
Si '''[[Isaias]]''' (Hebreo: יְשַׁעְיָהוּ, Yəšaʿyāhū, "Si [[Yahweh]] ay Kaligtasan") ay isang [[propeta]] na itinuturing na pinakadakilang [[propeta]] sa [[Tanakh]] o [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]] na sumulat ng [[Aklat ni Isaias]] kapitulo 1-39. Tinatawag siya ng [[Diyos]] sa pagkapropeta mula kamatayan ni Haring [[Uzzias]], ca. 742 BCE at nabuhay sa mga panahon ng mga hari ng [[Kaharian ng Juda]] na sina [[Uzzias]], [[Jotham]], [[Ahaz]], at [[Hezekias]]. Natanggap niya ang katungkulang humula mula sa [[Diyos]] sa loob ng [[Templo ni Solomon]] sa [[Herusalem]] sa pamamagitan ng isang pangitain.<ref name=Biblia2>{{cite-Biblia2|Isaiah}}</ref> Naging tungkulin ni Isaias ang akitin ang sambayanang Juda para manumbalik sa [[Diyos]] sapagkat kung hindi nila gagawin ito parurusahan sila ng Diyos. Namuhay siya noong mga mahalagang panahon kung kailan sinakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ang Israel at kung kailan naging isang tributaryo o "nagbibigay ng buwis" sa Asirya ang [[Kaharian ng Juda]] at nang salakayin ng Asirya ang [[Herusalem]] sa panahon ni [[Hezekias]]
Ayon sa [[Pag-akyat ni Isaias]], si Isaias ay pinatay ni haring [[Mannases]] na anak ni [[Hezekias]] sa pamamagitan ng paghati sa kanyang katawan sa dalawa. Ito ay may alusyon sa [[Sulat sa mga Hebreo]] 11:37.
===Estilo at impluho ng pagsulat===
Dahil sa estilo ni Isaias bilang manunulat, at maging dahil sa sariwang paglalarawan ng mga kaganapan, itinuturing siyang isang makatang henyo sa larangan ng panitikang pambibliya. Isa rin siyang tanyag na pambansang pigura, partikular na sa mga usapin at gawaing pambayan. Sa kapanahun ng [[Bagong Tipan]], karaniwang ipinaliwanag ng mga [[Kristiyano]]ng manunulat na tumutukoy sa makasaysayang si [[Kristo]] ang mga propesiya ni Isaias tungkol sa pagdating ng Mesias.<ref name=Biblia2/>
==Pagsilang ng mga sanggol bilang tanda sa pagkubkob ng Asirya laban sa mga kaaway ni Ahaz==
===Sanggol na Emmanuel===
Ayon sa Isaias Kapitulo 7, ang isang sanggol ay isisilang ng isang dalaga (Hebreo:''Almah'') na isisilang sa panahon ni haring [[Ahaz]] ng [[Kaharian ng Juda]] bilang tanda na hindi mananaig ang kanyang mga kaaway na sina [[Pekah]] ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at [[Rezin]] ng [[Aram-Damasco]]. Ito ay pinakahulugan ng [[Ebanghelyo ni Mateo]] na tumutukoy sa isang [[mesiyas]] at sa kapanganakang [[birhen]] ni [[Maria]] kay [[Hesus]]
===Sanggol na Maher-shalal-hash-baz===
Ang sanggol na Maher-shalal-hash-baz (Hebreo: מַהֵר שָׁלָל חָשׁ בַּז, Mahēr šālāl ḥāš baz – "Pinabilis ang pagkubkob") (Kapitulo 8-9) ang ikalawang sanggol na ipinanganak upang tanda sa pagwasak ng mga kaaway ni [[Ahaz]] na sina [[Pekah]] at [[Rezin]] ni [[Tiglath-Pileser III]] ng [[Imperyong Neo-Asirya]].
===Hezekias===
Sa kapanganakan ng anak ni [[Ahaz]] na si [[Hezekias]], si Hezekias ay inilarawan ni Isaias na haring magpapatuloy sa pamumuno sa sa trono ni [[David]] sa [[Kaharian ng Juda]] (Kapitulo 9-39). Ayon sa [[2 Hari]] 18, si Hezekias ay isang matuwid na hari na "walang katulad niya pagkatapos niya o bago niya" na dumalisay sa [[Templo ni Solomon]], nagbalik ng pagsamba "lamang" kay [[Yahweh]] at wumasak sa mga [[Asherah]]([[2 Hari]] 18). Sa panahon ni Hezekias, ang kapayapaan ay sinabi ring mananaig sa Juda(Kapitulo 9-39; 39:8).
==Mga bahagi==
Binubuo ang Aklat ni Isaias ng mga sumusunod na mga bahagi:<ref name=Biblia/>
:* ''Mga Hula sa [[Kaharian ng Juda]] at [[Kaharian ng Israel]]'' (1-12)
:* ''Mga Hula Laban sa mga Bansang [[Sinaunang Ehipto]] (19:1-25;20:1-6), [[Cush]] (Kapitulo 18,20), [[Edom]] (21), [[Moab]] (Kapitulo 15-16), [[Phillistia]] (Kapitulo 14), [[Aram-Damasco]] (Kapitulo 17), [[Arabia]] (Kapitulo 21), [[Imperyong Neo-Asirya]] (Kapitulo 10, 14), [[Imperyong Neo-Babilonya]] (Kapitulo 13 na sasakupin ng [[Medes]] ngunit hindi nangyari, Kapitulo 14, 21).
:* ''Tungkol sa Parusa sa [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at Herusalem at Pagkubkob dito ng [[Imperyong Neo-Asirya]]'' (28-39)
:* ''Pagkakaligtas ng Judah mula sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] at pagkahirang sa [[mesiyas]] na si [[Dakilang Ciro]](45:1) ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] na nagpabagsak sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong ca. 539 BCE.'' (40-48)
:* ''Iniligtas ng Lingkod ng Panginoon ng Israel'' (49-66)
{{Bibliya}}
==Kuwento ayon sa Aklat ni Isaias==
Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si Ahab sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israel ay sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si Ahaz ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng [[Aram-Damasco]] na si Rezin na palitan si Ahaz at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeel([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang [[Kaharian ng Juda]](1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin ngunit walang ebidensiyang arkeolohikal na sumusuporta dito. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sa pag-upo sa trono ni [[Hezekias]], ito ay napilitang sumali sa alyansa sa [[Sinaunang Ehipto]] laban sa Asirya. Tinuligsa ni Isaias ang alyansang ito (Kapitulo 28-30). Nang ca. 701 BCE, sinalakay ng hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na si [[Sennacherib]] at Judah at ang Herusalem ngunit ito ay umurong. Ayon sa Kapitulo 38, ito ay dahil sa isang [[milagro]] kung saan pinatay ng [[anghel]] ni Yahweh ang mga hukbo ni Sennacherib na ayon sa mga iskolar ay isang alamat. Ayon sa mga salasay sa rekord na Asiryo, ang isang bagong himagsikan ay sumiklab sa [[Babilonya]] nang taong ito at patuloy ang pagtugis ng mga Asiryo kay [[Marduk-apla-iddina II]]. Pagkatapos ng pagsalakay ni Sennacherib, si Hezekias ay nagkasakit ngunit pinangakuan ng karagdagang 15 taon sa kanyang buhay(20:6) at ang [[anino]] sa hagdan ay lumipat sa kabilang direksiyon(38:8) Nang malaman ito ng hari ng [[Babilonya]] na si [[Marduk-apla-iddina II]] na tinalo ni Sennacherib sa kanyang unang pakikidigma sa Babilonya, nagpadala siya ng mga sugo kay Hezekias upang makiusyoso at pinakitaan ni Hezekias ang mga ito ng lahat ng mga kayamanang kanyang nalikom. Dahil dito, sinuway siya ni [[Isaias]] at sinabing ang lahat ng mga kayamanang ito ay kukunin ng mga [[Babilonyo]] at dadalhin sa [[Lungsod ng Babilonya]] (Isaias 39).
==Komposisyon==
Ayon sa tradisyon ng mga Hudyo at Kristiyano, ang buong ''Aklat ni Isaias'' ay isinulat ni propeta Isaias noong ika-8 siglo BCE. Gayunpaman, ang mga modernong skolar ng [[Bibliya]] ay nagbigay konklusyon na ang aklat na ito ay hindi maaaring isinulat ng isang may-akda.<ref name="sweeney">Sweeney, Marvin A., ''Isaiah 1–4 and the post-exilic understanding of the Isaianic tradition'', Beiheft zur Zeitscrift für die alttestamentliche Wissenschaft 171. Berlin & New York: de Gruyter, 1988 ISBN 0-89925-404-7.</ref>{{Rp|p.1}}<ref>For an example of the Jewish tradition concerning the composition of ''Isaiah'' in antiquity, see Josephus' ''[[Antiquities of the Jews]]'' XI, ch.1 . Josephus says<!-- changed "theorizes" to "says" because we don't know if it was Josephus' own theory or if he got it from somewhere else --> that the statements about Cyrus the Great were indeed prophecies by Isaiah, but were themselves motivation for Cyrus to bring them to fulfillment as [[self-fulfilling prophecies]]. Further, Josephus says, Cyrus used the prophecies to justify and glorify his actions as [[divine will]]. For an example of the Christian tradition in antiquity, see [[Eusebius]] as reported in Hollerich, Michael J., ''[http://books.google.ca/books?id=ofS9hdOhQwUC&pg=PA139#v=onepage&q&f=false Eusebius of Caesarea's Commentary on Isaiah: Christian exegesis in the age of Constantine]'' (Oxford University Press, 1999), pp. 138-142. Hollerich also writes on Josephus' account.</ref> Ang mga obserbasyon na tumungo sa konklusyong ito ang sumusunod:<ref>{{cite book|pages=172|first=Harlan|last=Creelman|title=An Introduction to the Old Testament |publisher=The Macmillan company |year=1917}}</ref>
*Mga propesiya: Ang mga talata ng Isaias 40–66 ay tumutukoy sa mga pangyayaring hindi nangyari sa sinasabing panahon ni Isaias gaya ng pag-akyat sa kapangyarihan ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] bilang pandaigdigang kapangyarihan, ang pagkakawasak ng [[Kaharian ng Juda]] ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at ang pag-akyat ni [[Cirong Dakila]] na mga ebidensiya nang kalaunang komposisyo ng aklat na ito.<ref>Eng, Milton, "[http://books.google.ca/books?id=gkhxEy8Q_44C&lpg=PP1&pg=PA216#v=onepage&q&f=false What's in a Name? Cyrus and the Dating of Deutero-Isaiah]" in Kaltner & Stulman (eds.), ''Inspired Speech: Prophecy in the Ancient Near East'' (T&T Clark International, 2004), pp. 216-224.</ref> Ginamit ni [[R. N. Whybray]] ang mga talatang ito upang tukuyin ang panahon ng mga aktibidad ng Deutero-Isaias mula 550 BCE hanggang 539 BCE).<ref>[http://books.google.ca/books?id=QMENImo6ISYC&pg=PA10] Whybray, Roger Norman, ''The second Isaiah'', Sheffield, England: Sheffield Academic Press, 1983 ISBN 0-567-08424-8, pp. 11–12.</ref>
*Anonimidad: Ang paggamit ng pangalang Isaias ay biglaang huminto pagkatapos ng Kapitulo 39.
*Istilo → May biglaang pagbabago sa istilo at teolohiya pagkatapos ng Kapitulo 40.<ref name="Bromiley">{{cite book|pages=895–895|first=Geoffrey W.|last=Bromiley|title=The international standard Bible encyclopedia |isbn=978-0-8028-3782-0 |year=1982}}</ref> Maraming mga mahahalgang salita at parirala na matatagpuan sa isang seksiyon ay hindi matatagpuan sa ibang mga seksiyon.<ref name="mercer">[http://books.google.ca/books?id=goq0VWw9rGIC&pg=PA414 Mercer dictionary of the Bible]</ref>
*Sitwasyong historikal: Ang sitwasyong historikal ay dumaan sa tatlong mga yugto: Sa mga kapitulo 1-39, ang may-akda nito ay nagsasalita ng paghatol na babagsak sa mga masasamang Israelita. Sa mga kapitulo 40-55, ang pagkakawasak ng Herusalem at Templo nito noong 587 BCE ay tinrato bilang nagganap nang katotohanan at ang pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay itinuring bilang nalalapit na banta. Sa mga kapitulo 56-66, ang pagbagsak ng Imperyo Babilonia ay nasa nakaraan na(past).<ref name="mercer"/>
Dahil sa mga ebidensiyang ito, hinati ng mga skolar ang aklat na ito sa tatlong mga bahagi:<ref name="Boadt">{{Cite book|title=Reading the Old Testament: An Introduction| authorlink=Lawrence Boadt | first=Lawrence|last=Boadt |year=1984 |isbn=978-0-8091-2631-6}}</ref>
* Kapitulo 1 hanggang 39 (na tinerminuhang ''Unang Isaias'', ''Proto-Isaias'' o ''Orihinal na Isaias''): ito ay akda ng orihinal na nagpakilalang propetang Isaias na nasa sa Herusalem sa pagitan ng 740 at 687 BCE.<ref name="CSB">{{Cite web | title = Introduction to the Book of Isaiah | accessdate = 2007-04-29 | url = http://www.nccbuscc.org/nab/bible/isaiah/intro.htm | publisher = United States Conference of Catholic Bishops | archive-date = 2012-12-07 | archive-url = https://web.archive.org/web/20121207092442/http://nccbuscc.org/nab/bible/isaiah/intro.htm | url-status = dead }}</ref>
* Kapitulo 40 hanggang 55 (na tinerminuhang ''Ikalawang Isaias'' o ''Deutero-Isaias''): ito ay isinulat ng isang hindi kilalang may-akda na namuhay sa [[Lungsod ng Babilonya]] sa huli nang [[pagkakatapon sa Babilonya]] ng mga Israelita.<ref name="Boadt" />{{rp|418}}
* Kapitulo 56 hanggang 66 (na tinerminuhang ''Ikatlong Isaias'' o ''Trito-Isaias''): ito ay isinulat ng mga hindi kilalang alagad na naghahangad na ipagpatuloy ang akda ni Isaias pagkatapos ng pagkakatapon ng mga taga-Juda sa [[Lungsod ng Babilonya]].<ref name="Boadt" />{{rp|444}} (Ang ilang mga skolar ay nagmungkahing ang Kapitulo 55-66 ay isinulat ng Deutero-Isaias pagkatapos ng pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Babilonya]])<ref>https://www.britannica.com/topic/Book-of-Isaiah</ref>
Ito ay nagpapahiwatig na ang sekwensiya ng bago ang pagkakatapon(pre-exilic), pagkakatapon(exilic) at pagkatapos ng pagkakatapon(post-exilic) ay medyo nakaliligaw dahil ang labis na pagbabago o editing ay nangyari sa lahat ng mga seksiyong ito.
<ref name="blenkinsopp">Blenkinsopp, Joseph, ''A history of prophecy in Israel'', Louisville, Kentucky: Westminster John Knox, revised edition,1996 ISBN 0-664-25639-2</ref>{{Rp|p.183}}
Walang katiyakan kung paanong ang mga seksiyong Deutero-Isaias at Trito-Isaias ay naidugtong sa orihinal na Isaias. Ang dalawang magkalabang mga teoriya ng skolar ay ang Deutero-Isaias ay isinulat bilang pagpapatuloy ng Proto-Isaias o ito ay isinulat nang hiwalay at naidugtong sa unang seksiyon sa kalaunang panahon.
<ref>[http://books.google.com.au/books?id=Z9zLXRhNl9MC&printsec=frontcover&dq=The+prophetic+literature:+an+introduction&source=bl&ots=x2k5u1yeaq&sig=O9v3Gi-T2rNOQPRPIwrD2jdfM6A&hl=en&ei=cSufTMGaHZDCcaHMudIJ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CCAQ6AEwAQ#v=onepage&q&f=false Petersen, David L., "The prophetic literature: an introduction" (Westminster John Knox, 2002)] p.48</ref>
==Sa Nagkakaisang mga Bansa==
[[Talaksan:Isaiah Wall.jpg|thumb|200px|left|Ang taludtod mula sa ''Isaias 2:4'' na ginagamit ng [[Nagkakaisang mga Bansa]], at nakapaskel sa pader ng isang muog malapit sa himpilan nito sa [[Lungsod ng New York]].]]
Hinango ng [[Nagkakaisang mga Bansa]] ang paggamit ng isang hindi opisyal na paglalahad ng misyong pang-organisasyon, na nasa wikang Ingles, mula sa ''Isaias 2:4'' na naglalaman ng ganitong mga pananalita:
{{Quote|''Siya ang huhukom sa mga bansa at hahatol sa maraming bayan, at gagawing sudsod ang kanilang mga tabak at karit ang kanilang mga sibat. Hindi na sila gagamit ng patalim, ang isang bansa sa kapwa bansa at hindi sila magsasanay sa digmaan.''<ref name=Biblia/>}}
Nagsasabi ito sa Ingles ng ganito:
{{Quote|''And he shall judge between the nations, and shall reprove many peoples: and they shall beat their swords into plowshares, and their spears into pruninghooks: nation shall not lift up sword against nation, neither shall they learn war any more.''<ref name=ERV/>}}
Ang mga sumusunod ang mismong hinango ng Nagkakaisang mga Bansa, at nakaukit sa tinatawag na ''Pader ni Isaias'' sa isang muog malapit sa himpilan nito sa [[Lungsod ng New York]]:
Sa Ingles:
{{Quote|''They shall beat their swords into plowshares. And their spears into pruning hooks. Nation shall not lift up sword against nation. Neither shall they learn war any more.''<ref name=ERV>[http://erv.scripturetext.com/isaiah/2.htm ''Isaiah 2:4''], English Revised Version, On-line Parallel Bible, SriptureText.com/Biblos.com</ref><ref name=UN>[http://www.un.org/Depts/dpko/dpko/50web/8.htm ''Statement by the United Nations Secretary-General Before the Special Commemorative Meeting of the General Assembly Honouring 50 Years of Peacekeeping''], ''50 Year of United Nations Peacekeeping Operations'', 1948-1998, UN.org, 6 Oktubre 1998: (...) ''Isaiah's words - "they shall beat their swords into plowshares, and their spears into pruninghooks; nation shall not lift up sword against nation; neither shall they learn war anymore" - will never be more than an ideal for humanity.'' (...)</ref>}}
Na katumbas sa Tagalog na:
{{Quote|''Gagawin (nilang) sudsod ang kanilang mga tabak at karit ang kanilang mga sibat. Hindi na sila gagamit ng patalim, ang isang bansa sa kapwa bansa at hindi sila magsasanay sa digmaan.''<ref name=Biblia/>}}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
==Mga panlabas na kawing==
*[http://adb.scripturetext.com/isaiah/1.htm Aklat ni Isaias (''Book of Isaiah'')], mula sa Ang Dating Biblia (1905)
*[http://angbiblia.net/isaias.aspx Aklat ni Isaias], mula sa Ang Biblia, AngBiblia.net
{{DEFAULTSORT:Isaias, Aklat ni}}
[[Kategorya:Nevi’im]]
[[Kategorya:Bibliya]]
egu1tkt0auyup4t55des5cteayoyo82
Sodyak
0
57178
1959487
1932330
2022-07-31T01:12:06Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:zodiac woodcut.png|thumb|right|Mga sagisag ng Kanluraning sodyak.]]
[[Talaksan:Daoist-symbols Qingyanggong Chengdu.jpg|thumb|right|Mga sagisag na hayop ng Sodyak na Intsik.]]
Sa larangan ng [[astrolohiya]], ang '''sodyak'''<ref name=Geo>Garapal at Anak ni Filemon. [https://web.archive.org/web/20091019231432/http://geocities.com/Athens/Academy/3727/zfile.htm Sodyak, ''zodiac''], ''English-Tagalog Dictionary'', ''Tagalog for Beginners'', Geocities.com, 1999</ref> ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''zodiac'') ay ang '''nilalakaran ng araw'''<ref name=Bansa>[http://www.bansa.org/dictionaries/tgl/?dict_lang=tgl&type=search&data=zodiac ''Zodiac'': lakad ng araw] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120521201919/http://www.bansa.org/dictionaries/tgl/?dict_lang=tgl&type=search&data=zodiac |date=2012-05-21 }}, Tagalog English Dictionary, Bansa.org</ref> sa loob ng isang taon. Sa paningin ng mga [[astrologo]], ang araw ay bumabaybay sa kalangitan at may mga partikular na pangkat ng mga bituin na dinadaanan dito. Ang mga pangkat ng mga bituin na ito ay mga '''sagisag'''<ref name=Geo/> ng mga hayop: gaya ng kambing ([[Aries]]), Leon ([[Leo]]), Alimango ([[Cancer]]), Alakdan ([[Scorpio]])o di naman kaya ay tao: gaya ng Birhen ([[Virgo]]), Taga-igib ng tubig ([[Aquarius]]), Nanunudla ([[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]]) o di naman kaya ay bagay: gaya ng Timbangan([[Libra]]).
==Astrolohiya==
{{See also|Astrolohiyang sodyak}}
Para sa mga sinaunang astrologo, mas maganda nga namang pangalan na lang ang buong sagisag o signo - gaya halimbawa ng [[Aries]], kesa nga naman isa-isahin yung bituin na bumubuo ng signo ng [[Aries]]. May apat na bituin na bumubuo ng Signo ng [[Aries]] at ito ang [[Hamal]], [[Sheratan]], [[Mesartim]] at [[41 Arietis]]. Isipin mo na lang kung sasabihin ng Astrologo: "ang araw ay ngayon ay nasa katabi ng [[Sheratan]], at sa makalawa ay nasa [[Mesartim]] na ito." Mas madaling memoryahin ang 12 signo ng sodyak, kesa pangalan lahat ang halos daang-daang bituin sa kalangitan.
Napansin din ng mga astrologo na kapag nakikita na nilang binabaybay ng "buntalang" araw ang signo ng [[Aries]], nagsisimula na ang [[Tagsibol]]. Kapag nasa signo na siya ng Alimango [[Cancer]], [[Tag-init]] na siya, at kapag nasa signo na siya ng Timbagan ([[Libra]]) ay Taglagas. Ang sodyak ang naging basehan ng mga kalendaryo at ng mga pagtatanim.
Magkaiba ang sagisag ng sodyak ng tradisyong Kanluranin at sa mga Tsino. Kung ang sa mga taga-Kanluran ay sa mga dibuho o imahe na nakikita nila sa mga bituin. Ang sa mga Tsino ay batay sa kanilang relihiyong [[Budismo]].
== Mga Kanluraning Sodyak ==
{{See|Kalendaryong Gregoryano}}
{| class="wikitable"
|-
! Signo !! Panahon ng Pagdaan ng Araw !! Eksaktong Oras sa Pilipinas
|-
| [[Aries]] || 20 Marso 2013 (0 degri Aries)|| 7:02 ng gabi
|-
| [[Taurus]] || 20 Abril 2013 (0 degri Taurus)|| 6:03 ng umaga
|-
| [[Gemini]] || 21 Mayo 2013 (0 degri Gemini)|| 5:09 ng umaga
|-
| [[Cancer]] || 21 Hunyo 2013 (0 degri Cancer)|| 1:04 ng hapon
|-
| [[Leo]] || 22 Hulyo 2013 (0 degri Leo)|| 11:56 ng gabi
|-
| [[Virgo]] || 23 Agosto 2013 (0 degri Virgo)|| 7:02 ng umaga
|-
| [[Libra]] || 23 Septembre 2013 (0 degri Libra)|| 4:44 ng umaga
|-
| [[Scorpio]] || 23 Oktubre 2013 (0 degri Scorpio)|| 2:10 ng hapon
|-
| [[Sagittarius (astrolohiya)|Sagittarius]] || 22 Nobyembre 2013 ((0 degri Sagittarius)|| 11:48 ng umaga
|-
| [[Capricorn]] || 22 Disyembre 2013 (0 degri Capricorn)|| 1:11 ng umaga
|-
| [[Aquarius]] || 20 Enero 2014 (0 degri Aquarius)|| 11:51 ng umaga
|-
| [[Pisces]] || 19 Pebrero 2014 (0 degri Pisces)|| 1:59 ng umaga
|}
== Mga Silangang Sodyak ==
{{See|Kalendaryong Intsik}}
{| class="wikitable"
! Signo !! Panahon !! Petsa !! Direksyon
|-
| [[Tigre (sodyak)|Tigre]] || rowspan= 3 | [[Tagsibol]] || 4 Pebrero - 5 Marso || Hilagang Silangan (NEE)
|-
| [[Kuneho (sodyak)|Kuneho]] || 6 Marso - 4 Abril || Silangan (East)
|-
| [[Dragon (sodyak)|Dragon]] || 5 Abril - 4 Mayo || Timog Silangan (SEE)
|-
| [[Ahas (sodyak)|Ahas]] || rowspan=3 | [[Tag-init]] || 5 Mayo - 5 Hunyo || Timog Silangan (SSE)
|-
| [[Kabayo (sodyak)|Kabayo]] || 6 Hunyo - 6 Hulyo || Timog (South)
|-
| [[Kambing (sodyak)|Kambing]] || 7 Hulyo - 6 Agosto || Timog Kanluran (SSW)
|-
| [[Unggoy (sodyak)|Unggoy]] || rowspan=3 | [[Taglagas]] || 7 Agosto - 7 Setyembre || Timog Kanluran (SWW)
|-
| [[Tandang (sodyak)|Tandang]] || 8 Setyembre - 7 Oktubre || Kanluran (West)
|-
| [[Aso (sodyak)|Aso]] || 8 Oktubre - 6 Nobyembre || Hilagang Kanluran (NWW)
|-
| [[Baboy (sodyak)|Baboy]] || rowspan=3 | [[Taglamig]] || 7 Nobyembre - 6 Disyembre || Hilagang Kanluran (NNW)
|-
| [[Daga (sodyak)|Daga]] || 7 Disyembre - 5 Enero || Hilaga (North)
|-
| [[Baka (sodyak)|Baka]] || 6 Enero - 3 Pebrero || Hilagang Silangan (NNE)
|}
== Sanggunian ==
{{reflist}}
{{Stub|Astrolohiya}}
[[Kategorya:Astrolohiya]]
[[Kategorya:Sodyak]]
[[Kategorya:Mga konstelasyon]]
c5mfvebiyxqz4jjgxwdvdp2bfidu95d
Sayaw sa Obando
0
62229
1959475
1876012
2022-07-31T00:43:15Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{main|Obando, Bulacan}}
[[Talaksan:Fertilityobandojf.JPG|thumb|right|250px|Ang bantayog ng Sayaw sa Obando na nasa [[Obando, Bulacan]].]]
Ang '''Sayaw sa Obando'''<ref name=Obando>"Sayaw Obando." (''Fertility Dance''), Obando, Bayang Pinagpala!, Pamahalaang Bayan ng Obando, 2006/2007</ref> ay isang pasayaw na pagdiriwang ng mga Pilipinong isinasagawa sa [[Obando, Bulacan]], [[Pilipinas]], sa pangunguna ng mga [[Obandenyo]]. Bawat taon, sa buwan ng Mayo, sa saliw ng tugtugin ng mga instrumentong yari sa [[kawayan]], nagsusuot ang mga kalalakihan, kababaihan, at mga kabataan ng Obando ng mga tradisyonal na kasuotan upang sumayaw sa kalsadang sinusundan ng mga wangis ng kanilang mga pinipintakasing santo: sina San Pascual Baylon, [[Santa Clara]] at ''Nuestra Señora de Salambao'' (Ang Senyora ng Salambaw), habang umaawit ng kantang ''Santa Clara Pinung-Pino''.
==Kapistahan==
Kabilang sa mga nagsasayaw ng sayaw ng kasiglahan at pangkasaganahan ang mga dayuhan mula sa ibang mga bayan sa Pilipinas, na humihiling ang karamihan ng anak na lalaki o babae mula sa mga pintakasing santo, ng asawang lalaki o babae, o kasaganahan sa buhay. Nagsasayaw silang lahat bilang isang panatang prusisyon pangunahing na ang upang pumasok sa mga sinapupunan ng mga kababaihan ang espiritu ng buhay. Ito ang Hiwaga at misteryo ng Obando, Bulacan, Ginaganap ang kapistahan kasama ang pagsasayaw sa sunud-sunod na tatlong araw Ika 17 ng Mayo para kay San Pascual Baylon, Ika 18 ng Mayo para kay Santa Clara ng Asissi, at Ika 19 ng Mayo para sa Mahal na Birhen ng Salambao. Binanggit ang pagdiriwang ng pambansang bayani na si Dr.Jose Rizal sa kaniyang nobelang Isinulat sa Wikang Kastila ang ''Noli Me Tangere'' Noong 1887 na nasa Kabanatang 6 Ipinayo ni Pari Damaso sa Mag asawang sina Pia Alba at Don Santiago Delos Santos na kilala natin bilang Kapitan Tiyago na magtungo sa Bayan ng Obando at magsayaw ng Fandanggo sa tatlong araw na Kapistahan dito.
Karaniwang nag uumpisa ang pista sa umaga ng Ika 17 ng Mayo sa pagmimisa ng kura paroko. Pagkaraan, magkakaroon ng isang prusisyong May sayaw bilang parangal sa tatlong pintakasing santo Na sinusundan ng mga deboto at musikong bumbong, sa tugtuging Imno kay Santa Clara at Himig sa Mahal na Birhen ng Salambao: ganito ang awit pasasalamat ng mga mananampalatayang Obandenyo,
Santa Clarang Pinung Pino ang Panata ko ay ganito, pagdating ko sa Obando ay magsasayaw ng Pandanggo:
Birhen ng Salambao, Kami Iyong Tulungan, sala namin ay pawiin ni Jesus na ginigiliw
Bayan naming hirang sa iyo'y nagdarasal may awitan, may tugtugan, mayroon pang sayawan
Ikaw ay Dinarayo ng lahat ng dako Pinupuring Pintakasi Birhen ng Salambao,
Pinupuring Pintakasi Birhen Ng Salambao.
kasunod nito ay ang karo ng wangis na mga pintakasing santong sina San Pascual, Santa Clara, at ang Mahal na Birhen ng Salambao:
==Kasaysayan==
Dating nagsasagawa ang mga sinaunang mga Pilipino ng isang ritwal na kilala bilang ''Kasilonawan'' at pinamumunuan ng isang ''katalonan'', o babaeng pari. Karaniwang tumatagal ang ritwal nang may siyam na araw at kinasasangkutan ng pag-inom ng mga nakalalasing na mga inumin, pagaawitan, at sayawan. Ginagawa ang mga ito sa tahanan ng isang [[datu]] o pinuno ng [[barangay]]. Naging mahalag ang ritwal na ito para sa mga sinaunang mga Pilipino dahil pinahahalagahan nila ang kasiglahan at kasaganahan na may kaugnayan din sa pagkakaroon ng kayamanan ng bawat tao. Dating itinuturing na isang miyembro ng mababang antas sa lipunang Pilipino ang isang babaeng baog o hindi magkaanak, at nagdurusa sa pangungutya at panghahamak ng ibang mamamayan. Dahil dito, naging mahalaga ang pagsasagawa ng mga ritong may kaugnayan sa pertilidad upang magkaroon ng anak ang mga kababaihan. Pinagtuonan ng pansin sa pagdiriwan ng ''Kasilonawan'' ang diyos na may pangalang ''Linga'', isang puwersa ng kalikasan. Magsasama-sama ang mga kasapi ng pamayanan para isagawa ang ''Kasilonawan'' sa isang kapatagang nasa gitna ng masukal na kagubatan na gumagamit ng masining na sagisag ng [[ari ng lalaki]]ng nakalagay sa gitna na pook na pinagdarausan ng pagdiriwang. Maingat na nakalagak ang apoy na nagbibigay ng liwanag upang kumatawan sa araw na tagapag-bigay ng buhay, ang tagapagbasbas sa lahat ng mga nakikiisa sa ritwal. Sa pagdating ng mga misyonerong [[Pransiskano]] sa Pilipinas, nagtayo ang mga ito ng mga simbahan upang palaganapin ang [[Kristiyanismo]] at nagpakilala ang mga [[santo]]ng [[Katoliko]]. Sa Obando, Bulakan, ipinakilala ng mga Pransiskanong pari ang isang pangkat ng tatlong mga santo: sina Santa Clara, San Pascual at ang Ina ng Salambaw, upang palitan ang tradisyonal na mga paganong diyos. Mga replika na lamang (hindi na orihinal) ang pangkasalukuyang mga imahen ng mga santong nasa altar ng [[Simbahan ng Obando]], na nililok na binigyan ng suportang pananalapi ng mga mamamayan ng Obando. Natupok ang mga orihinal noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]].
==Mga pintakasing santo==
===Santa Clara ng Assisi===
{{pangunahin|Santa Clara}}
Si [[Santa Clara ng Assisi]] ang pinakamatanda o pinakaunang patrong santo ng Obando, Bulacan. Siya ang unang santong dinambana sa [[kapilya]]ng itinayo ng mga misyonerong Pransiskano sa [[Catanghalan]], ang dating pangalan ng bayan ng Obando. Isang madre si Santa Clara sa [[Assisi, Italya]] noong ika-13 daantaon, na nagtatag ng kongregasyong Mga Clarang Mahihirap na nakabatay sa makadebotong pagtuturo ni [[San Francisco ng Assisi]]. Itinuturing si Santa Clara bilang patron ng mainam na klima dahil sa nangangahulugang pagliliwanag o pag-aliwalas ng kalangitan pagkaraan ng panahon ng mga bagyo ang kaniyang pangalan sa Kastila, na naging batayan ng kaugaliang pag-aalay ng mga itlog ng mga Obandenyo sa paanan ng kaniyang dambana para magdasal at humiling pagkakaroon ng mabuting klima. Inihahain ang mga itlog kay Santa Clara sapagkat nangangahulugan ''claro'' o [[albumen]] ang pangalan ng santa.
Nagbunga ang pagpapakilalang ginawa ng mga misyonerong Pransiskano ng santang si Santa Clara, bilang kapalit ng mga diyos na pampagano, sa pagbabago ng matandang ritwal na Kasilonawan, na naging [[pandango]] (''[[fandango]]'') o sayaw para kay Santa Clara, upang maiwasan ang pagkabaog ng mga kababaihan. Dahil sa transpormasyong ito, napadali ang pagbabagong-loob at pagtanggap ng mga Pilipino sa [[Katolisismo]].
Sa kalaunan, naging pintakasing santo si Santa Clara ng isang debotong dumudulog at humihingi ng mapapangasawa at humihiling na mga anak, partikular na ang babaeng supling.
====Panitik ng awitin o nobena para kay Santa Clara====
Ito ang liriko sa awitin o nobena para kay Santa Clara:
*Unang bersyon: ''Santa Clarang pinong-pino'' / ''Ako po ay bigyan mo'' / ''Ng asawang labintatlo'' / ''Sa gastos ay walang reklamo!''
*Pangalawang bersyon: ''Santa Clarang pinong-pino'' / ''Ang pangako ko ay ganito'' / ''Pagdating ko sa Obando'' / ''Sasayaw ako ng pandanggo.''
===San Pascual Baylon===
{{pangunahin|San Pascual}}
Noong ika-18 daantaon, pagkaraan ng pagkakatatag ng Obando, Bulacan bilang isang Kastilang munisipalidad, nagtayo ang mga misyonerong Pransiskano ng isang simbahan. Noong mga panahong iyon, ipinakilala si [[San Pascual]] Baylon sa mga mamamayan ng Obando, Bulacan. Katulad ni Santa Clara, naging santo rin siya ng pertilidad, kayamanan at kasaganahan. Nangangahulugang "isang taong mahilig sumayaw" ang apelyido ni San Pascual, na hinango mula sa salitang Kastilang ''baile''
Mayroong isang kuwento o [[anekdota]] tungkol sa mga milagrong ginawa ni San Pascual. Sinasabi sa kuwento ng Obando na mayroong mag-asawang walang anak mula sa kalapit na bayang [[Hagonoy, Bulacan]] na nakatagpo ng isang lalaking nagtitinda ng mga [[alimango]]. Inanyayahan ng lalaking iyon ang mag-asawang pumunta sa Obando, Bulacan upang makilahok sa pagsasayaw tuwing kalagitnaan ng buwan ng Mayo. At nang bisitahin nga ng mag-asawa ang Simbahan ng Obando, nagulat sila nang matuklasang kahawig ang mukha ng wangis ni San Pascual na nasa loob ng simbahan ang mukha ng lalaking nagbibili ng alimango at nakahulibilo nila.
Naging patrong santo rin sa paghiling ng mga anak si San Pascual, partikular na ang mga sanggol na lalaki.
===Ang Mahal na Birhen ng Salambao===
{{pangunahin|Ina ng Salambaw}}
Noong [[Hunyo 19]], [[1763]], ipinakilala rin ang [[Ina ng Salambaw]]<ref name=Salambao>[http://members.chello.nl/~l.de.bondt/LadySalambao.htm Our Lady of Salambao, ''Nuestra Señora de Salambao''], Chello.nl</ref> sa Obando, Bulacan, na kilala rin bilang [[Ina ng Malinis na Paglilihi]] (''Nuestra Señora de la Imaculada Concepción de Salambao'' sa (Wikang Kastila). Batay sa alamat sa Obando, may tatlong mangingisda, sina Juan, Julian at Diego dela Cruz na nakahuli sa imahen ng Birheng Maria sa pamamagitan ng kanilang [[salambaw]], isang lambat na tinatangan ng pinagkrus na bahaging kawayan at nakalagay sa isang [[balsa]]. Nahagip nila ang imahen habang sila ay nangingisda sa isang pook na kilala bilang Hulingduong, Binwangan sa bayan ng [[Tambobong]] o Malabon. Nang ginustong dalhin ng mga mangingisda ang imahen ng Mahal na Birhen sa katabing bayang Navotas, bumigat ang kanilang salambaw at hindi sila makasagwan patungong Navotas. Ngunit nang inibig nilang dalhin ang imahen patungong Obando, gumaan sa pag usad ang kanilang sasakyan pantubig at naging madali ang pagsagwan, Dahil dito nadagdag ang imahen ng Birhen ng Salambaw sa dambana ng simbahan ng Obando, Bulacan. Sa kalaunan, naging pintakasing santo ng mga mangingisda at mabuting ani ang Mahal na Birhen ng Salambao
==Pagbabalik pagkaraan ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig==
Noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, nasira ang simbahan ng Obando at isang malaking bahagi ng bayan ng Obando, kabilang ang tatlong imahen ng mga santong pintakasi. Ilang taon makalipas ang pagtatapos ng digmaan, ipinagbawal ng arsobispo ng Maynila at ng isang kura paroko sa Obando ang pagsasagawa ng pagdiriwang ng sayaw ng kasaganahan dahil sa pinag-ugatan nitong kaugaliang pagano. Sa panahong ito ng pagbabawal, nagkakaroon pa rin ng mga prosisyong pampananapmapalatayan ngunit wala ang masiglang pagsasayaw sa tarangkahan. Subalit, noong [[1972]], binuhay muli ng bagong kura parokong si Reb. Pr. Rome R. Fernandez at ng Komisyon ng Kalinangan ng Obando ang dating natutulog ng tradisyon.
==Mga sanggunian==
===Talababa===
{{reflist}}
{{English2|Obando Fertility Rites}}
===Bibliyograpiya===
*[https://web.archive.org/web/20090728150955/http://www.geocities.com/obando81/ Reyes, R. delos, E. de Guzman at J. Lozano. Obando: Alamat ng Isang Sayaw (''Obando: The Legend of a Dance''), mga wika: Tagalog, Ingles at Kastila, Geocites.com, Pebrero 24, 2005], nakuha noong: 09 Hunyo 2007.
*[http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/Cynthia/festivals/obando.htm Hernandez, Jose W. ''Obando Fertility Rites, Fiesta'', Seasite.Niu.edu, 1990], retrieved on: 09 Hunyo 2007
*[http://www.lakbaypilipinas.com/festivals/obando_fertility_rites.html ''Obando Fertility Rites'', "''Fertility Dance''", Mayo 17-19/Obando, Bulacan, LakbayPilipinas.com, 2002], nakuha noong: 09 Hunyo 2007
*[http://events.britishairways.com/sisp/index.htm?fx=event&event_id=7272 ''British Airways Event Details: Obando Fertility Rites'', BritishAirWays.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928003654/http://events.britishairways.com/sisp/index.htm?fx=event&event_id=7272 |date=2007-09-28 }}, nakuha noong: 09 Hunyo 2007
*[http://www.inq7.net/globalnation/sec_phe/2005/may/11-04.htm Philippine Daily Inquirer. Obando, Bulacan, Philippine Daily Inquirer, Inq7.net, 2005]
*[http://www.tsinoy.com/article_item.php?articleid=433 Liong, Ricardo. ''Obando Church - For Those Who Hope, The Beaten Path'', Tsinoy.com], nakuha noong: 09 Hunyo 2007
*[http://www.teleguam.net/~ewebpro/gallery-asian/churches/churches-06.htm ''Philippines: Obando Church Interior'', Obando, Bulacan (maagang ca. 1900), EWebPro at Teleguam.net, 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090106014324/http://www.teleguam.net/~ewebpro/gallery-asian/churches/churches-06.htm |date=2009-01-06 }}, nakuha noong: 09 Hunyo 2007
*[http://www.newsflash.org/199805/tl/tl000346.htm ''Obando's Sta. Clara Fertility Festival Begins, Travel and Leisure, Philippine Headline News Online'', NewsFlash.org, 1998], nakuha noong: 09 Hunyo 2007
*[http://www.ph.net/htdocs/tourism/philfest.htm ''World Fair Philippine Festivals, The Internet 1996 World Exposition, No. 9: Obando Fertility Rites'', Ph.net, 1996], nakuha noong: 09 Hunyo 2007
*[http://www.webmanila.com/nolimetangere/06.html Noli Me Tangere ni Jose Rizal, Kabanata 6: Kapitan Tiago, ''Study Notes Online'', WebManila.com], nakuha noong: 08 Hunyo 2007
*[http://translate.google.com/translate?hl=en&sl=es&u=http://www.gutenberg.org/files/20228/20228-h/20228-h.htm&sa=X&oi=translate&resnum=8&ct=result&prev=/search%3Fq%3DObando%2BNoli%2BMe%2BTangere%26hl%3Den Camacho Tamiko I., Pilar Somoza, at ''Online Distributed Proofreading Team'', Proyektong Gutenberg ''EBook'' ng Noli Me Tangere ni Jose Rizal, at Propesor Michael S. Hart, Gutenberg.org, Pgdp.net, at Gutenberg.ph], nakuha noong: 08 Hunyo 2007.
*[https://web.archive.org/web/20091021124839/http://geocities.com/albinoski/obando.html Claridades, Alvin. Obando: Alamat ng Isang Sayaw (''Obando: The Legend of the Fertility Dance''), wika: Tagalog, Geocities.com], nakuha noong: 10 Hunyo 2007
== Tingnan din==
*[[Obando, Bulacan]]
*[[Colegio de San Pascual Baylon]]
==Mga kawing panlabas==
*[http://obandenyo.com OBANDEYO.COM] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100815060517/http://obandenyo.com/ |date=2010-08-15 }}
===Mga babasahin===
*[http://www.pia.gov.ph/philtoday/pt03/pt0309.htm Laya, Jaime C. at Michael Van D. Yonzon. ''Through the Years, Brightly: The Tadtarin'', at Joaquin, Nick. ''The Summer Solstice'', PIA.gov] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100428090159/http://www.pia.gov.ph/philtoday/pt03/pt0309.htm |date=2010-04-28 }}, nakuha noong: 09 Hunyo 2007
===Mga panoorin===
*[http://www.youtube.com/watch?v=yOn4iNCmZXc&feature=related Sayaw sa Obando], mula sa [[YouTube.com]]
*[http://www.youtube.com/watch?v=-5zTZ3ImQ-4&feature=related Sayaw sa Obando, Mayo 18, 2008], mula sa YouTube.com
===Mga larawan===
*[http://members.chello.nl/~l.de.bondt/LadySalambao.htm Larawan ng Ina ng Salambaw], sa Chello.nl
*[http://www.flickr.com/photos/50833310@N00/2497991121/ Larawan ng patron ng Obando], sa Flickr.com
{{Bulacan}}
[[Kaurian:Sayaw sa Pilipinas]]
k9pbic80mmq9t6fmld14mpntz2rfb3k
Talaan ng mga Pangulo ng Pilipinas
0
64875
1959741
1958669
2022-07-31T10:39:53Z
Einahr
123272
/* Talaan ng mga Pangulo */
wikitext
text/x-wiki
Ito ay isang '''Talaan ng mga [[Pangulo ng Pilipinas]]'''.
== Talaan ng mga Pangulo ==
<div style="-moz-column-count:3; -webkit-column-count:3; column-count:3; text-align:left; padding:0.2em;">
{{legend|#D3D3D3|Walang kinabibilangang partido|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#98fb98|[[Nacionalista Party (Philippines)|Nacionalista]]|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#f0e68c|[[Liberal Party (Philippines)|Liberal]]|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#F08080|[[Kilusang Bagong Lipunan]]|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#ffd700|[[United Nationalists Democratic Organizations]]|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#B0E0E6|[[Lakas-Christian Muslim Democrats]]|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#ffa500|[[Pwersa ng Masang Pilipino|Partido ng Masang Pilipino]]|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#FFFF00|[[PDP–Laban]]|border=1px solid #AAAAAA}}
</div>
<onlyinclude>
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|- style="background:#cccccc"
! Blg !! !! Imahe !! colspan=2| Pangulo !! Buwang Nagsimula !! Buwang Nagtapos !! Partido !! Pangalawang Pangulo !! Termino !! Kapanahunan
|- align=center
| rowspan=2| 1 ||rowspan=2 style="background:#D3D3D3" | ||rowspan=2| [[Talaksan:Emilio Aguinaldo ca. 1919 (Restored).jpg|100px]] ||rowspan=2| [[Emilio Aguinaldo]] (1869-1964)|| rowspan=2| Mayo 24, 1899</onlyinclude><ref group="L">Nag-umpisa ang termino nang itinalaga ni Aguinaldo ang sarili bilang [http://www.pangulo.ph/prexy_efa.php "Dictador de Filipinas"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20041205232244/http://www.pangulo.ph/prexy_efa.php |date=2004-12-05 }}.</ref><onlyinclude>
|| <nowiki>rowspan=2| Abril 1, 1901</nowiki></onlyinclude><ref group="L">Natapos ang termino nang sumuko si Aguinaldo at nanumpa ng alyansa sa [[Estados Unidos]] sa [[Palanan, Isabela]].</ref><onlyinclude>
|| rowspan=2| <small>''wala''<br />(Grupong [[Magdalo]] ng [[Katipunan]])</small> || rowspan=2| <small>''wala''<br />(Ang 1899 Konstitusyon ng Pilipinas ay walang probisyon ukol sa Pangalawang Pangulo)</small> || rowspan=2| 1 || [[Philippine Declaration of Independence|Unang Diktadurya]]
|- align=center
| [[First Philippine Republic|Unang Republika]]
|- align=center
| colspan=9| <small>Wala</small> <br /> ''Dahil sa pamumuno ng mga [[Governor-General of the Philippines|Gobernador-Heneral ng Pilipinas]] mula Abril 1, 1901 hanggang Nobyembre 15, 1935.''
|- align=center
| rowspan=2| 2 || rowspan=2 style="background:#98fb98"| || rowspan=2|[[Talaksan:Manuel L. Quezon (November 1942).jpg|100px]] || rowspan=2| [[Manuel L. Quezon]] (1878-1944)|| rowspan=2| Nobyembre 15, 1935 || rowspan=2| Agosto 1, 1944</onlyinclude><ref group="L">Pumanaw dahil sa [[tuberculosis]] sa [[Saranac Lake, New York|Saranac Lake]], [[New York]].</ref><onlyinclude>
|| rowspan=2| [[Nacionalista Party (Philippines)|Nacionalista]] || rowspan=2| [[Sergio Osmeña]] || [[Philippine presidential election, 1935|2]] || rowspan=2| [[Komonwelt ng Pilipinas|Komonwelt]]
|- align=center
| [[Philippine general election, 1941|3]]
|- align=center
| 3 ||style="background:#d3d3d3"| ||[[Talaksan:Jose P. Laurel.jpg|100px]] || [[Jose P. Laurel Sr.]] (1891-1959)|| Oktubre 14, 1943 || Agosto 17, 1945</onlyinclude><ref group="L">Term ended with his dissolving the Philippine Republic in the wake of the surrender of Japanese forces to the Americans at [[World War II]].</ref><onlyinclude>
|| <small>[[KALIBAPI]]</onlyinclude><ref group="L">Originally a Nacionalista, but was elected by the National Assembly under Japanese control. All parties were merged under Japanese auspices to form Kalibapi, to which all officials belonged.</ref><onlyinclude><br /> (Caretaker government under Japanese occupation)</small>
|<small>''wala''<br />(Ang 1943 Konstitusyon ng Pilipinas ay walang probisyon ukol sa Pangalawang Pangulo.)</small>
|4
|[[Military history of the Philippines during World War II|Ikalawang Republika]]<includeonly>
|}</includeonly></onlyinclude>
|- align=center
| 4 ||style="background:#98fb98"| ||[[Talaksan:Sergio Osmena photo.jpg|100px]] || [[Sergio Osmeña Sr.]] (1878-1961)|| Agosto 1, 1944 || Mayo 28, 1946 || [[Nacionalista Party (Philippines)|Nacionalista]] || <small>''bakante''</small>|| 3 || rowspan=2| [[Komonwelt ng Pilipinas|Komonwelt]]<br /><small>(Restored)</small>
|- align=center
| rowspan=2| 5 ||rowspan=2 style="background:#f0e68c"| ||rowspan=2| [[Talaksan:Manuel Roxas 2.jpg|100px]] || rowspan=2| [[Manuel A. Roxas]] (1892-1948)|| rowspan=2| Mayo 28, 1946 || rowspan=2| Abril 15, 1948<ref group="L">Pumanaw dahil sa atake sa puso sa [[Clark Air Base]].</ref> || rowspan=2| [[Liberal Party (Philippines)|Liberal]] || rowspan=2| [[Elpidio Quirino]] || rowspan=3| [[Philippine general election, 1946|5]]
|-
| rowspan=9| [[History of the Philippines (1946–1965)|Ikatlong Republika]]
|- align=center
| rowspan=2| 6 ||rowspan=2 style="background:#f0e68c"| ||rowspan=2| [[Talaksan:ElpidioQuirino.jpg|100px]] ||rowspan=2| [[Elpidio Quirino]] (1890-1955) || rowspan=2| Abril 17, 1948 || rowspan=2| Disyembre 30, 1953 || rowspan=2| [[Liberal Party (Philippines)|Liberal]] || <small>''bakante''</small>
|- align=center
| [[Fernando Lopez|Fernando H. Lopez Sr.]] || [[Philippine general election, 1949|6]]
|- align=center
| 7 ||style="background:#98fb98"| || [[Talaksan:Ramon-Magsaysay-01.jpg|100px]] || [[Ramon Magsaysay]] (1907-1957)|| Disyembre 30, 1953 || Marso 17, 1957<ref group="L">Died on a [[1957 Cebu Douglas C-47 crash|plane crash]] at Mount Manunggal, [[Cebu province|Cebu]]</ref> || rowspan=3| [[Nacionalista Party (Philippines)|Nacionalista]] || [[Carlos P. Garcia]] || rowspan=2| [[Philippine general election, 1953|7]]
|- align=center
| rowspan=2| 8 ||rowspan=2 style="background:#98fb98"| || rowspan=2| [[Talaksan:Carlos P Garcia photo.jpg|100px]] || rowspan=2| [[Carlos P. Garcia]] (1896-1971)|| rowspan=2| Marso 18, 1957 || rowspan=2| Disyembre 30, 1961 || <small>''bakante''</small>
|- align=center
| [[Diosdado Macapagal]] || [[Philippine general election, 1957|8]]
|- align=center
| 9 ||style="background:#f0e68c"| || [[Talaksan:Diosdado Macapagal photo.jpg|100px]] || [[Diosdado Macapagal]] (1910-1997)|| Disyembre 30, 1961 || Disyembre 30, 1965 || [[Liberal Party (Philippines)|Liberal]] || [[Emmanuel Pelaez]] ||9
|- align=center
| rowspan=4|10 ||rowspan=2 style="background:#98fb98"| ||rowspan=4| [[Talaksan:Ferdinand Marcos.jpg|100px]] || rowspan=4| [[Ferdinand Marcos|Ferdinand E. Marcos Sr.]] (1917-1989)|| rowspan=4| Disyembre 30, 1965 || rowspan=4|Pebrero 25, 1986<ref group="L">Deposed in the 1986 [[People Power Revolution]].</ref> || rowspan=2| [[Nacionalista Party (Philippines)|Nacionalista]] || rowspan=2| [[Fernando Lopez|Fernando H. Lopez Sr.]] || [[Philippine general election, 1965|10]]
|- align=center
| [[Philippine general election, 1969|11]]
|-
|rowspan=2 style="background:#F08080"| || align=center rowspan=2| [[Kilusang Bagong Lipunan]] ||align=center rowspan=2|<small>''bakante''</small> || align=center|[[Philippine parliamentary election, 1978|–]] || align=center rows=center| <br /><small>"The New Society"</small>
|- align=center
| [[Philippine general election, 1981|12]] || rowspan=1|[[History of the Philippines (1965–1986)#The Fourth Republic (1981–1986)|Ikaapat na Republika]]
|- align=center
|rowspan=2| 11 ||rowspan=2 style="background:#ffd700"| || rowspan=2| [[Talaksan:Corazon Aquino 1986.jpg|100px]] || rowspan=2|[[Corazon Aquino|Corazon C. Aquino]] (1933-2009) || rowspan=2|Pebrero 25, 1986<ref group="L">Assumed presidency by claiming victory in the disputed [[Philippine presidential election, 1986|1986 snap election]].</ref> || rowspan=2|Hunyo 30, 1992 || rowspan=2| [[United Nationalists Democratic Organizations]] || rowspan=2|[[Salvador Laurel|Salvador H. Laurel]]
|- align=center
|
[[Philippine presidential election, 1986|13]]
| rowspan=9| [[History of the Philippines (1986–present)|Ikalimang Republika]]
|- align=center
| 12 ||style="background:#B0E0E6"| ||[[Talaksan:Ramos Pentagon.jpg|100px]] || [[Fidel V. Ramos]] (1928-2022) || Hunyo 30, 1992 || Hunyo 30, 1998 || [[Lakas-Christian Muslim Democrats|Lakas-National Union of Christian Democrats]] || [[Joseph Estrada|Joseph Ejercito Estrada]] || [[Philippine general election, 1992|14]]
|- align=center
| 13 ||style="background:#ffa500"| || [[Talaksan:Joseph Estrada 1998.jpg|100px]] || [[Joseph Estrada|Joseph Ejercito Estrada]] (1937-)|| Hunyo 30, 1998 || Enero 20, 2001<ref group="L">Deposed after the [[Supreme Court of the Philippines|Supreme Court]] declared Estrada as resigned, and the office of the presidency as vacant as a result, after the [[2001 EDSA Revolution]].</ref> || [[Pwersa ng Masang Pilipino|Partido ng Masang Pilipino]]<br /><SMALL>(Under [[:en:Laban_ng_Makabayang_Masang_Pilipino|Laban ng Makabayang Masang Pilipino]] coalition)</SMALL> || [[Gloria Macapagal-Arroyo]] || rowspan=3| [[Philippine general election, 1998|15]]
|
|- align=center
|rowspan=3| 14 || rowspan=3 style="background:#B0E0E6"| ||rowspan=3| [[Talaksan:President arroyo pentagon.jpg|100px]] ||rowspan=3| [[Gloria Macapagal-Arroyo]] (1947-) || rowspan=3| Enero 20, 2001 || rowspan=3| Hunyo 30, 2010 ||rowspan=2| [[Lakas-Christian Muslim Democrats]] || <small>''bakante''</small>
|- align=center
|[[Teofisto Guingona|Teofisto T. Guingona Jr.]]
|- align=center
| [[Lakas-Christian Muslim Democrats]]<br /><SMALL>(Under [[:en:Koalisyon_ng_Katapatan_at_Karanasan_sa_Kinabukasan|Koalisyon ng Katapatan at Karanasan sa Kinabukasan]] coalition)</SMALL> || [[Noli de Castro|Noli L. de Castro]] || [[Philippine general election, 2004|16]]
|- align=center
| 15 ||style="background:#f0e68c"| ||[[Talaksan:Benigno "Noynoy" S. Aquino III.jpg|100px]] || [[Benigno Aquino III|Benigno S. Aquino III]] (1960-2021)<br /> || Hunyo 30, 2010 || Hunyo 30, 2016|| [[Liberal Party (Philippines)|Liberal]] || [[Jejomar C. Binay]] || [[Philippine presidential election, 2010|17]]
|- align=center
| 16 ||style="background:#FFFF00| ||[[Talaksan:President Rodrigo Duterte.jpg|100px]] || [[Rodrigo Duterte|Rodrigo R. Duterte]] (1945-)<br /> || Hunyo{{nbsp}}30, 2016 || Hunyo{{nbsp}}30, 2022 || [[PDP–Laban]] || [[Leni Robredo]] || [[Halalang pampanguluhan sa Pilipinas, 2016|18]]
|- align=center
| 17 ||style="background-color:green| || [[Talaksan:President Ferdinand R. Marcos, Jr. State of the Nation Address (SONA).png|120px]] || '''[[Bongbong Marcos]]'''<br><small>(born 1957)</small> || Hunyo{{nbsp}}30, 2022 || ''Kasalukuyan'' || PFP || [[Sara Duterte]] || [[Halalang pampanguluhan sa Pilipinas, 2022|19]]
|}
=== Mga pananda ===
<references group="L"/>
[[Kategorya:Mga politiko ng Pilipinas]]
== Talaan ng mga nabubuhay pang Pangulo ng Pilipinas ==
{| class="wikitable" style="text align:center"
|-
! {{Abbr|No.|Number}}
! {{Abbr|No.|Number}}
! Imahe
! Pangalan
! Araw at Taon ng kapanganakan
! Edad
|-
! '''1'''
! '''12'''
| [[Talaksan:Ramos Pentagon.jpg|175x175px]]
| [[Fidel V. Ramos]]
| Marso 18, 1928
| {{ayd|1928|5|18}}
|-
! '''2'''
! '''13'''
| [[Talaksan:Josephestradapentagon.jpg|175x175px]]
| [[Joseph Ejercito Estrada| Joseph E. Estrada]]
| Abril 19, 1937
| {{ayd|1937|4|19}}
|-
! '''3'''
! '''16'''
| [[Talaksan:Rodrigo Duterte holds a meeting (cropped).jpg|175x175px]]
| [[Rodrigo Duterte|Rodrigo R. Duterte]]
| Marso 28, 1945
| {{ayd|1945|3|28}}
|-
! '''4'''
! '''14'''
| [[Talaksan:Gloria Macapagal Arroyo WEF 2009-crop.jpg|175x175px]]
| [[Gloria Macapagal-Arroyo|Gloria M. Arroyo]]
| Abril 5, 1947
| {{ayd|1947|4|5}}
|}
iwykcffimoirlpnrf4bxl6ez4q5j4zj
1959742
1959741
2022-07-31T10:40:48Z
Einahr
123272
/* Talaan ng mga nabubuhay pang Pangulo ng Pilipinas */
wikitext
text/x-wiki
Ito ay isang '''Talaan ng mga [[Pangulo ng Pilipinas]]'''.
== Talaan ng mga Pangulo ==
<div style="-moz-column-count:3; -webkit-column-count:3; column-count:3; text-align:left; padding:0.2em;">
{{legend|#D3D3D3|Walang kinabibilangang partido|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#98fb98|[[Nacionalista Party (Philippines)|Nacionalista]]|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#f0e68c|[[Liberal Party (Philippines)|Liberal]]|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#F08080|[[Kilusang Bagong Lipunan]]|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#ffd700|[[United Nationalists Democratic Organizations]]|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#B0E0E6|[[Lakas-Christian Muslim Democrats]]|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#ffa500|[[Pwersa ng Masang Pilipino|Partido ng Masang Pilipino]]|border=1px solid #AAAAAA}}
{{legend|#FFFF00|[[PDP–Laban]]|border=1px solid #AAAAAA}}
</div>
<onlyinclude>
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|- style="background:#cccccc"
! Blg !! !! Imahe !! colspan=2| Pangulo !! Buwang Nagsimula !! Buwang Nagtapos !! Partido !! Pangalawang Pangulo !! Termino !! Kapanahunan
|- align=center
| rowspan=2| 1 ||rowspan=2 style="background:#D3D3D3" | ||rowspan=2| [[Talaksan:Emilio Aguinaldo ca. 1919 (Restored).jpg|100px]] ||rowspan=2| [[Emilio Aguinaldo]] (1869-1964)|| rowspan=2| Mayo 24, 1899</onlyinclude><ref group="L">Nag-umpisa ang termino nang itinalaga ni Aguinaldo ang sarili bilang [http://www.pangulo.ph/prexy_efa.php "Dictador de Filipinas"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20041205232244/http://www.pangulo.ph/prexy_efa.php |date=2004-12-05 }}.</ref><onlyinclude>
|| <nowiki>rowspan=2| Abril 1, 1901</nowiki></onlyinclude><ref group="L">Natapos ang termino nang sumuko si Aguinaldo at nanumpa ng alyansa sa [[Estados Unidos]] sa [[Palanan, Isabela]].</ref><onlyinclude>
|| rowspan=2| <small>''wala''<br />(Grupong [[Magdalo]] ng [[Katipunan]])</small> || rowspan=2| <small>''wala''<br />(Ang 1899 Konstitusyon ng Pilipinas ay walang probisyon ukol sa Pangalawang Pangulo)</small> || rowspan=2| 1 || [[Philippine Declaration of Independence|Unang Diktadurya]]
|- align=center
| [[First Philippine Republic|Unang Republika]]
|- align=center
| colspan=9| <small>Wala</small> <br /> ''Dahil sa pamumuno ng mga [[Governor-General of the Philippines|Gobernador-Heneral ng Pilipinas]] mula Abril 1, 1901 hanggang Nobyembre 15, 1935.''
|- align=center
| rowspan=2| 2 || rowspan=2 style="background:#98fb98"| || rowspan=2|[[Talaksan:Manuel L. Quezon (November 1942).jpg|100px]] || rowspan=2| [[Manuel L. Quezon]] (1878-1944)|| rowspan=2| Nobyembre 15, 1935 || rowspan=2| Agosto 1, 1944</onlyinclude><ref group="L">Pumanaw dahil sa [[tuberculosis]] sa [[Saranac Lake, New York|Saranac Lake]], [[New York]].</ref><onlyinclude>
|| rowspan=2| [[Nacionalista Party (Philippines)|Nacionalista]] || rowspan=2| [[Sergio Osmeña]] || [[Philippine presidential election, 1935|2]] || rowspan=2| [[Komonwelt ng Pilipinas|Komonwelt]]
|- align=center
| [[Philippine general election, 1941|3]]
|- align=center
| 3 ||style="background:#d3d3d3"| ||[[Talaksan:Jose P. Laurel.jpg|100px]] || [[Jose P. Laurel Sr.]] (1891-1959)|| Oktubre 14, 1943 || Agosto 17, 1945</onlyinclude><ref group="L">Term ended with his dissolving the Philippine Republic in the wake of the surrender of Japanese forces to the Americans at [[World War II]].</ref><onlyinclude>
|| <small>[[KALIBAPI]]</onlyinclude><ref group="L">Originally a Nacionalista, but was elected by the National Assembly under Japanese control. All parties were merged under Japanese auspices to form Kalibapi, to which all officials belonged.</ref><onlyinclude><br /> (Caretaker government under Japanese occupation)</small>
|<small>''wala''<br />(Ang 1943 Konstitusyon ng Pilipinas ay walang probisyon ukol sa Pangalawang Pangulo.)</small>
|4
|[[Military history of the Philippines during World War II|Ikalawang Republika]]<includeonly>
|}</includeonly></onlyinclude>
|- align=center
| 4 ||style="background:#98fb98"| ||[[Talaksan:Sergio Osmena photo.jpg|100px]] || [[Sergio Osmeña Sr.]] (1878-1961)|| Agosto 1, 1944 || Mayo 28, 1946 || [[Nacionalista Party (Philippines)|Nacionalista]] || <small>''bakante''</small>|| 3 || rowspan=2| [[Komonwelt ng Pilipinas|Komonwelt]]<br /><small>(Restored)</small>
|- align=center
| rowspan=2| 5 ||rowspan=2 style="background:#f0e68c"| ||rowspan=2| [[Talaksan:Manuel Roxas 2.jpg|100px]] || rowspan=2| [[Manuel A. Roxas]] (1892-1948)|| rowspan=2| Mayo 28, 1946 || rowspan=2| Abril 15, 1948<ref group="L">Pumanaw dahil sa atake sa puso sa [[Clark Air Base]].</ref> || rowspan=2| [[Liberal Party (Philippines)|Liberal]] || rowspan=2| [[Elpidio Quirino]] || rowspan=3| [[Philippine general election, 1946|5]]
|-
| rowspan=9| [[History of the Philippines (1946–1965)|Ikatlong Republika]]
|- align=center
| rowspan=2| 6 ||rowspan=2 style="background:#f0e68c"| ||rowspan=2| [[Talaksan:ElpidioQuirino.jpg|100px]] ||rowspan=2| [[Elpidio Quirino]] (1890-1955) || rowspan=2| Abril 17, 1948 || rowspan=2| Disyembre 30, 1953 || rowspan=2| [[Liberal Party (Philippines)|Liberal]] || <small>''bakante''</small>
|- align=center
| [[Fernando Lopez|Fernando H. Lopez Sr.]] || [[Philippine general election, 1949|6]]
|- align=center
| 7 ||style="background:#98fb98"| || [[Talaksan:Ramon-Magsaysay-01.jpg|100px]] || [[Ramon Magsaysay]] (1907-1957)|| Disyembre 30, 1953 || Marso 17, 1957<ref group="L">Died on a [[1957 Cebu Douglas C-47 crash|plane crash]] at Mount Manunggal, [[Cebu province|Cebu]]</ref> || rowspan=3| [[Nacionalista Party (Philippines)|Nacionalista]] || [[Carlos P. Garcia]] || rowspan=2| [[Philippine general election, 1953|7]]
|- align=center
| rowspan=2| 8 ||rowspan=2 style="background:#98fb98"| || rowspan=2| [[Talaksan:Carlos P Garcia photo.jpg|100px]] || rowspan=2| [[Carlos P. Garcia]] (1896-1971)|| rowspan=2| Marso 18, 1957 || rowspan=2| Disyembre 30, 1961 || <small>''bakante''</small>
|- align=center
| [[Diosdado Macapagal]] || [[Philippine general election, 1957|8]]
|- align=center
| 9 ||style="background:#f0e68c"| || [[Talaksan:Diosdado Macapagal photo.jpg|100px]] || [[Diosdado Macapagal]] (1910-1997)|| Disyembre 30, 1961 || Disyembre 30, 1965 || [[Liberal Party (Philippines)|Liberal]] || [[Emmanuel Pelaez]] ||9
|- align=center
| rowspan=4|10 ||rowspan=2 style="background:#98fb98"| ||rowspan=4| [[Talaksan:Ferdinand Marcos.jpg|100px]] || rowspan=4| [[Ferdinand Marcos|Ferdinand E. Marcos Sr.]] (1917-1989)|| rowspan=4| Disyembre 30, 1965 || rowspan=4|Pebrero 25, 1986<ref group="L">Deposed in the 1986 [[People Power Revolution]].</ref> || rowspan=2| [[Nacionalista Party (Philippines)|Nacionalista]] || rowspan=2| [[Fernando Lopez|Fernando H. Lopez Sr.]] || [[Philippine general election, 1965|10]]
|- align=center
| [[Philippine general election, 1969|11]]
|-
|rowspan=2 style="background:#F08080"| || align=center rowspan=2| [[Kilusang Bagong Lipunan]] ||align=center rowspan=2|<small>''bakante''</small> || align=center|[[Philippine parliamentary election, 1978|–]] || align=center rows=center| <br /><small>"The New Society"</small>
|- align=center
| [[Philippine general election, 1981|12]] || rowspan=1|[[History of the Philippines (1965–1986)#The Fourth Republic (1981–1986)|Ikaapat na Republika]]
|- align=center
|rowspan=2| 11 ||rowspan=2 style="background:#ffd700"| || rowspan=2| [[Talaksan:Corazon Aquino 1986.jpg|100px]] || rowspan=2|[[Corazon Aquino|Corazon C. Aquino]] (1933-2009) || rowspan=2|Pebrero 25, 1986<ref group="L">Assumed presidency by claiming victory in the disputed [[Philippine presidential election, 1986|1986 snap election]].</ref> || rowspan=2|Hunyo 30, 1992 || rowspan=2| [[United Nationalists Democratic Organizations]] || rowspan=2|[[Salvador Laurel|Salvador H. Laurel]]
|- align=center
|
[[Philippine presidential election, 1986|13]]
| rowspan=9| [[History of the Philippines (1986–present)|Ikalimang Republika]]
|- align=center
| 12 ||style="background:#B0E0E6"| ||[[Talaksan:Ramos Pentagon.jpg|100px]] || [[Fidel V. Ramos]] (1928-2022) || Hunyo 30, 1992 || Hunyo 30, 1998 || [[Lakas-Christian Muslim Democrats|Lakas-National Union of Christian Democrats]] || [[Joseph Estrada|Joseph Ejercito Estrada]] || [[Philippine general election, 1992|14]]
|- align=center
| 13 ||style="background:#ffa500"| || [[Talaksan:Joseph Estrada 1998.jpg|100px]] || [[Joseph Estrada|Joseph Ejercito Estrada]] (1937-)|| Hunyo 30, 1998 || Enero 20, 2001<ref group="L">Deposed after the [[Supreme Court of the Philippines|Supreme Court]] declared Estrada as resigned, and the office of the presidency as vacant as a result, after the [[2001 EDSA Revolution]].</ref> || [[Pwersa ng Masang Pilipino|Partido ng Masang Pilipino]]<br /><SMALL>(Under [[:en:Laban_ng_Makabayang_Masang_Pilipino|Laban ng Makabayang Masang Pilipino]] coalition)</SMALL> || [[Gloria Macapagal-Arroyo]] || rowspan=3| [[Philippine general election, 1998|15]]
|
|- align=center
|rowspan=3| 14 || rowspan=3 style="background:#B0E0E6"| ||rowspan=3| [[Talaksan:President arroyo pentagon.jpg|100px]] ||rowspan=3| [[Gloria Macapagal-Arroyo]] (1947-) || rowspan=3| Enero 20, 2001 || rowspan=3| Hunyo 30, 2010 ||rowspan=2| [[Lakas-Christian Muslim Democrats]] || <small>''bakante''</small>
|- align=center
|[[Teofisto Guingona|Teofisto T. Guingona Jr.]]
|- align=center
| [[Lakas-Christian Muslim Democrats]]<br /><SMALL>(Under [[:en:Koalisyon_ng_Katapatan_at_Karanasan_sa_Kinabukasan|Koalisyon ng Katapatan at Karanasan sa Kinabukasan]] coalition)</SMALL> || [[Noli de Castro|Noli L. de Castro]] || [[Philippine general election, 2004|16]]
|- align=center
| 15 ||style="background:#f0e68c"| ||[[Talaksan:Benigno "Noynoy" S. Aquino III.jpg|100px]] || [[Benigno Aquino III|Benigno S. Aquino III]] (1960-2021)<br /> || Hunyo 30, 2010 || Hunyo 30, 2016|| [[Liberal Party (Philippines)|Liberal]] || [[Jejomar C. Binay]] || [[Philippine presidential election, 2010|17]]
|- align=center
| 16 ||style="background:#FFFF00| ||[[Talaksan:President Rodrigo Duterte.jpg|100px]] || [[Rodrigo Duterte|Rodrigo R. Duterte]] (1945-)<br /> || Hunyo{{nbsp}}30, 2016 || Hunyo{{nbsp}}30, 2022 || [[PDP–Laban]] || [[Leni Robredo]] || [[Halalang pampanguluhan sa Pilipinas, 2016|18]]
|- align=center
| 17 ||style="background-color:green| || [[Talaksan:President Ferdinand R. Marcos, Jr. State of the Nation Address (SONA).png|120px]] || '''[[Bongbong Marcos]]'''<br><small>(born 1957)</small> || Hunyo{{nbsp}}30, 2022 || ''Kasalukuyan'' || PFP || [[Sara Duterte]] || [[Halalang pampanguluhan sa Pilipinas, 2022|19]]
|}
=== Mga pananda ===
<references group="L"/>
[[Kategorya:Mga politiko ng Pilipinas]]
== Talaan ng mga nabubuhay pang Pangulo ng Pilipinas ==
{| class="wikitable" style="text align:center"
|-
! {{Abbr|No.|Number}}
! {{Abbr|No.|Number}}
! Imahe
! Pangalan
! Araw at Taon ng kapanganakan
! Edad
|-
! '''1'''
! '''13'''
| [[Talaksan:Josephestradapentagon.jpg|175x175px]]
| [[Joseph Ejercito Estrada| Joseph E. Estrada]]
| Abril 19, 1937
| {{ayd|1937|4|19}}
|-
! '''2'''
! '''16'''
| [[Talaksan:Rodrigo Duterte holds a meeting (cropped).jpg|175x175px]]
| [[Rodrigo Duterte|Rodrigo R. Duterte]]
| Marso 28, 1945
| {{ayd|1945|3|28}}
|-
! '''3'''
! '''14'''
| [[Talaksan:Gloria Macapagal Arroyo WEF 2009-crop.jpg|175x175px]]
| [[Gloria Macapagal-Arroyo|Gloria M. Arroyo]]
| Abril 5, 1947
| {{ayd|1947|4|5}}
|}
hqmrzv4qlpde3ug238stezq1a2650tw
Roberto del Rosario
0
65850
1959436
1887370
2022-07-30T13:21:08Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Orphan|date=Disyembre 2013}}
Si '''Roberto L. del Rosario''' ay isang kilalang [[Pilipino]]ng imbentor ng ''Sing-Along System'' na kilala bilang ''Minus-One'' na kalaunan ay kilala bilang ''[[Karaoke]]''. Naipaglaban niya sa Kongreso ng Pilipinas ang pagpasa ng panukala para sa insentibo sa mga imbensiyon ng mga Pilipino na kalaunan ay naging batas RA 7459 o ''Inventors and Invention Incentives Act'' noong 28 Abril 1992. Siya ay nahalal bilang miyembro ng Executive Board ng ''International Federation of Inventors Association (IFIA)''. Siya ay ginawaran ng ''World Intellectual Property Organization (WIPO) Gold Medal'' sa kanyang natatanging imbensiyon noong 1985.
Sa edad na pito ay mahusay na siyang magpiyano at lalo pang nahasa nang maging katulong sa pagawaan ng piano ng kanyang tiyuhin na ''Trebel''. Ang nakita niyang hirap sa pagtotono ng piano eng nagbunsod sa kanya upang maimbento ang ''Piano Tuner's Guide'' at ''Piano Keyboard Stressing Device''. Taong 1972, nang makilala si Roberto dahil sa kanyang ''One-Man Band (OMB)'' na nakakatugtog ng buong orkestra (kumpletong ''wind, string'' at ''brass instruments'') sa tugtog ng ''chacha, boogie, disco, swing, tango'' at marami pang iba.
==Laban sa karapatang-ari ng ''Karaoke''==
Taong 1974 nang naimbento ni Del Rosario ang ''Sing Along System'' na binubuo ng isang mikropono at amplifier kasama ang iba't ibang panimpla ng boses ng kumakanta. Sumikat ito sa bansag na ''Minus One'' sa [[Pilipinas]]. Sa kaparehong dekada, sumikat din sa bansang [[Hapon]] ang kahalintulad na imbensiyon na kilala bilang ''Karaoke''. Bagama't ang unang nakaimbento ng ''karaoke'' ay ang [[Hapon]]g si [[:en:Daisuke Inoue|Daisuke Inoue]] noong 1971, nakalaigtaan niya itong i-apply ng ''patent''. Naunang nag-apply ng ''patent'' si Del Rosario at ito ginawaran ng ''patent'' noong 1983 at 1986. Nanalo si Del Rosario sa demanda sa ''World Intellectual Property Organization (WIPO)'' laban kay Inoue ukol sa karapatang-ari ng ''Karaoke''. Si Inoue naman ay kay kinilala ng ''Time Magazine'' bilang isa sa pina-impluwensiyang Asyano sa kanyang paglikha ng ''Karaoke''<ref>[http://www.time.com/time/asia/asia/magazine/1999/990823/inoue1.html Daisuke Inoue] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081025190206/http://www.time.com/time/asia/asia/magazine/1999/990823/inoue1.html |date=2008-10-25 }} (isinilang 10 Mayo 1940 sa Osaka), ''1996 Karaoke now a $10 billion-a-year business'', Time 100: Agosto 23-30, 1999 Tomo. 154 Blg. 7/8, Time Asia, Time.com</ref>.
==Ilang mga imbensiyon ni Roberto Del Rosario==
* ''Piano Tuner's Guide''
* ''Piano Keyboard Stressing Device''
* ''Copper Wire String Winding Machine''
* ''One-Man Band (OMB)''
* ''Voice Color Tapes''
* ''Sing-Along System (SAS)''
* ''Method of Determining a Singer's Voice Range''
==Sanggunian==
===Talababa===
{{reflist}}
===Bibliyograpiya===
*Bellis, Mary. ''[http://inventors.about.com/od/filipinoscientists/p/Karaoke.htm Roberto del Rosario - Filipino Inventor]''
*Doodsdpogi. [http://hubpages.com/tag/roberto+del+rosario/hot ''Famous Filipino Scientists and Inventors Part 3''] (...) "''Roberto del Rosario is Filipino Inventor and the president of the Trebel Music Corporation. He is the inventor of the Karaoke Sing-Along System, in 1975. The Karaoke Sing Along System is a Japanese expression...''" (...)
*[http://www.supremecourt.gov.ph/jurisprudence/1996/mar1996/115106.htm ''G.R. No. 115106: Roberto L. del Rosario, petitioner, vs. Court of Appeals and Janito Corporation, respondents. 15 Marso 1996''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080412051004/http://www.supremecourt.gov.ph/jurisprudence/1996/mar1996/115106.htm |date=12 Abril 2008 }}
*[http://www.txtmania.com/trivia/inventions.php ''Filipino Inventors, Karaoke Inventor: Roberto del Rosario] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081110235512/http://www.txtmania.com/trivia/inventions.php |date=2008-11-10 }}
*[http://myjoaquinfamily.blogspot.com/2007/06/bert-del-rosario-is-karaoke-inventor.htm ''Bert del Rosario is Karaoke inventor!'']{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Martes, 5 Hunyo 2007
[[Kategorya:Mga imbentor at siyentipiko ng Pilipinas]]
rqhk8ap507oaf10lv6l1oq5506ex1cm
Distritong pambatas ng Isabela
0
70401
1959697
1764486
2022-07-31T07:32:40Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Pulitika ng Pilipinas}}
Ang mga '''Distritong Pambatas ng Lalawigan ng Isabela''', [[Distritong pambatas ng Isabela#Unang Distrito|Una]], [[Distritong pambatas ng Isabela#Ikalawang Distrito|Ikalawa]], [[Distritong pambatas ng Isabela#Ikatlong Distrito|Ikatlo]], [[Distritong pambatas ng Isabela#Ikaapat na Distrito|Ikaapat]], [[Distritong pambatas ng Isabela#Ikalimang Distrito|Ikalima]] at [[Distritong pambatas ng Isabela#Ikaanim na Distrito|Ikaanim]] ang mga kinatawan ng [[Mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ng [[Isabela]] at ng [[Mga lungsod ng Pilipinas|malayang bahaging lungsod]] ng [[Lungsod ng Santiago|Santiago]] sa [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|mababang kapulungan]] ng [[Pilipinas]].
== Kasaysayan ==
Ang Isabela ay kinakatawan ng [[Distritong pambatas ng Isabela#Solong Distrito (defunct)|solong distrito]] nito mula 1907 hanggang 1972.
Bahagi ito ng kinakatawan ng [[Lambak ng Cagayan|Rehiyon II]] sa Pansamantalang Batasang Pambansa, mula 1978 hanggang 1984. Mula 1984 hanggang 1986, nagpadala ng tatlong assemblymen at-large ang lalawigan sa Regular Batasang Pambansa.
Sa ilalim ng bagong Konstitusyon, hinati sa apat na [[Distritong pambatas ng Pilipinas|distritong pambatas]] ang lalawigan noong 1987.
Sa pamamagitan ng Batas Pambansa Blg. 11080 na nilagdaan noong Setyembre 27, 2018, muling hinati ang lalawigan sa anim na [[Distritong pambatas ng Pilipinas|distritong pambatas]].
== Unang Distrito ==
*'''[[Mga lungsod ng Pilipinas|Lungsod]]''': [[Ilagan, Isabela|Ilagan]]
*'''[[Mga munisipalidad ng Pilipinas|Munisipalidad]]''': [[Cabagan, Isabela|Cabagan]], [[Delfin Albano, Isabela|Delfin Albano]], [[Divilacan, Isabela|Divilacan]], [[Maconacon, Isabela|Maconacon]], [[San Pablo, Isabela|San Pablo]], [[Santa Maria, Isabela|Santa Maria]], [[Santo Tomas, Isabela|Santo Tomas]], [[Tumauini, Isabela|Tumauini]]
*'''Populasyon (2015)''': 373,717
{| class="wikitable" width=40%
|-
!width=40%|Panahon
!Kinatawan
|-
|<center><small>[[Ika-18 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-18 na Kongreso]]</small><br>2019–2022
|<center>Antonio T. Albano
|}
=== 1987–2019 ===
*'''[[Mga munisipalidad ng Pilipinas|Munisipalidad]]''': [[Cabagan, Isabela|Cabagan]], [[Delfin Albano, Isabela|Delfin Albano]], [[Divilacan, Isabela|Divilacan]], [[Ilagan, Isabela|Ilagan]] <small>(naging lungsod 2012)</small>, [[Maconacon, Isabela|Maconacon]], [[Palanan, Isabela|Palanan]], [[San Pablo, Isabela|San Pablo]], [[Santa Maria, Isabela|Santa Maria]], [[Santo Tomas, Isabela|Santo Tomas]], [[Tumauini, Isabela|Tumauini]]
{| class="wikitable" width=40%
|-
!width=40%|Panahon
!Kinatawan
|-
|<center><small>[[Ikawalong Kongreso ng Pilipinas|Ikawalong Kongreso]]</small><br>1987–1992
|rowspan=3|<center>Rodolfo B. Albano Jr.
|-
|<center><small>[[Ikasiyam na Kongreso ng Pilipinas|Ikasiyam na Kongreso]]</small><br>1992–1995
|-
|<center><small>[[Ikasampung Kongreso ng Pilipinas|Ikasampung Kongreso]]</small><br>1995–1998
|-
|<center><small>[[Ika-11 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-11 na Kongreso]]</small><br>1998–2001
|<center>Rodolfo T. Albano III
|-
|<center><small>[[Ika-12 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-12 na Kongreso]]</small><br>2001–2004
|<center>Rodolfo B. Albano Jr.
|-
|<center><small>[[Ika-13 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-13 na Kongreso]]</small><br>2004–2007
|rowspan=2|<center>Rodolfo T. Albano III
|-
|<center><small>[[Ika-14 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-14 na Kongreso]]</small><br>2007–2010
|-
|<center><small>[[Ika-15 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-15 na Kongreso]]</small><br>2010–2013
|<center>Rodolfo B. Albano Jr.
|-
|<center><small>[[Ika-16 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-16 na Kongreso]]</small><br>2013–2016
|rowspan=2|<center>Rodolfo T. Albano III
|-
|<center><small>[[Ika-17 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-17 na Kongreso]]</small><br>2016–2019
|}
== Ikalawang Distrito ==
*'''[[Mga munisipalidad ng Pilipinas|Munisipalidad]]''': [[Benito Soliven, Isabela|Benito Soliven]], [[Gamu, Isabela|Gamu]], [[Naguilian, Isabela|Naguilian]], [[Palanan, Isabela|Palanan]], [[Reina Mercedes, Isabela|Reina Mercedes]], [[San Mariano, Isabela|San Mariano]]
*'''Populasyon (2015)''': 191,058
{| class="wikitable" width=40%
|-
!width=40%|Panahon
!Kinatawan
|-
|<center><small>[[Ika-18 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-18 na Kongreso]]</small><br>2019–2022
|<center>Ed Christopher S. Go
|}
=== 1987–2019 ===
*'''[[Mga munisipalidad ng Pilipinas|Munisipalidad]]''': [[Aurora, Isabela|Aurora]], [[Benito Soliven, Isabela|Benito Soliven]], [[Burgos, Isabela|Burgos]], [[Gamu, Isabela|Gamu]], [[Mallig, Isabela|Mallig]], [[Naguilian, Isabela|Naguilian]], [[Quezon, Isabela|Quezon]], [[Quirino, Isabela|Quirino]], [[Roxas, Isabela|Roxas]], [[San Manuel, Isabela|San Manuel]], [[San Mariano, Isabela|San Mariano]]
{| class="wikitable" width=40%
|-
!width=40%|Panahon
!Kinatawan
|-
|<center><small>[[Ikawalong Kongreso ng Pilipinas|Ikawalong Kongreso]]</small><br>1987–1992
|<center>Simplicio B. Domingo Jr.
|-
|<center><small>[[Ikasiyam na Kongreso ng Pilipinas|Ikasiyam na Kongreso]]</small><br>1992–1995
|rowspan=3|<center>Faustino S. Dy Jr.
|-
|<center><small>[[Ikasampung Kongreso ng Pilipinas|Ikasampung Kongreso]]</small><br>1995–1998
|-
|<center><small>[[Ika-11 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-11 na Kongreso]]</small><br>1998–2001
|-
|<center><small>[[Ika-12 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-12 na Kongreso]]</small><br>2001–2004
|rowspan=3|<center>Edwin C. Uy
|-
|<center><small>[[Ika-13 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-13 na Kongreso]]</small><br>2004–2007
|-
|<center><small>[[Ika-14 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-14 na Kongreso]]</small><br>2007–2010
|-
|<center><small>[[Ika-15 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-15 na Kongreso]]</small><br>2010–2013
|rowspan=3|<center>Ana Cristina S. Go
|-
|<center><small>[[Ika-16 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-16 na Kongreso]]</small><br>2013–2016
|-
|<center><small>[[Ika-17 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-17 na Kongreso]]</small><br>2016–2019
|}
== Ikatlong Distrito ==
*'''[[Mga munisipalidad ng Pilipinas|Munisipalidad]]''': [[Alicia, Isabela|Alicia]], [[Angadanan, Isabela|Angadanan]], [[Cabatuan, Isabela|Cabatuan]], [[Ramon, Isabela|Ramon]], [[San Mateo, Isabela|San Mateo]]
*'''Populasyon (2015)''': 271,190
{| class="wikitable" width=40%
|-
!width=40%|Panahon
!Kinatawan
|-
|<center><small>[[Ika-18 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-18 na Kongreso]]</small><br>2019–2022
|<center>Ian Paul L. Dy
|}
=== 1987–2019 ===
*'''[[Mga lungsod ng Pilipinas|Lungsod]]''': [[Cauayan, Isabela|Cauayan]] <small>(naging lungsod 2001)</small>
*'''[[Mga munisipalidad ng Pilipinas|Munisipalidad]]''': [[Alicia, Isabela|Alicia]], [[Angadanan, Isabela|Angadanan]], [[Cabatuan, Isabela|Cabatuan]], [[Luna, Isabela|Luna]], [[Reina Mercedes, Isabela|Reina Mercedes]], [[San Guillermo, Isabela|San Guillermo]], [[San Mateo, Isabela|San Mateo]]
{| class="wikitable" width=40%
|-
!width=40%|Panahon
!Kinatawan
|-
|<center><small>[[Ikawalong Kongreso ng Pilipinas|Ikawalong Kongreso]]</small><br>1987–1992
|rowspan=3|<center>Santiago P. Respicio
|-
|<center><small>[[Ikasiyam na Kongreso ng Pilipinas|Ikasiyam na Kongreso]]</small><br>1992–1995
|-
|<center><small>[[Ikasampung Kongreso ng Pilipinas|Ikasampung Kongreso]]</small><br>1995–1998
|-
|<center><small>[[Ika-11 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-11 na Kongreso]]</small><br>1998–2001
|<center>Ramon M. Reyes
|-
|<center><small>[[Ika-12 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-12 na Kongreso]]</small><br>2001–2004
|rowspan=3|<center>Faustino G. Dy III
|-
|<center><small>[[Ika-13 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-13 na Kongreso]]</small><br>2004–2007
|-
|<center><small>[[Ika-14 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-14 na Kongreso]]</small><br>2007–2010
|-
|<center><small>[[Ika-15 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-15 na Kongreso]]</small><br>2010–2013
|rowspan=3|<center>Napoleon S. Dy
|-
|<center><small>[[Ika-16 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-16 na Kongreso]]</small><br>2013–2016
|-
|<center><small>[[Ika-17 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-17 na Kongreso]]</small><br>2016–2019
|}
== Ikaapat na Distrito ==
*'''[[Mga lungsod ng Pilipinas|Lungsod]]''': [[Santiago, Isabela|Santiago]]{{efn|name=santiago|group=4|Malayang bahaging lungsod mula Hulyo 4, 1994 sa bisa ng Batas Pambansa Blg. 7720.<ref>{{cite web|url=http://www.congress.gov.ph/download/ra_09/RA07720.pdf|title=Wayback Machine|date=March 4, 2016|website=web.archive.org|access-date=Mayo 2, 2020|archive-date=Marso 4, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304201114/http://www.congress.gov.ph/download/ra_09/RA07720.pdf|url-status=bot: unknown}}</ref>. Administratibong malaya mula sa lalawigan at bumoboto lamang kasama ng Isabela para sa kinatawan sa mababang kapulungan.}}
*'''[[Mga munisipalidad ng Pilipinas|Munisipalidad]]''': [[Cordon, Isabela|Cordon]], [[Dinapigue, Isabela|Dinapigue]], [[Jones, Isabela|Jones]], [[San Agustin, Isabela|San Agustin]]
*'''Populasyon (2015)''': 251,307
{| class="wikitable" width=40%
|-
!width=40%|Panahon
!Kinatawan
|-
|<center><small>[[Ika-18 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-18 na Kongreso]]</small><br>2019–2022
|<center>Alyssa Sheena P. Tan
|}
=== 1987–2019 ===
*'''[[Mga lungsod ng Pilipinas|Lungsod]]''': [[Santiago, Isabela|Santiago]] {{efn|name=santiago}} <small>(naging lungsod 1994)</small>
*'''[[Mga munisipalidad ng Pilipinas|Munisipalidad]]''': [[Cordon, Isabela|Cordon]], [[Dinapigue, Isabela|Dinapigue]], [[Echague, Isabela|Echague]], [[Jones, Isabela|Jones]], [[Ramon, Isabela|Ramon]], [[San Agustin, Isabela|San Agustin]], [[San Isidro, Isabela|San Isidro]]
{| class="wikitable" width=40%
|-
!width=40%|Panahon
!Kinatawan
|-
|<center><small>[[Ikawalong Kongreso ng Pilipinas|Ikawalong Kongreso]]</small><br>1987–1992
|rowspan=3|<center>Antonio M. Abaya
|-
|<center><small>[[Ikasiyam na Kongreso ng Pilipinas|Ikasiyam na Kongreso]]</small><br>1992–1995
|-
|<center><small>[[Ikasampung Kongreso ng Pilipinas|Ikasampung Kongreso]]</small><br>1995–1998
|-
|<center><small>[[Ika-11 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-11 na Kongreso]]</small><br>1998–2001
|<center>Heherson T. Alvarez
|-
|rowspan=2|<center><small>[[Ika-12 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-12 na Kongreso]]</small><br>2001–2004
|<center>Antonio M. Abaya{{efn|group=4a|Pumanaw noong Pebrero 26, 2003.}}
|-
|<center>Giorgidi B. Aggabao{{efn|group=4a|Nahalal upang tapusin ang nalalabing termino ni Antonio Abaya. Nagsimulang manungkulan noong Mayo 19, 2003.}}
|-
|<center><small>[[Ika-13 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-13 na Kongreso]]</small><br>2004–2007
|<center>Anthony Miranda
|-
|<center><small>[[Ika-14 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-14 na Kongreso]]</small><br>2007–2010
|rowspan=3|<center>Giorgidi B. Aggabao
|-
|<center><small>[[Ika-15 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-15 na Kongreso]]</small><br>2010–2013
|-
|<center><small>[[Ika-16 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-16 na Kongreso]]</small><br>2013–2016
|-
|<center><small>[[Ika-17 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-17 na Kongreso]]</small><br>2016–2019
|<center>Ma. Lourdes R. Aggabao
|}
'''Notes'''
{{notelist|group=4,4a}}
== Ikalimang Distrito ==
*'''[[Mga munisipalidad ng Pilipinas|Munisipalidad]]''': [[Aurora, Isabela|Aurora]], [[Burgos, Isabela|Burgos]], [[Luna, Isabela|Luna]], [[Mallig, Isabela|Mallig]], [[Quezon, Isabela|Quezon]], [[Quirino, Isabela|Quirino]], [[Roxas, Isabela|Roxas]], [[San Manuel, Isabela|San Manuel]]
*'''Populasyon (2015)''': 252,616
{| class="wikitable" width=40%
|-
!width=40%|Panahon
!Kinatawan
|-
|<center><small>[[Ika-18 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-18 na Kongreso]]</small><br>2019–2022
|<center>Faustino Michael Carlos T. Dy III
|}
== Ikaanim na Distrito ==
*'''[[Mga lungsod ng Pilipinas|Lungsod]]''': [[Cauayan, Isabela|Cauayan]]
*'''[[Mga munisipalidad ng Pilipinas|Munisipalidad]]''': [[Echague, Isabela|Echague]], [[San Guillermo, Isabela|San Guillermo]], [[San Isidro, Isabela|San Isidro]]
*'''Populasyon (2015)''': 253,678
{| class="wikitable" width=40%
|-
!width=40%|Panahon
!Kinatawan
|-
|<center><small>[[Ika-18 na Kongreso ng Pilipinas|Ika-18 na Kongreso]]</small><br>2019–2022
|<center>Faustino A. Dy V
|}
== Solong Distrito (''defunct'') ==
{| class="wikitable" width=40%
|-
!width=40%|Panahon
!Kinatawan
|-
|rowspan=2|<center><small>[[Unang Lehislatura ng Pilipinas]]</small><br>1907–1909
|<center>Nicasio Claravall{{efn|group=l|Inalis sa pwesto ng Kapulungan.<ref>{{cite book|last=Jernegan|first=Prescott F.|title=The Philippine Citizen|year=2009|publisher=BiblioBazaar|url=https://books.google.com/books?id=70XqApkaZ7YC|page=80|isbn=978-1-115-97139-3}}</ref>}}
|-
|<center>Dimas Guzman
|-
|<center><small>[[Ikalawang Lehislatura ng Pilipinas]]</small><br>1909–1912
|rowspan=2|<center>Eliseo Claravall
|-
|<center><small>[[Ikatlong Lehislatura ng Pilipinas]]</small><br>1912–1916
|-
|<center><small>[[Ikaapat na Lehislatura ng Pilipinas]]</small><br>1916–1919
|<center>Mauro Verzosa
|-
|<center><small>[[Ikalimang Lehislatura ng Pilipinas]]</small><br>1919–1922
|<center>Miguel Binag
|-
|<center><small>[[Ikaanim na Lehislatura ng Pilipinas]]</small><br>1922–1925
|<center>Tolentino Verzosa
|-
|<center><small>[[Ikapitong Lehislatura ng Pilipinas]]</small><br>1925–1928
|<center>Manuel Nieto
|-
|<center><small>[[Ikawalong Lehislatura ng Pilipinas]]</small><br>1928–1931
|<center>Pascual Paguirigan
|-
|<center><small>[[Ikasiyam na Lehislatura ng Pilipinas]]</small><br>1931–1934
|<center>Silvestre Macutay
|-
|<center><small>[[Ikasampung Lehislatura ng Pilipinas]]</small><br>1934–1935
|<center>Silvino Gumpal
|-
|<center><small>[[Kapulungang Pambansa ng Pilipinas#Kapulungang Pambansa ng Komonwelt|Unang Pambansang Kapulungan]]</small><br>1935–1938
|rowspan=2|<center>Mauro Verzosa
|-
|<center><small>[[Kapulungang Pambansa ng Pilipinas#Kapulungang Pambansa ng Komonwelt|Ikalawang Pambansang Kapulungan]]</small><br>1938–1941
|-
|<center><small>[[Kapulungang Pambansa ng Pilipinas#Kapulungang Pambansa ng Komonwelt|Unang Kongreso ng Komonwelt]]</small><br>1945
|<center>Lino J. Castillejos
|-
|<center><small>[[Unang Kongreso ng Pilipinas|Unang Kongreso]]</small><br>1946–1949
|<center>Domingo Paguirigan
|-
|<center><small>[[Ikalawang Kongreso ng Pilipinas|Ikalawang Kongreso]]</small><br>1949–1953
|rowspan=2|<center>Samuel Reyes
|-
|<center><small>[[Ikatlong Kongreso ng Pilipinas|Ikatlong Kongreso]]</small><br>1953–1957
|-
|<center><small>[[Ikaapat na Kongreso ng Pilipinas|Ikaapat na Kongreso]]</small><br>1957–1961
|rowspan=2|<center>Delfin B. Albano
|-
|<center><small>[[Ikalimang Kongreso ng Pilipinas|Ikalimang Kongreso]]</small><br>1961–1965
|-
|<center><small>[[Ikaanim na Kongreso ng Pilipinas|Ikaanim na Kongreso]]</small><br>1965–1969
|<center>Melanio T. Singson
|-
|<center><small>[[Ikapitong Kongreso ng Pilipinas|Ikapitong Kongreso]]</small><br>1969–1972
|<center>Rodolfo B. Albano Jr.
|}
'''Notes'''
{{notelist|group=l}}
== At-Large (''defunct'') ==
=== 1943–1944 ===
{| class="wikitable" width=40%
|-
!width=40%|Panahon
!Kinatawan
|-
|rowspan=2|<center><small>[[Kapulungang Pambansa ng Pilipinas#Kapulungang Pambansa ng Ikalawang Republika|Kapulungang Pambansa]]</small><br>1943–1944
|<center>Lino J. Castillejos
|-
|<center>Gregorio P. Formoso
|}
=== 1984–1986 ===
{| class="wikitable" width=40%
|-
!width=40%|Panahon
!Kinatawan
|-
|rowspan=3|<center><small>[[Regular Batasang Pambansa]]</small><br>1984–1986
|<center>Rodolfo B. Albano Jr.
|-
|<center>Prospero G. Bello
|-
|<center>Simplicio B. Domingo Jr.
|}
== Sanggunian ==
*Philippine House of Representatives Congressional Library
{{Isabela}}
{{Distritong Pambatas ng Pilipinas}}
[[Kategorya:Distritong Pambatas ng Pilipinas]]
sfddtxocn0y5ajq01edtzz14423g4cv
Ray Charles
0
71637
1959428
1890808
2022-07-30T13:08:56Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{otheruses|Ray Charles}}
{{Infobox person/Wikidata}}
Si '''Ray Charles Robinson''' (23 Setyembre 1930 – 10 Hunyo 2004), kilala sa kanyang pangalan sa entabladong '''Ray Charles''', ay isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] [[pianista]] at [[manganganta]], na humubog sa tunog ng ''[[rhythm and blues]]'' o "ritmo at mga bughaw". Nagdala siya ng makakaluluwang tunog sa musikang "''country''" at pamantayan ng ''pop'' sa pamamagitan ng kaniyang mga pagrerekord ng "Makabagong mga Tugtugin", maging ang rendisyon ng
"''[[America the Beautiful]]''" na tinawag ni [[Ed Bradley]] ng ''[[60 Minutes]]'' bilang isang depinitibong bersyon ng awit, isang pambansang awit ng Amerika — isang klasiko, katulad ng lalaking umawit nito."<ref name=Salin>Salin mula sa Ingles na "''definitive version of the song, an American anthem — a classic, just as the man who sung it.''"</ref><ref name="60min">[http://www.cbsnews.com/stories/2004/10/14/60minutes/main649346.shtml "The Genius Of Ray Charles"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120306212654/http://www.cbsnews.com/stories/2004/10/14/60minutes/main649346.shtml |date=2012-03-06 }}, isang artikulo tungkol sa 1986 segmento kay Charles mula sa ''[[60 Minutes]]''.</ref> Tinawag siya ni [[Frank Sinatra]] bilang "ang tanging totoong henyo sa negosyo."<ref name="60min"/><ref name=Salin2>Salin mula sa Ingles na "the only true genius in the business".</ref><ref>{{cite news
| title = 'Ray Charles' scheduled to 'Hit the Road,' come to Austin
| author = Alex Regnery
| publisher = The Daily Texan
| year = 2106
| url = http://www.dailytexanonline.com/media/storage/paper410/news/2006/11/02/LifeArts/ray-Charles.Scheduled.To.hit.The.Road.Come.To.Austin-2434509.shtml?norewrite200611251702&sourcedomain=www.dailytexanonline.com
| accessdate = 2006-11-25
}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
== Sanggunian ==
{{reflist}}
{{Authority control}}
{{BD|1930|2004|Charles, Ray}}
[[Kategorya:Mga Aprikanong Amerikano]]
[[Kategorya:Mga kompositor mula sa Estados Unidos]]
[[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Estados Unidos]]
{{stub}}
30uo79bs5dcha2fd8mbkqt745zsmxck
Dagat Patay
0
79419
1959687
1879089
2022-07-31T07:09:31Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:DeadSea3667.jpg|right|thumb|300px|Ang Dagat Patay.]]
Ang '''Dagat Patay'''<ref>{{cite-UPDF2|Dagat Patay, Dead Sea}}</ref><ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Dagat Patay, Dagat Alat}}, pahina 26.</ref> o '''Dagat Alat'''<ref name=Biblia/> ay isang [[lawa]]ng nakalatag sa pagitan ng mga bansang [[Israel]] at [[Jordan]]. Sa 418 [[metro|m]] (1,371 [[talampakan (sukat)|talampakan]]) sa ilalim ng antas ng dagat, ito ang pinakamababang bahaging nasa ibabaw ng [[mundo]].<ref name=eb>[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556205/Dead_Sea.html Dead Sea] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091028032335/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761556205/Dead_Sea.html |date=2009-10-28 }} Encarta.msn.com], nakuha noong [[9 Oktubre]], [[2007]]</ref> Halos siyam na ulit na mas maalat ito kaysa [[dagat]].<ref name=eb/> Napakaalat ng Dagat Patay kaya't imposible sa karamihan sa mga may [[buhay]] na umiral dito. Ito ang dahilan kung bakit ganito ang pangalan o tawag dito. Subalit, hindi naman ito lubos na patay o walang buhay dahil may ilang uri ng [[bakterya]]ng nakakapamuhay sa katubigan nito. Dahil napakaalat ng tubig ng lawang ito, mas mabigat ito kaysa [[tubig-tabang]], at madaling nakalulutang ang isang tao na may kaginhawahan. Pumupunta ang mga turista sa Dagat Patay upang makalutang sa tubig nito at maenjoy ito.
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga lawa sa Asya]]
[[Kategorya:Mga dagat sa Asya|Patay]]
[[Kategorya:Heograpiya ng Israel]]
[[Kategorya:Jordan]]
{{stub|Heograpiya}}
l0vps1gctcechbd1r1nj6ja7zff6yt7
Catherine II ng Rusya
0
83442
1959586
1754727
2022-07-31T03:27:45Z
103.196.139.64
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Catherine II by J.B.Lampi (1780s, Kunsthistorisches Museum).jpg|Catherine II ng Rusya|thumb]]
Si '''Catalina II''', tinatawag din '''Catalina ang Dakila''' ({{lang-ru|Екатерина II Великая}}, ''Yekaterina II Velikaya''; {{OldStyleDate|Mayo 2|1729|Abril 21}}{{ndash}} namuno bilang Emperatris ng [[Rusya]] mula {{OldStyleDate|Hulyo 9|1762|Hunyo 28}} hanggang {{OldStyleDate|Nobyembre 17|1796|Nobyembre 6}}) ay isang Emperatris ng [[Rusya]]. Sa ilalim ng kanyang tuwirang tangkilik, lumawak ang Imperyong Ruso, pinabuti ang pamamahala nito, at lalo pang sumailalim sa patakaran ng pagiging Maka-Kanluran. Pinatibay ng kanyang pamumuno ang Rusya na lumaki na mas malakas at naging isa sa mga malalaking kapangyarihan ng [[Europa]]. Ang kanyang kahanga-hangang kakayahan sa larangan ng masalimuot na patakarang banyaga at minsa'y malupit na ganti sa magaan na himagsikan ang pumuno sa kanyang pribadong [[buhay]] na nakakapagod.
[[Kategorya:Rusya]]
{{stub}}
{{authority control}}
ksg0xzb9gf5r7xgqhnqfacgap0abyby
1959588
1959586
2022-07-31T03:31:23Z
103.196.139.64
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Catherine II by J.B.Lampi (1780s, Kunsthistorisches Museum).jpg|Catalina II ng Rusya|thumb]]
Si '''Catalina II''', tinatawag din '''Catalina ang Dakila''' ({{lang-ru|Екатерина II Великая}}, ''Yekaterina II Velikaya''; {{OldStyleDate|Mayo 2|1729|Abril 21}}{{ndash}} namuno bilang Emperatris ng [[Rusya]] mula {{OldStyleDate|Hulyo 9|1762|Hunyo 28}} hanggang {{OldStyleDate|Nobyembre 17|1796|Nobyembre 6}}) ay isang Emperatris ng [[Rusya]]. Sa ilalim ng kanyang tuwirang tangkilik, lumawak ang Imperyong Ruso, pinabuti ang pamamahala nito, at lalo pang sumailalim sa patakaran ng pagiging Maka-Kanluran. Pinatibay ng kanyang pamumuno ang Rusya na lumaki na mas malakas at naging isa sa mga malalaking kapangyarihan ng [[Europa]]. Ang kanyang kahanga-hangang kakayahan sa larangan ng masalimuot na patakarang banyaga at minsa'y malupit na ganti sa magaan na himagsikan ang pumuno sa kanyang pribadong [[buhay]] na nakakapagod.
[[Kategorya:Rusya]]
{{stub}}
{{authority control}}
mvxkzmckwpn85ckaij7s6dincvfr3vz
Pandemya ng trangkaso ng 2009
0
87293
1959414
1940967
2022-07-30T11:59:54Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{copyedit|date=Nobyembre 2011|note=kondehan > kondado}}
{{Infobox pandemic
| name = 2009 swine flu pandemic
| width =
| map1 = H1N1 map by confirmed cases.svg
| legend1 = {{legend|#2b0000|50,000+ kumpirmadong kaso}}{{legend|#550000|5,000–49,999 kumpirmadong kaso}}{{legend|#8c0000|500–4,999 kumpirmadong kaso}}{{legend|#d40000|50–499 kumpirmadong kaso}}{{legend|#ff6666|5–49 kumpirmadong kaso}}{{legend|#ff9999|1–4 kumpirmadong kaso}}{{legend|#b9b9b9|Walang kumpirmadong kaso}}
| map3 =
| legend3 =
| map4 =
| legend4 =
| map5 =
| legend5 =
| disease = [[Influenza]]
| virus_strain = Pandemya ng H1N1/09 virus
| location = Buong mundo
| arrival_date =
| arrival_date = Enero 2009 – 10 Agosto 2010<ref name="Reuters6-11" /><ref name="WHO declares H1N1 Pandemic over" />
| first_case = [[Hilagang Amerika]]<ref name= "CDCmmw4-09">{{Cite web|url = https://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm5817a5.htm |title=Outbreak of Swine-Origin Influenza A (H1N1) Virus Infection: Mexico, March–April 2009 | date=30 April 2009 |website=The Centers for Disease Control and Prevention (CDC)|url-status=live|archive-url= https://web.archive.org/web/20200320042228/https://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm5817a5.htm/|archive-date=20 March 2020|access-date=20 March 2020}}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Perez-Padilla R, de la Rosa-Zamboni D, Ponce de Leon S, Hernandez M, Quiñones-Falconi F, Bautista E, Ramirez-Venegas A, Rojas-Serrano J, Ormsby CE, Corrales A, Higuera A, Mondragon E, Cordova-Villalobos JA | display-authors = 6 | title = Pneumonia and respiratory failure from swine-origin influenza A (H1N1) in Mexico | journal = The New England Journal of Medicine | volume = 361 | issue = 7 | pages = 680–89 | date = August 2009 | pmid = 19564631 | doi = 10.1056/NEJMoa0904252 | author14 = INER Working Group on Influenza }}</ref>
| first_case(US) = [[San Diego]], [[California]], [[United States]]<ref>{{cite journal | vauthors = Fry AM, Hancock K, Patel M, Gladden M, Doshi S, Blau DM, Sugerman D, Veguilla V, Lu X, Noland H, Bai Y, Maroufi A, Kao A, Kriner P, Lopez K, Ginsberg M, Jain S, Olsen SJ, Katz JM | display-authors = 6 | title = The first cases of 2009 pandemic influenza A (H1N1) virus infection in the United States: a serologic investigation demonstrating early transmission | journal = Influenza and Other Respiratory Viruses | volume = 6 | issue = 3 | pages = e48–53 | date = May 2012 | pmid = 22353441 | pmc = 4941679 | doi = 10.1111/j.1750-2659.2012.00339.x | collaboration = Influenza Serology Working Group }}</ref><ref name="Reuters6-11" />
| origin = [[Veracruz, Veracruz]], [[Mehiko]]<ref name="CDCmmw4-09" /><ref>{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/h1n1flu/information_h1n1_virus_qa.htm|title=Origin of 2009 H1N1 Flu (Swine Flu): Questions and Answers | date=25 November 2009|website=Centers for Disease Control and Prevention (CDC)|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318172324/https://www.cdc.gov/h1n1flu/information_h1n1_virus_qa.htm|archive-date=18 March 2020|access-date=20 March 2020}}</ref>
| confirmed_cases = 491,382 (lab-confirmed)<ref name="WHO99">{{Cite web|url= https://www.who.int/csr/disease/swineflu/laboratory06_08_2010/en/|title=Weekly Virological Update on 05 August 2010 | date=5 August 2010|website=World Health Organization (WHO) |access-date=8 April 2020}}</ref>
| suspected_cases = 700 milyon to 1.4 bilyon (estimation)<ref name="cases">{{cite web|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2011/08/study-puts-global-2009-h1n1-infection-rate-11-21|title=Study puts global 2009 H1N1 infection rate at 11% to 21%|last1=Roos|first1=Robert| name-list-format = vanc |date=8 August 2011|website=|publisher=Center for Infectious Disease Research and Policy|language=en|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=}}</ref>
| recovery_cases =
| deaths = lab-confirmed deaths reported to [[World Health Organization|WHO]]: 18,449<ref name="WHO100">{{Cite web|url= https://www.who.int/csr/don/2010_08_06/en/|title=Pandemic (H1N1) 2009 | date=6 August 2010|website=World Health Organization (WHO) |access-date=8 April 2020}}</ref> (flu patients were generally not tested)<ref>{{cite web |title=CDC H1N1 Flu {{!}} Influenza Diagnostic Testing During the 2009–2010 Flu Season |url=https://www.cdc.gov/h1n1flu/diagnostic_testing_public_qa.htm |website=www.cdc.gov |access-date=4 April 2020}}</ref><br />
| territories =
| total_ili =
| website =
}}
Ang '''pandemyang [[Bayrus trangkaso A subtipo H1N1|Influenza A (H1N1)]]''' ay isang epidemya ng isang bagong katangian ng bayrus pang-trangkaso na natuklasan lamang noong Abril 2009, kilala ito bilang "[[trangkasong baboy]]". Ang pinagmulan ng pagkalat nito sa mga tao ay hindi pa rin nalalaman. Ang mga kasong unang natuklasan sa E.U. at ang mga opisyales ay nagsuspetya na may kaugnayan ang pangyayaring ito sa mga naunang pagsilakbo ng sakit na katulad ng trangkaso sa Mehiko. Ilang araw ang lumipas at daang-daang kaso ang naitala sa Mehiko, ilan sa mga kasong ito ay malala, pati na rin ang E.U. ay nakapagtala ng mga kaso at ilang pang mga bansa sa hilagang kalahati ng mundo. Hindi nagtagal mula noon, ang [[Samahan ng Pandaigdigang Kalusugan|S.P.K.]] ng [[United Nations|U.N.]], kasama ang C.D.C ng E.U. ay nagpahayag na ang A(H1N1) ay maaring maging pandaigdigang sakit, at ang S.P.K. ay itinaas na sa "Ika-5 Antas" na hanggang anim ang kahandaan para sa naturing na sakit, bilang "''signal that a pandemic is at the imminent level''".
Kahit na ang mga virologists ang nagsasabing ang sakuna ay malumanay at mas malubha ang mga naunang sakuna kaysa dito<ref>{{cite web|url =http://www.latimes.com/features/health/la-sci-swine-reality30-2009apr30,0,3606923.story |title =Scientists see this flu strain as relatively mild |accessdate = 2009-05-15|author =Karen Kaplan and Alan Zarembo|last =Kaplan |first =Karen |authorlink =latimes.com |author2 =Alan Zarembo |date =30 |year =2009 | month =April |publisher =latimes.com |pages =2 |language =Ingles}}</ref>, may ilang opisyales para sa kalusugan, kabilang ang direktor ng C.D.C. na si Richard Besser, ay nag-aalala sa maaring mangyari sa mga susunod na taon, na nagsasabing "''we are not seeing any sign of this petering out. We are still on the upswing of the epidemic curve. The number of cases is expected to rise as the new flu spreads across the country.''"<ref>{{cite web|url =http://www.webmd.com/cold-and-flu/news/20090507/swine-flu-spreads-fall-flu-season-looms |title =Swine Flu Spreads, Fall Flu Season Looms |accessdate = 2009-05-15|author =Daniel J. DeNoon|last =DeNoon |first =Daniel |authorlink =http://www.webmd.com/daniel-j-denoon |date =7 |year =2009 | month =May |publisher =webmd.com |pages =2 |language =Ingles}}</ref> Kung susuriin pa, maraming eksperto ay nababahala dahil ang bagong bayrus ay maaring lumala at mag-bago sa mga darating na buwan, na maaring magdulot ng mas delikado at mas malawakang pagsilakbo ng bayrus sa mga susunod na taon.
Ang bagong sakit ay nag-mimistulang magkahalo ng apat na klase ng [[Bayrus trangkaso A subtipo H1N1]].<ref name="WebCite">{{cite web|url =http://www.newscientist.com/article/dn17025-deadly-new-flu-virus-in-us-and-mexico-may-go-pandemic.html|title =Deadly new flu virus in US and Mexico may go pandemic|accessdate =2009-05-16|author =Debora MacKenzie|last =MacKenzie|first =Debora|authorlink =http://www.newscientist.com/search?rbauthors=Debora+MacKenzie|date =28|year =2009|month =Abril|publisher =webcitation.org|pages =1|language =Ingles|archive-date =2009-05-07|archive-url =https://web.archive.org/web/20090507165006/http://www.newscientist.com/article/dn17025-deadly-new-flu-virus-in-us-and-mexico-may-go-pandemic.html|url-status =dead}}</ref> Ang mga pagsusuri sa C.D.C. ay kinilala ang apat na magkakaibang uri ng bayrus bilang isa sa trangkasong pantao, isa sa [[trangkasong pang-ibon]], at dalawa sa [[trangkasong ng baboy]].<ref name="WebCite" /> Pero, ang ibang siyentipiko ay nagsabi na ang pagkakasuri sa mga kaurian ng trangkasong ng baboy ng 2009 (A/H1N1) ang nagpapatunay na lahat ng bahagi ng RNA ay mula sa pinagmumulan ng trangkaso ng baboy,<ref>{{cite web|url =http://www.promedmail.org/pls/otn/f?p=2400:1001:4236182472951842::NO::F2400_P1001_BACK_PAGE,F2400_P1001_PUB_MAIL_ID:1010,77250|title =INFLUENZA A (H1N1) "SWINE FLU": WORLDWIDE (04)|accessdate =2009-05-16|author =Raul Rabadan|last =Rabadan|first =Raul|authorlink =promedmail.org|date =28|year =2009|month =Abril|publisher =promedmail.org|pages =1|language =Ingles|archive-date =2009-05-05|archive-url =https://web.archive.org/web/20090505050358/http://www.promedmail.org/pls/otn/f?p=2400:1001:4236182472951842::NO::F2400_P1001_BACK_PAGE,F2400_P1001_PUB_MAIL_ID:1010,77250|url-status =dead}}</ref> at "''this preliminary analysis suggests at least two swine ancestors to the current H1N1, one of them related to the triple reassortant viruses isolated in North America in 1998.''"<ref>{{cite web|url=http://www.eurosurveillance.org/ViewArticle.aspx?ArticleId=19193|title=The origin of the recent swine influenza A(H1N1) virus infecting humans|accessdate = 2009-05-16|author =V. Trifonov, H. Khiabanian, B. Greenbaum, R. Rabadan|authorlink =eurosurveillance.org|date =30|year =2009|month =Abril|publisher =promedmail.org|pages =1|language=Ingles}}</ref> May trangkaso ng baboy na mula sa mga ninuno ay laganap sa Estados Unidos, at yung isa sa Euro-Asya.<ref name="WebCite" />
== Kasaysayan ng konteksto ==
Ang taunang pagkakaroon ng trangkaso ay tinatayang nakakaapekto ng 5–15% ng populasyon sa daigdig, na nagreresulta ng malalalang sakit sa 3-5 milyong tao at nagdudulot ng pagkamatay ng 250,000–500,000 katao sa mundo. Sa mga industrialisadong bansa nagkakaroon lang ng malalang sakit at kamatayan dulot ng trangkaso sa mga matataong lugar at higit na naapektohan ang mga sanggol, matatanda, at mga sakiting tao.<ref name="WHOreports">{{cite web|url =http://www.who.int/mediacentre/factsheets/2003/fs211/en/|title =Influenza|accessdate =2009-05-16|author =Samahan ng Pandaigdigang Kalusugan|authorlink =Samahan ng Pandaigdigang Kalusugan|year =2003|month =Marso|publisher =S.P.K.|pages =1|language =Ingles|archive-date =2009-05-05|archive-url =https://web.archive.org/web/20090505070146/http://www.who.int/mediacentre/factsheets/2003/fs211/en/|url-status =dead}}</ref>
Bukod sa mga taunang epidemya ito, ang bayrus na Influenza A ay nagdulot ng pandaigdigang pagkalat ng sakit noong ika-20 na siglo: Ang trangkasong Hispano noong 1918, trangkaso sa Asya noong 1957 at ang trangkasong Hongkong noong 1968-69. Ang mga sakit na ito ay mula sa bayrus na Influenza A na sumailalim sa malaking prosesong pagbabago na pang-genetiko, dahil sa hindi pagkakaroon ng immunidad sa bayrus.<ref name="WHOreports" /><ref name="CDC">{{cite web|url=http://www.cdc.gov/ncidod/EID/vol12no01/05-1254.htm|title=Influenza Pandemics of the 20th Century|accessdate = 2009-05-16|author =Edwin D. Kilbourne|last =Kilbourne|first =Edwin|authorlink =Edwin D. Kilbourne|year =2006|month =Enero|publisher =cdc.gov|pages =1|language=Ingles}}</ref> Ang kabuuan ng mga detalye sa mga sakunang ito ay nakabuod sa ibaba.
{|class="wikitable" style="text-align:center"
| colspan="7" bgcolor="#ccccff" | '''20th century Flu pandemics'''
|-
! Panademya || Taon || [[Trangkaso A bayrus subtipo H1N1|A (H1N1)]]<br /> subtipo ||Taong naiimpektohan<br /> (tinataya) || Namamatay<br />(tinataya) || Namamatay ayon sa pursyento
|-
| Panademya ng 1918
| 1918–19
| [[Trangkaso A bayrus subtipo H1N1|H1N1]]<ref name="JAFMA">{{cite journal |last=Hsieh |first=Yu-Chia |author2=''et al.'' |date=January 2006 |title=Influenza pandemics: past present and future |journal=Journal of the Formosan Medical Association |volume=105 |issue=1 |pages=1–6 |url=http://ajws.elsevier.com/ajws_archive/200611051A1086.pdf |access-date=2009-05-16 |archive-date=2009-05-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090521031625/http://ajws.elsevier.com/ajws_archive/200611051A1086.pdf |url-status=dead }}</ref>
| 1 bilyon
| 50 - 60 milyon<ref name="TenThings">{{cite web |url=http://www.who.int/csr/disease/influenza/pandemic10things/en/index.html |publisher=[[World Health Organization]] |date=14 October 2005 |title=Ten things you need to know about pandemic influenza |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051016015026/http://www.who.int/csr/disease/influenza/pandemic10things/en/index.html |archivedate=16 October 2005 |access-date=16 May 2009 |url-status=live }}</ref>
| >2.5%<ref name="EID 1918 pandemic">{{cite journal |last1=Taubenberger JK | last2= Morens DM |publisher=[[Centers for Disease Control and Prevention]] |journal=Emerging Infectious Diseases |volume=12 |issue=1 |title=1918 influenza: the mother of all pandemics |date=January 2006 |url=http://www.cdc.gov/ncidod/eid/vol12no01/05-0979.htm}}</ref>
|-
| Panademya ng 2009
| 2009
| [[Trangkaso A bayrus subtipo H1N1|H1N1]]
| 302,000
| Humigit sa 788 <small>(simula ng Hunyo ng 2009)</small>
| 0.4% tinataya (mga nasa 0.3%-1.5%)<ref name="2009CFR">{{cite journal |last=Fraser |first=Christophe |author2=''et al.'' |date=May 2009 |title=Pandemic Potential of a Strain of Influenza A (H1N1) |journal=Science |url=http://www.sciencemag.org/cgi/rapidpdf/1176062v2.pdf |format=PDF |doi= |pmid= }}</ref>
|-
| Trangkaso ng Asya
| 1957
| H2N2<ref name="JAFMA"/>
|
| 2 milyon<ref name="TenThings"/>
| <0.1%<ref name="EID 1918 pandemic"/>
|-
| Trangkaso ng Hongkong
| 1968–69
| H3N2<ref name="JAFMA"/>
|
| 1 milyon<ref name="TenThings"/>
| <0.1%<ref name="EID 1918 pandemic"/>
|-bgcolor="yellow"
| [[Trangkaso|Taunang trangkaso]]
| Bawat taon
| Karaniwan ang mga A/H3N2, A/H1N1, at B
| 5-15% (340 milyon - 1 bilyon)<ref name="WHO Europe Influenza">{{cite web |url=http://www.euro.who.int/influenza |title=WHO Europe - Influenza |date=June 2009 |publisher=[[World Health Organization]] |accessdate=2009-06-12}}</ref>
| 250,000-500,000<ref name="WHO Europe Influenza"/>
| <0.05%
|}
:<span style="background-color:yellow;width:50px;border:1px solid #aaaaaa"> </span> ''Hindi isang panademya''
Ang bayrus ng trangkaso ay nagdulot na rin ng banta sa mga nakaraang siglo, na kinabibilangan ng ''pseudo-pandemic'' ng 1947, ang pagsilakbo ng trangkasong ng baboy ng 1976 at ang trangkasong Rasya ng 1977, na dinulot ng isang uri ng H1N1.<ref name="CDC"/> Ang mundo ay naging mas alerto simula ng similakbo ang [[SARS]] sa Timog-silangang Asya (ito ay idinulot ng SARS coronavirus).<ref>{{cite web|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/04/29/AR2009042904911.html|title=System Set Up After SARS Epidemic Was Slow to Alert Global Authorities|accessdate =2009-05-16|author =David Brown|last =Brown|first =David|authorlink =http://projects.washingtonpost.com/staff/email/david+brown/|date =30|year =2009|month =Abril|publisher =washingtonpost.com|pages =1|language=Ingles}}</ref> Ang pagiging alerto ay mas pinalawak pa at nasustinahan dahil sa pagdating ng pagsilakbo trangkaso ng ibon (H5N1) dahil sa mataas na nakamamatay na uri ng H5N1, kahit ang sakit ay karaniwan at limitado ang hawaang tao sa tao.<ref name="JAFMA" /><ref>{{cite web|url=http://content.nejm.org/cgi/content/full/353/13/1374|title=Avian Influenza A (H5N1) infection in humans|accessdate =2009-05-16|date =29|year =2005|month =Setyembre|publisher =nejm.org|pages =1|language=Ingles}}</ref>
== Pagkalat ayon sa mga bansa ==
[[File:Influenza-2009-cases-logarithmic.png|thumb|325px|right|Isang ''semi-logarithmic'' na tsart ng nakumpirmado na ng laboratoryo na kaso ng trangkaso base sa ulat ng S.P.K.<ref>{{cite web|url=http://www.who.int/csr/disease/swineflu/updates/en/index.html|title=
Situation updates - Influenza A(H1N1)|accessdate =2009-05-16|author =S.P.K.|authorlink =Samahan ng Pandaigdigang Kalusugan|publisher =http://www.who.int|pages =1|language=Ingles}}</ref>]]
=== Pagsilakbo sa E.U. at Mehiko ===
;E.U.
Ang lugar at ang hayop na pinagmulan ng sakit ay hindi pa rin natutuklasan.<ref name="HSWTFOB?">{{cite web|url=http://www.nature.com/news/2009/090505/full/459014a/box/1.html|title=How severe will the flu outbreak be?|accessdate =2009-05-16|author =Declan Butler|last =Butler|first =Declan|authorlink =nature.com|date =5|year =2009|month =Mayo|publisher =nature.com|pages =1|language=Ingles}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.msnbc.msn.com/id/21134540/vp/30523283#30523283|title=113 Confirmed Cases|accessdate=2009-05-16|publisher=msnbc.msn.com|pages=1|language=Ingles|archive-date=2009-10-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20091007163933/http://www.msnbc.msn.com/id/21134540/vp/30523283#30523283|url-status=dead}}</ref> Inimumungkahi ng mga pagsusuri ang sakunang H1N1 na responsable sa naturing na pagsilakbo ay unang lumala noong Septiyembre 2008 ay lumaganap na masa ng ilang buwan bago maitala ang unang kaso.<ref name="HSWTFOB?" /><ref>{{cite web|url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/324/5927/572|title=As Swine Flu Circles Globe, Scientists Grapple With Basic Questions|accessdate =2009-05-16|author =Cohen and Enserink|authorlink =sciencemag.org|date =1|year =2009|month =Mayo|publisher =sciencemag.org|pages =1|language=Ingles}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.virology.ws/2009/04/30/swine-influenza-amexico2009-h1n1-update/|title=Swine influenza A/Mexico/2009 (H1N1) update|accessdate =2009-05-16|author =Vincent Racaniello|last =Racaniello|first =Vincent|authorlink =virology.ws|date =30|year =2009|month =Abril|publisher =virology.ws|pages =1|language=Ingles}}</ref>
Ang bagong sakuna ay unang nadiskubre nang suriin ang dalawang bata ng C.D.C., una noong ika-14 ng Abril sa [[Kondehan ng San Diego, California]] at ilang araw ang nakalipas sa kalapit na [[Kondehan ng Imperial, Kalipornya]].<ref name="TwoKids">{{cite web|url=http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm5815a5.htm|title=Swine Influenza A (H1N1) Infection in Two Children --- Southern California, March--April 2009|accessdate =2009-05-16 |publisher =cdc.gov|pages =1|language=Ingles}}</ref> Wala man lang kahit isa sa mga bata ay may direktang kaugnayan sa baboy.<ref name="TwoKids" />
'''Mehiko'''
Ang unang kaso ay naitala sa [[Lungsod ng Mehiko]], kung saan ang mga kamerang nagmamanman ay nakapansin ng sakit na katulad ng trangkaso (o I.L.I.) na nagsimula noong ika-18 ng Marso.<ref name="Q&A">{{cite news| author =BBC News| title =Q&A: Swine flu| url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/8017585.stm| publisher = BBC News| page =1| accessdate = 5-17-09 | language =Ingles | quote =Infection control experts are scrambling to respond to outbreaks of swine flu in Mexico and the US, and suspected cases elsewhere.}}</ref> Ang pagsilakbo ay inakala lamang bilang "''late-season flu''" ng mga aworidad na Mehikano (at nagkataon nga naman na ikinalito ito sa bayrus pang-trangkaso B)<ref>{{cite news| author =DONALD G. McNEIL Jr|location=Lungsod ng Bagong York| title =Flu Outbreak Raises a Set of Questions
| url =http://www.nytimes.com/2009/04/27/health/27questions.html?_r=1| publisher = nytimes.com| page =1| accessdate = 5-17-09 | language =Ingles}}></ref> hanggang ika-21 ng Abril,<ref>{{cite news |first=MARK |last=STEVENSON |authorlink=MARK STEVENSON |author=MARK STEVENSON |title=U.S., Mexico battle deadly flu outbreak |url=http://www.komonews.com/news/national/43692847.html |format=HTML |publisher=komonews |location=Seatle page= 1 |accessdate=2009-05-18 |language=Ingles |archive-date=2009-04-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090427151508/http://www.komonews.com/news/national/43692847.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite news |first=David |last=Brown |authorlink= http://projects.washingtonpost.com/staff/email/david+brown/|author= David Brown|title= U.S. Slow to Learn of Mexico Flu|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/04/25/AR2009042501335.html |format= HTML|publisher= washingtonpost.com|location= Washington|date= 2009-04-26|accessdate=2009-05-18 |language= Ingles|quote=Canadian Officials Knew of Rare Strain Before Americans Did}}</ref> nang ang Centers for Disease Control and Prevention ng E.U. ay naalerto at nabahala sa dalawang kaso ng trangkaso ng baboy na iniulat sa midya.<ref>{{cite news|author=Mike Stobbe |first=Mike |last=Stobbe |title= Officials alert doctors after 2 California children infected with unusual swine flu|url=http://www.startribune.com/error/?path=%2Flifestyle%2Fhealth&id=43357097|publisher=startribune.com|accessdate=2009-05-18 }}</ref> Ang ilang mga muwestra ay ipinadala sa kampong C.D.C. ng E.U. noong ika-18 ng Abril.<ref>{{cite web|1= |title= Désolé, nous n'avons pas trouvé cette page|url= http://fr.news.yahoo.com/3/20090426/twl-monde-grippe-porcine-1be00ca.html|publisher= yahoo.com|language= Pranses|format= HTML|accessdate= 2009-08-05|archiveurl= https://web.archive.org/web/20090429204954/http://fr.news.yahoo.com/3/20090426/twl-monde-grippe-porcine-1be00ca.html|archivedate= 2009-04-29|url-status= live}}</ref> Ang mga kaso sa Mehiko ay nakumpirma ng C.D.C. at ng [[Samahan ng Pandaigdigang Kalusugan]] bilang bagong sakuna ng H1N1.<ref name="Q&A"/><ref name="Influenza on U.S. and Mexico">{{cite web|title=Influenza-like illness in the United States and Mexico |url=http://www.who.int/csr/don/2009_04_24/en/index.html |publisher= Samahan ng Pandaigdigang Kalusugan |page=1 |pages=1 |language=Ingles |format=HTML |date= 24 |month=Abril |year=2009 |accessdate= 05-19-2009}}</ref>
May mga kaso rin ang naitala sa mga estado ng [[San Luis Potosí]], [[Hidalgo (Mexico)|Hidalgo]], [[Querétaro]] at [[Estado ng México]].<ref name="NYT">{{cite web | last=Lacey;McNeil | first=Marc;Donald |author= Marc Lacey at Donald G. McNeil | title= Fighting Deadly Flu, Mexico Shuts Schools |authorlink=http://topics.nytimes.com/topics/reference/timestopics/people/l/marc_lacey/index.html?inline=nyt-per|authorlink=http://topics.nytimes.com/top/reference/timestopics/people/m/donald_g_jr_mcneil/index.html?inline=nyt-per | url=http://www.nytimes.com/2009/04/25/world/americas/25mexico.html?_r=1 | publisher=nytimes.com | accessdate=2009-05-15}}</ref> Ang Ministro sa Kalusogan ng Mehiko na si José Ángel Córdova ay nagsabi na "''We’re dealing with a new flu virus that constitutes a respiratory epidemic that so far is controllable''."<ref name="NYT" />
=== Sitwasyon sa mga piling bansa ===
{{Flu}}
;Mehiko
Noong ika-21 ng Mayo, may lathain ang Associated Press na nagsasabing ang sekretarya ng kagawaran ng kalusugan sa Mehiko ay nagsabi na walang na-ospital na may karamdaman sa baga sa mga nakaraang tatlong araw, at walang kaso ng trangkaso na naitala simula noong ika-14 ng Mayo. "''We are seeing a 96.1 percent drop in cases, and that's why we are dropping the alert level to green today''", sabi ni Ahued.<ref>{{cite news |first=ISTRA |last=PACHECO |author=ISTRA PACHECO |title=Mexico City ends swine flu alert, no cases in week |url=http://www.google.com/hostednews/ap/article/ALeqM5gfYcVCw5PiKbk5yaX7JaF9NqhPygD98AQ4JG1 |publisher=AP |date=2009-05-22 |accessdate=2009-05-23 |archive-date=2009-06-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090607164307/http://www.google.com/hostednews/ap/article/ALeqM5gfYcVCw5PiKbk5yaX7JaF9NqhPygD98AQ4JG1 |url-status=dead }}</ref>
;Estados Unidos
Ang sakit ay kumalat sa 47 mga estado at sa Distrito ng Kolumbya; gayunpaman, sa humigit 5,000 katao o maaring maging kaso ng ika-20 ng Mayo, 9 lang ang namatay.<ref>{{cite news |first= |last= |authorlink=http://www.cdc.gov/ |author=C.D.C. |title=Novel H1N1 Flu Situation Update |url= http://www.cdc.gov/h1n1flu/update.htm|publisher= C.D.C.|date=Ika-22 ng Mayo, 2009 |accessdate=2009-05-23 }}</ref> Sa pagtatagubilin noong ika-30 ng Mayo, si Dr. Daniel Jernigan ng C.D.C. ay nagsasabing 247 ang naospital dahil sa trangkaso ng baboy, humigit sa 70% ay may iba pang talamak na kondisyon—pagbubuntis, hika, at may karamdaman sa puso.<ref>{{cite news |authorlink=http://www.cdc.gov/|author= C.D.C.|title=CDC Telebriefing on Investigation of Human Cases of H1N1 Flu |url= http://www.cdc.gov/media/transcripts/2009/t090520.htm|publisher=C.D.C. |date=Ika-20 ng Mayo, 2009 |accessdate=2009-05-23 }}</ref>
;;Lungsod ng Bagong York
Noong ika-21 ng Mayo, ang New York State Department of Health ay nagsasabi na 333 sa mga nakumpirmado ng laboratoryo na may kaso sa estado, 227 ay mula sa [[Lungsod ng Bagong York]].<ref>{{cite news |author=health.state.ny.us |title=H1N1 Flu (Swine Flu) |url=http://www.health.state.ny.us/diseases/communicable/influenza/h1n1/ |publisher=health.state.ny.us |date=Ika-20 ng Mayo, 2009 |accessdate=2009-05-23 |archive-date=2009-05-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090524003838/http://www.health.state.ny.us/diseases/communicable/influenza/h1n1/ |url-status=dead }}</ref>
;;Houston
Ang Houston Chronicle ay may lathaing nilikha noong ika-21 ng Mayo na nagsasabing: "''Houston's largest concentration of swine flu cases has grown by one to 25 at Travis Elementary, although the city's health department said the latest case actually was part of the cluster of illnesses that caused the school to shut down last week. . . . As of Wednesday there had been 121 confirmed cases of the disease in the Houston area, according to the city.''"<ref>{{cite news |author= Houston Chronicles|title=Houston elementary's swine flu count grows by 1 to 25|url= http://www.chron.com/disp/story.mpl/front/6435220.html|publisher= Houston Chronicle|date=Ika-21 ng Mayo, 2009 |accessdate=2009-05-24}}</ref>
;Britanya
May lathain ang AP na nilikha noong ika-21 ng Mayo na nagsasabing: "''British health authorities have confirmed three new cases of swine flu, bringing the country's total to 112. The Health Protection Agency said Thursday May 21 2009 that the new cases are all children living in the West Midlands. The children had all recently returned from an affected area in the U.S.''"<ref>{{cite news|author=MARIA CHENG|title=Experts call Britain's attempts to stop swine flu flawed, say there may be a larger outbreak|url=http://www.the33tv.com/news/nationworld/sns-ap-med-britain-swine-flu,0,7224403.story|publisher=the33tv.com|page=1-2|pages=2|date=Ika-21 ng Mayo, 2009|accessdate=2009-05-24}}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
;Hapon
May lathain ang Time/CNN na nilikha noong ika-21 ng Mayo na nagsasabing: "''The Japanese government on Wednesday confirmed the first two cases of the disease in Tokyo, the world's most populous metropolitan area. Meanwhile, the number of Japanese who have contracted the new flu has more than doubled since May 18 from 130 to 279, a rate of increase that is "without a doubt" the highest in Asia, says Peter Cordingley, regional spokesman for the World Health Organization.''"<ref>{{cite news|author=Coco Masters / Tokyo|authorlink=http://www.time.com/time/letters/email_letter.html|title=In Japan, Swine Flu Spreading Quickly|url=http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1900122,00.html?xid=rss-health|publisher=Time/CNN|date=Ika-21 ng Mayo, 2009|accessdate=2009-05-26}}{{Dead link|date=Oktubre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ayon kay Asahi Shinbun, ang pinaka-apektadong rehiyon ay ang mga prepektura ng [[Prepekturang Hyogo|Hyogo]] at ng [[Prepektura ng Osaka|Osaka]].
;Pilipinas
{{Main|2009 pandemya ng trangkaso sa Pilipinas}}
Ang panademya ng trangkasong baboy sa [[Pilipinas]] ay nag-umpisa ng ika-21 ng Mayo nang ang Pilipinang batang babae ay nahawaan ng [[Trangkaso A bayrus subtipo H1N1|A (H1N1)]] noong nasa [[Estados Unidos]]. Sa mga sumunod na araw, nagkaroon ng ilang lokal na kaso sa [[Zambales]] nang may dalawang babaeng Taywanis na sumipot sa kasalan at nanghawa ng ilang katao. Sabi ni Duque na "''The DOH confirms today the first case of A(H1N1) in the Philippines. She is a female traveler who arrived in the country on May 18 from the United States, whose throat specimen tested positive based on results from the Research Institute for Tropical Medicine.''"<ref>{{cite web |title=First swine flu virus case in RP |url=http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/news/view/20090522-206490/First-swine-flu-virus-case-in-RP |date=05-22-2009 |work=Swine flu, Health |publisher=Cebu Daily News |accessdate=2009-06-13 |archive-date=2009-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090525150221/http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/news/view/20090522-206490/First-swine-flu-virus-case-in-RP |url-status=dead }}</ref>
== Pandaigdigang pag-tugon ==
{| class="navbox collapsible collapsed" style="float: right; margin: 0.8em; width:35em; font-size:smaller;"
|-
! colspan="2" style="background:#ddf; border:0 solid black;" | WHO pandemic influenza phases (2009)<ref name="WHO Phases">{{cite web |url=http://www.who.int/csr/disease/avian_influenza/phase/en/index.html |title=WHO Pandemic Influenza Phases |publisher=[[World Health Organization]] |accessdate=2009-04-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051124003932/http://www.who.int/csr/disease/avian_influenza/phase/en/index.html |archivedate=2005-11-24 |url-status=live }}</ref>
|- style="font-weight:bold; background:#ddf;"
| style="border: 0px solid black" | Mga antas
| style="border: 0px solid black" | Paglalarawan
|- style="background: #F7F8FA"
| style="border: 0px solid black" | Unang antas
| style="text-align:left" | Ang mga trangkasong pang-hayop na kumakalat ay hindi nakakaapekto sa mga tao.
|- style="background: #F7F8FA"
| style="border: 0px solid black" | Ika-2 antas
| style="text-align:left" |
|- style="background: #F7F8FA"
| style="border: 0px solid black" | Ika-3 antas
| style="text-align:left" | An animal or human-animal influenza reassortant virus has caused sporadic cases or small clusters of disease in people, but has not resulted in human-to-human transmission sufficient to sustain community-level outbreaks.
|- style="background: #FFF1DB"
| style="border: 0px solid black" | Ika-4 na antas
| style="text-align:left" | Human to human transmission of an animal or human-animal influenza reassortant virus able to sustain community-level outbreaks has been verified.
|- style="background: #FFE3DE"
| style="border: 0px solid black" | Ika-5 antas
| style="text-align:left" | The same identified virus has caused sustained community level outbreaks in two or more countries in one WHO region.
|- style="background: #FFE3DE"
| style="border: 0px solid black" | Ika-6 na antas
| style="text-align:left" | In addition to the criteria defined in Phase 5, the same virus has caused sustained community level outbreaks in at least one other country in another WHO region.
|- style="background: #F7F8FA"
| style="border: 0px solid black" | Pagkatapos ng ika-6 na antas
| style="text-align:left" | ''Levels of pandemic influenza in most countries with adequate surveillance have dropped below peak levels.''
|- style="background: #F7F8FA"
| style="border: 0px solid black" | Pagkatapos ng panademya
| style="text-align:left" | ''Levels of influenza activity have returned to the levels seen for seasonal influenza in most countries with adequate surveillance.''
|}
=== Wastong petsa ng pagsilakbo ===
Ang pagsilakbo ay nagkaroon ng patuloy na pansin ng mga midya. Ang mga [[epidemiyolohiya]] ay nagbabala na ang mga naunang kaso ay pwedeng mapanlinlang dahil sa mga pinaghininalaang pinangalingan, ilan sa mga pagpipilian ay ang inklinasyon, inklinasyong midya, at ang mga maling ulat ng pamahalaan.<ref name="STA">{{cite web |first=LAWRENCE |last=ALTMAN |author=LAWRENCE K. ALTMAN, M.D. |authorlink=http://topics.nytimes.com/topics/reference/timestopics/people/a/lawrence_k_altman/index.html?inline=nyt-per |title=Sound the Alarm? A Swine Flu Bind|url= http://www.nytimes.com/2009/04/28/health/28docs.html?_r=1&hpw|publisher=New York Times |location= New York|pages=1 |language= Ingles|format= HTML|date=27 |month=Abril |year=2009|accessdate=2009-05-31 |quote=http://www.nytimes.com/2009/04/28/health/28docs.html?_r=1&hpw }}</ref> Ang mga pangyayaring ito ay pwede rin dinulot ng mga awtoridad sa iba't ibang bansa na ang ginagawang panumbas ay ang mga kaibahan ng populasyon, na ang karamihan ay mahirap, na pwede na rin ipaliwanag ang mataas na bilang ng nasasawi sa bansa tulad ng Mehiko.<ref name="STA" />
== Sipian ==
{{reflist}}
== Kawil Panlabas ==
* [http://www.theairdb.com/swine-flu/heatmap.html Live Map]
* [http://www.who.int/csr/don/en/ Mga ulat ng W.H.O.]
{{commons category|2009 swine flu outbreak|Pagsilakbo ng trangkaso ng baboy ng 2009}}
{{wikinews|Category:Swine flu|Trangkasong ng baboy}}
[[Kategorya:Mga kalamidad noong 2009]]
[[Kategorya:Mga sakunang pang-medisina]]
l6rdco5w9rh8adjdl1y75tmg0wu1go5
Bagyong Emong (2009)
0
88426
1959633
1946310
2022-07-31T05:21:44Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Hurricane
| Name= {{Color box|yellow|Bagyong Emong (Chan-hom)}}
| Type=Typhoon
| Year=2009
| Basin=WPac
| Image location=Typhoon Chan-hom 2009-05-06.jpg
| Image name=Category 1 Typhoon Chan-hom approaching Philippines on Mayo 6
| Formed=1 Mayo 2009
| Dissipated=13 Mayo 2009
| 1-min winds=85
| 10-min winds=65
| Pressure=975
| Damagespre=At least
| Damages=26.1
| Fatalities=55 direct, 5 indirect, 13 missing
| Areas=[[Vietnam]], [[Philippines]]
| Hurricane season=[[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2009]]
}}
Si '''Bagyong Emong (Typhoon Chan-hom)''' ay ang pang-anim na ''tropical depression'', pangalawang ''tropical storm'' na nabuo sa [[Panahon ng bagyo sa hilagang-kanlurang Pasipiko ng 2009]]. Si Bagyong Emong ay nabuo mula sa sama ng panahon na sinamahan pa ng labi ni Bagyong Crising sa timog-silangan ng ''Nha Trang'', ''Vietman'' noong ika-2 ng [[Mayo]]. Habang kumikilos pahilagang-kanluran, ito ay mabagal ng nabuo ayon sa ''Joint Typhoon Warning Center'' (JTWC) na naglabas ng ''Tropical Cyclone Formation Alert'' (TCFA), at ito ay tinawag na '''Chan-hom''' na isa pa lamang mahinang [[bagyo]] (''tropical depression'') ng ''Japan Meteorological Agency'' (JMA) kinahapunan ng araw na iyon. Sumunod na araw, ang JTWC at JMA ay itinaas ang antas nito mula sa ''tropical depression'' patungo sa ''tropical storm'' at tinawag itong '''Chan-hom'''. Ika-6 ng Mayo, ito ay lumakas ang nasa unang kategorya bilang bagyo (''Typhoon''),at noong ika-7 ng Mayo, si Bagyong Emong (Chan-hom) ay nasa ikalawang kategorya bilang bagyo. Ngunit, si Emong ay humina bilang isang ''severe tropical storm'' pagkatapos nitong tawirin ang hilagang [[Luzon]]. Ika-14 ng Mayo, si Emong ay lumakas bilang isang ''tropical depression'' at naglaho noong kinahapunan ng ika-15 ng Mayo. Ang pangalan na ''Chan-hom'' ay mula sa [[Laos]] na ang ibig sabihin ay isang uri ng puno.
==Pangmeteorolohiyang kasaysayan==
{{storm path|Chan-hom 2009 track.png}}
Ika-1 ng [[Mayo]], isang mahinang sama ng panahon ang nabuo sa timog-silangan ng ''Nha Trang'', ''Vietnam'' sa Timog Karagatang [[Tsina]], kasama ang labi ni Bagyong Crising.<ref name="Chan-hom">{{cite web|url=http://199.9.2.143/tcdat/tc09/WPAC/02W.CHAN-HOM/trackfile.txt|title=Tropical Storm Chan-hom|date=2009-05-01|work=[[Joint Typhoon Warning Center]]|publisher=[[United States Naval Research Laboratory]]|accessdate=2009-05-05}}{{Dead link|date=Mayo 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Umaga ng sumunod na araw, ang ''Joint Typhoon Warning Center'' (JTWC) na ang pahaba nitong ''low level circulation center'' ay nakalabas.<ref name="STWA02-05-09 06z">{{cite web|url=http://metocph.nmci.navy.mil/jtwc/ab/abpwweb.txt|title=Significant Tropical Weather Advisory for the Western and Southern Pacific Oceans 02-05-09 06z|date=2009-05-02|publisher=[[Joint Typhoon Warning Center]]|accessdate=2009-05-05|archive-date=2009-05-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20090503125942/http://metocph.nmci.navy.mil/jtwc/ab/abpwweb.txt|url-status=dead}}</ref> Ang malalim na ''convection'' ay nakita sa hilagang-kanluran at nag-uumpisa nang umikot sa silangan nito. Ang ''circulation'' nito ay nasa lugar kung saan may mahinang ''windshear'' at ang ''upper level anticyclone'' ay nasa silangan ng ''low level circulation center''.<ref name="STWA02-05-09 06z"/> Kinahapunan ng araw na iyon, ayon sa JMA, ito na ang pang-apat na ''tropical depression''.<ref name="WWJP25 02/5/9 18z">{{cite web|url=http://www.webcitation.org/5gTkylJ42|title=JMA WWJP25 02-05-09 18z|date=2009-05-02|publisher=[[Japan Meteorological Agency]]|accessdate=2009-05-05|archive-date=2009-05-02|archive-url=https://www.webcitation.org/5gTkylJ42?url=http://twister.sbs.ohio-state.edu/text/station/RJTD/WWJP25.RJTD|url-status=live}}</ref> kinagabihan, ang JTWC ay naglabas ng ''Tropical Cyclone Formation Alert'' (TCFA) na ayon dito na ang na ang ''low level circulation center'' nito ay kapansin-pansin na habang ito ay lumalaki at nagiging mas-''organize''.<ref name="TCFA 02-05-09 23z">{{cite web|url=http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/wt/wtpn21.pgtw..txt|title=Tropical Cyclone Formation Alert 02-05-09 23z|date=2009-05-02|publisher=[[Joint Typhoon Warning Center]]|accessdate=2009-05-05|archive-date=2009-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20090514115702/http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/wt/wtpn21.pgtw..txt|url-status=dead}}</ref>
Noong hapon ng ika-3 ng Mayo, ayon sa JMA, ang ''depression'' ay isa nang ''tropical storm'' at binigyan ng pangalan na '''Chan-hom'''. Habang ang JTWC ay pinangalanan si Chan-hom bilang '''Tropical Depression 02W'''.<ref name="JMAC 03-05 12z">{{cite web|url=http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/wt/wtpq21.rjtd..txt|title=Tropical Storm Chan-hom advisory 03-05-09 12z|date=2009-05-03|publisher=[[Japan Meteorological Agency]]|accessdate=2009-05-05|archive-date=2009-07-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20090717090142/http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/wt/wtpq21.rjtd..txt|url-status=dead}}</ref><ref name="PROG1">{{cite web|url=ftp://ftp.met.fsu.edu/pub/weather/tropical/GuamStuff/2009050315-WDPN.PGTW|title=Prognostic reasoning for Tropical Depression 02W.|date=2009-05-03|publisher=[[Joint Typhoon Warning Center]]|accessdate=2009-05-05}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ayon sa JTWC nang mga oras na ito, ang ''depression'' ay nabuo mula sa ''monsoon trough'' at halos hindi umaalis sa lugar nito mula sa huling TCFA na inilabas na ngayon ay nasa lugar na may katamtamang ''windshear'' at nasa ilalim ng impluwensa ng ''ridge of high pressure'' na matatagpuan sa timog-silangan nito.<ref name="PROG1"/> Pagkalipas ng anim na oras, ang JTWC ay itinaas ang antas ni Chan-hom bilang isang ''tropical storm'' na nang mga oras na iyon ay nasa [[Pilipinas]] na at pinangalanan ng PAGASA na '''Emong'''. Ito ay kumilos pa-silangan, ang bagong ''eyewall'' ay nabuo at ito ay naging ''category 2 typhoon''. Ang sentro ng bagyo ay lumaki at mga bagong ''convective band'' ang nabuo ngunit ay hangin sa paligid nito ay nag-umpisa nang matuyo. Si Emong (Chan-hom) ay direktang tumama sa hilagang bahagi ng probinsiya ng [[Pangasinan]] at pagkatapos ay tumama naman sa lugar ng [[La Union]] at [[Benguet]] at tinawid ang hilagang Luzon. Ika-8 ng Mayo, ang JMA ay ibinaba ang antas nito bilang isang ''severe tropical storm'' habang ang JTWC at PAGASA ibinaba ang antas ni Emong (Chan-hom) bilang isang ''tropical storm''. Nang maabot nito ay lugar na may malakas ng ''wind shear'', si Emong (Chan-hom) ay humina at isa na lamang ''tropical depression''. Ika-9 ng Mayo, ang JTWC na sinundan naman ng PAGASA ay naglabas ng kanilang huling babala kay Emong. Subalit noong ika-10 ng Mayo, si Chan-hom ay lumakas at naging isang ''tropical depression'', ang JTWC ay muling naglabas ng babala kay Chan-hom habang ang JMA ay kinukonsidera na ito ay isa na lamang ''remnant depression''. Bago magtanghali, ang ''remnant low'' ni Chan-hom ay humina, ang ''low level circulation'' ay pahaba at nakalabas at ang ''convection'' nito ay nakakalat sa hilagang-silangang nito. Ang ''upper level jet stream'' ay mag-iba ng direksiyon papunta ng hilagang-silangang patungo ng hilaga. Si Chan-hom ay nabuo ulit, habang ang ''low level circulation'' ay mas naging ''organized'' ngunit ay humina dahil sa ''windshear''. Kinahapunan, ang ''low level circulation'' ang naglaho ngunit ang ''remnant low pressure'' ay buhay pa. Gabi ng ika-15 ng Mayo, ang ''low'' ay hinigop ng dating ''frontal system''.
==Paghahanda==
===Vietnam===
Nang si Chan-hom ay nabuo sa Timog Dagat [[Tsina]], ang mga ''Vietnamese officials'' ay nagbabala sa 17,793 na barko, ang may sakay na aabot sa 83,032 na mangingisda na iwasan ang mga lugar malapit sa bagyo. Labing-apat na probinsiya malapit sa baybay-dagat ang binalaan ng ''coast guard'' noong ika-5 ng Mayo. Ang lahat ng barko na nakadaong sa pantalan ay pinabawalan na umalis dahil sa malalaking alon na aabot sa pitong metro.<ref>{{cite web|author=Quang Duan - Mai Vong|publisher=''Thanhnien News''|date=6 Mayo 2009|accessdate=8 Mayo 2009|title=Chan Hom strengthens, ships take evasive action|url=http://www.thanhniennews.com/society/?catid=3&newsid=48536}}</ref>
[[File:Tropical Storm Chan-hom 2009-05-04.jpg|thumb|right|Si Bagyong Emong (Chan-Hom) nong ika 5 ng Mayo habang kumikilos patungo ng [[Pilipinas]] bago maging ''Typhoon'']]
===Pilipinas===
Ang PAGASA ay nagbabala sa mga nakatira sa mabababang lugar at malapit sa mga bundok ng mag-ingat sa posibleng pagbaha at pagguho ng lupa. Si [[Presidente Arroyo]] ay nag-utos sa ''National Disaster Coordinating Council'' (NDCC) na mag-bigay ng mga ''updates'' tungkot kay Bagyong Emong oras-oras. Ang ''[[Pangasinan]] Disaster Coordinating Coucil'' ay naglabas ng babala sa probinsiya ng Pangasinan na maghanda sapagkat si Bagyong Emong ay patungo sa kanilang probinsiya. Ang PAGASA ay nagbabala sa mga lugar na nasa babala ng bagyo bilang dalawa at tatlo na maging alerto sa posibleng pagguho ng lupa, pagbaha at malalakas na hangin. Ang mga babala ng bagyo nanatiling nakataas sa Hilaga at Gitnang Luzon, kung saan sinabi ng PAGASA na si Bagyong Emong ay direktang tatama.
==Epekto==
===Vietnam===
Ika-7 ng [[Mayo]], walang pinsalang naidulot si Chan-hom sa Vietnam.<ref>{{cite web|author=Staff Writer|publisher=Reuters|date=7 Mayo 2009|accessdate=7 Mayo 2009|title=Storm heads towards the Philipines, Vietnam safe|url=http://in.reuters.com/article/oilRpt/idINHAN50511220090507|archiveurl=https://www.webcitation.org/5geEV9mDB?url=http://in.reuters.com/article/oilRpt/idINHAN50511220090507|archivedate=2009-05-09|url-status=live}}</ref> Isang ''fishing boat'' mula sa ''Ly Son Island'', ''Quang Ngai'' ang tumaob malapit sa ''Paracel Island'', lahat ng 11 mangingisda ay nasagip ng ''Chinese Navy''.<ref>{{vn icon}} {{cite web|author=V. Hủng|publisher=Tuổi Trẻ|date=10 Mayo 2009|accessdate=10 Mayo 2009|title=11 ngư dân gặp nạn ở Hoàng Sa về đất liền an toàn|url=http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=315346&ChannelID=3}}</ref>
===Pilipinas===
Apat na pu't walong oras na walang tigil sa pag-uulan mula ika-6 hanggang ika-8 ng Mayo sa Luzon. Ang hangin na may lakas na aabot sa 85-140 kph na sinamahan pa ng malakas na pag-uulan ang sumira sa mga probinsiya ng [[Abra]], [[Quirino]], [[Cagayan]], [[Apayao]], [[Ilocos Norte]], [[Aurora]] (na nakapagtala ng ulan na aabot sa 200 mm sa loob ng 24 oras) at [[Zambales]] (na nakapagtala ng ulan na aabot sa 135 mm sa loob ng 24 oras). Malaks na pag-uulan ang naranasan din sa [[Pampanga]] (na nakapagtala naman ng ulan na aabot sa 145 mm), [[Nueva Ecija]], [[Tarlac]], [[Bulacan]], [[Bataan]], [[Metro Manila|Kalahang Maynila]] at ilang lugar sa katimugang [[Luzon]]. Katamtamang lakas ng ulan ang naranasan sa Probinsiya ng Quezon at [[Rehiyon ng Bikol]]. (Cagayan at Isabela na hindi naman kasama ngunit binaha ay nangangahulugan na ang mga lugar na ito ay nakaranas ng ulan na aabot sa 50 mm. Sa karagdagan, ang [[Ilog ng Cagayan]] ay umapaw.) Ika-10 ng Mayo, nasa 65,000 katao ang nawalan ng bahay sa [[Rehiyon ng Ilocos]] at [[Cordillera]].
Sa Bataan, abot hanggang baywang ang pagbaha. Karamihan sa mga residente ay nagsilikas na. Ika-8 ng Mayo, umabot sa 25 na katao ang nakumpirmang namatay dahil sa pagbaha at pagragasa ng putik dahil kay Emong.<ref>{{cite web|author=Staff Writer|publisher=Associated Press|date=8 Mayo 2009|accessdate=8 Mayo 2009|title=25 dead as typhoon hits Philippines: officials|url=http://www.webcitation.org/5gcPjbBVx|archive-date=23 Oktubre 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121023122448/http://www.webcitation.org/5gcPjbBVx|url-status=dead}}</ref> Umabot pa sa 4,000 na katao ang naapektuhan, nagdulot ng 11 pagguho ng lupa, mga nasira na aabot sa Php 863,528 na pananim na may lawak na 55 hektarya sa Zambales at Php 4.4 milyon na ''transmission lines'' sa Pangasinan dahil kay Chan-hom (Emong).<ref>{{cite web|author=Staff Writer|publisher=GMA News|date=8 Mayo 2009|accessdate=8 Mayo 2009|title=Emong's death toll rises to 27; several missing|url=http://www.gmanews.tv/story/160507/Emongs-death-toll-rises-to-27-several-missing}}</ref>
Ika-9 ng Mayo, ang mga namatay ay umabot na sa 26. Ang kanlurang Pangasinan ay isinailalim sa ''State of Calamity'', kung saan ang buong probinsiya ang nagtala ng 16 na namatay. Kasama sa mga namatay ang mga nalunod, nalibing sa pagguho ng lupa kani-kanilang bahay at mga nabagsakan ng mga bato. Sa bayan ng [[Anda, Pangasinan|Anda]] sa Pangasinan, 90 porsyento nang mga bubong ng bahay ay nilipad, mga puno ng [[mangga]] na nabuwal at mga alagang isda na natangay patungong dagat. Sa [[Ifugao]], 10 ang namatay dahil sa pagguho ng lupa, habang ang tulay na nagdudugtong sa bayan ng Lamut at Babang, Nueva Ecija ang gumuho. Sa Isabela, ang mga alagang hayop ay nalunod sa San Mateo dahil sa pag-apaw ng ilog.<ref>{{cite web|author=Inquirer Northern Luzon|publisher=[[Philippine Daily Inquirer]]|date=9 Mayo 2009|accessdate=9 Mayo 2009|title=‘Emong’ leaves 26 fatalities in north Luzon|url=http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/nation/view/20090509-203990/Emong-leaves-26-fatalities-in-north-Luzon|archive-date=15 Mayo 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090515190839/http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/nation/view/20090509-203990/Emong-leaves-26-fatalities-in-north-Luzon|url-status=dead}}</ref>
Inulat ng National Disaster Coordinating Center noong ika-19 ng Mayo 6:00 PM PST na umabot sa 60 ang namatay, 53 ang nasugatan at 13 ang nawawala na may kabuuang pinsala na aabot sa Php 1,280,897,383 kung saan ang Php 750,403,562 ay sa agrikultura at ang nalalabi ay sa inprastraktura. Naapektuhan din ng bagyong ang 385,833 na katao na nakatira sa 615 na baranggay sa 59 na munisipalidad at 7 lungsod sa 12 probinsiya sa Region I (La Union at Pangasinan), Region II (Nueva Vizcaya, Isabela, Quirino at Cagayan), Region III (Zambales at Pampanga) at Cordillera Administrative Region (Ifugao, Kalinga, Mountain Province at Benguet). Umabot sa 56,160 na kabahayan ang naapektuhan kung saan ang 23,444 ay nawasak habang ang natitira ay nasira<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://210.185.184.53/ndccWeb/images/ndccWeb/ndcc_update/emong/ndcc%20update%20situation%20report%20re%20effects%20of%20ts%20emong%2019may2009%206pm.pdf |access-date=2011-05-30 |archive-date=2011-05-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110530010804/http://210.185.184.53/ndccWeb/images/ndccWeb/ndcc_update/emong/ndcc%20update%20situation%20report%20re%20effects%20of%20ts%20emong%2019may2009%206pm.pdf |url-status=dead }}</ref>, at nagdulot ng 11 landslide sa Zambales at Ifugao.<ref>{{cite web|url=http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/nation/view/20090508-203768/Emong-lashes-Pangasinan-fells-power-lines|title=‘Emong’ lashes Pangasinan; fells power lines|date=8 Mayo 2009|publisher=[[Philippine Daily Inquirer]]|accessdate=2009-05-08|archive-date=2009-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20090510141742/http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/nation/view/20090508-203768/Emong-lashes-Pangasinan-fells-power-lines|url-status=dead}}</ref>
Si Emong ay direktang dumaan sa mga probinsiya ng Pangasinan, La Union, Ilocos Sur, Benguet, Nueva Vizcaya, Ifugao, Mountain Province, Kalinga at Isabela.
==Typhoon Storm Warning Signal==
{|class="wikitable" style="margin:1em auto 1 em auto;"
|-
! PSWS !! LUZON
|-
| style="background-color:gold;" |PSWS #3 || [[Bataan]], [[Ifugao]], [[Isabela]], [[Mountain Province]], [[La Union]], [[Pampanga]], [[Pangasinan]], [[Tarlac]], [[Zambales]]
|-
| style="background-color:yellow;" |PSWS #2 || [[Aurora]], [[Benguet]], [[Cagayan]], [[Bulacan]], [[Ilocos Norte]], [[Ilocos Sur]], [[Kalinga]], [[Nueva Ecija]], [[Nueva Vizcaya]], [[Quirino]], [[Rizal]]
|-
| style="background-color:lightyellow;" |PSWS #1 || [[Apayao]], [[Abra]], [[Batangas]], [[Cavite]], [[Camarines Norte]], [[Camarines Sur]], [[Catanduanes]], '''[[Kalakhang Maynila]]''', [[Laguna]], [[Quezon]]
|}
==Resulta==
===Pilipinas===
Ika-10 ng Mayo, tinatayang aabot sa Php 2.3 milyon na tulong para sa mga nasalanta ang nagamit. Ang National Disaster Coordinating Center (NDCC) ay namahagi ng 1,250 na sako ng bigas sa mga apektadong lugar. Iniulat ng Kagawaran ng Kagalingang Panlipunan at Pagpapaunlad na Php 2.7 milyon na halaga ng tulong ang nakahanda nang ipamigay. Nilabas ng Sandatahang Lakas ng Pilipinas (AFP) ang isang pangkat para tumulong sa pagpupunyagi sa pag-ahon at pagtanggal ng mga labi. Ika-8 ng Mayo, kumilos ang dalawang UH-1 Iroquois na [[helikoptero]] para magsiyasat sa himpapawid sa mga napinsalang lugar sa [[Isabela]], [[Ifugao]] at mga probinsiya ng [[Aurora]].<ref>{{cite web|author=National Disaster Coordinating Council|publisher=National Disaster Management Center|date=10 Mayo 2009|accessdate=10 Mayo 2009|title=NDCC Situation Report: Typhoon 'Emong' Number 16|url=http://210.185.184.53/ndccWeb/images/ndccWeb/ndcc_advisory/TS_EMONG/sitrep_emong101800hmay2009.pdf|format=[[PDF]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110530005027/http://210.185.184.53/ndccWeb/images/ndccWeb/ndcc_advisory/TS_EMONG/sitrep_emong101800hmay2009.pdf|archivedate=30 May 2011|url-status=live}}</ref>
; Landfall ni #EmongPH
* [[Alaminos, Pangasinan]] - Kategorya 1
{{S-start}}
{{Succession box|before=Dante|title=Pacific typhoon season names|years=Chan-hom|after=Fabian}}
{{S-end}}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga bagyo]]
[[Kategorya:Bagyo sa Pasipiko]]
[[Kategorya:Bagyo sa Pilipinas]]
[[Kategorya:2009 sa Pilipinas]]
4v6mps4qf5rr3ai6mqwv4ms5wtoaujo
Tundra
0
91066
1959535
1941118
2022-07-31T02:40:14Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Greenland scoresby-sydkapp2 hg.jpg|thumb|Tundra sa [[Grinland]]]]
Sa [[pisikal na heograpiya]], ang '''tundra''' isang [[biyoma]] (''biome'') kung saan [[temperatura]] at maikling panahon ng paglago. Isa itong rehiyong hindi na tinutubuan ng punongkahoy. Nagmula ito sa hangganan ng kapa ng [[yelo]] at linya ng puno ng mga rehiyong [[artiko]].<ref name=Gaboy>{{cite-Gaboy|Tundra}}</ref> Nagmula ang katawagang ''tundra'' mula sa [[Kildin Sami]]ng ''tūndâr'', nangangahulugang "tuyo na kapatagan, walang kahoy na kasukatan ng bundok."<ref>{{cite web|url=http://www.kotus.fi/julkaisut/ikkunat/1999/kielii1999_19.shtml|title=Tunturista jängälle|work=Kieli-ikkunat|last=Aapala|first=Kirsti|accessdate=2009-01-19|archive-date=2006-10-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20061001211854/http://www.kotus.fi/julkaisut/ikkunat/1999/kielii1999_19.shtml|url-status=bot: unknown}}</ref> May dalawang uri ng tundra: '''Artikong tundra''' (na mayroon din sa [[Antartika]]) at '''pang-[[Alpes]] na tundra'''.<ref name="berkeley">{{cite web |title=The Tundra Biome |work=''The World's Biomes'' |url=http://www.ucmp.berkeley.edu/glossary/gloss5/biome/tundra.html |accessdate=2006-03-05}}</ref>
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{stub|Heograpiya}}
[[Kategorya:Heograpiya]]
[[Kategorya:Mga biyoma]]
8e9ke523djnv9tcv9valfhdkgav42sc
Bagyong Auring (2009)
0
94785
1959632
1946309
2022-07-31T05:21:23Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 8 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Hurricane
| Name=Depresyong Tropikal na Auring
| Type=Tropikal na ligamgam
| Year=2009
| Basin=WPac
| Image location=Auring 04 jan 2009 0210Z.jpg
| Image name=Bagyong Auring noong ika-4 ng Enero
| Formed=3 Enero 2009
| Dissipated=7 Enero 2009
| 1-min winds=20
| 10-min winds=30
| Pressure=1000
| Damagespre=~
| Damages=.498
| Fatalities=1 tuwiran, 1 di-tuwiran, 9 nawawala
| Areas=[[Pilipinas]]
| Hurricane season=[[Panahon ng bagyo sa Pasipiko ng 2009]]
}}
Si '''Bagyong Auring (Tropical Depression Auring)''' ay ang unang bagyo na nabuo sa [[Panahon ng bagyo sa hilagang-kanlurang Pasipiko ng 2009]]. Si Auring ay nabuo mula sa isang sama ng panahon sa silangan ng [[Pilipinas]]. Ika-3 ng [[Enero]] habang kumikilos pakanluran, ito ay naging isang mahinang ''tropical depression'' ayon sa ''Japan Meteorological Agency'' (JMA). Kinahapunan, binigyan ng [[Pangasiwaang Pilipino sa Palingkurang Atmosperiko, Heopisikal at Astronomiko]] (PAGASA) ang bago ng pangalan na '''Auring'''. Pagkatapos pangalanan, si Auring ay nag-umpisa nang humina dahil sa papalakas ng ''vertical wind shear''. Ika-7 ng Enero, si Auring ay nawalan ng ''convection'' at naging isa na lamang ''low pressure area''.
Si Auring ay nagdulot ng malakas na ulan na naging sanhi ng pagbabaha sa silangang bahagi ng [[Pilipinas]]. Dalawang tao ang namatay habang siyam ang napaulat na nawawala. May kabuuan na 305 kabahayan ang nawasak habang may 610 na iba pa ang nasira. Sa karagdagan, umabot sa 53 hektarya na pananim na palay at 3.5 na pananim na mais ang nasira. Nasa 43,851 ang naapektuhan at tinatayang aabot sa 23 milyong [[piso]] pinasala ang naging dulot ng bagyo.
==Pangmeteorolohiyang kasaysayan==
{{storm path|Auring (PAGASA) 2009 track.png}}
Ika-30 ng [[Disyembre]], inulat ng ''Joint Typhoon Warning Center'' (JTWC) na isang sama ng panahon ang nabuo sa silangan ng [[Pilipinas]].<ref name="NRL1">{{cite web|title=Tropical Depression Auring Best Track (part 1)|publisher=[[Joint Typhoon Warning Center]]|url=http://www.webcitation.org/5dgCGTHsA|accessdate=8 Enero 2009|archive-date=2009-01-08|archive-url=https://www.webcitation.org/5dgCGTHsA?url=http://199.9.2.143/tcdat/tc08/WPAC/99W.INVEST/trackfile.txt|url-status=live}}</ref> Kinahapunan ng 1 Enero 2009, habang ito ay kumikilos pakanluran, inulat ng JTWC na ayon sa imahe na kuha mula sa ''satellite'' na nagpapakita ng malalim ng ''convection'' na namumuo sa isang mahinang ''low level circulation center''.<ref name="ABWP10 01/01/09 23z">{{cite web|title=Significant Tropical Weather Advisory for the Western and South Pacific Oceans 01-01-09 23z|accessdate=8 Enero 2009|publisher=[[Joint Typhoon Warning Center]]|url=http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/ab/abpw10.pgtw..txt|archive-date=2008-10-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20081005095020/http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/ab/abpw10.pgtw..txt|url-status=dead}}</ref> Inulat din nila na ang bahagi nito ay may magandang ''outflow'' at nasa lugar kung saan may mahina hanggang sa katamtaman ng ''wind shear''.<ref name="ABWP10 01/01/09 23z"/> Sinabi ng JTWC na ang kakayahan nito para maging isang bagyo ay mahina "poor" dahil na rin sa papalakas ng ''vertical wind shear''.<ref name="ABWP10 01/01/09 23z"/> Umaga ng ika-3 ng Enero, ito ay isa nang mahinang bagyo ayon sa ''Japan Meteorological Agency'' (JMA).<ref name="JMA Advisory 03-01-09 00z">{{cite web|title=JMA Advisory 03-01-09 00z|url=http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/ww/wwjp25.rjtd..txt|publisher=[[Japan Meteorological Agency]]|accessdate=8 Enero 2009|archive-date=2008-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20081010065424/http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/ww/wwjp25.rjtd..txt|url-status=dead}}</ref>
Tanghali ng araw ng iyon, binigyan ng [[Pangasiwaang Pilipino sa Palingkurang Atmosperiko, Heopisikal at Astronomiko]] (PAGASA) ang bagyo ng pangalan na '''Auring''' habang ito ay nasa layong 140 [[Kilometro|km]] sa silangan ng [[Lungsod ng Surigao]] sa hilagang [[Mindanao]].<ref name="PAGASA Advisory 1">{{cite web|title=PAGASA Advisory 03-01-2009 11z|url=http://www.webcitation.org/5dYXJdCE2|publisher=[[Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration]]|accessdate=8 Enero 2009|archive-date=2009-01-03|archive-url=https://www.webcitation.org/5dYXJdCE2?url=http://www.geocities.com/dynasmon/PAGASA_Extra.html|url-status=live}}</ref> Kinahapunan din ng araw na iyon, ayon sa JTWC ang kakayahang nito para maging isang ganap na bagyo sa loob ng 24 oras ay katamtaman "fair" dahil sa bumubuti nitong ''low level structure''.<ref name="ABWP10 03/01/09 20z">{{cite web|title=Significant Tropical Weather Advisory for the Western and South Pacific Oceans 03-01-09 20z|accessdate=8 Enero 2009|publisher=[[Joint Typhoon Warning Center]]|url=http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/ab/abpw10.pgtw..txt|archive-date=2008-10-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20081005095020/http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/ab/abpw10.pgtw..txt|url-status=dead}}</ref> Umaga ng sumunod na araw, ayon sa PAGASA ito ay nag-iba ng direksiyon na tinatahak at ngayon ay kumikilos patungo ng hilagang-silangan.<ref name="PAGASA Advisory 5"/> Ika-5 ng Enero, ayon sa JTWC, ang imahe na kuha mula sa ''infrared satellite'' ang nagpapakita na ang ''low level circulation center'' ay nag-uumpisa nang humina. Inulat din nila na si Auring ay nag-uumpisa nang mag-''interact'' sa ''baroclinic zone'' kaya ibinaba nila ang kakayahan nito para maging isang bagyo sa loob ng 24 oras sa mahina "poor".<ref name="ABWP10 06/01/09 22z">{{cite web|title=Significant Tropical Weather Advisory for the Western and South Pacific Oceans 05-01-09 22z|accessdate=8 Enero 2009|publisher=[[Joint Typhoon Warning Center]]|url=http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/ab/abpw10.pgtw..txt|archive-date=2008-10-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20081005095020/http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/ab/abpw10.pgtw..txt|url-status=dead}}</ref> Ito ang naging dahilang upang ibaba ng PAGASA ang antas nito bilang isang ''low pressure area''.<ref name="PAGASA Advisory 10">{{cite web|title=PAGASA Advisory 05-01-2009 21z|url=http://www.webcitation.org/5dbtu8KC8|publisher=[[Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration]]|accessdate=8 Enero 2009|archive-date=2009-01-05|archive-url=https://www.webcitation.org/5dbtu8KC8?url=http://www.geocities.com/dynasmon/PAGASA.html|url-status=live}}</ref> Umaga ng sumunod na araw, ang JMA ay naglabas ng kanilang huling babala para sa isang mahinang ''tropical depression'' (Auring)<ref name="JMA Advisory 06-01-09 03z">{{cite web|title=JMA Advisory 06-01-09 03z|url=http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/ww/wwjp25.rjtd..txt|publisher=[[Japan Meteorological Agency]]|accessdate=8 Enero 2009|archive-date=2008-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20081010065424/http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/ww/wwjp25.rjtd..txt|url-status=dead}}</ref> habang ang JTWC ay inulat na ito ay naglaho na.<ref name="ABWP10 06/01/09 06z">{{cite web|title=Significant Tropical Weather Advisory for the Western and South Pacific Oceans 06-01-09 06z|accessdate=8 Enero 2009|publisher=[[Joint Typhoon Warning Center]]|url=http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/ab/abpw10.pgtw..txt|archive-date=2008-10-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20081005095020/http://weather.noaa.gov/pub/data/raw/ab/abpw10.pgtw..txt|url-status=dead}}</ref> Ika-7 ng Enero, ang labi ni Auring ay dumaan sa Pilipinas bago tuluyang naglaho.<ref name="NDCC2"/><ref name="NRL2">{{cite web|title=Tropical Depression Auring Best Track (part 2)|publisher=[[Joint Typhoon Warning Center]]|url=http://www.webcitation.org/5delPHnrS|accessdate=8 Enero 2009|archive-date=2009-01-07|archive-url=https://www.webcitation.org/5delPHnrS?url=http://199.9.2.143/tcdat/tc09/WPAC/99W.INVEST/trackfile.txt|url-status=live}}</ref>
==Paghahanda at epekto==
Nang ito ay isa nang ''tropical depression'', ang [[Pangasiwaang Pilipino sa Palingkurang Atmosperiko, Heopisikal at Astronomiko]] (PAGASA) ay naglabas ng babala ng bagyo bilang isa sa [[Samar]], [[Leyte]], sa Isla ng Camotes, [[Surigao del Norte]], Isla ng Siargao at sa [[Kapuluan ng Dinagat]] na makakaranas ng hanging aabot sa 60 kada oras (km/h).<ref name="PAGASA Advisory 1"/> Pagkalipas ng tatlong oras, ang Kapuluang ng Biliran ay nasama sa na rin sa mga lugar na maapektuhan ng bagyo.<ref name="PAGASA Advisory 2">{{cite web|title=PAGASA Advisory 03-01-2009 15z|url=http://www.webcitation.org/5dYW37ioY|publisher=[[Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration]]|accessdate=8 Enero 2009|archive-date=2009-01-03|archive-url=https://www.webcitation.org/5dYW37ioY?url=http://www.geocities.com/dynasmon/PAGASA.html|url-status=live}}</ref> Ika-4 ng Enero, ang lahat ng babala ng bagyo ay inalis na maliban lang sa silangang ng Samar nang si Auring ay kumilos palayo ng [[Pilipinas]].<ref name="PAGASA Advisory 5">{{cite web|title=PAGASA Advisory 04-01-2009 09z|url=http://www.webcitation.org/5dZaBeTHR|publisher=[[Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration]]|accessdate=8 Enero 2009|archive-date=2009-01-04|archive-url=https://www.webcitation.org/5dZaBeTHR?url=http://www.geocities.com/dynasmon/PAGASA.html|url-status=live}}</ref> Nang sumunod na araw, ang babala ng bagyo sa silangan ng Samar ay inalis.<ref name="PAGASA Advisory 8">{{cite web|title=PAGASA Advisory 05-01-2009 03z|url=http://www.webcitation.org/5danqb4BS|publisher=[[Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration]]|accessdate=8 Enero 2009|archive-date=2009-01-05|archive-url=https://www.webcitation.org/5danqb4BS?url=http://www.geocities.com/dynasmon/PAGASA.html|url-status=live}}</ref>
Malakas ng pag-uulan ang dulot ni Auring na naging sanhi ng pagbaha sa mga probinsiya sa silangan ng Pilipinas. Umabot sa 38,764 na katao ang naapektuhan ng pagbabaha. Ang pag-uulan ay nagdulot ng pag-apaw ng [[Ilog ng Cagayan]], na nagdulot naman ng pagkamatay ng isang labing-dalawang taong gulang na bata sa [[Lungsod ng Gingoog]].<ref name="Impact1">{{cite web|author=Rene Acosta|date=5 Enero 2009|accessdate=8 Enero 2009|publisher=Business Mirror|title=Thousands of ‘Auring’ victims still in evacuation centers|url=http://businessmirror.com.ph/index.php?option=com_content|archive-date=12 Pebrero 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100212224810/http://businessmirror.com.ph/index.php?option=com_content|url-status=dead}}</ref> Sa [[Lungsod ng Talisay]], sa [[Cebu]], isang 27 taong gulang na babae ang namatay dahil makuryente ng maputol ang kable ng kuryente dahil sa malalakas na hagin dulot ni Auring.<ref>{{cite web|author=Rene F. Alima|publisher=''Cebu Daily News''|date=6 Enero 2009|accessdate=10 Mayo 2009|title=Mother electrocuted in Talisay|url=http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/metro/view/20090106-181728/Mother-electrocuted-in-Talisay|archive-date=2 Agosto 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090802034117/http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/metro/view/20090106-181728/Mother-electrocuted-in-Talisay|url-status=dead}}</ref> Siyam na mga bata ang napaulat na nawawala.<ref name="TSS1">{{cite web|author=Cong B. Corrales|publisher=''The Sun Star|date=7 Enero 2009|accessdate=10 Mayo 2009|title=16 villages declared 'calamity areas'|url=http://www.sunstar.com.ph/static/cag/2009/01/07/news/16.villages.declared.calamity.areas..html|archive-date=2009-11-08|archive-url=https://www.webcitation.org/5l8cqm1VS?url=http://www.sunstar.com.ph/static/cag/2009/01/07/news/16.villages.declared.calamity.areas..html|url-status=dead}}</ref> Nasa 12,211 na pasahero sa mga pantalan ang naantala dahil sa masamang kondisyon ng karagatan dahil sa bagyo. Mayo 14 na ''trucks'', 44 na ''light cars'', 75 na pampasaherong bus, 27 na ''vessels'' at 295 na ''rolling cargoes'' ang naantala rin.<ref>{{cite web|author=Helen Flores|date=5 Enero 2009|title='Auring' threatens eastern Visayas|publisher=The Philippine Star|accessdate=5 Enero 2009|url=http://www.philstar.com/Article.aspx?ArticleId=429210&publicationSubCategoryId=63|archive-date=8 Nobiyembre 2009|archive-url=https://www.webcitation.org/5l8cv8Ay3?url=http://www.philstar.com/Article.aspx?ArticleId=429210&publicationSubCategoryId=63|url-status=dead}}</ref> Malalang pagbaha ang nagwasak sa 305 kabahayan, ang 199 dito ay sa Macasandig. Mayo 610 na iba pa ang nasira. Tinatayang aabot sa 53 hektarya ng pananim na palay at 3.5 na hektarya ng pananim na mais ang nasira. Nasa 43,851 ang naapektuhan ng bagyo, na karamihan ay malapit sa Ilog ng Cagayan.<ref name="NDCC1">{{cite web|publisher=National Disaster Coordinating Council|title=Consolidated Report on Flash Floods in Cagayan de Oro City and Gingoog City|accessdate=9 Enero 2009|date=6 Enero 2009|url=http://210.185.184.53/ndccWeb/images/ndccWeb/ndcc_advisory/effects_flshflood_in_cagayan_de_oro_2009/ndcc%20update%20consolidated%20report%206%20dec%2009.pdf|format=[[PDF]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110530003916/http://210.185.184.53/ndccWeb/images/ndccWeb/ndcc_advisory/effects_flshflood_in_cagayan_de_oro_2009/ndcc%20update%20consolidated%20report%206%20dec%2009.pdf|archivedate=2011-05-30|url-status=live}}</ref> Ang labi ni Auring ay nagdala ng malakas na ulan sa mga binahang lugar noong ika-7 ng Enero, na nagdulot ng pagguho ng lupa na naging sanhi ng pagkabara ng mga daanan at pagkatumba ng mga linya ng kuryente, na naging dahilan ng pagkawala ng kuryente sa [[Catanduanes]].<ref name="NDCC2"/> Ang naging sira mula sa bagyo ay tinatayang aabot sa 23 milyong [[piso]] at tinatayang aabot sa 5000 pamilya ang ang nawalan ng bahay.<ref>{{cite web|author=Staff Writer|publisher=GMA News|date=4 Enero 2009|accessdate=10 Mayo 2009|title=PNRC aids 5,000 families left homeless by Auring|url=http://www.gmanews.tv/story/142515/PNRC-aids-5000-families-left-homeless-by-Auring}}</ref>
==Aftermath==
Ang matinding pagbaha ang naging dahilan upang ang Isla ng Siargao ay isailalim sa ''state of calamity''.<ref name="RW1"/> Karagdagan sa Kapuluan ng Siargao, 16 na bayan sa [[Lungsod ng Cagayan de Oro]] ay kasama rin sa mga lugar na malalang naapektuhan ng bagyo.<ref name="TSS1"/> Habang si Auring ay nananalasa, ang ''Department of Social Welfare and Development'' ng mga pagkain at tulong sa mga nawalan ng bahay dahil sa pagbaha na nagkakahalaga ng 372,760 [[piso]]. Ang ''relief funds'' na nagkakahalaga ng 292,189.11 piso, mga pagkain na nagkakahalaga ng 77,431.2 piso at mga kagamitan na nagkakahalaga ng 413,568 piso ay maaring gamitin kung kinakailangan. Ang mga nawalan ng bahay sa [[Lungsod ng Iligan]] binigyan ng tulong na tinatayng aabot sa 1,129,870 piso.<ref name="NDCC1"/>
Ang ''Robinson's Supermarket'' ay nagbigay ng 97 na supot ng bihon, 77 na supot ng bihon palabok,525 ng supot ng misua, at 208 na lata ng 555 carne norte; ang ''Cagayan de Oro Hotel and Restaurant Association'' ay nagbigay ng 12 bag na linen; ang ''Nestlé'' ang nagbigay ng 51 kahon ng ''Milo''; ''Grains Confederation of the Philippines'' ay nagpadala ng 30 sako ng bigas; ang ''National Transmission Corporation'' ang nagbigay ng siyam ng kahon ng de lata; ang ''Rptary International District 3870'' ay nagbigay ng anim ng sako ng bigas, mga damit at mga tinapay; ang ''STI Rotary Club of Center Point'' ay nagbigay ng 50 kahon ng mga pagkain; ang ''SM City [[Cagayan]]'' ay nagbigay ng 180 ''family food packs''; ''Dynamic Pharmacy'' ay nagbigay ng isang kahon ng mga gamot; ''Xavier Estate Catholic School'' ay nagpadala ng mga damit at pagkain; ang ''Bombo Radyo [[Pilipinas|Philippines]]'' ang nagbigay ng tatlong kahon ng inuming tubig at mga pagkain, at ang ''Philippine National Red Cross'' (PNRC) ay nagbigay ng 36 na sako ng bigas, 18 kahon ng sardinas at 38 ng kahon ng ''noodles''.<ref name="NDCC1"/>
{{S-start}}
{{Succession box|before=Ulysses (2008)|title=Pacific typhoon season names|years=2009|after=Bising}}
{{S-end}}
==Mga sanggunian==
{{reflist|refs =
<ref name="NDCC2">{{cite web |publisher=National Disaster Coordinating Council |title=Minor Flooding and Landslides in Catanduanes |date=2009-01-07 |url=http://210.185.184.53/ndccWeb/images/minor_flooding_in_catanduanes/lndslide%20in%20catanduanes%202009.pdf |accessdate=2009-01-09 |format=PDF |archiveurl=https://www.webcitation.org/5l8d4LTz0?url=http://210.185.184.53/ndccWeb/images/minor_flooding_in_catanduanes/lndslide%20in%20catanduanes%202009.pdf |archivedate=2009-11-08 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="RW1">{{cite web|author=Government of the Philippines|publisher=Reliefweb|title=PGMA orders immediate rehabilitation of flood-ravaged areas in Regions X, XIII|date=2009-01-09|accessdate=2009-01-10|url=https://www.webcitation.org/5l8dCIv1A|archive-date=2012-11-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20121105123435/http://www.webcitation.org/5l8dCIv1A|url-status=dead}}</ref>
}}
==Kawing panlabas==
* [https://metocph.nmci.navy.mil/jtwc.html Joint Typhoon Warning Center] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061205231621/http://metocph.nmci.navy.mil/jtwc.html |date=2006-12-05 }}
* [http://www.pagasa.dost.gov.ph/ PAGASA - Tropical Cyclone Information for the Philippines]
* [http://www.jma.go.jp/en/typh/ Japan Meteorological Agency - Tropical Cyclone Information] [http://www.jma.go.jp/jp/typh/ (日本語)]
{{2009 Pacific typhoon season buttons}}
{{DEFAULTSORT:Auring (2009)}}
[[Kategorya:Mga bagyo]]
[[Kategorya:Bagyo sa Pasipiko]]
[[Kategorya:2009 sa Pilipinas]]
9968nbxpxrtg4gxfszujlbw5l8dx82v
Ang Bronx
0
94858
1959617
1877777
2022-07-31T04:43:28Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{copyedit|date=Hulyo 2009}}
[[Talaksan:Bronx Highlight New York City Map Julius Schorzman.png|thumb|200px|Lokasyon ng Bronx(dilaw) sa lungsod ng [[Lungsod ng Bagong York]]]]
'''Ang Bronx''' ay isa sa mga limang [[boro]] ng [[Lungsod ng Bagong York]]. Ito ay ang hilagaan ng lungsod ng boro at ang pinakabago ng 62 mga county ng New York ng Estado. Ang Bronx ay matatagpuan sa hilagang-silangan ng Manhattan at timog ng Westchester County. Ito ay ang tanging boro nakatayo una sa North American Mainland (habang ang iba pang apat na ay sa mga pulo, maliban sa Marble Hill, isang napaka-maliit na bahagi ng Manhattan.). Sa 2009, ang US Census Bureau tinatayang na ang boro ng populasyon noong 1 Hulyo 2008 ay 1,391,903,<ref name="2008 est pop">[http://quickfacts.census.gov/qfd/states/36/36005.html Bronx County, New York] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110707233637/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/36/36005.html |date=2011-07-07 }}, retrieved on 15 Mayo 2009</ref> sa isang lugar ng 42 parisukat milya (109 square kilometro) ng lupa, ang paggawa ng Bronx ang ika-apat na pinaka-matao ng limang boroughs, ika-apat na lupain sa lugar, at pangatlong sa densidad ng populasyon.<ref name="density">U.S. Census Bureau, [http://www.census.gov/statab/ccdb/ccdbstcounty.html ''County and City Data Book:2007''] Table B-1, Area and Population, retrieved on 12 Hulyo 2008. New York County (Manhattan) was the nation's densest-populated county, followed by Kings County (Brooklyn), Bronx County, Queens County and [[San Francisco]], [[California]].</ref>
Ang Bronx ay hinati ng Ilog Bronx sa isang mas maburol na seksiyon sa kanluran, malapit sa Manhattan, at ang East Bronx, malapit sa Queens at Long Island. Ang West Bronx ay isinama sa Lungsod ng Bagong York(pagkatapos ay higit sa lahat inilipast sa Manhattan) sa 1874, at ang mga lugar sa silangan ng Bronx River sa 1895.<ref name="ultan"/> Ang Bronx unang naging isang natanging mga legal na pagkakakilanlan kapag ito ay naging isang boro ng Greater New York noong 1898. Ang Bronx County (ang County ng Bronx), na may parehong bilang ng mga hangganan Borough, ay hiwalay mula sa New York County (ngayon coextensive sa Borough ng Manhattan) sa 1912 at nagsimula ng kanyang sariling mga operasyon sa Enero 1914.<ref name="courtstart"/> Bagaman ang Bronx ay ang mga pangatlong may pinaka makapal na dami tao ng county sa [[Estados Unidos]],<ref name="density"/> tungkol sa isang isang-kapat ng taon ng kanyang lupain ay bukas na space,<ref name="blooming"/> kabilang ang Woodlawn sementeryo, Van Cortlandt Park, Pelham Bay Park, ang New York botaniko Garden at ang Bronx Zoo sa Borough ng hilaga at sentro, sa lupa sadya nakapreserba sa yumao 19th siglo bilang urban development ay lumaki pahilaga patungong silangan at mula sa Manhattan sa daan, tulay at mga tren.
== Mga sanggunian ==
{{reflist|refs=
<ref name="ultan">Lloyd Ultann, Bronx Borough Historian, [http://www.bronxriver.org/?pg=content&p=abouttheriver&m1=9&m2=58 "History of the Bronx River,"] Paper presented to the Bronx River Alliance, November 5, 2002 (notes taken by Maarten de Kadt, Nobyembre 16, 2002), hinango noong Agosto 29, 2008. This 2½ hour talk covers much of the early history of the Bronx as a whole, in addition to the Bronx River.</ref>
<ref name="courtstart">On the start of business for Bronx County: [https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1914/01/03/100295000.pdf Bronx County In Motion. New Officials All Find Work to Do on Their First Day.] ''The New York Times'', Enero 3, 1914 ([[PDF]] hinango noong Hunyo 26, 2008):
:"Despite the fact that the new Bronx County Court House is not completed there was no delay yesterday in getting the court machinery in motion. All the new county officials were on hand and the County Clerk, the District Attorney, the Surrogate, and the County Judge soon had things in working order. The seal to be used by the new county was selected by County Judge Louis D. Gibbs. It is circular. In the center is a seated figure of Justice. To her right is an American shield and over the figure is written 'Populi Suprema.' ..."
:"Surrogate George M. S. Schulz, with his office force, was busy at the stroke of 9 o'clock. Two wills were filed in the early morning, but owing to the absence of a safe they were recorded and then returned to the attorneys for safe keeping. ..."
:"There was a rush of business to the new County Clerk's office. Between seventy-five and a hundred men applied for first naturalization papers. Two certificates of incorporation were issued, and seventeen judgments, seven lis pendens, three mechanics' liens and one suit for negligence were filed."
:"Sheriff O'Brien announced several additional appointments."</ref>
<ref name="blooming">[https://news.yahoo.com/s/ap_travel/20080630/ap_tr_ge/travel_trip_wild_green_bronx Ladies and gentlemen, the Bronx is blooming!] by Beth J. Harpaz, Travel Editor of Associated Press (AP), Hunyo 30, 2008, hinangonoong Hulyo 11, 2008 {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110501203753/http://news.yahoo.com/s/ap_travel/20080630/ap_tr_ge/travel_trip_wild_green_bronx |date=May 1, 2011 }}</ref>
}}
[[Kategorya:Lungsod ng New York]]
{{stub|Heograpiya|Estados Unidos}}
piglks5l3zgc81wtuzoe18f4jaf3ehw
Sudoku
0
99707
1959490
1941029
2022-07-31T01:22:34Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Orphan|date=Setyembre 2019}}
[[Talaksan:Sudoku-by-L2G-20050714.svg|thumb|right|200px|Isang palaisipang sudoku...]]
[[Talaksan:Sudoku-by-L2G-20050714 solution.svg|right|thumb|200px|...at ang solusyon o kasagutan na nakukulayan ng pula.]]
Ang {{nihongo|'''Sudoku'''|数独|sūdoku}}, '''Su Doku''', o '''Nanpure''' (tinatawag din sa Ingles bilang '''''Number Place''''' o "lugar ng bilang") ay isang [[palaisipan]]g bantog sa [[Hapon (bansa)|Hapon]]. Nilikha ito ni [[Howard Garns]] sa [[Indianapolis]] noong [[1979]], lumitaw agad ito pagkaraan sa ''[[Dell Magazines]]''.<ref>{{cite web|url=http://www.maa.org/editorial/mathgames/mathgames_09_05_05.html|title=Sudoku Variations|archiveurl=https://web.archive.org/web/20051003205240/http://www.maa.org/editorial/mathgames/mathgames_09_05_05.html|archivedate=2005-10-03|access-date=2009-08-05|url-status=live}}</ref> Isa itong palaisipang ginagamitan ng paglalagay ng bilang na nakabatay sa [[lohika]].<ref>{{cite news
| last = Arnoldy
| first = Ben
| title = Sudoku Strategies
| work = The Home Forum
| publisher = The Christian Science Monitor
| url = http://www.csmonitor.com/homeforum/sudoku.html
| accessdate = Pebrero 18, 2009
| archive-date = Marso 31, 2009
| archive-url = https://web.archive.org/web/20090331052242/http://www.csmonitor.com/homeforum/sudoku.html
| url-status = dead
}}</ref><ref>{{cite news
| last = Schaschek
| first = Sarah
| title = Sudoku champ's surprise victory
| date = Marso 22, 2006
| publisher = The Prague Post
| url = http://www.praguepost.com/P03/2006/Art/0323/news5.php
| accessdate = Pebrero 18, 2009
| archive-date = Agosto 13, 2006
| archive-url = https://web.archive.org/web/20060813145953/http://www.praguepost.com/P03/2006/Art/0323/news5.php
| url-status = bot: unknown
}}</ref> at [[combinatorics|kombinatorika]]<ref>{{cite book
| last = Lawler
| first = E.L.
| author2 = Jan Karel Lenstra, A. H. G. Rinnooy Kan, D. B. Shmoys
| title = The Traveling Salesman problem – A Guided Tour of Combinatorial Optimization
| publisher = John Wiley & Sons
| date = 1985
| isbn = 0471904139}}</ref> Layunin ng palaisipang ito ang punan o punui ang isang 9×9 na [[grid]] o [[likaw]] upang bawat isang [[kolumna]], bawat isang pahalang na hanay, at bawat isa sa siyam na 3×3 mga kahon (tinatawag ding mga [[bloke]] o mga [[rehiyon]]) ay maglaman ng 1 hanggang 9 lamang na ''isa'' sa bawat pagkakataon sa bawat isa. Nagbibigay ang tagapaghanda ng palaisipan ng grid na may bahaging napunan na.
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}
==Mga kawing panlabas==
*[http://www.pinoysudoku.ph/ Websayt ng Sudoku sa Pilipinas] {{in lang|en}} (isang websayt ng [http://www.mtgphil.org/ Mathematics Trainers' Guild of the Philippines]) {{in lang|en}}
*[http://www.mathsocietyphil.org/ Mathematical Society of the Philippines] {{in lang|en}}
*Isang hakbang-hakbang na gabay upang malutas ang [https://www.livesudoku.com/en/tutorials.php sudoku] (sa Ingles)
*International hub upang makipagkumpetensya sa live [https://www.livesudoku.com/ sudoku online] (sa Ingles)
[[Kategorya:Palaisipan]]
[[Kategorya:Matematika]]
[[Kategorya:Lohika]]
{{Stub|Laro|Matematika}}
tr2wtnaafag1p5y04ee447jrsaa1ixt
Robert A. Heinlein
0
103173
1959435
1915976
2022-07-30T13:20:11Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox person/Wikidata}}
Si '''Robert Anson Heinlein''' (7 Hulyo 1907 – 8 Mayo 1988) ay isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] [[manunulat]] ng [[kathang-isip na salaysaying pang-agham]]. Kalimitang tinatawag na "ang dekano ng mga manunulat ng siyensiyang piksiyon",<ref>{{Cite web |title=''WonderCon 2008 :: Robert A. Heinlein Memorial Blood Drive''<!-- Bot generated title --> |url=http://www.comic-con.org/wc/wc_blood.shtml |access-date=2009-09-06 |archive-date=2010-09-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100920075020/http://comic-con.org/wc/wc_blood.shtml |url-status=dead }}</ref> isa siya sa pinakabantog, maimpluho, at kontrobersiyal na mga akda sa henerong ito. Naglagay siya ng mataas na pamantayan para sa pang-agham at pang-inihinyeriyang kapanipaniwala at tumulong sa pag-angat ng mga pamantayan sa kalidad na pampanitikan ng henero. Isa siya sa unang mga manunulat na nakapasok sa pangunahing daloy ng mga mambabasa, pangkalahatang mga magasing katulad ng ''[[The Saturday Evening Post]]'', noong kahulihan ng dekada ng 1940, na may walang bahid-dungis na kathang-isip na salaysaying makaagham. Kabilang siya sa unang mga may-akda ng pinakamabili at kasing-haba ng nobelang piksiyong pangsiyensiya sa panahon ng modernong pangmaramihang bentahan. Sa loob ng maraming mga taon, nakilala sina Heinlein, [[Isaac Asimov]] at [[Arthur C. Clarke]] bilang ang "Tatlong Malalaki" sa kathang-isip na pang-agham.<ref>Robert J. Sawyer. [http://www.sfwriter.com/rmdeatho.htm ''The Death of Science Fiction''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120502235740/http://www.sfwriter.com/rmdeatho.htm |date=2012-05-02 }}</ref><ref>[http://www.heinleinsociety.org/pressreleases/clarkeheinleinaward.html ''Sir Arthur Clarke Named Recipient of 2004 Heinlein Award''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090622021243/http://www.heinleinsociety.org/pressreleases/clarkeheinleinaward.html |date=2009-06-22 }}. ''Heinlein Society Press Release''. 22 Mayo 2004.</ref>
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{Authority control}}
{{BD|1907|1988|Heinlein, Robert}}
[[Kategorya:Mga manunulat mula sa Estados Unidos]]
{{stub|Agham|Panitikan}}
d7u58hlzpaajv3sd6hnz5hoicls33u6
Hezekias
0
105902
1959644
1958454
2022-07-31T05:38:26Z
Xsqwiypb
120901
/* Kuwento ayon sa Tanakh */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox royalty
| name = Hezekias<br>Ezekias
| title=
| image = Ezechias-Hezekiah.png
| caption = Guhit ni Hezekias ni llaume Rouillé]] {{lang|la|[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]}}, 1553
| succession = Hari ng [[Kaharian ng Juda]]
| reign = {{ubl|different theories:|* coregency with Ahaz 729 BCE (?)|sole reign 716/15–697 BCE|coregency with Manasseh 697–687/86 BCE (?)|* 697-642 BCE}}
| birth_date = {{circa|739/41 BCE}}
| birth_place = malamang [[Herusalem]]
| death_date = {{circa|687 BCE}} (aged 51–54)
| death_place = malamang ay Herusalem
| burial_place= Herusalem
| religion = [[Hudaismo]], [[Yahwismo]]
| predecessor = [[Ahaz]]
| successor = [[Manasses ng Juda]]
| spouse = [[Hephzibah]]
| issue = {{ubl|[[Manasseh of Judah|Manasseh]]|[[Amaziah]]}}
| royal house = [[Sambahayan ni David]]
| father = [[Ahaz]]
| mother = [[Abijah (queen)|Abijah]] o Abi
}}
Si '''Hezekias''' ({{IPAc-en|ˌ|h|ɛ|z|ᵻ|ˈ|k|aɪ|.|ə}}; {{lang-he|חִזְקִיָּהוּ}} {{transl|he|H̱īzəqīyyahū}: "Si [[Yahweh]] ang aking Lakas o si
Yahweh ang aking Kapangyarihan"}), o '''Ezekias''',{{efn|{{hebrew Name|חִזְקִיָּ֫הוּ, חִזְקִיָּ֫ה, יְחִזְקִיָּ֫הוּ|H̱īzqīyyáhu, H̱īzqīyyá, Yəẖīzqīyyáhu|Ḥīzəqīyyāhū, Ḥīzeqīyyā, Yeḥīzeqīyyāhū}}; {{lang-akk|𒄩𒍝𒆥𒀀𒌑}} {{transl|akk|Ḥazaqia'ú}} ({{transl|akk|ḫa-za-qi-a-ú}}); {{lang-grc|Ἐζεκίας}} ([[Septuagint]]: {{lang|grc|Εζεζία}}) Ezekias ({{transl|grc|Ezezía}}); {{lang-la|Ezechias}}; {{transl|he|Ḥizkiyyahu}} o {{transl|he|Ḥizkiyyah}}}} (born {{circa|741 BCE}} ayon sa [[Tanakh]] ay isang hari sa [[Kaharian ng Juda]]. Siya ay anak ni [[Ahaz]].
Sa kapanganakan ni [[Hezekias]], si Hezekias ay inilarawan ni [[Isaias]] na sumulat ng [[Aklat ni Isaias]] na haring magpapatuloy sa matuwid na pamumuno sa trono ni [[David]] sa [[Kaharian ng Juda]] (Kapitulo 9-39). Siya ay tinawag na "makapangyarihang [[diyos]] at prinsipe ng kapayapaan". Ayon sa [[2 Hari]] 18, si Hezekias ay isang matuwid na hari na "walang katulad niya pagkatapos niya o bago niya" na dumalisay sa [[Templo ni Solomon]], nagbalik ng pagsamba "lamang" kay [[Yahweh]] at wumasak sa mga [[Asherah]]([[2 Hari]] 18; [[2 Cronica]] 29). Sa panahon ni Hezekias, ang kapayapaan ay sinabi ring mananaig sa Juda(Kapitulo 9-39; 39:8).
Ayon sa [[Bibliya]], nasaksihan ni Hezekias ang pagkawasak ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ni [[Sargon II]] ng [[Asirya]] {{circa|722 BCE}} at hari ng Juda sa pagkubkob ng Asirya ni [[Sennacherib]] ca. 701 BCE. Siya ay inalalarawan sa Bibliya na pagtatag ng isang malawakang reporma sa [[relihiyon]] kabilang ang istriktong mandato ng tanging pagsamba lamang [[Yahweh]] at pagbabawal ng pagsamba ng ibang mga [[Diyos]] sa [[Templo ni Solomon]]. Ayon sa [[2 Hari]] 18:4-5,"'' Kaniyang inalis ang mga mataas na dako, at sinira ang mga haligi, at ibinagsak ang mga haligi ng [[Diyos]]ang si [[Ashera]] at kaniyang pinagputolputol ang ahas na [[tanso na ginawa ni Moises]]; sapagka't hanggang sa mga araw na yaon ay pinagsusunugan ng kamangyan ng mga anak ni Israel. Ito ay tinawag na [[Nehushtan]]. Si Hezekias ay nagtiwala sa Panginoon, ang Diyos ng Israel. Walang katulad niya sa lahat ng mga hari ng [[Kaharian ng Juda]] bago niya o sumunod sa kanya.''"
Ito ay salungat sa [[2 Hari]] 23:25 tungkol sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Josias]] na "'' At walang naging hari na gaya niya na una sa kaniya o pagkatapos niya na bumalik sa Panginoon ng buong puso niya, at ng buong kaluluwa niya, at ng buong kapangyarihan niya, ayon sa buong kautusan ni Moises; ni may bumangon mang sumunod sa kaniya na gaya niya.''" Ayon kay Hölscher, kinopya ng kalaunang editor ng [[2 Hari]] ang 18:5 at nilapat ito kay Josias a na inaayunan rin ng iskolar na si Weippert.
==Kuwento ayon sa Tanakh==
Laban sa pananakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si Ahab sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israel ay sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si Ahaz ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng [[Aram-Damasco]] na si Rezin na palitan si Ahaz at ilagay ang isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng tatlo ang [[Kaharian ng Juda]](1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin ngunit walang ebidensiyang arkeolohikal na sumusuporta dito. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sa pag-upo sa trono ni [[Hezekias]], ito ay napilitang sumali sa alyansa sa [[Sinaunang Ehipto]] laban sa Asirya. Tinuglisa ni Isaias ang alyansang ito (Kapitulo 28-30). Nang ca. 701 BCE, sinalakay ng hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na si [[Sennacherib]] ang Herusalem ngunit ito ay umurong. Pagkatapos ng pagsalakay ni Sennacherib, si Hezekias ay nagkasakit ngunit pinangakuan ng karagdagang 15 taon sa kanyang buhay([[Aklat ni Isaias]] 20:6) at ang [[anino]] sa hagdan ay lumipat sa kabilang direksiyon(Isa. 38:8) Nang malaman ito ng hari ng [[Babilonya]] na si [[Marduk-apla-iddina II]] (na tinalo ni Sennacherib sa kampanya nito laban sa [[Bibilonya]]) nagpadala siya ng mga sugo kay Hezekias upang makiusyoso at pinakitaan ni Hezekias ang mga ito ng lahat ng mga kayamanang kanyang nalikom. Dahil dito, sinuway siya ni [[Isaias]] at sinabing ang lahat ng mga kayamanang ito ay kukunin ng mga [[Babilonyo]] sa [[Lungsod ng Babilonya]] (Isaias 39).
==Tingnan din==
*[[Aklat ni Isaias]]
*[[Sennacherib]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga hari ng Kaharian ng Juda]]
{{stub|Talambuhay|Bibliya}}
0zppyu7a4i1g9t93hiiiwdv78s5wi1l
1959646
1959644
2022-07-31T05:42:54Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox royalty
| name = Hezekias<br>Ezekias
| title=
| image = Ezechias-Hezekiah.png
| caption = Guhit ni Hezekias ni llaume Rouillé]] {{lang|la|[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]}}, 1553
| succession = Hari ng [[Kaharian ng Juda]]
| reign = {{ubl|different theories:|* coregency with Ahaz 729 BCE (?)|sole reign 716/15–697 BCE|coregency with Manasseh 697–687/86 BCE (?)|* 697-642 BCE}}
| birth_date = {{circa|739/41 BCE}}
| birth_place = malamang [[Herusalem]]
| death_date = {{circa|687 BCE}} (aged 51–54)
| death_place = malamang ay Herusalem
| burial_place= Herusalem
| religion = [[Hudaismo]], [[Yahwismo]]
| predecessor = [[Ahaz]]
| successor = [[Manasses ng Juda]]
| spouse = [[Hephzibah]]
| issue = {{ubl|[[Manasseh of Judah|Manasseh]]|[[Amaziah]]}}
| royal house = [[Sambahayan ni David]]
| father = [[Ahaz]]
| mother = [[Abijah (queen)|Abijah]] o Abi
}}
Si '''Hezekias''' ({{IPAc-en|ˌ|h|ɛ|z|ᵻ|ˈ|k|aɪ|.|ə}}; {{lang-he|חִזְקִיָּהוּ}} {{transl|he|H̱īzəqīyyahū}: "Si [[Yahweh]] ang aking Lakas o si
Yahweh ang aking Kapangyarihan"}), o '''Ezekias''',{{efn|{{hebrew Name|חִזְקִיָּ֫הוּ, חִזְקִיָּ֫ה, יְחִזְקִיָּ֫הוּ|H̱īzqīyyáhu, H̱īzqīyyá, Yəẖīzqīyyáhu|Ḥīzəqīyyāhū, Ḥīzeqīyyā, Yeḥīzeqīyyāhū}}; {{lang-akk|𒄩𒍝𒆥𒀀𒌑}} {{transl|akk|Ḥazaqia'ú}} ({{transl|akk|ḫa-za-qi-a-ú}}); {{lang-grc|Ἐζεκίας}} ([[Septuagint]]: {{lang|grc|Εζεζία}}) Ezekias ({{transl|grc|Ezezía}}); {{lang-la|Ezechias}}; {{transl|he|Ḥizkiyyahu}} o {{transl|he|Ḥizkiyyah}}}} (born {{circa|741 BCE}} ayon sa [[Tanakh]] ay isang hari sa [[Kaharian ng Juda]]. Siya ay anak ni [[Ahaz]].
Sa kapanganakan ni [[Hezekias]], si Hezekias ay inilarawan ni [[Isaias]] na sumulat ng [[Aklat ni Isaias]] na haring magpapatuloy sa matuwid na pamumuno sa trono ni [[David]] sa [[Kaharian ng Juda]] (Kapitulo 9-39). Siya ay tinawag na "makapangyarihang [[diyos]] at prinsipe ng kapayapaan". Ayon sa [[2 Hari]] 18, si Hezekias ay isang matuwid na hari na "walang katulad niya pagkatapos niya o bago niya" na dumalisay sa [[Templo ni Solomon]], nagbalik ng pagsamba "lamang" kay [[Yahweh]] at wumasak sa mga [[Asherah]]([[2 Hari]] 18; [[2 Cronica]] 29). Sa panahon ni Hezekias, ang kapayapaan ay sinabi ring mananaig sa Juda(Kapitulo 9-39; 39:8).
Ayon sa [[Bibliya]], nasaksihan ni Hezekias ang pagkawasak ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ni [[Sargon II]] ng [[Asirya]] {{circa|722 BCE}} at hari ng Juda sa pagkubkob ng Asirya ni [[Sennacherib]] ca. 701 BCE. Siya ay inalalarawan sa Bibliya na pagtatag ng isang malawakang reporma sa [[relihiyon]] kabilang ang istriktong mandato ng tanging pagsamba lamang [[Yahweh]] at pagbabawal ng pagsamba ng ibang mga [[Diyos]] sa [[Templo ni Solomon]]. Ayon sa [[2 Hari]] 18:4-5,"'' Kaniyang inalis ang mga mataas na dako, at sinira ang mga haligi, at ibinagsak ang mga haligi ng [[Diyos]]ang si [[Ashera]] at kaniyang pinagputolputol ang ahas na [[tanso na ginawa ni Moises]]; sapagka't hanggang sa mga araw na yaon ay pinagsusunugan ng kamangyan ng mga anak ni Israel. Ito ay tinawag na [[Nehushtan]]. Si Hezekias ay nagtiwala sa Panginoon, ang Diyos ng Israel. Walang katulad niya sa lahat ng mga hari ng [[Kaharian ng Juda]] bago niya o sumunod sa kanya.''"
Ito ay salungat sa [[2 Hari]] 23:25 tungkol sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Josias]] na "'' At walang naging hari na gaya niya na una sa kaniya o pagkatapos niya na bumalik sa Panginoon ng buong puso niya, at ng buong kaluluwa niya, at ng buong kapangyarihan niya, ayon sa buong kautusan ni Moises; ni may bumangon mang sumunod sa kaniya na gaya niya.''" Ayon kay Hölscher, kinopya ng kalaunang editor ng [[2 Hari]] ang 18:5 at nilapat ito kay Josias a na inaayunan rin ng iskolar na si Weippert.
==Kuwento ayon sa Tanakh==
Laban sa pananakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si Ahab sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israel ay sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si Ahaz ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng [[Aram-Damasco]] na si Rezin na palitan si Ahaz at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeel([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang [[Kaharian ng Juda]](1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin ngunit walang ebidensiyang arkeolohikal na sumusuporta dito. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sa pag-upo sa trono ni [[Hezekias]], ito ay napilitang sumali sa alyansa sa [[Sinaunang Ehipto]] laban sa Asirya. Tinuglisa ni Isaias ang alyansang ito (Kapitulo 28-30). Nang ca. 701 BCE, sinalakay ng hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na si [[Sennacherib]] ang Herusalem ngunit ito ay umurong. Ito ay tinukoy sa [[Aklat ni Isaias]] na isang [[milagro]] ngunit ayon sa rekord ng Asirya, ang isang himagsikan ay sumiklab sa Babilonya at patuloy na tinutugis ng mga Asiryo si Marduk-apla-iddina II. Pagkatapos ng pagsalakay ni Sennacherib, si Hezekias ay nagkasakit ngunit pinangakuan ng karagdagang 15 taon sa kanyang buhay([[Aklat ni Isaias]] 20:6) at ang [[anino]] sa hagdan ay lumipat sa kabilang direksiyon(Isa. 38:8) Nang malaman ito ng hari ng [[Babilonya]] na si [[Marduk-apla-iddina II]] (na tinalo ni Sennacherib sa kampanya nito laban sa [[Bibilonya]]) nagpadala siya ng mga sugo kay Hezekias upang makiusyoso at pinakitaan ni Hezekias ang mga ito ng lahat ng mga kayamanang kanyang nalikom. Dahil dito, sinuway siya ni [[Isaias]] at sinabing ang lahat ng mga kayamanang ito ay kukunin ng mga [[Babilonyo]] sa [[Lungsod ng Babilonya]] (Isaias 39).
==Tingnan din==
*[[Aklat ni Isaias]]
*[[Sennacherib]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga hari ng Kaharian ng Juda]]
{{stub|Talambuhay|Bibliya}}
m6fo07en32614q5e7uiybd1p5zbhqrt
1959648
1959646
2022-07-31T05:44:52Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox royalty
| name = Hezekias<br>Ezekias
| title=
| image = Ezechias-Hezekiah.png
| caption = Guhit ni Hezekias ni llaume Rouillé]] {{lang|la|[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]}}, 1553
| succession = Hari ng [[Kaharian ng Juda]]
| reign = {{ubl|different theories:|* coregency with Ahaz 729 BCE (?)|sole reign 716/15–697 BCE|coregency with Manasseh 697–687/86 BCE (?)|* 697-642 BCE}}
| birth_date = {{circa|739/41 BCE}}
| birth_place = malamang [[Herusalem]]
| death_date = {{circa|687 BCE}} (aged 51–54)
| death_place = malamang ay Herusalem
| burial_place= Herusalem
| religion = [[Hudaismo]], [[Yahwismo]]
| predecessor = [[Ahaz]]
| successor = [[Manasses ng Juda]]
| spouse = [[Hephzibah]]
| issue = {{ubl|[[Manasseh of Judah|Manasseh]]|[[Amaziah]]}}
| royal house = [[Sambahayan ni David]]
| father = [[Ahaz]]
| mother = [[Abijah (queen)|Abijah]] o Abi
}}
Si '''Hezekias''' ({{IPAc-en|ˌ|h|ɛ|z|ᵻ|ˈ|k|aɪ|.|ə}}; {{lang-he|חִזְקִיָּהוּ}} {{transl|he|H̱īzəqīyyahū}: "Si [[Yahweh]] ang aking Lakas o si
Yahweh ang aking Kapangyarihan"}), o '''Ezekias''',{{efn|{{hebrew Name|חִזְקִיָּ֫הוּ, חִזְקִיָּ֫ה, יְחִזְקִיָּ֫הוּ|H̱īzqīyyáhu, H̱īzqīyyá, Yəẖīzqīyyáhu|Ḥīzəqīyyāhū, Ḥīzeqīyyā, Yeḥīzeqīyyāhū}}; {{lang-akk|𒄩𒍝𒆥𒀀𒌑}} {{transl|akk|Ḥazaqia'ú}} ({{transl|akk|ḫa-za-qi-a-ú}}); {{lang-grc|Ἐζεκίας}} ([[Septuagint]]: {{lang|grc|Εζεζία}}) Ezekias ({{transl|grc|Ezezía}}); {{lang-la|Ezechias}}; {{transl|he|Ḥizkiyyahu}} o {{transl|he|Ḥizkiyyah}}}} (born {{circa|741 BCE}} ayon sa [[Tanakh]] ay isang hari sa [[Kaharian ng Juda]]. Siya ay anak ni [[Ahaz]].
Sa kapanganakan ni [[Hezekias]], si Hezekias ay inilarawan ni [[Isaias]] na sumulat ng [[Aklat ni Isaias]] na haring magpapatuloy sa matuwid na pamumuno sa trono ni [[David]] sa [[Kaharian ng Juda]] (Kapitulo 9-39). Siya ay tinawag na "makapangyarihang [[diyos]] at prinsipe ng kapayapaan". Ayon sa [[2 Hari]] 18, si Hezekias ay isang matuwid na hari na "walang katulad niya pagkatapos niya o bago niya" na dumalisay sa [[Templo ni Solomon]], nagbalik ng pagsamba "lamang" kay [[Yahweh]] at wumasak sa mga [[Asherah]]([[2 Hari]] 18; [[2 Cronica]] 29). Sa panahon ni Hezekias, ang kapayapaan ay sinabi ring mananaig sa Juda(Kapitulo 9-39; 39:8).
Ayon sa [[Bibliya]], nasaksihan ni Hezekias ang pagkawasak ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ni [[Sargon II]] ng [[Asirya]] {{circa|722 BCE}} at hari ng Juda sa pagkubkob ng Asirya ni [[Sennacherib]] ca. 701 BCE. Siya ay inalalarawan sa Bibliya na pagtatag ng isang malawakang reporma sa [[relihiyon]] kabilang ang istriktong mandato ng tanging pagsamba lamang [[Yahweh]] at pagbabawal ng pagsamba ng ibang mga [[Diyos]] sa [[Templo ni Solomon]]. Ayon sa [[2 Hari]] 18:4-5,"'' Kaniyang inalis ang mga mataas na dako, at sinira ang mga haligi, at ibinagsak ang mga haligi ng [[Diyos]]ang si [[Ashera]] at kaniyang pinagputolputol ang ahas na [[tanso na ginawa ni Moises]]; sapagka't hanggang sa mga araw na yaon ay pinagsusunugan ng kamangyan ng mga anak ni Israel. Ito ay tinawag na [[Nehushtan]]. Si Hezekias ay nagtiwala sa Panginoon, ang Diyos ng Israel. Walang katulad niya sa lahat ng mga hari ng [[Kaharian ng Juda]] bago niya o sumunod sa kanya.''"
Ito ay salungat sa [[2 Hari]] 23:25 tungkol sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Josias]] na "'' At walang naging hari na gaya niya na una sa kaniya o pagkatapos niya na bumalik sa Panginoon ng buong puso niya, at ng buong kaluluwa niya, at ng buong kapangyarihan niya, ayon sa buong kautusan ni Moises; ni may bumangon mang sumunod sa kaniya na gaya niya.''" Ayon kay Hölscher, kinopya ng kalaunang editor ng [[2 Hari]] ang 18:5 at nilapat ito kay Josias a na inaayunan rin ng iskolar na si Weippert.
==Kuwento ayon sa Tanakh==
Laban sa pananakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si Ahab sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israel ay sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si Ahaz ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng [[Aram-Damasco]] na si Rezin na palitan si Ahaz at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeel([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang [[Kaharian ng Juda]](1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin ngunit walang ebidensiyang arkeolohikal na sumusuporta dito. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sa pag-upo sa trono ni [[Hezekias]], ito ay napilitang sumali sa alyansa sa [[Sinaunang Ehipto]] laban sa Asirya. Tinuglisa ni Isaias ang alyansang ito (Kapitulo 28-30). Nang ca. 701 BCE, sinalakay ng hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na si [[Sennacherib]] ang Herusalem ngunit ito ay umurong. Ito ay tinukoy sa [[Aklat ni Isaias]] na isang [[milagro]] ngunit ayon sa rekord ng Asirya, ang isang himagsikan ay sumiklab sa Babilonya nang taong iyon at patuloy na tinutugis ng mga Asiryo si Marduk-apla-iddina II. Pagkatapos ng pagsalakay ni Sennacherib, si Hezekias ay nagkasakit ngunit pinangakuan ng karagdagang 15 taon sa kanyang buhay([[Aklat ni Isaias]] 20:6) at ang [[anino]] sa hagdan ay lumipat sa kabilang direksiyon(Isa. 38:8) Nang malaman ito ng hari ng [[Babilonya]] na si [[Marduk-apla-iddina II]] (na tinalo ni Sennacherib sa kampanya nito laban sa [[Bibilonya]]) nagpadala siya ng mga sugo kay Hezekias upang makiusyoso at pinakitaan ni Hezekias ang mga ito ng lahat ng mga kayamanang kanyang nalikom. Dahil dito, sinuway siya ni [[Isaias]] at sinabing ang lahat ng mga kayamanang ito ay kukunin ng mga [[Babilonyo]] sa [[Lungsod ng Babilonya]] (Isaias 39).
==Tingnan din==
*[[Aklat ni Isaias]]
*[[Sennacherib]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga hari ng Kaharian ng Juda]]
{{stub|Talambuhay|Bibliya}}
dv9knsjgei0wd4cumb4m03d39g20g75
1959649
1959648
2022-07-31T05:46:26Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox royalty
| name = Hezekias<br>Ezekias
| title=
| image = Ezechias-Hezekiah.png
| caption = Guhit ni Hezekias ni llaume Rouillé]] {{lang|la|[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]}}, 1553
| succession = Hari ng [[Kaharian ng Juda]]
| reign = {{ubl|different theories:|* coregency with Ahaz 729 BCE (?)|sole reign 716/15–697 BCE|coregency with Manasseh 697–687/86 BCE (?)|* 697-642 BCE}}
| birth_date = {{circa|739/41 BCE}}
| birth_place = malamang [[Herusalem]]
| death_date = {{circa|687 BCE}} (aged 51–54)
| death_place = malamang ay Herusalem
| burial_place= Herusalem
| religion = [[Hudaismo]], [[Yahwismo]]
| predecessor = [[Ahaz]]
| successor = [[Manasses ng Juda]]
| spouse = [[Hephzibah]]
| issue = {{ubl|[[Manasseh of Judah|Manasseh]]|[[Amaziah]]}}
| royal house = [[Sambahayan ni David]]
| father = [[Ahaz]]
| mother = [[Abijah (queen)|Abijah]] o Abi
}}
Si '''Hezekias''' ({{IPAc-en|ˌ|h|ɛ|z|ᵻ|ˈ|k|aɪ|.|ə}}; {{lang-he|חִזְקִיָּהוּ}} {{transl|he|H̱īzəqīyyahū}: "Si [[Yahweh]] ang aking Lakas o si
Yahweh ang aking Kapangyarihan"}), o '''Ezekias''',{{efn|{{hebrew Name|חִזְקִיָּ֫הוּ, חִזְקִיָּ֫ה, יְחִזְקִיָּ֫הוּ|H̱īzqīyyáhu, H̱īzqīyyá, Yəẖīzqīyyáhu|Ḥīzəqīyyāhū, Ḥīzeqīyyā, Yeḥīzeqīyyāhū}}; {{lang-akk|𒄩𒍝𒆥𒀀𒌑}} {{transl|akk|Ḥazaqia'ú}} ({{transl|akk|ḫa-za-qi-a-ú}}); {{lang-grc|Ἐζεκίας}} ([[Septuagint]]: {{lang|grc|Εζεζία}}) Ezekias ({{transl|grc|Ezezía}}); {{lang-la|Ezechias}}; {{transl|he|Ḥizkiyyahu}} o {{transl|he|Ḥizkiyyah}}}} (born {{circa|741 BCE}} ayon sa [[Tanakh]] ay isang hari sa [[Kaharian ng Juda]]. Siya ay anak ni [[Ahaz]].
Sa kapanganakan ni [[Hezekias]], si Hezekias ay inilarawan ni [[Isaias]] na sumulat ng [[Aklat ni Isaias]] na haring magpapatuloy sa matuwid na pamumuno sa trono ni [[David]] sa [[Kaharian ng Juda]] (Kapitulo 9-39). Siya ay tinawag na "makapangyarihang [[diyos]] at prinsipe ng kapayapaan". Ayon sa [[2 Hari]] 18, si Hezekias ay isang matuwid na hari na "walang katulad niya pagkatapos niya o bago niya" na dumalisay sa [[Templo ni Solomon]], nagbalik ng pagsamba "lamang" kay [[Yahweh]] at wumasak sa mga [[Asherah]]([[2 Hari]] 18; [[2 Cronica]] 29). Sa panahon ni Hezekias, ang kapayapaan ay sinabi ring mananaig sa Juda(Kapitulo 9-39; 39:8).
Ayon sa [[Bibliya]], nasaksihan ni Hezekias ang pagkawasak ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ni [[Sargon II]] ng [[Asirya]] {{circa|722 BCE}} at hari ng Juda sa pagkubkob ng Asirya ni [[Sennacherib]] ca. 701 BCE. Siya ay inalalarawan sa Bibliya na pagtatag ng isang malawakang reporma sa [[relihiyon]] kabilang ang istriktong mandato ng tanging pagsamba lamang [[Yahweh]] at pagbabawal ng pagsamba ng ibang mga [[Diyos]] sa [[Templo ni Solomon]]. Ayon sa [[2 Hari]] 18:4-5,"'' Kaniyang inalis ang mga mataas na dako, at sinira ang mga haligi, at ibinagsak ang mga haligi ng [[Diyos]]ang si [[Ashera]] at kaniyang pinagputolputol ang ahas na [[tanso na ginawa ni Moises]]; sapagka't hanggang sa mga araw na yaon ay pinagsusunugan ng kamangyan ng mga anak ni Israel. Ito ay tinawag na [[Nehushtan]]. Si Hezekias ay nagtiwala sa Panginoon, ang Diyos ng Israel. Walang katulad niya sa lahat ng mga hari ng [[Kaharian ng Juda]] bago niya o sumunod sa kanya.''"
Ito ay salungat sa [[2 Hari]] 23:25 tungkol sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Josias]] na "'' At walang naging hari na gaya niya na una sa kaniya o pagkatapos niya na bumalik sa Panginoon ng buong puso niya, at ng buong kaluluwa niya, at ng buong kapangyarihan niya, ayon sa buong kautusan ni Moises; ni may bumangon mang sumunod sa kaniya na gaya niya.''" Ayon kay Hölscher, kinopya ng kalaunang editor ng [[2 Hari]] ang 18:5 at nilapat ito kay Josias a na inaayunan rin ng iskolar na si Weippert.
==Kuwento ayon sa Tanakh==
Laban sa pananakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si Ahab sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israel ay sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si Ahaz ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng [[Aram-Damasco]] na si Rezin na palitan si Ahaz at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeel([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang [[Kaharian ng Juda]](1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin ngunit walang ebidensiyang arkeolohikal na sumusuporta dito. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sa pag-upo sa trono ni [[Hezekias]], ito ay napilitang sumali sa alyansa sa [[Sinaunang Ehipto]] laban sa Asirya. Tinuglisa ni Isaias ang alyansang ito (Kapitulo 28-30). Nang ca. 701 BCE, sinalakay ng hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na si [[Sennacherib]] ang Herusalem ngunit ito ay umurong. Ito ay tinukoy sa [[Aklat ni Isaias]] na isang [[milagro]] ngunit ayon sa rekord ng Asirya, ang isang himagsikan ay sumiklab sa Babilonya nang taong iyon at patuloy na tinutugis ng mga Asiryo si Marduk-apla-iddina II. Pagkatapos ng pagsalakay ni Sennacherib, si Hezekias ay nagkasakit ngunit pinangakuan ng karagdagang 15 taon sa kanyang buhay([[Aklat ni Isaias]] 20:6) at ang [[anino]] sa hagdan ay lumipat sa kabilang direksiyon(Isa. 38:8) Nang malaman ito ng hari ng [[Babilonya]] na si [[Marduk-apla-iddina II]] (na tinalo ni Sennacherib sa unang kampanya nito laban sa [[Babilonya]]) nagpadala siya ng mga sugo kay Hezekias upang makiusyoso at pinakitaan ni Hezekias ang mga ito ng lahat ng mga kayamanang kanyang nalikom. Dahil dito, sinuway siya ni [[Isaias]] at sinabing ang lahat ng mga kayamanang ito ay kukunin ng mga [[Babilonyo]] sa [[Lungsod ng Babilonya]] (Isaias 39).
==Tingnan din==
*[[Aklat ni Isaias]]
*[[Sennacherib]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga hari ng Kaharian ng Juda]]
{{stub|Talambuhay|Bibliya}}
kmj6twmo1pxfzvs8wxvddsie6ly9bca
Side A
0
107185
1959484
1876150
2022-07-31T00:59:21Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{For|EP ng Twin Peaks|Side A (EP)}}
Ang '''Side A''' ay isang bandang pangmusika mula sa [[Pilipinas]].
==Mga kawing panlabas==
*[https://web.archive.org/web/20091027082929/http://geocities.com/heyjon73/newmainpg.htm Opisyal na websayt ng bandang ''Side A'']
{{usbong|Tao|Musika|Pilipinas}}
[[Kaurian:Mga mang-aawit mula sa Pilipinas]]
k0m218lzxu7v48mrx5l95n053iam83j
U2
0
107267
1959537
1893044
2022-07-31T02:42:55Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox musical artist
| name = U2
| image = 2005-11-21_U2_%40_MSG_by_ZG.JPG
| caption = Ang U2 habang nagtatanghal sa [[Madison Square Garden]] noong Nobyembre 2005, mula kaliwa pakanan: The Edge; Larry Mullen, Jr. (tumutugtog ng tambol); Bono; at Adam Clayton
| image_size = 250
| landscape = yes
| background = group_or_band
| origin = [[Dublin]], [[Ireland]]
| genre = [[Musikang rock|Rock]], [[alternative rock]], [[post-punk]]
| years_active = 1976–kasalukuyan
| label = [[Island Records|Island]], [[Interscope Records|Interscope]], [[Mercury Records|Mercury]]
| website = {{url|u2.com}}
| current_members = [[Bono (rakista)|Bono]]<br>[[The Edge]]<br>Adam Clayton<br>Larry Mullen, Jr.
| associated_acts = Passengers
}}
Ang '''U2''' ay isang [[Irlanda|Irlandes]] na bandang pang-''rock''. Kabilang sa apat na kasapi ng banda ang pangunahing mangangantang si [[Bono]] (ipinanganak bilang ''[[Paul David Hewson]]''), pangunahing [[gitarista]]ng si [[The Edge]] (ipinanganak na ''[[David Howell Evans]]''), gitaristang bahista na si [[Adam Clayton]], at [[tagapagtambol]] na si [[Larry Mullen, Jr.]] Isang napakatanyag na banda sa buong mundo ang U2 magmula noong dekada ng 1980. Nakapagbili sila ng mahigit sa 170 milyong mga [[album]] at nagwagi ng 22 [[Grammy Award|Parangal na Grammy]]. Nilarawan sila bilang mahigit pa sa anumapamang iba pang banda.<ref>Vallely, Paul. "[http://news.independent.co.uk/people/profiles/article364606.ece Bono: The Missionary] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081010121100/http://news.independent.co.uk/people/profiles/article364606.ece |date=2008-10-10 }}". ''The Independent'', Mayo 2006. Nakuha noong [[Oktubre 15]], [[2006]].</ref><ref>[http://www.grammy.com/GRAMMY_Awards/Winners/Results.aspx?title=&winner=u2&year=0&genreID=0&hp=1 GRAMMY Winners List] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070921163757/http://www.grammy.com/GRAMMY_Awards/Winners/Results.aspx?title=&winner=U2&year=0&genreID=0&hp=1 |date=2007-09-21 }} grammy.com. Nakuha noong [[Oktubre 15]], [[2006]].</ref>
Nabuo ang U2 noong 1976, noong wala sa mga kasapi nito ang maituturing na napakagaling na mga musikero. Subalit naging mas mainam sila sa kanilang pagtanda. Mas popular sila sa pagtatanghal ng personal kaysa paglalabas ng mga album. Nagbago ito nang mapakawalan ang kanilang patok na rekord noong 1987, ang ''[[The Joshua Tree]]''. Noong [[1991]], inilabas ng U2 ang bagong album na tinawag na ''[[Achtung Baby]]''. Napakaiba ng tunog ng album na ito kapag inihambing mula sa kanilang iba pang mga album dahil binigyang inspirasyon ito ng alternatibong ''[[alternative rock|rock]]'' at musikang pangsayaw. Kapwa naging napakabantog ng pandaigdigan nitong paglalakbay na [[Zoo TV]]. Sa natitirang bahagi ng dekada ng 1990, nagsagawa ng mga eksperimentong pangmusika ang U2, na nagresulta sa dalawang iba pang nakapakakakaibang mga album, ang ''[[Zooropa]]'' at ang ''[[Pop (album)|Pop]]''.
Sa loob ng ika-21 daang taon, nagbalik ang U2 sa mas tradisyunal na tunog, subalit nagpatuloy ang kanilang katanyagan at tagumpay. Nakiisa sila sa mga pakikipagkapuwa-tao at sa pagtulong sa mga taong may mga pangkat na katulad ng [[Amnesty International]], [[Make Poverty History]], ang [[ONE Campaign]], [[Live Aid]], [[Live 8]], ang kampanyang [[DATA]] (''Debt, AIDS, Trade in Africa'') ni Bono , at [[Music Rising]].
== Kasaysayan ==
=== Pagkakabuo (1976-1979) ===
Binuo ang U2 sa lungsod ng [[Dublin]], [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] noong [[Setyembre 25]], [[1976]]. Itinatag ito ng 14 na taong gulang na tagatambol na si Larry Mullen, Jr. Nagpaskil siya ng isang paunawa sa pisara ng mga paunawa sa kanyang paaralan, na naghahanap ng mga manunugtog upang makalikha ng isang bagong banda. Nagkaroon ng pitong kabataang mga lalaki nagpunta sa kanilang unang pagsasanay. Sa una, tinawag ang banda bilang "''The Larry Mullen Band''" (Ang Banda ni Larry Mullen), ngunit binago nila ito upang maging "''Feedback''", na naging "''The Hype''". Naging maliit ang bilang ng mga kasapi paglaon, na humantong sa pagiging apat na tao na lamang, at napagpasyahan nila sa huli na gawing "U2" ang pangalan ng kanilang pangkat, noong matira na lamang sina Bono, The Edge, Clayton, at Mullen.
== Diskograpiya ==
* ''[[Boy (album)|Boy]]'' (1980)
* ''[[October (album)|October]]'' (1981)
* ''[[War (album)|War]]'' (1983)
* ''[[The Unforgettable Fire]]'' (1984)
* ''[[The Joshua Tree]]'' (1987)
* ''[[Rattle and Hum]]'' (1988) <!-- Please don't remove Rattle & Hum. It has 9 newly released studio songs (outtakes or not, they are new studio releases).-->
* ''[[Achtung Baby]]'' (1991)
* ''[[Zooropa]]'' (1993)
* ''[[Pop (album)|Pop]]'' (1997)
* ''[[All That You Can't Leave Behind]]'' (2000)
* ''[[How to Dismantle an Atomic Bomb]]'' (2004)
* ''[[No Line on the Horizon]]'' (2009)
== Mga sanggunian ==
{{reflist|2}}
== Mga kawing panlabas ==
* [http://www.u2.com/home.php Opisyal na websayt ng U2]
<!--{{U2}}-->
[[Kategorya:U2| ]]
[[Kategorya:Mga banda mula sa Ireland]]
den9o2oh73jb630kbxg64xghaccihzc
Padron:Period color
10
107694
1959689
1959236
2022-07-31T07:14:07Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{#switch:{{lc:{{{1}}}}}
|phanerozoic=rgb(111,218,237)
|cenozoic=rgb(246,236,57)
|quaternary=rgb(254,246,145)
|tertiary=rgb(242,249,2)
|neogene|neoheno=rgb(254,221,45)
|holocene=rgb(254,241,224)
|meghalayan|upper holocene|late holocene=rgb(253,237,236)
|northgrippian|middle holocene=rgb(253,236,228)
|greenlandian|lower holocene|early holocene=rgb(254,236,219)
|pleistocene=rgb(254,239,184)
|upper pleistocene|tarantian=rgb(254,241,214)
|middle pleistocene|ionian=rgb(254,240,204)
|calabrian=rgb(254,239,193)
|gelasian=rgb(254,238,173)
|pliocene=rgb(254,248,166)
|piacenzian=rgb(254,250,200)
|zanclean=rgb(254,249,189)
|miocene=rgb(254,239,0)
|messinian=rgb(254,245,135)
|tortonian=rgb(254,244,125)
|serravallian=rgb(254,244,114)
|langhian=rgb(254,243,102)
|burdigalian=rgb(254,242,89)
|aquitanian=rgb(254,241,77)|paleoheno
|paleogene|palæogene|palaeogene=rgb(254,161,99)
|oligocene=rgb(254,195,134)
|chattian=rgb(254,228,178)
|rupelian=rgb(254,217,162)
|eocene=rgb(254,185,121)
|priabonian=rgb(254,207,167)
|bartonian=rgb(254,196,152)
|lutetian=rgb(254,185,138)
|ypresian=rgb(254,174,125)
|paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(254,173,110)
|thanetian=rgb(254,195,125)
|selandian=rgb(254,194,116)
|danian=rgb(254,184,114)
|mesozoic=rgb(7,202,234)|kretaseyoso
|cretaceous=rgb(111,200,107)
|late cretaceous|upper cretaceous=rgb(166,212,104)
|maastrichtian=rgb(243,242,156)
|campanian=rgb(234,237,147)
|santonian=rgb(222,231,138)
|coniacian=rgb(209,227,130)
|turonian=rgb(195,223,121)
|cenomanian=rgb(181,218,113)
|early cretaceous|lower cretaceous=rgb(126,205,116)
|albian=rgb(205,229,168)
|aptian=rgb(191,225,159)
|barremian=rgb(175,221,151)
|hauterivian=rgb(158,215,142)
|valanginian=rgb(141,210,133)
|berriasian=rgb(124,206,124)
|hurasiko=rgb(0,187,231)
|late jurassic|upper jurassic=rgb(151,227,250)
|tithonian=rgb(207,240,252)
|kimmeridgian=rgb(189,235,251)
|oxfordian=rgb(171,231,251)
|mid jurassic|middle jurassic=rgb(52,209,235)
|callovian=rgb(174,230,240)
|bathonian=rgb(156,226,239)
|bajocian=rgb(135,222,238)
|aalenian=rgb(111,218,237)
|early jurassic|lower jurassic=rgb(0,183,234)
|toarcian=rgb(116,209,240)
|pliensbachian=rgb(60,201,239)
|sinemurian=rgb(7,193,237)
|hettangian=rgb(0,187,235)|triasiko
|triassic=rgb(153,78,150)
|late triassic|upper triassic=rgb(198,152,194)
|rhaetian=rgb(232,194,216)
|norian=rgb(221,180,209)
|carnian=rgb(209,166,201)
|mid triassic|middle triassic=rgb(191,124,177)
|ladinian=rgb(212,146,189)
|anisian=rgb(201,134,182)
|lower triassic|early triassic=rgb(173,87,154)
|olenekian=rgb(194,106,165)
|induan=rgb(184,97,160)
|palæozoic|paleozoic|palaeozoic=rgb(146,195,160)|permiyano
|permian=rgb(247,88,60)
|late permian|upper permian|lopingian=rgb(254,175,151)
|changhsingian=rgb(254,198,179)
|wuchiapingian=rgb(254,187,165)
|middle permian|mid permian|guadalupian=rgb(254,131,103)
|capitanian=rgb(254,163,138)
|wordian=rgb(254,152,126)
|roadian=rgb(254,142,114)
|early permian|lower permian|cisuralian=rgb(247,110,84)
|kungurian=rgb(239,148,127)
|artinskian=rgb(239,138,116)
|sakmarian=rgb(239,128,106)
|asselian=rgb(240,119,95) |karbonipero
|carboniferous=rgb(63,174,173)
|upper carboniferous|pennsylvanian=rgb(138,198,195)
|upper pennsylvanian=rgb(189,208,196)
|gzhelian=rgb(203,213,205)
|kasimovian=rgb(187,209,205)
|middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(157,202,196)
|moscovian=rgb(174,205,196)
|lower pennsylvanian=rgb(119,194,195)
|bashkirian=rgb(138,198,195)
|lower carboniferous|mississippian=rgb(97,157,126)
|upper mississippian=rgb(187,192,130)
|serpukhovian=rgb(200,194,129)
|middle mississippian=rgb(155,185,131)
|visean=rgb(171,188,130)
|lower mississippian=rgb(122,178,132)
|tournaisian=rgb(138,181,132)|deboniyano
|devonian=rgb(221,150,81)
|upper devonian|late devonian=rgb(244,224,169)
|frasnian=rgb(243,235,204)
|famennian=rgb(244,234,185)
|middle devonian|mid devonian=rgb(246,200,122)
|givetian=rgb(245,222,148)
|eifelian=rgb(245,211,134)
|lower devonian|early devonian=rgb(239,176,99)
|emsian=rgb(236,207,135)
|pragian|praghian=rgb(238,197,123)
|lochkovian=rgb(238,186,110)
|silurian|siluriyano=rgb(166,223,197)
|latest silurian|pridoli=rgb(228,242,230)
|late silurian|upper silurian|ludlow=rgb(180,229,219)
|ludfordian=rgb(212,238,230)
|gorstian=rgb(195,234,230)
|middle silurian|mid silurian|wenlock=rgb(164,224,208)
|homerian=rgb(197,233,219)
|sheinwoodian=rgb(182,228,208)
|lower silurian|early silurian|llandovery=rgb(126,215,198)
|telychian=rgb(180,229,219)
|aeronian=rgb(164,224,208)
|rhuddanian=rgb(147,219,198)
|ordobisiyano|ordovician=rgb(0,169,138)
itaas na ordobisiyano|huling ordobisiyano |upper ordovician|late ordovician=rgb(94,204,169)
|hirnantian=rgb(149,218,188)
|katian=rgb(129,214,188)
|sandbian=rgb(114,208,169)|gitnang ordobisiyano
|middle ordovician|mid ordovician=rgb(0,189,151)
|darriwilian=rgb(53,201,178)
|dapingian=rgb(18,197,169)|mababang ordobisiyano|maagang ordobisiyano|
|lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(0,175,137)
|floian=rgb(0,186,160)
|tremadocian=rgb(0,182,152)
|kambriyano |cambrian=rgb(129,170,114)
|furongian|cambrian series 4|series 4=rgb(173,221,168)
|cambrian stage 10|stage 10=rgb(229,241,209)
|jiangshanian|cambrian stage 9|stage 9=rgb(216,236,198)
|paibian=rgb(202,231,188)
|cambrian series 3|series 3|middle cambrian|mid cambrian=rgb(161,207,155)
|guzhangian=rgb(204,221,184)
|drumian=rgb(191,216,173)
|cambrian stage 5|stage 5=rgb(178,212,163)
|cambrian series 2|lower cambrian|series 2=rgb(149,194,143)
|cambrian stage 4|stage 4=rgb(180,203,160)
|cambrian stage 3|stage 3=rgb(165,198,151)
|terreneuvian|cambrian series 1|series 1=rgb(138,181,132)
|cambrian stage 2|stage 2=rgb(168,189,147)
|fortunian|cambrian stage 1|stage 1=rgb(154,186,139)
|early cambrian=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! -->
|prekambriyano|precambrian=rgb(254,91,113)
|proterozoic=rgb(254,76,104)
|neoproterozoic=rgb(254,183,87)|ediakarano
|ediacaran=rgb(254,214,123)
|cryogenian=rgb(254,204,111)
|tonian=rgb(254,194,98)
|mesoproterozoic=rgb(254,184,114)
|stenian=rgb(254,217,162)
|ectasian=rgb(254,206,148)
|calymmian=rgb(254,195,134)
|paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(254,91,113)
|statherian=rgb(254,134,161)
|orosirian=rgb(254,123,148)
|rhyacian=rgb(254,112,135)
|siderian=rgb(254,101,123)
|archean=rgb(254,0,124)
|neoarchean=rgb(254,166,186)
|mesoarchean=rgb(254,124,163)
|paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(254,91,151)
|eoarchean=rgb(238,0,125)
|hadean=rgb(203,3,129)
}}<noinclude>
{{documentation}}
</noinclude>
50ut6zma2vhs26c4v8j0ha2a4bwsxoo
Yellowknife
0
113328
1959592
1939517
2022-07-31T03:41:04Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement/Wikidata}}
Ang '''Yellowknife''', literal na "dilaw na kutsilyo" (populasyon ayon sa senso ng Canada noong 2006: 18,700<ref name="Census">{{cite web| url=http://www12.statcan.ca/english/census06/data/profiles/community/Details/Page.cfm?Lang=E&Geo1=CMA&Code1=995__&Geo2=PR&Code2=01&Data=Count&SearchText=Northwest%20Territories&SearchType=Begins&SearchPR=01&B1=All| title=2006 Census| publisher=[[Pamahalaan ng Canada]]| access-date=2009-11-18| archive-date=2019-01-07| archive-url=https://web.archive.org/web/20190107080837/https://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2006/dp-pd/prof/92-591/details/Page.cfm?Lang=E&Geo1=CMA&Code1=995&Geo2=PR&Code2=995&Data=Count&SearchText=Northwest%20Territories&SearchType=Begins&SearchPR=01&B1=All&Custom=| url-status=dead}}</ref>), ay ang kabisera ng [[Hilagang-Kanlurang mga Teritoryo]], [[Canada]]. Nakalagak ito sa hilagang baybayin ng [[Great Slave Lake|Lawa ng Dakilang Alipin]], tinatayang 400 km sa timog ng [[Arctic Circle|Bilog ng Artiko]], sa kanlurang tagiliran ng [[Yellowknife Bay|Look ng Yellowknife]] malapit sa lagusang palabas ng [[Ilog ng Yellowknife]]. Pinangalanan ang Yellowknife at ang nakapaligid na mga katawan ng tubig mula sa katutubong Unang Nasyon ng mga [[Dene]] (binabaybay ding [[Dené]]) ng [[Yellowknife (tribo)|Yellowknife]], na gumawa ng mga kasangkapan mula sa pangrehiyong deposito ng mga [[tanso]]. Magkakahalo ang etnikong pangkasalukuyang populasyon dito. Mula sa labing-isang opisyal na mga wika ng [[Mga Teritoryo ng Hilagang-Kanluran]], lima ang sinasalita ng mahahalagang bilang ng mga tao sa Yellownife: [[wikang Dene Suline|Dene Suline]], [[wikang Dogrib|Dogrib]], [[wikang Slavey|Timog at Hilagang Slavey]], [[wikang Ingles|Ingles]], at [[wikang Pranses|Pranses]]. Sa wikang Dogrib, nakikilala ang lungsod na ito bilang '''''Somba K'e''''' (may ibig sabihing "ang kinaroroonan ng salapi" o "kung nasaan ang pera").<ref name="Visitors Guide">{{cite web|url=http://www.nnsl.com/Ykguide/ykvisA_05.pdf|title=Yellowknife Visitors Guide|publisher=Yellowknifer|format=PDF|accessdate=2009-03-25|archive-date=2007-09-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20070928044426/http://www.nnsl.com/Ykguide/ykvisA_05.pdf|url-status=dead}}</ref>
Unang pinamayanan ang Yellowknife noong 1935, pagkaraang makatagpo ng [[ginto]] sa pook na ito; agad na anging sentro ng gawaing pangkabuhayan ang Yellowknife sa loob ng Hilagang-Kanlurang mga Teritoryo, at naging kabisera ng Hilagang-Kanlurang mga Teritoryo noong 1967. Sa pagbaba ng produksiyon ng ginto, nagbago ang Yellowknife mula sa pagiging isang bayan ng [[pagmimina]] upang maging isang gitna ng mga palingkuran ng pamahalaan noong dekada ng 1980. Subalit, dahil sa pagkakatuklas ng mga [[diyamante]] sa hilaga ng Yellowknife noong 1991<ref name="diamonds found">{{cite web|url=http://www.yellowknife.ca/Visitors/About_Yellowknife.html|title="About yellowknife"|publisher="City of Yellowknife"|accessdate=2009-08-25|archive-date=2009-02-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20090226224508/http://www.yellowknife.ca/Visitors/About_Yellowknife.html|url-status=dead}}</ref>, ang pagbabagong ito ay nagsimulang bumaligtad.
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga pamayanan sa Canada]]
[[Kategorya:Mga lungsod ng Canada]]
{{stub|Heograpiya|Canada}}
{{authority control}}
8x3fhzm8nohawkxa18bzmxyr2yve6q8
Talaan ng mga Emperador Bisantino
0
113498
1959495
1915104
2022-07-31T01:40:27Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Ito ang talaan ng mga naging emperador Romano ng [[Silangang Imperyong Romano]]:
[[Talaksan:Byzantine Palaiologos Eagle.svg|230px|right|thumb|Ang simbolo ng Dinastiyang Paleologus, ang huling naghari sa [[Silangang Imperyong Romano]].]]
Ang talaan na ito ay nagsimula kay [[Constantine I|Constantine I ang Dakila]], ang unang Kristyanong emperador na naghari sa [[Constantinople]]. Lahat ng mga Emperador Bizantino ay itinuring ang sarili bilang Emperador ng Roma (Imperator Romanum)<ref>Hooker, Richard. "The Byzantine Empire." Middle Ages. World Cultures. 4 June 2007 [http://www.wsu.edu/~dee/MA/BYZ.HTM] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070626214253/http://www.wsu.edu/~dee/MA/BYZ.HTM |date=2007-06-26 }}.</ref>
Ang titulo ng lahat ng mga emperador bago kay [[Heraclius]] ay AGUSTO o AUGUSTUS pero minsan ding ginagamit ang ibang titulo tulad ng ''Dominus''. Paglaon ng ilang siglo, itinuring ng mga Kanluranin Kristyano ang emperador bilang ''Emperador ng mga Griyego'' kahit man itinuring ng mga Bizantino ang sarili bilang ''Emperador "Romano"'' Sa nalalapit na pagbagsak ng [[Byzantine Empire|imperyo]], itinuring nila ang sarili bilang ''"[Pangalan ng Emperador] in Christ true Emperor and Autocrat of the Romans"'' o "[Pangalan ng Emperador] kay Kristo tunay na Emperador at Autokrat ng mga Romano".
:''Para sa mga nakaraang emperador, tignan ang [[Talaan ng mga Emperador ng Roma]]''
== Dinastiyang Konsantino (306-363) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:Constantine Musei Capitolini.jpg|80px]] ||align=center| [[Constantine]] "the Great" <br /> (''Gaius Flavius Valerius Aurelius Constantinus'')||align="center"|son of the Augustus [[Constantius Chlorus]]||align="center"|27 February c.280 ||align="center"|25 July 306<br />''Pinoroklama'' "Augustus" ''sa kamatayan ni '''[[Constantius Chlorus]]''' '' ||align="center" colspan=2|22 May 337
|-
|align=center| ||align=center| [[Constantius II]] <br /> (''Flavius Iulius Constantius'')||align="center"| second son of '''Constantine I'''||align="center"|7 August 317||align="center"|22 May 337<br /> ''Inherited Eastern third of Roman Empire upon his father's death'' ||align="center" colspan=2|5 October 361<br /> ''died of illness on campaign''
|-
|align=center|[[Talaksan:JulianusII-antioch(360-363)-CNG.jpg|80px]] ||align=center| [[Julian]] "the Apostate" <br /> (''Flavius Claudius Iulianus'') ||align="center"| grandson of '''Constantius Chlorus''', cousin of '''Constantius II''' ||align="center"| May 332 ||align="center" |5 October 361<br />''Proclaimed by his army in Gaul, became legitimate Emperor upon the death of '''Constantius''' '' ||align="center" colspan="2"|28 June 363<br />''Mortally wounded in battle''
|-
|}
== Walang Dinastiya (363-364) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:Jovian1.jpg|80px]] ||align=center| [[Jovian (Emperor)|Jovian]]<br /> ('' Flavius Claudius Iovianus '')||align="center"|''Guards' Captain amongst '''Julian's''' Eastern forces'' ||align="center"| c.332 ||align="center"| 28 June 363<br />''Elected by the army upon '''Julian's''' death'' ||align="center" colspan=2| 17 February 364<br />''Died on journey back to Constantinople''
|-
|}
== Dinastiyang Valentinian-Theodosian (364-457) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:ValentinianI.jpg|80px]] ||align=center| [[Valentinian I]] <br /> (''Flavius Valentinianus'')||align="center"|''Officer under '''Julian''' and '''Jovian''''' ||align="center"|321 ||align="center"|26 February 364<br />''Elected by the army upon '''Jovian's''' death'' ||align="center" colspan=2|17 November 375<br />''Died of cerebral haemorrhage''
|-
|align=center| [[Talaksan:Valens1.jpg|80px]] ||align=center| [[Valens]] <br /> ('' Flavius Iulius Valens '')||align="center"|'' Minor soldier of the Roman army, brother of '''Valentinian I''' '' ||align="center"|328 ||align="center"|28 March 364<br />'' Appointed by his brother '' ||align="center" colspan=2|9 August 378 <br />'' Killed at the [[Battle of Adrianople]] ''
|-
|align=center|||align=center| [[Gratian]] <br /> ('' Flavius Gratianus '')||align="center"|''Son of Valentinian I, nephew of Valens'' ||align="center"|18 April/23 May 359 ||align="center"|9 August 378<br />''Inherited rule of the East upon the death of '''Valens''' '' ||align="center" |19 January 379<br />'' Appointed '''Theodosius I''' as Emperor of the East''||align="center" |25 August 383<br /> '' Assassinated during the rebellion of [[Magnus Maximus]] ''
|-
|align=center| [[Talaksan:Theod1.jpg|80px]] ||align=center| [[Theodosius I]] <br /> "the Great" <br /> ('' Flavius Theodosius '')||align="center"|'' Aristocrat and military leader, brother-in-law of '''Gratian''' '' ||align="center"|11 January 347 ||align="center"|19 January 379<br />'' Appointed by '''Gratian''' '' ||align="center" colspan=2|17 January 395<br />'' old age ''
|-
|align=center| [[Talaksan:Arcadius.jpg|80px]] ||align=center| [[Arcadius]] <br /> ('' Flavius Arcadius '')||align="center"|'' Son of '''Theodosius I''' '' ||align="center"| 377/378 ||align="center"|17 January 395<br />'' Upon the death of '''Theodosius I''' '' ||align="center" colspan=2|1 May 408
|-
|align=center| [[Talaksan:Theodosius ii.jpg|80px]] ||align=center| [[Theodosius II]] <br /> ('' Flavius Theodosius '')||align="center"|'' Son of '''Arcadius''' '' ||align="center"|10 April 401||align="center"|1 May 408<br />'' Upon the death of '''Arcadius''' '' ||align="center" colspan=2|28 July 450<br /> '' Riding accident ''
|-
|align=center| [[Talaksan:Pulcheria.JPG|80px]] ||align=center| [[Pulcheria]] <br /> ('' Aelia Pulcheria '')||align="center"|'' Daughter of '''Arcadius''', sister of '''Theodosius II''' '' ||align="center"|19 January 399||align="center"|28 July 450<br />'' Upon the death of '''Theodosius II''' '' ||align="center" colspan=2|July 453
|-
|align=center| ||align=center| [[Marcian]] <br /> ('' Flavius Marcianus '')||align="center"|'' Soldier, politician, husband of '''Pulcheria''' '' ||align="center"| 396 ||align="center"|450<br />'' Upon his marriage to '''Pulcheria''' '' ||align="center" colspan=2|January 457 <br /> '' Gangrene contracted on a journey ''
|-
|}
== Dinastiyang Leono (457-518) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:Leo I Louvre Ma1012.jpg|80px]] ||align=center| [[Leo I (emperor)|Leo I]] "the Thracian" <br /> (''Flavius Valerius Leo '')||align="center"|'' Soldier '' ||align="center"| 401 ||align="center"|7 February 457<br />'' Chosen by [[Aspar]], commander-in-chief of the army '' ||align="center" colspan=2|18 January 474<br />'' Died of dysentery ''
|-
|align=center| [[Talaksan:Leo (474)-coin.jpg|80px]] ||align=center| [[Leo II (emperor)|Leo II]] <br /> ('' Flavius Leo '')||align="center"|'' Grandson of '''Leo I''' '' ||align="center"| 467 ||align="center"|18 January 474<br />'' Succeeded his grandfather '''Leo I''' '' ||align="center" colspan=2|17 November 474<br />'' Died of an unknown disease, possibly poisoned''
|-
|align=center| ||align=center| [[Zeno (emperor)|Zeno]] <br /> ('' Flavius Zeno '') <br /> (Born ''Tarasicodissa'') ||align="center"|'' Roman general of Isaurian origins; son-in-law of '''Leo I''', father of '''Leo II''' '' ||align="center"| c.425 ||align="center"| Co-emperor: 9 February 474<br />'' Appointed by his son '''Leo II''' '' <br /> Sole Emperor: 17 November 474<br /> '' Succeeded upon the death of Leo II '' ||align="center" |9 January 475<br />'' Deposed by '''Basiliscus''', brother-in-law of '''Leo I''' '' ||align="center"|9 April 491
|-
|align=center| ||align=center| [[Basiliscus]] <br /> ('' Flavius Basiliscus '') ||align="center"|'' Army General; brother-in-law of '''Leo I''' '' ||align="center"| ||align="center"|9 January 475<br />'' Seized power from '''Zeno''' '' ||align="center" |August 476 <br />'' Deposed by '''Zeno''' '' ||align="center"| 476/477
|-
|align=center| ||align=center| [[Zeno (emperor)|Zeno]], restored <br /> ('' Flavius Zeno '') <br /> (Born ''Tarasicodissa'') ||align="center"|'' Roman general of Isaurian origins; son-in-law of '''Leo I''', father of '''Leo II''' '' ||align="center"| c.425 ||align="center"| restored August 476<br />'' Having deposed '''Basiliscus''' '' ||align="center" colspan=2|9 April 491
|-
|align=center| [[Talaksan:Anastasius I.jpg|80px]] ||align=center| [[Anastasius I (emperor)|Anastasius I]] <br /> ('' Flavius Anastasius '') ||align="center"|'' Palace official (''"Silentiarius"''); son-in-law of '''Leo I''' '' ||align="center"| c.430||align="center"|11 April 491<br />'' Chosen by '''Ariadne''', widow of '''Zeno''' '' ||align="center" colspan=2|9 July 518
|-
|}
== Dinastiyang Justinio (518-602) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| ||align=center| [[Justin I]] <br /> (''Flavius Iustinus '')||align="center"|'' General, commander of the City Guards under '''Anastasius I''' '' ||align="center"| c.450 ||align="center"|July 518<br />'' Elected by army and people upon the death of '''Anastasius I''' '' ||align="center" colspan=2|1 August 527
|-
|align=center| [[Talaksan:Meister von San Vitale in Ravenna 004.jpg|80px]] ||align=center| [[Justinian I]] <br /> (''Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus'')||align="center"|'' Nephew and heir of '''Justin I''' '' ||align="center"| 482/483 ||align="center"|1 August 527<br />'' Inherited the throne on the death of '''Justin I''' '' ||align="center" colspan=2|13/14 November 565
|-
|align=center| ||align=center| [[Justin II]] <br /> (''Flavius Iustinus Iunior'')||align="center"|'' Nephew and heir of '''Justinian I''' '' ||align="center"| c.520 ||align="center"|14 November 565<br />'' Inherited the throne on the death of '''Justinian I''' '' ||align="center" colspan=2|5 October 578
|-
|align=center| ||align=center| [[Tiberius II Constantine]] <br /> (''Flavius Tiberius Constantinus'')||align="center"| "Comes" ''of the Excubitors, friend and adoptive son of '''Justin II''' '' ||align="center"| c.520 ||align="center"|5 October 578<br />'' Became full Emperor on the death of '''Justin II''' '' ||align="center" colspan=2|14 August 582<br />''possibly poisoned by '''Maurice'''''
|-
|align=center| ||align=center| [[Maurice (emperor)|Maurice]] <br /> (''Flavius Mauricius Tiberius'')||align="center"| '' Commander-in-chief of Cappadocian origins; son-in-law of '''Tiberius II''' '' ||align="center"| 539 ||align="center"|14 August 582<br />'' Succeeded upon the death of his father-in-law '''Tiberius II''' '' ||align="center"| November 602<br /> Forced to abdicate by '''Phocas''' ||align="center"| 27 November 602<br />''Executed by '''Phocas'''
|-
|}
== Walang Dinastiya (602-610) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| ||align=center| [[Phocas]] <br /> (''Flavius Phocas '')||align="center"|'' sub-altern in the Balkan army, leader of rebellion; deposed '''Maurice''' '' ||align="center"| ? ||align="center"|November 602<br />'' Seized power in a rebellion against '''Maurice''' '' ||align="center" colspan=2| 610<br /> '' Executed by '''Heraclius''' ''
|}
== Dinastiyang Heraclio (610-711) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:Heraclius and Heraclius Constantine solidus.jpg|80px]] ||align=center| [[Heraclius|Herakleios]] <br /> (Ηράκλειος, ''Hērakleios'') '''Heraclius''' (''Flavius Heraclius'') ||align="center"| '' son of Exarch [[Heraclius the Elder]]; deposed '''Phocas''' '' ||align="center"| c.575 ||align="center"|5 October 610<br />'' Seized power in a rebellion against '''Phocas''' '' ||align="center" colspan=2|11 February 641
|-
|align=center| ||align=center| [[Constantine III (emperor)|Constantine III]] <br /> (Ηράκλειος (νέος) Κωνσταντίνος, ''Herakleios Novos Kōnstantinos'') '''Constantine III''' ('' Heraclius Novus Constantinus '') ||align="center"| '' eldest son of '''Herakleios''' '' ||align="center"|3 May 612||align="center"|11 February 641<br />'' Succeeded to throne with '''Heraklonas''' following death of '''Herakleios''' '' ||align="center" colspan=2| 24/26 May 641<br />''Tuberculosis, allegedly poisoned by '''Martina''' ''
|-
|align=center| ||align=center| [[Heraklonas]] <br /> (Κωνσταντίνος Ηράκλειος, '' Kōnstantinos Herakleios'') '''Heraclianus''' (''Constantinus Heraclius'')||align="center"|'' younger son of '''Herakleios''' '' ||align="center"| 626 ||align="center"|11 February 641<br />'' Succeeded to throne with '''Constantine III''' following death of '''Herakleios''' '' ||align="center" | September 641<br /> Deposed by Senate ||align="center" | c.641<br />'' Presumed to have died in exile ''
|-
|align=center| ||align=center| [[Constans II]] <br /> (Κώνστας Β', ''Kōnstas II''); <br /> born Herakleios Constantine <br /> (Ηράκλειος Κωνσταντίνος, '' Herakleios Kōnstantinos ''); <br /> called "Constantine the Bearded" (Κωνσταντίνος Πωγωνάτος, ''Kōnstantinos Pogonatos'') '''Constans II''' <br /> (''Constantus II''); <br /> born Heraclius Constantine <br /> ('' Heraclius Constantinus ''); <br /> called "Constantine the Bearded" ||align="center"| '' son of '''Constantine III''' '' ||align="center"|7 November 630||align="center"| 641 <br />'' Made co-Emperor by '''Hereklonas''', sole emperor in that same year '' ||align="center" colspan=2|15 September 668<br />''Assassinated, possibly on the orders of '''Mezezius''' ''
|-
|align=center| ||align=center| ''[[Mezezius]]'' ||align="center"| Usurper Emperor ||align="center"| Unknown ||align="center"| 668 ||align="center" colspan=2| 669
|-
|align=center| ||align=center| [[Constantine IV]] <br /> (Κωνσταντίνος, ''Kōnstantinos'') ''' Constantine ''' <br /> (''Constantinos'') ||align="center"| '' son of '''Constans II''' '' ||align="center"| 652 ||align="center"|15 September 668 <br />''succeeded following murder of '''Constans II''''' ||align="center" colspan=2|September 685<br />''Died of dysentery''
|-
|align=center| [[Talaksan:Solidus-Justinian II-Christ b-sb1413.jpg|80px]] ||align=center| [[Justinian II]] ||align="center"|'' son of '''Constantine IV''' '' ||align="center"| 669 ||align="center"|Co-emperor in 681, sole emperor in 685.||align="center" | 695<br /> Deposed by military revolt ||align="center" | December 711
|-
|align=center| [[Talaksan:Solidus-Leontinus-sb1330.jpg|80px]] ||align=center| [[Leontios]] ||align="center"|Usurper Emperor ||align="center"| Unknown ||align="center"|695||align="center" |698<br /> Deposed by military revolt ||align="center" | 705
|-
|align=center| ||align=center| [[Tiberios III]] ||align="center"|Usurper Emperor ||align="center"| Unknown ||align="center"|698||align="center" | 705<br /> Deposed by a Bulgarian-supported revolt ||align="center" | 705
|-
|align=center| [[Talaksan:Solidus-Justinian II-Christ b-sb1413.jpg|80px]] ||align=center| [[Justinian II]] ||align="center"|'' son of '''Constantine IV''' '' ||align="center"| 669 ||align="center"|705||align="center" | 711<br /> Deposed by military revolt ||align="center" | December 711
|-
|}
== Walang Dinastiya (711-717) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:Solidus-Philippicus-sb1447.3.jpg|80px]] ||align=center| [[Philippikos]] ||align="center"| '' A general of [[Armenians|Armenian]] origins; deposed '''Justinian II''' '' ||align="center"| Unknown ||align="center"|December, 711 ||align="center" |3 June 713<br /> Deposed by a military revolt ||align="center" | Later in the 8th century
|-
|align=center| [[Talaksan:Solidus-Anastasius II-sb1463.jpg|80px]] ||align=center| [[Anastasios II (emperor)|Anastasios II]] ||align="center"| '' a bureaucraut, imperial secretary for Philippikos '' ||align="center"| Unknown ||align="center"|June 713 ||align="center" | November 715<br /> Deposed by a military revolt ||align="center" | 718
|-
|align=center| [[Talaksan:Theodosius iii coin.jpg|80px]] ||align=center| [[Theodosios III]] ||align="center"| '' a financial officer, tax collector in the Opsikian Theme '' ||align="center"| Unknown ||align="center"|May 715 ||align="center" |25 March 717<br /> Deposed by a military revolt ||align="center" | Later in the 8th century
|-
|}
== Dinastiyang Isaurian (717-802) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:Solidus-Leo III and Constantine V-sb1504.jpg|80px]] ||align=center| [[Leo III the Isaurian]] ||align="center"| '' a general from [[Kahramanmaraş|Germanikeia]], [[Commagene]] '' ||align="center"| c. 685 ||align="center"|25 March 717||align="center" |18 June 741||align="center" |18 June 741
|-
|align=center| [[Talaksan:Solidus-Leo III and Constantine V-sb1504.jpg|80px]] ||align=center| [[Constantine V]] ||align="center"| ''Son of Leo III'' ||align="center"| July, 718 ||align="center"|Co-ruler in 720, senior ruler in 741 ||align="center" |14 September 775||align="center" |14 September 775
|-
|align=center| ||align=center| [[Artabasdos]] ||align="center"| ''Son-in-law of Leo III, brother-in-law of Constantine V'' ||align="center"| Unknown ||align="center"|Rival emperor from June 741/2 ||align="center" |2 November 743||align="center" | Later in the 8th century
|-
|align=center| [[Talaksan:Leo iv constantine vi coin.jpg|80px]] ||align=center| [[Leo IV the Khazar]] ||align="center"| ''Son of Constantine V'' ||align="center"|25 January 750||align="center"|Co-ruler in 751, senior ruler in 775 ||align="center" |8 September 780||align="center" |8 September 780
|-
|align=center| [[Talaksan:Leo iv constantine vi coin.jpg|80px]] ||align=center| [[Constantine VI]] ||align="center"| ''Son of Leo IV and Irene'' ||align="center"| 771 ||align="center"|Co-ruler in 776, sole emperor in 780 ||align="center" | August 797 ||align="center" | c. 797, though sources are contradictory on the subject
|-
|align=center| [[Talaksan:Solidus-Irene-sb1599.jpg|80px]] ||align=center| [[Irene of Athens]] ||align="center"| ''Wife of Leo IV, mother of Constantine VI'' ||align="center"| c. 752 ||align="center"|August 797 ||align="center" |31 October 802 ||align="center" |9 August 803
|-
|}
== Dinastiyang Nikephoros (802-813) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:Solidus-Nicephorus I and Staraucius-sb1604.jpg|80px]] ||align=center| [[Nikephoros I]] ||align="center"| ''[[Byzantine aristocracy and bureaucracy|logothetēs tou genikou]] (finance minister)'' ||align="center"| Unknown ||align="center"|31 October 802||align="center" |26 July 811||align="center" |26 July 811
|-
|align=center| [[Talaksan:Solidus-Nicephorus I and Staraucius-sb1604.jpg|80px]] ||align=center| [[Staurakios]] ||align="center"| ''Son of Nikephoros I'' ||align="center"| Unknown ||align="center"|Co-ruler in 803, senior ruler in 811 ||align="center"|2 October 811||align="center" |11 January 812
|-
|align=center| [[Talaksan:Michael I (Byzantine Emperor).jpg|80px]] ||align=center| [[Michael I Rangabe]] ||align="center"| ''Son-in-law of Nikephoros I, brother-in-law of Staurakios'' ||align="center"| Unknown ||align="center"|2 October 811||align="center" |11 July 813||align="center" |11 January 844
|-
|}
== Walang Dinastiya(813-820) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:Leo5.jpg|80px]] ||align=center| [[Leo V the Armenian]] ||align="center"| ''Strategos of the Anatolic theme'' ||align="center"| c. 775 ||align="center"|11 July 813||align="center" |25 December 820||align="center"|25 December 820
|-
|}
== Dinastiyang Phrygiano (820-867) ==
{| width=100% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:Solidus-Michael II Theophilus-sb1640.jpg|80px]] ||align=center| [[Michael II]] the Stammerer or the Amorian ''(Μιχαήλ Β' ο Τραυλός ή Ψελλός)''||align="center"| Strategos, son-in-law of Constantine VI ||align="center"|770 ||align="center"|25 December 820<br /> ||align="center" colspan=2|2 October 829
|-
|align=center| [[Talaksan:Emperor Theophilos Chronicle of John Skylitzes.jpg|80px]] ||align=center| [[Theophilos (emperor)|Theophilus]] ''(Θεόφιλος)''||align="center"| son of Michael II ||align="center"|813||align="center"|2 October 829<br /> ||align="center" colspan=2|20 January 842
|-
|align=center| [[Talaksan:Solidus-Michael III-sb1686.jpg|80px]] ||align=center| [[Theodora (9th century)|Theodora]] ''(Θεοδώρα)''||align="center"| wife of Theophilus ||align="center"| c. 815||align="center"|842<br /> ||align="center" |855||867
|-
|align=center| [[Talaksan:Solidus-Michael III-sb1686.jpg|80px]] ||align=center|[[Michael III]] the Drunkard ''(Μιχαήλ Γ' ο Μέθυσος)''||align="center"| son of Theophilos ||align="center"|19 January 840||align="center"|842<br /> ||align="center" colspan=2|23 September 867
|-
|}
== Dinastiyang Macedonia (867-1056) ==
{| width=100% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:Solidus-Basil I with Constantine and Eudoxia-sb1703.jpg|80px]] ||align=center| [[Basil I|Basil I the Macedonian]] ''(Βασίλειος Α' ο Μακεδών)''||align="center"| married Michael III's widow ||align="center"| c. 811 ||align="center"| 867<br /> ||align="center" colspan=2|2 August 886
|-
|align=center| [[Talaksan:Follis-Leo VI-sb1729.jpg|80px]] ||align=center| [[Leo VI the Wise]] ''(Λέων ΣΤ' ο Σοφός)''||align="center"| likely either son of Basil I or Michael III ||align="center"|19 September 866||align="center"| 886<br /> ||align="center" colspan=2|11 May 912
|-
|align=center| ||align=center| [[Alexander III (emperor)|Alexander]] ''(Αλέξανδρος Γ')''||align="center"| son of Basil I; regent for nephew ||align="center"| 870 ||align="center"| 912<br /> ||align="center" colspan=2| 913
|-
|align=center| [[Talaksan:Follis-Constantine VII and Zoe-sb1758.jpg|80px]] ||align=center| [[Constantine VII|Constantine VII Porphyrogennetos]] ''(Κωνσταντίνος Ζ' ο Πορφυρογέννητος)''||align="center"| son of Leo VI ||align="center"| 9 September 905 ||align="center"|15 May 908<br /> ||align="center" colspan=2| 9 November 959
|-
|align=center| [[Talaksan:Romanus1.jpg|80px]] ||align=center|[[Romanus I|Romanos I Lekapenos]] ''(Ρωμανός Α' ο Λεκαπηνός)''||align="center"| father-in-law of Constantine VII||align="center"| c. 870 ||align="center"|17 December 920<br /> ||align="center" |16 December 944|| 15 June 948
|-
|align=center| [[Talaksan:Death of romanus ii.jpg|80px]] ||align=center|[[Romanus II|Romanos II Porphyrogennetos]] ''(Ρωμανός Β' ο Πορφυρογέννητος)''||align="center"| son of Constantine VII||align="center"|15 March 938||align="center"| November 959<br /> ||align="center" colspan=2 |15 March 963
|-
|align=center| [[Talaksan:Nikiphoros Phokas.jpg|80px]] ||align=center|[[Nicephorus II|Nikephoros II Phokas]] ''(Νικηφόρος Β' ο Φωκάς) ''||align="center"| married [[Theophano (10th century)|Theophano]], Romanos II's widow, regent for Basil II||align="center"| c. 912 ||align="center"|16 August 963<br /> ||align="center" colspan=2 | 969
|-
|align=center| [[Talaksan:Histamenon nomisma-John I-sb1776.jpg|80px]] ||align=center|[[John I Tzimisces|John I Tzimiskes]] ''(Ιωάννης Α' Κουρκούας ο Τσιμισκής) ''||align="center"| brother-in-law of Romanus II||align="center"| c. 925 ||align="center"|11 December 969<br /> ||align="center" colspan=2 |10 January 976
|-
|align=center| [[Talaksan:Basilios II.jpg|80px]] ||align=center| [[Basil II|Basil II the Bulgar-Slayer]] ''(Βασίλειος Β' ο Βουλγαροκτόνος)''||align="center"| son of Romanos II||align="center"| 958 ||align="center"|10 January 976<br /> ||align="center" colspan=2 |15 December 1025
|-
|align=center| [[Talaksan:Histamenon nomisma-Constantine VIII-sb1776.jpg|80px]] ||align=center| [[Constantine VIII]] ''(Κωνσταντίνος Η' ο Πορφυρογέννητος)''||align="center"| son of Romanos II||align="center"| 960 ||align="center"|15 December 1025<br /> ||align="center" colspan=2 | 15 November 1028
|-
|align=center| [[Talaksan:EmpZoe.jpg|80px]] ||align=center| [[Zoe (empress)|Zoe]] ''(Ζωή η Προφυρογέννητη)''||align="center"| daughter of Constantine VIII||align="center"| c. 978||align="center"|15 November 1028<br /> ||align="center" colspan=2 | June 1050
|-
|align=center| [[Talaksan:Miliaresion-Romanus III-sb1822.jpg|80px]] ||align=center| [[Romanus III|Romanos III Argyros]] ''(Ρωμανός Γ' ο Αργυρός)''||align="center"| Zoe's first husband||align="center"| 968 ||align="center"| 15 November 1028<br /> ||align="center" colspan=2 |11 April 1034
|-
|align=center| ||align=center| [[Michael IV the Paphlagonian]] ''(Μιχαήλ Δ' ο Παφλαγών)''||align="center"| Zoe's second husband||align="center"| 1010 ||align="center"|11 April 1034<br /> ||align="center" colspan=2|10 December 1041
|-
|align=center| [[Talaksan:Histamenon nomisma-Micael V-sb1776.jpg|80px]] ||align=center| [[Michael V]] the Caulker ''(Μιχαήλ Ε' ο Καλαφάτης)''||align="center"| Michael IV's nephew ||align="center"|1015||align="center"|10 December 1041<br /> ||align="center" | 20 April 1042||24 August 1042
|-
|align=center| [[Talaksan:Tetarteron-Theodora-sb1838.jpg|80px]] ||align=center| [[Theodora (11th century)|Theodora]] ''(Θεοδώρα)''||align="center"| daughter of Constantine VIII ||align="center"| 984 ||align="center"|20 April 1042<br /> ||align="center" |1042|| after 31 August 1056
|-
|align=center| [[Talaksan:Byzantinischer Mosaizist um 1020 001.jpg|80px]] ||align=center| [[Constantine IX]] Monomachos ''(Κωνσταντίνος Θ' ο Μονομάχος)''||align="center"| Zoe's third husband||align="center"| c. 1000 ||align="center"|11 June 1042<br /> ||align="center" colspan=2 |11 January 1055
|-
|align=center| [[Talaksan:Tetarteron-Theodora-sb1838.jpg|80px]] ||align=center| [[Theodora (11th century)|Theodora]] ''(Θεοδώρα)''||align="center"| daughter of Constantine VIII ||align="center"|984||align="center"|11 January 1055 <br /> ||align="center" colspan=2| after 31 August 1056
|-
|}
== Walang Dinastiya (1056-1057) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Picture
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| ||align=center| [[Michael VI]] ||align="center"| ''Court bureaucrat, defence minister'' ||align="center"| Unknown ||align="center"|September, 1056 ||align="center" |31 August 1057||align="center" | c. 1059
|-
|}
== Dinastiyang Komnenid (1057-1059) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:Histamenon nomisma-Isaac I-sb1776.jpg|80px]] ||align=center| [[Isaac I Komnenos]] ||align="center"| ''commander of the field army in Anatolia'' ||align="center"| c. 1005 ||align="center"|5 June 1057 as rival emperor, sole emperor since 31 August 1057||align="center" |22 November 1059||align="center" | c. 1061
|-
|}
== Dinastiyang Doukid (1059-1081) ==
{| width=100% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:Costantino X - histamenon - Sear 1847v.jpg|80px]] ||align=center| [[Constantine X]] Doukas ''(Κωνσταντίνος Ι' ο Δούκας)''||align="center"| ||align="center"| 1006 ||align="center"|24 November 1059<br /> ||align="center" colspan=2|22 May 1067
|-
|align=center| [[Talaksan:NomismaMikaelVIIDoukas.jpg|80px]] ||align=center| [[Michael VII]] Doukas Quarter-short '' (Μιχαήλ Ζ' Δούκας Παραπινάκης) ''||align="center"| son of Constantine X ||align="center"| 1050 ||align="center"|22 May 1067<br /> ||align="center" |24 March 1078||1090
|-
|align=center| [[Talaksan:Romanos et Eudoxie.JPG|80px]] ||align=center| [[Romanos IV]] Diogenes ''(Ρωμανός Δ' Διογένης)''||align="center"| married [[Eudokia Makrembolitissa]], Constantine X's widow ||align="center"| 1032 ||align="center"|1067<br /> ||align="center"|1071||1072
|-
|align=center| [[Talaksan:Meister der Predigtsammlung des Heiligen Johannes Chrysostomus 001.jpg|80px]] ||align=center| [[Nikephoros III]] Botaneiates ''(Νικηφόρος Γ' Βοτανειάτης)''||align="center"| Strategos claiming descent from the [[Fabii]]||align="center"| 1001 ||align="center"|31 March 1078<br /> ||align="center" colspan=2|10 December 1081
|-
|}
== Dinastiyang Komnenid (1081-1185) ==
{| width=100% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:Alexius I.jpg|80px]] ||align=center| [[Alexios I Komnenos]] ''(Αλέξιος Α' Κομνηνός) '' ||align="center"| Nephew of Isaac I, military commander ||align="center"| 1048 ||align="center"|4 April 1081<br /> ||align="center" colspan=2|15 August 1118
|-
|align=center | [[Talaksan:JohnIIcomnenus.jpg|80px]] || align=center| [[John II Komnenos]] ''(Ιωάννης Β' Κομνηνός o Καλός)'' || align="center"|son of Alexios I||align="center"| 13 September 1087 || 1118 || align="center" colspan=2| 8 April 1143
|-
|align=center | [[Talaksan:Manuelcomnenus.jpg|80px]] || align=center| [[Manuel I Komnenos]] ''(Μανουήλ Α' Κομνηνός ο Μέγας)'' || align="center"|son of John II||align="center"| 28 November 1118 || 1143 || align="center" colspan=2| 24 September 1180
|-
|align=center | || align=center| [[Alexios II Komnenos]] ''(Αλέξιος B' Κομνηνός)'' || align="center"|son of Manuel I||align="center"| 14 September 1169 || 1180 || align="center" colspan=2| October 1183
|-
|align=center | [[Talaksan:ByzantineBillonTrachy.jpg|80px]]|| align=center| [[Andronikos I Komnenos]] ''(Ανδρόνικος Α' Κομνηνός)'' || align="center"|nephew of John II||align="center"| c. 1118 || 1183 || align="center" colspan=2| 2 September 1185
|-
|}
== Dinastiyang Angelid (1185-1204) ==
{| width=100% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:IsaacIIAnge.jpg|80px]] ||align=center| [[Isaac II Angelos]] ''(Ισαάκιος Β' Άγγελος) '' ||align="center"| great-grandson of Alexios I||align="center"| September 1156||align="center"|1185<br /> ||1195||align="center"| January 1205
|-
|align=center| ||align=center| [[Alexios III Angelos]] ''(Αλέξιος Γ' Άγγελος) '' ||align="center"| brother of Isaac II||align="center"| 1153 ||align="center"| 1195<br /> ||1203||align="center"| 1211
|-
|align=center| [[Talaksan:IsaacIIAnge.jpg|80px]] ||align=center| [[Isaac II Angelos]] ''(Ισαάκιος Β' Άγγελος) '' ||align="center"| great-grandson of Alexios I||align="center"| September 1156 ||align="center"| 1203<br /> ||1204||align="center"| January 1205
|-
|align=center| [[Talaksan:Alexius4.jpg|80px]] ||align=center| [[Alexios IV Angelos]] ''(Αλέξιος Δ' Άγγελος) '' ||align="center"| son of Isaac II||align="center"| 1182 ||align="center" | 1203 ||align="center" colspan=2| 1204
|-
|align=center| ||align=center| [[Nikolaos Kanabos]] ''(Νικόλαος Καναβός)'' ||align="center"| ||align="center"| ||align="center" | 25 January 1204 ||align="center" colspan=2| 5 February 1205
|-
|align=center| [[Talaksan:Alexius V.JPG|80px]] ||align=center| [[Alexios V|Alexios V Doukas]] ''(Αλέξιος Ε' Δούκας)'' ||align="center"| son-in-law of Alexios III||align="center"| 1140 ||align="center" | 5 February 1204 ||align="center" | 12 April 1204 || align="center"| December 1205
|-
|}
== Dinastiyang Laskarid (Imperyo ng Niseya, 1204-1261) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon/Ginawa
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| ||align=center| [[Constantine Laskaris]] ||align="center"| ''Defender of Constantinople'' ||align="center"| Unknown ||align="center"|Claimant emperor in 1204 ||align="center" | c. 1205 ||align="center" | c. 1205
|-
|align=center| ||align=center| [[Theodore I Laskaris]] ||align="center"| ''Brother of Constantine Laskaris, son-in-law of Alexios III'' ||align="center"| c. 1174 ||align="center"|proclaimed 1205, crowned 1208 ||align="center" | 1221 ||align="center" | 1221
|-
|align=center| [[Talaksan:JohnIIIVatatzesGoldHyperpyronMagnesia.jpg|80px]] ||align=center| [[John III Doukas Vatatzes]] ||align="center"| ''son-in-law of Theodore I'' ||align="center"| c. 1192 ||align="center"|December, 1221 ||align="center" | 3 November 1254 ||align="center" | 3 November 1254
|-
|align=center| ||align=center| [[Theodore II Laskaris]] ||align="center"| ''son of John III, grandson of Theodore I'' ||align="center"| 1221/1222 ||align="center"|proclaimed 4 November 1254 crowned 1255 ||align="center" |18 August 1258 ||align="center" | 18 August 1258
|-
|align=center| ||align=center| [[John IV Laskaris]] ||align="center"| ''son of Theodore II'' ||align="center"| 25 December 1250 ||align="center"|18 August 1258 ||align="center" | 25 December 1261 ||align="center" | c. 1305
|-
|}
== Dinastiyang Paleologus (pagbalik sa Constantinople, 1261-1453) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| [[Talaksan:MichaelVIIIPaleologusGoldHyperpyron.jpg|80px]] ||align=center| [[Michael VIII Palaiologos]] ||align="center"| '' Great-grandson ni Alexios III, grandnephew of John III by marriage'' ||align="center"| 1223 ||align="center"|1 January 1259 as co-emperor, senior emperor since 25 December 1261||align="center" |11 December 1282||align="center" | 11 December 1282
|-
|align=center| [[Talaksan:Serres IM Prodromou Andronicos.jpg|80px]] ||align=center| [[Andronikos II Palaiologos]] ||align="center"| '' Anak ni Michael VIII'' ||align="center"|25 March 1259||align="center"| nominal co-emperor in September, 1261, crowned in 1272. Señor Emperador on 11 December 1282||align="center" |24 May 1328||align="center" |13 February 1332
|-
|align=center| [[Talaksan:AndronikosIIandMichaelIXPalaeologusSilverBasilikon.jpg|80px]] ||align=center| ''[[Michael IX Palaiologos]]'' ||align="center"| '' Anak ni Andronikos II'' ||align="center"|17 April 1277||align="center"| co-emperor in 1281, crowned in 1294/1295. ||align="center" |12 October 1320||align="center" |12 October 1320
|-
|align=center| [[Talaksan:Андроник III Палеолог.jpg|80px]] ||align=center| [[Andronikos III Palaiologos]] ||align="center"| '' Anak ni Michael IX'' ||align="center"|25 March 1297||align="center"| co-emperor in 1316, rival emperor since July, 1321. Señor Emperador noong 24 May 1328. ||align="center" |15 June 1341||align="center" |15 June 1341
|-
|align=center| [[Talaksan:John V Palaiologos.jpg|80px]] ||align=center| [[John V Palaiologos]] ||align="center"| '' Anak ni Andronikos III'' ||align="center"|18 June 1332||align="center"| Emperor in 15 June 1341||align="center" |8 February 1347||align="center" |16 February 1391
|-
|align=center| [[Talaksan:John VI Kantakouzenos.jpg|80px]] ||align=center| [[John VI Kantakouzenos]] ||align="center"| '' A maternal relative of the [[Palaiologos|Palaiologoi]]'' ||align="center"| c. 1292||align="center"| rival emperor on 26 October 1341, senior emperor on 8 February 1347.||align="center" |4 December 1354||align="center" |15 June 1383
|-
|align=center| ||align=center| ''[[Matthew Kantakouzenos]]'' ||align="center"| '' Anak ni John VI, brother-in-law of John V'' ||align="center"| c. 1325||align="center"| co-emperor on 15 April 1353, rival emperor since 4 December 1354.||align="center" | December, 1357 ||align="center" | between 1383 and 1391
|-
|align=center| [[Talaksan:John V Palaiologos.jpg|80px]] ||align=center| [[John V Palaiologos]] ||align="center"| '' Anak ni Andronikos III, son-in-law of John VI'' ||align="center"|18 June 1332||align="center"| co-emperor in 1347, rival emperor in 1352. Senior Emperor on 4 December 1354||align="center" |12 August 1376||align="center" |16 February 1391
|-
|align=center| ||align=center| [[Andronikos IV Palaiologos]] ||align="center"| '' Anak ni John V, apo ni John VI'' ||align="center"|2 April 1348||align="center"| co-emperor c. 1352, Senior Emperor on 12 August 1376||align="center" |1 July 1379 ||align="center" |28 June 1385
|-
|align=center| [[Talaksan:John V Palaiologos.jpg|80px]] ||align=center| [[John V Palaiologos]] ||align="center"| '' Anak ni Andronikos III, son-in-law of John VI'' ||align="center"|18 June 1332||align="center"| Senior Emperor on 1 July 1379||align="center" |14 April 1390||align="center" |16 February 1391
|-
|align=center| ||align=center| [[John VII Palaiologos]] ||align="center"| '' Anak ni Andronikos IV'' ||align="center"| 1370||align="center"| Co-emperor from 1376 to 1379, senior emperor on 14 April 1390. ||align="center" |17 September 1390||align="center" |22 September 1408
|-
|align=center| [[Talaksan:John V Palaiologos.jpg|80px]] ||align=center| [[John V Palaiologos]] ||align="center"| '' Anak ni Andronikos III, son-in-law of John VI'' ||align="center"|18 June 1332||align="center"| Senior Emperor on 17 September 1390||align="center" | 16 February 1391||align="center" |16 February 1391
|-
|align=center|[[Talaksan:Manuel II Paleologus.jpg|80px]] ||align=center| [[Manuel II Palaiologos]] ||align="center"| '' Son of John V, grandson of John VI, brother of Andronikos IV'' ||align="center"|27 June 1350||align="center"| Co-emperor in 1373, Senior Emperor on 16 February 1391||align="center" |21 July 1425||align="center" |21 July 1425
|-
|align=center| ||align=center| ''[[Andronikos V Palaiologos]]'' ||align="center"| '' Anak ni John VII'' ||align="center"| c. 1400||align="center"| co-emperor c. 1403 ||align="center" | c. 1407 ||align="center" | c. 1407
|-
|align=center|[[Talaksan:Palaio.jpg|80px]] ||align=center| [[John VIII Palaiologos]] ||align="center"| '' Anak ni Manuel II'' ||align="center"|18 December 1392||align="center"| Co-emperor c. 1416, nag-iisang emperador on 21 Hulyo 1425||align="center" |31 Oktubre 1448||align="center" |31 Oktubre 1448
|-
|align=center|[[Talaksan:ConstantinoXI.jpg|80px]] ||align=center| [[Constantine XI]] ||align="center"| '' Anak ni Manuel II, kapatid ni John VIII'' ||align="center"|8 February 1405||align="center"|6 January 1449||align="center" |29 Mayo 1453||align="center" |29 Mayo 1453 ''namatay sa Paglusob ng Constantinople''
|-
|}
== Dinastiyang Paleologus (tagapag-panggap) ==
{| width=95% class="wikitable"
!Litrato
!Pangalan
!Relasyon
!Kapanganakan
!Emperador mula
!Emperador hanggang
!Kamatayan
|-
|align=center| ||align=center| [[Demetrios Palaiologos]] ||align="center"| ''Anak ni Manuel II, brother of John VIII and Constantine XI'' ||align="center"| c. 1407 ||align="center"|1453 ||align="center" | 1460 ||align="center" | 1470
|-
|align=center| [[Talaksan:Thomas Palaiologos.jpg|80px]] ||align=center| [[Thomas Palaiologos]] ||align="center"| ''Anak ni Manuel II, kapatid ni John VIII at Konstantino XI'' ||align="center"| c. 1409 ||align="center"|1453 ||align="center" | 12 May 1465 ||align="center" |12 May 1465
|-
|align=center| ||align=center| [[Andreas Palaiologos]] ||align="center"| ''Anak ni Thomas'' ||align="center"| c. 1453 ||align="center"|12 May 1465||align="center" | 1502 ||align="center" | 1502
|-
|}
== Tignan din ==
* [[Byzantine Empire|Silangang Imperyo Romano]]
* [[Imperyong Latin]]
== References ==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga emperador ng Imperyong Romano]]
<!-- interwiki -->
dz89pcen5ggxde3yuwmp44n8f9ejv5t
Kategorya:2009 sa Pilipinas
14
114735
1959556
1324513
2022-07-31T02:58:31Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Kategorya:2010 sa Pilipinas
14
115843
1959557
1291054
2022-07-31T02:59:20Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Padron:Miss World
10
115849
1959448
1679959
2022-07-30T15:23:38Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Navbox
|name = Miss World
|title = [[Miss World]]
|state = {{{state|autocollapse}}}
|bodyclass = hlist
|list1 =
*[[Miss World 1951|1951]]
*[[Miss World 1952|1952]]
*[[Miss World 1953|1953]]
*[[Miss World 1954|1954]]
*[[Miss World 1955|1955]]
*[[Miss World 1956|1956]]
*[[Miss World 1957|1957]]
*[[Miss World 1958|1958]]
*[[Miss World 1959|1959]]
*[[Miss World 1960|1960]]
|list2 =
*[[Miss World 1961|1961]]
*[[Miss World 1962|1962]]
*[[Miss World 1963|1963]]
*[[Miss World 1964|1964]]
*[[Miss World 1965|1965]]
*[[Miss World 1966|1966]]
*[[Miss World 1967|1967]]
*[[Miss World 1968|1968]]
*[[Miss World 1969|1969]]
*[[Miss World 1970|1970]]
|list3 =
*[[Miss World 1971|1971]]
*[[Miss World 1972|1972]]
*[[Miss World 1973|1973]]
*[[Miss World 1974|1974]]
*[[Miss World 1975|1975]]
*[[Miss World 1976|1976]]
*[[Miss World 1977|1977]]
*[[Miss World 1978|1978]]
*[[Miss World 1979|1979]]
*[[Miss World 1980|1980]]
|list4 =
*[[Miss World 1981|1981]]
*[[Miss World 1982|1982]]
*[[Miss World 1983|1983]]
*[[Miss World 1984|1984]]
*[[Miss World 1985|1985]]
*[[Miss World 1986|1986]]
*[[Miss World 1987|1987]]
*[[Miss World 1988|1988]]
*[[Miss World 1989|1989]]
*[[Miss World 1990|1990]]
|list5 =
*[[Miss World 1991|1991]]
*[[Miss World 1992|1992]]
*[[Miss World 1993|1993]]
*[[Miss World 1994|1994]]
*[[Miss World 1995|1995]]
*[[Miss World 1996|1996]]
*[[Miss World 1997|1997]]
*[[Miss World 1998|1998]]
*[[Miss World 1999|1999]]
*[[Miss World 2000|2000]]
|list6 =
*[[Miss World 2001|2001]]
*[[Miss World 2002|2002]]
*[[Miss World 2003|2003]]
*[[Miss World 2004|2004]]
*[[Miss World 2005|2005]]
*[[Miss World 2006|2006]]
*[[Miss World 2007|2007]]
*[[Miss World 2008|2008]]
*[[Miss World 2009|2009]]
*[[Miss World 2010|2010]]
|list7 =
*[[Miss World 2011|2011]]
*[[Miss World 2012|2012]]
*[[Miss World 2013|2013]]
*[[Miss World 2014|2014]]
*[[Miss World 2015|2015]]
*[[Miss World 2016|2016]]
*[[Miss World 2017|2017]]
*[[Miss World 2018|2018]]
*[[Miss World 2019|2019]]
*[[Miss World 2021|2021]]
|below =
*[[List of Miss World titleholders|Titleholders]]
*[[List of Miss World editions|Editions]]
*[[Beauty with a Purpose]]
}}<noinclude>
{{collapsible option}}
[[Category:Miss World templates| ]]
</noinclude>
ma543izrv1pwbce1kfn1wykusezefm9
Posporo (elemento)
0
119106
1959423
1841075
2022-07-30T12:48:34Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{infobox element
|engvar={{{engvar|en-GB}}}
|name=phosphorus
|number=15
|symbol=P
|abundance=
|abundance in earth's crust=5.2 (taking silicon as 100)
|abundance in oceans=
|abundance in solar system=
|left=[[silicon]]
|right=[[sulfur]]
|above=[[nitrogen|N]]
|below=[[arsenic|As]]
|category=reactive nonmetal
|category comment=
|group=15
|period=3
|block=p
|appearance=Colourless, waxy white, yellow, scarlet, red, violet, black
|image name=PhosphComby.jpg
|electron configuration=[[[neon|Ne]]] 3s<sup>2</sup> 3p<sup>3</sup>
|electrons per shell=2, 8, 5
|phase=solid
|phase comment=
|density gplstp=
|density gpcm3nrt=white: 1.823 g·cm<sup>−3</sup><br>red: ≈ 2.2–2.34 g·cm<sup>−3</sup><br>violet: 2.36 g·cm<sup>−3</sup><br>black: 2.69
|density gpcm3nrt 2=
|density gpcm3mp=
|melting point K=<!-- (white) 317.4 K, (red) ≈ 852 K, (black) 883 K -->
|melting point C=white: 44.2 °C<br>black: 610
|melting point F=<!-- (white) 112 °F, (red) ≈ 1075 °F, (black) 1130 °F -->
|sublimation point K=<!-- (red) ≈ 689.2–863 K, (violet) 893 K -->
|sublimation point C=red: ≈ 416–590 °C<br>violet: 620
|sublimation point F=<!-- (red) ≈ 780.8–1094 °F, (violet) 1148 °F -->
|boiling point K=<!-- (white) 553.7 K -->
|boiling point C=white: 280.5
|boiling point F=<!-- (white) 536.9 °F -->
|triple point K=
|triple point kPa=
<!--|triple point K 2=862.6 -?no pressure -->
|critical point K=
|critical point MPa=
|heat fusion=white: 0.66
|heat fusion 2=
|heat vaporization=white: 51.9
|heat capacity=white: 23.824
|vapor pressure 1=279
|vapor pressure 10=307
|vapor pressure 100=342
|vapor pressure 1 k=388
|vapor pressure 10 k=453
|vapor pressure 100 k=549
|vapor pressure comment=(white)
|vapor pressure 1 2=455
|vapor pressure 10 2=489
|vapor pressure 100 2=529
|vapor pressure 1 k 2=576
|vapor pressure 10 k 2=635
|vapor pressure 100 k 2=704
|vapor pressure 2 comment=(red, b.p. 431 °C)
|crystal structure=bodycentredcubic
|oxidation states='''5''', 4, '''3''', 2, 1,<ref>{{cite journal|doi=10.1021/ic060186o|pmid=16903744|title=Phosphorus(I) Iodide: A Versatile Metathesis Reagent for the Synthesis of Low Oxidation State Phosphorus Compounds|year=2006|last1=Ellis|first1=Bobby D.|last2=MacDonald|first2=Charles L. B.|journal=Inorganic Chemistry|volume=45|issue=17|pages=6864–74}}</ref> −1, −2, '''−3'''
|oxidation states comment=(a mildly [[acid]]ic oxide)
|electronegativity=2.19
|number of ionization energies=4
|ionization energy 1=1011.8
|ionization energy 2=1907
|ionization energy 3=2914.1
|atomic radius=
|atomic radius calculated=
|covalent radius=107±3
|Van der Waals radius=180
|magnetic ordering=white, red, violet, black: [[diamagnetic]]<ref>{{cite book | url = http://www-d0.fnal.gov/hardware/cal/lvps_info/engineering/elementmagn.pdf | chapter = Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds | editor = Lide, D. R. | title = CRC Handbook of Chemistry and Physics | edition = 86th | location = Boca Raton (FL) | publisher = CRC Press | year = 2005 | isbn = 0-8493-0486-5 | access-date = 2018-09-26 | archive-date = 2011-03-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110303222309/http://www-d0.fnal.gov/hardware/cal/lvps_info/engineering/elementmagn.pdf | url-status = bot: unknown }}</ref>
|electrical resistivity=
|electrical resistivity at 0=
|electrical resistivity at 20=
|thermal conductivity=white: 0.236
|thermal conductivity 2=black: 12.1
|thermal diffusivity=
|thermal expansion=
|thermal expansion at 25=
|speed of sound=
|speed of sound rod at 20=
|speed of sound rod at r.t.=
|magnetic susceptibility= −20.8·10<sup>−6</sup>
|magnetic susceptibility ref=  (293 K)<ref>{{Cite book|title=CRC, Handbook of Chemistry and Physics|last=Weast|first=Robert|publisher=Chemical Rubber Company Publishing|year=1984|isbn=0-8493-0464-4|location=Boca Raton, Florida|pages=E110|quote=|via=}}</ref>
|Young's modulus=
|Shear modulus=
|Bulk modulus=white: 5 GPa<br/>red: 11
|Poisson ratio=
|Mohs hardness=
|Vickers hardness=
|Brinell hardness=
|CAS number=7723-14-0
|CAS number comment= (red)<br>12185-10-3 (white)
|isotopes=
{{Infobox element/isotopes stable | mn=31 | sym=P | na=100% | n=16 |firstlinks=yes}}
{{infobox element/isotopes decay | mn=32 | sym=P | na=[[trace radioisotope|trace]] | hl=14.28 d | dm=[[beta emission|β<sup>−</sup>]] | de=1.709 | link1=sulfur-32 | pn=32|ps=S}}
{{infobox element/isotopes decay | mn=33 | sym=P | na=trace | hl=25.3 d | dm=β<sup>−</sup> | de=0.249 | link1=sulfur-33 | pn=33|ps=S}}
|isotopes comment=
|predicted by=
|prediction date=
|discovered by=[[Hennig Brand]]
|discovery date=1669
|first isolation by=
|first isolation date=
|named by=
|named date=
|history comment label=Recognised as an element by
|history comment= [[Antoine Lavoisier]]<ref>cf. "[http://web.lemoyne.edu/~giunta/Lavoisier1.html Memoir on Combustion in General]" ''Mémoires de l'Académie Royale des Sciences'' 1777, 592–600. from Henry Marshall Leicester and Herbert S. Klickstein, ''A Source Book in Chemistry 1400–1900'' (New York: McGraw Hill, 1952)</ref> (1777)
|QID=Q674
}}
Ang '''posporo''' ({{lang-es|fósforo}}, [[Wikang Ingles|Ingles]]: ''phosphorus'') ay isang elemenong kemikal na gumagamit sa simbolong '''P''' at sa bilang atomikong 15.<ref>[http://www.webelements.com/webelements/compounds/text/P/H4P2-13445506.html webelements]</ref><ref>B. D. Ellis and C. L. B. Macdonald* "Phosphorus(I) Iodide: A Versatile Metathesis Reagent for the Synthesis of Low Oxidation State Phosphorus Compounds" [http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/ic060186o Inorg. Chem., 2006, 45 (17), pp 6864]</ref> Isang ''multivalent'' na hindi metal na kabilang sa grupo ng [[nitrogen|nitroheno]], ang posporo ay kadalasang matatagpuan sa mga di-organikong batong phosphate. Ang Elementong posporo ay may dalawang uring laganap - puting posporo at pulang posporo. Bagamat ang ibig-sanihin ng salitang "''phosphorescence''" ay lumiwanag matapos ang pag-ilaw, mula sa salitang posporo, ang ilaw ng posporo ay nagmumula sa pag-[[oksiheno|o-oksihena]] ng puti-(ngunit di pula)-ng posporo at dapat tinatawag na ''chemiluminescence''.
Dahil sa mataas nitong reaktibidad, ang posporo ay hindi kailanman nahahanap bilang malayang elemento sa [[kalikasan]] ng [[Daigdig]]. Ang kaunaunahang uri ng posporo (puting posporo, noong 1669) ay naglabas ng mahinang ilaw matapos matamaan ng [[oksiheno]]— kaya't binansagan itong (mula sa mitolohiyang [[Griyego]]) Φωσφόρος, na ang ibig-sabihin ay "tagadala ng liwanag" ([[wikang Latin]]: ''[[Lucifer]]''), na sinasagisag ang "Tala ng Umaga", ang planetang [[Venus]].
Ang posporo ay bahagi ng [[DNA]], RNA, ATP, pati na ang lipidong-posporo na bahagi ng mga ''cell membranes''. Ito ay isang esensyal na elemento para sa lahat ng [[buhay|buhay na ''cell'']]. Karaniwan din itong makikita sa mga [[pataba]], [[pulbura]], [[kremang pansipilyo]], ''pestecide'', mga sabon panglaba, at siyempre, sa mga [[posporo]] mismo.
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
{{Masinsing talaang peryodiko}}
[[Kaurian:Mga elementong kimikal]]
{{stub|Kimika}}
h28rdzdjb1qpj0qv7cah8vcylt4hudx
Adam Lambert
0
120870
1959606
1943723
2022-07-31T04:10:26Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox musical artist <!-- See Wikipedia:WikiProject Musicians -->
| Name =Adam Lambert
| image = Adam Lambert 2010 GLAAD Media Awards 2.jpg
| caption = Si Adam Lambert sa [[21st GLAAD Media Awards]] (2010)
| Background =solo_singer
| Birth_name =Adam Mitchel Lambert
| birth_date ={{birth date and age|mf=yes|1982|1|29}}
| birth_place = {{city-state|Indianapolis|Indiana}}, U.S.
| Origin ={{city-state|San Diego|California}}, Estados Unidos| Genre = [[Pop music|Pop]], [[Alternative rock|alternative]], [[Rock music|rock]]<ref>http://www.allmusic.com/artist/adam-lambert-p1152615</ref>
| Instrument =Tinig
| Occupation =mang-aawit<br />Aktor
| Label =[[RCA Records|RCA]]/[[19 Entertainment|19 Recordings]]
| Years_active =1992–kasalukuyan| URL =[http://www.adamofficial.com/ www.AdamOfficial.com]
}}
Si '''Adam Mitchel Lambert''' (ipinanganak 29 Enero 1982) ay isang Amerikanong mang-aawit, manunulat ng awit at isang aktor sa entablado. Ipinanganak sa [[Indianapolis]] ngunit pinalaki sa [[San Diego, California|San Diego]], California. Pinangarap ni Lambert na maging isang manananghal pagkatapos niyang lumabas sa ilang baguhang produksiyon noong kanyang pagkabata at pagbibinata. Ang kanyang labis na pagkahilig dito ang naging dahilan upang siya ay mag-''drop-out'' sa kolehiyo at ipagpatuloy ang kanyang karera at magtanghal sa iba't ibang mga propesyunal na produksiyong panteatro sa iba't ibang panig ng daigdig.
Naging tanyag si Lambert matapos ng kanyang pagsali sa ika-8 ''season'' ng [[American Idol]]<ref>{{cite web |url=http://www.americanidol.com/ |title=American Idol |publisher=American Idol |date= |accessdate=2011-08-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110719040256/http://www.americanidol.com/ |archivedate=2011-07-19 |url-status=live }}</ref> Bagaman pumangalawa lang siya, inilunsad ni Lambert ang kanyang karerang pang-musika nang inilabas niya ang kanyang unang ''studio album'' na ''[[For Your Entertainment (album)|For Your Entertainment]]'' (2009) pagkatapos niyang pumirma ng kontrata sa ''[[19 Entertainment|19]]'' kasama ang ''[[RCA Records|RCA]]''. Pumangatlo sa [[Billboard 200|''Billboard'' 200]],, nakabenta ng 198,000 kopya sa Estados Unidos, at sa unang linggo pagkatapos ilabas, ay umabot sa ''top 10'' ng ilang mga bansa, at naabot ng album ang tagumpay internasyunal pagkatapos ilabas ang mga single na "[[For Your Entertainment (awit)|For Your Entertainment]]", "[[Whataya Want from Me]]" at "[[If I Had You (awit ni Adam Lambert)|If I Had You]]".<ref name="rollingstone.com">{{cite web |author=Daniel Kreps |url=http://www.rollingstone.com/rockdaily/index.php/2009/06/18/adam-lambert-teams-with-gagas-just-dance-producer-redone/ |title=Adam Lambert Teams With Gaga's "Just Dance" Producer RedOne : Rolling Stone : Rock and Roll Daily |publisher=Rolling Stone |date=2009-06-18 |accessdate=2010-03-24 |archive-date=2012-04-09 |archive-url=https://www.webcitation.org/66nNRppD2?url=http://www.rollingstone.com/music/news/adam-lambert-teams-with-gagas-just-dance-producer-redone-20090618 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.billboard.com/charts/billboard-200#/charts/billboard-200?chartDate=2009-12-12 |title=Music Albums, Top 200 Albums & Music Album Charts |language=Hapones |publisher=Billboard.com |date=2010-03-20 |accessdate=2010-03-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100323154917/http://www.billboard.com/charts/billboard-200#/charts/billboard-200?chartDate=2009-12-12 |archivedate=2010-03-23 |url-status=live }}</ref><ref name="Billboard">{{cite news|url=http://www.billboard.com/news/susan-boyle-sees-dream-soar-to-no-1-on-billboard-1004050070.story#/news/susan-boyle-sees-dream-soar-to-no-1-on-billboard-1004050070.story|title=Susan Boyle Sees 'Dream' Soar To No. 1 On Billboard 200|author=Caulfield, Keith|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|date=2000-12-02|accessdate=2009-12-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100106125200/http://www.billboard.com/news/susan-boyle-sees-dream-soar-to-no-1-on-billboard-1004050070.story#/news/susan-boyle-sees-dream-soar-to-no-1-on-billboard-1004050070.story|archivedate=2010-01-06|url-status=live}}</ref> Matapos nito, nagsimula siya sa kanyang kauna-unahang konsiyerto sa buong mundo, ang [[Glam Nation Tour|Glam Nation]], ang kauna-unahang kalahok ng [[American Idol]] na nagawa isang taon pagkatapos ng kanyang ''Idol Season''. Sinundan ng dalawang ''live release ang tour: isang ''extended play'' na pinamagatang ''[[Acoustic Live!]]'' (2010), at ang ''live'' CD/DVD ''[[Glam Nation Live]]'' (2011). Noong 15 Mayo 2012 inilabas niya ang kanyang ikalawang studio album na ''[[Trespassing (album)|Trespassing]]''.
Kaakibat ng mga impluwensiya mula sa iba't ibang mga artista, nakikilala si Lambert dahil sa kanyang maningning, teatriko, at androginiang estilo ng pagtatanghal, at ang kanyang malakas at mahusay na boses [[tenor]] na maraming saklaw na oktaba.<ref>{{cite news| url = http://www.lvrj.com/neon/adam-lambert-99611254.html| title = Adam Lambert Review| work=Las Vegas Review-Journal|date=2010-07-30 |accessdate=2012-01-05| first=Jason| last=Bracelin}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.backstage.com/bso/advice-vocal-ease/rescuing-voices-1004098965.story|author=Henry, John|title=Rescuing Voices|date=2010-06-18|accessdate=2012-02-14}}</ref> Nakaipon na siya ng maraming gantimpala at nominasyon, kasama ang isang nominasyon sa [[Grammy Award|Grammy]] para sa ''Best Male Pop Vocal Performance'', at nakabenta ng mahigit sa dalawang milyong kopya ng kanyang unang album sa buong mundo noong Abril 2012<ref>{{cite news|url=http://www.rcarecords.com/news/global-superstar-adam-lambert-releases-single-“never-close-our-eyes”|title=Global Superstar Adam Lambert Releases Single "Never Close Our Eyes"|date=2012-04-12|accessdate=2012-04-16|archive-date=2012-09-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20120903105927/http://www.rcarecords.com/news/global-superstar-adam-lambert-releases-single-%E2%80%9Cnever-close-our-eyes%E2%80%9D|url-status=dead}}</ref> at 4.2 milyong mga single noong Enero 2011.<ref name=kobalt>{{cite web |title=Grammy Nominee and Global Superstar Adam Lambert Signs Worldwide Administration Deal with Kobalt Music Group |date=2011-01-24 |accessdate=2011-11-09 |url=http://www.kobaltmusic.com/news_press_releases.php?id=185 |archive-date=2012-03-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120313004115/http://www.kobaltmusic.com/news_press_releases.php?id=185 |url-status=dead }}</ref> Kinilala si Lambert ng ''[[The Times]]'' bilang kauna-unahang ladlad na [[homosekswal]] na [[pop artist]] sa ''mainstream'' na nagsimula ng isang karera sa isang pangunahing rekording label sa Estados Unidos, samantalang hinanay siya bilang ika-lima ng ''[[The LA Times]]'' sa talaan nito ng top 120 kalahok ng ''[[American Idol]]''.<ref name="www.timesonlineco.uk">[http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/music/article7013807.ece Adam Lambert, the new face of glam rock], Malcolm Mackenzie, ''The Times'', 4 Pebrero 2010.</ref><ref name="latimesblogs.latimes">{{cite news|url=http://latimesblogs.latimes.com/americanidoltracker/2010/05/the-ultimate-american-idol-power-ranking-after-9-seasons-and-120-contestants-kelly-clarkson-still-re.html|title=The ultimate 'American Idol' power ranking|publisher=The Times|date=2009-05-21|accessdate=2010-03-24|url-status=dead|archive-date=2011-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20110311103923/http://latimesblogs.latimes.com/americanidoltracker/2010/05/the-ultimate-american-idol-power-ranking-after-9-seasons-and-120-contestants-kelly-clarkson-still-re.html}}</ref>
== Pagkabata ==
Ipinanganak si Lambert sa [[Indianapolis]], [[Indiana]] noong 29 Enero 1982. Anak siya nina Leila, isang ''interior designer'', at ni Eber Lambert, isang ''program manager'' para sa [[Novatel Wireless]].<ref name="ref121">{{cite news|last=Figuracion|first=Inigo|coauthors=|title=Inigo's San Diego Blog|pages=|publisher=About.com|date=2009-05-06|url=http://sandiego.about.com/b/2009/05/06/american-idol-front-runner-adam-lamberts-san-diego-beginnings.htm|accessdate=2009-12-05|archive-date=2014-01-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20140114053708/http://sandiego.about.com/b/2009/05/06/american-idol-front-runner-adam-lamberts-san-diego-beginnings.htm|url-status=dead}}</ref> Pinalaki si Lambert na isang Hudyo<ref>[http://out.com/detail.asp?page=3&id=26191 Adam Lambert: The Out Interview] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100830232540/http://www.out.com/detail.asp?page=3&id=26191 |date=2010-08-30 }}, Out.com, Shana Naomi Krochmal</ref>
Inilipat si Lambert sa [[California]] pagkatapos siyang ipanganak at lumaki sa [[Rancho Peñasquitos, San Diego, California|Rancho Peñasquitos]] sa hilagang silangan ng San Diego. Nag-aral siya sa ''Deer Canyon Elementary School,'' [[Mesa Verde Middle School (Rancho Peñasquitos)|Mesa Verde Middle School]], kung saan nanalo siya sa ''Airband competition'' na nagtatampok sa awit ni [[Michael Jackson]] na ''Thriller'', at sa ''Mount Carmel High School (San Diego)'', kung saan siya ay nasa teatro, koro, at madalas magtanghal kasama ang bandang jazz ng paaralan ang "MC Jazz".<ref name="penasquitos">{{cite news |author=San Diego Union-Tribune Staff Writer |title=‘Idol’ hopeful banks on theatrics to snag a spot |url=http://www.joesplaceblog.com/2009/02/24/adam-lambert-interview-with-sign-on-san-diego/ |date=24 Pebrero 2009 |accessdate=11 Marso 2009 |archive-date=2009-02-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090227093625/http://www.joesplaceblog.com/2009/02/24/adam-lambert-interview-with-sign-on-san-diego/ |url-status=dead }}</ref>
Nagtanghal si Lambert sa [[Wikang Ebreo|Ebreo]] sa isang kaganapang Hudyo, at inawit ang awit na "[[Shir LaShalom]]" sa isang konsiyertong pagkilala noong 2005 kay [[Yitzhak Rabin]], ang pinaslang na punong ministro ng [[Israel]].<ref name="mtv.com">{{cite news |last=Kaufman |first=Gil |coauthors=|title=Adam Lambert Talks About His Crush On Kris Allen| pages=|publisher=MTV.com |date=2009-06-09 |url= http://www.mtv.com/news/articles/1613535/20090609/story.jhtml|accessdate=2009-06-09}}
</ref><ref>{{cite video |people=Hen Liberman interviews Adam Lambert |date=15 Nobyembre 2009 |title=Adam Lambert Answers Your Questions |url=http://www.youtube.com/watch?v=d59BgaKkdiU#t=2m48s |format=YouTube video |publisher=Guy Pines |accessdate=27 Nobyembre 2009}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1078460.html American Idol star Adam Lambert singing in Hebrew] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100213025707/http://www.haaretz.com/hasen/spages/1078460.html |date=2010-02-13 }}, [[Haaretz]], 15 Abril 2009</ref> Dumalo si Adam sa ''Temple of the Arts'' sa San Diego at nagtanghal sa paglilingkod [[Kol Nidre]] sa pista ng mga Hudyo na [[Yom Kippur]].<ref>{{cite web|last=Berrin |first=Danielle |url=http://www.jewishjournal.com/hollywoodjew/item/adam_lambert_the_jewish_american_idol_20090429/ |title=Adam Lambert: the Jewish American Idol | Hollywood Jew |publisher=Jewish Journal |date=2009-04-29 |accessdate=2010-03-24}}</ref> Nagtanghal din si Lambert sa temang Hudyong ''[[The Ten Commandments: The Musical]]'' at tinanghal ang awit na "Is Anybody Listening?"<ref>{{cite web|author=25 december 2007 |url=http://www.youtube.com/watch?v=lvwcJUhIa0U |title=Is Anybody Listening? (Adam Lambert) |publisher=YouTube |date=2007-12-25 |accessdate=2010-03-24}}</ref>
== Pagsisimula sa karera ==
Aktor na sa entablado si Lambert simula pa noong siya ay sampung taong gulang pa lamang. Gumanap siya bilang Linus sa produksiyon ng teatro ng Liseo ng [[San Diego]] na ''[[You're a Good Man, Charlie Brown]]''.<ref>{{cite news |first=Christopher |last=Rocchio |title=Adam Lambert dishes on making 'American Idol's Top 12 finals |url=http://realitytvworld.com/news/adam-lambert-dishes-on-making-american-idol-top-12-finals-8535.php |work=Reality TV World |date=2 Marso 2009 |accessdate=6 Marso 2009}}</ref> Sa tinatayang labindalawang gulang, naging tauhan siya sa produksiyon ng ''Fiddler On the Roof'' at tuloy tuloy na nagtanghal sa buong buhay binata niya kasama na ang Hello, Dolly!, Chess, Camelot, The Music Man, Grease at ang pagganap niya bilang Kapitan Hook sa Peter Pan. Sa gulang na 19, nilisan ni Lambert ang Estados Unidos upang mag-tour kasama ang produksiyon ng Anita Mann sa loob ng sampung buwan bago siya bumalik sa E.U upang magtanghal ng ''sarsuela'' sa [[Orange County, California]]. Kasama rin siyang naging tauhan sa produksiyong Europeo ng Hair at produksiyon pantreatro ng E.U ng [[Brigadoon (musikal)|Brigadoon]] at 110 In the Shade, bago naging tauhan at gumanap bilang Joshua ng ''[[The Ten Commandments: The Musical]]'' sa [[Kodak Theatre]] kasama si [[Val Kilmer]].
== ''American Idol'' ==
{|class="wikitable" style="text-align: center;"
|+ '''Pagtatanghal:'''
|-
!Linggo #
!Tema
!Napiling Awit
!Orihinal na Artista
!Order #
!Resulta
|-
|Audition
|Auditioner's Choice
|"[[Rock with You (Michael Jackson song)|Rock with You]]"<br />"[[Bohemian Rhapsody]]"
|[[Michael Jackson]]<br />[[Queen (band)|Queen]]
|N/A
|Advanced
|-
|Hollywood
|First Solo
|"[[What's Up (song)|What's Up]]"
|[[4 Non Blondes]]
|N/A
|Advanced
|-
|Hollywood
|Group Performance
|"[[Some Kind of Wonderful (Soul Brothers Six song)|Some Kind of Wonderful]]"
|[[Soul Brothers Six]]
|N/A
|Advanced
|-
|Hollywood
|Second Solo
|"[[Believe (Cher song)|Believe]]"
|[[Cher]]
|N/A
|Advanced
|-
|Top 36/Semi-Final 2
|[[Billboard Hot 100]] Hits to Date
|"[[(I Can't Get No) Satisfaction]]"
|[[The Rolling Stones]]
|12
|Advanced
|-
|Top 13
|Michael Jackson
|"[[Black or White]]"
|Michael Jackson
|11
|Ligtas
|-
|Top 11
|[[Grand Ole Opry]]
|"[[Ring of Fire (song)|Ring of Fire]]"
|[[Anita Carter]]<!--Original artists ONLY; Anita Carter recorded it and debuted it first.-->
|5
|Ligtas
|-
|Top 10
|[[Motown]]
|"[[The Tracks of My Tears]]"
|[[The Miracles]]
|8
|Ligtas
|-
|Top 9
|Top Downloads
|"[[Play That Funky Music]]"
|[[Wild Cherry (band)|Wild Cherry]]
|8
|Ligtas
|-
|Top 8
|Year They Were Born (1982)
|"[[Mad World]]"
|[[Tears for Fears]]
|8
|Ligtas
|-
|Top 7
|Songs from the Cinema
|"[[Born to Be Wild]]" – ''[[Easy Rider]]''
|[[Steppenwolf (band)|Steppenwolf]]
|3
|Ligtas
|-
|Top 7{{ref|fn_A|A}}
|[[Disco]]
|"[[If I Can't Have You]]"
|[[Yvonne Elliman]]
|5
|Ligtas
|-
|Top 5
|[[Rat Pack|Rat Pack Standards]]
|"[[Feeling Good]]"
|[[Sammy Davis, Jr.]]
|5
|Bottom 2
|-
|Top 4
|[[Rock and Roll]] [[Solo (music)|Solo]]<br />[[Duet (music)|Duet]]
|"[[Whole Lotta Love]]"<br />"[[Slow Ride]]" with [[Allison Iraheta]]
|[[Led Zeppelin]]<br />[[Foghat]]
|1<br />6
|Ligtas{{ref|fn_B|B}}
|-
|Top 3
|Judge's Choice ([[Simon Cowell]])<br />Contestant's Choice
|"[[One (U2 song)|One]]"<br />"[[Cryin']]"
|[[U2]]<br />[[Aerosmith]]
|3<br />6
|Ligtas
|-
|Top 2
|Contestant's Choice<br />[[Simon Fuller]]'s Choice<br />Coronation Song
|"Mad World"<br />"[[A Change Is Gonna Come (song)|A Change Is Gonna Come]]"<br />"[[No Boundaries (song)|No Boundaries]]"
|Tears for Fears<br />[[Sam Cooke]]<br />[[Kris Allen]]/Adam Lambert
|1<br />3<br />5
|Runner-up
|}
* <small>{{note|fn_A| Note A:}} Dahil sa paggamit ng mga hukom sa isang panligtas na boto upang mailigtas si [[Matt Giraud]], nanatili ang bilang ng Top 7 ng isa pang linggo.</small>
* <small>{{note|fn_B| Note B:}} Inihayag na si [[Allison Iraheta]] ang nakatanggap ng pinakababang bilang ng boto ngayong linggo. Ang dalawa pang kasama ng bottom two o three ay hindi inihayag, at ang mga ligtas na kalahok ay inihayag sa hindi sunod sunod na pagkasunod-sunod.</small>
===Pagtatanggol sa LGBT===
[[File:Adam Lambert 2010 GLAAD Media Awards.jpg|thumb|right|si Lambert sa [[21st GLAAD Media Awards]] (2010)]]
Si Lambert, na isang bakla, ay nakatulong sa pag-usad sa pagtanggap ng pamayanan tungo sa mga [[LGBT]]. Itinanghal sa kanya ang "Equality Idol Award" ni [[Sam Sparro]] sa taunang ''Equality Awards'' na [[Equality California|Equality California Los Angeles]] noong Agosto 2011 dahil sa kanyang huwarang papel sa komunidad ng LGBT.<ref>{{cite web |title=Adam Lambert, Kathy Griffin to celebrate LGBT victories at Los Angeles Equality Awards |date=2011-08-10 |accessdate=2011-11-03 |url=http://sdgln.com/news/2011/08/10/adam-lambert-kathy-griffin-celebrate-lgbt-victories-los-angeles-equality-awards}}</ref>
Nakatanggap si Lambert ng nominasyon sa [[GLAAD Media Award]] para sa Pinakamahusay na Artistang Pang-musika noong 2010. Sa kaparehong taon, ipinahiram niya ang kanyang boses sa isa-at-kalahating minutong mensaheng bidyeo sa [[Youtube]] para sa kampanya ng [[It Gets Better Project|It Gets Better]] - isang proyektong ginawa ng kolumnistang si [[Dan Savage]] bilang pagtugon sa mga pananakot sa mga paaralan at sa pagkitil ng mga buhay ng mga LGBT na layuning makapagbigay ng pag-asa sa mga kabataan na nagsusumikap na alamin ang kanilang pagkakakilanlan pang-sekswal. Ni-record habang siya ay nasa tour, pinakita sa video si Lambert na nanghihikayat sa mga manonood na ipagmalaki ang kanilang sarili, at huwang hayaan ang mga nananakot sa kanila ang manaig.<ref>{{cite web |author=Kaufman, Gil |date=2010-10-28 |title=Adam Lambert Encourages Gay Fans in It Gets Better |accessdate=2011-11-03 |url=http://www.mtv.com/news/articles/1650170/adam-lambert-encourages-gay-fans-it-gets-better-video.jhtml}}</ref>
Noong Enero 2012, sa isang ekslusibong panayam ng magasin na ''[[Pressparty]]'' ng UK, sinabi ni Lambert na sa kabila ng panlipunang pag-unlad sa Estados Unidos, malayo pa rin ang tatahakin nito, lalo na sa industriya ng musika: ''“I still long for the LGBT community's diversity to be more broadly represented in the entertainment industry. I think larger strides have been made in film and TV but we still are just at the beginning with mainstream music. I consider myself a post-gay man working in a pre-gay industry."''"<ref>{{cite web |title=Pressparty interview|url=http://www.pressparty.com/pg/newsdesk/adamlambert/view/37904/|accessdate=2012-02-20}}</ref>
Si Lambert ang pangunahing manananghal sa [[Miami Beach, Florida|Miami Beach]] ''Gay Pride Parade and Festival'' noong 14 Abril 2013.<ref>{{cite web|url=http://miamiherald.typepad.com/gaysouthflorida/2013/04/gallery-2013-miami-beach-gay-pride-parade-adam-lambert-greets-fans-and|author=Rothaus, Steve|title=2013 Miami Beach Gay Pride parade; Adam Lambert greets fans and gets key to the city|date=2013-04-14|accessdate=2013-04-15}}</ref> May mga ilang panayam ang nakatuon sa pagiging aktibista niya sa mga isyung kinahaharap ng mga LGBT at, sa kabila ng unang pag-aatubili niya, ay tinanggap rin niya ang pagiging ''role model'' ng mga ''gay''.<ref name=SFGN>{{cite web|url=http://southfloridagaynews.com/articles/adam-lambert-talks-life-and-love-with-sfgn/111621|author=Parsley, Jason|title=Adam Lambert Talks Life and Love with SFGN|date=2013-04-09|accessdate=2013-04-12|archive-date=2013-05-26|archive-url=https://www.webcitation.org/6GtbOKxk2?url=http://southfloridagaynews.com/articles/adam-lambert-talks-life-and-love-with-sfgn/111621|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://wiremagazine.tumblr.com/post/47703036015/glam-glory|author=Ingram, Antwyone|title=Glam & Glory|date=2013-04-09|accessdate=2013-04-15}}</ref>
== Diskograpiya ==
{{split section|Adam Lambert discography|Talk:Adam Lambert#Merge to Adam Lambert discography}}
=== Mga Studio album ===
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|-
! rowspan="2"| Taon
! rowspan="2"| Detalye ng Album
! colspan="7"| Posisyon sa Tsart
! rowspan="2"| [[Music recording sales certification|Sertipikasyon]]<br /><small>([[List of best selling music artists|sales threshold]])</small>
|- style="font-size:smaller;"
! width="30"| [[Billboard 200|US]]<br /><ref name="Billboard charts">{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/artist/adam-lambert/chart-history/1100123|title=Artist: Adam Lambert chart history|publisher=[[Billboard (magazine)]]|accessdate=2009-12-04}}</ref>
! width="30"| [[Independent Albums|US<br />Indie]]<br /><ref name="Billboard charts" />
! width="30"| [[Canadian Albums Chart|CAN]]<br /><ref name="Billboard charts" />
! width="30"| [[RIANZ|NZ]]<br /><ref name="NZ">{{cite web|url=http://charts.org.nz/search.asp?search=Adam+Lambert&cat=a|title=charts.org.nz - New Zealand charts portal|publisher=charts.org.nz|accessdate=2009-12-04|archive-date=2012-04-25|archive-url=https://www.webcitation.org/67BR68qPo?url=http://charts.org.nz/search.asp?search=Adam+Lambert|url-status=dead}}</ref>
! width="30"| [[ARIA Charts|AUS]]<br /><ref>{{cite web|url=http://www.australian-charts.com/search.asp?search=adam+lambert&cat=a|title=australian-charts.com - Australian charts portal|publisher=australian-charts.com|accessdate=2010-03-14}}</ref>
! width="30"| [[Finland|FIN]]<br /><ref>{{cite web|url=http://finnishcharts.com/search.asp?search=adam+lambert&cat=a|title=finnishcharts.com - Finnish charts portal|publisher=finnishcharts.com|accessdate=2010-01-31}}</ref>
! width="30"| [[UK Albums Chart|UK]]<br /><ref name="UK">{{cite web|url=http://www.chartstats.com/artistinfo.php?id=12460|title=Chart Stats - Adam Lambert|publisher=chartstats.com|accessdate=2009-12-04|archiveurl=https://archive.today/20120630072208/http://www.chartstats.com/artistinfo.php?id=12460|archivedate=2012-06-30|url-status=live}}</ref>
|-
| rowspan="2"| 2009
| align="left"| '''''[[Take One (album)|Take One]]'''''
<small>
* Inilabas: 17 Nobyembre 2009
* Label: Rufftown Recordings</small>
| 72
| 6
| —
| —
| —
| —
| —
| align="left"|
* Benta sa EU: 48,000<ref name="''Take One'' sales">{{cite web|url=http://content.usatoday.com/communities/idolchatter/post/2009/12/carrie-underwood-plays-on-through-christmas-in-idol-album-sales/1|title=''Take One'' sales|publisher=[[Billboard (magazine)]]|accessdate=2009-12-03}}</ref>
|-
| align="left"| '''''[[For Your Entertainment (album)|For Your Entertainment]]'''''
<small>
* Inilabas: 23 Nobyembre 2009
* Label: [[RCA Records]]</small>
| 3
| —
| 8
| 8
| 18
| 38
| 87
| align="left"|
* Benta sa EU: 553,000<ref>[http://content.usatoday.com/communities/idolchatter/post/2010/03/danny-gokeys-my-best-days-sells-65k-in-first-week/11 Idol Chatter 01-15-2010 "Danny Gokey's 'My Best Days' sells 65K in first week"]</ref>
<!-- RIAA certifications are not automatic. Do not add them without a source from the RIAA -->
* [[Canadian Recording Industry Association|CAN]]: Platinum<ref>http://twitter.com/Sony_Music/status/10525409714</ref>
* [[Recording Industry Association of New Zealand|NZ]]: Gold<ref>http://adamlamberttv.blogspot.com/2010/03/for-your-entertainment-album-is-gold-in.html</ref>
|-
| colspan="10" style="font-size:8pt"| "—" nagsasabi ng paglabas na hindi nagawang makasali sa tsart
|-
|}
=== Mga digital na album ===
Ang album na ito ay inihanay mula sa mga legal na dihital na pagkakargang paibaba.
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|-
! rowspan="2"| Taon
! rowspan="2"| Detalye ng Album
! coospan="1"| Posisyon sa Tsart
|- style="font-size:smaller;"
! width="50"| US<ref name="billboard1" >{{cite web|url=http://www.billboard.com/bbcom/news/idols-inundate-hot-100-but-glee-gloats-with-1003977092.story |title=''Idols'' inundate Hot 100, but ''Glee'' gloats with top debut |author=Billboard.com |date=2009-05-27 |accessdate=2009-05-27}}</ref>
|-
| 2009
| align="left"| '''''Season 8 Favorite Performances'''''
<small>
* Inilabas: 30 Hunyo 2009
* Label: RCA Records/19</small>
| 33
|-
|}
=== Mga Single ===
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|-
! rowspan="2"| Taon
! rowspan="2"| Detalye ng Album
! coospan="7"| Pinakamataas na Posisyon sa Tsart
! rowspan="2"| Album
|- style="font-size:smaller;"
! width="30"| [[Billboard Hot 100|US]]<br /><ref name="Chart History">[http://www.billboard.com/#/artist/adam-lambert/chart-history/1100123 Adam Lambert ''Billboard'' chart history]</ref>
! width="30"| [[Pop Songs|US Pop]]<br /><ref name="Chart History" />
! width="30"| [[Hot Dance Club Songs|US Dan]]<br /><ref name="Chart History" />
! width="30"| [[Canadian Hot 100|CAN]]<br /><ref name="Chart History" />
! width="30"| [[ARIA Charts|AUS]]<br /><ref>http://www.ariacharts.com.au/pages/charts_display.asp?chart=1U50</ref>
! width="30"| [[Recording Industry Association of New Zealand|NZ]]<br /><ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.rianz.org.nz/rianz/chart.asp |access-date=2010-03-21 |archive-date=2007-06-21 |archive-url=https://www.webcitation.org/5PkfqxTDF?url=http://www.rianz.org.nz/rianz/chart.asp |url-status=dead }}</ref>
! width="30"| [[Finnish Singles Chart|FIN]]<br /><ref>http://www.finnishcharts.com/search.asp?search=Adam+Lambert&cat=s</ref>
|-
| rowspan="3"| 2009
| align="left"| "[[No Boundaries (song)|No Boundaries]]"
| 72
| —
| —
| 52
| —
| 38
| —
| align="left"| ''American Idol Season 8''
|-
| align="left"| "[[Time for Miracles]]"
| 50
| —
| —
| 26
| —
| —
| —
| align="left" rowspan="3"| ''For Your Entertainment''
|-
| align="left"| "[[For Your Entertainment (song)|For Your Entertainment]]"
| 61
| —
| 5
| 23
| —
| 10
| 5
|-
| 2010
| align="left"| "[[Whataya Want from Me]]"
| 22
| 14
| —
| 3
| 23
| 4
| —
|-
| colspan="10" style="font-size:8pt"| "—" nagsasabi ng paglabas na hindi nagawang makasali sa tsart
|-
|}
=== Mga Digital na single ===
Ang mga awit na ito ay nag-tsart mula sa legal na digital na download.
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
|-
! rowspan="2"| Taon
! rowspan="2"| Single
! colspan="3"| Posisyong Pinakamataas
! rowspan="2"| Album
|- style="font-size:smaller;"
! width="30"| EU
! width="30"| EU<br />Pop
! width="30"| CAN
|-
| rowspan="7"| 2009
| align="left"| "[[Mad World]]"
| 19
| 30
| 10
| align="left" rowspan="7"| ''American Idol''<br />live performances
|-
| align="left"| "[[A Change Is Gonna Come (song)|A Change Is Gonna Come]]"
| 56
| —
| 59
|-
| align="left"| "[[One (U2 song)|One]]"
| 82
| —
| 84
|-
| align="left"| "[[Cryin']]"
| 102
| —
| 75
|-
| align="left"| "[[Slow Ride]]" <small>(with [[Allison Iraheta]])</small>
| 105
| —
| —
|-
| align="left"| "[[The Tracks of My Tears]]"
| 117
| —
| —
|-
| align="left"| "[[Feeling Good]]"
| 121
| —
| —
|-
| colspan="10" style="font-size:8pt"| "—" nagsasabi ng paglabas na hindi nagawang makasali sa tsart
|-
|}
=== Mga Music video ===
{| class="wikitable"
|-
! Taon
! Awit
! Direktor
|-
|rowspan="2"| 2009
| "Time for Miracles"
| [[Wayne Isham]]
|-
| "For Your Entertainment"
| [[Ray Kay]]
|-
| 2010
| "Whataya Want From Me"
| [[Diane Martel]]
|}
== Mga Award at mga nominasyon ==
{| class="wikitable"
|-
! Taon
! Award
! Kategorya
! Resulta
|-
| rowspan="4"| 2009awards and
| [[Young Artist Award|Young Hollywood Awards]]
| Artist of the Year
| {{Won}}<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.hollywoodlife.com/Article.aspx?articlepath=RSS%5CFeatures%5C20090605%5CYoung-Hollywood-Awards-Full-List-of-Winners.xml&cat=features&subcat=&pageid=1 |access-date=2021-08-07 |archive-date=2009-07-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090709221855/http://www.hollywoodlife.com/Article.aspx?articlepath=RSS%5CFeatures%5C20090605%5CYoung-Hollywood-Awards-Full-List-of-Winners.xml&cat=features&subcat=&pageid=1 |url-status=dead }}</ref>
|-
| rowspan="3"| [[Teen Choice Awards]]
| Choice Male Reality/Variety Star
| {{won}}
|-
| Choice Summer Tour <small>(shared with [[American Idol (season 8)|''American Idol'' Top 10]])</small>
| {{nom}}
|-
| Choice Red Carpet Icon – Male
| {{nom}}
|-
| rowspan="2" | 2010
| [[36th People's Choice Awards|People's Choice Awards]]
| Break-Out Musical Artist
| {{nom}}
|-
| [[21st GLAAD Media Awards|GLAAD Media Awards]]
| Outstanding Music Artist
| {{Pending}}
|}
==Mga Konsiyerto==
* [[American Idols LIVE! Tour 2009]] (2009)
* [[Glam Nation Tour]] (2010)
== Mga sanggunian ==
{{reflist|2}}
== Mga kawing panlabas ==
{{commons category|Adam Lambert|Adam Lambert}}
* [http://www.adamofficial.com Opisyal na websayt]
* [http://www.myspace.com/adamlambert Adam Lambert] sa [[MySpace]]
* [http://twitter.com/adamlambert Adam Lambert] sa [[Twitter]]
* [http://www.americanidol.com/contestants/season_8/adam_lambert/ Adam Lambert]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120408025237/http://www.americanidol.com/contestants/season_8/adam_lambert/ |date=2012-04-08 }} sa ''[[American Idol]]''
* [http://www.life.com/image/first/in-gallery/38802/adam-lambert-a-glamorous-life ''Adam Lambert: A Glamorous Life''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100527194634/http://www.life.com/image/first/in-gallery/38802/adam-lambert-a-glamorous-life |date=2010-05-27 }} - isang palabas na dumudulas ng ''[[Life magazine]]''
* [http://www.broadway.com/Wicked-Good-Adam-Lambert-s-American-Idol-Journey/broadway_news/5023011 ''Wicked Good: Adam Lambert's'' ''American Idol'' ''Journey''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090317062351/http://www.broadway.com/Wicked-Good-Adam-Lambert-s-American-Idol-Journey/broadway_news/5023011 |date=2009-03-17 }} sa Broadway.com
* [http://www.mcsun.org/?p=3012 ''MC alumnus Adam Lambert competes on American Idol; makes top 8''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111002112114/http://www.mcsun.org/?p=3012 |date=2011-10-02 }} sa MCSUN.org
* [http://the10com.lanightlife.com/ ''The Ten Commandments: The Musical''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090528222953/http://the10com.lanightlife.com/ |date=2009-05-28 }}, mga larawan at paglalarawan ng palabas mula sa Lanightlife.com
{{Adam Lambert}}
{{American Idol}}
{{American Idol 8}}
{{BD|1982||Lambert, Adam}}
[[Kategorya:Adam Lambert]]
[[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Estados Unidos|Lambert]]
ekjjuj0bnaofi4m8y96y0y0b92ccgjx
Ella Fitzgerald
0
124388
1959706
1944020
2022-07-31T07:53:07Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox musical artist <!-- See Wikipedia:WikiProject Musicians -->
| name = Ella Fitzgerald
| image =Ella_Fitzgerald_(1940).jpg
| caption = Larawan ni Ella na kuha ni [[Carl Van Vechten]], 1940
| background = solo_singer
| birth_name = Ella Jane Fitzgerald
| alias = ''First Lady of Song''
| birth_date = {{birth date|1917|04|25}}
| birth_place = [[Newport News, Virginia]]
| death_date = {{death date and age|1996|06|15|1917|04|25}}
| death_place = [[Beverly Hills, California]]
| genre = [[Swing music|Swing]], [[traditional pop]], [[vocal jazz]]
| instrument = Piano
| occupation = Bokalista
| years_active = 1934–1993
| label = [[Capitol Records|Capitol]], [[Decca Records|Decca]], [[Pablo Records|Pablo]], [[Reprise Records|Reprise]], [[Verve Records|Verve]]
| website = [http://ellafitzgerald.com/ Official website]
}}
Si '''Ella Fitzgerald''' (Abril 25, 1917 – Hunyo 15, 1996), na kilala rin bilang ''"First Lady of Song"'', "Reyna ng Jazz", at "Lady Ella". ay isang [[Estados Unidos|Amerikanang]] bokalista ng [[jazz]].<ref>{{cite web|url={{Allmusic|class=artist|id=p6503|pure_url=yes}}|title=Ella Fitzgerald|work=AllMusic|author=Scott Yanow|accessdate=2007-03-16}}</ref>
==Mga sanggunian==
{{Reflist|2}}
<div class="references-small">
* {{cite book|first=Leslie|last=Gourse|year=1998|title=The Ella Fitzgerald Companion|publisher=Omnibus Press|location=London|isbn=0-7119-6916-7}}
* {{cite book|first=J. Wilfred|last=Johnson|year=2001|title=Ella Fitzgerald: An Annotated Discography|publisher=McFarland|isbn=0-7864-0906-1}}</div>
==Mga kawing na panlabas==
{{Wikipedia books|Ella Fitzgerald}}
{{Commons}}
{{Wikiquote}}
*{{IMDb name|0280228}}
*{{IBDB name|89862}}
* {{Find a Grave|1328}}
* [http://ellafitzgerald.altervista.org/discography_gen.htm Ella Fitzgerald Complete Discography] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130906071424/http://ellafitzgerald.altervista.org/discography_gen.htm |date=2013-09-06 }}
* [http://www.jazz.com/dozens/the-dozens-twelve-essential-ella-fitzgerald-performances Ella Fitzgerald: Twelve Essential Performances]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121025183010/http://www.jazz.com/dozens/the-dozens-twelve-essential-ella-fitzgerald-performances |date=2012-10-25 }} by Stuart Nicholson ([http://www.jazz.com Jazz.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151021131326/http://www.jazz.com/ |date=2015-10-21 }}).
* [http://www.nytimes.com/1996/06/16/nyregion/ella-fitzgerald-the-voice-of-jazz-dies-at-79.html Ella Fitzgerald obituary in the New York Times]
* [http://www.loc.gov/loc/lcib/9708/ella.html Ella Fitzgerald at the Library of Congress]
* [http://www.edsullivan.com/artists/ella-fitzgerald Ella Fitzgerald, The Official Ed Sullivan Show Website]
* [http://www.redsugar.com/ella.html Redsugar's Ella page]
* [http://www.pitt.edu/~atteberr/jazz/articles/ella.html 'Remembering Ella' by Phillip D. Atteberry]
* [http://www.thepeaches.com/music/ella/ Todd's Ella Fitzgerald Lyrics Page]
* [http://www.spingal.plus.com/ella Ella Swings Gently, The Ella Fitzgerald Pages] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070625103029/http://www.spingal.plus.com/ella/ |date=2007-06-25 }}
* [http://vervemusicgroup.com/docs/ella/campaign/index2.htm Ella Fitzgerald Tribute CD Video Footage] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120805212353/http://www.vervemusicgroup.com/docs/ella/campaign/index2.htm |date=2012-08-05 }}
* [http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9A02E7DA1539F930A15755C0A960958260 New York Times article on Ella's early years]
* [http://libsyn.org/media/radiomemoriesarchive/BigBandepi6.mp3 Listen to Big Band Serenade podcast, episode 6] Includes complete NBC remote broadcast of "Ella Fitzgerald & her Orchestra" from the [[Roseland Ballroom]] ([http://www.podcastdirectory.com/podshows/141382 or download] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110608060452/http://www.podcastdirectory.com/podshows/141382 |date=2011-06-08 }})
{{BD|1917|1996|Gerald, Ella}}
[[Kategorya:Mga kompositor mula sa Estados Unidos]]
[[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Estados Unidos]]
{{stub}}
lk61fhfal1f3q4m8sbv7d8y1h7jljdl
David Archuleta
0
125402
1959690
1944975
2022-07-31T07:16:42Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox musical artist
| Name = David Archuleta
| image = David Archuleta in parade.jpg
| Img_capt =
| Background = solo_singer
| Birth_name = David James Archuleta
| birth_date = {{birth date and age|mf=yes|1990|12|28}}<ref name="The Official Website">{{cite web | last =Archuleta | first =David | title =The official website of David Archuleta | publisher =KidActors | date =2003-2005 | url =http://www.davidarchuleta.net/ | accessdate =2008-02-28 | archive-date =2005-06-03 | archive-url =https://web.archive.org/web/20050603011440/http://www.davidarchuleta.net/ | url-status =bot: unknown }}</ref><br />[[Miami, Florida]]
| Origin = [[Murray, Utah]], U.S.
| Occupation = ''Singer-songwriter'', estudyante, manunulat, aktor
| Genre = [[Pop music|Pop]]<ref>{{cite web|url=http://www.allmusic.com/cg/amg.dll?p=amg&sql=11:avfyxzw5ldse|title=allmusic ((( David Archuleta > Overview )))|last=Leahey|first=Andrew|work=[[Allmusic]]|publisher=[[Macrovision|Macrovision Corporation]]|accessdate=2009-10-21}}</ref>
| Instrument = [[Vocals]], [[piano]], [[Keyboard instrument|keyboards]], [[guitar]]
| Years_active = 2003–kasalukuyan
| Label = [[Jive Records|Jive]]<ref name=autogenerated1>{{cite web| title=Archuleta signed with Jive| url=http://www.zombalabelgroup.com/news.html##201643| last=| publisher=Jive| accessdate=2008-10-30| archive-date=2008-08-20| archive-url=https://web.archive.org/web/20080820144041/http://zombalabelgroup.com/news.html| url-status=dead}}</ref>
| URL = [http://www.davidarchuleta.com/ www.DavidArchuleta.com]<!---PLEASE NOTE: ALL weblinks to fansites will be removed, the infobox is for Archuleta's official website(s) only--->
}}
Si '''David Archuleta''' ay isang mang-aawit sa Estados Unidos.
{{BD|1990||Archuleta, David}}
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Estados Unidos]]
{{stub|Talambuhay}}
3i78qj11lbyxwu53g1o1s1l8y98fkx8
Planetang menor
0
127903
1959421
1893746
2022-07-30T12:39:14Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[File:Euler diagram of solar system bodies.svg|thumb|350px|right|Diagrama ni [[Euler]] na pinapakita ang mga uri ng mga bagay sa [[Sistemang Solar]]]]
Ang isang '''[[planeta]]ng menor''' ({{lang-es|planeta menor}}, {{lang-en|minor planet}}) ay isang [[bagay na pang-astronomiya]] na direktang [[orbit|umorbita]] sa palibot ng [[Araw (astronomiya)|Araw]] (o mas malawak na kahulugan, kahit anumang [[bituin]] sa isang [[sistemang planetaryo]]) na hindi isang [[planeta]] ni hindi eklusibong inuuri bilang isang [[kometa]].{{refn|Ang mga bagay (pangkalahatang centauro) na hindi orihinal na natuklasan at inuri bilang mga planetang menor, subalit natuklasan sa kalaunan na mga kometa ay nakatala sa parehong mga planetang minor at kometa. Ang mga bagay na nauri bilang mga kometa ay hindi dalawang uri..|name=dual|group=lower-alpha}} Bago ang 2006, opisyal na ginamit ng ''International Astronomical Union'' (IAU o [[Pandaigdigang Unyong Astronomiko]]) ang katawagang ''minor planet'' (planetang menor), ngunit sa pagpupulong noong taon na iyon, muling inuri ang mga planetang menor at kometa sa mga [[planetang unano]] at mga [[maliit na bagay sa Sistemang Solar]] o ''small Solar System bodies'' (SSSBs).<ref name=res>[http://www.iau.org/news/pressreleases/detail/iau0603/ Press release, IAU 2006 General Assembly: Result of the IAU Resolution votes], International Astronomical Union, Agosto 24, 2006. Hinango noong Mayo 5, 2008 (sa Ingles).</ref>
Kabilang sa mga planetang menor ang mga [[asteroyd]] (mga bagay na malapit-sa-[[Daigdig]], mga tumatawid sa [[Marte (planeta)|Marte]], mga pangunahing [[sinturon ng asteroyd]], at mga troyano ng [[Hupiter (planeta)|Hupiter]]), gayon din ang mga malayong planetang menor (mga cenatauro at mga bagay na [[neptuno (planeta)|transneptuniyano]]), na matatagpuan ang karamihan sa [[sinturon ng Kuiper]] at sa diskong nakakalat. Noong Hunyo 2021, mayroong {{formatnum:{{sum|567132|519523}}}} kilalang mga bagay, na mahahati sa [[Talaan ng mga planetang menor|567,132 nakanumero]] (siniguradong mga tuklas) at 519,523 di-nakanumerong planetang menor, na lima lamang dito ang opisyal na kinikilala bilang [[planetang unano]].<ref name="MPC-Latest-Published-Data">{{cite web
|title = Latest Published Data
|publisher = Minor Planet Center
|date = 1 Hunyo 2021
|url = https://minorplanetcenter.net/mpc/summary
|access-date = 17 Hunyo 2021
|language = en
|archive-date = 5 Marso 2019
|archive-url = https://web.archive.org/web/20190305034947/https://minorplanetcenter.net/mpc/summary
|url-status = dead
}}</ref>
[[Ceres (dwarf planet)|Ceres]] ang natuklasang planetang menor noong 1801. Ginamit ang katawagang planetang menor simula pa noong [[ika-19 na dantaon]] upang isalarawan ang mga ganitong bagay.<ref>[http://aa.usno.navy.mil/faq/docs/minorplanets.php When did the asteroids become minor planets?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160612180437/http://aa.usno.navy.mil/faq/docs/minorplanets.php |date=2016-06-12 }}, James L. Hilton, Astronomical Information Center, United States Naval Observatory. Hinango noong Mayo 5, 2008 (sa Ingles).</ref> Ginagamit din ang katawagang '''planetoyd''' ({{lang-en|planetoid}}), lalo na para sa mas malaking planetaryong mga bagay tulad ng mga tinatawag ng IAU bilang mga [[planetang unano]] simula noong 2006.<ref name="a">Planet, asteroid, minor planet: A case study in astronomical nomenclature, David W. Hughes, Brian G. Marsden, ''Journal of Astronomical History and Heritage'' '''10''', #1 (2007), pp. 21–30. {{Bibcode|2007JAHH...10...21H}} (sa Ingles)</ref><ref>Mike Brown, 2012. ''How I Killed Pluto and Why It Had It Coming'' (sa Ingles)</ref> Sa kasaysayan, humigit-kumulang magkasingkahulugan ang ''asteroud'', ''planetang menor'', at ''planetoyd''.<ref name="a" /><ref name="encarta" /> Naging mas komplikado ang terminolohiyang ito sa pagkakatuklas ng napakamaraming planetang menor lampas ng sa [[orbita]] ng [[Hupiter]], lalo na ang mga bagay na transneptuniyano na pangkalahatang tinuturing na mga asteroyd.<ref name="encarta">"[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761551567/asteroid.html Asteroid]", ''MSN Encarta'', [[Microsoft]]. Hinango noong Mayo 5, 2008. 2009-11-01 (sa Ingles).</ref>
== Tingnan din ==
* [[Talaan ng mga planetang menor|Talaan ng mga Planetang Menor]]
==Mga pananda==
{{noteslist}}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{sistemang Solar}}
[[Kaurian:Mga planetang menor|*]]
ki3gvko68ukx8agrhv8zfie0xju2swg
Talaan ng mga bagay sa Sistemang Pang-araw batay sa laki
0
128318
1959496
1876399
2022-07-31T01:41:31Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[File:Graph showing relative masses 2.png|thumb|Isang larawang nagpapakita ng bigat ng mga mabibigat ng bagay.]]
Ito ang kumpletong '''talaan ng mga bagay sa Sistemang Pang-araw batay sa laki''' ng mga ito.
==Talaan==
===Mga bagay pataas ng ~200 km sa radius===
{| class="wikitable sortable"
|-
! class="unsortable"| Katawan
! class="unsortable"| Larawan
!Saktong radius<br><small>([[kilometro|km]])</small>
! class="unsortable"| Saktong radius<br><small>(R<sub>♁</sub>)</small>
!Bolyum<br><small>([[1,000,000,000 (bilang)|10<sup>9</sup>]] km³)</small>
! class="unsortable" | Volume<br><small>(V<sub>♁</sub>)</small>
! Bigat<br><small>{{e|21}} kg <br> ([[Yottagram|Yg]]) </small>
! class="unsortable" | Bigat<br><small>(M<sub>♁</sub>)</small>
! Densidad<ref>Densities of those KBOs whose masses are uncertain are assumed to be 2.0 in line with Pluto</ref><br><small>g/cm<sup>3</sup></small>
! Surface gravity <br> (m/s²)
! class="unsortable" | Surface gravity <br> (♁)
! class="unsortable" |Uri ng Bagay
! class="unsortable" | Shape
|-
|[[Sun]]
|bgcolor=black|[[File:Sun920607.jpg|50px]]
|696,000
|109.25
|1,412,000,000
|1,303,781
|1989100000
|332837
|1.409
|274.0
|28.02
|[[Star]]
|regular
|-
|[[Jupiter]]
|bgcolor=black|[[File:Jupiter.jpg|50px]]
|69,911
|10.97
|1,431,280
|1,321
|1898600
|317.83
|1.33
|24.79
|2.535
|[[Planet]]
|regular
|-
|[[Saturn]]
|bgcolor=black|[[File:Saturn-cassini-March-27-2004.jpg|50px]]
|58,232
|9.14
|827,130
|764
|568460
|95.159
|0.70
|10.445
|1.06
|[[Planet]]
|regular
|-
|[[Uranus]]
|bgcolor=black|[[File:Uranus.jpg|50px]]
|25,362
|3.98
|68,340
|63.1
|86832
|14.536
|1.30
|8.87
|0.9
|[[Planet]]
|regular
|-
|[[Neptune]]
|bgcolor=black|[[File:Neptune.jpg|50px]]
|24,622
|3.87
|62,540
|57.7
|102430
|17.147
|1.76
|11.15
|1.140
|[[Planet]]
|regular
|-
|[[Earth]]
|bgcolor=black|[[File:The Earth seen from Apollo 17.jpg|50px]]
|6,371.0
|1
|1,083.21
|1
|5973.6
|1
|5.515
|[[Earth's gravity|9.78033]]
|1
|[[Planet]]
|[[Earth#Shape|regular]]
|-
|[[Venus]]
|bgcolor=black|[[File:Venus-real.jpg|50px]]
|6,051.8
|0.950
|928.43
|0.857
|4868.5
|0.815
|5.24
|8.872
|0.9
|[[Planet]]
|regular
|-
|[[Mars]]
|bgcolor=black|[[File:Mars Valles Marineris.jpeg|50px]]
|3,390.0
|0.532
|163.18
|0.151
|641.85
|0.107
|3.94
|3.7
|0.38
|[[Planet]]
|regular
|-
|[[Ganymede (moon)|Ganymede]]<sup>†</sup> <br /><small> Jupiter III</small>
|bgcolor=black|[[File:Ganymede g1 true.jpg|50px]]
|2,631.2
|0.413
|76.30
|0.0704
|148.2
|0.0248
|1.936
|1.428
|0.15
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|regular
|-
|[[Titan (moon)|Titan]] <sup>†</sup> <br /><small> Saturn VI</small>
|bgcolor=black|[[File:Titan in natural color Cassini.jpg|50px]]
| 2576<ref name="Jacobson 2006">{{cite journal |last=Jacobson |first=R. A. |author2=Antreasian, P. G.; Bordi, J. J.; Criddle, K. E.; et al. |title=The gravity field of the saturnian system from satellite observations and spacecraft tracking data |journal=The Astronomical Journal |month=December |year=2006 |volume=132 |issue=6 |pages=2520–2526 |doi=10.1086/508812}}</ref>
|0.404
|71.52
|0.0660
|134.5
|0.0225
|1.88
|1.354
|0.14
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|regular
|-
|[[Mercury (planet)|Mercury]]
|bgcolor=black|[[File:Mercury in color - Prockter07 centered.jpg|50px]]
|2,439.7
|0.383
|60.83
|0.0562
|330.2
|0.0553
|5.43
|3.7
|0.377
|[[Planet]]
|regular
|-
|[[Callisto (moon)|Callisto]]<sup>†</sup> <br /><small> Jupiter IV</small>
|bgcolor=black|[[File:Callisto.jpg|50px]]
|2,410.3
|0.378
|58.65
|0.0541
|107.6
|0.018
|1.83
|1.23603
|0.126
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|regular
|-
|[[Io (moon)|Io]]<sup>†</sup> <br /><small> Jupiter I</small>
|bgcolor=black|[[File:Io highest resolution true color.jpg|50px]]
|1,821.5
|0.286
|25.32
|0.0234
|89.3
|0.015
|3.528
|1.797
|0.183
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|regular
|-
|[[Moon]]
|bgcolor=black|[[File:Full moon.jpeg|50px]]
|1,737.1
|0.273
|21.958
|0.0203
|73.5
|0.0123
|3.3464
|1.625
|0.166
|Satellite of Earth
|regular
|-
|[[Europa (moon)|Europa]]<sup>†</sup> <br /><small> Jupiter II</small>
|bgcolor=black|[[File:Europa-moon.jpg|50px]]
|1,561
|0.245
|15.93
|0.0147
|48
|0.00803
|3.01
|1.316
|0.134
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|regular
|-
|[[Triton (moon)|Triton]]<sup>†</sup> <br /><small> Neptune I</small>
|bgcolor=black|[[File:Triton Voyager 2.jpg|50px]]
|1,353.4
|0.212
|10.38
|0.0096
|21.5
|0.00359
|2.061
|0.782
|0.0797
|[[Moons of Neptune|Satellite of Neptune]]
|regular
|-
|[[Eris (dwarf planet)|Eris]] <sup>R</sup> <br /> <small> 136199 </small>
|bgcolor=black|[[File:Eris and dysnomia2.jpg|50px]]
|1,300 <ref name=spitzer/>
|0.19
|7
|0.007
|16.7<ref>{{cite journal|title=The Mass of Dwarf Planet Eris|author=M.E. Brown and E.L. Schaller |journal=Science |year=2007|volume=316|issue=5831|page=1585 |doi=10.1126/science.1139415|url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/316/5831/1585|pages=1585|pmid=17569855}}</ref>
|0.0027
|2.25
|{{Gr|16.7|1300}}
|0.0677
|[[Dwarf planet]] & <br/> [[Scattered disc object]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|regular
|-
|[[Pluto]] <br> <small> 134340 </small>
|bgcolor=black|[[File:Hst pluto cropped.png|50px]] <!-- HST / NASA -->
|1,195
|0.187
|7.15
|0.0066
|13.105
|0.0022
|2.0
|0.61
|0.062
|[[Dwarf planet]] <br/>& [[Kuiper belt object]]
|regular
|-
|[[Titania (moon)|Titania]]<sup>‡</sup> <br /><small> Uranus III</small>
|bgcolor=black|[[File:Titania (moon) color cropped.jpg|50px]]
|788.9
|0.124
|2.06
|0.0019
|3.526
|0.00059
|1.72
|0.378
|0.0385
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|regular
|-
|[[Rhea (moon)|Rhea]]<sup>‡</sup> <br /><small> Saturn V</small>
|bgcolor=black|[[File:Rhea (moon) thumb.jpg|50px]]
|764.4
|0.12
|1.87
|0.0017
|2.3166
|0.00039
|1.23
|0.26
|0.027
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|regular
|-
|[[Oberon (moon)|Oberon]]<sup>†</sup> <br /><small> Uranus IV</small>
|bgcolor=black|[[File:Voyager 2 picture of Oberon.jpg|50px]]
|761.4
|0.12
|1.85
|0.0017
|3.014
|0.0005
|1.63
|0.347
|0.035
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|regular
|-
|[[Makemake (dwarf planet)|Makemake]] <sup>R</sup><sup>A</sup> <br /><small> 136472</small>
|bgcolor=black|[[File:Makemake hubble.png|50px]]
| 750<ref name="spitzer"/>
|0.126-0.157
|1.8
|0.002
|4
|0.00067
|2.0
|0.47
|0.048
|[[Dwarf planet]] <br/> & [[Kuiper belt object]]
|regular
|-
|[[90377 Sedna|Sedna]]*<sup>A</sup><sup>R</sup> <br /><small> 90377</small>
|bgcolor=black| [[File:Sedna PRC2004-14d.jpg|50px]] <!-- Hubble/NASA 2004 -->
|745
|0.09-0.14
|1.73
|0.0016
|3
|0.00050
|2.0
|0.33–0.50
|0.0337-0.0511
|[[Detached object (astronomy)|Detached object]]
|unknown
|-
|[[Iapetus (moon)|Iapetus]]<sup>†</sup> <br /><small> Saturn VIII</small>
|bgcolor=black|[[File:Iapetus by Voyager 2 - enhanced.jpg|50px]]
|736
|0.113
|1.55
|0.0014
|1.9739
|0.00033
|1.08
|0.223
|0.0227
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|regular
|-
|[[Charon (moon)|Charon]]<sup>†</sup> <br /><small> Pluto I</small>
|bgcolor=black|
|604
|0.095
|0.87
|0.0008
|1.52
|0.00025
|1.65
|0.279
|0.028
|[[Moons of Pluto|Satellite of Pluto]]
|regular
|-
|{{mpl+|225088|2007 OR|10}}*
|bgcolor=black|[[File:EightTNOs.png|50px]]
|600
|0.094
|0.904
|0.0008
|1.81<sup>P</sup>
|0.0003
|2.0
|{{Gr|0.904|600}}
|0.017
|[[Scattered disc]]
|unknown
|-
|[[Umbriel (moon)|Umbriel]]<sup>†</sup><br /><small> Uranus II</small>
|bgcolor=black|[[File:Umbriel moon 1.gif|50px]]
|584.7
|0.092
|0.84
|0.0008
|1.2
|0.00020
|1.4
|0.234
|0.024
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|regular
|-
|[[Ariel (moon)|Ariel]] <sup>‡</sup> <br /><small> Uranus I</small>
|bgcolor=black|[[File:Ariel (moon).jpg|50px]]
|578.9
|0.091
|0.81
|0.0008
|1.35
|0.00022
|1.67
|0.269
|0.027
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|regular
|-
|{{dp|Haumea}} <sup>R</sup> <br /><small> 136108</small>
|bgcolor=black|[[File:2003 EL61.jpg|50px]]
|575<ref name="spitzer">
{{cite web
|title=Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope
|author=John Stansberry, Will Grundy, Mike Brown, Dale Cruikshank, John Spencer, David Trilling, Jean-Luc Margot
|work=University of Arizona, Lowell Observatory, California Institute of Technology, NASA Ames Research Center, Southwest Research Institute, Cornell University
|url=http://arxiv.org/abs/astro-ph/0702538v2
|date=2007-02-20
|accessdate=2008-07-27}}</ref>
|0.117
|1.3–1.6
|0.001
|4.2
|0.00069
|3
|0.44
|0.045
|[[Dwarf planet]] <br/>& [[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[Minor planet moon|trinary]]
|regular (scalene ellipsoid)
|-
|{{mpl+|84522|2002 TC|302}}<sup>R</sup>
|bgcolor=black|
|572.7<ref name=spitzer/>
|0.09
|0.786
|0.0007
|1.573<sup>P</sup>
|0.00026
|2.0
|{{Gr|1.573|572.7}}
|0.033
|[[Kuiper belt object]]<br/>[[Resonant trans-Neptunian object|2:5 resonance]]
|unknown
|-
|[[Dione (moon)|Dione]]<sup>†</sup><br /><small> Saturn IV</small>
|bgcolor=black|[[File:Dione color south.jpg|50px]] <!-- 2005 Cassini / NASA -->
|561.6
|0.088
|0.73
|0.0007
|1.096
|0.000183
|1.48
|0.232
|0.0236
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|regular
|-
|[[Tethys (moon)|Tethys]]<sup>‡</sup><br /><small> Saturn III</small>
|bgcolor=black|[[File:PIA07738 Tethys mosaic contrast-enhanced.jpg|50px]] <!-- Cassini / NASA -->
|533
|0.083
|0.624
|0.0006
|0.6173
|0.000103
|1.15
|0.145
|0.015
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|regular
|-
|{{mpl|2005 QU|182}}<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|525
|0.082
|0.606
|0.00056
|1.21<sup>P</sup>
|0.0002
|2.0
|{{Gr|1.21|525}}
|0.03
|[[Scattered disc object]]
|unknown
|-
|[[50000 Quaoar]]*
|bgcolor=black|[[File:Quaoar PRC2002-17e.jpg|50px]]
|500 <!-- 844{{±|207|190}} km (thermal) -->
|0.0785
|0.523
|0.0005
|1.05<sup>P</sup>
|0.00017
|2.8
|{{Gr|1.05|500}}
|0.0287
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[Classical Kuiper belt object|Cubewano]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|unknown
|-
|[[Ceres (dwarf planet)|Ceres]]<sup>‡</sup>
|bgcolor=black|[[File:Ceres color.png|50px]]
|475
|0.076
|0.437
|0.0004
|0.95
|0.000159
|2.08
|0.27
|0.0275
|[[Dwarf planet]] <br/>in the [[asteroid belt]]
|regular
|-
|[[90482 Orcus]]<sup>R</sup><sup>A</sup>
|bgcolor=black|[[File:Orcus nasa.jpg|50px]]
|473
|0.069-0.08
|0.4
|0.0004
|0.62<sup>A</sup>
|0.0001
|1.5
|{{Gr|0.62|473}}
|0.03
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[plutino]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|unknown
|-
|{{mpl+|202421|2005 UQ|513}}<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|462
|0.074
|0.443
|0.0004
|0.886<sup>P</sup>
|0.0001
|2.0
|{{Gr|0.886|462}}
|0.0284
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[Classical Kuiper belt object|Cubewano]]
|unknown
|-
|{{mpl|2007 UK|126}}<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|439
|0.069
|0.354
|0.0003
|0.708<sup>P</sup>
|0.0001
|2.0
|{{Gr|0.708|439}}
|0.025
|[[Scattered disc object]]
|unknown
|-
|{{mpl+|174567|2003 MW|12}}<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|419
|0.0658
|0.308
|0.0003
|0.616<sup>P</sup>
|0.0001
|2.0
|{{Gr|0.616|419}}
|0.024
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|{{mpl|2006 QH|181}}<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|382
|0.06
|0.233
|0.000215
|0.467<sup>P</sup>
|0.00008
|2.0
|{{Gr|0.467|382}}
|0.022
|[[Scattered disc object]]
|unknown
|-
|{{mpl|2004 XR|190}}*
|bgcolor=black|
|375
|0.059
|0.221
|0.0002
|0.4416<sup>P</sup>
|0.00007
|2.0
|{{Gr|0.4416|375}}
|0.0215
|[[Scattered disc object]]
|unknown
|-
|[[19521 Chaos]]*
|bgcolor=black|
|372.5<ref name=johnston>{{cite web
|date=22 August 2008
|title=List of Known Trans-Neptunian Objects
|publisher=Johnston's Archive
|author=Wm. Robert Johnston
|url=http://www.johnstonsarchive.net/astro/tnoslist.html
|accessdate=2008-12-08}}</ref>
|0.0585
|0.216
|0.0002
|0.4328<sup>P</sup>
|0.00007
|2.0
|{{Gr|0.4328|372.5}}
|0.021
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[cubewano]]
|unknown
|-
|{{mpl+|55565|2002 AW|197}}<sup>R</sup>
|bgcolor=black|[[File:2002AW197-Spitzer.jpg|50px]] <!-- Spitzer ST NASA 2004 -->
|367
|0.0576
|0.207
|0.00019
|0.414<sup>P</sup>
|0.000069
|2.0
|{{Gr|0.414|367}}
|0.0211
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|{{mpl+|145452|2005 RN|43}}<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|365
|0.0573
|0.2036
|0.00019
|0.407<sup>P</sup>
|0.000068
|2.0
|{{Gr|0.407|365}}
|0.02096
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[2002 MS4|2002 MS<sub>4</sub>]]<sup>R</sup>
|bgcolor=black|
|363
|0.057
|0.203
|0.00018
|0.4005<sup>P</sup>
|0.000067
|2.0
|{{Gr|0.4005|363}}
|0.02086
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[(84922) 2003 VS2|(84922) 2003 VS<sub>2</sub>]] <sup>R</sup>
|bgcolor=black|
|363<!-- spitzer thermal 2-band --><ref name=spitzer/>
|0.057
|0.203
|0.00018
|0.4005<sup>P</sup>
|0.000067
|2.0
|{{Gr|0.4005|363}}
|0.02086
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[plutino]]
|unknown
|-
|[[(208996) 2003 AZ84|(208996) 2003 AZ<sub>84</sub>]]<sup>R</sup>
|bgcolor=black|
|343
|0.0538
|0.169
|0.000156
|0.338<sup>P</sup>
|5.66 E-5
|2.0
|{{Gr|0.338|343}}
|0.0196
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[plutino]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|unknown
|-
|[[(55637) 2002 UX25|(55637) 2002 UX<sub>25</sub>]]<sup>R</sup>
|bgcolor=black|[[File:UX25-LB1-2009Nov19-06UT.jpg|50px]]
|340.6 <ref name=spitzer/>
|0.0535
|0.166
|0.000153
|0.331<sup>P</sup>
|0.0000554
|2.0
|{{Gr|0.331|340.6}}
|0.01952
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|unknown
|-
|[[(90568) 2004 GV9|(90568) 2004 GV<sub>9</sub>]]<sup>R</sup>
|bgcolor=black|
|338.5<ref name=spitzer/>
|0.0531
|0.162
|0.00015
|0.325<sup>P</sup>
|0.0000534
|2.0
|{{Gr|0.325|338.5}}
|0.0194
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[28978 Ixion]]<sup>R</sup><sup>A</sup>
|bgcolor=black|
|{{Listrow|325|0.3|3|<ref name=spitzer/>|2.0}}
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[(42301) 2001 UR163|(42301) 2001 UR<sub>163</sub>]]<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|318
|0.05
|0.134
|0.00012
|0.269<sup>P</sup>
|0.000045
|2.0
|{{Gr|0.269|318}}
|0.018
|[[Scattered disc object]]
|unknown
|-
|[[20000 Varuna]]*<sup>A</sup>
|bgcolor=black|
|{{Listrow|310|0.37|3|<ref name=spitzer/>}}
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[2003 UZ413]]<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|303
|0.048
|0.116
|0.00012
|0.33<sup>P</sup>
|0.000055
|2.0
|{{Gr|0.33|303}}
|0.0246
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[2003 QW90|2003 QW<sub>90</sub>]]<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|290
|0.0455
|0.102
|0.00009
|0.2<sup>P</sup>
|0.000034
|2.0
|{{Gr|0.2|290}}
|0.016
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[(145451) 2005 RM43|(145451) 2005 RM<sub>43</sub>]]<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|290
|0.0455
|0.102
|0.00009
|0.2<sup>P</sup>
|0.000034
|2.0
|{{Gr|0.2|290}}
|0.016
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[(120347) 2004 SB60|(120347) 2004 SB<sub>60</sub>]]<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|290
|0.0455
|0.102
|0.00009
|0.2<sup>P</sup>
|0.000034
|2.0
|{{Gr|0.2|290}}
|0.016
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|unknown
|-
|[[(15874) 1996 TL66|(15874) 1996 TL<sub>66</sub>]]<sup>R</sup><sup>A</sup>
|bgcolor=black|
|{{Listrow|288|0.2|3}}
|[[Scattered disc object]]
|unknown
|-
|[[(119951) 2002 KX14|(119951) 2002 KX<sub>14</sub>]]*
|bgcolor=black|
|280
|0.044
|0.092
|0.000085
|0.18<sup>P</sup>
|0.00003
|2.0
|{{Gr|0.18|280}}
|0.0157
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|{{mpl|2004 NT|33}}
|bgcolor=black|
|277
|0.043
|0.089
|0.000082
|0.178<sup>P</sup>
|0.000029
|2.0
|{{Gr|0.178|277}}
|0.0158
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[(120348) 2004 TY364|(120348) 2004 TY<sub>364</sub>]]*
|bgcolor=black|
|277
|0.043
|0.089
|0.000082
|0.178<sup>P</sup>
|0.000029
|2.0
|{{Gr|0.178|277}}
|0.0158
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[38628 Huya]]<sup>R</sup>
|bgcolor=black|
|266<ref name=spitzer/>
|0.04175
|0.0788
|0.000073
|0.158<sup>P</sup>
|0.00026
|2.0
|{{Gr|0.158|266}}
|0.015
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[plutino]]
|unknown
|-
|[[2 Pallas]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black|[[File:PallasHST2007.jpg|50px]]
|266<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=2;orb=0;cov=0;log=0;cad=0#phys_par</ref>
|0.0042
|0.078
|0.00007
|0.211
|0.0000353
|2.8<ref>
{{cite journal
|author=Schmidt, B. E., ''et al.''
|title=Hubble takes a look at Pallas: Shape, size, and surface
|journal=39th Lunar and Planetary Science Conference (Lunar and Planetary Science XXXIX). Held March 10–14, 2008, in League City, Texas.
|year=2008 |volume=1391 |page=2502
|url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2008/pdf/2502.pdf
|format=PDF|accessdate=2008-08-24
}}</ref>
|{{Gr|0.211|266}}
|0.02
|[[asteroid]]
|irregular
|-
|[[4 Vesta]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black|[[File:Vesta 20110701 cropped.jpg|50px]]
|264.6
|0.042
|0.078
|0.00007
|0.262
|0.0000438
|3.42<ref>{{cite journal
|last=Baer
|first=James
|author2=Chesley, Steven R.
|title=Astrometric masses of 21 asteroids, and an integrated asteroid ephemeris
|journal=Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy
|volume=100
|issue=2008
|pages=27–42
|publisher=Springer Science+Business Media B.V. 2007
|url=http://www.springerlink.com/content/h747307j43863228/fulltext.pdf
|format=[[PDF]]
|doi=10.1007/s10569-007-9103-8
|accessdate=2008-11-11
|year=2008
|archive-date=2011-02-24
|archive-url=https://web.archive.org/web/20110224014158/http://www.springerlink.com/content/h747307j43863228/fulltext.pdf
|url-status=dead
}}</ref>
|{{Gr|0.262|264.6}}
|0.0256
|[[asteroid]]
|regular (uncertain)
|-
|[[Enceladus (moon)|Enceladus]]<sup>‡</sup> <br /><small> Saturn II</small>
|bgcolor=black|[[File:Enceladus from Voyager.jpg|50px]]
|252.1
|0.039
|0.067
|0.00006
|0.108
|0.0000181
|1.61
|0.111
|0.0113
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|regular
|-
|[[2001 QF298|2001 QF<sub>298</sub>]]*
|bgcolor=black|
|252
|0.04
|0.067
|0.00006
|0.134<sup>P</sup>
|0.000022
|2.0
|{{Gr| 0.134 |252}}
| 0.014
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[(82075) 2000 YW134|(82075) 2000 YW<sub>134</sub>]]*
|bgcolor=black|
|250
| 0.039
| 0.065
|0.00006
|0.13<sup>P</sup>
|0.000022
|2.0
|{{Gr|0.13|250}}
|0.014
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[(145480) 2005 TB190|(145480) 2005 TB<sub>190</sub>]]
|bgcolor=black|
|250
| 0.039
| 0.065
|0.00006
|0.13<sup>P</sup>
|0.000022
|2.0
|{{Gr|0.13|250}}
|0.014
|[[Detached object]]
|unknown
|-
|[[(145480) 2005 TB190|(145480) 2005 TB<sub>190</sub>]]
|bgcolor=black|
|250
| 0.039
| 0.065
|0.00006
|0.13<sup>P</sup>
|0.000022
|2.0
|{{Gr|0.13|250}}
|0.014
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[(144897) 2004 UX10|(144897) 2004 UX<sub>10</sub>]]
|bgcolor=black|
|250
| 0.039
| 0.065
|0.00006
|0.13<sup>P</sup>
|0.000022
|2.0
|{{Gr|0.13|250}}
|0.014
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[Miranda (moon)|Miranda]]<sup>‡</sup> <br /><small> Uranus V</small>
|bgcolor=black|[[File:Miranda.jpg|50px]]
|235.8
|0.037
|0.055
|0.00005
|0.0659
|0.0000110
|1.20
|0.07910375
|0.00806
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|regular
|-
|[[(26375) 1999 DE9|(26375) 1999 DE<sub>9</sub>]]
|bgcolor=black|
|230.5<ref name=spitzer/>
|0.036
|0.051
|0.000047
|0.1026<sup>P</sup>
|0.000017
|2.0
|{{Gr|0.1026|230.5}}
|0.013
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[2002 CY248|2002 CY<sub>248</sub>]]
|bgcolor=black|
|230
|0.036
|0.051
|0.00005
|0.102<sup>P</sup>
|0.000017
|2.0
|{{Gr|0.102|230}}
|0.013
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[2002 XV93|2002 XV<sub>93</sub>]]
|bgcolor=black|
|230
|0.036
|0.051
|0.00005
|0.102<sup>P</sup>
|0.000017
|2.0
|{{Gr|0.102|230}}
|0.013
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[2003 QX113|2003 QX<sub>113</sub>]]
|bgcolor=black|
|230
|0.036
|0.051
|0.00005
|0.102<sup>P</sup>
|0.000017
|2.0
|{{Gr|0.102|230}}
|0.013
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[(35671) 1998 SN165|(35671) 1998 SN<sub>165</sub>]]*
|bgcolor=black|
|229
|0.036
|0.05
|0.000046
|0.1<sup>P</sup>
|0.000017
|2.0
|{{Gr|0.1|229}}
|0.013
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[2004 PR107|2004 PR<sub>107</sub>]]
|bgcolor=black|
|220<ref name=johnston/>
|0.0345
|0.0446
|0.00004
|0.089<sup>P</sup>
|0.000014
|2.0
|{{Gr|0.089|220}}
|0.0126
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[2003 QW90|2003 QW<sub>90</sub>]]
|bgcolor=black|
|220<ref name=johnston/>
|0.0345
|0.0446
|0.00004
|0.089<sup>P</sup>
|0.000014
|2.0
|{{Gr|0.089|220}}
|0.0126
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[1999 CD158|1999 CD<sub>158</sub>]]
|bgcolor=black|
|220
|0.0345
|0.0446
|0.00004
|0.089<sup>P</sup>
|0.000014
|2.0
|{{Gr|0.089|220}}
|0.0126
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[(120132) 2003 FY128|(120132) 2003 FY<sub>128</sub>]]*
|bgcolor=black|
|220
|0.0345
|0.0446
|0.00004
|0.089<sup>P</sup>
|0.000014
|2.0
|{{Gr|0.089|220}}
|0.0126
|[[Scattered disc object]]
|unknown
|-
|[[Proteus (moon)|Proteus]] <sup>‡</sup><sup>A</sup> <br /><small> Neptune VIII</small>
|bgcolor=black|[[File:Proteus (Voyager 2).jpg|50px]]
|210
|0.033
|0.038
|0.000035
|0.050
|0.00000844
|1.3<ref>{{cite web |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_phys_par |publisher=[[JPL]] (Solar System Dynamics) |title=Planetary Satellite Physical Parameters |date=2006-07-13 |accessdate=2008-02-09}}</ref>
|0.0666
|0.00678
|[[Moons of Neptune|Satellite of Neptune]]
|irregular
|-
|[[(47171) 1999 TC36|(47171) 1999 TC<sub>36</sub>]]*
|bgcolor=black|
|207.3<ref name=spitzer/>
|0.0325
|0.0373
|0.000034
|0.075<sup>P</sup>
|0.0000125
|2.0
|{{Gr|0.075|207.3}}
|0.012
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|unknown
|-
|[[10 Hygiea]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black|
|{{Listrow|203.6|0.0885|2.12 |<ref>{{cite web
|date=2008
|title=Recent Asteroid Mass Determinations
|publisher=Personal Website
|author=Jim Baer
|url=http://home.earthlink.net/~jimbaer1/astmass.txt
|accessdate=2008-12-03
|archive-date=2013-07-08
|archive-url=https://www.webcitation.org/6HxBzMsli?url=http://home.earthlink.net/~jimbaer1/astmass.txt
|url-status=dead
}}</ref> |3|<ref name=jpldataHyg>{{cite web
|title=JPL Small-Body Database Browser: 10 Hygiea
|url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=10
|accessdate=2008-09-07}}</ref>}}
|[[asteroid]]
|irregular
|-
|[[(119979) 2002 WC19|(119979) 2002 WC<sub>19</sub>]]
|bgcolor=black|
|200.5<ref name=johnston119979>{{cite web
|date=26 November 2008
|title=(119979) 2002 WC19
|publisher=Johnston's Archive
|author=Wm. Robert Johnston
|url=http://www.johnstonsarchive.net/astro/astmoons/am-119979.html
|accessdate=2009-03-04}}</ref>
|0.0315
|0.034
|0.00003
|0.0675<sup>P</sup>
|0.000011
|2.0
|{{Gr|0.0675|200.3}}
|0.0115
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|unknown
|-
|[[(26181) 1996 GQ21|(26181) 1996 GQ<sub>21</sub>]]*
|bgcolor=black|
|200
|0.031
|0.0335
|0.000011
|0.067<sup>P</sup>
|0.000011
|2.0
|{{Gr|0.067|200}}
|0.011
|[[Scattered disc object]]
|unknown
|-
|[[2006 HH123|2006 HH<sub>123</sub>]]
|bgcolor=black|
|200
|0.031
|0.0335
|0.000011
|0.067<sup>P</sup>
|0.000011
|2.0
|{{Gr|0.067|200}}
|0.011
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[Mimas (moon)|Mimas]]<sup>‡</sup><br /><small> Saturn I</small>
|bgcolor=black|[[File:Mimas moon.jpg|50px]]
|198.3
|0.031
|0.033
|0.00003
|0.03749
|0.0000063
|1.15
|0.06363
|0.00648
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|regular
|}
===Mga bagay sa pagitan ng 200 at 100 km sa radius===
{| class="wikitable sortable"
! class="unsortable"|Body
! class="unsortable"|Image
! Mean radius<br><small>([[kilometre|km]])</small>
! Mass<br><small> {{e|18}} kg <br />([[Zettagram|Zg]])</small>
! class="unsortable"|Type of object
! class="unsortable"| Shape
|-
|[[Mimas (moon)|Mimas]]<sup>‡</sup><br /><small> Saturn I</small>
|bgcolor=black|[[File:Mimas moon.jpg|50px]]
|198.3
|37.49
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|regular
|-
|{{mpl|2004 XA|192}}
|bgcolor=black|
|191.5
|
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[(55636) 2002 TX300|(55636) 2002 TX<sub>300</sub>]]
|bgcolor=black|[[File:TX300-2009Nov16-04UT.jpg|50px]]
|180
|24?
|[[Kuiper belt object]] — [[Haumea family]]
|unknown
|-
|[[(48639) 1995 TL8|(48639) 1995 TL<sub>8</sub>]]<sup>*</sup>
|bgcolor=black|
|175
|
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|unknown
|-
|[[Nereid (moon)|Nereid]] <sup>A</sup> <br /><small> Neptune II </small>
|bgcolor=black| [[File:Nereid-Voyager2.jpg|50px|center]]
|170
|31
|[[Moons of Neptune|Satellite of Neptune]]
|irregular
|-
|[[148780 Altjira]] <sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|170<ref name=johnston/>
|
|[[Trans-Neptunian object]]{{mdash}}[[cubewano]]
|unknown
|-
|[[(47932) GN171|(47932) GN<sub>171</sub>]]
|bgcolor=black|
|160.5<ref name=spitzer/>
|
|[[Trans-Neptunian object]]{{mdash}}[[plutino]]
|unknown
|-
|[[704 Interamnia]] <sup>M</sup>
|bgcolor=black|
|158.31<ref name=PSI/>
|37
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[F-type asteroid|F-type]]
|unknown
|-
|[[Hi'iaka (moon)|Hi'iaka]] <br /><small> Haumea I </small>
|bgcolor=black|
|155
|20
|[[Moons of Haumea|Satellite of Haumea]]
|irregular
|-
|[[1995 SN55]]* (lost)
|bgcolor=black|
|155
|
|[[Centaur (minor planet)|centaur]]
|unknown
|-
|[[(79360) 1997 CS29]]<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|152.5<ref name=johnston/>
|
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|unknown
|-
|[[(79978) 1999 CC158]]<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|152<ref name=johnston/>
|
|[[Scattered-disc object]]
|unknown
|-
|[[(40314) 1999 KR16]]<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|152
|
|[[trans-Neptunian object]]
|unknown
|-
|[[52 Europa]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black| [[File:52Eur-LB1-richfield.jpg|50px|center]]
|150.4
|16.5
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|irregular
|-
|[[511 Davida]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black|
|144.7
|43.8
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|irregular
|-
|[[87 Sylvia]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black| [[File:CMSylvia.png|50px|center]]
|142.8
|14.78
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[X-type asteroid|X-type]]{{mdash}}[[Minor planet moon|trinary]]
|irregular
|-
| [[(26308) 1998 SM165|(26308) 1998 SM<sub>165</sub>]]
| bgcolor=black|
|139.9<!-- 279.8 / 2 = 139.9 --><ref name=spitzer/>
|14
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|unknown
|-
|[[Hyperion (moon)|Hyperion]] <sup>$</sup> <br /><small> Saturn VII </small>
| bgcolor=black| [[File:Hyperion true.jpg|50px|center]]
|135.0
|5.58
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|irregular
|-
| [[2005 PU21]]<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|132.5<ref name=johnston/>
|
|[[Scattered-disc object]]
|unknown
|-
|[[(79983) 1999 DF9]]<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|132.5
|
|[[Trans-Neptunian object]]{{mdash}}[[cubewano]]
|irregular
|-
|[[10199 Chariklo]]
|bgcolor=black|
|129
|
|[[Centaur (minor planet)|centaur]]
|irregular
|-
|[[107 Camilla]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black|
|129.4
|11.2
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|irregular
|-
|[[3 Juno]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black| [[File:Juno.JPG|50px|center]]
|128.8
|26.7
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|irregular
|-
|[[31 Euphrosyne]]<sup>M</sup>
|bgcolor=black|
|128
|6.23
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|irregular
|-
|[[15 Eunomia]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black|
|127.7<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=15%20Eunomia;orb=0;cov=0;log=0;cad=0#phys_par</ref>
|31.2
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|irregular
|-
|[[(145453) 2005 RR43|(145453) 2005 RR<sub>43</sub>]]
|bgcolor=black|
|126
|
|[[Kuiper belt object]] — [[Haumea family]]
|unknown
|-
|[[(148209) 2000 CR105|(148209) 2000 CR<sub>105</sub>]]*<sup>A</sup>
|bgcolor=black|
|126
|13
|[[Detached object (astronomy)|Detached object]]
|unknown
|-
|[[(119878) 2002 CY224]]
|bgcolor=black|
|121<ref name=johnston/>
|15
|[[Scattered disc object]]
|unknown
|-
|[[65 Cybele]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black|
| 118.7<ref name=cybelle>{{cite web
|date=2008-08-10 last obs
|title=JPL Small-Body Database Browser: 65 Cybele
|url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=65
|accessdate=2008-11-25}}</ref>
|17.8
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|irregular
|-
|[[2060 Chiron]]*<sup>A</sup> <br />95P/Chiron
|bgcolor=black|
|116.7
|10
|[[Centaur (minor planet)|centaur]]
|irregular
|-
|[[88 Thisbe]] <sup>$</sup>
|bgcolor=black|
|116 <ref name=jpldata88>{{cite web
|date=2008-07-04 last obs
|title=JPL Small-Body Database Browser: 88 Thisbe
|url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=88
|accessdate=2008-11-06}}</ref>
|10.5 <sup>M</sup>
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[B-type asteroid|B-type]]
|irregular
|-
|[[(120178) 2003 OP32|(120178) 2003 OP<sub>32</sub>]]
|bgcolor=black|
|115
|
|[[Kuiper belt object]] — [[Haumea family]]
|unknown
|-
|[[2004 VN112]]<sup>9</sup>
|bgcolor=black|
|115
|
|[[Scattered-disc object]]
|unknown
|-
|[[2002 KW14|2002 KW<sub>14</sub>]]
|bgcolor=black|
| 115<ref>http://sphinx.planetwaves.net/2002kw14.htm</ref> <!-- 264 km r ? <ref name=johnston/> -->
|
|[[Kuiper belt object]]
|unknown
|-
|[[65489 Ceto]] <sup>M</sup>
|bgcolor=black|
|114.85<!-- 229.7 / 2 = 114.85 --> <ref name=spitzer/>
|3.74
|[[Centaur (minor planet)|Centaur]]{{mdash}}[[Trans-Neptunian object|TNO]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|irregular
|-
|[[324 Bamberga]]<sup>M</sup>
|bgcolor=black|
|114
|10
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|irregular
|-
|[[451 Patientia]]
|bgcolor=black|
|112.5
|
|[[Main-belt asteroid]]
|irregular
|-
|[[532 Herculina]]
|bgcolor=black|
|111
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|irregular
|-
|[[48 Doris]]<sup>A</sup>
|bgcolor=black|
|111
|17
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|irregular
|-
|[[375 Ursula]]
|bgcolor=black| [[File:375Ursula-LB1.jpg|50px|center]]
|108 <!-- 216±10 km. diameter--><ref name=Millis1984>{{cite journal
|last=Millis |first=R.L
|author2=Wasserman, Bowell, Franz, Klemola, Dunham
|title=The diameter of 375 URSULA from its occultation of AG + 39 deg 303
|journal=Astronomical Journal
|volume=89 |pages=592–596 |year=1984
|url=http://adsabs.harvard.edu/full/1984AJ.....89..592M
|accessdate=2008-11-30
|doi=10.1086/113553 }}</ref>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|unknown
|-
|[[45 Eugenia]]<sup>M</sup>
|bgcolor=black|
|107
|5.69
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[F-type asteroid|F-type]]{{mdash}}[[Minor planet moon|trinary]]
|irregular
|-
|[[Phoebe (moon)|Phoebe]] <sup>$</sup> <br /><small> Saturn IX </small>
|bgcolor=black| [[File:Phoebe cassini.jpg|50px|center]]
|106.6
|8.29
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|irregular
|-
|[[29 Amphitrite]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black|
|106
|11.8
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|irregular
|-
|[[53311 Deucalion]]
|bgcolor=black|
| 105.5<ref name=johnston/>
|
| [[Trans-Neptunian object]]{{mdash}}[[cubewano]]
|irregular
|-
| [[(33001) 1997 CU29]]
|bgcolor=black|
|105.5
|
|[[Trans-Neptunian object]]{{mdash}}[[cubewano]]
| unknown
|-
|[[423 Diotima]]<sup>A</sup>
|bgcolor=black|
|104.385<ref name=PSI/>
|16
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|irregular
|-
|[[(181902) 1999 RD215]]
|bgcolor=black|
|104.33<ref name=johnston/>
|
|[[Scattered disc object]]
|irregular
|-
|[[13 Egeria]]<sup>M</sup>
|bgcolor=black|
|104
|16.3
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[G-type asteroid|G-type]]
|irregular
|-
|[[19 Fortuna]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black|
|103.9
|12.7
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[G-type asteroid|G-type]]
|irregular
|-
|[[54598 Bienor]]
|bgcolor=black|
|103.5
|
|[[Centaur (minor planet)|centaur]]
|irregular
|-
|[[94 Aurora]]
|bgcolor=black|
|102.5
|
|[[asteroid]]
|irregular
|-
|[[624 Hektor]]<sup>A</sup>
|bgcolor=black| [[File:624Hektor-LB1-mag15.jpg|50px|center]]
| 101.5<ref name=Fernandes2003>{{cite journal|last=Fernandes|first=Yanga R.|author2=Sheppard, Scott S.; Jewitt, David C.|title=The albedo distribution of Jovian Trojan asteroids|year=2003|journal=The Astronomical Journal|volume=126|pages=1563–1574|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003AJ....126.1563F|doi=10.1086/377015}}</ref>
|14
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Jupiter Trojan]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|irregular
|-
|[[22 Kalliope]]<sup>M</sup>
|bgcolor=black|
|101.4
|8.09
|[[asteroid]]{{mdash}}[[M-type asteroid|M-type]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|irregular
|-
|[[38083 Rhadamanthus]]
|bgcolor=black|
|100.5<ref name=johnston/>
|
| [[Kuiper belt object]]
|irregular
|-
|[[(19308) 1996 TO66|(19308) 1996 TO<sub>66</sub>]]
|bgcolor=black|
|100
|
|[[Kuiper belt object]] — [[Haumea family]]
|unknown
|-
|}
===Mga bagay sa pagitan ng 100 at 50 km sa radius===
{| class="wikitable sortable"
!class="unsortable"|Katawan
!class="unsortable"|Larawan
! Saktong radius<br><small>([[kilometro|km]])</small>
! Bigat<br><small> {{e|18}} kg <br />([[Zettagram|Zg]])</small>
! class="unsortable"| Uri ng Bagay
|-
|[[7 Iris]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black| [[File:7Iris-LB1-richfield-mag10.jpg|50px|center]]
|99.915 <ref name=jpldata7>{{cite web
|date=2009-03-17 last obs
|title=JPL Small-Body Database Browser: 7 Iris
|url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=7
|accessdate=2009-03-17}}</ref>
|13.6
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
| [[24 Themis]] <sup>M</sup>
|bgcolor=black|
|99
|11.3
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]{{mdash}}[[Themis family|Themis]]
|-
|[[702 Alauda]]
| bgcolor=black| [[File:702Ala-mag13-occult.jpg|50px|center]]
|97.4<ref name=PSI/>
|6.05
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|-
|[[Larissa (moon)|Larissa]]<sup>A</sup> <br /><small> Neptune VII </small>
| bgcolor=black| [[File:Larissa 1.jpg|50px|center]]
|97
|4.2
|[[Moons of Neptune|Satellite of Neptune]]
|-
|[[(85633) 1998 KR65]]
| bgcolor=black|
|96<ref name=johnston/>
|
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[cubewano]]
|-
|[[121 Hermione]]<sup>M</sup>
| bgcolor=black|
|95
|5.38
|[[asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|-
|[[372 Palma]]
|bgcolor=black|
|94.31<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=372%20Palma%20;orb=0;cov=0;log=0;cad=0#phys_par</ref>
|
|[[asteroid]]
|-
|[[128 Nemesis]]
|bgcolor=black|
| 94.1
| 7
|[[asteroid]]
|-
|[[6 Hebe]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black|
|93.1
|12.8
|[[asteroid]]
|-
|[[16 Psyche]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black|
|93.0
|21.9
|[[asteroid]]
|-
|[[5145 Pholus]]
|bgcolor=black|
|92.5<ref name=spitzerother>{{cite journal
|title=Infrared Observations of Distant Asteroids |author=Davies, J. K.; Tholen, D. J.; Ballantyne, D. R.
|journal=Completing the Inventory of the Solar System, Astronomical Society of the Pacific Conference Proceedings |url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=1996ciss.conf...97D&db_key=AST&high=3d6ea7529520743|year=1996|volume=107|pages= 97–105}}</ref>
|6.6
|[[Centaur (minor planet)|centaur]]
|-
|[[154 Bertha]]
| bgcolor=black|
|92.47<ref name=PSI/>
|5.2 <!-- mass from french wikipedia -->
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[76 Freia]]
| bgcolor=black|
|91.83
| 6.5
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[Cybele asteroid|Cybele]]
|-
|[[(59358) 1999 CL158]]<sup>9</sup>
| bgcolor=black|
|91.5
|
|[[Trans-Neptunian object]]{{mdash}}unstable
|-
|[[130 Elektra]]<sup>M</sup>
|bgcolor=black|
|91.1<ref name=PSI/>
|6.6
|[[asteroid]]{{mdash}}[[G-type asteroid|G-type]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|-
|[[Janus (moon)|Janus]]<sup>$</sup> <br /><small> Saturn X </small>
| bgcolor=black| [[File:Janus 2006 closeup by Cassini.jpg|50px|center]] <!-- cassini / NASA -->
|89.4
|1.912
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[259 Aletheia]]
| bgcolor=black|
|89.3<ref name=PSI/>
|5.97
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[Galatea (moon)|Galatea]] <br /><small> Neptune VI </small>
| bgcolor=black| [[File:Galatea moon.jpg|50px|center]]
|88
|2.12
|[[Moons of Neptune|Satellite of Neptune]]
|-
|[[88611 Teharonhiawako]]
|bgcolor=black|
| 88<ref name=johnston/>
|
|[[Trans-Neptunian object]]{{mdash}}[[cubewano]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|-
|[[42355 Typhon]]
|bgcolor=black|
|87.5<!-- 175 / 2 = 87.5 --><ref name=spitzer/>
|
|[[Trans-Neptunian object]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|-
|[[(19255) 1994 VK8]]
|bgcolor=black|
|87.5<ref name=johnston/>
| 5.6
|[[Trans-Neptunian object]]{{mdash}}[[cubewano]]
|-
|[[120 Lachesis]]
|bgcolor=black|
|87.05<ref name=PSI/>
|5.5
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[(24835) 1995 SM55|(24835) 1995 SM<sub>55</sub>]]
|bgcolor=black|
|87
|
|[[Kuiper belt object]] — [[Haumea family]]
|-
|[[41 Daphne]]
|bgcolor=black|
|87
|
|[[asteroid]]
|-
|[[9 Metis]]<sup>$</sup>
|bgcolor=black|
|86.9
|11.3
|[[asteroid]]
|-
|[[747 Winchester]]
|bgcolor=black|
|85.86<ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]
|-
|[[153 Hilda]]
|bgcolor=black|
|85.32<ref name=PSI/>
| 5.2
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[Hilda asteroids|Hildas]]
|-
|[[790 Pretoria]]
|bgcolor=black|
|85.2<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=790%20Pretoria;orb=0;cov=0;log=0;cad=0#phys_par</ref>
|
|[[asteroid]]
|-
| [[Himalia (moon)|Himalia]] <sup>M</sup> <br /><small> Jupiter VI </small>
|bgcolor=black| [[File:Himalia.png|50px|center]]
|85 <ref name=jplssd/> - 92 <ref name="SheppardJewittPorco2004"/>
|4.19 <ref name=Emelyanov2005>{{cite journal
|last=Emelyanov |first=N.V.
|author2= Archinal, B. A.; A’hearn, M. F.; et al.
|title=The mass of Himalia from the perturbations on other satellites
|journal=Astronomy and Astrophysics
|volume=438 |pages=L33–L36 |year=2005
|doi=10.1051/0004-6361:200500143
|accessdate=2008-12-18 }}</ref>
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]{{mdash}}[[Himalia group]]
|-
|[[Namaka (moon)|Namaka]] <br /><small> Haumea II </small>
|bgcolor=black|
|85
|2
|[[Moons of Haumea|Satellite of Haumea]]
|-
|[[96 Aegle]]
|bgcolor=black|
|84.95
|5.1
|[[asteroid]]
|-
|[[241 Germania]]
|bgcolor=black|
|84.45<ref name=PSI/>
|5.05
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[194 Prokne]]
|bgcolor=black|
|84.21<ref name=PSI/>
|5
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[566 Stereoskopia]]<ref>http://www.cfa.harvard.edu/iau/lists/NumberedMPs.txt</ref>
|bgcolor=black|
|84.08<ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]
|-
|[[Amalthea (moon)|Amalthea]]<sup>$</sup> <br /> <small> Jupiter V </small>
| bgcolor=black| [[File:Amalthea PIA01076.jpg|50px|center]]
|83.5
|2.08
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[911 Agamemnon]]
|bgcolor=black|
|83.3<ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Jupiter Trojan]]
|-
|[[66652 Borasisi]]
|bgcolor=black|
| 83<ref name=johnston/>
|
|[[Trans-Neptunian object]]{{mdash}}[[cubewano]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|-
|[[54 Alexandra]]
|bgcolor=black|
|82.88
|
|[[asteroid]]
|-
|[[386 Siegena]]
|bgcolor=black|
|82.5<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=386%20Siegena;orb=0;cov=0;log=0;cad=0#phys_par</ref>
|
|[[asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[59 Elpis]]
|bgcolor=black|
|82.4
|
|[[asteroid]]
|-
|[[1437 Diomedes]]
|bgcolor=black|
|82.16<ref name=PSI/>
|4.6
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Jupiter Trojan]]
|-
|[[444 Gyptis]]<sup>M</sup>
|bgcolor=black|
|81.54<ref name=PSI/>
|12.5
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[Puck (moon)|Puck]]<sup>A</sup>
|bgcolor=black| [[File:Puck.png|50px|center]]
|81
|2.9
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[409 Aspasia]]
|bgcolor=black|
| 80.81<ref name=PSI/>
|4.42
||[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[20461 Dioretsa]]
|bgcolor=black|
|80.2<ref name=johnston/>
|
|[[asteroid]]{{mdash}}[[damocloid]]
|-
| [[1992 QB1|1992 QB<sub>1</sub>]]
|bgcolor=black|
|80<ref name=johnston/> <!-- 100 on discovery<ref>[http://www.cfa.harvard.edu/iau/iauc/05600/05611.html IAU circular: discovery of 1992 QB1] </ref> -->
|
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[cubewano]]
|-
|[[(15875) 1996 TP66]]
|bgcolor=black|
| 80<ref name=spitzer/>
|
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}} inner [[plutino]]
|-
|[[209 Dido]]
|bgcolor=black|
|79.97<ref name=PSI/>
| 4.28
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[334 Chicago]]
|bgcolor=black|
|79.275<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[804 Hispania]]
|bgcolor=black|
|78.79<ref name=PSI/>
|9.95
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[P-type asteroid|P-type]]
|-
|[[185 Eunike]]
|bgcolor=black|
|78.76<ref name=PSI/>
|4.09
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[139 Juewa]]
|bgcolor=black|
|78.3<ref name=PSI/>
|4
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[354 Eleonora]]
|bgcolor=black|
|77.585<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[85 Io]]
|bgcolor=black|
| 77.4<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi</ref>
|3.4
|[[asteroid]]
|-
|[[165 Loreley]]
|bgcolor=black|
|77.39<ref name=PSI/>
|3.91
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[173 Ino]]
|bgcolor=black|
|77.05<ref name=PSI/>
|3.83 <!-- mass from french wikipedia -->
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[11 Parthenope]]
|bgcolor=black|
|76.67<ref name=PSI/>
|6.15<sup>M</sup>
|[[asteroid]]
|-
|[[(137295) 1999 RB216]]
|bgcolor=black|
| 76.5<ref name=johnston/>
|
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[twotino]]
|-
|[[14 Irene]]
|bgcolor=black|
|76<ref>{{cite web
|date=2008-04-14 last obs
|title=JPL Small-Body Database Browser: 14 Irene
|url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=14
|accessdate=2008-11-27}}</ref>
|8.2
|[[asteroid]]
|-
|[[89 Julia]]
|bgcolor=black|
|75.75
|3.6
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
| [[536 Merapi]]
|bgcolor=black|
| 75.7<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[(145474) 2005 SA278]]
|bgcolor=black|
|75.62<ref name=johnston/>
|
|[[Scattered-disc object]]
|-
|[[776 Berbericia]]
|bgcolor=black|
|75.59<ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]
|-
|[[145 Adeona]]
|bgcolor=black|
|75.57<ref name=PSI/>
|3.6
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[Adeona family|Adena]]
|-
|[[150 Nuwa]]
|bgcolor=black|
|75.565<ref name=PSI/>
|3.62
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[Dysnomia (moon)|Dysnomia]]
|bgcolor=black|
|75<ref>http://www.astronomy.com/asy/default.aspx?c=a&id=5673</ref> <!-- <ref>{{cite web|title=Dysnomia: The Moon of Eris|author=Mike Brown|publisher=Caltech|year=2006|url=http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/planetlila/moon/|accessdate=2009-03-05}}</ref> -->
|
|Satellite of [[Eris (dwarf planet)|Eris]]
|-
|[[Despina (moon)|Despina]]<sup>A</sup>
| bgcolor=black| [[File:Despina.jpg|50px|center]]
|75
|2.1
|[[Moons of Neptune|Satellite of Neptune]]
|-
|[[49 Pales]]<sup>M</sup>
|bgcolor=black|
|75
|2.69
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[Sycorax (moon)|Sycorax]]
| bgcolor=black|
|75<ref name=jplssd/>
| 2.3
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[39 Laetitia]]
|bgcolor=black|
|74.75
| 3.5
|[[asteroid]]
|-
| [[117 Lomia]]
| bgcolor=black|
| 74.36<ref name=PSI/>
|3.4
| [[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[238 Hypatia]]
| bgcolor=black|
|74.245<ref name=PSI/>
|
| [[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
| [[168 Sibylla]]
| bgcolor=black|
| 74.195<ref name=PSI/>
|3.42
| [[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[283 Emma]]<sup>M</sup>
|bgcolor=black|
|74
|1.38
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|-
|[[51 Nemausa]]
|bgcolor=black|
|73.93
|
|[[asteroid]]
|-
|[[106 Dione]]
|bgcolor=black|
|73.3
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[G-type asteroid|G-type]]
|-
|[[(118378) 1999 HT11]]
| bgcolor=black|
|73<ref name=johnston/>
|
| [[Trans-Neptunian object]]
|-
|[[137 Meliboea]]
| bgcolor=black|
|72.71<ref name=PSI/>
|3.2
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[20 Massalia]]<sup>$</sup>
| bgcolor=black|
|72.5
|5.67
|[[asteroid]]
|-
|[[211 Isolda]]
| bgcolor=black|
| 71.6<ref name=PSI/>
| 3.07
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[1172 Äneas]]
| bgcolor=black|
|71.41<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=1172%20;orb=0;cov=0;log=0;cad=0#phys_par</ref>
|
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Jupiter Trojan]]
|-
| [[144 Vibilia]]
| bgcolor=black|
|71.19<ref name=PSI/>
|3
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[508 Princetonia]]
|bgcolor=black|
| 71.18<ref name=PSI/><ref>[http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=508;orb=0;cov=0;log=0;cad=0#phys_par JPL 508]</ref>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[895 Helio]]
|bgcolor=black|
|70.95 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[B-type asteroid|B-type]]
|-
|[[361 Bononia]]
| bgcolor=black|
|70.86 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[D-type asteroid|D-type]]
|-
|[[420 Bertholda]]
| bgcolor=black|
| 70.625 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[P-type asteroid|P-type]]
|-
|[[93 Minerva]]
| bgcolor=black|
| 70.5
| 2.9
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]{{mdash}}[[Minor planet moon|trinary]]
|-
|[[617 Patroclus]]
|bgcolor=black|
|70.46 <ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Jupiter trojan]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|-
|[[308 Polyxo]]
|bgcolor=black|
| 70.345<ref name=PSI/>
| 2.92 <!-- mass from french wikipedia -->
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[T-type asteroid|T-type]]
|-
|[[18 Melpomene]]
| bgcolor=black|
|70.3
|3
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[268 Adorea]]
|bgcolor=black|
| 69.945<ref name=PSI/>
| 2.87 <!-- mass from french wikipedia -->
|[[Main-belt asteroid]]
|-
| [[349 Dembowska]]
|bgcolor=black|
| 69.885<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[R-type asteroid|R-type]]
|-
|[[489 Comacina]]
|bgcolor=black|
| 69.695 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[69 Hesperia]]
|bgcolor=black|
|69.07
| 2.76
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[M-type asteroid|M-type]]
|-
|[[2003 UZ117|2003 UZ<sub>117</sub>]]
|bgcolor=black|
|69
|
|[[Kuiper belt object]] — [[Haumea family]]
|-
| [[762 Pulcova]]
|bgcolor=black|
| 68.54 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|-
|[[196 Philomela]]
|bgcolor=black|
| 68.195<ref name=PSI/>
| 2.65 <!-- mass from french wikipedia -->
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[212 Medea]]
|bgcolor=black|
| 68.06<ref name=PSI/>
| 2.64<ref>"(212) Médée." Wikipédia, l'encyclopédie libre. 16 jan 2009, 21:16 UTC. 13 mar 2009, 00:01 <http://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=(212)_M%C3%A9d%C3%A9e&oldid=37119259>. <!-- MLA style --></ref>
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[Portia (moon)|Portia]]<sup>A</sup>
| bgcolor=black|
|67.6<ref name=jplssd/>
|1.7
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[712 Boliviana]]
| bgcolor=black|
|63.785 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[X-type asteroid|X-type]]
|-
| [[588 Achilles]]
| bgcolor=black|
|67.735 <ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Jupiter Trojan]]
|-
|[[690 Wratislavia]]
| bgcolor=black| [[File:690Wrat-mag13-100yrs.jpg|50px|center]]
| 67.325 <ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]
|-
|[[111 Ate]]
|bgcolor=black|
|67.28
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[247 Eukrate]]
|bgcolor=black|
|67.215<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[705 Erminia]]
|bgcolor=black|
| 67.11<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[471 Papagena]]
|bgcolor=black|
|67.095 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|Phorcys <br /><small> Ceto I </small>
| bgcolor=black|
|67<ref name=johnston/>
| 1.67<ref name=Grundy2007>{{cite journal
|last=Grundy |first=W.M.
|author2=Stansberry, J.A.; Noll K.S.; Stephens, D.C.; et al.
|title=The orbit, mass, size, albedo, and density of (65489) Ceto/Phorcys: A tidally-evolved binary Centaur
|journal=Icarus |year=2007
|url=http://arxiv.org/abs/0704.1523
|accessdate=2008-08-31 }}</ref>
|[[Satellite]] of [[65489 Ceto]]
|-
| [[1998 WW31]]
| bgcolor=black|
|66.5
| 2
|[[Trans-Neptunian object]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|-
|[[147 Protogeneia]]
| bgcolor=black|
| 66.465<ref name=PSI/>
| 2.5
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[344 Desiderata]]
| bgcolor=black|
| 66.135<ref name=PSI/>
| 2.42 <!-- mass from french wikipedia -->
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[146 Lucina]]
| bgcolor=black|
| 66.1<ref name=PSI/>
| 2.4
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[141 Lumen]]
| bgcolor=black|
| 65.52<ref name=PSI/>
|1.6
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[356 Liguria]]
|bgcolor=black|
|65.655 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[187 Lamberta]]
| bgcolor=black|
| 65.2 <ref name=PSI/>
| 2.37
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[95 Arethusa]]
| bgcolor=black|
| 65
|2.6
|[[asteroid]]
|-
|[[419 Aurelia]]
|bgcolor=black|
|64.505 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[F-type asteroid|F-type]]
|-
|[[200 Dynamene]]
|bgcolor=black|
|64.18<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[8 Flora]]
|bgcolor=black|
|63.9
|8.47
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]{{mdash}}[[Flora family|Flora]]
|-
|[[92 Undina]]
|bgcolor=black|
| 63.8
|2.1
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[M-type asteroid|M-type]]
|-
|[[654 Zelinda]]
|bgcolor=black|
|63.7 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[426 Hippo]]
|bgcolor=black|
|63.55 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[47 Aglaja]]
|bgcolor=black| [http://casjobs.sdss.org/ImgCutoutDR6/getjpeg.aspx?ra=24.02115651&dec=13.03557584&scale=0.1980635&width=512&height=512&opt=L&query=&Label=on pic]
|63.48
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[279 Thule]]
|bgcolor=black|
|63.295<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[D-type asteroid|D-type]]
|-
|[[1143 Odysseus]]
|bgcolor=black|
|62.82<ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Jupiter Trojan]] (L4)
|-
|[[469 Argentina]]
|bgcolor=black|
|62.785 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[Cybele asteroid|Cybele]]
|-
|[[159 Aemilia]]
|bgcolor=black|
|62.5
|1.4
|[[asteroid]]
|-
|[[405 Thia]]
|bgcolor=black|
|62.45 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[602 Marianna]]
|bgcolor=black|
|62.36 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[216 Kleopatra]]
|bgcolor=black|[[File:Kleopatra.jpg|50px]] <!-- radar cgi -->
|62
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[M-type asteroid|M-type]]{{mdash}}[[Minor planet moon|trinary]]
|-
|[[46 Hestia]]<sup>A</sup>
|bgcolor=black|
|62
|3.5
|[[asteroid]]
|-
|[[104 Klymene]]
|bgcolor=black|
|61.9
|2
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[410 Chloris]]
|bgcolor=black|
|61.785 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[134 Sophrosyne]]
|bgcolor=black|
|61.64
|2
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[328 Gudrun]]
| bgcolor=black|
|61.46<ref name=PSI/>
| 1.94
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[68 Leto]]
|bgcolor=black|
|61.3
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[70 Panopaea]]
|bgcolor=black|
|61.01
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[127 Johanna]]
| bgcolor=black|
|61<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=127;orb=0;cov=0;log=0;cad=0#phys_par</ref>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[276 Adelheid]]
| bgcolor=black|
|60.8<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[176 Iduna]]
|bgcolor=black|
|60.52<ref name=PSI/>
| 1.76 <!-- mass from french wikipedia -->
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[G-type asteroid|G-type]]
|-
|[[28 Bellona]]
|bgcolor=black|
|60.5
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[156 Xanthippe]]
|bgcolor=black|
|60.495<ref name=PSI/>
| 1.85 <!-- mass from french wikipedia -->
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[86 Semele]]
|bgcolor=black|
|60.3
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[78 Diana]]
|bgcolor=black|
|60.3
|
||[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[381 Myrrha]]
|bgcolor=black|
|60.29 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]{{mdash}}
|-
|[[225 Henrietta]]
|bgcolor=black|
| 60.245<ref name=PSI/>
| 1.83
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]{{mdash}}[[Cybele asteroid|Cybele]]
|-
|[[618 Elfriede]]
|bgcolor=black|
| 60.145 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]{{mdash}}
|-
|[[(73840) 2002 PN34]]
|bgcolor=black|
|59.75<ref name=spitzer/>
|
|[[Scattered-disc object]]
|-
|[[105 Artemis]]
|bgcolor=black|
|59.6
|1.8
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[81 Terpsichore]]
| bgcolor=black|
|59.54
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[5 Astraea]]
|bgcolor=black|
|59.535<ref name=PSI/>
|2.9
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[74 Galatea]] <!-- asteroid, not moon of Saturn -->
| bgcolor=black|
|59.36
|1.8
||[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[350 Ornamenta]]
| bgcolor=black|
|59.175<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[772 Tanete]]
|bgcolor=black|
|58.83<ref name=PSI/>
|
||[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
| [[476 Hedwig]]
|bgcolor=black|
|58.38 <ref name=PSI/>
|
||[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[171 Ophelia]]
|bgcolor=black|
|58.35<ref name=PSI/>
| 1.66 <!-- mass from french wikipedia -->
||[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]{{mdash}}[[Themis family|Themis]]
|-
|[[203 Pompeja]]
|bgcolor=black|
|58.13<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[3063 Makhaon]]
|bgcolor=black|
|58.07<ref name=PSI/>
|1.6
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Jupiter Trojan]]
|-
|[[38 Leda]]
|bgcolor=black|
|57.97<ref name=PSI/>
|1.6
|[[asteroid]]
|-
|[[360 Carlova]]
|bgcolor=black|
|57.88<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}
|-
|[[521 Brixia]]
|bgcolor=black|
|57.825 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}
|-
|[[490 Veritas]]
|bgcolor=black|
|57.78 |57.97<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}Veritas
|-
|[[466 Tisiphone]]
|bgcolor=black|
| 57.765 <ref name=PSI/>
|
||[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[53 Kalypso]]
|bgcolor=black|
|57.69
|
|[[asteroid]]
|-
|[[2241 Alcathous]]
|bgcolor=black|
|57.315 <ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Jupiter trojan]]
|-
|[[388 Charybdis]]
|bgcolor=black|
|57.085 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[34 Circe]]
|bgcolor=black|
|56.75
| 1.5
||[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[Epimetheus (moon)|Epimetheus]]<sup>$</sup> <br /> <small> Saturn XI </small>
|bgcolor=black| [[File:Epimetheus.jpg|50px|center]] <!-- alternate: [[File:PIA09813 Epimetheus S. polar region.jpg|50px|center]] cassini / NASA -->
|56.7
|0.5304
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[596 Scheila]]
|bgcolor=black|
|56.67 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[56 Melete]]
|bgcolor=black|
|56.62
|1.5
|[[asteroid]]
|-
|[[129 Antigone]]
|bgcolor=black|
|56.5<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=129;orb=0;cov=0;log=0;cad=0#phys_par</ref>
|2
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}nickel-iron
|-
|[[12 Victoria]]
|bgcolor=black|
|56.4
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[57 Mnemosyne]]
|bgcolor=black|
|56.3
|
|[[asteroid]]
|-
|[[545 Messalina]]
|bgcolor=black|
|55.645 <ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]
|-
|[[2797 Teucer]]
|bgcolor=black|
|55.57<ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Jupiter trojan]](L4)
|-
|[[2920 Automedon]]
|bgcolor=black|
|55.5<ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Jupiter trojan]](L4)
|-
|[[2001 QR322]]
|bgcolor=black|
|55 <!-- ((60 + 160) / 2) / 2 = 55 -->
|
|[[Neptune trojan]]
|-
|[[91 Aegina]]
|bgcolor=black|
|54.9
|1.4
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[140 Siwa]]
|bgcolor=black|
|54.895 <ref name=PSI/>
| 1.4
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[595 Polyxena]]
|bgcolor=black|
|54.535 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[230 Athamantis]]
|bgcolor=black|
|54.495
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[659 Nestor]]
|bgcolor=black|
|54.435 <ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Jupiter Trojan]]
|-
| [[37 Fides]]
|bgcolor=black|
|54
|1.3
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[514 Armida]]
|bgcolor=black|
| 53.085 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[23 Thalia]]
| bgcolor=black|
|53.8
|1.3
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[739 Mandeville]]
| bgcolor=black|
|53.765 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[X-type asteroid|X-type]]
|-
| [[2007 VL305]] <sup> A </sup>
| bgcolor=black|
| 53.75
|
|[[Neptune trojan]]
|-
|[[40 Harmonia]]
| bgcolor=black|
|53.6
|1.3
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[357 Ninina]]
|bgcolor=black|
|53.05 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[181 Eucharis]]
|bgcolor=black|
|53.33<ref name=PSI/>
|1.2
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[K-type asteroid|K-type]]
|-
| [[346 Hermentaria]]
|bgcolor=black|
|53.26 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[506 Marion]]
|bgcolor=black|
|52.97 <ref name=PSI/>
|
||[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[365 Corduba]]
|bgcolor=black|
|52.96 <ref name=PSI/>
|
||[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[253 Mathilde]]<sup>$</sup>
| bgcolor=black| [[File:(253) mathilde.jpg|50px|center]]
|52.8
|0.1033
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[36 Atalante]]
| bgcolor=black|
|52.8
|
|[[asteroid]]
|-
|[[713 Luscinia]]
| bgcolor=black|
|52.76 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[164 Eva]]
|bgcolor=black|
|52.435 <ref name=PSI/>
| 1.21 <!-- mass from french wikipedia -->
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[98 Ianthe]]
| bgcolor=black|
|52.25
|1.2
||[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[35 Leukothea]]
|bgcolor=black|
|52
| 1.1
||[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[240 Vanadis]]
|bgcolor=black|
|51.95 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[221 Eos]]
|bgcolor=black|
| 51.935<ref name=PSI/>
| 1.17 <!-- mass from french wikipedia -->
||[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[K-type asteroid|K-type]]
|-
|[[(29981) 1999 TD10]]
|bgcolor=black|
|51.85<!-- 103.7 / 2 = 51.85 --><ref name=spitzer/>
|
|[[Trans-Neptunian object]]
|-
|[[192 Nausikaa]]
|bgcolor=black|
|51.7
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[63 Ausonia]]
|bgcolor=black|
|51.57
|1.1
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[570 Kythera]]
|bgcolor=black|
|51.405 <ref name=PSI/>
|
|[[Main belt asteroid]]
|-
|[[233 Asterope]]
|bgcolor=black|
|51.39 <ref name=PSI/>
|1.4 <!-- mass from french wiki -->
|[[Main belt asteroid]]{{mdash}}[[T-type asteroid|T-type]]
|-
|[[4063 Euforbo]]
|bgcolor=black|
|51.23<ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Jupiter Trojan]]
|-
|[[175 Andromache]]
|bgcolor=black|
|50.585<ref name=PSI/>
| 1.08 <!-- mass from french wikipedia -->
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[191 Kolga]]
|bgcolor=black|
|50.515<ref name=PSI/>
| 1.08
||[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[387 Aquitania]]
|bgcolor=black|
|50.255 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[522 Helga]]
|bgcolor=black|
|50.61 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[Cybele asteroid|Cybele]]
|-
|[[663 Gerlinde]]
|bgcolor=black|
|50.44 <ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]
|-
|[[626 Notburga]]
|bgcolor=black|
| 50.365 <ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]
|-
|[[42 Isis]]
|bgcolor=black|
|50.1
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[30 Urania]]
|bgcolor=black|
|50
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|}
===Mga halimbawa ng bagay sa pagitan ng 50 km at 20 km sa radius===
There are easily tens of thousands of objects 50 km in radius or smaller{{Clarify|date=October 2009}}, but only a fraction have been explored. The number of digits is not an endorsement of [[significant figures]]. The table switches from {{e|18}} kg to {{e|15}} kg ([[Exagram|Eg]]), and many of these mass values are assumed. (see also [[List of minor planets]])
{| class="wikitable sortable"
!class="unsortable"|Body
!class="unsortable"|Image
!Mean radius<br><small>([[kilometer|km]])</small>
! Mass<br><small> {{e|15}} kg <br /> ([[Exagram|Eg]]) <br /> </small>
! class="unsortable"| Type of object
|-
|[[50 Virginia]]<sup>A</sup>
|bgcolor=black|
|49.91
|1000
|[[asteroid]]
|-
|[[114 Kassandra]]
|bgcolor=black|
| 49.86<ref name=PSI/>
| 1000
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[T-type asteroid|T-type]]
|-
| [[162 Laurentia]]
|bgcolor=black|
|49.55<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[401 Ottilia]]
|bgcolor=black|
|49.56 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[Thebe (moon)|Thebe]]<sup>A</sup> <br><small> Jupiter XIV </small>
| bgcolor=black| [[File:Thebe.jpg|50px|center]]
|49.3<ref name=jplssd/>
|430
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[148 Gallia]]
|bgcolor=black|
|48.88<ref name=PSI/>
| 980
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[R-type asteroid|R-type]]
|-
|[[404 Arsinoe]]
|bgcolor=black|
|48.855 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[27 Euterpe]]<sup>A</sup>
|bgcolor=black|
|48
|930
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[26 Proserpina]]
|bgcolor=black|
|48
|900
|[[asteroid]]
|-
|[[773 Irmintraud]]
|bgcolor=black|
|47.94<ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]{{mdash}}[[D-type asteroid|D-type]]
|-
|[[21 Lutetia]]<sup>M</sup>
|bgcolor=black|
|47.8<ref name=PSI/>
|2570
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[M-type asteroid|M-type]]
|-
|[[62 Erato]]
|bgcolor=black|
|47.7
|910
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[Themis family|Themis]]
|-
| [[345 Tercidina]]
|bgcolor=black|
|47.06 <ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[Juliet (moon)|Juliet]]<sup>A</sup>
|bgcolor=black|
|46.8<ref name=jplssd/>
|560
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[58 Concordia]]
|bgcolor=black|
|46.72
|850
|[[asteroid]]
|-
|[[229 Adelinda]]
|bgcolor=black|
|46.6<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]
|-
|[[Nix (moon)|Nix]]
|bgcolor=black|
|46<ref>average of values taken from:
{{cite journal | author = H. A. Weaver |author2 = S. A. Stern, M. J. Mutchler, A. J. Steffl, M. W. Buie, W. J. Merline, J. R. Spencer, E. F. Young and L. A. Young | year = 2006 | month = 23 February | title = Discovery of two new satellites of Pluto | journal = Nature | volume = 439| issue = 7079 | pages = 943–945| doi = 10.1038/nature04547 | url = http://arxiv.org/pdf/astro-ph/0601018 | accessdate = 2007-11-11 | format = subscription required | pmid = 16495991}}</ref>
| 70
|[[Moons of Pluto|Satellite of Pluto]]
|-
|[[103 Hera]]
|bgcolor=black|
|45.6
|790
|[[asteroid]]
|-
|[[17 Thetis]]
|bgcolor=black| [[File:17Thetis-LB1.jpg|50px|center]]
|45
|1200
|[[asteroid]]
|-
|[[143 Adria]]
|bgcolor=black|
|44.965<ref name=PSI/>
| 760
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[109 Felicitas]]
|bgcolor=black|
|44.7
|750
|[[asteroid]]
|-
|[[100 Hekate]]
|bgcolor=black|
|44.5<ref>{{cite web |url=http://www.psi.edu/pds/archive/simps.html |title=IRAS Minor Planet Survey |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051211134758/http://www.psi.edu/pds/archive/simps.html |archivedate=2005-12-11 |access-date=2010-06-26 |url-status=live }}</ref>
|1000
|[[asteroid]]
|-
|[[90 Antiope]] A
|bgcolor=black|
| 43.9<ref name=johnstonam90/>
|410
|[[asteroid]]{{mdash}}[[C-type asteroid|C-type]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|-
|[[227 Philosophia]]
|bgcolor=black|
|43.655<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[Prometheus (moon)|Prometheus]]<sup>$</sup> <br /> <small> Saturn XVI (16) </small>
|bgcolor=black| [[File:Prometheus - Voyager 2.jpg|50px|center]]
|43.1
|156.6
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[110 Lydia]]
|bgcolor=black|
|43.05
|670
|[[asteroid]]
|-
|[[Elara (moon)|Elara]]<sup>A</sup>
|bgcolor=black|
|43
|870
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]{{mdash}}[[Himalia group]]
|-
|[[72 Feronia]]
|bgcolor=black|
|42.95
|670
|[[asteroid]]
|-
|[[60558 Echeclus]]/ <br /> 174P/Echeclus
|bgcolor=black|
| 42<ref name=spitzer/><ref name=johnston/>
|
| [[Centaur (minor planet)|centaur]]<ref name=echeclus>{{cite web
|date=2008-05-07 last obs
|title=JPL Small-Body Database Browser: 60558 Echeclus (2000 EC98)
|url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=60558
|accessdate=2008-09-09}}</ref>
|-
|[[8405 Asbolus]]
|bgcolor=black|
|42<ref name=spitzer/>
|
|[[Centaur (minor planet)|centaur]]
|-
|[[90 Antiope|S/2000 (90) 1]]
|bgcolor=black|
| 41.9<ref name=johnstonam90>http://www.johnstonsarchive.net/astro/astmoons/am-00090.html</ref>
|
|[[asteroid moon]] of [[90 Antiope]]
|-
|[[71 Niobe]]
|bgcolor=black|
|41.7
|610
|[[asteroid]]
|-
|[[102 Miriam]]
|bgcolor=black|
|41.5<ref name="SIMPS">{{cite web | url=http://www.psi.edu/pds/resource/imps.html | author=Tedesco ''et al.'' | title=Supplemental IRAS Minor Planet Survey (SIMPS) | accessdate=December 31, 2008 | work=IRAS-A-FPA-3-RDR-IMPS-V6.0 | publisher=[[Planetary Data System]] | year=2004 }}</ref>
|
|[[asteroid]]
|-
| [[97 Klotho]]
|bgcolor=black|
|41.4
|590
|[[asteroid]]
|-
|[[61 Danae]]
|bgcolor=black|
|41.02
|
|[[asteroid]]
|-
|[[Thalassa (moon)|Thalassa]]<sup>A</sup>
|bgcolor=black|
|41
|350
|[[Moons of Neptune|Satellite of Neptune]]
|-
| [[122 Gerda]]
|bgcolor=black|
|40.85<ref name=PSI/>
|570
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[83 Beatrix]]
|bgcolor=black|
|40.69
|560
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[X-type asteroid|X-type]]
|-
|[[32 Pomona]]<sup>A</sup>
|bgcolor=black|
|40.5
| 550
|[[asteroid]]
|-
|[[Pandora (moon)|Pandora]]<sup>$</sup> <br /> <small> Saturn XVII (17)</small>
|bgcolor=black| [[File:Pandora PIA07632.jpg|50px|center]]
|40.3
|135.6
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Belinda (moon)|Belinda]]<sup>A</sup> <br /> <small> Uranus XIV (14) </small>
|bgcolor=black| [[File:Belinda.gif|50px|center]]
|40
|360
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[Cressida (moon)|Cressida]]<sup>A</sup>
|bgcolor=black|
|40
|340
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[115 Thyra]]
| bgcolor=black|
|39.92<ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]
|-
|[[135 Hertha]]
| bgcolor=black|
|39.62<ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]
|-
|[[84 Klio]]
| bgcolor=black|
|39.58<ref name=jpldata84klio>{{cite web
|date=2008-03-30 last obs
|title=JPL Small-Body Database Browser: 84 Klio
|url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=84
|accessdate=2008-11-06}}</ref>
|520
|[[asteroid]]
|-
|[[80 Sappho]]
| bgcolor=black|
|39.2
|
|[[asteroid]]
|-
|[[1001 Gaussia]]
| bgcolor=black|
|39
|
|[[asteroid]]
|-
|[[58534 Logos]]
| bgcolor=black|
| 38.5<ref name=Grundy2005>{{cite journal
|author=Grundy, W. M
|author2=Noll, K. S.; Stephens, D. C.
|title=Diverse albedos of small trans-neptunian objects
|journal=Icarus
|volume=176 |issue=1 |pages=184–191 |year=2005
|doi=10.1016/j.icarus.2005.01.007
|accessdate=2006-10-22}} ([http://arxiv.org/abs/astro-ph/0502229 Preprint on arXiv.])</ref>
| 270
|[[Kuiper belt object]]{{mdash}}[[cubewano]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|-
|[[124 Alkeste]]
| bgcolor=black|
|38.18<ref name=PSI/>
|470
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[55576 Amycus]]
|bgcolor=black|
|38.15 <ref name=spitzer/>
|
|[[Centaur (minor planet)|centaur]]
|-
|[[25 Phocaea]]
| bgcolor=black|
|37.6
|
|[[asteroid]]
|-
|[[8405 Asbolus]]
|bgcolor=black|
|37<ref>{{cite journal|title=Infrared spectroscopy of the Centaur 8405 Asbolus: first observations at ESO-VLT|author=Barucci, M. A., de Bergh, C., Cuby, J.-G., Le Bras, A., Schmitt, B., & Romon, J.|journal=Astronomy and Astrophysics|volume=357|pages=L53–L56|year=2000|url=http://adsabs.harvard.edu/full/2000A&A...357L..53B|accessdate=2009-03-06}}</ref>
|
|[[Centaur (minor planet)|centaur]]
|-
|[[112 Iphigenia]]
|bgcolor=black|
|36.35<ref name=PSI/>
|
|[[asteroid]]
|-
|[[(86047) 1999 OY3]]
|bgcolor=black|
|36
|
|[[Kuiper belt object]] — [[Haumea family]]
|-
|[[Hydra (moon)|Hydra]]
|bgcolor=black|
|36<ref name=jplssd/> <!-- 57 <ref name="Weaver2006"> average of values taken from:
{{cite journal | author = H. A. Weaver |author2 = S. A. Stern, M. J. Mutchler, A. J. Steffl, M. W. Buie, W. J. Merline, J. R. Spencer, E. F. Young and L. A. Young | year = 2006 | month = 23 February | title = Discovery of two new satellites of Pluto | journal = Nature | volume = 439| issue = 7079 | pages = 943–945| doi = 10.1038/nature04547 | url = http://arxiv.org/pdf/astro-ph/0601018 | accessdate = 2007-11-11 | format = subscription required | pmid = 16495991}}</ref> -->
|391<sup>P</sup>
|[[Moons of Pluto|Satellite of Pluto]]
|-
|[[Rosalind (moon)|Rosalind]]*
|bgcolor=black|
|36
|250
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[Caliban (moon)|Caliban]]
|bgcolor=black|
| 36<ref name=jplssd/>
|
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[99 Dike]]
| bgcolor=black|
|35.95
|390
|[[asteroid]]
|-
|[[66 Maja]]
| bgcolor=black|
|35.91
|
|[[asteroid]]
|-
|[[116 Sirona]]
| bgcolor=black|
|35.85<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[44 Nysa]]
| bgcolor=black|
|35.32
|370
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[E-type asteroid|E-type]]
|-
|[[10370 Hylonome]]
| bgcolor=black|
| 35<ref name=spitzer/>
|
|[[centaur (minor planet)|centaur]]
|-
|[[77 Frigga]]
| bgcolor=black|
|34.63
|350
|[[asteroid]]
|-
|[[55 Pandora]]
|bgcolor=black|
|33.35
|
|[[asteroid]]
|-
|[[133 Cyrene]]
|bgcolor=black|
|33.29<ref name=PSI/>
|310
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[79 Eurynome]]
|bgcolor=black|
|33.24
|
|[[asteroid]]
|-
|[[Naiad (moon)|Naiad]]<sup>A</sup>
| bgcolor=black| [[File:Naiad Voyager.png|50px|center]]
|33
|190
|[[Moons of Neptune|Satellite of Neptune]]
|-
|[[43 Ariadne]]
| bgcolor=black|
|32.94
|
|[[asteroid]]
|-
|[[101 Helena]]
| bgcolor=black|
|32.9
|300
|[[asteroid]]
|-
|[[108 Hecuba]]
| bgcolor=black|
|32.49<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=108%20Hecuba;orb=0;cov=0;log=0;cad=0#phys_par</ref>
|390
|[[asteroid]]
|-
|[[Desdemona (moon)|Desdemona]]<sup>A</sup>
| bgcolor=black|
|32
|180
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[Halimede (moon)|Halimede]]*
|bgcolor=black|
|31
|
|[[Moons of Neptune|Satellite of Neptune]]
|-
| [[52975 Cyllarus]]
|bgcolor=black|
| 31 <ref name=spitzer/>
|
| [[Centaur (minor planet)|Centaur]]
|-
|[[82 Alkmene]]
|bgcolor=black|
|30.48
|
|[[asteroid]]
|-
|[[60 Echo]]
|bgcolor=black|
|30.1
|
|[[asteroid]]
|-
|[[Comet Hale-Bopp]] <br /> <small> C/1995 O1 </small>
|bgcolor=black| [[File:Hale-bopp.jpg|50px|center]]
| 30<ref name=hale-bopp>{{cite web
|date=2007-10-22 last obs
|title=JPL Small-Body Database Browser: C/1995 O1 (Hale-Bopp)
|url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=Hale-Bopp
|accessdate=2008-12-05}}</ref>
|
| [[Comet]]
|-
|[[Pasiphaë (moon)|Pasiphaë]]*<sup>A</sup>
|bgcolor=black|
|30
|300
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[7066 Nessus]]
|bgcolor=black|
|30<ref name=spitzer/><ref name=johnston/>
|
|[[Centaur (minor planet)|centaur]]
|-
|[[Neso (moon)|Neso]]
| bgcolor=black|
|30
|
|[[Moons of Neptune|Satellite of Neptune]]
|-
|[[64 Angelina]]
| bgcolor=black|
|30<ref>
"EXPLOSIVE ERUPTIONS ON ASTEROIDS: THE MISSING BASALTS ON ME AUBRIE PARENT BODY;
Lionel i l s o n l * *and Klaus e i l l ;1 Planetary Geosciences Div., School of Ocean & Earth Science &
Technology, University of Hawaii, Honolulu, Hawaii 96822, U.S.A. Environmental Science Div.,
Institute of Environmental & Biological Sciences, Lancaster University, Lancaster</ref>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[E-type asteroid|E-type]]
|-
|[[2008 KV42|2008 KV<sub>42</sub>]]
|bgcolor=black|
| 29.5<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.hohmanntransfer.com/mn/08/08198_0716.htm |access-date=2010-06-26 |archive-date=2011-02-12 |archive-url=https://www.webcitation.org/5wRXrZwnC?url=http://www.hohmanntransfer.com/mn/08/08198_0716.htm |url-status=dead }}</ref>
|
| [[detached object]]
|-
|[[67 Asia]]
|bgcolor=black|
| 29.06
|
| [[asteroid]]
|-
|[[119 Althaea]]
|bgcolor=black|
| 28.65<ref name=PSI/>
| 200
| [[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[142 Polana]]
| bgcolor=black|
|27.645<ref name=PSI/>
|180
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[F-type asteroid|F-type]]
|-
|[[75 Eurydike]]
| bgcolor=black|
|27.96
|180
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[M-type asteroid|M-type]]
|-
|[[52872 Okyrhoe]]
|bgcolor=black|
|26.01<ref name=spitzer/>
|
| [[Centaur (minor planet)|centaur]]
|-
|[[Bianca (moon)|Bianca]]*
|bgcolor=black|
|26
|92
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[Prospero (moon)|Prospero]]
|bgcolor=black|
| 25
|85
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[Setebos (moon)|Setebos]]
|bgcolor=black|
| 24<ref name=jplssd/>
|75
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[123 Brunhild]]
| bgcolor=black|
|23.99<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[4348 Poulydamas]]
|bgcolor=black|
|24<ref name="EAON">{{cite web |date=2004-01-31 |title=E.A.O.N. : (4348) Poulydamas |publisher=European Asteroidal Occultation Network (E.A.O.N.) |author=Pierre Vingerhoets and Jan Van Gestel |url=http://www.aula.com/EAON/Files/2004.0131-4348.gif |accessdate=2010-05-31}}</ref>
|
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Jupiter trojan]]
|-
|[[1000 Piazzia]]
| bgcolor=black|
|23.89<ref name=PSI>[https://web.archive.org/web/20060623213811/http://www.psi.edu/pds/archive/astdata04/simps04/diamalb.tab Asteroid Data Archive, Archive] ''Planetary Science Institute''</ref>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[113 Amalthea]] <!-- the asteroid not Jupiter's moon Amalthea -->
|bgcolor=black|
|23.07<ref name=PSI/>
| 100
|[[Main-belt asteroid]]
|-
| [[Carme (moon)|Carme]]*
|bgcolor=black|
|23
|130
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]{{mdash}}[[Carme group]]
|-
|[[138 Tolosa]]
| bgcolor=black|
|22.75<ref name=PSI/>
|99
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[126 Velleda]]
| bgcolor=black|
|22.4<ref name=PSI/>
|94
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[73 Klytia]]
| bgcolor=black|
|22.22
|92
|[[asteroid]]
|-
|[[Sao (moon)|Sao]]
| bgcolor=black|
|22
|
|[[Moons of Neptune|Satellite of Neptune]]
|-
|[[125 Liberatrix]]
| bgcolor=black|
|21.79<ref name=PSI/>
|87
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[M-type asteroid|M-type]]
|-
|[[Metis (moon)|Metis]] <!-- a moon, not Metis asteroid --> <br /> <small> Jupiter XVI </small>
|bgcolor=black| [[File:Metis.jpg|50px|center]]
|21.5<ref name=Thomas1998>{{cite journal|last=Thomas|first=P.C.|author2=Burns, J.A.; Rossier, L.; et al.|title=The Small Inner Satellites of Jupiter|journal=ICARUS|year=1998|volume=135|pages=360–371|doi=10.1006/icar.1998.5976 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1998Icar..135..360T}}</ref>
| 36
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[132 Aethra]]
|bgcolor=black|
|21.435<ref name=PSI/>
|82
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[M-type asteroid|M-type]]
|-
|[[Ophelia (moon)|Ophelia]]*
|bgcolor=black|
|21.4<ref name=jplssd/><ref name=nssdc/>
|53
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[Laomedeia (moon)|Laomedeia]]
| bgcolor=black|
|21
|
|[[Moons of Neptune|Satellite of Neptune]]
|-
|[[118 Peitho]]
|bgcolor=black|
|20.87<ref name=PSI/>
|76
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[208 Lacrimosa]]
|bgcolor=black|
|20.665<ref name=PSI/>
|73.9
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[Koronis family|Koronis]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
| [[136 Austria]]
|bgcolor=black|
|20.5<ref name=PSI/>
|68
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[M-type asteroid|M-type]]
|-
|[[131 Vala]]
|bgcolor=black|
|20.22<ref name=PSI/>
|69
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[Cordelia (moon)|Cordelia]]*
|bgcolor=black|
|20
|44
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[Siarnaq (moon)|Siarnaq]]
| bgcolor=black|
|20
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|}
<!-- the moon Psamathe is in 20 km and below section-->
===Halimbawa ng mga bagay sa pagitan ng 20 km at 1 km sa radius===
{| class="wikitable sortable"
! class="unsortable"|Body
! class="unsortable"|Image
! Mean radius<br><small>([[kilometer|km]])</small>
! Mass<br><small> {{e|15}} kg <br /> ([[Exagram|Eg]]) <br /> </small>
! class="unsortable"| Type of object
|-
|[[167 Urda]]
|bgcolor=black|
|19.97<ref name=PSI/>
| 66.7
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[Koronis family|Koronis]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[Linus (moon)|Linus]]
|bgcolor=black|
|19
|60<ref name="Marchis03">{{cite journal | author= F. Marchis et al.| title= ''A three-dimensional solution for the orbit of the asteroidal satellite of 22 Kalliope''| journal= Icarus| year= 2003| volume= 165| pages= 112| url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=2003Icar..165..112M&db_key=AST&data_type=HTML&format=&high=444b66a47d11635| doi= 10.1016/S0019-1035(03)00195-7}}</ref>
|[[asteroid moon]] of [[22 Kalliope]]
|-
|[[Sinope (moon)|Sinope]]*
|bgcolor=black|
|19
|76
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Psamathe (moon)|Psamathe]]*
|bgcolor=black|
|19
|37
|[[Moons of Neptune|Satellite of Neptune]]
|-
|[[29P/Schwassmann-Wachmann]]
|bgcolor=black| [[File:29P Schwassmann Wachmann.jpg|50px]] <!-- spitzer thermal / NASA -->
|18.65<ref name=spitzer/>
|
|[[Comet]], [[centaur (minor planet)|centaur]]
|-
|[[Lysithea (moon)|Lysithea]]*
|bgcolor=black|
|18
|63
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]{{mdash}}[[Himalia group]]
|-
|[[158 Koronis]]
| bgcolor=black|
|17.685<ref name=PSI/>
| 46.3 <!-- french wikipedia mass -->
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[Koronis family|Koronis]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
|[[226 Weringia]]
| bgcolor=black|
|16.92<ref name=PSI/>
|
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]
|-
| [[433 Eros]]<sup>$</sup>
| bgcolor=black| [[File:Eros southern hemisphere overview.jpg|50px|center]] <!-- NEAR Shoemaker / NASA -->
|16.84
|66.9
|[[Near Earth asteroid]]{{mdash}}[[Amor asteroid|Amor]]
|-
|[[Stephano (moon)|Stephano]]
|bgcolor=black|
|16<ref name=jplssd/>
|22
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[Helene (moon)|Helene]] <br><small> Saturn XII </small>
| bgcolor=black| [[File:Cassini Helene N00086698 CL.jpg|50px|center]] <!-- cassini / NASA -->
|16
|25
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Albiorix (moon)|Albiorix]]
| bgcolor=black|
|16
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[1036 Ganymed]]
|bgcolor=black|
| 15.9
|33
|[[Near Earth asteroid]]
|-
|[[1815 Beethoven]]
|bgcolor=black|
| 15.8<ref name=johnston/>
|
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[243 Ida]]
|bgcolor=black| [[File:243 Ida large.jpg|50px|center]] <!-- NASA -->
|15.7<ref name="BrittYeomansHousenConsolmagno2002p486">{{harvnb|Britt|Yeomans|Housen|Consolmagno|2002|p=486}}</ref>
|42
|[[Main-belt asteroid]]{{mdash}}[[Koronis family|Koronis]]{{mdash}}[[S-type asteroid|S-type]]{{mdash}}[[Minor planet moon|binary]]
|-
|[[Atlas (moon)|Atlas]]<sup>$</sup> <br /> <small> Saturn XV (15)</small>
| bgcolor=black|[[File:Cassini Atlas N00084634 CL.png|50px|center]] <!-- cassini / NASA -->
|15.3
|66
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
| [[31824 Elatus]]
|bgcolor=black|
| 15 <ref name=spitzer/>
|
|[[centaur (minor planet)|centaur]]
|-
|[[Perdita (moon)|Perdita]]
|bgcolor=black|
| 15
| 18
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[Prospero (moon)|Prospero]]
|bgcolor=black|
| 15
|
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[Perdita (moon)|Perdita]]
|bgcolor=black|
| 15<ref name="Karkoschka2001b"/>
|13
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[Pan (moon)|Pan]]<sup>$</sup>
| bgcolor=black|[[File:Pan side view.jpg|50px|center]] <!-- NASA -->
|14.2 <ref name="Porco2007">{{cite journal | author= [[Carolyn C. Porco|Porco, C. C.]]; ''et al.''| title= ''Saturn's Small Inner Satellites: Clues to Their Origins''| journal=[[Science (journal)|Science]]| year= 2007| volume= 318| pages= 1602–1607| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2007Sci...318.1602P | doi= 10.1126/science.1143977}}</ref>
|4.95 <ref name="Porco2007"/>
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Ananke (moon)|Ananke]] <br /> <small> Jupiter XII </small>
|bgcolor=black|
|14<ref name="SheppardJewittPorco2004">(Note, he assumed geometric albedo of 0.04-->) [[Scott S. Sheppard|Sheppard, S. S.]], [[David C. Jewitt|Jewitt, D. C.]], [[Carolyn Porco|Porco, C.]]; [https://web.archive.org/web/20070614045102/http://www.ifa.hawaii.edu/~jewitt/papers/JUPITER/JSP.2003.pdf ''Jupiter's Outer Satellites and Trojans''], in ''Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere,'' edited by Fran Bagenal, Timothy E. Dowling, William B. McKinnon, Cambridge Planetary Science, Vol. 1, Cambridge, UK: Cambridge University Press, ISBN 0-521-81808-7, 2004, pp. 263-280</ref>
|38.2
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Telesto (moon)|Telesto]] <br><small> Saturn XIII or Tethys B </small>
| bgcolor=black| [[File:Telesto cassini closeup.jpg|50px|center]] <!-- cassini / NASA -->
|11.8<ref name="Porco2006">{{cite journal |author=[[Carolyn C. Porco|Porco, C.C.]] ''et al.'' |title=''Physical Characteristics and Possible Accretionary Origins for Saturn's Small Satellites'' |journal=Bulletin of the American Astronomical Society |year=2006 |volume=37 |pages=768 |url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2006/pdf/2289.pdf}}</ref>
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]] & [[Tethys (moon)|Tethys]] trojan
|-
|[[Phobos (moon)|Phobos]]<sup>$</sup> <br><small> Mars I </small>
| bgcolor=black| [[File:Phobos colour 2008.jpg|50px|center]] <!-- MRO / NASA -->
|11.1
|10.7
|[[Moons of Mars|Satellite of Mars]]
|-
|[[Paaliaq (moon)|Paaliaq]]
|bgcolor=black|
| 11
| 8.2
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Francisco (moon)|Francisco]]
| bgcolor=black|
| 11<ref name=jplssd/>
|7.2
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[Calypso (moon)|Calypso]] <br><small> Saturn XIV or Tethys C </small>
|bgcolor=black|[[File:Calypso image PIA07633.jpg|50px|center]] <!-- cassini/NASA -->
|10.7<ref name=jplssd/>
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]] & [[Tethys (moon)|Tethys]] trojan
|-
|[[Leda (moon)|Leda]]
|bgcolor=black|
|10
|11
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]{{mdash}}[[Himalia group]]
|-
|[[Ferdinand (moon)|Ferdinand]]
| bgcolor=black|
| 10<ref name=jplssd/>
|5.4
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[Margaret (moon)|Margaret]]
|bgcolor=black|
|10<ref name=jplssd/>
|5.4
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
| [[149 Medusa]]
|bgcolor=black|
| 9.88<ref name=PSI/>
| 8
|[[Main-belt asteroid]]
|-
|[[Romulus (moon)|Romulus]]
|bgcolor=black|
| 9
|4
|[[asteroid moon]] of 87 Sylvia
|-
|[[Ymir (moon)|Ymir]]
|bgcolor=black|
|9
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Trinculo (moon)|Trinculo]]
|bgcolor=black|
|9
|3.9
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[Cupid (moon)|Cupid]]
|bgcolor=black|
|9
|3.8
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[2002 Euler]]
|bgcolor=black|
| 8.72
| 5.5
| [[Asteroid]]
|-
|[[Adrastea (moon)|Adrastea]] <br><small> Jupiter XV </small>
|bgcolor=black|[[File:Adrastea.jpg|50px|center]]
|8.2
|2
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Kiviuq (moon)|Kiviuq]]
|bgcolor=black|
|8
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Tarvos (moon)|Tarvos]]
|bgcolor=black|
|7.5
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
| [[2685 Masursky]]
| bgcolor=black|[[File:Asteroid 2685Masurky.gif|50px|center]]
| 7-10
|5–11
|[[asteroid]]
|-
|[[(65407) 2002 RP120]]
|bgcolor=black|
| 7.3<ref name=jpldataRP120>{{cite web |title =JPL Small-Body Database Browser: 65407 (2002 RP120)|url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=2002RP120 |accessdate=2008-02-06}}</ref>
| 3.1
|[[Damocloid]]([[retrograde]]) & possible ejected SDO
|-
|[[Bestla (moon)|Bestla]]
|bgcolor=black|
|7
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Petit-Prince (moon)|Petit-Prince]]
|bgcolor=black|
| 6.5
|1.2
|[[asteroid moon]] of [[45 Eugenia]]
|-
|[[Deimos (moon)|Deimos]]<sup>$</sup> <br><small> Mars II </small>
|bgcolor=black| [[File:Deimos-MRO.jpg|50px|center]] <!-- MRO / NASA -->
|6.2
|1.48
|[[Moons of Mars|Satellite of Mars]]
|-
|[[951 Gaspra]]
|bgcolor=black| [[File:951 Gaspra.jpg|50px|center]]
|6.1<ref>http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=3984962</ref>
|2–3
|[[asteroid]]
|-
|[[Bergelmir (moon)|Bergelmir]]
|bgcolor=black|
|6.0
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Ijiraq (moon)|Ijiraq]]
|bgcolor=black|
|6
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[S/2002 (121) 1]]
|bgcolor=black|
|6<ref name=MarKaaHom06>{{cite journal|author=F. Marchis ''et al.''|title=''Shape, size and multiplicity of main-belt asteroids I. Keck Adaptive Optics survey''|journal=Icarus|volume=185|pages=39|year=2006|url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=2006Icar..185...39M&db_key=AST&data_type=HTML&format=&high=444b66a47d32271|doi=10.1016/j.icarus.2006.06.001|pmid=19081813|issue=1|pmc=2600456}}</ref>
|1.6
|[[asteroid moon]] of [[121 Hermione]]
|-
|[[1P/Halley]]
|bgcolor=black|[[File:Halley's Comet, 1910.JPG|50px|center]] <!-- Yerkes public domain -->
| 5.5<ref>11 km average diameter 2004 study {{JPL Small Body|name=1P}}</ref>
|0.03<ref>Using the [[Volume#Volume formulas|volume of an ellipsoid]] of 15x8x8km * an assumed [[rubble pile]] density of 0.6 g/cm³ yields a mass (m=d*v) of ~3.02E+14 kg</ref>
|[[Comet]] (75.3 year period)
|-
|[[S/2001 (107) 1]]
|bgcolor=black|
| 5.5<ref name="MarKaaHom06"/>
|1.5
|[[asteroid moon]] of [[107 Camilla]]
|-
|[[Mab (moon)|Mab]]
|bgcolor=black|
|5.0
|
|[[Moons of Uranus|Satellite of Uranus]]
|-
|[[Erriapus (moon)|Erriapus]]
|bgcolor=black|
|5.0
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[26858 Misterrogers]]
|bgcolor=black|
|4.75
|
|[[Asteroid]]
|-
|[[Callirrhoe (moon)|Callirrhoe]]
|bgcolor=black|
|4.3
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Hyrrokkin (moon)|Hyrrokkin]]
|bgcolor=black|
|4.0
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Themisto (moon)|Themisto]]
|bgcolor=black|
|4.0
|0.69
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Daphnis (moon)|Daphnis]]
| bgcolor=black|[[File:PIA06237.jpg|50px|center]]
| 3-4
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Remus (moon)|Remus]]
|bgcolor=black|
| 3.5
|0.2
|[[asteroid moon]] of 87 Sylvia
|-
|[[Tarqeq (moon)|Tarqeq]]
| bgcolor=black|
| 3.5
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Kari (moon)|Kari]]
| bgcolor=black|
| 3.5
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Thrymr (moon)|Thrymr]]
| bgcolor=black|
| 3.5
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Mundilfari (moon)|Mundilfari]]
| bgcolor=black|
| 3.5
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Suttungr (moon)|Suttungr]]
| bgcolor=black|
| 3.5
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Praxidike (moon)|Praxidike]]
| bgcolor=black|
| 3.4
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Narvi (moon)|Narvi]]
| bgcolor=black|
| 3.3
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Skathi (moon)|Skathi]]
|bgcolor=black|
|3.2
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[9P/Tempel]]
| bgcolor=black| [[File:PIA02127.jpg|50px|center]] <!-- Deep Impact I probe / NASA -->
| 3<ref name=Tempel1>{{cite web |title=Comet 9P/Tempel 1 |publisher=The Planetary Society |url=http://www.planetary.org/explore/topics/asteroids_and_comets/tempel1.html |accessdate=2008-12-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060209112311/http://www.planetary.org/explore/topics/asteroids_and_comets/tempel1.html |archivedate=2006-02-09 |url-status=live }}</ref><ref name=jpl-tempel>{{cite web |date=2008-10-25 last obs |title=JPL Small-Body Database Browser: 9P/Tempel 1 |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=9P |accessdate=2008-12-16}}</ref>
| .075
|[[Comet]]
|-
|[[Greip (moon)|Greip]]
| bgcolor=black|
| 3
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Jarnsaxa (moon)|Jarnsaxa]]
| bgcolor=black|
| 3
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Skoll (moon)|Skoll]]
| bgcolor=black|
| 3
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[S/2003 (130) 1]]
|bgcolor=black|
| 3
|0.4
|[[asteroid moon]] of 130 Electra
|-
|[[Loge (moon)|Loge]]
| bgcolor=black|
| 3
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Hati (moon)|Hati]]
| bgcolor=black|
| 3
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Fornjot (moon)|Fornjot]]
| bgcolor=black|
| 3
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Bebhionn (moon)|Bebhionn]]
| bgcolor=black|
| 3
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Aegir (moon)|Aegir]]
| bgcolor=black|
| 3
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[S/2007 S 2]]
| bgcolor=black|
| 3
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[118401 LINEAR]]
|bgcolor=black|
|3
|0.23 <!-- 2.3×10^14 kg -->
| [[Main-belt comet]]
|-
|[[4179 Toutatis]]
|bgcolor=black| [[File:Toutatis.jpg|50px|center]] <!-- NASA -->
| 2.7<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=Toutatis;orb=0;cov=0;log=0;cad=0#phys_par</ref>
|0.05
|[[Near Earth asteroid]]
|-
|[[Iocaste (moon)|Iocaste]]
| bgcolor=black|
| 2.6
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Kalyke (moon)|Kalyke]]
| bgcolor=black|
| 2.6
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]{{mdash}}[[Carme group]]
|-
|[[3200 Phaethon]]
| bgcolor=black|
| 2.55 <!-- 5.1 diameter -->
| 14
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Apollo asteroid|Apollo]]{{mdash}}[[B-type asteroid|B-type]]
|-
|[[Farbauti (moon)|Farbauti]]
| bgcolor=black|
| 2.5
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[3753 Cruithne]]
| bgcolor=black|
| 2.5
| .13
|[[asteroid]] & [[Quasi-satellite]] of [[Earth]]
|-
|[[5535 Annefrank]]
| bgcolor=black| [[File:Asteroid 5535 Annefrank.jpg|50px|center]] <!-- stardust / NASA -->
|2.4
|
|[[Asteroid]]
|-
|[[19P/Borrelly]]
|bgcolor=black| [[File:Comet Borrelly Nucleus.jpg|50px|center]] <!-- deep space 1 / NASA -->
| 2.4<ref>4.8 km diameter {{JPL Small Body|name=19P/Borrelly}}</ref>
|
| [[Comet]] (6.85 [[Julian year (astronomy)|year]] period) (Jupiter family)
|-
|[[2P/Encke]]
|bgcolor=black|[[File:Comet Encke.jpg|50px|center]] <!-- NASA -->
|2.4<ref>{{JPL Small Body|name=2P/Encke}}</ref>
|
|[[Comet]] (3.3 [[Julian year (astronomy)|year]] period)
|-
|[[Megaclite (moon)|Megaclite]]
| bgcolor=black|
| 2.25<ref>"Jupiter, in Astronomy"; ''The Columbia Encyclopedia'', Sixth Edition, 2004. 52323 pgs.</ref>
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Taygete (moon)|Taygete]]
| bgcolor=black|
| 2.2
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]{{mdash}}[[Carme group]]
|-
|[[Harpalyke (moon)|Harpalyke]]
| bgcolor=black|
| 2.2
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[C/1996 B2 (Hyakutake)]]
|bgcolor=black|[[File:Hyakutake Hubble.gif|50px|center]] <!-- hubble / NASA -->
| 2.1<ref>{{JPL Small Body|name=C/1996 B2}}</ref>
|
|[[Comet]] [http://www2.jpl.nasa.gov/comet/hyakutake/index.html]
|-
|[[81P/Wild 2]]
| bgcolor=black|[[File:Comet wild 2 craters.jpg|50px|center]] <!-- Stardust / NASA -->
| 2<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?ID=c00081_0</ref>
|
|[[Comet]]
|-
|[[Fenrir (moon)|Fenrir]]
| bgcolor=black|
| 2
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Pallene (moon)|Pallene]]
| bgcolor=black|[[File:S2004s2 040601.jpg|50px|center]]
| 2
|0.043
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Eukelade (moon)|Eukelade]]
|bgcolor=black|
|2
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Helike (moon)|Helike]]
|bgcolor=black|
|2
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Aoede (moon)|Aoede]]
|bgcolor=black|
|2
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Hermippe (moon)|Hermippe]]
|bgcolor=black|
|2
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Thyone (moon)|Thyone]]
|bgcolor=black|
|2
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Autonoe (moon)|Autonoe]]
|bgcolor=black|
|2
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Isonoe (moon)|Isonoe]]
|bgcolor=black|
|1.9
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]{{mdash}}[[Carme group]]
|-
|[[Chaldene (moon)|Chaldene]]
|bgcolor=black|
|1.9
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]{{mdash}}[[Carme group]]
|-
|[[(53319) 1999 JM8]]
|bgcolor=black| [[File:Asteroid 1999 JM8.gif|50px|center]] <!-- NASA -->
|1.75
|
|[[Asteroid]]
|-
|[[2867 Šteins]]
|bgcolor=black| [[File:Steins.png|50px|center]] <!-- public domain hand drawn -->
|1.75
|
|[[Asteroid]]
|-
|[[Polydeuces (moon)|Polydeuces]] <br /> <small> Saturn XXXIV (34)</small>
| bgcolor=black|[[File:Polydeuces.jpg|50px|center]]
|1.75<ref name="note_11">Source: [http://www.sciencemag.org/cgi/content/short/307/5713/1226 Porco ''et al.'' 2005]</ref>
|0.03
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[17P/Holmes]]
|bgcolor=black| [[File:17pHolmes 071104 eder vga.jpg|50px|center]]
|1.7<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.cloudbait.com/gallery/comet/holmes.html |access-date=2010-06-26 |archive-date=2011-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110525042438/http://www.cloudbait.com/gallery/comet/holmes.html |url-status=dead }}</ref>
|
|[[Comet]]
|-
|[[Erinome (moon)|Erinome]]
|bgcolor=black|
|1.6
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]{{mdash}}[[Carme group]]
|-
|[[Arche (moon)|Arche]]
|bgcolor=black|
|1.5
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Hegemone (moon)|Hegemone]]
|bgcolor=black|
|1.5
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Euanthe (moon)|Euanthe]]
|bgcolor=black|
|1.5
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Eurydome (moon)|Eurydome]]
|bgcolor=black|
|1.5
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Carpo (moon)|Carpo]]
|bgcolor=black|
|1.5
|0.45
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Aitne (moon)|Aitne]]
|bgcolor=black|
|1.5
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Methone (moon)|Methone]]
|bgcolor=black|[[File:Methone (frame 15).jpg|50px|center]]
|1.5
|0.019
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[4055 Magellan]]
|bgcolor=black|
|1.245<!-- 2.49 diameter --><ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=4055%20Magellan;orb=0;cov=0;log=0;cad=0#phys_par</ref>
|
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Amor asteroid|Amor]]{{mdash}}[[V-type asteroid|V-type]]
|-
|[[132524 APL]]
|bgcolor=black| [[File:Asteroid 2002 JF56.jpg|50px|center]]<!-- new horizons/NASA -->
|1.15
|
|[[asteroid]]
|-
|[[(6178) 1986 DA]]
|bgcolor=black|
| 1.15<ref>{{JPL Small Body|name=6178 (1986 DA)}}</ref>
| .002
|[[asteroid]]{{mdash}}[[Amor asteroid|Amor]]{{mdash}}[[M-type asteroid|M-type]]
|-
|[[9969 Braille]]
|bgcolor=black| [[File:PIA01345.jpg|50px|center]]<!-- deep space/NASA -->
| 1 by 1 by 2
|
|[[asteroid]]
|-
|[[Anthe (moon)|Anthe]]
|bgcolor=black|
|1
|
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[Kore (moon)|Kore]]
|bgcolor=black|
|1
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Cyllene (moon)|Cyllene]]
|bgcolor=black|
|1
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Kallichore (moon)|Kallichore]]
|bgcolor=black|
|1
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Mneme (moon)|Mneme]]
|bgcolor=black|
|1
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Pasithee (moon)|Pasithee]]
|bgcolor=black|
|1
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Kale (moon)|Kale]]
|bgcolor=black|
|1
|.015
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Sponde (moon)|Sponde]]
|bgcolor=black|
|1
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Orthosie (moon)|Orthosie]]
|bgcolor=black|
|1
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Thelxinoe (moon)|Thelxinoe]]
|bgcolor=black|
|1
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|[[Euporie (moon)|Euporie]]
|bgcolor=black|
|1
|0.015
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]
|-
|}
===Halimbawa ng mga bagay pababa ng 1 km (1000 m)===
{| class="wikitable sortable"
!class="unsortable"|Katawan
!class="unsortable"|Larawan
!Saktong radius<br><small>([[metro]])</small>
! Bigat<br><small> {{e|12}} kg ([[Petagram|Pg]]) <br /> </small>
! class="unsortable"| Uri ng Bagay
|-
|[[1620 Geographos]]
|bgcolor=black| [[File:Geographos.jpg|50px|center]] <!-- radar -->
| 885<ref name=PSI/>
| 4<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.spds.nasa.gov/planetary/factsheet/asteroidfact.html |access-date=2004-10-30 |archive-date=2004-10-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20041030182125/http://www.spds.nasa.gov/planetary/factsheet/asteroidfact.html |url-status=dead }}</ref>
|[[Near Earth asteroid]]{{mdash}}[[Apollo asteroid|Apollo]]
|-
|[[1862 Apollo]]
|bgcolor=black|
| 850
|5.1
|[[Near Earth asteroid]]{{mdash}}[[Apollo asteroid|Apollo]]{{mdash}}[[Q-type asteroid|Q-type]]
|-
|[[103P/Hartley]]
|bgcolor=black|
| 800
|
| [[Comet]] (6.41 years period)
|-
|[[Dactyl (moon)|Dactyl]]
|bgcolor=black|[[File:Dactyl-HiRes.jpg|50px]]
| 700
|
|[[asteroid moon]] of [[243 Ida]]
|-
|[[1566 Icarus]]
|bgcolor=black|
| 700
|29
|[[Near Earth asteroid]]{{mdash}}[[Apollo asteroid|Apollo]]{{mdash}}[[U-type asteroid|U-type]]
|-
|[[4769 Castalia]]
|bgcolor=black|
|700<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=4769%20Castalia;orb=0;cov=0;log=0;cad=0#phys_par</ref>
|5
|[[Near Earth asteroid]]{{mdash}}[[Apollo asteroid|Apollo]]
|-
|[[(137108) 1999 AN10]]
|bgcolor=black|
| 650
|
|[[Near Earth asteroid]]{{mdash}}[[Apollo asteroid|Apollo]]
|-
|[[(29075) 1950 DA]]
|bgcolor=black| [[File:1950da color 150.jpg|50px|center]] <!-- NASA -->
| 600
|3<ref>[http://www.google.com/search?hl=en&q=3000+×+10^9+kilogram+to+exagram 3000 x 10^9 kg]</ref>
|[[Near Earth asteroid]]{{mdash}}[[Apollo asteroid|Apollo]]
|-
|[[(66391) 1999 KW4|(66391) 1999 KW<sub>4</sub>]]
|bgcolor=black| [[File:1999 KW4 animated.gif|50px|center]] <!-- NASA -->
| 600
|2.33
|[[Mercury-crosser asteroid]]{{mdash}}[[Aten asteroid|Aten]]
|-
|[[46P/Wirtanen]]
|bgcolor=black|
|600
|
|[[Comet]]
|-
|[[3908 Nyx]] <!-- there is a picture, but need cropped version -->
|bgcolor=black|
|520
|5
|[[Near Earth asteroid]]{{mdash}}[[Amor asteroid|Amor]]{{mdash}}[[V-type asteroid|V-type]]
|-
| [[S/2003 J 9]]
|bgcolor=black|
|500<ref name=jplssd/>
|
|[[Moons of Jupiter|Satellite of Jupiter]]{{mdash}}[[Carme group]]
|-
|[[14827 Hypnos]]
|bgcolor=black|
|450<ref name=jpldataHypnos>{{cite web |title=JPL Small-Body Database Browser: 14827 Hypnos (1986 JK) |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=Hypnos |accessdate=2008-02-08}}</ref>
|
|[[Comet]] ([[Dormant comet|dormant]])<ref name=dormant>{{cite journal |first=Kathryn |last=Whitman |author2=Alessandro Morbidelli and Robert Jedicke
|title=The Size-Frequency Distribution of Dormant Jupiter Family Comets
|year=2006
|url=http://arxiv.org/abs/astro-ph/0603106v2
|accessdate=2008-02-08}}</ref>
|-
|[[2007 CA19]]
|bgcolor=black|
| 432
|1.2
|[[Near Earth asteroid]]
|-
| [[2062 Aten]]
|bgcolor=black|
|450
|7.6
|[[Near Earth asteroid]]
|-
|[[6489 Golevka]]
|bgcolor=black| <!-- radar to CGI -->
|350<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi#top</ref>
|
|[[Near Earth asteroid]]{{mdash}}[[Apollo asteroid]]
|-
|[[25143 Itokawa]]
|bgcolor=black|
| 346
|0.0358
|[[Near Earth asteroid]]
|-
|[[2004 XP14]]
|bgcolor=black|
| 300
|
|[[Near Earth asteroid]]
|-
|[[144898 2004 VD17|(144898) 2004 VD<sub>17</sub>]]
|bgcolor=black|
|290
|3<ref name="NASANEO">Based on an assumed density of 2.6 g/cm³ as given at the NASA NEO impact risk page http://neo.jpl.nasa.gov/risk/index.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110211202907/http://neo.jpl.nasa.gov/risk/index.html |date=2011-02-11 }}</ref>
|[[Near Earth asteroid]]
|-
|[[4660 Nereus]]
|bgcolor=black|[[File:Nereus.jpg|50px|center]] <!-- NASA/JPL 2002 -->
|165<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=4660%20Nereus;orb=0;cov=0;log=0;cad=0#phys_par</ref>
|
|[[Near-Earth asteroid]]
|-
|[[S/2009 S 1]] <br /><small> Saturn LXII </small>
|
|150
|unknown
|[[Moons of Saturn|Satellite of Saturn]]
|-
|[[99942 Apophis]]
|bgcolor=black|[[File:2004MN4 Sormano.gif|50px]]
|135
|0.05<ref name="NASANEO"/>
|[[Near Earth asteroid]]
|-
|[[2007 TU24]]
|bgcolor=black|[[File:2007 TU24 radar image 20080128.jpg|50px|center]] <!-- radar NASA -->
|125<ref name=NASA0125>{{cite web |title=NASA Scientists Get First Images of Earth Flyby Asteroid |publisher=[[NASA]]/[[Jet Propulsion Laboratory|JPL]] |date=2008-01-25 |url=http://www.jpl.nasa.gov/news/news.cfm?release=2008-014 |accessdate=2008-01-26}}</ref>
|
|[[Near Earth asteroid]]
|-
|{{mpl|1994 WR|12}}
|bgcolor=black|
|55<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://neo.jpl.nasa.gov/risk/1994wr12.html |access-date=2010-06-26 |archive-date=2016-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160326083250/http://neo.jpl.nasa.gov/risk/1994wr12.html |url-status=dead }}</ref>
|0.002<ref name="NASANEO"/>
|[[Near Earth asteroid]]
|-
|[[1998 KY26]]
|bgcolor=black|[[File:Asteroid 1998 KY26.faces model.jpg|50px]]
|15<ref>http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=1998%20KY26;orb=0;cov=0;log=0;cad=0#phys_par</ref>
|
|[[Near Earth asteroid]] & monolithic fast rotator
|}
==Sanggunian==
:<sup>†</sup> Using equatorial radius and assuming body is spherical
:<sup>‡</sup> Using three radii and assuming body is spheroid
: * Radius is known only very approximately
:<sup>R</sup> Radius has been determined by various methods, such as optical ([[Hubble Space Telescope|Hubble]]), thermal ([[Spitzer Space Telescope|Spitzer]]), or direct imaging via spacecraft
:<sup>9</sup> Unknown radius, generic assumed albedo of 0.09
:<sup>$</sup> Well studied asteroid or moon where the dimensions and mass are very well known. Asteroid sizes and masses taken from James Baer's [http://adsabs.harvard.edu/abs/2008DPS....40.5209B (Bio)] personal [http://home.earthlink.net/~jimbaer1/astmass.txt website.]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131021074442/http://home.earthlink.net/~jimbaer1/astmass.txt |date=2013-10-21 }}
:<sup>M</sup> Mass has been determined by [[Perturbation (astronomy)|perturbation]]. For asteroids, see James Baer's personal [http://home.earthlink.net/~jimbaer1/astmass.txt website.]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131021074442/http://home.earthlink.net/~jimbaer1/astmass.txt |date=2013-10-21 }}
:<sup>A</sup> Assumed mass
:<sup>P</sup> Mass calculated assuming Pluto's density of 2.0 g/cm<sup>3</sup>
:Note: For many of the well-determined moons, radii were taken from the [http://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_phys_par JPL Solar System Dynamics] page.
:<sup>O</sup> Radius has been determined with [[Asteroid occultation]]
==Talababa==
{{Reflist|2|refs=
{{Source list
|name1=
|name2=Karkoschka2001b
}}
}}
==Malayuang Pagbabasa==
* [http://www.psi.edu/pds/ NASA Planetary Data System (PDS)]
* [http://www.johnstonsarchive.net/astro/asteroidmoons.html Asteroids with Satellites]
* [http://www.cfa.harvard.edu/iau/lists/NumberedMPs.txt Minor Planet discovery circumstances]
* Supplemental IRAS Minor Planet Survey (SIMPS) and IRAS Minor Planet Survey (IMPS)
** [http://www.psi.edu/pds/resource/imps.html SIMPS & IMPS] ([http://www.psi.edu/pds/asteroid/IRAS_A_FPA_3_RDR_IMPS_V6_0/data/diamalb.tab V6], [http://www.psi.edu/pds/asteroid/IRAS_A_FPA_3_RDR_IMPS_V6_0/data/addl.tab additional], from [http://www.psi.edu/pds/asteroid/IRAS_A_FPA_3_RDR_IMPS_V6_0/data/ here]
** [http://www.psi.edu/pds/archive/astdata04/simps04/diamalb.tab Asteroid Data Archive (dead link)] [http://web.archive.org/web/20060623213811/http://www.psi.edu/pds/archive/astdata04/simps04/diamalb.tab Archive] ''Planetary Science Institute''
==Ugnay Panlabas==
* [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/planetfact.html Planetary fact sheets]
* [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/asteroidfact.html Asteroid fact sheet]
* [http://www.kokogiak.com/gedankengang/2007/03/all-known-bodies-in-solar-system.html All (known) Bodies in the Solar System Larger than 200 Miles in Diameter] - in an image, put side-by-side.
{{Solar System}}
[[Kategorya:Agham]]
74lijojzf0zawxlp59v55reo0izw7li
San Gimignano
0
131292
1959468
1932452
2022-07-31T00:22:48Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Commune Italya|name=San Gimignano|province=[[lalawigan ng Siena|Siena]] (SI)|website={{official website|http://www.comune.sangimignano.si.it}}|area_code=0577|postal_code=53037|day=Enero 31, Marso 12|saint=[[Geminiano|San Geminiano]], [[Santa Fina]]|elevation_m=324|elevation_footnotes=|population_demonym=Sangimignanesi|population_footnotes=|area_total_km2=138|area_footnotes=|mayor=Andrea Marrucci|mayor_party=[[Democratic Party (Italya)|PD]]|frazioni=[[Badia a Elmi]], [[Castel San Gimignano]], [[Pancole, San Gimignano|Pancole]], [[San Donato, San Gimignano|San Donato]], [[Santa Lucia, San Gimignano|Santa Lucia]], [[Ulignano]]|region=[[Toscana]]|official_name=Comune di San Gimignano|coordinates_footnotes=|coordinates={{coord|43.468|11.042|region:IT-52|display=inline,title}}|pushpin_map_alt=|pushpin_label_position=|map_caption=|map_alt=|image_map=|shield_alt=|image_shield=San Gimignano-Stemma.png|image_caption=Tanaw ng bayan mula sa timog.|image_alt=|imagesize=|image_skyline=San-Gimignano-South-2012.JPG|native_name=|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''San Gimignano''' ({{IPA-it|san dʒimiɲˈɲaːno}}) ay isang maliit na [[Nagsasanggalang na pader|napapaderang]] [[Gitnang Kapanahunan|medyebal]] na [[bayan sa burol]] sa [[komuna]] (munisipalidad) sa [[lalawigan ng Siena]], rehiyon ng [[Toscana]], hilagang-gitnang [[Italya]]. Kilala bilang ''Bayan ng Mahuhusay na Tore'', sikat ang San Gimignano sa [[Arkitekturang medyebal|arkitektura]] nitong medyebal, na natatangi sa pangangalaga ng humigit-kumulang isang dosenang mga toreng bahay nito,<ref>The exact number is not a matter of agreement because many towers have been levelled to the same height as adjacent buildings. </ref> na, kasama ang kinaroroonan sa tuktok ng burol at nakapalibot na mga pader, ay bumubuo ng "isang di malilimutang skyline".<ref name="UNESCO">{{Cite web}}</ref> Sa loob ng mga dingding, ang mga gusaling napanatili nang maayos ay kabilang ang mga halimbawa ng [[Arkitekturang Romaniko|Romaniko]] at [[Arkitekturang Gotiko|Gotikong arkitektura]], na may mga natatanging halimbawa ng mga [[Romanikong sekular at pantahanang arkitektura|sekular na gusali]] pati na rin ang mga simbahan. Ang [[Palazzo Comunale, San Gimignano|Palazzo Comunale]], ang [[Simbahang Kolehiyal San Gimignano|Simbahang Kolehiyal]] at Simbahan ng Sant' Agostino ay naglalaman ng mga fresco, kabilang ang mga siklong nagmula noong ika-14 at ika-15 siglo.<ref name="UNESCO" /> Ang "Makasaysayang Sentro ng San Gimignano" ay isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].<ref name="UNESCO" /> Ang bayan ay kilala rin sa [[azafran]], ang Ginintuang Hamon, at ang puting bino nito, ang [[Vernaccia di San Gimignano]], na ginawa mula sa sinaunang uri ng ubas ng [[Vernaccia]] grape na itinatanim sa batong buhangin sa burol na gilid ng lugar.<ref>{{cite web|url=http://www.tuscany-wine.com/vernaccia_di_san_gimignano_docg.htm|work=Tuscany Wine|access-date=11 September 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20180123073215/http://www.tuscany-wine.com/vernaccia_di_san_gimignano_docg.htm|archive-date=23 January 2018|last=Wine|first=Rebecca|title=Vernaccia di San Gimignano DOCG}}</ref><ref name="vernaccia2">{{cite web|url=http://www.seetuscany.com/food/vernac.htm|title=Vernaccia di San Gimignano|access-date=11 September 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121120204059/http://www.seetuscany.com/food/vernac.htm|archive-date=20 November 2012|work=See Tuscany}}</ref>
Noong 8 Mayo 1300, pinaunlakan ng San Gimignano si [[Dante Alighieri]] sa kaniyang tungkulin bilang embahador ng Ligang Guelfo sa Toscana.<ref name="History2">{{cite web|url=http://www.asangimignano.com/index.php?p=sangi_storia_storia&l=eng|title=History of San Gimignano|access-date=11 September 2012|work=Associazione Strutture Extralberghiere di San Gimignano}}</ref>
[[Talaksan:SanGimignanoPanorama7.jpg|right|thumb|250x250px| Mga tore sa San Gimignano]]
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga pinagkuhanan ==
* AA. VV., Mga ''Medieval na Simbahan ng Val d'Elsa.'' ''Ang mga teritoryo ng Via Francigena sa pagitan ng Siena at San Gimignano, Empoli'', dell'Acero Publishers, 1996.{{ISBN|88-86975-08-2}}[[ISBN (identifier)|ISBN]] [[Special:BookSources/88-86975-08-2|88-86975-08-2]]
* {{cite book|first=Rosella|last=Vantaggi|title=San Gimignano: Town of the Fine Towers|publisher=Plurigraf|year=1979}}
* {{cite book|first1=Anne Mueller|last1=von der Haegen|first2=Ruth|last2=Strasser|title=Art and Architecture of Tuscany|url=https://books.google.com/books?id=55CAQgAACAAJ|publisher=Kőnemann|year=2001|isbn=3-8290-2652-8}}<bdi><cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFvon_der_HaegenStrasser2001">[[Espesyal:BookSources/3-8290-2652-8|3-8290-2652-8]]</cite></bdi>
== Mga panlabas na link ==
* {{Cite EB1911}}
* {{wikivoyage-inline|San Gimignano}}
* [http://www.sangimignano.net San Gimignano - The town of the beautiful towers]
* [http://www.borghiditoscana.net/eng/tuscany/siena/sangimignano/index.html A Walk in San Gimignano] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110203033109/http://www.borghiditoscana.net/eng/tuscany/siena/sangimignano/index.html |date=2011-02-03 }}
* [http://www.sangimignano1300.com SanGimignano1300], a local museum
* [http://www.webvisionitaly.com/category.php?id=286&ref_genre=&ref_item=400 Video Introduction to San Gimignano]
* [http://www.burger.si/Italy/SanGimignano/uvod_ENG.html San Gimignano virtual tour (Italian Landmarks)]
* [http://www.asangimignano.com/index.php?p=guida&l=eng San Gimignano Guide]
* [http://www.sangimignano.com/sstoriai.htm Commune of San Gimignano]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120511020250/http://sangimignano.com/sstoriai.htm |date=2012-05-11 }}
{{Lalawigan ng Siena}}{{World Heritage Sites in Italy}}
[[Kategorya:Mga pinagmulan sa wikang Italyano ng CS1 (it)]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
kh4nl0tg6od6f7uz389b0ubv96wopyx
Arcadio Maxilom
0
134295
1959622
1946242
2022-07-31T05:00:47Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox person
|name= Arcadio Maxilom y Molero
|birth_date= {{birth date|1862|11|13}}
|death_date= {{death date and age|1924|8|10|1862|11|13}}
|birth_place= [[Tuburan, Cebu]], [[Pilipinas]]
|death_place= [[Tuburan, Cebu]], [[Pilipinas]]
|image=
|caption=
|organization = [[Katipunan]]
}}
Si Heneral '''Arcadio Maxilom y Molero''' (13 Nobyembre 1862–10 Agosto 1924) ay isang [[Pilipino]]ng [[Edukasyon sa Pilipinas|guro]] at bayani ng [[Himagsikang Pilipino]].
Ipinanganak siya sa [[Tuburan, Cebu|Tuburan]], [[Cebu]] kina Roberto Maxilom, ang [[gobernadorsilyo]] ng bayan, at Gregoria Molero. Ang kaniyang pamilya ay mga kasapi ng lokal na [[Prinsipaliya|prinsipalíya]]. Nanungkulan siya bilang guro sa lokal na paaralan bago sumapi sa [[Katipunan]], na pinamumunuhan sa Cebu ng isang batang [[Negros Oriental|Negrense]] na si [[León Kilat]].
Matapos [[kataksilan|panaksilan]] at [[asesinato|asesinahin]] si Kilat, ipinagpatuloy ni Maxilom ang himagsikan sa Cebu. Sa ilalim ng kaniyang pamumuno, nagawang pumulong muli ng Katipunan sa [[Central Cebu Protected Landscape|gitnang kabukiran]], na hindi matagos-tagos ng [[Sandatahang Lakas na Espanya|hukbong Kastila]]. Noong 16 Disyembre 1898, nagsulat si Maxilom ng liham sa [[Pamahalaan ng Espanya|autoridad na Kastila]] sa Cebu, na hinihikayat na sila ay sumuko. Hapo na pagkatapos ng walang-tigil na paglalaban, mabilis sumagot ang mga Kastila, hinihingan si Maxilom ng dalawa hanggang tatlong araw na makaalis sa lalawigan. Pagdating ng [[Bisperas ng Pasko]], nakaalis na ang mga Kastila, na nag-iwan lamang ng tatlong klerigong [[Katolisismo sa Pilipinas|Katoliko]].<ref>http://www.oocities.com/lkilat/page_12.html{{Dead link|date=Mayo 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
Walang kaalam-alam ang mga Sebwano, sa katunayan lahat ng mga Pilipino, na ang kanilang bagong-kamit na [[Pamamahayag ng Kalayaan ng Pilipinas|kalayaan]] ay hindi magtatagal, sapagkat ipinagbili na ng [[Espanya]] ang kapalaran ng kaniyang mga dating [[Pagkamamamayang Kastila|supil]] sa ''[[Estados Unidos]]'' sa halagang dalawampung milyong [[Dolyar ng Estados Unidos|dolyar]] (tingnan ang [[Tratado ng Paris (1898)|Tratado ng Paris]]).
Higit na naaalala si Maxilom sa kaniyang sutil na pagtangging sumuko sa [[Militar ng Estados Unidos|hukbong pampananakop]] na [[:en:Overseas expansion of the United States|Amerikano]] sa kabila ng pagsimulang magpahinuhod o [[Kolaborasyonismo|magkolabora]] ng kaniyang mga kapwa-rebolusyonaryo sa [[Kalakhang Maynila|Maynila]] at Cebu sa bagong [[kolonyalismo|mananakop]].<ref name=bersales>{{Cite web |url=http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/opinion/view_article.php?article_id=92487 |title=Archive copy |access-date=2010-08-23 |archive-date=2008-09-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080919052105/http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/opinion/view_article.php?article_id=92487 |url-status=dead }}</ref> Sumuko rin siya sa wakas noong 27 Oktubre 1901.
Halos makalimutan pagkatapos ng himagsikan, namatay si Maxilom sa kaniyang bayang tinubuan ng Tuburan, matapos ang isang matagal na paglalaban sa [[pagkalumpo]],<ref name="bersales" /><ref>http://kas207.blogspot.com/2005/11/lives-of-luis-flores-julio-llorente.html</ref> noong 10 Agosto 1924. Ang korteho patungo sa kaniyang libing, na sinalihan ng mga namumunong tauhan ng himagsikan tulad ni [[Emilio Aguinaldo]], ay humaba ng mga apat na kilometro, na sa ngayon ay nananatiling isa sa mga pinakamahaba sa buong kasaysayan ng Cebu.<ref name="bersales" />
Ang Abenida Mango, isa sa mga pangunahing lansangan ng [[Lungsod ng Cebu]], ay binago ang pangalan sa Abenida Maxilom bilang karangalan sa heneral.
==Mga sanggunian==
{{talasanggunian}}
==Mga panlabas na kawing==
*[http://kas207.blogspot.com/2005/11/lives-of-luis-flores-julio-llorente.html Ang mga Buhay ni Luis Flores, Julio Llorente, Juan Clímaco, at Arcadio Maxilom: Kolaborasyon at ''Resistance'' sa Sugbo, 1898–1902]
*[http://www.oocities.com/lkilat/ Si León Kilat at ang Himagsikan ng Sugbo] ([https://web.archive.org/web/20091026192428/http://geocities.com/lkilat/ Archived] 2009-10-25), na naglalaman ng mga seksiyon tungkol kay Arcadio Maxilom
*[http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/opinion/view_article.php?article_id=92487 Nasaan na si Heneral Arcadio Maxilom?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080919052105/http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/opinion/view_article.php?article_id=92487 |date=2008-09-19 }}
*[http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/opinion/view_article.php?article_id=150414 Ang Paghanap sa Kanyon ni Maxilom] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081004194123/http://globalnation.inquirer.net/cebudailynews/opinion/view_article.php?article_id=150414 |date=2008-10-04 }}
{{Philippine Revolution}}
{{DEFAULTSORT:Maxilom, Arcadio}}
[[Category:Mga Pilipinong guro]]
[[Category:Mga Pilipinong heneral]]
[[Kaurian:Mga politiko ng Pilipinas]]
[[Category:Himagsikang Pilipino]]
[[Kaurian:Digmaang Pilipino-Amerikano]]
[[Kaurian:Ipinanganak noong 1862]]
[[Kaurian:Namatay noong 1924]]
hqnk1sbizxvt60166ehox358yhv21od
Santa Croce di Magliano
0
138062
1959472
1920524
2022-07-31T00:33:48Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Commune Italya|name=Santa Croce di Magliano|province=[[lalawigan ng Campobasso|Campobasso]] (CB)|website={{official website|http://www.comune.santacrocedimagliano.cb.it/}}|area_code=0874|postal_code=86047|day=|saint=|elevation_m=608|elevation_footnotes=|population_demonym=Santacrocesi|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|area_total_km2=53.37|area_footnotes=|mayor=Donato D'Ambrosio|mayor_party=|frazioni=|region=[[Molise]]|official_name=Comune di Santa Croce di Magliano|coordinates_footnotes=|coordinates={{coord|41|43|N|14|59|E|type:city(4,863)_region:IT|display=inline,title}}|pushpin_map_alt=|pushpin_label_position=|map_caption=|map_alt=|image_map=|shield_alt=|image_shield=|image_caption=Santa Croce di Magliano|image_alt=|imagesize=|image_skyline=file:St Croce di Magliano.jpg|native_name=|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Santa Croce di Magliano''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Campobasso]] sa [[Katimugang Italya|Katimugang]] [[Italya|Italyano]] rehiyon ng [[Molise]], matatagpuan mga {{Convert|30|km|mi}} hilagang-silangan ng [[Campobasso]].
Kabilang sa mga lokal na simbahan ang [[Sant'Antonio da Padova, Santa Croce di Magliano|Sant'Antonio da Padova]] at [[San Giacomo, Santa Croce di Magliano|San Giacomo]].
Ang Santa Croce di Magliano ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Bonefro]], [[Castelnuovo della Daunia]], [[Montelongo]], [[Rotello]], [[San Giuliano di Puglia]], at [[Torremaggiore]].
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
== Mga panlabas na link ==
* [http://www.comune.santacrocedimagliano.cb.it/ Opisyal na website]
* [https://archive.today/20121202040934/http://62.94.24.124/santacroce/hh/index.php?jvs=0&acc=1 opisyal na site] (sa Italyano)
* [http://www.santacroceonline.com www.santacroceonline.com] (web magazine; sa Italyano)
* [https://web.archive.org/web/20220614000053/http://www.geocities.com/gianniciavarra/santaeng.htm Ang Pinagmulan at mga Alamat ni S. Croce di Magliano]
{{Lalawigan ng Campobasso}}
[[Kategorya:Official website different in Wikidata and Wikipedia]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
3r2fdvkt4n5wxyq1nlpztxb4ibr6co9
Tektonika ng plaka
0
147047
1959510
1898343
2022-07-31T02:06:28Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[Image:Plates tect2 en.svg|thumb|300px|right|Minapa ang mga plakang tektonika ng daigdig sa ikalawang kalahati ng ika-20 siglo]]
[[Image:Global plate motion 2008-04-17.jpg|thumb|300px|right|Mosyon ng mga plaka batay sa datos ng buntalay na Global Positioning System (GPS) mula sa [[NASA]] [http://sideshow.jpl.nasa.gov/mbh/series.html JPL]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721050552/http://sideshow.jpl.nasa.gov/mbh/series.html |date=2011-07-21 }}. Ang mga [[bektor]] ay nagpapakita ng direksiyon at magnitudo ng mosyon.]]
[[Image:Farallon Plate.jpg|thumb|300px|right|Mga labi ng [[Platong Farallon]] na malalim sa mantel ng Daigdig. Inakalang ang halos ng plaka ay simulang umilalim sa Hilagang Amerika (partikular ang kanluraning Estados Unidos at timog kanlurang Canada) sa napaka babaw na anggulo na lumilikha ng teranyong bulubundkin partikular ang katimugang Bulubunduking Mabato.]]
[[Image:Tectonic plate boundaries.png|thumb|right|upright=1.5|Tatlong mga uri ng hangganan ng plato.]]
Ang '''tektonika ng plaka''' ({{lang-es|tectónica de placas}}) ay isang [[teoryang makaagham]] sa [[heolohiya]]. Inilalarawan nito ang malakihang paggalaw ng pitong malaking plaka at ang paggalaw ng mas maraming plakang mas maliliit ng [[litospero]] ng Daigdig, dahil nagsimula ang mga prosesong tektonika sa Daigdig sa pagitan ng 3.3<ref>{{cite web|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2019/08/190801104108.htm|title=Drop of ancient seawater rewrites Earth's history: Research reveals that plate tectonics started on Earth 600 million years before what was believed earlier|author=University of the Witwatersrand|date=2019|publisher=ScienceDaily|accessdate=11 August 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190806072854/https://www.sciencedaily.com/releases/2019/08/190801104108.htm|archive-date=6 August 2019|url-status=live}}</ref> at 3.5 bilyong taon na ang nakalilipas. Nalunsad ang teoriyang ito sa mas lumang ideya ng [[Continental drift|pag-anod ng kontinente]], isang ideyang lumago noong mga unang dekada ng ika-20 siglo. Tinaggap ng [[Agham pandaigdig|heosiyentipikong]] komunidad ang teorya ng tektonika ng plaka pagkatapos mapatunayan ang [[Seafloor spreading|pagpapalawak ng sahig-dagat]] sa huling bahagi ng dekada 1950 at unang bahagi ng dekada 1960.
Ang litospero na ang timgambay na pinakadulong balat ng isang planeta (ang krast at itaas na latag), ay nakahati sa mga [[List of tectonic plates|plakang tektonika]]. Binubuo ang litospero ng Daigdig ng pito o walong pangunahing plaka (depende kung paano sila tinukoy) at mararaming mas maliit na plaka. Kung saan nakasasalubong ang mga plaka, dinedetermina ng kanilang kaukulang paggalaw sa uri ng hangganan: [[Convergent boundary|padikit]], [[Divergent boundary|pahiwalay]], or [[Transform fault|pahalang]]. Nagkakaroon ng [[lindol]], [[Bulkan|bulkanikang aktibidad]], pagbubuo ng mga [[bundok]], at mga [[Oceanic trench|oseanikong posa]] sa mga hangganan ng plaka (o [[Fault (geology)|palyadong linya]]). Mula sero hanggang 100 mm taun-taon ang tipikal na paggalaw ng mga plaka.{{sfn|Read|Watson|1975}}
Binubuo ang mga plakang tektonika ng litosperong oseaniko at mas makapal na litosperong kontinental, bawat isa ay pinatungnan ng kanyang sariling uri ng [[Crust (geology)|krast]]. Sa mga hangganang padikit, [[Subduction|subduksyon]], o ang pagbagsak ng isang plaka sa ilalim ng isa pang plaka, ay nagdadala ng mas mababang plaka patungong [[Mantle (geology)|latag]]; binabalanse ang nawalang materyal sa pamamagitan ng pagbuo ng bagong (oseanikong) krast sa mga pahiwalay na gilid sa pamamagitan ng paglatag ng sahig-dagat. Sa ganitong paraan, nananatili ang kabuuang kalatagan ng litospero. Tinatawag din itong hula ng tektonika ng plaka bilang prinsipyo ng kulindang. Iminungkahi ng mga dating teorya na pinabulaanan magmula noon ang unti-unting pag-urong (pagpapaikli) o unti-unting [[Expanding Earth|pagpapalaki ng mundo]].{{sfn|Scalera|Lavecchia|2006}}
Nakakapaggalaw ang plakang tektonika dahil mas mataas ang [[Mechanical properties|sigmuing lakas]] ng litospero ng Daigdig kaysa sa [[Asthenosphere|astenospera]] sa ilalim. Nagreresulta ang lateral na baryasyon ng kasiksikan sa latag sa [[Mantle convection|kombeksyon]]; ibig sabihin, ang mabagal na gapang ng solidong latag ng Daigdig. Ipinapalagay na pinapatakbo ang paggalaw ng plaka ng kombinasyon ng paggalaw ng sahig-dagat palayo mula sa [[Spreading ridge|lumalawak na gulod]] dahil sa mga pagkakaiba sa [[topograpiya]] (topograpikong taas ang gulod) at pagbabago sa kasiksikan sa krast (tumataas ang kasiksikan habang lumalamig ang kakabuong krast at lumalayo mula sa gulod). Sa mga [[Subduction zone|sona ng subduksyon]] "hinahatak" ang malamig, sisik na krast o lumulubog patungong latag sa ibabaw ng pababang kumokombektang sanga ng isang [[Mantle cell|sihay-latag]].<ref>{{Cite journal|doi=10.1029/2001RG000108|title=Subduction zones|journal=Reviews of Geophysics|volume=40|issue=4|pages=1012|year=2002|last1=Stern|first1=Robert J.|bibcode=2002RvGeo..40.1012S}}</ref> Mahahanap ang isa pang pagpapaliwanag sa mga iba't ibang isig na dulot ng isig-pagas ng [[Araw (astronomiya)|Araw]] at [[Buwan (astronomiya)|Buwan]]. Hindi malinaw ang matugnaying kahalagahan ng mga salik na ito at ang kanilang relasyon sa isa't isa, at pinagtatalunan pa rin ito. {{toclimit|3}}
==Tingnan din==
*[[Lindol]]
*[[Oroheniya]] - Pangunahing mekanismo sa [[pagkakabuo ng bundok]]
== Talasanggunian ==
{{Reflist}}
{{usbong|Agham}}
{{Nature nav}}
{{Earth}}
[[Kategorya:Agham pandaigdig]]
[[Kategorya:Heolohiya]]
[[Kategorya:Tektonika ng plaka]]
tjhe2pgcgnt32p8max2t2f3iwyi5eyv
Planetang unano
0
154820
1959422
1926069
2022-07-30T12:39:16Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:TheTransneptunians Size Albedo Color.svg|thumb|Paglalarawan ng mga kulay, [[albedo]], at laki ng mga planetang unano]]
Ang '''planetang unano''' ({{lang-es|planeta enano}}, {{lang-en|dwarf planet}}) ayon sa [[International Astronomical Union]] (IAU), ay isang bagay sa kalangitan na umiikot palibot sa [[Araw (astronomiya)|Araw]] na may sapat na bigat upang maging mabilog na dulot ng sariling [[balani]] ngunit hindi nalinis ang kalapit na rehiyon nito ng mga ''[[planetesimal]]'' at hindi isang [[satelayt]].
== Kasalukuyang miyembro ==
{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto"
|- bgcolor=#ccccff
! colspan=12 style="background:#dddddd;" | Mga katangiang orbital ng mga planeta unano<ref name="asteroidorbit">{{cite web|url=ftp://ftp.lowell.edu/pub/elgb/astorb.html|title=The Asteroid Orbital Elements Database|first=Ted|last=Bowell|publisher=[[Lowell Observatory]]|accessdate=2008-02-12}}{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
|- style="font-size: smaller;"
!Pangalan
!Rehiyon ng<br />Sistemang Solar
!Laki ng<br />orbital ([[Astronomical unit|AU]])
![[Tagal ng rebolusyon]]<br />(years)
!Mean orbital<br />speed (km/s)
![[Inclination|Inclination <br />to ecliptic]] (°)
![[Orbital eccentricity|Orbital<br />eccentricity]]
![[Clearing the neighbourhood|Planetary<br />discriminant]]
|- align="center"
! align="left" | [[Ceres (dwarf planet)|Ceres]]
| [[Sinturong asteroyd]]
| 2.77
| 4.60
| 17.882
| 10.59
| 0.080
| 0.33
|- align="center"
! align=left| [[Pluto]]
| [[Kuiper belt]]
| 39.48
| 248.09
| 4.666
| 17.14
| 0.249
| 0.077
|- align="center"
! align="left" | {{Dp|Haumea}}
| [[Kuiper belt]]
| 43.34
| 285.4
| 4.484
| 28.19
| 0.189
| ?
|- align="center"
! align="left" | [[Makemake (dwarf planet)|Makemake]]
| [[Kuiper belt]]
| 45.79
| 309.9
| 4.419
| 28.96
| 0.159
| ?
|- align="center"
! align="left" | [[Eris (dwarf planet)|Eris]]
| [[Scattered disc]]
| 67.67
| 557
| 3.436
| 44.19
| 0.442
| 0.10
|}
{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto"
|- bgcolor=#ccccff
! colspan=14 style="background:#dddddd;" | Mga [[katangiang pisikal]] ng mga planeta unano
|- style="font-size: smaller;"
!Pangalan
!Diyametrong<br />Ekwitoryal<br />na malapit<br />sa [[Moon]]
!Diyametrong<br />Ekwatoryal<br />(km)
!Bigat<br /> na malapit<br /> sa [[Buwan]]
!Bigat<br />({{e|21}} kg)
![[Densidad]]<br />(g/cm<sup>3</sup>)
!Harapang<br />[[gravitation|grabidad]]<br />([[Acceleration|m/s<sup>2</sup>]])
![[Escape velocity|Belosidad<br />ng pagtakas]]<br />([[Speed|km/s]])
![[Axial tilt|Inklanasyong<br />Aksiyal]]
![[Rotation period|Tagal ng<br />pag-ikot]]<br />(days)
![[Natural satellite|Buwan]]
!Pang-ibabaw na<br />[[Temperatura]]<br />([[Kelvin|K]])
![[Atmospera]]
|- align="center"
! align="left" | [[Ceres (dwarf planet)|Ceres]]<ref>{{cite journal|first=P.C|last=Thomas|author2=Parker J.Wm.; McFadden, L.A.; et al.|title=Differentiation of the asteroid Ceres as revealed by its shape|year=2005|journal=Nature|volume=437|pages=224–26|doi=10.1038/nature03938| bibcode=2005Natur.437..224T|accessdate=2008-02-16|pmid=16148926|issue=7056}}</ref><ref>Calculated based on the known parameters. APmag and AngSize generated with [http://ssd.jpl.nasa.gov/horizons.cgi?find_body=1&body_group=sb&sstr=1 Horizons] (Ephemeris: Observer Table: Quantities = 9,13,20,29)</ref>
| 28%
| 974.6±3.2
| 1.3%
| 0.95
| 2.08
| 0.27
| 0.51
| ~3°
| 0.38
| 0
| 167
| wala
|- align="center"
! align=left| [[Pluto]]<ref>{{cite web|first=D.R.|last=Williams|title=Pluto Fact Sheet|publisher=NASA|date=2006-09-07|url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/plutofact.html|accessdate=2007-03-24}}</ref><ref>{{cite journal|first=M. W.|last=Buie|author2=Grundy, W.M.; Young, E.F.; Young, L.A.; Stern, S.A.|title = Orbits and photometry of Pluto's satellites: Charon, S/2005 P1, and S/2005 P2|journal=Astronomical Journal|year=2006|volume=132|pages=290|url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=2006AJ....132..290B&db_key=AST&data_type=HTML&format=&high=444b66a47d27727|id={{Arxiv|archive=astro-ph|id=0512491}}|doi = 10.1086/504422}}</ref>
| 69%
| 2306±10
| 17.8%
| 13.05
| 2.0
| 0.58
| 1.2
| 119.59°
| -6.39
| [[Moons of Pluto|3]]
| 44
| transient
|- align="center"
! align=left| {{Dp|Haumea}}<ref name="Stansberry"/><ref name="Rabinowitz2006">{{cite journal|first=David L.|last=Rabinowitz|author2=Barkume, K.M.; Brown, E.M. et al.|title=Photometric Observations Constraining the Size, Shape, and Albedo of {{mp|2003 EL|61}}, a Rapidly Rotating, Pluto-Sized Object in the Kuiper Belt''|journal=The Astrophysical Journal|year=2006|volume=639|issue=2|pages=1238–1251|id={{arxiv|astro-ph/0509401}}|doi=10.1086/499575}}</ref>
| 33%
| 1150{{±|250|100}}
| 5.7%
| 4.2 ± 0.1
| 2.6–3.3
| ~0.44
| ~0.84
|
|
| [[Moons of Haumea|2]]
| 32 ± 3
| ?
|- align="center"
! align=left| [[Makemake (dwarf planet)|Makemake]]<ref name="Stansberry">{{cite journal| last=Stansberry| first=J.| author2=Grundy, W.; Brown, M.; et al.| title=Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope|id={{arxiv|astro-ph/0702538}}| year=2007| format=abstract| publisher=[[The Journal of Business]]}}</ref><ref>{{cite journal|title=The methane ice rich surface of large TNO 2005 FY9: a Pluto-twin in the trans-neptunian belt?|author=J. Licandro, N. Pinilla-Alonso, M. Pedani, et al.|journal=Astronomy and Astrophysics|year=2006|volume= 445 |doi= 10.1051/0004-6361:200500219|url=http://www.aanda.org/index.php?option=article&access=doi&doi=10.1051/0004-6361:200500219|accessdate=2008-07-14|pages=L35|issue= L35-L38}}</ref>
| 43%
| 1500{{±|400|200}}
| ~5%?
| ~4?
| ~2?
| ~0.5
| ~0.8
|
|
| 0
| ~30
| transient?
|- align="center"
! align="left" | [[Eris (dwarf planet)|Eris]]<ref name="Stansberry"/><ref name="mass">{{cite journal|title=The Mass of Dwarf Planet Eris|first=Michael E.|last=Brown|author2=Schaller, Emily L.|journal=Science|year=2007 |volume=316|issue=5831|pages=1585| doi=10.1126/science.1139415 |url=http://www.sciencemag.org/content/316/5831/1585|pmid=17569855}}</ref>
| 75%
| <2340
| 22.7%
| 16.7
| 2.3
| ~0.8
| 1.3
|
| ~0.3
| [[Dysnomia (buwan)|1]]
| 42
| pansamantala?
|-
|colspan=14 style="background: #FFFFFF; border-right:1px solid white; border-bottom:1px solid white; border-left:1px solid white;"|<div class="references-small" style="margin-bottom: 0em;">
</div>
|}
== Talababa ==
{{reflist}}
== Mga kawing panlabas ==
* NPR: [http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=5631291 Dwarf Planets May Finally Get Respect] (David Kestenbaum)
* BBC News: [http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4798205.stm Q&A New planets proposal], August 16, 2006
* [[Ottawa Citizen]]: [http://www.canada.com/ottawacitizen/news/story.html?id=a9591aed-f19f-4ac3-a324-1f8bb46d9379&p=2 The case against Pluto] (P. Surdas Mohit) August 24, 2006
* [[James L. Hilton]], [http://aa.usno.navy.mil/faq/docs/minorplanets.php When Did the asteroids Become Minor Planets?]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160612180437/http://aa.usno.navy.mil/faq/docs/minorplanets.php |date=2016-06-12 }}
* NASA: [http://astronomy2009.nasa.gov/topics_sep.htm IYA 2009 Dwarf Planets] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100211161824/http://astronomy2009.nasa.gov/topics_sep.htm |date=2010-02-11 }}
* [http://www.boingboing.net/2010/12/15/how-many-dwarfs-are.html How Many Dwarfs Are There?] (Mike Brown Dec 15, 2010)
[[Kategorya:Planetang menor]]
[[Kategorya:Planetang unano|*]]
[[Kategorya:Astronomiya]]
{{Stub|Astronomiya}}
{{authority control}}
{{Sistemang Solar}}
pbff3vhn3pz3h7ke0z15uya926fits7
Weekly Shōnen Sunday
0
154999
1959579
1760423
2022-07-31T03:20:36Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Magazine
|title = Weekly Shōnen Sunday
|editor = Yu Torimitsu
|previous_editor = Masaki Nawata
|category = [[Shōnen manga|''Shōnen'' manga]]<ref>{{cite book |title=Manga: The Complete Guide |last=Thompson |first=Jason |publisher=Del Rey Books |isbn=978-0-345-48590-8 |year=2007 |page=xxiii-xxiv|language=Ingles}}</ref><ref name="JMPA Boy's">{{cite web |url=http://www.j-magazine.or.jp/magadata/index.php?module=list&action=list&cat1cd=1&cat3cd=14&period_cd=34 |title=Boy's Manga |publisher=Japanese Magazine Publishers Association |date=Setyembre 2016 |language=[[wikang Hapones]] |accessdate=Nobyembre 6, 2016 |archive-date=2016-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161103235410/http://www.j-magazine.or.jp/magadata/index.php?module=list&action=list&cat1cd=1&cat3cd=14&period_cd=34 |url-status=bot: unknown }}</ref>
|frequency = Lingguhan
|circulation = 302,167<ref name="JMPA Boy's"/><br><small>(Marso, 2018)</small>
|company = Shogakukan
|firstdate = {{Start date and age|1959|03|17}}
|finaldate =
|country = Hapon
|language = [[wikang Hapones|Hapones]]
|website = [http://websunday.net/ Shōnen Sunday]
}}
Ang {{nihongo|'''''Weekly Shōnen Sunday'''''|週刊少年サンデー|Shūkan Shōnen Sandē|lead=yes}} ay isang lingguhang magasin na [[Shōnen manga|''shōnen'' na manga]] na nilathala sa bansang [[Hapon]] ng Shogakukan simula noong Marso 1959. Taliwas sa pamagat nito, ang mga isyu ng ''Weekly Shōnen Sunday'' ay nilalabas tuwing Miyerkules. Nakapagbenta ang ''Weekly Shōnen Sunday'' ng higit sa [[#Circulation|1.8{{nbsp}}bilyong]] sipi simula pa noong 1986, na ginagawa ang magasin na ito bilang ang ikaapat na pinakamabentang magasin na manga, pagkatapos ng ''[[Weekly Shōnen Jump]]'', ''Weekly Shōnen Magazine'' at ''Weekly Young Jump''.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{DEFAULTSORT:Shonen Sunday, Weekly}}
[[Kategorya:Manga]]
[[Kategorya:Shōnen manga]]
bmj71wuec73k222pank9l0prcgcdzqh
Campagna
0
155948
1959666
1941634
2022-07-31T06:23:27Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Commune Italya|name=Campagna|province=[[Lalawigan ng Salerno|Salerno]] (SA)|area_code=0828|postal_code=84022|day=Pebrero 14|saint=[[Antonino ng Sorrento]]|elevation_m=270|elevation_footnotes=|population_demonym=Campagnesi|population_footnotes=|area_total_km2=135.41|area_footnotes=|mayor=Roberto Monaco|mayor_party=|frazioni=[[Camaldoli (Campagna)|Camaldoli]], [[Galdo (Campagna)|Galdo]], [[Mattinelle]], [[Puglietta]], [[Quadrivio]], [[Romandola-Madonna del Ponte]], [[Santa Maria La Nova (Campagna)|Santa Maria La Nova]], [[Serradarce]].|region=[[Campania]]|official_name=|coordinates_footnotes=|coordinates={{coord|40|40|N|15|6|E|region:IT_type:city(15518)|display=inline}}|pushpin_map_alt=|pushpin_label_position=|map_caption=Campagna sa loob ng Lalawigan ng Salerno|map_alt=|image_map=Campagna pos SA.gif|shield_alt=|image_shield=Campagna (SA)-Stemma.png|image_caption=Pangkalahatang tanaw ng bayan.|image_alt=|imagesize=|image_skyline=Campagna (34436734302).jpg|footnotes=}}
[[Talaksan:Palazzo_Tercasio.jpg|thumb|Palazzo Tercasio, ang unang tanggapan ng limbagan ng Prinsipalidad ng Salerno]]
[[Talaksan:Chiostro_palazzo_di_città_Campagna.jpg|thumb|Palazzo di Città: ang klawstro]]
Ang '''Campagna''' ([[Wikang Italyano|Italyano]]: binibigkas bilang [kamˈpaɲɲa]) ay isang maliit na bayan at [[komuna]] sa [[lalawigan ng Salerno]], sa rehiyon ng [[Campania]] ng [[Katimugang Italya]]. Ang populasyon nito ay 17,148.<ref>{{In lang|it}} [http://demo.istat.it/bil2010/index.html Source] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120309152929/http://demo.istat.it/bil2010/index.html |date=2012-03-09 }}: [[Istat]] 2010</ref> Ang lumang Latin na pangalan nito ay Civitas Campaniae (Lungsod ng Campagna). Matatagpuan ang Campagna sa isa sa mga lambak ng Picentini Mountains sa taas na 270 metro sa ibabaw ng dagat.
== Sister city ==
Ang [[Monte Carlo]] sa [[Monaco|Prinsipalidad ng Monaco]] ay [[kambal na lungsod]] ng Campagna.
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga panlabas na link ==
{{commons category-inline|Campagna}}
* {{Official website|http://www.comune.campagna.sa.it/}} {{In lang|it}}
* [http://www.comuni-italiani.it/065/022/ Comuni italiani: Campagna] {{In lang|it}}
{{Lalawigan ng Salerno}}
[[Kategorya:Mga bayan at lungsod ng Campania]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
2rqcitixvct21sl7vdsf5miuimpt1il
Sellia, Calabria
0
159937
1959477
1899677
2022-07-31T00:48:14Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
{{Infobox Italian comune|name=Sellia|elevation_footnotes=|area_total_km2=12|population_footnotes=|population_total=526|population_as_of=Disyembre 31, 2013|pop_density_footnotes=|population_demonym=|elevation_m=560|mayor=|twin1=|twin1_country=|saint=|day=|postal_code=88050|area_code=0961|website={{official website|http://sellia.asmenet.it}}|area_footnotes=|mayor_party=|official_name=Comune di Sellia|image_map=|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Sellia (CZ)-Stemma.png|shield_alt=|map_alt=|frazioni=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|38|59|N|16|38|E|region:IT_type:city(589)|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region={{RegioneIT|sigla=CAL}}|province={{ProvinciaIT (short form)|sigla=CZ}} (CZ)|footnotes=}}Ang '''Sellia''' ({{Lang-el|Sèllia}}) ay isang nayon at [[komuna]] sa [[lalawigan ng Catanzaro]], sa rehiyon ng [[Calabria]] sa [[katimugang Italya]].
Mayroong 1,300 na residente ang bayan noong 1960. Noong 2015 ang bayan ay mayroong 537 residente; halos 60% ng mga residente ay higit sa 65 taong gulang. Sa taong iyon si Davide Zicchinella, ang alkalde, ay pumirma ng isang atas na nagsasaad na "bawal magkasakit sa bayan."<ref>"[http://www.thelocal.it/20150807/italian-town-warns-people-to-stop-dying Italian town warns people to 'stop dying']" ().</ref>
== Heograpiya ==
Ang nayon ay may hangganan sa mga bayan ng [[Albi, Calabria|Albi]], [[Catanzaro]], [[Magisano]], [[Pentone]], [[Simeri Crichi]], [[Soveria Simeri]], at [[Zagarise]].
== Mga tala at sanggunian ==
{{Reflist}}{{Lalawigan ng Catanzaro}}
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
772zry77jdiekcvxlpbcgs79kxl0rur
Anadyr
0
160056
1959612
1946167
2022-07-31T04:39:10Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Ibang gamit}}
{{Infobox Russian inhabited locality
| en_name = Anadyr
| ru_name = Анадырь
| loc_name1 =
| loc_lang1 =
| loc_name2 =
| loc_lang2 =
| loc_name3 =
| loc_lang3 =
| loc_name4 =
| loc_lang4 =
| other_name = Кагыргын
| other_lang = Chukchi
| image_skyline = Anadyr harbour6.jpg
| image_caption = Tanawin ng lungsod at pantalan ng Anadyr
| image_map =
| map_caption =
| coordinates = {{coord|64|44|N|177|31|E|display=inline,title}}
| image_flag = Flag of Anadyr (Chukotka).svg
| flag_caption =
| image_coa = Coat of Arms of Anadyr (Chukotka).png
| coa_caption =
| anthem =
| anthem_ref =
| holiday =
| holiday_ref =
<!-- administrative status -->
| federal_subject = [[Chukotka Autonomous Okrug]]
| federal_subject_ref = <ref name="ChukotkaAO_admlaw">Law #33-OZ</ref>
| adm_district_jur =
| adm_district_jur_ref =
| adm_inhabloc_jur = [[Lungsod ng kahalagahan ng kasakupang pederal|Town of okrug significance]] of Anadyr
| adm_inhabloc_jur_ref = <ref name="ChukotkaAO_admlaw" />
| adm_citydistrict_jur =
| adm_citydistrict_type =
| adm_citydistrict_jur_ref =
| adm_selsoviet_jur =
| adm_selsoviet_type =
| adm_selsoviet_jur_ref =
| capital_of =
| capital_of_ref =
| adm_ctr_of1 = Chukotka Autonomous Okrug
| adm_ctr_of1_ref = <ref name="ChukotkaAO_admlaw" />
| adm_ctr_of2 = [[Distrito ng Anadyrsky]]
| adm_ctr_of2_ref = <ref name="ChukotkaAO_admlaw" />
| adm_ctr_of3 = town of okrug significance of Anadyr
| adm_ctr_of3_ref = <ref name="ChukotkaAO_admlaw" />
| inhabloc_cat = Lungsod
| inhabloc_cat_ref = <ref name="ChukotkaAO_admlaw" />
| inhabloc_type =
| inhabloc_type_ref =
<!-- municipal status -->
| mun_district_jur =
| mun_district_jur_ref =
| urban_okrug_jur = Anadyr Urban Okrug
| urban_okrug_jur_ref = <ref name="Ref340">Law #40-OZ</ref>
| urban_settlement_jur =
| urban_settlement_jur_ref =
| rural_settlement_jur =
| rural_settlement_jur_ref =
| inter_settlement_territory =
| inter_settlement_territory_ref =
| mun_admctr_of1 = Anadyr Urban Okrug
| mun_admctr_of1_ref = <ref name="Ref340" />
| mun_admctr_of2 = Anadyrsky Municipal District
| mun_admctr_of2_ref = <ref name="Ref32">Law #148-OZ</ref>
| leader_title = Pinuno
| leader_title_ref = <ref name="LeaderLegis">Charter of Anadyr, Article 24</ref>
| leader_name = Andrey Shchegolkov
| leader_name_ref = <ref name="LeaderName">Official website of Anadyr Urban Okrug. [http://www.adm.anadyr.ru/mer/autobiography Mayor's Autobiography] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20140203061455/http://www.adm.anadyr.ru/mer/autobiography |date=February 3, 2014 }} {{ru icon}}</ref>
| representative_body = Council of Deputies
| representative_body_ref = <ref name="LeaderLegis" />
<!-- statistics -->
| elevation_m =
| area_km2 = 20
| area_km2_ref = <ref name="Area">[[Russian Federal State Statistics Service]]. "[http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/region/town.rar Регионы России. Основные социально-экономические показатели городов. 2012] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304105022/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/region/town.rar |date=2016-03-04 }}". Дальневосточный федеральный округ. Города Чукотского автономного округа.</ref>
| pop_2010census = 13045
| pop_2010census_rank =
| pop_2010census_ref = <ref name="2010Census">{{ru-pop-ref|2010Census}}</ref>
| pop_density =
| pop_latest = 15604
| pop_latest_date = Enero 2018
| pop_latest_ref = <ref name="2018Est">Chukotka Autonomous Okrug Territorial Branch of the [[Russian Federal State Statistics Service|Federal State Statistics Service]]. [http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar Численность постоянного населения Чукотского автономного округа по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180726010024/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar |date=2018-07-26 }} {{ru icon}}</ref>
| population_demonym =
| time_zone_ref =
<!-- history -->
| established_date = 1889
| established_title =
| established_date_ref = <ref name="gr">{{cite book|title=Энциклопедия Города России|year=2003|publisher=Большая Российская Энциклопедия|location=Moscow|isbn=5-7107-7399-9|page=20}}</ref>
| current_cat_date = 1965
| current_cat_date_ref = <ref name="gr" />
| abolished_date =
| abolished_date_ref =
<!-- misc -->
| postal_codes = 689000, 689700
| postal_codes_ref =
| dialing_codes = 42722
| dialing_codes_ref =
| website = https://web.archive.org/web/20140203061459/http://www.adm.anadyr.ru/
|date=Marso 2019}}
Ang '''Anadyr''' ({{lang-rus|Ана́дырь|a=Ru-Anadyr.ogg|r=Anadyr|p=ɐˈnadɨrʲ}}; [[Wikang Chukchi|Chukchi]]: {{lang|ckt|Кагыргын}}, ''Kagyrgyn'') ay isang pantalang lungsod at [[sentrong pampangasiwaan]] ng [[Chukotka Autonomous Okrug|Chukotka]] [[Mga nagsasariling okrug ng Rusya|Autonomous Okrug]], [[Rusya]], na matatagpuan sa bunganga ng [[Ilog Anadyr]] sa dulo ng isang [[tangway]] na naka-usli patungong [[Anadyrsky Liman]]. Ang Anadyr ay ang pinakasilangang [[Mga uri ng tinitirhang pook sa Rusya|lungsod]] sa Rusya; walang katayuang panlungsod ang mas-silangang mga pamayanan tulad ng [[Provideniya]] at [[Uelen]]. Dati ng kilala ito bilang ''Novo–Mariinsk'' hanggang sa taong 1923.<ref name="gr" />
==Heograpiya==
[[Talaksan:AnadyrskyLiman.JPG|thumb|left|Anadyr, tanaw mula sa isang helikopter]]
Matatagpuan ang Anadyr sa dulo ng isang malaking [[tangos]], sa hilaga ay ang bunganga ng [[Ilog Anadyr]] at sa silangan ay ang [[Anadyrsky Liman]] (ang wawang bahagi ng ilog) na umaagos patungong [[Golpo ng Anadyr]].<ref name="Gray122">Gray, p. 122</ref> Ang mismong lungsod ay nasa di-gaanong matarik na dalisdis na pumapaitaas mula sa dagat, sa kabilang dako ng Ilog Anadyr ay ang mga bundok, at sa kanlurang dako ng lungsod at malayu-layo naman ay napakalawak na patag na [[tundra]].<ref name="Gray122" />
Ang lungsod ay nasa paralelong katulad sa [[Fairbanks, Alaska|Fairbanks, Estados Unidos]]; [[Skellefteå|Skellefteå, Suwesya]]; at [[Oulu|Oulu, Pinlandiya]]. Maliban sa mga lungsod na ito, karaniwang maliit ang populasyon sa gayong hilagang mga paralelo.
==Demograpiya==
{{Historical populations
|align=left
|1926 |224
|1939 |3344
|1959| 5859
|1970 |7703
|1979 |12241
|1989 |17094
|2002 |11038
|2010 |13045
|align-fn=center
|footnote=1926:<ref>Список населённых мест Дальневосточного края. По материалам Всесоюзной переписи населения 17 декабря 1926 года и Приполярной переписи 1926—27 года. — Хабаровск; Благовещенск, 1929.</ref>, 1939:<ref>РГАЭ, ф. 1562, оп. 336, д. 1470, л. 20.</ref>, 1959:<ref>[http://www.webgeo.ru/db/1959/rus-1.htm Перепись населения СССР 1959 года] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110719234456/http://www.webgeo.ru/db/1959/rus-1.htm |date=July 19, 2011 }}</ref>, 1970:<ref>[http://www.webgeo.ru/db/1970/rus-dalv.htm Перепись населения СССР 1970 года] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120323124558/http://www.webgeo.ru/db/1970/rus-dalv.htm |date=March 23, 2012 }}</ref>, 1979:<ref>[http://www.webgeo.ru/db/1979/rus-dalv.htm Перепись населения СССР 1979 года] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120323124612/http://www.webgeo.ru/db/1979/rus-dalv.htm |date=March 23, 2012 }}</ref>, 1989:<ref name="1989Census">{{ru-pop-ref|1989Census}}</ref>, 2002:<ref name="2002Census">{{ru-pop-ref|2002Census}}</ref>, 2010:<ref name="2010Census" />
}}
{{clear}}
==Mga pandaigdigang ugnayan==
{{See also|Talaan ng mga kambal at kapatid na lungsod sa Rusya}}
===Mga kambal at kapatid na lungsod===
[[Mga kambal at kapatid na lungsod|Magkakambal]] ang Anadyr sa:
*{{flagicon|USA}} [[Bethel, Alaska|Bethel]], [[Alaska]], [[Estados Unidos]]<ref>{{cite web|url=http://bethel.govoffice.com/vertical/Sites/%7B86032ACB-92B0-4505-919A-3F45B84FECD9%7D/uploads/%7BEFEDEA86-3466-4370-A7D0-E88B43BA40CF%7D.PDF|title=Wayback Machine|author=|date=August 12, 2011|website=archive.org|accessdate=April 18, 2018|archive-date=Agosto 12, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110812094031/http://bethel.govoffice.com/vertical/Sites/%7B86032ACB-92B0-4505-919A-3F45B84FECD9%7D/uploads/%7BEFEDEA86-3466-4370-A7D0-E88B43BA40CF%7D.PDF|url-status=bot: unknown}}</ref>
==Talasanggunian==
===Talababa===
{{Reflist|2}}
===Mga pinagmulan===
*{{RussiaAdmMunRef|chu|adm|law}}
*{{RussiaAdmMunRef|chu|adm|list}}
*{{RussiaAdmMunRef|chu|mun|list|anadyr}}
*{{RussiaAdmMunRef|chu|mun|list|anadyrsky}}
*{{RussiaBasicLawRef|chu|anadyr}}
*T. Armstrong. ''[https://books.google.com/books?id=SqXNWFBEjc0C&printsec=frontcover Russian Settlement in the North]'' (1965) Cambridge University Press.
*Н. Н. Диков (N. N. Dikov). "История Чукотки с древнейших времен до наших дней" (''The History of Chukotka from Ancient Times to the Present Day'') (1989) Moscow
*P. A. Gray. [https://books.google.com/books?id=5GRWgX2xQMEC&printsec=frontcover The Predicament of Chukotka's Indigenous People: Post-Soviet Activism in the Russian Far North] (2005) Cambridge University Press
*Н. А. Жикарев (N. A. Zhikarev). "Очерки Истории Северо-Восточной РСФСР" (''Sketches of the history of Northeast RSFSR'') (1961) Magadan
*А. И. Крусданов (A. I. Krusdanov). "Советы на северо-востоке СССР (1962–1982): Сборник документов и материалов, часть 3" (''The Soviets of the Northeast USSR (1962–1982): Collection of Documents and Materials, Part 3'') (1986) Magadan
==Mga kawing panlabas==
{{Wikivoyage|Anadyr}}
*[https://web.archive.org/web/20140203061459/http://www.adm.anadyr.ru/ Official website of Anadyr] {{ru icon}}
*[http://www.anadyr.org/ Unofficial website of Anadyr] {{ru icon}}
*[https://www.flickr.com/photos/tags/anadyr Flickr photos tagged Anadyr]
*[http://memory.loc.gov/intldl/mtfhtml/mfdev/igdrazboinik.html Clipper Ship Razboinik which helped found Novo Mariinsk]
*[http://foto.chukotken.ru/categories.php?cat_id=6 Anadyr Photo Gallery]
*[http://forum.chukotken.ru/index.php?autocom=gallery&req=si&img=4616 Panorama of Anadyr]
*[http://forum.chukotken.ru/index.php?autocom=gallery&req=sc&cat=14 More photos of Anadyr]
{{Chukotka Autonomous Okrug}}
{{Authority control}}
[[Kategorya:Mga lungsod sa Chukotka Autonomous Okrug]]
[[Kategorya:Mga bayan at lungsod sa Rusya]]
lev78fmxojmenbhuzi0e6n752kh1h3e
Jenglot
0
161245
1959724
1931352
2022-07-31T08:37:53Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Ang '''jenglot''' ay isang uri ng misteryosong nilalang o bampira sa kultura at mitolohiyang Indones. Tinutukoy iyon na halos isang maliit na buhay na taong manika. Kadalasan itong inilalarawan bilang nilalang na pang-mitikal, minsanan ding nakikita sa kriptosoolohiya, at paminsan-minsang binibigyang diwa na nanggaling na sa katawan ng isang tao. Tumutulad din ang anyo nito kay [[Medusa,]] isang tauhan sa Griyegong mitolohiya.
==Mga Pinamumugaran==
Pinaniniwalaang makikita ang jenglot sa [[Indonesya]], lalo na sa [[Java (pulo)|Java]]. Kadalasan silang natatagpuan ng mga katutubong [[saykiko]] pagkatapos nilang isagawa ang supernatural na seremonya. Sinasabi ring makikita kahit na saan ang mga jenglot, mula sa ilalim ng lupa, sa sirang bubong ng bahay, at kahit na sa tangkay ng isang malaking puno.
==Pagpapakain sa Jenglot==
Pinapakain ng mga 'tagapangalaga' ng jenglot ang kanilang mga nilalang ng [[dugo]], na maaaring galing sa dugo ng hayop (kambing) o dugo ng tao. Ang mga nagpapakain ng nilalang ng dugo ng tao bumibili pa nang legal sa Indonesian Red Cross. Sinasabing hindi umiinom nang direkta sa dugo ang jenglot. Nilalagay ng tao ang jenglot malapit sa dugo, pero hindi man lang gumagalaw o humahawak ng dugo ang jenglot. Sinasabi kasi na makukuha ng jenglot ang sustansiya ng dugo sa sarili nilang paraan. Sinasabi naman ng iba na nabubuhay iyon at iniinom ang dugo kapag nag-iisa lamang.
==Pagiging Jenglot==
Ayon sa alamat na Indones, isang asetiko ang jenglot na nangnais na matuto ng "Ilmu Bethara Karang" o ang daan patungo sa buhay na walang hanggan. Sinasabi na ring isang ermitanyo na sumasamba sa mga demonyo at nagkakamit ng natatangi kapangyarihan at kakayahan. Sinasabi rin nila na magiging kapag nagnillay-nilay nang malalim sa isang yungib ang isang tao na may supernatural na kapangyarihan, siya ay magiging jenglot.
==Tignan din==
* [[Pontianak (alamat)|Pontianak]]
==Mga Kawing Panlabas==
* Picture of Jenglot [http://www.seekers-malaysia.com/?p=401] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928055742/http://www.seekers-malaysia.com/?p=401 |date=2007-09-28 }} [http://www.seekers-malaysia.com/?p=403] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928055828/http://www.seekers-malaysia.com/?p=403 |date=2007-09-28 }}
* Another photo of Jenglot [http://riyogarta.com/2008/08/01/jenglot/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110715190534/http://riyogarta.com/2008/08/01/jenglot/ |date=2011-07-15 }}
* [http://www.mmail.com.my/Current_News/mm/Wednesday/Hotnews/20060823111515/Article/index_html DNA to shed light on 'jenglot']{{Dead link|date=Pebrero 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* Jenglot, "Monster Kecil" yang Misterius (in Indonesian Language) [https://web.archive.org/web/20090830103839/http://geocities.com/Area51/Dimension/7127/jenglot.html ]
* http://www.forteantimes.com/articles/107_sdays.shtml {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060504220313/http://www.forteantimes.com/articles/107_sdays.shtml |date=2006-05-04 }}
* Jenglot Jive – Tiny Entities Discovered In Southeast Asia [https://web.archive.org/web/20090625023831/http://www.geocities.com/foxbat2my/jenglot.html ]
* http://www.cryptomundo.com/cryptozoo-news/cambfex/
* Ghostly Affair At Shah Alam Museum [http://www.bernama.com.my/bernama/v3/news.php?id=207254] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070926215257/http://www.bernama.com.my/bernama/v3/news.php?id=207254 |date=2007-09-26 }}
[[Kategorya:Indonesia]]
nc71pwh0ds4evx9958bc068uvqmehdz
Birhen Tagapamagitan ng Lahat ng Biyaya
0
161969
1959652
1902704
2022-07-31T05:55:32Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[File:Our Lady of Mediatrix of All Grace - Lipa 4.jpg|thumb|300px|Wangis ng Birhen Tagapamagitan ng Lahat ng Biyaya sa [[Lipa, Batangas|Lipa]] ayon sa paglalarawan ni [[Teresita Castillo]].]]
Ang '''Birhen Tagapamagitan ng Lahat ng Biyaya'''<ref>{{cite web | last = Llasos | first = Marwil N | url = http://bromarwilnllasos.blogspot.com/2012/08/kasaysayan-ng-pagpapakita-ni-maria.html | title = Kasaysayan ng Pagpapakita ni Maria, Tagapamagitan ng Lahat ng Biyaya, sa Carmelo ng Lipa: Isang Tula | accessdate = Abril 3, 2013 | archive-date = Abril 23, 2013 | archive-url = https://archive.is/20130423021706/bromarwilnllasos.blogspot.com/2012/08/kasaysayan-ng-pagpapakita-ni-maria.html | url-status = bot: unknown }}</ref> ay isang titulong iginawad sa [[Birheng Maria]] sa paniniwalang siya ang tagapamagitan sa lahat ng grasya na nanggagaling sa kaniyang anak na si [[Hesus]]. Ito'y sa kadahilanang ang Mahal na Birhen ang naging daan upang maganap ang unang himala ni Hesus sa [[kasalan sa Cana]] ({{bibleref2| Juan |2:1-12}}). Pinaniniwalaan na ang Birheng Maria ang nagdarasal sa kaniyang Anak upang tayo'y kaniyang mabiyayaan ng grasya, maliban dito, siya rin ang ginagamit bilang instrumento ng [[Diyos]] upang maibahagi ang mga grasyang nagmula sa kaniya.<ref name=ewtn>{{cite web | last = Most | first = Fr. William G | title = Mary, Mediatrix of All Graces | publisher = EWTN | year = 2004 | url = http://www.ewtn.com/faith/teachings/marya4.htm | accessdate = Mayo 31, 2011 | language = Ingles | archive-date = Hunyo 5, 2011 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110605024251/http://www.ewtn.com/faith/teachings/marya4.htm | url-status = dead }}</ref> Ipinagdiriwang ang kapistahan ng ''Birhen Tagapamagitan ng Lahat ng Biyaya'' tuwing Mayo 31.
==Kasaysayan==
Unang tinawag na tagapamagitan ang Birheng Maria ni [[San Efren]] noong 373, noong siya'y manalanging: ''"Sumasamo ako sa inyo, Tagapamagitan ng mundo; iyong agarang tunghayan ang aking mga pangangailangan."'' Sa kaniyang pang-apat na pangangaral tungkol sa Mahal na Birhen tinawag din niya itong ''"tagapamahagi ng mga grasya... tagapamagitan ng buong mundo."'' Maliban kay San Efren maraming mga banal sa kasaysayan ang nagturing sa Mahal na Birhen bilang Tagapamagitan. Nariyan si [[Antipatro ng Bostra]], isa sa mga tinuturing na Ama ng [[Konsilyo ng Efeso]] na nagsabing: ''"Kaaba-aba kang taos-pusong namamagitan bilang Tagapamagitan ng sangkatauhan."'' <ref name=ldm>{{cite web | title = Mary, Mediatrix of all Graces... | publisher = These Last Days Ministries, Inc | date = Pebrero 3, 2010 | url = http://www.ewtn.com/faith/teachings/marya4.htm | accessdate = Mayo 31, 2011 | language = Ingles | archive-date = Hunyo 5, 2011 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110605024251/http://www.ewtn.com/faith/teachings/marya4.htm | url-status = dead }}</ref>
Ilang taon pa lamang ang nakalilipas nuong ilabas ng simbahan ang [[dogma]] ng [[Inmaculada Concepcion]], iminungkahi na ng [[Heswita]]ng pari na si René-Marie de La Broise noong 1896 ang paglalabas ng isa pang doktrina patungkol kay Maria bilang "Tagapamagitan ng lahat ng Grasya." Ipinalaganap ni La Broise ang mungkahi niyang ito na malugod namang sinuportahan ng mga teolohiyo. Kasabay nito, si Madeleine ni Hesus, isang madreng [[Carmelita]] ay sinasabing nagkakaroon ng mga pangitain ni Hesus na humihiling na bigyan ng dogmatikong kahulugan ang pagiging tagapamagitan ng kaniyang Ina. Kinausap ni Désiré Joseph Mercier, ang bagong talagang [[Arsobispo]] ng [[Arkidiyosesis ng Mechelen|Mechelen]], [[Belgium]], si Madeleine na nakiusap upang kausapin ni Mercier si [[Papa Pio X]] ukol dito. Pinangunahan ni Mercier ang pagsulong petisyong ito, kasama ng mga petisyon ng iba't-ibang grupong relihiyoso sa Belgium na nanawagan para magkaroon ng kaganapan ito. Ang pagsisikap na ito'y nagbunga. At noong 1921, itinakda ni [[Papa Benedicto XV]] ang Mayo 31, bilang kapistahan ng Birhen ng Tagapamagitan ng lahat ng Grasya sa Belgium. Inanyayahan ni Mercier ang mga obispo sa buong mundo upang hilingin din ang kapistahang ito upang ito'y maging pangkalahatan. Noong 1924, bumuo si [[Papa Pio XI]] ng tatlong komisyon (sa [[Roma]], [[España]] at Belgium) upang pag-aralan ang petisyon. Hindi na nalaman ang naging rekomendasyon ng komisyon sa Roma, habang isinulong naman ng komisyon sa España at Belgium ang mahabang argumentong pumapabor sa pagiging tagapamagitan ng Birheng Maria.<ref name=mother1>{{cite web | url = http://www.motherofallpeoples.com/2012/02/mary-mediatrix-of-all-graces-part-i/ | title = Mary Mediatrix of All Graces, Part I | accessdate = Setyembre 15, 2015 | date = Pebrero 11, 2012 | publisher = Mother of All Peoples | language = Ingles | last = Apollonio F.I. | first = Fr. Alessandro M. | archive-date = Marso 5, 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160305171641/http://www.motherofallpeoples.com/2012/02/mary-mediatrix-of-all-graces-part-i/ | url-status = dead }}</ref> Nuong mamatay si Mercier noong 1926, ipinagpatuloy ng kaniyang mga tagasunod ang pagsulong sa petisyon, hanggang ipatawag ni [[Papa Juan XXIII]] ang [[Ikalawang Konsilyo Vaticano]] noong Enero 1959.<ref name=mother2>{{cite web | url = http://www.motherofallpeoples.com/2012/02/mary-mediatrix-of-all-graces-part-ii/ | title = Mary Mediatrix of All Graces, Part II | accessdate = Setyembre 15, 2015 | date = Pebrero 11, 2012 | publisher = Mother of All Peoples | language = Ingles | last = Apollonio F.I. | first = Fr. Alessandro M. | archive-date = Marso 5, 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160305170309/http://www.motherofallpeoples.com/2012/02/mary-mediatrix-of-all-graces-part-ii/ | url-status = dead }}</ref> Mistulang naging mailap ang [[Vaticano]] sa pagkilala sa Mahal na Ina bilang mediatrix ng "lahat" ng grasya. Ayon sa ''[[Lumen Gentium]]'' #62 ng Ikalawang Konsilyo Vaticano:
{{Quotation|... Nang iniakyat siya sa langit, hindi niya tinalikuran ang kaniyang tungkuling makapagligtas, bagkus ipinagpatuloy niya ang kaniyang walang patid na pamamagitan upang ibahagi sa atin ang mga biyaya ng walang hanggang kaligtasan. Kaya't ang Mahal na Birhen ay kinikilala ng Simbahan sa mga titulong Tagataguyod, Auxiliatrix, Adjutrix, at Mediatrix. Gayon pa man, ito'y dapat maunawaan na hindi nito inaalis o dinaragdagan ang ano mang karangalan at kapangyarihan ni Kristo ang nag-iisang Tagapamagitan.}}
Kapansin-pansin na hindi isinama ng Vaticano II ang mga salitang "ng lahat ng grasya." Subalit, tulad ng pinupunto ng maraming kasulatan ng mga [[Santo Papa]], ang papel ni Maria sa pamamahagi ng mga grasya ay lohikal na nagmula sa kaniyang papel bilang tagatanggap ng lahat ng grasya.<ref name=ewtn />
Tutol ang mga [[Protestante]] sa paniniwalang si Maria ay isa ring tagapagpamagitan.<ref name=ewtn /> Sa kanilang pananaw na binatay nila [[Bibliya]], si Hesus lamang ang tanging tagapagpamagitan ng Diyos at ng sangkatauhan ({{bibleref2|1 Timoteo |2:5}}).
==Aparisyon sa Lipa==
{{main|Aparisyon sa Lipa}}
Sinasabing noong 1948 sa bayan ng [[Lipa, Batangas|Lipa]] sa [[Pilipinas]], 19 na ulit na nagpakita ang Birheng Maria kay [[Teresita Castillo]], isang kandidata upang maging nobisyong Carmelita. Ayon sa napabalita, noong Setyembre 12, habang nagdarasal si Castillo sa hardin ng monasteryo, nakita niyang biglang nanginig ang isang sanga at matapos nito ay kinausap siya ng Mahal na Birhen na humiling na halikan niya ang lupa at bumalik sa eksaktong lugar na iyon araw-araw sa loob ng labinlimang araw. Noong Septyembre 16, nagpakita ang Mahal na Birhen at humiling na bendisyunan ang mga sanga at magpagawa ng kaniyang imahen sa lugar kung saan siya nagpakita at magsagawa ng misa tuwing ika-12 ng buwan. Ayon sa umano'y nakita ni Castillo:
{{quote|''Isang magandang babae ang nagpakita, magkadaupa ang kaniyang mga kamay sa may dibdib, isang gintong rosaryo ang nakasabit sa kanang kamay, bahagyang nakayuko, ang kaniyang damit ay payak at puting-puti na tinatalian sa may baywang ng isang manipis na tela. Siya'y nakayapak at nakatungtong sa mga ulap na may dalawang talampakan ang taas mula sa lupa. Ang kaniyang mukhang di-mailarawan sa ganda ay nagniningning.<ref name=arguelles>{{ cite speech| last = Arguelles | first = Ramon C | title = Did Mary, Mediatrix of All Grace, Appear in Lipa? | event = 22nd Mariological Congress | location = Lourdes, France | url = http://marymediatrixofallgrace.com/blog/tag/totus-tuus-maria-magazine/ | accessdate = Hunyo 2, 2011 | language = Ingles }}</ref>}}
Sa huling araw ng aparisyon noong Setyempre 27, nagpakilala ang Mahal na Ina bilang ''Birhen ng Mediatrix ng lahat ng Grasya.'' Naiulat din ang pag-ulan ng mga talulot ng [[rosas]] kung saan lumitaw, pati na rin sa mga nasabing sanga ang imahen ni Kristo at ng Birheng Maria.
Hindi kinatigan ng anim-na-kataong komite ng mga obispo na nagsiyasat sa mga nasabing pangyayari na ito'y "karapat-dapat paniwalaan." Lumitaw na nagkaisa ang mga obispo sa kongklusyong ito, ngunit ang ilan sa mga ito ay nangumpisal bago mamatay na sila'y pinilit pumirma ng negatibong "kinalabasan" ng kanilang pagsusuri dahil sa banta ng [[ekskomunikasyon]].<ref name = mh>{{cite web | url = http://www.miraclehunter.com/marian_apparitions/approved_apparitions/bishop.html | title = Lipa, Philippines (1948) | accessdate = Setyembre 15, 2015 | language = Ingles | publisher = MiracleHunter.com }}</ref>
Subalit noong Setyembre 12, 2015, ipinahayag sa isang dekreto ng Arsobispo ng Lipa na si [[Ramon Arguelles]] na ang mga naturang pangyayari ay “kahima-himala” at “karapat-dapat paniwalaan”.<ref name = mh/><ref>{{cite web | url = http://www.cbcpnews.com/cbcpnews/?p=63680 | title = Mediatrix miracles declared ‘worthy of belief’ | date = Setyembre 13, 2015 | accessdate = Setyembre 15, 2015 | last = Sebastian | first = Raymond A. | publisher = CBPCP News | language = Ingles | archive-date = 2015-09-16 | archive-url = https://web.archive.org/web/20150916212325/http://www.cbcpnews.com/cbcpnews/?p=63680 | url-status = dead }}</ref><ref>{{cite news| url = http://www.mb.com.ph/archbishop-declares-lipa-apparitions-worthy-of-belief-encourages-devotion-to-mary/ | publisher = [[Manila Bulletin]] | title = Archbishop declares Lipa apparitions ‘worthy of belief,’ encourages devotion to Mary | date = Setyembre 15, 2015 | accessdate = Setyembre 15, 2015 | language = Ingles | first = Christina I. | last = Hermoso}}</ref><ref>{{cite news | url = http://newsinfo.inquirer.net/721615/archbishop-declares-1948-lipa-mediatrix-apparitions-worthy-of-belief | publisher = [[Philippine Daily Inquirer]] | accessdate = Setyembre 15, 2015 | date = Setyembre 13, 2015 | language = Ingles | first = Aries Joseph | last = Hegina | title = Archbishop declares 1948 Lipa Mediatrix apparitions ‘worthy of belief’}}</ref>
==Talasanggunian==
{{reflist|2}}
==Mga panlabas na kawil==
*[http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_const_19641121_lumen-gentium_en.html Lumen Gentum]. {{in lang|en}}
*[http://novena-mary-mediatrix.blogspot.com/ Tagalog Novena - Mary Mediatrix of all Graces].
*[http://home.catholicweb.com/sanlorenzoruizparish/index.cfm/NewsItem?ID=144742&From=Home Daily Novena To Our Lady, Mary Mediatrix Of All Graces] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090811042930/http://home.catholicweb.com/sanlorenzoruizparish/index.cfm/NewsItem?ID=144742&From=Home |date=2009-08-11 }}. {{in lang|en}}
{{DEFAULTSORT:Tagapamagitan ng lahat ng grasya, Birhen ng}}
[[Kategorya:Mga titulo ng Birheng Maria]]
glirropkrsscsmjiyraky9d8bf4zi11
Durarara!!
0
162477
1959702
1955996
2022-07-31T07:43:07Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Underlinked|date=Hunyo 2017}}
{{Infobox animanga/Header
| caption = Logo ng serye
| genre = {{ubl|[[Aksyon]]<ref name="videoclip">{{cite web|last=Loo|first=Egan|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2009-11-20/durarara-fumihiko-sori-to-video-clips-streamed|title=''Durarara'', Fumihiko Sori's ''To'' Video Clips Streamed|website=[[Anime News Network]]|date=November 20, 2009|access-date=November 27, 2009}}</ref>|[[Thriller (genre)|Pananabik]]<ref name="videoclip"/>|[[Pantasyang Urban]]<ref>{{cite web|title=Aniplex of America Announces Durarara!! Series Official CD Imports|url=https://www.animenewsnetwork.com/press-release/2017-10-01/aniplex-of-america-announces-durarara-series-official-cd-imports/.122120|website=[[Aniplex of America]] via [[Anime News Network]]|access-date=August 29, 2018|date=October 2, 2017|quote=A hilariously unusual juvenile urban fantasy from the mighty creative staff behind ''Baccano!'' ''Durarara!!'' the animated TV series is based on the eponymous hit novel by RYOHGO NARITA,}}</ref>}}<!-- Genres should be based on what reliable sources list them as and not on personal interpretations. Limit of the three most relevant genres in accordance with [[MOS:A&M]]. -->
|larawan=Durarara logo.png}}
{{Infobox animanga/Print
| type = light novel
| author = [[Ryōgo Narita]]
| illustrator = [[Suzuhito Yasuda]]
| publisher = [[ASCII Media Works]]
| publisher_en = {{English manga publisher|NA=[[Yen Press]]}}
| demographic = Lalaki
| imprint = [[Dengeki Bunko]]
| first = Abril 25, 2004
| last = Enero 10, 2014
| volumes = 13 + gaiden
| volume_list = #Light novel
}}
{{Infobox animanga/Video
| type = tv series
| director = [[Takahiro Omori]]
| producer = {{ubl|Akeko Yokoyama|Atsushi Wada|Hiro Maruyama|Kozue Kaneniwa|Yasuyo Ogisu}}
| writer = Noboru Takagi
| music = [[Makoto Yoshimori (composer)|Makoto Yoshimori]]
| studio = [[Brain's Base]]
| licensee = {{English anime licensee
| AUS = [[Siren Visual]]
| NA = [[Aniplex of America]]
| UK = [[Anime Limited]]
}}
| network = [[Japan News Network|JNN]] ([[MBS TV|MBS]], [[Tokyo Broadcasting System Television|TBS]], [[Chubu-Nippon Broadcasting|CBC]])
| network_en = {{English anime network
| UK = [[Viceland]]
| US = [[Adult Swim]]
}}
| first = Enero 8, 2010
| last = Hunyo 25, 2010
| episodes = 24 + 2 OVA
| episode_list = List of Durarara!! episodes
}}
{{Infobox animanga/Print
| type = manga
| title = Durarara!! 3way standoff -alley-
| author = Ryohgo Narita
| illustrator = Izuko Fujiya
| publisher = ASCII Media Works
| demographic = ''[[Shōjo manga|Shōjo]]''
| magazine = [[Sylph (magazine)|Sylph]]
| first = Hulyo 22, 2013
| last = Agosto 22, 2014
| volumes = 2
| volume_list =
}}
{{Infobox animanga/Print
| type = manga
| title = [[Yozakura Quartet|YZQ]] ✕ DRRR!!
| author = Suzuhito Yasuda
| publisher = [[Kodansha]]
| publisher_en =
| imprint = Sirius KC
| demographic = ''Shōnen''
| magazine =
| published = Disyembre 18, 2013
}}
{{Infobox animanga/Print
| title = Durarara!! SH
| type = light novel
| author = Ryohgo Narita
| illustrator = Suzuhito Yasuda
| publisher = ASCII Media Works
| publisher_en = {{English manga publisher|NA=Yen Press}}
| demographic = Male
| imprint = Dengeki Bunko
| first = Abril 10, 2014
| last =
| volumes = 4
| volume_list = #Durarara!! SH
}}
{{Infobox animanga/Print
| type = manga
| title = Durarara!! Relay
| author = Ryohgo Narita
| illustrator = Izuko Fujiya
| publisher = ASCII Media Works
| demographic = ''[[Shōjo manga|Shōjo]]''
| magazine = [[Sylph (magazine)|Sylph]]
| first = Oktubre 22, 2014
| last = Nobyembre 21, 2015
| volumes = 2
| volume_list =
}}
{{Infobox animanga/Video
| type = tv series
| title = Durarara!!×2
| director = Takahiro Omori
| producer =
| writer = Noboru Takagi
| music = Makoto Yoshimori
| studio = [[Shuka (studio)|Shuka]]
| licensee = {{English anime licensee
| AUS = Siren Visual
| NA = Aniplex of America
| UK = Anime Limited
}}
| network = [[Tokyo MX]], [[Gunma TV|GTV]], [[Tochigi TV|GYT]], [[Nippon BS Broadcasting|BS11]], MBS, CBC
| network_en = {{English anime network|SEA=[[Animax (Asian TV channel)|Animax]]}}
| first = Enero 10, 2015
| last = Marso 26, 2016
| episodes = 36 + 3 OVA
| episode_list = List of Durarara!! episodes
}}
{{Infobox animanga/Print
| title = Orihara Izaya to, Yūyake wo
| type = light novel
| author = Ryohgo Narita
| illustrator = Suzuhito Yasuda
| publisher = ASCII Media Works
| demographic = Lalaki
| imprint = Dengeki Bunko
| first = Hulyo 10, 2015
| last = Oktubre 8, 2016
| volumes = 2
| volume_list = #Orihara Izaya to, Yūyake wo
}}
{{Infobox animanga/Print
| title = Durarara!! × [[Hakata Tonkotsu Ramens]]
| type = light novel
| author = Chiaki Kizaki
| illustrator = Hako Ichiiro
| publisher = ASCII Media Works
| demographic = Lalaki
| imprint = Dengeki Bunko
| published = Oktubre 8, 2016
}}
{{Infobox animanga/Other
|title = Related
|content =
* [[Durarara!! (manga)|Manga adaptation]] (2009–present)
}}
{{Infobox animanga/Footer}}
Ang '''''Durarara!!''''' ay isang serye ng [[nobelang magaan]] sa bansang [[Hapon]] na isinulat ni Ryohgo Narita, at iginuhit ni Suzuhito Yasuda. Ang serye ay tungkol sa isang [[dullahan]] na nagtratrabaho bilang isang pahatid kawad sa Ikebukuro, Hapon, isang barkadang binuo at binase sa internet na tinawag na Dollars, at ang gulong mailalatag sa paligid ng mga pinakadelikadong tao sa Ikebukuro. Simula noong Pebrero 2011, ang [[ASCII Media Works]] ay nakapaglimbag na ng siyam na tomo sa ilalim ng kanilang imprentang [[Dengeki Bunko]]. Isang kasunod na serye na pinamamagatang ''Durarara!! SH'' ay ginanap ng dalawang taon pagkatapos ng orihinal na serye noong 2014.
Isang paglapat sa [[manga]] ni Akiyo Satorigi ay nagsimula ng seryalisasyon sa magasing [[shōnen]] manga na ''[[Monthly GFantasy]]'' ng [[Square Enix]] noong 18 Abril 2009. Isang paglapat sa [[anime]] naman ang nagsimulang ipalabas sa Hapon noong Enero 2010. Sinundan ito ng pangalawang season, na pinamamagatang ''Durarara!!×2'' na ipalabas noong Enero 2015 hanggang Marso 2016''.''
==Buod==
Si Mikado Ryūgamine ay isang binatang gusto nang maranasan ang masigla at kawili-wiling buhay sa malaking siyudad. Mula sa paanyaya ng kanyang kaibigan noong kanyang kabataan na si Kida Masaomi, siya ay lumipat sa isang paaralan sa Ikebukuro, Tokyo.
Binabalaan siya ni Masaomi tungkol sa mga taong hindi niya gugustuhing makasalamuha sa siyudad: isang marahas na lalaking nakasuot ng damit ng isang bartender, isang mangangalakal ng mga kaalaman at balita tungkol sa siyudad, at isang misteryosong gang na tinawag na "Dollars." Hindi lamang ang mga ito ang kailangang pagtuunang iwasan ni Mikado sapagkat kanya pang nasaksihan sa kanyang unang araw sa siyudad ang isang urban legend: ang "Black Rider," isang pugot na nakasakay sa itim na motorsiklo.
Ang kuwento ay sinusundan lahat ng tauhan nang pantay-pantay, pinapakita kung paano sila magtatagpong lahat, na bumubuo ng isang mas malawak pang pagkakabuod mula sa isang palasak na sakunang alam ng bawat tauhan.
==Mga Tauhan==
===Mga Pangunahing Tauhan===
'''Mikado Ryugamine'''
Isang lalaking nasa unang taon sa mataas na paaralan ang lumipat sa Ikebukuro mula sa paanyaya ng kanyang matalik na kaibigang si Masaomi Kida. Siya ay lumipat upang maghanap ng mga kakaibang mga tao at pakikipagsapalaran. Ang kanyang pinakakinakatakutan ay ang magkaroon ng isang karaniwang pamumuhay. Hindi man sinuwerte si Mikado sa pilit na pagbago ng kanyang imahe, nadala naman niya ang kanyang sarili kaakibat ang kaunting tapang upang maging isang Kinatawan ng Klase kasama si Anri. May mga oras na kinakausap ni Mikado ang kanyang sarili na nagustuhan naman ni Masaomi. Siya na lamang ang natitirang may-likha ng alimurang Dollars. Siya ay tila may gusto kay Anri Sonohara, ngunit hindi nagkaroon ng pagkakataong sabihin sa babae. Kapag malapit na niyang sabihin ang kanyang tunay na nararamdaman, si Anri ay umaalis. Si Mikado ay madalas na nakakukuha ng payo mula kay Izaya, lalung-lalo na patungkol sa Dollars at sa kanyang pangangailangang makahanap ng pamumuhay na labas sa karaniwan.
Ang kanyang online chat screenname ay "Taro Tanaka".
'''Celty Sturluson'''
Ang babaeng bayani ng serye. Kinilala rin bilang "The Black Biker" o "The Headless Rider", siya ay isang Dullahan mula sa Ireland na pumunta sa Hapon upang hanapin ang kanyang ninakaw na ulo. Sa katunayan, ang kanyang motorsiklo ay isang kabayong nakabalatkayo lamang. Siya ay walang puso at nakararamdman sa pamamagitan ng hindi mahanap na mga sensor na hindi matatagpuan sa ulo. Ang kanyang pisikal na kalakasan ay lampas pa sa kakayahan ng isang karaniwang tao, ngunit hindi pa rin lumampas ni umabot sa lakas ni Shizuo Heiwajima. May kakayahan din siyang manipulahin ang isang malaanino ngunit matibay na kalamnan upang bumuo ng mga bagay tulad ng kanyang mga guwantes hanggang sa mga karrong pandigma ayon sa kanyang kalooban o naisin.
Si Celty ay namumuhay kasama si Shinra Kishitani na may gusto sa kanya. Siya ay nagtratrabaho bilang isang pahatid kawad. Siya ay nagsusuot ng panakip sa ulo't mukha o helmet kapag siya ay lumalabas at nakikipag-usap sa pamamagitan ng isang PDA. Siya ay nalilibang sa online chatting, telebisyon at mga DVD. Isa siya sa mga kakaunting nakaaalam na si Anri ang may kontrol ng Saika at kung sino ang pinuno ng Dollars. Sa kalaunan ng salaysay ng serye, ang ugnayan sa pagitan niya at ni Shinra ay tumindi; sinabi niya na rin kay Shinra na mahal na niya siya. Siya ay may gawing suntukin si Shinra sa tiyan kapag nagpapahayag ito ng pagmamahal sa kanya. Siya ay karaniwang nagagalit sa tuwing sinasabi ni Shinra na hindi na niya kailangan ang kanyang nawawalang ulo. Hindi man isang normal na nilalang, siya ay takot sa mga extraterrestrials at nagkaroon ng matinding takot sa mga pulis trapiko. Datapwa't, ang kanyang pinakakinakatakutan ay baka mangyari rin sa kanya ang pagkawasak ng kanyang nawawalang ulo. Siya ay kasapi ng Dollars.
Ang kanyang online chat screenname ay "Setton".
==Media==
===Nobelang Magaan===
Ang mga nobelang magaan na ''Durarara!!'' ay isinulat ni Ryohgo Narita at iginuhit naman ni Suzuhito Yasuda. Ang unang nobela ay inilabas noong Abril 2004 sa ilalim ng ASCII Media Works sa ilalim ng kanilang imprentang Dengeki Bunko, at simula noong 10 Pebrero 2011, siyam na nobela ang inilabas. Isinalin din ito sa wikang Intsik at inilimbag sa Taiwan at Hong Kong ng Kadokawa Media sa ilalim ng imprentang ''Fantastic Novels''. Nilisensiya ng Daewong C.I. ang saling Koreyano ng serye sa South Korea at inilabas ang mga nobela sa ilalim ng kanilang imprentang ''Newtype Novels''.
Isang kasunod na serye na pinamamagatang ''Durarara!! SH'' (デュラララ!! SH, ''Durarara!! SH'') ay nagumpisa noong 2014.<ref>{{Cite web |title=Durarara! Novels Change Title With 2-Year Jump in Story |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-01-18/durarara-novels-change-title-with-2-year-jump-in-story |access-date=2022-07-08 |website=Anime News Network |language=en}}</ref>
===Manga===
Ang saling manga na isinulat ni Narita at iginuhit ni Akiyo Satorigi ay unang lumabas sa isyu para sa buwan ng Mayo ng ''Monthly GFantasy'' ng Square Enix noong Abril 2009 at naging pirmihang serye na nagsimula noong Hulyo 2009.<ref>{{Cite web |date=2010-01-12 |title=:::: GFantasy Website :::: �ŐV���Љ� -����G�t�@���^�W�[�I�t�B�V�����T�C�g |url=http://www.square-enix.co.jp/magazine/gfantasy/new/2009_05.html |access-date=2022-07-08 |website=web.archive.org |archive-date=2010-01-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100112012936/http://www.square-enix.co.jp/magazine/gfantasy/new/2009_05.html |url-status=bot: unknown }}</ref><ref>{{Cite web |date=2010-03-10 |title=:::: GFantasy Website :::: �ŐV���Љ� -����G�t�@���^�W�[�I�t�B�V�����T�C�g |url=http://www.square-enix.co.jp/magazine/gfantasy/new/2009_07.html |access-date=2022-07-08 |website=web.archive.org |archive-date=2010-03-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100310110558/http://www.square-enix.co.jp/magazine/gfantasy/new/2009_07.html |url-status=bot: unknown }}</ref> Apat na ''tankōbon'' ang ipinalabas. Sinundan ito ng mga karugtong na serye na inumpisahan ng ''Durarara!! Saika Arc.'' May lisensya ang Yen Press sa paglimabag sa Hilagang Amerika, ipinalabas ang unang bolyum noong Enero 2012.<ref>{{Cite web |title=Yen Press Adds Durarara, Kore wa Zombie desu ka, Olimpos |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2011-07-22/yen-press-adds-durarara-kore-wa-zombie-desu-ka-olimpos |access-date=2022-07-08 |website=Anime News Network |language=en}}</ref>
Isang pagsalin sa manga ng larong biyo na ''Durarara!! 3way standoff -alley-'' ang ginawan ng serye, simula noong Hulyo 22, 2013 sa Setyembre isyu ng magasing ''Sylph'' ng ASCII Media Works hanggang Agosto 22, 2014 sa Oktubre isyu, ikinokilekta ito ng dalawang bolyum.<ref>{{Cite web |title=Durarara!! 3way standoff -alley- PSP Game Inspires Manga |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2013-06-23/durarara-3way-standoff-alley-psp-game-inspires-manga |access-date=2022-07-08 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Dalawa pang bolyum na pagsalin ng larong bidyo na ''Durarara!! Relay'' ang ginawan ng serye sa parehong magasin mula Oktubre 22, 2014 hanggang Nobyembre 21, 2015.<ref>{{Cite web |title=Durarara!! Relay PS Vita Game Inspires Shōjo Manga |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-09-20/durarara-relay-ps-vita-game-inspires-shojo-manga/.78985 |access-date=2022-07-08 |website=Anime News Network |language=en}}</ref>
Isang crossover na manga na kasama ang ''[[Yozakura Quartet]]'' na pinamamagatang ''YZQ ✕ DRRR!!'' ang ipinalbas na may kasamang limitadong edisyon ng Blu-ray ng ''Yozakura Quartet ~Hana no Uta~.<ref>{{cite web|url=https://www.amazon.co.jp/dp/B00FFOCKUY/|title=夜桜四重奏-ハナノウタ- (1) (初回特典:「夜桜四重奏×デュラララ!!」スペシャルコミック1巻) [Blu-ray]|date=18 December 2013|publisher=Amazon.co.jp|access-date=10 February 2017}}</ref>
===Anime===
Ang saling anime ng mga nobela ay inihayag sa ikaanim na tomo ng nobela. <ref>{{Cite web |title=Durarara!! Light Novels to be Animated (Updated) |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2009-07-03/dhurarara-light-novels-to-be-animated |access-date=2022-07-07 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Ang anime ay nilikha ng [[Brain's Base Co., Ltd.|Brain's Base]] at nagsimulang ipalabas noong 7 Enero 2010 sa MBS, TBS, at CBC. Isa-simulcast ng Crunchyroll ang anime sa 480p at 720p sa loob ng 24 oras na paglabas nito sa Hapon. <ref>{{Cite web |title=Crunchyroll and Aniplex Bring Some Durarara!! Action |url=https://www.animenewsnetwork.com/press-release/2010-01-06/crunchyroll-and-aniplex-bring-some-durarara-action |access-date=2022-07-07 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Ang iba naman ay makapapanood naman ng parehong yugto o episode nang libre pagkatapos ng isang linggo. Ang anime ay umabot sa unang tatlong nobela ng serye. Ang anime ay inilisensiya ng Beez Entertainment para sa paglabas sa Europa.<ref>{{Cite web |title=Durarara!!, Vampire Knight, Eden of the East, More Licensed in U.K. |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2010-05-29/durarara-vampire-knight-eden-of-the-east-more-licensed-in-u.k |access-date=2022-07-07 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Sa Anime Expo 2010, ang Aniplex of America ay kinumpirmang mayroon silang lisensiya sa ''Durarara!!'' at pinaplano na nila ang paglikha ng English dub na inilabas noong Enero 2011.<ref>{{Cite web |title=Aniplex of America Adds Durarara!! Anime with Dub (Update 2) |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2010-07-03/aniplex-of-america-adds-durarara-anime |access-date=2022-07-07 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Ang English dub ay nilikha ng Bang Zoom! Entertainment.
Ang Aniplex of America ay naglabas ng tatlong digipak na two-disc sets ng ''Durarara!!''. Ang unang bahagi ay inilabas noong 25 Enero 2011, ang ikalawa noong 29 Marso 2011, at ang ikatlo noong 31 Mayo 2011. Ang mga ito ay maibebenta sa RightStuf.com at The Store ng Bandai Entertainment.<ref>{{Cite web |title=Aniplex, Bandai and Right Stuf Team Up for Durarara!! DVD Distribution |url=https://www.animenewsnetwork.com/press-release/2010-10-08/aniplex-bandai-and-right-stuf-team-up-for-durarara-dvd-distribution |access-date=2022-07-07 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Noong 29 Marso 2011 din, ang mga Yugto 1-9 na nai-dub na ay naidagdag na sa U.S. Playstation Network Video Store. At hanggang sa ngayon, hindi pa rin malaman kung lalabas ang serye sa PSN Video Store para sa iba pang mga rehiyon, o para sa iba pang digital download stores (katulad ng iTunes, o Zune/XBL Video Marketplace). Inihayag na ng Aniplex na maipalalabas na ang anime sa U.S. sa bahaging Adult Swim ng Cartoon Network simula 25 Hunyo 2011.
Noong Marso 15, 2014 ay inanunsyo ang bagong anime na serye na '''''Durarara!!×2''''' (デュラララ!!×2) ng studio [[Shuka Co. Ltd|Shuka]] sa halip ng Brain's Base.<ref>{{Cite web |title=Durarara Gets New TV Anime Series |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-03-15/durarara-gets-new-tv-anime-series |access-date=2022-07-07 |website=Anime News Network |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=New Durarara! TV Anime's Promo Video, Chocolate Mural Posted |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-03-16/new-durarara-tv-anime-promo-video-chocolate-mural-posted |access-date=2022-07-07 |website=Anime News Network |language=en}}</ref>
===Radyo===
Isang palabas sa radyo ang inere noong 26 Pebrero 2010 at ito ay natapos na noong 25 Marso 2011. Ang mga punong abala ay sina Toshiyuki Toyonaga at Kana Hanazawa, ang mga boses nina Ryūgamine Mikado at Sonohara Anri.
=== Mga Larong Bidyo ===
Dalawang larong [[nobelang biswal]] ang binase sa serye na ipinlabas lang sa bansang Hapon. Ang unang laro na pinamamagatang ''Durarara!! 3way standoff'' (デュラララ!! 3way standoff) ay ipinlabas sa [[PlayStation Portable]] noong Setyembre 22, 2010.<ref>{{Cite web |title=PS Vita『デュラララ!!』シリーズ公式サイト |url=http://d-game.dengeki.com/drrr/ |access-date=2022-07-08 |website=PS Vita『デュラララ!!』シリーズ公式サイト}}</ref> Isang bagong bersyon nito na pinamamagatang ''Durarara!! 3way standoff -alley-'' (デュラララ!! 3way standoff -alley-) ay ipinlabas sa parehong console noong Agosto 25, 2011.<ref>{{Cite web |title=PSPソフト『デュラララ!! 3way standoff -alley-』公式サイト |url=http://d-game.dengeki.com/drrr_alley/ |access-date=2022-07-08 |website=d-game.dengeki.com}}</ref> Ito ay sinalin sa [[Android]] sa pangalang ''Durarara!! 3way standoff "mob"'' (デュラララ!! 3way standoff "mob") noong Nobyembre 22, 2011. Bilang parte ng ''Durarara 10th anniversary project,'' isang pagsasalin na pinamamagatang ''Durarara!! 3way standoff -alley- V'' (デュラララ!! 3way standoff -alley- V) ay may kasamang mga bagong minigame ang inanunsyo; ipinalabas ito noong Hunyo 19, 2014 para sa [[PlayStation Vita|Playstation Vita]]. <ref>{{Cite web |date=2014-02-07 |title=Durarara!! 3way Standoff: Alley V announced for PS Vita |url=https://www.gematsu.com/2014/02/durarara-3way-standoff-alley-v-announced-ps-vita |access-date=2022-07-08 |website=Gematsu |language=en-US}}</ref>
Isang larong bidyo sa Playstation Vita na pinamamagatang ''Durarara!! Relay'' ang ipinalabasa noong Enero 2015.<ref>{{Cite web |title=Durarara!! Gets New PS Vita Game in 3D in January |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-08-07/durarara-gets-new-ps-vita-game-in-3d-in-january/.77389 |access-date=2022-07-08 |website=Anime News Network |language=en}}</ref>
==Sanggunian==
1. [[:en:Durarara|''Durarara!!'']]. Retrieved 18 Hunyo 2011.
[[Kategorya:Nobelang biswal]]
7ylhsylka2sgymb7d0gq7c8096nm6tm
Perimetro
0
167130
1959482
1662960
2022-07-31T00:53:54Z
Machinator23
115856
naisalin ang salitang "kwadrado"
wikitext
text/x-wiki
[[File:Perimiters.svg|thumb|250px|Ang perimetro ang distansiya sa palibot ng isang dalawang dimensiyonal na [[hugis]] o sukat ng distansiya ng palibot ng isang bagay]]
Sa [[heometriya]], ang '''perimetro'''(perimeter) ang landas na pumapalibot sa isang [[area]]. Ang perimetro ng isang [[bilog]] ay tinatawag na [[sirkumperensiya]].
==Mga pormula sa pagsukat ng perimetro==
{| class="wikitable"
! shape !! formula || variables
|-
| [[bilog]] || <math>2 \pi r\,</math> ||kung saan ang <math>r</math> ang [[radyus]]
|-
| [[tatsulok]] || <math>a + b + c\,</math> || kung saan ang <math>a</math>, <math>b</math> at<math>c</math> ay mga haba ng mga gilid ng tatsulok.
|-
| [[parisukat]] || <math>4l</math> || kung saan ang <math>l</math> ang haba ng gilid
|-
| [[parihaba]] || <math>2l+2w</math> || kung saan ang <math>l</math> ang haba at ang <math>w</math> ang lapad
|-
| [[ekwilateral na poligon]] || <math>n \times a\,</math> || kung saan ang <math>n</math> isang bilang ng mga gilid at ang <math>a</math> ang haba ng isa sa mga gilid
|-
| [[regular na poligon]] || <math>2nb \sin(\frac{\pi}{n})</math> || kung saan ang <math>n</math> ang bilang ng mga gilid at ang <math>b</math> ang distansiya sa pagitan ng sentro(gitna) ng polgon at isa sa mga [[berteks (heometriya)|berteks]] ng poligon.
|-
| pangkalahatang [[poligon]] || <math>a_{1} + a_{2} + a_{3} + \ldots + a_{n} = \sum_{i=1}^{n}a_{i}</math> || kung saan ang <math>a_{i}</math> ang haba ng ika-<math>i</math>- (ika-1, ika-2, ika-3... ika-n) gilid ng isang may-n na gilid na poligon.
|}
[[Kategorya:Heometriya]]
fageg6xejp86716lt18v3717k1owsjr
Bansang makapangyarihan
0
173944
1959641
1935317
2022-07-31T05:32:02Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Ang '''bansang makapangyarihan''' o '''bansang may dakilang kapangyarihan''' (Ingles: ''great power'', ''powerful country'', ''powerful nation'', ''powerful state'') ay isang [[bansa]], [[nasyon]], o [[estado]]ng may kakayahang magbigay ng impluwensiya sa iba pang mga bansa, nasyon, at estado sa karamihan ng mga bahagi ng mundo, kaya't binabansagang bilang '''dakilang kapangyarihan''' o '''pangunahing kapangyarihan''' sa kadalasan. Posible ito sapagkat mayroon itong malakas na malakas o matatag na matatag na puwersang [[pang-ekonomiya]], [[pampolitika]], at [[militar]]. Ang mga opinyon ng mga bansang ito ay isinasaalang-alang ng iba pang mga bansa bago gumawa ng kilos na [[diplomatiko]] o [[pangmilitar]]. Bilang katangian, mayroon ang mga bansang ito ng kakayahang mamagitan sa pamamagitan ng militar halos saan mang pook, at mayroon din silang banayad na kapangyarihan pangkultura, na kadalasang nasa anyo ng pamumuhunang pang-ekonomiya sa hindi gaanong mauunlad na mga bahagi ng daigdig.
==Mga bansang makapangyarihan==
Sa ngayon, itinuturing na kabilang sa mga bansang makapangyarihan ang mga sumusunod:
*[[Tsina]]<ref name="Encarta"/><ref name="The world we want"/><ref name="Balance of Power"/><ref name="UW Press">[http://www.washington.edu/uwpress/search/books/EBEKOR.html UW Press: Korea's Future and the Great Powers]</ref><ref name="PINR">{{Cite web |title=PINR – Uzbekistan and the Great Powers |url=http://www.pinr.com/report.php?ac=view_report&report_id=251&language_id=1 |access-date=2012-01-15 |archive-date=2009-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090303151741/http://www.pinr.com/report.php?ac=view_report&report_id=251&language_id=1 |url-status=dead }}</ref><ref>[http://yaleglobal.yale.edu/about/pdfs/china_views.pdf Yong Deng and Thomas G. Moore (2004) "China Views Globalization: Toward a New Great-Power Politics?" ''The Washington Quarterly'']</ref><ref>{{cite web
| last = Friedman
| first = George
| title = The Geopolitics of China
| publisher = [[Stratfor]]
| date = 2008-06-15
| url = http://web.stratfor.com/images/GEOPOLITICS%20of%20China%20080615.pdf
| accessdate = 2008-07-10
| archive-date = 2009-01-08
| archive-url = https://web.archive.org/web/20090108161156/http://web.stratfor.com/images/GEOPOLITICS%20of%20China%20080615.pdf
| url-status = dead
}}</ref>
*[[Pransiya]]<ref name="Encarta"/><ref name="The world we want"/><ref name="Balance of Power"/>
*[[Alemanya]]<ref name="Encarta"/><ref name="Balance of Power"/><ref>{{Cite web
|url= http://www.reuters.com/article/idUSTRE62U43820100331 |title=World powers to start work on Iran sanctions: envoys
|work=reuters.com |accessdate=30 Mayo 2010}}</ref>
*[[Hapon]]<ref name="Encarta"/><ref name="Balance of Power"/><ref name="UW Press"/><ref name="Asias overlooked Great Power">Richard N. Haass, "[http://www.project-syndicate.org/commentary/haass17 Asia’s overlooked Great Power]", ''Project Syndicate'' 20 Abril 2007.</ref>
*[[Rusya]]
*Indya
*Brazil
*[[Nagkakaisang Kaharian]]<ref name="Encarta"/><ref name="The world we want"/><ref name="Balance of Power"/>
*[[Estados Unidos]]<ref name="Encarta">{{cite encyclopedia
|last=
|first=
|author=Peter Howard
|authorlink=
|coauthors=
|editor=
|encyclopedia=Encarta
|title=Great Powers
|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761590309/Great_Powers.html
|archivedate=2011-08-19
|accessdate=2008-12-20
|edition=
|year=2008
|publisher=MSN
|volume=
|location=
|id=
|doi=
|pages=
|quote=
|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110819202814/http://www.webcitation.org/5kwqEr8pe
|url-status=dead
}}</ref><ref name="The world we want">{{cite book
| last = Louden
| first = Robert
| title=The world we want
| publisher=Oxford University Press US
| year=2007
| location=United States of America
| pages = 187
| isbn = 0195321375
| url=http://books.google.com/books?id=WuKmrwgrL9IC&pg=PA187&dq="Great+power"}}</ref><ref name="Balance of Power">{{cite book
| last =
| first =
| author = T. V. Paul | author2 = James J. Wirtz | author3 = Michel Fortmann
| title=Balance of Power
| publisher=State University of New York Press, 2005
| year=2005
| location=United States of America
| pages = 59, 282
| isbn = 0791464016
| url=http://www.google.com/books?id=9jy28vBqscQC&pg=PA59&dq="Great+power"}} ''Accordingly, the great powers after the Cold War are Britain, China, France, Germany, Japan, Russia, and the United States'' p.59</ref><ref name="Paper for presentation at the biennial meetings of the South African Political Studies Association Saldanha, Western Cape 29 June-2 Hulyo 1999">{{cite web
|url=http://post.queensu.ca/~nossalk/papers/hyperpower.htm
|title=Analyzing American Power in the Post-Cold War Era
|accessdate=2007-02-28
|archive-date=2019-05-26
|archive-url=https://web.archive.org/web/20190526100449/http://post.queensu.ca/~nossalk/papers/hyperpower.htm
|url-status=dead
}}</ref><ref>{{cite web
|author=Cohen, Eliot A.
|url=http://www.foreignaffairs.org/20040701faessay83406/eliot-a-cohen/history-and-the-hyperpower.html
|title=History and the Hyperpower
|work=Foreign Affairs
|date=Hulyo 2004
|accessdate=2006-07-14
|archive-date=2009-07-23
|archive-url=https://web.archive.org/web/20090723000051/http://www.foreignaffairs.com/articles/59919/eliot-a-cohen/history-and-the-hyperpower
|url-status=dead
}}</ref>
==Tingnan din==
*[[G8]] - isang pangkat ng walong makapangyarihang mga bansa
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}
[[Kategorya:Politika]]
[[Kategorya:Mga bansa]]
pr74kqpsqs3g3kxo4tjmeohrl2x7dto
Sasha Grey
0
180805
1959474
1939499
2022-07-31T00:41:22Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Orphan|date=Abril 2017}}
{{Infobox person
| image = Sasha Grey 2010.jpg
| caption = Si Sasha Grey noong dumalo sa ''[[AVN Award]]s Show'' sa [[Palms Casino Resort]], Las Vegas, Nevada noong 9 Enero 2010
| birth_name = Marina Ann Hantzis<ref name="latimes-com"/>
| birth_date = {{Birth date and age|mf=yes|1988|3|14}}
| birth_place = [[North Highlands, California|North Highlands]], California
| height = {{height|ft=5|in=6}}<ref name="VODInt">{{cite web|url=http://vod.adultemart.com/dispatcher/starDetail?starId=29452&theaterId=40407 |title=Adult VOD — Porn Video on Demand |publisher=vod.adultemart.com |date=13 Enero 2008 |accessdate=2010-04-18}}</ref>
| other_names =
| occupation = Aktres
| years_active = 2006–kasalukuyan
| spouse =
| website = {{URL|www.sashagrey.com|www.sashagrey.com}}
}}
Si '''Sasha Grey''' (ipinanganak bilang '''Marina Ann Hantzis'''<ref name="latimes-com">{{cite news|url=http://www.latimes.com/entertainment/news/la-et-sasha-grey21-2009may21,0,7751766.story?track=rss|title=Porn star Sasha Grey gets a mainstream role|publisher=www.latimes.com | first=Chris | last=Lee | date=21 Mayo 2009 | accessdate=2012-01-01}}</ref> noong 14 Marso 1988) ay isang [[Estados Unidos|Amerikanang]] dating aktres na pornograpiko,<ref name="AVNFormerPornStar">{{cite web|url=http://business.avn.com/articles/video/Eminem-Casts-Sasha-Grey-in-Space-Bound-Music-Video-426970.html|title=Eminem Casts Sasha Grey in ‘Space Bound’ Music Video|publisher=AVN Magazine|date=18 Pebrero 2011}}</ref><ref name=PhillyGensler>{{cite news|url=http://www.philly.com/philly/entertainment/20101011_Porn_star_Sasha_Grey_makes_a_bold_move_into_the_mainstream.html|title=Porn star Sasha Grey Makes a Bold Move into the Mainstream|publisher=Philly.com|date=11 Oktubre 2010|accessdate=2010-10-17|author=Howard Gensler}}</ref> na pagkaraan ay bumaling sa pang-"prinsipal na agos" (''mainstream'', hindi na sa kalakarang pangpornograpiya) na pag-aartista, pagmomodelo, at musika.<ref name="Okayplayer">{{cite web|url=http://blogs.okayplayer.com/theroots/2008/04/09/new-videos-on-the-way/|date=April 9, 2008|work=blogs.okayplayer.com|title=The Roots: New videos on the way|access-date=March 29, 2012|archive-date=Marso 28, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100328090238/http://blogs.okayplayer.com/theroots/2008/04/09/new-videos-on-the-way/|url-status=bot: unknown}}</ref><ref name="RegenMag">{{cite web|url=http://www.regenmag.com/Artist-Spotlight-93-ATelecine.html|title=Review ATelecine|publisher=Re-gen Magazine|first=Ilker|last=Yücel|date=23 Nobyembre 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090225062604/http://www.regenmag.com/Artist-Spotlight-93-ATelecine.html|archivedate=2009-02-25|access-date=2012-03-29|url-status=live}}</ref> Later in her adult film career, she was profiled by several popular culture magazines and television programs.<ref name="lamagazine">{{cite web|url=http://www.lamag.com/featuredarticle.aspx?id=15460|title=The teenager & the porn star: will 18-year-old Sasha Grey become the adult film industry's next Jenna Jameson?|accessdate=2007-03-30 and 2011-02-21|author=Dave Gardetta|date=1 Nobyembre 2006|publisher=Los Angeles Magazine|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090526124715/http://www.lamag.com/featuredarticle.aspx?id=15460|archivedate=2009-05-26|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://business.avn.com/articles/Sasha-Grey-to-Appear-on-Tyra-Banks-Show-29012.html|title=Sasha Grey to Appear on 'Tyra Banks Show' |last=Peter Warren|date=November 17, 2006|work=[[AVN (magazine)|Adult Video News]]|accessdate=2009-05-03}}</ref> Nanalo siya ng ilang mga [[Gantimpalang AVN]] sa pagitan ng 2007 at 2010, at natampok din sa mga bidyong pangtugtugin at mga kampanyang pampatalastas.<ref name="zeitgeist">{{cite web| author=Ray | url=http://www.pornvalleynews.com/home/archives/2007/07/sasha_grey_on_p.html | title=Sasha Grey On Pumpkins' 'Zeitgeist'|accessdate=2007-12-21|date=21 Hulyo 2007|publisher=Porn Valley News}}</ref><ref name= HypeBeast>{{cite web|url= http://hypebeast.com/2009/09/sasha-grey-forfex-ad-campaign-nsfw/|title= Sasha Grey, for Forfex ad campaign|author=staff}}</ref>
Pagkaraan ng kanyang pasinaya (debu, ''debut'' sa Ingles) sa pelikulang tampok bilang pangunahing artista sa ''[[The Girlfriend Experience]]'' ni [[Steven Soderbergh]], nagtuon siya ng pansin sa pag-arte,<ref name=PhillyGensler/> na naging bida sa pelikulang itim o ng mga negro na nakakatawa at nakakatakot na pinamagatang ''[[Smash Cut]]'' bilang April Carson, pati na ang pagkakaroon ng gampaning sumusuporta sa ika-7 panahon o ''season'' ng ''[[Entourage (seryeng pangtelebisyon)|Entourage]]'' ng [[HBO]]. Lumitaw din siya sa mga pelikulang independiyenteng katulad ng ''Quit'', ''The Girl from the Naked Eye'', ''Life'', at ''[[I Melt with You (pelikula)|I Melt With You]]'' ni [[Mark Pellington]]. Isa siyang kasapi sa [[aTelecine]], isang bandang lumilikha ng tugtuging tinatawag na "[[Musikang industriyal|ingay na industriyal]]".<ref name="RegenMag" /><ref name="pendusound">{{cite web|url=http://pendusound.com/artists/atelecine-ft-sasha-grey/ |title=aTelecine |publisher=Pendu Sound Recordings |accessdate=2010-04-19}}</ref> Noong 2011, napangalanan siya bilang isa sa ''"100 Hottest Women of All-Time"'' (100 Pinaka Maiinit na mga Babae sa Lahat ng Panahon) ng ''[[Men's Health (magasin)|Men's Health]]''.<ref>{{cite web|title=The 100 Hottest Women of All-Time|url=http://www.menshealth.com/sex-women/hottest-women-all-time|work=[[Men's Health (magasin)|Men's Health]]|accessdate=28 Marso 2012|year=2011}}</ref>
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
{{BD|1988||Grey, Sasha}}
[[Kategorya:Mga artista mula sa Estados Unidos]]
[[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Estados Unidos]]
{{stub|Artista|Pelikula|Estados Unidos}}
9aleyjdp8ioqsy0p0u3z01g5uvjn6xr
Stonewall Inn
0
184165
1959489
1945935
2022-07-31T01:20:29Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[File:Stonewall Inn 2012 with gay-pride flags and banner.jpg|thumb|right|Ang Stonewall Inn noong 2012. ang gusali sa kanan ay bahagi ng Stonewall noong 1969.]]
Ang '''Stonewall Inn''', na kadalasang pinapaikli bilang '''Stonewall''' ay isang bar sa [[Lungsod ng Bagong York]] kung saan naganap ang mga [[kaguluhan sa Stonewall]] noong 1969, na itinuturing ng karamihan bilang nag-iisang pinakamahalagang kaganapan na nagbunsod sa kilusang pagpapalaya sa mga bakla at ang modernong laban para sa mga karapatan ng mga bakla at lesbyan sa [[Estados Unidos]].<ref name=diversity>{{cite web | author=National Park Service | title=Workforce Diversity: The Stonewall Inn, National Historic Landmark National Register Number: 99000562 | url=http://www.nps.gov/diversity/stonewall.htm | publisher=US Department of Interior | year=2008 | accessdate=2008-12-30}}</ref>
Ang orihinal na Inn, na isinara noong 1969, ay matatagpuan sa 51-53 [[Christopher Street]], sa pagitan ng [[4th Street (Manhattan)|West 4th Street]] at [[Waverly Place]], sa [[Greenwich Village]] ng [[Manhattan]].
==Kasaysayan==
Orihinal na itinayo bilang isang kabalyerisa noong pagitan ng 1843 hanggang 1846, ang pag-aari ay ginawang restawran noong 1930. Nanatili itong isang restawran hanggang sa matupok ito ng apoy noong kalagitnaan ng dekada 60.
Noong Marso 18, 1967, nagbukas ang Stonewall sa gusaling iyon. Noong mga panahong iyon, ito ang naging pinakamalaking establisyamentong pambakla sa Estados Unidos, at malakas ang kita, subalit gaya ng ibang mga ''gay club'' noong panahon na iyon, ang mga pagsalakay ng mga pulis ay pangkaraniwan..<ref>{{cite book | last=Carter | first=David | title=Stonewall: The rebellion That Sparked the Gay Revolution | edition=First | location=New York | publisher=Macmillan | year=2005 | isbn=0-312-34269-1 | url=http://books.google.com/?id=kS_mbbirLz4C&pg=PA77&lpg=PA77&dq=stonewall+1967+beard}}</ref> Nagsara noong huling bahagi ng 1969 ang Stonewall Inn matapos ang kaguluhan na nagsimula noong Hunyo 28, 1969.
Sa sumunod na dalawampung taon, ang gusali ay inokupa ng iba't ibang uri ng establisyamento, kagaya ng panaderya, isang restawrang Intsik, at tindahan din sapatos. Maraming mga bisita at bagong naninirahan sa kalapit na lugar ang hindi batid ang kasaysayan ng gusali o ang kaugnayan nito sa [[kaguluhan sa Stonewall]]. Noong unang bahagi ng dekada 90, isang bagong ''gay bar'', na pinangalanang "Stonewall" ang nangbukas sa kanlurang kalahati ng orihinal na Stonewall Inn.
==Pagkumpuni at ang muling pagbukas==
Inihayag noong Enero 2007 isasailalim sa isang malaking pagkukumpuni ang Stonewall Inn sa pamumuno ng negosyanteng si Bill Morgan at Kurt Kelly, na nagbukas muli ng Stonewall Inn noong Marso 2007.
Ang patuloy na pagsikat at ang patuloy na pagpaparangal dito bilang mahalagang bahagi ng kasaysayan, ginaganap dito ang iba't ibang mga palabas ng mga lokal na musikero, ''drag shows'', ''trivia nights'', cabaret, videoke-han at mga pribadong mga pagdiriwang. Simula nang maipasa ang makasaysayang [[Batas sa Pagkakapantay-pantay sa Kasal]] sa estado ng [[Bagong York]], nag-aalok na ang inn upang maging pook ng pagsasaluhan ng mga kinakasal na bakla.
==Mga sanggunian==
{{Reflist|2}}
==Mga kawing na panlabas==
{{commons category|Stonewall Inn (New York)}}
*[http://www.thestonewallinnnyc.com/ Official site]
*[http://manhattan.about.com/od/glbtscene/a/stonewallriots.htm/ The Stonewall Riots]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120219045550/http://manhattan.about.com/od/glbtscene/a/stonewallriots.htm |date=2012-02-19 }} – About.com
*[http://www.pinknews.co.uk/news/view.php?id=2325 Original Stonewall Inn to close] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090221152920/http://www.pinknews.co.uk/news/view.php?id=2325 |date=2009-02-21 }} – Pinknews.co.uk
*[http://www.gaypedia.com/en/venues/show/4045/Stonewall-inn Map and driving directions for Stonewall Inn] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120301082848/http://www.gaypedia.com/en/venues/show/4045/Stonewall-inn |date=2012-03-01 }}
*[http://www.nycnotkansas.com/GaySixties.htm Stonewall Bar recollections] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120528203920/http://www.nycnotkansas.com/GaySixties.htm |date=2012-05-28 }} section of gay memoir of NYC
[[Kategorya:LGBT]]
[[Kategorya:Lungsod ng New York]]
mefxng8co4czget3sb7d3kb3f8izpuc
Kaharian ng Juda
0
184867
1959634
1957736
2022-07-31T05:23:04Z
Xsqwiypb
120901
/* Kuwento ayon sa Bibliya */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
| conventional_long_name = Kaharian ng Juda
| common_name = Juda
| native_name = <span style="font-weight: normal">𐤄{{lrm}}𐤃{{lrm}}𐤄{{lrm}}𐤉{{lrm}}</span>
| image_coat = Lmlk-seal impression-h2d-gg22 2003-02-21.jpg
| symbol_type = [[LMLK seal]] {{small|(700–586 BCE)}}
| image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg
| capital = [[Herusalem]]
| religion = [[Yahwismo]]/Sinaunang [[Hudaismo]]<br>[[Relihiyong Cananeo]]<ref name=Unearthed>{{cite book |title=The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts |url=https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb |url-access=limited |first1=Israel |last1=Finkelstein |first2=Neil Asher |last2=Silberman |publisher=The Free Press |year=2001 |pages=[https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb/page/n252 240]–243 |isbn=978-0743223386}}</ref>
| demonym = Judaita
| government_type = [[Monarkiya]]
| area_rank =
| status = Kaharian
| status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. --->
| empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency --->
| year_end = c. 587(Albright) o 586(Thiele)BCE
| year_start = c. 922 (Albright) o 931 BCE(Thiele)<ref>
{{cite book |last1= Pioske |first1= Daniel |chapter= 4: David's Jerusalem: The Early 10th Century BCE Part I: An Agrarian Community |title= David's Jerusalem: Between Memory and History |page= 180 |volume= 45 |publisher= Routledge |year= 2015 |quote= [...] the reading of ''bytdwd'' as "House of David" has been challenged by those unconvinced of the inscription's allusion to an eponymous David or the kingdom of Judah. |isbn= 9781317548911 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=IrKgBgAAQBAJ |series= Routledge Studies in Religion |access-date= 2016-09-17}}
</ref>
| image_map_alt =
| image_map_caption = Mapa ng rehiyon ng Kaharian ng Juda (dilaw) at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] (asul) ayon sa [[Bibliya]]
| common_languages = [[Hebreong Biblikal]]
| title_leader = [[Kings of Israel and Judah|Hari]]
| year_leader1 = c. 931–913 BCE
| leader1 = [[Rehoboam]] <small>(first)</small>
| year_leader2 = c. 597–587 BCE
| leader2 = [[Zedekias]] <small>(last)</small>
| event_start =Paghihimagsik ni [[Jeroboam I]]
| event_end = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] (587 o 586 BCE)
| p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya){{!}}Kaharian ng Israel
| s1 = Imperyong Neo-Babilonya
| flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg
| flag_s1 = Nebukadnessar II.jpg
| s2 = Yehud (probinsiyang Babilonya)
| today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]}}
| era = [[Panahong Bakal]]
}}
{{Bibliya}}
Ang '''Kaharian ng Juda''' ({{he|מַמְלֶכֶת יְהוּדָה}}, ''Mamlekhet Yehuda'') ay isang estado na itinatag sa [[Katimugang Levant]] noong [[panahon ng bakal]]. Ito ay kadalsang tumutukoy sa "Katimugang Kaharian" upang itangi it mula sa hilagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang Juda ay lumitaw bilang isang estado na malamang na hindi mas maaga sa ika-9 siglo BCE ngunit ito ay paksa ng labis na kontrobersiya sa mga skolar.<ref>Grabbe 2008, pp. 225–6.</ref><ref>Lehman in Vaughn 1992, p. 149.</ref> Noong ika-7 siglo BCE, ang kabisera ng Kaharian na [[Herusalem]] ay naging isang siyudad na may populasyon na maraming beses na mas malaki bago nito at may maliwanag na pananaig sa mga kapitbahay nitong bansa na malamang bilang resulta ng kaayusang pakikipagtulungan sa mga [[Assyrian]] na nagnais na magtatag ng isang pro-Assyrian na [[estadong basalyo]] na kumokontrol ng isang mahalagang industriya.<ref name=thompson410>Thompson 1992, pp. 410–1.</ref> Ang Juda ay lumago sa ilalim ng pagkabasalyo ng Assyria sa kabila ng nakapipinsalang paghihimagsik laban sa haring Assyrian na si [[Sennacherib]]. Sa huli ng kalahataing ika-7 siglo BCE, ang Assyria ay biglaang gumuho at ang kinalabasang alitan sa pagitan ng mga Ehipsiyo at [[imperyong Neo-Babylonian]] para sa kontrol sa Levant ay tumungo sa pagkakawasak ng kaharian sa sunod sunod na mga kampanya sa pagitan ng 597 at 582 BCE, ang pagpapatapon sa mga elitista ng pamayanang Hudyo at ang pagsasama ng Lupain ng Israel bilang isang probinsiya ng imperyong Neo-Babylonian.
==Sa kasaysayan==
{{seealso|Sinaunang Malapit na Silangan|Yahweh|El (diyos)}}
Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]].
==Kuwento ayon sa Bibliya==
{{seealso|Pagpapatapon sa Babilonya}}
Ayon sa [[Bibliya]], ang kaharian ng Juda ay nagresulta mula sa paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang kaharian)|Kaharian ng Israel]] (1020 hanggang sa mga 930 BCE) na nilikha nina [[David]], [[Saul]], at [[Salomon]] na unyon ng 12 lipi ng Israel. Matapos na tanggihan ng mga hilagaang lipi ng Israel si Rehoboam na anak ni Solomon, si Rehoboam ay naging hari ng kaharian ng Juda. Sa simula, ang tanging lipi ni Juda ang nanatiling tapat sa bahay ni David ngunit sandaling pagkatapos nito, ang lipi ni Benjamin ay sumali sa Juda. Ang dalawang mga kaharian na Juda sa katimugan at Israel sa hilagaan ay nagkaroon ng hindi madaling pamumuhay sa bawat isa pagkatapos ng pagkakahating ito hanggang sa pagkakawasak ng hilagaang Israel ng mga Asiryo noong c.722/721 BCE na nag-iwan sa Juda bilang natatanging kaharian. Ang pangunahing tema ng salaysay ng Bibliya ang katapatan ng Juda lalo na ng mga hari nito kay [[Yahweh]] na [[diyos]] ng Israel. Ayon sa Bibliya, ang lahat ng mga hari ng Israel at halos lahat ng mga hari ng Juda ay "masama" na sa termino ng salaysay ng Bibliya ay nangangahulugang ang mga ito ay nabigong tanging sumamba sa diyos na si Yahweh. Sa mga mabuting hari, si Hezekias (727–698 BCE) ay binigyang pansin para sa kanyang mga pagsusumikap na burahin ang pagsamba sa diyos diyosan sa kasong ito sa mga diyos na sina [[Baal]] at [[Asherah]] kasama ng mga Manasseh ng Juda (698–642 BCE) at Amon (642–640 BCE) ay bumuhay sa pagsamba sa diyos diyosan nagdulot sa poot ni Yahweh sa kaharian. si haring Josiah (640–609 BCE) ay nagbalik ng tanging pagsamba kay Yahweh ngunit ang kanyang mga pagsusumikap ay huli na at ang kawalang katapatan ng Israel sa tanging pagsamba kay [[Yahweh]] ang nagdulot kay Yahweh upang pahintulutan ang pagkakawasak ng kaharian ng Juda ng mga Babylonian noong c.587/586 BCE.
Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si Ahab sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Ahaz]] ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si [[Ahaz]] at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]).
==Relasyon ng Kaharian ng Juda(Kahariang Timog) sa Kaharian ng Israel(Kahariang Hilaga)==
Sa unang animnapung mga taon, ang mga hari ng Juda ay sumubok na muling itatag ang kanilang autoridad sa hilagang kaharian ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at may patuloy na digmaan sa pagitan ng dalawang kahariang ito. Ang Israel(Kahariang Hilaga) at Juda (o Kahariang Timog) ay nasa estado ng digmaan sa buoong 17 taong paghahari ni [[Rehoboam]]. Si Rehoboam ay nagtayo ng komplikadong mga pagtatangol at [[muog]] kasama ng mga pinagtibay na siyudad. Sa ika-5 taon ng paghahari ni Rehoboam, ang faraon ng Ehiptong si [[Shishaq]] ay nagdala ng isang malaking hukbo at sinunggaban ang maraming mga siyudad. Nang salakaying ng Ehipto ang Herusalem, ibinigay ni Rehoboam ang lahat ng mga kayaman ng templo bilang regalo at ang Juda ay naging isang estadong basalyo ng Ehipto. Ipinagpatuloy ni [[Abijah]] na anak at kahalili ni Rehoboam ang mga pagsusumikap ng kanyang ama na dalhin ang Israel sa kanyang kontrol. Siya ay naglunsad ng isang malaking labanan laban kay [[Jeroboam]] ng Israel at nagwagi nang may mabigat na pagkawala ng buhay sa panig ng Israel. Tinalo ni Abijah at ng kanyang mga tao ang mga ito nang may dakilang pagpaslang upang 500,000 mga piniling lalake ng Israel ay napaslang <ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:17|HE}}</ref>. Pagkatapos nito, si Jeroboam ay nagdulot ng kaunting banta sa Juda sa natitira ng kanyang paghahari at ang hangganan ng [[lipi ni Benjamin]] ay naipanumbalik sa orihinal na hanggang pang-lipi.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:20|HE}}</ref>
Nagpanatili ng kapayapaan ang anak at kahalili ni Abijah na si [[Asa ng Judah]] sa unang 35 taon ng kanyang paghahari<ref name="ReferenceA">{{bibleverse|2|Chronicles|16:1|HE}}</ref> kung saan kanyang muling itinayo at ipinatupad ang mga muog na orihinal na ipinatayo ng kanyang lolong si Rehoboam. Sa pananakop na sinuportahan ng Ehipto, ang Etiopianong hepeng si Zerah at ng milyong mga lalake nito at 300 kalesa ay natalo ng 580,000 mga lalake ni Asa sa lambak ng Zephath malapit sa Mareshah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|14:9-15|HE}}</ref> Hindi tinutukoy ng Bibliya kung si Zerah ay isang faraon ay isang heneral ng hukbo. Ang mga Etiopiano ay hinaboy hanggang sa Gerar sa baybaying kapatagan kung saan ang mga ito ay huminto dahil sa buong kapaguran. Ang nagresultang kapayapaan ang nagpanatili sa Juda na malaya mula sa mga panghihimasok ng Ehitpo hanggang sa panahon ni [[Josiah]] mga ilang siglong pagkatapos nito. Sa kanyang ika-36 paghahari, si Asa ay kinumpronta ni [[Baasha ng Israel]],<ref name="ReferenceA"/> na nagtayo ng isang muog sa Ramah sa hangganan hihindi lalagpas ang 10 milya mula sa Herusalem. Ang resulta ay ang kabisera ay nasa ilalim ng pamimilit at ang sitwasyon ay hindi matatag. Kumuha si Asa ng ginto at pilak mula sa Templo at kanya itong ipinadala kay [[Ben-Hadad I]] na hari ng [[Aram Damascus]] kapalit ng pagkakanseala ng kasunduang kapayapaan ng haring Damascene kay Baasha. Inatake ni Ben-Hada ang Ijon, Dan, at marami pang mga mahalagang siyudad ng [[lipi ni Naphthali]] at si Baasha ay pwersang umurong mula sa Ramah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:2-6|HE}}</ref> Binuwag ni Asa ang mga hindi pa tapos na muog at ginamit nito ang mga hilaw na materyal upang pagtibayin ang Geba at Mizpah sa kanyang panig ng hangganan.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:1-7|HE}}</ref>
Pinalitan ng kahalili ni Asa na si [[Jehoshaphat]] ang patakaran tungo sa Israel at bagkus ay nagpursigi ng mga kasunduan at pakikipagtulugan sa hilagaang kaharian. Ang alyansa kay Ahab ay batay sa kasal. Ang alyansang ito ay tumungo sa kapahamakan para sa kaharaian sa Labanan ng Ramoth Gilead.<ref>{{bibleverse|1|Kings|22:1-33|HE}}</ref> Pagkatapos nito, siya ay nakipagkasunduan kay [[Ahaziah ng Israel]] sa layunin ng pagpapatuloy ng kalakalang pandagat sa Ophira. Gayunpaman, ang armada na binigyan ng kasangkapan sa Ezion Gever ay mabilis na nawasak. Ang isang bagong armada ay itinayo nang walang tulon ng hari ng Israel at bagaman ito ay matagumpay, ang kalakalan ay hindi isinakdal.<ref>{{bibleverse|2|20:35-37|HE}}; {{bibleverse|1|Kings|22:48-49|HE}}</ref> Kalaunan ay sumali ito kay [[Jehoram ng Israel]] sa isang digmaan laban sa mga Moabita na nasa ilalim ng tribute sa Israel. Ang digmaang ito ay matagumpay kung saan ang mga Moabita ay nasupil. Gayunpaman, sa pagkita ng akto ni Mesha ng paghahando ng kanyang sariling anak sa isang [[paghahandog ng tao]] sa mga dingding ng [[Kir-haresheth]] ay nagpuno kay Jehoshaphat ng takot at ito ay umurong at bumalik sa sarili nitong lupain.<ref>{{bibleverse|2|Kings|3:4-27|HE}}</ref>
Ang kahalili ni Jehoshaphat na si [[Jehoram ng Juda]] ay bumuo ng alyansa sa Israel sa pamamagitan ng pagpapaksal kay [[Athaliah]] na anak ni [[Ahab]]. Sa kabila ng alyansang ito sa mas malakas na hilagaang kaharian, ang pamumuno ni Jehoram ay hindi matatag. Ang [[Edom]] ay naghimagsik at napilitang kilalanin ang kanilang independiyensiya. Ang pananalakay ng mga filisteo at Etiopiano ang nagnakaw ng bahay ng hari at tinangay ang pamilya nito maliban sa pinakabata nitong anak na lalakeng si [[Ahaziah ng Judah]].
==Awayan ng mga imperyo==
Bukod sa pagsaksi ng pagkawasak ng Israel at pagkakatapon ng populasyon nito, si Ahaz at kapwa hari nitong si Hezekiah ay mga basalyo ng Assyria at pinwersang magbigay ng taunang tribute. Matapos na maging tanging pinuno si Hezekiah noong c. 715 BCE, kanyang muling nabihag ang nasakop na lupain ng mga filisteo, bumuo ng mga alyansa sa [[Ashkelon]] at [[Ehipto]] at sumalungat sa Assyrian sa pamamagitan ng pagbabayad ng tribute.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> ({{bibleverse||Isaiah|30-31|HE}}; {{bibleverse-nb||Isaiah|36:6-9|HE}}) Bilang tugon, inatake ni [[Sennacherib]] ng Assyria ang pinagtibay na mga siyudad ng Juda ({{bibleverse|2|Kings|18:13|HE}}). Si Hezekiah ay nagbayad ng 300 mga talento ng pilak at 30 talento ng ginto sa Assyria — na nangailangan sa kanyang ubusin ang templo at kayamanang pang haring pilak at ginto mula sa mga poste ng pinto ng templo ni Solomon({{bibleverse|2|Kings|18:14-16|HE}})<ref name="Peter J p255-256"/>. Gayunpaman, sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> ({{bibleverse|2|Kings|18:17|HE}}) noong 701 BCE bagaman ang siyudad ay hindi kailanman nakuha. Sa panahon ng mahabang pamumuno ni [[Mannaseh]], (c. 687/686 - 643/642 BCE),<ref name="Thiele">Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 0-8254-3825-X, 9780825438257</ref> ang Juda ay isang basalyo ng mga pinunong Assyrian na sina Sennacherib at mga kahalili nitong sina [[Esarhaddon]]<ref name=Bright>[http://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&pg=PA311&lpg=PA311&dq=assyrian+records,+manasseh,+esarhaddon&source=bl&ots=v_KphQuXE3&sig=zMwqXTAZvLsRCbxYtVo45ka_FPQ&hl=en&ei=LJoWS5vCCo-WtgfTvqj-BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CBUQ6AEwBQ#v=onepage&q=assyrian%20records%2C%20manasseh%2C%20esarhaddon&f=false A History of Israel, John Bright, p. 311, (1980)]</ref> at [[Ashurbanipal]] pagkatapos ng 669 BCE. Si Manasseh ay itinala bilang nangangailangang magbigay ng mga materyal para sa mga proyektong pang gusali ni Essarhaddon at bilang isa sa mga basalyo na tumulong sa kampanya ni Ashurbanipal laban sa Ehipto.<ref name=Bright />
Nang maging hari si [[Josiah]] noong Juda noong c. 641/640 BCE,<ref name=Thiele /> ang sitwasyong internasonal ay palaging nagbabago. Sa silangan, ang imperyong Assyrian ay nagsisimulang gumuho, ang imperyong Babilonian ay hindi pa umaakyat upang palitan ito at ang Ehipto sa kanluran ay nagpapagaling pa rin sa pamumuno ng Assyria. Sa kapanyarihang vacuum na ito, nagawa ng Juda na pamahalaan ang sarili nito sa puntong ito nang walang panghihimasok ng dayuhan. Gayunpaman, sa tagsibol nang 609 BCE, ang faraon na si [[Necho II]] ay personal na namuno sa isang malaking hukbo hanggang sa Euphrates upang tulungan ang mga Assyrian.<ref>[http://bible.cc/2_kings/23-29.htm]</ref><ref name="google1">[http://books.google.com/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=RA1-PA261&lpg=RA1-PA261&dq=josiah,+book+of+kings,+assyria&source=bl&ots=-skO_wCr7x&sig=A3eJN2mvKabtOIHGXyrXqhgKiKA&hl=en&ei=t4LaSuLKLejk8AbY69G3BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=josiah%2C%20book%20of%20kings%2C%20assyria&f=false]</ref> Sa pagkuha ng rutang baybaying Via Maris tungo sa Syria, dumaan si Necho sa mamabang mga trakto ng Philistia at Sharon. Gayunpaman, ang daan sa ibabaw ng tagaytay ng mga kabundukan na nagsasara sa timog ng dakilang lambak Jezreel ay hinarang ng hukbong Judean na pinamunuan ni Josiah na maaring tumuring sa mga Assryain at Ehipsiyo na humina dahil sa kamatayan ng faraon na si [[Psamtik I]] isang taon lamang mas maaga(610 BCE).<ref name="google1"/> Sa pagpapalagay na pagtatangka na tulungan ang mga Babylonian, tinangka ni Josiah na harangin ang pagsulong sa Megiddo kung saan ang isang mabangis na labanan ay nangyari at kung saan si Josiah ay napatay.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:29|HE}}, {{bibleverse|2|Chronicles|35:20-24|HE}}</ref> Pagkatapos nito ay sumali si Necho sa mga pwersa ng Assryian na si Ashur-uballit II at pareho nilang tinawid ang Euphrates at sinalakay ang Harran. Ang pinagsamang mga pwersa ay nabigo na mabihay ang siyudad at si Necho ay umurong pabalik sa hilagaang Syria. Ang pangyayaring ito ay nagmarka rin sa pagkaguho ng imperyong Assyrian. Sa kanyang martsang pagbabalik sa Ehipto noong 608 BCE, nalaman ni Necho na si [[Jehoahaz of Judah|Jehoahaz]] ay napili na humalili sa kanyang amang si Josiah.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:31|HE}}</ref> Ipinatapon ni Necho si Jehoahaz na hari sa loob pa lamang ng 3 buwan at siya ay pinalitan ni Necho ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si [[Jehoiakim]]. Nagpatupad si Necho ng levy sa Juda ng 100 talentong mga pilak (mga 3{{fraction|3|4}} tonelada o mga 3.4 metrikong tonelada) at isang talento ng ginto (mga {{convert|34|kg}}). Pagkatapos nito ay muling dinala ni Necho si Jehoahaz pabalik sa Ehipto bilang bilanggo<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:1-4|HE}}</ref> na hindi na kailanman nagbalik. Si Jehoiakim ay orihinal na namuno bilang isang basalyo ng mga Ehipsiyo na nagbabayad ng isang mabigat na tribute. Gayunpaman, nang ang mga Ehipsiyo ay natalo ng mga Babylonian sa Carcemish noong 605 BCE, Jehoiakim ay nagpalit ng mga katapatan na nagbayad ng tribute kay [[Nebuchadnezzar II of Babylon|Nebuchadnezzar II]] ng Babilonia. Noong 601 BCE sa kanyang ika-4 na paghahari, hindi matagumpay na nagtangka si Nebuchadnezzar na sakupin ang Ehitpo at umurong nang may mabigat na pagkamatay ng mga tauhan. Ang pagkabigong ito ay nagtulak sa maraming mga paghihimagsik sa mga estado ng Levant na may utang ng katapatan sa Babilonia. Si Jehoiakim ay huminto rin sa pagbabayad ng tribute kay Nebuchadnezzar<ref>[http://www.drshirley.org/hist/hist05.html] The Divided Monarchy ca. 931 - 586 BC</ref> at kumuha ng isang posisyong pro-Ehipsiyo. Sa sandali nito ay pinakitunguhan ni Nebuchadnezzar ang mga paghihimagsik. Si Jehoiakim ay namatay noong 598 BCE<ref>Dan Cohn-Sherbok, ''The Hebrew Bible'', Continuum International, 1996, page x. ISBN 0-304-33703-X</ref> sa panahon ng pagsalakay at sinundan ng kanyang anak na si [[Jeconiah]] sa edad na walo o labingwalo.<ref>[http://www.rbvincent.com/BibleStudies/captivit.htm] Bible Studies website</ref> Ang siyudad ay bumagsak mga tatlong buwan pagkatapos nito,<ref>Philip J. King, ''Jeremiah: An Archaeological Companion'' (Westminster John Knox Press, 1993), page 23.</ref><ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:9|HE}}</ref> noong 2 [[Adar]] (Maso 16) 597 BCE. Ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang Templo at dinala ang kanyang mga nakuha sa Babilonia. Si Jeconiah at ang kanyang korte at iba pang mga kilalang mamamayan at trabahador kasama ng malaking bahagi ng populasyong Hudyo sa Juda na mga 10,000<ref>The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350</ref> ay pinatapon mula sa lupain at nagkawatak watak sa buong imperyong Babylonian. ({{bibleverse|2|Kings|24:14|HE}}) Kasama sa mga ito si [[Ezekiel]]. Hinirang ni Nebuchadnezzar si [[Zedekiah]] na kapatid ni Jehoiakim na hari ng lumiit na kaharian na ginawang tributaryo ng Babilonia.
==Pagkawasak at pagkawatak watak==
Sa kabila ng malakas na pagtutol nina Jeremias at iba pa, si Zedekiah ay naghimagsik laban kay Nebuchadnezzar na huminto sa pagbabayad ng tribute dito at pumasok sa isang alyansa kay faraon [[Apries|Hophra]] ng Ehipto. Noong 589 BCE, si Nebuchadnezzar II ay bumalik sa Juda at muli ay sinalakay ang Herusalem. Sa panahong ito, maraming mga Hudyo ang tumakas sa mga katabing [[Moab]], [[Ammon]], [[Edom]] at iba pang mga bansa upang maghanap ng mapagtataguan.<ref>{{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}</ref> Ang siyudad ay bumagsak pagkatapos ng 18 buwang pananalakay at muling ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang templo <ref name=Ezra>{{bibleverse||Ezra|5:14|HE}}</ref> at pagkatapos ay pareho itong winasak<ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-13|HE}}</ref> Pagkatapos patayin ang lahat ng mga anak na lalake ni Zedekiah, kinuha ni Nebuchadnezzar si Zedekiah patungo sa Babilonia <ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-11|HE}}</ref> na nagwawakas sa independiyentend Kaharian ng Juda. Sa karagdagan ng mga namatay sa pananakop sa mahabang panahon, ang ilang mga 4,600 Hudyo ay ipinatapon pagkatapos ng pagbagsak ng Juda.<ref name=Jer52>{{bibleverse||Jeremiah|52:29-30|HE}}</ref> Noong mga 586 BCE, ang karamihan ng Juda ay nawasak at ang dating kaharian ay dumanas ng mabilis na pagguho sa parehong ekonomiya at populasyon.<ref name="books.google.com.au">[http://books.google.com.au/books?id=VK2fEzruIn0C&printsec=frontcover&dq=A+history+of+the+Jews+and+Judaism+in+the+Second+Temple+Period&source=bl&ots=Ta6PEZblV8&sig=YIrvxRfzqiIZAJG7cZgYJQt6UzE&hl=en&ei=tV3zS9v0B5WekQWvwfixDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004)] p.28</ref>
Maliwanag na ang Herusalem ay nanatiling hindi tinatahan sa halos lahat ng ika-6 siglo BCE
<ref name="books.google.com.au"/> at ang pinakamahalagang siyudad ay nalipat sa Benjamin na isang hindi napinsalang hilagaang seksiyon ng kaharian kung saan ang bayan ng Mizpah ay naging kabisera ng bagong probinsiyang Babilonian na [[Yehud medinata]] para sa mga natitirang populasyong Hudyo sa isang bahagi ng dating kaharian.<ref>{{Cite web |title=Davies, Philip R., "The Origin of Biblical Israel", ''Journal of Hebrew Scriptures'' (art. 47, vol9, 2009) |url=http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |access-date=2012-07-11 |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528230034/http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |url-status=dead }}</ref> Ito ang pamantayang pagsasanay Babilonia: nang ang siyudad na filisteong Ashkalon ay sinakop noong 604 BCE, ang pampolitika, relihiyoso at ekonomikong elitista(ngunit hindi ang malaking bahagi ng populason) ay ipinatapon at ang sentrong administratibo ay inilipat sa bagong lokasyon.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=78nRWgb-rp8C&printsec=frontcover&dq=Lipschitz,+Oded+fall+and+rise&source=bl&ots=GUAbTs0pn3&sig=czGdEbsmEDhAVFJ-BmGsbtQ4xkc&hl=en&ei=rcUVTLCLM9yvcJ65yPUL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Lipschitz, Oded, "The Fall and Rise of Jerusalem" (Eisenbrauns, 2005)] p.48</ref>
Si [[Gedaliah]] ay hinirang na gobernador ng probinsiyang Yehud na suportado ng isang guwardiyang Chaldean. Ang sentrong administratibo ng probinsiya ang [[Mizpah in Benjamin|Mizpah]],<ref>{{bibleverse|2|Kings|25:22-24|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|40:6-8|HE}}</ref> at hindi ang Herusalem. Sa pagkakarinig ng pagkakahirang na ito, ang mga Hudyo na nagtago sa mga kalapit na bansa ay bumalik sa Juda. ({{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}) Gayunpaman, sa sandaling pagkatapos nito, si Gedaliah ay pinaslang ng isang kasapi ng bahay ng hari at ang mga sundalong Chaldean ay pinatay. Ang populasyon na natira sa lupa at ang mga bumalik ay tumakas sa Ehitpo dahil sa takot sa paghihiganti ng Babilonia sa ilalim ni Johanan na anak ni Kareah na hindi pinansin ang paghimok ni Jeremias laban sa pagkilos na ito.({{bibleverse|2|Kings|25:26|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|43:5-7|HE}}) Sa Ehitp, ang mga takas ay tumira sa [[Migdol]], [[Tahpanhes]], [[Noph]], at [[Pathros]], ({{bibleverse||Jeremiah|44:1|HE}}) at si Jeremias ay sumama sa kanilang bilang guwardiyang moral.
Ang bilang ng mga ipinatapon sa Babilonia at ang mga tumungo sa Ehitp at mga natira sa lupain at kalapit na bansa ay paksa pa rin ng debateng akademiko. Ang [[Aklat ni Jeremias]] ay na ang kabuuan ng mga ipinatapon sa Babilonia ay 4,600 tao.<ref name="Jer52"/> Ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay nagmungkahing 10,000 tao at pagktapos ay 8,000 tao. Ang arkeolong Israeli na si [[Israel Finkelstein]] ay nagmungkahing ang 4,600 ay kumakatawan sa mga hulo ng sambahayan at 8,000 ang kabuuan samantalang ang 10,000 ay isang pagpapaikot ng bilang pataas ng ikalawang bilang. Nagpahiwatig rin si Jeremias na ang katumbas na bilang ay maaaring tumakas sa Ehipto. Sa mga ibinigay na pigurang ito, si Finkelstein ay nagmungkahing ang 3/4 ng populasyon ay natira.
==Muling pagtatayo==
Noong 539 BCE, sinakop ng imperyong Persia ang Babilonia at pinayagan nito ang mga ipinatapong Hudyo na bumali sa Yehud at muling itayo ang kanilang templo na nakumpleto sa ika-6 taon ni Darius ayon ({{bibleverse||Ezra|6:15|HE}}) sa ilalim ni [[Zerubbabel]] na apo ng ikalawa sa huling haring si [[Jehoiachin]]. Ang probinsiyang Yehud ay isang mapayapang bahagi ng imperyong [[Achaemenid]] Persian hanggang sa pagbagsak ng imperyong ito noong 333 BCE kay [[Alexander the Great]]. Ang yugto ng pamumunong Persian pagkatapos ng pagtatayo ng [[Ikalawang Templo]] bagaman tinulungan ng mga hari nito at nagpahintulot sa [[Hudaismo]], ito ay itinuturing na ''Panahong Madilim ng Hudyo''(Jewish dark age) dahil walang kakontemporaryong(parehong panahon) na materyal historiko para sa yugtong ito. Ang Panahong Madilim ng Hudyo ay nagwakas noong 164 BCE nang ang mga [[Macabeo]] ay naghimagsik laban sa [[imperyong Seleucid]] at nagtagumpay sa muling pagtatag ng independiyenteng kahariang Hudyo sa lupain ng Israel.
==Kronolohiya==
Ayon sa 1 Hari 14:21, si Rehoboam ay naghari ng 17 taon at si [[Abijam]] nang 3 taon(1 Hari 15:2) sa kabuuang 20 taon kaya si [[Asa]] ay dapat naghari noong ika-21 toan ni Jeroboam at hindi ika-20 taon ayon sa 1 Hari 15:9. Si Asa ay naghari nang 41 taon at ang kanyang kahalili na si [[Jehoshaphat]] ay dapat magsimulang maghari noong ika-12 taon ni [[Omri]] na 2 taon kasama ni Jeroboam, 2 taon kasama ni [[Nadab]], 24 kay [[Baasha]] at 11 taon kay [[Omri]] na kabuuang 41 taon ngunit siya ay naghari sa ika-4 na taon ni [[Ahab]](2 Hari 22:41) na mas marami nang 4 na taon. Si Jehoram ay humalili at si Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(2 Hari 22:42) sa ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 8:16 ay naghari noong ika-5 taon ni [[Jehoram ng Israel]]. Si Jehoram ay naghari nang walong taon (2 Hari 8:16) at kaya ay si [[Ahazias]] ay dapat maghari noong ika-19 taon ni Jehoram at hindi ika-12 taon ni Jehoram(2 Hari 8:25) o ika-11 taon ni Jehoram(2 Hari 9:29). Si [[Jehoash]] ay dapat maghari sa ika-4 na taon ni [[Jehu]] dahil si [[Ahazias]] ay naghari nang 1 taon(2 Hari 12:1) at si [[Athaliah]] ay naghari nang 6 na taon (2 Hari 11:3) ngunit siya ay naghari sa ika-7 taon ni [[Jehu]](2 Hari 12:1). Si [[Amazias]] ay dapat maghari sa ika-16 taon ni [[Jehoahaz]] dahil si [[Jehoash]] ay naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) ngunit nagsimula sa ika-2 ni [[Jehoash]](2 Hari 14:1). Si [[Azarias]] ay dapat maghari sa ika-12 taon ni [[Jeroboam II]] dahil si Amazias ay naghari nang 29 taon(2 Hari 14:2) ngunit naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam(2 Hari 15:1). Si [[Jotham]] ay dapat maghari sa ika-64 taon ni [[Jeroboam II]] ay naghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]](2 Hari 15:32) dahil si [[Azarias]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 15:33). Kung si Jeroboam II ay naghari sa ika-15 ni [[Amaziah]] (2 Hari 14:23) na naghari ng 29 taon, si [[Uzziah]] ay naging hari sa ika-15 taon ni Jeroboam at hindi sa ika-27 ni Jeroboam (2 Hari 15:1). Si [[Ahaz]] ay dapat maghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]] dahil si [[Jotham]] ay naghari nang 16 taon at naghari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1). Kung si Jotham ay naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33), hindi posibleng si Hoshea ay naging hari sa ika-20 taon ni Jotham (2 Hari 15:30).Kung si [[Menahem]] ay naging hari sa ika-39 taon ni Uzziah(2 Hari 15:17), at ang anak ni Menahem na si [[Pekaiah]] ay naging hari sa ika-50 taon ni Uzziah, si Menahem ay dapat naghari nang 12 taon at hindi 10 taon (2 Hari 15:17). Kung si Ahaz ay naging hari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1) na naghari nang 20 taon(2 Hari 15:27) at si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea (2 Hari 18:1), si Ahaz ay dapat naghari nang pitong tain at hindi 16 taon (2 Hari 16:2). Si [[Hezekias]] ay dapat magsimula sa ika-18 taon ni Pekah dahil si [[Ahab]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 16:2) at naghari sa ika-3 taon ni [[Hoshea]](2 Hari 18:1). Ayon sa Hari 17:1, si [[Hoshea]] na anak ni [[Elah]] ay naging hari ng Israel sa ika-22 taon ni [[Ahaz]] ng Juda at si Hoshea ay naghar nang 9 na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1,9-10, si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea. Si Ahazias ay naghari nang siya ay 22 taong gulang ayon sa 2 Hari 8:26 ay naghari sa edad na 42 taon ayon sa 2 Kronika 22:2 na mas matanda nang 2 taon sa kanyang ama. Si Jehoram ay namatay sa edad na 40 taon(2 Kronika 21:5) at ang kanyang anak na humalili sa kanya ay may edad na 42 taon. Si [[Athaliah]] ay apo o anak ni [[Omri]] at anak ni [[Ahab]] (2 Hari 9:20). Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-7 taon ni [[Jehu]], at si Jehoahaz na anak ni Jehu ay naging hari sa ika-23 taon ni Jehoash (2 Hari 13:1), si Jehu ay dapat naghari nang 30 taon at hindi 28 taon (2Hari 10:36). Pinapatay ni Jehu ang lahat ng sambahayan ni [[Ahab]] kabilang sina Ahazias at lahat ng mga kasapi ng sambahayan ni Ahazias.(2 Hari 9, 2 Kronika 22:7-9, Hosea 1:4) Ayon sa 2 Hari 11:2 at 2 Kronika 22:10, pinapatay ni Athalia(naghari noong ca. 842-837 BCE o 842/841-835) ang lahat ng mga kasapi ng kaharian ng Juda upang siya ang maging reyna. Pagkatapos ng 6 na taon, ang [[saserdote]] ng paksiyong maka-[[Yahweh]] na si [[Jehoiada]] ay nagpakilala ng isang batang lalake na si [[Jehoash ng Juda]] na kanyang inangking isa sa mga kasapi ng sambahayang hari ng Juda at pinatay ni [[Jehoiada]] si Athalia. Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-37 ni Jehoash at si [[Amaziah]] na anak ni Jehoash ng Juda ay naging hari sa ika-2 taon ni Jehoash ng Israel(2Hari 14:1), si Jehoash ay dapat naghari ng 38 taon at hindi 40 taon(2 Hari 12:2). Kung si Pekah ay naging hari sa ika-52 taon ni Uzziah(2 Hari 15:27) at si Jotham ay naging hari sa ika-2 taon ni Pekah(2 Hari 15:32), si Uzziah ay dapat naghari nang 53 taon at hindi 52 raon (2 Hari 15:2), Si [[Jehoash ng Israel]] ay dapat namatay sa ika-13 taon ni Ahazias na naghari ng 49 taon(2 Hari 14:2) at 3 taon sa paghahari ni Jehoash na naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) at dapat ay naghari ng 16 taon pagkatapos ng kamatayan ni Jehoash ng Juda ngunit ayon sa 2 Hari 14:17 at 2 Kronika 25:26 ay naghari nang 15 taon.Si Hoshea na huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay naghari sa ika-12 taon ni Ahaz(2 Hari 17:1) na sa ika-20 taon ni Jotham ngunit ayon sa Bibliya ay ika-4 na taon ni Ahaz. Tinangka ni Carpente na pagkasunduin ang magkasalungat na mga teksto sa pagsasabing mula sa ika-4 na taon ni Ahaz hanggang sa ika-12 taon, si Hoshea ay soberanya samantalang sa ika-12 taon ay nagpailalim sa [[Asirya]]. Inangkin ni Tiglath Pileser III na ginawa niyang hari si Hoshea ngunit nagbibigay ng tributo. Ayon sa 2 Hari 17:1, si Hoshea ang hari ng Israel at naghari nang siyam na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1, si [[Hezekias]] ay naghari sa ika-3 ni Hoshea. Si Pekah ay naghari sa ika-52 taon ni Azarias(2 Hari 17:7) na kanyang huling taon (2 Hari 15:2) at naghari ng 20 taon. Humalili si [[Jotham]] kay Azarias at naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33) at kaya ay si Ahaz ay na naghari nang 9 na taon(2 Hari 18:1) ay dapat maghari sa ika-12 taon ni Ahaz. Salungat dito, sa kronolohiya ng mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], si Hoshea ay hindi naghari sa ika-12 taon ni Ahaz ngunit sa ika-4 taon ni Hezekias.
==Arkeolohiya==
Kaunting ebidensiyang arkeolohiyang ng isang malawak at makapangyarihang Kaharian ng Juda bago ang huli nang ika-8 siglo BCE ang natagpuan na nagtulak sa ilang mga arkeologo na pagdudahan ang sakop nito gaya ng inilalarawan sa [[Bibliya]]. Mula 1990 hanggang sa kasalukuyan, ang isang mahalagang pangkat ng mga arkeologo at skolar ng [[bibliya]] ay bumuo ng pananaw na ang aktuwal na Kaharian ng Juda ay may kaunting pagkakatulad sa larawan ng [[bibliya]] ng isang makapangyarihang kaharian.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103214436/http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |url-status=dead }}</ref> Ayon sa mga skolar na ito, ang kaharian ay hindi higit sa isang maliit na entidad na pang tribo. Ang ilan ay nagdududa kung ang kahariang ito gaya ng binabanggit sa bibliya ay umiral. Si [[Yosef Garfinkel]] <ref name="CNN">{{Cite web |title=Are these ruins of biblical City of David? (CNN, 14 Hulyo 2011) |url=http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723203240/http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/weekend/magazine/the-keys-to-the-kingdom-1.360222 The keys to the kingdom], By Asaf Shtull-Trauring (Haaretz, 6.5.2011)</ref> ay nag-aangking ang [[Khirbet Qeiyafa]] ay sumusuporta sa nosyon ng isang lipunang urbano na umiral na sa Juda sa huli ng ika-11 siglo BCE.<ref>[http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 Khirbat Qeiyafa Preliminary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120516105045/http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 |date=2012-05-16 }} (Israel Antiquities Authority, 19/4/2012)</ref> Gayunpaman, ang ibang mga arkeologo ay nagsasabing ang identipikasyon ng Khirbet Qeiyafa bilang tirahang Hudyo ay hindi matiyak.<ref>{{cite news|title=Israeli Archaeologists Find Ancient Text|agency=Associated Press|date=30 Oktubre 2008|first=Matti|last=Friedman|newspaper=AOL news|url=http://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|access-date=2012-07-11|archive-date=2008-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|url-status=live}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/national/archaeological-find-stirs-debate-on-david-s-kingdom-1.429087 Archaeological find stirs debate on David's kingdom (Haaretz, 9 Mayo 2012)]</ref> Ayon sa 2 Hari 18:13-16, si [[Hezekias]] ay sumuko kay [[Sennacherib]] na sumalakay sa Juda (2 Hari 18:13). Ayon naman sa 2 Hari 19-19 at [[Aklat ni Isaias]] 37, si Hezekias ay hindi nakinig sa banta ng pagsalakay ni Sennacherib at ang hukbo ni Sennacherib ay pinatay ni Yahweh at si Sennacherib ay bumalik sa kanyang bansa (2 Hari 19:35). Ayon sa [[mga Annal ni Sennacherub]], si Hezekias ay hindi sumuko at binihag ang mga lungsod ni Hezekias at nagwagi laban kay Hezekias. Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:29 sa panahon ni [[Josias]], si [[paraon]] [[Necho II]] na hari sa Egipto ay umahon '''laban sa hari ng Asirya''', sa ilog Eufrates: at ang haring Josias ay naparoon laban sa kaniya; at pinatay niya siya sa [[Megiddo]], nang makita niya siya.({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|ASV}}, ASV). Ito ay salungat sa rekord ng Babilonya na tinangka ni Necho II na suportahan ang Asirya laban sa Babilonya, upang ilagay ang panggitnang estado sa pagitan ng Ehipto at Babilonya at upang makontrol ng Ehipto ang rehiyong Siro-Palestina. Ang 2 Hari 23:39 ay binago sa [[NIV]] at ginawang, "si [[Necho II]] ay tumungo sa ilog Eufrates '''upang tulungan ang hari ng Asirya''' ({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|NIV}})(NIV).
==Mga hari ng Juda==
*[[Rehoboam]](ca. 922-915 BCE ayon kay Albright, 931-913 BCE ayon kay Thiele)
*[[Abijah]](ca. 915-913 BCE ayon kay Albright, 913-911 BCE ayon kay Thiele)
*[[Asa ng Juda]](ca. 913-873 BCE ayon kay Albright, 911-870 BCE ayon kay Thiele)
*[[Jehoshaphat]](ca. 873-849 BCE ayon kay Albright, 870-848 BCE ayon kay Thiele)
*[[Jehoram ng Juda]](ca. 849-842 BCE ayon kay Albrigth, 848-841 BCE ayon kay Thiele)
*[[Ahazias ng Juda]](ca.842-842 BCE ayon kay Albbright, 841-841 BCE ayon kay Thiele)
*[[Ataliah]](ca. 842-837 BCE ayon kay Albright, 841-835 BCE ayon kay Thiele)
*[[Jehoash ng Juda]](ca. 837-830 BCE ayon kay Albright, 835-796 BCE ayon kay Thiele)
*[[Amaziah]](ca. 800-783 BCE ayon kay Albright, 796-767 BCE ayon kay Thiele)
*[[Uzziah]](ca. 783-742 BCE ayon kay Albright, 767-740 BCE ayon kay Thiele)
*[[Jotham]](ca. 742-735 BCE ayon kay Albright, 740-732 BCE ayon kay Thiele)
*[[Ahaz]](ca. 735-715 BCE ayon kay Albright, 732-716 BCE ayon kay Thiele)
*[[Hezekias]](ca. 715-687 BCE ayon kay Albright, 716-687 BCE ayon kay Thiele, 726-697 BCE ayon kay Galil)
*[[Manasseh]](ca. 687-642 BCE ayon kay Albright, 687-643 BCE ayon kay Thiele, 687-642 BCE ayon kay Galil)
*[[Amon ng Juda]](ca. 642-640 BCE ayon kay Albright, 643-641 BCE ayon kay Thiele)
*[[Josias]](ca. 640-609 BCE ayon kay Albright, 641-609 BCE ayon kay Thiele)
*[[Jehoahaz]](ca. 609 BCE ayon kay Albright)
*[[Jehoiakim]](ca. 609-598 BCE ayon kay Albright at Thiele)
*[[Jeconias]](ca. 598 BCE ayon kay Albright at Thiele)
*[[Zedekias]](ca. 597-587 BCE ayon kay Albright, 597-586 BCE ayon kay Thiele, kaharian ng Juda ay nawasak noong 587/586 BCE)
==Tingnan din==
*[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]]
*[[Kaharian ng Israel (Samaria)]]
*[[Pagpapatapon sa Babilonya]]
*[[David]]
*[[Solomon]]
*[[Israel]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]]
st3239hng9sumgih43rar8385q3regq
1959635
1959634
2022-07-31T05:24:27Z
Xsqwiypb
120901
/* Tingnan din */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
| conventional_long_name = Kaharian ng Juda
| common_name = Juda
| native_name = <span style="font-weight: normal">𐤄{{lrm}}𐤃{{lrm}}𐤄{{lrm}}𐤉{{lrm}}</span>
| image_coat = Lmlk-seal impression-h2d-gg22 2003-02-21.jpg
| symbol_type = [[LMLK seal]] {{small|(700–586 BCE)}}
| image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg
| capital = [[Herusalem]]
| religion = [[Yahwismo]]/Sinaunang [[Hudaismo]]<br>[[Relihiyong Cananeo]]<ref name=Unearthed>{{cite book |title=The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts |url=https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb |url-access=limited |first1=Israel |last1=Finkelstein |first2=Neil Asher |last2=Silberman |publisher=The Free Press |year=2001 |pages=[https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb/page/n252 240]–243 |isbn=978-0743223386}}</ref>
| demonym = Judaita
| government_type = [[Monarkiya]]
| area_rank =
| status = Kaharian
| status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. --->
| empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency --->
| year_end = c. 587(Albright) o 586(Thiele)BCE
| year_start = c. 922 (Albright) o 931 BCE(Thiele)<ref>
{{cite book |last1= Pioske |first1= Daniel |chapter= 4: David's Jerusalem: The Early 10th Century BCE Part I: An Agrarian Community |title= David's Jerusalem: Between Memory and History |page= 180 |volume= 45 |publisher= Routledge |year= 2015 |quote= [...] the reading of ''bytdwd'' as "House of David" has been challenged by those unconvinced of the inscription's allusion to an eponymous David or the kingdom of Judah. |isbn= 9781317548911 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=IrKgBgAAQBAJ |series= Routledge Studies in Religion |access-date= 2016-09-17}}
</ref>
| image_map_alt =
| image_map_caption = Mapa ng rehiyon ng Kaharian ng Juda (dilaw) at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] (asul) ayon sa [[Bibliya]]
| common_languages = [[Hebreong Biblikal]]
| title_leader = [[Kings of Israel and Judah|Hari]]
| year_leader1 = c. 931–913 BCE
| leader1 = [[Rehoboam]] <small>(first)</small>
| year_leader2 = c. 597–587 BCE
| leader2 = [[Zedekias]] <small>(last)</small>
| event_start =Paghihimagsik ni [[Jeroboam I]]
| event_end = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] (587 o 586 BCE)
| p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya){{!}}Kaharian ng Israel
| s1 = Imperyong Neo-Babilonya
| flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg
| flag_s1 = Nebukadnessar II.jpg
| s2 = Yehud (probinsiyang Babilonya)
| today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]}}
| era = [[Panahong Bakal]]
}}
{{Bibliya}}
Ang '''Kaharian ng Juda''' ({{he|מַמְלֶכֶת יְהוּדָה}}, ''Mamlekhet Yehuda'') ay isang estado na itinatag sa [[Katimugang Levant]] noong [[panahon ng bakal]]. Ito ay kadalsang tumutukoy sa "Katimugang Kaharian" upang itangi it mula sa hilagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang Juda ay lumitaw bilang isang estado na malamang na hindi mas maaga sa ika-9 siglo BCE ngunit ito ay paksa ng labis na kontrobersiya sa mga skolar.<ref>Grabbe 2008, pp. 225–6.</ref><ref>Lehman in Vaughn 1992, p. 149.</ref> Noong ika-7 siglo BCE, ang kabisera ng Kaharian na [[Herusalem]] ay naging isang siyudad na may populasyon na maraming beses na mas malaki bago nito at may maliwanag na pananaig sa mga kapitbahay nitong bansa na malamang bilang resulta ng kaayusang pakikipagtulungan sa mga [[Assyrian]] na nagnais na magtatag ng isang pro-Assyrian na [[estadong basalyo]] na kumokontrol ng isang mahalagang industriya.<ref name=thompson410>Thompson 1992, pp. 410–1.</ref> Ang Juda ay lumago sa ilalim ng pagkabasalyo ng Assyria sa kabila ng nakapipinsalang paghihimagsik laban sa haring Assyrian na si [[Sennacherib]]. Sa huli ng kalahataing ika-7 siglo BCE, ang Assyria ay biglaang gumuho at ang kinalabasang alitan sa pagitan ng mga Ehipsiyo at [[imperyong Neo-Babylonian]] para sa kontrol sa Levant ay tumungo sa pagkakawasak ng kaharian sa sunod sunod na mga kampanya sa pagitan ng 597 at 582 BCE, ang pagpapatapon sa mga elitista ng pamayanang Hudyo at ang pagsasama ng Lupain ng Israel bilang isang probinsiya ng imperyong Neo-Babylonian.
==Sa kasaysayan==
{{seealso|Sinaunang Malapit na Silangan|Yahweh|El (diyos)}}
Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]].
==Kuwento ayon sa Bibliya==
{{seealso|Pagpapatapon sa Babilonya}}
Ayon sa [[Bibliya]], ang kaharian ng Juda ay nagresulta mula sa paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang kaharian)|Kaharian ng Israel]] (1020 hanggang sa mga 930 BCE) na nilikha nina [[David]], [[Saul]], at [[Salomon]] na unyon ng 12 lipi ng Israel. Matapos na tanggihan ng mga hilagaang lipi ng Israel si Rehoboam na anak ni Solomon, si Rehoboam ay naging hari ng kaharian ng Juda. Sa simula, ang tanging lipi ni Juda ang nanatiling tapat sa bahay ni David ngunit sandaling pagkatapos nito, ang lipi ni Benjamin ay sumali sa Juda. Ang dalawang mga kaharian na Juda sa katimugan at Israel sa hilagaan ay nagkaroon ng hindi madaling pamumuhay sa bawat isa pagkatapos ng pagkakahating ito hanggang sa pagkakawasak ng hilagaang Israel ng mga Asiryo noong c.722/721 BCE na nag-iwan sa Juda bilang natatanging kaharian. Ang pangunahing tema ng salaysay ng Bibliya ang katapatan ng Juda lalo na ng mga hari nito kay [[Yahweh]] na [[diyos]] ng Israel. Ayon sa Bibliya, ang lahat ng mga hari ng Israel at halos lahat ng mga hari ng Juda ay "masama" na sa termino ng salaysay ng Bibliya ay nangangahulugang ang mga ito ay nabigong tanging sumamba sa diyos na si Yahweh. Sa mga mabuting hari, si Hezekias (727–698 BCE) ay binigyang pansin para sa kanyang mga pagsusumikap na burahin ang pagsamba sa diyos diyosan sa kasong ito sa mga diyos na sina [[Baal]] at [[Asherah]] kasama ng mga Manasseh ng Juda (698–642 BCE) at Amon (642–640 BCE) ay bumuhay sa pagsamba sa diyos diyosan nagdulot sa poot ni Yahweh sa kaharian. si haring Josiah (640–609 BCE) ay nagbalik ng tanging pagsamba kay Yahweh ngunit ang kanyang mga pagsusumikap ay huli na at ang kawalang katapatan ng Israel sa tanging pagsamba kay [[Yahweh]] ang nagdulot kay Yahweh upang pahintulutan ang pagkakawasak ng kaharian ng Juda ng mga Babylonian noong c.587/586 BCE.
Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si Ahab sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Ahaz]] ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si [[Ahaz]] at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]).
==Relasyon ng Kaharian ng Juda(Kahariang Timog) sa Kaharian ng Israel(Kahariang Hilaga)==
Sa unang animnapung mga taon, ang mga hari ng Juda ay sumubok na muling itatag ang kanilang autoridad sa hilagang kaharian ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at may patuloy na digmaan sa pagitan ng dalawang kahariang ito. Ang Israel(Kahariang Hilaga) at Juda (o Kahariang Timog) ay nasa estado ng digmaan sa buoong 17 taong paghahari ni [[Rehoboam]]. Si Rehoboam ay nagtayo ng komplikadong mga pagtatangol at [[muog]] kasama ng mga pinagtibay na siyudad. Sa ika-5 taon ng paghahari ni Rehoboam, ang faraon ng Ehiptong si [[Shishaq]] ay nagdala ng isang malaking hukbo at sinunggaban ang maraming mga siyudad. Nang salakaying ng Ehipto ang Herusalem, ibinigay ni Rehoboam ang lahat ng mga kayaman ng templo bilang regalo at ang Juda ay naging isang estadong basalyo ng Ehipto. Ipinagpatuloy ni [[Abijah]] na anak at kahalili ni Rehoboam ang mga pagsusumikap ng kanyang ama na dalhin ang Israel sa kanyang kontrol. Siya ay naglunsad ng isang malaking labanan laban kay [[Jeroboam]] ng Israel at nagwagi nang may mabigat na pagkawala ng buhay sa panig ng Israel. Tinalo ni Abijah at ng kanyang mga tao ang mga ito nang may dakilang pagpaslang upang 500,000 mga piniling lalake ng Israel ay napaslang <ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:17|HE}}</ref>. Pagkatapos nito, si Jeroboam ay nagdulot ng kaunting banta sa Juda sa natitira ng kanyang paghahari at ang hangganan ng [[lipi ni Benjamin]] ay naipanumbalik sa orihinal na hanggang pang-lipi.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:20|HE}}</ref>
Nagpanatili ng kapayapaan ang anak at kahalili ni Abijah na si [[Asa ng Judah]] sa unang 35 taon ng kanyang paghahari<ref name="ReferenceA">{{bibleverse|2|Chronicles|16:1|HE}}</ref> kung saan kanyang muling itinayo at ipinatupad ang mga muog na orihinal na ipinatayo ng kanyang lolong si Rehoboam. Sa pananakop na sinuportahan ng Ehipto, ang Etiopianong hepeng si Zerah at ng milyong mga lalake nito at 300 kalesa ay natalo ng 580,000 mga lalake ni Asa sa lambak ng Zephath malapit sa Mareshah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|14:9-15|HE}}</ref> Hindi tinutukoy ng Bibliya kung si Zerah ay isang faraon ay isang heneral ng hukbo. Ang mga Etiopiano ay hinaboy hanggang sa Gerar sa baybaying kapatagan kung saan ang mga ito ay huminto dahil sa buong kapaguran. Ang nagresultang kapayapaan ang nagpanatili sa Juda na malaya mula sa mga panghihimasok ng Ehitpo hanggang sa panahon ni [[Josiah]] mga ilang siglong pagkatapos nito. Sa kanyang ika-36 paghahari, si Asa ay kinumpronta ni [[Baasha ng Israel]],<ref name="ReferenceA"/> na nagtayo ng isang muog sa Ramah sa hangganan hihindi lalagpas ang 10 milya mula sa Herusalem. Ang resulta ay ang kabisera ay nasa ilalim ng pamimilit at ang sitwasyon ay hindi matatag. Kumuha si Asa ng ginto at pilak mula sa Templo at kanya itong ipinadala kay [[Ben-Hadad I]] na hari ng [[Aram Damascus]] kapalit ng pagkakanseala ng kasunduang kapayapaan ng haring Damascene kay Baasha. Inatake ni Ben-Hada ang Ijon, Dan, at marami pang mga mahalagang siyudad ng [[lipi ni Naphthali]] at si Baasha ay pwersang umurong mula sa Ramah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:2-6|HE}}</ref> Binuwag ni Asa ang mga hindi pa tapos na muog at ginamit nito ang mga hilaw na materyal upang pagtibayin ang Geba at Mizpah sa kanyang panig ng hangganan.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:1-7|HE}}</ref>
Pinalitan ng kahalili ni Asa na si [[Jehoshaphat]] ang patakaran tungo sa Israel at bagkus ay nagpursigi ng mga kasunduan at pakikipagtulugan sa hilagaang kaharian. Ang alyansa kay Ahab ay batay sa kasal. Ang alyansang ito ay tumungo sa kapahamakan para sa kaharaian sa Labanan ng Ramoth Gilead.<ref>{{bibleverse|1|Kings|22:1-33|HE}}</ref> Pagkatapos nito, siya ay nakipagkasunduan kay [[Ahaziah ng Israel]] sa layunin ng pagpapatuloy ng kalakalang pandagat sa Ophira. Gayunpaman, ang armada na binigyan ng kasangkapan sa Ezion Gever ay mabilis na nawasak. Ang isang bagong armada ay itinayo nang walang tulon ng hari ng Israel at bagaman ito ay matagumpay, ang kalakalan ay hindi isinakdal.<ref>{{bibleverse|2|20:35-37|HE}}; {{bibleverse|1|Kings|22:48-49|HE}}</ref> Kalaunan ay sumali ito kay [[Jehoram ng Israel]] sa isang digmaan laban sa mga Moabita na nasa ilalim ng tribute sa Israel. Ang digmaang ito ay matagumpay kung saan ang mga Moabita ay nasupil. Gayunpaman, sa pagkita ng akto ni Mesha ng paghahando ng kanyang sariling anak sa isang [[paghahandog ng tao]] sa mga dingding ng [[Kir-haresheth]] ay nagpuno kay Jehoshaphat ng takot at ito ay umurong at bumalik sa sarili nitong lupain.<ref>{{bibleverse|2|Kings|3:4-27|HE}}</ref>
Ang kahalili ni Jehoshaphat na si [[Jehoram ng Juda]] ay bumuo ng alyansa sa Israel sa pamamagitan ng pagpapaksal kay [[Athaliah]] na anak ni [[Ahab]]. Sa kabila ng alyansang ito sa mas malakas na hilagaang kaharian, ang pamumuno ni Jehoram ay hindi matatag. Ang [[Edom]] ay naghimagsik at napilitang kilalanin ang kanilang independiyensiya. Ang pananalakay ng mga filisteo at Etiopiano ang nagnakaw ng bahay ng hari at tinangay ang pamilya nito maliban sa pinakabata nitong anak na lalakeng si [[Ahaziah ng Judah]].
==Awayan ng mga imperyo==
Bukod sa pagsaksi ng pagkawasak ng Israel at pagkakatapon ng populasyon nito, si Ahaz at kapwa hari nitong si Hezekiah ay mga basalyo ng Assyria at pinwersang magbigay ng taunang tribute. Matapos na maging tanging pinuno si Hezekiah noong c. 715 BCE, kanyang muling nabihag ang nasakop na lupain ng mga filisteo, bumuo ng mga alyansa sa [[Ashkelon]] at [[Ehipto]] at sumalungat sa Assyrian sa pamamagitan ng pagbabayad ng tribute.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> ({{bibleverse||Isaiah|30-31|HE}}; {{bibleverse-nb||Isaiah|36:6-9|HE}}) Bilang tugon, inatake ni [[Sennacherib]] ng Assyria ang pinagtibay na mga siyudad ng Juda ({{bibleverse|2|Kings|18:13|HE}}). Si Hezekiah ay nagbayad ng 300 mga talento ng pilak at 30 talento ng ginto sa Assyria — na nangailangan sa kanyang ubusin ang templo at kayamanang pang haring pilak at ginto mula sa mga poste ng pinto ng templo ni Solomon({{bibleverse|2|Kings|18:14-16|HE}})<ref name="Peter J p255-256"/>. Gayunpaman, sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> ({{bibleverse|2|Kings|18:17|HE}}) noong 701 BCE bagaman ang siyudad ay hindi kailanman nakuha. Sa panahon ng mahabang pamumuno ni [[Mannaseh]], (c. 687/686 - 643/642 BCE),<ref name="Thiele">Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 0-8254-3825-X, 9780825438257</ref> ang Juda ay isang basalyo ng mga pinunong Assyrian na sina Sennacherib at mga kahalili nitong sina [[Esarhaddon]]<ref name=Bright>[http://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&pg=PA311&lpg=PA311&dq=assyrian+records,+manasseh,+esarhaddon&source=bl&ots=v_KphQuXE3&sig=zMwqXTAZvLsRCbxYtVo45ka_FPQ&hl=en&ei=LJoWS5vCCo-WtgfTvqj-BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CBUQ6AEwBQ#v=onepage&q=assyrian%20records%2C%20manasseh%2C%20esarhaddon&f=false A History of Israel, John Bright, p. 311, (1980)]</ref> at [[Ashurbanipal]] pagkatapos ng 669 BCE. Si Manasseh ay itinala bilang nangangailangang magbigay ng mga materyal para sa mga proyektong pang gusali ni Essarhaddon at bilang isa sa mga basalyo na tumulong sa kampanya ni Ashurbanipal laban sa Ehipto.<ref name=Bright />
Nang maging hari si [[Josiah]] noong Juda noong c. 641/640 BCE,<ref name=Thiele /> ang sitwasyong internasonal ay palaging nagbabago. Sa silangan, ang imperyong Assyrian ay nagsisimulang gumuho, ang imperyong Babilonian ay hindi pa umaakyat upang palitan ito at ang Ehipto sa kanluran ay nagpapagaling pa rin sa pamumuno ng Assyria. Sa kapanyarihang vacuum na ito, nagawa ng Juda na pamahalaan ang sarili nito sa puntong ito nang walang panghihimasok ng dayuhan. Gayunpaman, sa tagsibol nang 609 BCE, ang faraon na si [[Necho II]] ay personal na namuno sa isang malaking hukbo hanggang sa Euphrates upang tulungan ang mga Assyrian.<ref>[http://bible.cc/2_kings/23-29.htm]</ref><ref name="google1">[http://books.google.com/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=RA1-PA261&lpg=RA1-PA261&dq=josiah,+book+of+kings,+assyria&source=bl&ots=-skO_wCr7x&sig=A3eJN2mvKabtOIHGXyrXqhgKiKA&hl=en&ei=t4LaSuLKLejk8AbY69G3BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=josiah%2C%20book%20of%20kings%2C%20assyria&f=false]</ref> Sa pagkuha ng rutang baybaying Via Maris tungo sa Syria, dumaan si Necho sa mamabang mga trakto ng Philistia at Sharon. Gayunpaman, ang daan sa ibabaw ng tagaytay ng mga kabundukan na nagsasara sa timog ng dakilang lambak Jezreel ay hinarang ng hukbong Judean na pinamunuan ni Josiah na maaring tumuring sa mga Assryain at Ehipsiyo na humina dahil sa kamatayan ng faraon na si [[Psamtik I]] isang taon lamang mas maaga(610 BCE).<ref name="google1"/> Sa pagpapalagay na pagtatangka na tulungan ang mga Babylonian, tinangka ni Josiah na harangin ang pagsulong sa Megiddo kung saan ang isang mabangis na labanan ay nangyari at kung saan si Josiah ay napatay.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:29|HE}}, {{bibleverse|2|Chronicles|35:20-24|HE}}</ref> Pagkatapos nito ay sumali si Necho sa mga pwersa ng Assryian na si Ashur-uballit II at pareho nilang tinawid ang Euphrates at sinalakay ang Harran. Ang pinagsamang mga pwersa ay nabigo na mabihay ang siyudad at si Necho ay umurong pabalik sa hilagaang Syria. Ang pangyayaring ito ay nagmarka rin sa pagkaguho ng imperyong Assyrian. Sa kanyang martsang pagbabalik sa Ehipto noong 608 BCE, nalaman ni Necho na si [[Jehoahaz of Judah|Jehoahaz]] ay napili na humalili sa kanyang amang si Josiah.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:31|HE}}</ref> Ipinatapon ni Necho si Jehoahaz na hari sa loob pa lamang ng 3 buwan at siya ay pinalitan ni Necho ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si [[Jehoiakim]]. Nagpatupad si Necho ng levy sa Juda ng 100 talentong mga pilak (mga 3{{fraction|3|4}} tonelada o mga 3.4 metrikong tonelada) at isang talento ng ginto (mga {{convert|34|kg}}). Pagkatapos nito ay muling dinala ni Necho si Jehoahaz pabalik sa Ehipto bilang bilanggo<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:1-4|HE}}</ref> na hindi na kailanman nagbalik. Si Jehoiakim ay orihinal na namuno bilang isang basalyo ng mga Ehipsiyo na nagbabayad ng isang mabigat na tribute. Gayunpaman, nang ang mga Ehipsiyo ay natalo ng mga Babylonian sa Carcemish noong 605 BCE, Jehoiakim ay nagpalit ng mga katapatan na nagbayad ng tribute kay [[Nebuchadnezzar II of Babylon|Nebuchadnezzar II]] ng Babilonia. Noong 601 BCE sa kanyang ika-4 na paghahari, hindi matagumpay na nagtangka si Nebuchadnezzar na sakupin ang Ehitpo at umurong nang may mabigat na pagkamatay ng mga tauhan. Ang pagkabigong ito ay nagtulak sa maraming mga paghihimagsik sa mga estado ng Levant na may utang ng katapatan sa Babilonia. Si Jehoiakim ay huminto rin sa pagbabayad ng tribute kay Nebuchadnezzar<ref>[http://www.drshirley.org/hist/hist05.html] The Divided Monarchy ca. 931 - 586 BC</ref> at kumuha ng isang posisyong pro-Ehipsiyo. Sa sandali nito ay pinakitunguhan ni Nebuchadnezzar ang mga paghihimagsik. Si Jehoiakim ay namatay noong 598 BCE<ref>Dan Cohn-Sherbok, ''The Hebrew Bible'', Continuum International, 1996, page x. ISBN 0-304-33703-X</ref> sa panahon ng pagsalakay at sinundan ng kanyang anak na si [[Jeconiah]] sa edad na walo o labingwalo.<ref>[http://www.rbvincent.com/BibleStudies/captivit.htm] Bible Studies website</ref> Ang siyudad ay bumagsak mga tatlong buwan pagkatapos nito,<ref>Philip J. King, ''Jeremiah: An Archaeological Companion'' (Westminster John Knox Press, 1993), page 23.</ref><ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:9|HE}}</ref> noong 2 [[Adar]] (Maso 16) 597 BCE. Ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang Templo at dinala ang kanyang mga nakuha sa Babilonia. Si Jeconiah at ang kanyang korte at iba pang mga kilalang mamamayan at trabahador kasama ng malaking bahagi ng populasyong Hudyo sa Juda na mga 10,000<ref>The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350</ref> ay pinatapon mula sa lupain at nagkawatak watak sa buong imperyong Babylonian. ({{bibleverse|2|Kings|24:14|HE}}) Kasama sa mga ito si [[Ezekiel]]. Hinirang ni Nebuchadnezzar si [[Zedekiah]] na kapatid ni Jehoiakim na hari ng lumiit na kaharian na ginawang tributaryo ng Babilonia.
==Pagkawasak at pagkawatak watak==
Sa kabila ng malakas na pagtutol nina Jeremias at iba pa, si Zedekiah ay naghimagsik laban kay Nebuchadnezzar na huminto sa pagbabayad ng tribute dito at pumasok sa isang alyansa kay faraon [[Apries|Hophra]] ng Ehipto. Noong 589 BCE, si Nebuchadnezzar II ay bumalik sa Juda at muli ay sinalakay ang Herusalem. Sa panahong ito, maraming mga Hudyo ang tumakas sa mga katabing [[Moab]], [[Ammon]], [[Edom]] at iba pang mga bansa upang maghanap ng mapagtataguan.<ref>{{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}</ref> Ang siyudad ay bumagsak pagkatapos ng 18 buwang pananalakay at muling ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang templo <ref name=Ezra>{{bibleverse||Ezra|5:14|HE}}</ref> at pagkatapos ay pareho itong winasak<ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-13|HE}}</ref> Pagkatapos patayin ang lahat ng mga anak na lalake ni Zedekiah, kinuha ni Nebuchadnezzar si Zedekiah patungo sa Babilonia <ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-11|HE}}</ref> na nagwawakas sa independiyentend Kaharian ng Juda. Sa karagdagan ng mga namatay sa pananakop sa mahabang panahon, ang ilang mga 4,600 Hudyo ay ipinatapon pagkatapos ng pagbagsak ng Juda.<ref name=Jer52>{{bibleverse||Jeremiah|52:29-30|HE}}</ref> Noong mga 586 BCE, ang karamihan ng Juda ay nawasak at ang dating kaharian ay dumanas ng mabilis na pagguho sa parehong ekonomiya at populasyon.<ref name="books.google.com.au">[http://books.google.com.au/books?id=VK2fEzruIn0C&printsec=frontcover&dq=A+history+of+the+Jews+and+Judaism+in+the+Second+Temple+Period&source=bl&ots=Ta6PEZblV8&sig=YIrvxRfzqiIZAJG7cZgYJQt6UzE&hl=en&ei=tV3zS9v0B5WekQWvwfixDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004)] p.28</ref>
Maliwanag na ang Herusalem ay nanatiling hindi tinatahan sa halos lahat ng ika-6 siglo BCE
<ref name="books.google.com.au"/> at ang pinakamahalagang siyudad ay nalipat sa Benjamin na isang hindi napinsalang hilagaang seksiyon ng kaharian kung saan ang bayan ng Mizpah ay naging kabisera ng bagong probinsiyang Babilonian na [[Yehud medinata]] para sa mga natitirang populasyong Hudyo sa isang bahagi ng dating kaharian.<ref>{{Cite web |title=Davies, Philip R., "The Origin of Biblical Israel", ''Journal of Hebrew Scriptures'' (art. 47, vol9, 2009) |url=http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |access-date=2012-07-11 |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528230034/http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |url-status=dead }}</ref> Ito ang pamantayang pagsasanay Babilonia: nang ang siyudad na filisteong Ashkalon ay sinakop noong 604 BCE, ang pampolitika, relihiyoso at ekonomikong elitista(ngunit hindi ang malaking bahagi ng populason) ay ipinatapon at ang sentrong administratibo ay inilipat sa bagong lokasyon.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=78nRWgb-rp8C&printsec=frontcover&dq=Lipschitz,+Oded+fall+and+rise&source=bl&ots=GUAbTs0pn3&sig=czGdEbsmEDhAVFJ-BmGsbtQ4xkc&hl=en&ei=rcUVTLCLM9yvcJ65yPUL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Lipschitz, Oded, "The Fall and Rise of Jerusalem" (Eisenbrauns, 2005)] p.48</ref>
Si [[Gedaliah]] ay hinirang na gobernador ng probinsiyang Yehud na suportado ng isang guwardiyang Chaldean. Ang sentrong administratibo ng probinsiya ang [[Mizpah in Benjamin|Mizpah]],<ref>{{bibleverse|2|Kings|25:22-24|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|40:6-8|HE}}</ref> at hindi ang Herusalem. Sa pagkakarinig ng pagkakahirang na ito, ang mga Hudyo na nagtago sa mga kalapit na bansa ay bumalik sa Juda. ({{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}) Gayunpaman, sa sandaling pagkatapos nito, si Gedaliah ay pinaslang ng isang kasapi ng bahay ng hari at ang mga sundalong Chaldean ay pinatay. Ang populasyon na natira sa lupa at ang mga bumalik ay tumakas sa Ehitpo dahil sa takot sa paghihiganti ng Babilonia sa ilalim ni Johanan na anak ni Kareah na hindi pinansin ang paghimok ni Jeremias laban sa pagkilos na ito.({{bibleverse|2|Kings|25:26|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|43:5-7|HE}}) Sa Ehitp, ang mga takas ay tumira sa [[Migdol]], [[Tahpanhes]], [[Noph]], at [[Pathros]], ({{bibleverse||Jeremiah|44:1|HE}}) at si Jeremias ay sumama sa kanilang bilang guwardiyang moral.
Ang bilang ng mga ipinatapon sa Babilonia at ang mga tumungo sa Ehitp at mga natira sa lupain at kalapit na bansa ay paksa pa rin ng debateng akademiko. Ang [[Aklat ni Jeremias]] ay na ang kabuuan ng mga ipinatapon sa Babilonia ay 4,600 tao.<ref name="Jer52"/> Ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay nagmungkahing 10,000 tao at pagktapos ay 8,000 tao. Ang arkeolong Israeli na si [[Israel Finkelstein]] ay nagmungkahing ang 4,600 ay kumakatawan sa mga hulo ng sambahayan at 8,000 ang kabuuan samantalang ang 10,000 ay isang pagpapaikot ng bilang pataas ng ikalawang bilang. Nagpahiwatig rin si Jeremias na ang katumbas na bilang ay maaaring tumakas sa Ehipto. Sa mga ibinigay na pigurang ito, si Finkelstein ay nagmungkahing ang 3/4 ng populasyon ay natira.
==Muling pagtatayo==
Noong 539 BCE, sinakop ng imperyong Persia ang Babilonia at pinayagan nito ang mga ipinatapong Hudyo na bumali sa Yehud at muling itayo ang kanilang templo na nakumpleto sa ika-6 taon ni Darius ayon ({{bibleverse||Ezra|6:15|HE}}) sa ilalim ni [[Zerubbabel]] na apo ng ikalawa sa huling haring si [[Jehoiachin]]. Ang probinsiyang Yehud ay isang mapayapang bahagi ng imperyong [[Achaemenid]] Persian hanggang sa pagbagsak ng imperyong ito noong 333 BCE kay [[Alexander the Great]]. Ang yugto ng pamumunong Persian pagkatapos ng pagtatayo ng [[Ikalawang Templo]] bagaman tinulungan ng mga hari nito at nagpahintulot sa [[Hudaismo]], ito ay itinuturing na ''Panahong Madilim ng Hudyo''(Jewish dark age) dahil walang kakontemporaryong(parehong panahon) na materyal historiko para sa yugtong ito. Ang Panahong Madilim ng Hudyo ay nagwakas noong 164 BCE nang ang mga [[Macabeo]] ay naghimagsik laban sa [[imperyong Seleucid]] at nagtagumpay sa muling pagtatag ng independiyenteng kahariang Hudyo sa lupain ng Israel.
==Kronolohiya==
Ayon sa 1 Hari 14:21, si Rehoboam ay naghari ng 17 taon at si [[Abijam]] nang 3 taon(1 Hari 15:2) sa kabuuang 20 taon kaya si [[Asa]] ay dapat naghari noong ika-21 toan ni Jeroboam at hindi ika-20 taon ayon sa 1 Hari 15:9. Si Asa ay naghari nang 41 taon at ang kanyang kahalili na si [[Jehoshaphat]] ay dapat magsimulang maghari noong ika-12 taon ni [[Omri]] na 2 taon kasama ni Jeroboam, 2 taon kasama ni [[Nadab]], 24 kay [[Baasha]] at 11 taon kay [[Omri]] na kabuuang 41 taon ngunit siya ay naghari sa ika-4 na taon ni [[Ahab]](2 Hari 22:41) na mas marami nang 4 na taon. Si Jehoram ay humalili at si Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(2 Hari 22:42) sa ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 8:16 ay naghari noong ika-5 taon ni [[Jehoram ng Israel]]. Si Jehoram ay naghari nang walong taon (2 Hari 8:16) at kaya ay si [[Ahazias]] ay dapat maghari noong ika-19 taon ni Jehoram at hindi ika-12 taon ni Jehoram(2 Hari 8:25) o ika-11 taon ni Jehoram(2 Hari 9:29). Si [[Jehoash]] ay dapat maghari sa ika-4 na taon ni [[Jehu]] dahil si [[Ahazias]] ay naghari nang 1 taon(2 Hari 12:1) at si [[Athaliah]] ay naghari nang 6 na taon (2 Hari 11:3) ngunit siya ay naghari sa ika-7 taon ni [[Jehu]](2 Hari 12:1). Si [[Amazias]] ay dapat maghari sa ika-16 taon ni [[Jehoahaz]] dahil si [[Jehoash]] ay naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) ngunit nagsimula sa ika-2 ni [[Jehoash]](2 Hari 14:1). Si [[Azarias]] ay dapat maghari sa ika-12 taon ni [[Jeroboam II]] dahil si Amazias ay naghari nang 29 taon(2 Hari 14:2) ngunit naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam(2 Hari 15:1). Si [[Jotham]] ay dapat maghari sa ika-64 taon ni [[Jeroboam II]] ay naghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]](2 Hari 15:32) dahil si [[Azarias]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 15:33). Kung si Jeroboam II ay naghari sa ika-15 ni [[Amaziah]] (2 Hari 14:23) na naghari ng 29 taon, si [[Uzziah]] ay naging hari sa ika-15 taon ni Jeroboam at hindi sa ika-27 ni Jeroboam (2 Hari 15:1). Si [[Ahaz]] ay dapat maghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]] dahil si [[Jotham]] ay naghari nang 16 taon at naghari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1). Kung si Jotham ay naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33), hindi posibleng si Hoshea ay naging hari sa ika-20 taon ni Jotham (2 Hari 15:30).Kung si [[Menahem]] ay naging hari sa ika-39 taon ni Uzziah(2 Hari 15:17), at ang anak ni Menahem na si [[Pekaiah]] ay naging hari sa ika-50 taon ni Uzziah, si Menahem ay dapat naghari nang 12 taon at hindi 10 taon (2 Hari 15:17). Kung si Ahaz ay naging hari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1) na naghari nang 20 taon(2 Hari 15:27) at si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea (2 Hari 18:1), si Ahaz ay dapat naghari nang pitong tain at hindi 16 taon (2 Hari 16:2). Si [[Hezekias]] ay dapat magsimula sa ika-18 taon ni Pekah dahil si [[Ahab]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 16:2) at naghari sa ika-3 taon ni [[Hoshea]](2 Hari 18:1). Ayon sa Hari 17:1, si [[Hoshea]] na anak ni [[Elah]] ay naging hari ng Israel sa ika-22 taon ni [[Ahaz]] ng Juda at si Hoshea ay naghar nang 9 na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1,9-10, si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea. Si Ahazias ay naghari nang siya ay 22 taong gulang ayon sa 2 Hari 8:26 ay naghari sa edad na 42 taon ayon sa 2 Kronika 22:2 na mas matanda nang 2 taon sa kanyang ama. Si Jehoram ay namatay sa edad na 40 taon(2 Kronika 21:5) at ang kanyang anak na humalili sa kanya ay may edad na 42 taon. Si [[Athaliah]] ay apo o anak ni [[Omri]] at anak ni [[Ahab]] (2 Hari 9:20). Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-7 taon ni [[Jehu]], at si Jehoahaz na anak ni Jehu ay naging hari sa ika-23 taon ni Jehoash (2 Hari 13:1), si Jehu ay dapat naghari nang 30 taon at hindi 28 taon (2Hari 10:36). Pinapatay ni Jehu ang lahat ng sambahayan ni [[Ahab]] kabilang sina Ahazias at lahat ng mga kasapi ng sambahayan ni Ahazias.(2 Hari 9, 2 Kronika 22:7-9, Hosea 1:4) Ayon sa 2 Hari 11:2 at 2 Kronika 22:10, pinapatay ni Athalia(naghari noong ca. 842-837 BCE o 842/841-835) ang lahat ng mga kasapi ng kaharian ng Juda upang siya ang maging reyna. Pagkatapos ng 6 na taon, ang [[saserdote]] ng paksiyong maka-[[Yahweh]] na si [[Jehoiada]] ay nagpakilala ng isang batang lalake na si [[Jehoash ng Juda]] na kanyang inangking isa sa mga kasapi ng sambahayang hari ng Juda at pinatay ni [[Jehoiada]] si Athalia. Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-37 ni Jehoash at si [[Amaziah]] na anak ni Jehoash ng Juda ay naging hari sa ika-2 taon ni Jehoash ng Israel(2Hari 14:1), si Jehoash ay dapat naghari ng 38 taon at hindi 40 taon(2 Hari 12:2). Kung si Pekah ay naging hari sa ika-52 taon ni Uzziah(2 Hari 15:27) at si Jotham ay naging hari sa ika-2 taon ni Pekah(2 Hari 15:32), si Uzziah ay dapat naghari nang 53 taon at hindi 52 raon (2 Hari 15:2), Si [[Jehoash ng Israel]] ay dapat namatay sa ika-13 taon ni Ahazias na naghari ng 49 taon(2 Hari 14:2) at 3 taon sa paghahari ni Jehoash na naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) at dapat ay naghari ng 16 taon pagkatapos ng kamatayan ni Jehoash ng Juda ngunit ayon sa 2 Hari 14:17 at 2 Kronika 25:26 ay naghari nang 15 taon.Si Hoshea na huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay naghari sa ika-12 taon ni Ahaz(2 Hari 17:1) na sa ika-20 taon ni Jotham ngunit ayon sa Bibliya ay ika-4 na taon ni Ahaz. Tinangka ni Carpente na pagkasunduin ang magkasalungat na mga teksto sa pagsasabing mula sa ika-4 na taon ni Ahaz hanggang sa ika-12 taon, si Hoshea ay soberanya samantalang sa ika-12 taon ay nagpailalim sa [[Asirya]]. Inangkin ni Tiglath Pileser III na ginawa niyang hari si Hoshea ngunit nagbibigay ng tributo. Ayon sa 2 Hari 17:1, si Hoshea ang hari ng Israel at naghari nang siyam na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1, si [[Hezekias]] ay naghari sa ika-3 ni Hoshea. Si Pekah ay naghari sa ika-52 taon ni Azarias(2 Hari 17:7) na kanyang huling taon (2 Hari 15:2) at naghari ng 20 taon. Humalili si [[Jotham]] kay Azarias at naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33) at kaya ay si Ahaz ay na naghari nang 9 na taon(2 Hari 18:1) ay dapat maghari sa ika-12 taon ni Ahaz. Salungat dito, sa kronolohiya ng mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], si Hoshea ay hindi naghari sa ika-12 taon ni Ahaz ngunit sa ika-4 taon ni Hezekias.
==Arkeolohiya==
Kaunting ebidensiyang arkeolohiyang ng isang malawak at makapangyarihang Kaharian ng Juda bago ang huli nang ika-8 siglo BCE ang natagpuan na nagtulak sa ilang mga arkeologo na pagdudahan ang sakop nito gaya ng inilalarawan sa [[Bibliya]]. Mula 1990 hanggang sa kasalukuyan, ang isang mahalagang pangkat ng mga arkeologo at skolar ng [[bibliya]] ay bumuo ng pananaw na ang aktuwal na Kaharian ng Juda ay may kaunting pagkakatulad sa larawan ng [[bibliya]] ng isang makapangyarihang kaharian.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103214436/http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |url-status=dead }}</ref> Ayon sa mga skolar na ito, ang kaharian ay hindi higit sa isang maliit na entidad na pang tribo. Ang ilan ay nagdududa kung ang kahariang ito gaya ng binabanggit sa bibliya ay umiral. Si [[Yosef Garfinkel]] <ref name="CNN">{{Cite web |title=Are these ruins of biblical City of David? (CNN, 14 Hulyo 2011) |url=http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723203240/http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/weekend/magazine/the-keys-to-the-kingdom-1.360222 The keys to the kingdom], By Asaf Shtull-Trauring (Haaretz, 6.5.2011)</ref> ay nag-aangking ang [[Khirbet Qeiyafa]] ay sumusuporta sa nosyon ng isang lipunang urbano na umiral na sa Juda sa huli ng ika-11 siglo BCE.<ref>[http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 Khirbat Qeiyafa Preliminary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120516105045/http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 |date=2012-05-16 }} (Israel Antiquities Authority, 19/4/2012)</ref> Gayunpaman, ang ibang mga arkeologo ay nagsasabing ang identipikasyon ng Khirbet Qeiyafa bilang tirahang Hudyo ay hindi matiyak.<ref>{{cite news|title=Israeli Archaeologists Find Ancient Text|agency=Associated Press|date=30 Oktubre 2008|first=Matti|last=Friedman|newspaper=AOL news|url=http://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|access-date=2012-07-11|archive-date=2008-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|url-status=live}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/national/archaeological-find-stirs-debate-on-david-s-kingdom-1.429087 Archaeological find stirs debate on David's kingdom (Haaretz, 9 Mayo 2012)]</ref> Ayon sa 2 Hari 18:13-16, si [[Hezekias]] ay sumuko kay [[Sennacherib]] na sumalakay sa Juda (2 Hari 18:13). Ayon naman sa 2 Hari 19-19 at [[Aklat ni Isaias]] 37, si Hezekias ay hindi nakinig sa banta ng pagsalakay ni Sennacherib at ang hukbo ni Sennacherib ay pinatay ni Yahweh at si Sennacherib ay bumalik sa kanyang bansa (2 Hari 19:35). Ayon sa [[mga Annal ni Sennacherub]], si Hezekias ay hindi sumuko at binihag ang mga lungsod ni Hezekias at nagwagi laban kay Hezekias. Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:29 sa panahon ni [[Josias]], si [[paraon]] [[Necho II]] na hari sa Egipto ay umahon '''laban sa hari ng Asirya''', sa ilog Eufrates: at ang haring Josias ay naparoon laban sa kaniya; at pinatay niya siya sa [[Megiddo]], nang makita niya siya.({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|ASV}}, ASV). Ito ay salungat sa rekord ng Babilonya na tinangka ni Necho II na suportahan ang Asirya laban sa Babilonya, upang ilagay ang panggitnang estado sa pagitan ng Ehipto at Babilonya at upang makontrol ng Ehipto ang rehiyong Siro-Palestina. Ang 2 Hari 23:39 ay binago sa [[NIV]] at ginawang, "si [[Necho II]] ay tumungo sa ilog Eufrates '''upang tulungan ang hari ng Asirya''' ({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|NIV}})(NIV).
==Mga hari ng Juda==
*[[Rehoboam]](ca. 922-915 BCE ayon kay Albright, 931-913 BCE ayon kay Thiele)
*[[Abijah]](ca. 915-913 BCE ayon kay Albright, 913-911 BCE ayon kay Thiele)
*[[Asa ng Juda]](ca. 913-873 BCE ayon kay Albright, 911-870 BCE ayon kay Thiele)
*[[Jehoshaphat]](ca. 873-849 BCE ayon kay Albright, 870-848 BCE ayon kay Thiele)
*[[Jehoram ng Juda]](ca. 849-842 BCE ayon kay Albrigth, 848-841 BCE ayon kay Thiele)
*[[Ahazias ng Juda]](ca.842-842 BCE ayon kay Albbright, 841-841 BCE ayon kay Thiele)
*[[Ataliah]](ca. 842-837 BCE ayon kay Albright, 841-835 BCE ayon kay Thiele)
*[[Jehoash ng Juda]](ca. 837-830 BCE ayon kay Albright, 835-796 BCE ayon kay Thiele)
*[[Amaziah]](ca. 800-783 BCE ayon kay Albright, 796-767 BCE ayon kay Thiele)
*[[Uzziah]](ca. 783-742 BCE ayon kay Albright, 767-740 BCE ayon kay Thiele)
*[[Jotham]](ca. 742-735 BCE ayon kay Albright, 740-732 BCE ayon kay Thiele)
*[[Ahaz]](ca. 735-715 BCE ayon kay Albright, 732-716 BCE ayon kay Thiele)
*[[Hezekias]](ca. 715-687 BCE ayon kay Albright, 716-687 BCE ayon kay Thiele, 726-697 BCE ayon kay Galil)
*[[Manasseh]](ca. 687-642 BCE ayon kay Albright, 687-643 BCE ayon kay Thiele, 687-642 BCE ayon kay Galil)
*[[Amon ng Juda]](ca. 642-640 BCE ayon kay Albright, 643-641 BCE ayon kay Thiele)
*[[Josias]](ca. 640-609 BCE ayon kay Albright, 641-609 BCE ayon kay Thiele)
*[[Jehoahaz]](ca. 609 BCE ayon kay Albright)
*[[Jehoiakim]](ca. 609-598 BCE ayon kay Albright at Thiele)
*[[Jeconias]](ca. 598 BCE ayon kay Albright at Thiele)
*[[Zedekias]](ca. 597-587 BCE ayon kay Albright, 597-586 BCE ayon kay Thiele, kaharian ng Juda ay nawasak noong 587/586 BCE)
==Tingnan din==
*[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]]
*[[Kaharian ng Israel (Samaria)]]
*[[Pagpapatapon sa Babilonya]]
*[[Sinaunang Malapit na Silangan]]
*[[Templo ni Solomon]]
*[[Ikalawang Templo sa Herusalem]]
*[[David]]
*[[Solomon]]
*[[Israel]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]]
n0xvzing6iqavtrz730gey3ll020lpy
1959731
1959635
2022-07-31T08:56:43Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
| conventional_long_name = Kaharian ng Juda
| common_name = Juda
| native_name = <span style="font-weight: normal">𐤄{{lrm}}𐤃{{lrm}}𐤄{{lrm}}𐤉{{lrm}}</span>
| image_coat = Lmlk-seal impression-h2d-gg22 2003-02-21.jpg
| symbol_type = [[LMLK seal]] {{small|(700–586 BCE)}}
| image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg
| capital = [[Herusalem]]
| religion = [[Yahwismo]]/Sinaunang [[Hudaismo]]<br>[[Relihiyong Cananeo]]<ref name=Unearthed>{{cite book |title=The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts |url=https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb |url-access=limited |first1=Israel |last1=Finkelstein |first2=Neil Asher |last2=Silberman |publisher=The Free Press |year=2001 |pages=[https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb/page/n252 240]–243 |isbn=978-0743223386}}</ref>
| demonym = Judaita
| government_type = [[Monarkiya]]
| area_rank =
| status = Kaharian
| status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. --->
| empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency --->
| year_end = c. 587(Albright) o 586(Thiele)BCE
| year_start = c. 922 (Albright) o 931 BCE(Thiele)<ref>
{{cite book |last1= Pioske |first1= Daniel |chapter= 4: David's Jerusalem: The Early 10th Century BCE Part I: An Agrarian Community |title= David's Jerusalem: Between Memory and History |page= 180 |volume= 45 |publisher= Routledge |year= 2015 |quote= [...] the reading of ''bytdwd'' as "House of David" has been challenged by those unconvinced of the inscription's allusion to an eponymous David or the kingdom of Judah. |isbn= 9781317548911 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=IrKgBgAAQBAJ |series= Routledge Studies in Religion |access-date= 2016-09-17}}
</ref>
| image_map_alt =
| image_map_caption = Mapa ng rehiyon ng Kaharian ng Juda (dilaw) at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] (asul) ayon sa [[Bibliya]]
| common_languages = [[Hebreong Biblikal]]
| title_leader = [[Kings of Israel and Judah|Hari]]
| year_leader1 = c. 931–913 BCE
| leader1 = [[Rehoboam]] <small>(first)</small>
| year_leader2 = c. 597–587 BCE
| leader2 = [[Zedekias]] <small>(last)</small>
| event_start =Paghihimagsik ni [[Jeroboam I]]
| event_end = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] (587 o 586 BCE)
| p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya){{!}}Kaharian ng Israel
| s1 = Imperyong Neo-Babilonya
| flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg
| flag_s1 = Nebukadnessar II.jpg
| s2 = Yehud (probinsiyang Babilonya)
| today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]}}
| era = [[Panahong Bakal]]
}}
{{Bibliya}}
Ang '''Kaharian ng Juda''' ({{he|מַמְלֶכֶת יְהוּדָה}}, ''Mamlekhet Yehuda'') ay isang estado na itinatag sa [[Katimugang Levant]] noong [[panahon ng bakal]]. Ito ay kadalsang tumutukoy sa "Katimugang Kaharian" upang itangi it mula sa hilagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang Juda ay lumitaw bilang isang estado na malamang na hindi mas maaga sa ika-9 siglo BCE ngunit ito ay paksa ng labis na kontrobersiya sa mga skolar.<ref>Grabbe 2008, pp. 225–6.</ref><ref>Lehman in Vaughn 1992, p. 149.</ref> Noong ika-7 siglo BCE, ang kabisera ng Kaharian na [[Herusalem]] ay naging isang siyudad na may populasyon na maraming beses na mas malaki bago nito at may maliwanag na pananaig sa mga kapitbahay nitong bansa na malamang bilang resulta ng kaayusang pakikipagtulungan sa mga [[Assyrian]] na nagnais na magtatag ng isang pro-Assyrian na [[estadong basalyo]] na kumokontrol ng isang mahalagang industriya.<ref name=thompson410>Thompson 1992, pp. 410–1.</ref> Ang Juda ay lumago sa ilalim ng pagkabasalyo ng Assyria sa kabila ng nakapipinsalang paghihimagsik laban sa haring Assyrian na si [[Sennacherib]]. Sa huli ng kalahataing ika-7 siglo BCE, ang Assyria ay biglaang gumuho at ang kinalabasang alitan sa pagitan ng mga Ehipsiyo at [[imperyong Neo-Babylonian]] para sa kontrol sa Levant ay tumungo sa pagkakawasak ng kaharian sa sunod sunod na mga kampanya sa pagitan ng 597 at 582 BCE, ang pagpapatapon sa mga elitista ng pamayanang Hudyo at ang pagsasama ng Lupain ng Israel bilang isang probinsiya ng imperyong Neo-Babylonian.
==Sa kasaysayan==
{{seealso|Sinaunang Malapit na Silangan|Yahweh|El (diyos)}}
Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]].
==Kuwento ayon sa Bibliya==
{{seealso|Pagpapatapon sa Babilonya}}
Ayon sa [[Bibliya]], ang kaharian ng Juda ay nagresulta mula sa paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang kaharian)|Kaharian ng Israel]] (1020 hanggang sa mga 930 BCE) na nilikha nina [[David]], [[Saul]], at [[Salomon]] na unyon ng 12 lipi ng Israel. Matapos na tanggihan ng mga hilagaang lipi ng Israel si Rehoboam na anak ni Solomon, si Rehoboam ay naging hari ng kaharian ng Juda. Sa simula, ang tanging lipi ni Juda ang nanatiling tapat sa bahay ni David ngunit sandaling pagkatapos nito, ang lipi ni Benjamin ay sumali sa Juda. Ang dalawang mga kaharian na Juda sa katimugan at Israel sa hilagaan ay nagkaroon ng hindi madaling pamumuhay sa bawat isa pagkatapos ng pagkakahating ito hanggang sa pagkakawasak ng hilagaang Israel ng mga Asiryo noong c.722/721 BCE na nag-iwan sa Juda bilang natatanging kaharian. Ang pangunahing tema ng salaysay ng Bibliya ang katapatan ng Juda lalo na ng mga hari nito kay [[Yahweh]] na [[diyos]] ng Israel. Ayon sa Bibliya, ang lahat ng mga hari ng Israel at halos lahat ng mga hari ng Juda ay "masama" na sa termino ng salaysay ng Bibliya ay nangangahulugang ang mga ito ay nabigong tanging sumamba sa diyos na si Yahweh. Sa mga mabuting hari, si Hezekias (727–698 BCE) ay binigyang pansin para sa kanyang mga pagsusumikap na burahin ang pagsamba sa diyos diyosan sa kasong ito sa mga diyos na sina [[Baal]] at [[Asherah]] kasama ng mga Manasseh ng Juda (698–642 BCE) at Amon (642–640 BCE) ay bumuhay sa pagsamba sa diyos diyosan nagdulot sa poot ni Yahweh sa kaharian. si haring Josiah (640–609 BCE) ay nagbalik ng tanging pagsamba kay Yahweh ngunit ang kanyang mga pagsusumikap ay huli na at ang kawalang katapatan ng Israel sa tanging pagsamba kay [[Yahweh]] ang nagdulot kay Yahweh upang pahintulutan ang pagkakawasak ng kaharian ng Juda ng mga Babylonian noong c.587/586 BCE.
Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si Ahab sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Ahaz]] ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si [[Ahaz]] at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]).
==Relasyon ng Kaharian ng Juda(Kahariang Timog) sa Kaharian ng Israel(Kahariang Hilaga)==
Sa unang animnapung mga taon, ang mga hari ng Juda ay sumubok na muling itatag ang kanilang autoridad sa hilagang kaharian ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at may patuloy na digmaan sa pagitan ng dalawang kahariang ito. Ang Israel(Kahariang Hilaga) at Juda (o Kahariang Timog) ay nasa estado ng digmaan sa buoong 17 taong paghahari ni [[Rehoboam]]. Si Rehoboam ay nagtayo ng komplikadong mga pagtatangol at [[muog]] kasama ng mga pinagtibay na siyudad. Sa ika-5 taon ng paghahari ni Rehoboam, ang faraon ng Ehiptong si [[Shishaq]] ay nagdala ng isang malaking hukbo at sinunggaban ang maraming mga siyudad. Nang salakaying ng Ehipto ang Herusalem, ibinigay ni Rehoboam ang lahat ng mga kayaman ng templo bilang regalo at ang Juda ay naging isang estadong basalyo ng Ehipto. Ipinagpatuloy ni [[Abijah]] na anak at kahalili ni Rehoboam ang mga pagsusumikap ng kanyang ama na dalhin ang Israel sa kanyang kontrol. Siya ay naglunsad ng isang malaking labanan laban kay [[Jeroboam]] ng Israel at nagwagi nang may mabigat na pagkawala ng buhay sa panig ng Israel. Tinalo ni Abijah at ng kanyang mga tao ang mga ito nang may dakilang pagpaslang upang 500,000 mga piniling lalake ng Israel ay napaslang <ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:17|HE}}</ref>. Pagkatapos nito, si Jeroboam ay nagdulot ng kaunting banta sa Juda sa natitira ng kanyang paghahari at ang hangganan ng [[lipi ni Benjamin]] ay naipanumbalik sa orihinal na hanggang pang-lipi.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:20|HE}}</ref>
Nagpanatili ng kapayapaan ang anak at kahalili ni Abijah na si [[Asa ng Judah]] sa unang 35 taon ng kanyang paghahari<ref name="ReferenceA">{{bibleverse|2|Chronicles|16:1|HE}}</ref> kung saan kanyang muling itinayo at ipinatupad ang mga muog na orihinal na ipinatayo ng kanyang lolong si Rehoboam. Sa pananakop na sinuportahan ng Ehipto, ang Etiopianong hepeng si Zerah at ng milyong mga lalake nito at 300 kalesa ay natalo ng 580,000 mga lalake ni Asa sa lambak ng Zephath malapit sa Mareshah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|14:9-15|HE}}</ref> Hindi tinutukoy ng Bibliya kung si Zerah ay isang faraon ay isang heneral ng hukbo. Ang mga Etiopiano ay hinaboy hanggang sa Gerar sa baybaying kapatagan kung saan ang mga ito ay huminto dahil sa buong kapaguran. Ang nagresultang kapayapaan ang nagpanatili sa Juda na malaya mula sa mga panghihimasok ng Ehitpo hanggang sa panahon ni [[Josiah]] mga ilang siglong pagkatapos nito. Sa kanyang ika-36 paghahari, si Asa ay kinumpronta ni [[Baasha ng Israel]],<ref name="ReferenceA"/> na nagtayo ng isang muog sa Ramah sa hangganan hihindi lalagpas ang 10 milya mula sa Herusalem. Ang resulta ay ang kabisera ay nasa ilalim ng pamimilit at ang sitwasyon ay hindi matatag. Kumuha si Asa ng ginto at pilak mula sa Templo at kanya itong ipinadala kay [[Ben-Hadad I]] na hari ng [[Aram Damascus]] kapalit ng pagkakanseala ng kasunduang kapayapaan ng haring Damascene kay Baasha. Inatake ni Ben-Hada ang Ijon, Dan, at marami pang mga mahalagang siyudad ng [[lipi ni Naphthali]] at si Baasha ay pwersang umurong mula sa Ramah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:2-6|HE}}</ref> Binuwag ni Asa ang mga hindi pa tapos na muog at ginamit nito ang mga hilaw na materyal upang pagtibayin ang Geba at Mizpah sa kanyang panig ng hangganan.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:1-7|HE}}</ref>
Pinalitan ng kahalili ni Asa na si [[Jehoshaphat]] ang patakaran tungo sa Israel at bagkus ay nagpursigi ng mga kasunduan at pakikipagtulugan sa hilagaang kaharian. Ang alyansa kay Ahab ay batay sa kasal. Ang alyansang ito ay tumungo sa kapahamakan para sa kaharaian sa Labanan ng Ramoth Gilead.<ref>{{bibleverse|1|Kings|22:1-33|HE}}</ref> Pagkatapos nito, siya ay nakipagkasunduan kay [[Ahaziah ng Israel]] sa layunin ng pagpapatuloy ng kalakalang pandagat sa Ophira. Gayunpaman, ang armada na binigyan ng kasangkapan sa Ezion Gever ay mabilis na nawasak. Ang isang bagong armada ay itinayo nang walang tulon ng hari ng Israel at bagaman ito ay matagumpay, ang kalakalan ay hindi isinakdal.<ref>{{bibleverse|2|20:35-37|HE}}; {{bibleverse|1|Kings|22:48-49|HE}}</ref> Kalaunan ay sumali ito kay [[Jehoram ng Israel]] sa isang digmaan laban sa mga Moabita na nasa ilalim ng tribute sa Israel. Ang digmaang ito ay matagumpay kung saan ang mga Moabita ay nasupil. Gayunpaman, sa pagkita ng akto ni Mesha ng paghahando ng kanyang sariling anak sa isang [[paghahandog ng tao]] sa mga dingding ng [[Kir-haresheth]] ay nagpuno kay Jehoshaphat ng takot at ito ay umurong at bumalik sa sarili nitong lupain.<ref>{{bibleverse|2|Kings|3:4-27|HE}}</ref>
Ang kahalili ni Jehoshaphat na si [[Jehoram ng Juda]] ay bumuo ng alyansa sa Israel sa pamamagitan ng pagpapaksal kay [[Athaliah]] na anak ni [[Ahab]]. Sa kabila ng alyansang ito sa mas malakas na hilagaang kaharian, ang pamumuno ni Jehoram ay hindi matatag. Ang [[Edom]] ay naghimagsik at napilitang kilalanin ang kanilang independiyensiya. Ang pananalakay ng mga filisteo at Etiopiano ang nagnakaw ng bahay ng hari at tinangay ang pamilya nito maliban sa pinakabata nitong anak na lalakeng si [[Ahaziah ng Judah]].
==Awayan ng mga imperyo==
Bukod sa pagsaksi ng pagkawasak ng Israel at pagkakatapon ng populasyon nito, si Ahaz at kapwa hari nitong si Hezekiah ay mga basalyo ng Assyria at pinwersang magbigay ng taunang tribute. Matapos na maging tanging pinuno si Hezekiah noong c. 715 BCE, kanyang muling nabihag ang nasakop na lupain ng mga filisteo, bumuo ng mga alyansa sa [[Ashkelon]] at [[Ehipto]] at sumalungat sa Assyrian sa pamamagitan ng pagbabayad ng tribute.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> ({{bibleverse||Isaiah|30-31|HE}}; {{bibleverse-nb||Isaiah|36:6-9|HE}}) Bilang tugon, inatake ni [[Sennacherib]] ng Assyria ang pinagtibay na mga siyudad ng Juda ({{bibleverse|2|Kings|18:13|HE}}). Si Hezekiah ay nagbayad ng 300 mga talento ng pilak at 30 talento ng ginto sa Assyria — na nangailangan sa kanyang ubusin ang templo at kayamanang pang haring pilak at ginto mula sa mga poste ng pinto ng templo ni Solomon({{bibleverse|2|Kings|18:14-16|HE}})<ref name="Peter J p255-256"/>. Gayunpaman, sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> ({{bibleverse|2|Kings|18:17|HE}}) noong 701 BCE bagaman ang siyudad ay hindi kailanman nakuha. Sa panahon ng mahabang pamumuno ni [[Mannaseh]], (c. 687/686 - 643/642 BCE),<ref name="Thiele">Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 0-8254-3825-X, 9780825438257</ref> ang Juda ay isang basalyo ng mga pinunong Assyrian na sina Sennacherib at mga kahalili nitong sina [[Esarhaddon]]<ref name=Bright>[http://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&pg=PA311&lpg=PA311&dq=assyrian+records,+manasseh,+esarhaddon&source=bl&ots=v_KphQuXE3&sig=zMwqXTAZvLsRCbxYtVo45ka_FPQ&hl=en&ei=LJoWS5vCCo-WtgfTvqj-BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CBUQ6AEwBQ#v=onepage&q=assyrian%20records%2C%20manasseh%2C%20esarhaddon&f=false A History of Israel, John Bright, p. 311, (1980)]</ref> at [[Ashurbanipal]] pagkatapos ng 669 BCE. Si Manasseh ay itinala bilang nangangailangang magbigay ng mga materyal para sa mga proyektong pang gusali ni Essarhaddon at bilang isa sa mga basalyo na tumulong sa kampanya ni Ashurbanipal laban sa Ehipto.<ref name=Bright />
Nang maging hari si [[Josiah]] noong Juda noong c. 641/640 BCE,<ref name=Thiele /> ang sitwasyong internasonal ay palaging nagbabago. Sa silangan, ang imperyong Assyrian ay nagsisimulang gumuho, ang imperyong Babilonian ay hindi pa umaakyat upang palitan ito at ang Ehipto sa kanluran ay nagpapagaling pa rin sa pamumuno ng Assyria. Sa kapanyarihang vacuum na ito, nagawa ng Juda na pamahalaan ang sarili nito sa puntong ito nang walang panghihimasok ng dayuhan. Gayunpaman, sa tagsibol nang 609 BCE, ang faraon na si [[Necho II]] ay personal na namuno sa isang malaking hukbo hanggang sa Euphrates upang tulungan ang mga Assyrian.<ref>[http://bible.cc/2_kings/23-29.htm]</ref><ref name="google1">[http://books.google.com/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=RA1-PA261&lpg=RA1-PA261&dq=josiah,+book+of+kings,+assyria&source=bl&ots=-skO_wCr7x&sig=A3eJN2mvKabtOIHGXyrXqhgKiKA&hl=en&ei=t4LaSuLKLejk8AbY69G3BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=josiah%2C%20book%20of%20kings%2C%20assyria&f=false]</ref> Sa pagkuha ng rutang baybaying Via Maris tungo sa Syria, dumaan si Necho sa mamabang mga trakto ng Philistia at Sharon. Gayunpaman, ang daan sa ibabaw ng tagaytay ng mga kabundukan na nagsasara sa timog ng dakilang lambak Jezreel ay hinarang ng hukbong Judean na pinamunuan ni Josiah na maaring tumuring sa mga Assryain at Ehipsiyo na humina dahil sa kamatayan ng faraon na si [[Psamtik I]] isang taon lamang mas maaga(610 BCE).<ref name="google1"/> Sa pagpapalagay na pagtatangka na tulungan ang mga Babylonian, tinangka ni Josiah na harangin ang pagsulong sa Megiddo kung saan ang isang mabangis na labanan ay nangyari at kung saan si Josiah ay napatay.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:29|HE}}, {{bibleverse|2|Chronicles|35:20-24|HE}}</ref> Pagkatapos nito ay sumali si Necho sa mga pwersa ng Assryian na si Ashur-uballit II at pareho nilang tinawid ang Euphrates at sinalakay ang Harran. Ang pinagsamang mga pwersa ay nabigo na mabihay ang siyudad at si Necho ay umurong pabalik sa hilagaang Syria. Ang pangyayaring ito ay nagmarka rin sa pagkaguho ng imperyong Assyrian. Sa kanyang martsang pagbabalik sa Ehipto noong 608 BCE, nalaman ni Necho na si [[Jehoahaz of Judah|Jehoahaz]] ay napili na humalili sa kanyang amang si Josiah.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:31|HE}}</ref> Ipinatapon ni Necho si Jehoahaz na hari sa loob pa lamang ng 3 buwan at siya ay pinalitan ni Necho ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si [[Jehoiakim]]. Nagpatupad si Necho ng levy sa Juda ng 100 talentong mga pilak (mga 3{{fraction|3|4}} tonelada o mga 3.4 metrikong tonelada) at isang talento ng ginto (mga {{convert|34|kg}}). Pagkatapos nito ay muling dinala ni Necho si Jehoahaz pabalik sa Ehipto bilang bilanggo<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:1-4|HE}}</ref> na hindi na kailanman nagbalik. Si Jehoiakim ay orihinal na namuno bilang isang basalyo ng mga Ehipsiyo na nagbabayad ng isang mabigat na tribute. Gayunpaman, nang ang mga Ehipsiyo ay natalo ng mga Babylonian sa Carcemish noong 605 BCE, Jehoiakim ay nagpalit ng mga katapatan na nagbayad ng tribute kay [[Nebuchadnezzar II of Babylon|Nebuchadnezzar II]] ng Babilonia. Noong 601 BCE sa kanyang ika-4 na paghahari, hindi matagumpay na nagtangka si Nebuchadnezzar na sakupin ang Ehitpo at umurong nang may mabigat na pagkamatay ng mga tauhan. Ang pagkabigong ito ay nagtulak sa maraming mga paghihimagsik sa mga estado ng Levant na may utang ng katapatan sa Babilonia. Si Jehoiakim ay huminto rin sa pagbabayad ng tribute kay Nebuchadnezzar<ref>[http://www.drshirley.org/hist/hist05.html] The Divided Monarchy ca. 931 - 586 BC</ref> at kumuha ng isang posisyong pro-Ehipsiyo. Sa sandali nito ay pinakitunguhan ni Nebuchadnezzar ang mga paghihimagsik. Si Jehoiakim ay namatay noong 598 BCE<ref>Dan Cohn-Sherbok, ''The Hebrew Bible'', Continuum International, 1996, page x. ISBN 0-304-33703-X</ref> sa panahon ng pagsalakay at sinundan ng kanyang anak na si [[Jeconiah]] sa edad na walo o labingwalo.<ref>[http://www.rbvincent.com/BibleStudies/captivit.htm] Bible Studies website</ref> Ang siyudad ay bumagsak mga tatlong buwan pagkatapos nito,<ref>Philip J. King, ''Jeremiah: An Archaeological Companion'' (Westminster John Knox Press, 1993), page 23.</ref><ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:9|HE}}</ref> noong 2 [[Adar]] (Maso 16) 597 BCE. Ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang Templo at dinala ang kanyang mga nakuha sa Babilonia. Si Jeconiah at ang kanyang korte at iba pang mga kilalang mamamayan at trabahador kasama ng malaking bahagi ng populasyong Hudyo sa Juda na mga 10,000<ref>The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350</ref> ay pinatapon mula sa lupain at nagkawatak watak sa buong imperyong Babylonian. ({{bibleverse|2|Kings|24:14|HE}}) Kasama sa mga ito si [[Ezekiel]]. Hinirang ni Nebuchadnezzar si [[Zedekiah]] na kapatid ni Jehoiakim na hari ng lumiit na kaharian na ginawang tributaryo ng Babilonia.
==Pagkawasak at pagkawatak watak==
Sa kabila ng malakas na pagtutol nina Jeremias at iba pa, si Zedekiah ay naghimagsik laban kay Nebuchadnezzar na huminto sa pagbabayad ng tribute dito at pumasok sa isang alyansa kay faraon [[Apries|Hophra]] ng Ehipto. Noong 589 BCE, si Nebuchadnezzar II ay bumalik sa Juda at muli ay sinalakay ang Herusalem. Sa panahong ito, maraming mga Hudyo ang tumakas sa mga katabing [[Moab]], [[Ammon]], [[Edom]] at iba pang mga bansa upang maghanap ng mapagtataguan.<ref>{{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}</ref> Ang siyudad ay bumagsak pagkatapos ng 18 buwang pananalakay at muling ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang templo <ref name=Ezra>{{bibleverse||Ezra|5:14|HE}}</ref> at pagkatapos ay pareho itong winasak<ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-13|HE}}</ref> Pagkatapos patayin ang lahat ng mga anak na lalake ni Zedekiah, kinuha ni Nebuchadnezzar si Zedekiah patungo sa Babilonia <ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-11|HE}}</ref> na nagwawakas sa independiyentend Kaharian ng Juda. Sa karagdagan ng mga namatay sa pananakop sa mahabang panahon, ang ilang mga 4,600 Hudyo ay ipinatapon pagkatapos ng pagbagsak ng Juda.<ref name=Jer52>{{bibleverse||Jeremiah|52:29-30|HE}}</ref> Noong mga 586 BCE, ang karamihan ng Juda ay nawasak at ang dating kaharian ay dumanas ng mabilis na pagguho sa parehong ekonomiya at populasyon.<ref name="books.google.com.au">[http://books.google.com.au/books?id=VK2fEzruIn0C&printsec=frontcover&dq=A+history+of+the+Jews+and+Judaism+in+the+Second+Temple+Period&source=bl&ots=Ta6PEZblV8&sig=YIrvxRfzqiIZAJG7cZgYJQt6UzE&hl=en&ei=tV3zS9v0B5WekQWvwfixDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004)] p.28</ref>
Maliwanag na ang Herusalem ay nanatiling hindi tinatahan sa halos lahat ng ika-6 siglo BCE
<ref name="books.google.com.au"/> at ang pinakamahalagang siyudad ay nalipat sa Benjamin na isang hindi napinsalang hilagaang seksiyon ng kaharian kung saan ang bayan ng Mizpah ay naging kabisera ng bagong probinsiyang Babilonian na [[Yehud medinata]] para sa mga natitirang populasyong Hudyo sa isang bahagi ng dating kaharian.<ref>{{Cite web |title=Davies, Philip R., "The Origin of Biblical Israel", ''Journal of Hebrew Scriptures'' (art. 47, vol9, 2009) |url=http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |access-date=2012-07-11 |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528230034/http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |url-status=dead }}</ref> Ito ang pamantayang pagsasanay Babilonia: nang ang siyudad na filisteong Ashkalon ay sinakop noong 604 BCE, ang pampolitika, relihiyoso at ekonomikong elitista(ngunit hindi ang malaking bahagi ng populason) ay ipinatapon at ang sentrong administratibo ay inilipat sa bagong lokasyon.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=78nRWgb-rp8C&printsec=frontcover&dq=Lipschitz,+Oded+fall+and+rise&source=bl&ots=GUAbTs0pn3&sig=czGdEbsmEDhAVFJ-BmGsbtQ4xkc&hl=en&ei=rcUVTLCLM9yvcJ65yPUL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Lipschitz, Oded, "The Fall and Rise of Jerusalem" (Eisenbrauns, 2005)] p.48</ref>
Si [[Gedaliah]] ay hinirang na gobernador ng probinsiyang Yehud na suportado ng isang guwardiyang Chaldean. Ang sentrong administratibo ng probinsiya ang [[Mizpah in Benjamin|Mizpah]],<ref>{{bibleverse|2|Kings|25:22-24|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|40:6-8|HE}}</ref> at hindi ang Herusalem. Sa pagkakarinig ng pagkakahirang na ito, ang mga Hudyo na nagtago sa mga kalapit na bansa ay bumalik sa Juda. ({{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}) Gayunpaman, sa sandaling pagkatapos nito, si Gedaliah ay pinaslang ng isang kasapi ng bahay ng hari at ang mga sundalong Chaldean ay pinatay. Ang populasyon na natira sa lupa at ang mga bumalik ay tumakas sa Ehitpo dahil sa takot sa paghihiganti ng Babilonia sa ilalim ni Johanan na anak ni Kareah na hindi pinansin ang paghimok ni Jeremias laban sa pagkilos na ito.({{bibleverse|2|Kings|25:26|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|43:5-7|HE}}) Sa Ehitp, ang mga takas ay tumira sa [[Migdol]], [[Tahpanhes]], [[Noph]], at [[Pathros]], ({{bibleverse||Jeremiah|44:1|HE}}) at si Jeremias ay sumama sa kanilang bilang guwardiyang moral.
Ang bilang ng mga ipinatapon sa Babilonia at ang mga tumungo sa Ehitp at mga natira sa lupain at kalapit na bansa ay paksa pa rin ng debateng akademiko. Ang [[Aklat ni Jeremias]] ay na ang kabuuan ng mga ipinatapon sa Babilonia ay 4,600 tao.<ref name="Jer52"/> Ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay nagmungkahing 10,000 tao at pagktapos ay 8,000 tao. Ang arkeolong Israeli na si [[Israel Finkelstein]] ay nagmungkahing ang 4,600 ay kumakatawan sa mga hulo ng sambahayan at 8,000 ang kabuuan samantalang ang 10,000 ay isang pagpapaikot ng bilang pataas ng ikalawang bilang. Nagpahiwatig rin si Jeremias na ang katumbas na bilang ay maaaring tumakas sa Ehipto. Sa mga ibinigay na pigurang ito, si Finkelstein ay nagmungkahing ang 3/4 ng populasyon ay natira.
==Muling pagtatayo==
Noong 539 BCE, sinakop ng imperyong Persia ang Babilonia at pinayagan nito ang mga ipinatapong Hudyo na bumali sa Yehud at muling itayo ang kanilang templo na nakumpleto sa ika-6 taon ni Darius ayon ({{bibleverse||Ezra|6:15|HE}}) sa ilalim ni [[Zerubbabel]] na apo ng ikalawa sa huling haring si [[Jehoiachin]]. Ang probinsiyang Yehud ay isang mapayapang bahagi ng imperyong [[Achaemenid]] Persian hanggang sa pagbagsak ng imperyong ito noong 333 BCE kay [[Alexander the Great]]. Ang yugto ng pamumunong Persian pagkatapos ng pagtatayo ng [[Ikalawang Templo]] bagaman tinulungan ng mga hari nito at nagpahintulot sa [[Hudaismo]], ito ay itinuturing na ''Panahong Madilim ng Hudyo''(Jewish dark age) dahil walang kakontemporaryong(parehong panahon) na materyal historiko para sa yugtong ito. Ang Panahong Madilim ng Hudyo ay nagwakas noong 164 BCE nang ang mga [[Macabeo]] ay naghimagsik laban sa [[imperyong Seleucid]] at nagtagumpay sa muling pagtatag ng independiyenteng kahariang Hudyo sa lupain ng Israel.
==Kronolohiya==
Ayon sa 1 Hari 14:21, si Rehoboam ay naghari ng 17 taon at si [[Abijam]] nang 3 taon(1 Hari 15:2) sa kabuuang 20 taon kaya si [[Asa]] ay dapat naghari noong ika-21 toan ni Jeroboam at hindi ika-20 taon ayon sa 1 Hari 15:9. Si Asa ay naghari nang 41 taon at ang kanyang kahalili na si [[Jehoshaphat]] ay dapat magsimulang maghari noong ika-12 taon ni [[Omri]] na 2 taon kasama ni Jeroboam, 2 taon kasama ni [[Nadab]], 24 kay [[Baasha]] at 11 taon kay [[Omri]] na kabuuang 41 taon ngunit siya ay naghari sa ika-4 na taon ni [[Ahab]](2 Hari 22:41) na mas marami nang 4 na taon. Si Jehoram ay humalili at si Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(2 Hari 22:42) sa ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 8:16 ay naghari noong ika-5 taon ni [[Jehoram ng Israel]]. Si Jehoram ay naghari nang walong taon (2 Hari 8:16) at kaya ay si [[Ahazias]] ay dapat maghari noong ika-19 taon ni Jehoram at hindi ika-12 taon ni Jehoram(2 Hari 8:25) o ika-11 taon ni Jehoram(2 Hari 9:29). Si [[Jehoash]] ay dapat maghari sa ika-4 na taon ni [[Jehu]] dahil si [[Ahazias]] ay naghari nang 1 taon(2 Hari 12:1) at si [[Athaliah]] ay naghari nang 6 na taon (2 Hari 11:3) ngunit siya ay naghari sa ika-7 taon ni [[Jehu]](2 Hari 12:1). Si [[Amazias]] ay dapat maghari sa ika-16 taon ni [[Jehoahaz]] dahil si [[Jehoash]] ay naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) ngunit nagsimula sa ika-2 ni [[Jehoash]](2 Hari 14:1). Si [[Azarias]] ay dapat maghari sa ika-12 taon ni [[Jeroboam II]] dahil si Amazias ay naghari nang 29 taon(2 Hari 14:2) ngunit naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam(2 Hari 15:1). Si [[Jotham]] ay dapat maghari sa ika-64 taon ni [[Jeroboam II]] ay naghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]](2 Hari 15:32) dahil si [[Azarias]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 15:33). Kung si Jeroboam II ay naghari sa ika-15 ni [[Amaziah]] (2 Hari 14:23) na naghari ng 29 taon, si [[Uzziah]] ay naging hari sa ika-15 taon ni Jeroboam at hindi sa ika-27 ni Jeroboam (2 Hari 15:1). Si [[Ahaz]] ay dapat maghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]] dahil si [[Jotham]] ay naghari nang 16 taon at naghari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1). Kung si Jotham ay naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33), hindi posibleng si Hoshea ay naging hari sa ika-20 taon ni Jotham (2 Hari 15:30).Kung si [[Menahem]] ay naging hari sa ika-39 taon ni Uzziah(2 Hari 15:17), at ang anak ni Menahem na si [[Pekaiah]] ay naging hari sa ika-50 taon ni Uzziah, si Menahem ay dapat naghari nang 12 taon at hindi 10 taon (2 Hari 15:17). Kung si Ahaz ay naging hari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1) na naghari nang 20 taon(2 Hari 15:27) at si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea (2 Hari 18:1), si Ahaz ay dapat naghari nang pitong tain at hindi 16 taon (2 Hari 16:2). Si [[Hezekias]] ay dapat magsimula sa ika-18 taon ni Pekah dahil si [[Ahab]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 16:2) at naghari sa ika-3 taon ni [[Hoshea]](2 Hari 18:1). Ayon sa Hari 17:1, si [[Hoshea]] na anak ni [[Elah]] ay naging hari ng Israel sa ika-22 taon ni [[Ahaz]] ng Juda at si Hoshea ay naghar nang 9 na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1,9-10, si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea. Si Ahazias ay naghari nang siya ay 22 taong gulang ayon sa 2 Hari 8:26 ay naghari sa edad na 42 taon ayon sa 2 Kronika 22:2 na mas matanda nang 2 taon sa kanyang ama. Si Jehoram ay namatay sa edad na 40 taon(2 Kronika 21:5) at ang kanyang anak na humalili sa kanya ay may edad na 42 taon. Si [[Athaliah]] ay apo o anak ni [[Omri]] at anak ni [[Ahab]] (2 Hari 9:20). Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-7 taon ni [[Jehu]], at si Jehoahaz na anak ni Jehu ay naging hari sa ika-23 taon ni Jehoash (2 Hari 13:1), si Jehu ay dapat naghari nang 30 taon at hindi 28 taon (2Hari 10:36). Pinapatay ni Jehu ang lahat ng sambahayan ni [[Ahab]] kabilang sina Ahazias at lahat ng mga kasapi ng sambahayan ni Ahazias.(2 Hari 9, 2 Kronika 22:7-9, Hosea 1:4) Ayon sa 2 Hari 11:2 at 2 Kronika 22:10, pinapatay ni Athalia(naghari noong ca. 842-837 BCE o 842/841-835) ang lahat ng mga kasapi ng kaharian ng Juda upang siya ang maging reyna. Pagkatapos ng 6 na taon, ang [[saserdote]] ng paksiyong maka-[[Yahweh]] na si [[Jehoiada]] ay nagpakilala ng isang batang lalake na si [[Jehoash ng Juda]] na kanyang inangking isa sa mga kasapi ng sambahayang hari ng Juda at pinatay ni [[Jehoiada]] si Athalia. Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-37 ni Jehoash at si [[Amaziah]] na anak ni Jehoash ng Juda ay naging hari sa ika-2 taon ni Jehoash ng Israel(2Hari 14:1), si Jehoash ay dapat naghari ng 38 taon at hindi 40 taon(2 Hari 12:2). Kung si Pekah ay naging hari sa ika-52 taon ni Uzziah(2 Hari 15:27) at si Jotham ay naging hari sa ika-2 taon ni Pekah(2 Hari 15:32), si Uzziah ay dapat naghari nang 53 taon at hindi 52 raon (2 Hari 15:2), Si [[Jehoash ng Israel]] ay dapat namatay sa ika-13 taon ni Ahazias na naghari ng 49 taon(2 Hari 14:2) at 3 taon sa paghahari ni Jehoash na naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) at dapat ay naghari ng 16 taon pagkatapos ng kamatayan ni Jehoash ng Juda ngunit ayon sa 2 Hari 14:17 at 2 Kronika 25:26 ay naghari nang 15 taon.Si Hoshea na huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay naghari sa ika-12 taon ni Ahaz(2 Hari 17:1) na sa ika-20 taon ni Jotham ngunit ayon sa Bibliya ay ika-4 na taon ni Ahaz. Tinangka ni Carpente na pagkasunduin ang magkasalungat na mga teksto sa pagsasabing mula sa ika-4 na taon ni Ahaz hanggang sa ika-12 taon, si Hoshea ay soberanya samantalang sa ika-12 taon ay nagpailalim sa [[Asirya]]. Inangkin ni Tiglath Pileser III na ginawa niyang hari si Hoshea ngunit nagbibigay ng tributo. Ayon sa 2 Hari 17:1, si Hoshea ang hari ng Israel at naghari nang siyam na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1, si [[Hezekias]] ay naghari sa ika-3 ni Hoshea. Si Pekah ay naghari sa ika-52 taon ni Azarias(2 Hari 17:7) na kanyang huling taon (2 Hari 15:2) at naghari ng 20 taon. Humalili si [[Jotham]] kay Azarias at naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33) at kaya ay si Ahaz ay na naghari nang 9 na taon(2 Hari 18:1) ay dapat maghari sa ika-12 taon ni Ahaz. Salungat dito, sa kronolohiya ng mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], si Hoshea ay hindi naghari sa ika-12 taon ni Ahaz ngunit sa ika-4 taon ni Hezekias.
==Arkeolohiya==
Kaunting ebidensiyang arkeolohiyang ng isang malawak at makapangyarihang Kaharian ng Juda bago ang huli nang ika-8 siglo BCE ang natagpuan na nagtulak sa ilang mga arkeologo na pagdudahan ang sakop nito gaya ng inilalarawan sa [[Bibliya]]. Mula 1990 hanggang sa kasalukuyan, ang isang mahalagang pangkat ng mga arkeologo at skolar ng [[bibliya]] ay bumuo ng pananaw na ang aktuwal na Kaharian ng Juda ay may kaunting pagkakatulad sa larawan ng [[bibliya]] ng isang makapangyarihang kaharian.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103214436/http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |url-status=dead }}</ref> Ayon sa mga skolar na ito, ang kaharian ay hindi higit sa isang maliit na entidad na pang tribo. Ang ilan ay nagdududa kung ang kahariang ito gaya ng binabanggit sa bibliya ay umiral. Si [[Yosef Garfinkel]] <ref name="CNN">{{Cite web |title=Are these ruins of biblical City of David? (CNN, 14 Hulyo 2011) |url=http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723203240/http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/weekend/magazine/the-keys-to-the-kingdom-1.360222 The keys to the kingdom], By Asaf Shtull-Trauring (Haaretz, 6.5.2011)</ref> ay nag-aangking ang [[Khirbet Qeiyafa]] ay sumusuporta sa nosyon ng isang lipunang urbano na umiral na sa Juda sa huli ng ika-11 siglo BCE.<ref>[http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 Khirbat Qeiyafa Preliminary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120516105045/http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 |date=2012-05-16 }} (Israel Antiquities Authority, 19/4/2012)</ref> Gayunpaman, ang ibang mga arkeologo ay nagsasabing ang identipikasyon ng Khirbet Qeiyafa bilang tirahang Hudyo ay hindi matiyak.<ref>{{cite news|title=Israeli Archaeologists Find Ancient Text|agency=Associated Press|date=30 Oktubre 2008|first=Matti|last=Friedman|newspaper=AOL news|url=http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|access-date=2012-07-11|archive-date=2008-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/national/archaeological-find-stirs-debate-on-david-s-kingdom-1.429087 Archaeological find stirs debate on David's kingdom (Haaretz, 9 Mayo 2012)]</ref> Ayon sa 2 Hari 18:13-16, si [[Hezekias]] ay sumuko kay [[Sennacherib]] na sumalakay sa Juda (2 Hari 18:13). Ayon naman sa 2 Hari 19-19 at [[Aklat ni Isaias]] 37, si Hezekias ay hindi nakinig sa banta ng pagsalakay ni Sennacherib at ang hukbo ni Sennacherib ay pinatay ni Yahweh at si Sennacherib ay bumalik sa kanyang bansa (2 Hari 19:35). Ayon sa [[mga Annal ni Sennacherub]], si Hezekias ay hindi sumuko at binihag ang mga lungsod ni Hezekias at nagwagi laban kay Hezekias. Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:29 sa panahon ni [[Josias]], si [[paraon]] [[Necho II]] na hari sa Egipto ay umahon '''laban sa hari ng Asirya''', sa ilog Eufrates: at ang haring Josias ay naparoon laban sa kaniya; at pinatay niya siya sa [[Megiddo]], nang makita niya siya.({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|ASV}}, ASV). Ito ay salungat sa rekord ng Babilonya na tinangka ni Necho II na suportahan ang Asirya laban sa Babilonya, upang ilagay ang panggitnang estado sa pagitan ng Ehipto at Babilonya at upang makontrol ng Ehipto ang rehiyong Siro-Palestina. Ang 2 Hari 23:39 ay binago sa [[NIV]] at ginawang, "si [[Necho II]] ay tumungo sa ilog Eufrates '''upang tulungan ang hari ng Asirya''' ({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|NIV}})(NIV).
==Mga hari ng Juda==
*[[Rehoboam]](ca. 922-915 BCE ayon kay Albright, 931-913 BCE ayon kay Thiele)
*[[Abijah]](ca. 915-913 BCE ayon kay Albright, 913-911 BCE ayon kay Thiele)
*[[Asa ng Juda]](ca. 913-873 BCE ayon kay Albright, 911-870 BCE ayon kay Thiele)
*[[Jehoshaphat]](ca. 873-849 BCE ayon kay Albright, 870-848 BCE ayon kay Thiele)
*[[Jehoram ng Juda]](ca. 849-842 BCE ayon kay Albrigth, 848-841 BCE ayon kay Thiele)
*[[Ahazias ng Juda]](ca.842-842 BCE ayon kay Albbright, 841-841 BCE ayon kay Thiele)
*[[Ataliah]](ca. 842-837 BCE ayon kay Albright, 841-835 BCE ayon kay Thiele)
*[[Jehoash ng Juda]](ca. 837-830 BCE ayon kay Albright, 835-796 BCE ayon kay Thiele)
*[[Amaziah]](ca. 800-783 BCE ayon kay Albright, 796-767 BCE ayon kay Thiele)
*[[Uzziah]](ca. 783-742 BCE ayon kay Albright, 767-740 BCE ayon kay Thiele)
*[[Jotham]](ca. 742-735 BCE ayon kay Albright, 740-732 BCE ayon kay Thiele)
*[[Ahaz]](ca. 735-715 BCE ayon kay Albright, 732-716 BCE ayon kay Thiele)
*[[Hezekias]](ca. 715-687 BCE ayon kay Albright, 716-687 BCE ayon kay Thiele, 726-697 BCE ayon kay Galil)
*[[Manasseh]](ca. 687-642 BCE ayon kay Albright, 687-643 BCE ayon kay Thiele, 687-642 BCE ayon kay Galil)
*[[Amon ng Juda]](ca. 642-640 BCE ayon kay Albright, 643-641 BCE ayon kay Thiele)
*[[Josias]](ca. 640-609 BCE ayon kay Albright, 641-609 BCE ayon kay Thiele)
*[[Jehoahaz]](ca. 609 BCE ayon kay Albright)
*[[Jehoiakim]](ca. 609-598 BCE ayon kay Albright at Thiele)
*[[Jeconias]](ca. 598 BCE ayon kay Albright at Thiele)
*[[Zedekias]](ca. 597-587 BCE ayon kay Albright, 597-586 BCE ayon kay Thiele, kaharian ng Juda ay nawasak noong 587/586 BCE)
==Tingnan din==
*[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]]
*[[Kaharian ng Israel (Samaria)]]
*[[Pagpapatapon sa Babilonya]]
*[[Sinaunang Malapit na Silangan]]
*[[Templo ni Solomon]]
*[[Ikalawang Templo sa Herusalem]]
*[[David]]
*[[Solomon]]
*[[Israel]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]]
6gym4eq1jqu8ilfek7d0x0e7llmnbai
Septuagint
0
184886
1959479
1956564
2022-07-31T00:50:10Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[File: Codex Vaticanus B, 2Thess. 3,11-18, Hebr. 1,1-2,2.jpg|thumb|200px|right|Ang [[Codex Vaticanus]] na pinakamaagang manuskrito na naglalaman ng kumpletong Septuagint ng Lumang Tipan mula ika-4 siglo CE.]]
[[File:Sinaiticus text.jpg|thumb|200px|right|Ang [[Codex Sinaiticus]] na pinakamaagang manuskrito na naglalaman ng kumpletong Septugaint ng Lumang Tipan mula ika-4 siglo CE.]]
Ang '''Septuagint''' ({{IPAc-en|icon|ˈ|s|ɛ|p|t|juː|ə|ˌ|dʒ|ɪ|n|t}}), o pinaikling "'''LXX'''", o '''"Griyegong Lumang Tipan"''', ang salin sa [[Griyegong Koine]] ng [[Tanakh]] (Bibliyang Hebreo) at mga [[deuterokanoniko]]. Ang ilan ay nagsasabing ito ay saling Griyego lamang ng [[Torah]]. Ang LXX ay tinutukoy sa mga [[tekstuwal na kritisismo|akdang kritikal]] ng abrebiasyong <math> \mathfrak{G} </math><ref>''[[Biblia Hebraica Stuttgartensia]]'', for instance.</ref> or '''G'''.
Ang Septuagint ay orihinal na designasyon ng Hudyong [[Torah]] sa [[Griyegong Koine]] na [[lingua franca]] ng [[Silangang Mediterraneo]] mula sa kamatayan ni [[Dakilang Alejandro]] (323 BCE) hanggang sa pagkakabuo ng [[Griyegong Byzantino]] (c.600 CE). Ang ilang sinaunang bago ng panahong [[Kristiyano]]ng bersiyon ng Septuagint ay tinitingan nang may dakilang respeto sa sinaunang mga panahon. Sina [[Philo]] na pilosopong [[Hellenistic Judaism|Hudyong Hellenistiko]] at [[Josephus]] na unang siglo CE Romanong-Hudyong historyan ay nagturo ng pagkasi ng diyos sa mga tagapagsaling Hudyo ng Septuagint.<ref name="Dines"/><ref>" (..) Philo bases his citations from the Bible on the Septuagint version, though he has no scruple about modifying them or citing them with much freedom. Josephus follows this translation closely."{{cite web|title=Bible Translations - The Septuagint|url=http://www.jewishencyclopedia.com/articles/3269-bible-translations|publisher=JewishEncyclopedia.com|accessdate=10 Pebrero 2012}}</ref> Gayunpaman, ayon kay Josephus, ang isinalin na Septuagint ay tumutukoy lamang sa [[Torah]](Pauna sa [[Antiquities of the Jews]], XII.2:1-4). Para sa mga modernong Hudyo, ang Septuagint sa kasalukuyang anyo nito ay isang pagbabago ng mga [[Kristiyano]] upang umayon sa teolohiyang Kristiyano. Halimbawa, sa paunang pahina ng [[Aklat ng mga Kronika]], sinabi ni [[Jeronimo]] na sa kanyang panahon ay may umiiral na tatlong saling Griyego ng Hebreong Bibliya: ang bersiyon ng Kristiyanong si [[Origen]], ang bersiyon ni [[Hesychius]] at ang bersiyon ni [[Lucian]]. Naniniwala ang mga modernong Hudyo na ang kasalukuyang Septuagint ay mula sa mga pagbabago nina Hesychius, Kristiyanong si Origen at Lucian. Sa simula ng [[Huli ng Antikwidad]] na minsang itinuro sa konseho ng Jamnia, ang nananaig na [[Hudaismong Rabiniko]] ay tumakwil sa Septuagint bilang isang balidong tekstong Hudyo dahil sa natiyak na mga mistranslasyon (maling salin) nito ng [[Tanakh]] (Hebreo) kasama ng mga elementong [[Hellenistiko]]-[[heresiya|heretikal]] nito at kaya ay mas pinapaboran ng mga Hudyo ang tekstong Hebreo na [[Masoretiko]] sa halip na saling Griyego na Septuagint.<ref name=lxxshift>"The translation, which shows at times a peculiar ignorance of Hebrew usage, was evidently made from a codex which differed widely in places from the text crystallized by the Masorah (..) Two things, however, rendered the Septuagint unwelcome in the long run to the Jews. Its divergence from the accepted text (afterward called the [[Masoretic]]) was too evident; and it therefore could not serve as a basis for theological discussion or for homiletic interpretation. This distrust was accentuated by the fact that it had been adopted as Sacred Scripture by the new faith [Christianity] (..) In course of time it came to be the canonical Greek Bible (..) It became part of the Bible of the Christian Church."{{cite web|title=Bible Translations - The Septuagint|url=http://www.jewishencyclopedia.com/articles/3269-bible-translations|publisher=JewishEncyclopedia.com|accessdate=10 Pebrero 2012}}</ref><ref name="ndq">" (..) die griechische Bibelübersetzung, die einem innerjüdischen Bedürfnis entsprang (..) [von den] Rabbinen zuerst gerühmt (..) Später jedoch, als manche ungenaue Übertragung des hebräischen Textes in der Septuaginta und Übersetzungsfehler die Grundlage für hellenistische Irrlehren abgaben, lehte man die Septuaginta ab." Verband der Deutschen Juden (Hrsg.), neu hrsg. von Walter Homolka, Walter Jacob, Tovia Ben Chorin: Die Lehren des Judentums nach den Quellen; München, Knesebeck, 1999, Bd.3, S. 43ff</ref> Ang tekstong [[Masoretiko]] rin ang basehan ng mga modernong salin ng [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]] sa mga bibliyang Protestante at Romano Katoliko ngunit ang Septuagint ang patuloy na ginagamit sa mga bibliya ng [[Silangang Ortodokso]] dahil sa paniniwala nito na kinasihan ng [[diyos]] ang Septuagint. Bilang resulta, ang sinaunang mga saling Hudyo ng [[Torah]] sa Griyegong Koine ng mga Hudyong [[Rabino|Rabbanim]] ay umiiral lamang sa kasalukuyan panahon bilang mga bihirang pragmento (hindi kumpleto). Ang mga skribang Hudyo ay nagbibigay rin sa orihinal na Hebreo nang walang hanggang kalidad<ref>Mishnah Sotah 7:2-4 and 8:1 among many others discusses the law of sacredness imparted to Hebrew as apposed to Aramaic or Greek (the then lingua franca s of the Jews. Contradicted a few hundred years later when Aramaic is given the same holy language status).</ref> na hindi dapat hawakan o bilangin.
Sa paglipas ng panahon, ang LXX ay nakilala bilang "Griyegong Lumang Tipan" ng [[Kristiyanismo]] na nagsasama ng mga salin ng lahat ng mga aklat ng [[Tanakh]] at ng mga aklat na kalaunang itinuring na [[apokripa]] o [[deuterokanoniko]] na ang ilan ay isinulat sa Griyego.<ref name=lxxshift /> Ang ilang mga bersiyon ay tanging naingatan sa anyong pragmentaryo. Dahil sa pagiging akdang komposito, ang proseso ng pagsasalin ng sinaunang Septuagint ay may ilang natatanging mga yugto. Ito ay nagsimula sa ikatlong siglo BCE at nakumpleto noong 132 BCE.<!-- how did it "shift to Christian adoption, whatever that means, by 132 BC?? :: !because of the vanishing hellenistic judaism and the arise/development of today christianity!--><ref name="ndq" /><ref>[http://books.google.com/books?id=owd9zig7i1oC&pg=PA369 ''Life after death: a history of the afterlife in the religions of the West'' (2004)], Anchor Bible Reference Library, [[Alan F. Segal]], p.363</ref><ref>Gilles Dorival, Marguerite Harl, and Olivier Munnich, La Bible grecque des Septante: Du judaïsme hellénistique au christianisme ancien (Paris: Cerfs, 1988), p.111</ref><ref name="Jobes and Silva">{{cite book |author=[[Karen H. Jobes]] and [[Moises Silva]] |coauthors= |title=Invitation to the Septuagint |year=2001 |publisher=[[Paternoster Press]] |quote= | url=http://books.google.com/books?id=OysSAQAAIAAJ&q |isbn=1-84227-061-3 }}</ref>
Bukod sa [[Vetus Latina]], ang Septuagint rin ang basehan ng mga salin ng Kristiyanong Lumang Tipan sa mga wikang [[Wikang Lumang Simbahang Slaboniko]], [[bersiyong Syro-hexaplar]] , Lumang [[Armenio]], Lumangb Georhiyano, at [[Wikang Koptiko]].<ref name="Würthwein">Ernst Würthwein, ''The Text of the Old Testament,'' trans. Errol F. Rhodes, Grand Rapids, Mich.: Wm. Eerdmans, 1995.</ref> Ang Septuagint ang salin na pinagsipian (quoted) ng mga talata ng [[Lumang Tipan]] ng mga may-akda ng [[Bagong Tipan]]<ref>"The quotations from the Old Testament found in the New are in the main taken from the Septuagint; and even where the citation is indirect the influence of this version is clearly seen."{{cite web|title=Bible Translations - The Septuagint|url=http://www.jewishencyclopedia.com/articles/3269-bible-translations|publisher=JewishEncyclopedia.com|accessdate=10 Pebrero 2012}}</ref> kabilang ang mga salita ni [[Hesus]] at partikular na ni [[Apostol Pablo]]<ref name=paul-septuagint>"His quotations from Scripture, which are all taken, directly or from memory, from the Greek version, betray no familiarity with the original Hebrew text (..) Nor is there any indication in Paul's writings or arguments that he had received the rabbinical training ascribed to him by Christian writers (..)"{{cite web|title=Paul, the Apostle of the Heathen|url=http://www.jewishencyclopedia.com/articles/11952-paul-of-tarsus|publisher=JewishEncyclopedia.com|accessdate=10 Pebrero 2012}}</ref> at ng mga [[ama ng simbahan]]. Ang [[Bagong Tipan]] ay pinaniniwalaan ng mga skolar ng [[Bibliya]] na orihinal na isinulat sa Griyego.
==Pagkakalikha==
Ayon sa ([[pseudepigrapiko]]ng) [[Sulat ni Aristeas]] at inulit na pagpapalamuti ni Philo, Josephus at iba't ibang mga kalaunang mga sangguniang Hudyo at Kristiyano, unang isinalin ng mga Hudyong skolar ang [[Torah]] (unang limang aklat ng Tanakh) sa [[Griyegong Koine]] noong ika-3 siglo BCE.<ref>{{cite book |author=[[Flavius Josephus]] |coauthors= |title=[[Antiquities of the Jews]] |year= |publisher= |quote= | url= |isbn= }}</ref><ref>{{cite book |author=[[William Whiston]] |coauthors= |title=The Complete Works of Josephus |year=1998|publisher=[[T. Nelson Publishers]] |quote= | url=http://books.google.com/books?id=_4YBAAAACAAJ&dq |isbn= 0-7852-1426-7 }}</ref> Ang tradisyonal na paliwanag ay ang saling ito ay inisponsoran ng pinuno ng Ehipto na si [[Ptolomeo II Philadelphus]] <ref>{{Cite web | last = Davila | first = J | title = Aristeas to Philocrates | work = Summary of lecture by Davila, 11 Pebrero 1999 | publisher = University of St. Andrews, School of Divinity | year = 2008 | url = http://www.st-andrews.ac.uk/divinity/rt/otp/abstracts/aristeas/ | accessdate = 19 Hunyo 2011}}</ref> para sa paggamit ng maraming mga [[Hudyong Alexandriano]] na bihasa sa Griyego ngunit hindi sa Hebreo. Ang [[Talmud]] ay nagpapatuloy ng kuwento ng [[Sulat ni Aristeas]]:
<blockquote>
'Minsang tinipon ni Haring Ptolomeo ang 72 nakatatanda. Kanyang iniligay sila sa 72 kamara, ang bawat isa sa kanila ay hiwalay, nang hindi hinahayag sa kanila kung bakit sila sinamo. Siya ay pumasok sa bawat kwarto na nagsabing: "Isulat ninyo para sa akin ang [[Torah]] ni [[Moises]], ang inyong guro." Iniligay ng diyos sa puso ng bawat isa upang isalin ng magkatulad gaya ng ginawa ng iba.'<ref>[[Megillah (Talmud)|Tractate Megillah]] 9</ref>
</blockquote>
Ang petsang ika-3 siglo BCE ay kinumpirma para sa saling Pentateuch ng ilang mga paktor kabilang ang Griyego na kinatawan ng sinaunang mga banggit Koine <ref>J.A.L. Lee, A Lexical Study of the Septuagint Version of the Pentateuch (Septuagint and Cognate Studies, 14. Chico, CA: Scholars Press, 1983; Reprint SBL, 2006)</ref> sa simula pa ng ika-2 siglo BCE at mga sinaunang manuskrito na mapepetsa sa ika-2 siglo BCE. Ang mga natitirang aklat ay isinalin sa loob ng sumunod na dalawa hanggang tatlong mga [[siglo]]. Hindi maliwang kung ano ang naisalin kailan o saan. Ang ilan ay maaaring naisalin ng dalawang beses sa iba't ibang mga bersiyon at pagkatapos ay binago.<ref>Joel Kalvesmaki, [http://www.kalvesmaki.com/LXX/ The Septuagint]</ref> Ang kalidad at istilo ng iba't ibang mga tagasalin ay labis na iba iba rin mula sa bawat aklat mula sa literal hanggang sa [[paraprasis]] (paraphrase) hanggang sa pagpapakahulugan. Habang ang trabaho ng pagsalin ay unti unting umuunlad, at ang mga bagong aklat ay idinadagdag sa koleksiyon, ang compass ng Bibliyang Griyego ay naging medyo walang katiyakan. Palaging pinananatili ng Pentateuch ang pre-eminensiya nito bilang basehan ng [[kanon]] ngunit ang koleksiyong propetiko (kung saan ang [[Nev'im]] ay napili) ay nagbago ng aspeto nito sa pamamagitan ng pagsasama ng iba't ibang [[hagiograpa]] dito. Ang ilan sa mga bagong akda na tinatawag na [[Biblical apocrypha#Anagignoskomena|''anagignoskomena'']] sa Griyego ay hindi isinama sa [[kanon|kanong Hudyo]]. Kabilang sa mga ito ang [[Aklat ng mga Macabeo]] at ang [[Ben Sira]]. Gayundin, sa bersiyong Septuagint, ang ilang mga aklat gaya ng [[Aklat ni Daniel]] at [[Aklat ni Esther]] ay mas mahaba kesa sa tekstong [[Masoretiko]].<ref>Rick Grant Jones, ''Various Religious Topics,'' "[https://web.archive.org/web/20091020103636/http://geocities.com/Heartland/Pines/7224/Rick/Septuagint/sp_books.html Books of the Septuagint]," (Accessed 2006.9.5).</ref> Ang ilang mga kalaunang aklat ([[Karunungan ni Solomon]], [[2 Macabeo]] at iba pa) ay maliwanag na hindi isinalin sa Griyego kundi nilikha sa Griyego. Ang autoridad ng mas malaking pangkat ng mga "kasulatan" kung ang [[ketuvim]] ay napili ay hindi pa natutukoy bagaman ang ilang uri ng selektibong proseso ay inilapat dahil ang Septuagint ay hindi kinabibilangan ng iba't mga kilalang dokumentong Hudyo gaya ng [[Aklat ni Enoch]] o [[Aklat ng Jubilees]] o iba pang mga kasulatan na bahagi na ngayon ng [[pseudipigrapha]]. Hindi alam kung anong mga prinsipyo ang ginamit upang matukoy ang mga nilalaman ng Septuagint ng lagpas sa [[Torah]] at sa [[Nev'im]] na pariralang ginamit ng ilang beses sa [[Bagong Tipan]].
==Kasaysayang tekstuwal==
Ang modernong skolarship ay nagsasaad na ang Septuagint (LXX) ay isinulat noong ika-3 siglo BCE hanggang ika-1 siglo BCE. Gayunpaman, ang halos lahat ng mga pagtatangka sa pagpepetsa ng mga spesipikong aklat maliban sa [[Pentateuch]] (simula hanggang gitna nang ika-3 siglo BCE) ay tentatibo at walang kasunduan.<ref name="Dines"/>
Ang mga kalunang pagbabagong Hudyo at mga [[recension]] ng Griyego laban sa Hebreo ay maiging napatunayan na ang pinakakilala ang kinabibilangan ng "ang tatlo":[[Aquila ng Sinope]], (128 CE), [[Symmachus na Ebionita|Symmachus]], at [[Theodotion]]. Ang tatlong ito sa iba't ibang digri ay mas literal na pagsasalin ng kontemporaryong mga kasulatang Hebreo kung ikukumpara sa [[Lumang Griyego]]. Ang mga modernong skolar ay tumuturing sa isa o higit pa ng tatlong ito na buong bagong Griyego ng Bibliyang Hebreo.<ref>Compare Dines, who is certain only of Symmachus being a truly new version, with Würthwein, who considers only Theodotion to be a revision, and even then possibly of an earlier non-LXX version.</ref> Noong mga 235 CE, si [[Origen]] na isang skolar na [[Kristiyano]] ay kumumpleto sa [[Hexapla]] na isang komprehensibong paghahambing ng mga sinaunang bersiyon at tekstong Hebreo nang magkakatabi sa anim na kolumna na may mga markang diakritical (a.k.a. "mga marka ng editor, mga tandang [[kritisismong tekstuwal|kritikal]] o mga tandang Aristarko). Ang karamihan ng akdang ito ay nawala ngunit ang ilang mga kompilasyon ng mga pragmento ay umiiral. Sa unang kolumna ay ang kontemporaryong Hebreo, sa ikalawa ang transliterasyong Griyego nito at pagkatapos ay mga bagong bersiyong Griyego sa bawat kolumna nito. Nagpanatili rin i Origen ng isang kolumna para sa Lumang Griyego (Septuagint) at kasunod ito ay isang aparatong [[kritisismong tekstuwal|kritikal]] na nagsasama ng mga pagbasa mula sa lahat ng mga bersiyong Griyego na may mga markang diakritical na nagpapakita kung aling bersiyon ang bawat linya ay kabilang (Gr. στἰχος).<ref>Jerome, [http://www.ccel.org/ccel/schaff/npnf101.vii.1.LXXII.html From Jerome, Letter LXXI] (404 CE), NPNF1-01. ''The Confessions and Letters of St. Augustin, with a Sketch of his Life and Work,'' Phillip Schaff, Ed.</ref> Marahil ang malaking bolyum na [[Hexapla]] ay hindi kailanman kinopya sa kabuuan nito ngunit ang pinagsamang teksto ni Origen (ikalimang kolumna) ay kadalasang kinopya na kalaunan ay walang mga marka ng pagbabago at ang mas matandang hindi pinagsamang teksto ng LXX ay napabayaan. Kaya ang pinagsamang tekstong ito ay naging unang pangunahing recension na Kristiyano ng LXX na tinatawag na ''Hexaplar recension''. Sa siglo pagkatapos ni Origen, ang dalawang iba pang mga pangunahing recension ay natukoy ni [[Jerome]] na itinuro ito kay [[Lucian of Antioch|Lucian]] at [[Hesychius of Jerusalem|Hesychius]].<ref name="Dines"/>
===Mga manuskrito===
Ang pinakalumang mga manuskrito ng LXX ay kinabibilangan ng ika-2 siglo BCE mga pragmento ng [[Aklat ng Levitico]] at [[Deuteronomio]] (Rahlfs nos. 801, 819, and 957), at ika-1 siglo BCE mga pragmento ng [[Aklat ng Genesis]], [[Aklat ng Exodo]], [[Aklat ng Levitico]], [[Aklat ng mga Bilang]], [[Deuteronomio]] at mga Maliit na Propeta ([[Alfred Rahlfs]] nos. 802, 803, 805, 848, 942, and 943). Ang relatibong mga kumpletong manuskrito ng LXX ay nagbibigay ng kalaunang petsa sa Hexaplar rescension at kinabibilangan ng [[Codex Vaticanus Graecus 1209|Codex Vaticanus]] mula sa ika-4 siglo CE at ang [[Codex Alexandrinus]] ng ika-5 siglo CE. Ito ay tunay na pinakalumang mga umiiral na halos kumpletong manuskrito ng Lumang Tipan sa anumang wika. Ang pinakalumang umiiral na kumpletong mga tekstong Hebreo ay may petsang mga kalaunan ng 600 taon mula sa unang kalahati ng ika-10 siglo CE.<ref name="Würthwein"/><ref>Due to the practice of burying Torah scrolls invalidated for use by age, commonly after 300–400 years.</ref> Ang ika-4 siglong CE na [[Codex Sinaiticus]] ay parsiyal ring umiiral na naglalaman ng maraming teksto ng Lumang Tipan.<ref>Würthwein, op. cit., pp. 73 & 198.</ref> Bagaman may mga pagkakaiba sa pagitan ng tatlong mga codex na ito, ang kasunduan ng mga skolar sa kasalukuyan ay ang LXX na orihinal na bago ang saling Kristiyano ay sumasalig sa lahat ng tatlo. Ang iba't ibang mga pagbabagong Hudyo at Kristiyano ay malaking responsable sa pagkakaiba ng mga codex.<ref name="Dines"/>
===Mga pagkakaiba Sepptuagint mula sa Latinong Vulgata at tekstong Masoretiko===
Ang mga pinagkunan sa maraming mga pagkakaiba sa pagitan ng Septuagint, [[Latinong Vulgata]] at [[Masoretiko]] ay matagal nang tinatalakay ng mga skolar. Ang pananaw na tinatanggap ng mga skolar ngayon ay ang orihinal na Septuagint ay nagbibigay ng salin ng sinaunang bariantong tekstuwal (textual variant) ng Hebreo na iba sa ninuno ng Hebreong [[Masoretiko]] gayundin din ng [[Latinong Vulgata]] kung saan ang parehong huling ito ay tila may mas magkatulad sa ninunong tekstuwal. Ang mga pagkakaiba ng LXX at [[Masoretiko]] (MT) ay nahuhulog sa apat na mga kategorya:<ref>See, Jinbachian, ''Some Semantically Significant Differences Between the Masoretic Text and the Septuagint'', [https://web.archive.org/web/20040514084024/http://210.107.99.8/appendage/labhwp/Jinbachian.doc].</ref>
:# ''Pagkakaiba ng mga sangguniang Hebreo para sa MT at LXX''. Ang ebidensiya nito ay matatagpuan sa kabuuan ng Lumang Tipan. Ang pinakahalata ang pangunahing mga pagkakaiba sa [[Aklat ni Jeremias]] at [[Aklat ni Job]] kung saan ang LXX ay mas maikli at ang mga kabanata nito ay lumilitaw sa ibang pagkakasunod kesa sa MT at sa [[Aklat ni Esther]] kung saan ang halos isa't kalahati ng mga talata sa LXX ay walang paralelo (pagkakatugma) sa MT. Ang isang tagong halimbawa ay matatagpuan sa [[Aklat ni Isaias]] 36.11. Ang kahulugan ay sa huli nananatiling pareho ngunit ang pagpili ng mga salita ay nagbibigay ebidensiya sa ibang teksto. Ang MT ay mababasang ''"...al tedaber yehudit be-'ozne ha`am al ha-homa"'' [huwag salitan ang wikang Judean sa mga tenga ng (o-na maririnig ng) mga tao sa pader]. Ang parehong talata sa LXX ay mababasa ayon sa salin ni Brenton na "and speak not to us in the Jewish tongue: and wherefore speakest thou in the ears of the men on the wall." (at huwag salitain sa amin sa dilang Hudyo: at kaya salitain mo sa mga tenga ng mga lalake sa pader). Ang MT ay mababasang "people" (mga tao) kung saan sa LXX ay mababasang "men" (mga lalake). Sa pagkakatuklas ng [[Mga skrolyo ng Patay na Dagat]], ang mga tekstuwal na bariantong Hebreo ng Bibliya ay natagpuan. Ang katunayan ang talatang ito ay matatagpuan sa Qumran (1QIsa''a'') kung saan ang salitang Hebreo na "haanashim" (ang mga lalake) ay matatagpuan sa lugar ng "haam" (ang mga tao). Ang pagkakatuklas na ito at ng iba pang katulad nito ay nagpapakitang kahit tila maliit na pagkakaiba ng mga salin ay maaaring resulta ng pinagkunang tekstong bariantong Hebreo.
====Mga halimbawa ng pagkakaiba ng Griyegong Septuagint mula sa Hebreong Tekstong Masoretiko ng mga Hudyo====
{| class="wikitable"
|-
! Septuagint
! [[Masoretiko]]
|-
| Awit 8:5, "Ginawa mo siyang mas mababa kesa sa mga anghel" (Ginamit sa Hebreo 2:7 tungkol kay [[Hesus]]) (isinaling "mga [[anghel]]" sa [[KJV]] at [[NIV]])
| Awit 8:5, "Ginawa mo siyang mas mababa kesa sa mga Diyos(Elohim)" (isinaling "Diyos" sa RSV at NASB)
|-
| Awit 40:6, " Hain at handog ay hindi mo ibig. Nguni't isang katawan ang sa akin ay inihanda mo" (Ginamit sa Hebreo 10:5)
| Awit 40:6, "Hain at handog ay hindi mo ibig. Nguni't ang aking tainga ay iyong tinagos"
|-
| Awit 16:10, "Sapagka't hindi mo iiwan ang aking kaluluwa sa [[Hades]]; ni hindi mo man titiisin ang iyong banal ay makita ang libingan." (Ginamit sa Gawa 2:27, isinaling [[Impiyerno]] sa [[KJV]])
| Awit 16:10, "Sapagka't hindi mo iiwan ang aking kaluluwa sa [[Sheol]](libingan); ni hindi mo man titiisin ang iyong banal ay makakita ang libingan."
|-
| Awit 22:16 "Sapagka't niligid ako ng mga aso:Kinulong ako ng pulutong ng mga manggagawa ng masama; Binutasan(oruxsan) nila ang aking mga kamay at ang aking mga paa." (Ang Awit 22:18 ay pinakahulugan sa Juan 19:24 na katuparan kay [[Hesus]])
| Awit 22:16, "Sapagka't niligid ako ng mga aso: Kinulong ako ng pulutong ng mga manggagawa ng masama; Tulad ng isang leon(ka’ari) ang aking mga kamay at ang aking mga paa."
|-
| Genesis 47:31, Kanyang sinabi, “Sumumpa ka sa akin;” at sumumpa siya sa kanya. At yumuko si Israel sa kanyang tungkod. (Ginamit sa Hebreo 11:21)
| Genesis 47:31, Kanyang sinabi, “Sumumpa ka sa akin;” at sumumpa siya sa kanya. At yumuko si Israel sa ulunan ng kanyang higaan.
|-
| Genesis 5:3, " Nabuhay si Adan ng dalawang daan at tatlumpung taon(230), at nagkaanak ng isang lalaki na kanyang wangis, ayon sa kanyang larawan, at tinawag ang kanyang pangalan na Set.
| Genesis 5:3, " Nabuhay si Adan ng isandaan at tatlumpung taon(130), at nagkaanak ng isang lalaki na kanyang wangis, ayon sa kanyang larawan, at tinawag ang kanyang pangalan na Set."
|-
| Genesis 5:6, "At nabuhay si Set ng dalawang daan at limang taon(205) at naging anak niya si Enos."
| Genesis 5:6, "At nabuhay si Set ng isang daan at limang taon(105) at naging anak niya si Enos."
|-
| Genesis 5:28, " At nabuhay si Lamec ng isang daan at walong pu't walong taon(188), at nagkaanak ng isang lalake:."
| Genesis 5:28, " At nabuhay si Lamec ng isang daan at walong pu't dalawang taon(182), at nagkaanak ng isang lalake:"
|-
|-
| Genesis 5:31, "At ang lahat na naging araw ni Lamec ay pitong daan at limampu't tatlong taon(753): at namatay.."
| Genesis 5:28, "At ang lahat na naging araw ni Lamec ay pitong daan at pitong pu't pitong taon(777): at namatay."
|-
| Exodo 13:18, " Kundi pinatnubayan ng [[Diyos]] ang bayan sa palibot, sa daang patungo sa ilang sa tabi ng [[Dagat Pula]] : at ang mga anak ni Israel ay sumampang nangakasakbat mula sa lupain ng Ehipto.."
| Exodo 13:18, " Kundi pinatnubayan ng Diyos ang bayan sa palibot, sa daang patungo sa ilang sa tabi ng Dagat ng [[Caña]](Yam Suph o Reed Sea): at ang mga anak ni Israel ay sumampang nangakasakbat mula sa lupain ng Ehipto.."
|-
| Isaias 7:14 "Kaya't ang Panginoon nga ay magbibigay sa inyo ng tanda; narito, isang birhen (Parthenos) ay maglilihi, at manganganak ng isang lalake, at tatawagin ang kaniyang pangalan na Emmanuel." (Ginamit ang salitang Parthenos sa Mateo 1:23)
| Isaias 7:14, "Kaya't ang Panginoon nga ay magbibigay sa inyo ng tanda; narito, isang dalaga (Almah) ay maglilihi, at manganganak ng isang lalake, at tatawagin ang kaniyang pangalan na Emmanuel.."
|-
| Zecarias 9:9: " Magalak kang mainam, Oh anak na babae ng Zion; humiyaw ka, Oh anak na babae ng Jerusalem: narito, ang iyong hari ay naparirito sa iyo; siya'y ganap at may pagliligtas; mapagmababa, at nakasakay sa isang asno at sa isang batang asno." Ayon sa Juan 12:15, ("Huwag kang matakot, anak na babae ng Zion: narito, ang iyong Hari ay pumaparito, na nakasakay sa isang anak ng asno.") Ayon naman sa Mateo 21:4-5(Nangyari nga ito, upang matupad ang sinalita sa pamamagitan ng propeta, na nagsasabi, Sabihin ninyo sa anak na babae ng Zion:Narito, ang Hari mo'y pumaparito sa iyo, na maamo, at nakasakay sa isang asno, at sa isang batang asno na anak ng babaeng asno.) Ayon naman sa Marcos 11:2-7, ang sinakyan ni Hesus ay isang batang asno.
| Zecarias 9:9 " Magalak kang mainam, Oh anak na babae ng Zion; humiyaw ka, Oh anak na babae ng Jerusalem: narito, ang iyong hari ay naparirito sa iyo; siya'y ganap at may pagliligtas; mapagmababa, at nakasakay sa isang asno, sa isang batang asno na anak ng asnong babae."
|-
| Isaias 40:3 "Ang tinig ng isang sumisigaw, Ihanda ninyo sa ilang ang daan ng Panginoon pantayin ninyo sa ilang ang lansangan para sa ating Diyos." Ayon sa Juan 1:22-23(Sinabi nga nila sa kaniya([[Juan Bautista]]), Sino ka baga? upang ibigay namin ang kasagutan sa nangagsugo sa amin. Ano ang sinasabi mo tungkol sa iyong sarili? Sinabi niya, Ako ang tinig ng isang humihiyaw sa ilang, Tuwirin ninyo ang daan ng Panginoon, gaya ng sinabi ng propeta Isaias.)
| Isaias 40:3, "Ang isang tinig ay sumisigaw, 'Sa ilang, ihanda niyo ang daan ng Panginoonm sa isang lansangan para sa ating Panginoon'"
|-
| Isaias 29:13 "At sinabi ng Panginoon, Ang bayang ito ay lumapit sa akin gamit ang kanilang bibig at pinapapurihan ako ng kanilang mga labi datapuwa't walang kabuluhan ang pagsamba nila sa akin, na nagtuturo ng kanilang pinakaaral ng mga utos ng mga tao."(Ginamit sa Marcos 7:6-7 at Mateo 15:7-9)
| Isaias 29:13, "At sinabi ng Panginoon, Yamang ang bayang ito ay lumapit sa akin, at pinapupurihan ako ng kanilang bibig at ng kanilang mga labi, nguni't inilayo ang kanilang puso sa akin, at ang kanilang takot sa akin ay utos ng mga tao na itinuro sa kanila:"
|}
:# ''Mga pagkakaiba sa interpretasyon'' na nagmumula sa parehong tekstong Hebreo. Ang halimbawa nito ang [[Aklat ng Genesis]] 4.7.
:# ''Mga pagkakaiba bilang resulta ng mga isyung saling idiomatiko'' (i.e. ang isang idiomang Hebreo ay maaring hindi madaling maisalin sa Griyego kaya ang ilang pagkakaiba na intensiyonal o hindi intensiyonal ay naipasa). Halimbawa, sa [[Aklat ng mga Awit]] 47:10, ang MT ay mababasang "The shields of the earth belong to God" (Ang mga kalasag ng mundo ay nabibilang sa diyos). Ang LXX ay mababasang "To God are the mighty ones of the earth." (sa diyos ang mga makapangyarihan ng mundo). Ang metaphor na "shields" ay walang labis na saysay sa isang tagapagsalitang Griyego, kaya ang "mighty ones" ay inihalili upang mapanatili ang orihinal na kahulugan.
:# ''Mga pagbabago ng transmisyon sa Hebreo o Griyego'' (Nagkakaibang mga pagbabagong rebisyonaryo/recensional at mga pagkakamali ng mga kumokopya nito)
====Aklat ni Jeremias====
Ang [[Aklat ni Jeremias]] sa Septuagint ay mas maikli kaysa sa [[Tekstong Masoretiko]] at may pagkakaiba sa pagkakasunod ng mga talata. Ang talata sa Septuagint na hindi matatagpuan sa Masoretiko ang: 8:10-12; 10:6-8,10; 11:7-8; 17:1-4; 29:16-20; 30:10-11; 33:14-26; 39:4-13; 48:45-46; 51:44d-49a; 52:2-3,27c-30.<ref>https://www.ccel.org/bible/brenton/Jeremiah/appendix.html</ref>
===Mga iskrolyo ng Patay na Dagat===
Ang mga manuskritong natagpuan sa [[Qumran]] na tinatawag na [[Mga skrolyo ng Patay na Dagat]] (Dead Sea Scrolls o '''DSS''') ay nagtulak sa mga paghahambing ng iba't ibang mga tekstong nauugnay sa Bibliyang Hebreo kabilang ang Septuagint.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.bib-arch.org/e-features/searching-for-better-text.asp |access-date=2012-07-14 |archive-date=2012-03-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120314095848/http://www.bib-arch.org/e-features/searching-for-better-text.asp |url-status=dead }}</ref><ref>[http://twu.ca/research/academic/faculty-research/chairs-and-professorships/canada-research-chairs/peter-flint/curriculum-vitae-dr-peter-flint.html Dr. Peter Flint. Curriculum Vitae. Trinity Western University. Langley, BC, Canada.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101212225628/http://www.twu.ca/research/academic/faculty-research/chairs-and-professorships/canada-research-chairs/peter-flint/curriculum-vitae-dr-peter-flint.html |date=2010-12-12 }} Accessed 26 Marso 2011</ref> Tinukoy ni Emanuel Tov, na hepeng editor ng [[Mga skrolyo ng Patay na Dagat]]<ref name = "Elderen" >[http://sbl-site.org/Article.aspx?ArticleID=356 Edwin Yamauchi, '''"Bastiaan Van Elderen, 1924– 2004,"''' SBL Forum] Accessed 26 Marso 2011.</ref> ang limang malawak na mga kategorya ng bariasyon ng mga teksto ng DSS:<ref name = "Tov">Tov, E. 2001. Textual Criticism of the Hebrew Bible (2nd ed.) Assen/Maastricht: Van Gocum; Philadelphia: Fortress Press. As cited in [http://books.google.ca/books?id=RBSO35k25_YC&dq=%22dead+sea+scrolls+and+the+septuagint%22,+%22peter+flint%22&lr=&source=gbs_navlinks_s Flint, Peter W. 2002. The Bible and the Dead Sea Scrolls as presented in Bible and computer: the Stellenbosch AIBI-6 Conference: proceedings of the Association internationale Bible et informatique, "From alpha to byte", University of Stellenbosch, 17–21 July, 2000 Association internationale Bible et informatique. Conference, Johann Cook (ed.) Leiden/Boston BRILL, 2002]</ref>
:# Proto-Masoretiko: Ito ay binubuo ng isang matatag na teksto at marami at natatanging mga kasunduan sa tekstong [[Masoretiko]]. Ang mga 60% ng mga skrolyo ay nahuhulog sa kategoryang ito (e.g. 1QIsa-b)
:# Pre-Septuagint: Ito ang mga manuskrito na may natatanging mga apinidad sa Bibliyang Griyego. Ito ay may bilang lamang ng mga 5% ng mga skrolyo halimbawa ng 4QDeut-q, 4QSam-a, and 4QJer-b, 4QJer-d. Sa karagdagan sa mga manuskritong ito, ang ilang iba pa ay nagsasalo ng natatanging mga pagbasang indbidwal sa Septuagint bagaman ang mga ito ay hindi nahuhulog sa kategoryang ito
:# Ang Qumran "Living Bible": Ito ang mga manuskrtio na ayon kay Tov ay kinopya ayon sa "pagsasanay Qumran" (i.e. may natatanging mahabang ortograpiya at morpolohiya), kadalasang mga pagkakamali at pagtutuwid at malayang pakikitungo sa teksto. Ang gayong mga skrolyo ay binubuo ng mga 20% ng Biblical corpus kabilang ang Great Isaiah Scroll (1QIsa-a):
:# Pre-Samaritan: Ito ang mga manuskritong DSS na rumiriplekta sa anyong tekstuwal na matatagpuan sa [[Samaritan Pentateuch]] bagaman ang mismong bibliyang Samaritano ay kalaunan at naglalaman ng impormasyon na hindi matatagpuan sa mga mas naunang skrolyong ito, (e.g. banal na bundo ng diyos sa Shechem kesa sa Jerusalem). Ang mga saksing Qumran na mailalarawan ng mga pagtutuwid ortograpiko at mga harmonisasyon sa mga paralelong teksto sa Pentateuch ay binubuo ng mga 5% ng mga skrolyo nito. (e.g. 4QpaleoExod-m)
:# Hindi nakalinya: Ito ang kategorya na hindi nagpapakita ng konsistenteng paglilinya sa anumang apat na mga uring teksto (text-types). Ang bilang nito ay mga 10% ng mga skrolyo at kinabibilangan ng 4QDeut-b, 4QDeut-c, 4QDeut-h, 4QIsa-c, and 4QDan-a.<ref name = "Tov"/><ref>Laurence Shiffman, ''Reclaiming the Dead Sea Scrolls'', p. 172</ref><ref>Note that these percentages are disputed. Other scholars credit the Proto-Masoretic texts with only 40%, and posit larger contributions from Qumran-style and non-aligned texts. The Canon Debate, McDonald & Sanders editors, 2002, chapter 6: Questions of Canon through the Dead Sea Scrolls by James C. VanderKam, page 94, citing private communication with Emanuel Tov on biblical manuscripts: Qumran scribe type c.25%, proto-Masoretic Text c. 40%, pre-Samaritan texts c.5%, texts close to the Hebrew model for the Septuagint c.5% and nonaligned c.25%.</ref>
Ang mga pinagkunang teksto ay nagpapakita ng iba't ibang mga pagbasa. Halimbawa, kinumpara ni Bastiaan Van Elderen <ref name = "Elderen" /> ang tatlong mga bariasyon ng Deuteronomio 32.34, na huli sa Awit ni Moises<ref>[http://www.angelfire.com/realm2/oracleofdelphi/DSS_Bas_Evening.pdf Bastiaan Van Elderen. The Dead Sea Scrolls.] Appendix 1, p. 8. Accessed 26 Marso 2011.</ref>
<table cellspacing="1" cellpadding="1">
<tr>
<td><div class="center">'''Deuteronomio 32.43, Masoretiko'''</div></td>
<td><div class="center">'''Deuteronomio 32.43, Qumran'''</div></td>
<td><div class="center">'''Deuteronomio 32.43, Septuagint'''</div></td></tr>
<tr>
<td>
:<span style="color:#FF0000;">'''1 Humiyaw sa ligaya, O mga bansa kasama ng kanyang bayan'''</span>
:<span style="color:#00AA00;">'''2 Sapagka't ipaghihiganti niya ang dugo ng kanyang mga alagad</span>
:<span style="color:#003399;">'''3 At maghihiganti sa kanyang mga kalaban</span>
:<span style="color:#FF6600;">'''4 At lilinisin ang lupain, ang kanyang bayan.</span>
<br />
<br />
</td>
<td>
:<span style="color:#FF0000;">'''1 Humiyaw sa ligaya, O mga kalangitan, kasama niya'''</span>
:<span style="color:#660033;">'''2 At sambahin siya, kayong mga banal'''</span>
:<span style="color:#00AA00;">'''3 Sapagka't ipaghihiganti niya ang dugo ng kanyang mga anak na lalake</span>
:<span style="color:#003399;">'''4 At maghihiganti sa kanyang mga kalaban</span>
:<span style="color:#FF00FF;">'''5 At bibigyan ng kabayaran ang mga namumuhi sa kanya</span>
:<span style="color:#FF6600;">'''6 At lilinis ang lupain ng kanyang bayan.</span>
<br />
<br />
</td>
<td>
:<span style="color:#FF0000;">'''1 Humiyaw sa ligaya, O mga kalangitan, kasama niya'''</span>
:<span style="color:#660033;">'''2 At ang lahat ng mga anak na lakake ng Diyos ay sambahin siya'''</span>
:<span style="color:#FF0000;">'''3 Humiyaw sa ligaya, O mga bansa, kasama ng kanyang bayan'''</span>
:'''4 At hayaang ang mga anghel ng Diyos ay maging malakas sa kanya'''
:<span style="color:#00AA00;">'''5 Sapagka't paghihigantihan niya ang dugo ng kanyang mga anak na lalake</span>
:<span style="color:#003399;">'''6 At maghihiganti at bibigyan ng katarungan ang kanyang mga kaaway</span>
:<span style="color:#FF00FF;">'''7 At bibigyan ng kabayaran ang mga namumuhi</span>
:<span style="color:#FF6600;">'''8 At lilinisin ng Panginoon ang lupain ng kanyang bayan. </span></td>
</tr>
</table>
<br />
Ang [[Mga skrolyo ng Patay na Dagat]] dahil sa 5% koneksiyon nito sa Septuagint ay nagbibigay ng malaking impormasyon para sa mga skolar sa pag-aaral ng tekstong Griyego ng Bibliyang Hebreo.
==Paggamit==
===Paggamit ng mga Hudyo===
Simula noong mga ika-2 siglo CE, ang ilang mga paktor ay nagtulak sa karamihan ng mga Hudyo na talikuran ang paggamit ng LXX. Ang pinakaunang mga Kristiyanong [[hentil]] ay gumamit ng LXX dahil sa panahong ito, ito lamang ang bersiyong Griyego ng [[Bibliya]] at karamihan ay hindi makapagbasa ng Hebreo. Ang ugnayan ng LXX sa katunggaling relihiyong ng [[Hudaismo]] na [[Kristiyanismo]] na lumitaw noong unang siglo CE ay gumawa sa LXX na nakakahinala sa mata ng mga mas bagong henerasyong Hudyo at mga skolar na Hudyo.
<ref name="Würthwein"/> Sa halip ng LXX, ang mga Hudyo ay gumamit ng Hebreo/Aramaikong manuskritong [[Targum]] na kalunang tinipon ng mga [[Masorete]] at ang mga autoritatibong salin gaya ng [[Targum Onkelos|Onkelos]] at [[Targum Jonathan|Rabbi Yonathan ben Uziel]].<ref>Greek-speaking Judaism (see also [[Hellenistic Judaism]]), survived, however, on a smaller scale into the medieval period. Cf. Natalio Fernández Marcos, ''The Septuagint in Context: Introduction to the Greek Bible,'' Leiden: Brill, 2000.</ref>
Marahil ang pinakamahalaga para sa LXX na nagtatangi mula sa ibang mga bersiyong Griyego ng [[Tanakh]] ay ang LXX ay nagsimulang mawalan ng sanksiyon ng mga Hudyo pagkatapos na matuklasan ang mga pagkakaiba sa pagitan nito at ng mga kontemporaryong kasulatang Hebreo .
<ref name=lxxshift /> Kahit ang mga [[Hudaismong Hellenistiko|Hudyong Griyego]] ay hindi gumamit ng LXX at mas pinaboran ang ibang mga bersiyong Griyego ng Tanakh gaya ng salin ni [[Aquila ng Sinope]] na tila mas umaayon sa mga kontemporaryong tekstong Hebreo.<ref name="Würthwein"/>
===Paggamit ng mga Kristiyano===
Ang [[sinaunang Krisitiyanismo|Sinaunang Kristiyanong]] iglesia ay gumamit ng mga tekstong Griyego<ref name=lxxshift /> dahil ang Griyego ang [[lingua franca]] ng [[Imperyo Romano]] sa panahong ito at ang wika ng iglesiang Griyego-Romano ([[Aramaiko]] ang wika ng [[Simbahang Ortodoksong Syriac|Kristiyanismong Syriako]] na gumamit ng mga [[Targum]]). Ang relasyon sa pagitan ng paggamit ng mga [[apostol]] ng [[Lumang Tipan]] ng Septuagint at isang nawalang tekstong Hebreo ay komplikado. Ang Septuagint ang pangunahing pinagkunan o pinagsipian (quoted) ng mga talata ng Lumang Tipan ng mga may akda ng Bagong Tipan. Ang 300 sa 350 mga sipi ng mga talata ng Lumang Tipan sa mga aklat ng Bagong Tipan kabilang ang mga salita ni [[Hesus]] ay sinipi sa Septuagint. Ang ilan ay hindi hinango sa Septuagint. Ayon kay [[Jeronimo]], ang Matt 2:15 at 2:23, Juan 19:37, Juan 7:38, 1 Cor. 2:9.<ref name="Jerome">St. Jerome, ''Apology Book II''.</ref> ay mga halimbawang hindi matatagpuan sa Septuagint kundi sa tekstong Hebreo. Ang Matt 2:23 ay wala rin sa kasalukuyang tekstong [[Masoretiko]] bagaman ayon kay Jeronimo ay nasa Isaias 11:1 ito.
Sa karagdagan, nang sumipi ang mga may akda ng [[Bagong Tipan]] sa mga talata ng Lumang Tipan o kung sumisipi mismo si [[Hesus]] ayon sa mga kanonikal na ebanghelyo ay malayang gumamit ng mga talata ng Septuagint na nagpapahiwatig na si Hesus o ang kanyang mga alagad ay tumuturing ritong maasahang salin ng Tanakh.<ref name=paul-septuagint /><ref name="Swete">H. B. Swete, ''An Introduction to the Old Testament in Greek,'' revised by R.R. Ottley, 1914; reprint, Peabody, Mass.: Hendrickson, 1989.</ref><ref name=usageNT>"The quotations from the Old Testament found in the New are in the main taken from the Septuagint; and even where the citation is indirect the influence of this version is clearly seen (..)"{{cite web|title=Bible Translations - The Septuagint|url=http://www.jewishencyclopedia.com/articles/3269-bible-translations|publisher=JewishEncyclopedia.com|accessdate=10 Pebrero 2012}}</ref>
Pinaniwalaan sa sinaunang simbahang Kristiyano na Septuagint ay isinalin ng mga Hudyo bago ang kapanahunan ni [[Hesus]] at ang Septuagint sa ilang mga lugar nito ay nagbibigay ng interpretasyong [[kristolohikal]] kesa sa tekstong Hebreo (sabihing sa ika-2 siglo CE). Ito ay kinuhang ebidensiya ng mga kristiyano na binago ng mga Hudyo ang tekstong Hebreo sa paraang gumawa sa mga itong hindi kristolohikal. Halimbawa si [[Irenaeus]] tungkol sa Isaias 7:14: "Ang Septuagint ay maliwanag na sumusulat ng isang ''birhen''(sa Griyego ay ''parthenos'') na maglilihi, samantalang ang tekstong Hebreo ayon kay Irenaeus sa panahong ito ay isinalin nina [[Theodotion]] at [[Aquila ng Sinope]] (na parehong mga akay sa [[Hudaismo]]) bilang ''dalaga''(Sa Griyego ay ''neanis'' o sa Ingles ay maiden o young woman) na maglilihi. Sa opisyal na Bibliya ng [[Hudaismo]] at basehan ng mga modernong salin ng Bibliya ng Lumang Tipan na tinatawag [[Masoretiko]], ang nakasulat sa Isaias 7:14 ay ''almah'' na nangangahulugang ''dalaga''(young woman). Ayon kay Irenaeus, ginamit ng mga [[Ebionita]] ito upang angkinin na si Jose ang biolohikal na ama ni Hesus. Mula sa pananaw ni Irenaeus, ito ay purong [[heresiya]] na isinulong ng kalaunang mga pagbabagong anti-Kristiyano ng tekstong Hebro gaya ng ebidente sa mas matanda, bago ng Kristiyanong Septuagint.<ref name="Irenaeus">Irenaeus, ''Against Herecies Book III''.</ref>
Nang isagawa ni [[Jeronimo]] ang pagbabago sa mga saling [[Vetus Latina]] ng Septuagint, kanyang kinumpara ang Septuagint laban sa Hebreo na umiiral sa panahong ito. Siya ay napaniwalang ang tekstong Hebreo ay mas mabuting nagpapatotoo kay Kristo sa halip na Septuagint. Siya ay kumalas sa tradisyon ng simbahan at isinalin ang karamihan ng Lumang Tipan ng kanyang Latinong Vulgata mula sa Hebreo kesa sa Griyego. Ang kanyang ginawa ay labis na binatikos ni [[Augustino of Hippo]] na kanyang kakontemporaryo. Gayunpaman, sa paglipas ng panahon, ang pagtanggap sa bersiyong Latino ni Jeronimo na Vulgata ay unti unting pumalit sa [[Vetus Latina]] ng Septuagint.<ref name="Würthwein"/>
Ang [[Silangang Ortodokso]] sa kasalukuyan ay mas pumapabor sa paggamit ng LXX bilang basehan sa pagsasalin ng Lumang Tipan sa ibang mga wika. Ang mga modernong salin (kritikal) ng Lumang Tipan ay gumagamit ng [[Masoretiko]] bilang basehan nito bagaman gumagamit rin ito ng Septuagint at ibang mga bersiyon upang muling likhain ang kahulugan ng tekstong Hebreo kung ito ay hindi maliwanag, corrupt o malabo.<ref name="Würthwein"/> Halimbawa sa [[Jerusalem Bible]] ay nakasaad "...tanging kung ang tekstong [[Masoretiko]] ay nagtatanghal ng hindi madadaig na mga kahirapan ay mayroong mga [[emendasyon]] o ibang mga bersiyon gaya ng...LXX ay ginagamit." <ref name="JB">Jerusalem Bible Readers Edition, 1990: London, citing the Standard Edition of 1985</ref> Ang pauna pahina ng [[New International Version]] ay nagsasaad na: "Ang mga tagasalin ay kumonsulta rin sa mas mahalagang sinaunang mga bersiyon kabilang ang Septuagint...Ang mga pagbasa sa mga bersiyon ito ay minsang sinusunod kung saan ang [[Masoretiko]] ay tila kaduda duda..."<ref name="NIV">"Life Application Bible" (NIV), 1988: Tyndale House Publishers, using "Holy Bible" text, copyright International Bible Society 1973</ref>
===Mga aklat Deuterokanoniko===
{{Main|Apokripa}}
Ang Septuagint ay kinabibilangan ng ilang mga aklat na hindi matatagpuan sa [[Tanakh]]. Ang mga karagdagang aklat na ito ay kinabibilangan ng [[Book of Tobit|Tobit]], [[Judith]], [[Book of Wisdom|Karunungan ni Solomon]], [[Sirach|Wisdom of Jesus son of Sirach]], [[Book of Baruch|Baruch]], [[Sulat ni Jeremias]] (na kalaunang naging kapitulo 6 ng Baruch sa Vulgata), mga karagdagan sa [[Aklat ni Daniel]] ([[Ang Panalangin ni Azariah]], [[The Prayer of Azariah and Song of the Three Holy Children|Awit ng Tatlong mga Anak]], [[Susanna (Book of Daniel)|Sosanna]] at [[Bel at ang Dragon]]), mga karagdagan sa [[Book of Esther|Esther]], [[1 Macabeo]], [[2 Macabeo]], [[3 Macabeo]], [[4 Macabeo]], [[1 Esdras]], [[Book of Odes (Bible)|Odes]], kabilang ang [[Panalangin ni Manasseh]], [[Mga Awit niSolomon]], at [[Awit 151]]. Ang pagtanggap sa [[kanon]] ng mga karagdagang aklat na ito sa iba't ibang sektang Kristiyano ay iba iba. Pagkatapos ng [[Protestanteng Repormasyon]], maraming mga bibliyang protestante ay nagsimulang sumunod sa [[kanon]] ng [[Hudaismo]] at hindi isinama ang mga karagdagang aklat ng Septuagint. Gayunpaman, ang simbahang Romano Katoliko ay nagsasama ng ilang mga aklat sa Septuagint sa kanilang kanon samantalang ang [[Silangang Ortodokso]] ay nagsasama ng lahat ng mga aklat ng Septuagint maliban sa [[Mga Awit ni Solomon]].<ref>http://ccat.sas.upenn.edu/nets/edition/</ref> Ang mga leksiyonaryong [[Anglikano]] ay gumagamit ng lahat ng mga aklat ng Septuagint maliban sa [[Awit 151]] at ang buong [[King James Version]] (na sumunod sa [[Geneva Bible]], 1560) ay nagsasama ng mga karagdagang aklat sa isang hiwalay na seksiyong tinatawag na [[Apokripa]].
===Bersiyon ni Theodotion===
Sa pinakalumang mga kopya ng Bibliya na naglalaman ng bersiyong Septuagint ng Lumang Tipan, ang [[Aklat ni Daniel]] ay hindi ang orihinal na bersiyon ng Septuagint kundi ng Griyegong bersiyon ng Aklat ni Daniel ni [[Theodotion]] mula sa Hebreo.<ref name="EncBibTV">{{EncyclopaediaBiblica|article=TEXT AND VERSIONS|section=Text and Versions}}</ref> Ang bersiyong Septuagint ng Daniel ay pinalitan ng bersiyon ni Theodotion noong ika-2 hanggang ika-3 siglo CE sa mga lugar na nagsasalita ng Griyego at noong gitna nang ika-3 siglo CE sa mga lugar na nagsasalita ng Latin.<ref name="EncBibTV"/> Walang rekord ang kasaysayan ng dahilan para sa pagpapalit na ito. Si [[Jerome]] ay nag-ulat sa paunang pahina ng Daniel ng Vulgata na "''ang bagay na ito ay nangyari lang''".<ref name="EncBibTV"/>
Ang kanonikal na [[Ezra-Nehemiah]] ay kilala sa Septuagint bilang "Esdras B", at ang 1 Esdras ay "Esdras A". Ang 1 Esdras ay isang labis na katulad na teksto sa mga aklat ng Ezra-Nehemiah at ang dalawang ito ay malawak na inakala ng mga skolar na hinango mula sa parehong orihinal na teksto. Iminungkahi ng mga skolar na ang "Esdras B" – ang kanonikal na Ezra-Nehemiah – ang bersiyon ni [[Theodotion]] ng materyal na ito at ang "Esdras A" ang bersiyon na dating nasa Septuagint sa sarili nito.<ref name="EncBibTV"/>
==Mga aklat sa Septuagint==
{| class="toccolours" width="75%" cellspacing="0px" align="center" style="clear: center; text-align:left; font-size:85%"
|-
| valign="bottom" style="border-bottom:2px groove #aaa; font-weight:bold" | The Orthodox <br />Old Testament <ref name="Jobes and Silva"/><ref name="McLay">Timothy McLay, ''The Use of the Septuagint in New Testament Research {{ISBN|0-8028-6091-5}}.'' — The current standard introduction on the NT & LXX.</ref><ref>The canon of the original Old Greek LXX is disputed. This table reflects the canon of the Old Testament as used currently in Orthodoxy.</ref>
| valign="bottom" style="border-bottom:2px groove #aaa; font-weight:bold"|Greek-based<br /> name
| valign="bottom" style="border-bottom:2px groove #aaa; font-weight:bold"|Conventional<br /> English name
|-
!colspan=3|Law
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Γένεσις}} || Génesis || Genesis
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἔξοδος}} || Éxodos || Exodus
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Λευϊτικόν}} || Leuitikón || Leviticus
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἀριθμοί}} || Arithmoí || Numbers
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Δευτερονόμιον}} || Deuteronómion || Deuteronomy
|-
!colspan=3|History
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἰησοῦς Nαυῆ}} || Iêsous Nauê || Joshua
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Κριταί}} || Kritaí || Judges
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ῥούθ}} || Roúth || Ruth
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Βασιλειῶν Αʹ<ref>{{lang|grc|Βασιλειῶν}} (Basileiōn) is the genitive plural of {{lang|grc|Βασιλεῖα}} (Basileia).</small><br></ref>}} || I Reigns || I Samuel
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Βασιλειῶν Βʹ}} || II Reigns || II Samuel
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Βασιλειῶν Γʹ}} || III Reigns || I Kings
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Βασιλειῶν Δʹ}} || IV Reigns || II Kings
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Παραλειπομένων Αʹ}} || I Paralipomenon<ref>That is, ''Things set aside'' from {{lang|grc|Ἔσδρας Αʹ}}.</ref> || I Chronicles
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Παραλειπομένων Βʹ}} || II Paralipomenon || II Chronicles
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἔσδρας Αʹ}} || I Esdras || 1 Esdras;
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἔσδρας Βʹ}} || II Esdras || Ezra-Nehemiah
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Τωβίτ}}<ref>also called Τωβείτ or Τωβίθ in some sources.</ref> || Tobit || Tobit or Tobias
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἰουδίθ}} || Ioudith || Judith
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἐσθήρ}} || Esther || Esther with additions
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Μακκαβαίων Αʹ}} || [[I Maccabees|I Makkabees]] || 1 Maccabees
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Μακκαβαίων Βʹ}} || [[II Maccabees|II Makkabees]] || 2 Maccabees
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Μακκαβαίων Γʹ}} || [[III Maccabees|III Makkabees]] || 3 Maccabees
|-
!colspan=3|Wisdom
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ψαλμοί}} || Psalms || Psalms
|-
| style="text-indent:2em"|{{lang|grc|Ψαλμός ΡΝΑʹ}} || [[Psalm 151]] || Psalm 151
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Προσευχὴ Μανάσση}} || [[Prayer of Manasseh]] || Prayer of Manasseh
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἰώβ}} || Iōb || Job
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Παροιμίαι}} || Proverbs || Proverbs
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἐκκλησιαστής}} || Ecclesiastes || Ecclesiastes
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἆσμα Ἀσμάτων}} || [[Shir Hashirim|Song of Songs]] || Song of Solomon or Canticles
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Σοφία Σαλoμῶντος}} || Wisdom of Solomon || Wisdom
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Σοφία Ἰησοῦ Σειράχ}} || [[Sirach|Wisdom of Jesus the son of Seirach]] || Sirach or Ecclesiasticus
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ψαλμοί Σαλoμῶντος}} || [[Psalms of Solomon]] || Psalms of Solomon<ref>Not in Orthodox Canon, but originally included in the LXX. http://ccat.sas.upenn.edu/nets/edition/</ref>
|-
!colspan=3|Prophets
|-
!style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Δώδεκα}} || The Twelve || Minor Prophets
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ὡσηέ Αʹ}} || I. Osëe || Hosea
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ἀμώς Βʹ}} || II. Ämōs || Amos
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Μιχαίας Γʹ}} || III. Michaias || Micah
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ἰωήλ Δʹ}} || IV. Ioel || Joel
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ὀβδίου Εʹ}}<ref>Obdiou is genitive from "The vision ''of'' Obdias," which opens the book.</ref> || V. Obdias || Obadiah
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ἰωνᾶς Ϛ'}} || VI. Ionas || Jonah
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ναούμ Ζʹ}} || VII. Naoum || Nahum
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ἀμβακούμ Ηʹ}} || VIII. Ambakum || Habakkuk
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Σοφονίας Θʹ}} || IX. Sophonias || Zephaniah
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ἀγγαῖος Ιʹ}} || X. Ängaios || Haggai
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ζαχαρίας ΙΑʹ}} || XI. Zacharias || Zachariah
|- style="text-indent:2em"
| {{lang|grc|Ἄγγελος ΙΒʹ}} || XII. Messenger || Malachi
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἠσαΐας}} || Hesaias || Isaiah
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἱερεμίας}} || Hieremias || Jeremiah
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Βαρούχ}} || Baruch || Baruch
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Θρῆνοι}} || Lamentations || Lamentations
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἐπιστολή Ιερεμίου}} || [[Epistle of Jeremiah]] || Letter of Jeremiah
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Ἰεζεκιήλ}} || Iezekiêl || Ezekiel
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Δανιήλ}} || Daniêl || Daniel with additions
|-
!colspan=3|Appendix
|-
| style="text-indent:1em"|{{lang|grc|Μακκαβαίων Δ' Παράρτημα}} || [[IV Maccabees|IV Makkabees]] || 4 Maccabees<ref>Originally placed after 3 Maccabees and before Psalms, but placed in an appendix of the Orthodox Canon</ref>
|-
|}
==Mga sanggunian==
{{reflist|refs=
<ref name="Dines">Jennifer M. Dines, ''The Septuagint,'' Michael A. Knibb, Ed., London: T&T Clark, 2004.</ref>
}}
[[Kategorya:Mga sinaunang bersiyon ng Bibliya]]
[[Kategorya:Kanon]]
90tandwfwpg3kb9j5rq6aasz58no3n8
Ikalawang pagbabalik
0
185191
1959715
1938993
2022-07-31T08:10:55Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Sa [[Kristiyanismo]] at [[islam]], ang '''Ikalawang Pagbabalik ni Hesus''' o '''Second Coming''' na minsang tinatawag na parousia ay tumutukoy sa inaasahang pagbabalik ni [[Hesus]] sa mundo. Ang paniniwalang ito ay batay sa mga [[hula]] na matatagpuan sa mga [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]] at sa karamihan ng mga [[eskatolohiya]]ng Krsitiyano at Islamiko. May mga iba't ibang mga interpretasyon at pananaw ang iba't ibang mga sekta ng Kristiyanismo tungkol sa Ikalawang Pagbabalik ni Hesus. Maraming mga iskolar ng [[bibliya]] ay naniniwalang si Hesus ay isang [[apokaliptisismo|apokaliptikong]] [[Propeta]] na humula sa nalalapit na pagwawakas ng daigdig na magaganap noong unang siglo at hahatol kasama ng kanyang 12 apostol sa 12 lipi ng [[Israel]] (Mateo 19:28). <ref name = "Sanders 15">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993. Chapter 15, Jesus' view of his role in God's plan.</ref> Isinaad sa bibliya na sinalita ni Hesus sa kanyang mga alagad na "''ang henerasyong ito ay hindi papanaw hangga't hindi natutupad ang lahat ng mga bagay na ito''.({{Bibleverse2||Mateo|24:34}},{{Bibleverse2||Marcos|13:30-33}}). Ayon sa mga skolar, ang ''henerasyon'' sa Griyego ay nangangahulugang "mga kakontemporaryo; mga ipinanganak sa parehong panahon; mula 30 hanggang 40 taon". Ito ay sinusuportahan ng mga talatang {{Bibleverse2||Marcos|8:11-12,38,9:19-20}}. Ayon sa Griyegong historyan na si [[Herodotus]], "ang tatlong mga henerasyon ng mga tao ay bumubuo ng 100 mga taon". Sa {{Bibleverse2||Mateo|16:24-28}}, isinaad na sinalita ni Hesus sa kanyang mga alagad "''Katotohanang sinasabi ko sa inyo: May ilan sa inyo na nakatayo rito ang hindi makakaranas ng kamatayan hanggang hindi nila makita ang Anak ng Tao sa kaniyang paghahari, sa kaniyang pagdating.''". Sinabi ni Hesus sa 12 mga alagad sa {{Bibleverse||Mateo|10:1,23}} na "'' Ngunit kapag inuusig nila kayo sa lungsod na ito, tumakas kayo patungo sa iba sapagkat katotohanang sinasabi ko sa inyo: Hindi pa ninyo natatapos libutin ang mga lungsod ng Israel, darating na ang Anak ng Tao."'' Nang mabigo ang huling pagbabalik ni Hesus pagkatapos ng ilang mga dekada, ang tekstong ito ay muling pinakahulugan ng kanyang mga tagasunod.<ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/apocalypse/explanation/jesusjohnbaptist.html</ref> Ang inaasahang nalalapit pagbabalik ni Hesus ng mga [[Kristiyano]] noong unang siglo CE ay makikita rin sa ibang mga aklat ng Bagong Tipan at mga [[Sulat ni Pablo]]. Si [[Apostol Pablo]] ay naniwalang ang pagbabalik ni Hesus ay mangyayari habang siya ay nabubuhay noong unang siglo({{Bibleverse|1|Tesalonica|4:15-17}},{{Bibleverse|1|Corinto|7:29-31,15:51-54}} ). Ayon sa {{Bibleverse|1|Juan|2:18}}Ang ilang mga komentador ng bibliya ay naniniwalang ang {{Bibleverse||Marcos|13:32}} ay isang kalaunang dagdag ng sinaunang Simbahan upang pangatwiranan ang pagkaantala ng inaasahang nalalapit na muling pagbabalik ni Hesus sa unang siglo CE. Kanilang ikinatwiran na dahil hindi kailanman ginamit sa Marcos ang absolutong anyong "ang Anak" sa iba pang lugar, ang pag-iral nito ay dapat pagdudahan. <ref>Javier-José Marín, The Christology of Mark: Does Mark’s Christology Support the Chalcedonian Formula “Truly Man and Truly God”?, (Bern: Peter Lang, 1991), 142-143</ref>
==Mga pananaw o interpretasyon ng mga Kristiyano sa Ikalawang pagbabalik ni Hesus==
*[[Preterismo]]
**[[Parsiyal na preterismo]]:Ang pananaw na karamihan sa mga hula tungkol sa ikalawang pagbabalik ni Hesus ay naganap sa [[pagbagsak ng Herusalem]] noong 70 CE ngunit ang huling ikalawang pagbabalik ay sa hinaharap. Ito ang nananaig na anyo ng preterismo sa kasalukuyan. Kabilang sa mga kilalang tagapagtaguyod nito ang mga mga teologong sina R.C. Sproul, Kenneth L. Gentry, Jr., Gary DeMar, David Chilton(na naging buong preterista pagkatapos malimbag ang lahat ng kanyang mga aklat).
**[[Buong Preterismo]]:Ang pananaw na ang lahat ng mga hula tungkol sa ikalawang pagbabalik ni Hesus ay naganap na noong 70 CE at tumatanggi sa panghinaharap na pangkatawang pagbabalik ni Hesus. Kabilang sa mga tagapagtaguyod nito ang mga teologong sina J. Stuart Russell, Max R. King, David Chilton, Ed Stevens, Don K. Preston, John Noe, at John L. Bray.
*[[Historisismo]]: Ang pananaw na ang muling pagbabalik ni Hesus ay sa hinaharap.
*[[Futurismo]] at [[Dispensasyonalismo]]: Ang pananaw na ang mga hula tungkol sa ikalawang pagbabalik ni Hesus ay sa hinaharap.
==Mga palpak na hula sa muling pagbabalik ni Hesus==
[[File:Doomsdayer in New York.jpg|thumb|right|upright|Pag-aanunsiyo ng Araw ng Paghuhukom na magaganap sa Mayo 21,2011 ng tagasunod ni Harold Camping, [[Radio City Music Hall]], New York.]]
{| class="wikitable"
|-
! style="width:10%;"| Hinulaang petsa ng Ikalawang pagbabalik ni Hesus
! style="width:15%;"| Nag-aangkin
! Paglalarawan
|-
| 1700
| [[Henry Archer (Fifth Monarchist)|Henry Archer]]
| Binilang ni Archer ang 1335 mga taon mula sa wakas ng paghahari ni [[Julian ang Tumalikod]](na ang petsa ng paghahari ay hindi matiyak) na kinuha ang 1335 araw mula sa [[Aklat ni Daniel]] 12:12 batay sa interpretasyong araw-taon ng ilang mga sektang Kristiyano.<ref name=Brady>{{cite book|last=Brady|first=David|title=The Contribution of British Writers Between 1560 and 1830 to the Interpretation of Revelation 13.16-18|year=1983|publisher=Mohr Siebeck|page=183|url=http://books.google.com.au/books?id=UUmpvt3hM7cC&pg=PA182}}</ref>
|-
| 1757
| [[Emanuel Swedenborg]]
| Sumunod sa Huling Paghuhukom noong 1757 na naganap sa daigdig na espiritwal.<ref>[http://www.swedenborgdigitallibrary.org/contets/LJ.html The Last Judgment and Babylon Destroyed. All the Predictions in the Apocalypse are at This Day Fulfilled]</ref><ref>Emanuel Swedenborg, [http://www.swedenborgdigitallibrary.org/contets/tcrtc.html''The True Christian Religion. Containing the Universal Theology of The New Church Foretold by the Lord in Daniel 7; 13, 14; and in Revelation 21;1,2''], Chapter 14</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.smallcanonsearch.com/read.php?book=dp§ion=135 |title=Angelic Wisdom Concerning the Divine Providence |publisher=Smallcanonsearch.com |date= |accessdate=2009-11-21}}</ref>
|-
| 1829 Sep 15
| [[George Rapp]]
| Tagapagtatag at pinuno ng [[Harmony Society]] na humula na sa Setyembre 15,1829, ang tatlo at kalahati ng [[Babae ng Apokalipsis]] ay magwawakas at si Kristo ay magsisimula ng [[milenyalismo|kanyang paghahari sa daigdig]],.<ref>Frederic J. Baumgartner, ''Longing for the End: A History of Millennialism in Western Civilization'' (1999) p.166</ref> Ang mga hindi pagkakasunduan ay lumago nang ang mga hula ni Rapp ay hindi natupad. Noong Marso 1832, ang ikatlong pangkat at ilan pa ay nagsimulang sumunod sa isang lalakeng nagngangalang [[Bernhard Müller]] na nag-angking Leon ni Judah. Gayunpaman, ang karamihan ng mga kasapi ng pangkat ay nanatili at ipinagpatuloy ni Rapp ang pamumuno sa kanila hanggang sa kanyang kamatayan noong Agosto 7, 1847.<ref>William E. Wilson, ''The Angel and the Serpent: The Story of New Harmony'' (Indiana University Press, 1984) p.11</ref>
|-
| 1844 Oct 22
| [[William Miller (preacher)|William Miller]], Mga [[Millerism|Millerite]]
|Ang hindi pagkatupad ng hulang ito ay kalaunang tinukoy na [[Dakilang Pagkasiphayo]]. Ang ilang mga Millerite ay nagpatuloy na magtakda ng mga petsa. Ang ilan ay nagtatag ng Adbentistang Ikapitong araw(Sabadista) at Simbahang Kristiyanong Adbento na nagpatuloy sa pag-asa sa nalalapit na ikalawang pagbabalik ni Hesus.
|-
| 1874
| [[Charles Taze Russell]]
| Ang unang pangulo ng ngayong [[Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania|Watchtower Society]] ng [[Jehovah's Witnesses]] ay kumwenta ng taong 1874 bilang ang taon ng ikalawang pagbabalik ni Hesus at hanggang sa kanyang kamatayan ay nagturo na si Kristo ay hindi makikitang presente at namumuno sa mga kalangitan mula sa petsang hinulaang ito. <ref>{{cite web|url=http://www.encyclopedia.com/doc/1G2-3404705638.html |title=Charles Taze Russell—FREE Charles Taze Russell Information | Encyclopedia.com: Find Charles Taze Russell Research |publisher=Encyclopedia.com |date= |accessdate=2009-11-21}}</ref><ref>"The writer, among many others now interested, was sound asleep, in profound ignorance of the cry, etc., until 1876, when being awakened he trimmed his lamp (for it is still very early in the morning.) It showed him clearly that the Bridegroom had come and that he is living "in the days of the Son of Man."{{cite journal |journal=Zion's Watch Tower |author=C.T. Russell |title=From and To The Wedding |url=http://www.mostholyfaith.com/bible/Reprints/Z1880APR.asp |date=Abril 1880 |page=2 |access-date=2013-01-15 |archive-date=2013-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130528121531/http://www.mostholyfaith.com/bible/Reprints/Z1880APR.asp |url-status=dead }}</ref><ref>Russell explained how he accepted the idea of an invisible return of Christ from N.H. Barbour in [http://www.agsconsulting.com/htdbv5/r3820.htm "Harvest Gatherings and Siftings"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180529092324/http://www.agsconsulting.com/htdbv5/r3820.htm |date=2018-05-29 }} in the July 15, 1906 ''Watch Tower'', ''Reprints'' page 3822.</ref><ref>''The Three Worlds and The Harvest of This World'' by N.H. Barbour and C.T. Russell (1877). Text available online at: [http://www.heraldmag.org/olb/contents/history/3worlds.pdf http://www.heraldmag.org/olb/contents/history/3worlds.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060320020952/http://www.heraldmag.org/olb/contents/history/3worlds.pdf |date=2006-03-20 }}</ref> Inihayag ni Russell ang hindi makikitang pagbabalik ni Hesus noong 1874,<ref>''The Three Worlds'', p. 175.</ref> at muling pagkabuhay ng mga santo noong 1875,<ref>''The Three Worlds'', pp. 104–108.</ref> humula ng wakas ng pag-aani at isang rapture ng mga santo sa 1878,<ref>See pages 68, 89–93, 124, 125–126, 143 of ''The Three Worlds.''</ref> at ang huling wakas ng "araw ng poot" noong 1914.<ref>The year 1914 was seen as the final end of the "day of wrath": ."..the 'times of the Gentiles,' reach from B.C. 606 to A.D. 1914, or forty years beyond 1874. And the time of trouble, conquest of the nations, and events connected with the day of wrath, have only ample time, during the balance of this forty years, for their fulfillment." ''The Three Worlds'', p. 189.</ref><ref>In 1935, the idea that the 6,000 years ran out in 1874 was moved forward 100 years.{{cite journal|journal=The Golden Age|title=The Second Hand in the Timepiece of God|pages=412–413|date=March 27, 1935|url=http://www.a2z.org/wtarchive/docs/1935_Calendar_Golden_Age.pdf|format=PDF|access-date=Enero 15, 2013|archive-date=Oktubre 31, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131031123808/http://www.a2z.org/wtarchive/docs/1935_Calendar_Golden_Age.pdf|url-status=dead}}</ref>
|-
| 1891
| [[Joseph Smith]], [[Mormons]]
| Sa Kasaysayan ng Simbahang Mormon, ang isang salaysay ng saksi ng hula ni [[Joseph Smith]] noong 1835 ay nagtala na ang pagbabalik ni Hesus ay mangyayari sa loob ng 56 taon.
|-
| 1917 hanggang 1930
| [[Sun Myung Moon]]
|
|-
| 1930 hanggang 1939
| [[Rudolf Steiner]]
| Si Steiner ay humulang si Kristo ay muling lilitaw sa eteriko o pinakamababang espiritwal na plano sa simula ng mga 1930.<ref>{{cite web|url=http://wn.rsarchive.org/Lectures/ReapChrist/19100125p01.html |title=Reappearance/Christ: Lecture I: The Event of the Appearance of Christ in the Etheric World |publisher=Wn.rsarchive.org |date= |accessdate=2009-11-21}}</ref>
|-
| 1975
| [[Herbert W. Armstrong]]
| Si Armstrong, Pastor-Heneral ng Radio Church of God at pagkatapos ay ng [[Worldwide Church of God]] ay naniwalang ang pagbabalik ni Kristo ay sa taong 1975.
|-
| 1980
| [[Pat Roberston]]
|Isinaad ni Robertson na sa taong 1980 ay aahon ang kaharian ng kanyang Diyos mula sa mga giba ng mawawasak na daigdig. Hinulaan ni Pat Robertson na host ng The 700 Club noong 1976 na ang wakas ng mundo ay darating sa Oktubre o Nobyembre 1982. Sa isang broadcast ng ''The 700 Club'' noong Mayo 1980, kanyang isinaad na "Ginagarantiya ko sa inyo na sa wakas ng 1982 ay magkakaroon ng isang paghatol ng daigdig."<ref>{{cite web|url=http://www.abhota.info/end3.htm |title=Doomsday: 1971–1997 |publisher=Abhota.info |date= |accessdate=2009-07-26}}</ref>
|-
| 1982 Jun 21
| [[Benjamin Creme]]
| Ang mga tagasunod ng [[New Age]] [[Theosophy|Theosophical]] na guru na si Benjamin Creme, tulad ni [[Alice A. Bailey]] ay naniwalang ang ikalawang pagbalik ni Hesus ay mangyayari kapag ang [[maitreya (teosopiya)|maitreya]](na kinikilala ng mga teopista bilang Kristo) ay magpapamalas nang publiko sa daigdig. Si Crème ay naniwalang ang maitreya ay nasa lupa na simula pa noong 1977 at namumuhay nang sikreto.
|-
| 1994 Sep 6
| [[Harold Camping]]
| Camping, isang pangkalahatang tagapangasiwa ng [[Family Radio]] ay humula ng pagdating ni Hesus noong 1994.
|-
| 1999 hanggang 2009
| [[Jerry Falwell]]
| Isang [[mangangaral]] na [[pundamentalismo|pundamentalista]] na humula noong 1999 na ang ikalawang pagbalik ni Hesus ay malamang sa loob ng 10 taon. <ref>[http://www.preteristarchive.com/Futurism/1999_falwell_antichrist.html Falwell: Antichrist May Be Alive] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130425165034/http://preteristarchive.com/Futurism/1999_falwell_antichrist.html |date=2013-04-25 }}. Sonja Baristic, Associated Press. January 16, 1999.</ref>
|-
| 2011 Mayo 21<br>2011 Oktubre 21
| [[Harold Camping]]
| Si Camping ay muling humula na ang [[rapture]] ay sa Mayo 21,2011 na sinundan ng pagwawakas ng daigdig sa Oktubre 21,2011.<ref>{{cite book| title =1994? | author =Harold Camping| publisher =Vantage Press, Inc.| isbn =0-533-10368-1| year =1992}}</ref> Ang mga billboard na "Judgment Day" ay itinayo sa mga iba't ibang lokasyon sa buong mundo kabilang ang [[Dominican Republic]], Ethiopia, [[Ghana]], Israel, [[Jamaica]], Jordan, [[Lebanon]], Lesotho, the Pilipinas, Tanzania at Estados Unidos.<ref>{{cite web |url = http://www.ebiblefellowship.com/billboards/index.html |title = May 21, 2011 Judgment Day and Rapture Billboards |publisher = Ebiblefellowship.com |accessdate = November 29, 2010 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20101031151242/http://ebiblefellowship.com/billboards/index.html |archivedate = October 31, 2010 |url-status = live }}</ref><ref name=
"msnbc22may">{{cite news |title = Believers' reactions mixed to unfulfilled doomsday |first = Garance |last = Burke |url = http://www.msnbc.msn.com/id/43126904/ns/us_news-life/ |newspaper = [[MSNBC]] |date = May 22, 2011 |accessdate =May 22, 2011}}</ref> Ang Family Radio ay gumugol nang higit sa US$100 milyon sa pag-aanunsiyo ng Araw ng Paghuhukom at ang mga tagasunod ni Camping ay gumugol ng kanilang mga naipon sa buong buhay upang ianunsiyo ang hulang ito.<ref>{{cite news |url = http://www.latimes.com/la-me-rapture-20110521,0,1687317.story |title = Doomsday prediction: Harold Camping is at the heart of a mediapocalypse over his Doomsday prediction |last = Goffard |first = Christopher |date = May 21, 2011 |work = Los Angeles Times |accessdate = May 23, 2011 |location = Oakland |archiveurl = https://web.archive.org/web/20110523052517/http://www.latimes.com/la-me-rapture-20110521,0,1687317.story |archivedate = May 23, 2011 |url-status = live }}</ref>
|-
| 2011 Setyembre 29<br>2012 Mayo 27
| [[Church of God Preparing for the Kingdom of God|Ronald Weinland]]
| Hinulaan ni Weinland ay babalik sa Setyembre 29, 2011.<ref>{{cite web|title=Moving Forward Rapidly, February 7, 2008|author=Ronald Weinland|url=http://www.ronaldweinland.com/|accessdate=May 5, 2008|archive-date=Mayo 9, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080509064159/http://www.ronaldweinland.com/|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>{{cite web|title=New Truth, June 18, 2008|author=Ronald Weinland|url=http://www.ronaldweinland.com/|accessdate=May 5, 2008|archive-date=Disyembre 5, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081205072834/http://www.ronaldweinland.com/|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>{{cite web|title=1260 Days, December 13, 2008|author=Ronald Weinland|url=http://ronaldweinland.com/|accessdate=Dec 17, 2008|archive-date=Disyembre 17, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081217033058/http://ronaldweinland.com/|url-status=bot: unknown}}</ref> Nang hindi matupad ang kanyang hula, kanyang inilipat ang petsa nito sa Mayo 27,2012.<ref>{{cite web|url=http://thephonograph.co.uk/2012/05/26/eurovision-2012-a-sign-of-the-apocalypse/|title=Eurovision 2012: a sign of the apocalypse?|author=Kissick, Peter|date=May 26, 2012|work=thephonograph.co.uk|publisher=|accessdate=June 6, 2012|archive-date=January 14, 2013|archive-url=https://archive.is/20130114051828/http://www.thephonograph.co.uk/2012/05/26/eurovision-2012-a-sign-of-the-apocalypse/|url-status=dead}}</ref>
|-
| 2012
| [[Jack Van Impe]]
| Ang telebanghelista na sa maraming mga taon ay humula ng mga spesipikong petsa ng ikalawang pagbabalik ni Hesus ngunit patuloy na inililipat ang petsa sa kalaunang petsa. Kanyang itinuro na ang 2012 ang posibleng petsa ng muling pagbabalik.
|}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Hesus]]
[[Kategorya:Apokaliptisismo]]
[[Kategorya:Propesiya]]
mzv2kzrcpx4o2r4ebwykl8iugwa5yy8
Kambriyano
0
187393
1959609
1959148
2022-07-31T04:33:44Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = Kambriyano
| color = Kambriyano
| top_bar =
| time_start = 538.8
| time_start_prefix =
| time_start_uncertainty = 0.2
| time_end = 485.4
| time_end_prefix =
| time_end_uncertainty = 1.9
| image_map = ক্যাম্ব্রিয়ান৫০.png
| caption_map = Earth in the middle of the Cambrian Period
| image_outcrop =
| caption_outcrop =
| image_art =
| caption_art =
<!--Chronology-->
| timeline = Cambrian
<!--Etymology-->
| name_formality = Formal
| name_accept_date =
| alternate_spellings =
| synonym1 =
| synonym1_coined =
| synonym2 =
| synonym2_coined =
| synonym3 =
| synonym3_coined =
| nicknames =
| former_names =
| proposed_names =
<!--Usage Information-->
| celestial_body = earth
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used = ICS Time Scale
| formerly_used_by =
| not_used_by =
<!--Definition-->
| chrono_unit = Period
| strat_unit = System
| proposed_by = [[Adam Sedgwick]], 1835
| timespan_formality = Formal
| lower_boundary_def = Appearance of the [[Trace fossil|Ichnofossil]] ''[[Treptichnus pedum]]''
| lower_gssp_location = [[Fortune Head|Fortune Head section]], [[Newfoundland]], [[Canada]]
| lower_gssp_coords = {{Coord|47.0762|N|55.8310|W|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date = 1992<ref>{{cite journal |last1=Brasier |first1=Martin |last2=Cowie |first2=John |last3=Taylor |first3=Michael |title=Decision on the Precambrian-Cambrian boundary stratotype |journal=Episodes |volume=17 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/fortunian.pdf |access-date=6 December 2020}}</ref>
| upper_boundary_def = [[First appearance datum|FAD]] of the [[Conodont]] ''[[Iapetognathus fluctivagus]]''.
| upper_gssp_location = Greenpoint section, [[Green Point, Newfoundland|Green Point]], [[Newfoundland]], [[Canada]]
| upper_gssp_coords = {{Coord|49.6829|N|57.9653|W|display=inline}}
| upper_gssp_accept_date = 2000<ref>{{cite journal |last1=Cooper |first1=Roger |last2=Nowlan |first2=Godfrey |last3=Williams |first3=S. H. |title=Global Stratotype Section and Point for base of the Ordovician System |journal=Episodes |date=March 2001 |volume=24 |issue=1 |pages=19–28 |doi=10.18814/epiiugs/2001/v24i1/005 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/tremadocian.pdf |access-date=6 December 2020}}</ref>
<!--Atmospheric and Climatic Data-->
| o2 =
| co2 =
| temp =
| sea_level = Rising steadily from 4m to 90m<ref>{{cite journal |last1=Haq |first1=B. U. |year=2008 |doi=10.1126/science.1161648 |title=A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes |journal=Science |volume=322 |pages=64–8 |pmid=18832639 |last2=Schutter |first2=SR |issue=5898 |bibcode=2008Sci...322...64H |s2cid=206514545 }}</ref>
}}
Ang '''Kambriyano''' (Ingles:'''Cambrian''') ay ang unang [[panahong heolohiko]] ng panahong [[Paleozoiko]] na tumagal mula {{period span|Cambrian}} milyong taon ang nakalilipas(''million years ago'' o ''mya'') {{ICS 2004}}. Ito ay sinundan ng [[Ordoviciano]]. Ang mga subdibisyon nito at base ay medyo pabago bago. Ang yugtong ito ay inilatag ni [[Adam Sedgwick]] na nagpangalan nito sa [[Cambria]] na pangalang Latin ng [[Wales]] kung saan ang mga batong Cambrian sa Britanya ay pinakamahusay na nalantad.<ref name=Sedgwick1852>{{cite journal|doi=10.1144/GSL.JGS.1852.008.01-02.20|author=Sedgwick, A. |year=1852|title=On the classification and nomenclature of the Lower Paleozoic rocks of England and Wales|journal=Q. J. Geol. Soc. Land. |volume=8|pages=136–138}}</ref> Ang Cambrian ay walang katulad sa hindi karaniwang mataas na proporsiyon nito ng [[lagerstätte]]n. Ito ang mga lugar ng hindi ordinaryong pag-iingat kung saan ang mga bahaging malambot ng mga organismo ay naingatan rin gayundin ang mga mas resistante nitong mga shell. Ito ay nangangahulugang ang ating pagkaunawa ng biolohiyang Cambrian ay lumalagpas sa mga kalaunang panahon.<ref name=Orr2003>{{cite journal|last1=Orr|first1=Patrick J.|last2=Benton|first2=Michael J.|last3=Briggs|first3=Derek E.G.|title=Post-Cambrian closure of the deep-water slope-basin taphonomic window|journal=Geology|volume=31|issue=9|year=2003|pages=769|issn=0091-7613|doi=10.1130/G19193.1}}</ref> Ang panahong Cambrian ay minarkahan ng isang malalim na pagbabago sa buhay sa mundo. Bago ang panahong Cambrian, ang mga buhay na organismo sa kabuuan ay maliit, [[uniselular]] (isang selula) at simple. Ang mga komplikadong mga organismong [[multiselular]] (maraming selula) ay unti unting naging mas karaniwan sa mga milyong taon na agarang naunang panahon sa Cambrian at hanggang sa panahong Cambrian lamang nang ang mga mineralisado at kaya ang handang ma-[[fossil]]isang mga organismo ay naging karaniwan.<ref name=Butterfield2007>{{cite journal|last1=Butterfield|first1=Nicholas J.|title=MACROEVOLUTION AND MACROECOLOGY THROUGH DEEP TIME|journal=Palaeontology|volume=50|issue=1|year=2007|pages=41–55|issn=0031-0239|doi=10.1111/j.1475-4983.2006.00613.x}}</ref> Ang mabilis na pagdami ng mga anyo ng buhay sa panahong Cambrian at tinatawag na [[pagsabog na Cambrian]] na lumikha ng mga unang representatibo ng maraming mga modernong [[phyla]] na kumakatawan sa mga tangkay ng mga modernong pangkat ng mga espesyeng gaya ng mga [[arthropod]]. Bagaman ang iba ibang mga anyo ng buhay ay yumabong sa mga [[karagatan]], ang lupain ay maihahambing na tigang at hindi mas komplikado kesa sa isang [[mikrobyo|mikrobyal na patong ng lupa]] <ref>Schieber, 2007, pp. 53-71.</ref> at ilang mga anyo ng buhay na maliwanag na lumitaw upang manginain sa mga materyal na mikrobyal.<ref>Owen, 1852, pp. 214-225</ref><ref>Getty & Hagadorn, 2010.</ref> Ang karamihan sa mga [[kontinente]] ay malamang tuyo sanhi ng kawalan ng mga halaman. Iginilid ng mga mababaw na dagat ang mga hangganan ng ilang mga kontinente na nalikha sa paghahati ng [[superkontinente]]ng [[Pannotia]]. Ang mga dagat ay relatibong mainit at ang [[yelong polar]](''polar ice'') ay hindi umiral sa karamihan ng panahong ito. Ang Estados Unidos ay gumagamit ng may barang kapital na karakter na C upang ikatawan ang Panahong Cambrian.<ref>{{cite book
|editor=Federal Geographic Data Committee
|title=FGDC Digital Cartographic Standard for Geologic Map Symbolization FGDC-STD-013-2006
|url=http://ngmdb.usgs.gov/fgdc_gds/geolsymstd/fgdc-geolsym-all.pdf
|format=PDF
|accessdate=August 23, 2010
|year=2006
|month=August
|publisher=U.S. Geological Survey for the Federal Geographic Data Committee
|page=A–32–1}}</ref>
== Stratigrapiya ==
Sa kabila ng mahabang pagkilala ng distinksiyon nito mula sa mas batang mga batong [[Ordoviciano]] at mas matandang mga batong [[Precambrian]], hanggang noong 1994 lamang nang ang panahong ito ay internasyonal na pinagtibay. Ang base ng Cambrian ay inilalarawan sa pagtitipong komplikado ng mga [[bakas na fosill]] na kilala bilang pagtitipong ''[[Treptichnus pedum]]''.<ref name=Knoll2004a>A. Knoll, M. Walter, G. Narbonne, and N. Christie-Blick (2004) "[http://www.stratigraphy.org/bak/ediacaran/Knoll_et_al_2004a.pdf The Ediacaran Period: A New Addition to the Geologic Time Scale.]" Submitted on Behalf of the Terminal Proterozoic Subcommission of the International Commission on Stratigraphy.</ref> Gayunpaman, ang paggamit ng ''Treptichnus pedum'' na isang reperensiya sa [[ichnofossil]] para sa mas mababang hangganan ng Cambrian para sa deteksiyong stratigrapiko ng hangganang ito ay palaging mapanganib dahil sa pag-iral ng parehong mga bakas na fossil na kabilang sa pangkat na Treptichnids na mababa sa ''T.pedum'' sa [[Namibia]], [[Espanya]], [[Newfoundland]] at posibleng sa Kanluraning Estados Unidos. Ang saklaw na stratigrapiko ng T.pedum ay sumasanib sa saklat ng mga fossil na [[Ediacaran]] sa Namibia at malamang sa Espanya.<ref name=Fedonkin2007>M.A. Fedonkin, B.S. Sokolov, M.A. Semikhatov, N.M.Chumakov (2007). "[http://vendian.net76.net/Vendian_vs_Ediacaran.htm Vendian versus Ediacaran: priorities, contents, prospectives.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111004184527/http://vendian.net76.net/Vendian_vs_Ediacaran.htm |date=2011-10-04 }}" In: edited by M. A. Semikhatov "[http://www.geosci.monash.edu.au/precsite/docs/workshop/moscow07/transaction.pdf The Rise and Fall of the Vendian (Ediacaran) Biota. Origin of the Modern Biosphere. Transactions of the International Conference on the IGCP Project 493, August 20-31, 2007, Moscow.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121122062305/http://www.geosci.monash.edu.au/precsite/docs/workshop/moscow07/transaction.pdf |date=2012-11-22 }}" Moscow: GEOS.</ref><ref name= Ragozina2007>A. Ragozina, D. Dorjnamjaa, A. Krayushkin, E. Serezhnikova (2008). "[http://vendian.net76.net/Treptichnus_pedum.htm ''Treptichnus pedum'' and the Vendian-Cambrian boundary] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111004184532/http://vendian.net76.net/Treptichnus_pedum.htm |date=2011-10-04 }}". 33 Intern. Geol. Congr. August 6–14, 2008, Oslo, Norway. Abstracts. Section HPF 07 Rise and fall of the Ediacaran (Vendian) biota. P. 183.</ref>
===Mga subdibisyon ===
Ang panahong Cambrian ay sumusunod sa [[Ediacaran]] at sinusundan ng panahong [[Ordoviciano]]. Ang Cambrian ay nahahati sa apat na mga [[epoch (heolohiya)|epoch]] o [[serye (stratigrapiya)|serye]] at sampung mga [[edad (heolohiya)|edad]] o mga [[yugto (stratigrapiya)|yugto]]. Sa kasalukuyan, ang tanging dalawang serye at apat na yugto ang pinangalanan at may isang [[GSSP]]. Dahil sa ang internasyonal na subdibisyong stratigrapiko ay hindi pa kompleto, maraming mga lokal na subdibisyon ay malawak pa ring ginagamit. Sa ilan sa mga subdibisyong ito, ang Cambrian ay nanahati sa tatlong mga epoch na may lokal na pagkakaiba sa mga pangalan: Maagang Cambrian(Caerfai o Waucaban), {{period span|early Cambrian}} mya, [[Gitnang Cambrian]] (St Davids o Albertian, {{period span|middle Cambrian}} mya) at Furongian ({{period span|late Cambrian}} mya; na kilala rin bilang Huling Cambrian, Merioneth o Croixan). Ang mga bato sa mga epoch na ito ay tinutukoy na kabilang sa Mas Mababa, Gitna, o Mataas na Cambrian. Ang [[sonang Trilobite]] ay pumapayag sa korelasyong biostratigrapiko sa Cambrian. Ang bawat mga lokal na epoch ay nahahati sa ilang mga yugto. Ang Cambrian ay nahahati sa ilang mga pang rehiyong [[yugtong pang fauna]] kung saan ang sistemang Russian-Kazakhian system ang pinaka ginagamit sa parlanseng internasyonal:
{| class="wikitable"
! !! !!Tsino!! Hilagang Amerikano !! Russian-Kazakhian !! Australiano !! Pang rehiyon
|-
|rowspan="14" align="center"| '''C<br />A<br />M<br />B<br />R<br />I<br />A<br />N''' || rowspan="5" align="center"| '''Furongian''' || || rowspan="2" |Ibexian (part) || rowspan="2" |Ayusokkanian || Datsonian || rowspan="2" |Dolgellian ([[Trempealeauan]], Fengshanian)
|-
| || Payntonian
|-
| || Sunwaptan || Sakian || Iverian || Ffestiniogian ([[Franconian (Stage)|Franconian]], Changshanian)
|-
| || Steptoan || Aksayan || Idamean || Maentwrogian
|-
| || rowspan="2" | Marjuman || Batyrbayan || Mindyallan ||
|-
| rowspan="5" align="center"| '''Gitnang<br /> Cambrian''' || Maozhangian || Mayan || Boomerangian ||
|-
| Zuzhuangian || Delamaran || Amgan || Undillian ||
|-
| Zhungxian || || || Florian ||
|-
| || || || Templetonian ||
|-
| || rowspan="2" | Dyeran || || rowspan="2" | Ordian ||
|-
| rowspan="4" align="center"| '''Simulang<br /> Cambrian''' || Longwangmioan || Toyonian || Lenian
|-
| Changlangpuan || Montezuman || Botomian || ||
|-
| Qungzusian || || Atdabanian || ||
|-
| Meishuchuan || || Tommotian || ||
|-
| colspan="2" align="center"| '''PREKAMBRIYANO''' || || || Nemakit-Daldynian* || ||
|}
<nowiki>*</nowiki>In Russian tradition the lower boundary of the Cambrian is suggested to be defined at the base of the Tommotian Stage which is characterized by diversification and global distribution of organisms with mineral skeletons and the appearance of the first [[Archaeocyatha|Archaeocyath]] bioherms.<ref name=Rozanov2008>{{cite journal
| author = A.Yu. Rozanov, V.V. Khomentovsky, Yu.Ya. Shabanov, G.A. Karlova, A.I. Varlamov, V.A. Luchinina, T.V. Pegel’, Yu.E. Demidenko, P.Yu. Parkhaev, I.V. Korovnikov, N.A. Skorlotova
| year = 2008
| title = To the problem of stage subdivision of the Lower Cambrian
| journal = Stratigraphy and Geological Correlation
| volume = 16
| issue = 1
| pages = 1–19
| doi = 10.1007/s11506-008-1001-3
| url = http://www.springerlink.com/content/v6785v3x25263l85/
| bibcode = 2008SGC....16....1R
}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name=SokolovFedonkin1984>{{cite journal
| author = B. S. Sokolov, M. A. Fedonkin
| year = 1984
| title = The Vendian as the Terminal System of the Precambrian
| journal = Episodes
| volume = 7
| issue = 1
| pages = 12–19
| url = http://www.episodes.org/backissues/71/ARTICLES--12.pdf
| access-date = 2012-09-02
| archive-date = 2009-03-25
| archive-url = https://web.archive.org/web/20090325115230/http://www.episodes.org/backissues/71/ARTICLES--12.pdf
| url-status = dead
}}</ref><ref name= Khomentovskii2005>{{cite journal
| author = V. V. Khomentovskii and G. A. Karlova
| year = 2005
| title = The Tommotian Stage Base as the Cambrian Lower Boundary in Siberia
| journal = Stratigraphy and Geological Correlation
| volume = 13
| issue = 1
| pages = 21–34
| url = http://www.maikonline.com/maik/showArticle.do?auid=VAE43XYML4
| access-date = 2012-09-02
| archive-date = 2011-07-14
| archive-url = https://web.archive.org/web/20110714022431/http://www.maikonline.com/maik/showArticle.do?auid=VAE43XYML4
| url-status = dead
}}</ref>
===Pagpepetsa ng Cambrian ===
[[Image:Archeocyathids.JPG|thumb|Mga [[Archeocyathid]] mula sa [[pormasyong Poleta]] sa areang [[Death Valley]].]]
Ang saklaw ng panahon para sa Cambrian ay klasikong inakala na mula 542 mya hanggang sa mga 488 mya. Ang mas mababang hangganan ng Cambrian ay tradisyonal na itinakda sa pinakamaagang paglitaw ng mga [[trilobite]] at gayundin ang mga hindi karaniwang anyo na kilala bilang [[Archeocyatha|archeocyathids]] na inakalang ang pinakamaagang mga [[sponge]] at gayundin ang unang tagatayong hindi mikrobyal na mga [[reef]]. Ang huli ng panahon ay kalaunang itinakda sa isang katamtamang depinidiong pagbabagong pang-fauna na ngayon ay tinutukoy bilang [[pangyayaring ekstinksiyon]]. Ang mga pagkakatuklas ng [[fossil]] at [[pagpepetsang radiometriko]] sa huling kwarter nang ika-20 siglo ay humahamon sa mga petsang ito. Ang mga inkonsistensiya sa petsa na kasing laki nang mga 20 milyong taon ay karaniwan sa pagitan ng mga may akda. Ang pagbabalangkas ng mga petsa na ''ca.'' 545 hanggang 490 mya ay iminungkahi ng International Subcommission on Global Stratigraphy na kamakailan lamang noong 2002. Ang petsang radiometriko mula sa [[New Brunswick]] ay naglalagay sa dulo ng Mas Mababang Cambrian sa mga 511 mya. Ito ay nag-iiwan ng 21 mya para sa iba pang serye/epoch ng Cambrian. Ang isang mas tumpak na petsa na 542 ± 0.3 mya para sa pangyayaring ekstinksiyon sa simula nang Cambrian ay kamakailang isinumite.<ref name=Gradstein2004>{{cite book
| author = Gradstein, F.M.
| author2 = Ogg, J.G., Smith, A.G., others
| year = 2004
| title = A Geologic Time Scale 2004
| publisher = Cambridge University Press
| isbn =
}}</ref> Ang rationale para sa tumpak(''precise'') na pagpepetsang ito ay interesante sa sarili nito bilang halimbawa ng [[pangangatwirang deduktibo]]ng [[paleolohikal]]. Sa eksaktong sa hangganang Cambrian ay mayroon markadong pagbagsak sa kasaganaan ng [[karbon-13]] isang baligtad na spike na tinatawag ng mga paleontolohikong ''excursion''. Ito ay labis na malawak na ito ang pinakamahusay na indikador ng posisyon ng hangganang Precambrian-Cambrian sa mga sekwensiyang stratigrapiko ng tinantiyang panahong ito. Ang isa sa mga lugar ng mahusay na napatunayang excursion ng karbon-13 ay nangyayari sa [[Oman]]. Inilarawan ni Amthor (2003) ang ebidensiya mula sa Oman na nagpapakitang ang excursion na [[karbon]]-[[isotopo]] ay nag-uugnay sa isang ekstinksiyong pang-masa. Ang paglaho ng mga nagtatanging mga fossil mula sa Precambrian ay eksaktong sumasabay sa anomalyang karbon-13. Sa kabutihang palad, ang sekwensiyang Oman, gayundin ang isang [[abong bolkaniko]]ng horison kung saan ang mga [[zircon]] ay nagbibigay ng isang labis na tumpak(precise) na edad na 542 ± 0.3 mya (na kinuwenta sa rate ng pagkabulok ng [[uranium]] sa [[lead]]). Ang bago at tumpak na petsang ito ay tumutugon sa mas hindi tumpak na mga petsa para sa anomalyang karbon-13 na hinango mula sa sekwnsiya sa [[Siberia]] at [[Namibia]].
== Paleoheograpiya ==
Ang [[muling rekonstruksiyon ng plato]](''tectonic plates'') ay nagmumungkahing ang isang pandaigdigang superkontinenteng [[Pannotia]] ay nasa proseso ng paghahati sa simula ng panahong ito
<ref>{{Cite journal
| title = Did Pannotia, the latest Neoproterozoic southern supercontinent, really exist
| year = 1995
| journal = EOS (Transactions, American Geophysical Union)
| pages = 46–72
| volume = 76
| last1 = Powell | first1 = C.M.
| last2 = Dalziel | first2 = I.W.D.
| last3 = Li | first3 = Z.X.
| last4 = McElhinny | first4 = M.W. }}</ref><ref name=Scotese1998>{{Cite journal
| title = ... supercontinents: The assembly of Rodinia, its break-up, and the formation of Pannotia during the Pan...
| year = 1998
| author = Scotese, C.R.
| journal = Journal of African Earth Sciences
| pages = 171
| volume = 27
| issue = 1
}}</ref> na ang [[Laurentia]] (Hilagang Amerika), [[Baltica]], at [[Siberia]] ay humiwalay mula sa pangunahing superkontinenteng [[Gondwana]] upang bumuo ng mga hiwalay na masa ng lupain.<ref name=McKerrow1992>{{cite journal|last1=McKERROW|first1=W. S.|last2=Scotese|first2=C. R.|last3=Brasier|first3=M. D.|title=Early Cambrian continental reconstructions|journal=Journal of the Geological Society|volume=149|issue=4|year=1992|pages=599–606|issn=0016-7649|doi=10.1144/gsjgs.149.4.0599}}</ref> Ang karamihan sa lupaing kontinental ay nakumpol sa katimugang hemispero sa panahong ito ngunit unti unting lumilipat sa hilaga.<ref name=McKerrow1992/> Ang malaki at mataas na belosida na galaw ng pag-iikot ay lumilitaw na nangyari sa Simulang Cambrian.<ref name=Mitchell2010>{{cite journal|last1=Mitchell|first1=R. N.|last2=Evans|first2=D. A. D.|last3=Kilian|first3=T. M.|title=Rapid Early Cambrian rotation of Gondwana|journal=Geology|volume=38|issue=8|year=2010|pages=755–758|issn=0091-7613|doi=10.1130/G30910.1}}</ref> Sa kawalan ng yelo sa dagat, ang malalaking mga [[glasyer]] ng [[Marinoan]] na [[mundong bolang niyebe]] ay matagal nang natunaw<ref name=Smith2008>{{cite journal|author=Smith, A.G.|year=in press (2008)|title=Neoproterozoic time scales and stratigraphy|journal=Geol. Soc.|issue=Special publication}}</ref> – ang lebel ng dagat ay mataas na tumungo sa malalaking sakop ng kontinente na mabaha sa isang mainit at kanais nais na mga mababaw na dagat para sa pagyabong ng buhay. Ang mga lebel ng dagat ay medyo nagbago na nagmumungkahing may mga panahon ng yelo na nauugnay sa mga pulso at paglawig at pagliit ng isang [[kap na yelo]] ng [[timog polo]].<ref name=p32009>{{cite journal|last1=Brett|first1=Carlton E.|last2=Allison|first2=Peter A.|last3=DeSantis|first3=Michael K.|last4=Liddell|first4=W. David|last5=Kramer|first5=Anthony|title=Sequence stratigraphy, cyclic facies, and lagerstätten in the Middle Cambrian Wheeler and Marjum Formations, Great Basin, Utah|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=277|issue=1-2|year=2009|pages=9–33|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2009.02.010}}</ref>
==Klima==
Ang daigdig ay pangkalahatang malawig sa simulang Cambrian na malamang ay sanhi na ang mga sinaunang kontinente ng Gondwana na nagtatakip sa [[Timog Polo]] at pumuputol sa mga agos ng karagatang pang-polo. Ang mga ito ay malamang mga kap ng yelo at isang sunod sunod na pagkakaroon ng mga [[glasyer]] dahil ang planeta ay nagpapagaling pa rin sa mas naunang [[mundong bolang niyebe]]. Ito ay naging mas mainit tungo sa huli ng yugtong ito. Ang mga glasyer ay umurong at kalaunan ay naglaho at ang mga lebel ng dagat ay dramatikong tumaas. Ang kagawiang ito ay nagpatuloy tungo sa panahong [[Ordoviciano]].
== Flora ==
Bagaman mayroon iba ibang mga halamang pagdagat na makroskopiko, pangkalahatang tinatanggap na walang tunay na mga [[halamang lupa]](mga [[embryophyte]]) sa panahong ito. Gayunpaman, ang mga biofilm at mga mat na mikrobyal ay naging mahusay na umunlad sa ilang mga dalampasigang Cambrian.<ref>Schieber et al., 2007, pp. 53-71.</ref>
== Fauna ==
Ang karamihan sa mga buhay ng hayop sa panahong Cambrian ay akwatiko(pang-dagat). Ang yugtong ay minarkahan ng isang matarik na pagbabago sa dibersidad at komposisyon ng biospero ng daigdig. Ang kasalukuyang [[biotang Ediacaran]] ay dumanas ng isang ekstinksiyong pang-masa sa base ng yugtong ito na tumutugon sa pagtaas ng pagiging sagana at kompleksidad ng pag-aasal na paglulungga. Ang pag-aasal na ito ay malalim at hindi mababaliktad na epekto sa substrato na nagbago sa mga ekosistema ng [[kama ng dagat]]. Bago ang Cambrian, ang sahig ng dagat ay natatakipan ng mga [[mat na mikrobyal]]. Sa huli ng yugtong ito, ang mga lumulunggang hayop ay wumasak sa mga mat sa pamamagitan ng [[bioturbasyon]] at unti unting ginawa ang mga kama ng dagat sa kung ano ngayon ang mga ito sa kasalukuyang panahon. Dahil dito, marami sa mga organismong nakasalalay sa mga mat ay nagkaroon ng ekstinksiyon samantalang ang ibang mga espesye ay umangkop sa pagbabago ng kapaligiran na nag-alok ngayon ng bagong mga niche na ekolohikal.<ref>[http://www.sciencenews.org/view/feature/id/48630/title/As_the_worms_churn As the worms churn]</ref> Sa mga parehong panahon, may tila mabilis na paglitaw ng mga representatibo ng lahat ng mga mineralisadong [[phylum|phyla]].<ref name=Landing2010>{{cite journal|last1=Landing|first1=E.|last2=English|first2=A.|last3=Keppie|first3=J. D.|title=Cambrian origin of all skeletalized metazoan phyla--Discovery of Earth's oldest bryozoans (Upper Cambrian, southern Mexico)|journal=Geology|volume=38|issue=6|year=2010|pages=547–550|issn=0091-7613|doi=10.1130/G30870.1}}</ref> Gayunpaman, ang marami sa mga phylang ito ay kumatawan lamang sa mga pangkat na tangkay-pangkat, at dahil ang mga mineralisadong phyla ay pangkalahatang may pinagmulang bentiko, ang mga ito ay hindi maaaring isang mabuting kahalili ng mas masaganang mga hindi mineralisadong phyla.<ref name=Budd2000>{{BuddJensen2000}}</ref> Ang ilang mga organismong Cambrian ay nakipagsapalaran sa lupain na lumilikha ng mga bakas na fossil na ''[[Protichnites]]'' at ''[[Climactichnites]]''. Ang ebidensiya ng fossil ay nagmumungkahing ang mga [[euthycarcinoid]] na pangkat ng mga arthropoda na sumailalim sa ekstinksiyon ay kahit papaano lumikha ng ilang mga''Protichnites''.<ref>Collette & Hagadorn, 2010.</ref><ref>Collette, Gass & Hagadorn, 2012</ref> Ang mga fossil ng mga gumawa ng ''Climactichnites'' ay hindi natagpuan. Gayunpaman, ang mga trackway at mga nakahimlay na mga bakas ay nagmumungkahi ng isang malaking tulad ng [[slug]] na [[mollusc|molluska]].<ref>Yochelson & Fedonkin, 1993.</ref><ref>Getty & Hagadorn, 2008.</ref> Salungat sa mga kalaunang panahon, ang fauna ng Cambrian ay medyo nalilimitahan. Ang mga malayang lumulutang na mga organismo ay bihira na ang karamihan ng nabubuhay o malapit sa sahig ng dagat<ref name=Munnecke2010>{{cite journal|last1=Munnecke|first1=Axel|last2=Calner|first2=Mikael|last3=Harper|first3=David A.T.|last4=Servais|first4=Thomas|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=296|issue=3-4|year=2010|pages=389–413|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001}}</ref> at ang mga nagmimineralisang mga hayop ay mas bihira kesa sa mga panahong pang hinaharap na sa isang bahagi ay sanhi ng hindi kanais nais na kemika ng karagatan.<ref name=Munnecke2010/> Ang karamihan ng mga karbonatang Cambrian ay binuo ng mga prosesong mikrobyal at hindi biolohikal.<ref name=Munnecke2010/> Ang maraming mga paraan ng pag-iingat ay walang katulad(unique) sa Cambrian na nagresulta sa kasaganaan ng [[lagerstätte]].
<center>
<gallery>
File:Elrathia kingii growth series.jpg|Ang mga [[Trilobite]] ay labis na karaniwan sa panahong ito
File:Anomalocaris BW.jpg|Ang ''[[Anomalocaris]]'' ay isang maagang maninilang pandagat na kabilang sa iba't ibang mga [[arthropod]] sa panahong ito.
File:Pikaia BW.jpg|Ang ''[[Pikaia]]'' ay isang sinaunang kordata.
File:Opabinia BW2.jpg|Ang ''[[Opabinia]]'' ay isang hayop na may hindi karaniwang plano ng katawan. Ito ay malamang nauugnay sa mga arthropod.
</gallery>
</center>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Phanerozoic eon}}
[[Kategorya:Cambrian]]
g3vjvejrwybng415ebz5jl5tm1zdweu
Padron:Graphical timeline
10
187407
1959608
1959188
2022-07-31T04:31:45Z
Xsqwiypb
120901
Pinapalitan ang pahina ng '<includeonly>{{#invoke:Graphical timeline|main}}</includeonly><noinclude>{{Documentation}}</noinclude>'
wikitext
text/x-wiki
<includeonly>{{#invoke:Graphical timeline|main}}</includeonly><noinclude>{{Documentation}}</noinclude>
0d7nxq016h5gvaun1d5cymwvgidu14i
Karbonipero
0
187728
1959661
1959199
2022-07-31T06:11:25Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = Karbonipero
| color = Karbonipero
| top_bar =
| time_start = 358.9
| time_start_uncertainty = 0.4
| time_end = 298.9
| time_end_uncertainty = 0.15
| image_map =
| caption_map = Mapa ng mundo ng panahong Karbonipero noong 300 milyong taon ang nakakalipas.
| image_outcrop =
| caption_outcrop =
| image_art =
| caption_art =
<!--Chronology-->
| timeline = Carboniferous
<!--Etymology-->
| name_formality = Formal
| name_accept_date =
| alternate_spellings =
| synonym1 =
| synonym1_coined =
| synonym2 =
| synonym2_coined =
| synonym3 =
| synonym3_coined =
| nicknames = Panahon ng mga [[Ampibyano]]
| former_names =
| proposed_names =
<!--Usage Information-->
| celestial_body = mundo
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used = ICS Time Scale
| formerly_used_by =
| not_used_by =
<!--Definition-->
| chrono_unit = Period
| strat_unit = System
| proposed_by = [[William Daniel Conybeare]] and [[William Phillips (geologist)|William Phillips]], 1822
| timespan_formality = Formal
| lower_boundary_def = Unang paglitaw na datum ng [[Conodont]] ''[[Siphonodella|Siphonodella sulcata]]'' (discovered to have biostratigraphic issues as of 2006){{sfn|Kaiser|2009}}
| lower_gssp_location = [[La Serre]], [[Montagne Noire]], [[France]]
| lower_gssp_coords = {{Coord|43.5555|N|3.3573|E|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date = 1990{{sfn|Paproth|Feist|Flajs|1991}}
| upper_boundary_def = FAD of the [[Conodont]] ''[[Streptognathodus|Streptognathodus isolatus]]'' within the [[morphotype]] ''[[Streptognathodus|Streptognathodus wabaunsensis]]'' chronocline
| upper_gssp_location = [[Aidaralash]], [[Ural Mountains]], [[Kazakhstan]]
| upper_gssp_coords = {{Coord|50.2458|N|57.8914|E|display=inline}}
| upper_gssp_accept_date = 1996{{sfn|Davydov|Glenister|Spinosa|Ritter|1998}}
<!--Atmospheric and Climatic Data-->
| sea_level = Falling from 120 m to present-day level throughout the Mississippian, then rising steadily to about 80 m at end of period{{sfn|Haq|Schutter|2008}}
}}
Ang '''Karbonipero''' (Ingles: '''Carboniferous''') ay isang panahong heolohiko na sumasakop mula {{period span|Carboniferous}}}. Ang pangalang ''Carboniferous'' na nangangahulugang nagdadala ng coal ay inimbento ng mga heologong sina [[William Conybeare (heologo)|William Conybeare]] at [[William Phillips (geologist)|William Phillips]] noong 1822. Batay sa isang pag-aaral ng pagkakasunod sunod ng bato ng Britanya, ito ang una sa mga modernong pangalan ng sistema na ginamit at rumireplekta sa katotohanang maraming mga kama ng [[coal]] ay pandaigdigang nabuo sa panahong ito.<ref>Cossey, P.J. et al (2004) ''British Lower Carboniferous Stratigraphy'', Geological Conservation Review Series, no 29, JNCC, Peterborough (p3)</ref> Ang Carboniferous ay kadalasang tinatrato sa Hilagang Amerika bilang dalawang mga panahong heolohiko: ang mas naunang [[Mississippian]] at ang [[Pennsylvanian]]. <ref>{{cite web|title=The Carboniferous Period|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/carboniferous/carboniferous.php}}</ref> Ang buhay pang-lupain ay mahusay na nailagay sa panahong Carboniferous. Ang mga [[ampibyano]] ang mga nananaig na mga [[bertebrata]] ng lupain kung saan ang isang sangay nito ay kalaunang nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa mga [[reptilya]] na unang buong mga bertebratang pang-lupain. Ang mga [[arthropod]] ay labis na karaniwan rin sa panahong ito at marami sa mga ito(gaya ng [[meganeura]]) ay mas malaki kesa sa makikita sa kasalukuyang panahon. Ang malalawak na kagubatan ay tumakip sa lupain na kalaunan ay nahimlay at naging mga kamang coal na natatanging katangian ng sistemang Carboniferous. Ang isang maliit na pangyayaring ekstinksiyon sa dagat at lupain ay nangyari sa gitna nang panahong ito na sanhi ng pagbabago sa [[klima]].<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse">{{ cite journal | url=http://geology.geoscienceworld.org/cgi/content/abstract/38/12/1079 | author= Sahney, S., Benton, M.J. & Falcon-Lang, H.J. | year=2010 | title= Rainforest collapse triggered Pennsylvanian tetrapod diversification in Euramerica | journal=Geology | volume = 38 | pages = 1079–1082 | format=PDF | doi=10.1130/G31182.1 | issue=12}}</ref> Ang huling kalahati ng panahong ito ay nakaranas ng mga [[glasiasyon]], mababang lebel ng dagat at pagtatayo ng mga [[bundok]] habang ang mga kontinente ay nagbabanggaan upang bumuo ng [[Pangaea]].
==Mga subdibisyon==
Sa Estados Unidos, ang panahong Carboniferous ay karaniwang hinahati sa [[Mississippian]](mas maaga) at [[Penssylvaniyano]](kalaunan). Ang Mississippian ay mga dalawang beses na mas matagal sa Pennsylvanian ngunit dahil sa malaking kakapalan ng mga mayroong coal na mga deposito sa panahong Pennsylvanian sa Europa at Hilagang Amerika, ang dalawang mga pang ilalim na panahong ito ay inakalang higit kumulang magkatumbas.<ref>Menning ''et al.'' (2006)</ref> Ang mga yugtong pang fauna mula pinaka bata hanggang pinakamatanda kasama ng ilang mga subdibisyon nito ang sumusunod:
'''Huling Pennsylvanian: Gzhelian (pinakakamakailan)'''
* Noginskian / Virgilian ''(part)''
'''Huling Pennsylvanian: Kasimovian'''
* Klazminskian
* Dorogomilovksian / Virgilian ''(bahagi)''
* Chamovnicheskian / Cantabrian / Missourian
* Krevyakinskian / Cantabrian / Missourian
'''Gitnang Pennsylvanian: Moscovian'''
* Myachkovskian / Bolsovian / Desmoinesian
* Podolskian / Desmoinesian
* Kashirskian / Atokan
* Vereiskian / Bolsovian / Atokan
'''Simulang Pennsylvanian: Bashkirian / Morrowan'''
* Melekesskian / Duckmantian
* Cheremshanskian / Langsettian
* Yeadonian
* Marsdenian
* Kinderscoutian
'''Huling Mississippian: Serpukhovian'''
* Alportian
* Chokierian / Chesterian / Elvirian
* Arnsbergian / Elvirian
* Pendleian
'''Gitnang Mississippian: Visean'''
* Brigantian / St Genevieve / Gasperian / Chesterian
* Asbian / Meramecian
* Holkerian / Salem
* Arundian / Warsaw / Meramecian
* Chadian / Keokuk / Osagean ''(bahagi)'' / Osage ''(bahagi)''
'''Simulang Mississippian: Tournaisian (pinakamatanda)'''
* Ivorian / ''(part)'' / Osage ''(bahagi)''
* Hastarian / Kinderhookian / Chouteau
==Paleoheograpiya==
Ang isang pandaigdigang pagbagsak ng lebel ng dagat sa huli ng [[Deboniyano]] ay nabaliktad sa simula nang Carboniferous. Ito ay lumikha ng isang malawak na mga dagat epikontinental at pagdedepositong [[karbonata]] sa Mississippian.<ref name="ReferenceA">{{ cite journal | author= Stanley, S.M. | year=1999 | title=Earth System History | location=New York | publisher=Freeman and Company}}</ref> Mayroon ding isang pagbagsak sa mga temperatura ng Timog Polo. Ang katimugang [[Gondwana]] ay nagyelo bagaman hindi matiyak kung ang mga patong ng yelo ay pagpapatuloy mula sa Deboniyano o hindi. <ref name="ReferenceA"/> Ang mga kondisyong ito ay maliwanag na may kaunting epekto sa malalalim na mga tropiko kung saan ang masaganang mga swap ng coal ay yumabong sa loob ng 30 digri ng halos katimugang mga [[glasyer]]. <ref name="ReferenceA"/> Ang isang gitnang Carboniferousng pagbagsak ng lebel ng dagat ay nagsanhi ng isang pangunahing ekstinksiyong marino na matinding tumama sa mga [[crinoid]] at [[ammonita]]. <ref name="ReferenceA"/> Ang pagbasak ng lebel ng dagat na ito at ang nauugnay na hindi konpormidad sa Hilagang Amerika ay naghiwala sa Mississippian mula sa Pennsylvanian. <ref name="ReferenceA"/> Ito ay nangyari mga 318 milyong taon ang nakalilipas sa pagsisimula ng [[glasiasyong Permo-Carboniferous]]. Ang Carboniferous ay isang panahon ng aktibong [[oroheniya|pagtatayo ng mga bundok]] habang ang superkontinenteng [[Pangaea]] ay nagsama. Ang katimugang mga kontinenteng nanatili magkasama sa superkontinenteng Gondwana na bumangga sa Hilagang Amerika-Europa([[Laurussia]]) kasama ng kasalukuyang linya ng silangang Hilagang Amerika. Ang pagbabanggaang kontinental na ito ay nagresulta sa [[oroheniyang Variskano]] sa Europa at ang [[oroheniyang Allegheniyano]] sa Hilagang Amerika. Ito ay lumawig rin sa bagong itinaas na mga bundok Appalachian ng timog kanluran gaya ng mga bundok Ouachita.<ref name="ReferenceA"/> Sa parehong panahon, ang halos kasalukuyang [[platong Eurasyano]] ay nagkabit ng sarili nito sa Europa sa kahabaan ng linya ng mga kabundukang Ural. Ang karamihan ng superkontinenteng [[Mesozoiko]] ng Pangaea ay natipon na ngayon ngunit ang Hilagang Tsina(na babangga sa Pinaka huling Karboniperso) at ang Timog Tsina ay hiwalay pa rin mula sa [[Laurasia]]. Ang Huling Carboniferousng Pangaea ay may hugis na tulad ng "O". May dalawang mga pangunahing karagatan sa Karboniperso, ang [[Panthalassa]] at [[Paleo-Tethys]] na nasa loob ng "O" sa Carboniferousng Pangaea. Ang ibang mga maliliit na karagatan ay lumiliit ang kalaunang nagsara, ang [[Karagatang Rheic]](na isinara ng pagsasama ng Timog at Hilagang Amerika), ang maliit at mababaw na [[Karagatang Ural]](na isinara ng pagbabanggaan ng mga kontinenteng Baltica at Siberia na lumikha ng mga Kabundukang Ural) at ang Karagatang Proto-Tethys(na isinara ng pagbangga ng Hilagang Tsina sa Siberia/[[Kazakhstania]]).
==Klima==
Ang simulang bahagi ng Karboniperso ay halos katamtamang mainit. Sa huling bahagi ng Karboniperso, ang klima ay lumamig. Ang mga glasiasyon sa Gondwana na pinukaw ng paggalaw tungo sa timog ng Gondwana ay nagpatuloy hanggang sa [[Permian]] at dahil sa kawalan ng mga maliwanag na marka at hati, ang mga deposito ng panahong glasiyal na ito ay kadalasang tinutukoy na panahong Permo-Karboniperso. Ang paglamig at pagtuyo ng klima ay tumungo sa pagguho ng ulanggubat na Karboniperso. Ang mga tropikong ulanggubat ay naging pragmento at pagkatapos ay kalaunang nawasak ng [[pagbabago ng klima]]. <ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/>
==Mga bato at coal==
[[File:MississippianMarbleUT.JPG|thumb|right|Ang Mababang Karbonipersong marmol sa Big Cottonwood Canyon, [[Wasatch Mountains]], [[Utah]].]]
Ang mga batong Carboniferous sa Europa at silanganing Hilagang Amerika ay malaking binubuo ng isang umuulit na sekwensiya ng mga kamang [[batong apog]], [[batong buhanging]], [[shale]] at coal.<ref>Stanley (1999), p 426</ref> Sa Hilagang Amerika, ang simulang Karboniperso ay malaking marinong batong apog na nagpapaliwanag ng paghahati ng Karboniperso sa dalawang mga panahon sa skemang Hilagang Amerika. Ang mga kamang coal sa Karboniperso ay nagbigay ng labis na gatong(fuel) sa paglikha ng enerhiya sa [[Rebolusyong Industriyal]] at nanatili pa ring may kahalagahang [[ekonomika|ekonomiko]]. Ang malalaking mga deposito ng coal ng Karboniperso ay pangunahing umiiral sa dalawang mga paktor. Ang sa mga ito ang paglitas ng may bark na mga puno(at sa partikular ang [[ebolusyon]] ng hibang bark na [[lignin]]). Ang ikalawa ang mas mababang mga lebel ng dagat na nangyari sa panahong Carboniferous kumpara sa panahong [[Deboniyano]]. Ito ay pumayag para sa pag-unlad ng ekstensibong mababang lupaing mga [[swamp]] at mga kagubatan sa Hilagang Amerika at Europa. Ang iba ay nagmungkahi na ang malalaking mga kantidad ng kahoy ay ibinaon sa panahong ito dahil ang mga hayop at nabubulok na mga [[bakterya]] ay hindi pa nag-[[ebolusyon|ebolb]] na maaaring epektibong mag-[[dihestiyon|dihesto]] ng bagong lignin. Ang mga sinaunang halamang ito ay malawak na gumamit lignin. Ang mga ito ay rasyo ng bark sa kahoy na 8 sa 1 at kahit kasingtaas na 20 sa 1. Ito ay maihahambing sa mga modernong halaga na mababa sa 1 sa 4. Ang bark na ito na ginamit bilang suporta gayundin bilang proteksiyon ay malamang na may lignin na 38% hanggang 58%. Ang lignin ay hindi matutunaw, labis na malaki upang makadaan sa mga pader ng [[selula]], labis na magkakaiba para sa mga spesipikong [[ensaym]] at nakalalason upang ang kaunting organismo maliban sa mga fungi na [[Basidiomycete]] ay sumira nito. Ito ay hindi maaaring ma-[[oksidasyon|oksidisa]] sa atmosperong mas mababa sa [[oksiheno]]ng 5%. Ito ay maaaring tumagal sa lupa sa loob ng mga libong tao at nagpipigil ng pagkabulok ng ibang mga substansiya.<ref>Robinson, JM. 1990 Lignin, land plants, and fungi: Biological evolution affecting Phanerozoic oxygen balance. Geology 18; 607–610, on p608.</ref> Ang malamang na dahilan sa mataas nitong persentahe ang proteksiyon mula sa herbiboryang insekto sa daigdig na naglalaman ng napaka epektibong herbiborang insekto ngunit hindi kasing epektibo ng mga modernong [[insektibora]] at malamang ay may mas kaunting mga lason kesa sa kasalukuyan. Sa anumang kaso, ang mga sukat ng coal ay maaaring madaling makagawa ng mga makakapal na deposito sa mga mahusay na naubos na lupain gayundin sa mga swamp. Ang ekstensibong paglilibing ng nilikhang bioholiko na [[karbon]] ay tumungo sa pagpuno ng labis na [[oksiheno]] sa atmospero. Ang mga pagtatantiya ay naglalagay ng rurok na nilalamang oksiheno na kasing taas ng 35%, kumpara sa kasalukuyang 21%.[http://www.highbeam.com/library/docfree.asp?DOCID=1G1:16907261&ctrlInfo=Round20%3AMode20b%3ADocG%3AResult&ao=]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Ang lebel ng oksihenong ito ay malamang nagpataas ng gawaing apoy gayundin ay nagresulta sa paghigante ng sa mas matandang bahagi ng panahon kesa sa kalaunang bahagi at halos buong hindi umiiral sa Huling Carboniferous. Ang mas dibersong heolohiya ay umiraw sa iba pang lugar. Ang buhay marino ay lalong mayaman sa mga [[crinoid]] at iba pang mga [[echinodermata|echinoderma]]. Ang mga [[Brachiopoda|Brachiopod]] ay sagana. Ang mga [[trilobita]] ay naging medyo hindi karaniwan. Sa lupain, ang malalaki at dibersong mga populasyon ng halaman ay umiral. Ang mga [[bertebrata]]ng pang lupain ay kinabibilangan ng malalaking mga ampibyano.
==Buhay==
===Mga halaman===
[[File:Meyers b15 s0272b.jpg|thumb|250px|Pag-ukit na nagpapakita ng karamihang mga mahahalagang halaman ng Carboniferous.]]
Ang mga mga halamang pang lupain ng panahong Mississipiyano(Simulang Carboniferous) na ang ilan ay naingatan sa mga bolang coal ay labis na katulad ng sa mas naunang Huling [[Deboniyano]] ngunit ang mga bagong pangkat ay lumitaw rin sa panahong ito. Ang pangunahing mga halaman ng Simulang Carboniferous ay mga [[Equisetale]] (horse-tails), mga [[Sphenophyllum|Sphenophyllale]] (tulad ng baging na mga halaman), mga [[Lycopodiale]] (club mosses), mga [[Lepidodendrales]] (iskalang mga puno), mga [[Filicales]] (ferns), mga [[Medullosale]] (na inpormal na isinama sa "[[Pteridospermatophyta|seed ferns]]" na isang artipisyal na pagtitipon ng isang bilang ng sinuang mga pangkat [[hymnosperma]]) at ang mga [[Cordaitale]]. Ang mga ito ay nagpatuloy na manaig sa panahong ito ngunit sa [[Pennsylvanian]](Huling Carboniferous), ang ilang mga pangkat na [[Cycadophyta]] (cycads), the [[Callistophytales]] (isa pang pangkat ng mga fern na buto) at ang mga [[Voltziale]] (na nauugnay at minsang isinasama sa mga [[konipero]]) ay lumitaw. Ang mga lycophyte ng order na Lepidodendrales ng Carboniferous na mga pinsan(ngunit hindi mga ninuno) ng munting club moss ng kasalukuyan ay mga malalaking puno na mga trosong 30 metro ang taas at hanggang 1.5 metro ang [[diametro]]. Ito ay kinabibilangan ng ''[[Lepidodendron]]'' (kasama ng bungang kono nitong [[Lepidostrobus]]), ''[[Halonia]]'', ''[[Lepidophloios]]'' at ''[[Sigillaria]]''. Ang mga ugat ng ilang mga anyong ito ay tinatawag na [[Stigmaria]]. Ang mga Cladoxylopsid ay mga malalaking puno na mga ninuno ng mga fern at unang lumitaw sa panahong Carboniferous. <ref>C.Michael Hogan. 2010. [http://www.eoearth.org/article/Fern ''Fern''. Encyclopedia of Earth. National council for Science and the Environment]. Washington, DC</ref> Ang mga frond ng ilang mga fern na Karboniperso ay halos katulad ng mga nabubuhay na insekto. Malamang ay karamihan ng mga espesye ay mga [[epiphytiko]]. Ang mga [[fossil]] na fern at mga butong fern ay kinabibilangan ng ''[[Pecopteris]]'', ''[[Cyclopteris]]'', ''[[Neuropteris]]'', ''[[Alethopteris]]'', at ''[[Sphenopteris]]''; Ang ''[[Megaphyton]]'' at ''[[Caulopteris]]'' ay mga punong fern. Ang mga Equisetale ay kinabibilangan ng karaniwang higanteng anyong ''[[Calamites]]'' na may trosong diametro na 30 hanggang {{convert|60|cm|0|abbr=on}} at isang taas na hanggang {{convert|20|m|0|abbr=on}}. Ang ''[[Sphenophyllum]]'' ay isang balingkinitang umaakyat na halaman na ang mga whorl ng dahong malamang ay nauugnay sa parehong mga calamite at mga lycopod. Ang ''[[Cordaites]]'' na isang mataas na halaman(mga 6 hanggang higit 30 metro) na may strapong tulad na mga dahon ay nauugnay sa mga cycad at mga konipero. Ang tulad nag catkin na inploresensiya na may mga tulad ng yew na mga berry ay tinatawag na mga ''[[Cardiocarpus]]''. Ang mga halamang ito ay inakalang nabuhay sa mga swamp at mangrob. Ang mga totoong punong koniperosohese (''[[Walchia]]'', ng order na Voltziales) ay kalaunang lumitaw sa Karboniperso at nagnais ng mga mas mataas na mga mas matuyong lupain.
===Mga marinong inberterbrata===
Sa mga karagatan, ang pinaka mahalagang mga pangkat [[inbertebratang marino]] ang mga [[Foraminifera]], [[Anthozoa|corals]], [[Bryozoa]], [[Ostracoda]], [[brachiopod]], [[Ammonoidea|ammonoids]], [[hederellid|hederelloids]], [[microconchids]] at[[echinoderma]] (lalo na ang mga [[crinoid]]). Sa unang pagkakataon, ang foraminifera ay kumuha ng mahalagang bahagi sa mga faunang marino. Ang malalaking hugis sulirang henus na ''Fusulina'' at ang mga kamag-anak nito ay sagana sa ngayong Rusya, Tsina, Hapon at Hilagang Amerika. Ang ibang mahahalagang henera ay kinabibilangan ng ''Valvulina'', ''Endothyra'', ''Archaediscus'', at ''Saccammina'' (ang huli ay karaniwan sa Belgium at Britanya). Ang ilang mga henera ng panahong Carboniferous ay umiiral pa rin sa kasalukuyang panahon. Ang mga mikroskopikong mga shell ng mga [[radiolaria]]n ay matatagpuan sa mga [[chert]] ng panahong ito sa [[Ilog Culm]] ng [[Devon]] at [[Cornwall]] at sa Rusya, Alemanya at iba pa. Ang mga [[Porifera|Spongha]] ay kilala mula sa mga [[spikular]] at mga angklang tali at kinabibilangan ng iba't ibang mga anyo gaya ng Calcispongea ''Cotyliscus'' at ''Girtycoelia'', ang [[demosponheng]] ''Chaetetes'', at ang henus ng hindi karaniwang koloniyal na [[Hyalospongea|mga salaming spongha]]ng ''[[Titusvillia]]''. Ang parehong pagtatayo ng [[reef]] at mga solitaryong koral ay nagdibersipika at yumabong. Ito ay kinabibilangan ng parehong [[Rugosa|rugose]] (halimbawa ang ''[[Canina]]''<!-- Caninia (genus) ? -->, ''Corwenia'', ''Neozaphrentis''), mga heterokoral at ang mga anyong [[tabulata]](halimbawa ang ''Chladochonus'', ''Michelinia''). Ang mga [[Conularid]] ay mahusay na ikinatawan ng ''Conularia'' Ang [[Bryozoa]] ay sagana sa ilang mga rehiyon. Ang mga fenestellid ay kinabibilangan ng ''Fenestella'', ''Polypora'', at ''[[Archimedes (bryozoan)|Archimedes]]''. Ang mga [[Brachiopod]] ay sagana rin. Ang mga ito ay kinabibilangan ng mga [[Productida|productid]] na ang ilan(halimbawa ang ''[[Gigantoproductus]]'') ay umabot sa napakalaking mga sukat(para sa mga brachiopod) at may napaka kapal na mga shell samantalang ang iba tulad ng mga ''[[Chonete]]'' ay mas konserbatibo sa anyo. Ang mga [[Athyridida|Athyridid]], [[Spiriferida|spiriferid]], [[Rhynchonellida|rhynchonellid]], at [[Terebratulida|terebratulids]] ay napaka karaniwan rin. Ang mga inartikuladong mga anyo ay kinabibilangan ng ''[[Discina (brachiopod)|Discina]]'' at ''[[Crania (genus)|Crania]]''. Ang ilang mga espesye at henera ay may malawak na distribusyon na may mga maliliit lamang na bariasyon. Ang mga [[Annelida]] gay ang mga ''Serpulitea'' ay karaniwang mga [[fossil]] sa ilang mga horison. Sa mga molluska, ang mga [[bibalbo]] ay nagpatuloy na tumaas sa bilang at kahalagahan. Ang tipikal na henera ay kinabibilangan ng ''[[Aviculopecten]]'', ''[[Posidonomya]]'', ''[[Nucula]]'', ''[[Carbonicola]]'', ''Edmondia'', at ang mga ''Modiola'' [[Gastropoda]] ay marami rin kabilang ang henerang ''Murchisonia'', ''[[Euomphalus]]'', ''Naticopsis''. Ang mga [[Nautiloid]] [[cephalopod]] ay kinatawan ng mahigpit na nakatiklop na na mga [[Nautilida|nautilids]] na ang mga anyong tuwid na shell at kurbadong shell ay nagiging tumataas na bihira. Ang mga [[Goniatite]] [[Ammonoidea|ammonoid]] ay karaniwan. Ang mga [[trilobita]] ay mas bihira sa panahong Carboniferous kesa sa mga nakaraang panahon at nasa hindi nagbabagong kagawiang tumungo sa ekstinksiyon at kinakatawan lamang ng pangkat proetid. Ang mga [[Ostracod]] na isang klase ng mga [[krustaseyano]] ay sagana bilang mga kinatawan ng mga [[meiobenthos]]. Ang henera ay kinabibilangan ng ''Amphissites'', ''Bairdia'', ''Beyrichiopsis'', ''Cavellina'', ''Coryellina'', ''Cribroconcha'', ''Hollinella'', ''Kirkbya'', ''Knoxiella'', at ''Libumella''. Sa mga [[echinoderma]], ang mga [[crinoid]] ang pinaka marami. Ang siksik na submarinong mga thicket ng mahabang tangkay na crinoid ay lumitaw na yumabong sa mga mababaw na dagat ang mga labi nito ay pinag-isa sa mga makakapal na kama ng bato. Ang mga kilalang henera ay kinabibilangan ''Cyathocrinus'', ''Woodocrinus'', at ''Actinocrinus''. Ang mga Echinoid gaya ng ''[[Archaeocidaris]]'' at ''Palaeechinus'' ay umiral rin. Ang mga [[blastoid]] na kinabibilangan ng Pentreinitidae at Codasteridae at superpisyal na katulad ng mga crinoid sa pagkakaroon ng mahahabang mga tangkay na nakakabit sa mga kama ng dagat ay nagkamit ng pinakamataas na pag-unlad nito sa panahong ito.
<gallery>
Image:Aviculopecten_subcardiformis01.JPG|''Aviculopecten subcardiformis''; isang [[bibalbo]] mula sa Pormasyong Logan(Mababang Carboniferous) ng [[Wooster, Ohio]].
Image:LoganFauna011312.jpg|Mga bibalbo (''Aviculopecten'') at brachiopod (''Syringothyris'') Sa Pormasyong Logan(Mababang Carboniferous) sa a Wooster, Ohio.
Image:Syringothyris01.JPG|''Syringothyris'' sp.; isang spiriferid [[brachiopod]] mula sa Pormasyong Logan(Mababang Carboniferous) ng Wooster, Ohio.
Image:PlatyceratidMississippian.JPG|[[Crinoid]] calyx mula sa Mababang Carboniferous ng Ohio na may konikal na [[Platyceratidae|platyceratid]] gastropod (''Palaeocapulus acutirostre'') na nakakabit.
Image:Conulariid03.jpg|Conulariid mula sa Mababang Carboniferous ng Indiana; scale in mm.
Image:Syringoporid.jpg|Tabulata koral (isang syringoporid); Boone Limestone (Lower Carboniferous) malapit sa Hiwasse, Arkansas. Ang iskalang bara ay {{convert|2.0|cm|0|abbr=on}}.
</gallery>
</center>
==Mga inbertebratang sariwang tubig at pang-lagoon==
Ang mga inbertebrata ng Carboniferous na sariwang tubig ay kinabibilangan ng iba't ibang mga [[bibalbo]]ng [[molluska]] na namuhay sa maalat na tubig o sariwang tubig gaya ng ''[[Anthraconaia]]'', ''[[Naiadites]]'', at ''[[Carbonicola]]''; mga dibersyong [[krustaseyano]] gaya ng diverse [[crustacean]]s such as ''[[Candona]]'', ''[[Carbonita (genus)|Carbonita]]'', ''[[Darwinula]]'', ''[[Estheria (crustacean)|Estheria]]'', ''[[Acanthocaris]]'', ''[[Dithyrocaris]]'', at ''[[Anthrapalaemon]]''. Ang mga [[Eurypterid]] ay diberso rin at kinakatawan ng henerang''[[Eurypterus]]'', ''[[Glyptoscorpius]]'', ''[[Anthraconectes]]'', ''[[Megarachne]]'' (orihinal na maling pinakahulugan ng malaking gagamba) at ang espesyalisadong napaka laking ''[[Hibbertopterus]]''. Marami sa mga ito ay ampibyoso. Kadalasan, ang isang temporaryong pagbabalik ng mga kondisyong marino ay nagresulta sa mga henera ng maalat na tubig gaya ng ''[[Lingula (genus)|Lingula]]'', [[Orbiculoidea]], at ''[[Productus]]'' na matagpuan sa mga maninipis na kamang kilala bilakng mga bandang marino.
===Mga inbertebratang pang-lupains===
[[File:Meganeura.jpg|thumb|Ang Huling Carboniferousng higanteng tulad ng [[tutubi]]ng insekto na ''[[Meganeura]]'' ay lumago sa mga saklaw ng pakpak na {{convert|75|cm|0|abbr=on}}.]]
[[File:Pulmonoscopius BW.jpg|thumb|Ang higanteng''[[Pulmonoscorpius]]'' mula sa Simulang Carboniferous ay umabot sa habang hanggang up to {{convert|70|cm|0|abbr=on}}.]]
Ang labing [[fossil]] ng mga humihinga ng hanging mga [[insekto]], mga [[myriapod]] at mga [[arachnid]] ay alam mula sa Huling Carboniferous ngunit sa ngayon ay hindi mula sa Simulang Carboniferous. Gayunpaman, ang dibersidad ng mga ito nang lumitaw ang mga ito ay nagpapakitan ang mga arhtropod na ito ay parehong mahusay na umunlad at marami. Ang malaking sukat ng mga ito ay maituturo sa pagiging basa ng kapaligiran(karamihan ay ma-swamp na mga kagubatang fern) at ang katotohan ang konsentrasyon ng [[oksiheno]] sa atmospero ng mundo sa Karboniperso ay mas mataas kesa sa ngayon
<ref>http://www.ploscollections.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0022610;jsessionid=B5ED8399160D7F46A7647ADE513F5B9C.ambra01</ref> (35% kumpara sa 21% ngayon). Ito ay nangangailangan ng kaunting pagsisikap para sa respirasyon at pumayag sa mga [[arthropoda]] na lumaki hanggang 2.6 meto na ang tulad ng millipedang ''[[Arthropleura]]'' ang pinakamalaking alam na inbertebrata ng luapin sa buong panahon. Sa mga pangkat insekto ay ang mga malaking maninilang [Protodonata]] (griffinflies) na kinabibilangan ng ''[[Meganeura]]'' na isang higanteng tulad ng [[tutubi]]ng insekto na may saklaw ng pakpak na ca. {{convert|75|cm|0|abbr=on}} na ang pinakamalaking lumilipad na insektong gumala sa planetang mundo. Ang karagdagang mga pangkat ang [[Syntonopterodea]] (na mga kamag-anak ng kasalukuyang panahong mga [[Ephemeroptera|mayflies]]), ang sagana at kadalasang malaking humihigop ng sap na [[Palaeodictyopteroidea]], ang dibersong herbiborosang [[Protorthoptera]], at ang maraming [[Basal (phylogenetics)|basal]] na [[Dictyoptera]] (na mga ninuno ng mga [[Blattaria|ipis]]). Maraming mga insekto ay nakuha mula sa mga field ng coal ng [[Saarbrücken]] at [[Commentry]], at mula sa mga guwang na troso ng mga punong fossil sa [[Nova Scotia]]. Ang ilang mga field ng coal sa Britanya ay nagbigay ng mga mabuting specimen: ang ''[[Archaeoptitus]]'' mula sa Derbyshire field ng coal ay may pakpak na lumalawig hanggang 35 cm. Ang ilang mga specimen (''[[Brodia]]'') ay nagpapakita pa rin ng mga maliwanag na kulay ng pakpak. Sa mga troso ng punong Nova Scotian, ang mga susong pang lupain (''[[Archaeozonites]]'', ''[[Dendropupa]]'') ay natagpuan.
===Isda===
[[File:Stethacanthus BW.jpg|thumb|Ang ''Akmonistion zangerli'' ng order ng [[pating]] na [[Symmoriida]] ay gumala sa mga karagatan sa Simulang Carboniferous.]]
Maraming mga isda ay tumira sa mga dagat ng panahong Carboniferous na ang predominante ang mga [[Elasmobranch]] (mga pating at mga kamag-anak nito). Ang mga ito ay kinabibilangan ng ilan tulad ng ''[[Psammodus]]'' na may dumudurog na tulad ng palitadang ngiping inangkop sa pagdurog ng mga shell ng mga brachiopod, krustaseyano at iba pang mga organismong marino. Ang ibang mga pating ay may nakatutusok na ngipin gaya ng [[Symmoriida]]. Ang ilan gaya ng mga [[petalodont]] na may kakaibang dumudurog ng cycloid na ngipin. Ang karamihan ng mga pating na ito ay marino ngunit ang mga [[Xenacanthida]] ay sumakop sa mga sariwang tubig ng mga swamp na coal. Sa mga [[Osteichthyes|mabutong isda]], ang mga [[Palaeonisciformes]] ma natagpuan sa mga tubig ng baybayin ay lumilitaw rin na lumipat sa mga ilog. Ang isdang [[Sarcopterygii]] ay prominente rin at ang isang pangkat na mga [[Rhizodont]] ay umabot sa napakalaking sukat. Ang karamihan ng espesye ng marinong isdang Carboniferous ay inilarawan ng malaki mula sa ngipin, mga espina ng palikpik at mga pang balat ng ossicle na ang mga mas maliit na isdang sariwang tubig ay buong naingatan. Ang isdang sariwang tubig ay sagana at kinabibilangan ng henerang ''[[Ctenodus]]'', ''[[Uronemus]]'', ''[[Acanthodes]]'', ''[[Cheirodus]]'', at ''[[Gyracanthus]]''. Ang mga [[pating]] lalo na ang mga ''Stethacanthids'' ay sumailalim sa isang pangunahing [[radiasyong pag-aangkop]] sa panahong Carboniferous.<ref name=goldsharks/> Pinaniniwalaang ang [[radiasyong pag-aangkop]] ay nangyari dahil sa pagbagsak ng mga [[placodermi]] sa wakas ng panahong [[Deboniyano]] na sanhi ng mga niche na hindi matirhan at pumayag sa mga bagong organismo na mag-[[ebolusyon|ebolb]] at pumuno ng mga niche na ito. <ref name=goldsharks/> Bilang resulta ng [[radiasyong pag-aangkop]], ang mga pating ng panahong Carboniferous ay nagkaroon ng isang malawak na iba ibang kakaibang mga hugis kabilang ang ''[[Stethacanthus]]'' na nag-aangkin ng isang patag na tulad ng brush na palikpik na dorsal na may maliit na denticle sa tuktok nito. <ref name=goldsharks/> Ang hindi karaniwang palikpik ng ''[[Stethacanthus]]''' ay maaaring ginamit sa mga ritwal na pagtatalik.<ref name=goldsharks>{{cite web |url=http://www.elasmo-research.org/education/evolution/golden_age.htm |title=A Golden Age of Sharks |accessdate=2008-06-23 |work=Biology of Sharks and Rays |author=R. Aidan Martin}}</ref>
===Mga Tetrapoda===
Ang mga [[ampibyano]] sa panahong Carboniferous ay diberso at karaniwan sa gitna ng panahong ito. Ang ilan ay may habang mga 6 metro at ang mga buong pang lupain bilang mga matatandan ay may balat na makalisikis.<ref>Stanley (1999), p 411-12.</ref> Ang mga ito ay kinabibilangan ng mga pangkat na tetrapodang basal na inuri sa mga sinaunang aklat sa ilalim ng mga [[Labyrinthodont]]ia. Ang mga ito ay may mahahabang mga katawan, isang ulong tinakpan ng mabutong mga plato at pangkalahatang mahina o hindi maunlad na mga biyas. Ang pinakamalaki nito ay higit sa 2 metro ang haba. Ang mga ito ay sinamahan ng pagtitipin ng mas maliit na mga ampibyano na isinama sa [[Lepospondyli]] na kadalasang mga habang {{convert|15|cm|0|abbr=on}} lamang. Ang ilang mga ampibyano ng Carboniferous ay pang-tubig at namuhay sa mga ilog(''[[Loxomma]]'', ''[[Eogyrinus]]'', ''[[Proterogyrinus]]''). Ang ilan ay maaring kalahting pang tubig (''[[Ophiderpeton]]'', ''[[Amphibamus]]'', ''[[Hyloplesion]]'') o pang lupain(''[[Dendrerpeton]]'', ''[[Tuditanus]]'', ''[[Anthracosaurus]]''). Ang pagguho ng ulang gubat ng Carboniferous ay nagpabagal ng [[ebolusyon]] ng mga ampibyano na hindi makakapapatuloy ng mahusay sa mas malamig at mas tuyong mga kondisyon. Gayunpaman, ang mga [[reptilya]] ay yumabong sanhi ng spesipikong mga mahahalagang pag-aangkop(adaptations).<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/> Ang isa sa pinakadakilang mga inobasyong ebolusyonary ng panahong Carboniferous ang itlog na [[amniota]] na pumayag sa karagdagang paggamit ng lupain ng ilang mga tetrapod. Ang mga ito ay kinabibilangan ng mga reptilyang [[Sauropsida|sauropsid]] (''[[Hylonomus]]'') ang pinakaunang alam na [[synapsid]] (''[[Archaeothyris]]''). Ang mga maliliit na tula dng butiking mga hayop na ito ay mabilis na nagpalitaw ng maraming mga inapo. Ang itlog amniota ay pumayag sa mga ninunong ito ng lahat ng kalaunang mga [[ibon]], mga [[mamalya]] at mga [[reptilya]] na magparami ng supling sa lupain sa pamamagitan ng pagtutuyo ng [[embryo]] sa loob nito. Ang mga reptilya ay sumailalim sa isang malaking [[radiasyong pag-aangkop]] bilang tugon sa mas tuyong klima na nagpatuloy ng pagguho ng ulang gubat.<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/><ref name=Kazlev>M. Alan Kazlev (1998) [http://www.palaeos.com/Paleozoic/Carboniferous/Carboniferous.htm The Carboniferous Period of the Paleozoic Era: 299 to 359 million years ago] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080621180851/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Carboniferous/Carboniferous.htm |date=2008-06-21 }}, [[Palaeos]].org, Retrieved on 2008-06-23</ref> Sa Huli ng panahong Carboniferous, ang mga [[amniota]] ay nag dibersipika na sa isang bilang ng mga pangkat kabilang ang [[Protorothyrididae|protorothyridids]], [[captorhinidae|captorhinids]], [[Araeoscelidia|aeroscelid]], at ilang mga pamilya ng [[pelycosaur]].
<center>
<gallery>
Image:Pederpes22small.jpg|Tulad ng ampibyanong [[amphibian]]''[[Pederpes]]'' na pinaka primitibong tetrapoda ng Mississippian
Image:Hylonomus BW.jpg|Ang ''[[Hylonomus]]'' na pinakaunang reptilyang [[Sauropsida|sauropsid]] na lumitaw sa [[Pennsylvanian]].
Image:Petrolacosaurus BW.jpg|Ang ''[[Petrolacosaurus]]'' na unang reptilyang [[diapsid]] na alam na namuhay sa Huling Carboniferous
Image:Archaeothyris BW.jpg|Ang ''[[Archaeothyris]]'' ay isang napaka unang tulad ng [[mamalya]]ng [[reptilya]] at ang pinaka matandang hindi pinagtatalunang alam na [[synapsid]].
</gallery>
</center>
===Fungi===
Dahil ang mga halaman at hayop ay lumalago sa sukat at kasaganaan sa panahong ito(halimbawa ang ''[[Lepidodendron]]''), ang pang lupaing [[fungi]] ay karagdagan pang nagdibersipika. Ang marinong fungi ay tumitira pa rin sa mga karagatan. Ang lahat ng modernong mga klase ng fungi ay umiiral sa Huling Carboniferous(Pennsylvanian).<ref>Blackwell, Meredith, Vilgalys, Rytas, James, Timothy Y., and Taylor, John W. 2008. Fungi. Eumycota: mushrooms, sac fungi, yeast, molds, rusts, smuts, etc.. Version 21 February 2008. http://tolweb.org/Fungi/2377/2008.02.21 in The Tree of Life Web Project, http://tolweb.org/</ref>
==Mga pangyayaring ekstinksiyon==
===Puwang ni Romer===
Ang unang 15 milyong taon ng panahong Carboniferous ay may napaka limitadong mga [[fossil]] na pang lupain. Ang puwang na ito sa fossil rekord ay tinatawag na [[puwang ni Romer]] na ipinangalan sa Amerikanong paleontologong si [[Alfred Romer]]. Bagaman matagal nang pinagdedebatihan kung ang puwang na ito ay isang resulta ng fossilisasyon o nauugnay sa aktuwal na pangyayari, ang kamakailang gawa ay nagpapakita na ang panahong puwang ay nakakita ng isang pagbagsak ng mga lebel ng oksiheno sa atmospero na nagpapakita ng isang uri ng pagguhong ekolohikal.<ref name=Ward>Ward, P. et al. (2006): Confirmation of Romer's Gap is a low oxygen interval constraining the timing of initial arthropod and vertebrate terrestrialization. ''[[Proceedings of the National Academy of Science]]'' no 103 (45): pp 16818-16822.</ref> Ang puwang na ito ay nakakita ng pagkamatay ng tulad ng isdang [[ichthyostegalia]]n labyrinthodont ng panahong [[Deboniyano]] at ang paglitaw ng mas maunlad na mga ampibyanong [[Temnospondyli|temnospondyl]] at [[reptiliomorpha]] na nagbibigay halimbawa sa pang lupaing fauna ng bertebrata sa panahong Carboniferous.
===Pagguho ng ulang gubat sa Gitnang Carboniferous===
Sa Gitnang Carboniferous, ang isang [[pangyayaring ekstinksiyon]] ay nangyari. Sa lupain, ang pangyayaring ito ay tinutukoy na Pagguhong ulang gubat ng Carboniferous.(CRC).<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/> Ang malawak na tropikong ulang gubat ay biglang gumuho dahil ang klima ay nagbago mula mainit at mahalumigmig sa malamig at tuyo. Ito ay malamang sanhi ng masidhing pagyeyelo at isang pagbagsak ng mga lebel ng dagat. <ref>{{ cite journal | author= Heckel, P.H. | year=2008 | title=Pennsylvanian cyclothems in Midcontinent North America as far-field effects of waxing and waning of Gondwana ice sheets | journal=Resolving the late Paleozoic ice age in time and space:Geological Society of America Special Paper | volume =441 | pages = 275–289 | doi= 10.1130/2008.2441(19) | isbn= 978-0-8137-2441-6}}</ref> Ang bagong mga kondisyong pang klima ay hindi kanais nais sa paglago ng ulang gubat at ang mga hayop sa loob nito. Ang mga ulang gubat ay lumiit sa hiwalay na mga isla at pinalibutan ng mga pang panahong tuyong habitat. Ang napakataas na mga gubat [[lycopsid]] na may iba ibang halo ng halamanan ay pinalitan ng mas kaunting dibersong pinanaigan ng punong fern na flora. Ang mga ampibyano na nananaig na mga bertebrata sa panahong ito ay hindi nakapagpatuloy sa pangyayaring ito na may malaking pagkaubos sa biodibersidad. Ang mga reptilya ay patuloy na nagdibersipika sanhi ng mahahalagang mga pag-aangkop na pumayag sa mga itong magpatuloy sa mga mas tuyong habitat na spesipiko ang may matigas na shell na itlog at mga kaliskis na parehong nakapagpanatili ng tubig ng mas mabuti kesa sa mga kapilas nitong ampibyano.<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Phanerozoic eon}}
[[Kategorya:Carboniferous]]
jb345rbownydnfniogyxrdyyzys44cg
Hurasiko
0
187735
1959650
1959112
2022-07-31T05:53:07Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = {{color|white|Hurasiko}}
| color = Hurasiko
| top_bar =
| time_start = 201.3
| time_start_uncertainty = 0.2
| time_end = 145.0
| time_end_prefix = ~
| image_map =
| caption_map = A map of the world as it appeared during the Middle Jurassic (170 Mya)
| image_outcrop =
| caption_outcrop =
| image_art =
| caption_art =
<!--Chronology-->
| timeline = Jurassic
<!--Etymology-->
| name_formality = Formal
| name_accept_date =
| alternate_spellings =
| synonym1 =
| synonym1_coined =
| synonym2 =
| synonym2_coined =
| synonym3 =
| synonym3_coined =
| nicknames =
| former_names =
| proposed_names =
<!--Usage Information-->
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used = ICS Time Scale
| formerly_used_by =
| not_used_by =
<!--Definition-->
| chrono_unit = Period
| strat_unit = System
| proposed_by =
| timespan_formality = Formal
| lower_boundary_def = First appearance of the [[ammonite]] ''[[Psiloceras|Psiloceras spelae tirolicum]]''.
| lower_gssp_location = Kuhjoch section, [[Karwendel|Karwendel mountains]], [[Northern Calcareous Alps]], Austria
| lower_gssp_coords = {{Coord|47.4839|N|11.5306|E|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date = 2010
| upper_boundary_def = Not formally defined
| upper_def_candidates =
*Magnetic—base of [[Chronozone|Chron]] M18r
*Base of [[Calpionellid]] zone B
*[[First appearance datum|FAD]] of [[ammonite]] ''[[Berriasella|Berriasella jacobi]]''
| upper_gssp_candidates = None
<!--Atmospheric and Climatic Data-->
| sea_level =
}}
Ang '''Hurasiko''' (Ingles: '''Jurassic''') ay isang panahong heolohiko na sumasklaw mula {{period span|Jurassic}}. Ito ay nasa pagitan ng panahong [[Triassic]] at [[Cretaceous]]. Ang panahong ito ay binubuo ng gitnang panahon ng [[Erang Mesozoiko]] na kilala rin bilang ''Panahon ng mga Reptilya''. Ang simula ng panahong ito ay minarkahan ng isang malaking [[pangyayaring ekstinksiyon na Triassic-Jurassic]]. Gayunpaman, ang huli nang panahong ito ay hindi nakasaksi ng anumang malaking pangyayaring ekstinksiyon. Ang Jurassic ay ipinangalan sa [[Mga bundok na Jura]] sa loob ng [[Alps na Europeo]] kung saan ang stratang batong apog mula sa panahong ito ay unang natukoy. Sa simula ng Jurassic, ang superkontinenteng [[Pangaea]] ay nagsimulang maghiwalay sa dalawang mga masa ng lupain: ang [[Laurasia]] sa hilaga at ang [[Gondwana]] sa timog. Ito ay lumikha ng mas maraming mga baybayin at naglipat ng klimang kontinental mula sa tuyo tungo sa mahalumigmig at maraming mga tuyong disyerto ay pinalitan ng mga saganang ulang gubat. Ang mga [[dinosauro]] ay nanaig sa lupain at umabot sa rurok nito sa panahong ito habang ang mga ito ay sumailalim sa dibersipikasyon sa iba't ibang mga pangkat. Ang unang mga [[ibon]] ay lumitaw rin sa panahong ito na nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa isang sangay ng mga dinosaurong [[theropod]]. Ang mga karagatan ay tinatahanan ng mga reptilyang pang-dagat gaya ng mga [[ichthyosaur]] at [[plesiosaur]] samantalang ang mga [[pterosaur]] ang nananaig na mga bertebratang lumilipad. Ang mga [[mamalya]] ay umiral rin sa panahong ito. Gayunpaman, ang mga ito ay nasapawan ng mga [[dinosauro]] at ang mga mamalyang ito ay bumubuo lamang sa isang maliit at hindi mahalagang bahagi ng biospero.
==Mga dibisyon==
Ang panahong Jurassic ay nahahati sa [[Simulang Jurassic]], [[Gitnang Jurassic]] at [[Huling Jurassic]]. Ang sistemang Jurassic sa [[stratigrapiya]] ay nahahati sa Mababang Jurassic, Gitnang Jurassic at Itaas na Jurassic na serye ng mga pagkakabuong bato na kilala rin bilang mga ''Lias'', ''Dogger'' at ''Malm'' sa Europa.<ref name="Palaeos website">Kazlev, M. Alan (2002) [http://www.palaeos.com/Mesozoic/Jurassic/Jurassic.htm Palaeos website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060105125654/http://www.palaeos.com/Mesozoic/Jurassic/Jurassic.htm |date=2006-01-05 }} Accessed July. 22, 2008</ref> Ang paghihiwalay ng terminong Jurassic sa tatlong mga seksiyon ay bumabalik kay [[Leopold von Buch]] (* 1774, † 1853).<ref name="Pieńkowski et al., 2008"/> Ang mga yugtong pang-fauna na mula sa pinakabata hanggang pinakamatanda ang sumusunod:
{|
| '''[[Huling Jurassic|Itaas/Huling Jurassic]]'''
|
|-
| [[Tithonian]]
| ({{period start|tithoniyano}} ± 4.0 – 145.5 ± 4.0 [[annum|Mya]])
|-
| [[Kimmeridgian]]
| (155.7 ± 4.0 – 150.8 ± 4.0 Mya)
|-
| [[Oxfordian stage|Oxfordian]]
| (161.2 ± 4.0 – 155.7 ± 4.0 Mya)
|-
| '''[[Gitnang Jurassic]]'''
|
|-
| [[Callovian]]
| (164.7 ± 4.0 – 161.2 ± 4.0 Mya)
|-
| [[Bathonian]]
| (167.7 ± 3.5 – 164.7 ± 4.0 Mya)
|-
| [[Bajocian]]
| (171.6 ± 3.0 – 167.7 ± 3.5 Mya)
|-
| [[Aalenian]]
| (175.6 ± 2.0 – 171.6 ± 3.0 Mya)
|-
| '''[[Simulang Jurassic|Mababa/Simulang Jurassic]]'''
|
|-
| [[Toarcian]]
| (183.0 ± 1.5 – 175.6 ± 2.0 Mya)
|-
| [[Pliensbachian]]
| (189.6 ± 1.5 – 183.0 ± 1.5 Mya)
|-
| [[Sinemurian]]
| (196.5 ± 1.0 – 189.6 ± 1.5 Mya)
|-
| [[Hettangian]]
| (199.6 ± 0.6 – 196.5 ± 1.0 Mya)
|}
[[File:Europasaurus holgeri Scene 2.jpg|thumb|260px|Ang mga malalaking [[dinosauro]] ay gumala sa mga kagubatan ng parehong malalaking mga [[konipero]] sa panahong Jurassic.]]
==Paleoheograpiya at tektonika==
Sa Simulang Jurassic, ang superkontinenteng [[Pangaea]] ay nahati sa hilagaang superkontinenteng [[Laurasya]] at ang katimugang superkontinenteng [[Gondwana]]. Ang [[Golpo ng Mehiko]] ay nagbukas sa bagong paghihiwalay sa pagitan ng Hilagang Amerika at sa ngayong [[Peninsulang Yucatan]] sa [[Mehiko]]. Ang Jurassicng Hilagang [[Karagatang Atlantiko]] ay relatibong makitid samantalang ang Timog Atlantiko ay hindi nagbukas hanggang sa sumunod na panahong [[Kretaseyoso]] nang ang mismong [[Gondwana]] ay nahati.<ref>[http://www.scotese.com/late1.htm Late Jurassic<!-- Bot generated title -->]</ref> Ang [[Karagatang Tethys]] ay nagsara at ang basin na [[Basin na Mediteraneo|Neotethys]] ay lumitaw. Ang mga klima ay katamtamang mainit na walang ebidensiya ng [[glasiasyon]](pagyeyelo). Gaya ng sa panahong Triasiko, walang maliwanag na lupain sa anuman sa mga polo at walang ekstensibong mga kap ng yelong umiral. Ang rekord na heolohiko ng panahong Jurassic ay mahusay sa kanluraning Europa kung saan ang mga ekstensibong marinong mga pagkakasunod ay nagpapakita ng panahon nang ang karamihan ng kontinente ay lumubog sa ilalim ng mababaw na mga dagat tropiko. Ang mga kilalang locale ay kinabibilangan ng [[Baybaying Hurassik]](na isang [[World Heritage Site]]) at ang kilalang huling Jurassicng ''[[lagerstätte]]n'' ng [[Holzmaden]] at[[Solnhofen limestone|Solnhofen]].<ref>{{Cite web |title=Jurassic Period<!-- Bot generated title --> |url=http://www.urweltmuseum.de/Englisch/museum_eng/Geologie_eng/Tektonik_eng.htm |access-date=2012-09-24 |archive-date=2007-07-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070714073301/http://www.urweltmuseum.de/Englisch/museum_eng/Geologie_eng/Tektonik_eng.htm |url-status=dead }}</ref> Salungat dito, ang rekord ng panahong Jurassic sa Hilagang Amerika ang pinakamasahol ng epoch na [[Mesosoiko]] na may ilang mga nakausling patong ng bato sa ibabaw.<ref>{{Cite web |title=map |url=http://www.nationalatlas.gov/articles/geology/legend/ages/jurassic.html |access-date=2012-09-24 |archive-date=2007-07-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070715063347/http://www.nationalatlas.gov/articles/geology/legend/ages/jurassic.html |url-status=dead }}</ref> Bagaman ang epikontinental na [[Dagat Sundance]] ay nag-iwan ng mga marinong deposito sa mga bahagi ng hilagaang kapatagan ng Estados Unidos at Canada sa panahong Jurassic, ang karamihan ng mga nalantad ng sedimento mula sa panahong ito ay pang-kontinente gaya ng mga depostong [[alluvium|alluvial]] ng [[Pormasyong Morrison]]. Ang panahong Jurassic ay isang panahon ng [[dagat kalsito]]ng heokemiko na ang mababa sa magnesium na [[kalsito]] ang pangunahing inorganikong presipitato ng [[kalsiyum karbonata]]. Ang mga matitigas na lupaing karbonata ay kaya napaka karaniwan kasama ng mga [[ooid]] na kalsitiko, mga sementong kalsitiko at mga faunang inbertebrata na may mga nanaig na kalansay na kalsitiko. (Stanley and Hardie, 1998, 1999). Ang unang ilang mga malalaking mga [[batholitho]] ay nailagay sa hilagaang kordilyerang Amerikano sa simula ng Gitnang Jurassic na nagmamarka ng [[oreheniyang Nevadan]].<ref>Monroe and Wicander, 607.</ref> Ang mga mahahalagang pagkakalantad na Jurassic ay matatagpuan sa Rusya, Indiya, Timog Amerika, Austalasya at Nagkakaisang Kaharian(UK). Sa Aprika, ang strata ng Simulang Jurassic ay naipamahagi sa isang katulad na anyo sa mga kama ng Huling [[Triasiko]] na may mas karaniwang mga nakausling paton sa timog at hindi mas karaniwang mga kamang fossil na pinanaigan ng mga track sa hilaga.<ref name="dinopedia-african"/> Habang ang panahong Jurassic ay nagpapatuloy, ang mas malaki at mas ikonikong mga pangkat ng mga [[dinosauro]] tulad ng mga [[sauropoda]] at mga [[ornithopoda]] ay lumaganap sa Aprika.<ref name="dinopedia-african"/> Ang stratang Gitnang Jurassic ay hindi kinakatawan o mahusay na napag-aralan sa Aprika.<ref name="dinopedia-african"/> Ang stratang Huling Jurassic ay masahol ring kinakatawan maliban sa spektakular na faunang Tendenguri sa Tanzani.<ref name="dinopedia-african"/> Ang buhay sa Huling Jurassic ng Tendenguri ay labis na katulad ng [[Promasyong Paleobiota ng Morisson]] na natagpuan sa kanluraning [[Pormasyong Morrison]] ng Hilagang Amerika.<ref name="dinopedia-african">Jacobs, Louis, L. (1997). "African Dinosaurs". ''Encyclopedia of Dinosaurs''. Edited by Phillip J. Currie and Kevin Padian. Academic Press. p. 2-4.</ref>
<center><gallery>
File:MakhteshGadolCenter02.jpg|Mga batong apog at marl na Jurassic(ang [[Pormasyong Matmor]]) sa katimugang Israel.
File:Gigandipus.JPG|Ang ''Gigandipus'' na isang bakas ng paa ng [[dinosauro]] sa Mababang Jurassicng [[Pormasyong Moenava]] sa St. George Dinosaur Discovery Site sa Johnson Farm, timog kanluraning [[Utah]].
File:SEUtahStrat.JPG|Ang stratigrapiyang [[Permian]] hanggang Jurassic ng areang [[Colorado Plateau]] timog silangang [[Utah]].
</gallery></center>
==Fauna==
===Akwatiko at marino===
Sa panahong Jurassic, ang mga pangunahing [[bertebrata]]ng namumuhay sa mga dagat ang mga [[isda]] at mga marinong [[reptilya]]. Ang huli ay kinabibilangan ng mga [[ichthyosauro]] na nasa rurok ng dibersidad nito, ang mga [[plesiosauria|plesiosauro]], mga [[pliosauro]] at mga marinong [[buwaya]] ng mga pamilyang [[Teleosauridae]] at [[Metriorhynchidae]].<ref>Motani, R. (2000), Rulers of the Jurassic Seas, Scientific American vol.283, no. 6</ref> Sa daigdig na [[inbertebrata]], ang ilang mga bagong pangkat ay lumitaw kabilang ang mga [[rudista]](isang bumubuo ng [[reef]] na uri ng mga [[bibalbo]]) at ang mga [[Belemnitida|belemnite]]. Ang mga kalkareyosong [[Sabellidae|sabellid]] (''Glomerula'') ay lumitaw sa Simulang Jurassic.<ref name=VinnMutvei2009>{{cite journal
| author = Vinn, O.
| author2 = Mutvei, H.
| year = 2009
| title = Calcareous tubeworms of the Phanerozoic
| journal = Estonian Journal of Earth Sciences
| volume = 58
| issue = 4
| pages = 286-296
| url = http://www.kirj.ee/public/Estonian_Journal_of_Earth_Sciences/2009/issue_4/earth-2009-4-286-296.pdf
| accessdate = 2012-09-16
}}</ref> Ang panahong Jurassic ay mayroon ring dibersong nagkukrusto at bumubutas na mga pamayanang(sclerobiont) at ito ay nakakakita ng isang mahalagang pagtaas sa mga [[bioerosyon]] ng mga shell na karbonata at mga matitigas na lupain. Ang lalong mga karnaiwan ang [[ichnotaxa|ichnogenus]] ([[bakas na fossil]]) ''[[Gastrochaenolites]]''.<ref>{{cite journal |last=Taylor |first=P. D. |last2=Wilson |first2=M. A. |year=2003 |title=Palaeoecology and evolution of marine hard substrate communities |journal=Earth-Science Reviews |volume=62 |issue=1–2 |pages=1–103 |doi=10.1016/S0012-8252(02)00131-9 |bibcode = 2003ESRv...62....1T }}</ref> Sa panahong Jurassic, ang mga apat o limang mga labindalawang [[klado]] ng mga organismong plaktoniko na umiiral sa fossil rekord ay nakaranas ng isang malaking [[ebolusyon]]aryong [[radiasyong pag-aangkop]] o lumitaw sa unang pagkakaton.<ref name="Palaeos website"/>
<center><gallery>
File:Leedsi&Liopl DB.jpg|Isang higit sa 10 metrong habang ''[[Liopleurodon]]'' (kanan) na nanliligalig sa mas malaking ''[[Leedsichthys]]'' sa panahong Jurassic.
File:Fischsaurier fg01.jpg|Ang ''[[Ichthyosaurus]]'' mula sa mababa o simulang mga slatong Jurassic sa katimugang Alermika na nagpapakita ng isang tulad ng [[dolphin]] na hugis ng katawan.
File:Muraenosaurus l2.jpg|Ang mga tulad ng [[Plesiosauro]]ng ''[[Muraenosaurus]]'' ay gumala sa mga karagatang Jurassic.
File:JurassicMarineIsrael.JPG|Ang [[Gastropoda]] at mga nakakabit na mytilid [[bibalbo]] sa isang pagkakamang plano ng batong apog sa panahong Jurassic sa katimugang Israel.
</gallery></center>
===Pang-lupain===
Sa lupain, ang malalaking mga reptilyang [[archosauro]] ay nanatiling nananaig. Ang panahong Jurassic ay isang ginintuang panahon para sa mga malalaking herbiborosong mga [[dinosauro]] na kilala bilang mga [[sauropoda]]—''[[Camarasaurus]]'', ''[[Apatosaurus]]'', ''[[Diplodocus]]'', ''[[Brachiosaurus]]'', at maraming iba pa na gumala sa lupain sa Huling Jurassic. Ang kanilang mga suporta ang mga [[prairie]] ng mga [[fern]], mga tulad ng palmang [[cycad]] at [[bennettitales]], o ang mas mataas na paglagong koniperoso ayon sa mga pag-aangkop nito. Ang mga ito ay sinila ng mga malalaking [[theropoda]] gaya halimbawa ng ''[[Ceratosaurus]]'', ''[[Megalosaurus]]'', ''[[Torvosaurus]]'' at ''[[Allosaurus]]''. Ang lahat ng mga ito ay kabilang sa may balakang na butiki o sangay na [[saurischia]] ng mga [[dinosauro]].<ref>{{cite book |last=Haines |first=Tim |year=2000 |title=Walking with Dinosaurs: A Natural History |location=New York |publisher=Dorling Kindersley |isbn=0-7894-5187-5 }}</ref> Sa Huli ng Jurassic, ang unang mga [[ibon]] tulad ng [[Archaeopteryx]] ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa maliliit na na mga [[coelurosaur]]iyanong [[dinosauro]]. Ang mga [[Ornithischia]]n na mga dinosauro ay hindi nananaig sa mga saurischian na dinosauro bagaman ang ilan tulad ng mga [[stegosauro]] at ang malilit na mga [[ornithopoda]] ay gumampan ng mahahalagang mga papel bilang maliliit at katamtaman hanggang malalaking mga herbibora. Sa himpapawid, ang mga [[ptesauro]] ay karaniwan. Ang mga ito ay naghari sa mga himpapawid na pumupuno ng maraming mga katungkulang ekolohikal na kinuha na ngayon ng mga [[ibon]].<ref>{{cite book |last=Feduccia |first=A. |year=1996 |title=The Origin and Evolution of Birds |publisher=Yale University Press |location=New Haven |isbn=0-300-06460-8 }}</ref> Sa loob mga mababang lumalagong mga halamanan ay ang iba't ibang mga uri ng sinaunang [[mamalya]] gayundin ang mga tulad ng mamalyang mga [[reptilya]]ng [[Tritylodontidae|tritylodont]], ang tulad ng butiking mga [[Sphenodontia|sphenodonts]] at sinaunang mga [[lissamphibia]]. Ang mga natitira ng mga Lissamphibia ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa panahong ito na nagpapakilala ng mga unang [[salamander]] at mga [[caecilian]].<ref>{{cite book |last=Carroll |first=R. L. |year=1988 |title=Vertebrate Paleontology and Evolution |publisher=WH Freeman |location=New York |isbn=0-7167-1822-7 }}</ref>
<center><gallery>
File:Diplodocus BW.jpg|Ang ''[[Diplodocus]]'' na umaabot sa mga habang higit sa 30 metro ay isang karaniwang [[sauropoda]] sa panahong Huling Jurassic.
File:Allosaurus BW.jpg|Ang ''[[Allosaurus]]'' ang isa sa pinakamalaking mga maninilang pang-lupain sa panahong Jurassic.
File:Stegosaurus BW.jpg|Ang ''[[Stegosaurus]]'' ang isa sa pinaka makikilalang henera ng mga [[dinosauro]] at namuhay mula gitna hanggang Huling Jurassic.
File:Archaeopteryx 2.JPG|Ang ''[[Archaeopteryx]]'' ay lumitaw sa Huling Jurassic at isang may balahibo(feathered) na dinosaurong nauugnay sa [[ebolusyon ng mga ibon]].
</gallery></center>
==Flora==
[[File:Douglas fir leaves and bud.jpg|140px|thumb|Ang mga [[konipero]] ang nananaig na mga halamang panglupain sa panahong Jurassic.]]
Ang tuyo at mga kondisyong kontinental na karakteristiko ng panahong [[Triasiko]] ay patuloy na gumagaan sa panahong Jurassic lalo na sa mga mas matataas na latitudo. Ang katamtamang init, mahalumigmig na klima ay pumayag sa mga kagubatan na tumakip sa karamihan ng mga lupain.<ref name="Haines, 2000">Haines, 2000.</ref> Ang [[hymnosperma]] ay relatibong diberso sa panahong Jurassic.<ref name="Palaeos website"/> Ang mga [[konipero]] sa partikular ay nananaig sa flora gaya ng sa panahong [[Triasiko]]. Ang mga ito ang pinaka dibersong pangkat at bumubuo ng karamihan ng mga malalaking puno. Ang mga umiiral sa kasalukuyang mga pamilya ng konipero na yumabong sa Jurassic ay kinabibilangan ng [[Araucariaceae]], [[Cephalotaxaceae]], [[Pinaceae]], [[Podocarpaceae]], [[Taxaceae]] at [[Taxodiaceae]].<ref>Behrensmeyer ''et al.'', 1992, 349.</ref> Ang ekstinkt na pamilyang konipero sa epoch na [[Mesosoiko]] na [[Cheirolepidiaceae]] ay nanaig sa mababang latitudong halamanan gayundin din ang mga mapalumpong [[Bennettitales]].<ref name="Behrensmeyer et al., 1992, 352">Behrensmeyer ''et al.'', 1992, 352</ref> Ang mga [[Cycad]] ay karaniwan rin gayungdin ang mga [[ginkgo]] at mga [[punong fern]] sa kagubatan.<ref name="Palaeos website"/> Ang mas maliliit na mga [[fern]] ay malamang na nananaig sa mababang mga halamanan. Ang mga [[Caytoniacea]] ay isa pang pangkat ng mga mahahalgang halaman sa panahong ito at inakalang may sukat na palumpong hanggang maliit na puno.<ref>Behrensmeyer ''et al.'', 1992, 353</ref> Ang mga halamang ginkgo ay partikular na karaniwan sa gitna hanggang matataas na mga latitudo.<ref name="Palaeos website"/> Sa katimugang Hemispero, ang mga [[podocarpo]] ay lalong matagumpay samantalang ang mga gingkgo at mga [[Czekanowskiales]] ay bihira.<ref name="Haines, 2000"/><ref name="Behrensmeyer et al., 1992, 352"/> Sa mga karagatan, ang mga modernong mga [[coralline algae]] ay lumitaw sa unang pagkakaton.<ref name="Palaeos website"/>
{{-}}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Phanerozoic eon}}
[[Kategorya:Jurassic]]
rgsg7jwhjfxyfpuvgz2uhrxv1ojesq3
Paleoheno
0
187777
1959669
1959130
2022-07-31T06:30:51Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = Paleoheno
| color = Paleoheno
| top_bar =
| time_start = 66.0
| time_end = 23.03
| image_map = Oligocene geography.jpg
| caption_map = Mapa ng mundo noong huling Paleoheno noong 33 milyong taon ang nakakalipas
| image_outcrop =
| caption_outcrop =
| image_art =
| caption_art =
<!--Chronology-->
| timeline = Paleoheno
<!--Etymology-->
| name_formality = Formal
| name_accept_date =
| alternate_spellings = Palaeogene, Palæogene
| synonym1 =
| synonym1_coined =
| synonym2 =
| synonym2_coined =
| synonym3 =
| synonym3_coined =
| nicknames =
| former_names =
| proposed_names =
<!--Usage Information-->
| celestial_body = earth
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used = ICS Time Scale
| formerly_used_by =
| not_used_by =
<!--Definition-->
| chrono_unit = Period
| strat_unit = System
| proposed_by =
| timespan_formality = Formal
| lower_boundary_def = [[Iridium]] enriched layer associated with a major meteorite impact and subsequent [[K-Pg extinction event]].
| lower_gssp_location = El Kef Section, [[El Kef]], [[Tunisia]]
| lower_gssp_coords = {{Coord|36.1537|N|8.6486|E|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date = 1991<ref name="Molina 2006">{{cite journal|last1=Molina |first1=Eustoquio |last2=Alegret |first2=Laia |last3=Arenillas |first3=Ignacio |author4=José A. Arz |last5=Gallala |first5=Njoud |last6=Hardenbol |first6=Jan |author7=Katharina von Salis |last8=Steurbaut |first8=Etienne |last9=Vandenberghe |first9=Noel |author10=Dalila Zaghibib-Turki |title=The Global Boundary Stratotype Section and Point for the base of the Danian Stage (Paleocene, Paleogene, "Tertiary", Cenozoic) at El Kef, Tunisia - Original definition and revision |journal=Episodes |year=2006 |volume=29 |issue=4 |pages=263–278 |doi=10.18814/epiiugs/2006/v29i4/004 |doi-access=free }}</ref>
| upper_boundary_def =
* Base of magnetic polarity [[chronozone]] C6Cn.2n.
* Near first appearance of the [[Foraminifera|Planktonic foraminiferan]] ''[[Paragloborotalia|Paragloborotalia kugleri]]''.
| upper_gssp_location = Lemme-Carrosio Section, [[Carrosio]], [[Italy]]
| upper_gssp_coords = {{Coord|44.6589|N|8.8364|E|display=inline}}
| upper_gssp_accept_date = 1996<ref name="Steininger 1997">{{cite journal|last=Steininger|first=Fritz F. |author2=M. P. Aubry |author3=W. A. Berggren |author4=M. Biolzi |author5=A. M. Borsetti |author6=Julie E. Cartlidge |author7=F. Cati |author8=R. Corfield |author9=R. Gelati |author10=S. Iaccarino |author11=C. Napoleone |author12=F. Ottner |author13=F. Rögl |author14=R. Roetzel |author15=S. Spezzaferri |author16=F. Tateo |author17=G. Villa |author18=D. Zevenboom |title=The Global Stratotype Section and Point (GSSP) for the base of the Neogene|journal=Episodes|year=1997|volume=20|issue=1|pages=23–28|url=http://www.stratigraphy.org/GSSP/file9.pdf|doi=10.18814/epiiugs/1997/v20i1/005 |doi-access=free }}</ref>
<!--Atmospheric and Climatic Data-->
| o2 = 26
| co2 = 500
| temp = 18
| sea_level =
}}
Ang '''Paleoheno''' (Ingles: '''Paleogene''') (alternatibong [[Ingles na Briton]] na '''Palaeogene''' o '''Palæogene''' at impormal na ''Mas Mababang Tersiyaryo'') ay isang panahong heolohiko na sumasaklaw sa {{period span|Paleogene}}.<ref>Formerly the period covered by the Paleogene was called the first part of the [[Tertiary]], whose usage is no longer official. [http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/TQ.html "Whatever happened to the Tertiary and Quaternary?"]</ref> Ito ay tumagal nang 42 milyong taon at pinakakilala bilang panahon kung saan ang mga [[mamalya]] ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa isang relatibong maliliit at mga simpleng anyo tungo sa malaking pangkat ng dibersong mga [[hayop]] kasunod ng [[pangyayaring ekstinksiyon na Cretaceous-Paleogene]] na nagwakas sa naunang panahong [[Cretaceous]]. Ang mga [[ibon]] ay labis ring nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa panahong ito na nagbago sa tinatayang modernong anyo nito. Ang panahong ito ay binubuo ng mga [[epoch]] na [[Paleocene]], [[Eocene]], at [[Oligocene]]. Ang huli nang Paleocene (55.5/54.8 Mya) ay minarkahan ng isa sa pinaka mahalagang mga panahon ng pagbabago sa daigdig sa Cenozoiko na [[thermal na maksium na Paleone-Eocene]] na gumulo sa sirkulasyong atmosperiko at pang-karagatan at tumungo sa ekstinksiyon ng maraming mga malalim na dagat na bentikong [[foraminifera]] at sa lupain ay isang malaking pagbaliktad sa mga [[mamalya]]. Ang Paleogene ay sumunod sa Cretaceous at sinundan ng epoch na [[Miocene]] at [[Neogene]]. Ang mga terminong 'sistemang Paleogene'(pormal) at 'mas mababang sistemang tersiyaryo'(inpormal) ay nilalapat sa mga batong nadeposito sa panahong Paleogene. Ang medyo nakalilitong terminolohiya ay tila sanhi ng mga pagtatangka na makitungo sa komparatibong mahusay na mga subdibisyon ng panahon na posible sa relatibong kamakailang nakaraang heolohiko nang ang mas maraming impormasyon ay naingatan. Sa paghahati ng panahong Tersiyaryo sa dalawang mga panahon kesa sa limang mga epoch, ang mga panahon ay mas malapit na maihahambing sa tagal ng mga panahon sa mga era na Mesozoiko at Paleozoiko.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Phanerozoic eon}}
[[Kategorya:Paleogene]]
luzjdd8ilp66tdtq89g950mlxtptczj
Neoheno
0
187778
1959671
1959131
2022-07-31T06:34:30Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = Neoheno
| color = Neoheno
| top_bar =
| time_start = 23.03
| time_start_uncertainty = 0.3
| time_end = 2.588
| time_end_uncertainty = 0.04
| image_map =
| caption_map = Mapa ng mundo noong [[Mioseno]] ca. 15 milyong taon ang nakakalipas
| image_outcrop =
| caption_outcrop =
| image_art =
| caption_art =
<!--Chronology-->
| timeline = Neoheno
<!--Etymology-->
| name_formality = Formal
| name_accept_date =
| alternate_spellings =
| synonym1 =
| synonym1_coined =
| synonym2 =
| synonym2_coined =
| synonym3 =
| synonym3_coined =
| nicknames =
| former_names =
| proposed_names =
<!--Usage Information-->
| celestial_body = earth
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used = ICS Time Scale
| formerly_used_by =
| not_used_by =
<!--Definition-->
| chrono_unit = Period
| strat_unit = System
| proposed_by =
| timespan_formality = Formal
| lower_boundary_def =
* Base of magnetic polarity [[chronozone]] C6Cn.2n
* [[First appearance datum|FAD]] of the [[Foraminifera|Planktonic foraminiferan]] ''[[Paragloborotalia|Paragloborotalia kugleri]]''
| lower_gssp_location = Lemme-Carrosio Section, [[Carrosio]], [[Italy]]
| lower_gssp_coords = {{Coord|44.6589|N|8.8364|E|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date = 1996<ref name="Steininger 1997">{{cite journal|last=Steininger|first=Fritz F. |author2=M. P. Aubry |author3=W. A. Berggren |author4=M. Biolzi |author5=A. M. Borsetti |author6=Julie E. Cartlidge |author7=F. Cati |author8=R. Corfield |author9=R. Gelati |author10=S. Iaccarino |author11=C. Napoleone |author12=F. Ottner |author13=F. Rögl |author14=R. Roetzel |author15=S. Spezzaferri |author16=F. Tateo |author17=G. Villa |author18=D. Zevenboom |title=The Global Stratotype Section and Point (GSSP) for the base of the Neogene|journal=Episodes|year=1997|volume=20|issue=1|pages=23–28|url=http://www.stratigraphy.org/GSSP/file9.pdf|doi=10.18814/epiiugs/1997/v20i1/005 |doi-access=free }}</ref>
| upper_boundary_def =
* Base of magnetic polarity chronozone C2r (Matuyama).
* Extinction of the [[Haptophyte]]s ''[[Discoaster|Discoaster pentaradiatus]]'' and ''[[Discoaster|Discoaster surculus]]''
| upper_gssp_location = Monte San Nicola Section, [[Gela]], [[Sicily]], [[Italy]]
| upper_gssp_coords = {{Coord|37.1469|N|14.2035|E|display=inline}}
| upper_gssp_accept_date = 2009 (as base of Quaternary and Pleistocene)<ref>{{cite journal |last1=Gibbard |first1=Philip |last2=Head |first2=Martin |title=The newly-ratified definition of the Quaternary System/Period and redefinition of the Pleistocene Series/Epoch, and comparison of proposals advanced prior to formal ratification |journal=Episodes |date=September 2010 |volume=33 |issue=3 |pages=152–158 |doi=10.18814/epiiugs/2010/v33i3/002 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/quaternary-pleistocene.pdf |access-date=8 December 2020}}</ref>
<!--Atmospheric and Climatic Data-->
| o2 = 21.5
| co2 = 280
| temp = 14
| sea_level =
}}
Ang '''Neoheno''' (Ingles: '''Neogene''') ay isang panahong heolohiko na sumasaklaw sa {{period span|Neogene}}. Ito ay sumunod sa [[Paleogene]] at sinundan ng [[Kwaternaryo]]. Ang Neogene ay hinahati sa dalawang mga epoch: ang mas maagang [[Miocene]] at ang kalaunang [[Pliocene]]. Ang Neogene ay sumasaklaw sa mga 23 milyong taon. Sa panahong ito, ang mga [[mamalya]] at mga [[ibon]] ay patuloy na nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa tinatayang mga modernong anyo nito, samantalang ang ibang mga pangkat ng buhay ay nanatiling relatibong hindi nagbago. Ang mga sinaunang [[hominid]] na mga ninuno ng mga modernong [[tao]] ay lumitaw sa [[Aprika]]. Ang ilang mga paggalaw kontinental ay nangyari na ang pinaka mahalagang pangyayari ang koneksiyon ng Hilagang Amerika at Timog Amerika sa [[Isthmus ng Panama]] sa huli nang Pliocene. Ito ay pumutol sa mga daloy ng karagatan sa pagitan ng [[Karagatang Atlantiko]] at [[Karagatang Pasipiko]] na nagsanhi ng mga pagbabago sa klima at lumikha ng [[daloy Golpo]]. Ang klima ng daigdig ay labis na lumamig sa kurso ng Neogene na humantong sa isang serye ng mga [[glasiasyon]]g kontinental sa panahong [[Kwaternaryo]] na sumunod.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Phanerozoic eon}}
[[Kategorya:Neohene]]
d0aki2iy5z8cms0260l2db9zmj4dso6
Kuwaternaryo
0
187779
1959676
1893853
2022-07-31T06:39:25Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = Quaternary
| color = Quaternary
| top_bar =
| time_start = 2.58
| time_start_uncertainty =
| time_end = 0
| image_map = Mollweide projection SW.jpg
| caption_map = [[Proheksiyong Mollweide]] ng kasalukuyang [[mundo]]
| image_outcrop =
| caption_outcrop =
| image_art =
| caption_art =
<!--Chronology-->
| timeline = Kuwaternaryo
<!--Etymology-->
| name_formality = Formal
| name_accept_date =
| alternate_spellings =
| synonym1 =
| synonym1_coined =
| synonym2 =
| synonym2_coined =
| synonym3 =
| synonym3_coined =
| nicknames =
| former_names =
| proposed_names =
<!--Usage Information-->
| celestial_body = earth
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used = ICS Time Scale
| formerly_used_by =
| not_used_by =
<!--Definition-->
| chrono_unit = Period
| strat_unit = System
| proposed_by =
| timespan_formality = Formal
| lower_boundary_def =
* Base of magnetic polarity chronozone C2r (Matuyama)
* Extinction of the [[Haptophyte]]s ''[[Discoaster|Discoaster pentaradiatus]]'' and ''[[Discoaster|Discoaster surculus]]''
| lower_gssp_location = Monte San Nicola Section, [[Gela]], [[Sicily]], [[Italy]]
| lower_gssp_coords = {{Coord|37.1469|N|14.2035|E|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date = 2009 (as base of Quaternary and Pleistocene)<ref>{{cite journal |last1=Gibbard |first1=Philip |last2=Head |first2=Martin |title=The newly-ratified definition of the Quaternary System/Period and redefinition of the Pleistocene Series/Epoch, and comparison of proposals advanced prior to formal ratification |journal=Episodes |date=September 2010 |volume=33 |issue=3 |pages=152–158 |doi=10.18814/epiiugs/2010/v33i3/002 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/quaternary-pleistocene.pdf |access-date=8 December 2020}}</ref>
| upper_boundary_def = Present day
| upper_gssp_location = N/A
| upper_gssp_accept_date = N/A
<!--Atmospheric and Climatic Data-->
| o2 = 20.8
| co2 = 250
| temp = 14
| sea_level =
}}
Ang panahong '''Kwaternaryo''' (Ingles: '''Quaternary''') ang pinaka-kamakailan sa tatlong mga panahon ng [[era na Cenozoiko]].<ref name="ICS2009">[http://www.quaternary.stratigraphy.org.uk/correlation/GSAchron09.jpg See the 2009 version of the ICS geologic time scale]</ref> Ito ay sumusunod sa panahong [[Neogene]] at sumasaklaw mula 2.588 ± 0.005 milyong taon ang nakalilipas hanggang sa kasalukuyan. Ang relatibong maikling panahong ito ay inilalarawan ng isang serye ng mga [[glasiasyon]], ang paglitaw at paglaganap ng [[anatomikong modernong mga tao]] at ang patuloy na epekto ng mga ito sa natural na daigdig. Ang Kwaternaryo ay kinabibilangan ng dalawang mga epoch na heolohiko: ang [[Pleistocene]] at ang [[Holocene]]. Ang isa pang iminungkahi ngunit hindi pa pormal na epoch ang [[Anthropocene]] na nagkamit ng kredensiya bilang panahon na ang mga tao ay malalim na umapekto at nagbago ng kapaligirang pangdaigdig bagaman ang simulang petsa nito ay pinagtatalunan pa rin.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Kwaternaryo]]
md1zlco675ykmc91rotyokaikpfc15i
1959677
1959676
2022-07-31T06:40:06Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = Kuwaternaryo
| color = Quaternary
| top_bar =
| time_start = 2.58
| time_start_uncertainty =
| time_end = 0
| image_map = Mollweide projection SW.jpg
| caption_map = [[Proheksiyong Mollweide]] ng kasalukuyang [[mundo]]
| image_outcrop =
| caption_outcrop =
| image_art =
| caption_art =
<!--Chronology-->
| timeline = Kuwaternaryo
<!--Etymology-->
| name_formality = Formal
| name_accept_date =
| alternate_spellings =
| synonym1 =
| synonym1_coined =
| synonym2 =
| synonym2_coined =
| synonym3 =
| synonym3_coined =
| nicknames =
| former_names =
| proposed_names =
<!--Usage Information-->
| celestial_body = earth
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used = ICS Time Scale
| formerly_used_by =
| not_used_by =
<!--Definition-->
| chrono_unit = Period
| strat_unit = System
| proposed_by =
| timespan_formality = Formal
| lower_boundary_def =
* Base of magnetic polarity chronozone C2r (Matuyama)
* Extinction of the [[Haptophyte]]s ''[[Discoaster|Discoaster pentaradiatus]]'' and ''[[Discoaster|Discoaster surculus]]''
| lower_gssp_location = Monte San Nicola Section, [[Gela]], [[Sicily]], [[Italy]]
| lower_gssp_coords = {{Coord|37.1469|N|14.2035|E|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date = 2009 (as base of Quaternary and Pleistocene)<ref>{{cite journal |last1=Gibbard |first1=Philip |last2=Head |first2=Martin |title=The newly-ratified definition of the Quaternary System/Period and redefinition of the Pleistocene Series/Epoch, and comparison of proposals advanced prior to formal ratification |journal=Episodes |date=September 2010 |volume=33 |issue=3 |pages=152–158 |doi=10.18814/epiiugs/2010/v33i3/002 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/quaternary-pleistocene.pdf |access-date=8 December 2020}}</ref>
| upper_boundary_def = Present day
| upper_gssp_location = N/A
| upper_gssp_accept_date = N/A
<!--Atmospheric and Climatic Data-->
| o2 = 20.8
| co2 = 250
| temp = 14
| sea_level =
}}
Ang panahong '''Kwaternaryo''' (Ingles: '''Quaternary''') ang pinaka-kamakailan sa tatlong mga panahon ng [[era na Cenozoiko]].<ref name="ICS2009">[http://www.quaternary.stratigraphy.org.uk/correlation/GSAchron09.jpg See the 2009 version of the ICS geologic time scale]</ref> Ito ay sumusunod sa panahong [[Neogene]] at sumasaklaw mula 2.588 ± 0.005 milyong taon ang nakalilipas hanggang sa kasalukuyan. Ang relatibong maikling panahong ito ay inilalarawan ng isang serye ng mga [[glasiasyon]], ang paglitaw at paglaganap ng [[anatomikong modernong mga tao]] at ang patuloy na epekto ng mga ito sa natural na daigdig. Ang Kwaternaryo ay kinabibilangan ng dalawang mga epoch na heolohiko: ang [[Pleistocene]] at ang [[Holocene]]. Ang isa pang iminungkahi ngunit hindi pa pormal na epoch ang [[Anthropocene]] na nagkamit ng kredensiya bilang panahon na ang mga tao ay malalim na umapekto at nagbago ng kapaligirang pangdaigdig bagaman ang simulang petsa nito ay pinagtatalunan pa rin.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Kwaternaryo]]
19u5sbx5njxah3l70m9l4iebka5d0e8
Oligoseno
0
188325
1959695
1466061
2022-07-31T07:24:22Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = Oligoseno
| color = Oligocene
| time_start = 33.9
| time_end = 23.03
| image_map =
| caption_map =
| image_outcrop =
| caption_outcrop =
| image_art =
| caption_art =
<!--Chronology-->
| timeline = Paleoheno
| former_subdivisions =
| formerly_part_of =
| partially_contained_in =
| partially_contains =
<!--Etymology-->
| name_formality = Formal
| name_accept_date = 1978
| alternate_spellings =
| synonym1 =
| synonym1_coined =
| synonym2 =
| synonym2_coined =
| synonym3 =
| synonym3_coined =
| nicknames =
| former_names =
| proposed_names =
<!--Usage Information-->
| celestial_body = earth
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used = ICS Time Scale
| formerly_used_by =
| not_used_by =
<!--Definition-->
| chrono_unit = Epoch
| strat_unit = Series
| proposed_by =
| timespan_formality = Formal
| lower_boundary_def = [[Last appearance datum|LAD]] of [[foraminifera|Planktonic Foraminifers]] ''[[Hantkenina]]'' and ''[[Cribrohantkenina]]''
| lower_gssp_location = Massignano quarry section, [[Massignano (Ancona)|Massignano]], [[Ancona]], [[Italy]]
| lower_gssp_coords = {{Coord|43.5328|N|13.6011|E|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date = 1992<ref name="stratigraphy379">{{cite journal |last1=Silva |first1=Isabella |last2=Jenkins |first2=D. |title=Decision on the Eocene-Oligocene boundary stratotype |journal=Episodes |date=September 1993 |volume=16 |issue=3 |pages=379–382 |doi=10.18814/epiiugs/1993/v16i3/002 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/rupelian.pdf |access-date=13 December 2020}}</ref>
| upper_boundary_def =
* Base of magnetic polarity [[chronozone]] C6Cn.2n.
* [[First appearance datum|FAD]] of the [[Foraminifera|Planktonic Foraminiferan]] ''[[Paragloborotalia|Paragloborotalia kugleri]]''
| upper_gssp_location = Lemme-Carrosio Section, [[Carrosio]], [[Italy]]
| upper_gssp_coords = {{Coord|44.6589|N|8.8364|E|display=inline}}
| upper_gssp_accept_date = 1996
<!--Atmospheric and Climatic Data-->
| o2 =
| co2 =
| temp =
| sea_level =
}}
Ang '''Oligoseno''' (Ingles: '''Oligocene''' at may simbolong O<sub>G</sub><ref>{{cite web |url=http://pubs.usgs.gov/of/1999/of99-430/of99-430_sec38.pdf |accessdate=2011-06-22 |title=Geologic Age Symbol Font (StratagemAge) |publisher=USGS |id=99-430}}</ref>) ay isang epoch na heolohika ng panahong [[Paleohene]] at sumasaklaw mula mga 34 milyon hanggang 23 milyon bago ang kasalukuyan ({{val|33.9|0.1}} hanggang {{val|23.03|0.05|ul=Ma}}). Gaya ng ibang mas matandang mga panahong heolohiko, ang mga strata o kama ng bato na naglalarawan ng panahong ito ay mahusay na natukoy ngunit ang mga ekasktong petsa ng simula at waka ng panahong ay katamtamang hindi matiyak. Ang pangalang Oligocene ay mula sa Griyegon {{lang|grc|ὀλίγος}} (''oligos'', ilan) at {{lang|grc|καινός}} (''kainos'', bago) at tumutukoy sa pagiging kalat ng mga karagdagang modernong mga espesye ng [[mamalya]] ng fauna pagkatapos ng [[ebolusyon]] sa panahong [[Eoseno]]. Ang Oligoseno ay sumusunod sa epoch na [[Eoseno]] at sinundan ng epoch na [[Mioseno]]. Ang Oligoseno ang ikatlo at huling epoch ng Panahong [[Paleohene]]. Ang Oligoseno ay kadalasang itinuturing na isang mahalagang panahon ng transiyon na isang ugnayan sa pagitan ng sinaunang daigdig ng tropikong [[Eoseno]] at ang mas modernong mga [[ekosistema]] ng [[Mioseno]].<ref>Haines, Tim; ''Walking with Beasts: A Prehistoric Safari,'' (New York: Dorling Kindersley Publishing, Inc., 1999)</ref> Ang mga pangunahing pagbabago sa Oligoseno ay kinabibilangan ng isang pandaigdigang paglawak ng mga lupaing damo at isang pag-urong ng tropikong maluwag na dahong mga kagubatan tungo sa sinturong pang [[ekwador]]. Ang simula ng Oligoseno ay minamarkahan ng isang kilalang [[pangyayaring ekstinksiyon]] na pagpapalit ng faunang Europeo ng faunang Asyano maliban sa endemikong mga pamilyang [[roden]] at [[marsupyal]] na tinatawag na [[Eocene–Oligocene extinction event#Grande Coupure|Grande Coupure]]. Ang hangganang Oligoseno-Mioseno ay hindi nakatakda sa isang madaling matukoy na pandaigdigang pangyayari ngunit sa mga hangganang pang-rehiyon sa pagitan ng katamtamang init na Huling Oligoseno at ang relatibong mas malamig na [[Mioseno]].
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
[[Kategorya:Oligoseno]]
ghhycx06a6z1v8dc4p0wa8o0exh3pb6
Plioseno
0
188333
1959694
1312977
2022-07-31T07:22:09Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = Pliocene
| color = Pliocene
| time_start = 5.333
| time_start_uncertainty = 0.08
| time_end = 2.58
| time_end_uncertainty = 0.04
| image_map =
| caption_map =
| image_outcrop =
| caption_outcrop =
| image_art =
| caption_art =
<!--Chronology-->
| timeline = Neoheno
| former_subdivisions =
| formerly_part_of =
| partially_contained_in =
| partially_contains =
<!--Etymology-->
| name_formality = Formal
| name_accept_date =
| alternate_spellings =
| synonym1 =
| synonym1_coined =
| synonym2 =
| synonym2_coined =
| synonym3 =
| synonym3_coined =
| nicknames =
| former_names =
| proposed_names =
<!--Usage Information-->
| celestial_body = earth
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used = ICS Time Scale
| formerly_used_by =
| not_used_by =
<!--Definition-->
| chrono_unit = Epoch
| strat_unit = Series
| proposed_by =
| timespan_formality = Formal
| lower_boundary_def = Base of the Thvera magnetic event (C3n.4n), which is only 96 ka (5 precession cycles) younger than the GSSP
| lower_gssp_location = Heraclea Minoa section, [[Heraclea Minoa]], [[Cattolica Eraclea]], [[Sicily]], [[Italy]]
| lower_gssp_coords = {{Coord|37.3917|N|13.2806|E|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date = 2000<ref name="vancouvering_etal_2000">{{cite journal |last1=Van Couvering |first1=John |last2=Castradori |first2=Davide |last3=Cita |first3=Maria |last4=Hilgen |first4=Frederik |last5=Rio |first5=Domenico |title=The base of the Zanclean Stage and of the Pliocene Series |journal=Episodes |date=September 2000 |volume=23 |issue=3 |pages=179–187 |doi=10.18814/epiiugs/2000/v23i3/005 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/zanclean.pdf|doi-access=free }}</ref>
| upper_boundary_def =
* Base of magnetic polarity chronozone C2r (Matuyama)
* Extinction of the [[Haptophyte]]s ''[[Discoaster|Discoaster pentaradiatus]]'' and ''[[Discoaster|Discoaster surculus]]''
| upper_gssp_location = Monte San Nicola Section, [[Gela]], Sicily, Italy
| upper_gssp_coords = {{Coord|37.1469|N|14.2035|E|display=inline}}
| upper_gssp_accept_date = 2009 (as base of Quaternary and Pleistocene)<ref>{{cite journal |last1=Gibbard |first1=Philip |last2=Head |first2=Martin |title=The newly-ratified definition of the Quaternary System/Period and redefinition of the Pleistocene Series/Epoch, and comparison of proposals advanced prior to formal ratification |journal=Episodes |date=September 2010 |volume=33 |issue=3 |pages=152–158 |doi=10.18814/epiiugs/2010/v33i3/002 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/quaternary-pleistocene.pdf |access-date=8 December 2020|doi-access=free }}</ref>
<!--Atmospheric and Climatic Data-->
| o2 =
| co2 =
| temp =
| sea_level =
}}
Ang '''Plioseno''' (Ingles: '''Pliocene''' ({{IPAc-en|icon|ˈ|p|l|aɪ|.|ə|s|iː|n}}; makaluma ay '''Pleiocene''' at may simbolong P<sub>O</sub><ref>{{cite web |url=http://pubs.usgs.gov/of/1999/of99-430/of99-430_sec38.pdf |accessdate=2011-06-22 |title=Geologic Age Symbol Font (StratagemAge) |publisher=USGS |id=99-430}}</ref>) ang epoch sa iskala ng panahong heolohiko na sumasaklaw mula 5.332 milyon hanggang 2.588<ref name="ICS2009">[http://www.quaternary.stratigraphy.org.uk/correlation/GSAchron09.jpg See the 2009 version of the ICS geologic time scale]</ref> milyong mga taon bago ang kasalukuyan. Ito ang ikalawa at pinakabatang epoch ng Panahong [[Neoheno]] sa era na [[Cenosoiko]]. Ang Plioseno ay sumusunod sa epoch na [[Mioseno]] at sinusundan ng epoch na [[Pleistoseno]]. Bago ang 2009 pagbabago ng iskala ng panahong heolohiko na naglalagan ng 4 buo ng pinaka kamakailang pangunahing mga pagyeyelo sa loob ng [[Pleistoseno]], ang Plioseno ay binubuo rin ng yugtong [[Gelasyano]] na tumagal mula 2.588 hanggang 1.805 milyong taon ang nakalilipas. Gaya ng ibang mga mas matandang panahong heolohiko, ang [[strata]] na naglalarawan ng simula at wakas nito ay mahusay na tukoy ngunit ang mga eksaktong petsa ng simula at wakas ay katamtamang hindi matiyak. Ang mga hangganang naglalarawan ng pagsisimula ng Plioseno ay hindi inilagay sa isang madaling matukoy na pandaigdigang pangyayari kundi sa mga hangganang pang-rehiyon sa pagitan ng katamtamang init na [[Mioseno]] at relatibong mas malamig na [[Pleistoseno]]. Ang itaas na hangganan ay inilagay sa simula ng mga pagyeyerlong [[Pleistoseno]].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Plioseno]]
5abkelupdvgje8g74e3qkmqxfvhq4lo
Pleistoseno
0
188336
1959691
1793440
2022-07-31T07:17:48Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = Pleistoseno
| color = Pleistocene
| time_start = 2.58
| time_start_uncertainty =
| time_end = 0.0117
| time_end_uncertainty =
| image_map = Global sea levels during the last Ice Age.jpg
| caption_map = Mapa ng mundo noong Huling Maximum na TagYeloMap of the world during the Last Glacial Maximum
| image_outcrop =
| caption_outcrop =
| image_art =
| caption_art =
<!--Chronology-->
| timeline = Kwaternaryo
| former_subdivisions =
| formerly_part_of =
| partially_contained_in =
| partially_contains =
<!--Etymology-->
| name_formality = Formal
| name_accept_date =
| alternate_spellings =
| synonym1 =
| synonym1_coined =
| synonym2 =
| synonym2_coined =
| synonym3 =
| synonym3_coined =
| nicknames =
| former_names =
| proposed_names =
<!--Usage Information-->
| celestial_body = earth
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used =
| formerly_used_by =
| not_used_by =
<!--Definition-->
| chrono_unit = Epoch
| strat_unit = Series
| proposed_by =
| timespan_formality = Formal
| lower_boundary_def =
* Base of magnetic polarity chronozone C2r (Matuyama).
* Extinction of the [[haptophyte]]s ''[[Discoaster|Discoaster pentaradiatus]]'' and ''[[Discoaster|Discoaster surculus]]''
| lower_gssp_location = Monte San Nicola Section, [[Gela]], [[Sicily]], [[Italy]]
| lower_gssp_coords = {{Coord|37.1469|N|14.2035|E|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date = 2009 (as base of Quaternary and Pleistocene)<ref>{{cite journal |last1=Gibbard |first1=Philip |last2=Head |first2=Martin |title=The newly-ratified definition of the Quaternary System/Period and redefinition of the Pleistocene Series/Epoch, and comparison of proposals advanced prior to formal ratification |journal=Episodes |date=September 2010 |volume=33 |issue=3 |pages=152–158 |doi=10.18814/epiiugs/2010/v33i3/002 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/quaternary-pleistocene.pdf |access-date=8 December 2020}}</ref>
| upper_boundary_def = End of the [[Younger Dryas]] [[stadial]]
| upper_gssp_location = [[North Greenland Ice Core Project|NGRIP2]] ice core, [[Greenland]]
| upper_gssp_coords = {{Coord|75.1000|N|42.3200|W|display=inline}}
| upper_gssp_accept_date = 2008 (as base of Holocene)<ref>{{cite journal |last1=Walker |first1=Mike |last2=Johnse |first2=Sigfus |last3=Rasmussen |first3=Sune |last4=Steffensen |first4=Jørgen-Peder |last5=Popp |first5=Trevor |last6=Gibbard |first6=Phillip |last7=Hoek |first7=Wilm |last8=Lowe |first8=John |last9=Andrews |first9=John |last10=Björck |first10=Svante |last11=Cwynar |first11=Les |last12=Hughen |first12=Konrad |last13=Kershaw |first13=Peter |last14=Kromer |first14=Bernd |last15=Litt |first15=Thomas |last16=Lowe |first16=David |last17=Nakagawa |first17=Takeshi |last18=Newnham |first18=Rewi |last19=Schwande |first19=Jakob |display-authors=6 |title=The Global Stratotype Section and Point (GSSP) for the base of the Holocene Series/Epoch (Quaternary System/Period) in the NGRIP ice core |journal=Episodes |date=June 2008 |volume=31 |issue=2 |pages=264–267 |doi=10.18814/epiiugs/2008/v31i2/016 |doi-access=free }}</ref>
<!--Atmospheric and Climatic Data-->
| o2 =
| co2 =
| temp =
| sea_level =
}}
Ang '''Pleistoseno''' (Ingles: '''Pleistocene''' ({{IPAc-en|icon|ˈ|p|l|aɪ|s|t|ə|s|iː|n}}) at may simbolong P<sub>S</sub><ref>{{cite web |url=http://pubs.usgs.gov/of/1999/of99-430/of99-430_sec38.pdf |accessdate=2011-06-22 |title=Geologic Age Symbol Font (StratagemAge) |publisher=USGS |id=99-430}}</ref>) ang epoch na heolohiko na tumagal mula mga 2,588,000 hanggang 11,700 taon ang nakalilipas na sumasaklw sa kamakailang panahon ng paulit ulit na mga [[glasiasyon]](pagyeyelo) ng daigdig. Ang ''Pleistocene'' ay hinango sa Griyegong {{lang|grc|πλεῖστος}} (''pleistos'' "karamihan") and {{lang|grc|καινός}} (''kainos'' "bago"). Ipinakilala ni [[Sir Charles Lyell]] ang terminong ito noong 1839 upang ilarawan ang [[strata]] sa [[Sicily]] na may hindi bababa sa 70% ng mga faunang [[molluska]] na namumuhay pa rin sa kasalukuyan. Ito ay nagtatangi ng epoch na ito mula sa mas matandang [[Plioseno]] na orihinal na inakala ni Lyell na pinaka-batang patong ng batong [[fossil]]. Ang Pleistoseno ay sumusunod sa [[Plioseno]] at sinusundan ng [[Holoseno]]. Ang Pleistoseno ang unang epoch ng [[Kwaternaryo]] o ikaanim na epoch ng era na [[Cenosoiko]].<ref name="Gibbard">{{PDFlink|[http://www-qpg.geog.cam.ac.uk/people/gibbard/GTS2004Quat.pdf Gibbard, P. and van Kolfschoten, T. (2004) "The Pleistocene and Holocene Epochs" Chapter 22]|3.1 [[Megabyte|MB]]<!-- application/pdf, 3109629 bytes -->}} ''In'' Gradstein, F. M., Ogg, James G., and Smith, A. Gilbert (eds.), ''A Geologic Time Scale 2004'' [[Cambridge University Press]], Cambridge, ISBN 0-521-78142-6</ref> Ang wakas ng Pleistoseno ay tumutugon sa wakas ng [[huling panahong yelo]]. Ito ay tumutugon rin sa wakas ng panahong [[Paleolitiko]] sa [[arkeolohiya]]. The end of the Pleistocene corresponds with the end of the [[last glacial period]]. Sa iskala ng panahong [[International Classification for Standards|ICS]], ang Pleistoseno ay nahahati sa apat na mga yugto: ang [[Gelasian]], [[Calabrian]], [[Ionian]] at [[Tarantian]]. Ang lahat ng mga yugtong ito ay inilalarawan sa katimugang Europa. Sa karagdagan sa subdisbisyong internasyonal na ito, ang iba't ibang mga subdibisyong pang-rehiyon ay kadalasang ginagamit. Bago ang isang pagbabago sa wakas ay kinumpirma noong 2009 ng [[International Union of Geological Sciences]], ang hangganan sa pagitan ng Pleistoseno at ang naunang [[Plioseno]] ay itinuturing na nasa 1.806 at hindi 2.588 milyong taon BP. Ang mga publikasyon mula sa mga naunang taon ay maaaring gumait ng kahit anong depinisyon ng panahon.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Pleistoseno]]
[[Kategorya:Kwaternaryo]]
[[Kategorya:Cenozoic]]
g6wnfsba28u863zc50itgnvgqoi9ldq
1959692
1959691
2022-07-31T07:18:39Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = Pleistoseno
| color = Pleistocene
| time_start = 2.58
| time_start_uncertainty =
| time_end = 0.0117
| time_end_uncertainty =
| image_map = Global sea levels during the last Ice Age.jpg
| caption_map = Mapa ng mundo noong Huling Maximum na TagYeloMap of the world during the Last Glacial Maximum
| image_outcrop =
| caption_outcrop =
| image_art =
| caption_art =
<!--Chronology-->
| timeline = Kuwaternaryo
| former_subdivisions =
| formerly_part_of =
| partially_contained_in =
| partially_contains =
<!--Etymology-->
| name_formality = Formal
| name_accept_date =
| alternate_spellings =
| synonym1 =
| synonym1_coined =
| synonym2 =
| synonym2_coined =
| synonym3 =
| synonym3_coined =
| nicknames =
| former_names =
| proposed_names =
<!--Usage Information-->
| celestial_body = earth
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used =
| formerly_used_by =
| not_used_by =
<!--Definition-->
| chrono_unit = Epoch
| strat_unit = Series
| proposed_by =
| timespan_formality = Formal
| lower_boundary_def =
* Base of magnetic polarity chronozone C2r (Matuyama).
* Extinction of the [[haptophyte]]s ''[[Discoaster|Discoaster pentaradiatus]]'' and ''[[Discoaster|Discoaster surculus]]''
| lower_gssp_location = Monte San Nicola Section, [[Gela]], [[Sicily]], [[Italy]]
| lower_gssp_coords = {{Coord|37.1469|N|14.2035|E|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date = 2009 (as base of Quaternary and Pleistocene)<ref>{{cite journal |last1=Gibbard |first1=Philip |last2=Head |first2=Martin |title=The newly-ratified definition of the Quaternary System/Period and redefinition of the Pleistocene Series/Epoch, and comparison of proposals advanced prior to formal ratification |journal=Episodes |date=September 2010 |volume=33 |issue=3 |pages=152–158 |doi=10.18814/epiiugs/2010/v33i3/002 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/quaternary-pleistocene.pdf |access-date=8 December 2020}}</ref>
| upper_boundary_def = End of the [[Younger Dryas]] [[stadial]]
| upper_gssp_location = [[North Greenland Ice Core Project|NGRIP2]] ice core, [[Greenland]]
| upper_gssp_coords = {{Coord|75.1000|N|42.3200|W|display=inline}}
| upper_gssp_accept_date = 2008 (as base of Holocene)<ref>{{cite journal |last1=Walker |first1=Mike |last2=Johnse |first2=Sigfus |last3=Rasmussen |first3=Sune |last4=Steffensen |first4=Jørgen-Peder |last5=Popp |first5=Trevor |last6=Gibbard |first6=Phillip |last7=Hoek |first7=Wilm |last8=Lowe |first8=John |last9=Andrews |first9=John |last10=Björck |first10=Svante |last11=Cwynar |first11=Les |last12=Hughen |first12=Konrad |last13=Kershaw |first13=Peter |last14=Kromer |first14=Bernd |last15=Litt |first15=Thomas |last16=Lowe |first16=David |last17=Nakagawa |first17=Takeshi |last18=Newnham |first18=Rewi |last19=Schwande |first19=Jakob |display-authors=6 |title=The Global Stratotype Section and Point (GSSP) for the base of the Holocene Series/Epoch (Quaternary System/Period) in the NGRIP ice core |journal=Episodes |date=June 2008 |volume=31 |issue=2 |pages=264–267 |doi=10.18814/epiiugs/2008/v31i2/016 |doi-access=free }}</ref>
<!--Atmospheric and Climatic Data-->
| o2 =
| co2 =
| temp =
| sea_level =
}}
Ang '''Pleistoseno''' (Ingles: '''Pleistocene''' ({{IPAc-en|icon|ˈ|p|l|aɪ|s|t|ə|s|iː|n}}) at may simbolong P<sub>S</sub><ref>{{cite web |url=http://pubs.usgs.gov/of/1999/of99-430/of99-430_sec38.pdf |accessdate=2011-06-22 |title=Geologic Age Symbol Font (StratagemAge) |publisher=USGS |id=99-430}}</ref>) ang epoch na heolohiko na tumagal mula mga 2,588,000 hanggang 11,700 taon ang nakalilipas na sumasaklw sa kamakailang panahon ng paulit ulit na mga [[glasiasyon]](pagyeyelo) ng daigdig. Ang ''Pleistocene'' ay hinango sa Griyegong {{lang|grc|πλεῖστος}} (''pleistos'' "karamihan") and {{lang|grc|καινός}} (''kainos'' "bago"). Ipinakilala ni [[Sir Charles Lyell]] ang terminong ito noong 1839 upang ilarawan ang [[strata]] sa [[Sicily]] na may hindi bababa sa 70% ng mga faunang [[molluska]] na namumuhay pa rin sa kasalukuyan. Ito ay nagtatangi ng epoch na ito mula sa mas matandang [[Plioseno]] na orihinal na inakala ni Lyell na pinaka-batang patong ng batong [[fossil]]. Ang Pleistoseno ay sumusunod sa [[Plioseno]] at sinusundan ng [[Holoseno]]. Ang Pleistoseno ang unang epoch ng [[Kwaternaryo]] o ikaanim na epoch ng era na [[Cenosoiko]].<ref name="Gibbard">{{PDFlink|[http://www-qpg.geog.cam.ac.uk/people/gibbard/GTS2004Quat.pdf Gibbard, P. and van Kolfschoten, T. (2004) "The Pleistocene and Holocene Epochs" Chapter 22]|3.1 [[Megabyte|MB]]<!-- application/pdf, 3109629 bytes -->}} ''In'' Gradstein, F. M., Ogg, James G., and Smith, A. Gilbert (eds.), ''A Geologic Time Scale 2004'' [[Cambridge University Press]], Cambridge, ISBN 0-521-78142-6</ref> Ang wakas ng Pleistoseno ay tumutugon sa wakas ng [[huling panahong yelo]]. Ito ay tumutugon rin sa wakas ng panahong [[Paleolitiko]] sa [[arkeolohiya]]. The end of the Pleistocene corresponds with the end of the [[last glacial period]]. Sa iskala ng panahong [[International Classification for Standards|ICS]], ang Pleistoseno ay nahahati sa apat na mga yugto: ang [[Gelasian]], [[Calabrian]], [[Ionian]] at [[Tarantian]]. Ang lahat ng mga yugtong ito ay inilalarawan sa katimugang Europa. Sa karagdagan sa subdisbisyong internasyonal na ito, ang iba't ibang mga subdibisyong pang-rehiyon ay kadalasang ginagamit. Bago ang isang pagbabago sa wakas ay kinumpirma noong 2009 ng [[International Union of Geological Sciences]], ang hangganan sa pagitan ng Pleistoseno at ang naunang [[Plioseno]] ay itinuturing na nasa 1.806 at hindi 2.588 milyong taon BP. Ang mga publikasyon mula sa mga naunang taon ay maaaring gumait ng kahit anong depinisyon ng panahon.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Pleistoseno]]
[[Kategorya:Kwaternaryo]]
[[Kategorya:Cenozoic]]
8yjuu3dg63fx96gbsdaumn72d9ahsvx
Prekambriyano
0
188434
1959658
1959136
2022-07-31T06:01:52Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = Precambrian
| color = Precambrian
| top_bar = all time
| time_start_prefix = ~
| time_start = 4600
| time_end = 538.8
| time_end_uncertainty = 0.2
<!--Chronology-->
| timeline = Eons
| proposed_subdivision1 = See [[Geologic time scale#Proposed Precambrian timeline|Proposed Precambrian timeline]]
<!--Etymology-->
| synonym1 = Cryptozoic
| synonym1_coined =
<!--Usage Information-->
| celestial_body = earth
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used = ICS Time Scale
<!--Definition-->
| chrono_unit = supereon
| strat_unit = supereonothem
| proposed_by =
| timespan_formality = Informal
| lower_boundary_def = Formation of the [[Earth]]
| lower_gssp_location = N/A
| lower_gssp_accept_date = N/A
| upper_boundary_def = Appearance of the [[Trace fossil|Ichnofossil]] ''[[Treptichnus pedum]]''
| upper_gssp_location = [[Fortune Head|Fortune Head section]], [[Newfoundland]], [[Canada]]
| upper_gssp_coords = {{Coord|47.0762|N|55.8310|W|display=inline}}
| upper_gssp_accept_date = 1992
}}
{{include timeline}}
Ang '''Prekambriyano''' (Ingles:'''Precamrian) ay tumutukoy sa malaking saklaw ng panahon sa [[kasaysayan ng daigdig]] bago ang kasalukuyang eon na [[panerosoiko]] at isang supereon na hinati sa ilang mga eon ng iskalang panahon na heolohiko. Ito ay sumasaklaw mula sa pagkakabuo ng [[daigdig]] mga 4.570 bilyong taon ang nakalilipas hanggang sa pagsisimula ng panahong [[Kambriyano]] mga 542 milyong taon ang nakalilipas nang ang mga makrosokopikong may matigas na shell na mga [[hayo]] ay unang lumitaw sa kasaganaan. Ang Precambrian ay pinangalang ito dahil ito ay nauna sa [[Kambriyano]] na unang panahon ng eon na [[paneosoiko]] na ipinangalan sa [[Cambria]] na klasikong pangalan ng [[Wales]]. Ang Precambrian ay bumubuo ng 88% ng panahong heolohiko ng daigdig.
[[Kategorya:Precambrian]]
[[Kategorya:Kasaysayang heolohiko ng daigdig]]
osy5jmvm2dfnu4ijov057oknpu9qgwd
1959659
1959658
2022-07-31T06:02:43Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = Precambrian
| color = Precambrian
| top_bar = all time
| time_start_prefix = ~
| time_start = 4600
| time_end = 538.8
| time_end_uncertainty = 0.2
<!--Chronology-->
| timeline = Eons
| proposed_subdivision1 = See [[Geologic time scale#Proposed Precambrian timeline|Proposed Precambrian timeline]]
<!--Etymology-->
| synonym1 = Cryptozoic
| synonym1_coined =
<!--Usage Information-->
| celestial_body = earth
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used = ICS Time Scale
<!--Definition-->
| chrono_unit = supereon
| strat_unit = supereonothem
| proposed_by =
| timespan_formality = Informal
| lower_boundary_def = Formation of the [[Earth]]
| lower_gssp_location = N/A
| lower_gssp_accept_date = N/A
| upper_boundary_def = Appearance of the [[Trace fossil|Ichnofossil]] ''[[Treptichnus pedum]]''
| upper_gssp_location = [[Fortune Head|Fortune Head section]], [[Newfoundland]], [[Canada]]
| upper_gssp_coords = {{Coord|47.0762|N|55.8310|W|display=inline}}
| upper_gssp_accept_date = 1992
}}
{{include timeline}}
Ang '''Prekambriyano''' (Ingles:'''Precambrian) ay tumutukoy sa malaking saklaw ng panahon sa [[kasaysayan ng daigdig]] bago ang kasalukuyang eon na [[panerosoiko]] at isang supereon na hinati sa ilang mga eon ng iskalang panahon na heolohiko. Ito ay sumasaklaw mula sa pagkakabuo ng [[daigdig]] mga 4.570 bilyong taon ang nakalilipas hanggang sa pagsisimula ng panahong [[Kambriyano]] mga 542 milyong taon ang nakalilipas nang ang mga makrosokopikong may matigas na shell na mga [[hayo]] ay unang lumitaw sa kasaganaan. Ang Precambrian ay pinangalang ito dahil ito ay nauna sa [[Kambriyano]] na unang panahon ng eon na [[paneosoiko]] na ipinangalan sa [[Cambria]] na klasikong pangalan ng [[Wales]]. Ang Precambrian ay bumubuo ng 88% ng panahong heolohiko ng daigdig.
[[Kategorya:Precambrian]]
[[Kategorya:Kasaysayang heolohiko ng daigdig]]
pibd9cyuox4jyjrlcr58l98zs9lb9db
Padron:Deboniyano graphical timeline
10
188470
1959662
1639456
2022-07-31T06:17:32Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Graphical timeline
<!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline-->
|help=off
|embedded={{{embedded|}}}
| link-to=Devonian_graphical_timeline
| title=Devonian graphical timeline
|title-colour={{period color|{{{titlecolour|Devonian}}}}}
|from=-{{#expr:419.2+(1/16)*(419.2-358.9) round 3}}
|to=-{{#expr:358.9-(1/16)*(419.2-358.9) round 3}}
|height=32
|width=9.5
|plot-colour=#000000
<!--Eras/Erathems-->
|bar2-right=.11
|bar2-text='''[[Paleozoic|{{Vertical text|Paleozoic}}]]'''
|bar2-colour={{period color|paleozoic}}
|bar2-nudge-down=-5
<!--Periods/Systems-->
|bar3-to=-419.2
|bar3-left=.12
|bar3-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .23
| 1
}}
|bar3-colour={{period color|Silurian}}
|bar3-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = '''[[Silurian|S]]'''
| '''[[Silurian]]'''
}}
|bar4-from=-419.2
|bar4-to=-358.9
|bar4-left=0.12
|bar4-right=0.23
|bar4-text='''[[Devonian|{{Vertical text|Devonian}}]]'''
|bar4-colour={{period color|Devonian}}
|bar4-border-width=0.1
|bar4-nudge-down=-5
|bar5-from=-358.9
|bar5-left=.12
|bar5-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .22
| 1
}}
|bar5-colour={{period color|Carboniferous}}
|bar5-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = '''[[Carboniferous|C]]'''
| '''[[Carboniferous|Carboniferous]]'''
}}
<!--Subperiod-->
|bar6-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -358.9
}}
|bar6-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .23
}}
|bar6-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .33
| 1
}}
|bar6-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Mississippian}}
}}
|bar6-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Mississippian (geology)|Mississippian]]
| age = [[Mississippian (geology)|M]]
}}
<!--Epochs/Series-->
|bar7-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -419.2
}}
|bar7-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar7-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Pridoli}}
}}
|bar7-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = [[Pridoli Epoch|Přídolí]]
}}
|bar8-from=-419.2
|bar8-to=-393.3
|bar8-left=0.24
|bar8-right=0.35
|bar8-border-width=0.1
|bar8-text=[[Early Devonian|{{Vertical text|Early}}]]
|bar8-colour={{period color|lower devonian}}
|bar8-nudge-down=-1.5
|bar9-from=-393.3
|bar9-to=-382.7
|bar9-left=0.24
|bar9-right=0.35
|bar9-border-width=0
|bar9-text=[[Middle Devonian|{{Vertical text|Mid}}]]
|bar9-colour={{period color|middle devonian}}
|bar9-nudge-down=-0.6
|bar10-from=-382.7
|bar10-to=-358.9
|bar10-left=0.24
|bar10-right=0.35
|bar10-border-width=0.1
|bar10-text=[[Late Devonian|{{Vertical text|Late}}]]
|bar10-colour={{period color|upper devonian}}
|bar10-nudge-down=-1.5
|bar11-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -358.9
}}
|bar11-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .34
}}
|bar11-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .44
| 1
}}
|bar11-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Lower Mississippian}}
}}
|bar11-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Mississippian (geology)|Early M]]
| age = [[Mississippian (geology)|{{Vertical text|EM}}]]
}}
<!--Ages-->
|bar12-from=-419.2
|bar12-to=-410.8
|bar12-text=[[Lochkovian]]
|bar12-font-size=90%
|bar12-border-width=0.1
|bar12-border-style=none
|bar12-left=0.36
|bar12-colour={{period color|lochkovian}}
|bar13-from=-410.8
|bar13-to=-407.6
|bar13-text=[[Pragian]]
|bar13-font-size=90%
|bar13-left=0.36
|bar13-colour={{period color|pragian}}
|bar14-from=-407.6
|bar14-to=-393.3
|bar14-text=[[Emsian]]
|bar14-font-size=90%
|bar14-border-width=0.1
|bar14-left=0.36
|bar14-colour={{period color|emsian}}
|bar15-from=-393.3
|bar15-to=-387.7
|bar15-text=[[Eifelian]]
|bar15-font-size=90%
|bar15-left=0.36
|bar15-colour={{period color|eifelian}}
|bar16-from=-387.7
|bar16-to=-382.7
|bar16-text=[[Givetian]]
|bar16-font-size=90%
|bar16-left=0.36
|bar16-colour={{period color|givetian}}
|bar17-from=-382.7
|bar17-to=-372.7
|bar17-text=[[Frasnian]]
|bar17-font-size=90%
|bar17-nudge-up=0.5
|bar17-border-width=0.05
|bar17-left=0.36
|bar17-colour={{period color|frasnian}}
|bar18-from=-372.7
|bar18-to=-358.9
|bar18-text=[[Famennian]]
|bar18-font-size=90%
|bar18-nudge-up=0
|bar18-nudge-right=0.05
|bar18-left=0.36
|bar18-colour={{period color|famennian}}
|bar19-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -358.9
}}
|bar19-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .45
}}
|bar19-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Tournaisian}}
}}
|bar19-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Tournaisian|Tournai.]]
}}
<!--Dividing Lines-->
|bar26-left=.99
|bar26-right=1
|bar26-colour=#000000
|bar27-from=-419.2
|bar27-to=-419.1
|bar27-left=.12
|bar27-colour=#000000
|bar28-from=-410.8
|bar28-to=-410.7
|bar28-left=.35
|bar28-colour=#000000
|bar29-from=-387.8
|bar29-to=-387.7
|bar29-left=.35
|bar29-colour=#000000
|bar30-from=-359
|bar30-to=-358.9
|bar30-left=.35
|bar30-colour=#000000
<!--Notes-->
|note1-at=-411.5
|note1=[[Rhynie chert]]<ref name="Parry">{{cite journal|last1=Parry|first1=S. F.|last2=Noble |first2=S. R. |last3=Crowley |first3=Q. G. |last4=Wellman |first4=C. H.|year=2011|title=A high-precision U–Pb age constraint on the Rhynie Chert Konservat-Lagerstätte: time scale and other implications|journal=Journal of the Geological Society|publisher=Geological Society|location=London|volume=168|issue=4|pages=863–872|doi=10.1144/0016-76492010-043|url=http://jgs.lyellcollection.org/content/168/4/863.abstract}}</ref>
|note2-at=-359
|note2=[[Hangenberg event]],<br> Famennian glaciation
|note2-nudge-down=-2
|note3-at=-372.7
|note3=[[Late_Devonian_extinction#The_Kellwasser_event|Kellwasser event]] ([[Late Devonian extinction]])<ref name=Kaufmann2004>{{cite journal
| last1= Kaufmann |first1=B.
| last2= Trapp|first2= E.| last3= Mezger|first3= K.
| year = 2004
| title = The numerical age of the Upper Frasnian (Upper Devonian) Kellwasser horizons: A new U-Pb zircon date from Steinbruch Schmidt(Kellerwald, Germany)
| journal = The Journal of Geology
| volume = 112
| issue = 4
| pages = 495–501
| doi=10.1086/421077
| bibcode=2004JG....112..495K
}}</ref>
|note4-at=-387
|note4=Widespread<ref name=Algeo1998-box>{{cite journal
| last1= Algeo|first1=T. J.
| year = 1998
| title = Terrestrial-marine teleconnections in the Devonian: links between the evolution of land plants, weathering processes, and marine anoxic events
| journal = Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences
| volume = 353
| issue = 1365
| pages = 113–130
| doi = 10.1098/rstb.1998.0195
}}</ref><br>shrubs & trees
|note6-at=-407<!--ish-->
|note6=[[Hunsrück Slates|Hunsrück fauna]]<br>
|caption='''Subdivision of the Devonian according to the [[International Commission on Stratigraphy|ICS]], as of 2021.'''<ref>{{cite web|url=http://www.stratigraphy.org/index.php/ics-chart-timescale|title=Chart/Time Scale |first=|last= |website=www.stratigraphy.org |publisher=International Commission on Stratigraphy}}</ref><br>Vertical axis scale: millions of years ago.
}}<noinclude>
{{Template reference list}}
[[Category:Graphical timeline templates]]
</noinclude>
bd9vdmtkxgxbm69llvd6wz35xi78ypr
1959664
1959662
2022-07-31T06:20:08Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Graphical timeline
<!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline-->
|help=off
|embedded={{{embedded|}}}
| link-to=Devonian_graphical_timeline
| title=Devonian graphical timeline
|title-colour={{period color|{{{titlecolour|Devonian}}}}}
|from=-{{#expr:419.2+(1/16)*(419.2-358.9) round 3}}
|to=-{{#expr:358.9-(1/16)*(419.2-358.9) round 3}}
|height=32
|width=9.5
|plot-colour=#000000
<!--Eras/Erathems-->
|bar2-right=.11
|bar2-text='''[[Paleozoic|{{Vertical text|Paleozoic}}]]'''
|bar2-colour={{period color|paleozoic}}
|bar2-nudge-down=-5
<!--Periods/Systems-->
|bar3-to=-419.2
|bar3-left=.12
|bar3-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .23
| 1
}}
|bar3-colour={{period color|Silurian}}
|bar3-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = '''[[Silurian|S]]'''
| '''[[Siluriyano]]'''
}}
|bar4-from=-419.2
|bar4-to=-358.9
|bar4-left=0.12
|bar4-right=0.23
|bar4-text='''[[Devonian|{{Vertical text|Devonian}}]]'''
|bar4-colour={{period color|Devonian}}
|bar4-border-width=0.1
|bar4-nudge-down=-5
|bar5-from=-358.9
|bar5-left=.12
|bar5-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .22
| 1
}}
|bar5-colour={{period color|Carboniferous}}
|bar5-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = '''[[Carboniferous|C]]'''
| '''[[Karbonipero]]'''
}}
<!--Subperiod-->
|bar6-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -358.9
}}
|bar6-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .23
}}
|bar6-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .33
| 1
}}
|bar6-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Mississippian}}
}}
|bar6-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Mississippian (geology)|Mississippian]]
| age = [[Mississippian (geology)|M]]
}}
<!--Epochs/Series-->
|bar7-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -419.2
}}
|bar7-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar7-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Pridoli}}
}}
|bar7-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = [[Pridoli Epoch|Přídolí]]
}}
|bar8-from=-419.2
|bar8-to=-393.3
|bar8-left=0.24
|bar8-right=0.35
|bar8-border-width=0.1
|bar8-text=[[Early Devonian|{{Vertical text|Early}}]]
|bar8-colour={{period color|lower devonian}}
|bar8-nudge-down=-1.5
|bar9-from=-393.3
|bar9-to=-382.7
|bar9-left=0.24
|bar9-right=0.35
|bar9-border-width=0
|bar9-text=[[Middle Devonian|{{Vertical text|Mid}}]]
|bar9-colour={{period color|middle devonian}}
|bar9-nudge-down=-0.6
|bar10-from=-382.7
|bar10-to=-358.9
|bar10-left=0.24
|bar10-right=0.35
|bar10-border-width=0.1
|bar10-text=[[Late Devonian|{{Vertical text|Late}}]]
|bar10-colour={{period color|upper devonian}}
|bar10-nudge-down=-1.5
|bar11-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -358.9
}}
|bar11-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .34
}}
|bar11-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .44
| 1
}}
|bar11-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Lower Mississippian}}
}}
|bar11-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Mississippian (geology)|Early M]]
| age = [[Mississippian (geology)|{{Vertical text|EM}}]]
}}
<!--Ages-->
|bar12-from=-419.2
|bar12-to=-410.8
|bar12-text=[[Lochkovian]]
|bar12-font-size=90%
|bar12-border-width=0.1
|bar12-border-style=none
|bar12-left=0.36
|bar12-colour={{period color|lochkovian}}
|bar13-from=-410.8
|bar13-to=-407.6
|bar13-text=[[Pragian]]
|bar13-font-size=90%
|bar13-left=0.36
|bar13-colour={{period color|pragian}}
|bar14-from=-407.6
|bar14-to=-393.3
|bar14-text=[[Emsian]]
|bar14-font-size=90%
|bar14-border-width=0.1
|bar14-left=0.36
|bar14-colour={{period color|emsian}}
|bar15-from=-393.3
|bar15-to=-387.7
|bar15-text=[[Eifelian]]
|bar15-font-size=90%
|bar15-left=0.36
|bar15-colour={{period color|eifelian}}
|bar16-from=-387.7
|bar16-to=-382.7
|bar16-text=[[Givetian]]
|bar16-font-size=90%
|bar16-left=0.36
|bar16-colour={{period color|givetian}}
|bar17-from=-382.7
|bar17-to=-372.7
|bar17-text=[[Frasnian]]
|bar17-font-size=90%
|bar17-nudge-up=0.5
|bar17-border-width=0.05
|bar17-left=0.36
|bar17-colour={{period color|frasnian}}
|bar18-from=-372.7
|bar18-to=-358.9
|bar18-text=[[Famennian]]
|bar18-font-size=90%
|bar18-nudge-up=0
|bar18-nudge-right=0.05
|bar18-left=0.36
|bar18-colour={{period color|famennian}}
|bar19-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -358.9
}}
|bar19-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .45
}}
|bar19-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Tournaisian}}
}}
|bar19-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Tournaisian|Tournai.]]
}}
<!--Dividing Lines-->
|bar26-left=.99
|bar26-right=1
|bar26-colour=#000000
|bar27-from=-419.2
|bar27-to=-419.1
|bar27-left=.12
|bar27-colour=#000000
|bar28-from=-410.8
|bar28-to=-410.7
|bar28-left=.35
|bar28-colour=#000000
|bar29-from=-387.8
|bar29-to=-387.7
|bar29-left=.35
|bar29-colour=#000000
|bar30-from=-359
|bar30-to=-358.9
|bar30-left=.35
|bar30-colour=#000000
<!--Notes-->
|note1-at=-411.5
|note1=[[Rhynie chert]]<ref name="Parry">{{cite journal|last1=Parry|first1=S. F.|last2=Noble |first2=S. R. |last3=Crowley |first3=Q. G. |last4=Wellman |first4=C. H.|year=2011|title=A high-precision U–Pb age constraint on the Rhynie Chert Konservat-Lagerstätte: time scale and other implications|journal=Journal of the Geological Society|publisher=Geological Society|location=London|volume=168|issue=4|pages=863–872|doi=10.1144/0016-76492010-043|url=http://jgs.lyellcollection.org/content/168/4/863.abstract}}</ref>
|note2-at=-359
|note2=[[Hangenberg event]],<br> Famennian glaciation
|note2-nudge-down=-2
|note3-at=-372.7
|note3=[[Late_Devonian_extinction#The_Kellwasser_event|Kellwasser event]] ([[Late Devonian extinction]])<ref name=Kaufmann2004>{{cite journal
| last1= Kaufmann |first1=B.
| last2= Trapp|first2= E.| last3= Mezger|first3= K.
| year = 2004
| title = The numerical age of the Upper Frasnian (Upper Devonian) Kellwasser horizons: A new U-Pb zircon date from Steinbruch Schmidt(Kellerwald, Germany)
| journal = The Journal of Geology
| volume = 112
| issue = 4
| pages = 495–501
| doi=10.1086/421077
| bibcode=2004JG....112..495K
}}</ref>
|note4-at=-387
|note4=Widespread<ref name=Algeo1998-box>{{cite journal
| last1= Algeo|first1=T. J.
| year = 1998
| title = Terrestrial-marine teleconnections in the Devonian: links between the evolution of land plants, weathering processes, and marine anoxic events
| journal = Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences
| volume = 353
| issue = 1365
| pages = 113–130
| doi = 10.1098/rstb.1998.0195
}}</ref><br>shrubs & trees
|note6-at=-407<!--ish-->
|note6=[[Hunsrück Slates|Hunsrück fauna]]<br>
|caption='''Subdivision of the Devonian according to the [[International Commission on Stratigraphy|ICS]], as of 2021.'''<ref>{{cite web|url=http://www.stratigraphy.org/index.php/ics-chart-timescale|title=Chart/Time Scale |first=|last= |website=www.stratigraphy.org |publisher=International Commission on Stratigraphy}}</ref><br>Vertical axis scale: millions of years ago.
}}<noinclude>
{{Template reference list}}
[[Category:Graphical timeline templates]]
</noinclude>
p71wx9j1sn9eo7h0klds4phrxp78jas
Padron:Jurassic graphical timeline
10
188500
1959667
1959106
2022-07-31T06:25:53Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Graphical timeline
<!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline-->
|help=off
|embedded={{{embedded|}}}
| link-to=Jurassic_graphical_timeline
| title=Mga mahahalagang pangyayari sa Hurasiko
|title-colour={{period color|Hurasiko}}
|from=-205
|to=-141
|height=36
|width=8
<!--Æons-->
|bar2-from=-{{#expr:{{period start|hurasiko}}+4}}
|bar2-text=<span style="line-height:10px;display:block;">'''[[Mesozoic|M<br/>e<br/>s<br/>o<br/>z<br/>o<br/>i<br/>c]]'''</span>
|bar2-nudge-down=-5
|bar2-right=.09
|bar2-colour={{period color|mesozoic}}
<!--Periods-->
|bar3-to=-201.3
|bar3-left=.1
|bar3-colour={{period color|Triasiko}}
|bar3-border-width=.0
|bar3-text='''[[Triasiko]]'''
|bar3-nudge-down=0
|bar4-from=-201.3
|bar4-to=-145
|bar4-left=.1
|bar4-right=.22
|bar4-colour={{period color|Hurasiko}}
|bar4-border-width=.05
|bar4-text=<span style="line-height:10px;display:block;">'''[[Hurasiko|J<br>u<br>r<br>a<br>s<br>s<br>i<br>c]]'''</span>
|bar4-nudge-down=-5
|bar5-from=-145
|bar5-left=.1
|bar5-colour={{period color|Cretaceous}}
|bar5-border-width=.0
|bar5-text='''[[Kretaseyoso]]'''
|bar6-from=-201.3
|bar6-to=-174.1
|bar6-left=.22
|bar6-right=.345
|bar6-colour={{period color|Ibabang Hurasiko}}
|bar6-border-width=0.05
|bar6-text=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Maagang Hurasiko|M<br/>a<br/>a<br/>g<br/>a]]</span>
|bar6-nudge-down=-1.2
|bar7-from=-174.1
|bar7-to=-163.5
|bar7-left=.22
|bar7-right=.345
|bar7-colour={{period color|Gitnang Hurasiko}}
|bar7-border-width=.05
|bar7-text=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Gitnang Hurasiko|G<br/>i<br/>t<br/>n<br/>a<br/>]]</span>
|bar7-nudge-down=-1.4
|bar8-from=-163.5
|bar8-to=-145
|bar8-left=.22
|bar8-right=.345
|bar8-colour={{period color|Itass na Hurasiko}}
|bar8-border-width=.05
|bar8-text=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Huling Hurasiko|H<br/>u<br/>l<br/>]]</span>
|bar8-nudge-down=-1
<!--Stages-->
|bar9-from=-201.3
|bar9-to=-199.3
|bar9-left=.345
|bar9-right=1
|bar9-text=<span style="font-size:90%">[[Hettangian]]</span>
|bar9-border-width=.05
|bar9-colour={{period color|Hettangian}}
|bar10-from=-199.3
|bar10-to=-190.8
|bar10-left=.345
|bar10-right=1
|bar10-text=<span style="font-size:90%">[[Sinemurian]]</span>
|bar10-border-width=0.05
|bar10-colour={{period color|Sinemurian}}
|bar11-from=-190.8
|bar11-to=-182.7
|bar11-left=.345
|bar11-right=1
|bar11-text=<span style="font-size:90%">[[Pliensbachian]]</span>
|bar11-border-width=0.05
|bar11-colour={{period color|Pliensbachian}}
|bar12-from=-182.7
|bar12-to=-174.1
|bar12-left=.345
|bar12-right=1
|bar12-text=<span style="font-size:90%">[[Toarcian]]</span>
|bar12-border-width=0.05
|bar12-colour={{period color|Toarcian}}
|bar13-from=-174.1
|bar13-to=-170.3
|bar13-left=.345
|bar13-right=1
|bar13-text=<span style="font-size:90%">[[Aalenian]]</span>
|bar13-border-width=0.05
|bar13-colour={{period color|Aalenian}}
|bar14-from=-170.3
|bar14-to=-168.3
|bar14-left=.345
|bar14-right=1
|bar14-text=<span style="font-size:90%">[[Bajocian]]</span>
|bar14-border-width=0.05
|bar14-colour={{period color|Bajocian}}
|bar15-from=-168.3
|bar15-to=-166.1
|bar15-left=.345
|bar15-right=1
|bar15-text=<span style="font-size:90%">[[Bathonian]]</span>
|bar15-border-width=0.05
|bar15-colour={{period color|Bathonian}}
|bar16-from=-166.1
|bar16-to=-163.5
|bar16-left=.345
|bar16-right=1
|bar16-text=<span style="font-size:90%">[[Callovian]]</span>
|bar16-border-width=0.05
|bar16-colour={{period color|Callovian}}
|bar17-from=-163.5
|bar17-to=-157.3
|bar17-left=.345
|bar17-right=1
|bar17-text=<span style="font-size:90%">[[Oxfordian (stage)|Oxfordian]]</span>
|bar17-border-width=0.05
|bar17-colour={{period color|Oxfordian}}
|bar18-from=-157.3
|bar18-to=-152.1
|bar18-left=.345
|bar18-right=1
|bar18-text=<span style="font-size:90%">[[Kimmeridgian]]</span>
|bar18-border-width=0.05
|bar18-colour={{period color|Kimmeridgian}}
|bar19-from=-152.1
|bar19-to=-145
|bar19-left=.345
|bar19-right=1
|bar19-text=<span style="font-size:90%">[[Tithonian]]</span>
|bar19-border-width=0.05
|bar19-colour={{period color|Tithonian}}
|bar27-left=.09
|bar27-right=.1
|bar27-colour=#000000
|bar28-left=.22
|bar28-right=.225
|bar28-from=-201.3
|bar28-to=-145
|bar28-colour=#000000
|bar29-left=.34
|bar29-right=.345
|bar29-from=-201.3
|bar29-to=-145
|bar29-colour=#000000
<!--Notes-->
<!--use syntax :
|note1=
|note1-at=
-->
|caption=Isang tinatayang iskalang panahon ng mahahalagang mga pangyayaring hurasiko. <br>Aksis na bertikal: mga milyong taon ang nakalilipas.<br>
}}<noinclude>{{documentation}}
[[Category:Graphical timeline templates|{{PAGENAME}}]]</noinclude>
72c1ackpez5pr1r3fdanaejzz7gzrcy
1959668
1959667
2022-07-31T06:28:06Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Graphical timeline
<!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline-->
|help=off
|embedded={{{embedded|}}}
| link-to=Jurassic_graphical_timeline
| title=Mga mahahalagang pangyayari sa Hurasiko
|title-colour={{period color|Hurasiko}}
|from=-205
|to=-141
|height=36
|width=8
<!--Æons-->
|bar2-from=-{{#expr:{{period start|hurasiko}}+4}}
|bar2-text=<span style="line-height:10px;display:block;">'''[[Mesozoic|M<br/>e<br/>s<br/>o<br/>z<br/>o<br/>i<br/>c]]'''</span>
|bar2-nudge-down=-5
|bar2-right=.09
|bar2-colour={{period color|mesozoic}}
<!--Periods-->
|bar3-to=-201.3
|bar3-left=.1
|bar3-colour={{period color|Triasiko}}
|bar3-border-width=.0
|bar3-text='''[[Triasiko]]'''
|bar3-nudge-down=0
|bar4-from=-201.3
|bar4-to=-145
|bar4-left=.1
|bar4-right=.22
|bar4-colour={{period color|Hurasiko}}
|bar4-border-width=.05
|bar4-text=<span style="line-height:10px;display:block;">'''[[Hurasiko|J<br>u<br>r<br>a<br>s<br>s<br>i<br>c]]'''</span>
|bar4-nudge-down=-5
|bar5-from=-145
|bar5-left=.1
|bar5-colour={{period color|Cretaceous}}
|bar5-border-width=.0
|bar5-text='''[[Kretaseyoso]]'''
|bar6-from=-201.3
|bar6-to=-174.1
|bar6-left=.22
|bar6-right=.345
|bar6-colour={{period color|Ibabang Hurasiko}}
|bar6-border-width=0.05
|bar6-text=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Maagang Hurasiko|M<br/>a<br/>a<br/>g<br/>a]]</span>
|bar6-nudge-down=-1.2
|bar7-from=-174.1
|bar7-to=-163.5
|bar7-left=.22
|bar7-right=.345
|bar7-colour={{period color|Gitnang Hurasiko}}
|bar7-border-width=.05
|bar7-text=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Gitnang Hurasiko|G<br/>i<br/>t<br/>n<br/>a<br/>]]</span>
|bar7-nudge-down=-1.4
|bar8-from=-163.5
|bar8-to=-145
|bar8-left=.22
|bar8-right=.345
|bar8-colour={{period color|Itass na Hurasiko}}
|bar8-border-width=.05
|bar8-text=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Huling Hurasiko|H<br/>u<br/>l<br/>i]]</span>
|bar8-nudge-down=-1
<!--Stages-->
|bar9-from=-201.3
|bar9-to=-199.3
|bar9-left=.345
|bar9-right=1
|bar9-text=<span style="font-size:90%">[[Hettangian]]</span>
|bar9-border-width=.05
|bar9-colour={{period color|Hettangian}}
|bar10-from=-199.3
|bar10-to=-190.8
|bar10-left=.345
|bar10-right=1
|bar10-text=<span style="font-size:90%">[[Sinemurian]]</span>
|bar10-border-width=0.05
|bar10-colour={{period color|Sinemurian}}
|bar11-from=-190.8
|bar11-to=-182.7
|bar11-left=.345
|bar11-right=1
|bar11-text=<span style="font-size:90%">[[Pliensbachian]]</span>
|bar11-border-width=0.05
|bar11-colour={{period color|Pliensbachian}}
|bar12-from=-182.7
|bar12-to=-174.1
|bar12-left=.345
|bar12-right=1
|bar12-text=<span style="font-size:90%">[[Toarcian]]</span>
|bar12-border-width=0.05
|bar12-colour={{period color|Toarcian}}
|bar13-from=-174.1
|bar13-to=-170.3
|bar13-left=.345
|bar13-right=1
|bar13-text=<span style="font-size:90%">[[Aalenian]]</span>
|bar13-border-width=0.05
|bar13-colour={{period color|Aalenian}}
|bar14-from=-170.3
|bar14-to=-168.3
|bar14-left=.345
|bar14-right=1
|bar14-text=<span style="font-size:90%">[[Bajocian]]</span>
|bar14-border-width=0.05
|bar14-colour={{period color|Bajocian}}
|bar15-from=-168.3
|bar15-to=-166.1
|bar15-left=.345
|bar15-right=1
|bar15-text=<span style="font-size:90%">[[Bathonian]]</span>
|bar15-border-width=0.05
|bar15-colour={{period color|Bathonian}}
|bar16-from=-166.1
|bar16-to=-163.5
|bar16-left=.345
|bar16-right=1
|bar16-text=<span style="font-size:90%">[[Callovian]]</span>
|bar16-border-width=0.05
|bar16-colour={{period color|Callovian}}
|bar17-from=-163.5
|bar17-to=-157.3
|bar17-left=.345
|bar17-right=1
|bar17-text=<span style="font-size:90%">[[Oxfordian (stage)|Oxfordian]]</span>
|bar17-border-width=0.05
|bar17-colour={{period color|Oxfordian}}
|bar18-from=-157.3
|bar18-to=-152.1
|bar18-left=.345
|bar18-right=1
|bar18-text=<span style="font-size:90%">[[Kimmeridgian]]</span>
|bar18-border-width=0.05
|bar18-colour={{period color|Kimmeridgian}}
|bar19-from=-152.1
|bar19-to=-145
|bar19-left=.345
|bar19-right=1
|bar19-text=<span style="font-size:90%">[[Tithonian]]</span>
|bar19-border-width=0.05
|bar19-colour={{period color|Tithonian}}
|bar27-left=.09
|bar27-right=.1
|bar27-colour=#000000
|bar28-left=.22
|bar28-right=.225
|bar28-from=-201.3
|bar28-to=-145
|bar28-colour=#000000
|bar29-left=.34
|bar29-right=.345
|bar29-from=-201.3
|bar29-to=-145
|bar29-colour=#000000
<!--Notes-->
<!--use syntax :
|note1=
|note1-at=
-->
|caption=Isang tinatayang iskalang panahon ng mahahalagang mga pangyayaring hurasiko. <br>Aksis na bertikal: mga milyong taon ang nakalilipas.<br>
}}<noinclude>{{documentation}}
[[Category:Graphical timeline templates|{{PAGENAME}}]]</noinclude>
o8zd9iv8niq4tmngkvrvwcuul26qzsk
Sinaunang Malapit na Silangan
0
193432
1959631
1957977
2022-07-31T05:21:21Z
Xsqwiypb
120901
/* Mga pambansa o patrong Diyos sa Sinaunang Malapit na Silangan */
wikitext
text/x-wiki
[[File:Ancient Orient.png|thumb|350px|Mapa ng sinaunang Malapit na Silangan]]
Ang '''sinaunang Malapit na Silangan''' (Ingles: '''''ancient Near East''''') ay ang tahanan ng mga sinaunang [[kabihasnan]] sa loob ng rehiyon na tumutugon sa modernong [[Gitnang Silangan]] (Middle East). Ang mga sinaunang kabihasnan o bansang ito ang [[Mesopotamia]] (modernong [[Iraq]], timog silangang [[Turkey]] at hilagang silangang [[Syria]]), [[sinaunang Ehipto]], [[Kasaysayan ng Iran|sinaunang Iran]] ([[Elam]], [[Medes|Media]], [[Parthia]] at [[Lalawigan ng Fars|Persia]]), [[Anatolia]]/[[Asia Menor]] (modernong [[Turkey]]), [[Levant]] (modernong [[Syria]], [[Lebanon]], [[Israel]], [[Palestine]] at [[Jordan]]), [[Malta]] at [[Peninsulang Arabiano]]. Ang sinaunang malapit na silangan ay pinag-aaralan sa mga larangan ng [[arkeolohiya ng malapit na silangan]] at ng [[sinaunang kasaysayan]]. Ito ay nagsimula sa paglitaw ng [[Sumer]] noong 4000 BCEE bagaman ang petsa ng wakas nito ay iba-iba mula sa [[panahong Tanso]] at [[panahong Bakal]] hanggang sa pananakop ng [[Imperyong Achaemenid]] noong ika-anim na siglo BCEE o ni [[Alexander the Great]] noong ikaapat na siglo BCEE. Ang sinaunang malapit na silangan ay itinuturing na [[duyan ng kabihasnan]]. Ito ang una na nagsanay ng intensibong taunang [[agrikultura]], nagbigay sa ibang panig ng daigdig ng unang sistema ng pagsulat, nag-imbento ng gulong ng magpapalayok at gulong ng sasakyan at gilingan, lumikha ng mga unang [[sentralisadong pamahalaan]], mga [[batas kodigo]] at mga [[imperyo]] gayundin ang nagpakilala ng [[stratipikasyong panlipunan]], [[pang-aalipin]] at organisadong digmaan. Ito ang naglatag ng pundasyon ng mga larangan ng [[astronomiya]] at [[matematika]].
==Mga panahon==
{| class="wikitable" align="center"
|-
|rowspan=2| '''[[Chalcolithic|Panahong ng Kobre]]'''
|rowspan=2| [[Chalcolithic]] <br /> (4500–3300 BC3)
| [[Maagang Chalcolithic]]
| 4500–4000 BCE || [[Panahong Ubaid]] sa [[Mesopotamia]]
|-
| [[Huling Chalcolithic]]
| 4000–3300 BCE || [[Ghassulian]], [[Sumerya]], [[Panahong Uruk]] sa [[Mesopotamia]], [[Gerzeh]], [[Ehiptong Predinastiko]], [[Proto-Elamita]]
|-
|rowspan=11|'''[[Panahong Bronse]]''' <br /> (3300–1200 BCE)
|rowspan=4|Maagang [[Panahong Bronse]] <br /> (3300–2100 BCE)
| [[Maagang Panahong Bronse I]]
| 3300–3000 BCE || [[Protodynastic Period of Egypt|Protodinastiko]]ng Ehitpo hanggang [[Panahong Maagang Dinastiya ng Ehipto]], pagtira ng mga taga [[Phoenicia]]
|-
| [[Maagang Panahong Bronse II]]
| 3000–2700 BCE A|Maagang Panahong Dinastiko ng [[Sumerya]]
|-
| Maagang Panahong Bronse III
| 2700–2200 BCE || [[Lumang Kaharian ng Ehipto]], [[Imperyong Akkadiyo]], maagang [[Asirya]], Lumang [[Elam]], mga estadong [[Sumeryo-Akkadiyo]]
|-
| [[Maagang Panahong Bronse IV]]
| 2200–2100 BCE || [[Unang Pagitang Panahon ng Ehipto]]
|-
|rowspan=4| [[Gitnang Panahong Bronse]] <br /> (2100–1550 BCE)
| [[Gitnang Panahong BronseI]]
| 2100–2000 BCE || [[Ikatlong Dinastiya ng Ur]]
|-
| [[Gitnang Panahong Bronse II A]]
| 2000–1750 BCE || [[Kabihasnang Minoan]], maagang [[Babilonya]], [[Gitnang Kaharian ng Ehipto]]
|-
| [[Gitnang Panahong BronseII B]]
| 1750–1650 BCE || [[Ikalawang Pagitang Panahon ng Ehipto]]
|-
| [[Gitnang Panahong Bronse II C]]
| 1650–1550 BCE || Lumang Kahariang [[Hiteo]], pagguho ng Kabihasanang [[Minoa]]n
|-
|rowspan=3| [[Huling Panahong Bronse]] <br /> (1550–1200 BCE)
| [[Huling Panahong Bronse I]]
| 1550–1400 BCE || [[Gitnang Kahariang Hiteo]], [[Hayasa-Azzi]], Gitnang Panahon ng [[Elam]], [[Bagong Kaharian ng Ehipto]]
|-
| [[Huling Panahong Bronse II A]]
| 1400–1300 BCE || [[Bagong Kahariang Hiteo]], [[Mitanni]], [[Hayasa-Azzi]], [[Ugarit]], [[Gresyang Myceneo]]
|-
| [[Huling Panahong Bronse II B]]
| 1300–1200 BCE || [[Gitnang Imperyong Asirya]], Simula ng rurok ng [[Phoenicia]]
|-
|rowspan=5| '''[[Panahong Bakal]]''' <br /> (1200–539 BCE)
|rowspan=2| [[Pagguho ng Panahong Bronse|Panahong Bakal I]] <br /> (1200–1000 BCE)
| [[Panahong Bakal I A]]
| 1200–1150 BCE || [[Troya VII]], [[Pagguho ng Hekla 3]], [[Pagguho ng Panahong Bronse]], [[Mga Taong Dagat]]
|-
| [[Panahong Bakal I B]]
| 1150–1000 BCE || [[Neo-Hittite|Neo-Hiteo]], Panahon ng Bagong [[Elam]], [[Arameo]]
|-
|rowspan=3| [[Panahong Bakal II]] <br /> (1000–539 BCE)
| [[Panahong Bakal II A]]
| 1000–900 BCE || [[Mga Panahong Madilim ng Gresya]]
|-
| [[Panahong Bakal II B]]
| 900–700 BCE || [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], [[Urartu]], [[Phrygia]], [[Imperyong Neo-Asirya]], [[Kaharian ng Juda]], unang pagtira sa [[Carthage]]
|-
| [[Panahong Bakal II C]]
| 700–539 BCE || [[Imperyong Neo-Babilonya]], [[Mga Medo|Imperyong Medo]], pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Asirya]] sa Medes at Babilonya, [[Phoenicia]], [[Gresyang Arkaiko]], pag-akyat sa kapangyarihan ng Imperyong Persiyano([[Imperyong Akemenida]])
|-
|rowspan=3 colspan=2| [[Klasikongn Antigidad]] <br />(post-ANE)<br/> (539 BCE – 634 CE)
| [[Imperyong Akemenida]]
| 539–330 BCE || Persiyanong [[Imperyong Akemenida]], [[Klasikong Gresya]]
|-
| [[Panahong Helenistiko]], [[Imperyong Parto]]
| 330–31 BCE || [[Kaharian ng Macedonia]], [[Imperyong Seleucid]]], [[kaharian ng Pergamon]], [[Kahariang Ptolemaiko]], [[Imperyong Parto]]
|-
| [[Digmang Romano-Persiyano]]
]
| 31 BCE – 634 CE || [[Digmaang Romano-Persiyano]], [[Imperyong Romano]], [[Imperyong Parto]], [[Imperyong Sassanid]], [[Imperyong Bizantino]], [[Pananakop na Muslim]]
|}
==Kasaysayan==
[[File:Sumer_satellite_map.jpg|thumb|400px|Mapa ng [[Sumerya]] ca.4500 BCE hanggang 1900 BCE.]]
[[File:Ancient Egypt and Mesopotamia c. 1450 BC.png|thumb|Mapa ng '''Sinaunang Malapit na Silangan''' noong ika-15 siglo BCE.]]
[[File:Map_of_Assyria.png|thumb|upright=1.7|Mapa ng [[Imperyong Neo-Asirya]](Berde) na umiral mula 911-609 BCE na bumagsak sa magkasanib na puwersa ng [[Medes]] at [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong 609 BCE.]]
[[File:Achaemenid_Empire_500_BCE.jpg|thumb|upright=1.7|Mapa ng [[Imperyong Akemenida]](Persiya, dilaw) na nagpabagsak sa [[Medes]] noong 550 BCE at [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong 539 BCE.]]
[[File:Kingdoms_around_Israel_830_map.svg|thumb|Teoretikal na mapa ng rehiyon ng Sinaunang Malapit na silangan ca. 830 BCE]]
Ang mga anatomikong modernong [[homo sapiens]] ay naipakita sa area ng [[Bundok Carmel]] noong Gitnang [[Paleolitiko]] na may petsang mula ca. 90,000 BCE. Ang [[Ebolusyon ng tao|paglipat na ito mula sa Aprika]] ay tila hindi naging matagumpay at noong mga 60,000 BCE sa Israel/Syria lalo na sa [[Amud]], ang klasikong mga pangkat ng [[Neanderthal]] ay tila nakinabang mula sa papalalang klima na pumalit sa mga [[homo sapiens]] na tila nakarestriktong muli sa Aprika.<ref name="amud">{{cite web | url=http://www.britannica.com/eb/article-9007286/Amud | title=Amud | publisher=Encyclopædia Britannica | accessdate=2007-10-11 }}</ref> Ang ikalawang paglisan mula sa Aprika ay naipakita ng kulturang Itaas na Paleolitiko na [[Boker Tachtit]] mula 52,000 BCE hanggang 50,000 BCE na may mga tao sa lebel [[Ksar Akil]] XXV na mga modernong tao.<ref>Marks, Anthony (1983)"Prehistory and Paleoenvironments in the Central Negev, Israel" (Institute for the Study of Earth and Man, Dallas)</ref> Ang kulturang ito ay kamukha ng kulturang [[Badoshan Aurignacian]] ng Iran at ng kalaunang kulturang Ehipsiyo na [[Sebilian]] noong c. 50,000 BCE. Iminungkahi ni [[Stephen Oppenheimer]]<ref>Oppemheiomer, Stephen (2004), "Out of Eden", (Constable and Robinson)</ref> na ito ay nagrereplekta sa isang pagkilos ng mga modernong tao (posibleng [[Caucasian]]) pabalik sa Hilagang Aprika sa panahong ito. Lumilitaw na ito ay naglalagay ng petsa kung saan ang mga kulturang Itaas na Paleolitiko ng homo sapiens ay nagsimulang pumalit sa [[Neanderthal]] [[Levallois-Perret|Levalo]]-[[Mousterian]] at noong mga 40,000 BCE, ang [[Palestina]] ay natirhan ng [[kulturang Ahmarian]] na Levanto-Aurignacian na tumagal mula 39,000 BCE hanggang 24,000 BCE.<ref>Gladfelter, Bruce G. (1997) "The Ahmarian tradition of the Levantine Upper Paleolithic: the environment of the archaeology" (Vol 12, 4 Geoarchaeology)</ref> Ang kulturang ito ay medyo matagumpay sa pagkalat bilang [[kulturang Antelian]] (huling Aurignacian) hanggang sa Katimugang Anatolia sa [[kulturang Atlitan]]. Pagkatapos ng Huling Pangyelong Maxima, ang isang bagong kulturang Epipaleolitiko ay lumitaw sa Katimugang Palestina. Mula 18,000 BCE hanggang 10,500 BCE, ang [[kulturang Kebaran]]<ref>Ronen, Avram , "Climate, sea level, and culture in the Eastern Mediterranean 20 ky to the present" in Valentina Yanko-Hombach, Allan S. Gilbert, Nicolae Panin and Pavel M. Dolukhanov (2007), "The Black Sea Flood Question: Changes in Coastline, Climate, and Human Settlement" (Springer)</ref> ay nagpapakita ng maliwanag na mga ugnayan sa mas maagang mga kulturang [[mikrolitiko]] gamit ang pana at gamit ang panggiling na mga bato upang umani ng mga ligaw na butil na pinaunlad mula ca. 24,000 BCE hanggang 17,000 BCE na [[kulturang Halfan]] ng [[Ehipto]] na nagmula sa mas maaga pang tradisyong [[Aterian]] ng [[Sahara]]. Nakita ito ng ilang mga linguista na pinakamaagang pagdating ng mga wikang [[Nostratiko]] sa [[Gitnang Silangan]]. Ang kulturang Kebaran ay medyo matagumpay at maaaring ninuno ng kalaunang [[kulturang Natufian]] (10,500 BCE hanggang 8500 BCE) na sumaklaw sa buong rehiyong Levant. Ang mga taong ito ay nanguna sa unang mga [[sedentaryo]]ng pagtira at maaaring sumuporta sa mga sarili nito sa pamamagitan ng pangingisda at mula sa pag-aani ng mga ligaw na butil na masagana sa rehiyong ito sa panahong ito. Ang kulturang Natufian ay nagpapakita rin ng pinakamaagang [[domestikasyon]] ng aso at ang pagtulong ng aso sa pangangaso at pagbabantay sa mga tirahan ng tao ay maaaring nag-ambag sa matagumpay na pagkalat ng kulturang ito. Sa hilagang Syria, silangang Anatolia, ang kulturang Natufian sa [[Cayonu]] at [[Mureybet]] ay nagpaunlad ng unang buong kulturang agrikultural sa karagdagan ng mga ligaw na butil na kalaunang dinagdagan ng domestikadong tupa at mga kambing na malamang ay unang dinomestika ng [[kulturang Zarzian]] ng Hilagang Iraq at Iran na tulad ng kulturang Natufian ay maaaring umunlad mula sa Kebaran. Noong 8500 BCE hanggang 7500 BCE, ang bago-ang pagpapalayok na kulturang Neolitikong A ([[PPNA]]) ay umunlad mula sa mas maaagang lokal na tradisyon ng Natufian sa katimugang Palestina na naninirahan sa mga bilugang bahay at pagtatayo ng lugar na pagtatanggol sa Jericho (na nagbabantay sa mahalagang sariwang tubig). Ito ay napalitan ng bago ang pagpapalayok na Neolitikong B ([[PPNB]]) na tumira sa mga kwadradong bahay na nagmula sa Hilagang Syria at Euphrates bend. Sa panahong 8500 BCE hanggang 7500 BCE, ang isa pang pangkat na mangangaso ay nagpapakita ng maliwanag na mga apinidad sa mga kultura ng Ehipto. Ang [[kulturang Harifian]]<ref>Belfer-Cohen, Anna and Bar-Yosef, Ofer "Early Sedentism in the Near East: A Bumpy Ride to Village Life" (Fundamental Issues in Archaeology, 2002, Part II, 19–38)</ref> na ito ay maaaring gumamit ng mga palayok mula sa [[kulturang Isnan]] at [[kulturang Helwan]] ng Ehipto na tumagal mula 9000 BCE hanggang 4500 BCE at kalaunang sumanib mula sa kulturang PPNB noong krisis na pangklima ng 6000 BCE upang bumuo ng tinatawag na Syro-Arabian technocomplex na pagpapastol,<ref>Zarins, Yuris "Early Pastoral Nomadiism and the Settlement of Lower Mesopotamia" (# Bulletin of the American Schools of Oriental Research No. 280, November , 1990)</ref> na nakakita ng pagkalat ng unang mga magpapastol na [[Nomad]]iko sa Sinaunang Malapit na Silangan. Ito ay sumaklaw patimog tungo sa baybayin ng [[Dagat Pula]] at tumagos sa mga kulturang dalawang mukhang Arabo na patuloy na naging mas neolitiko at magpapastol at sumaklaw pahilaga at pasilangan upang maglatag ng mga pundasyon ng naninirahan sa mga [[tolda]]ng [[Amoreo]] (Martu) at mga taong [[Akkadian]] ng [[Mesopotamia]]. Sa [[lambak Amuq]] ng Syria, ang [[kulturang PPNB]] ay tila nakapagpatuloy na umimpluwensiya sa karagdagang pagunlad na pang-kultura sa timog. Ang mga elementong nomadiko ay sumanib sa PPNB upang bumuo ng [[kulturang Minhata]] at [[kulturang Yarmukian]] na kumalat patimog na nagpasimula ng klasikong halong kulturang pagsasaka ng Mediterraneo at mula 5600 BCE ay nauugnay sa [[kulturang Ghassulian]] ng rehiyon na unang kulturang [[chalcolithic]] ng Levant.
===Panahong Tanso===
Ang unang mga siyudad ay nagsimulang umunlad sa katimugang [[Mesopotamia]] noong 4000 BCE. Sa mga siyudad na ito, ang mga ugnayan ng [[relihiyon]] ay nagsimulang pumalit sa ugnayang magkakamag-anak bilang basehan ng lipunan. Noong yugtong [[Uruk]], ang mga kolonista at mangangalakal mula sa katimugang Iraq ay nagtatag ng mga mahahalagang kwarter sa mga tirahan sa buong katimugang bahagi ng rehiyong Levant (halimbawa ang Amuq). Sa katimugang Iraq, ang bawat siyudad ay may patrong [[diyos]] na sinamba sa isang malawak na sentral na templong tinatawag na [[ziggurat]] at pinamumunuan ng isang [[saserdote]]-hari (ishakku). Ang lipunan ay naging mas segmentado at espesyalisado at may kakayahang sa mga sama samang proyekto tulad ng irigasyon at digmaan. Kasama ng mga siyudad ay dumating ang ilang mga pagsulong sa teknolohiya. Noong mga 3100 BCE, ang pagsulat, gulong at ibang pang mga inobasyon ay ipinakilala. Sa panahogn ito, ang mga taong [[Sumerian]] ng timog Mesopotamia ay lahat organisado sa iba't ibang mga independiyenteng [[estadong-siyudad]] gaya ng [[Ur]] at [[Uruk]] at noong mga 2600 BCE ay nagsimulang magsanib sa mas malaking mga unit na pampolitika. Sa pagaangkop ng mga diyos ng mga sinakop nito, ang relihiyon ay naging mas [[politeistiko]] at ang pamahalaaan aynaging mas [[sekular]]. Ang titulong lugal, malaking tao ay lumitaw kasama ng mas maagang mga titulong relihiyos bagaman ang pangunahing tungkulin ay sumamba pa rin sa mga diyos ng estado. Ang prosesong ito ay dumating sa natural na konklusyon nito sa pag-unlad ng unang mga [[imperyo]] noong 2400 BCE. Ang mga taong tinatawag na mga [[Akkadian]] ay sumakop sa lambak sa ilalim ni [[Sargon I]] at nagtatag ng kanilang supremasya sa mga Sumerian at sumaklaw ng kanilang kontrol hanggang sa Syria sa mga baybayin. Ito ay nasundan ng paglawig ng kulturang kalakal na Kerak na nagpapakita ng mga apinidad sa [[Kaukasya]] at posibleng nauugnay sa kalaunang paglitaw ng mga [[Hurrian]]. Ito ay kasabay ng mga imperyo ng [[Ur]] noong 2200 BCE at 2100 BCE at ang [[Lumang Kahariang Babilonia]] noong 1800 BCE at 1700 BCE. Sa panhong ito, ang mga [[Kahariang Yamkhad]] sa [[Euphrates]] at [[Qatna]] sa [[Orontes]] ay mahahalagang mga estadong-siyudad ng rehiyong Syria. Samantala, mga katugmang pag-unlad ay nangyayari sa Ehipto na noong 3200 BCE ay naging isa sa [[Lumang Kaharian ng Ehipto]] at sa mga tao ng [[Lambak Indus]] sa hilagang-kanlurang India. Ang lahat ng mga kabihasnan ito ay nasa mayabong na mga lambak ilog kung saan ang agrikultura ay madali kapag ang mga dam at irigasyon ay naitayo upang kontrolin ang mga bahang tubig. Ito ay nagsimulang magbago noong wakas ng 3000 BCE habang ang mga siyudad ay nagsimulang kumalat sa kalapit sa mabundok na kawntry: sa mga [[Assyrian]] sa hilagang Mesopotamia, ang mga [[Cananeo]] sa Syria-Palestina, sa mga Minoan sa Creta at sa mga [[Hittie]] sa silangang Anatolia. Sa parehong panahon, ang iba't ibang mga imigrante gaya ng mga Hittite sa Anatoli at mga Griyegong Mycenean ay nagsimulang lumitaw sa mga labas na hangganan ng kabihasnan. Ang mga pangkat na ito ay nauugnay sa paglitaw ng magaan na may dalawang gulon na [[chariot]] ng digmaa at sa mga wikang Indo-Europeo. Ang mga kabayo at mga chariot ay nangangailangan ng maraming panahon at pananatili kaya ang paggamit ng mga ito ay pangunahing nakarestrikto sa isang maliit na nobilidad. May mga heroikong lipunan na pamilyar mula sa epiko tulad ng [[Iliad]] at ang [[Ramayana]]. Noong mga 1700 BCE at 1600 BCE, ang karamihan ng mas matandang mga sentro ay natabunan. Ang [[Babilonia]] ay nasako ng mga [[Kassite]] at ang kabihasna sa Lambak Indus ay pabagsak sanhi ng klima. Ang isang pang pangkat na [[Mitanni]] ay nagpasuko sa [[Assyria]] at sa isang panahon ay banta sa kahariang Hittite ngunit natalo ng dalawang ito noong gitna ng 1400 BCE. Ang iba't ibang mga kahariang Achaean ay umunlad sa Gresya na ang pinakakilala ang Mycenae at noong 1500 BCE ay nanaig sa mas matandang mga siyudad na Minoan. Ang mga Semitikong [[Hyksos]] ay gumamit ng mga bagong teknoloiya upang sakupin ang Ehipto ngunit napalayas na nag-iiwan sa imperyo ng [[Bagong Kaharian ng Ehipto]] na umunlad. Mula 1550 BCE hanggang 1100 BCE, ang karamihan ng Levant ay nasakop ng Ehipto na naoong huling kalahati ng panahong ito ay nakipagtalo sa Syria sa imperyong Hittite. Sa wakas ng 1300 BCE, ang lahat ng mga kapangyarihang ito ay biglaang gumuho. Ang mga siyudad sa buong silanganing Mediterraneo ay nilusob sa loob ilang mga dekate ng iba't ibang mga mananalakay. Pinalayas ng Ehipto ang mga mananalakay nito at sa sumunod na siglo ay lumiit sa sakop ng teritoryo nito at ang sentral na autoridad nito ay permanenteng humina. Ang tanging Assyria at Ehitpo ang nakatakas sa malaking pinsala.
===Panahong Bakal===
Ang [[pagguho ng Panahong Bronse]] ay nag-iwan ng ilang mga munting kaharian at mga estadong-siyudad. Ang mga sentrong Hittie ay nanatili sa hilagaang Syria kasama ng mga puertong Phoenician sa Canaan na nakatakas pagkawasak at umunlad s amga dakilang kapangyarihang pangkalakal. Noong 1200 BCE, ang karamihan ng looban nito gayundin ng Babilonia ay sinunggaban ng mga [[Arameo]] samantalang ang baybayin sa ngayong Gaza Strip ay tinirhan ng mga [[Pilisteo]]. Sa panahong ito, ang ilang mga inobasyon sa teknolihiya ay kumalat na ang pinakakilala ang paggawa sa bakal at [[alpabetong Penisyo]] na pinaunlad ng mga Penisyo o mga Cananeo noong 1600 BCE. Sa pag-akyat sa kapangyarihan ni [[Adad-nirari II]] noong 911 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay sumakop sa buong Sinaunang Malapit na Silangan noong ika-8 hanggang ika-7 siglo BCE na gumawa sa imperyong ito na pinakamalaking imperyo sa kasaysayan at itinturing ng mga historyan na ang '''kauna-unahang imperyo ng mundo''' sa kasaysayan. Ito ay namuno sa buong Mesopotamia, [[Levant]], [[Ehipto]], mga bahagi ng [[Anatolia]], [[Iran]] at [[Armenia]]. Sa panahon ng pamumuno ng haring Asiryong si [[Sinsharishkun]] (622–612 BCE), ang mga basalyo ng Asirya gaya ng [[Medes]], Babilonya, Ehipto, Lydia, at Aram ay tumigil sa pagbibigay ng [[tributo]] sa Asirya. Ang Imperyong Neo-Asirya ay bumagsak sa magkasanib na puwersa ng Medes sa pamumuno ni [[Cyaxares]] at ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa pamumuno ni [[Nabopolassar]] noong 609 BCE. Noong mga 550 BCE, ang [[Medes]] sa pamumuno ni [[Astyages]] ay bumagsak sa Persiyanong si [[Dakilang Ciro]] na nagtatag ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]]. Ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak kay Dakilang Ciro noong 539 BCE. Sa sumunod na ilang mga dekada ay idinagdag sa mga sakop nito ang Lydia sa Anatolia, Damascus, Babilonia at Ehipto gayundin ang pag-iisa ng kontrol nito sa talampas na Iranian na halos kasing layo India. Ang malawak na kaharian ay nahati sa iba't ibang mga [[satrapiya]] at pinamahalaan ayon sa modelong Asiryo ngunit may mas magaan na kamay. Sa panahong ito, ang [[Zoroastrianismo]] ang nanaig na relihiyon sa Persiya.
==Mga relihiyon ng Sinaunang Malapit na Silangan==
{{Main|Mga relihiyon ng Sinaunang Malapit na Silangan}}
[[File: Sumerian Worshiper.JPG|thumb|left|Isang mananampalatayang [[Sumeryo]] ca. 2800-2300 BCE]]
[[File:Ziggarat_of_Ur_001.jpg|thumb|320px|Ang [[Ziggurat ng Ur]] bilang parangal kay [[Sin (diyos)]]. Ang mga [[Sumeryo]] ay naniniwalang ang kanilang mga [[Diyos]] ay nakatira sa templo sa tuktok ng mga [[Ziggurat]] at tanging ang mga [[saserdote]] ang makakapasok rito.]]
[[File:P1050763 Louvre code Hammurabi face rwk.JPG|thumb|[[Kodigo ni Hammurabi]] na tinanggap ng haring si [[Hammurabi]] mula sa Diyos na si [[Shamash]] na '''Diyos ng [[araw (astronomiya)|araw]] at hustisya''' at anak ng mga Diyos na sina [[Sin (diyos)]] at [[Ningal]].]]
[[File:Pinudjem-II.jpg|left|thumb|Si [[Pinedjem II]], ang [[Dakilang Saserdote]] ni [[Amun]](990-969 BCE) mula sa [[Aklat ng Namatay]]( ginamit sa Sinaunang Ehipto mula 1550 BCE hanggang 50 BCE.]]
[[File:BehistunInscriptiondetail.jpg|225px|thumb|right|[[Inskripsiyong Behistun]]:''Sinabi ni [[Dario I ng Persiya]]: Sa biyaya ni [[Ahura Mazda]], Ako ay Hari. Ipinagkaloob sa akin ni Ahura Mazda ang Kaharian]]'']]
Ang mga sinaunang kabihasnan sa Sinaunang Malapit na Silangan ay malalim na naimpluwensiyahan ng kanilang mga paniniwalang espiritwal.<ref name="lamberg-karlovsky-p4">{{cite book |title=Ancient Civilizations: The Near East and Mesoamerica |author=Lamberg-Karlovsky, C. C. and Jeremy A. Sabloff |publisher=Benjamin/Cummings Publishing |year=1979 |pages=4}}</ref> Sila ay naniniwala na ang aksiyon ng [[diyos]] ay umiimpluwensiya sa lahat ng mga pangdaigdigang bagay. Sila ay naniniwala rin sa [[dibinasyon]] o kakayahan na manghula ng hinaharap.<ref name="lamberg-karlovsky-p4"/> Ang mga [[omen]] ay kadalasang isinusulat sa sinaunang Ehipto at Mesopotamia.<ref name="lamberg-karlovsky-p4"/> May mga malawak na kasanayan ang mga relihiyon sa Sinaunang Malapit na Silangan na karaniwang pinagsasaluhan: mga puripikasyon at mga ritwal ng paglilinis, mga templo, mga pista, mga batas na moral o legal, mga [[saserdote]] o pari, mga himno at panalangin, mga propesiya at mga propeta, kabilang buhay, mga diyos, anghel/espirito at demonyo at mga [[multo]], mga nagagalit na diyos, mga [[mito ng paglikha]] at mga manlilikhang diyos/diyosa, mga paghahandog (handog na hayop at halaman, mga [[libasyon]]), [[Politeismo]] ngunit ang ilan gaya ng Ehipto ay [[henoteismo|hen oteistiko]] na pagsamba sa iisang diyos ngunit tumatanggap sa pag-iral ng ibang mga [[diyos]] o [[monolatrismo|monolatrista]] gaya ng Mardukite. Ang mga [[Sinaunang Israelita]] sa simula ay [[politeistiko]] ngunit tumungo sa [[monolatrismo]] (pagsamba sa isang patrong diyos ngunit kumikilala sa pag-iral ng ibang mga diyos at kalaunan ay naging [[monoteismo|monoteistiko]] pagkatapos ng ika-6 siglo BCE), [[Teokrasya]], [[dibinasyon]] (dibinasyon sa pamamagitan ng mga panaginip, dibinasyon sa pamamagitan ng palabunutan) at iba pa. Para sa mga hari ng mga bansa o imperyo sa Sinaunang Malapit na Silangan, ang kanilang pambansan o patrong Diyos o mga Diyos ay responsable sa kanilang pagwawagi sa digmaan laban sa kanilang mga kaaway na bansa. Ang mga hari rin ang itinuturing na represtantibo o kinatawan ng kanilang mga Diyos sa mundo. Ang mga mamamayan ay umaasa sa kanilang mga Diyos upang palaguin ang kanilang mga panananim at humihingi ng tulong sa kanilang mga Diyos upang pagalingin ang mga karamdaman at pagpalain. Ang [[mummipikasyon]] ng mga Sinaunang Ehipsiyo ay isinasagawa upang ang mga namatay ay muling ipanganak sa [[kabilang buhay]]. Ang paniniwala sa [[mahika]] ay karaniwan rin sa Sinaunang Malapit na Silangan.<ref>https://www.smithsonianmag.com/smart-news/1500-year-old-magic-bowls-seized-in-jerusalem-raid-180979705/</ref> Halimbawa, ayon sa [[Aklat ng Exodo]], nang baguhin ni [[Aaron]] ang kanyang tungkod sa isang [[ahas]], ito ay nagawa rin ng mga mahikerong Ehipsiyo.(Exodo 7:11-13)
===Mga pambansa o patrong Diyos sa Sinaunang Malapit na Silangan===
*[[Enlil]]: Pinuno ng [[Panteon]] sa [[Sumerya]]
*[[Anu]]: [[Mesopotamia]]
*[[Anubis]], [[Horus]], [[Osiris]]: [[Sinaunang Ehipto]]
*[[Inshushinak]], [[Kiririsha]], [[Napirisha]]: [[Elam]]
*[[Zeus]]: Pinuno ng [[Panteon]] at isa sa [[Labindalawang Olimpiyano]] sa Sinaunang [[Gresya]]
*[[Dagon]]: [[Mga Filisteo]]
*[[Chemosh]] :[[Moab]]
*[[Ashur]]: [[Imperyong Neo-Asirya]]
*[[Ba'al]]: [[Phoenicia]]
*[[Hadad]]: [[Aram]]
*[[Apollo]]: [[Troya]]
*[[Milcom]] ([[Molokh]]) ayon sa [[Tanakh]]): [[Ammon]]
*[[Qos]]: [[Edom]]
*[[El (diyos)]](Diyos ng mga Diyos): [[Ugarit]]
*[[Amurru]]: [[Amorreo]]
*[[Teshub]]: [[Hiteo]]
*[[Marduk]]: [[Imperyong Neo-Babilonya]]
*[[Ahura Mazda]]: [[Imperyong Persiyano]]
*[[Hupiter (diyos)]]: [[Imperyong Romano]]
*[[Yahweh]], [[El (diyos)]]: [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at [[Kaharian ng Juda]]
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}
[[Kategorya:Sinaunang Malapit na Silangan]]
[[Kategorya:Bibliya]]
eu1szp3ng2yvag88h61bef3ok43fcvo
Palarong Paralimpiko ng ASEAN
0
194575
1959578
1835086
2022-07-31T03:20:25Z
Baokhang48812002
94274
/* Talaan ng mga Palarong Paralimpiko ng ASEAN */ long time no update, 11th para games is now ongoing in Indonesia instead of Vietnam and the 10th Para Games cancelled.
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Sporting Event Organization
|name = ASEAN Para Games
|image =
|size =
|caption = ASEAN Para Games Logo
|image2 =
|size2 =
|caption2 =
|abbreviation =
|motto =
|formation = [[2001 ASEAN Para Games]] in [[Kuala Lumpur]], [[Malaysia]]
|recurrence = 2 years
|last = [[2017 ASEAN Para Games]] in Kuala Lumpur, Malaysia
|purpose = Multi sport event for disabled people of the nations on the Southeast Asian sub-continent
|headquarters = Kuala Lumpur, Malaysia
|leader_title = President
|leader_name =Osoth Bhavilai
|website = {{URL|http://aseanparasports.org/}}{{Dead link|date=September 2017}}
|remarks =
}}
Ang '''Palarong Paralimpiko ng ASEAN''' o '''ASEAN Para Games''' ay isang palaro na ginaganap kada dalawang taon pagkatapos ng [[Palaro ng Timog Silangang Asya]] para sa mga atletang taga [[Timog-silangang Asya]].
Ang palarong ito ay kinalalahokan ng 11 bansa sa Timog-silangang Asya. Ang palarong ito ay hinango sa [[Palarong Paralimpiko]]. Kabilang ay ang mga pilay, bulag, ''amputee'' (o mga taong naputulan ng bahagi ng katawan) at yung may cerebral palsy.
Ang ASEAN Para Games ay nasa pamamahala ng ASEAN Para Sports Federation (APSF) at ginaganap sa parehong lugar kung saan ginaganap ang Palaro ng Timog-silangang Asya.<!-- [[File:ASEANPara.png|thumb|120px|ASEAN Para Games Unofficial Symbol (2003 - 2005)|link=Special:FilePath/ASEANPara.png]] -->
==Mga bansang lumahok==
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#E8E8E8"
! Pangalang NPC || Pormal na pangalan || Unang lumabas || Kodigong IPC || Ibang kodigong ginamit
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{INA}} || Republika ng Indonesia ||<center>2001</center> || <center>'''INA'''</center> || IDN ([[FIFA]], ISO)
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{CAM}} || Kaharian ng Cambodia ||<center>2001</center> || <center>'''CAM'''</center> || KHM (ISO)
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{BRU}} || Bansa ng Brunei, ang Tahanan ng Kapayapaan ||<center>2001</center> || <center>'''BRU'''</center> || BRN (ISO)
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{LAO}} || Demokratikong Republika ng Mamamayan ng Lao ||<center>2001</center> || <center>'''LAO'''</center> ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{MAS}}|| Pederasyon ng Malaysia ||<center>2001</center> || <center>'''MAS'''</center> || MYS (ISO)
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{Flag|Myanmar}} || Republika ng Unyon ng Myanmar ||<center>2001</center> || <center>'''MYA'''</center> || MMR (ISO)
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{PHI}} || Republika ng Pilipinas ||<center>2001</center> || <center>'''PHI'''</center> || PHL ([[International Organization for Standardization|ISO]], [[FIBA]])
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{SGP}} || Republika ng Singapore ||<center>2001</center> || <center>'''SGP'''</center> || SIN (1959–2016)
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{THA}} || Kaharian ng Thailand ||<center>2001</center> || <center>'''THA'''</center> ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{flag|East Timor}} || Demokratikong Republika ng Timor-Leste ||<center>2003</center> || <center>'''TLS'''</center> ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{VIE}} || Sosyalistang Republika ng Vietnam ||<center>2001</center> || <center>'''VIE'''</center> || VNM (ISO)
|}
== Talaan ng mga Palarong Paralimpiko ng ASEAN ==
{{location map+|Southeast Asia|width=700|float=center|caption=Mga punong-abalang lungsod ng Palarong Paralimpiko ng ASEAN|places={{Location map~|Southeast Asia|position=top|lat=3.13 |long=102.40|label=[[Kuala Lumpur|2001, 2009, 2017]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=21.01|long=105.51|label=[[Hanoi|2003]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=14.35|long=121.00|label=[[Manila|2005, ''2020'']]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=14.59|long=102.6|label=[[Nakhon Ratchasima|2008]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=-7.5667 |long=110.81667|label=[[Surakarta|2011]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=19.45|long=96.6|label=[[Naypyidaw|2014]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=1.3|long=103.8|label=[[Singapore|2015]]}} }}
{| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:88%; width:100%;"
|-
!Edisyon
!Taon
!{{nowrap|Punong-abalang bansa}}
!{{nowrap|Punong-abalang lungsod}}
!Binuksan ni
!Tanggapan ng tagapagbukas
!{{nowrap|Petsa}}
!Palakasan
!Mga kaganapan
!Mga bansa
!Mga kalaban
!Koponan na may mataas na ranggo
|-
|[[2001 ASEAN Para Games|I]]
|2001
|align=left|{{Flag|Malaysia}}
|align=left|[[Kuala Lumpur]]
|align=left|[[Mizan Zainal Abidin of Terengganu|Mizan Zainal Abidin]]
|align=left|[[Yang di-Pertuan Agong#Timbalan Yang di-Pertuan Agong|Diputadong hari ng Malaysia]]
|align=left| 26–29 Oktubre
|2
|341
|10
|≈600
|align=left|{{flagIOC2team|MAS|2001 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2003 ASEAN Para Games|II]]
|2003
|align=left|{{Flag|Vietnam}}
|align=left|[[Hanoi]]
|align=left|[[Pham Gia Khiem]]
|align=left|Diputadong punong ministro ng Vietnam
|align=left|21–27 Disyembre
|5
|287
|11'''[[#1|<sup>1</sup>]]'''
|≈800
|align=left|{{flagIOC2team|THA|2003 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2005 ASEAN Para Games|III]]
|2005
|align=left|{{Flag|Philippines}}
|align=left|[[Manila]]
|align=left|[[Lito Atienza]]
|align=left|Alkalde ng Maynila
|align=left|14–20 Disyembre
|10
|394
|11
|≈1000
|align=left|{{flagIOC2team|THA|2005 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2008 ASEAN Para Games|IV]]
|2008
|align=left|{{Flag|Thailand}}
|align=left|[[Nakhon Ratchasima Province|Nakhon Ratchasima]]
|align=left|[[Surayud Chulanont]]
|align=left|Punong ministro ng Thailand
|align=left|20–26 Enero
|14
|488
|11
|≈1000
|align=left|{{flagIOC2team|THA|2008 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2009 ASEAN Para Games|V]]
|2009
|align=left|{{Flag|Malaysia}}
|align=left|[[Kuala Lumpur]]<sup>'''[[#2|2]]'''</sup>
|align=left|[[Abdullah Ahmad Badawi]]
|align=left|Dating punong ministro ng Malaysia
|align=left|15–19 Agosto
|11
|409
|10
|≈1000
|align=left|{{flagIOC2team|THA|2009 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2011 ASEAN Para Games|VI]]
|2011
|align=left|{{Flag|Indonesia}}
|align=left|[[Surakarta]]
|align=left|[[Boediono]]
|align=left|Pangalawang Pangulo ng Indonesia
|align=left|15–20 Disyembre
|11
|380
|11
|≈1000
|align=left|{{flagIOC2team|THA|2011 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2014 ASEAN Para Games|VII]]
|2014
|align=left|{{Flag|Myanmar}}
|align=left|[[Naypyidaw]]
|align=left|[[Sai Mauk Kham]]
|align=left|Pangalawang Pangulo ng Myanmar
|align=left|14–20 Enero
|12
|359
|10
|1482
|align=left|{{flagIOC2team|INA|2014 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2015 ASEAN Para Games|VIII]]
|2015
|align=left|{{Flag|Singapore}}
|align=left|[[Singapore]]
|align=left|[[Tony Tan]]
|align=left|Pangulo ng Singapore
|align=left|3–9 Disyembre
|15
|336
|10
|1181
|align=left|{{flagIOC2team|THA|2015 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2017 ASEAN Para Games|IX]]
|2017
|align=left|{{Flag|Malaysia}}
|align=left|[[Kuala Lumpur]]
|align=left|[[Najib Razak]]
|align=left|Punong ministro ng Malaysia
|align=left|17–23 Setyembre
|16
|369
|11
|1452
|align=left|{{flagIOC2team|INA|2017 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2020 ASEAN Para Games|X]]
|2020
|align=left|{{Flag|Philippines}}
|align=left|[[Capas, Tarlac|Capas]] & [[Metro Manila]]
| colspan="7" align="left" |{{Center|''kinansela''}}
|align=left|
|-
|[[2022 ASEAN Para Games|XI]]
|2022
|align=left|{{Flag|Indonesia}}
|align=left|[[Surakarta]]
| style="text-align:center" |
|
|30 Hulyo - 6 Agosto
|
|
|
|
|align=left|
|-
|[[2023 ASEAN Para Games|XII]]
|2023
|align=left|{{Flag|Cambodia}}
|align=left|[[Phnom Penh]]
|colspan=7 style="text-align:center"|''Hinaharap ng kaganapan''
|align=left|
|-
|[[2026 ASEAN Para Games|XIII]]
|2026
|align=left|{{Flag|Thailand}}
|align=left|[[Chonburi]]
|colspan=7 style="text-align:center"|''Hinaharap ng kaganapan''
|align=left|
|-
|}
* <small><sup>'''[[#1|<sup>1</sup>]]'''</sup>Pormal na naisama ang Timor-Leste sa mga Palaro, na dinagdag ang mga kasaping bansa sa labing-isa.</small>
* <small><sup>'''[[#2|<sup>2</sup>]]'''</sup>Orihinal na binalak na gaganapin sa Laos.</small>
== Tala ng palakasan ==
{{col-begin}}
{{col-1-of-2}}'''Pangunahing palakasan'''
* [[File:Athletics pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic athletics|Athletics]] (2001, 2003, 2005, 2008, 2009, 2014, 2015, 2017)
* [[File:Powerlifting pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic powerlifting|Powerlifting]] (2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017)
* [[File:Judo pictogram.svg|17px]] [[Paralympic Judo|Judo]] (2005, 2008)
* [[File:Chess pictogram.svg|17px]] [[Chess]] (2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017)
'''Palakasang target'''
* [[File:Archery pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic archery|Archery]] (2008, 2011, 2014, 2015, 2017)
* [[File:Cycling (road) pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Para-cycling|Cycling]] (2017)
* [[File:Shooting pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic shooting|Target shooting]] (2008, 2015)
* [[File:Wheelchair fencing pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Wheelchair fencing]] (2005, 2008)
'''Palakasang pantubig'''
* [[File:Sailing pictogram.svg|17px]] [[Sailing (sport)|Sailing]] (2009, 2015)
* [[File:Swimming pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic swimming|Swimming]] (2001, 2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017)
{{col-2}}'''Pslakasang may bola at raketa'''
* [[File:Badminton pictogram.svg|17px]] [[Para-Badminton|Badminton]] (2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2015, 2017)
* [[File:Boccia pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Boccia]] (2008, 2014, 2015, 2017)
* [[File:Bowling pictogram.svg|17px]] [[Ten-pin bowling]] (2009, 2011, 2015, 2017)
* [[File:Football 5-a-side pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Five-a-side football]] (2014, 2015, 2017)
* [[File:Football 7-a-side pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[CP football]] (2014, 2015, 2017)
* [[File:Goalball pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Goalball]] (2005, 2008, 2011, 2014, 2015, 2017)
* [[File:Table tennis pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Para table tennis|Table tennis]] (2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017)
* [[File:Wheelchair basketball pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Wheelchair basketball]] (2005, 2008, 2009, 2015, 2017)
* [[File:Wheelchair tennis pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Wheelchair tennis]] (2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2017)
* [[File:Sitting volleyball pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Sitting volleyball]] (2009, 2011, 2014, 2017)
{{col-end}}
* <small>Boccia, ten-pin bowling, paglalayag at wheelchair fencing ay nagkaroon ng demonstrasyon sa Palarong Paralimpiko ng ASEAN ng 2005.</small>
**
{{reflist}}
==Mga panlabas na link==
* [https://web.archive.org/web/20030805093334/http://www.aseanparagames.org/ ASEAN Para Games Website]
* [https://web.archive.org/web/20020926172746/http://www.aseanparagames.com/ ASEAN Para Games Website 2]
* [https://web.archive.org/web/20030419024901/http://www.aseanparagames.net/ ASEAN Para Games Website 3]
* [https://web.archive.org/web/20160107040603/https://www.aseanparagames2015.com/about 8th ASEAN PARA GAMES 2015 Singapore]
* [https://web.archive.org/web/20111203180647/http://www.apg6solojateng.com/ 6th ASEAN PARA GAMES 2011 Solo - Jawa Tengah]
* [https://web.archive.org/web/20090414043938/http://www.nst.com.my/Current_News/NST/Monday/Sport/2530140/Article/index_html 5th Asean Para Games official launch]
* [https://web.archive.org/web/20071030193158/http://www.seagames2007.th/en/index.php?option=com_content&task=view&id=413&Itemid=199 SEAGames website]
* [https://web.archive.org/web/20080207180917/http://www.2007paragames.com/eng/Home/tabid/91/Default.aspx 4th ASEAN ParaGames website]
* [https://web.archive.org/web/20070206163328/http://www.aseanparasports.org/ ASEAN Para Sports Federation]
* [https://cilisos.my/malaysia-started-the-asean-para-games-16-years-ago-but-guess-who-won-every-single-year/ Malaysia started the ASEAN Para Games 16 years ago. But guess who won every single year? :(]
{{ASEAN Para Games}}
{{DEFAULTSORT:Asean Paragames}}
[[Kategorya:Palarong Olimpiko]]
tb2vbolp2hjwr22xdv7o4evsfaww6u9
1959581
1959578
2022-07-31T03:23:16Z
Baokhang48812002
94274
/* Talaan ng mga Palarong Paralimpiko ng ASEAN */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Sporting Event Organization
|name = ASEAN Para Games
|image =
|size =
|caption = ASEAN Para Games Logo
|image2 =
|size2 =
|caption2 =
|abbreviation =
|motto =
|formation = [[2001 ASEAN Para Games]] in [[Kuala Lumpur]], [[Malaysia]]
|recurrence = 2 years
|last = [[2017 ASEAN Para Games]] in Kuala Lumpur, Malaysia
|purpose = Multi sport event for disabled people of the nations on the Southeast Asian sub-continent
|headquarters = Kuala Lumpur, Malaysia
|leader_title = President
|leader_name =Osoth Bhavilai
|website = {{URL|http://aseanparasports.org/}}{{Dead link|date=September 2017}}
|remarks =
}}
Ang '''Palarong Paralimpiko ng ASEAN''' o '''ASEAN Para Games''' ay isang palaro na ginaganap kada dalawang taon pagkatapos ng [[Palaro ng Timog Silangang Asya]] para sa mga atletang taga [[Timog-silangang Asya]].
Ang palarong ito ay kinalalahokan ng 11 bansa sa Timog-silangang Asya. Ang palarong ito ay hinango sa [[Palarong Paralimpiko]]. Kabilang ay ang mga pilay, bulag, ''amputee'' (o mga taong naputulan ng bahagi ng katawan) at yung may cerebral palsy.
Ang ASEAN Para Games ay nasa pamamahala ng ASEAN Para Sports Federation (APSF) at ginaganap sa parehong lugar kung saan ginaganap ang Palaro ng Timog-silangang Asya.<!-- [[File:ASEANPara.png|thumb|120px|ASEAN Para Games Unofficial Symbol (2003 - 2005)|link=Special:FilePath/ASEANPara.png]] -->
==Mga bansang lumahok==
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#E8E8E8"
! Pangalang NPC || Pormal na pangalan || Unang lumabas || Kodigong IPC || Ibang kodigong ginamit
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{INA}} || Republika ng Indonesia ||<center>2001</center> || <center>'''INA'''</center> || IDN ([[FIFA]], ISO)
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{CAM}} || Kaharian ng Cambodia ||<center>2001</center> || <center>'''CAM'''</center> || KHM (ISO)
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{BRU}} || Bansa ng Brunei, ang Tahanan ng Kapayapaan ||<center>2001</center> || <center>'''BRU'''</center> || BRN (ISO)
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{LAO}} || Demokratikong Republika ng Mamamayan ng Lao ||<center>2001</center> || <center>'''LAO'''</center> ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{MAS}}|| Pederasyon ng Malaysia ||<center>2001</center> || <center>'''MAS'''</center> || MYS (ISO)
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{Flag|Myanmar}} || Republika ng Unyon ng Myanmar ||<center>2001</center> || <center>'''MYA'''</center> || MMR (ISO)
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{PHI}} || Republika ng Pilipinas ||<center>2001</center> || <center>'''PHI'''</center> || PHL ([[International Organization for Standardization|ISO]], [[FIBA]])
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{SGP}} || Republika ng Singapore ||<center>2001</center> || <center>'''SGP'''</center> || SIN (1959–2016)
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{THA}} || Kaharian ng Thailand ||<center>2001</center> || <center>'''THA'''</center> ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{flag|East Timor}} || Demokratikong Republika ng Timor-Leste ||<center>2003</center> || <center>'''TLS'''</center> ||
|- bgcolor="#FFFFFF"
| {{VIE}} || Sosyalistang Republika ng Vietnam ||<center>2001</center> || <center>'''VIE'''</center> || VNM (ISO)
|}
== Talaan ng mga Palarong Paralimpiko ng ASEAN ==
{{location map+|Southeast Asia|width=700|float=center|caption=Mga punong-abalang lungsod ng Palarong Paralimpiko ng ASEAN|places={{Location map~|Southeast Asia|position=top|lat=3.13 |long=102.40|label=[[Kuala Lumpur|2001, 2009, 2017]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=21.01|long=105.51|label=[[Hanoi|2003]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=14.35|long=121.00|label=[[Manila|2005, ''2020'']]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=14.59|long=102.6|label=[[Nakhon Ratchasima|2008]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=-7.5667 |long=110.81667|label=[[Surakarta|2011]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=19.45|long=96.6|label=[[Naypyidaw|2014]]}} {{Location map~|Southeast Asia|position=|lat=1.3|long=103.8|label=[[Singapore|2015]]}} }}
{| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:88%; width:100%;"
|-
!Edisyon
!Taon
!{{nowrap|Punong-abalang bansa}}
!{{nowrap|Punong-abalang lungsod}}
!Binuksan ni
!Tanggapan ng tagapagbukas
!{{nowrap|Petsa}}
!Palakasan
!Mga kaganapan
!Mga bansa
!Mga kalaban
!Koponan na may mataas na ranggo
|-
|[[2001 ASEAN Para Games|I]]
|2001
|align=left|{{Flag|Malaysia}}
|align=left|[[Kuala Lumpur]]
|align=left|[[Mizan Zainal Abidin of Terengganu|Mizan Zainal Abidin]]
|align=left|[[Yang di-Pertuan Agong#Timbalan Yang di-Pertuan Agong|Diputadong hari ng Malaysia]]
|align=left| 26–29 Oktubre
|2
|341
|10
|≈600
|align=left|{{flagIOC2team|MAS|2001 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2003 ASEAN Para Games|II]]
|2003
|align=left|{{Flag|Vietnam}}
|align=left|[[Hanoi]]
|align=left|[[Pham Gia Khiem]]
|align=left|Diputadong punong ministro ng Vietnam
|align=left|21–27 Disyembre
|5
|287
|11'''[[#1|<sup>1</sup>]]'''
|≈800
|align=left|{{flagIOC2team|THA|2003 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2005 ASEAN Para Games|III]]
|2005
|align=left|{{Flag|Philippines}}
|align=left|[[Manila]]
|align=left|[[Lito Atienza]]
|align=left|Alkalde ng Maynila
|align=left|14–20 Disyembre
|10
|394
|11
|≈1000
|align=left|{{flagIOC2team|THA|2005 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2008 ASEAN Para Games|IV]]
|2008
|align=left|{{Flag|Thailand}}
|align=left|[[Nakhon Ratchasima Province|Nakhon Ratchasima]]
|align=left|[[Surayud Chulanont]]
|align=left|Punong ministro ng Thailand
|align=left|20–26 Enero
|14
|488
|11
|≈1000
|align=left|{{flagIOC2team|THA|2008 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2009 ASEAN Para Games|V]]
|2009
|align=left|{{Flag|Malaysia}}
|align=left|[[Kuala Lumpur]]<sup>'''[[#2|2]]'''</sup>
|align=left|[[Abdullah Ahmad Badawi]]
|align=left|Dating punong ministro ng Malaysia
|align=left|15–19 Agosto
|11
|409
|10
|≈1000
|align=left|{{flagIOC2team|THA|2009 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2011 ASEAN Para Games|VI]]
|2011
|align=left|{{Flag|Indonesia}}
|align=left|[[Surakarta]]
|align=left|[[Boediono]]
|align=left|Pangalawang Pangulo ng Indonesia
|align=left|15–20 Disyembre
|11
|380
|11
|≈1000
|align=left|{{flagIOC2team|THA|2011 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2014 ASEAN Para Games|VII]]
|2014
|align=left|{{Flag|Myanmar}}
|align=left|[[Naypyidaw]]
|align=left|[[Sai Mauk Kham]]
|align=left|Pangalawang Pangulo ng Myanmar
|align=left|14–20 Enero
|12
|359
|10
|1482
|align=left|{{flagIOC2team|INA|2014 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2015 ASEAN Para Games|VIII]]
|2015
|align=left|{{Flag|Singapore}}
|align=left|[[Singapore]]
|align=left|[[Tony Tan]]
|align=left|Pangulo ng Singapore
|align=left|3–9 Disyembre
|15
|336
|10
|1181
|align=left|{{flagIOC2team|THA|2015 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2017 ASEAN Para Games|IX]]
|2017
|align=left|{{Flag|Malaysia}}
|align=left|[[Kuala Lumpur]]
|align=left|[[Najib Razak]]
|align=left|Punong ministro ng Malaysia
|align=left|17–23 Setyembre
|16
|369
|11
|1452
|align=left|{{flagIOC2team|INA|2017 ASEAN Para Games}}
|-
|[[2020 ASEAN Para Games|X]]
|2020
|align=left|{{Flag|Philippines}}
|align=left|[[Capas, Tarlac|Capas]] & [[Metro Manila]]
| colspan="7" align="left" |{{Center|''Kinansela dahil sa [[pandemya ng COVID-19]]''}}
|align=left|
|-
|[[2022 ASEAN Para Games|XI]]
|2022
|align=left|{{Flag|Indonesia}}
|align=left|[[Surakarta]]
| style="text-align:center" |
|
|30 Hulyo - 6 Agosto
|
|
|
|
|align=left|
|-
|[[2023 ASEAN Para Games|XII]]
|2023
|align=left|{{Flag|Cambodia}}
|align=left|[[Phnom Penh]]
|colspan=7 style="text-align:center"|''Hinaharap ng kaganapan''
|align=left|
|-
|[[2026 ASEAN Para Games|XIII]]
|2026
|align=left|{{Flag|Thailand}}
|align=left|[[Chonburi]]
|colspan=7 style="text-align:center"|''Hinaharap ng kaganapan''
|align=left|
|-
|}
* <small><sup>'''[[#1|<sup>1</sup>]]'''</sup>Pormal na naisama ang Timor-Leste sa mga Palaro, na dinagdag ang mga kasaping bansa sa labing-isa.</small>
* <small><sup>'''[[#2|<sup>2</sup>]]'''</sup>Orihinal na binalak na gaganapin sa Laos.</small>
== Tala ng palakasan ==
{{col-begin}}
{{col-1-of-2}}'''Pangunahing palakasan'''
* [[File:Athletics pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic athletics|Athletics]] (2001, 2003, 2005, 2008, 2009, 2014, 2015, 2017)
* [[File:Powerlifting pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic powerlifting|Powerlifting]] (2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017)
* [[File:Judo pictogram.svg|17px]] [[Paralympic Judo|Judo]] (2005, 2008)
* [[File:Chess pictogram.svg|17px]] [[Chess]] (2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017)
'''Palakasang target'''
* [[File:Archery pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic archery|Archery]] (2008, 2011, 2014, 2015, 2017)
* [[File:Cycling (road) pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Para-cycling|Cycling]] (2017)
* [[File:Shooting pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic shooting|Target shooting]] (2008, 2015)
* [[File:Wheelchair fencing pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Wheelchair fencing]] (2005, 2008)
'''Palakasang pantubig'''
* [[File:Sailing pictogram.svg|17px]] [[Sailing (sport)|Sailing]] (2009, 2015)
* [[File:Swimming pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Paralympic swimming|Swimming]] (2001, 2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017)
{{col-2}}'''Pslakasang may bola at raketa'''
* [[File:Badminton pictogram.svg|17px]] [[Para-Badminton|Badminton]] (2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2015, 2017)
* [[File:Boccia pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Boccia]] (2008, 2014, 2015, 2017)
* [[File:Bowling pictogram.svg|17px]] [[Ten-pin bowling]] (2009, 2011, 2015, 2017)
* [[File:Football 5-a-side pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Five-a-side football]] (2014, 2015, 2017)
* [[File:Football 7-a-side pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[CP football]] (2014, 2015, 2017)
* [[File:Goalball pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Goalball]] (2005, 2008, 2011, 2014, 2015, 2017)
* [[File:Table tennis pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Para table tennis|Table tennis]] (2003, 2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2015, 2017)
* [[File:Wheelchair basketball pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Wheelchair basketball]] (2005, 2008, 2009, 2015, 2017)
* [[File:Wheelchair tennis pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Wheelchair tennis]] (2005, 2008, 2009, 2011, 2014, 2017)
* [[File:Sitting volleyball pictogram (Paralympics).svg|17px]] [[Sitting volleyball]] (2009, 2011, 2014, 2017)
{{col-end}}
* <small>Boccia, ten-pin bowling, paglalayag at wheelchair fencing ay nagkaroon ng demonstrasyon sa Palarong Paralimpiko ng ASEAN ng 2005.</small>
**
{{reflist}}
==Mga panlabas na link==
* [https://web.archive.org/web/20030805093334/http://www.aseanparagames.org/ ASEAN Para Games Website]
* [https://web.archive.org/web/20020926172746/http://www.aseanparagames.com/ ASEAN Para Games Website 2]
* [https://web.archive.org/web/20030419024901/http://www.aseanparagames.net/ ASEAN Para Games Website 3]
* [https://web.archive.org/web/20160107040603/https://www.aseanparagames2015.com/about 8th ASEAN PARA GAMES 2015 Singapore]
* [https://web.archive.org/web/20111203180647/http://www.apg6solojateng.com/ 6th ASEAN PARA GAMES 2011 Solo - Jawa Tengah]
* [https://web.archive.org/web/20090414043938/http://www.nst.com.my/Current_News/NST/Monday/Sport/2530140/Article/index_html 5th Asean Para Games official launch]
* [https://web.archive.org/web/20071030193158/http://www.seagames2007.th/en/index.php?option=com_content&task=view&id=413&Itemid=199 SEAGames website]
* [https://web.archive.org/web/20080207180917/http://www.2007paragames.com/eng/Home/tabid/91/Default.aspx 4th ASEAN ParaGames website]
* [https://web.archive.org/web/20070206163328/http://www.aseanparasports.org/ ASEAN Para Sports Federation]
* [https://cilisos.my/malaysia-started-the-asean-para-games-16-years-ago-but-guess-who-won-every-single-year/ Malaysia started the ASEAN Para Games 16 years ago. But guess who won every single year? :(]
{{ASEAN Para Games}}
{{DEFAULTSORT:Asean Paragames}}
[[Kategorya:Palarong Olimpiko]]
cmph17udh41a58mrbmt1gyl8zs1alp8
Kapitan Laut Buisan
0
195038
1959737
1672859
2022-07-31T09:07:26Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox monarch
| name =Buisan
| title =[[Monarko|Sultan]]
| image=
| caption =
| reign =[[Maguindanao|Kasultanan ng Maguindanao]]: 1597–1619
| coronation =
| othertitles =Datu Katchil<br> Sultan Laut Buisan
| full name =Kapitan Laut Buisan
| predecessor =
| successor =[[Muhammad Dipatuan Kudarat]]
| suc-type =
| heir =
| queen =
| consort =
| spouse 1 =
| spouse 2 =
| spouse 3 =
| spouse 4 =
| spouse 5 =
| spouse 6 =
| issue =
| royal house =
| dynasty =
| royal anthem =
| father =
| mother =
| birth_date =
| birth_place =
| death_date =1619
| death_place =
| date of burial =
| place of burial =
|}}
Si '''Kapitan Laut Buisan''' (namuno: 1597–1619), kilala din bilang '''Datu Katchil''' o '''Sultan Laut Buisan''', ay ang ika-anim na [[Maguindanao|Sultan ng Maguindanao]] sa [[Pilipinas]]. Isa siyang inaapo ni [[Mohammed Kabungsuwan|Shariff Kabungsuwan]], isang [[Muslim]] na misyonaryo na nagturo ng [[Islam]] sa [[Pilipinas]].<ref>{{cite web|title=MAGUINDANAO|url=http://www.geocities.com/lppsec/pp/maguindanao.htm|accessdate=13 Hulyo 2012|archive-date=2009-10-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20091019185252/http://geocities.com/lppsec/pp/maguindanao.htm|url-status=dead}}</ref>
==Buhay==
Si Buisan ay ang nakakabatang kalahating-kapatid ni Sultan Dimasangcay Adel (namuno: 1578–1585) at ni Sultan Gugu Sarikula (namuno: 1585–1597), na parehong may kaugnayan sa [[Sulu|Sultanato ng Sulu]].<ref name=majur>{{cite book|last=Majur|first=Cesar Adib|title=Muslims in the Philippines|year=1999|publisher=University of the Philippines Press}}</ref> Namuno siya higit sa inaanak niya, ang Rajah Muda or ''prinsipeng tagapagmana'', pagkatapos mamatay ni Sarikula. Ang Rajah Muda ay anak ni Dimasangcay.<ref name=majur/> Noong 1597, natalo si Buisan sa Labanan ng Buayan. Kaya noong 1602 ay nakipagsundo siya kay Rajah Sirongan sa paglusob sa [[Cuyo, Palawan|Cuyo]] at Calamianes sa pamamagitan ng 100 bangka.<ref>{{cite web|title=KAPITAN LAUT BUISAN|url=http://www.msc.edu.ph/centennial/hero/armm/page6.html|accessdate=11 July 2012}}</ref> Noong 1603, nahuli ni Buisan si Melchor Hurtado, isang Heswitang pari, at ito ang nagpatibay sa alyansa niya sa mga datu ng [[Leyte]]. Ngunit, dahil sa isang hindi matagumpay na ''pangangayaw'' (''pangangayaw'' ang tawag sa paglusob ng mga bayan upang manguha ng mga alipin) noong 1606, si Buisan at ang Rajah Muda ay lumayo mula kay Sirongan at nagtatag ng bagong bayan sa Cotabato. Kinalaunan, humina ang impluwensiya ni Sirongan pagkatapos nitong pumayag na makipagsundo sa mga Kastila. Sinundan si Buisan ng kanyang anak, si [[Muhammad Dipatuan Kudarat]] (namuno: 1619-1671), na unang nakilala sa kanyang bayan dahil sa isang pangagayaw noong 1616.<ref>{{cite book|last=Quirino|first=Carlos|title=Who's Who in Philippine History}}</ref>
==Tingnan din==
*[[Muhammad Dipatuan Kudarat]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kaurian:Mga Pilipino]]
[[Kaurian:Mga Muslim]]
[[Kaurian:Mga maharlika]]
[[Kaurian:Panahong kolonyal ng Espanyol sa Pilipinas]]
l2echgt0blzpq7v726vana5jqg19xex
Argos
0
197633
1959624
1940598
2022-07-31T05:01:48Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Greek Dimos
|name = Argos
|name_local = Άργος
|image_map = Dimos Argous.png
|image_skyline = Grækenlands ældste teater i Argos(10.07.05).JPG
|caption_skyline = View of Argos, seen from the ancient theatre.
|city_flag =
|city_seal = <!-- Argos Siegel.png -->
|map_caption = Location within the regional unit
|periph = [[Peloponnese (region)|Peloponnese]]
|periphunit = [[Argolis]]
|municipality = [[Argos-Mykines]]
|pop_community = 24700
|population_as_of =2001
|area =
|pop_municunit = 29228
|area_municunit = 138.138
|elevation = 42
|elevation_min =
|elevatino_max =
|lat_deg = 37
|lat_min = 37
|lon_deg = 22
|lon_min = 43
|postal_code = 21200
|area_code = 2751
|licence = AP
|mayor = Vasilios Mpoures
|since =
|party =
|website = [http://www.argos.gr www.argos.gr]
}}
Ang '''Argos''' ([[Wikang Griyego]]: '''Ἄργος''', ''Árgos,'' {{IPA-el|ˈarɣos|}}) ay isang siyudad at dating munisipalidad sa [[Argolis]] sa [[Peloponnese (region)|Peloponnese]], [[Gresya]]. Simula 2001, ang lokal na pamahalaan ay nireporma ito bilang bahagai ng munisipalidad ng [[Argos-Mykines]] kung saan ay isang itong unit na munisipal.<ref name=Kallikratis>[http://www.kedke.gr/uploads2010/FEKB129211082010_kallikratis.pdf Kallikratis law] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180612141917/http://www.kedke.gr/uploads2010/FEKB129211082010_kallikratis.pdf |date=2018-06-12 }} Greece Ministry of Interior {{in lang|el}}</ref> Ito ay 11 km mula sa [[Nafplion]] na isang historikong daungan. Isa itong tirahan sa sinaunang panahon at patuloy na tinatirhan ng mga tao sa nakaraang 7000 taon <ref name="Bolender2010">{{cite book|last=Bolender|first=Douglas J.|title=Eventful Archaeologies: New Approaches to Social Transformation in the Archaeological Record|url=http://books.google.com/books?id=TSLeX0GRNqwC&pg=PA129&dq=Argos+%2B+Albanian&hl=en&ei=fBUfTbjvDI2v8QOT1sHpBQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&ved=0CEgQ6AEwBzge#v=onepage&q=The%20Venetians%20repopulated%20the%20town%20and%20region%20with%20Albanian%20colonists&f=false|accessdate=1 Enero 2011|date=2010-09-17|publisher=SUNY Press|isbn=978-1-4384-3423-0|pages=129–}}</ref> na gumagawa ritong isa sa pinakamatandang mga siyudad sa Gresya at Europa. ito ay bahagi ng [[Most Ancient European Towns Network]].<ref name="Members">{{cite web |url=http://www.argos.gr/diktyoe.htm |title=diktyo |first= |last=MAETN |work=classic-web.archive.org |year=1999 [last update] |accessdate=19 Mayo 2011 |archive-date=2005-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20051022022345/http://www.argos.gr/diktyoe.htm |url-status=dead }}</ref> Bilang isang lokasyong stratehiko sa mayabong na kapatagan ng Argolis, ang Argos ay isang pangunahing muog noong [[panahong Mycenaean]]. Sa mga panahong klasiko, ang Argos ay isang makapangyarihang katunggali ng [[Sparta]] para sa pananagig sa Peloponneses ngunit kalaunang pinatalsik ng ibang mga siyudad-estadong Griyego pagkatapos manatiling neutro noong [[Mga Digmaang Greko-Persa]] ''(Persian)''. Ang maraming mga sinaunang monumento ay matatagpuan sa siyudad na ito sa kasalukuyan na ang pinakakilala ang [[Heraion ng Argos]].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga sinaunang siyudad na Griyego]]
29d28otyf4gjqmz953yxqjuz9g02ixy
Sokushinbutsu
0
201282
1959488
1876233
2022-07-31T01:12:36Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Ang mga '''Sokushinbutsu''' ({{linktext|即|身|仏}}) ang mga [[monghe]] o [[saserdote]]ng [[Budismo|Budista]] na nagsanhi ng kanilang mga kamatayan sa isang paraan na nagresulta sa kanilang [[mummipikasyon]]. Ang pagsasanay na ito ay iniulat na nangyaring halos eksklusibo sa hilagaang [[Hapon]] sa palibot ng [[Prepekturang Yamagata]]. Pinaniniwalaang maraming mga daang daang monghe ay sumubok sa kasanayang ito ngunit tanging 24 mga mummipikasyon ang natuklasan hanggang sa kasalukuyan. Sa kasalukuyan, ang pagsasanay ay hindi itinataguyod o sinasanay ng anumang sekta ng [[Budismo]] at sa katunayan ay ipinagbawal sa Hapon.
==Kasanayan==
Sa loob ng 1,000 araw, ang mga saserdoteng Budista ay kakain lamang ng isang espesyal na diyeta na binubuo lamang ng mga [[mani]] at buto habang lumalahok sa isang rehimen ng rigorosong gawaing pisikal na nag-aalis sa kanilang katawan ng taba. Pagkatapos ay kumakain lamang sila ng bark at mga ugat sa isa pang 1,000 araw at nagsisimulang uminom ng isang nakalalasong tsaa mula sa katas ng isang punong Urushi na karaniwang ginagamit sa mga mangkok na laquer. Ito ay nagsasanhi ng pagsusuka at isang mabilis na pagkawala ng mga pluido sa katawan at ang pinakamahalaga ay gumagawa ito sa katawan na labis na nakalalason upang kainin ng mga maggot. Sa huli, ang nagmumipikasyon sa sariling monghe ay nagsasara ng kanyang sarili sa isang libingang bato na bahagyang mas malaki sa kanyang katawan kung saan ay hindi siya makagagalaw mula sa [[posisyong lotus]]. Ang kanyang tanging ugnayan sa labas ng libingan ay isang tubo ng hangin at isang kampana. Sa bawat araw, siya kanyang pinaiingay ang kampana upang ipaalam sa mga nasa labas na siya ay buhay pa rin. Kapag huminto na ang pag-iingay ng kampana, ang tubo ay inaalis at ang libingan ay sinasara. Pagkatapos isara ang libingan, ang ibang mga mongheng Budista ng templo ay maghihintay ng isa pang 1,000 araw at bubuksan ang libingan upang makita kung ang mummipikasyon ay naging matagumpay. Kung ito ay naging matagumpay, ang bangkay ay agad na nakikita bilang isang Buddha at inilalagay sa templo para makita. Sa karaniwan, ang bangkay ay nabubulok. Bagaman ang mga nabulok na bangkay ay hindi nakikitang tunay na Buddha kung hindi naging mummy, ang mga ito ay hinahangaan pa rin at pinapipitaganan dahil sa kanilang dedikasyon at espirito.
==Mga karagdagang babasahin==
* {{cite journal |last=Hori |first=Ichiro |year=1962 |title=Self-Mummified Buddhas in Japan. An Aspect of the Shugen-Dô ("Mountain Asceticism") Sect |journal=History of Religions |volume=1 |issue=2 |pages=222–242 |accessdate= 2007-06-28 |doi=10.1086/462445 |issn=0018-2710 |jstor=1062053}}
*Hijikata, M. (1996). Nihon no Miira Butsu wo Tazunete. [Visiting Japanese Buddhist Mummies]. Tokyo: Shinbunsha.
*Hori, I. (1962). Self-mummified Buddhas in Japan: An aspect of Shugendō (mountain asceticism) sect. History of Religions, 1(2), 222-242.
*Jeremiah, K. (2010). Living Buddhas: The Self-Mummified Monks of Yamagata, Japan. North Carolina: McFarland Publishing Company.
*Jeremiah, K. (2009). Corpses: Tales from the crypt. Kansai Time Out, 387, 8-10.
*Jeremiah, K. (2007). Asceticism and the Pursuit of Death by Warriors and Monks. Journal of Asian Martial Arts, 16(2), 18-33.
*Matsumoto, A. (2002). Nihon no Miira Butsu. [Japanese Buddhist Mummies]. Tokyo: Rokkō Shuppan.
*Raveri, M. (1992). Il corpo e il paradiso: Le tentazioni estreme dell’ascesi. [The Body and Paradise: Extreme Practices of Ascetics]. Venice, Italy: Saggi Marsilio Editori.
==Mga panlabas na kawing==
* [https://web.archive.org/web/20091024015321/http://geocities.com/gabigreve2000/mummiesinjapan.html Daruma Forums] - photos and descriptions of travelling to see Sokushinbutsu
* http://sites.google.com/site/selfmummifiedmonks/ -Some great pictures of self-mummified monks.
* http://www.mcfarlandpub.com/book-2.php?id=978-0-7864-4880-7 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120224205357/http://www.mcfarlandpub.com/book-2.php?id=978-0-7864-4880-7 |date=2012-02-24 }} -A link to the only English-language book on the subject.
* [http://www.environmentalgraffiti.com/news-self-mummification-buddhist-monks Sokushinbutsu: The Torturous Self Mummification of Buddhist Monks] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110828140344/http://www.environmentalgraffiti.com/news-self-mummification-buddhist-monks |date=2011-08-28 }}
* [http://skeptoid.com/episodes/4126 The Incorruptables]
[[Kategorya:Budismo sa Hapon]]
[[Kategorya:Pagpapatiwakal]]
[[Kategorya:Mga mummy]]
b43cd1nno4i3z054fbi2i3z6wp6s35u
Papua New Guinea
0
201401
1959416
1940984
2022-07-30T12:10:03Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|native_name = Independent State of Papua New Guinea <br>''Independen Stet bilong Papua Niugini''
|conventional_long_name = Malayang Estado ng Papua New Guinea
|common_name = Papua New Guinea
|image_flag =Flag of Papua New Guinea.svg
|image_coat =
|symbol_type = Emblem
|image_map = Papua New Guinea (orthographic projection).svg
|national_motto =''[[Unity in diversity]]''<ref>{{cite web | title=Stable Government, Investment Initiatives, and Economic Growth | work=Keynote address to the 8th Papua New Guinea Mining and Petroleum Conference (Google cache) | date=2004-12-06 | author=Sir Michael Somare | url=http://www.pm.gov.pg/pmsoffice/PMsoffice.nsf/pages/B6475E51C894229B4A256F6900141A4B?OpenDocument | accessdate=2007-08-09 | archive-date=2006-06-28 | archive-url=https://web.archive.org/web/20060628014059/http://www.pm.gov.pg/pmsoffice/PMsoffice.nsf/pages/B6475E51C894229B4A256F6900141A4B?OpenDocument | url-status=dead }}</ref>
|official_languages =[[English language|English]], [[Tok Pisin]], [[Hiri Motu language|Hiri Motu]]<ref>{{Cite web |title=Official languages of Papua New Guinea |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pp.html#People |access-date=2011-08-06 |archive-date=2016-05-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160516013218/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook//geos/pp.html#People |url-status=dead }}</ref>
|capital =[[Port Moresby]]
|largest_city=[[Port Moresby]]
|government_type=[[Federalism|Federal]] [[Parliamentary Democracy]] and [[Constitutional monarchy]]
|leader_title1 = [[Monarch of Papua New Guinea|Queen]]
|leader_title2 = [[Governor-General of Papua New Guinea|Governor General]]
|leader_title3 = [[Prime Minister of Papua New Guinea|Prime Minister]]
|leader_name1 = [[Elizabeth II]]
|leader_name2 = [[Bob Dadae]]
|leader_name3 = [[James Marape]]
|area_rank=54th
|area_km2 = 462840
|area_sq_mi = 178703<!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->
|percent_water=2
|population_estimate = 6,732,000<ref>United Nations, Department of Economic and Social Affairs Population Division (2009). World Population Prospects, Table A.1. 2008 revision. [http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf UN.org]. Retrieved 2009-08-28.</ref>
|population_estimate_year = 2009
|population_estimate_rank = 101st
|population_census = 5,190,783
|population_census_year = 2000
|population_density_km2 = 14.5
|population_density_sq_mi= 37.7<!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->
|population_density_rank = 201st
|sovereignty_type=[[Independence]]
|established_event1=from [[Australia]]
|established_date1 = 16 September 1975
|currency=[[Papua New Guinean kina]]
|currency_code=PGK
|time_zone=[[Australian Eastern Standard Time|AEST]]
|utc_offset=+10
|time_zone_DST=''not observed (as of 2005)''
|utc_offset_DST=+10
|national_anthem=''[[O Arise, All You Sons]]''<ref>{{cite web | title=Never more to rise | work=The National (February 6, 2006) | url=http://www.thenational.com.pg/020606/w5.htm | accessdate=2005-01-19 | archive-date=2007-07-13 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070713212154/http://www.thenational.com.pg/020606/w5.htm | url-status=dead }}</ref>
|drives_on = left
|cctld=[[.pg]]
|calling_code=[[+675]]
|GDP_PPP_year = 2010
|GDP_PPP = $14.947 billion<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?sy=2008&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=853&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=57&pr.y=1 |title=Papua New Guinea|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2011-04-21}}</ref>
|GDP_PPP_rank =
|GDP_PPP_per_capita = $2,300<ref name=imf2/>
|GDP_PPP_per_capita_rank =
|GDP_nominal = $9.668 billion<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_rank =
|GDP_nominal_year = 2010
|GDP_nominal_per_capita = $1,488<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_per_capita_rank =
|HDI_year = 2010
|HDI = 0.431
| HDI_change = {{increase}} <!-- increase/decrease/steady -->
| HDI_ref =
|HDI_rank = 140th
|Gini = 50.9
|Gini_year = 1996
|demonym = Papua New Guinean
|footnotes=
}}
[[Talaksan:Location Alotau.png|thumb|left]]
Ang '''Papua New Guinea''' na opisyal na tinutukoy na '''Malayang Estado ng Papua New Guinea''' (Ingles: ''Independent State of Papua New Guinea'') ay isang bansa sa [[Oceania]], sinasakop ang silangang kalahati ng pulo ng [[Bagong Guinea]] at ilang mga panlabas na pulo (ang mga lalawigan ng [[Indonesia]] ng [[Papua (lalawigan ng Indonesia)|Papua]] at [[Kanlurang Irian Jaya|Kanlurang Irian Jaya (''Irian Jaya Barat'')]] ang sumasakop ng natitirang kalahati ng Bagong Guinea). Matatagpuan ito sa [[Karagatang Pasipiko]], sa isang rehiyon na ikinahulugan noong ika-19 siglo bilang [[Melanesia]]. [[Port Moresby]] ang kapital at isa sa mga ilang pangunahing lungsod nito.
== Talasanggunian ==
{{reflist}}
{{Oceania}}
[[Kategorya:Mga bansa sa Oceania]]
m3r6q7m9lc30x7219eqh6d8xizbop9x
Amytis
0
208212
1959611
1935252
2022-07-31T04:38:20Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{for|asawa ni [[Nebuchadnezzar II]]|Amytis ng Media}}
Si '''Amytis''' ([[wikang Griyego|Griyego]]: ''Ámitys'', [[Matandang Persa]] ''(Persian)'': *''Umati'')<ref>Schmitt 1985. Tanging ang anyong Griyego lamang ng pangalan ang nalalaman; ang anyong Persa ''(Persian)'' ay isang rekonstruksiyon o muling pagbubuo sa makabagong panahon, na ipinahihiwatig nga asterisk.</ref> ay isang prinseang [[Imperyong Mediano|Mediano]], na anak babae ni Haring [[Xerxes I]] at ni Reyna [[Amestris]]. Siya ang kapatid na babae ni Haring [[Artaxerxes I]]. Ipinakasal siya sa maharlikang si [[Megabyzus]]. Inilarawan sina Amytis at ang kaniyang ina sa salaysay ni [[Ctesias]] bilang ang pinaka makapangyarihang mga babae noong panahon ng pamumuno ni Artaxerxes.
Noong humigit-kumulang sa 445 BC, nagsimula ang kaniyang asawang si Megabyzus ng isang matagumpay na himagsikan sa [[Syria]] laban kay Artaxerxes I. Noong una, nanatili si Amytis sa piling ng hari noong panahon ng digmaan, subalit sa pagdaka ay lumahok siya, kasama ni Amestris at ng [[satrap]] na si [[Artarius]] sa pagkakasundo ng rebelde at ng hari. Gayunpaman, muling napahiya si Megabyzus at pinalayas mula sa korte (kaharian) at ipinadala sa isang bayan na nasa [[Tangway ng Persiya]]. Pagkalipas ng limang taon ng pagpapalayas sa kaniya, pinatawad si Megabyzus at pinahuntulutang magbalik sa korte, sa muli ito ay dahil sa pamamagitan nina Amytis at Amestris.
Nagkaroon si Amytis ng dalawang mga anak na lalaki mula kay Megabyzus: sina [[Zopyrus II]] at [[Artyphius]]. Pagkaraan ng kamatayan ng kaniyang ama at ina, nagpunta si Zopyrus sa [[Atenas]], kung saan - ayon kay Ctesias - naging mabuti ang pagtanggap sa kaniya dahil sa mga paglilingkod na nagawa ng kaniyang ina para sa mga Atenyano.<ref>{{Cite web |title=Sipi ni Photius mula sa Persica ni Ctesias |url=http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica2.html |access-date=2013-02-12 |archive-date=2010-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100304162827/http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica2.html |url-status=dead }}</ref>
Inilarawan si Amytis ng mga sangguniang Griyego bilang isang lisensiyosa o liberal. Ayon kay Ctesias, naparatang si Amytis ng pakikiapid ni Megazybus noong panahon ng pamumuno ni Xerxes. Pinatunayan pa din ni Ctesias na, pagkaraan ng kamatayan ng kaniyang asawa, nagkaroon si Amytis ng pakikipag-ugnayan sa Griyegong manggagamot na si [[Apollonides ng Cos]], at nang matuklasan ang ugnayan ay pinahirapan si Apollonides at ipinapatay ng [[inang reyna]]ng si Amestris. Ayon naman sa isa pang Griyegong manunulat ng kasaysayan na si [[Dinon]], si Amytis ay ang pinka maganda at mapagparayang (lisensiyosa) babae ng [[Asya]]. Ang pinakamahirap na hamon sa paggamit ng mga manunulat ng kasaysayan na sina Ctesias o Dinon bilang mapagkakatiwalaang mga sanggunian ay ang katotohanang may gawi silang magsulat ng kamangha-manghang mga kuwento na mas magiging nakakahikayat ng mga mambabasa nila, na kadalasang walang pagbibigay ng pansin sa kahigpitang pangkasaysayan. Ang kawalan o kakulangan ng pangunahing mga sanggunian ay nakagagawa kung gayon na imposibleng magkaroon ng isang tumpak na paglalarawan kay Amytis.<ref>Sancisi-Weerdenburg 1987. Ang mga akda nina Ctesias at Dinon ay isang mahalagang pauna sa "romansang" Griyego; ang isang halimbawa ng ganitong estilo ay ang [[Alexander Romance|Romansang Alexander]].</ref>
==Mga talababa==
{{Reflist}}
==Mga sangguniang klasikal==
*Pagbubuod ni [[Photios I ng Constantinople|Photius]] ng salaysay ni Ctesias: [http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica.html#%A724 24]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120716183252/http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica.html#%A724 |date=2012-07-16 }}, [http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica2.html#%A726 26] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100304162827/http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica2.html#%A726 |date=2010-03-04 }}, [http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica2.html#%A733 33] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100304162827/http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica2.html#%A733 |date=2010-03-04 }}, [http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica2.html#%A734 34] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100304162827/http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica2.html#%A734 |date=2010-03-04 }}, [http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica2.html#%A742 42] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100304162827/http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica2.html#%A742 |date=2010-03-04 }}-[http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica2.html#%A745 45] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100304162827/http://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica2.html#%A745 |date=2010-03-04 }}.
*[[Dinon]], binanggit ni [[Athenaeus ng Naucratis]]: ''[[Deipnosophistae]]'' 13. 89, kung saan ang kaniyang pangalan ay binaybay na may kamalian bilang ''Anoutis''.
==Bibliyograpiya==
*Brosius, M (1998): ''Women in Ancient Persia, 559-331 BC'', Clarendon Press, Oxford.
*Lendering, J: "[http://www.livius.org/mea-mem/megabyzus/megabyzus02.html Megabyzus (2)]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130813080840/http://www.livius.org/mea-mem/megabyzus/megabyzus02.html |date=2013-08-13 }}", na nasa http://www.livius.org
*Sancisi-Weerdenburg, H (1987): "Decadence in the empire or decadence in the sources. From source to synthesis: Ctesias", na nasa H. Sancisi-Weerdenburg (patnugot), ''Achaemenid History I: Sources, Structures and Synthesis. Proceedings of the Groningen 1983 Achaemenid History Workshop''.
*Schmitt, R (1985): "[http://www.iranica.com/newsite/articles/v1f9/v1f9a140.html Amytis]", na nasa ''Encyclopædia Iranica'' vol. I.
{{DEFAULTSORT:Amytis}}
[[Kategorya:Kababaihan ng ika-5 daantaon BC]]
[[Kategorya:Mga tao mula sa Imperyong Akeminda]]
q5k49gxiz0q2ju19849zoxmdbftnrlc
Eksperimentong Miller-Urey
0
224316
1959705
1879322
2022-07-31T07:50:21Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[Image:Miller-Urey experiment-en.svg|thumb|350px|Ang isinagawang eksperimento]]
Ang '''eksperimentong Miller–Urey'''<ref>{{cite journal |author=Hill HG, Nuth JA |title=The catalytic potential of cosmic dust: implications for prebiotic chemistry in the solar nebula and other protoplanetary systems |journal=Astrobiology |volume=3 |issue=2 |pages=291–304 |year=2003 |pmid=14577878 |doi=10.1089/153110703769016389|bibcode = 2003AsBio...3..291H}}</ref> (o '''eksperimentong Urey–Miller''')<ref>{{cite journal | title=The analysis of comet mass spectrometric data | author=Balm SP, Hare J.P., Kroto HW| journal=Space Science Reviews| year=1991| volume=56| pages=185–9 |doi=10.1007/BF00178408 | bibcode=1991SSRv...56..185B}}</ref> ay isang eksperimento na gumaya sa mga pinaniwalaang kondisyon ng maagang mundo. Ito ay sinubok upang maunawaan ang mga kimikal na pinagmulan ng buhay. Sa spesipiko, sinubok ng eksperimentong ito ang hipotesis nina [[Alexander Oparin]] at [[J. B. S. Haldane]] na ang mga kondisyon ng primitibong mundo ay pumabor sa mga reaksiyong kimikal na nag-synthesize ng mga [[kompuwestong organiko]] mula sa mga prekursor na [[inorganiko]]. Ito ay itinuring na isang klasikong eksperimento na nauukol sa [[abiohenesis]] na pangeksperimento at isinagawa nooong 1953<ref>{{cite journal| title = Stanley Miller's 70th Birthday| journal = Origins of Life and Evolution of the Biosphere| volume = 30| pages = 107–12| year = 2000| publisher = Kluwer Academic Publishers| location = Netherlands| url = http://www.issol.org/miller/70thB-Day.pdf| archiveurl = https://web.archive.org/web/20090227093716/http://www.issol.org/miller/70thB-Day.pdf| archivedate = February 27, 2009| format = PDF| doi = 10.1023/A:1006746205180| last1 = Bada| first1 = Jeffrey L.| access-date = August 1, 2013| url-status = dead}}</ref> nina [[Stanley Miller]] at [[Harold Urey]] sa [[University of Chicago]] at kalaunan sa [[University of California, San Diego]] na inilimbag nang sumunod na taon.<ref>{{cite journal |last=Miller |first=Stanley L. |url=http://www.abenteuer-universum.de/pdf/miller_1953.pdf |format=PDF|title=Production of Amino Acids Under Possible Primitive Earth Conditions|journal=[[Science (journal)|Science]] |year=1953 |month=May |volume=117 |pages=528–9 |doi=10.1126/science.117.3046.528 |pmid=13056598 |issue=3046|bibcode = 1953Sci...117..528M}}</ref><ref>{{cite journal |last=Miller |first=Stanley L. |author2=Harold C. Urey |title=Organic Compound Synthesis on the Primitive Earth |journal=[[Science (journal)|Science]] |year=1959 |month=July |volume=130 |pages=245–51 |doi=10.1126/science.130.3370.245 |pmid=13668555 |issue=3370|bibcode = 1959Sci...130..245M}} Miller states that he made "A more complete analysis of the products" in the 1953 experiment, listing additional results.</ref><ref>{{cite journal |title=The 1953 Stanley L. Miller Experiment: Fifty Years of Prebiotic Organic Chemistry |author=A. Lazcano, J. L. Bada |journal=Origins of Life and Evolution of Biospheres |volume=33 |year=2004 |month=June |pages=235–242 |doi=10.1023/A:1024807125069 |pmid=14515862 |issue=3}}</ref>
Pagkatapos ng kamatayan ni Miller noong 2007, naipakita ng mga siyentipikong sumiyasat sa mga nakasarang vial na naingatan mula sa mga orihinal na eksperimento na may aktuwal na mga 20 iba ibang mga [[asidong amino]] na nalikha sa orihinal na eksperimento ni Miller. Ito ay mas marami sa orihinal na naiulat at higit sa 20 na umiiral sa kalikasan sa buhay.<ref name="BBC">BBC: ''[http://www.bbc.co.uk/programmes/b00mbvfh The Spark of Life]''. TV Documentary, BBC 4, 26 August 2009.</ref> Ang mga karagdagang mga eksperimento na gumamit ng mga gaas na carbon dioxide (CO<sub>2</sub>), nitrogen (N<sub>2</sub>), [[hydrogen sulfide]] (H<sub>2</sub>S), at [[sulfur dioxide]] (SO<sub>2</sub>) na maaaring bumubuo ng atmospero ng maagang mundo ay lumikha pa ng mas maraming mga iba ibang mga molekular bilang karagdagan sa mga nabuo sa orihinal na eksperimentong Miller-Urey.
==Eksperimento==
Ang eksperimento ay gumamit ng tubig (H2O), methane (CH4), ammonia (NH3), at hydrogen (H2). Ang mga kimikal ay lahat nakaselyo sa loob ng isang sterile na mga boteng flask at mga flask na nakakabit sa isang loop na ang isang flask ay kalahating puno ng likidong tubig at isa pang flask ay naglalaman ng mga electrode. Ang likidong tubig ay ininit upang sanhiin ang [[Pagsingaw|ebaporasyon]]. Ang mga kislap ay pinasilab sa pagitan ng mga electrode upang gayahin ang kidlat sa pamamagitan ng atmospero at water vapor. Pagkatapos ntio, ang atmospero ay muling pinalamig upang ang tubig ay magcondense at pumatak pabalik sa unang flask sa isang patuloy na siklo. Sa loob ng isang araw , ang halong ito ay naging kulay pink at sa dulo ng dalawang linggo ng patuloy na operasyon, ang mga 10–15% ng carbon sa loob ng sistema ay nasa anyo na ng mga [[kompuwestong organiko]]. Ang 2 porsiyento ng carbon ay bumuo ng mga [[asidong amino]] na ginagamit upang bumuo ng mga protina sa mga buhay na [[selula]]. Ang [[glycine]] ang pinakasagana rito. Ang mga asukal ay nabuo rin. Ang 18% ng mga molekulang methane ay naging mga biyomolekula at ang natitira ay naging mga hydorcarbon gaya ng bitumen.
==Kimika ng eksperimento==
Ang mga reaksiyong isang hakbang sa mga sangkap ng halo ay makakalikha ng [[hydrogen cyanide]] (HCN), [[formaldehyde]] (CH<sub>2</sub>O),<ref>https://web.archive.org/web/19991127110130/http://www.geocities.com/CapeCanaveral/Lab/2948/orgel.html Origin of Life on Earth by Leslie E. Orgel</ref><ref>http://books.nap.edu/openbook.php?record_id=11860&page=85 Exploring Organic Environments in the Solar System (2007)</ref> at ibang mga aktibong kompuwesto sa pagitan ([[acetylene]], [[cyanoacetylene]], etc.):
: CO<sub>2</sub> → CO + [O] (atomic oxygen)
: CH<sub>4</sub> + 2[O] → CH<sub>2</sub>O + H<sub>2</sub>O
: CO + NH<sub>3</sub> → HCN + H<sub>2</sub>O
: CH<sub>4</sub> + NH<sub>3</sub> → HCN + 3H<sub>2</sub> ([[BMA process]])
Ang formaldehyde, ammonia, at HCN ay nagrereact naman sa pamamagitan ng [[Strecker synthesis]] upang bumuo ng mga asidong amino at ibang mga biyomolekula:
: CH<sub>2</sub>O + HCN + NH<sub>3</sub> → NH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>-CN + H<sub>2</sub>O
: NH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>-CN + 2H<sub>2</sub>O → NH<sub>3</sub> + NH<sub>2</sub>-CH<sub>2</sub>-COOH ([[glycine]])
Sa karagdagan, ang tubig at water at formaldehyde ay nagrereact sa pamamagitan ng [[Formose reaction|Butlerov's reaction]] upang lumikha ng mga iba't ibang mga asukal tulad ng [[ribose]]. Ang mga eksperimentong ito ay nagpakitang ang mga simpleng [[kompuwestong organiko]] ng mga pantayong bloke ng mga protina at mga makromolekula ay mabubuo mula sa mga gaas na dinagdagan ng enerhiya.
==Iba pang mga eksperimento==
Ang eksperimentong Miller-Urey ay nagbigay inspirasyon sa maraming mga iba pang eksperimento. Noong 1961, natagapuan ni [[Joan Oró]] na ang [[nucleotide]] base [[adenine]] ay malilikha mula sa [[hydrogen cyanide]] (HCN) at [[ammonia]] sa isang solusyon ng tubig. Ang kanyang eksperimento ay lumikha ng malaking halaga ng adenine na mga molekulang nabuo mula sa 5 molekular ng HCN.<ref>{{cite journal |author=Oró J, Kimball AP |title=Synthesis of purines under possible primitive earth conditions. I. Adenine from hydrogen cyanide |journal=Archives of biochemistry and biophysics |volume=94|pages=217–27 |year=1961 |month=August |pmid=13731263 |doi=10.1016/0003-9861(61)90033-9}}</ref> Gayundin, maraming mga asidong amino ang nabubuo mula sa HCN at ammonia sa ilalim ng mga kondisyong ito.<ref>{{cite journal |author=Oró J, Kamat SS |title=Amino-acid synthesis from hydrogen cyanide under possible primitive earth conditions |journal=Nature |volume=190 |issue= 4774|pages=442–3 |year=1961 |month=April |pmid=13731262 |doi=10.1038/190442a0|bibcode = 1961Natur.190..442O }}</ref> Ang mga kalaunang isinagawang eksperimento ay nagpakitang ang ibang mga [[Nucleobase|RNA at DNA nucleobase]] ay matatamo sa pamamagitan ng ginayang kimikang prebiyotiko na may isang [[nagbabawas na atmospero]].<ref>{{cite book | title=Origins of Prebiological Systems and of Their Molecular Matrices| editor= Fox SW| author=Oró J| year=1967| pages=137| publisher=New York Academic Press}}</ref>
Ang mas kamakailang mga eksperimento ng mga kimikong sina Jeffrey Bada at Jim Cleaves sa [[Scripps Institution of Oceanography]] ng [[University of California, San Diego]] (sa [[La Jolla, CA]]) ay katulad ng ginawa ni Miller. Gayunpaman, sa mga kasalukuyang modelo ng kondisyon ng maagang mundo ayon kay Bada, ang carbon dioxide at [[nitrogen]] (N<sub>2</sub>) ay lumikha ng mga [[nitrite]] na sumira sa mga asidong amino. Gayunpaman, ang maagang mundo ay maaaring may mga malalaking halaga ng mga bakal at mga [[carbonate mineral]] na nagawang gawing neutral ang mga epekto ng mga nitrite. Nang isagawa ni Bada ang eksperimento na dinagdagan ng bakal at mga carbonate mineral, ang mga produkto ay mayaman sa mga asidong amino. Ito ay nagmumungkahi na ang pinagmulan ng malalaking mga halaga ng asidong amino ay nangyari sa mundo kahit sa may atmosperong naglalaman ng carbon dioxide at nitrogen.<ref name=Fox>{{Cite news |last=Fox |first=Douglas |date=2007-03-28 |title=Primordial Soup's On: Scientists Repeat Evolution's Most Famous Experiment |periodical=Scientific American |series=History of Science |publisher=Scientific American Inc. |url=http://www.sciam.com/article.cfm?id=primordial-soup-urey-miller-evolution-experiment-repeated |accessdate=2008-07-09 }}<br>{{cite doi|10.1007/s11084-007-9120-3}} [http://www.astro.ulg.ac.be/~mouchet/BIOC0701-1/Cleaves-etal-2008.pdf pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131107134729/http://www.astro.ulg.ac.be/~mouchet/BIOC0701-1/Cleaves-etal-2008.pdf |date=2013-11-07 }}</ref>
Ang mga kondisyong katulad sa mga eksperimentong Miller-Urey ay umiiral rin sa ibang mga rehiyon ng sistemang solar na kadalasang naghahalili ng liwanag na ultraviolet para sa kidlat bilang pinagkunang enerhiya para sa mga reaksiyong kimikal. Ang Murchison meteorite na bumagsak sa Murchison, Victoria, Australia noong 1969 ay natagpuang naglamaman ng higit sa 90 iba ibang mga asidong amino. Ang 19 sa mga asidong amino ay matatagpuan sa buhay sa mundo. Ang maagang mundo ay mabigat na binobomba ng mga kometa at ito ay posibleng nagbigay ng mga organikong molekular kasama ng tubig at ibang mga volatile. Ito ay ginamit upang hanguin ang hipotesis na ang pinagmulan ng buhay ay mula sa labas ng mundo na tinawag na [[panspermia]].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Pinagmulan ng buhay]]
[[Kategorya:Mga eksperimentong kimikal]]
[[Kategorya:Mga eksperimento sa biyolohiya]]
[[Kategorya:2008 sa agham]]
2yjsaxh1tih0x4o3ef59t6g4beczre1
Sakuna sa plantang nukleyar na Fukushima Daiichi
0
226871
1959466
1920908
2022-07-31T00:13:28Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox news event
| image = [[file:Fukushima I by Digital Globe.jpg|250px]]
| image_size =
| caption = Image on 16 March 2011 of the four damaged reactor buildings. From right to left: Unit 1,2,3,4. Hydrogen-air explosions occurred in Unit 4,3 and 1 causing the building damage, while a vent in Unit 2's wall, with [[water vapor]]/"steam" clearly visible, preventing a similar explosion.
| date={{start date|2011|03|11|df=y}}
| place = [[Ōkuma, Fukushima|Ōkuma]], [[Fukushima Prefecture|Fukushima]], Japan
| outcome = [[International Nuclear Event Scale|INES]] Level 7 (Major accident)<ref>{{cite news |url=http://www.reuters.com/article/2011/04/12/japan-severity-idUSTKE00635720110412 |title=Japan raises nuclear crisis severity to highest level |work=Reuters |first=Mayumi |last=Negishi |date=12 April 2011 |access-date=25 October 2013 |archive-date=12 November 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131112161639/http://www.reuters.com/article/2011/04/12/japan-severity-idUSTKE00635720110412 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web|title=Fukushima accident upgraded to severity level 7|url=http://spectrum.ieee.org/tech-talk/energy/nuclear/fukushima-accident-upgraded-to-severity-level-7/ |work=[[IEEE Spectrum]]|date=12 April 2011}}</ref>
| coordinates = {{coord|37|25|17|N|141|1|57|E|region:JP-07_type:landmark_dim:500|display=inline}}
| reported injuries =37 with physical injuries,<!-- see talk page for figures -- why no reference on talk page to figures? --><ref name=IAEAtsunami1/>{{Failed verification|date=August 2013}}<br /> 2 workers taken to hospital with [[Ionizing radiation|radiation burns]]<ref>{{cite news |url=http://msa.hanford.gov/hills/lesson.cfm?id=2468 |title=Radiation-exposed workers to be treated at Chiba hospital |accessdate=17 April 2011 |agency=Kyodo News |date=25 March 2011 |archive-date=17 February 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130217162707/http://msa.hanford.gov/hills/lesson.cfm?id=2468 |url-status=dead }}</ref>
|notes = {{location map|Japan
| width = 260|border=infobox|align=center|caption=Location in Japan
| coordinates = {{coord|37|25|17|N|141|1|57|E}}
| mark = Locator Dot2.gif
}}
}}
Ang {{nihongo|'''Sakuna sa plantang nukleyar na Fukushima Daiichi'''|福島第一原子力発電所事故|[[Fukushima Daiichi Nuclear Power Plant|Fukushima Dai-ichi]] ''({{Audio|福島第一.ogg|pronunciation|lang=ja|help=no}})'' genshiryoku hatsudensho jiko}} ay isang sakuna sa [[Plantang elektrisidad na nukleyar na Fukushima I]] na nagsimula noong [[tsunami]] sa Tōhoku noong 11 Marso 2011.<ref name=":18">Phillip Lipscy, Kenji Kushida, and Trevor Incerti. 2013. "[http://www.stanford.edu/~plipscy/LipscyKushidaIncertiEST2013.pdf The Fukushima Disaster and Japan’s Nuclear Plant Vulnerability in Comparative Perspective] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131029200435/http://www.stanford.edu/~plipscy/LipscyKushidaIncertiEST2013.pdf |date=2013-10-29 }}." ''Environmental Science and Technology'' 47 (May), 6082-6088.</ref> Ang pinsalang sinanhi ng tsunami ay lumikha ng mga pagkabigo sa kasangkapan at sa kawalan ng kasangakapang ito, ang isang [[aksidenteng pagkawala ng coolant]] ay sumunod kasama ng mga [[meltdown na nukleyar]] at paglabas ng mga radyasyon simula Marso 12,2011. <ref>{{cite web|title=Explainer: What went wrong in Japan's nuclear reactors|url=http://spectrum.ieee.org/tech-talk/energy/nuclear/explainer-what-went-wrong-in-japans-nuclear-reactors|work=IEEE Spectrum|date=4 April 2011}}</ref> Ito ang pinakamalaking sakunang nukleyar simula [[sakunang Chernobyl]] noong 1986 at ikalawa na sumukat ng lebel 7 sa [[International Nuclear Event Scale]],<ref>[http://in.ibtimes.com/articles/132391/20110409/japan-nuclear-crisis-radiation.htm "Analysis: A month on, Japan nuclear crisis still scarring"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110416235532/http://in.ibtimes.com/articles/132391/20110409/japan-nuclear-crisis-radiation.htm |date=2011-04-16 }} ''International Business Times'' (Australia). 9 April 2011, retrieved 12 April 2011; excerpt, According to [[James M. Acton|James Acton]], Associate of the Nuclear Policy Program at the Carnegie Endowment for International Peace, "Fukushima is not the worst nuclear accident ever but it is the most complicated and the most dramatic...This was a crisis that played out in real time on TV. Chernobyl did not."</ref> na naglabas ng tinatayang 10 hanggang 30% radyasyon ng sakunang Chernobyl.
Ang planta ay binubuo ng anim na magkakahiwalay na mga [[reaktor ng kumukulong tubig]] na orihinal na dinesenyo ng [[General Electric]] (GE) at minamantine ng [[Tokyo Electric Power Company]] (TEPCO). Sa panahon ng lindol, reactor 4 ay inalisan ng fuel at mga reactor 5 at 6 ay nasa malamig na pagsara para sa pagmamantine nito. <ref>{{Cite news|author=Black, Richard |url=http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-12745186 |title= Reactor breach worsens prospects |work=BBC Online |date=15 March 2011 |accessdate=23 March 2011}}</ref> Sa sandaling pagkatapos ng [[lindol]], ang mga natitirang reaktor 1-3 ay nagsara ng kanilang mga natutustusang mga [[reaksiyong fission]] nang automatiko na nagpapasok ng mga [[control rod]] sa tinaguriang pangyayaring [[SCRAM]]. Kasunod nito ang mga emerhensiyang generator ay nag-online upang bigyan ng elektrisidad ang mga elektronika at mga sistemang nagpapalamig na gumagana hanggang sa pagdating ng tsunami.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Hapon]]
qmzmkj88demnu6puwnzto1ret87q0di
Talaan ng mga fossil na transisyonal
0
227545
1959497
1887533
2022-07-31T01:42:29Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{rough translation}}
{{Paleontology}}
{{dynamic list}}
[[File:Archaeopteryx lithographica (Berlin specimen).jpg|thumb|right|Maaring isa ito sa maayos na napriserbang fossils, sa [[Berlin]] isang ispeismen ng isang sinaunang ibon na ''[[Archaeopteryx lithographica]]'']]
Ito ay isang probisyonal na listahan ng [[palampas fossils]] (fossil na labi ng isang nilalang na nagpapakita primitive mga ugali sa paghahambing na may higit nagmula organismo na kung saan ito ay may kaugnayan). Ang fossils ay nakalista sa serye, na ipinapakita ang paglipat mula sa isang pangkat sa isa pang, na kumakatawan sa makabuluhang mga hakbang sa paglaki ng mga pangunahing tampok sa iba't-ibang linya. Madalas kumakatawan sa mga pagbabagong ito ang mga pangunahing pagbabago sa anatomya, na may kaugnayan sa paraan ng buhay, tulad ng pagbili ng mga feathered wings para sa isang panghimpapawid na lifestyle sa [[ibon]], o binti sa [[isda]] / [[tetrapod]] transition. Tulad ng nabanggit na sa pamamagitan ng [[Charles Darwin|Darwin]], ang fossil record ay hindi kumpleto.
May perpektong, listahang ito dapat'' lamang'' recursively fossil na transisyunal na kumakatawan sa mga supling na mga specie mula sa kung saan na grupo na lumaki sa ibang pagkakataon, ngunit pinaka-kung hindi lahat, ng mga fossils na ipinapakita dito ay kumakatawan sa mga sanga, higit pa o mas mababa malapit na nauugnay sa ang totoo nitong mga ninuno.
== Mula sa [[Nautiloid]] Hanggang sa [[ammonoid]]==
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Nautiloids]]'' → ''[[Ammonoids]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! kaugnayan
! Estado
! Deskrpsyon
! Imahe
|-
| >500 Ma
|
'''Subclass:'''
* [[Nautiloidea]]
|
|
|
| [[File:Silurian Orthoceras Fossil Macro 2.JPG|200px]]
|-
| 390 Ma
|
'''Order:'''
* [[Bactritida]]
|
* myiembro ng mga Nautiloida.
* isang direktang ninuno ng mga of the ammonoida.
|
|
|
|-
| 370 Ma
|
'''Subclass:'''
* [[Ammonoidea]]
|
* DIrektang kamag anak ng mga Bactirida.
|
|
| [[File:Ammonite Asteroceras.jpg|200px]]
|}
==[[Cephalopod]]s==
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|The ''[[Cephalopod]]'' Evolutionary Series
|-
! Pag litaw
! Taxa
! kaugnayan
! Estado
! Deskrpsyon
! Imahe
|-
| 296 Ma
|
'''Uri'''
* ''[[Pohlsepia]]''
|
|
|Isang sinaunang Cephalopod na sinasabing isang Pusit.
|
|-
| 164 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Proteroctopus]]''
|
|
| Ang sinaunag uri ng [[pugita]] ([[octopod]]).
|
|-
| 165–164 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Vampyronassa]]''
|
|
| Ang matandang Uri ng Cephalopod na maaring pinag mulan ng Pusit at Mga pugita (''[[Vampyromorphida]]'').
|[[File:Vampylarge.JPG|200px]]
|-
| 89 - 71 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Palaeoctopus]]''
|
|
| Isang sinanunang uri ng [[octopod]].
|
|}
==[[Ebulusyon ng mga Insekto]]==
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Insect]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! kaugnayan
! Estado
! Deskrpsyon
! Imahe
|-
| 400 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Rhyniognatha]]''
|
|
|Pinaka matatandang insekto sa daigdig.
|
|-
| 400 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Rhyniella]]''
|
|
|
Kauna-unahang uri ng [[springtail]].
|
|-
| 300 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Archimylacris]]''
|
|
|
Ninuno ng mga [[Ipis]],[[tipaklong]] at mga [[Anay]].
|
|-
| 316.5 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Aphthoroblattina]]''
|
|
|
Sinaunang ipis.
|
|-
| 140 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Archaeolepis]]''
|
|
|
Pinaka unang [[Lepidopteran]].
|
|-
| 92 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Melittosphex]]''
|
|
|
Pinakamatandang uri ng [[bubuyog]].
|
|-
| 80 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Sphecomyrma]]''
|
|
|
Pinaka matandang lahi ng [[Langgam]].
|
|-
| 56 - 34 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Eophyllium]]''
|
|
|Unang [[Leaf Insect]] sa Talaan ng mga Fossil
|
|}
==[[Ebulusyon ng mga Gagamba ]]==
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|The ''[[Spider]]'' Evolutionary Series
|-
! Pag litaw
! Taxa
! kaugnayan
! Estado
! Deskrpsyon
! Imahe
|-
| 390 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Attercopus]]''
|
|
|inanakalang ito ang pinaka matandang uri ng gagamba.
|
|-
| 165 Ma
|
'''Genus'''
* ''[[Eoplectreurys]]''
|
|
|Sinasabing Ang pinakamatatandang gagamba sa uri ng [[haplogyne]].
|
|}
== Mula sa mga [[Invertebrates]] Hanggang sa [[Isda]]==
{{Expand list|date=August 2008}}
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Invertebrates]]'' → ''[[Fish]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! kaugnayan
! Estado
! Deskrpsyon
! Imahe
|-
| 523 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Pikaia]]''
|
|
|Mukhang [[Lancelet]] ninuno ng mga [[vertebrates]]
'''Karakter'''
* Sinaunang [[notochord]].
|
[[File:Pikaia Smithsonian.JPG|200px]]
|-
| 504 Ma
|
'''Uri:'''
* ''[[Conodont]]''
|Merong mga Palaypay, at hugis-chevron na mga [[Kalamnan]] at notokord.
|
|
| [[File:Conodonts.jpg|200px]]
|-
| 530 Ma
|
'''Uri:'''
* ''[[Haikouichthys]]''
|
|
|Merongitong [[cranium]], nan naging [[Craniata|craniat]].<ref name=Shu2003>{{cite doi|10.1038/nature01264}}</ref>
| [[File:Haikouichthys NT.jpg|200px]]
|-
| 480 to 470 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Arandaspis]]''
|
|[[Agnatha|Jawless fish]]
| isang armadong isdang may panga, tulad sa malaking tadpole kung buhay.
| [[File:Arandaspis prionotolepis fossil.jpg|200px]]
|-
| 422-412 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Birkenia]]''
|
|Ang [[Anaspida|anaspid]], ninuno ng mga [[gnathostomes|May pangang vertebrates]],<ref name="isbn978-0-415-23370-5">{{cite book |author=Ahlberg, Per Erik |authorlink= |editor= |others= |title=Major events in early vertebrate evolution: palaeontology, phylogeny, genetics, and development |edition= |language= |publisher=Taylor & Francis |location=Washington, DC |year=2001 |origyear= |quote= |isbn=978-0-415-23370-5 |oclc= |doi= |url=http://books.google.com/?id=zeyRZNZl-74C&pg=PA188&dq=Anaspida+%22stem+gnathostomes%22 |accessdate=|page= 188}}</ref>
|An unarmored, scaly [[Agnatha|jawless fish]]
| [[File:Birkenia elegans.jpg|200px]]
|-
| 419 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Guiyu (fish)|Guiyu]]''
|
|Sinasabing ang pinaka matandang [[Osteichthyes|isdang may buto]].<ref>{{cite journal | last1 = Zhu | first1 = M. | last2 = Zhao | first2 = W. | last3 = Jia | first3 = L. | last4 = Lu | first4 = J. | last5 = Qiao | first5 = T. | last6 = Qu | first6 = Q. | year = 2009 | title = The oldest articulated osteichthyan reveals mosaic gnathostome characters | url = | journal = [[Nature (journal)|Nature]] | volume = 458 | issue = | pages = 469–474 |bibcode = 2009Natur.458..469Z |doi = 10.1038/nature07855 }}</ref>
|
| [[File:Guiyu BW.jpg|200px]]
|}
==Mga [[Chondrichthyes]]==
{{Expand list|date=July 2010}}
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|The ''[[Chondrichthyes]]'' Evolutionary Series
|-
! Pag litaw
! Taxa
! kaugnayan
! Estado
! Deskrpsyon
! Imahe
|-
| 370 Ma
|
'''Uri:'''
* ''[[Cladoselache]]''
|
|
|Isang sinaunang [[Pating]].
|[[File:Early Shark.jpg|200px]]
|-
| 70 - 65 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Dalpiazia]]''
|
|
|Sinaunang uri ng [[sawfish]]
|
|-
| 99 – 65 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Cyclobatis]]''
|
|
| Ang sinaunang [[Pagi]].
|[[File:Cyclobatis major 1.JPG|200px]]
|}
==Mabubutong Isda==
{{Expand list|date=May 2010}}
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Bony Fish]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! kaugnayan
! Estado
! Deskrpsyon
! Imahe
|-
| 420 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Andreolepis]]''
|
|
|
Ang pinaka matandang [[Actinopterygii]].
|
|-
| ??? Ma
|
'''uri:'''
* ''[[Amphistium]]''
|
|
|Isang Matandang lahi ng mga''[[flatfish|Isdang Lapad]]''.
|[[File:Amphistium.JPG|200px]]
|-
| 48 – 37 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Eobothus]]''
|
|
|Isang unang isda na masasabing kamukha ng ''[[flatfish|Isdang lapad]]''
|
|-
| 183.7–125.0 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Leptolepis]]''
|
|
|Isa sa mga unang [[teleost]].
|[[File:Leptolepis dubia cm4694.jpg|200px]]
|-
| 99 – 93 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Anguillavus]]''
|
|
|Ang pinaka matandang uri ng [[Palos]].
|
|-
| 13 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Hippocampus sarmaticus]]''
|
|
|Isa sa mga sinaunang [[seahorse]].
|[[File:Tunjice Hills Hippocampus.jpg|200px]]
|-
| 13 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Hippocampus slovenicus]]''
|
|
|Sinaunang [[seahorse]]s.
|[[File:Hippocampus slovenicus.jpg|200px]]
|-
| 83 - 70 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Nardovelifer]]''
|
|
|Sinasabing Unang lahi ng [[Lampridiformes|lamprid]] na isda
|[[File:Nardovelifer altipinnis.jpg|150px]]
|-
| 56 - 34 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Eomola]]''
|
|
| Primitibong uri ng [[Molidae]] ''Sun fish''
|
|-
| 58 - 55 Ma
|
'''Uri:'''
* ''[[Corydoras revelatus]]''
|
|
|Ang Pinaka matandang uri sa grupo ng mga [[Hito]], sa pamilya ng mga [[Callichthyidae]].
|[[File:Corydoras revelatus.JPG|200px]]
|-
| 56 - 34 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Ruffoichthys]]''
|
|
| Sinaunang [[rabbitfish]].
|
|-
| 48 - 37 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Palaeoperca]]''
|
|
|Sinaunag [[perch]]
|[[File:Palaeoperca proxima.jpg|200px]]
|-
| 58 - 55 Ma
|
'''Uri:'''
* ''[[Trachicaranx]]''
|
|
|A primitive [[pomfret]]
|[[File:Trachicaranx tersus.jpg|200px]]
|-
| 48 - 40 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Histionotophorus]]''
|
|
|Ang unang [[handfish]]
|
|-
| 48 - 40 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Eolactoria]]''
|
|
|Sinasabing ang sinaunang uri ng [[ostraciid]] [[boxfish]]
|[[File:Eolactoria sorbinii.jpg|200px]]
|-
| 48 - 40 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Proaracana]]''
|
|
|Pnakamatandang uri ng aracanid [[boxfish]]
|[[File:Proaracana dubia.jpg|200px]]
|-
| 48 - 40 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Gazolaichthys]]''
|
|
|A Pninuno ng [[surgeonfish]]
|
|-
| 48 - 40 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Psettopsis]]''
|
|
|isang primitibong uri ng monodactylid [[moonyfish]]
|[[File:Psettopsis subarcuatus.jpg|200px]]
|-
| 48 - 40 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Pasaichthys]]''
|
|
|A primitive monodactylid [[moonyfish]]
|[[File:Pasaichthys pleuronectiformis.jpg|200px]]
|-
| 48 - 40 Ma
|
'''uri:'''
* ''[[Eozanclus]]''
|
|
|ninuno ng modernong [[Moorish Idol]].
|
|-
| 83 - 65 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Cretatriacanthus]]''
|
|
|Ang Primitibong myembro ng [[Tetraodontidae]]
|
|-
| 83 - 65 Ma
|
'''Uri :'''
* ''[[Nardoichthys]]''
|
|
|Ang primibong uri ng [[Perciforme]]
|
|-
| 58 - 55 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Protozeus]]''
|
|
|Ang primitibong myembro ng [[Zeidae]]
|
|-
| 58 - 55 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Archaeozeus]]''
|
|
|Sinaunang [[Zeidae]]
|
|-
| ??? Ma
|
''Uri'''
* ''[[Cooyoo]]''
|
|
|A primitive member of the [[Ichthyodectidae]]
|[[File:Cooyoo australis.jpg|200px]]
|-
| 65 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Protriacanthus]]''
|
|
|A primitive [[tetraodontid]]
|
|}
==Mula sa [[Isda]] Hanggang sa [[tetrapods]]==
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Fish]]'' → ''[[Tetrapods]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! kaugnayan
! Estado
! Deskrpsyon
! Imahe
|-
| 416-359 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Osteolepis]]''
| isang sinaunang miyembro ng uring [[Tetrapodomorpha]], Ang piscine ay naging tetrapods o ''[[Osteolepis]]'' ay ang ninuno ng mga mga tetrapods at [[lungfish]].<ref name=AhlbergJohansen>{{cite journal |last=Ahlberg |first=P. E. |author2=and Johanson, Z. |year=1998 |title=Osteolepiforms and the ancestry of tetrapods |journal=Nature |volume=395 |pages=792–794 |doi=10.1038/27421 |issue=6704 |url=http://www.biology.ualberta.ca/courses.hp/biol606/papers/Ahlberg+1998.pdf |bibcode=1998Natur.395..792A |access-date=2013-12-02 |archive-date=2017-03-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170329042924/http://www.biology.ualberta.ca/courses.hp/biol606/papers/Ahlberg+1998.pdf |url-status=dead }}</ref>
| Fish
|isang maliit at may katamtamang sukat na isdasng [[sarcopterygian]] na may butas ng ilong at palaypay na may mabubutong pangangatawan.<ref name=AhlbergJohansen/>
| [[File:Osteolepis macrolepidotus.jpg|150px]]
|-
| 385 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Eusthenopteron]]''
| Belonging to the family [[Tristichopteridae]], a [[family (biology)|family]] that form a sister group to ''[[Panderichthys]]'' and the tetrapods.<ref name=AhlbergJohansen/>
| Though not on the evolutionary path to tetrapods, ''Eusthenopteron'' is of fairly general build and is very well known, serving as an iconic model organism in tetrapod evolution.<ref name=Cloutier>{{cite book | author = R. Cloutier| chapter = Taxonomic review of ''Eusthenopteron foordi''. | title = Devonian Fishes and Plants of Miguasha, Quebec, Canada | publisher = Dr. Friedrich Pfeil, München | pages = 487–502 | year = 1996}}</ref>
| A medium sized, mainly [[pelagic]] fish, ''[[Eusthenopteron]]'' mainly use the pectoral and pelvic fins for navigation, and the tail for propulsion.<ref name=Cloutier/> The fin was of diphycercal, foreshadowing the straightening of the spine and the evolution of a contiguous fin in fish like ''[[Panderichthys]]''
| [[File:Eusthenopteron foordi 1.JPG|150px]]
|-
| 380 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Panderichthys]]''
| Very close to the origin of tetrapods, a "fishapod" [[elpistostegalia]]n.<ref name=AhlbergJohansen/>
| Fish
| A large, predatory shallow water fish. As common in shallow water fish, the pectoral and pelvic fins were flexible and paddle-like for propulsion.<ref>Nature: [http://www.nature.com/nature/journal/v438/n7071/edsumm/e051222-13.html The pelvic fin and girdle of ''Panderichthys'' and the origin of tetrapod locomotion]</ref> The dorsal and anal fins are lost, the tail fin contiguous.<ref>{{cite journal | last1 = Carroll | first1 = R. | authorlink = Robert L. Carroll | year = 1995 | title = Between fish and amphibians | url = | journal = Nature | volume = 373 | issue = 6513| pages = 389–390 |bibcode = 1995Natur.373..389C |doi = 10.1038/373389a0 }}</ref> The [[spiracle]]s were short and wide, indication large amount of oxygen were taken up by the lungs rather than through the gills.<ref>{{cite journal | last1 = Brazeau | first1 = M.D. | last2 = Ahlberg | first2 = P.E. | year = 2006 | title = Tetrapod-like middle ear architecture in a Devonian fish | url = | journal = [[Nature (journal)|Nature]] | volume = 439 | issue = 7074| pages = 318–321 | pmid = 16421569 | doi=10.1038/nature04196|bibcode = 2006Natur.439..318B }}</ref>
| [[File:Panderichthys BW.jpg|150px]]
|-
| 375 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Tiktaalik]]''
| A "[[fishapod]]" more tetrapod-like than ''[[Panderichthys]]''.<ref name=AhlbergJohansen/>
| A fish, transitional between fish and the early, fish-like [[labyrinthodont]]s.<ref>John Noble Wilford, ''The New York Times'', [http://www.nytimes.com/2006/04/05/science/05cnd-fossil.html?hp&ex=1144296000&en=fe3427d67e965e46&ei=5094&partner=homepage ''Scientists Call Fish Fossil the Missing Link''], 5 April 2006.</ref><ref name="Shubin 2008">{{cite book|last=Shubin|first=Neil|title=Your Inner Fish|publisher=Pantheon|year=2008|isbn=978-0-375-42447-2}}</ref>
| "Fish" with stout, fleshy pectoral fins with a joint between the innermost and the two next bony elements, corresponding to the elbow in higher tetrapods. The [[cleithrum]] bone was free of the skull, functioning as anchoring for the pectoral fins, and at the same time allowing for movement of the neck.<ref name="Shubin 2008"/><ref name="newscientist.com">{{cite web | url = http://www.newscientist.com/channel/life/mg19125681.500-meet-your-ancestor--the-fish-that-crawled.html;jsessionid=NDHPCECNAGNA| title = Meet Your ancestor, the Fish that crawled | publisher = New Scientist Magazine | accessdate = 2007-02-07}}</ref>
| [[File:Tiktaalik belgium.JPG|150px]]
|-
| 368 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Elginerpeton]]''
| Analysis of the cranial material shows it was more advanced than ''[[Tiktaalik]]'', and together with ''[[Obruchevichthys]]'' form a sister group to the higher tetrapods.<ref name=Elginerpeton>{{cite journal|last=Ahlberg|first=Per E.|title=Elginerpeton pancheni and the earliest tetrapod clade|journal=Nature|year=1995|volume=373|issue=6513|pages=420–425|doi=10.1038/373420a0|bibcode = 1995Natur.373..420A }}</ref>
| A fairly fragmentary find, ''Elginerpeton'' straddles the fish/tetrapod divide with a mosaic of features resembling ''[[Panderichthys]]'', ''[[Ichthyostega]]'' and ''[[Hynerpeton]]''.<ref name=Elginerpeton/> Probably one of the "[[fishapod]]s".<ref>''[http://www.devoniantimes.org/Order/re-elginerpeton.html Elginerpeton pacheni]'' at [http://www.devoniantimes.org/index.html Devonian Times] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100211070749/http://www.devoniantimes.org/index.html |date=2010-02-11 }}</ref>
| Though fragmentary, the find includes a shoulder blade (Cleitrum bone) as well as elements of the limbs, which shows it had comparable limbs ''[[Ichthyostega]]'' and ''[[Hynerpeton]]'', indicating feet rather than fins.
| [[File:Elginerpeton BW.jpg|150px]]
|-
| 365 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Ventastega]]''
| Known only from fragmentary remains, mostly a lower jaw, ''Ventastega'' is morphologically midway between ''[[Tiktaalik]]'' and ''[[Acanthostega]]''/''[[Ichthyostega]]''.<ref name=Ventastega>{{cite journal|first= Per. E. |last=Ahlberg|author2=[[Jennifer A. Clack]], Ervins Luksevics, Henning Blom and Ivars Zupins|title=''Ventastega curonica'' and the origin of tetrapod morphology|journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume= 453|issue=7199|date=26 June 2008|pages=1199–1204|doi=10.1038/nature06991|pmid= 18580942|bibcode = 2008Natur.453.1199A }} [http://uppsala.academia.edu/PerAhlberg/Papers/412448/Ventastega_curonica_and_the_origin_of_tetrapod_morphology article]</ref>
| Possibly oldest animal to have feet rather than fins.<ref name=Ventastega/>
| A large, dorso-ventrally flattened predatory fish with a well armoured [[labyrinthodont]]-like skull. While the fins themselves has not been found, the [[shoulder girdle]] is essentially similar to that of ''Acanthostega'', indicating it too had feet rather than fins.<ref name=Ventastega/>
| [[File:Ventastega BW.jpg|150px]]
|-
| 365 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Acanthostega]]''
|
| Together with ''[[Ichthyostega]]'' the sole early [[labyrinthodont]] known from fairly complete skeletons. It is the oldest animal known to have feet rather than fins, thus making it a true [[tetrapod]] and the oldest known unquestionable [[ichthyostegalia]]n.<ref name="scientificamerican">{{Cite journal | author = Clack, J. | authorlink = Jennifer A. Clack | publisher = Scientific American | url = http://sciam.com/print_version.cfm?articleID=000DC8B8-EA15-137C-AA1583414B7F0000 | title = Getting a leg up on land | date = 2005-11-21 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20061104124433/http://www.sciam.com/print_version.cfm?articleID=000DC8B8-EA15-137C-AA1583414B7F0000 | archivedate = 2006-11-04 | access-date = 2013-12-02 | url-status = live }}</ref>
| First known animal with toes rather than fins. The feet were broad and paddle-like, adapted for movement in water.<ref>"[http://www.devoniantimes.org/Order/re-acanthostega.html Acanthostega gunneri]," ''Devonian Times''. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100110072538/http://www.devoniantimes.org/Order/re-acanthostega.html |date=2010-01-10 }}</ref> It retained functional gills in adulthood, behind a fleshy [[operculum (animal)|operculum]].
| [[File:Acanthostega.JPG|150px]]
|-
| 365 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Ichthyostega]]''
| Fairly closely related to ''[[Acanthostega]]''. It possibly represent an early (and ultimately unsuccessful) line adapted to moving on land by [[Geometer moth|inchworm]]-like movements.
| Together with ''Acanthostega'' the sole early [[labyrinthodont]] known from fairly complete skeletons.
| Early labyrinthodont with [[Polydactyly in early tetrapods|polydactylous]], paddle-like feet and reinforced vertebrae and neural spines. It probably spent time on land, yet retained gills and a tail with [[fin ray]]es.
| [[File:Ichthyostega skull.jpg|150px]]
|-
| 360 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Hynerpeton]]''
| While known only from fragmentary remains, it is more advanced than ''[[Ichthyostega]]''.
| Early [[labyrinthodont]] amphibian
| A large, basically [[salamander]]-like creature. The [[shoulder girdle]] was powerful, indicating it was a competent walker.<ref>{{cite book |title=Your Inner Fish: A Journey Into the 3.5-Billion-Year History of the Human Body |last=Shubin |first=Neil |authorlink=Neil Shubin |author2= |year=2009 |publisher=Vintage |location=New York |isbn=978-0-307-27745-9 |page=13 |pages= |url= |accessdate=}}</ref>
| [[File:Hynerpeton BW.jpg|150px]]
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Tulerpeton]]''
|
| An advanced [[ichthyostegalia]]n, it straddle the divide between the fish-like [[Devonian]] forms and the more advanced [[Carboniferous]] amphibians. It has been suggested it is an early [[Reptiliomorpha|reptil-like amphibian]].<ref>{{cite journal|last=Lebedev|first=O.A.|title=The first find of a Devonian tetrapod vertebrate in the USSR|journal=Doklady Akademii Nauk SSSR|year=1984|volume=278|series=Palaeontology|pages=1470–1473|language=Russian}}</ref>
| A large animal with paddle-like six-toed feet. It did however not have gills in adulthood, and is thus the oldest [[labyrinthodont]] known to depend entirely on breathing with its lungs.<ref>{{cite journal | last1 = Gordon | first1 = M.S. | last2 = Long | first2 = J.A. | year = 2004 | title = The Greatest Step In Vertebrate History: A Paleobiological Review of the Fish-Tetrapod Transition | url = http://usf.usfca.edu/fac_staff/dever/tetrapod_review.pdf | format = PDF | journal = Physiological and Biochemical Zoology | volume = 77 | issue = 5| pages = 700–719 }}</ref>
| [[File:Tulerpeton12DB.jpg|150px]]
|-
| 359 - 345 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Pederpes]]''
| Hailing from the fossil-poor [[Romer's Gap]], ''Pederpes'' may be ancestral to the higher [[labyrinthodont]]s.
| Intermediate between the earlier [[Ichthyostegalia]]n and the later, more advanced labyrinthodonts.
| Despite an extra toe on the forelimbs, ''Pederpes'' had limbs that terminated in feet adapted primarely for walking rather than paddles for combined swimming and walking like the earlier groups.<ref name=CJA02>{{cite journal |last=Clack |first=J. A. |year=2002 |title=An early tetrapod from 'Romer's Gap' |journal=Nature | volume=418 |pages=72–76 | doi=10.1038/nature00824 |pmid=12097908 |issue=6893}}</ref>
| [[File:Pederpes22small.jpg|150px]]
|-
| 295 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Eryops]]''
| The [[Temnospondyli]] are derived paleozoic amphibians, possibly ancestral to [[lissamphibia|modern amphibians]]
| A "classical" [[Temnospondyli|temnospondyl]], an advanced [[labyrinthodont]] group.
| One of the best known [[labyrinthodont]]s, ''Eryops'' combines the large, flat skull and short limbs typical of the group.
|[[Talaksan:Eryops1DB.jpg|alt=|150x150px]]
|}
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Labyrinthodontia]]'' → ''[[Lissamphibia]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Appearance
! Taxa
! Relationships
! Status
! Description
! Image
|-
| 290 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Gerobatrachus]]''
|Colloquially referred to as a "frogamander" due to this taxon being both chronologically and morphologically basal to both [[anura (frog)|anura]]ns and [[Caudata|salamanders]]
|One of the first transitional fossils towards modern amphibians ([[Lissamphibia]]).<ref name=Anderson>{{cite journal | last1 = Anderson | first1 = J. S. | last2 = Reisz | first2 = R. R. | last3 = Scott | first3 = D. | last4 = Fröbisch | first4 = N. B. | last5 = Sumida | first5 = S. S. | author-separator =, | author-name-separator= | year = 2008 | title = A stem batrachian from the Early Permian of Texas and the origin of frogs and salamanders | url = | journal = [[Nature (journal)|Nature]] | volume = 453 | issue = | pages = 515–518 | doi = 10.1038/nature06865 | pmid = 18497824 |bibcode = 2008Natur.453..515A }}</ref>
|'''Primitive traits'''
* Backbone with intermediate characteristics
* Retains a fully developed tail
'''Derived traits'''
* Bears a large space for a tympanic ear
* Ankle bones are fused together like in salamanders
* Lightly built wide skull as in frogs<ref name=Anderson/>
|
[[File:Gerobatrachus NT.jpg|150px]]
|-
| 250 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Triadobatrachus]]''
|Intermediate between generalized amphibians and derived frogs
|Early "almost frog" transitional amphibian
|'''Primitive traits'''
* Possessed short limbs and therefore was unable to hop, unlike all extant anurans
* Retains fourteen vertebra unlike modern frogs who have four to nine vertebra
* Tibia and fibula are not fused into a tibiofibula
'''Derived traits'''
* Skull resembles that of modern [[anura (frog)|anura]]n skull with a latticework of thin bones in skull
|
[[File:Triadobatrachus BW.jpg|200px]]
|-
| 190 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Prosalirus]]''
|Another transitional form which could be properly classified as a frog
|An intermediate form which may replace [[Triadobatrachus]] as the "ultimate" ancestor of anurans
|'''Primitive traits'''
* Still possess relatively short limbs
'''Derived traits'''
* Tail is greatly reduced
* Does not have greatly enlarged legs, but shows some adaptations for hopping, such as a three-pronged pelvis
|[[File:Prosalirus BW.jpg|200px]]
|-
| 213-188 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Vieraella]]''
|A derived fossil frog completing the series of transitional fossils between early amphibians and modern anurans
|The oldest "true" frog<ref>Estes, R., and O. A. Reig. (1973): The early fossil record of frogs: a review of the evidence. Pp. 11-63 In J. L. Vial (Ed.), Evolutionary Biology of the Anurans: Contemporary Research on Major Problems. University of Missouri Press, Columbia.</ref>
|'''Primitive traits'''
* Retains ten presacral vertebra
'''Derived traits'''
* Hind legs are adapted for hopping
|
[[File:Vieraella NT.jpg|150px]]
|-
| 210 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Eocaecilia]]''
|Intermediate between basal amphibians and [[caecilian]]s
|An early [[caecilian]]
|'''Primitive traits'''
* Bears three-toed vestigial limbs
* The size of the orbits indicates well developed eyes and suggest a non-subterranean lifestyle
'''Derived traits'''
* The body has been adapted to a sort of serpentine shape
|
[[File:Eocaecilia BW.jpg|200px]]
|}
==Mula sa mga Amphibians hanggang sa mga [[amniotes]] (unang lahi ng mga [[reptilya]])==
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Amphibians]]'' → ''[[Reptiles]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! Kaugnayan
! Estado
! Diskripsyon
! Imahe
|-
| 326 - 318 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Proterogyrinus]]''
| One of the early [[Reptiliomorpha|reptile-like]] amphibians
| Amphibian
| A large, somewhat lizard-like [[labyrinthodont]] with a deep skull, laterally placed eyes and five digits to each foot.
| [[File:Proterogyrinus NT.jpg|150px]]
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Limnoscelis]]''
| The order [[Diadectomorpha]] is the sister group of the [[amniote]]s.
| The ''Limnoscelis'' was originally described as a "[[cotylosaur]]" (early reptiles) together with the other [[diadectomorpha]]ns. Today the large-bodied diadectomorphs are thought to have had a larval stage, falling close to, but just outside the amphibian/reptile divide.
| A large, predatory reptile-like amphibian. The limbs are extremely heavily built, indicating it fed on slow moving prey.
| [[File:Limnoscelis(Cast)-RedpathMuseumMontreal-June6-08.png|150px]]
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Tseajaia]]''
| Uncertain phylogeny, possibly a [[Seymouriamorpha|Seymouriamorph]] or [[Diadectomorpha|Diadectomorph]]<ref>{{cite journal | author = Moss J.L. | year = 1972 | title = The Morphology and phylogenetic relationship of the Lower Permian tetrapod ''Tseajaia campi'' Vaughn (Amphibia: Seymouriamorpha) | url = | journal = University of California Publications in Geological Sciences | volume = 98 | issue = | pages = 1–72 }}</ref><ref>{{cite journal | last1 = Berman | first1 = D.S. | last2 = Sumida | first2 = S.S. | last3 = Lombard | first3 = R.E. | year = 1992 | title = Reinterpretation of the temporal and occipital regions in Diadectes and the relationship of diadectomorphs | url = | journal = [[Journal of Paleontology]] | volume = 66 | issue = | pages = 481–499 }}</ref>
| Amphibian
| A medium sized, probably herbivorious animal
|[[File:Tseajaia BW.jpg|150px]]
|-
| 350 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Westlothiana]]''
| Uncertain phylogenetic position. ''Westlothiana'' may be a small-bodied [[Diadectomorpha|diadectopmorph]], falling just outside the amphibian/reptile divide
| Originally described as the first [[reptile]], it is now considered an advanced [[Reptiliomorpha|reptile-like amphibian]].
| Small, probably insectovorious animal. The body and tail was long, the limbs small, somewhat like a modern [[skink]].
| [[File:Westlothiana BW.jpg|150px]]
|-
| 320-305 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Solenodonsaurus]]''
| Possibly allied to the [[Diadectomorpha]], or belonging to a sister group to Diadectomorpha and Amniota<ref name=Solenodonsaurus>Gauthier J., Kluge, A.G., & Rowe, T. (1988) The early evolution of the Amniota. In: M. J. Benton (ed.) The phylogeny and classification of the tetrapods, Volume 1: amphibians, reptiles, birds (1): pp 103-155. Oxford: Clarendon Press.</ref>
| Likely an amphibian<ref name=Solenodonsaurus/>
| Smallish, likely carnivorious.<ref>''[http://tolweb.org/Solenodonsaurus_janenschi Solenodonsaurus]'' on the [[Tree of Life Web Project|TOL-web]]</ref>
| [[File:Solenodonsaurus1DB.jpg|150px]]
|-
| 340 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Casineria]]''
| The fragmentary nature of the fossil (it lacks a [[cranium]]) makes an exact phylogenetic position hard to establish.
| Possibly the first animal with an [[amniote]] egg, and thus the first reptile.
| Small lizard-like animal, the first known [[tetrapod]] to possess [[claws]], indicating it has reptilian type skin with [[scute]]s.<ref name=nature>R. L. Paton, T. R. Smithson and J. A. Clack, "An amniote-like skeleton from the Early Carboniferous of Scotland", [http://www.nature.com/nature/journal/v398/n6727/abs/398508a0.html (abstract)], ''Nature'' 398, 508-513 (8 April 1999)</ref>
| [[File:Casineria kiddi tilted.jpg|150px]]
|-
| 315 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Hylonomus]]''
| One of several small, basal reptile genera
| Reptile
| An early [[anapsid]] reptile, considered to be ancestral to both the [[synapsid]] and [[Sauropsida|sauropsid]] lines, and thus the oldest representative of the [[crown group]] amniotes.
| [[File:Hylonomus BW.jpg|150px]]
|-
| 312 - 304 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Paleothyris]]''
| One of several small, basal reptile genera
| Reptile (most likely a [[Sauropsida|sauropsid]])
| An early [[anapsid]] reptile. In phylogenetic analysis it falls on the [[Sauropsida|sauropsid]] side, it is thus likely a progenitor of the [[diapsid]]s
|[[File:Paleothyris BACKGROUND.JPG|150px]]
|}
==Pinag mulan ng mga [[Pagong]] at mga [[Pawikan]]==
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Turtle]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! Relasyon
! Estado
! Diskripsyon
! Imahe
|-
| 220 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Odontochelys]]''
|
|
|
Pinaka matandang uri ng [[Pagong]].
|
[[File:Odontochelys semitestacea.jpg|200px]]
|-
| 210 Ma
|
'''Uri:'''
* ''[[Proganochelys]]''
|
|
|
|[[File:Proganochelys Quenstedti.jpg|200px]]
|-
| 164 Ma
|
'''Uri:'''
* ''[[Eileanchelys]]''
|
|
|
Isang Tulay ng Ebolusyon sa pagitan ng mga pagong at mga ''[[sea turtles]]''.
|
|}
==Mula sa mga [[Butiki]] hanggang sa mga [[Ahas]]==
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Lizard]]'' → ''[[Snake]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! Relasyon
! Estado
! Diskripsyon
! Imahe
|-
| 92 Ma
|
'''Uri:'''
* ''[[Eupodophis]]''
|
|
|Isang uri ng Butiki na nasa anyong ahas na mula sa Panahong [[Cretaceous]] , Ito ay may apat na mga paa , (Marahil nagagamit o Marring ding hindi ang mga ito) .<ref name="RedOrbit">{{cite web |url=http://www.redorbit.com/news/science/1335315/fossilized_snake_with_two_legs_found/ |title=Fossilized Snake With Two Legs Found - Science - redOrbit |accessdate=2008-04-16 |work=}}</ref>
|[[File:Eupodophis descouensi Holotype.jpg|250px]]
|-
| 90 Ma
|
'''Uri:'''
* ''[[Najash]]''
|
|
|Isang uri ng Sinaunang ahas na may dalwang paa.
|
|}
==Uri ng mga [[Butiki]]==
{{Expand list|date=July 2010}}
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|The ''[[Lizard]]'' Evolutionary Series
|-
! Pag litaw
! Taxa
! Relasyon
! Estado
! Diskripsyon
! Imahe
|-
| 61 - 58 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Anqingosaurus]]''
|
|
|Isa sa mga nakitang kauna-unahang [[chameleon]].
|
|-
| 92 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Dallasaurus]]''
|
|
|isang uri ng [[mosasauroid]] mula s [[Upper Cretaceous]] ng [[Hilanagng Amerika]].
|
|-
| 71 - 82 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Palaeosaniwa]]''
|
|
|Isa sa mga matandang uri ng [[Varanoidea]].
|
|-
| 146–100 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Gangiguana]]''
|
|
|isang sinaunang uri ng [[iguanid]]
|
|-
| 97–100 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Cretaceogekko]]''
|
|
|Pinaka matandang uri ng [[tuko]]
|
|}
==Ang Pterosaura==
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|''[[Rhamphorhynchoidea]]'' → ''[[Pterodactyloidea]]'' Evolutionary Series
|-
! Pag litaw
! Taxa
! Relasyon
! Estado
! Diskripsyon
! Imahe
|-
| 160 Ma
|
'''Uri:'''
* ''[[Darwinopterus]]''
|
|
|Basal to both [[rhamphorhynchoid]]s and [[pterodactyloid]]s
|[[File:Darwinopterus.jpg|150px]]
|-
| 160 Ma
|
'''Genus'''
* ''[[Pterorhynchus]]'' <ref>[http://whenpigsfly-returns.blogspot.com/2009/10/darwinopterus-germanodactylus-and.html Blogspot.com]</ref><ref>[http://qilong.wordpress.com/2009/10/22/some-thoughts-on-darwinopterus/ Wordpress.com]</ref>
|
|
|
|}
==[[Ebulusyon ng mga Archosaura hanggang sa dinosaura]]==
{{Expert-subject|Dinosaurs|documentation|date=April 2010}}
{{Expand list|date=April 2010}}
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Archosauria]]'' → ''[[Dinosauria]]'' Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! Relasyon
! Estado
! Diskripsyon
! Imahe
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Proterosuchus]]''
|
|
|Ang Pinaka matandang uri ng archosaur, Ang Proterosuchus ay isa sa mga pinakamalaking reptilya lupa sa panahon ng [[Maagang Triassic]], tungkol sa laki ng sa ngayon [[Komodo dragon]] s. Ito ay tumingin medyo [[buwaya]], may nababagsak binti, mahaba ang panga, malakas na kalamnan at isang mahabang buntot. Ang isang natatanging proterosuchus kaugalian ay ang kakaiba hugis .
|
[[File:Archosaurus ross1DB.jpg|200px]]
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Marasuchus]]''
|
|
|
|[[File:Marasuchus.JPG|200px]]
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Asilisaurus]]''
|
|Ang pinakaMatandang hayop sa uri ng [[dinosauro]] at [[terosor]], magmula pa sa 245,000,000 taon na ang nakakaraan<ref name=Netal10>{{cite journal |last=Nesbitt |first=S.J. |author2=[[Sidor, C.A.]]; Irmis, R.B.; Angielczyk, K.D.; Smith, R.M.H.; and Tsuji, L.M.A. |year=2010 |title=Ecologically distinct dinosaurian sister group shows early diversification of Ornithodira |journal=Nature |pmid=20203608 |volume=464 |issue=7285 |pages=95–98 |doi=10.1038/nature08718|bibcode = 2010Natur.464...95N }}</ref>
|A small, lightly built animal. It had a fairly long neck (contrary to the short necked relatives of [[crocodiles]]), but ran on all four legs.
|[[File:Asilisaurus.jpg|200px]]
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Spondylosoma]]''
|
|Nadiskubre lamang sa hwa-hiwalay na fossil ang ''Spondylosoma'' ay maaring isang naunang lahi o magiging dinosaur.<ref name="ML04">Langer, M.C. (2004). Basal Saurischia. In: Weishampel, D.B., Dodson, P., and Osmólska, H. (eds.). ''The Dinosauria'' (second edition). University of California Press:Berkeley, 25-46. ISBN 0-520-24209-2</ref> It has however also been classified as a [[rauisuchia]]n.<ref name=PMG00>{{cite journal | last1 = Galton | first1 = P.M. | year = 2000 | title = Are ''Spondylosoma'' and ''Staurikosaurus'' (Santa Maria Formation, Middle-Upper Triassic, Brasil) the oldest saurischian dinosaurs? | url = | journal = Palaontologische Zeitschrift | volume = 74 | issue = 3| pages = 393–423 }}</ref>
|
|
|-
| 228 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Eoraptor]]''
|
|Ang kauna-unahang masasabing isang[[sauropod]].<ref>R.N. Martinez et al. A basal dinosaur from the dawn of the dinosaur era in southwestern Pangaea. ''Science'', Vol. 331, 14 January 2011, p. 206.</ref><ref name="NNews_2011">Kaplan M, [http://www.nature.com/news/2011/110113/full/news.2011.17.html "Move over ''Eoraptor''"], ''http://www.nature.com/news'', 13-1-2011.</ref><ref name=Apaldetti2011>{{cite journal | last1 = Apaldetti | first1 = C | last2 = Martinez | first2 = RN | last3 = Alcober | first3 = OA | last4 = Pol | first4 = D | year = 2011 | title = A New Basal Sauropodomorph (Dinosauria: Saurischia) from Quebrada del Barro Formation (Marayes-El Carrizal Basin), Northwestern Argentina | url = | journal = PLoS ONE | volume = 6 | issue = 11| page = e26964 | doi = 10.1371/journal.pone }}</ref>
|isang mallit (na umaabo lamang sa 1 metro, ~ 10 kg) na kayang lumalakad sa dalawang paa at may matatalim na mga ngipin at mabilis din tumak bo at may matatalas na mga kuko.
|[[File:EoraptorBrussels.jpg|200px]]
|}
==[[Dinosauria]]==
{{Expert-subject|Dinosaurs|documentation|date=June 2010}}
{{Expand list|date=June 2010}}
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Dinosauria]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! Relasyon
! Estado
! Diskripsyon
! Imahe
|-
| 228 to 216.5 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Pisanosaurus]]''
|
|
|
Pinaka matandang uri ng [[ornithischian]].
|[[File:Pisanosaurus.jpg|200px]]
|-
| 216–200 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Thecodontosaurus]]''
|
|
|Ang sinaunang uri ng [[sauropodomorph]] bago naging ganap na dinosaur.
|[[File:Thecodontosaurus.jpg|200px]]
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Huayangosaurus]]''
|
|
|Ang pinaka matandang nakita na lahi ng [[stegosaur]].
|[[File:Huayangosaurus taibaii 20050707 07.jpg|200px]]
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Stenopelix]]''
|
|
| isang [[pachycephalosaur]] mula sa Barremian panahon ng [[Cretaceous]].
|
|-
| 160 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Yinlong]]''
|
|
| isang uri ng [[ceratopsian]] mula sa [[Late Jurassic|Huling panahon ng Jurasik]] a Asya Sentral.
|[[File:Yinlong skull.jpg|200px]]
|-
| 160 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Guanlong]]''
|
|
|isang lahi ng [[proceratosaurid]] at [[tyrannosauroid]] , isa sa pinaka matandang halimbawa ng dinosaur.
|[[File:Guanlong fossil.jpg|200px]]
|-
| 126 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Falcarius]]''
|
|
|Ang snaunang uri ng mga [[therizinosaur]]
|[[File:Falcarius.jpg|200px]]
|-
| 208–194 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Scelidosaurus]]''
|
|
|Isa sa mga sinaunang uri ng [[thyreophorans]].
|[[File:Scelidosaurus skeleton.png|200px]]
|-
| 130–125 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Probactrosaurus]]''
|
|
|Maaring ninuno ng mga [[hadrosauridae|dinosaur na may tuka na parang sa itik]].
|[[File:ProbactrosaurusGobiensis-PaleozoologicalMuseumOfChina-May23-08.jpg|200px]]
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Pelecanimimus]]''
|
|
|Isang sinaunang uri ng [[ornithomimosaur]].
|
|}
==Mula sa [[Dinosaur]] hanggang sa mga [[ibon]]==
{{Further|Origin of birds}}
{{Further|Evolution of birds}}
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Dinosaur]]s'' → ''[[Evolution of birds|birds]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! Relasyon
! Estado
! Diskripsyon
! Imahe
|-
|-
| 152-151 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Juravenator]]''
|
|
|'''Primitive traits'''
* Undifferentiated hind digits displaying no specialties for climbing
* Spine attaches to the back end of the skull rather than the base
* Moderately long, bony tail
'''Derived traits'''
*Basic proto-feathers cover parts of the body for insulation
| [[File:Juravenator starkae.JPG|150px]]
|-
| 168-152 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Pedopenna]]''
|
|
|The find is represented only by a hind leg, but one that is very bird-like. It belonged to a small [[maniraptora]]n dinosaur with long, pennaceous feathers on its hind legs and (in all likelihood) arms.
|
|-
| 161-151 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Anchiornis]]''
|Basal [[troodontid]]
|Although once classified as a bird, ''Anchiornis'' is now considered a basal [[Troodontidae|troodontid]] which bears pennaceous, symmetrical feathers on all four limbs.
|'''Primitive traits'''
* Wings symmetrical and rounded, probably not used for flight but instead insulation, mating displays, and gliding
* Long legs overall morphology similar to that of other [[troodontids]]
* Spine attaches to the back end of the skull rather than the base
* Moderately long, bony tail
'''Derived traits'''
* Flexible wrists which are more similar to aves than other theropods
* Like birds and unlike troodontids, ''Anchiornis'' had arms nearly the same length as the hind legs
* Bore primary and secondary pennaceous symmetrical wings on both arms, legs, toes, and wrist
| [[File:Anchiornis BW.jpg|150px]]
|-
| 150–145 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Archaeopteryx]]''
|Known for its mosaic of avian and theropod characteristics [[Archaeopteryx]] is both the first primitive bird in the fossil record and one of the first [[transitional fossils]] discovered.
|Traditionally seen as the first proper bird, though it is not directly ancestral to modern birds.<ref>Padian, K. & Chiappe, L.M. (1997): Bird Origins. In: ''Encyclopedia of Dinosaurs'' (red. Currie, P.J & Padian, K., [[Academic Press]], [[San Diego]], pp 41–96, ISBN 978-0-12-226810-6</ref> An excellent intermediate form between dinosaurs and birds. Capable of gliding, but lacking [[alula]] and [[Keel (bird)|keel]], it could likely not sustain powered flight.
|'''Primitive traits'''
* Slower dinosaur-like growth rate
* No [[Keel (bird)|keel]]
* Spine attaches to the back end of the skull rather than the base
* Forelimbs have three unfused, clawed fingers, no [[alula]]
* Maxilla and premaxilla bore unserrated teeth
* Moderately long, bony tail
'''Derived traits'''
* Fully developed asymmetrical flight feathers
* Fused [[furcula]] from two joined clavicles
* Backward and elongated pubis similar to maniraptors, but not found in more primitive theropods
| [[File:Archaeopteryx lithographica (Berlin specimen).jpg|150px]]
|-
| 120 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Confuciusornis]]''
|Found in the famous [[Liaoning|Liaoning province]] ''Confuciusornis'' is the first primitive bird with a [[pygostyle]].
|With its short tail and toothless beak, ''Confuciusornis'' is very modern looking compared to ''[[Archaeopteryx]]''. The toothless beak is however a case of [[convergent evolution]], as more advanced birds retained teeth, illustration the sometimes confusing [[mosaic evolution]] of the dinosaur-bird transition.
|'''Primitive traits'''
* Retained unfused clawed digits, no [[alula]]
* Sideways-facing glenoid joint
'''Derived traits'''
* Short tail with fused vertebrae at the end ([[pygostyle]])
* Larger sternum with a low primitive [[Keel (bird)|keel]]
*Unlike other early birds ''Confuciusornis'' had a toothless beak
| [[File:Confuciusornis_sanctus_(2).jpg|150px]]
|-
| 115 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Eoalulavis]]''
|Primitive bird and possibly a descendant of "urvogels" like ''Archaeopteryx''. First bird to possess an [[alula]].
|
|'''Plesiomophic traits'''
*Two unfused, functional digits remain on second and third digit
'''Derived traits'''
* First digit bearing an [[alula]] rather than claw
|
|-
| 93.5-75 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Ichthyornis]]''
|Considered a close relative to the ancestor to modern birds
|A flying bird found in several epochs in the late Cretaceous which still bore teeth, but in most respects very similar to [[Modern birds|Neornithes]].
|'''Primitive traits'''
* Numerous sharp teeth in much of the beak
'''Derived traits'''
* Fused bones ([[metacarpal]]s) II & III of the hand
* Rigid ribcage with a well-developed [[keel (bird anatomy)|carina]]
* No functional [[claw]]s on the hand
* Short childhood with distinct adult stage.<ref name = chinsamyetal1998>{{cite journal | author = Chinsamy A., Martin L.D., Dobson P. | year = 1998 | title = Bone microstructure of the diving ''Hesperornis'' and the volant ''Ichthyornis'' from the Niobrara Chalk of western Kansas | url = | journal = Cretaceous Research | volume = 19 | issue = 2| pages = 225–235 | doi = 10.1006/cres.1997.0102 }}</ref>
| [[File:Ichthyornis yale.JPG|150px]]
|}
==Ebolusyon ng Mga Ibon==
{{Expert-subject|Birds|documentation|date=May 2010}}
{{Expand list|date=May 2010}}
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Bird]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! Relasyon
! Estado
! Diskripsyon
! Imahe
|-
| 60-58 Ma
|
'''Uri:'''
* ''[[Waimanu]]''
|
|
|
Ang Kauna unahang uri ng [[Penguin]].
| [[File:Waimanu BW.jpg|150px]]
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Elornis]]''
|
|
|Akuna unahang uri ng [[flamingo]].
|
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Colymboides]]''
|
|
|Ang kauna unahang [[gaviiformes|gaviiform]].
|
|-
| 55-48 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Mopsitta]]''
|
|
|Ang kauna unahang[[psittacine]].
|
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Masillaraptor]]''
|
|
|Isang Ang kauna unahang uri ng [[falconiform]].
|
|-
| 50 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Primapus]]''
|
|
|Ang kauna unahang uri ng [[apodiform]].
|
|}
==Ang mga [[Synapsid]] (Reptilya na naging myebro ng Mamalya)==
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Synapsids]]'' → ''[[Mammals]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! Relasyon
! Estado
! Deiskripsyon
! Imahe
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Protoclepsydrops]]''
|
|Kilala sa pagkaka hiwa-hiwalay na pag kakadiskubre ang mga ''Protoclepsydrops'' Maaring sila ang mga unang [[synapsid]] (Sa pagitan ng mamalya at mga Reptilya)
|isang mabagal at mukhang butiking nilalang na may katamtamang sukat.
|
|-
| 306 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Archaeothyris]]''
|
|The oldest undisputed [[synapsid]] (mammal-like reptile)
|'''Primitbong Anyo'''
* Isang Palapad at mukhang butiki.
* Typically reptilian sprawling gait
* Generally lizard-like proportions with a [[Anatomical terms of location#Dorsal and ventral|dorso-ventrally]] flattened body
'''Pagbabago'''
* Temporal opening low on the side of the [[skull roof]], between the [[zygomatic bone]] and the elements above.
* Tendency to enlarged forward teeth on the [[maxilla]]
|[[File:Archaeothyris BW.jpg|150px]]
|-
| 297 Ma
| '''Genus:'''
* ''[[Haptodus]]''
| A primitive member of the [[Sphenacodontidae]], or possibly just outside the group.<ref>{{cite journal |authors=Jörg Fröbisch, Rainer R. Schoch, Johannes Müller, Thomas Schindler and Dieter Schweiss |year=2011 |title=A new basal sphenacodontid synapsid from the Late Carboniferous of the Saar-Nahe Basin, Germany |url=http://www.app.pan.pl/archive/published/app56/app20100039.pdf |journal=Acta Palaeontologica Polonica |volume=56 |issue=1 |pages=113–120 |doi=10.4202/app.2010.0039}}</ref><ref name=CutleriaRev>{{cite journal |authors=Michel Laurin |year=1994 |title=Re-evaluation of ''Cutleria wilmarthi'', an Early Permian synapsid from Colorado |url=http://mnhn.academia.edu/MichelLaurin/Papers/1242256/Re-evaluation_of_Cutleria_wilmarthi_an_Early_Permian_synapsid_from_Colorado |journal=Journal of Vertebrate Paleontology |volume=14 |issue=1 |pages=134–138 }}</ref>
|A [[pelycosaur]]-grade synapsid
|'''Derived traits'''
* Two or three moderately large canine-like teeth about a third down the [[maxilla]].<ref>{{cite journal|last=Romer|first=A.S.|author2=Price, L.L.|title=Review of the Pelycosauria|journal=Special Papers of the Geological Siciety of America|year=1940|volume=28|pages=1–538}}</ref>
* [[Dentary]] bone the largest element of the lower jaw<ref name=CutleriaRev/>
* The skull deeper than in ''[[Archaeothyris]]''
|[[File:Haptodus BW.jpg|150px]]
|-
| 265 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Dimetrodon]]''
|An advanced member of the family [[Sphenacodontidae]], from which the [[therapsid]]s (advanced synapsids) evolved
|A [[pelycosaur]]-grade synapsid. At up to 4 meters, ''Dimetrodon'' was one of the largest animals of its time. The distinct sail of the back makes it the most recognized synapsid known
|
'''Primitive traits'''
* Cold blooded metabolism dependent of external heat source (hence the "sail")<ref>{{cite journal | last1 = GA Floridesa | first1 = Kalogiroua SA | last2 = SA | first2 = | last3 = Wrobelb | first3 = L Tassoub | author-separator =, | author-name-separator= | year = 2001 | title = Natural environment and thermal behavior of ''Dimetrodon limbatus''". | url = | journal = Journal of Thermal Biology | volume = 26 | issue = 1| pages = 15–20 }}</ref>
* Sprawling gait
* No secondary palate
* No enlarged side teeth in the lower jaw
'''Derived traits'''
* Distinctly elongated 2nd and 3rd tooth on the [[maxilla]], corresponding to the [[canine tooth|canine]] in mammals. The first canine generally longer than the second.<ref name="Angielczyk">Kenneth D. Angielczyk, [http://www.springerlink.com/content/w3u27142m0144433/ ''Dimetrodon'' Is Not a Dinosaur: Using Tree Thinking to Understand the Ancient Relatives of Mammals and their Evolution]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Evolution: Education and Outreach, Volume 2, Number 2, 257-271, {{doi|10.1007/s12052-009-0117-4}}</ref>
* Skull deep and narrow
* Body overall deeper than in earlier forms
| [[File:Dimetrodon skeleton.jpg|150px]]
|-
| 267 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Biarmosuchus]]''
|
|Ang sinaunang [[therapsid]]. na kasing laki nga isang [[Aso]], Ang ''Biarmosuchus'' ay isang magaan na hayop na kkayang kumain ng isang rin na hayop na kasinglai ng isang Agila.<ref name=Palaeos-Biarmosuchus>White, T. & Kazlev, M. A. (2009): [http://palaeos.com/vertebrates/therapsida/biarmosuchidae.html Therapsida: Biarmosuchia: Biarmosuchidae / Eotitanosuchidae], from [[Palaeos]] website.</ref>
|
'''Primitive traits'''
* No [[respiratory turbinate]]s indicate limited overall oxygen consumption and hence [[Bradymetabolism|bradymetaboliic]] metabolism<ref>{{cite book |last=Ruben |first=J.A. |author2=Hillenius, W.J., Kemp, T.S. and Quick, D.E. |year=2011 |chapter=The Evolution of Mammalian Endothermy |title=Forerunners of Mammals |editors=Chinsamy-Turan, A. (ed.) |publisher=Indiana University Press |location=Bloomington |isbn=0-253-35697-0 |pages=272–286 |url=http://books.google.com/books?id=cp26-CA2CDUC&lpg=PP1&ots=hPEezFSN1m&dq=forerunners%20of%20the%20mammals&lr&pg=PA3#v=onepage&q&f=false}}</ref>
* Sprawling legs, but the legs longer and more slender than in pelycosaurs<ref name=Palaeos-Biarmosuchus/>
* Long [[pelycosaur]]-like tail
'''Derived traits'''
* A single canine as the first tooth on the [[maxilla]], all other maxillary teeth small
* Tendency for an enlarged caninelike tooth on the [[dentary]]
* Internal nostrils covered by a partial fleshy [[palate]]<ref>{{cite journal|last=Maier|first=W.|author2=Heever, J., Durand, F.|title=New therapsid specimens and the origin of the secondary hard and soft palate of mammals|journal=Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research|date=27 April 2009|volume=34|issue=1|pages=9–19|doi=10.1111/j.1439-0469.1996.tb00805.x|url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1439-0469.1996.tb00805.x/abstract}}</ref>
* Enlarged temporal opening giving more powerful bite
| [[File:Biarmosuchus.jpg|150px]]
|-
| 248-245 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Thrinaxodon]]''
|A small bodied relative of the larger ''[[Cynognathus]]''.
|Am advanced [[cynodont]], just on the reptilian side of the reptile/mammal divide
|'''Primitive traits'''
* While the [[dentary]] dominated the lower jaw, the hinge was between the [[articulare]] and [[Quadrate bone|quadrate]].<ref>{{cite book|last=Czaplewski|first=Terry A. Vaughan, James M. Ryan, Nicholas J.|title=Mammalogy|year=2000|publisher=Brooks/Cole Thomson Learning|location=Fort Worth|isbn=003025034X|page=51|url=http://books.google.no/books?id=LD1nDlzXYicC&pg=PA51&lpg=PA51&dq=Thrinaxodon+jaw+joint&source=bl&ots=fyNh_jXDhU&sig=Axq3-lnEd_OjGxTO8DjWU9QWrEs&hl=en&sa=X&ei=FCX0UemnEcSm4ATQ-oGIAg&ved=0CCYQ6AEwAA#v=onepage&q=Thrinaxodon%20jaw%20joint&f=false|edition=4th ed.}}</ref>
* Continuous change of teeth throughout life, with no [[Occlusion (dentistry)|occlusion]].
* Likely no fur, but may have had [[whiskers]]
'''Derived traits'''
* Well developed respiratory turbinates and palate, indicating [[homeothermy]]
* Generally mammal-like dentition.
* Mammal-like ecology: Burrowing and small size
* Animals of different sizes found together, indicating post-hatching [[Parental investment|parental care]].
| [[File:Thrinaxodon Lionhinus.jpg|150px]]
|-
| 205 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Morganucodon]]''
|
|Isang Sinaunang Mamalya
|
|[[File:Morganucodon.jpg|150px]]
|-
| 125 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Yanoconodon]]''
|
|Isang Sinaunang mammalya.
|
| [[File:Yanoconodon BW.jpg|150px]]
|}
==[[Ebolusyon ng Uring mammalya]]==
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Mammal]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! Relasyon
! Estado
! Diskripsyon
! Imahe
|-
| 100–104 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Kollikodon]]''
|
|
|
Sinaunang uri ng [[monotreme]].
|
|-
| 125 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Sinodelphys]]''
|
|
|
Ang Pinaka matandang uri ng [[metatherian]] na nakita.
|[[File:Sinodelphys szalayi.JPG|150px]]
|-
| ?? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Djarthia]]''
|
|
|
Ang kauna-unahang lahi ng [[marsupial]] (umaakyat o nakatira sa Puno).
||[[File:Djarthia murgonensis.jpg|150px]]
|-
| 164-165 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Juramaia]]''
|
|
|
Isa sa matandang uri ng [[eutherian]]<ref name=Juramaia>{{cite journal |authors=Zhe-Xi Luo, Chong-Xi Yuan, Qing-Jin Meng and Qiang Ji |title=A Jurassic eutherian mammal and divergence of marsupials and placentals |url=http://www.nature.com/nature/journal/v476/n7361/full/nature10291.html |journal=Nature |volume=476 |date=25 August 2011 |pages=442–445 |doi= 10.1038/nature10291 |issue=7361|bibcode = 2011Natur.476..442L |pmid=21866158}} [http://www.nature.com/nature/journal/v476/n7361/extref/nature10291-s1.pdf Electronic supplementary material]</ref>
|[[File:Juramaia NT.jpg|150px]]
|-
| 63-50 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Eritherium]]''
|
|
|
Kauna-unahang lahi ng [[proboscidean]].
|
|-
| 60-55 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Miacis]]''
|
|
|
Posibleng ninuno ng mga hayop / mamalya na nasa hanay ng [[Carnivora]].
|[[File:Miacis.jpg|150px]]
|-
| 15.97–11.61 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Heteroprox]]''
|
|
|
Kauna-unahang uri ng [[Alamid]].
|[[File:Heteroprox eggeri.JPG|150px]]
|-
| 20-18 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Eotragus]]''
|
|
|
Matandang uri ng [[bovid]].
|[[File:Eotragus sansaniensis.JPG|150px]]
|-
| 45-40 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Protylopus]]''
|
|
|
Ang pinaka matandang uri [[kamely]] na nakita, at ang pinaka maliit.
|
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Hyrachyus]]''
|
|
|
Hinihinalang ang ninuno ng mga modernong uri ng [[tapir]] at mga [[rhinoceros]].
|[[File:Hyrachyus.png|150px]]
|-
| 55.4—48.6 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Heptodon]]''
|
|
|
Isa din sa pinag hihinalaang ninuno ng mga [[tapir]].
|[[File:Heptodon posticus.jpg|150px]]
|-
| 38—33.9 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Hesperocyon]]''
|
|
|
Isang matandang lahi ng [[canid]].
|[[File:Hesperocyon Gregarius.jpg|150px]]
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Eurymylus]]''
|
|
|
ang matandang uri ng [[lagomorph]] na nakita.
|
|-
| 52.5 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Onychonycteris]]''
|
|
|
Isa sa pinaka matatdang ninuno ng mga [[monospecific]] na nasa lahi ng mga [[paniki]].
|
|-
| 2 Ma
|
'''Species:'''
* ''[[Ailuropoda microta]]''
|
|
|
ang isa sa mga Pinaka matandang miyembro ng [[giant panda|Higanteng Panda]].
|
|-
| 63 - 61.7Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Purgatorius]]''
|
|
|Pinaniniwalaang ang isa sa kauna-unahang uri ng [[primate]] (Lahi ng unggoy) o isang '' proto-primate'', na isang '''primatomorph'' na ninuno ng mga [[Plesiadapiformes]].
|[[File:Purgatorius BW.jpg|200px]]
|-
| 12.5-8.5 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Sivapithecus]]''
|
|
|
MIto ay isang sinaunang lahi ng unggoy na maihahalintulad sa mga [[orangutan|Urangutan]].
|[[File:Sivapithecus.jpg|150px]]
|-
| 16 - 8 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Kenyapotamus]]''
|
|
Isa sa maaring ninuno ng lahing[[hippopotamid]] (Hipoptamus).
|
|-
| ?? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Eomanis]]''
|
|
|Ito ang masasbing Kauna-unahang uri ng totoong may kaliskis [[pangolin]].
|[[File:Eomanis waldi 1.JPG|150px]]
|}
==Mual sa uring [[artiodactyla]] hanggang sa pagiging [[balyena]] ([[Ebolusyon ng mga Balyena]])==
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[whale]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Appearance
! Taxa
! Relationships
! Status
! Description
! Image
|-
|55.8 ± 0.2 - 33.9 ± 0.1 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Pakicetus]]''
|
|
|
| [[File:Skull Pakicetus inachus.jpg|150px]]
|-
|50 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Ambulocetus]]''
|
|
|
| [[File:Ambulocetus et pakicetus.jpg|150px]]
|-
|46 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Kutchicetus]]''
|
|
|
| [[File:Kutchicetus BW.jpg|150px]]
|-
|47 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Artiocetus]]''
|
|
|
|
|-
|41-33 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Dorudon]]''
|
|
|
| [[File:Dorudon atrox Senckenberg.jpg|150px]]
|-
|25 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Aetiocetus]]''
|
|
|
|[[File:Aetiocetus BW.jpg|150px]]
|-
|40-34 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Basilosaurus]]''
|
|
|
| [[File:Basilosaurus skeleton.jpg|150px]]
|-
|8-15 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Eurhinodelphis]]''
|
|
|
| [[File:Eurhinodelphis longirostris.jpg|150px]]
|-
|26 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Mammalodon]]''
|
|
|
|
|}
==[[Ebolusyon ng lahi ng mga Sirenia]]==
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Sirenia]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Paglitaw
! Taxa
! Relasyon
! Estado
! Diskripsyon
! Imaghe
|-
| 50 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Pezosiren]]''
|
|
|
Isang sinaunang sirenia.
|[[File:Dans l'ombre des dinosaures - Pezosiren - 016.jpg|150px]]
|-
| 40 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Prorastomus]]''
|
|
|
|
[[File:Prorastomus BW.jpg|150px]]
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Protosiren]]''
|
|
|
|
|-
|48.6–33.9 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Eotheroides]]''
|
|
|
Ang ninuno ng mga Sinaunang sirenia hanggang sa lahi ng sirenian na nakatira sa katubigan
|[[File:Eotheroides sp.JPG|150px]]
|-
|??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Halitherium]]''
|
|
|
|
[[File:Halitherium.jpg|150px]]
|}
==Ebolusyon ng mga pinnipedo==
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Pinniped]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! Relasyon
! estado
! Diskripsyon
! Imahe
|-
| 21 to 24 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Puijila]]''
|
|
|
Ang sinasabing sinaunang uri ng pinnipedo.
|
[[File:Puijila darwini.jpg|200px]]
|-
| ??? Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Potamotherium]]''
|
|
| A very basal pinniped.
|[[File:Potamotherium.jpg|200px]]
|-
| 24-22 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Enaliarctos]]''
|
|
| Ang sinaunang lahi ng '' seal'', ngunit mas primitibo pa ang ulo at mga paa nito.
|
[[File:Enaliarctos mealsi.JPG|200px]]
|}
==[[Ebolusyon of ng mga Kabayo]]==
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The ''[[Hyracotherium]]'' → ''[[Equus (genus)|Equus]]'' Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! Kaugnayan
! Status
! Diskripsyon
! Imahe
|-
|60-45 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Hyracotherium]]''
|
|
|
| [[File:HyracotheriumVasacciensisLikeHorse.JPG|150px]]
|-
|40-30 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Mesohippus]]''
|
|
|
| [[File:Mesohippus Bairdii.jpg|150px]]
|-
|20 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Parahippus]]''
|
|
|
| [[File:Parahippus Cognatus.jpg|150px]]
|-
|17-11 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Merychippus]]''
|
|
|
| [[File:Anchitherium.jpg|150px]]
|-
|12 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Pliohippus]]''
|
|
|
| [[File:Pliohippus Pernix.jpg|150px]]
|-
|1.8-0 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Equidae|Equus]]''
|
|
|
| [[File:Img 3372 Me trot.jpg|150px]]
|}
==[[Ebolusyon ng Sangkatauhan]]==
{{Further|Timeline of human evolution}}
{| class="wikitable" style="margin:auto; width:100%;"
|-
! colspan="6" style="text-align:center;"|'''The [[Human]] Evolutionary Series'''
|-
! Pag litaw
! Taxa
! Kaugnay
! Estado
! Diskripsyon
! Imahe
|-
|36-32 Ma
|
'''Genus'''
* ''[[Apidium]]''
|Ang sinaunang ninuno ng mga [[unggoy]] ayon sa mga rekord sa fossil , na itinatayang nabuhay bago mahati sa dalawang uri ang mga unggoy.
|Basal to both Old and New world monkeys.
|'''Primitive traits'''
* Smaller canines than later monkeys such as ''[[Parapithecus]]''
* Retains some post-cranial characters seen in prosimians
'''Derived traits'''
* Fused mandibular symphysis
* Scapula similar to modern squirrel monkeys
* Low rounded molar cusps rather than high cusps as is seen in [[tarsier]]s and [[strepsirrhine]]
|
|-
|33 Ma
|
'''Genus'''
* ''[[Aegyptopithecus]]''
|A Miocene monkey which bridges the gap between the Eocene ancestors of [[Old world monkeys]] and Miocene ancestor of [[Hominoidea]].
|Tentatively positioned transitional form prior to the Old world monkey/ape split.
|'''Primitive traits'''
* Retained auditory features similar to Old world monkeys
* Incapable of true [[brachiation]] unlike extant apes
* Reduced capitular tail, but was proportionally smaller than ''[[Apidium]]''
'''Derived traits'''
* Ape-like teeth including broad, flat incisors and sexually dimorphic canines
* A low sagittal keel and strong temporalis muscles
* Increased size in the visual cortex
|[[File:Aegyptopithecus NT.jpg|150px]]
|-
|27-14 Ma
|
'''Genus'''
* ''[[Proconsul (primate)|Proconsul]]''
|This primate exhibits very ape-like features like its teeth, but much of its post-cranial remains are more similar to monkeys.
|Universally accepted to be intermediate between 'ape-like monkeys' such as ''Aegyptopithecus'' and later apes including hominids.
|'''Primitive traits'''
* Monkey-like wrist
* Narrow, monkey-like [[illium]]
'''Derived traits'''
* Completely lacked a fully formed tail
* 5-Y pattern on lower molar cusps as also seen in hominoids
| [[File:Proconsul africanus.JPG|150px]]
|-
|13 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Pierolapithecus]]''
|A European ape which is considered to be the predecessor of the great apes.
|Some objections have been raised to this fossils status due to its location in Spain, but ''Pierolapithecus'' is likely a transitional taxon between generalized apes and the lineage which led to great apes.
|'''Pleisomorphic traits'''
* Relatively short fingers and walked in a similar quadrupedal fashion like baboons
* Lacks adaptations for both gibbon-style brachaition as well as derived knuckle-walking like in chimpanzee's and gorilla's
'''Derived traits'''
* Flat, wider rib cage like great apes for tree-climbing
* The clavicle is large and similar to modern chimps suggesting a dorsally positioned scapula
|
|-
|4.4 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Ardipithecus]]''
| Ang isang gubat hominid inangkop sa hayop na may apat na paa nabubuhay sa mga kahoy lokomosyon, ngunit din para sa bipedalism.
| Intermediate sa pagitan ng huling mga karaniwang ninuno ng chimps at mga kawani na tao, at ang [[Australopithecus|australopithecines]].
|'' 'Primitive mga ugali'''
* Talino na mas maliit kaysa sa ibang pagkakataon hominids mula sa tungkol sa 300-350 cc
* Paa thumb ay hindi binawi sa paanan bilang isang [[hallux|'malaking daliri']]
* Phalanges ay mas mabigat kaysa sa hindi tuwid sa'' [[Australopithecus]]''
'' 'Nagmula mga ugali'''
* Nabawasang laki sa canines, gayunpaman mananatili pa rin dimorphic characte
|[[File:Ardi.jpg|150px]]
|-
|4.4-2.0 Ma
|
'''Genus:'''
* ''[[Australopithecus]]''
|Unang kilala genus ng ganap na may dalawang paa apes na kung saan ay marahil minamana sa [[Paranthropus|matatag australopithecus]] at ang genus'' [[homo]]''.
| Intermediate sa pagitan ng patay may apat na paa at may dalawang paa apes. Habang ang relasyon sa pagitan ng ilang mga species ay nire-revise,'' [[Australopithecus afarensis]]'' ay itinuturing na, sa pamamagitan ng karamihan ng mga eksperto, ang ninuno sa lahat mamaya hominids.
|'''Primitibong hitsura'''
* Some species retain a [[sagittal crest]]
* kurbada pa ang phalanges, palatandaan na tumitira sa itaas ng mga puno.
* Semisectorial premolar is present
* Prognathic face to varying degrees
'''Pagbabago'''
* Fully bipedal as indicated by many features including the knee joint, hips, lumbar curve in the spine, position of the [[foramen magnum]], and feet
* lumaki ang sukat ng utak nito ng mga 375-500 cc
* nag babago din ang hitsura ng panga.
| [[File:Australopithecus africanus - Cast of taung child Face.jpg|150px]]
|-
|2.3-1.4 Ma
|
'''Species:'''
* ''[[Homo habilis]]''
| Ang isang maagang pantao kung saan ay ang morphological link sa pagitan ng [[australopithecines at mamaya pantao species.
| Perpekto intermediate sa pagitan ng maagang hominids at mamaya mga kawani na tao, marahil ay minamana sa mga modernong tao.
|'''Primitibong hitsura'''
* Pronounced brow ridge
* Hindi pa sila nakakatayo ng tuwid tulad sa modernong mga tao, gumagamit parin ng kamay para sa pag lalakad.
* kahit na bahagyang lummit ang hitsura ng mukha, medyo malaki parin ang mgipin ng mga ito.
'''Derived traits'''
* lumaki din ang sukat ng utak nito ng mga 510-800 cc.
* hindi pa akma ang hitsura ng mga ito sa modernong mga tao.
* Maaring nakakapag salita na ang mga ito?
* Sila ang mga gumagamit ng mga kasangkapang bato.
| [[File:Homo habilis.jpg|150px]]
|-
|2.0-1.0 Ma
|
'''Species:'''
* ''[[Homo erectus]]''
|Sila ang pinaka matagumpay na lahi na kung saan ang mga Modernong [[tao]] at mga [[neanderthals]]. Hinihilalang sila din ang mga unang tao na kumalat at nag tayo ng mga grupo ng pamayanan sa [[Aprika]]?
|Sila ang ninuno ng mga Modernong tao at neanderthals.
|'''Primitibong Hitsura'''
* Still retains a heavy brow ridge and [[nuchal torus]]
* Hindi parin sila nakakapag salita tulad sa modernong mga tao.
* Makakapal pa ang mga buto, at malalaki pa ang mga ngipin para sa modernong tao.
'''Pag babago'''
* Mas bilog na ang utak nito, (mga 900-1100 cc) kay sa ''H. habilis''
* Face is orthognathic compared to ''H. habilis''
* hinihilalang sila din ay nakakapag grupo sa twing silay nagagaso.
* Hinihilalang ang lahing ito ang aksidenteng naka diskubre ng [[Apoy]] at nakakagamit na din sila ng mga kasangkapan.
| [[File:Homo erectus tautavelensis.jpg|150px]]
|-
|500 Ka-recent
|
'''Species'''
* ''[[Homo rhodesiensis]]''
|'' Homo rhodesiensis'' ay ang agarang ninuno ng modernong mga tao kung saan talaga displaced ang [[neanderthal]] s sa Europa at ng isla [[Homo floresiensis|mga 'hobbit']] ng timog-silangan Asya. '' H. rhodesiensis'' umunlad mula sa'' [[Homo erectus]]'' tungkol sa kalahati ng isang milyong taon na ang nakaraan ngunit pa rin Pinapanatili ang ilang mga primitive na mga katangian tulad ng medyo makapal na buto at molars mas malaki kaysa sa modernong tao.
| Minamana sa mga modernong tao.
|'''Mga Primitibong hitsura'''
* Malaki pa ang mga ngipin
* Heavy brow ridge
* Extremely robust build in most groups
'''Pagbabago '''
* Rounder, less broad based cranium
* Malaki na ang utak, Nakakapag isip na katulad sa modernong mga tao.
| [[File:Skhul.JPG|150px]]
|-
|
|}
==Mga sanggunian==
{{reflist|2}}
==Mga Kawing Pang labas==
* [http://vuletic.com/hume/cefec/#5 Vuletic.com], Section V: Paleontology – Transitional fossils between every animal group
* [http://www.palaeos.com/Vertebrates/Units/140Sarcopterygii/140.000.html Palaeos.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050409133626/http://www.palaeos.com/vertebrates/Units/140Sarcopterygii/140.000.html |date=2005-04-09 }}, Palaeos vertebrates starting with lobe-finned fish (very comprehensive)
* [http://www.talkorigins.org/faqs/faq-transitional.html Talk.origins.org], FAQ: Transitional vertebrate fossils
* [http://transitionalfossils.com/ (A few) transitional fossils]
3glbbgy85mh1nor6v8pbv0kgj7m1isj
Ildefonso P. Santos, Jr.
0
232927
1959716
1943906
2022-07-31T08:12:17Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{About|Pilipinong arkitekto at Pambansang Alagad ng Sining|ang kaniyang ama, ang Pilipino manunulà|Ildefonso Santos}}
{{Infobox person
| honorific_prefix = Pambansang Alagad ng Sining ng Pilipinas
| name = Ildefonso P. Santos, Jr.
| honorific_suffix =
| image =
| imagesize =
| caption =
| birth_name = <!-- only use if different from name -->
| birth_name = <!-- only use if different from name -->
|other_names = IP Santos
| birth_date= {{Birth date|1929|9|5}}
| birth_place= [[Malabon]], [[Rizal]], [[Pilipinas]]
| death_date= {{Death date and age|2014|1|29|1929|9|5}}
| death_place= [[Maynila]], Pilipinas
| nationality = Pilipinas
| alma_mater = [[Pamantasan ng Santo Tomas]]
|awards = [[Pambansang Alagad ng Sining ng Pilipinas|Pambansang Alagad ng Sining sa Arkitektura]] (2006); Patnubay ng Kalinangan; Parangal ng Bayan (1988); Outstanding Professional for Landscape Architecture
}}
Si '''Ildefonso Paez Santos, Jr.''', higit na kilala bilang "'''IP Santos'''" (5 Setyembre 1929 – 29 Enero 2014), ay Pilipinong arkitekto na kinilala sa pagiging "Ama ng Arkitekturang Paisahe sa Pilipinas." Kinilala siyang [[Pambansang Alagad ng Sining ng Pilipinas]] sa larangan ng Arkitektura noong 2006.<ref name="waymarking">{{cite web|url=http://www.waymarking.com/waymarks/WMB1NM_Jose_Rizal_Relief_Sculptures_Manila_Philippines|title=Jose Rizal Relief Sculptures - Manila, Philippines - Relief Art Sculptures on Waymarking.com|publisher=waymarking.com|accessdate=2014-04-03}}</ref>
== Personal na buhay ==
Siya ay anak ng manunulang si [[Ildefonso Santos]] at Asuncion Paez.<ref name="wordpress">{{cite web|url=http://uplibrarybulletin.wordpress.com/2013/06/20/architect-i-p-santos-jr-library-collection-turnover-to-the-college-of-architecture-library/|title=Architect IP Santos, Jr. Library Collection Turnover to the College of Architecture Library | UP Library Bulletin Online|publisher=uplibrarybulletin.wordpress.com|accessdate=2014-01-29}}</ref> Nagtapós si Santos ng [[arkitektura]] sa [[Pamantasan ng Santo Tomas]] noong 1954. Pinagpatuloy niya ang pag-aaral ng arkitektura at master sa [[University of Southern California]] School of Architecture.<ref name="arkitektura">{{cite web|url=http://arkitektura.ph/architects/ildefonso-p-santos-jr|title=Ildefonso P. Santos, Jr. | Arkitektura | Philippine Architecture, Architects, News|publisher=arkitektura.ph|accessdate=2014-01-29}} {{in lang|en}}</ref>
== Mga Gawa ==
Inumpisahan ni Santos ang propesyon ng [[arkitekturang paisahe]] sa [[Pilipinas]]<ref name="ncca">{{cite web|url=http://www.ncca.gov.ph/about-ncca/org-awards/architecture/ip_santos.php|title=National Commission for Culture and the Arts|publisher=web.archive.org|accessdate=2014-04-03|archive-date=2014-02-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20140201204107/http://www.ncca.gov.ph/about-ncca/org-awards/architecture/ip_santos.php|url-status=dead}} {{in lang|en}}</ref> Ilan sa kaniyang ginawa ay ang paisahe ng [[Sentrong Pangkultura ng Pilipinas]], [[Manila Hotel]], Gusali ng [[San Miguel Corporation]] sa [[Mandaluyong]], [[Nayong Pilipino]], [[Liwasang Paco]], [[Liwasang Rizal]], Loyola Memorial Park, Tagaytay Highlands Golf and Country Club, The Orchard Golf and Country Club, Simbahan ng Magallanes sa [[Makati]], at [[Asian Institute of Management]].
Iginawad sa kaniya ni [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulong]] [[Gloria Macapagal-Arroyo]] noong 9 Hunyo 2006 ang parangal bilang "Pambansang Alagad ng Sining" bilang pagkilala sa katangi-tangi niyang naiambag sa larangan ng arkitektura at [[kaalyadong sining]].<ref>{{cite web|title=Presidential Proclamation No. 1068|url=http://www.gov.ph/downloads/2006/05may/20060523-PROC-1068-GMA.pdf|website=GOVPH|access-date=2014-09-05|archive-date=2014-02-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20140220055719/http://www.gov.ph/downloads/2006/05may/20060523-PROC-1068-GMA.pdf|url-status=dead}} {{in lang|en}}</ref>
== Mga sanggunian ==
{{reflist|2}}
{{DEFAULTSORT:Santos, Ildefonso Jr.}}
[[Kategorya:Pilipinong arkitekto]]
[[Kategorya:Pambansang Alagad ng Sining ng Pilipinas]]
2q2gz9730rm32sqdj7712efu8ulc23r
BRICS
0
240455
1959628
1906830
2022-07-31T05:17:04Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Ang '''BRICS''' ay ang [[daglat]] ng samahan ng limang pangunahing umuusbong na ekonomiya: '''[[Brazil]], [[Rusya]], [[India]], [[Tsina]] ''' at '''[[South Africa]]'''.<ref>[http://www.southafrica.info/global/brics/brics-080411.htm "New era as South Africa joins BRICS"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110418004139/http://www.southafrica.info/global/brics/brics-080411.htm |date=2011-04-18 }}. SouthAfrica.info. 11 Abril 2011. Hinango noong 2 Disyembre 2012.</ref> Orihinal na tinukoy ang pangkat na "[[BRIC]]" bago sumama ang South Africa noong 2010. Ang lahat ng kasapi ng BRICS ay mga umuunlad o bagong-industriyalisadong mga bansa, ngunit ang mga ito'y natatangi dahil sa kanilang malaki at mabilis na lumalagong ekonomiya at ang kanilang malaking impluwensiya sa panrehiyon at pandaigdigang kalakaran; kasapi rin ng [[G-20]] ang limang bansa.<ref>China, Brazil, India and Russia are all deemed to be growth-leading countries by the [[BBVA]]: [http://www.bbvaresearch.com/KETD/fbin/mult/120215_BBVAEAGLES_Annual_Report_tcm348-288784.pdf?ts=1642012 "BBVA EAGLEs Annual Report (PPT)"]. BBVA Research. 2012. Retrieved 16 April 2012.</ref> Mula 2010, taon-taong pormal na nagpupulong sa isang summit ang mga bansang kasapi ng BRICS. Sa kasalukuyan, hawak ng Rusya ang panguluhan ng pangkat, at siyang paggaganapan ng ika-pitong summit ng BRICS sa Hulyo 2015.
Noong 2014, kinakatawan ng mga bansang kasapi ng BRICS ang halos 3 bilyong katao, o humigit-kumulang sa 40% ng populasyon ng mundo; dahil na rin ang limang bansang kasapi ay nasa 25 may pinakamalaking populasyon sa daigdig, apat pa rito ang nasa sampung pinakamalaki. Aabot sa US$16.039 trilyon ang pinagsamang nominal na [[Gross domestic product|GDP]] ng limang bansa, katumbas ng humigit-kumulang sa 20% ng kabuuang GDP ng mundo, at may tinatayang US$4 trilyon pinagsamang reserbang panlabas.<ref name=IMFApr2013>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=91&pr.y=5&sy=2011&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=223%2C924%2C922%2C199%2C534&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=|title=World Economic Outlook|publisher=IMF|date=Abril 2013|accessdate= 17 Abril 2013}}</ref><ref>[http://www.csmonitor.com/World/Global-Issues/2011/1018/Amid-BRICS-rise-and-Arab-Spring-a-new-global-order-forms "Amid BRICS' rise and 'Arab Spring', a new global order forms"]. ''[[Christian Science Monitor]]''. 18 Oktubre 2011. Hinango noong 20 Oktubre 2011.</ref> Umaani ng papuri at kritisismo ang BRICS mula sa maraming komentarista.<ref name="BRICS Peace Defender"/><ref name=highwall/><ref name=USINPAC>{{cite web|title=BRICS – India is the biggest loser|url=http://usinpac.com/blog/admin/brics-india-is-the-biggest-loser/|publisher=USINPAC|date=18 Abril 2013|accessdate=17 Hunyo 2013}}</ref> Ang ugnayang bilateral ng mga bansang kasapi ng BRICS ay isinasagawa batay sa di-pangingialam, pagkakapantay-pantay, at kapwa may benepisyo.<ref>[http://www.migalhas.com.br/arquivos/2015/6/art20150601-02.pdf "The Sino-Brazilian Principles in a Latin American and BRICS Context: The Case for Comparative Public Budgeting Legal Research"]. Wisconsin International Law Journal. 13 Mayo 2015. Hinago noong 6 Hunyo 2015.</ref>
== Kasaysayan ==
Ang taguring "BRIC" ay unang ginamit noong 2001 ng noo'y tagapangulo ng [[Goldman Sachs|Goldman Sachs Asset Management]] na si Jim O'Neill, sa kaniyang inilathalang ''Building Better Global Economic BRICs''.<ref>Jim O' Neill (2001). [http://www.goldmansachs.com/our-thinking/archive/building-better.html "Building Better Global Economic BRICs"]. [[Goldman Sachs]]. Hinango noong 13 Pebrero 2015.</ref> Nagpulong ang mga minister panlabas ng naunang apat na bansa ng BRIC (Brazil, Rusya, India, at Tsina) sa [[Lungsod ng New York]] noong Setyembre 2006 sa labas ng nagaganap na Pangkalahatang Debate ng UN General Assembly, na siyang naging hudyat ng serye ng mga matataas-na-antas ng pagpupulong.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://brics6.itamaraty.gov.br/about-brics/information-about-brics |access-date=2015-07-07 |archive-date=2015-07-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150710163822/http://brics6.itamaraty.gov.br/about-brics/information-about-brics |url-status=dead }}</ref> Naganap ang isang ganap na malakihang diplomatikong pagpupulong sa [[Yekaterinburg]], Rusya noong 16 Hunyo 2009.<ref>[http://www.kremlin.ru/eng/articles/bric_1.shtml "Cooperation within BRIC"]. [[Kremlin]].ru. Hinango 16 Hunyo 2009. 19 Hunyo 2009.</ref>
== Talasanggunian ==
{{reflist|refs =
<ref name="BRICS Peace Defender">
{{cite web|title=Brics a force for world peace, says China|url=http://www.businessday.co.za/articles/Content.aspx?id=168422|website=[[Business Day (South Africa)|4=Business Day]]|date=8 Agosto 2012|accessdate=9 Nobyembre 2013|archive-url=https://archive.today/20130422020755/http://www.businessday.co.za/articles/Content.aspx?id=168422|archive-date=22 Abril 2013}}</ref>
<ref name=highwall>
[http://www.atimes.com/atimes/Global_Economy/ND03Dj01.html "Brics summit exposes the high wall between India and China"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120402171026/http://atimes.com/atimes/Global_Economy/ND03Dj01.html |date=2 April 2012 }} . ''Asia Times''. 2 Abril 2012. Hinango noong 10 Hulyo 2013.</ref>
}}
[[Kategorya:Ekonomiya]]
[[Kategorya:Tsina]]
[[Kategorya:Rusya]]
rwozxp5jopdcjeoqywt5cb7ddtj2a73
Watawat ng Bhutan
0
240790
1959577
1925739
2022-07-31T03:19:38Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox flag
| Name = Kaharian ng Bhutan
| Article =
| Type =
| Image = Flag of Bhutan.svg
| Nickname =
| Morenicks =
| Use = 111000
| Symbol =
| Proportion = 2:3
| Adoption = 1969
| Design = Nakahati na dayagonal mula sa ibabaw na bahaging malapit sa poste; ang taksulok na nasa ibabaw ay [[dilaw]] at ang taksulok na nasa ilalim ay [[Kahel (kulay)|kahel]]; nasa gitna sa hanay ng linyang naghahati ay isang malaking puting dragon na nakaharap papalayo sa poste.<ref name='btportalflag'>{{cite web
| url = http://www.bhutan.gov.bt/government/abt_nationalflag.php
| title = National Flag
| accessdate = 2010-09-25
| year = 2004
| publisher = National Portal of Bhutan
| archive-date = 2012-11-13
| archive-url = https://web.archive.org/web/20121113145259/http://www.bhutan.gov.bt/government/abt_nationalflag.php
| url-status = dead
}}</ref>
| Designer =
}}
Ang pambansang '''watawat ng [[Bhutan]]''' ([[Dzongkha]]: ཧྥ་རན་ས་ཀྱི་དར་ཆ་; [[Wylie transliteration|Wylie]]: ''hpha-ran-sa-kyi dar-cho'') ay isa sa mga [[pambansang simbolo ng Bhutan]]. Ang watawat ay nakabase sa [[Liping Drukpa]] ng [[Budismong Tibetano]] at itinatampok ng [[Druk]], ang Dragon ng Kulog sa [[Kultura ng Bhutan|Mitolohiyang Butanes]]. Ang simpleng disenyo ng watawat ni [[Mayeum Choying Wangmo Dorji|Mayum Choying Wangmo Dorji]] ay mula pa noong mga 1947. Ang bersyon na nakapakita noong 1949 sa pagpirma ng [[Ugnayang Bhutan–Indiya|Kasunduhang Indiya-Bhutan]]. Isang pangalawang bersyon ay ipinakilala noong 1956 noong nagbisita si [[Hari ng Bhutan|Druk Gyalp]] [[Jigme Dorji Wangchuk]] sa silangang Bhutan; ito ay nakabase sa mga larawan ng naunang watawat ng 1949 at itinampok ang isang puting Druk kapalit ng orihinal na lunti.
Pinaltan ng mga Butanes ang kanilang watawat upang magtugma sa sukat ng [[watawat ng Indiya]], na pinaniwalahan nila na mas nagwagawayway ng maayos. Isa pang pagbabago ay pagiiba ng pula sa watawat sa kulay-kahel. Ito ang kasalukuyang watawat, at ginagamit mula pa noong 1969. Ang [[Pambansang Pagpupulong ng Bhutan]] ay nagsabatas ng isang a kodigo ng asal noong 1972 para isapormal ang disenyo ng watawat at maglaad ng isang protokol ukol sa mga katanggaptanggap na mga sukat ng watawat at mga kondisyong sa pagwagayway ng watawat.
==Kasalukuyang pambansang watawat==
===Disenyo===
[[File:Bhutan Mission in New York.jpg|thumb|upright|Isang watawat ng Bhutan na sa labas ng [[Talaan ng mga misyong diplomatiko ng Bhutan|Permanenteng Misyon ng Bhutan]] sa [[Mga Nagkakaisang Bansa]] sa [[Lungsod ng New York]]]]
[[File:Flag of Bhutan alternate.svg|thumb|upright|Isang bersyon ng watawat na may dragon na iba ang pagkaguhit]]
Ang kasulukuyang watawat ay dayagonal na nakahati mula sa ibabaw na kanto na malapit sa poste, na ang taksulok sa ibabaw ay dilaw at ang taksulok na sa ibabaw ay kulay-kahel. Nasa gitna sa hanay ng linyang naghahati ay isang malaking puting dragon na nakaharap papalayo sa poste.<ref name='btportalflag'/> Ang dragon ay may hawak na ''norbu'', or hiyas, sa bawat nitong pangalmot. Ang mga [[pangunahing kulay]] ng watawat ang dilaw at kahel, ay in each of its claws. The background colours of the flag, yellow and orange, are itinatalaga na may kodigong Pantone bilang 116 at 165 ayon sa pagkakabanggit.<ref name="spec007"/> Ang mga katumbas ng mga kulay na ito at ang puti ng Druk ay nakasaad ayon sa iba pang kodigong pangkulay ayong sa partikular na sistemang pangtugma na nakasaad sa ibabaw.
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="width:60%; background:#f9f9f9; border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse; white-space:nowrap; text-align:left;"
|-
! width=100|Uri ng Kulay
! colspan="2" style="width:120px;"|Dilaw
! colspan="2" style="width:120px;"|Kahel
! colspan="2" style="width:120px;"|Puti
|- align=center
| [[RAL (sistemang pangkulay)|RAL]]
| rowspan="6" style="background:#FFCC33;"|
| [[RAL 9000]]<br/>''Dilaw''
| rowspan="6" style="background:#FF4E12;"|
| [[RAL 3000]]<br/>''Kahel''
| rowspan="6" style="background:#FFFFFF;"|
| [[RAL 1000]]<br/>''Puti''
|- align=center
| [[modelong pangkulay CMYK|CMYK]]
| 0.15.94.0
| 0.60.100.0
| 0.0.0.0
|- align=center
| [[Pantone]]
| 116
| 165
| wala (puti)
|- align=center
| [[Kulay pang-Web|HTML Hexadecimals]]
| #FFCC33
| #FF4E12
| #FFFFFF
|- align=center
| [[Kulay pang-Web|HTML Decimals]]
| 255.213.32
| 255.78.18
| 255.255.255
|}
Ang pagkakasukat ng watawat ay dapat panatilihin ang proporsyon 3:2.<ref name="spec007">{{cite book
| title = Specification Sheet 007
| publisher = William Crampton Flag Institute
| date = Agosto 1, 1994
}}</ref>.<ref name='rules72'>{{cite web
| url = http://www.oag.gov.bt/wp-content/uploads/2010/07/National_Flag_Rules_1972.pdf
| title = The National Flag Rules of Bhutan (1972)
| accessdate = 2010-09-25
| year = 1972
| format = PDF
| archive-date = 2012-04-24
| archive-url = https://web.archive.org/web/20120424024939/http://oag.gov.bt/wp-content/uploads/2010/07/National_Flag_Rules_1972.pdf
| url-status = dead
}}</ref> Ang mga sumusunod na sukat ay idineklara panuntunan ng Pamahalaan ng Bhutan:<ref name="bhutanstudies">{{cite book
| last1 = Penjore
| first1 = Dorji
| last2 = Kinga
| first2 = Sonam
| date = Nobyembre 2002
| title = The Origin and Description of The National Flag and National Anthem of The Kingdom of Bhutan
| isbn = 99936-14-01-7
| publisher = [[Centre for Bhutan Studies|The Centre for Bhutan Studies]]
| location = Thimphu
| pages = 1−43
| url = http://archiv.ub.uni-heidelberg.de/savifadok/volltexte/2009/314/pdf/NationalFlag.pdf
}} ([https://web.archive.org/web/20081203032136/http://www.bhutanstudies.org.bt/admin/pubFiles/NationalFlag.pdf Naka-archive] sa [[WebCite]])</ref>
* {{convert|21|x|14|ft|m|abbr=on}}
* {{convert|12|x|8|ft|abbr=on}}
* {{convert|6|x|4|ft|abbr=on}}
* {{convert|3|x|2|ft|abbr=on|1}}
* {{convert|9|x|6|in|cm|abbr=on}}, para sa watawat ng ginagamit sa mga sasakyan.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Bhutan]]
94vb48gtpexnxd0bosl9hof2y9r2f72
Kategorya:2015 sa Pilipinas
14
241964
1959562
1489183
2022-07-31T03:00:49Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Templo Central
0
241989
1959511
1941081
2022-07-31T02:07:18Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox church
| name = Templo Central
| native_name =
| native_name_lang =
| image = <!-- iglesia_ni_kristo.jpg -->
| imagesize =
| imagelink =
| imagealt =
| landscape =
| caption = Ang Templo Central, 2014
| pushpin map =
| pushpin label position =
| pushpin map alt =
| pushpin mapsize =
| relief =
| map caption =
| latd =
| latm =
| lats =
| latNS =
| longd =
| longm =
| longs =
| longEW =
| iso region =
| coordinates display = inline,title
| osgraw = <!-- TEXT -->
| osgridref = <!-- {{gbmappingsmall| TEXT}} -->
| location = [[Lungsod Quezon]]
| country = Pilipinas
| denomination = [[Iglesia ni Cristo]]
| previous denomination =
| membership =
| attendance =
| website = <!-- {{URL| example.com}} -->
| dedicated date =
| consecrated date =
| events =
| people =
| status = Templo Central<ref>{{cite journal|last1=Reed|first1=Robert|title=The Iglesia ni Cristo, 1914-2000. From obscure Philippine faith to global belief system|journal=KITLV, Royal Netherlands Institute of Southeast Asian and Caribbean Studies|date=2001|volume=157|issue=3|page=570|url=http://www.kitlv-journals.nl/index.php/btlv/article/viewFile/1659/2420|access-date=2015-09-06|archive-date=2012-04-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20120402090624/http://www.kitlv-journals.nl/index.php/btlv/article/viewFile/1659/2420|url-status=bot: unknown}}</ref>
| functional status = aktibo
| heritage designation =
| designated date =
| architect = [[Carlos A. Santos-Viola]]
| architectural type =
| style =
| years built =
| groundbreaking =
| completed date = {{Start date and age|1984|07|27}}
| construction cost =
| closed date =
| demolished date =
| capacity = 7,000
| length = <!-- {{convert| }} -->
| width = <!-- {{convert| }} -->
| width nave = <!-- {{convert| }} -->
| height = <!-- {{convert| }} -->
| diameter = <!-- {{convert| }} -->
| other dimensions =
| floor count =
| floor area = <!-- {{convert| }} -->
| dome quantity =
| dome height outer = <!-- {{convert| }} -->
| dome height inner = <!-- {{convert| }} -->
| dome dia outer = <!-- {{convert| }} -->
| dome dia inner = <!-- {{convert| }} -->
| spire quantity = 6
| spire height = <!-- {{convert| }} -->
| materials =
| bells =
| bells hung =
| bell weight = <!-- {{long ton|0| }} -->
| metropolis = [[Kalakhang Maynila]]
| minister =
| logo =
| logosize =
| logolink =
| logoalt =
| embedded =
}}
Ang '''Templo Central'''<ref>{{cite news|title=Mabuhay ang Iglesia ni Cristo|url=http://www.remate.ph/2012/07/mabuhay-ang-iglesia-ni-cristo/|accessdate=24 July 2015|publisher=Remate|date=July 2012|language=Filipino|archive-date=25 Hulyo 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150725011857/http://www.remate.ph/2012/07/mabuhay-ang-iglesia-ni-cristo/|url-status=dead}}</ref> ({{lang-en|Central Temple}}) ay ang pangunahing templo ng sektang Kristiyano na nakabase sa Pilipinas, ang [[Iglesia ni Cristo]]. Ito ay matatagpuan sa tabi ng [[Abenida ng Commonwealth]] sa [[Lungsod Quezon]]. Ito ay natapos maigawa noong 27 Hulyo 1984 at ito ang pinakamalaking lugar na pangpananampalataya sa bansa na may kapasidad ng mga 7,000 na katao.<ref name=sfpost>{{cite web|title=Iglesia Ni Cristo SF Post Special Supplement|archiveurl=http://filampost.com/wp-content/uploads/2014/07/SF-Post-INC-Centennial-Special-Supplement.pdf|publisher=The San Francisco Post|accessdate=24 Hulyo 2015|archivedate=10 Hulyo 2014|page=5}}</ref><ref name=eaglenews1>{{cite news|title=Glorious hymn-singing to God in INC’s Central Temple "complemented" by new one-of-a kind pipe organ|url=http://www.eaglenews.ph/glorious-hymn-singing-to-god-in-incs-central-temple-complemented-by-new-one-of-a-kind-pipe-organ/|accessdate=24 Hulyo 2015|publisher=Eagle News|date=7 Hulyo 2014}}</ref>
Uto ay ipinagawa sa loob ng lupain ng Central Office ng INC, at ang templo ay napagawa pagkatapos ng labinlimang taon pagkatapos napagawa ang naturang tanggapan. Ito ay idinisenyo para ito ay makahawak ng 7,000 na mananamba, 3,000 katao ang makakpuno ng pangunahing bulwagan, at 1,900 sa bawat isa sa dalawang kapilya sa gilid. Ang unang palapag ay may sanktuwaryo na may pool na pang-binyag para sa 600 katao.<ref>{{cite journal|last1=Reed|first1=Robert|title=The Iglesia ni Cristo, 1914-2000. From obscure Philippine faith to global belief system|journal=KITLV, Royal Netherlands Institute of Southeast Asian and Caribbean Studies|date=2001|volume=157|issue=3|page=580|url=http://www.kitlv-journals.nl/index.php/btlv/article/viewFile/1659/2420|access-date=2015-09-06|archive-date=2012-04-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20120402090624/http://www.kitlv-journals.nl/index.php/btlv/article/viewFile/1659/2420|url-status=bot: unknown}}</ref>
Noong 2014, isang 20-toneladang pipe organ na may 3,162 na mga tubo na ipinadisenyo sa Amerikanong kompanya na A.E. Schlueter Pipe Organ Company, at ito ay naipainstalahan sa loob ng 14 na buwan para sa ika-30 anibersaryo ng Templo Central noong Hulyo 27. Ang organ ay unang naipatugtog para sa pananambang ginanap noong 5 Hulyo 2014.<ref name=eaglenews1/>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga simbahan sa Pilipinas]]
fodnfat5tvvrznqjmacrnerqla4i0lo
Taifa
0
242623
1959492
1891845
2022-07-31T01:37:08Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Cleanup-translation}}
[[Talaksan:Taifas2.gif|thumb|250x250px|Ang Taifa noong 1031]]
<span><span>Ang </span>'''taifa'''</span> ay isang malayang Muslim pinagharian pamunuan, karaniwan ay isang emirate o maliit na kaharian, kahit na nagkaroon ng isang oligarkiya, na kung saan ang isang bilang ay nabuo sa Al-Andalus (Moorish Iberia) pagkatapos ng huling pagbagsak ng Umayyad Caliphate ng Córdoba noong 1031.
== Lingks palabas ==
* [http://www.zum.de/whkmla/region/spain/taifas.html History of Spain: Disintegration of the Caliphate (1010–1260)]
* [http://web.raex.com/~obsidian/taifa.html Regnal Chronologies - Iberia: al-Andalus]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120620173122/http://web.raex.com/~obsidian/taifa.html |date=2012-06-20 }}
* [http://lostislamichistory.com/disunity-in-al-andalus-the-taifa-period/ The Taifa Period] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150429220945/http://lostislamichistory.com/disunity-in-al-andalus-the-taifa-period/ |date=2015-04-29 }}
{{Usbong}}
[[Kategorya:Dating kaharian sa Europa]]
gllck90zdefdpwybcykpbxrvf12dyoq
Yuri Yamano
0
244560
1959594
1729455
2022-07-31T03:45:26Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox person
| name = Yuri Yamano
| native_name = 山野 ゆり
| native_name_lang = wikang Hapones
| birth_name = Miyuki Hoshino
| birth_date = {{Birth date and age|1982|12|15}}
| birth_place = [[Tokyo]], Hapon
| nationality = Hapones
| occupation = Tagapaglibang, modelo
| agent = {{unbulleted list|Gunn's Management|Aint}}
| height = 1.61 m (2005)
}}
Si {{nihongo|'''Miyuki Hoshino'''|星野美由季|Hoshino Miyuki|ipinanganak Disyembre 15, 1982 sa [[Tokyo]], Japan}},<ref>{{cite web|url=http://www.gunns.jp/model/yuri-yamano.html|title=山野ゆり|language=Hapones|publisher=Gunn's Management|accessdate=Disyembre 14, 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=http://aint.co.jp/prof/yamano/index.html |title=山野ゆり |language=Hapones |publisher=Aint |accessdate=Disyembre 14, 2015 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130103031353/http://aint.co.jp/prof/yamano/index.html |archivedate=Enero 3, 2013 }}</ref> mas kilala bilang {{nihongo|'''Yuri Yamano'''|山野 ゆり|Yamano Yuri}}, ay isang tagapaglibang at modelo mula sa bansang [[Hapon]]. Kinakatawan siya ng Gunn's Management at Aint. Ang kanyang alyas ay hango mula sa Aiko Yamano at Yuri Takano.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{stub}}
[[Kaurian:Mga artista mula sa Hapon]]
5o1fzjdnw1prj4g4oymqjwxh3vxlwhc
Kategorya:2013 sa Pilipinas
14
245499
1959560
1524763
2022-07-31T03:00:15Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Kategorya:2014 sa Pilipinas
14
245500
1959561
1513861
2022-07-31T03:00:33Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Kategorya:2016 sa Pilipinas
14
245523
1959564
1520319
2022-07-31T03:01:08Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Twice
0
245722
1959536
1947546
2022-07-31T02:42:06Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox musical artist <!--Due to copyright, please do NOT upload photos taken from ANY website and/or SNS (Facebook, Twitter, Instagram, etc) unless permitted by the owner/s (with evidence of permission).-->
| name = TWICE
| image = 180717 열린음악회 트와이스 02.jpg
| image_size =
| landscape = yes
| alt =
| caption = Ang Twice noong 2018; mula kaliwa hanggang kanan, pababa: [[Sana (mang-aawit)|Sana]], [[Dahyun]], [[Chaeyoung]], [[Tzuyu]], [[Nayeon]], [[Momo (mang-aawit)|Momo]], [[Jihyo]], [[Jeongyeon]], at [[Mina (mang-aawit)|Mina]]
| alias =
| origin = [[Seoul]], South Korea
| genre = {{hlist|[[K-pop]]|[[J-pop]]|bubblegum pop|dance-pop|EDM}}
| years_active = {{start date|2015}}–kasalukuyan
| label = {{hlist|JYP|Warner Japan|Republic|Columbia Taiwan|Sony Taiwan}}<!-- PIPE OUT "Entertainment" and "Music" per Template:Infobox musical artist policies. -->
| associated_acts = JYP Nation
| website = {{URL|twice.jype.com}}
| current_members =
* [[Nayeon]]
* [[Jeongyeon]]
* [[Momo (mang-aawit)|Momo]]
* [[Sana (mang-aawit)|Sana]]
* [[Jihyo]]
* [[Mina (mang-aawit)|Mina]]
* [[Dahyun]]
* [[Chaeyoung]]
* [[Tzuyu]]
}}
Ang '''Twice''' ({{ko-hhrm|트와이스}}; {{lang-ja|トゥワイス}}) ay isang babaeng grupo mula sa Timog Korea na binuo ng JYP Entertainment sa pamamagitan ng pang realidad na palabas sa telebisyon na 16. Ang grupo ay binubuo ng siyam na miyembro: sina [[Nayeon]], [[Jeongyeon]], [[Momo (mang-aawit)|Momo]], [[Sana (mang-aawit)|Sana]], [[Jihyo]], [[Mina (mang-aawit)|Mina]], [[Dahyun]], [[Chaeyoung]], at [[Tzuyu]]. Nag ''debut'' ang grupo noong Oktubre 20, 2015, kasama ang ''extended play'' (EP) na ''The Story Begins''.
Nagsimulang sumikat ang Twice sa Timog Korea noong 2016 nang mag-numero uno sa Gaon Digital Chart ang kanilang single na "Cheer Up". Ito ay naging ''best performing single'' ng taong iyon at naging "''Song of the Year''" sa Melon Music Awards at Mnet Asian Music Awards. Ang sumunod nilang single na "TT", mula sa kanilang ikatlong EP na ''Twicecoaster: Lane 1'', ay nanguna rin sa Gaon charts sa loob ng apat na magkakasunod na linggo. Ang ''Twicecoaster: Lane 1'' naman ay ang naging ''highest selling Korean girl group album'' ng taong 2016. Sa loob lamang ng 19 na buwan pagkatapos ng kanilang ''debut'' ay nakapag benta na sila ng humigit kumulang 1.2 milyong kopya ng kanilang apat na EP at isang espesyal na album. Kasunod ng paglabas ng kanilang ika pitong EP na ''Fancy You'' noong 2019 ay 3.75 milyong album na ang kanilang naibenta sa Korea. Noong Disyembre 2020 ay 10 milyong album na ang kanilang naibenta sa Timog Korea at bansang Hapon. Nag ''debut'' sila sa bansang Hapon noong Hunyo 28, 2017, sa ilalim ng Warner Music Japan, kasabay ng paglabas ng ''compilation album'' nilang ''#Twice''. Pumangalawa sa Oricon Albums Chart ang album at nakakuha ng pinakamataas na benta ng isang K-pop artist sa bansang Hapon sa loob ng dalawang taon para sa una nitong linggo. Sinundan ito ng kanilang unang orihinal na ''maxi single'' na Hapon na "One More Time" noong Oktubre 2017. Ang Twice ang kauna unahang babaeng grupo mula sa Timog Korea na nakakuha ng platinong sertipikasyon mula sa Recording Industry Association of Japan (RIAJ) para sa parehong album at ''CD single'' noong taong ding iyon. Pumangatlo sila sa ''Top Artist category'' ng ''2017 Year End Rankings'' ng ''Billboard Japan''. Sila rin ay ang kauna-unahang babaeng grupo mula sa Timog Korea na makapag-''tour'' sa isang simburyong Hapon.
== Karera ==
===''Predebut:'' Ang Sixteen===
Noong ika-19 ng Disyembre 2013, nagpahayag ang JYP Entertainment na sila ay magbubuo ng bagong girl group na susunod sa ''Miss A'' noong 2010.<ref>{{cite web|last1=Yun|first1=Seong-yeol|title=[단독] JYP, 역대급미모 新걸그룹 출격..'내년 상반기·6인조'|url=http://star.mt.co.kr/stview.php?no=2013121908272999223&type=3|website=StarNews|publisher=StarNews|accessdate=Hulyo 7, 2015|language=Koreano}}</ref> Noong ika-27 ng Pebrero 2014, sina Lena, Cecilia, Nayeon, Jihyo, Minyoung at Jeongyeon ay napabalitang mga miyembro ng nasabing bagong grupo.<ref name=KT6Mix>{{cite web|last1=Yun|first1=Seong-yeol|title=[단독]'선미 피처링' 리나, JYP新걸그룹 데뷔..미모·실력 겸비|url=http://entertain.naver.com/read?oid=108&aid=0002284565|website=Naver TV|publisher=Naver Corporation|accessdate=Hulyo 7, 2015|language=Koreano}}</ref><ref name="The Korea Times">{{cite web|last1=Kim|first1=Jae-heun|title=K-pop mogul wants severe competition for girl band|url=http://www.koreatimes.co.kr/www/news/culture/2015/05/201_179688.html|website=The Korea Times|publisher=The Korea Times|accessdate=Hulyo 7, 2015}}</ref> Ngunit ang grupo ay pansamantalang itinigil matapos ang pag-alis ni Cecilia. Siya naman ay ipinalit ni Sana at nabuo ang grupo sa pangalang 6mix. Ngunit sa pangalawang pagkakataon, umalis si Lena at aktwal na itinigil ng JYP Entertainment ang mga plano at proyekto para sa grupo sa hinaharap.
Noong ika-11 ng Pebrero 2015, napabalitang gagawa ng programang pantelebisyon na ''Sixteen'' ang JYP Entertainment sa Mnet Channel, kung saan ang mga mananalo ay gagawing isang buong grupo.<ref name=KT6Mix/><ref name="The Korea Times"/> Sa isang press conference, naisabi ni Park Jinyoung, ang presidente ng JYP Entertainment, na ang mga mananalong kontestants ''"have the [[Wonder Girls]]' and miss A's natural, healthy feel, with an edgier and wilder side. I want to upgrade (them) by adding elements like hip-hop and rap."''<ref name="Sixteen Press Conference">{{cite web|last1=Won|first1=Ho-jung|title='Sixteen' compete for spot in JYP's next girl group|url=http://www.koreaherald.com/view.php?ud=20150429001117|website=Korea Herald|publisher=Herald Corporation|accessdate=Hulyo 7, 2015}}</ref>
Nagsimula ang programa noong Mayo 2015 at ang mga nanalo ay sina Nayeon, Jeongyeon, Sana, Jihyo, Mina, Dahyun at Chaeyoung. Ngunit sa isang surpresa, idinagdag ang si Tzuyu, dahil siya ay "audience's pick." Isinali rin ang eliminated kontestant na si Momo, sapagkat siya ay kinakailangan ng grupo at siya ay ipinili ng JYP crew.<ref name=Soompi>{{cite web|title=JYP Addresses Controversy Surrounding Final Lineup of Twice|url=http://www.soompi.com/2015/07/07/jyp-addresses-controversy-surrounding-final-lineup-of-twice/}}</ref> Naging kontrobersyal ito dahil sa desisyong ipinabalik at isinali ang isang eliminated kontestant.<ref name=Soompi/>
Noong ika-10 ng Hulyo 2015, gumawa ng opisyal na Instagram account ang grupo kung saan ang unang post ay ang picture nilang lahat.<ref>{{cite web|last1=Jung|first1=Ji-won|title=JYP 新걸그룹 트와이스, 연습실 사진공개 "팀 결성 3일째"|url=http://www.xportsnews.com/jenter/?ac=article_view&entry_id=608382&|website=X Sports News|publisher=XSPORTSMEDIA|accessdate=Hulyo 13, 2015|language=Koreano}}</ref> Ang JYP Entertainment ay naglabas ng isang web-series na ''Twice TV'' kung saan ipinakita ang personal na buhay ng mga miyembro.<ref name=TwiceTV>{{cite web|last1=Jo|first1=Jae-yong|title='트와이스 TV', 오는 17일 '네이버 TV캐스트'서 첫 방송|url=http://www.xportsnews.com/jenter/?ac=article_view&entry_id=609644|website=XSportsNews|publisher=XSPORTSMEDIA|accessdate=Hulyo 14, 2015|language=Koreano}}</ref>
Ang Twice ay opisyal na nag-''debut'' noong ika-25 ng Oktobre 2015.<ref>{{cite web|last1=Jung|first1=Jun-hwa|title='식스틴' 9인조 트와이스 탄생, 원더걸스·미쓰에이 이을까|url=http://joongang.joins.com/article/857/18191857.html|website=JoongAng Stardium|publisher=JoongAng Ilbo Co., Ltd.|accessdate=Hulyo 7, 2015|language=Koreano|archive-date=2015-07-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20150708084930/http://joongang.joins.com/article/857/18191857.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|last1=Jung|first1=Jun-hwa|title='식스틴' JYP의 미래 짊어질 9인, 걸그룹 트와이스 탄생[종합]|url=http://news.nate.com/view/20150708n00451?mid=n0107|website=Nate|publisher=SK Communications|accessdate=Hulyo 7, 2015|language=Koreano}}</ref>
===2015—kasalukuyan===
Noong ika-7 ng Oktobre 2015, nagpahayag ang JYP Entertainment na ang grupo ay magkakaroon ng mini-album na tinatawag na ''The Story Begins.'' Ang kantang ''Like Ooh-Ahh'' ay ang "main soundtrack" ng mini-album at nasabing ito ay isang "color-pop" na ipinaghalo ang elementong "hip-hop" at "R&B."<ref name=TSBMnet /> Ang mga kompositor ng mini-album ay ang Black Eyed Pilseung, na kilala bilang kompositor rin sa mga kanta ng [[Miss A]].<ref>{{cite web|title=Twice′s Tzuyu and Mina Talk About Adjusting to Life in Korea|url=http://mwave.interest.me/enewsworld/en/article/98996/twices-tzuyu-and-mina-talk-about-adjusting-to-life-in-korea|publisher=Newsen|accessdate=Oktubre 20, 2015|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304053449/http://mwave.interest.me/enewsworld/en/article/98996/twices-tzuyu-and-mina-talk-about-adjusting-to-life-in-korea|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|last1=Hong|first1=Se-yeong|title=JYP 측 "신인 걸그룹 트와이스 오는 20일 전격 데뷔" [공식입장]|url=http://sports.donga.com/3/all/20151007/74037758/1|website=Sports Donga|publisher=Sports Donga|accessdate=Oktubre 6, 2015|language=Koreano}}</ref>
Noong ika-20 ng Oktobre 2015, nailabas ang opisyal na music video ng kantang ''Like Ooh-Ahh'' sa [[Youtube]].<ref>{{cite web|last1=Kim|first1=Myeong-seon|title=트와이스, 평균나이 19세·최강 비주얼 그룹의 탄생|url=http://www.tvreport.co.kr/?c=news&m=newsview&idx=807343|website=TV Report|publisher=TV Report|accessdate=Oktubre 19, 2015|language=Koreano}}</ref> Sa araw ring iyon, ang Twice ay nag-perform ng kanilang kanta sa isang live showcase.
<ref>{{cite web|last1=Won|first1=Ho-jung|title=Twice's 'Story Begins'|url=http://kpopherald.koreaherald.com/view.php?ud=201510201734359495934_2|website=K-pop Herald|publisher=Herald Corporation|accessdate=Oktubre 23, 2015}}</ref><ref>{{cite web|last1=Lee|first1=Sang-eun|title=트와이스, 데뷔곡 '우아하게' 공개에 눈물바다 "초심 잃지 않겠다"|url=http://www.kyeongin.com/main/view.php?key=20151020010006934|website=Kyeongin Ilbo|publisher=Kyeongin Ilbo|accessdate=Oktubre 21, 2015|language=Koreano}}</ref> Ang music video ay may kasalukuyang 50 Million views. Ito ay naging "most-viewed debut music video" sa isang K-pop group.<ref>{{Cite web | title = Twice to return on April 25 | author = Ahn Sung-mi | work = [[K-Pop Herald]] | date = Abril 5, 2016 | accessdate = Abril 12, 2016 | url = http://kpopherald.koreaherald.com/view.php?ud=201604051516483856441_2 }}</ref><ref>{{cite web|last1=Kim|first1=Gyeong-min|title=트와이스 '우아하게', 데뷔곡 단일 MV 유튜브 최다 조회수 기록|url=http://www.xportsnews.com/jenter/?ac=article_view&entry_id=699415|website=XSportsNews|publisher=XSPORTSMEDIA|accessdate=Marso 31, 2016}}</ref><ref>{{Cite web | title = TWICE's music video hits 50 million | author = | work = [[Yonhap News Agency]] | date = Abril 4, 2016 | accessdate = Abril 10, 2016 | url = http://english.yonhapnews.co.kr/news/2016/04/04/0200000000AEN20160404003800315.html }}</ref>
==Diskograpiya==
===Mga album===
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;"
|+ List of studio albums, with selected details and chart positions
! scope="col" rowspan="2" style="width:10em;" | Pamagat
! scope="col" rowspan="2" style="width:20em;" | Detalye ng album
! colspan="5" | ''Peak chart positions''
! scope="col" rowspan="2" style="width:12em;" | ''Sales''
|-
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| KOR<br><ref>{{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T|title=Gaon Album Chart|website=Gaon Music Chart|language=Koreano|accessdate=Nobyembre 8, 2017}}
*{{cite web|url=http://www.gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=&targetTime=44&hitYear=2017&termGbn=week|title=Twicetagram|date=Nobyembre 4, 2017}}
</ref>
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| [[Oricon Albums Chart|JPN]]<br><ref>{{cite web|url=http://www.oricon.co.jp/rank/|publisher=[[Oricon]]|language=Hapon|script-title=オリコンランキング|trans-title=Oricon Rankings|accessdate=Marso 2, 2017}}
*{{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/2017-11-13/|title=Twicetagram|date=Nobyembre 8, 2017}}
</ref>
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| [[Taiwan|TW]]<br>Five<br><ref>{{cite web |url=http://www.5music.com.tw/CDTop.asp?top=2 |title=Five-Music Korea-Japan Album Chart |publisher=Five-Music |accessdate=Nobyembre 5, 2017 |language=Tsino |archive-date=2018-04-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180417193950/http://www.5music.com.tw/CDTop.asp?top=2 |url-status=dead }}
* {{cite web|url=http://www.5music.com.tw/CDTop.asp?top=2|title=Twicetagram|date=2017|orig-year=44th Week|access-date=2021-01-18|archive-date=2018-04-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20180417193950/http://www.5music.com.tw/CDTop.asp?top=2|url-status=dead}}
To access, select the indicated week and year in the bottom-left corner</ref>
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| US<br>Heat.<br><ref name="USHA">{{cite web|title=TWICE – Chart History: Heatseekers Albums|url=http://www.billboard.com/music/twice/chart-history/heatseekers-albums|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|publisher=Prometheus Global Media|accessdate=Hunyo 29, 2017}}</ref>
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"| [[Billboard charts#Albums|US<br>World]]<br><ref name="USWA">{{cite web|title=TWICE – Chart History: World Albums|url=http://www.billboard.com/music/twice/chart-history/world-albums|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|publisher=Prometheus Global Media|accessdate=Hunyo 29, 2017}}</ref>
|-
! scope="row" | ''Twicetagram''
|
* Inilabas: October 30, 2017 {{small|(KOR)}}
* Tatak: JYP Entertainment
* Mga pormat: [[Compact disc|CD]], digital download
| 1 || 7 || 1 || 10 || 1
|
* [[Gaon Music Chart|KOR]]: 316,771<ref name="gaonoct2017">{{cite web|url=http://www.gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=&targetTime=11&hitYear=2017&termGbn=month|title=|last=|first=|date=December 7, 2017|website=Gaon Music Chart|language=Koreano|script-title=2017년 11월 Album Chart|trans-title=November 2017 Album Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|accessdate=Disyembre 7, 2017}}</ref>
* [[Oricon|JPN]]: 39,151{{efn|name=Twicetagram and Merry & Happy|Japan sales figures for ''Twicetagram'' and ''Merry & Happy'' as of December 20, 2017. The sales for both releases are combined.<ref>Total sales for Twicetagram: <!-- 10,629 + 6,333 + 3,018 + 1,857 + 1,342 + 1,556 + 14,416 -->
* {{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/2017-11-13/|title=Weekly Album Chart (October Week 5)|last=|first=|date=|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20171108025904/https://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/2017-11-13/|archive-date=Nobyembre 8, 2017|dead-url=|accessdate=Nobyembre 8, 2017}}
* {{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/2017-11-20/p/2/|title=Weekly Album Chart (November Week 1)|last=|first=|date=|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20171117173708/https://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/2017-11-20/p/2/|archive-date=Nobyembre 17, 2017|dead-url=|accessdate=Nobyembre 17, 2017}}
* {{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/2017-11-27/p/2/|title=Weekly Album Chart (November Week 2)|last=|first=|date=|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20171122050107/https://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/2017-11-27/p/2/|archive-date=Nobyembre 22, 2017|dead-url=|accessdate=Nobyembre 22, 2017}}
* {{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/2017-12-04/p/4/|title=Weekly Album Chart (November Week 3)|last=|first=|date=|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20171129080726/https://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/2017-12-04/p/4/|archive-date=Nobyembre 29, 2017|dead-url=|accessdate=Nobyembre 29, 2017}}
* {{cite web|url=http://ranking.oricon.co.jp/|work=Oricon Style|publisher=Oricon|language=Hapon|script-title=Hapon:オリコンランキング情報サービス「you大樹」 -CD・ブルーレイ・DVD・書籍・コミック-|accessdate=Disyembre 20, 2017|url-access=subscription}}
* {{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/2017-12-25/|title=Weekly Album Chart (December Week 2)|last=|first=|date=|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20171220051456/https://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/2017-12-25/|archive-date=December 20, 2017|dead-url=|accessdate=Disyembre 20, 2017}}
</ref>}}
* [[Nielsen SoundScan|US]]: 1,000<ref>{{cite web|title=TWICE Earn First No. 1s on Both World Albums & World Digital Song Sales Charts|url=http://www.billboard.com/articles/columns/k-town/8030051/twice-likey-twicetagram-no-1-world-albums-digital-song-sales-charts|last=Benjamin|first=Jeff|date=Nobyembre 7, 2017|website=Billboard|accessdate=Nobyembre 7, 2017}}</ref>
|}
=== Extended plays (EP) ===
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;"
! scope="col" rowspan="2" style="width:12em;"| Titulo
! scope="col" rowspan="2"| Detalye ng album
! scope="col" colspan="4"| ''Peak chart positions''
! scope="col" rowspan="2"| ''Sales''
|-
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"|KOR<br><ref>{{cite web |url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T |title=Gaon Album Chart |website=Gaon Music Chart |publisher=Korea Music Content Industry Association (KMCIA) |accessdate=Enero 13, 2016 |language=Koreano}}
*{{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=&targetTime=46&hitYear=2015&termGbn=week|title=The Story Begins |access-date=Enero 26, 2016}}
*{{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=&targetTime=18&hitYear=2016&termGbn=week|title=Page Two |access-date=Mayo 4, 2016}}
</ref>
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"|JPN<br><ref>{{cite web |url=http://www.oricon.co.jp/rank/ |title=Oricon Rankings |publisher=[[Oricon]] |accessdate=Enero 13, 2016 |language=Hapon}}
*{{cite web|url=http://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/2015-11-16/p/5/ |title=The Story Begins |date=Nobyembre 8, 2015}}
*{{cite web|url=http://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/2016-05-09/p/3/ |title=Page Two |date=Mayo 1, 2016}}</ref>
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"|TW<br><ref>Peak positions for albums in Taiwan:
* ''The Story Begins'': {{cite web|url=http://www.g-music.com.tw/website_module.php?website_module_classify_sn=106|title=K-POP Weekly Top 20: 2015/01/15 – 2015/01/21|date=Enero 23, 2016|publisher=[[G-Music]]|language=Tsino|accessdate=Enero 23, 2016|archiveurl=https://www.webcitation.org/6ekSxulNt?url=http://www.g-music.com.tw/website_module.php?website_module_classify_sn=106|archivedate=2016-01-23|url-status=live}}
* ''The Story Begins'' (2): {{cite web|url=https://fs1.shop123.com.tw/300170/upload/harddisc/300170346_file_83596.jpg|title=(Archived Image) K-POP Weekly Top 20: 2016/01/15 - 2016/01/21|publisher=G-Music|accessdate=Enero 26, 2016}}
* ''Page Two'' "[http://www.5music.com.tw/CDTop.asp Five Top Chart Weekly Top20 2016/04/29 - 2016/05/05] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130925131747/http://www.5music.com.tw/cdtop.asp |date=2013-09-25 }}" (in Chinese). [http://www.5music.com.tw/ 5 Music] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210123072354/http://www.5music.com.tw/ |date=2021-01-23 }}. Hinango noong Abril 28, 2016.</ref>
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"|US World<br><ref>{{cite web |url=https://www.billboard.com/biz/charts/world-albums |title=World Albums |publisher=Billboard |accessdate=Enero 13, 2016 |url-access=subscription}}
*{{cite web |url=http://www.billboard.com/biz/charts/2016-01-23/world-albums |title=The Story Begins |date=Enero 23, 2016}}
*{{cite web |url=http://www.billboard.com/charts/world-albums/2016-05-14 |title=Page Two |date=Mayo 14, 2016}}</ref>
|-
! scope="row" | ''The Story Begins''
|
*Inilabas: Oktobre 20, 2015
*Tatak: JYP Entertainment
*Mga pormat: [[Compact disc|CD]], Digital download
| 3 || 46 || 1 || 15
|
* KOR: 67,149+<ref>Cumulative Sales of ''The Story Begins'':
*{{cite web|title=Gaon Album Chart 2015 (see #49)|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=&termGbn=year|website=[[Gaon Music Chart|Gaon Chart]]|publisher=KMCIA|accessdate=Pebrero 15, 2016}}
*{{cite web|title=Gaon Album Chart - January 2016 (see #15)|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=&targetTime=01&hitYear=2016&termGbn=month|website=[[Gaon Music Chart|Gaon Chart]]|publisher=KMCIA |at=#10 |accessdate=Pebrero 15, 2016}}
*{{cite web|title=Gaon Album Chart - February 2016 (see #12)|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=&targetTime=02&hitYear=2016&termGbn=month|website=[[Gaon Music Chart|Gaon Chart]]|publisher=KMCIA |at=#10 |accessdate=Marso 17, 2016}}
*{{cite web|title=Gaon Album Chart - March 2016 (see #20)|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=&targetTime=03&hitYear=2016&termGbn=month|website=[[Gaon Music Chart|Gaon Chart]]|publisher=KMCIA |at=#10 |accessdate=Abril 7, 2016}}
</ref>
*JPN: 11,804+
|-
! scope="row" | ''Page Two''
|
*Inilabas: Abril 25, 2016
*Tatak: JYP Entertainment
*Mga pormat: CD, digital download
| 2 || 21 || 1 || 6
|
*JPN: 5,010+<ref>{{cite web |url=http://theqoo.net/index.php?mid=japan&category=26063&page=9&document_srl=253627101 |title=Oricon Chart 2016 - April Week 4|accessdate=Mayo 5, 2016}}</ref>
|-
!scope="row" | ''Twicecoaster: Lane 1''
|
*Inilabas: October 24, 2016 {{small|(KOR)}}
*Re-packaged: Disyembre 19, 2016
*Tatak: JYP Entertainment
*Mga pormat: CD, digital download
| 1 || 10 || 1 || 3
|
*KOR: 374,262<ref>Total album sales for ''Twicecoaster: Lane 1'': 350,852 (2016) + 23,410 (2017)
*{{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=&targetTime=2016&hitYear=2016&termGbn=year|title=2016 Yearly Album Chart|website=Gaon Music Chart|publisher=Korea Music Content Industry Association|accessdate=Enero 13, 2017}}
*{{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=&targetTime=03&hitYear=2017&termGbn=month|title=March 2017 Album Chart|website=Gaon Music Chart|publisher=Korea Music Content Industry Association|accessdate=Abril 6, 2017}}
</ref>
*JPN: 43,722{{efn|name=Lane 1 & 2|Japan sales figures for ''Twicecoaster: Lane 1'' and ''Twicecoaster: Lane 2'' as of March 28, 2017. The sales for both releases are combined.<ref>{{cite web|url=http://theqoo.net/index.php?mid=japan&category=26063&page=10&document_srl=448661008|title= 2017 Oricon Album Chart – April Week 1|accessdate=Abril 12, 2017|work=Oricon}}</ref>}}
*US: 1,000<ref>{{cite web|last1=Benjamin|first1=Jeff|title=TWICE Hit New Highs on World Albums, World Digital Songs & YouTube Charts Thanks to 'TT'|url=http://www.billboard.com/articles/columns/k-town/7564797/twice-tt-twicecoaster-youtube-world-albums-digital-songs-chart|website=Billboard|accessdate=Nobyembre 2, 2016|date=Nobyembre 2, 2016}}</ref>
|-
! scope="row" | ''Twicecoaster: Lane 2''
|
*Inilabas: February 20, 2017 {{small|(KOR)}}
*Tatak: JYP Entertainment
*Mga pormat: CD, Digital download
| 1 || 13 || 1 || 4
|
* KOR: 273,372
* JPN: 47,116
|-
! scope="row" | ''What's Twice?''<ref>{{cite web|url=https://itunes.apple.com/jp/album/whats-twice-ep/id1206052768|title=Twice - WHAT'S TWICE? - EP|website=Japan Itunes|accessdate=Pebrero 27, 2017|archive-date=Pebrero 27, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170227065347/https://itunes.apple.com/jp/album/whats-twice-ep/id1206052768|url-status=bot: unknown}}</ref>
|
*Inilabas: Pebrero 24, 2017 {{small|(JPN)}}
*Tatak: Warner Music Japan
*Mga pormat: Digital download
|—
|—
|—
|—
|
|-
! scope="row" | ''Signal''
|
*Inilabas: Mayo 15, 2017 {{small|(JPN)}}
*Tatak: JYP Entertainment
*Mga pormat: CD, Digital download
|1
|11
|1
|3
|
* JPN: 9,597
* US: 1,000
|-
! scope="row" | ''Merry & Happy''
|
*Inilabas: Disyembre 11, 2017 {{small|(KOR)}}
*Tatak: JYP Entertainment
*Mga Pormat: CD, Digital download
|1
|8
|1
| -
|
* KOR: 165,347
* JPN: 63,651 (phy.)
* JPN: 940 (dig.)
|-
! scope="row" | ''What Is Love?''
|
* Inilabas: Abril 9, 2018 {{small|(KOR)}}
* Tatak: JYP Entertainment, [[iriver Inc|IRIVER]]
* Mga Pormat: CD, digital download
| 2 || 2 || 1 || 3
|
* KOR: 335,235<ref>Total album sales for ''What Is Love?'':
*{{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/album.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=&targetTime=04&hitYear=2018&termGbn=month|title=April 2018 Album Chart|website=Gaon Music Chart|language=Koreano|accessdate=Mayo 10, 2018}}</ref>
* JPN: 57,510 {{small|({{abbr|Phy.|Physical}})}}<ref>Total sales for ''What Is Love?'': <!-- 55,312 + 2,198-->
* {{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/ja/m/2018-04/|title=Monthly Album Chart (April 2018)|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20180509161428/https://www.oricon.co.jp/rank/ja/m/2018-04/|archive-date=Mayo 9, 2018|dead-url=|accessdate=Mayo 9, 2018}}
* {{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/2018-05-21/p/4/|title=Weekly Album Chart (May 2018 Week 3)|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20180516021805/https://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/2018-05-21/p/4/|archive-date=Mayo 16, 2018|dead-url=|accessdate=Mayo 16, 2018}}</ref>
* JPN: 3,910 {{small|({{abbr|Dig.|Digital}})}}<ref name="WIL dig.">Cumulative sales for "What Is Love?":<!-- 3,086 + 824 -->
*{{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/dia/w/2018-04-23/|title=週間 デジタルアルバムランキング – 2018年04月23日付|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20180418034829/https://www.oricon.co.jp/rank/dia/w/2018-04-23/|archive-date=Abril 18, 2018|dead-url=yes|accessdate=Abril 18, 2018}}
*{{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/dia/w/2018-04-30/p/2/|title=週間 デジタルアルバムランキング – 2018年04月30日付|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20180425103958/https://www.oricon.co.jp/rank/dia/w/2018-04-30/p/2/|archive-date=Abril 25, 2018|dead-url=yes|accessdate=Abril 25, 2018}}</ref>
|-
| colspan="7" style="font-size:8pt;"| "—" denotes releases that did not chart or were not released in that region.
|}
=== Mga kanta ===
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;"
! scope="col" rowspan="2" style="width:10em;"| Titulo
! scope="col" rowspan="2" style="width:5em;"| Taon
! scope="col" colspan="3"| ''Peak chart positions''
! scope="col" rowspan="2"| ''Sales''
! scope="col" rowspan="2" style="width:10em;"| Album na kinabibilangan
|-
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"|KOR<br><ref>Gaon Weekly Digital Chart
*{{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=ALL&targetTime=04&hitYear=2016&termGbn=week|title=Like OOH-AHH|date=Enero 23, 2016}}
*{{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=ALL&targetTime=18&hitYear=2016&termGbn=week|title=Cheer Up|date=Mayo 5, 2016}}
</ref>
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"|JPN<br><ref>{{cite web |url=http://www.billboard.com/biz/charts/japan-hot-100 |title=Japan Hot 100 |publisher=Billboard |accessdate=Mayo 3, 2016 |url-access=subscription}}
*{{cite web |url=http://www.billboard.com/biz/charts/2015-11-28/japan-hot-100 |title=Like OOH-AHH|date=Nobyembre 28, 2015}}
</ref>
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"|US<br>World<br><ref>{{cite web |url=https://www.billboard.com/biz/charts/world-digital-songs |title=World Digital Songs |publisher=Billboard |accessdate=Enero 13, 2016 |url-access=subscription}}
*{{cite web |url=http://www.billboard.com/biz/charts/2016-01-02/world-digital-songs |title=Like OOH-AHH|date=Enero 2, 2016}}
*{{cite web |url=http://www.billboard.com/biz/charts/2016-05-14/world-digital-songs |title=Cheer Uup |date=Mayo 14, 2016}}
</ref>
|-
!scope="row" | "Like Ooh-Ahh" {{small|(Ooh-Ahh{{lang|ko|하게}})}}
| 2015
| 10 || 88 || 6
|
*KOR: 1,880,899<ref>Cumulative Sales for "Like Ooh-Ahh":
* {{cite web |url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=10&hitYear=2015&termGbn=month |script-title=2015년 10월 Download Chart |trans-title=October 2015 Download Chart |website=Gaon Music Chart |language=Koreano}}
* {{cite web |url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=11&hitYear=2015&termGbn=month |script-title=2015년 11월 Download Chart |trans-title=November 2015 Download Chart |website=Gaon Music Chart |language=Koreano}}
* {{cite web |url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=12&hitYear=2015&termGbn=month |script-title=2015년 12월 Download Chart |trans-title=December 2015 Download Chart |website=Gaon Music Chart |language=Koreano}}
* {{cite web |url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/total.gaon?serviceGbn=S1020 |script-title=2016년 총결산 Download Chart |trans-title=2016 Year-End Download Chart |website=Gaon Music Chart |accessdate=Enero 13, 2017 |language=Koreano}}
</ref>
| ''The Story Begins''
|-
!scope="row" | "Cheer Up"
| rowspan="2"|2016
| 1 || 32 || 3
|
*KOR: 2,197,061<ref>Cumulative Sales for "Cheer Up":
<!--1,839,566(2016) + 24,704 + 22,937 + 21,669 + 22,240 + 22,039 + 22,109 + 21,924 + 24,224+ 26,126 + 21,850 + 21,808 + 21,019 + 20,576 + 22,023 + 20,783 = 2,175,597-->
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=2016&hitYear=2016&termGbn=year|title=2016 Year-End Download Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=01&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 1 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=02&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 2 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=03&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 3 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=04&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 4 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=05&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 5 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=06&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 6 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=07&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 7 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=08&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 8 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=09&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 9 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=10&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 10 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=11&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 11 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=12&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 12 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=13&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 13 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=14&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 14 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=15&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 15 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=16&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 16 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
</ref>
*JPN: 2,394<ref>"Cheer Up" sales in Japan Hot 100:
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2016&month=05&day=16|title=Japan Hot 100 - 2016/05/16 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Abril 3, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2016&month=05&day=30|title=Japan Hot 100 - 2016/05/30 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Abril 3, 2017}}</ref>
| ''Page Two''
|-
! scope="row" | "TT"
| 1 || 15 || 2
|
* KOR: 1,537,917<ref>Cumulative Sales for "TT":
<!--1,012,807 (2016)+ 43,641 + 38,924 + 35,743 + 35,850 + 34,608 + 33,981 + 33,065 + 35,089 + 36,596 + 30,380 + 29,511 + 28,133 + 27,567 + 28,458 + 26,669 = 1,511,022 -->
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=2016&hitYear=2016&termGbn=year|title=2016 Year-End Download Chart|website=Gaon Music Chart|language=Koreano|accessdate=Enero 13, 2017}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=01&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 1 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=02&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 2 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=03&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 3 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=04&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 4 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=05&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 5 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=06&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 6 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* [http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=07&hitYear=2017&termGbn=week "Week 7 of 2017 Download Chart".] ''Gaon Music Chart.''
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=08&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 8 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=09&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 9 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=10&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 10 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=11&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 11 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=12&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 12 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=13&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 13 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=14&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 14 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=15&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 15 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=16&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 16 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
</ref>
*JPN: 33,468<ref>"TT" sales in Japan Hot 100:
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2016&month=11&day=07|title=Japan Hot 100 - 2016/11/07 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2016&month=11&day=14|title=Japan Hot 100 - 2016/11/14 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2016&month=11&day=21|title=Japan Hot 100 - 2016/11/21 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2016&month=11&day=28|title=Japan Hot 100 - 2016/11/28 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2016&month=12&day=05|title=Japan Hot 100 - 2016/12/05 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2016&month=12&day=12|title=Japan Hot 100 - 2016/12/12 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2016&month=12&day=19|title=Japan Hot 100 - 2016/12/19 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=01&day=02|title=Japan Hot 100 - 2017/01/02 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=01&day=09|title=Japan Hot 100 - 2017/01/09 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=01&day=16|title=Japan Hot 100 - 2017/01/16 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=01&day=23|title=Japan Hot 100 - 2017/01/23 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=02&day=20|title=Japan Hot 100 - 2017/02/20 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=03&day=06|title=Japan Hot 100 - 2017/03/06 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=03&day=13|title=Japan Hot 100 - 2017/03/13 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=03&day=20|title=Japan Hot 100 - 2017/03/20 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=03&day=27|title=Japan Hot 100 - 2017/03/27 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 22, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=04&day=17|title=Japan Hot 100 - 2017/04/17 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Abril 15, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=04&day=24|title=Japan Hot 100 - 2017/04/24 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Abril 20, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=05&day=01|title=Japan Hot 100 - 2017/05/01 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Abril 27, 2017}}</ref>
| ''Twicecoaster: Lane 1''
|-
! scope="row" | "Knock Knock"
| rowspan="5"| 2017
| 1 || 15 || 5
|
*KOR: 871,933<ref>"Knock Knock" sales:
<!--319,957 + 141,204 + 89,739 + 70,534 + 60,554 + 53,782 + 50,478 + 43,613 = 829,861-->
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=08&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 8 of 2017 Download Chart|website=Gaon Music Chart}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=09&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 9 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=10&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 10 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=11&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 11 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=12&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 12 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=13&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 13 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=14&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 14 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=15&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 15 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
* {{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=16&hitYear=2017&termGbn=week|title=Week 16 of 2017 Download Chart|last=|first=|date=|website=Gaon Music Chart|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}
</ref>
*JPN: 8,517<ref>"Knock Knock" sales in Japan Hot 100:
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=03&day=06|title=Japan Hot 100 - 2017/03/06 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=03&day=13|title=Japan Hot 100 - 2017/03/13 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=03&day=20|title=Japan Hot 100 - 2017/03/20 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Marso 17, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=04&day=17|title=Japan Hot 100 - 2017/04/17 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Abril 15, 2017}}
* {{cite web|url=http://www.billboard-japan.com/charts/detail?a=hot100&year=2017&month=04&day=24|title=Japan Hot 100 - 2017/04/17 付け|website=Billboard Japan|accessdate=Abril 20, 2017}}</ref>
| ''Twicecoaster: Lane 2''
|-
! scope="row" | "Signal"
| 1 || 4 || 3
|
*KOR: 1,104,919
*JPN: 8,374
| ''Signal''
|-
! scope="row" | "One More Time"
| - || 1 || 8
|
*JPN: 248,059
| {{n/a|Non-album single}}
|-
! scope="row" | "Likey"
| 1 || - || 1
|
*KOR: 693,538
*US: 5,000
| ''Twicetagram''
|-
! scope="row" | "Heartshaker"
| 1 || - || 2
|
*KOR: 376,885
*JPN: 9,249
| ''Merry & Happy''
|-
! scope="row" | "Candy Pop"
| rowspan="3"| 2018
| - || 1 || -
|
*JPN: 328,740
| {{n/a|Non-album single}}
|-
! scope="row" | "What Is Love?"
| 1 || - || 3
|
*JPN: 14,140<ref name="WIL dig. song">Cumulative sales for "What Is Love?":<!-- 8,993 + 5,147 -->
*{{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/dis/w/2018-04-23/|title=週間 デジタルシングル(単曲)ランキング – 2018年04月23日付|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20180418040857/https://www.oricon.co.jp/rank/dis/w/2018-04-23/|archive-date=Abril 18, 2018|dead-url=yes|accessdate=Abril 18, 2018}}
*{{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/dis/w/2018-04-30/p/2/|title=週間 デジタルシングル(単曲)ランキング – 2018年04月30日付|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20180425034250/https://www.oricon.co.jp/rank/dis/w/2018-04-30/p/2/|archive-date=Abril 25, 2018|dead-url=yes|accessdate=Abril 25, 2018}}</ref>
| ''What Is Love?''
|-
! scope="row" | "Wake Me Up"
| - || 1 || -
|
* JPN: 229,896 {{small|({{abbr|Phy.|Physical}})}}<ref>Cumulative sales for "Wake Me Up":<!-- 129,275 + 56,097 + 27,450 + 17,074 -->
* {{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/js/d/2018-05-15/|title=Daily Singles Chart (May 15, 2018)|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20180516161737/https://www.oricon.co.jp/rank/js/d/2018-05-15/|archive-date=Mayo 16, 2018|accessdate=Mayo 16, 2018}}
* {{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/js/d/2018-05-16/|title=Daily Singles Chart (May 16, 2018)|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20180517112045/https://www.oricon.co.jp/rank/js/d/2018-05-16/|archive-date=Mayo 17, 2018|accessdate=Mayo 17, 2018}}
* {{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/js/d/2018-05-17/|title=Daily Singles Chart (May 17, 2018)|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20180518120614/https://www.oricon.co.jp/rank/js/d/2018-05-17/|archive-date=Mayo 18, 2018|accessdate=Mayo 18, 2018}}
* {{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/js/d/2018-05-18/|title=Daily Singles Chart (May 18, 2018)|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20180519170352/https://www.oricon.co.jp/rank/js/d/2018-05-18/|archive-date=Mayo 19, 2018|accessdate=Mayo 19, 2018}}</ref>
* JPN: 5,939 {{small|({{abbr|Dig.|Digital}})}}<ref name="Wake Me Up-digital">{{cite web|url=https://www.oricon.co.jp/rank/dis/w/2018-05-07/p/2/|title=週間 デジタルシングル(単曲)ランキング – 2018年05月07日付|website=Oricon News|publisher=Oricon ME inc.|language=Hapon|archive-url=https://web.archive.org/web/20180502123214/https://www.oricon.co.jp/rank/dis/w/2018-05-07/p/2/|archive-date=Mayo 2, 2018|dead-url=yes|accessdate=Mayo 2, 2018}}</ref>
| {{n/a|Non-album single}}
|}
=== Iba pang mga kanta ===
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" border="1"
! scope="col" rowspan="2" style="width:14em;"| Titulo
! scope="col" rowspan="2"| Taon
! scope="col" colspan="1"| ''Peak chart positions''
! scope="col" rowspan="2"| Sales
! scope="col" rowspan="2"| Album na kinabibilangan
|-
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"|KOR<br><ref>Gaon Digital Chart
*{{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=ALL&targetTime=18&hitYear=2016&termGbn=week|title=소중한 사랑|date=Mayo 5, 2016}}
*{{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=ALL&targetTime=18&hitYear=2016&termGbn=week|title=Touchdown|date=Mayo 5, 2016}}
</ref>
|-
! scope="row" | "Do It Again" {{small|({{lang|ko|다시 해줘}})}}
| rowspan="5" |2015
| 127
|
| rowspan="5" | ''The Story Begins''
|-
! scope="row" | "Going Crazy" {{small|({{lang|ko|미쳤나봐}})}}
| 164
|
|-
! scope="row" | "Truth"
| 207
|
|-
! scope="row" | "Like a Fool"
| 243
|
|-
! scope="row" | "Candy Boy"
| 268
|
|-
! scope="row" | "Precious Love" {{small|({{lang|ko|소중한 사랑}})}}
| rowspan="11" |2016
| 73
|
* KOR: 44,105<ref name="gaon1618">{{cite web |url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=18&hitYear=2016&termGbn=week|title=2016년 18주차 Download Chart |website=Gaon Music Chart |accessdate=Mayo 5, 2016 |language=Koreano}}</ref><ref name="gaon1619">{{cite web |url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?pageNo=3&nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=19&hitYear=2016&termGbn=week|title=2016년 19주차 Download Chart |website=Gaon Music Chart }}</ref>
| rowspan="5" | ''Page Two''
|-
! scope="row" | "Touchdown"
| 86
|
* KOR: 39,181<ref name="gaon1618"/><ref name="gaon1619"/>
|-
! scope="row" | "Woohoo"
| 108
|
* KOR: 26,187<ref name="gaon1618"/>
|-
! scope="row" | "Tuk Tok" {{small|({{lang|ko|툭하면 톡}})}}
| 112
|
* KOR: 25,355<ref name="gaon1618"/>
|-
! scope="row" | "My Headphones On" {{small|(Headphone {{lang|ko|써}})}}
| 133
|
* KOR: 23,058<ref name="gaon1618"/>
|-
! scope="row" | "1 to 10"
| 35
|
* KOR: 51,243<ref name="gaon1644">{{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=44&hitYear=2016&termGbn=week|title=2016년 44주차 Download Chart |last=|first=|date=|website=|publisher=Gaon Music Chart|language=Koreano|access-date=}}</ref>
| rowspan="6" | ''Twicecoaster: Lane 1''
|-
! scope="row" | "One in a Million"
| 55
|
* KOR: 40,724<ref name="gaon1644"/>
|-
! scope="row" | "Ponytail"
| 67
|
* KOR: 33,140<ref name="gaon1644"/>
|-
! scope="row" | "Jelly Jelly"
| 68
|
* KOR: 33,376<ref name="gaon1644"/>
|-
! scope="row" | "Pit-A-Pat"
| 75
|
* KOR: 30,884<ref name="gaon1644"/>
|-
! scope="row" | "Next Page"
| 78
|
* KOR: 30,583<ref name="gaon1644"/>
|-
! scope="row" | "Ice Cream" {{small|({{lang|ko|녹아요}})}}
| rowspan="20" |2017
| 19
|
* KOR: 62,170<ref>{{cite web |url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=08&hitYear=2017&termGbn=week|title=2017년 08주차 Download Chart |website=Gaon Music Chart |accessdate=Marso 1, 2017 |language=Koreano}}</ref>
| ''Twicecoaster: Lane 2''
|-
! scope="row" |"Only You" {{small|({{lang|ko|Only 너}})}}
| 56
|
* KOR: 32,978<ref name="gaondl1720">{{cite web |url=http://gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=20&hitYear=2017&termGbn=week|title=2017년 20주차 Download Chart |website=Gaon Music Chart |accessdate=Mayo 24, 2017 |language=Koreano}}</ref>
| rowspan="5" | ''Signal''
|-
! scope="row" |"Three Times a Day" {{small|({{lang|ko|하루에 세번}})}}
| 57
|
* KOR: 31,780<ref name="gaondl1720"/>
|-
! scope="row" |"Someone Like Me"
| 78
|
* KOR: 27,741<ref name="gaondl1720"/>
|-
! scope="row" |"Hold Me Tight"
| 80
|
* KOR: 26,658<ref name="gaondl1720"/>
|-
! scope="row" |"Eye Eye Eyes"
| 82
|
* KOR: 26,411<ref name="gaondl1720"/>
|-
! scope="row" |"Luv Me"
| —
|
| ''One More Time - EP''
|-
! scope="row" |"Turtle" {{small|({{lang|ko|거북이}})}}
| 26
|
* KOR: 48,485<ref name="week4417gaon">{{cite web|url=http://www.gaonchart.co.kr/main/section/chart/online.gaon?nationGbn=T&serviceGbn=S1020&targetTime=44&hitYear=2017&termGbn=week|website=Gaon Music Chart|language=Koreano|script-title=2017년 44주차 Download Chart|trans-title=Week 44 of 2017 Download Chart|accessdate=Nobyembre 8, 2017}}</ref>
| rowspan="12" |''Twicetagram''
|-
! scope="row" |"Missing U"
| 46
|
* KOR: 35,213<ref name="week4417gaon"/>
|-
! scope="row" |"Wow"
| 86
|
* KOR: 22,128<ref name="week4417gaon"/>
|-
! scope="row" |"24/7"
| 95
|
* KOR: 21,665<ref name="week4417gaon"/>
|-
! scope="row" |"FFW"
| 97
|
* KOR: 20,773<ref name="week4417gaon"/>
|-
! scope="row" |"You in My Heart" {{small|({{lang|ko|널 내게 담아}})}}
| -
|
* KOR: 20,934<ref name="week4417gaon"/>
|-
! scope="row" |"Look at Me" {{small|({{lang|ko|날 바라바라봐}})}}
| —
|
* KOR: 20,725<ref name="week4417gaon"/>
|-
! scope="row" |"Love Line"
| —
|
* KOR: 20,313<ref name="week4417gaon"/>
|-
! scope="row" |"Ding Dong"
| —
|
* KOR: 20,168<ref name="week4417gaon"/>
|-
! scope="row" |"Don't Give Up" {{small|({{lang|ko|힘내!}})}}
| —
|
* KOR: 19,796<ref name="week4417gaon"/>
|-
! scope="row" |"Jaljayo Good Night" {{small|({{lang|ko|잘자요 굿나잇}})}}
| —
|
* KOR: 19,774<ref name="week4417gaon"/>
|-
! scope="row" |"Rollin'"
| —
|
* KOR: 19,552<ref name="week4417gaon"/>
|-
! scope="row" |"Merry & Happy"
| 24
|
* KOR: 100,322
| ''Merry & Happy''
|-
! scope="row" |"Brand New Girl"
| rowspan="3" |2018
| —
|
| ''Candy Pop EP''
|-
! scope="row" |"Sweet Talker"
| —
|
| rowspan="2" |''What is Love?''
|-
! scope="row" |"Ho!"
| —
|-
| colspan="8" style="font-size:90%" | "—" denotes a recording that did not chart or was not released in that territory.
|}
== Pilmograpiya ==
=== Mga DVDs===
* ''Page Two Monograph''
* ''2017 Season's Greetings''
* ''Twicecoaster: Lane 1 Monograph''
* ''Twice 1st Photo Book "One in a Million"''
* ''Twice Super Event''
* ''Twicezine: Jeju Island Edition''
* ''Signal Monograph''
* ''Twice Debut Showcase "Touchdown in Japan"''
* ''2018 Season's Greetings "First Love"''
* ''Twiceland – The Opening''
* ''Twicetagram Monograph''
* ''Merry & Happy Monograph''
=== Reyalidad/Barayeti shows ===
{| class="wikitable sortable"
|-
! Taon
! Titulo
! Network
|-
! 2015
| ''Sixteen''
| Mnet
|-
! 2015–present
| ''Twice TV''<br>''TV2''<br>''TV3''<br>''TV4''<br>''TV4 Roommates''<br>''Special''<br>''TV6: Twice in Singapore''<br>''TV 2018''
| Naver TV Cast, Naver V Live
|-
! rowspan=5 | 2016
| ''Twice's Private Life''
| Mnet
|-
| ''Twice TV Begins''
| rowspan=5 | Naver V Live
|-
| ''Beautiful Twice''
|-
| ''Twice TV School Meal Club's Great Adventure''
|-
| ''Cheerful Twice''
|-
! 2016–2017
| ''Twice TV Melody Project''
|-
! rowspan=2 | 2017
| ''Twice TV5: Twice in Switzerland''
| Naver V Live, MBC Every 1, MBC Music <ref>{{cite web|title=TWICE TV5 -TWICE in SWITZERLAND-|url=https://twitter.com/jypetwice/status/889682234076127233|website=Twitter|publisher=JYP Entertainment|accessdate=Agosto 15, 2017}}</ref>
|-
| ''Twice – Lost: Time''
| JTBC, Naver V Live
|}
== Talababa ==
{{reflist|group=lower-alpha}}
== Mga sanggunian ==
''Maliban kung tuwirang tutukuyin, ang lahat ng mga sanggunian ay orihinal na nakasulat sa wikang Ingles. Isinalin ang mga bahagi ng pinagkunang pahinang web batay sa konsepto at pagkakaunawa ng mga sumulat ng artikulo.''
{{reflist|2}}
{{Authority control}}
[[Kategorya:Mga banda mula sa Timog Korea]]
[[Kategorya:Mga musiko]]
[[Kategorya:Mga mang-aawit ng musikang popular]]
q7dovp46ec428xexrn6wqgk5zedo6tg
Republika ng Crimea
0
245893
1959431
1945768
2022-07-30T13:13:44Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Map of Russia - Crimea.svg|thumb|right]]
[[Talaksan:Flag of Crimea.svg|thumb|right]]
Ang '''Republika ng Crimea''' ({{Padron:IPAc-en|k|r|ai|ˈ|m|iː|ə}} o {{Padron:IPAc-en|k|r|ɨ|ˈ|m|iː|ə}}; {{Padron:Lang-rus|Республика Крым|r=Respublika Krym|p=rʲɪsˈpublʲɪkə krɨm}}; [[Wikang Krimeanong Tartaro|Krimeanong Tartaro]]:<span> </span><span lang="crh">Къырым Джумхуриети, ''Qırım Cumhuriyeti''</span>; [[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]:<span> </span><span lang="uk">Республіка Крим, ''Respublika Krym''</span>) ay [[Mga kasakupang pederal ng Rusya|isang pederal na sakop]] ng [[Rusya]]. Ayos sa 2014 na senso, ito ay may [[populasyon]] na 1,891,465.<ref name="2014Census"><cite class="citation web" id="CITEREFRussian_Federal_State_Statistics_Service2014">''Russian Federal State Statistics Service'' (2014). [http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis_krim/tab-krim/pub-01-03.xlsx "Таблица 1.3.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924122536/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis_krim/tab-krim/pub-01-03.xlsx |date=2015-09-24 }}</cite></ref>
== Silipin din ==
* [[Awtonomong Republika ng Crimea]]
== Mga sanggunian ==
{{Reflist|35em}}
{{Usbong|Rusya}}
[[Kategorya:Mga republika ng Rusya]]
81tc3z32009nhfti7c4s0u9nivokmk7
Internet sa Pilipinas
0
246305
1959720
1942089
2022-07-31T08:23:39Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{For|komunikasyon|Telekomunikasyong kompanya sa Pilipinas}}
Malaki na ang pinagbago ng [[internet]] sa [[Pilipinas]] simula noong 1994 kung saan unang nagkaroon nito ang bansa. Noong 2020, tinatayang 73,000,000 milyong [[Pilipino]] na ang gumagamit ng internet na 67% ng buong populasyon ng bansa.<ref name=users2016>{{cite web|url=http://www.internetlivestats.com/internet-users-by-country/|title=Internet Users by Country (2016)|publisher=internetlivestats.com}}</ref>
[[File:InternetPenetrationWorldMap.svg|thumb|World map of internet penetration (number of Internet users as a percentage of a country's population), 2012<ref name=ITU-IndividualsUsingTheInternet>[http://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Documents/statistics/2013/Individuals_Internet_2000-2012.xls "Percentage of Individuals using the Internet 2000-2012"], International Telecommunications Union (Geneva), June 2013, retrieved 22 June 2013</ref>]]
[[File:InternetUsersWorldMap 2013.svg|thumb|World map of internet users, 2012<ref name="ITU-IndividualsUsingTheInternet"/>]]
==ISP ng listahan==
{| class="wikitable sortable"
|-
! Provider !! Itinatag !! Homepage
|-
| [[Kompanya ng Teleponong Pangmalayuan ng Pilipinas|Philippine Long Distance Telephone Company (PLDT)]] || 1928 || [http://www.pldthome.com www.pldthome.com]
|-
| [[Globe Telecom]] || 1935 || [http://www.globe.com.ph/internet www.globe.com.ph/internet] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160625062602/http://www.globe.com.ph/internet |date=2016-06-25 }}
|-
| [[Smart Communications]] (''subsidiary of PLDT''<ref>{{cite web|url=http://smart.com.ph/About/meet/corporate-profile|title=Corporate Profile|publisher=Smart Communications}}</ref>) || 1991 || [http://www.smart.com.ph/bro www.smart.com.ph/bro]
|-
| [[SkyCable|SKY Broadband]] || 1992 || [http://www.mysky.com.ph/metromanila/plans-and-bundles/broadband www.mysky.com.ph]
|-
| [[Royal Cable]] || 1994 || [http://www.royalcable.com.ph]
|-
| RISE || 2014 || [http://www.rise.ph www.rise.ph]
|-
| [[Bayan Telecommunications]] (''subsidiary of Globe Telecom''<ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/business/2015/07/04/1472927/ntc-allows-globes-takeover-bayantel|title=NTC allows Globe’s takeover of Bayantel|work=philstar.com|access-date=2016-06-24|archive-date=2015-11-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20151125195911/http://www.philstar.com/business/2015/07/04/1472927/ntc-allows-globes-takeover-bayantel|url-status=dead}}</ref>) || 1986 || [http://www.bayan.com.ph www.bayan.com.ph]
|-
| [[Sun Cellular]] || 2003 || [http://suncellular.com.ph/broadband www.suncellular.com.ph/broadband]
|-
| Wi-Tribe || 2007 || [http://www.wi-tribe.ph www.wi-tribe.ph]
|-
| Eastern Telecoms || 1878 || [http://www.easterncommunications.com.ph www.easterncommunications.com.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180626053230/http://easterncommunications.com.ph/ |date=2018-06-26 }}
|-
| [[Converge ICT]] || 2009 || [http://www.convergeict.com www.convergeict.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220212044129/https://www.convergeict.com/ |date=2022-02-12 }}
|-
| [[Dito Telecommunity]] || 1998 || {{url|www.dito.ph}}
|-
| [[Cablelink]] || 1995 || [http://www.cablelink.com.ph/cablelink www.cablelink.com.ph/cablelink] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160207001419/http://www.cablelink.com.ph/cablelink/ |date=2016-02-07 }}
|-
| [[ABS-CBN Mobile]] || 2013 || [http://www.abs-cbnmobile.com/ www.abs-cbnmobile.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160430151524/http://abs-cbnmobile.com/ |date=2016-04-30 }}
|-
| Mozcom || 1994 || [http://www.mozcom.com/netconnect www.mozcom.com/netconnect] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151003153517/http://www.mozcom.com/netconnect |date=2015-10-03 }}
|-
| Click Communications || 2007 || [http://www.click.net.ph www.click.net.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160109172122/http://click.net.ph/ |date=2016-01-09 }}
|-
| We are IT Philippines, Inc. (Satellite Internet) || 2000 || [http://www.philsat.com www.philsat.com]
|-
| WifiCity|| 2007 || [http://www.wificity.com.ph www.wificity.com.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200217085630/http://www.wificity.com.ph/ |date=2020-02-17 }}
|-
| Edgecomm || 1998 || [http://www.edgecomm.ph www.edgecomm.ph]
|-
| Blackfiber Solutions || 2013 || [http://www.blackfiber.com.ph www.blackfiber.com.ph]
|-
|PT&T
|1962
|[http://www.ptt.net.ph/ www.ptt.net.ph/]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130606144206/http://www.ptt.net.ph/ |date=2013-06-06 }}
|-
|[[Textron|Textron Corporation]]
|1923
|http://www.itextron.com/
|-
|IXSForAll
|2012
|www.[http://ixsforall.com/ ixsforall.com/]
|-
|[[RADIUS]]
|rowspan="2"| 2009
|[http://www.radius.net.ph/ www.radius.net.ph/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160613111421/http://www.radius.net.ph/ |date=2016-06-13 }}
|-
|NexLogic Telecommunications Network
|[http://www.nexlogic.ph/ www.nexlogic.ph/]
|-
|AZCom
|1995
|[http://www.azcomm.net/ www.azcomm.net/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160620204337/http://www.azcomm.net/ |date=2016-06-20 }}
|-
|}
== Rango at bilis ng Internet sa Pilipinas==
===ISP Leaderboard - Pebrero 2020===
{|class="wikitable" style=font:size:100%
|'''Rango'''
|'''Internet'''
|'''Taon'''
|'''MBPs'''
|'''Bilis'''
|-
| 1. || Dito Telecommunity<ref>https://www.yugatech.com/comparisons/fastest-wired-internet-plans-you-can-get-in-the-philippines/#sthash.O9wpKXeE.dpbs</ref> || 1998 || 4.40 || 170 MBPs
|-
| 2. || Converge ICT<ref>https://ispspeedindex.netflix.com/country/philippines</ref> || 2009 || 3.59 || 150 MBPs
|-
| 3. || Globe Telecom || 1935 || 3.35 || 100 MBPs
|-
| 4. || SKYCable || 1992 || 2.72 || 120 MBPs
|-
| 5. || PLDT || 1928 || 2.56 || rowspan="3"| 100 MBPs
|-
| 6. || Bayan Telecommunications || 1986 || 1.33
|-
| 7. || Royal Cable || 1994 || 1.30
|}
==IP Peering==
Ang Pilipinas ay mayroong tatlong Internet Exchange Points. Ang Philippines Open Internet Exchange (PhOPENIX), [[Philippine Internet Exchange]] (PhIX), and Philippine Common Routing Exchange (PHNET CORE).
Noong Hunyo 16 2016, nagkaroon ng kasunduan sa domestic ip peering ang [[PLDT]] at Globe Telecom. At kung matutuloy ang nasabing kasunduan, ibig-sabihin ay peered na ang dalawang telecom company sa isa't-isa na magpapabilis pa sa internet ng bansa.
==Bilis ng Internet==
Dahil sa mahinang signal, kawalan ng network infrastructure o cell sites, sobra sa kapasidad sa network at walang Post Office Protocol support ang mga websites at content delivery provider sa bansa, ang Pilipinas ang may pinakamabagal na internet sa Timog-Silangan Asya gayun din sa buong Asya. At hindi lang pinakamabagal kundi ang Pilipinas rin ang may pinakamahal na internet service sa lahat.{{refn|<ref>{{cite news|url=http://www.philstar.com/headlines/2015/08/18/1489470/live-senate-hearing-impact-slow-internet-speed|title=LIVE: Senate hearing on impact of slow Internet speed|date=10 August 2015|newspaper=The Philippine Star}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.businessmirror.com.ph/phls-slow-but-expensive-internet-service/|title=PHL’S SLOW BUT EXPENSIVE INTERNET SERVICE|date=23 August 2015|newspaper=Business Mirror}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.philstar.com/opinion/2015/08/24/1491398/why-our-internet-so-slow|title=Why is our internet so slow?|date=24 August 2015|newspaper=The Philippine Star}}</ref><ref>{{cite news|url=http://technology.inquirer.net/42293/ph-internet-2nd-slowest-in-asia-one-of-the-most-expensive|title=Guess which Asian country has slower Internet than PH?|newspaper=The Philippine Star|date=August 24, 2015}}</ref><ref>{{cite news|url=http://technology.inquirer.net/42293/ph-internet-2nd-slowest-in-asia-one-of-the-most-expensive|title=PH Internet 2nd slowest in Asia, one of the most expensive|date=19 May 2015|newspaper=Philippine Daily Inquirer}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.abs-cbnnews.com/business/05/19/15/guess-which-asian-country-has-slower-internet-philippines|title=Guess which Asian country has slower Internet than PH?|newspaper=ABS-CBN News|date=19 May 2015}}</ref><ref>[http://technology.inquirer.net/35596/ph-has-slowest-internet-in-southeast-asia PH has slowest internet in Southeast Asia] Inquirer.net Monday, April 21st, 2014</ref><ref>Philippines internet speed ranked 168 out of 196 on netindex. [http://www.netindex.com/download/allcountries/ Download speed by country.]</ref>|name=slowinternet}}.
==Talasangunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Telekomunikasyon sa Pilipinas]]
4fpt0j34jz06mxk9l401sdd58fh3g3k
Unibersidad ng Illinois, Urbana–Champaign
0
249342
1959545
1931150
2022-07-31T02:52:45Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:UIUCAlma_Mater2015.JPG|thumb|300x300px|Rebulto sa campus na may pamagat na "Alma Mater" ni Lorado Taft]]
[[Talaksan:Beckman_Institute_-_UIUC_-_DSC09175.JPG|right|thumb|250x250px|Ang Beckman Institute for Advanced Science and Technology ang pinakamalaking interdisiplinaryong pasilidad sa campus na may 313,000 piye-kuwadrado (29,100 metro-kwadrado) ]]
Ang '''Unibersidad ng Illinois sa Urbana–Champaign''' ('''U of I''', '''University of Illinois''', '''UIUC''', o '''Illinois''' lamang) ay isang pampublikong unibersidad para sa intensibong pananaliksik sa estado ng [[Illinois]] sa [[Estados Unidos]]. Bilang isang land-grant university, ito ay punong kampus ng Unibersidad ng Illinois sistema. Ang Unibersidad ng Illinois sa Urbana–Champaign (itinatag, 1867) ay ang pangalawang pinakamatandang pampublikong unibersidad sa estado, pagkatapos ng Illinois State University. Ito ay isang miyembro ng Association of American Universities at ay nauuri bilang isang RU/VH Research University sa ilalim ng Carnegie Classification.<ref>[http://www.carnegiefoundation.org/classifications/sub.asp?key=748&subkey=16731&start=782]<sup class="noprint Inline-Template">[''<span title=" Dead link since July 2012">dead link</span>'']</sup></ref> Ang campus library system nagtataglay ang pangalawang-pinakamalaking aklatang nakabase sa pamantasan sa Estados Unidos pagkatapos ng [[Unibersidad ng Harvard]].<ref>American Library Association, "[http://www.ala.org/ala/professionalresources/libfactsheets/alalibraryfactsheet22.cfm ALA Library Fact Sheet 22 – The Nation's Largest Libraries: A Listing by Volumes Held] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110829014120/http://www.ala.org/ala/professionalresources/libfactsheets/alalibraryfactsheet22.cfm |date=2011-08-29 }}".</ref>
Ang unibersidad ay binubuo ng 17 mga kolehiyo na nag-aalok ng higit sa 150 mga programa ng pag-aaral. Bukod pa rito, ang unibersidad ay nagpapatakbo ng isang extensyon<ref>{{Cite web|url=http://web.extension.uiuc.edu/state/whatwedo.html|title=What we do|access-date=2016-08-01|archive-date=2009-11-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20091121022951/http://web.extension.uiuc.edu/state/whatwedo.html|url-status=dead}}</ref> na nagsisilbi sa 2.7 milyong rehistrado sa bawat taon sa buong estado ng Illinois at higit pa.<ref>https://illinois.edu/blog/authFiles/6833/333582/84134.pdf</ref>
Sa buong mundo, ang unibersidad ay niraranggo bilang ika-29 sa mundo sa pamamagitan ng ''Academic Ranking of World Universities'' (ARWU), kung saan ang UIUC engineering ay niraranggo bilang ika-4;<ref name="ARWU">{{Cite web|title=Academic Ranking of World Universities 2015|url=http://www.shanghairanking.com/World-University-Rankings/University-of-Illinois-at-Urbana-Champaign.html|publisher=ShanghaiRanking Consultancy.|accessdate=Nobyembre 12, 2015|archive-date=2019-07-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20190731140445/http://www.shanghairanking.com/World-University-Rankings/University-of-Illinois-at-Urbana-Champaign.html|url-status=dead}}</ref> ito din ay niraranggo sa ika-36 pwesto sa pamamagitan ng''Times Higher Education World University Rankings'',<ref name="World University Rankings">{{Cite web|url=https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/2016/world-ranking#!/page/0/length/25|title=World University Rankings 2015-2016|publisher=Times Higher Education|accessdate=Nobyembre 12, 2015}}</ref> at ika-59 sa mundo ng ''QS World University Rankings''.<ref>{{Cite web|url=http://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2015#sorting=rank+region=+country=+faculty=+stars=false+search=|title=QS World University Rankings 2015/16|publisher=QS Quacquarelli Symonds Limited|accessdate=Nobyembre 12, 2015}}</ref>
== Mga sanngunian ==
{{Reflist|30em}}
{{coord|format=dms|display=title}}
[[Kategorya:Flagship na unibersidad sa Estados Unidos]]
dlohdwoxod1tllykpujmcc9b3x3uzob
Aviatour Air
0
253235
1959626
1699616
2022-07-31T05:14:50Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Aviatour's Fly'n, Inc.''' ay isang kompanyang panghimpapawid na tsarter na nakahimpilan sa [[Mactan-Cebu International Airport]], [[lungsod ng Lapu-lapu]], sa [[Cebu]] sa gitnang [[Pilipinas]].<ref>[http://www.caap.gov.ph/images/aaiib/2012acc/RP-C4431.pdf RP-C4431 Report](). [[Civil Aviation Authority of the Philippines]]. Retrieved on August 30, 2014. "Address of Owner : General Aviation Area, Mactan-Cebu International Airport (MCIA), Lapu-lapu City"</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{stub}}
[[Kaurian:Mga kompanya sa Pilipinas]]
8lz3xwhopwxk5plw9sfmjoz2z72rc8d
Courier
0
255776
1959685
1683538
2022-07-31T07:00:00Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox font
| image = IBMCourier.svg
| style = Monospaced
| classifications = Slab serif
| releasedate = tinatayang 1956
| creator = Howard "Bud" Kettler
}}
Ang '''Courier''' ay isang pamilya ng [[tipo ng titik]] na ''monospaced slab serif''. Dinisenyo ito ni Howard "Bud" Kettler (1919-1999).<ref name="Designer of Courier: the Bud Kettler Page">{{cite web |last1=Troop |first1=Bill |title=Designer of Courier: the Bud Kettler Page |url=http://www.graphos.org/courier.html |website=Graphos |accessdate=27 Disyembre 2018|language=Ingles}}</ref><ref name="Courier designer dies, aged 80">{{cite web |title=Courier designer dies, aged 80 |url=http://www.microsoft.com/typography/links/news.aspx?NID=985 |website=Microsoft Typography (archived) |publisher=Microsoft |accessdate=27 Disyembre 2018 |language=Ingles |archive-date=6 Agosto 2004 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040806194952/http://www.microsoft.com/typography/links/news.aspx?NID=985 |url-status=bot: unknown }}</ref><ref name="The Towpath">{{cite web |last1=Francis |first1=Lucille |title=Howard Kettler |url=https://www.findagrave.com/memorial/96702261/howard-george-kettler#source |website=Findagrave |publisher=The Towpath |accessdate=27 Disyembre 2018|language=Ingles}}</ref> Unang ginawa para sa mga makinilya ng [[IBM]], inangkop ito para gamitin bilang isang tipo ng titik sa [[kompyuter]] at ang mga bersyon nito ay na-''install'' sa karamihan ng mga kompyuter pang-''desktop''.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[kaurian:Tipo ng titik]]
njodvr599r07i4yjha9alhqr9odl429
Twentieth Century
0
256327
1959657
1686606
2022-07-31T05:59:25Z
Guest278
123877
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox typeface
| name = Twentieth Century
| image = Twentieth_Century_a.svg
| style = [[talaan ng mga pamilya ng tipo ng titik na sans serif|Sans-serif]]
| aka = Airport, Tw Cen MT, [[Century Gothic]] (deribatibo)
| classifications = Heometriko
| date = [[1937]]
| creator = Sol Hess
| foundry = Lanston Monotype
}}
Ang '''Twentieth Century''' ay isang heometrikong sans serif na pamilya ng [[tipo ng titik]] na dinisenyo ni Sol Hess para sa Lanston Monotype noong 1937. Nilikha ito bilang isang kakompitensiya ng matagumpay na pamilya ng tipo ng titik na [[Futura]] para sa sistema ng maiinit na metal na pampalimbag. Tulad ng Futura, mayroon itong iisang-istoryang 'ɑ' at isang tuwid na 'j' na walang liko.
Isang napakalaking pamilya ng tipo ng titik, partikular na kilala ang Twentieth Century sa isang limitadong mga klase ng estilo na kasama sa maraming produkto ng [[Microsoft]] tulad ng [[Microsoft Office|Office]].<ref>{{cite web|title=Installed files list for Office 2011|url=http://www.officeformachelp.com/office/install/installed-files-list-for-office-2011/|website=OfficeForMacHelp.com|accessdate=14 Hunyo 2015}}</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kaurian:Tipo ng titik]]
m5t7cg8ir3o85amenciwqmf0mbkdwwe
Requiem
0
257244
1959432
1761025
2022-07-30T13:14:36Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox typeface
| style = [[talaan ng mga pamilya ng tipo ng titik na serif|Serif]]
| classifications = Lumang estilo
| image = Jonathan Hoefler Requiem.svg
| date = [[1992]]
| creator = Jonathan Hoefler
| foundry = Hoefler & Frere-Jones
}}
Ang '''Requiem''' ay isang lumang estilong serif na pamilya ng [[tipo ng titik]] na dinisenyo ni Jonathan Hoefler noong 1992 para sa magasin na ''Travel & Leisure'' at binenta ng kanyang kompanya na Hoefler & Frere-Jones.<ref name="Requiem Overview">{{cite web|title=Requiem Overview|url=http://www.typography.com/fonts/requiem/overview/|publisher=Hoefler & Frere-Jones|accessdate=16 Agosto 2015|language=Ingles}}</ref><ref name="Questions about Requiem for Jonathan Hoefler">{{cite web |last1=Coltz |first1=Jon |title=Questions about Requiem for Jonathan Hoefler |url=http://www.daidala.com/07feb2003.html |website=daidala (archived) |accessdate=24 Hunyo 2018 |language=Ingles |archive-date=16 Marso 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070316111623/http://www.daidala.com/07feb2003.html |url-status=bot: unknown }}</ref> Kinuha ang inspirasyon sa pamilya ng tipo ng titik mula sa nakasulat na kapital na matatagpuan sa manwal sa [[pagsusulat]] ni Ludovico Vicentino degli Arrighi noong 1523 na ''Il Modo de Temperare le Penne'', at batay ang mga italiko sa [[kaligrapiya]] ng kansileriya, o ''cancelleresca corsiva'' noong panahon na iyon.<ref name="Shaw2017">{{cite book|author=Paul Shaw|title=Revival Type: Digital Typefaces Inspired by the Past|url=https://books.google.com/books?id=n7e0DgAAQBAJ&pg=PA25|year=2017|publisher=Yale University Press|isbn=978-0-300-21929-6|pages=26–7|language=Ingles}}</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kaurian:Tipo ng titik]]
1sm4rgl2j98ojodpfqa0bq5yyqnzcxu
Takiko Fukuda
0
263243
1959494
1883055
2022-07-31T01:38:15Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Si {{nihongo|'''Takiko Fukuda'''|福田 多希子|Fukuda Takiko|ipinanganak Hulyo 25, 1984}}<ref>{{cite web|url=http://search.yoshimoto.co.jp/talent_prf/?id=3620|title=福田多希子|language=Hapones|publisher=Yoshimoto Kogyo|accessdate=Agosto 8, 2017|archive-date=Oktubre 9, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161009141148/http://search.yoshimoto.co.jp/talent_prf/?id=3620|url-status=bot: unknown}}</ref> ay isang artista at ''tarento'' sa bansang [[Hapon]]. Kinakatawan siya ng Yoshimoto Creative Agency sa [[Osaka]]. Ang kanyang asawa ay Ponta Dohi.<ref>{{cite web|url=http://www.hochi.co.jp/entertainment/20170610-OHT1T50052.html|title="野菜芸人"土肥ポン太が吉本新喜劇の福田多希子と結婚! プロポーズはタマネギ畑で|work=Sports Hochi|language=Hapones|publisher=Hochi Shimbun|date=Hunyo 10, 2017|accessdate=Agosto 8, 2017|archive-date=Agosto 17, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170817233844/http://www.hochi.co.jp/entertainment/20170610-OHT1T50052.html|url-status=dead}}</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{stub}}
[[Kaurian:Ipinanganak noong 1984|Fukuda, Takiko]]
[[Kaurian:Mga artista mula sa Hapon]]
ja2y3tpzix1nfw7uwdtjijshsqb1hay
Kategorya:2017 sa Pilipinas
14
267925
1959528
1594977
2022-07-31T02:27:33Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{category year header}}
[[Kategorya:2017]]
[[Kategorya:Pilipinas]]
2sjv3scpo26038lz4yj3gvsmtlpl17r
1959565
1959528
2022-07-31T03:01:25Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Kategorya:2012 sa Pilipinas
14
267954
1959559
1595032
2022-07-31T02:59:58Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Kategorya:2011 sa Pilipinas
14
268164
1959558
1595314
2022-07-31T02:59:42Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Kategorya:2008 sa Pilipinas
14
268170
1959555
1595330
2022-07-31T02:58:13Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Kategorya:2007 sa Pilipinas
14
268178
1959554
1595342
2022-07-31T02:57:58Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Kategorya:2006 sa Pilipinas
14
268182
1959551
1595354
2022-07-31T02:56:35Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Kategorya:2005 sa Pilipinas
14
268185
1959550
1595359
2022-07-31T02:56:17Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Kategorya:2004 sa Pilipinas
14
268188
1959549
1595368
2022-07-31T02:55:58Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Kategorya:2003 sa Pilipinas
14
268192
1959548
1595374
2022-07-31T02:55:39Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Kategorya:2001 sa Pilipinas
14
268198
1959547
1595383
2022-07-31T02:55:09Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Puneeth Rajkumar
0
275716
1959424
1916525
2022-07-30T12:58:21Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{update|date=Oktubre 2021}}
{{Infobox person
| name = Puneeth Rajkumar
| image = PUNEETH_RAJKUMAR.jpg
| birth_name = Lohith Rajkumar
| birth_date = {{birth date and age|mf=yes|1975|03|17}}
| birth_place = [[Chennai]] [[Tamil Nadu]]<br />India
| death_date = {{Death date and age|2021|10|29|1975|03|17|df=yes}}
| death_place = [[Bengaluru]], [[Karnataka]], [[India]]
| nationality =
| other_names =
| known_for =
| occupation = Aktor, mang-aawit
| years_active = 1976-1989; 2002–kasalukuyan
| spouse = Ashwini Revanth (1999–kasalukuyan)<ref>{{cite web|url=http://www.filmibeat.com/kannada/news/2015/puneeth-rajkumar-and-ashwini-wedding-pictures-dodmane-huduga-and-chakravyuha-207029.html|title=16 Years Marital Bliss For Powerstar Puneeth Rajkumar & Wife Ashwini|work=Filmibeat}}</ref>
| partner =
| website =
}}
Si '''Puneeth Rajkumar''' (pinanganak noong Marso 17, 1975) ay isang aktor at mang-awit sa [[India]] na pangunahing gumagana sa Kannada cinema. Siya ay kilala ng marami bilang Appu. Siya ay naging lead aktor ng 27 na pelikula; bilang bata sa pinalabas nitong mga pelikula kasama ng kanyang tatay na si [[Rajkumar (aktor)|Rajkumar]]. Ang kanyang naging performance sa ''[[Vasantha Geetha]]'' (1980), ''[[Bhagyavantha]]'' (1981), ''[[Chalisuva Modagalu]]'' (1982), ''[[Eradu Nakshatragalu]]'' (1983) and ''[[Bettada Hoovu]]'' (1985) ay na-praise..<ref name="entertainment.oneindia.in">{{cite web|url=http://entertainment.oneindia.in/celebs/puneet-rajkumar/biography.html|title=Puneeth Rajkumar Biography, Puneeth Rajkumar Profile|website=[[Oneindia]]|date=17 March 1975|accessdate=20 January 2016}}</ref> Siya ay nanalo sa [[National Film Award for Best Child Artist]] sa kanyang role na Appu na ''Bettada Hoovu''.<ref>[https://web.archive.org/web/20131202223912/http://www.southscope.in/kannada/article/puneet-rajkumar-impeccable-aura-powerstar-continues-dazzle Puneeth Rajkumar: The impeccable aura of the Powerstar continues to dazzle]</ref> Ang unang lead role ng kanyang ginawa ay ''[[Appu (pelikula ng 2002)|Appu]]'' noong 2002<ref>[https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/kannada/movies/news/I-wanted-to-earn-money-and-make-merry-Puneeth-Rajkumar/articleshow/44797577.cms]</ref>
==Personal na buhay==
Siya ay ipinanganak sa [[Chennai]], [[Tamil Nadu]], kasama nina [[Rajkumar (aktor)|Rajkumar]] at [[Parvathamma Rajkumar]]. Siya ay panglima, at bunso. Habang si Puneeth ay nag-anim na taong gulang, ang kanyang pamilya ay lumipat sa [[Mysore]]. Ang kanyang tatay ay kinuha ng kanyang kapatid na babae na si Poornima, sa pelikula ng kanyang kabilang hanggang mag-sampung taong gulang.<ref name="PR">{{cite web|title=I can never be my father|url=http://epaper.timesofindia.com/Repository/getFiles.asp?Style=OliveXLib%3ALowLevelEntityToPrint_TOI&Type=text%2Fhtml&Locale=English-skin-custom&Path=TOIBG%2F2010%2F11%2F15&ID=Ar00500|work=[[The Times of India]]|date=15 November 2010|accessdate=25 September 2014|archive-date=6 Disyembre 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141206233325/http://epaper.timesofindia.com/Repository/getFiles.asp?Style=OliveXLib%3ALowLevelEntityToPrint_TOI&Type=text%2Fhtml&Locale=English-skin-custom&Path=TOIBG%2F2010%2F11%2F15&ID=Ar00500|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[https://www.thehindu.com/features/metroplus/A-peek-into-Puneeth’s-life/article14572839.ece]</ref> Ang kanyang mas matandang lalaki na si Shiva Rajkumar, ay isang sikat na aktor.
== Pilmograpiya ==
=== Pelikula ===
* ''[[Appu (pelikula ng 2002)|Appu]]'' (2002)
* ''[[Abhi (pelikula ng 2003)|Abhi]]'' (2003)
* ''[[Veera Kannadiga]]'' (2004)
* ''[[Maurya (pelikula)|Maurya]]'' (2004)
* ''[[Aakash (pelikula)|Aakash]]'' (2005)
* ''[[Namma Basava]]'' (2005)
* ''[[Ajay (pelikula ng 2006)|Ajay]]'' (2006)
* ''[[Arasu (pelikula ng 2007)|Arasu]]'' (2007)
* ''[[Milana]]'' (2007)
* ''[[Vamshi (pelikula)|Vamshi]]'' (2008)
* ''[[Bindaas]]'' (2008)
* ''[[Raaj The Showman]]'' (2009)
* ''[[Raam (pelikula ng 2009)|Raam]]'' (2009)
* ''[[Prithvi (pelikula ng 2010)|Prithvi]]'' (2010)
* ''[[Jackie (pelikula noong 2010)|Jackie]]'' (2010)
* ''[[Hudugaru]]'' (2011)
* ''[[Paramathma (pelikula)|Paramathma]]'' (2011)
* ''[[Anna Bond]]'' (2012)
* ''[[Yaare Koogadali]]'' (2012)
* ''[[Ninnindale]]'' (2014)
* ''[[Power***]]'' (2014)
* ''[[Mythri (pelikula ng 2015)|Mythri]]'' (2015)
* ''[[Rana Vikrama]]'' (2015)
* ''[[Doddmane Hudga]]'' (2016)
* ''[[Chakravyuha (pelikula ng 2016)|Chakravyuha]]'' (2016)
* ''[[Raajakumara]]'' (2017)<ref>{{cite web|last1=Khajane|first1=Muralidhara|title=The film is not about Appaji|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-metroplus/the-film-is-not-about-appaji/article17459827.ece|website=The Hindu|accessdate=24 March 2017|date=14 March 2017}}</ref>
* ''[[Anjani Putra]]'' (2017)
* ''[[Natasaarvabhowma (pelikula ng 2018)|Natasaarvabhowma]]'' (2019)
* ''[[Yuvarathnaa]]'' (2021)
== Talasanggunian ==
{{reflist}}
== Mga link na panlabas ==
{{commons category}}
{{stub|Artista|India}}
{{Authority control}}
{{BD|1975|2021|Rajkumar, Puneeth}}
[[Kaurian:Mga aktor sa India]]
[[Kaurian:Mga mang-aawit mula sa India]]
[[Kategorya:Mga artista sa India]]
7jd8x887mn7q2tqmmwfnl7o9hl8l3dq
RETScreen
0
279406
1959427
1920688
2022-07-30T13:03:43Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 16 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Software |
name = RETScreen |
logo = |
screenshot = |
caption = |
developer = Pamahalaan ng Canada {{!}} Multiple |
latest_release_version = RETScreen Expert |
latest_release_date = {{Start date and age|2016|09|19|df=yes/no}} |
operating_system = [[Microsoft Windows]] |
website = {{URL|www.retscreen.net}}
}}
Ang '''RETScreen Clean Energy Management Software''' (kadalasang tinatawag na '''RETScreen''') ay isang software package na dinivelop ng Pamahalaan ng Canada. Ang RETScreen Expert ay na-highlight sa 2016 Clean Energy Ministerial sa San Francisco.<ref>{{cite web |url=http://news.gc.ca/web/article-en.do?crtr.sj1D=&crtr.mnthndVl=9&mthd=advSrch&crtr.dpt1D=6683&nid=1079429&crtr.lc1D=&crtr.tp1D=&crtr.yrStrtVl=2014&crtr.kw=&crtr.dyStrtVl=1&crtr.aud1D=&crtr.mnthStrtVl=1&crtr.page=3&crtr.yrndVl=2020&crtr.dyndVl=4 |title=Canada, Mexico and the United States Show Progress on North American Energy Collaboration |website=News.gc.ca |date=2016-06-03 |accessdate=2016-10-20 |archive-date=2016-10-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161025051526/http://news.gc.ca/web/article-en.do?crtr.sj1D=&crtr.mnthndVl=9&mthd=advSrch&crtr.dpt1D=6683&nid=1079429&crtr.lc1D=&crtr.tp1D=&crtr.yrStrtVl=2014&crtr.kw=&crtr.dyStrtVl=1&crtr.aud1D=&crtr.mnthStrtVl=1&crtr.page=3&crtr.yrndVl=2020&crtr.dyndVl=4 |url-status=dead }}</ref> Makukuha ang software sa 36 wika, kasama ang Tagalog.
Ang '''RETScreen Expert''' ang pinakabagong bersyon ng software at na-release sa publiko noong Setyembre 19, 2016. Gamit ang software, maaari nang matukoy, matasa, at ma-optimize ang teknikal at pinansiyal na viability ng potensiyal na mga proyekto ng malinis na enerhiya. Pinahihintulutan din nito ang pagsukat at pag-alam ng datos ng aktuwal na pagganap ng mga pasilidad at tumutulong na humanap ng karagdagang oportunidad para sa pagtitipid/produksyon ng enerhiya.<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=nX8JN0xkq5A |format=Video |author=Clean Energy Solutions Center |title=Financial Analysis with RETScreen |website=Youtube.com |accessdate=2016-10-20}}</ref> Ang "Viewer mode" sa RETScreen Expert ay walang-bayad at nagbibigay ng access sa lahat ng functionality ng software. Gayunman, hindi tulad ng mga nakaraang bersyon ng RETScreen, ang bagong "Professional mode" (na nagpapahintulot sa mga user na mag-save, print, atbp.) ay available na ngayon para sa taunang subscription.
Ang RETScreen Suite, na binubuo ng RETScreen 4 at RETScreen Plus, ay ang nakaraang bersyon ng RETScreen software. Ang RETScreen Suite ay may kasamang cogeneration at mga kakayahan para sa off-grid analysis.
Hindi tulad ng RETScreen Suite, ang RETScreen Expert ay isang integrated na software platform. Gumagamit ito ng detalyado at komprehensibong archetype para sa mga proyekto para sa pagtatasa at may kalakip na kakayahan para sa portfolio analysis. Ini-integrate ng RETScreen Expert ang ilang database upang tulungan ang user, kasama ang isang pangglobong database ng mga lagay ng panahon mula sa 6,700 mga ground-based na istasyon at satellite data mula sa NASA; benchmark database, cost database, project database, hydrology database at product database.<ref>{{cite web |
url=http://www.nasa.gov/centers/langley/news/researchernews/rn_RETscreen.html |title=NASA - NASA Collaboration Benefits International Priorities of Energy Management |website=Nasa.gov |date=2010-02-24 |accessdate=2016-07-15}}</ref> Ang software ay may naka-integrate na training material, kasama ang isang elektronikong textbook.<ref>{{cite web |url=http://publications.gc.ca/site/eng/9.690261/publication.html |format=PDF |title = Clean Energy Project Analysis, RETScreen® Engineering & Cases Textbook: M154-13/2005E-PDF - Government of Canada Publications |
website=Publications.gc.ca |accessdate=2016-02-24}}</ref>
== Kasaysayan ==
Ang unang bersyon ng RETScreen ay na-release noong Abril 30, 1988. Ang RETScreen Version 4 ay inilunsad noong Disyembre 11, 2007 sa Bali, Indonesia ng Minister of the Environment ng Canada.<ref>{{cite web |url=http://news.gc.ca/web/article-eng.do?crtr.sj1D=&mthd=advSrch&crtr.mnthndVl=12&nid=367259&crtr.dpt1D=&crtr.tp1D=&crtr.lc1D=&crtr.yrStrtVl=2007&crtr.kw=&crtr.dyStrtVl=10&crtr.aud1D=&crtr.mnthStrtVl=12&crtr.yrndVl=2007&crtr.dyndVl=11 |title=Archived - CANADA LAUNCHES CLEAN ENERGY SOFTWARE - Canada News Centre |website=News.gc.ca |date=2007-12-11 |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2012-03-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312100814/http://news.gc.ca/web/article-eng.do?crtr.sj1D=&mthd=advSrch&crtr.mnthndVl=12&nid=367259&crtr.dpt1D=&crtr.tp1D=&crtr.lc1D=&crtr.yrStrtVl=2007&crtr.kw=&crtr.dyStrtVl=10&crtr.aud1D=&crtr.mnthStrtVl=12&crtr.yrndVl=2007&crtr.dyndVl=11 |url-status=dead }}</ref> Ang RETScreen Plus ay na-release noong 2011.<ref>{{cite web |url=http://www.reeep.org/news/retscreen-adds-energy-performance-analysis-module |title=RETScreen adds energy performance analysis module |website=REEEP.org |accessdate=2016-07-15}}</ref> Ang RETScreen Suite (na may naka-integrate na RETScreen 4 at RETScreen Plus na may ilang karagdagang update), ay na-release noong 2012.<ref>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/ang/news_20120605_major_upgrade_to_retscreen_software.php |title=Archived - RETScreen International Newsletter - 2012-06-05: Major Upgrade to RETScreen Software |website=Web.archive.org |date=2012-06-05 |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2015-07-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150715020812/http://www.retscreen.net/ang/news_20120605_major_upgrade_to_retscreen_software.php |url-status=bot: unknown }}</ref> Ang RETScreen Expert ay na-release sa publiko noong Setyembre 19, 2016.<ref>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/ang/coming_soon_retscreen_expert_software.php |title=Archived - RETScreen International Newsletter - Coming Soon: RETScreen Expert Software |website=Web.archive.org |date=2015-01-30 |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2015-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150702003434/http://www.retscreen.net/ang/coming_soon_retscreen_expert_software.php |url-status=bot: unknown }}</ref>
== Kinakailangan para sa program ==
Kailangan ng program ang Microsoft® Windows 7 SP1, Windows 8.1 o Windows 10; at Microsoft® .NET Framework 4.7 o mas mataas.<ref>{{cite web |url=http://www.nrcan.gc.ca/energy/software-tools/7465 |title=RETScreen, Natural Resources Canada |website=Nrcan.gc.ca |accessdate=2016-07-15}}</ref> Posibleng gumana ang program sa mga Apple Macintosh computer gamit ang Parallels o VirtualBox para sa Mac.<ref>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/ang/general.php |title=Archived - RETScreen International - FAQ - Windows/Excel & other |website=Web.archive.org |date=2015-04-24 |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2015-07-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150714225457/http://www.retscreen.net/ang/general.php |url-status=bot: unknown }}</ref>
== Mga Partner ==
Ang RETScreen ay pinamamahalaan sa ilalim ng pangunguna at tuluy-tuloy na pinansyal na suporta ng CanmetENERGY Varennes Research Centre of Natural Resources Canada, isang kagawaran ng Gobyerno ng Canada. Ang core team<ref>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/ang/core_team.php |title=Archived - RETScreen International Core Team |website=Web.archive.org |accessdate=2018-02-13 |archive-date=2015-09-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150929091649/http://www.retscreen.net/ang/core_team.php |url-status=bot: unknown }}</ref> ay may kolaborasyon sa ilan pang mga organisasyon ng pamahalaan at multi-lateral, na may teknikal na suporta mula sa malawak na network ng mga eksperto mula sa industriya, gobyerno at akademya.<ref>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/ang/g_con_dte.php |title=Archived - RETScreen International Network of experts |website=Web.archive.org |accessdate=2018-02-13 |archive-date=2015-09-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150929082657/http://www.retscreen.net/ang/g_con_dte.php |url-status=bot: unknown }}</ref> Lakip sa mga pangunahing partner ang Langley Research Center<ref>{{cite web |url=http://power.larc.nasa.gov/ |title= NASA - POWER |website=Nasa.gov |accessdate=2018-02-13}}</ref> ng NASA, ang Renewable Energy and Energy Efficiency Partnership (REEEP),<ref>{{cite web |url=http://www.reeep.org/ |title=Renewable Energy and Energy Efficiency Partnership (REEEP) |website=REEP.org |accessdate=2018-02-13}}</ref> Independent Electricity System Operator (IESO) ng Ontario,<ref>{{cite web |url=http://www.ieso.ca |title=IESO |website=IESO.ca |accessdate=2018-02-13}}</ref> Energy Unit of the Division of Technology ng UNEP,<ref>{{cite web |url=http://www.uneptie.org/division/dtie/about.htm |title=About DTIE |website=Uneptie.org |accessdate=2018-02-13 |archive-date=2018-04-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180408151634/http://www.uneptie.org/division/dtie/about.htm |url-status=dead }}</ref> ang Global Environment Facility (GEF),<ref>{{cite web |url=https://www.thegef.org/gef/ |title=Global Environment Facility |website=Thegef.org |accessdate=2018-02-13 |archive-date=2018-12-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225141445/https://www.thegef.org/gef/%20 |url-status=dead }}</ref> ang Prototype Carbon Fund ng [[World Bank]],<ref>{{cite web |url=https://wbcarbonfinance.org/Router.cfm?Page=PCF&ItemID=9707&FID=9707 |title=Carbon Finance at the World Bank: Prototype Carbon Fund |website=Wbcarbonfinance.org |accessdate=2018-02-13 |archive-date=2018-12-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225141354/https://wbcarbonfinance.org/Router.cfm?Page=PCF&ItemID=9707&FID=9707%20 |url-status=dead }}</ref> at ang Sustainable Energy Initiative ng [[York University]].<ref>{{cite web |url=http://sei.info.yorku.ca/ |title=Sustainable Energy Initiative |website=Yorku.ca |accessdate=2018-02-13}}</ref>
== Mga halimbawa ng paggagamitan ==
Mula noong Pebrero 2018, ang RETScreen software ay mayroon nang '''575,000 user''' sa bawat bansa at teritoryo.<ref>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/popup.php?id=10248&tcopy=&alt=RETScreen+Software:+Cumulative+Growth+of+User+Base&titre= |title=Archived - RETScreen International - RETScreen Software: Cumulative Growth of User Base |website=Web.archive.org |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2015-09-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150920024148/http://www.retscreen.net/popup.php?id=10248&tcopy=&alt=RETScreen+Software:+Cumulative+Growth+of+User+Base&titre= |url-status=bot: unknown }}</ref>
Ayon sa pagtatantya ng isang independent impact study,<ref name=report1>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/fichier.php/623/Rapport_Impact.pdf |format=PDF |title=Archived - RETScreen International: Results & impacts 1996-2012 |website=Web.archive.org |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2015-09-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150926214355/http://www.retscreen.net/fichier.php/623/Rapport_Impact.pdf |url-status=bot: unknown }}</ref> sa pagsapit ng 2013, ang paggamit ng RETScreen software ay naging responsable sa pangglobong pagtitipid ng $8 billion sa mga gastos ng user transaction, 20 MT sa isang taon na natipid na greenhouse gas emission at nagpahintulot sa hindi bababa sa 24GW ng na-install na kapasidad ng malinis na enerhiya.
Ang RETScreen ay malawak na ginagamit upang pangasiwaan at ipatupad ang mga proyekto ng malinis na enerhiya. Bilang halimbawa, ginamit ang RETScreen:
* upang i-retrofit ang [[Empire State Building]] ng mga sistema sa pagkakaroon ng mas episyenteng paggamit ng enerhiya<ref>{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20150511122318/http://www.retscreen.net/fichier.php/2009/Energy%20Performance%20Contracting.pdf |format=PDF |title=Archived - RETScreen International - Energy Performance Contracting |website=Web.archive.org |accessdate=2016-07-15}}</ref>
* sa mga pasilidad ng pabrika ng 3M Canada<ref>{{Cite web|url=https://www.linkedin.com/pulse/3m-canada-deploys-retscreen-software-gregory-j-leng/|title=3M Canada Deploys RETScreen Software|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref>
* nang lubusan ng industriya ng enerhiyang mula sa hangin sa Ireland upang tasahin ang mga potensyal na bagong proyekto<ref>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/fichier.php/2007/Wind%20Power%20%26%20Biomass%20District%20Heating%20Projects.pdf |format=PDF |title=Archived - RETScreen International - Wind Power and Biomass Heating Projects Seamus Hoyne, TEA and Tipperary Institute |website=Web.archive.org |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2014-08-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140806110237/http://www.retscreen.net/fichier.php/2007/Wind%20Power%20%26%20Biomass%20District%20Heating%20Projects.pdf |url-status=bot: unknown }}</ref>
* upang i-monitor ang pagganap ng daan-daang paaralan sa Ontario<ref>{{Cite web|url=https://www.linkedin.com/pulse/school-board-energy-managers-lead-way-gregory-j-leng/|title=School Board Energy Managers Lead Way|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref>
* ng programa ng Manitoba Hydro para sa programa ng pinagsamang init at kuryente (bioenergy optimization) upang i-screen ang mga application para sa mga proyekto<ref>{{cite web |url=http://www.hydro.mb.ca/your_business/bioenergy_optimization/index.shtml |title=Bioenergy Optimization Program |website=Hydro.mb.ca |accessdate=2016-07-15}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/fichier.php/2008/Manitoba%20Hydro%E2%80%99s%20Biomass%20Optimization%20Program.pdf |title=Archived - RETScreen International - Power Smart Bioenergy Optimization Program |website=Web.archive.org |date=June 2011 |accessdate=2016-10-24 |archive-date=2015-05-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150511122318/http://www.retscreen.net/fichier.php/2008/Manitoba%20Hydro%E2%80%99s%20Biomass%20Optimization%20Program.pdf |url-status=bot: unknown }}</ref>
* upang pamahalaan ang enerhiya sa mga campus ng unibersidad at kolehiyo<ref>{{Cite web|url=https://www.linkedin.com/pulse/universities-colleges-reduce-carbon-gregory-j-leng/|title=Universities and Colleges Reduce Carbon|last=|first=|date=|website=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref>
* sa maramihang taong pagtatasa at pagsusuri ng photovoltaic na pagganap sa Toronto, Canada<ref>{{cite web |url=http://www.explace.on.ca/database/rte/TAF_HorsePalace_web.pdf |format=PDF |title=Solarcity Technology Assessment Partnership |date=June 2009 |website=Explace.on.ca |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2018-12-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225141416/https://www.explace.on.ca/database/rte/TAF_HorsePalace_web.pdf%20 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.solarcitypartnership.ca/solarfiles/HorsePalace-updatereport.pdf |format=PDF |title=Horse Palace Photovoltaic Pilot Project: Update Report |date=January 2012 |website=Solarcitypartnership.ca |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2013-11-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102100601/http://www.solarcitypartnership.ca/solarfiles/HorsePalace-updatereport.pdf |url-status=dead }}</ref>
* upang suriin ang solar air heating sa mga instalasyon ng U.S. Air Force<ref>{{cite web |url=http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?AD=ADA500580 |title=AN EVALUATION OF SOLAR AIR HEATING AT UNITED STATES AIR FORCE INSTALLATIONS |website=Dtic.mil |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2013-09-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130909205651/http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?AD=ADA500580 |url-status=dead }}</ref>
* sa mga pasilidad sa mga munisipalidad, lakip ang pagtukoy ng mga oportunidad para sa mga retrofit ng pagiging episyente ng enerhiya sa ilang munisipalidad sa Ontario.<ref>{{Cite web|url=https://www.linkedin.com/pulse/katelyn-mcfadyen-cristina-guido-municipal-energy-champions-leng/|title=Katelyn McFadyen and Cristina Guido - Municipal Energy Champions|last=|first=|date=|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20180408151838/https://www.linkedin.com/pulse/katelyn%2Dmcfadyen%2Dcristina%2Dguido%2Dmunicipal%2Denergy%2Dchampions%2Dleng/|archive-date=2018-04-08|dead-url=|access-date=|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/links/policy_association_of_municipalities_of_ontario_audit_program.html |title=Internet Archive Wayback Machine |website=Web.archive.org |date=2014-08-08 |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2015-05-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150511122455/http://www.retscreen.net/links/policy_association_of_municipalities_of_ontario_audit_program.html |url-status=bot: unknown }}</ref>
Ang komprehensibong koleksyon ng mga artikulo na nagdedetalye kung paano ginagamit ang RETScreen sa iba't ibang sitwasyon ay available sa LinkedIn page ng RETScreen.<ref>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/ang/news.php |title=Archived - RETScreen International Newsletter |website=Web.archive.org |date=2015-12-22 |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2016-01-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160112221923/http://www.retscreen.net/ang/news.php |url-status=bot: unknown }}</ref>
Ang RETScreen ay ginagamit din bilang tool sa pagtuturo at pagsasaliksik sa mahigit sa 1,100 unibersidad at kolehiyo sa buong mundo, at madalas na binabanggit sa mga literatura sa akademya.<ref> Halimbawa, ang isang Google Scholar search para sa RETScreen noong Pebrero 7, 2018 ay nagpakita ng higit sa 5,500 resulta.</ref> Ang mga halimbawa ng gamit ng RETScreen sa akademya ay makikita sa ilalim ng mga seksyong “Publications and Reports” at "University and College Courses" ng RETScreen newsletter, na maaaring ma-access sa User manual sa na-download na software.
Ang paggamit ng RETScreen ay inaatas o inirerekomenda ng mga programa ng insentibo para sa malinis na enerhiya sa lahat ng antas ng gobyerno sa buong mundo, lakip ang UNFCCC at EU; Canada, New Zealand at UK; ilang mga estado sa America at mga probinsya, lungsod, munisipalidad at utility sa Canada.<ref>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/ang/clean_energy_policy_analysis.php |title=Archived - RETScreen International - Clean Energy Policy Toolkit |website=Web.archive.org |date=2012-09-21 |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2015-10-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151005075149/http://www.retscreen.net/ang/clean_energy_policy_analysis.php |url-status=bot: unknown }}</ref> Ang mga pambansa at pangrehiyong training workshop para sa RETScreen ay isinaayos ayon sa opisyal na kahilingan ng mga Gobyerno ng Chile,<ref>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/ang/news_20140107_cer_chile_implements_retscreen_training_program.php |title=Archived - RETScreen International - CER Chile Implements RETScreen Training Program |website=Web.archive.org |date=2014-10-24 |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2015-07-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150714213530/http://www.retscreen.net/ang/news_20140107_cer_chile_implements_retscreen_training_program.php |url-status=bot: unknown }}</ref> Saudi Arabia,<ref>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/ang/news_20130717_saudi_arabia_builds_clean_energy_capacity.php |title=Archived - RETScreen International - Saudi Arabia Builds Clean Energy Capacity |website=Web.archive.org |date=2014-05-02 |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2015-07-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150714204723/http://www.retscreen.net/ang/news_20130717_saudi_arabia_builds_clean_energy_capacity.php |url-status=bot: unknown }}</ref> 15 bansa sa Kanluran at Gitnang Africa,<ref>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/ang/news_20130808_strengthening_foundations_clean_energy_west_africa.php |title=Archived - RETScreen International - Strengthening the Foundations of Clean Energy in West Africa |website=Web.archive.org |date=2014-05-02 |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2015-07-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150714225224/http://www.retscreen.net/ang/news_20130808_strengthening_foundations_clean_energy_west_africa.php |url-status=bot: unknown }}</ref> at ng Latin American Energy Organization (OLADE).
== Mga award at pagkilala ==
Noong 2010, ang RETScreen International ay ginantimpalaan ng Public Service Award of Excellence,<ref>{{cite web |url=http://www.ottawacitizen.com/pdf/psae-booklet-2010.pdf |format=PDF |title=Public Service Award of Excellence 2010 |website=Ottawacitizen.com |accessdate=2016-07-15}}</ref> ang pinakamataas ng gantimpalang ibinibigay ng gobyerno ng Canada sa mga civil servant nito.
Ang RETScreen at ang RETScreen team ay nakatanggap ng nominasyon at iba pang prestihiyosong gantimpala lakip ang Ernst & Young/Euromoney Global Renewable Energy Award, Energy Globe (Pambansang Gantimpala para sa Canada), at ang GTEC Distinction Award Medal.<ref>{{cite web |url=http://www.retscreen.net/ang/awards.php |title=Archived - RETScreen International - Awards |website=Web.archive.org |date=2011-02-03 |accessdate=2016-07-15 |archive-date=2015-05-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150509231104/http://www.retscreen.net/ang/awards.php |url-status=bot: unknown }}</ref>
== Mga Review ==
Sa isang International Energy Agency review ng beta release ng bahagi ng software para sa hydropower ay nagsabing ito ay "lubhang kahanga-hanga".<ref>{{cite web |url=http://www.ieahydro.org/media/c617f800/Assessment%20Methods%20for%20Small-Hydro%20Projects.pdf |format=PDF |title=Assessment Methods for Small-hydro Projects |website=Ieahydro.org |accessdate=2016-10-24}}</ref> Ipinahayag ng European Environment Agency na ang RETScreen ay isang "lubhang kapaki-pakinabang na tool."<ref>{{cite web |url=http://www.environmenttools.co.uk/directory/tool/name/retscreen-clean-energy-project-analysis-software/id/563 |title=RETScreen Clean Energy Project Analysis Software | Environmental software tools for accounting, carbon footprinting & sustainability performance |website=Environmenttools.co.uk |accessdate=2016-07-15}}</ref> Ang RETScreen ay tinawag ding "isa sa ilang mga software tool at ang pinakamahusay sa mga ito, available para pag-arawal ang mga ekonomiya ng mga instalasyon ng renewable na enerhiya" at "isang tool upang mapahusay ang kaugnayan ng merkado" ng malinis na enerhiya sa buong mundo.<ref name=report1/>
== Talasanggunián ==
{{reflist}}
== Mga talaugnayang panlabas ==
*[http://www.nrcan.gc.ca/energy/software-tools/7465 RETScreen International]
*[https://www.youtube.com/watch?v=jgGnWDgq-9o RETScreen Expert - Benchmark Analysis (video)]
*[https://www.youtube.com/watch?v=nX8JN0xkq5A RETScreen Expert - Feasibility Analysis (video)]
*[https://www.youtube.com/watch?v=idIlCwPNvlI RETScreen Expert - Performance Analysis (video)]
*[https://www.youtube.com/watch?v=C4HE7GZ8WOQ RETScreen Expert - Portfolio Analysis (video)]
*[https://web.archive.org/web/20160112221923/http://www.retscreen.net/ang/news.php RETScreen Clean Energy Bulletin]
*[https://web.archive.org/web/20150711192911/http://www.retscreen.net/ang/what_is_retscreen.php "What is RETScreen?"]
bjtpmi1w39g0li2x957rndvdtxthtcf
Yankee Doodle
0
280962
1959591
1877237
2022-07-31T03:39:55Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Ang "'''Yankee Doodle'''" ay isang kilalang awitin sa [[Estados Unidos]], na ang mga naunang bersyon ay bago ang Pitong Taon Digmaan at ang Rebolusyong Amerikano (1775–83).<ref name="abcnews">{{cite news|last1=Mooney|first1=Mark|title='Yankee Doodle Dandy' Explained and Other Revolutionary Facts|url=http://abcnews.go.com/US/yankee-doodle-dandy-explained-revolutionary-facts/story?id=24314207|accessdate=6 Mayo 2016|publisher=ABC News|date=14 Hulyo 2014|language=Ingles}}</ref> Kadalasang magiting itong inaawit sa Estados Unidos at ito ang estadong awit ng [[Connecticut]].<ref>[http://www.ct.gov/sots/cwp/view.asp?a=3188&q=392608 STATE OF CONNECTICUT, Sites º Seals º Symbols] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170810210543/http://www.ct.gov/sots/cwp/view.asp?a=3188&q=392608 |date=2017-08-10 }}; ''Connecticut State Register & Manual''; hinango noong Mayo 23, 2008 (Sa Ingles)</ref> Mayroong itong Roud Folk Song Index na 4501. Sinasabing mas luma ang himig nito kaysa sa titik at ang paksa ay mula pa noong mga pambayang awit sa [[Gitnang Panahon]] sa [[Europa]].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kaurian:Mga awit]]
nz0pb6aroxpvcqpe9pmf8z2w1dy2a18
Pambansang Pamantasang Sentral
0
281546
1959534
1902014
2022-07-31T02:38:34Z
111.184.28.146
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Central University of Jhongli.jpg|thumb|]]
[[Talaksan:Central_University_of_JhongliⅡ.jpg|thumb|Kampus]]
Ang '''Pambansang Pamantasang Sentral''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''National Central University'', NCU, Tsino: 國立中央大學, Kuo-Li Chung-yang Ta-hsüeh, o '''中大''', Chung-ta) ay itinatag noong 1915 na may ugat sa institusyong itinatag noong 258 CE sa Tsina. Itinatag sa [[Nanjing]] noong 1915, ang NCU noon ay ang nangungunang akademikong sentro sa timog-silangang Tsina.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.ncu.edu.tw/en/about/introducing_ncu |access-date=2018-07-18 |archive-date=2018-05-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180502002641/http://www.ncu.edu.tw/en/about/introducing_ncu |url-status=dead }}</ref> Ang NCU sa Nanking ay naging ang [[Unibersidad ng Nanjing]] noong 1949, at ang dating kampus ay naging tahanan ng Nanjing Institute of Technology na napalitan naman bilang Southeast University dahil lumipat pa ng kampus ang Unibersidad ng Nanjing noong 1952,<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.ncu.edu.tw/en/campus/article/1686 |access-date=2018-07-18 |archive-date=2017-10-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171027130518/http://www.ncu.edu.tw/en/campus/article/1686 |url-status=dead }}</ref> Ang NCU ay muling itinatag sa [[Taiwan]] noong 1962. Unang itinatag ang paaralan sa Miaoli, ngunit nirelokeyt sa Zhongli noong 1968, at binuo bilang isang komprehensibong unibersidad. Ito ngayon ay ang nangungunang unibersidad sa Taiwan sa mga nlarangan ng [[drama]], [[araling pampelikula]], [[araling pangkultura]], [[araling pangkasarian]], araling Hakka, [[heopisika]], agham pangkalawakan, ''remote sensing'', [[astronomiya]], optoelectronika, [[nanoteknolohiya]], at pamamahala.
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{coord|format=dms|display=title}}
{{Stub|Edukasyon}}
[[Kategorya:Mga pamantasan sa Taiwan|S]]
m4p4vfh06y34ek9isu5cfbe8ggd8b4z
Kategorya:2018 sa Pilipinas
14
282771
1959527
1658196
2022-07-31T02:27:08Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{category year header}}
bcqrz58jnwjtuk2422oupebe086hx0l
1959566
1959527
2022-07-31T03:01:41Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Sister City (Parks and Recreation)
0
282914
1959486
1945908
2022-07-31T01:09:34Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox television episode
|title = Sister City
|series = [[Parks and Recreation]]
| image = <!--Parks and recreation sister city.jpg-->
| image_size =
| caption = Leslie and the [[Venezuela]]n delegate [[List of Parks and Recreation characters#Raul|Raul]], played by guest star [[Fred Armisen]]
|season = 2
|episode = 5
|airdate = {{Start date|2009|10|15}}
|writer = [[Alan Yang]]
|director = [[Michael Schur]]
|guests =*[[Fred Armisen]] bilang Raul
*[[Carlos Carrasco (artista)|Carlos Carrasco]] bilang Antonio
*Federico Dordei bilang Elvis
*[[JC Gonzalez]] bilang Jhonny
*[[Eric Edelstein]] bilang Lawrence
*[[Jim O'Heir]] bilang [[Jerry Gergich]]
*[[Retta]] as [[Donna Meagle]]
*[[Loudon Wainwright III]] as Barry
| season_article = Parks and Recreation (season 2)
| episode_list = Talaan ng mga episodyo ng Parks and Recreation
|prev = [[Practice Date]]
|next = [[Kaboom (Parks and Recreation)|Kaboom]]
}}
'''Sister City (Parks and Recreation)''' - ay ang ikalimang episodyo ng ikalawang panahon ng ''Parks and Recreation'', at ang pang labing isa sa pangkalahatang episode ng serye. Ito ang orihinal na naipakita sa [[NBC]] sa [[Estados Unidos]] noong Oktubre 15, 2009. Sa episode na ito, tinatanggap ni Leslie ang isang delegasyon mula sa Venezuela, na kumilos nang walang galang sa Pawnee at sa [[Estado|Estados]]
Ang episode ay isinulat ni Alan Yang at itinuro ng serye na co-creator na si Michael Schur. Nagtampok ito ng performer ng [[Saturday Night Live]] na si [[Fred Armisen]] sa isang bisita bilang Raul, ang pinuno ng delegasyon ng [[Venezuela|Venezuelan]]. Ayon sa Nielsen Media Research, ang episode ay nakikita ng 4. 69 million household viewers, isang drop mula sa nakaraang linggo. Ang episode ay nakatanggap ng pangkalahatang positibong pagsusuri.
== Balangkas ==
Si Leslie ([[Amy Poehler]]) at ang departamento ng parke ng Pawnee ay naghahanda para sa pagbisita ng mga opisyal ng departamento ng parke mula sa Boraqua, kapatid na lungsod ng Pawnee sa [[Venezuela]]. Binabalaan ni Leslie ang kanyang mga katrabaho na ang mga opisyal ng pamahalaan ng [[Venezuela]] ay malamang na mahirap, simpleng mga tao. Nang maglaon, dumating ang delegasyon ng [[Venezuela]], na pinangunahan ng kanilang direktor ng departamento ng parke na si Raul Alejandro Bastilla Pedro de Veloso de Morana, ang Vice-director Ejecutivo del Diputado del Departamento de Parques, L. G. V. ([[Fred Armisen]]), Antonio, Jhonny at Elvis. May mga kakasalain sa kursong kaagad, tulad ng pagkakamali nila kay Tom (Aziz Ansari) bilang isang alipin at utusan sya upang kuhain ang kanilang mga bag. Sila ay nagkamali din sa pag-aakalang maaari nilang piliin ang sinumang babae na makipagtalik; lahat sila ay nagtutulungan kay Donna (Retta). Nagpalitan ng mga regalo sina Raul at Leslie isang okasyon at kung saan si Raul at ang mga taga-[[Venezuela]] ay kumikilos patungo sa mga naninirahan sa Pawnee, na nagrereklamo tungkol sa bayan at kinukutya ang mga regalo na ibinigay sa kanila ni Leslie. Patuloy silang nag-uutos kay Tom, na sumunod dahil binibigyan nila siya ng malalaking suhol.
Ang [[Venezuela]] intern Jhonny ([[JC Gonzalez]]) ay nahulog sa pag-ibig kay April Ludgate (Aubrey Plaza), na pinaniwalang siya ay natatakot at napakalakas. Si Jhonny ay nahibang at lubos na nahulog sa pag-ibig para kay April at ipinadala dito ang kanyang sasakyan upang sunduin sya ngunit ginamit nito ang kotse upang pumunta sa mga pelikula sa kanyang mga kaibigan. Samantala, sinabi ni Leslie sa mga taga-[[Venezuela]] na naghahanap siya ng $ 35,000 upang punan ang isang hukay upang gumawa ng parke. Si Raul at ang kanyang mga kasamahan ay nagsimulang tumawa, na sinasabi sa kanya na mayroon silang maraming pera mula sa langis, maaari nilang gawin ang anumang nais nila. Si Leslie, na lumalaki na nayayamot sa mga taga-[[Venezuela]], ay nagpasiya na dalhin sila sa parke ng Pawnee na may pag-asa na mapahanga sila. Sa halip, sila ay nalulungkot, at sinasaktan ni Raul ang parke para sa nabanggit na hukay. Pagkaraan, hinarap sila ni Leslie sa isang pampublikong pagpupulong upang ipakita sa kanila ang demokrasya sa pagkilos, ngunit ang lahat ng mga mamamayan ay sumigaw ng mga galit at inis na mga tanong kay Leslie. Ang isang hindi nakikilalang Raul na mga kababalaghan kung saan ang mga armadong guwardya ay kukuha ng mga protestador sa bilangguan. Nang sabihin ni Raul kay Leslie sila ay nabubuhay na parang mga hari sa Venezuela at walang sagot, sumabog siya sa galit, nainsulto ang kanilang mga uniporme at [[Hugo Chávez|Hugo Chavez]]. Ang mga [[Venezuela]] ay lumalabas
Tumawag si Leslie ng isang pulong at humingi ng tawad kay Raul, na humingi ng paumanhin din at nag-aalok ng Leslie ng isang tseke para sa $ 35,000 upang punan ang hukay. Si Leslie ay natatakot na ito ay maaaring "maruming pera", ngunit tumatanggap. Sa panahon ng isang pagkakataon sa pag-photo mamaya, itinayo ni Raul ang isang video camera at tinanong si Leslie na "Viva [[Venezuela]]" at "Viva Chavez" dito. Laban sa kanyang mga kagustuhan, si Leslie ay nagagalit. Nang magsalita si Raul ng Espanyol sa camera, hiniling ni Leslie na mag-translate si Abril, at natututuhan ni Raul na talakayin ang kanyang "Komite sa Pang-uungol at Mahiyain America". Ang isang galit na galit na Leslie ay nagluha ng $ 35,000 na tseke at sumigaw ng "Viva America", na nag-udyok kay Raul na ideklara ang Pawnee ay hindi na ang kanilang kapatid na lungsod at bagyo.
Ipinagpapalagay ni Leslie na itaas niya ang pera upang itayo ang parke nang wala ang mga ito at si Tom, na inspirasyon ng kanyang halimbawa, ay lihim na inilalagay ang lahat ng tip na pera na ginawa niya mula sa mga [[Venezuela|Venezuelan]] papunta sa garapon ng donasyon ng parke. Ang episode ay nagtatapos sa Leslie at Tom pagkaraan ng pagtanggap ng isang online na video mula Abril, na nagsasabi sa kanila na siya at si Donna ay nakikipag-vacation sa Jhonny ([[JC Gonzalez]]) sa kanyang palasyo ng [[Venezuela|Venezuelan]], na pinapanood ng mga armadong guwardiya. ung saan ay na pinapanood sa pamamagitan ng armadong guards.
== Produksyon ==
Ang "''Sister City''" ay isinulat ni Alan Yang at itinuro ng serye na co-creator na si Michael Schur. Ang episode na itinanghal na komedyante na si [[Fred Armisen]] sa isang guest appearance bilang Raul, ang vice director ng isang departamento ng parke ng [[Venezuela|Venezuelan]]. Si Armisen ay isang miyembro ng cast ng komiks ng komiks ng [[NBC]] na Sabado Night Live, kung saan siya ay nagtrabaho noon sa performer na si Poehler at manunulat na si Schur. Naglaro ang Armisen ng mga character na [[Venezuela|Venezuelan]] noon, at dati ay nagsinungaling sa Pangulo ng [[Venezuela|Venezuelan]] na si [[Hugo Chávez|Hugo Chavez]] noong Sabado ng Buhay. <ref>{{Cite news|last=Hernandez|first=Lee|title=Fred Armisen to Guest Star on "Parks and Recreation"|work=[[Latina (magazine)|Latina]]|date=September 1, 2009|url=http://www.latina.com/blogs/vivo-por-tivo/fred-armisen-guest-star-parks-and-recreation|accessdate=October 24, 2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/5vv2j4HWs?url=http://www.latina.com/blogs/vivo-por-tivo/fred-armisen-guest-star-parks-and-recreation|archivedate=January 22, 2011|deadurl=yes|df=}}</ref> Sinabi ni Armisen na nakuha niya ang karakter sa pag-iisip tungkol sa kanyang tiyuhin, na mula sa [[Venezuela|Venezuelan]]. Ngunit sinabi niya na hindi ito isang mahirap na pagganap dahil "ang karamihan ng joke ay ang uniporme", na kinabibilangan ng berdeng estilo ng militar na may medalya, isang pulang beret at isang sintas na may mga kulay ng bandila ng [[Venezuela]]. Kasama rin sa uniporme ang isang fictional seal na dinisenyo ni Schur, na kasama ang isang imahe ni [[Hugo Chávez|Chavez]], mga baril ng makina, isang oil tower, isang leon at isang loro. <ref name="Armisen">{{Cite web|last=Armisen|first=Fred|authorlink=Fred Armisen|url=http://www.movieweb.com/video/VIOVcTTPu9IKTP|publisher=MovieWeb|title=Parks and Recreation: Sister City: Fred Armisen Interview|accessdate=October 24, 2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/5wBk65fvT?url=http://www.movieweb.com/tv/TE6MSb97FDpG9d/fred-armisen-interview|archivedate=February 2, 2011|deadurl=yes|df=}}</ref>
Sinabi ni Schur tungkol sa balangkas ng episode, "Nalilito sila dahil sa [[Venezuela|Venezuelan]] ang gobyerno ay napakalakas; ang kanilang mga parke na departamento ay naglalakbay sa mga escort at mga motorsiklo at mga bagay-bagay. Mayroon silang lahat ng pera sa mundo dahil sa kanilang langis at sila (hindi naiintindihan) kung bakit ang departamento ng parke ng Pawnee ay napakarami. "<ref>{{Cite news|last=Ausiello|first=Michael|author-link=Michael Ausiello|work=[[Entertainment Weekly]]|date=August 31, 2009|title=Exclusive: "SNL" reunion on "Parks and Recreation"|url=http://ausiellofiles.ew.com/2009/08/31/exclusive-snl-reunion-on-parks-and-recreation/|accessdate=October 24, 2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/5wBkCe0E9?url=http://insidetv.ew.com/2009/08/31/exclusive-snl-reunion-on-parks-and-recreation/|archivedate=February 2, 2011|deadurl=yes|df=}}</ref> Isang tagahanga ng ''Parks and Recreation'' mula noong nagsimula ito, sinabi ni Armisen na natawa siya sa lalong madaling basahin niya ang script, at natagpuan ito kahit na mas nakakatawa sa panahon ng talahanayan na binabasa kasama ang cast. Matapos magtrabaho kasama si Armisen, inilarawan siya ni Rashida Jones bilang "isa sa mga pinakanakakatawang tao sa planeta". <ref>{{Cite news|last=Abrams|first=Natalie|title=Rashida Jones: Parks and Recreation Is Not The Office|work=[[TV Guide]]|date=October 7, 2009|url=http://www.tvguide.com/news/jones-parks-office-1010620.aspx|accessdate=October 24, 2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/5wBkHnoiY?url=http://www.tvguide.com/news/jones-parks-office-1010620.aspx|archivedate=February 2, 2011|deadurl=yes|df=}}</ref>
Sa loob ng isang linggo ng orihinal na broadcast ng episode, ang tatlong mga tinanggal na eksena mula sa "''Sister City''" ay ginawang magagamit sa opisyal na website ng ''Parks and Recreation''. Sa unang 100-segundong clip, tinatalakay ni Ron ang kanyang pagkapoot sa sosyalismo, at sinabi ni Raul na natatakot siya kay Ron dahil sa kanyang bigote, na sinabi niya ay gumagawa siya ng "cower in fear" (paulit-ulit na sinasabi ang salitang 'bigote')Sa pangalawang minutong clip, tinatalakay ni Raul ang mga medalya na natanggap niya para sa kanyang mga nagawa na may kaugnayan sa parke, kasama na ang "pag-aalis ng mga taong gumagawa ng mga pananalita sa mga parke", "pag-aayos ng basura kaya hindi lahat sa lugar" at "pagtingin ang dahon". Sa ikatlong 100-segunda na clip, tinanong ni Raul at ng [[Venezuela|Venezuelan]]<nowiki/>s kung bakit wala si Leslie ng higanteng pagpipinta ng langis sa kanyang opisina. Pagkatapos ng kanyang pangwakas na argumento kay Leslie, tumanggi si Tom na sundin ang mga utos ni Raul na buksan ang pinto para sa kanya, at si Raul ay may problema sa pagbubukas nito dahil "ilang sandali na dahil nagawa ko ito". <ref>{{Cite video|title=Parks & Recreation: Season Two|medium=Film (DVD)|publisher=[[Universal Studios Home Entertainment]]|time=Deleted Scenes: Sister City}}</ref>
== Mga kultural na mga sanggunian ==
[[Talaksan:Hugo_Chavez_in_Brazil-1861.jpeg|right|thumb|240x240px|[[Hugo Chávez|Hugo Chavez]] (nakalarawan), pangulo ng [[Venezuela]], ay portrayed sa isang negatibong liwanag sa "Sister City". ]]
Ang "''Sister City''" ay higit na naglalarawan sa Chavez at sa kanyang sosyalistang ideolohiya sa negatibong liwanag. <ref name="FortWorth">{{Cite news|last=Philpot|first=Robert|title=Do Viewers Searching for Laughs Still See NBC As the Comedy Network?|work=[[Fort Worth Star-Telegram]]|date=October 25, 2009}}</ref> Ang script ay naglalarawan sa mga Venezuelo bilang pag-aalipusta at mapanlait sa mga [[Amerikano]]. <ref name="EW">{{Cite news|last=Hog|first=Henning|title="Parks and Recreation" recap: Viva Pawnee!|work=[[Entertainment Weekly]]|date=October 16, 2009|url=http://popwatch.ew.com/2009/10/16/parks-and-recreation-recap-viva-pawnee/|accessdate=October 24, 2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/5vv4NIzWd?url=http://popwatch.ew.com/2009/10/16/parks-and-recreation-recap-viva-pawnee/|archivedate=January 22, 2011|deadurl=yes|df=}}</ref> Sila ay paulit-ulit na nag-aangkin ng Pawnee at ang [[Estados Unidos]] ay mas mababa kumpara sa kapangyarihan at kagandahan na kanilang nakasanayan sa [[Venezuela]]. <ref name="IGN">{{Cite news|last=Fowler|first=Matt|title=Parks and Recreation: "Sister City" Review|date=October 16, 2009|publisher=[[IGN]]|url=http://tv.ign.com/articles/103/1035767p1.html|accessdate=October 24, 2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/5wBkT8A4n?url=http://tv.ign.com/articles/103/1035767p1.html|archivedate=February 2, 2011|deadurl=yes|df=}}</ref>Ang kanilang mga negatibong saloobin patungo sa mga [[Amerikano]] ay partikular na ipinakita sa pamamagitan ng pangalan ng kanilang delegasyon, ang Committee upang mapahiya at Mahihiya [[Amerika|America]], pati na rin ang linya mula sa isa sa mga delegado, "Ito ay hindi personal. Iniisip namin na ikaw ay mahina at ang iyong lungsod ay kasuklam-suklam. "
Habang tinatalakay kung gaano karaming mga channel sa telebisyon ang nakukuha niya sa [[Venezuela]], sinabi ni Raul na alam niya kung sino ang mananalo sa Project Runway, isang fashion show reality television show sa Bravo network. Sa pagsisikap na mapanatili ang kahinahunan sa harap ng insulto mula sa mga [[Venezuela|Venezuelan]], sinabi ni Leslie na sinusunod niya ang halimbawa ng Kalihim ng [[Estado ng Estados Unidos]] na si Hillary Clinton, kung kanino sinabi niya, "Walang sinuman ang kumukuha ng suntok na katulad niya. Siya ang pinakamalakas at pinakamatalinong punching bag sa ang mundo. "<ref name="Sepinwall">{{Cite news|last=Sepinwall|first=Alan|author-link=Alan Sepinwall|title="Parks and Recreation" & "30 Rock" reviews - Sepinwall on TV|date=October 15, 2009|work=[[The Star-Ledger]]|url=http://www.nj.com/entertainment/tv/index.ssf/2009/10/parks_and_recreation_30_rock_r.html|accessdate=October 24, 2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/5wBkWuiUw?url=http://www.nj.com/entertainment/tv/index.ssf/2009/10/parks_and_recreation_30_rock_r.html|archivedate=February 2, 2011|deadurl=yes|df=}}</ref><ref name="Salon">{{Cite news|last=Havrilesky|first=Heather|title=When did "Parks and Recreation" get so funny?|date=November 4, 2009|publisher=[[Salon.com]]|url=http://www.salon.com/ent/tv/iltw/2009/11/04/parks_and_recreation/index.html|accessdate=December 6, 2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/5uFSFFFKb?url=http://www.salon.com/entertainment/tv/i_like_to_watch/2009/11/04/parks_and_recreation/index.html|archivedate=November 15, 2010|deadurl=yes|df=}}</ref> Sinabi ni Raul na ang kanyang lungsod ay isa ring kapatid na lungsod ng Kaesong, [[Hilagang Korea]], na kung saan sinabi niya na di hamak na mas maganda kaysa pawnee.
== Resepsyon ==
{{Quote box|quoted=true|bgcolor=#FFFFF0|salign=right|width=195px|align=right|quote=Mayroong isang bagay na talagang espesyal na tungkol sa panonood ng isang palabas lalo na ang isa na iyong hinihintay mula noong umpisa na magkasama, matuto mula sa mga pagkakamali nito, at lumaki sa isang mabigat at ganap na kasiya-siya kalahating oras ng telebisyon. Sasabihin ko lang ito: '' Parks and Recreation '' ay ang pinakamahusay na komedya sa [[NBC]] ngayon.|source= — Henning Fog,<br>''[[Entertainment Weekly]]''<ref name="EW" />}}Sa kanyang orihinal na American broadcast noong Oktubre 15, 2009, ang "''Sister City''" ay nakikita ng 4. 69 million viewers ng sambahayan, ayon sa Nielsen Media Research. Ito ay isang drop mula sa episode ng nakaraang linggo, "Petsa ng Pagsasanay". Ang "''Sister City''" ay nakatanggap ng 2. 0 rating / 6 share sa mga manonood na may edad na 18 hanggang 49. <ref>{{Cite news|last=Gorman|first=Bill|title=TV Ratings Thursday: ''30 Rock'' Premieres Down Sharply, ''Vampire Diaries'' Hits Highs|publisher=TV by the Numbers|date=October 16, 2009|url=http://tvbythenumbers.com/2009/10/16/tv-ratings-thursday-30-rock-premieres-down-sharply-vampire-diaries-hits-highs/30547|accessdate=October 24, 2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/5vTaK4faQ?url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2009/10/16/tv-ratings-thursday-30-rock-premieres-down-sharply-vampire-diaries-hits-highs/30547|archivedate=January 4, 2011|deadurl=yes|df=}}</ref> Ang episode ay nakatanggap ng pangkalahatang positibong pagsusuri. Sinabi ng lingguhang manunulat na Entertainment Henning Fog na "''Sister City''" ang isang trend of excellence sa ikalawang season na nagtatag ng ''Parks and Recreation'' bilang pinakamahusay na komedya ng [[NBC]]. Sinabi ni Fog na pinalawak din ng episode ang mga character nito, sa pagpapakita ng Leslie ay hindi isang kumpletong pushover at si Tom ay isang mabait na tao.
Salon.com tinawag ng manunulat na si Heather Havrilesky ang episode na "instant classic", at lalo na pinuri ang guest performance ng [[Fred Armisen]]. Sinabi niya ang episode na "mga benepisyo mula sa pagtaas ng ugali ng mga manunulat ng palabas ng pagbibigay ng lahat ng bagay mula sa mga iskandalo sa pulitika upang pilay ang mga lokal na pangyayari sa paggamot ng sibuyas" Sinabi ni Alan Sepinwall ng The Star-Ledger na ito ay "isa pang malakas", at sinabi na ang Leslie na character ay lumalaki na hindi gaanong clueless at mas tatlong-dimensional. Sinabi ni Robert Philpot ng Fort Worth Star-Telegram na naniniwala siya na ang palabas ay masyado ring malapit sa Opisina, ngunit ang "''Sister City''" ay nagpakita na ang Parks and Recreation ay maaaring katumbas ng Opisina para sa komikong kakulangan sa ginhawa ". Sinabi ni Fowler ng IGN na ang sentimyento ng anti-Amerikano na ipinakita ng delegasyon ng Venezuelan "ay isang nakakatawa na twist na hindi ganap na nagsuot ng sarili, bagaman ito ay dumating malapit". Si Fowler ay lalo na pinuri si Armisen, na sinabi niyang risked overshadowing ang regular na cast, at ang komersyal na komedya ng Plaza. . Hindi lahat ng mga review ay positibo. Ang A. V. Ang manunulat ng club na si Leonard Pierce, na sinabi niya na ang pangalawang panahon ay napakahusay sa ngayon, inilarawan ang "''Sister City''" bilang "madali ang pinakamahina na episode ng season, siguro ang serye". Tinatawag ni Pierce ang mga pampulitika na mga salitang "ham-handed", ang sobrang katatawanan ay sobrang over-the-top, at ang episode na pinagdudusahan mula sa kawalan ng karamihan sa pagsuporta sa cast. <ref>{{Cite news|last=Pierce|first=Leonard|title=Parks and Recreation: "Sister City"|publisher=[[The A.V. Club]]|date=October 15, 2009|url=http://www.avclub.com/articles/sister-city,34205/|accessdate=October 24, 2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/5wBkhf2p0?url=http://www.avclub.com/articles/sister-city,34205/|archivedate=February 2, 2011|deadurl=yes|df=|url-status=live}}</ref>
== DVD release ==
Ang "''Sister City''", kasama ang iba pang 23 pangalawang season episodes ng ''Parks and Recreation'', ay inilabas sa isang apat na disc DVD set sa [[Estados Unidos]] noong Nobyembre 30, 2010. Ang DVD ay kasama ang mga tinanggal na eksena para sa bawat episode. <ref>{{cite news|last=Goldman|first=Eric|title=Parks and Recreation - Season Two DVD Review|publisher=[[IGN]]|date=November 24, 2010|url=http://dvd.ign.com/articles/113/1136501p1.html|accessdate=November 30, 2010|archiveurl=https://www.webcitation.org/5wBgooryz?url=http://dvd.ign.com/articles/113/1136501p1.html|archivedate=February 2, 2011|deadurl=yes|df=}}</ref><ref name="DVDTalk">{{cite web|last=Bailey|first=Jason|title=Parks & Recreation: Season Two|publisher=[[DVD Talk]]|date=November 30, 2010|url=http://www.dvdtalk.com/reviews/46236/parks-recreation-season-two/|accessdate=November 30, 2010|archiveurl=https://www.webcitation.org/5wBgsqFCa?url=http://www.dvdtalk.com/reviews/46236/parks-recreation-season-two/|archivedate=February 2, 2011|deadurl=yes|df=}}</ref>Kasama rin dito ang komentaryo ng track para sa "''Sister City''" na nagtatampok ng [[Amy Poehler]], [[Fred Armisen]], Alan Yang at Michael Schur.
== Mga sanggunian ==
{{Reflist|colwidth=35em}}
== Koneksyon ==
* [https://web.archive.org/web/20110805170431/http://www.nbc.com/parks-and-recreation/recaps/ "Sister City"] sa opisyal na ''mga Parke at Libangan'' site
* [http://www.tv.com/parks-and-recreation/sister-city/episode/1299136/summary.html?tag=episode_header;next "Sister City"]{{Dead link|date=Mayo 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} sa TV. com
[[Kategorya:Telebisyon]]
[[Kategorya:Telebisyon sa Estados Unidos]]
[[Kategorya:Mga Palabas sa telebisyon ng dekada 2000]]
__INDEX__
[[Kategorya:2009]]
{{DEFAULTSORT:Parks and Recreation (Sister City)}}
0huvuuttwqitlofpqsjjf1vpk7h3h0x
Yuta Takahata
0
286149
1959595
1944201
2022-07-31T03:45:42Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox person
| name = Yuta Takahata
| native_name = 高畑 裕太
| native_name_lang = ja
| birth_date = {{Birth date and age|1993|9|13|df=yes}}
| birth_place = [[Tokyo]], Hapon
| nationality = Hapones
| education = [[Toho Gakuen College of Drama and Music]]
| occupation = {{hlist|Artista|''tarento''}}
| years_active = 2012–16
| agent = [[Freelancer]]
| style = {{hlist|Drama sa telebisyon|[[Yugto]]}}
| height = 1.81 m<ref name="profile">{{cite web|url=http://ishii-mitsuzo.com/talentlist/%E9%AB%98%E7%95%91%E8%A3%95%E5%A4%AA.html|title=高畑裕太|language=Hapones|publisher=Mitsuzo Ishii Office|accessdate=9 Pebrero 2019|archive-date=23 Agosto 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160823204103/http://ishii-mitsuzo.com/talentlist/%E9%AB%98%E7%95%91%E8%A3%95%E5%A4%AA.html|url-status=bot: unknown}}</ref>
| television = ''[[Mare (serye sa TV)|Mare]]''
| father = [[Ryosuke Otani]]
| mother = [[Atsuko Takahata]]
| relatives = Kotomi Takahata (hipag)
}}
Si {{nihongo|'''Yuta Takahata'''|高畑 裕太|Takahata Yūta|ipinanganak noong 13 Setyembre 1993}} ay isang aktor at ''tarento'' sa bansang [[Hapon]]. Ipinanganak siya sa [[Tokyo]]. Siya ay lumitaw sa maraming mga drama sa telebisyon at yugto.
Nagtapos si Takahata mula sa [[Toho Gakuen College of Drama and Music]].<ref name="profile"/> Siya ang pinakamatanda anak na lalaki ng artista [[Atsuko Takahata]] at aktor [[Ryosuke Otani]],<ref>{{cite web|url=http://www.oricon.co.jp/news/2077710/full/|title=高畑裕太容疑者の父は俳優の大谷亮介 所属事務所が公表|work=Oricon Style|language=Hapones|publisher=[[Oricon]]|date=1 Setyembre 2016|accessdate=9 Pebrero 2019}}</ref> at ang kanyang hipag na si aktres Kotomi Takahata. Ang Takahata ay may kaugnayan din sa [[Keiko Kitagawa]] at [[Daigo (musikero)|Daigo]].<ref>{{cite web|url=http://news.livedoor.com/article/detail/11954542/|title=高畑裕太容疑者と北川景子 実は「かなり遠い親戚」だった」|work=livedoor News|language=Hapones|date=30 Agosto 2016|accessdate=9 Pebrero 2019}}</ref>
<ref>http://www.japantimes.co.jp/news/2016/09/09/national/crime-legal/takahata-rape-case-dropped-says-sorry/</ref><ref>https://www.japantoday.com/category/crime/view/actor-yuta-takahata-arrested-on-rape-charges</ref><ref>http://www.japantimes.co.jp/news/2016/08/24/national/crime-legal/actor-yuta-takahata-arrested-alleged-sexual-assault-hotel-staffer/</ref><ref>http://www.japantimes.co.jp/news/2016/09/10/national/media-national/japanese-showbiz-sins-son-visit-mother/</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
==Mga panlabas na link==
*{{official website|https://web.archive.org/web/20160823204103/http://ishii-mitsuzo.com/talentlist/高畑裕太.html}} {{in lang|ja}} ([[Wayback Machine]])
{{authority control}}
[[Kategorya:Ipinanganak noong 1993|Takahata, Yuta]]
[[Kategorya:Mga artista mula sa Hapon]]
2inbn5joa0jh3b0ugcf451knf2s8cmc
Don (pelikula ng 1978)
0
286522
1959699
1688190
2022-07-31T07:38:25Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox film
| name = Don
| image =
| caption = Film Poster
| director = [[Chandra Barot]]
| producer = [[Nariman Irani]]<br>Nariman Films
| writer = [[Salim-Javed]]
| starring = [[Amitabh Bachchan]]<br>[[Zeenat Aman]]<br>[[Pran (actor)|Pran]]<br>[[Helen (actress)|Helen]]<br>[[Iftekhar]]
| music = [[Kalyanji Anandji]] (composer) <br> [[Anjaan (lyricist)|Anjaan]], [[Indeewar]]<br>(lyrics)
| cinematography = [[Nariman Irani]]
| editing = Wamanrao
| released = {{Film date|1978|05|12|df=y}}
| studio = Nariman Films
| runtime = 166 min
| country = India
| language = [[Wikang Hindi|Hindi]]<ref>{{cite book|last1=Lal|first1=Vinay|last2=Nandy|first2=Ashis|title=Fingerprinting Popular Culture: The Mythic and the Iconic in Indian Cinema|date=2006|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=0195679180|page=77|url=https://books.google.com/books?id=0iwa6CavnecC}}</ref>
| budget = {{INR|link=yes}}7{{nbsp}}million ([[United States dollar|$]]860,000)
| gross = {{INR}}70{{nbsp}}million<ref>{{cite web|url=http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=184&catName=MTk3OA==|title=Box Office 1978|website=[[Box Office India]]|date=20 October 2013|access-date=31 Hulyo 2022|archive-date=20 Oktubre 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131020102521/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=184&catName=MTk3OA==|url-status=bot: unknown}}</ref> ($8.6{{nbsp}}million)
}}
Ang '''''Don''''' ay isang pelikulang Indiyano noong 1978, sinulat ng [[Salim-Javed]] ([[Salim Khan]] at [[Javed Akhtar]]), sa produksyon ni [[Nariman Irani]], at sa direksyon ni [[Chandra Barot]].
==Cast and crew==
===Cast===
* [[Amitabh Bachchan]] bilang Don at Vijay: Don is the most wanted criminal. The police are always unsuccessful at nabbing him. However, in a police encounter Don is fatally shot. Vijay is the spitting image of Don and is soon forced to pose as Don in order to help the police arrest Don's gang members.
* [[Zeenat Aman]] bilang Roma: A simple girl whose brother Ramesh works for Don. Roma despises Don for his having murdered her brother. She joins Don's business with the secret motive to kill him.
* [[Pran (actor)|Pran]] bilang Jasjit "JJ"
* [[Iftekhar]] bilang DSP D'Silva
* [[Om Shivpuri]] bilang Vardan/INTERPOL operative R.K. Malik (Impostor)
* [[Pinchoo Kapoor]] bilang INTERPOL operative R.K. Malik (Real)
* [[Satyen Kappu]] as Inspector S. Verma
* [[Jagdish Raj]] as Police officer
* Keshav Rana as Police officer
* Abhimanyu Sharma as Inspector Sharma
* Prem Sagar as Police inspector inspects the ambulance
* [[Paidi Jairaj]] as Dayal, Judo & Karate Instructor
* [[Kamal Kapoor]] as Narang
* Arpana Choudhary as Anita
* [[Helen (actress)|Helen]] bilang Kamini
* [[M. B. Shetty]] as Shakaal
* [[Mac Mohan]] as Mac
* Baby Bilkish as Munni
* Alankar Joshi as Deepu
* [[Moolchand]] as Govinda
* H. L. Pardesi as Banarasi, Pan seller
* Gyanesh DJ as Police officer
* Sharad Kumar as Ramesh
* Kedar Saigal as Doctor
* Rajan Haksar as Kishan, Jasjit's employer
* [[Yusuf Khan (actor)|Yusuf Khan]] as Vikram
* [[Manik Irani]] as Goon
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga pelikula mula sa India]]
nhx5oqhll4hpq0n3x5xn5olbvcwfoyl
Catriona Gray
0
286682
1959567
1949586
2022-07-31T03:02:09Z
Bluemask
20
removed [[Category:2018 sa Pilipinas]] using [[WP:HC|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox pageant titleholder
|name=Catriona Elisa Magnayon Gray
|image=Catriona Gray Frontrow Cares.jpg
|caption=Naging MIiss porniverse
|birth_name={{nowrap|Catriona Elisa Magnayon Gray}}
|title=Miss World Philippines 2016<br>Miss Universe Philippines 2018<br>Miss Universe 2018
|nationalcompetition=<!-- Please DO NOT ADD the special awards that she won and do not change her placement for Miss World 2016, there is no exact source saying that Catriona Gray was the Third Runner-up! --> [[Miss World Philippines 2016]]<br> (Panalo) <br>[[Miss World 2016]]<br> (Pasok sa nangungunang 5) <br>[[Binibining Pilipinas 2018]]<br> (Panalo)<br>[[Miss Universe 2018]]<br>(Panalo)
|birth_date={{Birth date and age |df=yes|1994|01|06}}
|birth_place=Cairns, [[Queensland]], [[Australia]]
|height={{height|ft=5|in=10.5}}
|eye_color=Kayumanggi
|hair_color=Kayumanggi
}}
Si '''Catriona Elisa Magnayon Gray''' (ipinanganak noong ika-6 ng Enero, 1994) ay isang [[Mga Pilipino|Pilipina]]-[[Australia|Australyanang]] modelo, aktres, mang-aawit, visual artist,<ref>{{Cite web|url=https://www.realliving.com.ph/lifestyle/did-you-know-that-catriona-gray-is-an-awesome-artist-a1622-20180319|title=Miss Universe Philippines Catriona Gray Is An Awesome Artist|last=Fern|first=M. A.|last2=Mar 19|first2=ez|website=realliving.com.ph|language=en|access-date=5 Enero 2019|last3=2018}}</ref> at beauty pageant titleholder na noon ay nakoronahan bilang Miss Universe 2018. Siya ang ika-apat na Pinay na nanalo sa nasabing patimpalak. Bago siya nakoronahan bilang Miss Universe, siya ay unang nagwagi at nakoronahan sa Miss World Philippines 2016.<ref>{{Cite web|url=http://www.rappler.com//life-and-style/specials/miss-world/philippines/147998-miss-world-2016-full-list-winners|title=FULL LIST: Winners, Miss World Philippines 2016|last=Rappler.com|website=Rappler|language=en|access-date=5 Enero 2019}}</ref>
== Buhay at pag-aaral ==
Si Gray ay isinilang sa Cairns, [[Queensland]]<ref>{{cite web|url=http://www.cairnspost.com.au/news/cairns/cairns-beauty-catriona-gray-crowned-miss-universe-philippines-2018/news-story/47e3c92372797f8649b74db23563374d|title=Cairns beauty Catriona Gray crowned Miss Universe Philippines 2018|date=19 Marso 2018}}</ref> sa ama na isang [[Scotland|Scottish]] na si Ian Gray, mula sa Fraserburgh, at isang Pilipinang ina na si Normita Ragas Magnayon na tubong [[Oas, Albay|Oas]], [[Albay]].<ref>{{cite web|url=http://www.manilastandard.net/news/top-stories/283236/catriona-living-mom-s-dream.html|title=Catriona living mom's dream|access-date=2019-03-09|archive-date=2019-11-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20191127180756/http://manilastandard.net/news/top-stories/283236/catriona-living-mom-s-dream.html|url-status=dead}}</ref> Ang kaniyang pangalan ay isinunod sa pangalan ng ina ng kanyang ama na si Catherine Gray (née Ross), isang imigrante sa [[Kanlurang Australia]] mula sa Scotland sa taong 1952<ref>{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/life-style/fashion/buzz/miss-philippines-catriona-gray-bags-miss-universe-2018-title/articleshow/67121868.cms|title=Miss Universe 2018 winner: Miss Philippines Catriona Gray}}</ref> at kay Elsa Magnayon (née Ragas), ang lola niya mula sa kaniyang ina mula sa Oas, Albay, [[Pilipinas]].
Si Gray ay isang mag-aaral sa Trinity Anglican School sa Cairns kung saan siya ay kapitan ng bahay at isang chorister ng paaralan.<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/TASCairns/posts/2399752820097032?__xts__[0]=68.ARAXghtQPrBfS1yzgIRjx60Xwziy1PzjMfn6LlXtOgkaHjhzOl4Q1yJNJUg7CrNaQWV87YH1R62WyKkTup7curvejKIJxb-D_GSwSGdEZM7V4DMbYajnzv75GXFKvMuI4r1tGLGbBcaCSEpYpuU9mwYFXpgl8mVLjXf-9FpPVpFisikVgg-38bHBl8XN4pdmLvrThPvm4FLfy5Vh5iprMc0nGWSqUskZaoOS1vl_yG-ofkBIQBLKW4f-Hn3DYKEq1vbADe898vnuFKBbUOQcXj_EL0QgDX4h_D7tCcrt0IZbV9r72TPXestZr0UqvStxD7Al9mGAQTMyNks1B64CsD1ciQ&__tn__=-R|title=Trinity Anglican School, Cairns December 17 at 1:01 PM}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.centraltelegraph.com.au/news/cairns-beauty-catriona-gray-crowned-miss-universe-/3365010/|title=Qld beauty crowned Miss Universe Philippines}}</ref> Nakatanggap siya ng sertipiko ng master sa [[Teorya ng tugtugin|teorya ng musika]] mula sa online na paaralan ng Berklee College of Music sa [[Boston, Massachusetts|Boston]], [[Massachusetts]].<ref>{{Cite web|url=https://www.journal-news.com/entertainment/miss-universe-2018-who-miss-philippines-catriona-gray-this-year-winner/qxvLxsDbLtxFXOmMYCa8FI/|title=Miss Universe 2018: Who is Miss Philippines Catriona Gray, this year's winner?|last=Michelle Ewing|first=Cox Media Group National Content Desk|website=journal-news|language=English|access-date=5 Enero 2019}}</ref> Bilang karagdagan, nakakuha siya ng sertipiko sa panlabas na libangan at isang itim na sinturon sa Choi Kwang-Do sining sa paglaban.<ref>{{cite web|url=https://www.esquiremag.ph/women/women-we-love/catriona-gray-is-our-new-miss-universe-philippines-a00203-20180319|title=Thank God for Catriona Gray—Singer, Martial Artist, Advocate, And Now, Miss Universe Philippines}}</ref> Dagdag dito, si Gray ay naging mang-aawit ng isang banda na jazz ng kanyang paaralan; siya rin ay gumanap sa mga lokal na produksyon ng ''[[Miss Saigon]]''. Nang siya ay makapagtapos ng pag-aaral ng sekondarya, lumipat siya sa [[Maynila]] kung saan siya ay nagtatrabaho bilang isang komersyal na modelo.<ref>{{cite news|title=5 Things to Know About Miss Universe 2018 Catriona Gray|url=https://www.eonline.com/ap/news/997154/5-things-to-know-about-miss-universe-2018-catriona-gray|publisher=E! Online|date=16 Disyembre 2018}}</ref>
== Mga paligsahan ng kagandahan ==
=== Little Miss Philippines ===
Ang simula ng kaniyang paglahok sa mga patimpalak ng pagandahan ay nagsimula noong 1999 nang siya ay nanalo ng Little Miss Philippines sa gulang na lima.<ref>{{cite web|url=http://cnnphilippines.com/entertainment/2018/12/17/catriona-gray-miss-universe-2018-little-miss-philippines.html|title=LOOK: Catriona Gray was once Little Miss Philippines|date=10 Abril 2018|language=en|work=CNN Philippines}}</ref>
[[Talaksan:Catriona_Gray_in_New_York,_February_2019.jpg|thumb|Si Gray sa NFL Honors sa [[Atlanta, Georgia|Atlanta]], [[Georgia (estado sa Estados Unidos)|Georgia]] noong Pebrero 2019.]]
=== Miss World ===
==== Miss World Philippines 2016 ====
Noong Oktubre 2, 2016, si Gray ay nakoronahan ng Miss World Philippines 2016 kung saan siya ay nanalo ng mga sumusunod na mga espesyal na parangal:<ref>{{cite web|url=http://www.thetrendingfacts.com/2018/04/what-are-chances-of-catriona-gray-for.html|title=What are the Chances of Catriona Gray|date=10 Abril 2018|language=en|work=The Trending Facts}}</ref>
* Pinakamahusay sa Swimsuit
* Pinakamahusay sa Evening Gown
* Pinakamahusay sa Fashion Runway
* Pinakamahusay sa Talento<ref>{{cite web|url=http://www.rappler.com/life-and-style/specials/miss-world/philippines/147979-miss-world-philippines-2016-winner-catriona-gray|title=Catriona Gray crowned Miss World Philippines 2016|date=2 Oktubre 2016|language=en|work=Rappler}}</ref>
Bilang karagdagan, siya ay nanalo sa mga sumusunod na parangal ng endorsement ng korporasyon:
* Binibining FIG Image Gateway
* Binibining Folded and Hung
* Binibining Hannah Beach Resort
* Binibining Figlia
* Binibining [[Manila Hotel]]
* Binibining Organique
==== Miss World 2016 ====
Matapos mapanalunan ang kanyang pambansang kompetisyon, nakipagkompetensya si Gray sa Miss World 2016 na ginanap sa MGM National Harbour, sa Oxon Hill, Maryland, Estados Unidos kung saan siya ay umabot sa ikalimang puwesto. Siya ay nanalo ng mga sumusunod na parangal:
* Multimedia Award<ref name="awards">{{cite web|url=https://www.pep.ph/news/65629/philippine-bet-catriona-gray-secures-spot-in-top-20-of-miss-world-2016|title=Philippine bet Catriona Gray secures spot in top 20 of Miss World 2016}}</ref>
* Talent Award (pang-2)<ref name="awards" />
* Top 5 (''Kagandahan na may isang'' proyekto ng ''Layunin'') <ref name="awards" />
=== Miss Universe ===
==== Binibining Pilipinas 2018 ====
Noong Enero 8, 2018, isinumite ni Gray ang kanyang application form sa tanggapan ng [[Binibining Pilipinas]] sa Araneta Center upang opisyal na sumali sa 2018 national pageant.<ref>{{cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/01/08/18/after-miss-world-catriona-gray-eyes-bb-pilipinas-crown|title=After Miss World, Catriona Gray eyes Bb. Pilipinas crown|work=[[ABS-CBNnews.com]]|date=8 Enero 2018}}</ref> Noong ika -16 ng Enero taong 2018, opisyal na tinanggap ng pambansang direktor na si Stella Araneta ang kanyang aplikasyon at kinumpirma na siya ay isa sa mga binibining nakapasok sa patimpalak ng pagandahan na Binibining Pilipinas 2018.
Sa kanyang pambansang kasuotan,siya ay nagsuot ng isang damit ng prinsesa na [[Muslim]] mula sa rehiyon ng [[Mindanao]]. Noong ika-18 ng Marso taong 2018, siya ay nakoronahan bilang Miss Universe Philippines 2018 ng papalabas na titleholder na si Rachel Peters.<ref name="binibini">{{cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/03/19/18/catriona-gray-to-represent-ph-in-miss-universe-2018|title=Catriona Gray to represent PH in Miss Universe 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.zeibiz.com/2018/03/watch-catriona-gray-named-binibining-pilipinas-2018-miss-universe-winner/|title=Catriona Gray is Binibining Pilipinas 2018 Miss Universe Winner|date=18 Marso 2018}}</ref>
Nakuha ni Gray ang sumusunod na mga parangal sa korporasyon at paligsahan:
* Pinakamahusay sa National Costume Award
* Pinakamahusay sa Evening Gown
* Pinakamahusay sa Swimsuit
* Miss Jag Denim Queen Award (Endorso)
* Miss Ever Bilena Cosmetics Award (Endorso)<ref>{{cite web|url=http://news.abs-cbn.com/entertainment/01/16/18/full-list-official-top-40-candidates-of-bb-pilipinas-2018|title=FULL LIST: Official Top 40 candidates of Bb. Pilipinas 2018|work=[[ABS-CBNnews.com]]|date=16 Enero 2018}}</ref><ref>{{cite news|url=http://news.abs-cbn.com/life/03/18/18/catriona-gray-bags-5-special-awards|title=Catriona Gray bags 5 special awards|publisher=ABS-CBN|date=18 Marso 2018|accessdate=19 March 2018}}</ref>
Nakuha rin niya ang sumusunod na mga papremyo ng sikat na paligsahan:
* Dairy Queen's Award (Unang Prize) <ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/catrionaelisagray/posts/2073911485960185|title=Catriona Gray|website=www.facebook.com}}</ref> {{Self-published inline|date=Disyembre 2018}} <sup class="noprint Inline-Template" style="white-space:nowrap;">]</sup>
* [[Pizza Hut]] 's Award 2018<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/pizzahutphilippines/posts/congratulations-to-bb-pilipinas-candidate-20-ms-catriona-gray-for-getting-the-mo/10155144443981175/|title=Bb 20, Catriona Gray wins #SayItWithPizzaHut}}</ref> {{Additional citations needed|date=Disyembre 2018}}
Sa kasaysayan ng patimpalak ng pagandahan sa Pilipinas, si Gray ang unang Pinay na kumakatawan sa bansa sa parehong [[Miss World]] at [[Miss Universe]], at ang ikalawang kumatawan sa Pilipinas sa dalawang pangunahing international pageant, ang nauna ay si [[Carlene Aguilar]] noong 2005.
Sa kanyang pambansang kumpetisyon, tinanong ng [[Embahador ng Estados Unidos sa Pilipinas]] na si Sung Yong Kim ang mga sumusunod: "Matapos ang [[Krisis sa Marawi|bangungot na digmaan]] - Ang [[Marawi]] ngayon ay gumagawa ng paraan upang makabangon muli, ano ang magiging mensahe mo sa mga kabataang babae ng Marawi?":<ref name="binibini">{{cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/03/19/18/catriona-gray-to-represent-ph-in-miss-universe-2018|title=Catriona Gray to represent PH in Miss Universe 2018}}</ref> {{quote|text=Gray: ''"...My answer and my message to the women is to be strong. As women, we're the head of the household and we have amazing influence, not only in our own families, as mothers, sisters and friends, but also in our community. If we could get the women to stay strong and be that image of strength for the children and the people around them, then once the rebuilding is complete and is underway, the morale of the community will stay strong and high..."''|sign=|source=}}
==== Miss Universe 2018 ====
[[Talaksan:Catriona_Gray_NAIA_welcome_2.jpg|right|thumb|250px|Ang mainit na pagsalubong kay Gray sa [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino]] sa kaniyang pagbabalik sa Pilipinas matapos na makoronahan bilang Miss Universe 2018.]]
Sa pagtatanghal ng pambansang kasuotan, ipinakita ni Gray ang isang beaded na tribong pang kasuotan na nagtatampok ng mga katutubong tribo ng sinaunang mga paganong Pilipino, kasama ang isang malalaking ''[[Parol]]'' pininturahan na Christmas lantern na hinila ng isang roller device. Ang kasuotan ay sinamahan ng isang [[shamanismo]] na sayaw ng makasaysayang paganismo ng [[Babaylan]]. Ang kasuotan ay nakakuha ng parehong suporta at kritisismo, dahil sa napansin na kahirapan sa paglalakad at ang kabiguan ng mga [[LED]] upang gumana, habang binanggit ni Gray ang kanyang sakit sa Scoliosis.<ref name="binibini">{{cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/03/19/18/catriona-gray-to-represent-ph-in-miss-universe-2018|title=Catriona Gray to represent PH in Miss Universe 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/647033/catriona-gray-is-the-new-miss-universe-philippines/story/|title=Catriona Gray is the new Miss Universe Philippines!}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.thetrendingfacts.com/2018/04/what-are-chances-of-catriona-gray-for.html|title=What are the chances of Catriona Gray for Miss Universe 2018?}}</ref>
Sa paunang yugto sa patimpalak, ginawa ni Catriona ang isang mabagal na galaw na lakad (binigyan ng palayaw na ''lava walk'')<ref>{{Cite web|url=https://www.revelist.com/celebrity/catriona-gray-lava-walk/14294|title=Miss Universe's 'Lava Walk' Makes Kendall Jenner's Runway Stomp Look Even Worse|website=Revelist|language=en|access-date=1 Pebrero 2019}}</ref> sa rampa sa kompetisyong swimwear suot pink swimsuit, na kung saan ay pinuri ng mga [[supermodelo]] na sina [[Tyra Banks]] at Ashley Graham,<ref>{{Cite web|url=https://www.vogue.com/article/miss-universe-2018-catriona-gray-lava-walk-tyra-banks|title=Miss Universe 2018 Catriona Gray Wowed Even Supermodels With Her Walk|website=Vogue|language=en|access-date=5 Enero 2019}}</ref> isang fashion commentator at mga [[Netizen|manonood sa Internet]].<ref>{{cite news|last1=MARQUEZ|first1=CONSUELO|title=Netizens hail Miss Philippines Catriona Gray's 'slow-mo' walk in swimwear competition|url=http://www.asiaone.com/entertainment/netizens-hail-miss-philippines-catriona-grays-slow-mo-walk-swimwear-competition|accessdate=17 Disyembre 2018|work=Asia News Network|publisher=Asiaone.com|date=14 Disyembre 2018|archive-date=16 Disyembre 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181216220506/http://www.asiaone.com/entertainment/netizens-hail-miss-philippines-catriona-grays-slow-mo-walk-swimwear-competition|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|last1=Archana|first1=KC|title=No One Can Get Over Miss Philippines Catriona Gray's Slow-Mo Turn At Miss Universe 2018 Prelims|url=https://m.indiatimes.com/trending/no-one-can-get-over-miss-philippines-catriona-gray-s-slow-mo-turn-at-miss-universe-2018-prelims-358549.html|accessdate=17 Disyembre 2018|work=Indiatimes Lifestyle Network|publisher=indiatimes.com|date=14 Disyembre 2018}}</ref>
Si Gray ay kumakatawan sa Pilipinas sa 2018 Miss Universe noong ika-17 ng Disyembre taong 2018 na ginanap sa IMPACT Arena, Muang Thong Thani sa lalawigan ng Nonthaburi, [[Thailand]]. Sa unang tanong at sagot sa unang round, tinanong si Grey ng host na si [[Steve Harvey]], "Kamakailan ang [[Canada]] ay sumali sa [[Uruguay]] bilang pangalawang bansa sa mundo upang gawing ligal ang marihuwana. Ano ang iyong pananaw sa pagiging ligal ng marihuwana?"<ref name="Philstar: World → Universe">{{Cite news|url=https://www.philstar.com/entertainment/2018/12/17/1877747/world-universe-catriona-gray-now-fourth-filipina-miss-universe|title=From world to universe: Catriona Gray is now fourth Filipina Miss Universe|last=Adel|first=Rosette|date=17 Disyembre 2018|work=Philstar Global|access-date=17 Disyembre 2018|publisher=STAR Group of Publications|language=en-US}}</ref> Tumugon siya: <blockquote> ''Ako para sa mga ito ay ginagamit para sa medikal na paggamit, ngunit hindi kaya para sa recreational paggamit.'' ''Dahil sa tingin ko kung ang mga tao ay magtatalo: Kung gayon, ano ang tungkol sa alak at sigarilyo?'' ''Well, lahat ng bagay ay mabuti ngunit sa moderation.'' <ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.philstar.com/headlines/2018/12/17/1877760/full-text-miss-universe-2018-qa-top-5-final-3|title=FULL TEXT: Miss Universe 2018 Q&A with top 5, final 3|last=Cabico|first=Gaea Katreena|date=December 17, 2018|website=philstar.com|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}</ref></blockquote> Sa pinakahuling katanungan ng patimpalak, ang nangungunang tatlong kalahok ay tinanong ng parehong tanong ni Harvey: "Ano ang pinakamahalagang aral na natutuhan mo sa iyong buhay at paano mo ito ilalapat sa iyong panahon bilang Miss Universe?" Sumagot siya: <blockquote> ''I work a lot in the slums of Tondo, Manila and the life there is very... it's poor and it's very sad. And I’ve always taught myself to look for the beauty in it; to look in the beauty in the faces of the children, and to be grateful. And I would bring this aspect as a Miss Universe to see situations with a silver lining, and to assess where I could give something, where I could provide something as a spokesperson. And this I think if I could also teach people to be grateful, we could have an amazing world where negativity could not grow and foster, and children will have a smile on their faces.''<ref name=":0" /> </blockquote> Sa katapusan ng kaganapan, nanalo si Gray sa patimpalak at nakoronahan ng kanyang hinalinhan, si Demi-Leigh Nel-Peters ng [[South Africa|Timog Aprika]]. Siya ang ikaapat na Pinay na Miss Universe matapos sina [[Gloria Diaz]] noong 1969, Margie Moran noong 1973 at si [[Pia Wurtzbach]] noong [[Miss Universe 2015|2015]].<ref name="Philstar: World → Universe">{{Cite news|url=https://www.philstar.com/entertainment/2018/12/17/1877747/world-universe-catriona-gray-now-fourth-filipina-miss-universe|title=From world to universe: Catriona Gray is now fourth Filipina Miss Universe|last=Adel|first=Rosette|date=17 Disyembre 2018|work=Philstar Global|access-date=17 Disyembre 2018|publisher=STAR Group of Publications|language=en-US}}</ref><ref>https://www.bbc.com/news/world-asia-46588860</ref>
== Diskograpiya ==
=== Singles ===
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;"
! scope="col" style="width:10em;" | Pamagat
! scope="col" style="width:17em;" | Mga Detalye
|-
! scope="row" | ''Nandito kami sa Magkasama''
|
* Inilabas: Nobyembre 23, 2018
* Label: Young Focus para sa Edukasyon at Pag-unlad, Marcus Davis Jr.
* Format: digital download , streaming
|}
== Mga sanggunian ==
<references group="" responsive=""></references>{{Portada|Philippines}}
* {{Facebook|catrionaelisagray}}
{| class="wikitable succession-box" id="247" style="margin:0.5em auto; font-size:95%;clear:both;"
! colspan="3" id="250" style="border-top: 5px solid #FFF179;" | Mga parangal at tagumpay
|- style="text-align:center;"
| rowspan="1" style="width:30%;" | Nauna sa pamamagitan ng <br> <span style="font-weight: bold">[[Demi-Leigh Nel-Peters]]</span>
| rowspan="1" style="width: 40%; text-align: center;" | '''[[Miss Universe]]''' <br> [[Miss Universe 2018|2018]]
| rowspan="1" style="width: 30%; text-align: center;" | Nagtagumpay sa pamamagitan ng <br> <span style="font-weight: bold">Nanunungkulan</span>
|- style="text-align:center;"
| rowspan="1" style="width:30%;" | Nauna sa pamamagitan ng <br> <span style="font-weight: bold">[[Rachel Peters]]</span>
| rowspan="1" style="width: 40%; text-align: center;" | '''[[Binibining Pilipinas|Miss Universe Philippines]]''' <br> [[Binibining Pilipinas 2018|2018]]
| rowspan="1" style="width: 30%; text-align: center;" | Nagtagumpay sa pamamagitan ng <br> <span style="font-weight: bold">Nanunungkulan</span>
|- style="text-align:center;"
| rowspan="1" style="width:30%;" | Nauna sa pamamagitan ng <br /> <span style="font-weight: bold">[[Hillarie Parungao]]</span>
| rowspan="1" style="width: 40%; text-align: center;" | '''[[Miss World Philippines]]''' <br> [[Miss World Philippines 2016|2016]]
| rowspan="1" style="width: 30%; text-align: center;" | Nagtagumpay sa pamamagitan ng <br> <span style="font-weight: bold">[[Laura Lehmann]]</span>
|}
[[Kategorya:Nabubuhay na mga tao]]
[[Kategorya:Ipinanganak noong 1994]]
[[Kategorya:Miss Universe 2018]]
[[Kategorya:Mga Pilipinang nanalo sa patimpalak ng kagandahan]]
r0fndwt7smja6a3w3vujnm40t5tqr20
I. M. Pei
0
288329
1959713
1907303
2022-07-31T08:05:13Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox person/Wikidata}}
Si '''Ieoh Ming Pei''' ({{Lang-zh|貝聿銘}} [[Fellow of the American Institute of Architects|FAIA]], [[Royal Institute of British Architects|RIBA]] <ref name="Pei Cobb Freed & Partner">[http://www.pcf-p.com/a/f/fme/imp/b/b.html I.M. Pei Biography] {{Webarchive}} – website of Pei Cobb Freed & Partners</ref> <ref>[http://www.loc.gov/nls/about/organization/standards-guidelines/mnop/#p]</ref> <ref>[https://www.dictionary.com/browse/i-m-pei]</ref> 26 Abril 1917 - 16 Mayo 2019) ay isang arkitektong [[Chinese-American|Tsino-Amerikano]]. Ipinanganak sa [[Guangzhou]] ngunit lumaki sa [[Hong Kong]] at [[Shanghai]], nakakuha si Pei ng inspirasyon sa pagkabata mula sa mga garden villa sa [[Suzhou]], ang tradisyunal na pahingahan ng [[scholar-gentry]] na kinabibilangan ng kanyang pamilya. Noong 1935, lumipat siya sa Estados Unidos at nagpatala sa paaralang pang-arkitektura ng [[Unibersidad ng Pennsylvania]], ngunit mabilis na lumipat sa [[Massachusetts Institute of Technology]]. Hindi siya nasiyahan sa pagtuon sa parehong paaralan sa [[Beaux-Arts architecture|arkitekturang Beaux-Arts]], at ginugol ang kanyang malayang panahon sa pagsasaliksik sa mga sumisikat na arkitekto, lalo na kay [[Le Corbusier]]. Pagkaraan ng pagtatapos, sumali siya sa [[Harvard Graduate School of Design]] (GSD) at naging kaibigan ng mga arkitektong [[Bauhaus]] na sina [[Walter Gropius]] at [[Marcel Breuer]] . Noong 1948, hinikayat si Pei real estate magnate ng [[Lungsod ng New York|New York City]] na si [[William Zeckendorf]], at nagtatrabaho ng pitong taon para sa Zeckendorf bago itinatag ang kanyang sariling independiyenteng kompanyang pangdisenyo, I.M. Pei & Associates, noong 1955, na naging I.M. Pei & Partners noong 1966 at kalaunan noong 1989 ay naging [[Pei Cobb Freed & Partners]]. Nagretiro si Pei mula sa full-time practice noong 1990. Sa kanyang pagreretiro, nagtrabaho siya bilang consultant lalo na sa kompanya ng kanyang anak na [[Pei Partnership Architects]].
Ang unang pangunahing pagkilala kay Pei ay ang [[Mesa Laboratory]] sa [[National Center for Atmospheric Research]] sa [[Colorado]] (na dinisenyo noong 1961, at natapos noong 1967). Ang kanyang bagong reputasyon ay humantong sa kanyang pagpili bilang punong arkitekto para sa [[John F. Kennedy Library]] sa Massachusetts. Nagpatuloy siya sa disenyo ng [[Dallas City Hall]] at ng East Building ng [[National Gallery of Art]].<ref name=":0">{{Cite web|last1=Goldberger|first1=Paul|title=I.M. Pei, Master Architect Whose Buildings Dazzled the World, Dies at 102|url=https://www.nytimes.com/2019/05/16/obituaries/im-pei-dead.html?emc=edit_na_20190516&ref=cta&nl=breaking-news|accessdate=17 May 2019|date=16 May 2019}}</ref> Bumalik siya sa Tsina sa unang pagkakataon noong 1975 upang magdisenyo ng isang hotel sa [[Fragrant Hills]], at dinisenyo ang [[Bank of China Tower, Hong Kong]], isang skyscraper sa Hong Kong para sa [[Bank of China]] labinlimang taon ang lumipas. Noong unang bahagi ng dekada ng 1980, si Pei ang pokus ng kontrobersya nang dinisenyo niya ang [[Piramide ng Louvre|isang glass-and-steel pyramid]] para sa [[Museo ng Louvre|Musée du Louvre]] sa Paris. Bumalik siya sa mundo ng sining sa pagdidisenyo ng [[Morton H. Meyerson Symphony Center]] sa [[Dallas, Texas|Dallas]], ang [[Miho Museum]] sa Japan, Shigaraki, malapit sa Kyoto, at ang kapilya ng junior at high school: MIHO Institute of Aesthetics, ang [[Suzhou Museum]] sa Suzhou, <ref>{{Cite web|title=Suzhou Museum – Suzhou|url=https://my-travel-in-china.com/category/jiangsu/|accessdate=2019-03-21|archive-date=2019-03-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20190321151846/https://my-travel-in-china.com/category/jiangsu/|url-status=bot: unknown}}</ref> [[Museum of Islamic Art, Doha|Museum of Islamic Art]] sa [[Qatar]], at ang [[Grand Duke Jean Museum of Modern Art]] (o Mudam), sa [[Luxembourg]] .
Nanalo si Pei sa iba't ibang premyo at parangal sa larangan ng arkitektura, kabilang ang [[AIA Gold Medal]] noong 1979, ang unang [[Praemium Imperiale]] para sa Arkitektura noong 1989, at ang Lifetime Achievement Award mula sa [[Cooper-Hewitt, National Design Museum]] noong 2003. Noong 1983, nanalo siya sa [[Pritzker Prize]], na kung minsan ay tinutukoy bilang [[Gantimpalang Nobel|Nobel Prize]] para sa arkitektura.
{{BD|1917|2019|Pei, I.M.}}
== Mga sanggunian ==
[[Kategorya:Mga arkitekto mula sa Estados Unidos]]
a3q5chetywuxfxycvyo62e9jzoufmfz
Talaan ng mga munisipalidad sa Colorado
0
289781
1959502
1946017
2022-07-31T01:51:13Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Colorado in United States.svg|thumb|right|250px|Mapa ng Estados Unidos na nagpapakita ng kinaroroonan ng Colorado]]
Ang [[Colorado]] ay isang [[Estado ng Estados Unidos|estado]] na matatagpuan sa [[Kanlurang Estados Unidos|Kanlurang]] [[Estados Unidos]]. Kasalukuyang mayroong 271 nasaping munisipalidad ang estado, na binubuo ng '''196 na mga bayan, 73 mga lungsod, at two pinagsamang mga pamahalaang lungsod-kondado.'''<ref name=COmuniStatus>{{cite web |url=http://www.dola.state.co.us/dlg/local_governments/municipalities.html |title=Active Colorado Municipalities |publisher=[[Colorado|State of Colorado]], Department of Local Affairs |accessdate=May 11, 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070202163712/http://www.dola.state.co.us/dlg/local_governments/municipalities.html |archivedate=February 2, 2007 |df= }}</ref><ref name=COgovTypes>{{cite web | url = http://www.dola.state.co.us/dlg/local_governments/lgtypes.html | title = Colorado Local Government by Type | publisher = [[Colorado|State of Colorado]], Department of Local Affairs | date = February 27, 2007 | accessdate = May 11, 2011 | deadurl = yes | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070202163726/http://www.dola.state.co.us/dlg/local_governments/lgtypes.html | archivedate = February 2, 2007 | df = }}</ref>
__TOC__
{{clear}}
==Mga uri ng pamahalaang pangmunisipalidad==
Nagpapatakbo ang mga munisipalidad ng Colorado sa ilalim ng isa sa limang mga uri ng pangasiwaan sa pamamahala ng munisipalidad.<ref name=Constitution>[[:en:Constitution of the State of Colorado]]</ref><ref name=CRS>[[:en:Colorado Revised Statutes]]</ref>
;Pinagsamang pamahalaan ng lungsod-kondado (''Consolidated city-county government'')
Sa estado ng Colorado, tanging [[Denver, Colorado|Denver]] at [[Broomfield, Colorado|Broomfield]] lamang ang may [[Pinagsamang lungsod-kondado|pinagsamang pamahalaan ng lungsod at kondado]].
<gallery mode="packed" caption="Mga lungsod na pinamamahalaan sa ilalim ng pinagsanib na pamahalaang lungsod-kondado">
2006-07-14-Denver Skyline Midnight.jpg|[[Denver, Colorado|Lungsod ng Denver]], ang kabisera at pinakamataong lungsod ng estado.
Broomfield colorado interlocken offices.jpg|[[Broomfield, Colorado|Lungsod ng Broomfield]]
</gallery>
;''Home rule municipality''
[[Talaksan:Downtown Colorado Springs by David Shankbone.jpg|thumb|[[Colorado Springs, Colorado|Lungsod ng Colorado Springs]], ang pangalawang pinakamataong lungsod ng estado ay ang pinakamataong ''home rule municipality'' sa estado.]]
Ang Colorado ay may 61 mga lungsod at 35 mga bayan na may katayuang ''[[home rule municipality]]''
{{clear}}
;Itinakdang lungsod (''Statutory city'')
[[Talaksan:Leadville & the Hotel Vendome , Colorado , 1950s , Kodachrome by Chalmers Butterfield.jpg|thumb|Ang makasaysayang [[Leadville, Colorado|Lungsod ng Leadville]] ay isang itinakdang lungsod.]]
Ang Colorado ay may 12 mga [[Itinakdang munisipalidad|itinakdang lungsod]].
{{clear}}
;Itinakdang bayan (''Statutory town'')
[[Talaksan:Paonia.JPG|thumb|Ang nagsasakang [[Paonia, Colorado|Bayan ng Paonia]] ay isang itinakdang bayan.]]
Ang Colorado ay may 160 mga [[Itinakdang munisipalidad|itinakdang bayan]]:
{{clear}}
;Munisipalidad na ikinarta ng teritoryo (''Territorial charter municipality'')
[[Talaksan:DSCN2128 georgetownsixthstreet e 600.jpg|thumb|Ang makasaysayang [[Georgetown, Colorado|Bayan ng Georgetown]] ay ang tanging munisipalidad na may katayuang nakartahan ng teritoryo.]]
Ang [[Georgetown, Colorado|Bayan ng Georgetown]] ay ang tanging nasaping pamayanan at munisipalidad sa estado na pinapatakbo sa ilalim ng isang kartang (''charter'') iginawad ng naunang [[Teritoryo ng Colorado]]:
{{clear}}
==Pagkakaiba sa kontekstong ligal==
Kaunti lamang ang mga pagkakaiba sa pagitan ng isang bayan at isang lungsod sa ilalim ng batas ng Colorado<ref name=Constitution/><ref name=CRS/> Isang ''home rule municipality'' ay maaaring magdeklara ng sarili bilang isang lungsod o bayan. Pangkalahatang mas-matao ang mga lungsod kaysa mga bayan, bagamat ang mga lungsod ng [[Castle Rock, Colorado|Castle Rock]] at [[Parker, Colorado|Parker]] ay may higit sa 49,000 residente, habang ang [[Black Hawk, Colorado|lungsod ng Black Hawk]] ay may mas-kaunti sa 130 residente.
Ang [[Central City, Colorado|Lungsod ng Central]] ay ang tanging munisipalidad sa Colorado na hindi naglalagay ng buong pangalang pook sa dulo ng pangalang munisipalidad nito. Ang mga bayan ng [[Garden City, Colorado|Garden City]], [[Lake City, Colorado|Lake City]], [[Orchard City, Colorado|Orchard City]], and [[Sugar City, Colorado|Sugar City]] ay [[#Itinakdang bayan (Statutory town)|mga itinakdang bayan]] sa kabila ng pagkakaroon ng salitang "''city''" sa dulo ng kanilang pangalan. Ang munisipalidad ng [[Creede, Colorado|Creede]] ay gumagamit ng opisyal na titulong "''City of Creede''" sa kabila ng katayuan nitong [[#Itinakdang bayan (Statutory town)|itinakdang bayan]].
Ni hindi [[nayon]] o [[sibil township]] man ay isang uri ng dibisyong sibil sa Estado ng Colorado, bagamat ang mga lungsod ng [[Cherry Hills Village, Colorado|Cherry Hills Village]] at [[Greenwood Village, Colorado|Greenwood Village]] at mga bayan ng [[Log Lane Village, Colorado|Log Lane Village]], [[Mountain Village, Colorado|Mountain Village]], at [[Snowmass Village, Colorado|Snowmass Village]] ay may salitang "''village''" sa dulo ng kanilang mga pangalan. Ilang mga pamayanang liwaliwan ay gumagamit ng salitang "''village''" upang matukoy ang kanilang [[sentral na distritong pangnegosyo]].
Sa Colorado, maaaring umabot ang isang munisipalidad sa maraming [[Kondado (Estados Unidos)|mga kondado]].
{{clear}}
==Talahanayan==
Ang talahanayang maaaring i-ayos ay nagtatala ng bawat isa sa 271 aktibong mga sinaping munisipalidad ng estado kalakip ng mga sumusunod na kabatiran:
#Ang pangalang pook ng munisipalidad<ref name=COmuniStatus/><ref name=AF>{{cite web|url=http://factfinder.census.gov/|title=American Factfinder|publisher=[[United States Census Bureau]]|accessdate=September 14, 2015|archive-date=February 26, 2012|archive-url=https://www.webcitation.org/65jESGrbU?url=http://factfinder2.census.gov/legacy/aff_sunset.html|url-status=dead}}</ref>
#Ang opisyal na pangalan ng munisipalidad<ref name=COmuniStatus/>
#Ang unang petsa ng pagsasapi bilang munisipalidad<ref name=MuniIncCO>{{cite web | url = http://www.colorado.gov/dpa/doit/archives/muninc.html | title = Colorado Municipal Incorporations | publisher = [[Colorado|State of Colorado]], Department of Personnel & Administration, Colorado State Archives | date = December 1, 2004 | accessdate = February 27, 2007}}</ref>
#Ang kasalukuyang uri ng pamahalaang pangmunisipalidad<ref name=COmuniStatus/><ref name=COgovTypes/>
#Ang mga kondadong kinaroroonan ng munisipalidad<ref name=COmuniStatus/><ref name=AF/>
#Isnag kawing sa detalyadong mapang transportasyon ng munisipalidad<ref name=map>{{cite web|url=http://apps.coloradodot.info/dataaccess/Maps/index.cfm?fuseaction=MapsMain&MenuType=Maps|title=Colorado Department of Transportation Maps|publisher=[[State of Colorado]], [[Colorado Department of Transportation|Department of Transportation]]|accessdate=May 7, 2011|archive-date=June 12, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110612224329/http://apps.coloradodot.info/dataaccess/Maps/index.cfm?fuseaction=MapsMain&MenuType=Maps|url-status=dead}}</ref>
#Ang ranggo ayon sa populasyon magmula noong Hulyo 1, 2014, na tinukoy ng [[Kawanihan ng Senso ng Estados Unidos]]<ref name=AF/>
#Ang populasyon ng munisipalidad noong Hulyo 1, 2014, na tinaya ng [[Kawanihan ng Senso ng Estados Unidos]]<ref name=AF/>
#Ang populasyon ng munisipalidad noong Abril 1, 2010, sang-ayon sa mga bilang ng [[Senso ng Estados Unidos (2010)]] ng [[Kawanihan ng Senso ng Estados Unidos]]<ref name=AF/>
#Ang bahagdan ng pagbabago ng populasyon mula Abril 1, 2010, hanggang Hulyo 1, 2014<ref name=AF/> and
#Ang karaniwang kapal ng populasyon magmula noong Hulyo 1, 2014, na tinukoy ng Kawanihan ng Senso ng Estados Unidos<ref name=AF/>
#Ang lawak ng lupa magmula noong Hulyo 1, 2014, na tinukoy ng Kawanihan ng Senso ng Estados Unidos<ref name=AF/>
#Ang lawak ng katubigan magmula noong Hulyo 1, 2014, na tinukoy ng Kawanihan ng Senso ng Estados Unidos<ref name=AF/>
#Ang kabuuang lawak ng lupa magmula noong Hulyo 1, 2014, na tinukoy ng Kawanihan ng Senso ng Estados Unidos<ref name=AF/>
#Ang kodigong lugar ng [[International Committee for Information Technology Standards]] (INCITS).<ref name=AF/>
#Ang koordinado ng lokasyon ng [[World Geodetic System 1984]] (WGS84) magmula noong Hulyo 1, 2014, na tinukoy ng Kawanihan ng Senso ng Estados Unidos<ref name=AF/>
{{clear}}
<!-- THE FOLLOWING TABLE CONTAINS DATA FROM THE UNITED STATES CENSUS BUREAU. DO NOT ALTER U.S. CENSUS DATA. -->
{| class="wikitable sortable mw-collapsible"
|+<big>'''The 271 Municipalities of the State of Colorado'''</big><br/><br/>
!Pangalan ng pook
!Munisipalidad
!Petsa ng pagsasapi
!Pamahalaan
!Kondado
!class=unsortable|Mapa
!Ranggo<br> ng pop.
!Pagtataya 2014
!Senso 2010
!% ng pagbago
!Kapal ng<br>populasyon
!Lawak ng lupa
!Lawak ng katubigan
!Kabuuang lawak
!INCITS
!WGS84
|-
|[[Aguilar, Colorado|Aguilar]]
|[http://www.aguilarco.us/ Town of Aguilar]
|{{sort|1894-01-10|January 10, 1894}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Las Animas County, Colorado|Las Animas County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Aguilar.pdf map]
|align=center| {{nts|197}}
| {{change|invert=on|495|538}}
|align=right|{{ntsh|112}}1262 mi<sup>−2</sup> <br/>487 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|218}}0.3923 mi<sup>−2</sup> <br/>1.0161 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|218}}0.3923 mi<sup>−2</sup> <br/>1.0161 km<sup>−2</sup>
|align=center|0800760
|align=right|{{coord|37.403626|-104.655036|format=dms}}
|-
|[[Akron, Colorado|Akron]]
|[https://web.archive.org/web/20080418093316/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=1 Town of Akron]
|{{sort|1887-09-22|September 22, 1887}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Washington County, Colorado|Washington County]]<ref name=County_Seat>[[County seat|Seat]] of [[County (United States)|county]] government.</ref>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Akron.pdf map]
|align=center|{{nts|121}}
|{{change|invert=on|1694|1702}}
|align=right|{{ntsh|190}}649 mi<sup>−2</sup> <br/>251 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|104}}2.6244 mi<sup>−2</sup> <br/>6.7973 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|104}}2.6244 mi<sup>−2</sup> <br/>6.7973 km<sup>−2</sup>
|align=center|0800925
|align=right|{{coord|40.164382|-103.220685|format=dms}}
|-
|[[Alamosa, Colorado|Alamosa]]
|[http://www.cityofalamosa.org/ City of Alamosa]
|{{sort|1878-08-12|August 12, 1878}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Alamosa County, Colorado|Alamosa County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Alamosa.pdf map]
|align=center|{{nts|48}}
|{{change|invert=on|9531|8780}}
|align=right|{{ntsh|104}}1298 mi<sup>−2</sup> <br/>501 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|57}}7.3663 mi<sup>−2</sup> <br/>19.0788 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|32}}0.1244 mi<sup>−2</sup> <br/>0.3222 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|57}}7.4908 mi<sup>−2</sup> <br/>19.4010 km<sup>−2</sup>
|align=center|0801090
|align=right|{{coord|37.475041|-105.875314|format=dms}}
|-
|[[Alma, Colorado|Alma]]
|[https://web.archive.org/web/20080131135043/http://www.almafoundation.com/town.htm Town of Alma]
|{{sort|1873-12-02|December 2, 1873}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Park County, Colorado|Park County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Alma.pdf map]
|align=center|{{nts|221}}
|{{change|invert=on|275|270}}
|align=right|{{ntsh|182}}742 mi<sup>−2</sup> <br/>286 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|223}}0.3600 mi<sup>−2</sup> <br/>0.9325 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|110}}0.0019 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0049 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|223}}0.3619 mi<sup>−2</sup> <br/>0.9374 km<sup>−2</sup>
|align=center|0801530
|align=right|{{coord|39.285942|-106.066319|format=dms}}
|-
|[[Antonito, Colorado|Antonito]]
|[http://www.colorado.com/Antonito.aspx Town of Antonito]
|{{sort|1889-12-29|December 29, 1889}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Conejos County, Colorado|Conejos County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Antonito.pdf map]
|align=center|{{nts|163}}
|{{change|invert=on|775|781}}
|align=right|{{ntsh|52}}1927 mi<sup>−2</sup> <br/>744 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|214}}0.4033 mi<sup>−2</sup> <br/>1.0446 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|214}}0.4033 mi<sup>−2</sup> <br/>1.0446 km<sup>−2</sup>
|align=center|0802355
|align=right|{{coord|37.076605|-106.010222|format=dms}}
|-
|[[Arriba, Colorado|Arriba]]
|[https://web.archive.org/web/20100610144319/http://www.lincolncountyco.us/town_of_arriba.htm Town of Arriba]
|{{sort|1918-08-29|August 29, 1918}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Lincoln County, Colorado|Lincoln County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Arriba.pdf map]
|align=center|{{nts|237}}
|{{change|invert=on|194|193}}
|align=right|{{ntsh|221}}427 mi<sup>−2</sup> <br/>165 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|210}}0.4401 mi<sup>−2</sup> <br/>1.1398 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|210}}0.4401 mi<sup>−2</sup> <br/>1.1398 km<sup>−2</sup>
|align=center|0803235
|align=right|{{coord|39.284058|-103.273902|format=dms}}
|-
|[[Arvada, Colorado|Arvada]]
|[http://arvada.org/ City of Arvada]
|{{sort|1904-08-24|August 24, 1904}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Jefferson County, Colorado|Jefferson County]]<br/>[[Adams County, Colorado|Adams County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Arvada.pdf map]
|align=center|{{nts|7}}
|{{change|invert=on|113574|106433}}
|align=right|{{ntsh|19}}2914 mi<sup>−2</sup> <br/>1125 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|9}}38.3316 mi<sup>−2</sup> <br/>99.2785 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|13}}0.6235 mi<sup>−2</sup> <br/>1.6149 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|9}}38.9551 mi<sup>−2</sup> <br/>100.8933 km<sup>−2</sup>
|align=center|0803455
|align=right|{{coord|39.833728|-105.150306|format=dms}}
|-
|[[Aspen, Colorado|Aspen]]
|[http://www.aspenpitkin.com/ City of Aspen]
|{{sort|1881-04-01|April 1, 1881}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Pitkin County, Colorado|Pitkin County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Aspen.pdf map]
|align=center|{{nts|59}}
|{{change|invert=on|6805|6658}}
|align=right|{{ntsh|64}}1734 mi<sup>−2</sup> <br/>670 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|84}}3.8796 mi<sup>−2</sup> <br/>10.0481 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|84}}3.8796 mi<sup>−2</sup> <br/>10.0481 km<sup>−2</sup>
|align=center|0803620
|align=right|{{coord|39.194951|-106.837002|format=dms}}
|-
|[[Ault, Colorado|Ault]]
|[http://www.townofault.org/ Town of Ault]
|{{sort|1904-04-11|April 11, 1904}}<ref name=Bergdorf>[[Ault, Colorado|Ault]] was incorporated in 1904 as [[Ault, Colorado|Bergdorf]].</ref>
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Ault.pdf map]
|align=center|{{nts|123}}
|{{change|invert=on|1603|1519}}
|align=right|{{ntsh|46}}1996 mi<sup>−2</sup> <br/>771 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|179}}0.7886 mi<sup>−2</sup> <br/>2.0426 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|180}}0.7886 mi<sup>−2</sup> <br/>2.0426 km<sup>−2</sup>
|align=center|0803950
|align=right|{{coord|40.583454|-104.733962|format=dms}}
|-
|[[Aurora, Colorado|Aurora]]
|[http://www.auroragov.org/ City of Aurora]
|{{sort|1903-05-05|May 5, 1903}}<ref name=Fletcher>[[Aurora, Colorado|Aurora]] was incorporated in 1903 as [[Fletcher, Colorado|Fletcher]].</ref>
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Arapahoe County, Colorado|Arapahoe County]]<br/>[[Adams County, Colorado|Adams County]]<br/>[[Douglas County, Colorado|Douglas County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Aurora.pdf map]
|align=center|{{nts|3}}
|{{change|invert=on|353108|325078}}
|align=right|{{ntsh|35}}2248 mi<sup>−2</sup> <br/>868 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|2}}153.8290 mi<sup>−2</sup> <br/>398.4152 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|12}}0.6784 mi<sup>−2</sup> <br/>1.7570 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|3}}154.5074 mi<sup>−2</sup> <br/>400.1722 km<sup>−2</sup>
|align=center|0804000
|align=right|{{coord|39.688002|-104.689740|format=dms}}
|-
|[[Avon, Colorado|Avon]]
|[http://www.avon.org/ Town of Avon]
|{{sort|1978-02-24|February 24, 1978}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Eagle County, Colorado|Eagle County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Avon.pdf map]
|align=center|{{nts|63}}
|{{change|invert=on|6447|6447}}
|align=right|{{ntsh|169}}798 mi<sup>−2</sup> <br/>308 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|51}}8.0338 mi<sup>−2</sup> <br/>20.8075 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|48}}0.0720 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1866 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|51}}8.1059 mi<sup>−2</sup> <br/>20.9941 km<sup>−2</sup>
|align=center|0804110
|align=right|{{coord|39.641797|-106.515877|format=dms}}
|-
|[[Basalt, Colorado|Basalt]]
|[http://www.basalt.net/ Town of Basalt]
|{{sort|1901-08-26|August 26, 1901}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Eagle County, Colorado|Eagle County]]<br/>[[Pitkin County, Colorado|Pitkin County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Basalt.pdf map]
|align=center|{{nts|86}}
|{{change|invert=on|3919|3857}}
|align=right|{{ntsh|51}}1929 mi<sup>−2</sup> <br/>745 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|122}}1.9990 mi<sup>−2</sup> <br/>5.1774 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|92}}0.0078 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0203 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|123}}2.0068 mi<sup>−2</sup> <br/>5.1977 km<sup>−2</sup>
|align=center|0804935
|align=right|{{coord|39.358174|-107.018557|format=dms}}
|-
|[[Bayfield, Colorado|Bayfield]]
|[http://www.bayfieldgov.org/ Town of Bayfield]
|{{sort|1906-08-18|August 18, 1906}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[La Plata County, Colorado|La Plata County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Bayfield.pdf map]
|align=center|{{nts|102}}
|{{change|invert=on|2533|2333}}
|align=right|{{ntsh|66}}1729 mi<sup>−2</sup> <br/>668 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|140}}1.4415 mi<sup>−2</sup> <br/>3.7335 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|140}}1.4415 mi<sup>−2</sup> <br/>3.7335 km<sup>−2</sup>
|align=center|0805265
|align=right|{{coord|37.235248|-107.594814|format=dms}}
|-
|[[Bennett, Colorado|Bennett]]
|[http://www.townofbennett.org/ Town of Bennett] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111020185300/http://www.townofbennett.org/ |date=2011-10-20 }}
|{{sort|1930-01-22|January 22, 1930}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Adams County, Colorado|Adams County]]<br/>[[Arapahoe County, Colorado|Arapahoe County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Bennett.pdf map]
|align=center|{{nts|103}}
|{{change|invert=on|2443|2308}}
|align=right|{{ntsh|223}}416 mi<sup>−2</sup> <br/>161 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|68}}5.7934 mi<sup>−2</sup> <br/>15.0049 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|95}}0.0060 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0156 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|68}}5.7994 mi<sup>−2</sup> <br/>15.0205 km<sup>−2</sup>
|align=center|0806090
|align=right|{{coord|39.745990|-104.442841|format=dms}}
|-
|[[Berthoud, Colorado|Berthoud]]
|[https://web.archive.org/web/20110430082948/http://berthoud.org/ Town of Berthoud]
|{{sort|1888-08-28|August 28, 1888}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Larimer County, Colorado|Larimer County]]<br/>[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Berthoud.pdf map]
|align=center|{{nts|70}}
|{{change|invert=on|5807|5105}}
|align=right|{{ntsh|218}}448 mi<sup>−2</sup> <br/>173 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|35}}12.0289 mi<sup>−2</sup> <br/>31.1547 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|30}}0.1264 mi<sup>−2</sup> <br/>0.3275 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|35}}12.1553 mi<sup>−2</sup> <br/>31.4822 km<sup>−2</sup>
|align=center|0806255
|align=right|{{coord|40.284667|-104.965504|format=dms}}
|-
|[[Bethune, Colorado|Bethune]]
|[https://web.archive.org/web/20080418095448/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=76 Town of Bethune]
|{{sort|1926-06-10|June 10, 1926}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Kit Carson County, Colorado|Kit Carson County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Bethune.pdf map]
|align=center|{{nts|232}}
|{{change|invert=on|240|237}}
|align=right|{{ntsh|88}}1438 mi<sup>−2</sup> <br/>555 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|261}}0.1620 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4196 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|261}}0.1620 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4196 km<sup>−2</sup>
|align=center|0806530
|align=right|{{coord|39.303822|-102.423414|format=dms}}
|-
|[[Black Hawk, Colorado|Black Hawk]]
|[http://www.cityofblackhawk.org/ City of Black Hawk]
|{{sort|1886-06-12|June 12, 1886}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Gilpin County, Colorado|Gilpin County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Black%20Hawk.pdf map]
|align=center|{{nts|250}}
|{{change|invert=on|126|118}}
|align=right|{{ntsh|267}}62 mi<sup>−2</sup> <br/>24 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|124}}1.9449 mi<sup>−2</sup> <br/>5.0372 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|125}}1.9449 mi<sup>−2</sup> <br/>5.0372 km<sup>−2</sup>
|align=center|0807025
|align=right|{{coord|39.801069|-105.489224|format=dms}}
|-
|[[Blanca, Colorado|Blanca]]
|[http://blancaco.com/ Town of Blanca]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|{{sort|1910-05-18|May 18, 1910}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Costilla County, Colorado|Costilla County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Blanca.pdf map]
|align=center|{{nts|211}}
|{{change|invert=on|372|385}}
|align=right|{{ntsh|251}}208 mi<sup>−2</sup> <br/>80 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|126}}1.7857 mi<sup>−2</sup> <br/>4.6250 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|128}}1.7857 mi<sup>−2</sup> <br/>4.6250 km<sup>−2</sup>
|align=center|0807190
|align=right|{{coord|37.439281|-105.513526|format=dms}}
|-
|[[Blue River, Colorado|Blue River]]<ref name=Blue_River>[[Blue River, Colorado|Blue River]] is served by the [[Breckenridge, Colorado|Breckenridge]] [[United States Postal Service|Post Office]].</ref>
|[http://www.townofblueriver.com/ Town of Blue River] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120711200755/http://townofblueriver.com/ |date=2012-07-11 }}
|{{sort|1964-99-99|1964}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Summit County, Colorado|Summit County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Blue%20River.pdf map]
|align=center|{{nts|155}}
|{{change|invert=on|882|849}}
|align=right|{{ntsh|233}}345 mi<sup>−2</sup> <br/>133 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|108}}2.5149 mi<sup>−2</sup> <br/>6.5136 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|37}}0.0996 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2579 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|105}}2.6145 mi<sup>−2</sup> <br/>6.7715 km<sup>−2</sup>
|align=center|0807410
|align=right|{{coord|39.448494|-106.036774|format=dms}}
|-
|[[Bonanza, Colorado|Bonanza]]<ref name=Bonanza>[[Bonanza, Colorado|Bonanza]] is served by the [[Villa Grove, Colorado|Villa Grove]] [[United States Postal Service|Post Office]].</ref>
|[http://www.sangres.com/colorado/saguache/bonanza.htm Town of Bonanza]
|{{sort|1881-01-13|January 13, 1881}}<ref name=Bonanza_City>[[Bonanza, Colorado|Bonanza]] was incorporated in 1881 as [[Bonanza, Colorado|Bonanza City]].</ref>
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Saguache County, Colorado|Saguache County]]
|[https://web.archive.org/web/20160303224030/http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Bonanza.pdf map]
|align=center|{{nts|270}}
|{{change|invert=on|16|16}}
|align=right|{{ntsh|271}}37 mi<sup>−2</sup> <br/>14 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|211}}0.4365 mi<sup>−2</sup> <br/>1.1306 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|211}}0.4365 mi<sup>−2</sup> <br/>1.1306 km<sup>−2</sup>
|align=center|0807571
|align=right|{{coord|38.296607|-106.141873|format=dms}}
|-
|[[Boone, Colorado|Boone]]
|[https://web.archive.org/web/20090923225150/http://www.dola.state.co.us/dlg/local_governments/lgov_pueblo.html Town of Boone]
|{{sort|1956-09-22|September 22, 1956}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Pueblo County, Colorado|Pueblo County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Boone.pdf map]
|align=center|{{nts|213}}
|{{change|invert=on|342|339}}
|align=right|{{ntsh|152}}932 mi<sup>−2</sup> <br/>360 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|222}}0.3616 mi<sup>−2</sup> <br/>0.9365 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|86}}0.0098 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0253 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|222}}0.3713 mi<sup>−2</sup> <br/>0.9618 km<sup>−2</sup>
|align=center|0807795
|align=right|{{coord|38.250445|-104.260792|format=dms}}
|-
|[[Boulder, Colorado|Boulder]]
|[http://www.bouldercolorado.gov/ City of Boulder]
|{{sort|1871-11-04|November 4, 1871}}<ref name=Boulder_City>[[Boulder, Colorado|Boulder]] was incorporated in 1871 as [[Boulder, Colorado#History|Boulder City]].</ref>
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Boulder County, Colorado|Boulder County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Boulder.pdf map]
|align=center|{{nts|11}}
|{{change|invert=on|105112|97385}}
|align=right|{{ntsh|8}}4152 mi<sup>−2</sup> <br/>1603 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|19}}24.8478 mi<sup>−2</sup> <br/>64.3556 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|9}}1.0187 mi<sup>−2</sup> <br/>2.6384 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|19}}25.8665 mi<sup>−2</sup> <br/>66.9940 km<sup>−2</sup>
|align=center|0807850
|align=right|{{coord|40.027435|-105.251945|format=dms}}
|-
|[[Bow Mar, Colorado|Bow Mar]]
|[http://www.bowmar.gov/ Town of Bow Mar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121021230455/http://www.bowmar.gov/ |date=2012-10-21 }}
|{{sort|1958-08-99|August 1958}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Arapahoe County, Colorado|Arapahoe County]]<br/>[[Jefferson County, Colorado|Jefferson County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Bow%20Mar.pdf map]
|align=center|{{nts|151}}
|{{change|invert=on|921|866}}
|align=right|{{ntsh|102}}1322 mi<sup>−2</sup> <br/>510 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|191}}0.6846 mi<sup>−2</sup> <br/>1.7732 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|27}}0.1511 mi<sup>−2</sup> <br/>0.3913 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|177}}0.8357 mi<sup>−2</sup> <br/>2.1645 km<sup>−2</sup>
|align=center|0808070
|align=right|{{coord|39.626594|-105.050914|format=dms}}
|-
|[[Branson, Colorado|Branson]]
|[http://www.sangres.com/colorado/lasanimas/branson.htm Town of Branson]
|{{sort|1921-03-26|March 26, 1921}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Las Animas County, Colorado|Las Animas County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Branson.pdf map]
|align=center|{{nts|262}}
|{{change|invert=on|67|74}}
|align=right|{{ntsh|239}}282 mi<sup>−2</sup> <br/>109 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|244}}0.2448 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6340 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|246}}0.2448 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6340 km<sup>−2</sup>
|align=center|0808345
|align=right|{{coord|37.015493|-103.883777|format=dms}}
|-
|[[Breckenridge, Colorado|Breckenridge]]
|[http://www.townofbreckenridge.com/ Town of Breckenridge]
|{{sort|1880-03-03|March 3, 1880}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Summit County, Colorado|Summit County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Breckenridge.pdf map]
|align=center|{{nts|79}}
|{{change|invert=on|4749|4540}}
|align=right|{{ntsh|172}}775 mi<sup>−2</sup> <br/>299 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|67}}5.9946 mi<sup>−2</sup> <br/>15.5259 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|67}}5.9946 mi<sup>−2</sup> <br/>15.5259 km<sup>−2</sup>
|align=center|0808400
|align=right|{{coord|39.499619|-106.043292|format=dms}}
|-
|[[Brighton, Colorado|Brighton]]
|[http://brightonco.gov/ City of Brighton]
|{{sort|1887-09-01|September 1, 1887}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Adams County, Colorado|Adams County]]<ref name=County_Seat/><br/>[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Brighton.pdf map]
|align=center|{{nts|22}}
|{{change|invert=on|36765|33352}}
|align=right|{{ntsh|69}}1720 mi<sup>−2</sup> <br/>664 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|23}}20.7614 mi<sup>−2</sup> <br/>53.7719 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|20}}0.3013 mi<sup>−2</sup> <br/>0.7803 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|23}}21.0627 mi<sup>−2</sup> <br/>54.5522 km<sup>−2</sup>
|align=center|0808675
|align=right|{{coord|39.964790|-104.796581|format=dms}}
|-
|[[Brookside, Colorado|Brookside]]<ref name=Brookside>[[Brookside, Colorado|Brookside]] is served by the [[Cañon City, Colorado|Cañon City]] [[United States Postal Service|Post Office]].</ref>
|[https://web.archive.org/web/20090924004034/http://www.dola.state.co.us/dlg/local_governments/lgov_fremont.html Town of Brookside]
|{{sort|1913-99-99|1913}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Fremont County, Colorado|Fremont County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Brookside.pdf map]
|align=center|{{nts|231}}
|{{change|invert=on|243|233}}
|align=right|{{ntsh|211}}512 mi<sup>−2</sup> <br/>198 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|208}}0.4649 mi<sup>−2</sup> <br/>1.2041 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|208}}0.4649 mi<sup>−2</sup> <br/>1.2041 km<sup>−2</sup>
|align=center|0809115
|align=right|{{coord|38.413543|-105.191060|format=dms}}
|-
|[[Broomfield, Colorado|Broomfield]]
|[http://www.broomfield.org/ City and County of Broomfield]
|{{sort|1961-06-06|June 6, 1961}}<ref name=Broomfield>The [[Broomfield, Colorado|City and County of Broomfield]] was [[consolidated city-county|consolidated]] on November 15, 2001.</ref>
|[[#Consolidated city and county|consolidated city and county]]
|[[Broomfield, Colorado|City and County of Broomfield]]<ref name=Broomfield2>As a [[#Consolidated city and county|consolidated city and county]], the [[Broomfield, Colorado|City and County of Broomfield]] is its own [[county seat]].</ref>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Broomfield.pdf map]
|align=center|{{nts|15}}
|{{change|invert=on|62138|55889}}
|align=right|{{ntsh|57}}1802 mi<sup>−2</sup> <br/>696 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|14}}33.0031 mi<sup>−2</sup> <br/>85.4775 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|14}}0.5455 mi<sup>−2</sup> <br/>1.4127 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|15}}33.5485 mi<sup>−2</sup> <br/>86.8903 km<sup>−2</sup>
|align=center|0809280
|align=right|{{coord|39.953302|-105.052038|format=dms}}
|-
|[[Brush, Colorado|Brush]]
|[http://www.brushcolo.com/ City of Brush]
|{{sort|1884-11-24|November 24, 1884}}
|[[#Statutory city|statutory city]]
|[[Morgan County, Colorado|Morgan County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Brush.pdf map]
|align=center|{{nts|71}}
|{{change|invert=on|5466|5463}}
|align=right|{{ntsh|38}}2159 mi<sup>−2</sup> <br/>834 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|107}}2.5474 mi<sup>−2</sup> <br/>6.5978 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|108}}2.5474 mi<sup>−2</sup> <br/>6.5978 km<sup>−2</sup>
|align=center|0809555
|align=right|{{coord|40.258136|-103.632160|format=dms}}
|-
|[[Buena Vista, Colorado|Buena Vista]]
|[http://www.buenavistaco.gov/ Town of Buena Vista]
|{{sort|1879-11-08|November 8, 1879}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Chaffee County, Colorado|Chaffee County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Buena%20Vista.pdf map]
|align=center|{{nts|96}}
|{{change|invert=on|2734|2617}}
|align=right|{{ntsh|171}}792 mi<sup>−2</sup> <br/>306 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|89}}3.4544 mi<sup>−2</sup> <br/>8.9469 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|117}}0.0008 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0022 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|89}}3.4553 mi<sup>−2</sup> <br/>8.9491 km<sup>−2</sup>
|align=center|0810105
|align=right|{{coord|38.829332|-106.139515|format=dms}}
|-
|[[Burlington, Colorado|Burlington]]
|[http://www.burlingtoncolo.com/ City of Burlington]
|{{sort|1888-01-12|January 12, 1888}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Kit Carson County, Colorado|Kit Carson County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Burlington.pdf map]
|align=center|{{nts|85}}
|{{change|invert=on|4014|4254}}
|align=right|{{ntsh|54}}1917 mi<sup>−2</sup> <br/>740 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|120}}2.0878 mi<sup>−2</sup> <br/>5.4073 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|121}}2.0878 mi<sup>−2</sup> <br/>5.4073 km<sup>−2</sup>
|align=center|0810600
|align=right|{{coord|39.304491|-102.271463|format=dms}}
|-
|[[Calhan, Colorado|Calhan]]
|[https://web.archive.org/web/20080418095508/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=81 Town of Calhan]
|{{sort|1919-05-10|May 10, 1919}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[El Paso County, Colorado|El Paso County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Calhan.pdf map]
|align=center|{{nts|162}}
|{{change|invert=on|797|780}}
|align=right|{{ntsh|155}}912 mi<sup>−2</sup> <br/>352 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|170}}0.8710 mi<sup>−2</sup> <br/>2.2559 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|170}}0.8710 mi<sup>−2</sup> <br/>2.2559 km<sup>−2</sup>
|align=center|0811260
|align=right|{{coord|39.034438|-104.299139|format=dms}}
|-
|[[Campo, Colorado|Campo]]
|[https://web.archive.org/web/20090921144557/http://www.dola.state.co.us/dlg/local_governments/lgov_baca.html Town of Campo]
|{{sort|1950-03-06|March 6, 1950}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Baca County, Colorado|Baca County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Campo.pdf map]
|align=center|{{nts|256}}
|{{change|invert=on|105|109}}
|align=right|{{ntsh|181}}742 mi<sup>−2</sup> <br/>286 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|263}}0.1443 mi<sup>−2</sup> <br/>0.3737 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|263}}0.1443 mi<sup>−2</sup> <br/>0.3737 km<sup>−2</sup>
|align=center|0811645
|align=right|{{coord|37.104711|-102.578798|format=dms}}
|-
|[[Cañon City, Colorado|Cañon City]]
|[http://www.canoncity.org/ City of Cañon City]
|{{sort|1872-04-03|April 3, 1872}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Fremont County, Colorado|Fremont County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Cañon%20City.pdf map]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|align=center|{{nts|34}}
|{{change|invert=on|16337|16400}}
|align=right|{{ntsh|103}}1304 mi<sup>−2</sup> <br/>504 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|34}}12.5117 mi<sup>−2</sup> <br/>32.4051 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|84}}0.0122 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0315 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|34}}12.5238 mi<sup>−2</sup> <br/>32.4366 km<sup>−2</sup>
|align=center|0811810
|align=right|{{coord|38.441889|-105.220891|format=dms}}
|-
|[[Carbondale, Colorado|Carbondale]]
|[http://www.carbondalegov.org/ Town of Carbondale]
|{{sort|1888-04-26|April 26, 1888}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Garfield County, Colorado|Garfield County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Carbondale.pdf map]
|align=center|{{nts|61}}
|{{change|invert=on|6574|6427}}
|align=right|{{ntsh|17}}3205 mi<sup>−2</sup> <br/>1238 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|121}}2.0443 mi<sup>−2</sup> <br/>5.2947 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|122}}2.0443 mi<sup>−2</sup> <br/>5.2947 km<sup>−2</sup>
|align=center|0812045
|align=right|{{coord|39.394616|-107.214475|format=dms}}
|-
|[[Castle Pines, Colorado|Castle Pines]]
|[http://www.castlepinesgov.com/ City of Castle Pines]
|{{sort|2007-11-06|November 6, 2007}}<ref name=Castle_Pines_North>The [[Castle Pines, Colorado|City of Castle Pines North]] was incorporated on November 6, 2007. An election on November 2, 2010, changed the name to the [[Castle Pines, Colorado|City of Castle Pines]].</ref>
|[[#Statutory city|statutory city]]
|[[Douglas County, Colorado|Douglas County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Castle%20Pines.pdf map]
|align=center|{{nts|46}}
|{{change|invert=on|10796|NA}}
|align=right|{{ntsh|127}}1121 mi<sup>−2</sup> <br/>433 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|44}}9.5674 mi<sup>−2</sup> <br/>24.7793 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|45}}9.5674 mi<sup>−2</sup> <br/>24.7793 km<sup>−2</sup>
|align=center|0812387
|align=right|{{coord|39.462512|-104.870620|format=dms}}
|-
|[[Castle Rock, Colorado|Castle Rock]]
|[http://www.townofcastlerock.org/ Town of Castle Rock] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080111060615/http://www.townofcastlerock.org/ |date=2008-01-11 }}
|{{sort|1881-05-17|May 17, 1881}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Douglas County, Colorado|Douglas County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Castle%20Rock.pdf map]
|align=center|{{nts|17}}
|{{change|invert=on|55747|48231}}
|align=right|{{ntsh|82}}1567 mi<sup>−2</sup> <br/>605 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|13}}33.8639 mi<sup>−2</sup> <br/>87.7070 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|14}}33.8639 mi<sup>−2</sup> <br/>87.7070 km<sup>−2</sup>
|align=center|0812415
|align=right|{{coord|39.376089|-104.853487|format=dms}}
|-
|[[Cedaredge, Colorado|Cedaredge]]
|[https://web.archive.org/web/20070812145207/http://www.cedaredgecolorado.com/town/ Town of Cedaredge]
|{{sort|1907-05-02|May 2, 1907}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Delta County, Colorado|Delta County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Cedaredge.pdf map]
|align=center|{{nts|111}}
|{{change|invert=on|2187|2253}}
|align=right|{{ntsh|125}}1136 mi<sup>−2</sup> <br/>438 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|123}}1.9556 mi<sup>−2</sup> <br/>5.0650 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|124}}1.9556 mi<sup>−2</sup> <br/>5.0650 km<sup>−2</sup>
|align=center|0812635
|align=right|{{coord|38.894137|-107.925498|format=dms}}
|-
|[[Centennial, Colorado|Centennial]]
|[http://www.centennialcolorado.com/ City of Centennial] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140213080920/http://www.centennialcolorado.com/ |date=2014-02-13 }}
|{{sort|2001-02-07|February 7, 2001}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Arapahoe County, Colorado|Arapahoe County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Centennial.pdf map]
|align=center|{{nts|10}}
|{{change|invert=on|107201|100377}}
|align=right|{{ntsh|9}}3672 mi<sup>−2</sup> <br/>1418 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|16}}28.9014 mi<sup>−2</sup> <br/>74.8543 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|28}}0.1472 mi<sup>−2</sup> <br/>0.3813 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|16}}29.0486 mi<sup>−2</sup> <br/>75.2356 km<sup>−2</sup>
|align=center|0812815
|align=right|{{coord|39.590568|-104.869118|format=dms}}
|-
|[[Center, Colorado|Center]]
|[http://www.townofcenter.org/ Town of Center] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120323161653/http://www.townofcenter.org/ |date=2012-03-23 }}
|{{sort|1907-01-18|January 18, 1907}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Rio Grande County, Colorado|Rio Grande County]]<br/>[[Saguache County, Colorado|Saguache County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Center.pdf map]
|align=center|{{nts|109}}
|{{change|invert=on|2199|2230}}
|align=right|{{ntsh|22}}2694 mi<sup>−2</sup> <br/>1040 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|177}}0.8260 mi<sup>−2</sup> <br/>2.1392 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|178}}0.8260 mi<sup>−2</sup> <br/>2.1392 km<sup>−2</sup>
|align=center|0812855
|align=right|{{coord|37.751351|-106.110195|format=dms}}
|-
|[[Central City, Colorado|Central City]]
|[http://www.centralcitycolorado.us/ City of Central]
|{{sort|1886-06-12|June 12, 1886}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Gilpin County, Colorado|Gilpin County]]<ref name=County_Seat/><br/>[[Clear Creek County, Colorado|Clear Creek County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Central%20City.pdf map]
|align=center|{{nts|170}}
|{{change|invert=on|724|663}}
|align=right|{{ntsh|241}}280 mi<sup>−2</sup> <br/>108 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|110}}2.4493 mi<sup>−2</sup> <br/>6.3438 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|122}}0.0000 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0000 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|110}}2.4494 mi<sup>−2</sup> <br/>6.3438 km<sup>−2</sup>
|align=center|0812910
|align=right|{{coord|39.795790|-105.514835|format=dms}}
|-
|[[Cheraw, Colorado|Cheraw]]
|[https://web.archive.org/web/20090921113635/http://www.dola.state.co.us/dlg/local_governments/lgov_otero.html Town of Cheraw]
|{{sort|1917-04-17|April 17, 1917}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Otero County, Colorado|Otero County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Cheraw.pdf map]
|align=center|{{nts|230}}
|{{change|invert=on|249|252}}
|align=right|{{ntsh|83}}1567 mi<sup>−2</sup> <br/>605 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|262}}0.1583 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4100 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|262}}0.1583 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4100 km<sup>−2</sup>
|align=center|0813460
|align=right|{{coord|38.108104|-103.510926|format=dms}}
|-
|[[Cherry Hills Village, Colorado|Cherry Hills Village]]
|[http://www.cherryhillsvillage.com/ City of Cherry Hills Village]
|{{sort|1945-07-19|July 19, 1945}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Arapahoe County, Colorado|Arapahoe County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Cherry%20Hills%20Village.pdf map]
|align=center|{{nts|64}}
|{{change|invert=on|6423|5987}}
|align=right|{{ntsh|142}}1018 mi<sup>−2</sup> <br/>393 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|65}}6.2038 mi<sup>−2</sup> <br/>16.0678 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|49}}0.0715 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1853 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|64}}6.2753 mi<sup>−2</sup> <br/>16.2531 km<sup>−2</sup>
|align=center|0813845
|align=right|{{coord|39.637418|-104.947470|format=dms}}
|-
|[[Cheyenne Wells, Colorado|Cheyenne Wells]]
|[http://www.townofcheyennewells.com/ Town of Cheyenne Wells]
|{{sort|1890-05-14|May 14, 1890}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Cheyenne County, Colorado|Cheyenne County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Cheyenne%20Wells.pdf map]
|align=center|{{nts|159}}
|{{change|invert=on|860|846}}
|align=right|{{ntsh|168}}814 mi<sup>−2</sup> <br/>314 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|157}}1.0696 mi<sup>−2</sup> <br/>2.7702 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|158}}1.0696 mi<sup>−2</sup> <br/>2.7702 km<sup>−2</sup>
|align=center|0814175
|align=right|{{coord|38.819202|-102.352030|format=dms}}
|-
|[[Coal Creek, Fremont County, Colorado|Coal Creek]]
|[https://web.archive.org/web/20090827075915/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=306 Town of Coal Creek]
|{{sort|1882-02-11|February 11, 1882}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Fremont County, Colorado|Fremont County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Coal%20Creek.pdf map]
|align=center|{{nts|214}}
|{{change|invert=on|339|343}}
|align=right|{{ntsh|245}}266 mi<sup>−2</sup> <br/>103 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|147}}1.2719 mi<sup>−2</sup> <br/>3.2942 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|147}}1.2719 mi<sup>−2</sup> <br/>3.2942 km<sup>−2</sup>
|align=center|0815330
|align=right|{{coord|38.362038|-105.141782|format=dms}}
|-
|[[Cokedale, Colorado|Cokedale]]
|[http://www.sangres.com/colorado/lasanimas/cokedale.htm Town of Cokedale]
|{{sort|1948-03-15|March 15, 1948}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Las Animas County, Colorado|Las Animas County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Cokedale.pdf map]
|align=center|{{nts|251}}
|{{change|invert=on|119|129}}
|align=right|{{ntsh|201}}581 mi<sup>−2</sup> <br/>224 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|254}}0.2049 mi<sup>−2</sup> <br/>0.5308 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|255}}0.2049 mi<sup>−2</sup> <br/>0.5308 km<sup>−2</sup>
|align=center|0815550
|align=right|{{coord|37.144223|-104.621590|format=dms}}
|-
|[[Collbran, Colorado|Collbran]]
|[https://web.archive.org/web/20080418095538/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=87 Town of Collbran]
|{{sort|1908-07-22|July 22, 1908}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Mesa County, Colorado|Mesa County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Collbran.pdf map]
|align=center|{{nts|172}}
|{{change|invert=on|706|708}}
|align=right|{{ntsh|118}}1184 mi<sup>−2</sup> <br/>457 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|195}}0.5912 mi<sup>−2</sup> <br/>1.5312 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|195}}0.5912 mi<sup>−2</sup> <br/>1.5312 km<sup>−2</sup>
|align=center|0815605
|align=right|{{coord|39.240016|-107.963956|format=dms}}
|-
|[[Colorado Springs, Colorado|Colorado Springs]]
|[http://www.springsgov.com/ City of Colorado Springs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031002012442/http://www.springsgov.com/ |date=2003-10-02 }}
|{{sort|1886-06-19|June 19, 1886}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[El Paso County, Colorado|El Paso County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Colorado%20Springs.pdf map]
|align=center|{{nts|2}}
|{{change|invert=on|445830|416427}}
|align=right|{{ntsh|34}}2257 mi<sup>−2</sup> <br/>872 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|1}}194.8701 mi<sup>−2</sup> <br/>504.7114 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|16}}0.3657 mi<sup>−2</sup> <br/>0.9472 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|1}}195.2359 mi<sup>−2</sup> <br/>505.6585 km<sup>−2</sup>
|align=center|0816000
|align=right|{{coord|38.867255|-104.760749|format=dms}}
|-
|[[Columbine Valley, Colorado|Columbine Valley]]<ref name=Columbine_Valley>[[Columbine Valley, Colorado|Columbine Valley]] is served by the [[Littleton, Colorado|Littleton]] [[United States Postal Service|Post Office]].</ref>
|[http://www.columbinevalley.org/ Town of Columbine Valley]
|{{sort|1959-07-02|July 2, 1959}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Arapahoe County, Colorado|Arapahoe County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Columbine%20Valley.pdf map]
|align=center|{{nts|133}}
|{{change|invert=on|1328|1256}}
|align=right|{{ntsh|110}}1287 mi<sup>−2</sup> <br/>497 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|160}}1.0245 mi<sup>−2</sup> <br/>2.6534 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|80}}0.0144 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0372 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|161}}1.0388 mi<sup>−2</sup> <br/>2.6906 km<sup>−2</sup>
|align=center|0816385
|align=right|{{coord|39.599580|-105.030771|format=dms}}
|-
|[[Commerce City, Colorado|Commerce City]]
|[http://www.c3gov.com/ City of Commerce City]
|{{sort|1952-12-18|December 18, 1952}}<ref name=Commerce_Town>[[Commerce City, Colorado|Commerce City]] was incorporated in 1952 as [[Commerce City, Colorado#History|Commerce Town]].</ref>
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Adams County, Colorado|Adams County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Commerce%20City.pdf map]
|align=center|{{nts|18}}
|{{change|invert=on|51762|45913}}
|align=right|{{ntsh|89}}1426 mi<sup>−2</sup> <br/>551 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|11}}34.9113 mi<sup>−2</sup> <br/>90.4199 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|15}}0.4119 mi<sup>−2</sup> <br/>1.0669 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|12}}35.3233 mi<sup>−2</sup> <br/>91.4868 km<sup>−2</sup>
|align=center|0816495
|align=right|{{coord|39.882968|-104.795452|format=dms}}
|-
|[[Cortez, Colorado|Cortez]]
|[http://www.cityofcortez.com/ City of Cortez]
|{{sort|1902-11-10|November 10, 1902}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Montezuma County, Colorado|Montezuma County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Cortez.pdf map]
|align=center|{{nts|52}}
|{{change|invert=on|8602|8482}}
|align=right|{{ntsh|94}}1379 mi<sup>−2</sup> <br/>532 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|64}}6.2130 mi<sup>−2</sup> <br/>16.0916 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|69}}0.0272 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0704 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|65}}6.2402 mi<sup>−2</sup> <br/>16.1620 km<sup>−2</sup>
|align=center|0817375
|align=right|{{coord|37.349783|-108.576687|format=dms}}
|-
|[[Craig, Colorado|Craig]]
|[http://www.ci.craig.co.us/ City of Craig]
|{{sort|1908-07-15|July 15, 1908}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Moffat County, Colorado|Moffat County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Craig.pdf map]
|align=center|{{nts|50}}
|{{change|invert=on|8846|9464}}
|align=right|{{ntsh|62}}1749 mi<sup>−2</sup> <br/>675 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|70}}5.1354 mi<sup>−2</sup> <br/>13.3007 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|70}}5.1354 mi<sup>−2</sup> <br/>13.3007 km<sup>−2</sup>
|align=center|0817760
|align=right|{{coord|40.517034|-107.555674|format=dms}}
|-
|[[Crawford, Colorado|Crawford]]
|[http://www.colorado.com/Crawford.aspx Town of Crawford]
|{{sort|1910-12-19|December 19, 1910}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Delta County, Colorado|Delta County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Crawford.pdf map]
|align=center|{{nts|205}}
|{{change|invert=on|411|431}}
|align=right|{{ntsh|63}}1736 mi<sup>−2</sup> <br/>670 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|246}}0.2431 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6296 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|247}}0.2431 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6296 km<sup>−2</sup>
|align=center|0817925
|align=right|{{coord|38.705183|-107.610061|format=dms}}
|-
|[[Creede, Colorado|Creede]]
|[http://www.creede.com/ City of Creede]<ref name=Creede>The municipality of [[Creede, Colorado|Creede]] uses the official title [[Creede, Colorado|City of Creede]] despite its status as a [[#Statutory town|Colorado statutory town]].</ref>
|{{sort|1892-05-19|May 19, 1892}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Mineral County, Colorado|Mineral County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Creede.pdf map]
|align=center|{{nts|219}}
|{{change|invert=on|282|290}}
|align=right|{{ntsh|237}}319 mi<sup>−2</sup> <br/>123 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|165}}0.9161 mi<sup>−2</sup> <br/>2.3727 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|165}}0.9161 mi<sup>−2</sup> <br/>2.3727 km<sup>−2</sup>
|align=center|0814765
|align=right|{{coord|37.849102|-106.925415|format=dms}}
|-
|[[Crested Butte, Colorado|Crested Butte]]
|[http://www.crestedbutte-co.gov/ Town of Crested Butte]
|{{sort|1880-07-15|July 15, 1880}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Gunnison County, Colorado|Gunnison County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Crested%20Butte.pdf map]
|align=center|{{nts|125}}
|{{change|invert=on|1541|1487}}
|align=right|{{ntsh|56}}1805 mi<sup>−2</sup> <br/>697 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|174}}0.8417 mi<sup>−2</sup> <br/>2.1800 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|175}}0.8417 mi<sup>−2</sup> <br/>2.1800 km<sup>−2</sup>
|align=center|0818310
|align=right|{{coord|38.867736|-106.977266|format=dms}}
|-
|[[Crestone, Colorado|Crestone]]
|[https://web.archive.org/web/20080117131337/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=225 Town of Crestone]
|{{sort|1902-01-24|January 24, 1902}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Saguache County, Colorado|Saguache County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Crestone.pdf map]
|align=center|{{nts|246}}
|{{change|invert=on|137|127}}
|align=right|{{ntsh|231}}350 mi<sup>−2</sup> <br/>135 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|221}}0.3772 mi<sup>−2</sup> <br/>0.9771 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|221}}0.3772 mi<sup>−2</sup> <br/>0.9771 km<sup>−2</sup>
|align=center|0818420
|align=right|{{coord|37.994497|-105.696273|format=dms}}
|-
|[[Cripple Creek, Colorado|Cripple Creek]]
|[https://web.archive.org/web/20071013114502/http://cripplecreekgov.com/ City of Cripple Creek]
|{{sort|1892-06-09|June 9, 1892}}
|[[#Statutory city|statutory city]]
|[[Teller County, Colorado|Teller County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Cripple%20Creek.pdf map]
|align=center|{{nts|136}}
|{{change|invert=on|1172|1189}}
|align=right|{{ntsh|177}}763 mi<sup>−2</sup> <br/>294 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|135}}1.5328 mi<sup>−2</sup> <br/>3.9699 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|136}}1.5328 mi<sup>−2</sup> <br/>3.9699 km<sup>−2</sup>
|align=center|0818530
|align=right|{{coord|38.746149|-105.184042|format=dms}}
|-
|[[Crook, Colorado|Crook]]
|[http://www.colorado.com/Crook.aspx Town of Crook]
|{{sort|1918-09-23|September 23, 1918}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Logan County, Colorado|Logan County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Crook.pdf map]
|align=center|{{nts|254}}
|{{change|invert=on|109|110}}
|align=right|{{ntsh|167}}815 mi<sup>−2</sup> <br/>315 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|264}}0.1338 mi<sup>−2</sup> <br/>0.3464 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|264}}0.1338 mi<sup>−2</sup> <br/>0.3464 km<sup>−2</sup>
|align=center|0818640
|align=right|{{coord|40.858752|-102.801392|format=dms}}
|-
|[[Crowley, Colorado|Crowley]]
|[https://web.archive.org/web/20101028140857/http://www.colorado.com/Crowley.aspx Town of Crowley]
|{{sort|1921-10-10|October 10, 1921}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Crowley County, Colorado|Crowley County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Crowley.pdf map]
|align=center|{{nts|238}}
|{{change|invert=on|175|176}}
|align=right|{{ntsh|179}}754 mi<sup>−2</sup> <br/>291 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|252}}0.2255 mi<sup>−2</sup> <br/>0.5840 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|253}}0.2255 mi<sup>−2</sup> <br/>0.5840 km<sup>−2</sup>
|align=center|0818750
|align=right|{{coord|38.193506|-103.859744|format=dms}}
|-
|[[Dacono, Colorado|Dacono]]
|[http://www.ci.dacono.co.us/ City of Dacono]
|{{sort|1908-09-23|September 23, 1908}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Dacono.pdf map]
|align=center|{{nts|81}}
|{{change|invert=on|4544|4152}}
|align=right|{{ntsh|206}}539 mi<sup>−2</sup> <br/>208 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|50}}8.1208 mi<sup>−2</sup> <br/>21.0328 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|89}}0.0091 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0235 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|50}}8.1299 mi<sup>−2</sup> <br/>21.0563 km<sup>−2</sup>
|align=center|0819080
|align=right|{{coord|40.063521|-104.946804|format=dms}}
|-
|[[De Beque, Colorado|De Beque]]
|[http://www.debeque.org/ Town of De Beque]
|{{sort|1890-01-18|January 18, 1890}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Mesa County, Colorado|Mesa County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/De%20Beque.pdf map]
|align=center|{{nts|195}}
|{{change|invert=on|496|504}}
|align=right|{{ntsh|262}}115 mi<sup>−2</sup> <br/>45 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|78}}4.3012 mi<sup>−2</sup> <br/>11.1401 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|71}}0.0256 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0664 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|78}}4.3269 mi<sup>−2</sup> <br/>11.2065 km<sup>−2</sup>
|align=center|0819355
|align=right|{{coord|39.275733|-108.193405|format=dms}}
|-
|[[Deer Trail, Colorado|Deer Trail]]
|[https://web.archive.org/web/20071223025552/http://www.deertrailcolorado.org/ Town of Deer Trail]
|{{sort|1920-02-03|February 3, 1920}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Arapahoe County, Colorado|Arapahoe County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Deer%20Trail.pdf map]
|align=center|{{nts|187}}
|{{change|invert=on|576|546}}
|align=right|{{ntsh|208}}525 mi<sup>−2</sup> <br/>203 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|156}}1.0714 mi<sup>−2</sup> <br/>2.7748 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|101}}0.0043 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0111 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|156}}1.0757 mi<sup>−2</sup> <br/>2.7859 km<sup>−2</sup>
|align=center|0819630
|align=right|{{coord|39.615892|-104.043007|format=dms}}
|-
|[[Del Norte, Colorado|Del Norte]]
|[https://web.archive.org/web/20080418095558/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=91 Town of Del Norte]
|{{sort|1895-11-15|November 15, 1895}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Rio Grande County, Colorado|Rio Grande County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Del%20Norte.pdf map]
|align=center|{{nts|122}}
|{{change|invert=on|1629|1686}}
|align=right|{{ntsh|79}}1643 mi<sup>−2</sup> <br/>634 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|161}}1.0075 mi<sup>−2</sup> <br/>2.6093 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|162}}1.0075 mi<sup>−2</sup> <br/>2.6093 km<sup>−2</sup>
|align=center|0819795
|align=right|{{coord|37.678447|-106.353931|format=dms}}
|-
|[[Delta, Colorado|Delta]]
|[https://web.archive.org/web/20071013152055/http://www.delta-co.gov/ City of Delta]
|{{sort|1882-10-24|October 24, 1882}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Delta County, Colorado|Delta County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Delta.pdf map]
|align=center|{{nts|51}}
|{{change|invert=on|8720|8915}}
|align=right|{{ntsh|189}}664 mi<sup>−2</sup> <br/>256 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|30}}13.3451 mi<sup>−2</sup> <br/>34.5635 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|21}}0.2813 mi<sup>−2</sup> <br/>0.7286 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|31}}13.6264 mi<sup>−2</sup> <br/>35.2922 km<sup>−2</sup>
|align=center|0819850
|align=right|{{coord|38.757372|-108.087959|format=dms}}
|-
|[[Denver]]
|[http://www.denvergov.org/ City and County of Denver]
|{{sort|1859-12-03|December 3, 1859}}<ref name=Denver_1st>The [[Jefferson Territory|Provisional Government of the Territory of Jefferson]] granted a charter to the consolidated [[History of Denver|City of Denver, Auraria, and Highland]] on December 3, 1859. The [[Territory of Colorado]] reincorporated the city as [[History of Denver|Denver City]] on November 7, 1861. Later, the city's common name was shortened to [[History of Denver|Denver]].</ref><ref name=Denver>The [[History of Denver|City and County of Denver]] was [[consolidated city-county|consolidated]] on November 15, 1902.</ref>
|[[#Consolidated city and county|consolidated city and county]]
|[[Denver|City and County of Denver]]<ref name=Denver1>The [[Denver|City and County of Denver]] is the [[Capital (political)|capital]] of the [[state of Colorado]].</ref><ref name=Denver2>As a [[#Consolidated city and county|consolidated city and county]], the [[Denver|City and County of Denver]] is its own [[county seat]].</ref>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Denver.pdf map]
|align=center|{{nts|1}}
|{{change|invert=on|663862|600158}}
|align=right|{{ntsh|7}}4244 mi<sup>−2</sup> <br/>1639 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|3}}153.0374 mi<sup>−2</sup> <br/>396.3650 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|2}}1.6249 mi<sup>−2</sup> <br/>4.2086 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|2}}154.6623 mi<sup>−2</sup> <br/>400.5735 km<sup>−2</sup>
|align=center|0820000
|align=right|{{coord|39.761850|-104.881105|format=dms}}
|-
|[[Dillon, Colorado|Dillon]]
|[http://www.townofdillon.com/ Town of Dillon]
|{{sort|1883-01-26|January 26, 1883}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Summit County, Colorado|Summit County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Dillon.pdf map]
|align=center|{{nts|149}}
|{{change|invert=on|937|904}}
|align=right|{{ntsh|199}}586 mi<sup>−2</sup> <br/>226 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|133}}1.5694 mi<sup>−2</sup> <br/>4.0648 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|10}}0.8587 mi<sup>−2</sup> <br/>2.2241 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|111}}2.4281 mi<sup>−2</sup> <br/>6.2889 km<sup>−2</sup>
|align=center|0820440
|align=right|{{coord|39.625881|-106.043728|format=dms}}
|-
|[[Dinosaur, Colorado|Dinosaur]]
|[http://www.colorado.com/Dinosaur.aspx Town of Dinosaur]
|{{sort|1947-12-18|December 18, 1947}}<ref name=Artesia>[[Dinosaur, Colorado|Dinosaur]] was incorporated in 1947 as [[Dinosaur, Colorado|Artesia]].</ref>
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Moffat County, Colorado|Moffat County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Dinosaur.pdf map]
|align=center|{{nts|216}}
|{{change|invert=on|312|339}}
|align=right|{{ntsh|225}}407 mi<sup>−2</sup> <br/>157 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|180}}0.7847 mi<sup>−2</sup> <br/>2.0324 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|181}}0.7847 mi<sup>−2</sup> <br/>2.0324 km<sup>−2</sup>
|align=center|0820495
|align=right|{{coord|40.240551|-109.008590|format=dms}}
|-
|[[Dolores, Colorado|Dolores]]
|[http://www.townofdolores.com/ Town of Dolores] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160401235730/http://www.townofdolores.com/ |date=2016-04-01 }}
|{{sort|1900-07-19|July 19, 1900}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Montezuma County, Colorado|Montezuma County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Dolores.pdf map]
|align=center|{{nts|148}}
|{{change|invert=on|948|936}}
|align=right|{{ntsh|107}}1296 mi<sup>−2</sup> <br/>500 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|184}}0.7279 mi<sup>−2</sup> <br/>1.8852 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|185}}0.7279 mi<sup>−2</sup> <br/>1.8852 km<sup>−2</sup>
|align=center|0820770
|align=right|{{coord|37.473990|-108.499824|format=dms}}
|-
|[[Dove Creek, Colorado|Dove Creek]]
|[https://web.archive.org/web/20080418095609/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=94 Town of Dove Creek]
|{{sort|1939-06-15|June 15, 1939}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Dolores County, Colorado|Dolores County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Dove%20Creek.pdf map]
|align=center|{{nts|174}}
|{{change|invert=on|703|735}}
|align=right|{{ntsh|99}}1342 mi<sup>−2</sup> <br/>518 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|202}}0.5373 mi<sup>−2</sup> <br/>1.3916 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|202}}0.5373 mi<sup>−2</sup> <br/>1.3916 km<sup>−2</sup>
|align=center|0821265
|align=right|{{coord|37.766665|-108.906297|format=dms}}
|-
|[[Durango, Colorado|Durango]]
|[http://www.durangogov.org/ City of Durango]
|{{sort|1881-04-27|April 27, 1881}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[La Plata County, Colorado|La Plata County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Durango.pdf map]
|align=center|{{nts|33}}
|{{change|invert=on|17834|16887}}
|align=right|{{ntsh|81}}1586 mi<sup>−2</sup> <br/>612 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|38}}11.0712 mi<sup>−2</sup> <br/>28.6743 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|65}}0.0330 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0854 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|38}}11.1042 mi<sup>−2</sup> <br/>28.7597 km<sup>−2</sup>
|align=center|0822035
|align=right|{{coord|37.273267|-107.871692|format=dms}}
|-
|[[Eads, Colorado|Eads]]
|[http://www.kcedfonline.org/eads.htm Town of Eads]
|{{sort|1916-01-29|January 29, 1916}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Kiowa County, Colorado|Kiowa County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Eads.pdf map]
|align=center|{{nts|185}}
|{{change|invert=on|599|609}}
|align=right|{{ntsh|106}}1296 mi<sup>−2</sup> <br/>501 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|207}}0.4698 mi<sup>−2</sup> <br/>1.2167 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|207}}0.4698 mi<sup>−2</sup> <br/>1.2167 km<sup>−2</sup>
|align=center|0822145
|align=right|{{coord|38.481346|-102.779776|format=dms}}
|-
|[[Eagle, Colorado|Eagle]]
|[http://www.townofeagle.org/ Town of Eagle]
|{{sort|1905-04-05|April 5, 1905}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Eagle County, Colorado|Eagle County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Eagle.pdf map]
|align=center|{{nts|62}}
|{{change|invert=on|6572|6508}}
|align=right|{{ntsh|90}}1420 mi<sup>−2</sup> <br/>548 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|76}}4.5927 mi<sup>−2</sup> <br/>11.8949 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|74}}0.0201 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0520 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|76}}4.6127 mi<sup>−2</sup> <br/>11.9469 km<sup>−2</sup>
|align=center|0822200
|align=right|{{coord|39.634496|-106.816402|format=dms}}
|-
|[[Eaton, Colorado|Eaton]]
|[http://www.eatonco.org/ Town of Eaton] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160316071202/http://www.eatonco.org/ |date=2016-03-16 }}
|{{sort|1892-12-05|December 5, 1892}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Eaton.pdf map]
|align=center|{{nts|78}}
|{{change|invert=on|4815|4365}}
|align=right|{{ntsh|47}}1967 mi<sup>−2</sup> <br/>760 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|112}}2.3620 mi<sup>−2</sup> <br/>6.1177 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|113}}2.3620 mi<sup>−2</sup> <br/>6.1177 km<sup>−2</sup>
|align=center|0822860
|align=right|{{coord|40.525181|-104.713308|format=dms}}
|-
|[[Eckley, Colorado|Eckley]]
|[https://web.archive.org/web/20090921145036/http://www.dola.state.co.us/dlg/local_governments/lgov_yuma.html Town of Eckley]
|{{sort|1920-06-16|June 16, 1920}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Yuma County, Colorado|Yuma County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Eckley.pdf map]
|align=center|{{nts|227}}
|{{change|invert=on|255|257}}
|align=right|{{ntsh|205}}539 mi<sup>−2</sup> <br/>208 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|206}}0.4767 mi<sup>−2</sup> <br/>1.2346 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|206}}0.4767 mi<sup>−2</sup> <br/>1.2346 km<sup>−2</sup>
|align=center|0823025
|align=right|{{coord|40.112467|-102.488545|format=dms}}
|-
|[[Edgewater, Colorado|Edgewater]]
|[http://www.edgewaterco.com/ City of Edgewater]
|{{sort|1904-11-05|November 5, 1904}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Jefferson County, Colorado|Jefferson County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Edgewater.pdf map]
|align=center|{{nts|76}}
|{{change|invert=on|5289|5170}}
|align=right|{{ntsh|3}}7531 mi<sup>−2</sup> <br/>2908 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|189}}0.6978 mi<sup>−2</sup> <br/>1.8072 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|190}}0.6978 mi<sup>−2</sup> <br/>1.8072 km<sup>−2</sup>
|align=center|0823135
|align=right|{{coord|39.750820|-105.062615|format=dms}}
|-
|[[Elizabeth, Colorado|Elizabeth]]
|[http://www.townofelizabeth.org/ Town of Elizabeth] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070920154608/http://www.townofelizabeth.org/ |date=2007-09-20 }}
|{{sort|1890-10-09|October 9, 1890}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Elbert County, Colorado|Elbert County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Elizabeth.pdf map]
|align=center|{{nts|130}}
|{{change|invert=on|1395|1358}}
|align=right|{{ntsh|131}}1099 mi<sup>−2</sup> <br/>424 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|148}}1.2489 mi<sup>−2</sup> <br/>3.2348 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|149}}1.2489 mi<sup>−2</sup> <br/>3.2348 km<sup>−2</sup>
|align=center|0823740
|align=right|{{coord|39.361015|-104.606172|format=dms}}
|-
|[[Empire, Colorado|Empire]]
|[http://www.empirecoloradogov.com/ Town of Empire]
|{{sort|1882-04-12|April 12, 1882}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Clear Creek County, Colorado|Clear Creek County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Empire.pdf map]
|align=center|{{nts|218}}
|{{change|invert=on|283|282}}
|align=right|{{ntsh|126}}1128 mi<sup>−2</sup> <br/>436 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|245}}0.2446 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6335 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|106}}0.0022 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0058 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|244}}0.2468 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6393 km<sup>−2</sup>
|align=center|0824620
|align=right|{{coord|39.759710|-105.682813|format=dms}}
|-
|[[Englewood, Colorado|Englewood]]
|[https://web.archive.org/web/20080111060613/http://www.ci.englewood.co.us/ City of Englewood]
|{{sort|1903-05-09|May 9, 1903}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Arapahoe County, Colorado|Arapahoe County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Englewood.pdf map]
|align=center|{{nts|23}}
|{{change|invert=on|32480|30255}}
|align=right|{{ntsh|6}}4810 mi<sup>−2</sup> <br/>1857 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|63}}6.5515 mi<sup>−2</sup> <br/>16.9684 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|41}}0.0878 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2274 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|62}}6.6393 mi<sup>−2</sup> <br/>17.1958 km<sup>−2</sup>
|align=center|0824785
|align=right|{{coord|39.646505|-104.994001|format=dms}}
|-
|[[Erie, Colorado|Erie]]
|[https://web.archive.org/web/20090323033446/http://www.erieco.gov/index.cfm Town of Erie]
|{{sort|1885-11-15|November 15, 1885}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Boulder County, Colorado|Boulder County]]<br/>[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Erie.pdf map]
|align=center|{{nts|28}}
|{{change|invert=on|20493|18135}}
|align=right|{{ntsh|123}}1142 mi<sup>−2</sup> <br/>441 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|25}}17.2659 mi<sup>−2</sup> <br/>44.7185 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|31}}0.1263 mi<sup>−2</sup> <br/>0.3271 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|25}}17.3922 mi<sup>−2</sup> <br/>45.0457 km<sup>−2</sup>
|align=center|0824950
|align=right|{{coord|40.040351|-105.039365|format=dms}}
|-
|[[Estes Park, Colorado|Estes Park]]
|[http://www.estesnet.com/ Town of Estes Park]
|{{sort|1917-04-17|April 17, 1917}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Larimer County, Colorado|Larimer County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Estes%20Park.pdf map]
|align=center|{{nts|66}}
|{{change|invert=on|6165|5858}}
|align=right|{{ntsh|156}}908 mi<sup>−2</sup> <br/>351 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|61}}6.6998 mi<sup>−2</sup> <br/>17.3525 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|42}}0.0864 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2238 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|61}}6.7863 mi<sup>−2</sup> <br/>17.5764 km<sup>−2</sup>
|align=center|0825115
|align=right|{{coord|40.377117|-105.525514|format=dms}}
|-
|[[Evans, Colorado|Evans]]
|[http://www.cityofevans.org/ City of Evans] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130823200705/http://www.cityofevans.org/ |date=2013-08-23 }}
|{{sort|1885-11-15|November 15, 1885}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Evans.pdf map]
|align=center|{{nts|29}}
|{{change|invert=on|20473|18537}}
|align=right|{{ntsh|48}}1964 mi<sup>−2</sup> <br/>758 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|40}}10.1524 mi<sup>−2</sup> <br/>26.2946 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|18}}0.3438 mi<sup>−2</sup> <br/>0.8906 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|40}}10.4962 mi<sup>−2</sup> <br/>27.1851 km<sup>−2</sup>
|align=center|0825280
|align=right|{{coord|40.350168|-104.748388|format=dms}}
|-
|[[Fairplay, Colorado|Fairplay]]
|[http://fairplayco.us/ Town of Fairplay]
|{{sort|1872-11-15|November 15, 1872}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Park County, Colorado|Park County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Fairplay.pdf map]
|align=center|{{nts|175}}
|{{change|invert=on|679|679}}
|align=right|{{ntsh|198}}587 mi<sup>−2</sup> <br/>227 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|152}}1.1445 mi<sup>−2</sup> <br/>2.9642 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|88}}0.0095 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0247 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|152}}1.1540 mi<sup>−2</sup> <br/>2.9889 km<sup>−2</sup>
|align=center|0825610
|align=right|{{coord|39.223780|-105.994005|format=dms}}
|-
|[[Federal Heights, Colorado|Federal Heights]]
|[https://web.archive.org/web/20071231102953/http://www.ci.federal-heights.co.us/ City of Federal Heights]
|{{sort|1940-05-19|May 19, 1940}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Adams County, Colorado|Adams County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Federal%20Heights.pdf map]
|align=center|{{nts|42}}
|{{change|invert=on|12178|11467}}
|align=right|{{ntsh|4}}6742 mi<sup>−2</sup> <br/>2603 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|127}}1.7759 mi<sup>−2</sup> <br/>4.5995 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|108}}0.0021 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0055 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|129}}1.7780 mi<sup>−2</sup> <br/>4.6049 km<sup>−2</sup>
|align=center|0826270
|align=right|{{coord|39.864590|-105.016341|format=dms}}
|-
|[[Firestone, Colorado|Firestone]]
|[http://www.ci.firestone.co.us/ Town of Firestone] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150319115536/http://www.ci.firestone.co.us/ |date=2015-03-19 }}
|{{sort|1908-10-08|October 8, 1908}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Firestone.pdf map]
|align=center|{{nts|43}}
|{{change|invert=on|11537|10147}}
|align=right|{{ntsh|147}}979 mi<sup>−2</sup> <br/>378 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|36}}11.4095 mi<sup>−2</sup> <br/>29.5504 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|26}}0.1784 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4622 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|36}}11.5879 mi<sup>−2</sup> <br/>30.0126 km<sup>−2</sup>
|align=center|0826600
|align=right|{{coord|40.149261|-104.961932|format=dms}}
|-
|[[Flagler, Colorado|Flagler]]
|[http://www.flaglercolorado.com/ Town of Flagler]
|{{sort|1916-11-02|November 2, 1916}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Kit Carson County, Colorado|Kit Carson County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Flagler.pdf map]
|align=center|{{nts|189}}
|{{change|invert=on|561|561}}
|align=right|{{ntsh|219}}444 mi<sup>−2</sup> <br/>171 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|146}}1.2768 mi<sup>−2</sup> <br/>3.3070 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|146}}1.2768 mi<sup>−2</sup> <br/>3.3070 km<sup>−2</sup>
|align=center|0826765
|align=right|{{coord|39.295491|-103.076707|format=dms}}
|-
|[[Fleming, Colorado|Fleming]]
|[https://web.archive.org/web/20080418100331/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=99 Town of Fleming]
|{{sort|1917-05-05|May 5, 1917}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Logan County, Colorado|Logan County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Fleming.pdf map]
|align=center|{{nts|207}}
|{{change|invert=on|399|408}}
|align=right|{{ntsh|175}}768 mi<sup>−2</sup> <br/>297 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|204}}0.5205 mi<sup>−2</sup> <br/>1.3482 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|204}}0.5205 mi<sup>−2</sup> <br/>1.3482 km<sup>−2</sup>
|align=center|0826875
|align=right|{{coord|40.681771|-102.839443|format=dms}}
|-
|[[Florence, Colorado|Florence]]
|[https://web.archive.org/web/20090821193729/http://www.florenceco.govoffice2.com/ City of Florence]
|{{sort|1887-09-13|September 13, 1887}}
|[[#Statutory city|statutory city]]
|[[Fremont County, Colorado|Fremont County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Florence.pdf map]
|align=center|{{nts|88}}
|{{change|invert=on|3852|3881}}
|align=right|{{ntsh|153}}923 mi<sup>−2</sup> <br/>356 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|79}}4.1695 mi<sup>−2</sup> <br/>10.7990 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|102}}0.0037 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0097 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|79}}4.1732 mi<sup>−2</sup> <br/>10.8087 km<sup>−2</sup>
|align=center|0827040
|align=right|{{coord|38.379826|-105.098107|format=dms}}
|-
|[[Fort Collins, Colorado|Fort Collins]]
|[http://www.fcgov.com/ City of Fort Collins]
|{{sort|1883-02-12|February 12, 1883}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Larimer County, Colorado|Larimer County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Fort%20Collins.pdf map]
|align=center|{{nts|4}}
|{{change|invert=on|156480|143986}}
|align=right|{{ntsh|21}}2784 mi<sup>−2</sup> <br/>1075 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|4}}54.6183 mi<sup>−2</sup> <br/>141.4607 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|5}}1.2242 mi<sup>−2</sup> <br/>3.1707 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|4}}55.8425 mi<sup>−2</sup> <br/>144.6314 km<sup>−2</sup>
|align=center|0827425
|align=right|{{coord|40.548216|-105.064833|format=dms}}
|-
|[[Fort Lupton, Colorado|Fort Lupton]]
|[http://www.fortlupton.org/ City of Fort Lupton]
|{{sort|1890-01-15|January 15, 1890}}
|[[#Statutory city|statutory city]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Fort%20Lupton.pdf map]
|align=center|{{nts|54}}
|{{change|invert=on|7783|7377}}
|align=right|{{ntsh|146}}997 mi<sup>−2</sup> <br/>385 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|53}}7.7156 mi<sup>−2</sup> <br/>19.9833 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|62}}0.0373 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0965 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|55}}7.7529 mi<sup>−2</sup> <br/>20.0799 km<sup>−2</sup>
|align=center|0827700
|align=right|{{coord|40.081503|-104.798544|format=dms}}
|-
|[[Fort Morgan, Colorado|Fort Morgan]]
|[http://www.cityoffortmorgan.com/ City of Fort Morgan]
|{{sort|1887-06-15|June 15, 1887}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Morgan County, Colorado|Morgan County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Fort%20Morgan.pdf map]
|align=center|{{nts|44}}
|{{change|invert=on|11329|11315}}
|align=right|{{ntsh|24}}2591 mi<sup>−2</sup> <br/>1000 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|77}}4.4027 mi<sup>−2</sup> <br/>11.4030 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|51}}0.0689 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1785 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|77}}4.4716 mi<sup>−2</sup> <br/>11.5815 km<sup>−2</sup>
|align=center|0827810
|align=right|{{coord|40.256029|-103.791319|format=dms}}
|-
|[[Fountain, Colorado|Fountain]]
|[http://www.ci.fountain.co.us/ City of Fountain] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120517092747/http://www.ci.fountain.co.us/ |date=2012-05-17 }}
|{{sort|1903-04-23|April 23, 1903}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[El Paso County, Colorado|El Paso County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Fountain.pdf map]
|align=center|{{nts|25}}
|{{change|invert=on|27631|25846}}
|align=right|{{ntsh|129}}1113 mi<sup>−2</sup> <br/>430 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|20}}24.5017 mi<sup>−2</sup> <br/>63.4592 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|63}}0.0361 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0935 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|21}}24.5378 mi<sup>−2</sup> <br/>63.5527 km<sup>−2</sup>
|align=center|0827865
|align=right|{{coord|38.699580|-104.699758|format=dms}}
|-
|[[Fowler, Colorado|Fowler]]
|[http://www.fowlercolorado.com/ Town of Fowler] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081202013610/http://www.fowlercolorado.com/ |date=2008-12-02 }}
|{{sort|1900-08-25|August 25, 1900}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Otero County, Colorado|Otero County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Fowler.pdf map]
|align=center|{{nts|138}}
|{{change|invert=on|1155|1182}}
|align=right|{{ntsh|36}}2233 mi<sup>−2</sup> <br/>862 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|203}}0.5236 mi<sup>−2</sup> <br/>1.3560 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|203}}0.5236 mi<sup>−2</sup> <br/>1.3560 km<sup>−2</sup>
|align=center|0827975
|align=right|{{coord|38.129631|-104.025673|format=dms}}
|-
|[[Foxfield, Colorado|Foxfield]]
|[http://www.foxfieldco.us/ Town of Foxfield] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071201045110/http://www.foxfieldco.us/ |date=2007-12-01 }}
|{{sort|1994-12-15|December 15, 1994}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Arapahoe County, Colorado|Arapahoe County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Foxfield.pdf map]
|align=center|{{nts|168}}
|{{change|invert=on|741|685}}
|align=right|{{ntsh|202}}573 mi<sup>−2</sup> <br/>221 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|145}}1.2775 mi<sup>−2</sup> <br/>3.3087 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|145}}1.2775 mi<sup>−2</sup> <br/>3.3087 km<sup>−2</sup>
|align=center|0828105
|align=right|{{coord|39.588405|-104.785823|format=dms}}
|-
|[[Fraser, Colorado|Fraser]]
|[http://www.frasercolorado.com/ Town of Fraser]
|{{sort|1953-06-15|June 15, 1953}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Grand County, Colorado|Grand County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Fraser.pdf map]
|align=center|{{nts|137}}
|{{change|invert=on|1165|1224}}
|align=right|{{ntsh|235}}329 mi<sup>−2</sup> <br/>127 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|87}}3.5064 mi<sup>−2</sup> <br/>9.0815 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|98}}0.0050 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0129 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|87}}3.5114 mi<sup>−2</sup> <br/>9.0944 km<sup>−2</sup>
|align=center|0828305
|align=right|{{coord|39.923324|-105.805286|format=dms}}
|-
|[[Frederick, Colorado|Frederick]]
|[http://www.frederickco.gov/ Town of Frederick]
|{{sort|1908-09-09|September 9, 1908}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Frederick.pdf map]
|align=center|{{nts|45}}
|{{change|invert=on|10927|8679}}
|align=right|{{ntsh|183}}733 mi<sup>−2</sup> <br/>283 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|28}}13.9101 mi<sup>−2</sup> <br/>36.0270 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|29}}0.1333 mi<sup>−2</sup> <br/>0.3453 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|28}}14.0434 mi<sup>−2</sup> <br/>36.3723 km<sup>−2</sup>
|align=center|0828360
|align=right|{{coord|40.109362|-104.965251|format=dms}}
|-
|[[Frisco, Colorado|Frisco]]
|[http://www.townoffrisco.com/ Town of Frisco]
|{{sort|1880-12-03|December 3, 1880}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Summit County, Colorado|Summit County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Frisco.pdf map]
|align=center|{{nts|93}}
|{{change|invert=on|2914|2683}}
|align=right|{{ntsh|74}}1674 mi<sup>−2</sup> <br/>646 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|129}}1.6851 mi<sup>−2</sup> <br/>4.3645 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|35}}0.1022 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2648 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|127}}1.7874 mi<sup>−2</sup> <br/>4.6293 km<sup>−2</sup>
|align=center|0828690
|align=right|{{coord|39.578482|-106.090973|format=dms}}
|-
|[[Fruita, Colorado|Fruita]]
|[https://web.archive.org/web/20090406040926/http://www.fruita.org/cityhome.htm City of Fruita]
|{{sort|1894-04-18|April 18, 1894}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Mesa County, Colorado|Mesa County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Fruita.pdf map]
|align=center|{{nts|40}}
|{{change|invert=on|12761|12646}}
|align=right|{{ntsh|76}}1669 mi<sup>−2</sup> <br/>644 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|55}}7.6236 mi<sup>−2</sup> <br/>19.7450 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|24}}0.1859 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4814 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|54}}7.8094 mi<sup>−2</sup> <br/>20.2264 km<sup>−2</sup>
|align=center|0828745
|align=right|{{coord|39.153960|-108.728196|format=dms}}
|-
|[[Garden City, Colorado|Garden City]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094250/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=23 Town of Garden City]
|{{sort|1936-09-14|September 14, 1936}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Garden%20City.pdf map]
|align=center|{{nts|223}}
|{{change|invert=on|264|234}}
|align=right|{{ntsh|31}}2321 mi<sup>−2</sup> <br/>896 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|266}}0.1129 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2924 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|266}}0.1129 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2924 km<sup>−2</sup>
|align=center|0829185
|align=right|{{coord|40.394591|-104.689494|format=dms}}
|-
|[[Genoa, Colorado|Genoa]]
|[http://www.genoacolorado.com/ Town of Genoa]
|{{sort|1905-07-27|July 27, 1905}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Lincoln County, Colorado|Lincoln County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Genoa.pdf map]
|align=center|{{nts|245}}
|{{change|invert=on|140|139}}
|align=right|{{ntsh|228}}386 mi<sup>−2</sup> <br/>149 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|224}}0.3576 mi<sup>−2</sup> <br/>0.9262 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|224}}0.3576 mi<sup>−2</sup> <br/>0.9262 km<sup>−2</sup>
|align=center|0829680
|align=right|{{coord|39.278330|-103.498786|format=dms}}
|-
|[[Georgetown, Colorado|Georgetown]]
|[http://www.town.georgetown.co.us/ Town of Georgetown] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120531032750/http://www.town.georgetown.co.us/ |date=2012-05-31 }}
|{{sort|1868-01-10|January 10, 1868}}
|[[#Territorial charter municipality|territorial charter municipality]]
|[[Clear Creek County, Colorado|Clear Creek County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Georgetown.pdf map]
|align=center|{{nts|142}}
|{{change|invert=on|1038|1034}}
|align=right|{{ntsh|137}}1061 mi<sup>−2</sup> <br/>410 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|162}}0.9689 mi<sup>−2</sup> <br/>2.5094 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|36}}0.1013 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2624 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|157}}1.0702 mi<sup>−2</sup> <br/>2.7718 km<sup>−2</sup>
|align=center|0829735
|align=right|{{coord|39.721298|-105.694029|format=dms}}
|-
|[[Gilcrest, Colorado|Gilcrest]]
|[https://web.archive.org/web/20080418093336/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=104 Town of Gilcrest]
|{{sort|1912-03-18|March 18, 1912}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Gilcrest.pdf map]
|align=center|{{nts|140}}
|{{change|invert=on|1080|1034}}
|align=right|{{ntsh|101}}1323 mi<sup>−2</sup> <br/>511 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|178}}0.8110 mi<sup>−2</sup> <br/>2.1004 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|179}}0.8110 mi<sup>−2</sup> <br/>2.1004 km<sup>−2</sup>
|align=center|0829955
|align=right|{{coord|40.284156|-104.782024|format=dms}}
|-
|[[Glendale, Colorado|Glendale]]
|[http://www.glendale.co.us/ City of Glendale]
|{{sort|1952-05-19|May 19, 1952}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Arapahoe County, Colorado|Arapahoe County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Glendale.pdf map]
|align=center|{{nts|77}}
|{{change|invert=on|5115|4184}}
|align=right|{{ntsh|2}}7821 mi<sup>−2</sup> <br/>3020 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|197}}0.5769 mi<sup>−2</sup> <br/>1.4943 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|107}}0.0022 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0057 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|197}}0.5792 mi<sup>−2</sup> <br/>1.5000 km<sup>−2</sup>
|align=center|0830340
|align=right|{{coord|39.702917|-104.936069|format=dms}}
|-
|[[Glenwood Springs, Colorado|Glenwood Springs]]
|[http://www.ci.glenwood-springs.co.us/ City of Glenwood Springs]
|{{sort|1885-09-04|September 4, 1885}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Garfield County, Colorado|Garfield County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Glenwood%20Springs.pdf map]
|align=center|{{nts|47}}
|{{change|invert=on|9840|9614}}
|align=right|{{ntsh|65}}1731 mi<sup>−2</sup> <br/>668 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|69}}5.6828 mi<sup>−2</sup> <br/>14.7184 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|90}}0.0089 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0231 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|69}}5.6917 mi<sup>−2</sup> <br/>14.7415 km<sup>−2</sup>
|align=center|0830780
|align=right|{{coord|39.550626|-107.324308|format=dms}}
|-
|[[Golden, Colorado|Golden]]
|[https://web.archive.org/web/20110511225541/http://www.ci.golden.co.us/ City of Golden]
|{{sort|1871-01-02|January 2, 1871}}<ref name=Golden_City>[[Golden, Colorado|Golden]] was incorporated in 1871 as [[Golden, Colorado#History|Golden City]].</ref>
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Jefferson County, Colorado|Jefferson County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Golden.pdf map]
|align=center|{{nts|30}}
|{{change|invert=on|20201|18867}}
|align=right|{{ntsh|49}}1948 mi<sup>−2</sup> <br/>752 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|42}}9.9557 mi<sup>−2</sup> <br/>25.7852 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|38}}0.0968 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2507 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|42}}10.0525 mi<sup>−2</sup> <br/>26.0359 km<sup>−2</sup>
|align=center|0830835
|align=right|{{coord|39.742483|-105.210561|format=dms}}
|-
|[[Granada, Colorado|Granada]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094551/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=281 Town of Granada]
|{{sort|1887-07-25|July 25, 1887}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Prowers County, Colorado|Prowers County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Granada.pdf map]
|align=center|{{nts|196}}
|{{change|invert=on|490|517}}
|align=right|{{ntsh|185}}710 mi<sup>−2</sup> <br/>274 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|188}}0.7053 mi<sup>−2</sup> <br/>1.8268 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|189}}0.7053 mi<sup>−2</sup> <br/>1.8268 km<sup>−2</sup>
|align=center|0831550
|align=right|{{coord|38.062975|-102.311707|format=dms}}
|-
|[[Granby, Colorado|Granby]]
|[http://www.townofgranby.com/ Town of Granby]
|{{sort|1905-12-11|December 11, 1905}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Grand County, Colorado|Grand County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Granby.pdf map]
|align=center|{{nts|117}}
|{{change|invert=on|1808|1864}}
|align=right|{{ntsh|259}}138 mi<sup>−2</sup> <br/>53 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|31}}12.9832 mi<sup>−2</sup> <br/>33.6263 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|32}}12.9832 mi<sup>−2</sup> <br/>33.6263 km<sup>−2</sup>
|align=center|0831605
|align=right|{{coord|40.036989|-105.900174|format=dms}}
|-
|[[Grand Junction, Colorado|Grand Junction]]
|[http://www.gjcity.org/ City of Grand Junction]
|{{sort|1882-07-22|July 22, 1882}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Mesa County, Colorado|Mesa County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Grand%20Junction.pdf map]
|align=center|{{nts|16}}
|{{change|invert=on|60210|58566}}
|align=right|{{ntsh|86}}1535 mi<sup>−2</sup> <br/>593 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|8}}38.9379 mi<sup>−2</sup> <br/>100.8486 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|17}}0.3545 mi<sup>−2</sup> <br/>0.9181 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|8}}39.2924 mi<sup>−2</sup> <br/>101.7667 km<sup>−2</sup>
|align=center|0831660
|align=right|{{coord|39.089062|-108.567452|format=dms}}
|-
|[[Grand Lake, Colorado|Grand Lake]]
|[http://www.townofgrandlake.com/ Town of Grand Lake]
|{{sort|1944-06-23|June 23, 1944}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Grand County, Colorado|Grand County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Grand%20Lake.pdf map]
|align=center|{{nts|200}}
|{{change|invert=on|466|471}}
|align=right|{{ntsh|220}}435 mi<sup>−2</sup> <br/>168 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|159}}1.0490 mi<sup>−2</sup> <br/>2.7170 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|118}}0.0005 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0013 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|160}}1.0495 mi<sup>−2</sup> <br/>2.7183 km<sup>−2</sup>
|align=center|0831715
|align=right|{{coord|40.246652|-105.825629|format=dms}}
|-
|[[Greeley, Colorado|Greeley]]
|[https://web.archive.org/web/20141217084943/http://greeleygov.com/ City of Greeley]
|{{sort|1885-11-15|November 15, 1885}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Greeley.pdf map]
|align=center|{{nts|12}}
|{{change|invert=on|98596|92889}}
|align=right|{{ntsh|43}}2049 mi<sup>−2</sup> <br/>791 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|6}}47.1215 mi<sup>−2</sup> <br/>122.0442 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|33}}0.1225 mi<sup>−2</sup> <br/>0.3172 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|6}}47.2440 mi<sup>−2</sup> <br/>122.3614 km<sup>−2</sup>
|align=center|0832155
|align=right|{{coord|40.414034|-104.771043|format=dms}}
|-
|[[Green Mountain Falls, Colorado|Green Mountain Falls]]
|[http://www.greenmountainfalls.org/towninfo.htm Town of Green Mountain Falls] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200204130005/http://www.greenmountainfalls.org/towninfo.htm |date=2020-02-04 }}
|{{sort|1880-08-19|August 19, 1880}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[El Paso County, Colorado|El Paso County]]<br/>[[Teller County, Colorado|Teller County]]
|[https://web.archive.org/web/20180810175629/http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/GREEN%20MOUNTAIN%20FALLS.pdf map]
|align=center|{{nts|176}}
|{{change|invert=on|676|640}}
|align=right|{{ntsh|193}}627 mi<sup>−2</sup> <br/>242 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|158}}1.0673 mi<sup>−2</sup> <br/>2.7642 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|113}}0.0016 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0041 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|159}}1.0688 mi<sup>−2</sup> <br/>2.7683 km<sup>−2</sup>
|align=center|0832650
|align=right|{{coord|38.934954|-105.019713|format=dms}}
|-
|[[Greenwood Village, Colorado|Greenwood Village]]
|[http://www.greenwoodvillage.com/ City of Greenwood Village]
|{{sort|1950-09-19|September 19, 1950}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Arapahoe County, Colorado|Arapahoe County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Greenwood%20Village.pdf map]
|align=center|{{nts|35}}
|{{change|invert=on|15385|13925}}
|align=right|{{ntsh|59}}1775 mi<sup>−2</sup> <br/>685 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|49}}8.2539 mi<sup>−2</sup> <br/>21.3776 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|83}}0.0124 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0321 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|49}}8.2663 mi<sup>−2</sup> <br/>21.4097 km<sup>−2</sup>
|align=center|0833035
|align=right|{{coord|39.615934|-104.911688|format=dms}}
|-
|[[Grover, Colorado|Grover]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094642/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=290 Town of Grover]
|{{sort|1916-10-06|October 6, 1916}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Grover.pdf map]
|align=center|{{nts|243}}
|{{change|invert=on|145|137}}
|align=right|{{ntsh|250}}233 mi<sup>−2</sup> <br/>90 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|194}}0.5954 mi<sup>−2</sup> <br/>1.5422 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|194}}0.5954 mi<sup>−2</sup> <br/>1.5422 km<sup>−2</sup>
|align=center|0833310
|align=right|{{coord|40.869111|-104.225932|format=dms}}
|-
|[[Gunnison, Colorado|Gunnison]]
|[http://www.cityofgunnison-co.gov/ City of Gunnison]
|{{sort|1880-03-01|March 1, 1880}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Gunnison County, Colorado|Gunnison County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Gunnison.pdf map]
|align=center|{{nts|68}}
|{{change|invert=on|5973|5854}}
|align=right|{{ntsh|91}}1413 mi<sup>−2</sup> <br/>545 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|80}}4.1570 mi<sup>−2</sup> <br/>10.7667 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|80}}4.1570 mi<sup>−2</sup> <br/>10.7667 km<sup>−2</sup>
|align=center|0833640
|align=right|{{coord|38.545479|-106.922551|format=dms}}
|-
|[[Gypsum, Colorado|Gypsum]]
|[http://www.townofgypsum.com/ Town of Gypsum]
|{{sort|1911-11-25|November 25, 1911}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Eagle County, Colorado|Eagle County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Gypsum.pdf map]
|align=center|{{nts|60}}
|{{change|invert=on|6797|6477}}
|align=right|{{ntsh|173}}771 mi<sup>−2</sup> <br/>298 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|48}}8.6514 mi<sup>−2</sup> <br/>22.4069 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|44}}0.0850 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2200 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|48}}8.7363 mi<sup>−2</sup> <br/>22.6270 km<sup>−2</sup>
|align=center|0833695
|align=right|{{coord|39.639971|-106.911471|format=dms}}
|-
|[[Hartman, Colorado|Hartman]]
|[https://web.archive.org/web/20090921145613/http://www.dola.state.co.us/dlg/local_governments/lgov_prowers.html Town of Hartman]
|{{sort|1910-05-14|May 14, 1910}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Prowers County, Colorado|Prowers County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Hartman.pdf map]
|align=center|{{nts|260}}
|{{change|invert=on|73|81}}
|align=right|{{ntsh|242}}275 mi<sup>−2</sup> <br/>106 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|235}}0.2725 mi<sup>−2</sup> <br/>0.7059 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|235}}0.2725 mi<sup>−2</sup> <br/>0.7059 km<sup>−2</sup>
|align=center|0834520
|align=right|{{coord|38.121118|-102.221652|format=dms}}
|-
|[[Haswell, Colorado|Haswell]]
|[http://www.kcedfonline.org/haswell.htm Town of Haswell]
|{{sort|1920-09-02|September 2, 1920}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Kiowa County, Colorado|Kiowa County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Haswell.pdf map]
|align=center|{{nts|261}}
|{{change|invert=on|68|68}}
|align=right|{{ntsh|266}}81 mi<sup>−2</sup> <br/>31 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|172}}0.8520 mi<sup>−2</sup> <br/>2.2067 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|172}}0.8520 mi<sup>−2</sup> <br/>2.2067 km<sup>−2</sup>
|align=center|0834740
|align=right|{{coord|38.452451|-103.164896|format=dms}}
|-
|[[Haxtun, Colorado|Haxtun]]
|[https://web.archive.org/web/20080418093402/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=110 Town of Haxtun]
|{{sort|1909-07-30|July 30, 1909}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Phillips County, Colorado|Phillips County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Haxtun.pdf map]
|align=center|{{nts|150}}
|{{change|invert=on|933|946}}
|align=right|{{ntsh|67}}1728 mi<sup>−2</sup> <br/>667 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|201}}0.5375 mi<sup>−2</sup> <br/>1.3920 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|201}}0.5375 mi<sup>−2</sup> <br/>1.3920 km<sup>−2</sup>
|align=center|0834960
|align=right|{{coord|40.641520|-102.629539|format=dms}}
|-
|[[Hayden, Colorado|Hayden]]
|[http://www.townofhayden.org/ Town of Hayden]
|{{sort|1906-05-05|May 5, 1906}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Routt County, Colorado|Routt County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Hayden.pdf map]
|align=center|{{nts|116}}
|{{change|invert=on|1837|1810}}
|align=right|{{ntsh|195}}599 mi<sup>−2</sup> <br/>231 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|99}}3.0047 mi<sup>−2</sup> <br/>7.7821 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|99}}3.0047 mi<sup>−2</sup> <br/>7.7821 km<sup>−2</sup>
|align=center|0835070
|align=right|{{coord|40.485241|-107.242311|format=dms}}
|-
|[[Hillrose, Colorado|Hillrose]]
|[https://web.archive.org/web/20080418093412/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=112 Town of Hillrose]
|{{sort|1919-05-20|May 20, 1919}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Morgan County, Colorado|Morgan County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Hillrose.pdf map]
|align=center|{{nts|229}}
|{{change|invert=on|250|264}}
|align=right|{{ntsh|109}}1290 mi<sup>−2</sup> <br/>498 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|255}}0.1939 mi<sup>−2</sup> <br/>0.5021 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|256}}0.1939 mi<sup>−2</sup> <br/>0.5021 km<sup>−2</sup>
|align=center|0836610
|align=right|{{coord|40.324654|-103.522175|format=dms}}
|-
|[[Holly, Colorado|Holly]]
|[https://web.archive.org/web/20080418093417/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=113 Town of Holly]
|{{sort|1903-09-04|September 4, 1903}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Prowers County, Colorado|Prowers County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Holly.pdf map]
|align=center|{{nts|164}}
|{{change|invert=on|766|802}}
|align=right|{{ntsh|135}}1075 mi<sup>−2</sup> <br/>415 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|185}}0.7252 mi<sup>−2</sup> <br/>1.8784 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|115}}0.0010 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0026 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|186}}0.7263 mi<sup>−2</sup> <br/>1.8810 km<sup>−2</sup>
|align=center|0837215
|align=right|{{coord|38.055639|-102.124589|format=dms}}
|-
|[[Holyoke, Colorado|Holyoke]]
|[https://web.archive.org/web/20080418093422/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=114 City of Holyoke]
|{{sort|1888-05-31|May 31, 1888}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Phillips County, Colorado|Phillips County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Holyoke.pdf map]
|align=center|{{nts|108}}
|{{change|invert=on|2263|2313}}
|align=right|{{ntsh|150}}957 mi<sup>−2</sup> <br/>369 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|111}}2.3657 mi<sup>−2</sup> <br/>6.1272 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|94}}0.0070 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0180 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|112}}2.3727 mi<sup>−2</sup> <br/>6.1452 km<sup>−2</sup>
|align=center|0837270
|align=right|{{coord|40.582094|-102.298414|format=dms}}
|-
|[[Hooper, Colorado|Hooper]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094412/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=254 Town of Hooper]
|{{sort|1898-05-20|May 20, 1898}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Alamosa County, Colorado|Alamosa County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Hooper.pdf map]
|align=center|{{nts|257}}
|{{change|invert=on|103|103}}
|align=right|{{ntsh|226}}401 mi<sup>−2</sup> <br/>155 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|241}}0.2520 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6527 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|241}}0.2520 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6527 km<sup>−2</sup>
|align=center|0837380
|align=right|{{coord|37.745976|-105.877735|format=dms}}
|-
|[[Hot Sulphur Springs, Colorado|Hot Sulphur Springs]]
|[http://www.HotSulphurSpringsCO.com Town of Hot Sulphur Springs]
|{{sort|1903-04-01|April 1, 1903}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Grand County, Colorado|Grand County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Hot%20Sulphur%20Springs.pdf map]
|align=center|{{nts|178}}
|{{change|invert=on|656|663}}
|align=right|{{ntsh|161}}842 mi<sup>−2</sup> <br/>325 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|182}}0.7592 mi<sup>−2</sup> <br/>1.9664 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|183}}0.7592 mi<sup>−2</sup> <br/>1.9664 km<sup>−2</sup>
|align=center|0837600
|align=right|{{coord|40.074834|-106.102486|format=dms}}
|-
|[[Hotchkiss, Colorado|Hotchkiss]]
|[https://web.archive.org/web/20080418093433/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=116 Town of Hotchkiss]
|{{sort|1901-03-14|March 14, 1901}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Delta County, Colorado|Delta County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Hotchkiss.pdf map]
|align=center|{{nts|152}}
|{{change|invert=on|907|944}}
|align=right|{{ntsh|145}}1007 mi<sup>−2</sup> <br/>389 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|166}}0.9125 mi<sup>−2</sup> <br/>2.3635 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|166}}0.9125 mi<sup>−2</sup> <br/>2.3635 km<sup>−2</sup>
|align=center|0837545
|align=right|{{coord|38.799065|-107.713633|format=dms}}
|-
|[[Hudson, Colorado|Hudson]]
|[http://www.hudsoncolorado.org/ Town of Hudson]
|{{sort|1914-04-02|April 2, 1914}}
|home rule municipality
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Hudson.pdf map]
|align=center|{{nts|101}}
|{{change|invert=on|2569|2356}}
|align=right|{{ntsh|212}}502 mi<sup>−2</sup> <br/>194 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|74}}4.7874 mi<sup>−2</sup> <br/>12.3994 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|75}}0.0200 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0519 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|74}}4.8075 mi<sup>−2</sup> <br/>12.4513 km<sup>−2</sup>
|align=center|0837820
|align=right|{{coord|40.078388|-104.641005|format=dms}}
|-
|[[Hugo, Colorado|Hugo]]
|[http://www.cityofhugoco.org/ Town of Hugo]
|{{sort|1909-06-21|June 21, 1909}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Lincoln County, Colorado|Lincoln County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Hugo.pdf map]
|align=center|{{nts|169}}
|{{change|invert=on|731|730}}
|align=right|{{ntsh|174}}769 mi<sup>−2</sup> <br/>297 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|163}}0.9390 mi<sup>−2</sup> <br/>2.4319 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|163}}0.9390 mi<sup>−2</sup> <br/>2.4319 km<sup>−2</sup>
|align=center|0837875
|align=right|{{coord|39.135962|-103.473373|format=dms}}
|-
|[[Idaho Springs, Colorado|Idaho Springs]]
|[http://www.idahospringsco.com/ City of Idaho Springs]
|{{sort|1885-11-15|November 15, 1885}}
|[[#Statutory city|statutory city]]
|[[Clear Creek County, Colorado|Clear Creek County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Idaho%20Springs.pdf map]
|align=center|{{nts|120}}
|{{change|invert=on|1710|1717}}
|align=right|{{ntsh|170}}795 mi<sup>−2</sup> <br/>307 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|119}}2.1198 mi<sup>−2</sup> <br/>5.4902 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|64}}0.0334 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0864 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|120}}2.1532 mi<sup>−2</sup> <br/>5.5767 km<sup>−2</sup>
|align=center|0838370
|align=right|{{coord|39.748923|-105.504759|format=dms}}
|-
|[[Ignacio, Colorado|Ignacio]]
|[http://www.townofignacio.com/ Town of Ignacio] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111227061226/http://www.townofignacio.com/ |date=2011-12-27 }}
|{{sort|1913-07-07|July 7, 1913}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[La Plata County, Colorado|La Plata County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Ignacio.pdf map]
|align=center|{{nts|171}}
|{{change|invert=on|721|697}}
|align=right|{{ntsh|71}}1709 mi<sup>−2</sup> <br/>660 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|212}}0.4155 mi<sup>−2</sup> <br/>1.0762 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|212}}0.4155 mi<sup>−2</sup> <br/>1.0762 km<sup>−2</sup>
|align=center|0838535
|align=right|{{coord|37.117729|-107.637460|format=dms}}
|-
|[[Iliff, Colorado|Iliff]]
|[http://www.dola.colorado.gov/dlg/local_governments/lgov_logan.html Town of Iliff]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|{{sort|1906-02-20|February 20, 1906}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Logan County, Colorado|Logan County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Iliff.pdf map]
|align=center|{{nts|225}}
|{{change|invert=on|258|266}}
|align=right|{{ntsh|141}}1018 mi<sup>−2</sup> <br/>393 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|240}}0.2524 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6537 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|240}}0.2524 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6537 km<sup>−2</sup>
|align=center|0838590
|align=right|{{coord|40.758333|-103.066128|format=dms}}
|-
|[[Jamestown, Colorado|Jamestown]]
|[http://www.colorado.com/Jamestown.aspx Town of Jamestown]
|{{sort|1883-06-22|June 22, 1883}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Boulder County, Colorado|Boulder County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Jamestown.pdf map]
|align=center|{{nts|224}}
|{{change|invert=on|262|274}}
|align=right|{{ntsh|217}}454 mi<sup>−2</sup> <br/>175 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|193}}0.6236 mi<sup>−2</sup> <br/>1.6151 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|120}}0.0004 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0010 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|193}}0.6240 mi<sup>−2</sup> <br/>1.6161 km<sup>−2</sup>
|align=center|0839195
|align=right|{{coord|40.117078|-105.389048|format=dms}}
|-
|[[Johnstown, Colorado|Johnstown]]
|[http://www.townofjohnstown.com/ Town of Johnstown]
|{{sort|1907-05-13|May 13, 1907}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]<br/>[[Larimer County, Colorado|Larimer County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Johnstown.pdf map]
|align=center|{{nts|38}}
|{{change|invert=on|13306|9887}}
|align=right|{{ntsh|158}}876 mi<sup>−2</sup> <br/>338 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|29}}13.8030 mi<sup>−2</sup> <br/>35.7496 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|43}}0.0853 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2209 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|29}}13.8883 mi<sup>−2</sup> <br/>35.9705 km<sup>−2</sup>
|align=center|0839855
|align=right|{{coord|40.389789|-104.969443|format=dms}}
|-
|[[Julesburg, Colorado|Julesburg]]
|[http://www.townofjulesburg.com/ Town of Julesburg]
|{{sort|1886-11-18|November 18, 1886}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Sedgwick County, Colorado|Sedgwick County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Julesburg.pdf map]
|align=center|{{nts|134}}
|{{change|invert=on|1211|1225}}
|align=right|{{ntsh|165}}821 mi<sup>−2</sup> <br/>317 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|136}}1.4839 mi<sup>−2</sup> <br/>3.8432 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|137}}1.4839 mi<sup>−2</sup> <br/>3.8432 km<sup>−2</sup>
|align=center|0839965
|align=right|{{coord|40.984988|-102.262580|format=dms}}
|-
|[[Keenesburg, Colorado|Keenesburg]]
|[https://web.archive.org/web/20071222094252/http://www.keenesburgco.org/whatsnewin.html Town of Keenesburg]
|{{sort|1919-06-04|June 4, 1919}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Keenesburg.pdf map]
|align=center|{{nts|135}}
|{{change|invert=on|1191|1127}}
|align=right|{{ntsh|207}}529 mi<sup>−2</sup> <br/>204 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|114}}2.2341 mi<sup>−2</sup> <br/>5.7862 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|68}}0.0279 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0724 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|116}}2.2620 mi<sup>−2</sup> <br/>5.8586 km<sup>−2</sup>
|align=center|0840185
|align=right|{{coord|40.112932|-104.489163|format=dms}}
|-
|[[Kersey, Colorado|Kersey]]
|[http://www.townofkersey.com/ Town of Kersey]
|{{sort|1908-12-03|December 3, 1908}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Kersey.pdf map]
|align=center|{{nts|124}}
|{{change|invert=on|1560|1454}}
|align=right|{{ntsh|111}}1266 mi<sup>−2</sup> <br/>489 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|151}}1.2082 mi<sup>−2</sup> <br/>3.1291 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|151}}1.2082 mi<sup>−2</sup> <br/>3.1291 km<sup>−2</sup>
|align=center|0840515
|align=right|{{coord|40.387430|-104.565866|format=dms}}
|-
|[[Kim, Colorado|Kim]]
|[http://www.colorado.com/Kim.aspx Town of Kim]
|{{sort|1910-99-99|1910}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Las Animas County, Colorado|Las Animas County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Kim.pdf map]
|align=center|{{nts|262}}
|{{change|invert=on|67|74}}
|align=right|{{ntsh|253}}182 mi<sup>−2</sup> <br/>70 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|220}}0.3787 mi<sup>−2</sup> <br/>0.9809 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|220}}0.3787 mi<sup>−2</sup> <br/>0.9809 km<sup>−2</sup>
|align=center|0840570
|align=right|{{coord|37.247062|-103.353411|format=dms}}
|-
|[[Kiowa, Colorado|Kiowa]]
|[http://www.townofkiowa.com/ Town of Kiowa]
|{{sort|1912-12-30|December 30, 1912}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Elbert County, Colorado|Elbert County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Kiowa.pdf map]
|align=center|{{nts|167}}
|{{change|invert=on|742|723}}
|align=right|{{ntsh|164}}824 mi<sup>−2</sup> <br/>318 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|168}}0.8845 mi<sup>−2</sup> <br/>2.2908 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|109}}0.0021 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0054 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|168}}0.8866 mi<sup>−2</sup> <br/>2.2963 km<sup>−2</sup>
|align=center|0840790
|align=right|{{coord|39.343530|-104.457176|format=dms}}
|-
|[[Kit Carson, Colorado|Kit Carson]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094652/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=294 Town of Kit Carson]
|{{sort|1931-07-13|July 13, 1931}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Cheyenne County, Colorado|Cheyenne County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Kit%20Carson.pdf map]
|align=center|{{nts|234}}
|{{change|invert=on|235|233}}
|align=right|{{ntsh|224}}407 mi<sup>−2</sup> <br/>157 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|196}}0.5841 mi<sup>−2</sup> <br/>1.5128 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|196}}0.5841 mi<sup>−2</sup> <br/>1.5128 km<sup>−2</sup>
|align=center|0841010
|align=right|{{coord|38.762823|-102.795366|format=dms}}
|-
|[[Kremmling, Colorado|Kremmling]]
|[http://www.townofkremmling.org/ Town of Kremmling]
|{{sort|1904-05-14|May 14, 1904}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Grand County, Colorado|Grand County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Kremmling.pdf map]
|align=center|{{nts|129}}
|{{change|invert=on|1404|1444}}
|align=right|{{ntsh|139}}1051 mi<sup>−2</sup> <br/>406 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|144}}1.3231 mi<sup>−2</sup> <br/>3.4269 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|144}}1.3231 mi<sup>−2</sup> <br/>3.4269 km<sup>−2</sup>
|align=center|0841560
|align=right|{{coord|40.056543|-106.378160|format=dms}}
|-
|[[La Jara, Colorado|La Jara]]
|[http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=298 Town of La Jara]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|{{sort|1910-11-11|November 11, 1910}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Conejos County, Colorado|Conejos County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/La%20Jara.pdf map]
|align=center|{{nts|160}}
|{{change|invert=on|817|818}}
|align=right|{{ntsh|42}}2071 mi<sup>−2</sup> <br/>800 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|216}}0.3955 mi<sup>−2</sup> <br/>1.0244 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|216}}0.3955 mi<sup>−2</sup> <br/>1.0244 km<sup>−2</sup>
|align=center|0842055
|align=right|{{coord|37.273562|-105.959821|format=dms}}
|-
|[[La Junta, Colorado|La Junta]]
|[https://web.archive.org/web/20050612074142/http://www.ci.la-junta.co.us/ City of La Junta]
|{{sort|1881-04-23|April 23, 1881}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Otero County, Colorado|Otero County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/La%20Junta.pdf map]
|align=center|{{nts|58}}
|{{change|invert=on|6964|7077}}
|align=right|{{ntsh|29}}2347 mi<sup>−2</sup> <br/>906 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|98}}3.0159 mi<sup>−2</sup> <br/>7.8112 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|96}}0.0059 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0152 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|98}}3.0218 mi<sup>−2</sup> <br/>7.8265 km<sup>−2</sup>
|align=center|0842110
|align=right|{{coord|37.979414|-103.547336|format=dms}}
|-
|[[La Veta, Colorado|La Veta]]
|[http://www.townoflaveta-co.gov/ Town of La Veta]
|{{sort|1886-06-16|June 16, 1886}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Huerfano County, Colorado|Huerfano County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/La%20Veta.pdf map]
|align=center|{{nts|166}}
|{{change|invert=on|758|800}}
|align=right|{{ntsh|203}}560 mi<sup>−2</sup> <br/>216 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|142}}1.3665 mi<sup>−2</sup> <br/>3.5392 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|142}}1.3665 mi<sup>−2</sup> <br/>3.5392 km<sup>−2</sup>
|align=center|0844100
|align=right|{{coord|37.508562|-105.008487|format=dms}}
|-
|[[Lafayette, Colorado|Lafayette]]
|[http://www.cityoflafayette.com/ City of Lafayette]
|{{sort|1890-01-06|January 6, 1890}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Boulder County, Colorado|Boulder County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Lafayette.pdf map]
|align=center|{{nts|26}}
|{{change|invert=on|27081|24453}}
|align=right|{{ntsh|20}}2874 mi<sup>−2</sup> <br/>1110 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|46}}9.3201 mi<sup>−2</sup> <br/>24.1389 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|23}}0.2028 mi<sup>−2</sup> <br/>0.5253 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|46}}9.5229 mi<sup>−2</sup> <br/>24.6642 km<sup>−2</sup>
|align=center|0841835
|align=right|{{coord|39.995268|-105.099620|format=dms}}
|-
|[[Lake City, Colorado|Lake City]]
|[http://www.townoflakecity.us/ Town of Lake City]
|{{sort|1884-09-19|September 19, 1884}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Hinsdale County, Colorado|Hinsdale County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Lake%20City.pdf map]
|align=center|{{nts|210}}
|{{change|invert=on|378|408}}
|align=right|{{ntsh|214}}471 mi<sup>−2</sup> <br/>182 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|176}}0.8321 mi<sup>−2</sup> <br/>2.1551 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|87}}0.0097 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0250 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|174}}0.8417 mi<sup>−2</sup> <br/>2.1801 km<sup>−2</sup>
|align=center|0842330
|align=right|{{coord|38.030504|-107.310176|format=dms}}
|-
|[[Lakeside, Colorado|Lakeside]]<ref name=Lakeside>[[Lakeside, Colorado|Lakeside]] is served by the [[Denver, Colorado|Denver]] [[United States Postal Service|Post Office]].</ref>
|[http://www.dola.colorado.gov/dlg/local_governments/lgov_jefferson.html Town of Lakeside]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|{{sort|1907-11-25|November 25, 1907}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Jefferson County, Colorado|Jefferson County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Lakeside.pdf map]
|align=center|{{nts|271}}
|{{change|invert=on|8|8}}
|align=right|{{ntsh|269}}43 mi<sup>−2</sup> <br/>16 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|257}}0.1876 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4860 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|55}}0.0607 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1573 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|242}}0.2484 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6432 km<sup>−2</sup>
|align=center|0842495
|align=right|{{coord|39.779075|-105.057825|format=dms}}
|-
|[[Lakewood, Colorado|Lakewood]]
|[http://www.ci.lakewood.co.us/ City of Lakewood]
|{{sort|1969-06-24|June 24, 1969}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Jefferson County, Colorado|Jefferson County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Lakewood.pdf map]
|align=center|{{nts|5}}
|{{change|invert=on|149643|142980}}
|align=right|{{ntsh|13}}3434 mi<sup>−2</sup> <br/>1326 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|7}}42.8725 mi<sup>−2</sup> <br/>111.0391 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|6}}1.1800 mi<sup>−2</sup> <br/>3.0563 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|7}}44.0525 mi<sup>−2</sup> <br/>114.0954 km<sup>−2</sup>
|align=center|0843000
|align=right|{{coord|39.698942|-105.117551|format=dms}}
|-
|[[Lamar, Colorado|Lamar]]
|[http://www.ci.lamar.co.us/ City of Lamar]
|{{sort|1886-12-05|December 5, 1886}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Prowers County, Colorado|Prowers County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Lamar.pdf map]
|align=center|{{nts|55}}
|{{change|invert=on|7608|7804}}
|align=right|{{ntsh|85}}1546 mi<sup>−2</sup> <br/>597 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|71}}5.0305 mi<sup>−2</sup> <br/>13.0288 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|121}}0.0002 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0006 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|71}}5.0307 mi<sup>−2</sup> <br/>13.0294 km<sup>−2</sup>
|align=center|0843110
|align=right|{{coord|38.074729|-102.616682|format=dms}}
|-
|[[Larkspur, Colorado|Larkspur]]
|[http://www.townoflarkspur.org/ Town of Larkspur]
|{{sort|1979-99-99|1979}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Douglas County, Colorado|Douglas County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Larkspur.pdf map]
|align=center|{{nts|236}}
|{{change|invert=on|198|183}}
|align=right|{{ntsh|261}}124 mi<sup>−2</sup> <br/>48 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|134}}1.5609 mi<sup>−2</sup> <br/>4.0426 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|134}}1.5609 mi<sup>−2</sup> <br/>4.0426 km<sup>−2</sup>
|align=center|0843550
|align=right|{{coord|39.229776|-104.885758|format=dms}}
|-
|[[Las Animas, Colorado|Las Animas]]
|[https://web.archive.org/web/20110502071348/http://bentcounty.org/las-animas-about/ City of Las Animas]
|{{sort|1886-05-15|May 15, 1886}}
|[[#Statutory city|statutory city]]
|[[Bent County, Colorado|Bent County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Las%20Animas.pdf map]
|align=center|{{nts|110}}
|{{change|invert=on|2198|2410}}
|align=right|{{ntsh|93}}1390 mi<sup>−2</sup> <br/>537 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|131}}1.6200 mi<sup>−2</sup> <br/>4.1957 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|58}}0.0459 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1188 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|133}}1.6658 mi<sup>−2</sup> <br/>4.3145 km<sup>−2</sup>
|align=center|0843660
|align=right|{{coord|38.069668|-103.223229|format=dms}}
|-
|[[LaSalle, Colorado|LaSalle]]
|[http://www.lasalletown.com/ Town of LaSalle]
|{{sort|1910-99-99|1910}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/LaSalle.pdf map]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|align=center|{{nts|113}}
|{{change|invert=on|2047|1955}}
|align=right|{{ntsh|37}}2231 mi<sup>−2</sup> <br/>861 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|167}}0.9101 mi<sup>−2</sup> <br/>2.3572 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|167}}0.9101 mi<sup>−2</sup> <br/>2.3572 km<sup>−2</sup>
|align=center|0843605
|align=right|{{coord|40.348525|-104.705927|format=dms}}
|-
|[[Leadville, Colorado|Leadville]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094526/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=275 City of Leadville]
|{{sort|1878-02-18|February 18, 1878}}
|[[#Statutory city|statutory city]]
|[[Lake County, Colorado|Lake County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Leadville.pdf map]
|align=center|{{nts|99}}
|{{change|invert=on|2595|2602}}
|align=right|{{ntsh|30}}2339 mi<sup>−2</sup> <br/>903 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|154}}1.1029 mi<sup>−2</sup> <br/>2.8565 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|154}}1.1029 mi<sup>−2</sup> <br/>2.8565 km<sup>−2</sup>
|align=center|0844320
|align=right|{{coord|39.246693|-106.293509|format=dms}}
|-
|[[Limon, Colorado|Limon]]
|[http://www.townoflimon.com/ Town of Limon]
|{{sort|1909-11-18|November 18, 1909}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Lincoln County, Colorado|Lincoln County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Limon.pdf map]
|align=center|{{nts|115}}
|{{change|invert=on|1887|1880}}
|align=right|{{ntsh|194}}609 mi<sup>−2</sup> <br/>235 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|97}}3.0516 mi<sup>−2</sup> <br/>7.9037 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|67}}0.0317 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0821 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|97}}3.0833 mi<sup>−2</sup> <br/>7.9858 km<sup>−2</sup>
|align=center|0844980
|align=right|{{coord|39.264844|-103.683757|format=dms}}
|-
|[[Littleton, Colorado|Littleton]]
|[http://www.littletongov.org/ City of Littleton]
|{{sort|1890-03-13|March 13, 1890}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Arapahoe County, Colorado|Arapahoe County]]<ref name=County_Seat/><br/>[[Jefferson County, Colorado|Jefferson County]]<br/>[[Douglas County, Colorado|Douglas County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Littleton.pdf map]
|align=center|{{nts|20}}
|{{change|invert=on|44669|41737}}
|align=right|{{ntsh|12}}3476 mi<sup>−2</sup> <br/>1342 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|32}}12.7355 mi<sup>−2</sup> <br/>32.9849 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|7}}1.1279 mi<sup>−2</sup> <br/>2.9212 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|30}}13.8634 mi<sup>−2</sup> <br/>35.9061 km<sup>−2</sup>
|align=center|0845255
|align=right|{{coord|39.590375|-105.020084|format=dms}}
|-
|[[Lochbuie, Colorado|Lochbuie]]
|[http://www.lochbuie.org/ Town of Lochbuie]
|{{sort|1974-05-99|May 1974}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]<br/>[[Adams County, Colorado|Adams County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Lochbuie.pdf map]
|align=center|{{nts|75}}
|{{change|invert=on|5302|4726}}
|align=right|{{ntsh|92}}1396 mi<sup>−2</sup> <br/>539 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|85}}3.7191 mi<sup>−2</sup> <br/>9.6325 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|72}}0.0230 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0595 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|85}}3.7421 mi<sup>−2</sup> <br/>9.6920 km<sup>−2</sup>
|align=center|0845530
|align=right|{{coord|40.010496|-104.724484|format=dms}}
|-
|[[Log Lane Village, Colorado|Log Lane Village]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094321/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=239 Town of Log Lane Village]
|{{sort|1956-06-12|June 12, 1956}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Morgan County, Colorado|Morgan County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Log%20Lane%20Village.pdf map]
|align=center|{{nts|156}}
|{{change|invert=on|872|873}}
|align=right|{{ntsh|18}}3173 mi<sup>−2</sup> <br/>1225 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|234}}0.2739 mi<sup>−2</sup> <br/>0.7093 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|234}}0.2739 mi<sup>−2</sup> <br/>0.7093 km<sup>−2</sup>
|align=center|0845695
|align=right|{{coord|40.270230|-103.829382|format=dms}}
|-
|[[Lone Tree, Colorado|Lone Tree]]
|[http://www.cityoflonetree.com/ City of Lone Tree]
|{{sort|1995-11-99|November 1995}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Douglas County, Colorado|Douglas County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Lone%20Tree.pdf map]
|align=center|{{nts|37}}
|{{change|invert=on|13545|10218}}
|align=right|{{ntsh|95}}1371 mi<sup>−2</sup> <br/>529 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|43}}9.6759 mi<sup>−2</sup> <br/>25.0604 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|43}}9.6759 mi<sup>−2</sup> <br/>25.0604 km<sup>−2</sup>
|align=center|0845955
|align=right|{{coord|39.530744|-104.871031|format=dms}}
|-
|[[Longmont, Colorado|Longmont]]
|[http://www.ci.longmont.co.us/ City of Longmont]
|{{sort|1885-11-15|November 15, 1885}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Boulder County, Colorado|Boulder County]]<br/>[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Longmont.pdf map]
|align=center|{{nts|13}}
|{{change|invert=on|90237|86270}}
|align=right|{{ntsh|15}}3299 mi<sup>−2</sup> <br/>1274 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|18}}27.2550 mi<sup>−2</sup> <br/>70.5901 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|3}}1.4700 mi<sup>−2</sup> <br/>3.8074 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|17}}28.7250 mi<sup>−2</sup> <br/>74.3974 km<sup>−2</sup>
|align=center|0845970
|align=right|{{coord|40.169842|-105.099006|format=dms}}
|-
|[[Louisville, Colorado|Louisville]]
|[http://www.ci.louisville.co.us/ City of Louisville]
|{{sort|1882-06-03|June 3, 1882}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Boulder County, Colorado|Boulder County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Louisville.pdf map]
|align=center|{{nts|31}}
|{{change|invert=on|20112|18376}}
|align=right|{{ntsh|26}}2461 mi<sup>−2</sup> <br/>950 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|52}}7.9598 mi<sup>−2</sup> <br/>20.6158 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|34}}0.1140 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2952 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|52}}8.0738 mi<sup>−2</sup> <br/>20.9110 km<sup>−2</sup>
|align=center|0846355
|align=right|{{coord|39.969532|-105.143215|format=dms}}
|-
|[[Loveland, Colorado|Loveland]]
|[http://www.ci.loveland.co.us/ City of Loveland]
|{{sort|1881-04-30|April 30, 1881}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Larimer County, Colorado|Larimer County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Loveland.pdf map]
|align=center|{{nts|14}}
|{{change|invert=on|72651|66859}}
|align=right|{{ntsh|40}}2102 mi<sup>−2</sup> <br/>812 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|12}}33.9341 mi<sup>−2</sup> <br/>87.8889 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|4}}1.4678 mi<sup>−2</sup> <br/>3.8017 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|11}}35.4019 mi<sup>−2</sup> <br/>91.6906 km<sup>−2</sup>
|align=center|0846465
|align=right|{{coord|40.416905|-105.063111|format=dms}}
|-
|[[Lyons, Colorado|Lyons]]
|[http://www.townoflyons.com/ Town of Lyons]
|{{sort|1891-04-10|April 10, 1891}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Boulder County, Colorado|Boulder County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Lyons.pdf map]
|align=center|{{nts|112}}
|{{change|invert=on|2108|2033}}
|align=right|{{ntsh|72}}1697 mi<sup>−2</sup> <br/>655 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|149}}1.2390 mi<sup>−2</sup> <br/>3.2090 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|78}}0.0163 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0423 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|148}}1.2554 mi<sup>−2</sup> <br/>3.2514 km<sup>−2</sup>
|align=center|0847070
|align=right|{{coord|40.223050|-105.268665|format=dms}}
|-
|[[Manassa, Colorado|Manassa]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094155/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=217 Town of Manassa]
|{{sort|1889-06-06|June 6, 1889}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Conejos County, Colorado|Conejos County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Manassa.pdf map]
|align=center|{{nts|145}}
|{{change|invert=on|978|991}}
|align=right|{{ntsh|138}}1052 mi<sup>−2</sup> <br/>406 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|164}}0.9312 mi<sup>−2</sup> <br/>2.4118 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|164}}0.9312 mi<sup>−2</sup> <br/>2.4118 km<sup>−2</sup>
|align=center|0848060
|align=right|{{coord|37.173841|-105.937275|format=dms}}
|-
|[[Mancos, Colorado|Mancos]]
|[http://www.mancoscolorado.com/ Town of Mancos]
|{{sort|1894-11-30|November 30, 1894}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Montezuma County, Colorado|Montezuma County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Mancos.pdf map]
|align=center|{{nts|132}}
|{{change|invert=on|1377|1336}}
|align=right|{{ntsh|39}}2132 mi<sup>−2</sup> <br/>823 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|192}}0.6383 mi<sup>−2</sup> <br/>1.6532 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|192}}0.6383 mi<sup>−2</sup> <br/>1.6532 km<sup>−2</sup>
|align=center|0848115
|align=right|{{coord|37.346597|-108.293856|format=dms}}
|-
|[[Manitou Springs, Colorado|Manitou Springs]]
|[https://web.archive.org/web/20071211055908/http://www.manitousprings-co.gov/ City of Manitou Springs]
|{{sort|1888-01-25|January 25, 1888}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[El Paso County, Colorado|El Paso County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Manitou%20Springs.pdf map]
|align=center|{{nts|74}}
|{{change|invert=on|5314|4992}}
|align=right|{{ntsh|77}}1662 mi<sup>−2</sup> <br/>642 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|93}}3.1565 mi<sup>−2</sup> <br/>8.1753 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|94}}3.1565 mi<sup>−2</sup> <br/>8.1753 km<sup>−2</sup>
|align=center|0848445
|align=right|{{coord|38.857602|-104.912429|format=dms}}
|-
|[[Manzanola, Colorado|Manzanola]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094351/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=245 Town of Manzanola]
|{{sort|1900-07-09|July 9, 1900}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Otero County, Colorado|Otero County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Manzanola.pdf map]
|align=center|{{nts|204}}
|{{change|invert=on|425|434}}
|align=right|{{ntsh|84}}1556 mi<sup>−2</sup> <br/>601 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|233}}0.2764 mi<sup>−2</sup> <br/>0.7158 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|233}}0.2764 mi<sup>−2</sup> <br/>0.7158 km<sup>−2</sup>
|align=center|0848500
|align=right|{{coord|38.108825|-103.866778|format=dms}}
|-
|[[Marble, Colorado|Marble]]
|[http://www.townofmarble.org/ Town of Marble] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120323161657/http://www.townofmarble.org/ |date=2012-03-23 }}
|{{sort|1899-99-99|1899}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Gunnison County, Colorado|Gunnison County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Marble.pdf map]
|align=center|{{nts|248}}
|{{change|invert=on|131|131}}
|align=right|{{ntsh|234}}330 mi<sup>−2</sup> <br/>127 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|217}}0.3945 mi<sup>−2</sup> <br/>1.0218 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|217}}0.3945 mi<sup>−2</sup> <br/>1.0218 km<sup>−2</sup>
|align=center|0848555
|align=right|{{coord|39.071817|-107.190467|format=dms}}
|-
|[[Mead, Colorado|Mead]]
|[https://web.archive.org/web/20080213205920/http://mead-co.gov/ Town of Mead]
|{{sort|1908-03-17|March 17, 1908}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Mead.pdf map]
|align=center|{{nts|84}}
|{{change|invert=on|4104|3405}}
|align=right|{{ntsh|229}}369 mi<sup>−2</sup> <br/>142 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|39}}10.8107 mi<sup>−2</sup> <br/>27.9996 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|45}}0.0847 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2194 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|39}}10.8954 mi<sup>−2</sup> <br/>28.2191 km<sup>−2</sup>
|align=center|0849600
|align=right|{{coord|40.226983|-104.988312|format=dms}}
|-
|[[Meeker, Colorado|Meeker]]
|[http://www.townofmeeker.org/ Town of Meeker]
|{{sort|1885-11-10|November 10, 1885}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Rio Blanco County, Colorado|Rio Blanco County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Meeker.pdf map]
|align=center|{{nts|105}}
|{{change|invert=on|2429|2475}}
|align=right|{{ntsh|184}}711 mi<sup>−2</sup> <br/>275 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|88}}3.5052 mi<sup>−2</sup> <br/>9.0785 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|88}}3.5052 mi<sup>−2</sup> <br/>9.0785 km<sup>−2</sup>
|align=center|0849875
|align=right|{{coord|40.049800|-107.895355|format=dms}}
|-
|[[Merino, Colorado|Merino]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094632/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=289 Town of Merino]
|{{sort|1917-01-04|January 4, 1917}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Logan County, Colorado|Logan County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Merino.pdf map]
|align=center|{{nts|219}}
|{{change|invert=on|282|284}}
|align=right|{{ntsh|78}}1650 mi<sup>−2</sup> <br/>637 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|259}}0.1673 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4332 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|259}}0.1673 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4332 km<sup>−2</sup>
|align=center|0850040
|align=right|{{coord|40.484825|-103.353616|format=dms}}
|-
|[[Milliken, Colorado|Milliken]]
|[https://web.archive.org/web/20071224052759/http://town.milliken.co.us/ Town of Milliken]
|{{sort|1910-10-01|October 1, 1910}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Milliken.pdf map]
|align=center|{{nts|67}}
|{{change|invert=on|6091|5610}}
|align=right|{{ntsh|215}}471 mi<sup>−2</sup> <br/>182 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|33}}12.5898 mi<sup>−2</sup> <br/>32.6074 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|46}}0.0844 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2187 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|33}}12.6742 mi<sup>−2</sup> <br/>32.8261 km<sup>−2</sup>
|align=center|0850480
|align=right|{{coord|40.310502|-104.858384|format=dms}}
|-
|[[Minturn, Colorado|Minturn]]
|[http://www.minturn.org/ Town of Minturn]
|{{sort|1904-11-23|November 23, 1904}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Eagle County, Colorado|Eagle County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Minturn.pdf map]
|align=center|{{nts|143}}
|{{change|invert=on|1035|1027}}
|align=right|{{ntsh|260}}134 mi<sup>−2</sup> <br/>52 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|54}}7.6599 mi<sup>−2</sup> <br/>19.8389 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|25}}0.1804 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4672 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|53}}7.8402 mi<sup>−2</sup> <br/>20.3061 km<sup>−2</sup>
|align=center|0850920
|align=right|{{coord|39.535508|-106.381727|format=dms}}
|-
|[[Moffat, Colorado|Moffat]]
|[https://web.archive.org/web/20090831090346/http://www.moffatcolorado.org/index.html Town of Moffat]
|{{sort|1911-04-20|April 20, 1911}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Saguache County, Colorado|Saguache County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Moffat.pdf map]
|align=center|{{nts|252}}
|{{change|invert=on|116|116}}
|align=right|{{ntsh|265}}83 mi<sup>−2</sup> <br/>32 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|141}}1.4014 mi<sup>−2</sup> <br/>3.6296 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|141}}1.4014 mi<sup>−2</sup> <br/>3.6296 km<sup>−2</sup>
|align=center|0851250
|align=right|{{coord|38.001997|-105.905455|format=dms}}
|-
|[[Monte Vista, Colorado|Monte Vista]]
|[http://www.ci.monte-vista.co.us/ City of Monte Vista] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080124121400/http://www.ci.monte-vista.co.us/ |date=2008-01-24 }}
|{{sort|1886-09-27|September 27, 1886}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Rio Grande County, Colorado|Rio Grande County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Monte%20Vista.pdf map]
|align=center|{{nts|82}}
|{{change|invert=on|4311|4444}}
|align=right|{{ntsh|73}}1692 mi<sup>−2</sup> <br/>653 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|105}}2.5927 mi<sup>−2</sup> <br/>6.7150 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|76}}0.0179 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0465 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|106}}2.6106 mi<sup>−2</sup> <br/>6.7614 km<sup>−2</sup>
|align=center|0851635
|align=right|{{coord|37.578541|-106.150630|format=dms}}
|-
|[[Montezuma, Colorado|Montezuma]]
|[http://www.dola.colorado.gov/dlg/local_governments/lgov_summit.html Town of Montezuma]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|{{sort|1882-99-99|1882}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Summit County, Colorado|Summit County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Montezuma.pdf map]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|align=center|{{nts|262}}
|{{change|invert=on|67|65}}
|align=right|{{ntsh|163}}833 mi<sup>−2</sup> <br/>321 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|269}}0.0793 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2053 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|269}}0.0793 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2053 km<sup>−2</sup>
|align=center|0851690
|align=right|{{coord|39.581706|-105.868071|format=dms}}
|-
|[[Montrose, Colorado|Montrose]]
|[http://www.cityofmontrose.org/ City of Montrose]
|{{sort|1882-05-01|May 1, 1882}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Montrose County, Colorado|Montrose County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Montrose.pdf map]
|align=center|{{nts|32}}
|{{change|invert=on|19045|19132}}
|align=right|{{ntsh|134}}1080 mi<sup>−2</sup> <br/>417 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|24}}17.6085 mi<sup>−2</sup> <br/>45.6058 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|24}}17.6085 mi<sup>−2</sup> <br/>45.6058 km<sup>−2</sup>
|align=center|0851745
|align=right|{{coord|38.469173|-107.860682|format=dms}}
|-
|[[Monument, Colorado|Monument]]
|[http://www.townofmonument.net/ Town of Monument]
|{{sort|1881-05-14|May 14, 1881}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[El Paso County, Colorado|El Paso County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Monument.pdf map]
|align=center|{{nts|65}}
|{{change|invert=on|6391|5530}}
|align=right|{{ntsh|160}}861 mi<sup>−2</sup> <br/>333 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|60}}6.7534 mi<sup>−2</sup> <br/>17.4913 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|57}}0.0497 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1288 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|60}}6.8031 mi<sup>−2</sup> <br/>17.6200 km<sup>−2</sup>
|align=center|0851800
|align=right|{{coord|39.074698|-104.843906|format=dms}}
|-
|[[Morrison, Colorado|Morrison]]
|[http://town.morrison.co.us/ Town of Morrison]
|{{sort|1906-01-29|January 29, 1906}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Jefferson County, Colorado|Jefferson County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Morrison.pdf map]
|align=center|{{nts|203}}
|{{change|invert=on|431|428}}
|align=right|{{ntsh|252}}197 mi<sup>−2</sup> <br/>76 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|117}}2.1886 mi<sup>−2</sup> <br/>5.6683 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|103}}0.0035 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0089 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|118}}2.1920 mi<sup>−2</sup> <br/>5.6773 km<sup>−2</sup>
|align=center|0852075
|align=right|{{coord|39.625613|-105.207919|format=dms}}
|-
|[[Mount Crested Butte, Colorado|Mount Crested Butte]]<ref name=Mount_Crested_Butte>[[Mount Crested Butte, Colorado|Mount Crested Butte]] is served by the [[Crested Butte, Colorado|Crested Butte]] [[United States Postal Service|Post Office]].</ref>
|[http://www.mtcrestedbuttecolorado.us/ Town of Mount Crested Butte]
|{{sort|1973-99-99|1973}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Gunnison County, Colorado|Gunnison County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Mount%20Crested%20Butte.pdf map]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|align=center|{{nts|193}}
|{{change|invert=on|522|507}}
|align=right|{{ntsh|249}}233 mi<sup>−2</sup> <br/>90 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|116}}2.2187 mi<sup>−2</sup> <br/>5.7463 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|117}}2.2187 mi<sup>−2</sup> <br/>5.7463 km<sup>−2</sup>
|align=center|0852570
|align=right|{{coord|38.908453|-106.958673|format=dms}}
|-
|[[Mountain View, Colorado|Mountain View]]<ref name=Mountain_View>[[Mountain View, Colorado|Mountain View]] is served by the [[Denver, Colorado|Denver]] [[United States Postal Service|Post Office]].</ref>
|[http://www.mountainviewco.org/ Town of Mountain View] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160110143822/http://www.mountainviewco.org/ |date=2016-01-10 }}
|{{sort|1904-10-11|October 11, 1904}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Jefferson County, Colorado|Jefferson County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Mountain%20View.pdf map]
|align=center|{{nts|131}}
|{{change|invert=on|1387|1320}}
|align=right|{{ntsh|1}}14702 mi<sup>−2</sup> <br/>5677 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|268}}0.0930 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2408 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|268}}0.0930 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2408 km<sup>−2</sup>
|align=center|0852350
|align=right|{{coord|39.774776|-105.056711|format=dms}}
|-
|[[Mountain Village, Colorado|Mountain Village]]
|[http://www.mountain-village.co.us/ Town of Mountain Village]
|{{sort|1995-03-10|March 10, 1995}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[San Miguel County, Colorado|San Miguel County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Mountain%20Village.pdf map]
|align=center|{{nts|161}}
|{{change|invert=on|809|801}}
|align=right|{{ntsh|248}}238 mi<sup>−2</sup> <br/>92 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|91}}3.3783 mi<sup>−2</sup> <br/>8.7498 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|91}}3.3783 mi<sup>−2</sup> <br/>8.7498 km<sup>−2</sup>
|align=center|0852550
|align=right|{{coord|37.932377|-107.857854|format=dms}}
|-
|[[Naturita, Colorado|Naturita]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094612/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=285 Town of Naturita]
|{{sort|1951-11-30|November 30, 1951}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Montrose County, Colorado|Montrose County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Naturita.pdf map]
|align=center|{{nts|191}}
|{{change|invert=on|530|546}}
|align=right|{{ntsh|176}}764 mi<sup>−2</sup> <br/>295 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|190}}0.6872 mi<sup>−2</sup> <br/>1.7798 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|191}}0.6872 mi<sup>−2</sup> <br/>1.7798 km<sup>−2</sup>
|align=center|0853120
|align=right|{{coord|38.218554|-108.568286|format=dms}}
|-
|[[Nederland, Colorado|Nederland]]
|[http://www.town.nederland.co.us/ Town of Nederland]
|{{sort|1885-11-15|November 15, 1885}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Boulder County, Colorado|Boulder County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Nederland.pdf map]
|align=center|{{nts|126}}
|{{change|invert=on|1504|1445}}
|align=right|{{ntsh|144}}1009 mi<sup>−2</sup> <br/>389 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|137}}1.4781 mi<sup>−2</sup> <br/>3.8283 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|50}}0.0694 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1797 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|135}}1.5475 mi<sup>−2</sup> <br/>4.0080 km<sup>−2</sup>
|align=center|0853175
|align=right|{{coord|39.963815|-105.505864|format=dms}}
|-
|[[New Castle, Colorado|New Castle]]
|[http://www.newcastlecolorado.org/ Town of New Castle]
|{{sort|1890-03-27|March 27, 1890}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Garfield County, Colorado|Garfield County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/New%20Castle.pdf map]
|align=center|{{nts|80}}
|{{change|invert=on|4608|4518}}
|align=right|{{ntsh|68}}1721 mi<sup>−2</sup> <br/>665 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|103}}2.6574 mi<sup>−2</sup> <br/>6.8826 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|66}}0.0325 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0842 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|103}}2.6899 mi<sup>−2</sup> <br/>6.9669 km<sup>−2</sup>
|align=center|0853395
|align=right|{{coord|39.578289|-107.526243|format=dms}}
|-
|[[Northglenn, Colorado|Northglenn]]
|[http://www.northglenn.org/ City of Northglenn]
|{{sort|1969-04-19|April 19, 1969}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Adams County, Colorado|Adams County]]<br/>[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Northglenn.pdf map]
|align=center|{{nts|21}}
|{{change|invert=on|38596|35789}}
|align=right|{{ntsh|5}}5098 mi<sup>−2</sup> <br/>1968 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|58}}7.3558 mi<sup>−2</sup> <br/>19.0514 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|40}}0.0923 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2391 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|58}}7.4481 mi<sup>−2</sup> <br/>19.2905 km<sup>−2</sup>
|align=center|0854330
|align=right|{{coord|39.911166|-104.978840|format=dms}}
|-
|[[Norwood, Colorado|Norwood]]
|[https://web.archive.org/web/20080418093625/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=140 Town of Norwood]
|{{sort|1903-08-20|August 20, 1903}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[San Miguel County, Colorado|San Miguel County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Norwood.pdf map]
|align=center|{{nts|190}}
|{{change|invert=on|554|518}}
|align=right|{{ntsh|55}}1869 mi<sup>−2</sup> <br/>722 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|232}}0.2900 mi<sup>−2</sup> <br/>0.7511 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|232}}0.2900 mi<sup>−2</sup> <br/>0.7511 km<sup>−2</sup>
|align=center|0854880
|align=right|{{coord|38.128846|-108.291711|format=dms}}
|-
|[[Nucla, Colorado|Nucla]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094024/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=190 Town of Nucla]
|{{sort|1915-03-14|March 14, 1915}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Montrose County, Colorado|Montrose County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Nucla.pdf map]
|align=center|{{nts|173}}
|{{change|invert=on|704|711}}
|align=right|{{ntsh|149}}963 mi<sup>−2</sup> <br/>372 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|186}}0.7195 mi<sup>−2</sup> <br/>1.8634 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|187}}0.7195 mi<sup>−2</sup> <br/>1.8634 km<sup>−2</sup>
|align=center|0854935
|align=right|{{coord|38.266534|-108.548716|format=dms}}
|-
|[[Nunn, Colorado|Nunn]]
|[http://www.nunncolorado.com/ Town of Nunn]
|{{sort|1908-03-28|March 28, 1908}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Nunn.pdf map]
|align=center|{{nts|201}}
|{{change|invert=on|440|416}}
|align=right|{{ntsh|257}}140 mi<sup>−2</sup> <br/>54 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|95}}3.1165 mi<sup>−2</sup> <br/>8.0717 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|95}}3.1165 mi<sup>−2</sup> <br/>8.0717 km<sup>−2</sup>
|align=center|0855045
|align=right|{{coord|40.711917|-104.789804|format=dms}}
|-
|[[Oak Creek, Colorado|Oak Creek]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094341/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=243 Town of Oak Creek]
|{{sort|1907-12-26|December 26, 1907}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Routt County, Colorado|Routt County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Oak%20Creek.pdf map]
|align=center|{{nts|154}}
|{{change|invert=on|892|884}}
|align=right|{{ntsh|25}}2545 mi<sup>−2</sup> <br/>983 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|225}}0.3442 mi<sup>−2</sup> <br/>0.8916 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|225}}0.3442 mi<sup>−2</sup> <br/>0.8916 km<sup>−2</sup>
|align=center|0855155
|align=right|{{coord|40.273991|-106.957083|format=dms}}
|-
|[[Olathe, Colorado|Olathe]]
|[https://web.archive.org/web/20110813145317/http://ci.olathe.co.us/ Town of Olathe]
|{{sort|1907-10-16|October 16, 1907}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Montrose County, Colorado|Montrose County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Olathe.pdf map]
|align=center|{{nts|118}}
|{{change|invert=on|1804|1849}}
|align=right|{{ntsh|114}}1247 mi<sup>−2</sup> <br/>482 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|139}}1.4509 mi<sup>−2</sup> <br/>3.7579 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|139}}1.4509 mi<sup>−2</sup> <br/>3.7579 km<sup>−2</sup>
|align=center|0855540
|align=right|{{coord|38.608319|-107.982841|format=dms}}
|-
|[[Olney Springs, Colorado|Olney Springs]]
|[https://web.archive.org/web/20080418095203/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=40 Town of Olney Springs]
|{{sort|1912-05-27|May 27, 1912}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Crowley County, Colorado|Crowley County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Olney%20Springs.pdf map]
|align=center|{{nts|215}}
|{{change|invert=on|334|345}}
|align=right|{{ntsh|97}}1363 mi<sup>−2</sup> <br/>526 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|248}}0.2406 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6231 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|249}}0.2406 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6231 km<sup>−2</sup>
|align=center|0855705
|align=right|{{coord|38.166274|-103.944491|format=dms}}
|-
|[[Ophir, Colorado|Ophir]]
|[http://www.town-ophir.co.gov/ Town of Ophir] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080513061640/http://www.town-ophir.co.gov/ |date=2008-05-13 }}
|{{sort|1881-99-99|1881}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[San Miguel County, Colorado|San Miguel County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Ophir.pdf map]
|align=center|{{nts|240}}
|{{change|invert=on|167|159}}
|align=right|{{ntsh|151}}932 mi<sup>−2</sup> <br/>360 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|258}}0.1759 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4555 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|258}}0.1759 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4555 km<sup>−2</sup>
|align=center|0855870
|align=right|{{coord|37.856840|-107.829023|format=dms}}
|-
|[[Orchard City, Colorado|Orchard City]]
|[http://www.orchardcityco.org/ Town of Orchard City]
|{{sort|1912-05-25|May 25, 1912}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Delta County, Colorado|Delta County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Orchard%20City.pdf map]
|align=center|{{nts|91}}
|{{change|invert=on|3025|3119}}
|align=right|{{ntsh|244}}268 mi<sup>−2</sup> <br/>104 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|37}}11.4068 mi<sup>−2</sup> <br/>29.5435 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|93}}0.0072 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0186 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|37}}11.4140 mi<sup>−2</sup> <br/>29.5621 km<sup>−2</sup>
|align=center|0855980
|align=right|{{coord|38.814059|-107.967542|format=dms}}
|-
|[[Ordway, Colorado|Ordway]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094130/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=206 Town of Ordway]
|{{sort|1900-09-04|September 4, 1900}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Crowley County, Colorado|Crowley County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Ordway.pdf map]
|align=center|{{nts|141}}
|{{change|invert=on|1059|1080}}
|align=right|{{ntsh|98}}1346 mi<sup>−2</sup> <br/>520 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|181}}0.7714 mi<sup>−2</sup> <br/>1.9980 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|182}}0.7714 mi<sup>−2</sup> <br/>1.9980 km<sup>−2</sup>
|align=center|0856145
|align=right|{{coord|38.220898|-103.756679|format=dms}}
|-
|[[Otis, Colorado|Otis]]
|[https://web.archive.org/web/20080418093636/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=143 Town of Otis]
|{{sort|1917-03-27|March 27, 1917}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Washington County, Colorado|Washington County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Otis.pdf map]
|align=center|{{nts|199}}
|{{change|invert=on|468|475}}
|align=right|{{ntsh|122}}1145 mi<sup>−2</sup> <br/>442 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|213}}0.4130 mi<sup>−2</sup> <br/>1.0697 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|213}}0.4130 mi<sup>−2</sup> <br/>1.0697 km<sup>−2</sup>
|align=center|0856365
|align=right|{{coord|40.150129|-102.962138|format=dms}}
|-
|[[Ouray, Colorado|Ouray]]
|[http://www.ci.ouray.co.us/ City of Ouray]
|{{sort|1884-03-24|March 24, 1884}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Ouray County, Colorado|Ouray County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Ouray.pdf map]
|align=center|{{nts|144}}
|{{change|invert=on|1021|1000}}
|align=right|{{ntsh|120}}1150 mi<sup>−2</sup> <br/>444 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|169}}0.8809 mi<sup>−2</sup> <br/>2.2816 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|169}}0.8809 mi<sup>−2</sup> <br/>2.2816 km<sup>−2</sup>
|align=center|0856420
|align=right|{{coord|38.027430|-107.673580|format=dms}}
|-
|[[Ovid, Colorado|Ovid]]
|[http://www.ovidcolorado.com/ Town of Ovid]
|{{sort|1925-12-21|December 21, 1925}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Sedgwick County, Colorado|Sedgwick County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Ovid.pdf map]
|align=center|{{nts|217}}
|{{change|invert=on|308|318}}
|align=right|{{ntsh|50}}1938 mi<sup>−2</sup> <br/>748 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|260}}0.1620 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4197 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|260}}0.1620 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4197 km<sup>−2</sup>
|align=center|0856475
|align=right|{{coord|40.960564|-102.388352|format=dms}}
|-
|[[Pagosa Springs, Colorado|Pagosa Springs]]
|[http://www.townofpagosasprings.com/ Town of Pagosa Springs]
|{{sort|1891-03-18|March 18, 1891}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Archuleta County, Colorado|Archuleta County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Pagosa%20Springs.pdf map]
|align=center|{{nts|119}}
|{{change|invert=on|1743|1727}}
|align=right|{{ntsh|230}}353 mi<sup>−2</sup> <br/>136 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|72}}4.8708 mi<sup>−2</sup> <br/>12.6154 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|70}}0.0261 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0675 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|72}}4.8969 mi<sup>−2</sup> <br/>12.6829 km<sup>−2</sup>
|align=center|0856860
|align=right|{{coord|37.263604|-107.003530|format=dms}}
|-
|[[Palisade, Colorado|Palisade]]
|[http://www.townofpalisade.org/ Town of Palisade]
|{{sort|1904-04-04|April 4, 1904}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Mesa County, Colorado|Mesa County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Palisade.pdf map]
|align=center|{{nts|97}}
|{{change|invert=on|2645|2692}}
|align=right|{{ntsh|27}}2436 mi<sup>−2</sup> <br/>941 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|155}}1.0807 mi<sup>−2</sup> <br/>2.7991 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|97}}0.0055 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0143 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|155}}1.0863 mi<sup>−2</sup> <br/>2.8134 km<sup>−2</sup>
|align=center|0856970
|align=right|{{coord|39.107404|-108.359087|format=dms}}
|-
|[[Palmer Lake, Colorado|Palmer Lake]]
|[https://web.archive.org/web/20050607075623/http://www.ci.palmer-lake.co.us/ Town of Palmer Lake]
|{{sort|1889-03-12|March 12, 1889}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[El Paso County, Colorado|El Paso County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Palmer%20Lake.pdf map]
|align=center|{{nts|100}}
|{{change|invert=on|2579|2420}}
|align=right|{{ntsh|166}}821 mi<sup>−2</sup> <br/>317 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|96}}3.0922 mi<sup>−2</sup> <br/>8.0088 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|73}}0.0216 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0560 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|96}}3.1138 mi<sup>−2</sup> <br/>8.0647 km<sup>−2</sup>
|align=center|0857025
|align=right|{{coord|39.113465|-104.899806|format=dms}}
|-
|[[Paoli, Colorado|Paoli]]
|[http://www.dola.colorado.gov/dlg/local_governments/lgov_phillips.html Town of Paoli]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|{{sort|1930-08-06|August 6, 1930}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Phillips County, Colorado|Phillips County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Paoli.pdf map]
|align=center|{{nts|269}}
|{{change|invert=on|33|34}}
|align=right|{{ntsh|263}}111 mi<sup>−2</sup> <br/>43 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|230}}0.3052 mi<sup>−2</sup> <br/>0.7905 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|230}}0.3052 mi<sup>−2</sup> <br/>0.7905 km<sup>−2</sup>
|align=center|0857245
|align=right|{{coord|40.612871|-102.472061|format=dms}}
|-
|[[Paonia, Colorado|Paonia]]
|[https://web.archive.org/web/20080418095213/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=42 Town of Paonia]
|{{sort|1902-09-03|September 3, 1902}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Delta County, Colorado|Delta County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Paonia.pdf map]
|align=center|{{nts|127}}
|{{change|invert=on|1413|1451}}
|align=right|{{ntsh|75}}1671 mi<sup>−2</sup> <br/>645 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|171}}0.8584 mi<sup>−2</sup> <br/>2.2231 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|171}}0.8584 mi<sup>−2</sup> <br/>2.2231 km<sup>−2</sup>
|align=center|0857300
|align=right|{{coord|38.869824|-107.591433|format=dms}}
|-
|[[Parachute, Colorado|Parachute]]
|[http://www.parachutecolorado.com/ Town of Parachute]
|{{sort|1908-04-01|April 1, 1908}}<ref name=Grand_Valley>[[Parachute, Colorado|Parachute]] was incorporated in 1908 as [[Parachute, Colorado|Grand Valley]].</ref>
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Garfield County, Colorado|Garfield County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Parachute.pdf map]
|align=center|{{nts|139}}
|{{change|invert=on|1098|1085}}
|align=right|{{ntsh|187}}682 mi<sup>−2</sup> <br/>263 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|132}}1.6081 mi<sup>−2</sup> <br/>4.1649 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|54}}0.0618 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1601 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|132}}1.6699 mi<sup>−2</sup> <br/>4.3250 km<sup>−2</sup>
|align=center|0857400
|align=right|{{coord|39.450047|-108.055481|format=dms}}
|-
|[[Parker, Colorado|Parker]]
|[http://www.parkeronline.org/ Town of Parker]
|{{sort|1981-05-99|May 1981}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Douglas County, Colorado|Douglas County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Parker.pdf map]
|align=center|{{nts|19}}
|{{change|invert=on|49857|45297}}
|align=right|{{ntsh|33}}2295 mi<sup>−2</sup> <br/>886 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|22}}21.1821 mi<sup>−2</sup> <br/>54.8613 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|91}}0.0080 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0208 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|22}}21.1901 mi<sup>−2</sup> <br/>54.8821 km<sup>−2</sup>
|align=center|0857630
|align=right|{{coord|39.504167|-104.773173|format=dms}}
|-
|[[Peetz, Colorado|Peetz]]
|[https://web.archive.org/web/20080418093652/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=148 Town of Peetz]
|{{sort|1917-05-17|May 17, 1917}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Logan County, Colorado|Logan County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Peetz.pdf map]
|align=center|{{nts|233}}
|{{change|invert=on|237|238}}
|align=right|{{ntsh|116}}1196 mi<sup>−2</sup> <br/>462 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|256}}0.1914 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4958 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|257}}0.1914 mi<sup>−2</sup> <br/>0.4958 km<sup>−2</sup>
|align=center|0858235
|align=right|{{coord|40.962046|-103.114231|format=dms}}
|-
|[[Pierce, Colorado|Pierce]]
|[https://web.archive.org/web/20080418093657/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=149 Town of Pierce]
|{{sort|1918-08-30|August 30, 1918}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Pierce.pdf map]
|align=center|{{nts|157}}
|{{change|invert=on|871|834}}
|align=right|{{ntsh|140}}1031 mi<sup>−2</sup> <br/>398 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|175}}0.8390 mi<sup>−2</sup> <br/>2.1730 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|176}}0.8390 mi<sup>−2</sup> <br/>2.1730 km<sup>−2</sup>
|align=center|0859005
|align=right|{{coord|40.633499|-104.755178|format=dms}}
|-
|[[Pitkin, Colorado|Pitkin]]
|[http://www.pitkincolorado.com/ Town of Pitkin]
|{{sort|1880-04-05|April 5, 1880}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Gunnison County, Colorado|Gunnison County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Pitkin.pdf map]
|align=center|{{nts|262}}
|{{change|invert=on|67|66}}
|align=right|{{ntsh|247}}248 mi<sup>−2</sup> <br/>96 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|237}}0.2700 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6992 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|237}}0.2700 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6992 km<sup>−2</sup>
|align=center|0859830
|align=right|{{coord|38.608612|-106.516466|format=dms}}
|-
|[[Platteville, Colorado|Platteville]]
|[http://www.plattevillegov.org/ Town of Platteville]
|{{sort|1887-01-01|January 1, 1887}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Platteville.pdf map]
|align=center|{{nts|98}}
|{{change|invert=on|2608|2485}}
|align=right|{{ntsh|157}}894 mi<sup>−2</sup> <br/>345 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|101}}2.8731 mi<sup>−2</sup> <br/>7.4413 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|85}}0.0103 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0266 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|101}}2.8834 mi<sup>−2</sup> <br/>7.4680 km<sup>−2</sup>
|align=center|0860160
|align=right|{{coord|40.216683|-104.824077|format=dms}}
|-
|[[Poncha Springs, Colorado|Poncha Springs]]
|[http://www.ponchaspringscolorado.us/ Town of Poncha Springs]
|{{sort|1880-12-16|December 16, 1880}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Chaffee County, Colorado|Chaffee County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Poncha%20Springs.pdf map]
|align=center|{{nts|165}}
|{{change|invert=on|764|737}}
|align=right|{{ntsh|240}}281 mi<sup>−2</sup> <br/>109 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|102}}2.7146 mi<sup>−2</sup> <br/>7.0307 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|102}}2.7146 mi<sup>−2</sup> <br/>7.0307 km<sup>−2</sup>
|align=center|0860600
|align=right|{{coord|38.518844|-106.072576|format=dms}}
|-
|[[Pritchett, Colorado|Pritchett]]
|[http://www.sangres.com/colorado/baca/pritchett.htm Town of Pritchett]
|{{sort|1923-99-99|1923}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Baca County, Colorado|Baca County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Pritchett.pdf map]
|align=center|{{nts|247}}
|{{change|invert=on|136|140}}
|align=right|{{ntsh|197}}588 mi<sup>−2</sup> <br/>227 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|251}}0.2330 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6036 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|252}}0.2330 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6036 km<sup>−2</sup>
|align=center|0861315
|align=right|{{coord|37.370009|-102.858749|format=dms}}
|-
|[[Pueblo, Colorado|Pueblo]]
|[http://www.pueblo.us/ City of Pueblo]
|{{sort|1885-11-15|November 15, 1885}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Pueblo County, Colorado|Pueblo County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Pueblo.pdf map]
|align=center|{{nts|9}}
|{{change|invert=on|108423|106595}}
|align=right|{{ntsh|44}}2020 mi<sup>−2</sup> <br/>780 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|5}}53.5917 mi<sup>−2</sup> <br/>138.8020 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|11}}0.7852 mi<sup>−2</sup> <br/>2.0337 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|5}}54.3770 mi<sup>−2</sup> <br/>140.8357 km<sup>−2</sup>
|align=center|0862000
|align=right|{{coord|38.269934|-104.612294|format=dms}}
|-
|[[Ramah, Colorado|Ramah]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094235/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=227 Town of Ramah]
|{{sort|1927-07-18|July 18, 1927}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[El Paso County, Colorado|El Paso County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Ramah.pdf map]
|align=center|{{nts|249}}
|{{change|invert=on|127|123}}
|align=right|{{ntsh|210}}517 mi<sup>−2</sup> <br/>200 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|243}}0.2454 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6356 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|245}}0.2454 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6356 km<sup>−2</sup>
|align=center|0862660
|align=right|{{coord|39.122238|-104.167334|format=dms}}
|-
|[[Rangely, Colorado|Rangely]]
|[http://www.rangely.com/ Town of Rangely]
|{{sort|1946-08-27|August 27, 1946}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Rio Blanco County, Colorado|Rio Blanco County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Rangely.pdf map]
|align=center|{{nts|104}}
|{{change|invert=on|2430|2365}}
|align=right|{{ntsh|200}}586 mi<sup>−2</sup> <br/>226 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|81}}4.1505 mi<sup>−2</sup> <br/>10.7496 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|81}}4.1505 mi<sup>−2</sup> <br/>10.7496 km<sup>−2</sup>
|align=center|0862880
|align=right|{{coord|40.095177|-108.756740|format=dms}}
|-
|[[Raymer, Colorado|Raymer]]<ref name=Raymer>[[Raymer, Colorado|Raymer]] is served by the [[New Raymer, Colorado|New Raymer]] [[United States Postal Service|Post Office]].</ref>
|[http://www.dola.colorado.gov/dlg/local_governments/lgov_weld.html Town of Raymer]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|{{sort|1919-99-99|1919}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Raymer.pdf map]
|align=center|{{nts|258}}
|{{change|invert=on|102|96}}
|align=right|{{ntsh|258}}139 mi<sup>−2</sup> <br/>54 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|187}}0.7188 mi<sup>−2</sup> <br/>1.8616 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|188}}0.7188 mi<sup>−2</sup> <br/>1.8616 km<sup>−2</sup>
|align=center|0863045
|align=right|{{coord|40.607758|-103.844329|format=dms}}
|-
|[[Red Cliff, Colorado|Red Cliff]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094602/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=283 Town of Red Cliff]
|{{sort|1880-12-18|December 18, 1880}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Eagle County, Colorado|Eagle County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Red%20Cliff.pdf map]
|align=center|{{nts|222}}
|{{change|invert=on|270|267}}
|align=right|{{ntsh|128}}1120 mi<sup>−2</sup> <br/>433 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|249}}0.2348 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6080 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|250}}0.2348 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6080 km<sup>−2</sup>
|align=center|0863265
|align=right|{{coord|39.509143|-106.370030|format=dms}}
|-
|[[Rico, Colorado|Rico]]
|[http://www.ricocolorado.org/gov/frame_gov.html Town of Rico]
|{{sort|1880-02-25|February 25, 1880}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Dolores County, Colorado|Dolores County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Rico.pdf map]
|align=center|{{nts|226}}
|{{change|invert=on|256|265}}
|align=right|{{ntsh|232}}346 mi<sup>−2</sup> <br/>134 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|183}}0.7567 mi<sup>−2</sup> <br/>1.9599 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|184}}0.7567 mi<sup>−2</sup> <br/>1.9599 km<sup>−2</sup>
|align=center|0864090
|align=right|{{coord|37.688569|-108.031434|format=dms}}
|-
|[[Ridgway, Colorado|Ridgway]]
|[http://www.town.ridgway.co.us/ Town of Ridgway]
|{{sort|1891-04-02|April 2, 1891}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Ouray County, Colorado|Ouray County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Ridgway.pdf map]
|align=center|{{nts|147}}
|{{change|invert=on|953|924}}
|align=right|{{ntsh|227}}399 mi<sup>−2</sup> <br/>154 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|113}}2.3350 mi<sup>−2</sup> <br/>6.0475 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|114}}2.3350 mi<sup>−2</sup> <br/>6.0475 km<sup>−2</sup>
|align=center|0864200
|align=right|{{coord|38.159128|-107.753111|format=dms}}
|-
|[[Rifle, Colorado|Rifle]]
|[http://www.rifleco.org/ City of Rifle]
|{{sort|1905-08-18|August 18, 1905}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Garfield County, Colorado|Garfield County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Rifle.pdf map]
|align=center|{{nts|49}}
|{{change|invert=on|9488|9172}}
|align=right|{{ntsh|96}}1367 mi<sup>−2</sup> <br/>528 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|59}}6.9404 mi<sup>−2</sup> <br/>17.9755 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|53}}0.0629 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1628 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|59}}7.0033 mi<sup>−2</sup> <br/>18.1384 km<sup>−2</sup>
|align=center|0864255
|align=right|{{coord|39.537565|-107.770345|format=dms}}
|-
|[[Rockvale, Colorado|Rockvale]]
|[https://web.archive.org/web/20080418093738/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=156 Town of Rockvale]
|{{sort|1886-09-30|September 30, 1886}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Fremont County, Colorado|Fremont County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Rockvale.pdf map]
|align=center|{{nts|194}}
|{{change|invert=on|498|487}}
|align=right|{{ntsh|246}}260 mi<sup>−2</sup> <br/>101 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|125}}1.9169 mi<sup>−2</sup> <br/>4.9648 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|126}}1.9169 mi<sup>−2</sup> <br/>4.9648 km<sup>−2</sup>
|align=center|0864970
|align=right|{{coord|38.364713|-105.164779|format=dms}}
|-
|[[Rocky Ford, Colorado|Rocky Ford]]
|[https://web.archive.org/web/20081021033923/http://www.rockyfordcolo.com/ City of Rocky Ford]
|{{sort|1887-08-19|August 19, 1887}}
|[[#Statutory city|statutory city]]
|[[Otero County, Colorado|Otero County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Rocky%20Ford.pdf map]
|align=center|{{nts|87}}
|{{change|invert=on|3873|3957}}
|align=right|{{ntsh|28}}2355 mi<sup>−2</sup> <br/>909 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|130}}1.6608 mi<sup>−2</sup> <br/>4.3014 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|81}}0.0140 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0362 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|131}}1.6748 mi<sup>−2</sup> <br/>4.3376 km<sup>−2</sup>
|align=center|0865190
|align=right|{{coord|38.050212|-103.722672|format=dms}}
|-
|[[Romeo, Colorado|Romeo]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094210/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=222 Town of Romeo]
|{{sort|1923-09-04|September 4, 1923}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Conejos County, Colorado|Conejos County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Romeo.pdf map]
|align=center|{{nts|208}}
|{{change|invert=on|394|404}}
|align=right|{{ntsh|70}}1715 mi<sup>−2</sup> <br/>662 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|250}}0.2332 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6041 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|251}}0.2332 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6041 km<sup>−2</sup>
|align=center|0865740
|align=right|{{coord|37.171819|-105.985414|format=dms}}
|-
|[[Rye, Colorado|Rye]]
|[http://www.colorado.com/Rye.aspx Town of Rye]
|{{sort|1937-11-22|November 22, 1937}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Pueblo County, Colorado|Pueblo County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Rye.pdf map]
|align=center|{{nts|241}}
|{{change|invert=on|154|153}}
|align=right|{{ntsh|80}}1588 mi<sup>−2</sup> <br/>613 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|267}}0.0951 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2462 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|267}}0.0951 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2462 km<sup>−2</sup>
|align=center|0866895
|align=right|{{coord|37.921281|-104.932135|format=dms}}
|-
|[[Saguache, Colorado|Saguache]]<ref name=Saguache>Saguache is {{IPAc-en|s|ə|ˈ|w|ɒ|tʃ}}. This name comes from a [[Ute language]] word meaning "sand dunes". The [[Spanish language]] version of this name is usually spelled ''Saguache'', while the [[English language]] version is usually spelled ''Sawatch''.</ref>
|[https://web.archive.org/web/20080418093749/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=158 Town of Saguache]<ref name=Saguache/>
|{{sort|1891-08-13|August 13, 1891}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Saguache County, Colorado|Saguache County]]<ref name=County_Seat/><ref name=Saguache/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Saguache.pdf map]
|align=center|{{nts|197}}
|{{change|invert=on|480|485}}
|align=right|{{ntsh|115}}1215 mi<sup>−2</sup> <br/>469 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|215}}0.3985 mi<sup>−2</sup> <br/>1.0321 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|215}}0.3985 mi<sup>−2</sup> <br/>1.0321 km<sup>−2</sup>
|align=center|0867005
|align=right|{{coord|38.086247|-106.140876|format=dms}}
|-
|[[Salida, Colorado|Salida]]
|[http://www.cityofsalida.com/ City of Salida]
|{{sort|1891-03-23|March 23, 1891}}
|[[#Statutory city|statutory city]]
|[[Chaffee County, Colorado|Chaffee County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Salida.pdf map]
|align=center|{{nts|72}}
|{{change|invert=on|5406|5236}}
|align=right|{{ntsh|41}}2094 mi<sup>−2</sup> <br/>809 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|106}}2.5829 mi<sup>−2</sup> <br/>6.6896 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|107}}2.5829 mi<sup>−2</sup> <br/>6.6896 km<sup>−2</sup>
|align=center|0867280
|align=right|{{coord|38.530275|-105.998784|format=dms}}
|-
|[[San Luis, Colorado|San Luis]]
|[https://web.archive.org/web/20080418093804/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=160 Town of San Luis]
|{{sort|1885-99-99|1885}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Costilla County, Colorado|Costilla County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/San%20Luis.pdf map]
|align=center|{{nts|182}}
|{{change|invert=on|622|629}}
|align=right|{{ntsh|130}}1108 mi<sup>−2</sup> <br/>428 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|200}}0.5595 mi<sup>−2</sup> <br/>1.4490 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|200}}0.5595 mi<sup>−2</sup> <br/>1.4490 km<sup>−2</sup>
|align=center|0868105
|align=right|{{coord|37.202341|-105.422469|format=dms}}
|-
|[[Sanford, Colorado|Sanford]]
|[http://www.dola.colorado.gov/dlg/local_governments/lgov_conejos.html Town of Sanford]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|{{sort|1907-04-09|April 9, 1907}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Conejos County, Colorado|Conejos County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Sanford.pdf map]
|align=center|{{nts|158}}
|{{change|invert=on|870|879}}
|align=right|{{ntsh|196}}594 mi<sup>−2</sup> <br/>229 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|138}}1.4645 mi<sup>−2</sup> <br/>3.7931 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|138}}1.4645 mi<sup>−2</sup> <br/>3.7931 km<sup>−2</sup>
|align=center|0867830
|align=right|{{coord|37.257425|-105.900741|format=dms}}
|-
|[[Sawpit, Colorado|Sawpit]]<ref name=Sawpit>[[Sawpit, Colorado|Sawpit]] is served by the [[Placerville, Colorado|Placerville]] [[United States Postal Service|Post Office]].</ref>
|[http://www.dola.colorado.gov/dlg/local_governments/lgov_san_miguel.html Town of Sawpit]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|{{sort|1896-99-99|1896}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[San Miguel County, Colorado|San Miguel County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Sawpit.pdf map]
|align=center|{{nts|267}}
|{{change|invert=on|42|40}}
|align=right|{{ntsh|100}}1333 mi<sup>−2</sup> <br/>515 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|271}}0.0307 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0796 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|271}}0.0307 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0796 km<sup>−2</sup>
|align=center|0868655
|align=right|{{coord|37.994621|-108.001189|format=dms}}
|-
|[[Sedgwick, Colorado|Sedgwick]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094505/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=271 Town of Sedgwick]
|{{sort|1918-01-28|January 28, 1918}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Sedgwick County, Colorado|Sedgwick County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Sedgwick.pdf map]
|align=center|{{nts|243}}
|{{change|invert=on|145|146}}
|align=right|{{ntsh|222}}425 mi<sup>−2</sup> <br/>164 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|228}}0.3338 mi<sup>−2</sup> <br/>0.8647 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|228}}0.3338 mi<sup>−2</sup> <br/>0.8647 km<sup>−2</sup>
|align=center|0868930
|align=right|{{coord|40.935068|-102.525674|format=dms}}
|-
|[[Seibert, Colorado|Seibert]]
|[https://web.archive.org/web/20080418093809/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=161 Town of Seibert]
|{{sort|1917-06-21|June 21, 1917}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Kit Carson County, Colorado|Kit Carson County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Seibert.pdf map]
|align=center|{{nts|235}}
|{{change|invert=on|218|181}}
|align=right|{{ntsh|209}}525 mi<sup>−2</sup> <br/>203 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|226}}0.3428 mi<sup>−2</sup> <br/>0.8880 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|226}}0.3428 mi<sup>−2</sup> <br/>0.8880 km<sup>−2</sup>
|align=center|0869040
|align=right|{{coord|39.297967|-102.869524|format=dms}}
|-
|[[Severance, Colorado|Severance]]
|[http://www.townofseverance.org/ Town of Severance]
|{{sort|1920-11-20|November 20, 1920}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Severance.pdf map]
|align=center|{{nts|90}}
|{{change|invert=on|3525|3165}}
|align=right|{{ntsh|204}}555 mi<sup>−2</sup> <br/>214 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|66}}6.1160 mi<sup>−2</sup> <br/>15.8404 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|39}}0.0963 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2495 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|66}}6.2123 mi<sup>−2</sup> <br/>16.0899 km<sup>−2</sup>
|align=center|0869150
|align=right|{{coord|40.539441|-104.870121|format=dms}}
|-
|[[Sheridan, Colorado|Sheridan]]
|[http://www.ci.sheridan.co.us/ City of Sheridan]
|{{sort|1890-04-01|April 1, 1890}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Arapahoe County, Colorado|Arapahoe County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Sheridan.pdf map]
|align=center|{{nts|69}}
|{{change|invert=on|5949|5664}}
|align=right|{{ntsh|23}}2644 mi<sup>−2</sup> <br/>1021 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|115}}2.2220 mi<sup>−2</sup> <br/>5.7549 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|52}}0.0665 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1723 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|115}}2.2885 mi<sup>−2</sup> <br/>5.9273 km<sup>−2</sup>
|align=center|0869700
|align=right|{{coord|39.647757|-105.017457|format=dms}}
|-
|[[Sheridan Lake, Colorado|Sheridan Lake]]
|[http://www.kcedfonline.org/sheridanlake.htm Town of Sheridan Lake]
|{{sort|1951-06-11|June 11, 1951}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Kiowa County, Colorado|Kiowa County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Sheridan%20Lake.pdf map]
|align=center|{{nts|259}}
|{{change|invert=on|88|88}}
|align=right|{{ntsh|238}}284 mi<sup>−2</sup> <br/>110 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|229}}0.3171 mi<sup>−2</sup> <br/>0.8212 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|229}}0.3171 mi<sup>−2</sup> <br/>0.8212 km<sup>−2</sup>
|align=center|0869645
|align=right|{{coord|38.466677|-102.294142|format=dms}}
|-
|[[Silt, Colorado|Silt]]
|[http://www.townofsilt.org/ Town of Silt]
|{{sort|1915-05-19|May 19, 1915}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Garfield County, Colorado|Garfield County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Silt.pdf map]
|align=center|{{nts|92}}
|{{change|invert=on|3007|2930}}
|align=right|{{ntsh|60}}1762 mi<sup>−2</sup> <br/>680 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|128}}1.6915 mi<sup>−2</sup> <br/>4.3809 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|59}}0.0456 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1181 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|130}}1.7371 mi<sup>−2</sup> <br/>4.4990 km<sup>−2</sup>
|align=center|0870195
|align=right|{{coord|39.547648|-107.654073|format=dms}}
|-
|[[Silver Cliff, Colorado|Silver Cliff]]
|[http://silvercliffco.com/ Town of Silver Cliff]
|{{sort|1879-02-10|February 10, 1879}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Custer County, Colorado|Custer County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Silver%20Cliff.pdf map]
|align=center|{{nts|186}}
|{{change|invert=on|584|587}}
|align=right|{{ntsh|270}}37 mi<sup>−2</sup> <br/>14 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|27}}15.4639 mi<sup>−2</sup> <br/>40.0514 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|111}}0.0017 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0044 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|27}}15.4656 mi<sup>−2</sup> <br/>40.0558 km<sup>−2</sup>
|align=center|0870250
|align=right|{{coord|38.129203|-105.399189|format=dms}}
|-
|[[Silver Plume, Colorado|Silver Plume]]
|[http://www.townofsilverplume.org/ Town of Silver Plume] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120615180352/http://www.townofsilverplume.org/ |date=2012-06-15 }}
|{{sort|1880-09-24|September 24, 1880}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Clear Creek County, Colorado|Clear Creek County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Silver%20Plume.pdf map]
|align=center|{{nts|239}}
|{{change|invert=on|172|170}}
|align=right|{{ntsh|191}}642 mi<sup>−2</sup> <br/>248 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|239}}0.2586 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6697 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|105}}0.0026 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0068 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|239}}0.2612 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6765 km<sup>−2</sup>
|align=center|0870360
|align=right|{{coord|39.695445|-105.726666|format=dms}}
|-
|[[Silverthorne, Colorado|Silverthorne]]
|[http://www.silverthorne.org/ Town of Silverthorne]
|{{sort|1967-09-05|September 5, 1967}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Summit County, Colorado|Summit County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Silverthorne.pdf map]
|align=center|{{nts|83}}
|{{change|invert=on|4271|3887}}
|align=right|{{ntsh|143}}1012 mi<sup>−2</sup> <br/>391 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|82}}3.9738 mi<sup>−2</sup> <br/>10.2920 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|56}}0.0568 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1472 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|82}}4.0306 mi<sup>−2</sup> <br/>10.4392 km<sup>−2</sup>
|align=center|0870525
|align=right|{{coord|39.654012|-106.092443|format=dms}}
|-
|[[Silverton, Colorado|Silverton]]
|[http://www.silverton.co.us/ Town of Silverton] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200913023446/http://www.silverton.co.us/ |date=2020-09-13 }}
|{{sort|1885-11-15|November 15, 1885}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[San Juan County, Colorado|San Juan County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Silverton.pdf map]
|align=center|{{nts|179}}
|{{change|invert=on|655|637}}
|align=right|{{ntsh|180}}742 mi<sup>−2</sup> <br/>287 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|173}}0.8474 mi<sup>−2</sup> <br/>2.1947 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|173}}0.8474 mi<sup>−2</sup> <br/>2.1947 km<sup>−2</sup>
|align=center|0870580
|align=right|{{coord|37.811092|-107.664643|format=dms}}
|-
|[[Simla, Colorado|Simla]]
|[https://web.archive.org/web/20080418095236/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=46 Town of Simla]
|{{sort|1913-01-15|January 15, 1913}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Elbert County, Colorado|Elbert County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Simla.pdf map]
|align=center|{{nts|181}}
|{{change|invert=on|627|618}}
|align=right|{{ntsh|132}}1099 mi<sup>−2</sup> <br/>424 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|199}}0.5677 mi<sup>−2</sup> <br/>1.4703 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|199}}0.5677 mi<sup>−2</sup> <br/>1.4703 km<sup>−2</sup>
|align=center|0870635
|align=right|{{coord|39.141051|-104.081754|format=dms}}
|-
|[[Snowmass Village, Colorado|Snowmass Village]]
|[http://www.tosv.com/ Town of Snowmass Village]
|{{sort|1977-99-99|1977}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Pitkin County, Colorado|Pitkin County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Snowmass%20Village.pdf map]
|align=center|{{nts|94}}
|{{change|invert=on|2898|2826}}
|align=right|{{ntsh|264}}105 mi<sup>−2</sup> <br/>40 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|17}}27.3167 mi<sup>−2</sup> <br/>70.7498 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|47}}0.0820 mi<sup>−2</sup> <br/>0.2123 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|18}}27.3986 mi<sup>−2</sup> <br/>70.9621 km<sup>−2</sup>
|align=center|0871755
|align=right|{{coord|39.216872|-106.943974|format=dms}}
|-
|[[South Fork, Colorado|South Fork]]
|[http://www.southfork.org/community/government.php Town of South Fork] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100803042517/http://www.southfork.org/community/government.php |date=2010-08-03 }}
|{{sort|1992-05-19|May 19, 1992}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Rio Grande County, Colorado|Rio Grande County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/South%20Fork.pdf map]
|align=center|{{nts|212}}
|{{change|invert=on|364|386}}
|align=right|{{ntsh|256}}150 mi<sup>−2</sup> <br/>58 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|109}}2.4754 mi<sup>−2</sup> <br/>6.4112 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|116}}0.0009 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0023 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|109}}2.4763 mi<sup>−2</sup> <br/>6.4136 km<sup>−2</sup>
|align=center|0872395
|align=right|{{coord|37.669186|-106.642851|format=dms}}
|-
|[[Springfield, Colorado|Springfield]]
|[http://www.springfieldcolorado.com/ Town of Springfield]
|{{sort|1889-01-16|January 16, 1889}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Baca County, Colorado|Baca County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Springfield.pdf map]
|align=center|{{nts|128}}
|{{change|invert=on|1405|1451}}
|align=right|{{ntsh|113}}1260 mi<sup>−2</sup> <br/>486 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|153}}1.1263 mi<sup>−2</sup> <br/>2.9172 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|153}}1.1263 mi<sup>−2</sup> <br/>2.9172 km<sup>−2</sup>
|align=center|0873330
|align=right|{{coord|37.404915|-102.618898|format=dms}}
|-
|[[Starkville, Colorado|Starkville]]
|[http://www.dola.colorado.gov/dlg/local_governments/lgov_las_animas.html Town of Starkville]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|{{sort|1954-03-02|March 2, 1954}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Las Animas County, Colorado|Las Animas County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Starkville.pdf map]
|align=center|{{nts|266}}
|{{change|invert=on|53|59}}
|align=right|{{ntsh|178}}755 mi<sup>−2</sup> <br/>291 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|270}}0.0729 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1888 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|270}}0.0729 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1888 km<sup>−2</sup>
|align=center|0873715
|align=right|{{coord|37.116820|-104.523298|format=dms}}
|-
|[[Steamboat Springs, Colorado|Steamboat Springs]]
|[http://steamboatsprings.net/ City of Steamboat Springs]
|{{sort|1900-07-19|July 19, 1900}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Routt County, Colorado|Routt County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Steamboat%20Springs.pdf map]
|align=center|{{nts|41}}
|{{change|invert=on|12260|12088}}
|align=right|{{ntsh|117}}1192 mi<sup>−2</sup> <br/>460 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|41}}10.1468 mi<sup>−2</sup> <br/>26.2800 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|82}}0.0129 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0334 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|41}}10.1597 mi<sup>−2</sup> <br/>26.3134 km<sup>−2</sup>
|align=center|0873825
|align=right|{{coord|40.475587|-106.822935|format=dms}}
|-
|[[Sterling, Colorado|Sterling]]
|[http://www.sterlingcolo.com/ City of Sterling]
|{{sort|1884-12-03|December 3, 1884}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Logan County, Colorado|Logan County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Sterling.pdf map]
|align=center|{{nts|36}}
|{{change|invert=on|14629|14777}}
|align=right|{{ntsh|53}}1923 mi<sup>−2</sup> <br/>743 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|56}}7.6098 mi<sup>−2</sup> <br/>19.7092 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|56}}7.6098 mi<sup>−2</sup> <br/>19.7092 km<sup>−2</sup>
|align=center|0873935
|align=right|{{coord|40.620706|-103.191867|format=dms}}
|-
|[[Stratton, Colorado|Stratton]]
|[http://www.strattoncolorado.com/ Town of Stratton] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20010720092629/http://www.strattoncolorado.com/ |date=2001-07-20 }}
|{{sort|1917-04-15|April 15, 1917}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Kit Carson County, Colorado|Kit Carson County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Stratton.pdf map]
|align=center|{{nts|177}}
|{{change|invert=on|663|658}}
|align=right|{{ntsh|108}}1293 mi<sup>−2</sup> <br/>499 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|205}}0.5137 mi<sup>−2</sup> <br/>1.3305 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|205}}0.5137 mi<sup>−2</sup> <br/>1.3305 km<sup>−2</sup>
|align=center|0874485
|align=right|{{coord|39.302883|-102.603473|format=dms}}
|-
|[[Sugar City, Colorado|Sugar City]]
|[https://web.archive.org/web/20090827083950/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=297 Town of Sugar City]
|{{sort|1900-07-02|July 2, 1900}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Crowley County, Colorado|Crowley County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Sugar%20City.pdf map]
|align=center|{{nts|228}}
|{{change|invert=on|253|258}}
|align=right|{{ntsh|192}}637 mi<sup>−2</sup> <br/>246 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|219}}0.3849 mi<sup>−2</sup> <br/>0.9968 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|219}}0.3849 mi<sup>−2</sup> <br/>0.9968 km<sup>−2</sup>
|align=center|0874815
|align=right|{{coord|38.232773|-103.663312|format=dms}}
|-
|[[Superior, Colorado|Superior]]
|[https://web.archive.org/web/20080111060617/http://www.townofsuperior.com/ Town of Superior]
|{{sort|1904-06-10|June 10, 1904}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Boulder County, Colorado|Boulder County]]<br/>[[Jefferson County, Colorado|Jefferson County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Superior.pdf map]
|align=center|{{nts|39}}
|{{change|invert=on|12855|12483}}
|align=right|{{ntsh|16}}3240 mi<sup>−2</sup> <br/>1251 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|83}}3.9705 mi<sup>−2</sup> <br/>10.2835 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|60}}0.0406 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1052 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|83}}4.0111 mi<sup>−2</sup> <br/>10.3887 km<sup>−2</sup>
|align=center|0875640
|align=right|{{coord|39.931190|-105.159085|format=dms}}
|-
|[[Swink, Colorado|Swink]]
|[https://web.archive.org/web/20090529053023/http://www.swinkcolorado.com/ Town of Swink]
|{{sort|1906-06-06|June 6, 1906}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Otero County, Colorado|Otero County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Swink.pdf map]
|align=center|{{nts|183}}
|{{change|invert=on|602|617}}
|align=right|{{ntsh|32}}2307 mi<sup>−2</sup> <br/>891 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|238}}0.2644 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6847 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|238}}0.2644 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6847 km<sup>−2</sup>
|align=center|0875970
|align=right|{{coord|38.014148|-103.628163|format=dms}}
|-
|[[Telluride, Colorado|Telluride]]
|[http://www.telluride-co.gov/ Town of Telluride]
|{{sort|1887-02-10|February 10, 1887}}<ref name=Columbia>[[Telluride, Colorado|Telluride]] was incorporated in 1887 as [[Telluride, Colorado#History|Columbia]].</ref>
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[San Miguel County, Colorado|San Miguel County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Telluride.pdf map]
|align=center|{{nts|107}}
|{{change|invert=on|2369|2325}}
|align=right|{{ntsh|136}}1062 mi<sup>−2</sup> <br/>410 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|118}}2.1832 mi<sup>−2</sup> <br/>5.6545 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|119}}2.1832 mi<sup>−2</sup> <br/>5.6545 km<sup>−2</sup>
|align=center|0876795
|align=right|{{coord|37.939664|-107.817888|format=dms}}
|-
|[[Thornton, Colorado|Thornton]]
|[http://www.cityofthornton.net/ City of Thornton]
|{{sort|1956-06-12|June 12, 1956}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Adams County, Colorado|Adams County]]<br/>[[Weld County, Colorado|Weld County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Thornton.pdf map]
|align=center|{{nts|6}}
|{{change|invert=on|130307|118772}}
|align=right|{{ntsh|10}}3628 mi<sup>−2</sup> <br/>1401 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|10}}35.1056 mi<sup>−2</sup> <br/>90.9232 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|8}}1.0541 mi<sup>−2</sup> <br/>2.7300 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|10}}36.1597 mi<sup>−2</sup> <br/>93.6532 km<sup>−2</sup>
|align=center|0877290
|align=right|{{coord|39.919420|-104.942808|format=dms}}
|-
|[[Timnath, Colorado|Timnath]]
|[http://www.timnathcolorado.org/ Town of Timnath] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20021024093514/http://www.timnathcolorado.org/ |date=2002-10-24 }}
|{{sort|1920-07-06|July 6, 1920}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Larimer County, Colorado|Larimer County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Timnath.pdf map]
|align=center|{{nts|114}}
|{{change|invert=on|1983|625}}
|align=right|{{ntsh|236}}320 mi<sup>−2</sup> <br/>124 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|73}}4.8220 mi<sup>−2</sup> <br/>12.4890 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|77}}0.0168 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0435 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|73}}4.8388 mi<sup>−2</sup> <br/>12.5325 km<sup>−2</sup>
|align=center|0877510
|align=right|{{coord|40.533090|-104.961193|format=dms}}
|-
|[[Trinidad, Colorado|Trinidad]]
|[https://web.archive.org/web/20111002155601/http://www.historictrinidad.com/city/ City of Trinidad]
|{{sort|1879-12-30|December 30, 1879}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Las Animas County, Colorado|Las Animas County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Trinidad.pdf map]
|align=center|{{nts|53}}
|{{change|invert=on|8193|9096}}
|align=right|{{ntsh|154}}913 mi<sup>−2</sup> <br/>352 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|47}}9.2756 mi<sup>−2</sup> <br/>24.0238 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|119}}0.0004 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0010 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|47}}9.2760 mi<sup>−2</sup> <br/>24.0248 km<sup>−2</sup>
|align=center|0878610
|align=right|{{coord|37.173157|-104.490326|format=dms}}
|-
|[[Two Buttes, Colorado|Two Buttes]]
|[https://web.archive.org/web/20110928100005/http://www.colorado.com/TwoButtes.aspx Town of Two Buttes]
|{{sort|1911-10-19|October 19, 1911}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Baca County, Colorado|Baca County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Two%20Buttes.pdf map]
|align=center|{{nts|267}}
|{{change|invert=on|42|43}}
|align=right|{{ntsh|255}}169 mi<sup>−2</sup> <br/>65 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|242}}0.2480 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6422 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|243}}0.2480 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6422 km<sup>−2</sup>
|align=center|0879270
|align=right|{{coord|37.560664|-102.396556|format=dms}}
|-
|[[Vail, Colorado|Vail]]
|[http://www.vailgov.com/ Town of Vail]
|{{sort|1966-99-99|1966}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Eagle County, Colorado|Eagle County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Vail.pdf map]
|align=center|{{nts|73}}
|{{change|invert=on|5328|5305}}
|align=right|{{ntsh|124}}1137 mi<sup>−2</sup> <br/>439 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|75}}4.6711 mi<sup>−2</sup> <br/>12.0981 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|79}}0.0154 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0400 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|75}}4.6865 mi<sup>−2</sup> <br/>12.1381 km<sup>−2</sup>
|align=center|0880040
|align=right|{{coord|39.637527|-106.364526|format=dms}}
|-
|[[Victor, Colorado|Victor]]
|[https://web.archive.org/web/20121030091929/http://www.victorcolorado.com/cityofvictor.htm City of Victor]
|{{sort|1894-07-16|July 16, 1894}}
|[[#Statutory city|statutory city]]
|[[Teller County, Colorado|Teller County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Victor.pdf map]
|align=center|{{nts|206}}
|{{change|invert=on|400|397}}
|align=right|{{ntsh|87}}1458 mi<sup>−2</sup> <br/>563 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|236}}0.2701 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6997 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|236}}0.2701 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6997 km<sup>−2</sup>
|align=center|0880865
|align=right|{{coord|38.709004|-105.141855|format=dms}}
|-
|[[Vilas, Colorado|Vilas]]
|[http://www.dola.colorado.gov/dlg/local_governments/lgov_baca.html Town of Vilas]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|{{sort|1888-06-25|June 25, 1888}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Baca County, Colorado|Baca County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Vilas.pdf map]
|align=center|{{nts|253}}
|{{change|invert=on|110|114}}
|align=right|{{ntsh|159}}876 mi<sup>−2</sup> <br/>338 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|265}}0.1278 mi<sup>−2</sup> <br/>0.3311 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|265}}0.1278 mi<sup>−2</sup> <br/>0.3311 km<sup>−2</sup>
|align=center|0881030
|align=right|{{coord|37.373664|-102.447416|format=dms}}
|-
|[[Vona, Colorado|Vona]]
|[http://www.dola.colorado.gov/dlg/local_governments/lgov_kit_carson.html Town of Vona]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|{{sort|1919-08-09|August 9, 1919}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Kit Carson County, Colorado|Kit Carson County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Vona.pdf map]
|align=center|{{nts|255}}
|{{change|invert=on|107|106}}
|align=right|{{ntsh|213}}488 mi<sup>−2</sup> <br/>188 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|253}}0.2213 mi<sup>−2</sup> <br/>0.5732 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|254}}0.2213 mi<sup>−2</sup> <br/>0.5732 km<sup>−2</sup>
|align=center|0881690
|align=right|{{coord|39.302119|-102.743352|format=dms}}
|-
|[[Walden, Colorado|Walden]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094255/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=230 Town of Walden]
|{{sort|1890-12-02|December 2, 1890}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Jackson County, Colorado|Jackson County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Walden.pdf map]
|align=center|{{nts|184}}
|{{change|invert=on|601|608}}
|align=right|{{ntsh|61}}1760 mi<sup>−2</sup> <br/>680 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|227}}0.3352 mi<sup>−2</sup> <br/>0.8683 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|227}}0.3352 mi<sup>−2</sup> <br/>0.8683 km<sup>−2</sup>
|align=center|0882130
|align=right|{{coord|40.731584|-106.281336|format=dms}}
|-
|[[Walsenburg, Colorado|Walsenburg]]
|[http://www.cityofwalsenburg.net/ City of Walsenburg]
|{{sort|1873-06-16|June 16, 1873}}
|[[#Statutory city|statutory city]]
|[[Huerfano County, Colorado|Huerfano County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Walsenburg.pdf map]
|align=center|{{nts|95}}
|{{change|invert=on|2896|3068}}
|align=right|{{ntsh|148}}979 mi<sup>−2</sup> <br/>378 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|100}}2.9898 mi<sup>−2</sup> <br/>7.7435 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|100}}2.9898 mi<sup>−2</sup> <br/>7.7435 km<sup>−2</sup>
|align=center|0882350
|align=right|{{coord|37.630598|-104.781719|format=dms}}
|-
|[[Walsh, Colorado|Walsh]]
|[http://www.dola.colorado.gov/dlg/local_governments/lgov_baca.html Town of Walsh]{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
|{{sort|1928-07-19|July 19, 1928}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Baca County, Colorado|Baca County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Walsh.pdf map]
|align=center|{{nts|192}}
|{{change|invert=on|524|546}}
|align=right|{{ntsh|119}}1178 mi<sup>−2</sup> <br/>455 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|209}}0.4473 mi<sup>−2</sup> <br/>1.1584 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|209}}0.4473 mi<sup>−2</sup> <br/>1.1584 km<sup>−2</sup>
|align=center|0882460
|align=right|{{coord|37.386107|-102.279933|format=dms}}
|-
|[[Ward, Colorado|Ward]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094230/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=226 Town of Ward]
|{{sort|1896-06-09|June 9, 1896}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Boulder County, Colorado|Boulder County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Ward.pdf map]
|align=center|{{nts|241}}
|{{change|invert=on|154|150}}
|align=right|{{ntsh|243}}270 mi<sup>−2</sup> <br/>104 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|198}}0.5731 mi<sup>−2</sup> <br/>1.4844 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|114}}0.0014 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0035 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|198}}0.5745 mi<sup>−2</sup> <br/>1.4879 km<sup>−2</sup>
|align=center|0882735
|align=right|{{coord|40.073201|-105.515621|format=dms}}
|-
|[[Wellington, Colorado|Wellington]]
|[http://www.townofwellington.com/ Town of Wellington]
|{{sort|1905-11-10|November 10, 1905}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Larimer County, Colorado|Larimer County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Wellington.pdf map]
|align=center|{{nts|57}}
|{{change|invert=on|7185|6289}}
|align=right|{{ntsh|45}}1999 mi<sup>−2</sup> <br/>772 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|92}}3.3645 mi<sup>−2</sup> <br/>8.7140 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|99}}0.0047 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0123 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|92}}3.3693 mi<sup>−2</sup> <br/>8.7263 km<sup>−2</sup>
|align=center|0883230
|align=right|{{coord|40.699366|-105.005825|format=dms}}
|-
|[[Westcliffe, Colorado|Westcliffe]]
|[http://www.townofwestcliffe.com/ Town of Westcliffe]
|{{sort|1887-11-21|November 21, 1887}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Custer County, Colorado|Custer County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Westcliffe.pdf map]
|align=center|{{nts|188}}
|{{change|invert=on|572|568}}
|align=right|{{ntsh|216}}457 mi<sup>−2</sup> <br/>177 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|150}}1.2351 mi<sup>−2</sup> <br/>3.1990 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|112}}0.0016 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0042 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|150}}1.2367 mi<sup>−2</sup> <br/>3.2032 km<sup>−2</sup>
|align=center|0883450
|align=right|{{coord|38.134203|-105.465306|format=dms}}
|-
|[[Westminster, Colorado|Westminster]]
|[http://www.ci.westminster.co.us/ City of Westminster]
|{{sort|1911-05-24|May 24, 1911}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Adams County, Colorado|Adams County]]<br/>[[Jefferson County, Colorado|Jefferson County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Westminster.pdf map]
|align=center|{{nts|8}}
|{{change|invert=on|112090|106114}}
|align=right|{{ntsh|11}}3502 mi<sup>−2</sup> <br/>1352 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|15}}31.6761 mi<sup>−2</sup> <br/>82.0407 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|1}}2.2765 mi<sup>−2</sup> <br/>5.8961 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|13}}33.9526 mi<sup>−2</sup> <br/>87.9368 km<sup>−2</sup>
|align=center|0883835
|align=right|{{coord|39.882190|-105.064426|format=dms}}
|-
|[[Wheat Ridge, Colorado|Wheat Ridge]]
|[http://www.ci.wheatridge.co.us/ City of Wheat Ridge]
|{{sort|1969-08-20|August 20, 1969}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Jefferson County, Colorado|Jefferson County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Wheat%20Ridge.pdf map]
|align=center|{{nts|24}}
|{{change|invert=on|31034|30166}}
|align=right|{{ntsh|14}}3301 mi<sup>−2</sup> <br/>1274 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|45}}9.3671 mi<sup>−2</sup> <br/>24.2606 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|22}}0.2458 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6367 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|44}}9.6129 mi<sup>−2</sup> <br/>24.8974 km<sup>−2</sup>
|align=center|0884440
|align=right|{{coord|39.772675|-105.104801|format=dms}}
|-
|[[Wiggins, Colorado|Wiggins]]
|[https://web.archive.org/web/20080418095402/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=64 Town of Wiggins]
|{{sort|1974-10-11|October 11, 1974}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Morgan County, Colorado|Morgan County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Wiggins.pdf map]
|align=center|{{nts|153}}
|{{change|invert=on|895|893}}
|align=right|{{ntsh|188}}678 mi<sup>−2</sup> <br/>262 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|143}}1.3265 mi<sup>−2</sup> <br/>3.4355 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|100}}0.0044 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0113 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|143}}1.3308 mi<sup>−2</sup> <br/>3.4468 km<sup>−2</sup>
|align=center|0884770
|align=right|{{coord|40.226588|-104.073498|format=dms}}
|-
|[[Wiley, Colorado|Wiley]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094336/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=242 Town of Wiley]
|{{sort|1909-01-28|January 28, 1909}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Prowers County, Colorado|Prowers County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Wiley.pdf map]
|align=center|{{nts|209}}
|{{change|invert=on|387|405}}
|align=right|{{ntsh|105}}1298 mi<sup>−2</sup> <br/>501 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|231}}0.3051 mi<sup>−2</sup> <br/>0.7902 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|231}}0.3051 mi<sup>−2</sup> <br/>0.7902 km<sup>−2</sup>
|align=center|0885045
|align=right|{{coord|38.155356|-102.719248|format=dms}}
|-
|[[Williamsburg, Colorado|Williamsburg]]<ref name=Williamsburg>[[Williamsburg, Colorado|Williamsburg]] is served by the [[Florence, Colorado|Florence]] [[United States Postal Service|Post Office]].</ref>
|[https://web.archive.org/web/20080418094546/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=280 Town of Williamsburg]
|{{sort|1888-04-07|April 7, 1888}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Fremont County, Colorado|Fremont County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Williamsburg.pdf map]
|align=center|{{nts|180}}
|{{change|invert=on|653|662}}
|align=right|{{ntsh|254}}181 mi<sup>−2</sup> <br/>70 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|86}}3.5678 mi<sup>−2</sup> <br/>9.2405 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|86}}3.5678 mi<sup>−2</sup> <br/>9.2405 km<sup>−2</sup>
|align=center|0885155
|align=right|{{coord|38.383984|-105.171179|format=dms}}
|-
|[[Windsor, Colorado|Windsor]]
|[https://web.archive.org/web/20080114103943/http://www.ci.windsor.co.us/ Town of Windsor]
|{{sort|1890-04-15|April 15, 1890}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Weld County, Colorado|Weld County]]<br/>[[Larimer County, Colorado|Larimer County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Windsor.pdf map]
|align=center|{{nts|27}}
|{{change|invert=on|21106|18644}}
|align=right|{{ntsh|162}}836 mi<sup>−2</sup> <br/>323 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|21}}24.4316 mi<sup>−2</sup> <br/>63.2776 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|19}}0.3185 mi<sup>−2</sup> <br/>0.8248 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|20}}24.7501 mi<sup>−2</sup> <br/>64.1025 km<sup>−2</sup>
|align=center|0885485
|align=right|{{coord|40.477555|-104.916800|format=dms}}
|-
|[[Winter Park, Colorado|Winter Park]]
|[https://web.archive.org/web/20050513194906/http://www.winterparkgov.com/ Town of Winter Park]
|{{sort|1979-09-01|September 1, 1979}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Grand County, Colorado|Grand County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Winter%20Park.pdf map]
|align=center|{{nts|146}}
|{{change|invert=on|955|999}}
|align=right|{{ntsh|268}}57 mi<sup>−2</sup> <br/>22 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|26}}16.5337 mi<sup>−2</sup> <br/>42.8221 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|26}}16.5337 mi<sup>−2</sup> <br/>42.8221 km<sup>−2</sup>
|align=center|0885705
|align=right|{{coord|39.877821|-105.782813|format=dms}}
|-
|[[Woodland Park, Colorado|Woodland Park]]
|[http://www.city-woodlandpark.org/ City of Woodland Park]
|{{sort|1891-06-06|June 6, 1891}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Teller County, Colorado|Teller County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Woodland%20Park.pdf map]
|align=center|{{nts|56}}
|{{change|invert=on|7194|7200}}
|align=right|{{ntsh|133}}1083 mi<sup>−2</sup> <br/>418 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|62}}6.6065 mi<sup>−2</sup> <br/>17.1108 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|63}}6.6065 mi<sup>−2</sup> <br/>17.1108 km<sup>−2</sup>
|align=center|0886090
|align=right|{{coord|38.998706|-105.059533|format=dms}}
|-
|[[Wray, Colorado|Wray]]
|[http://www.wrayco.net/ City of Wray] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120419220115/http://www.wrayco.net/ |date=2012-04-19 }}
|{{sort|1906-06-22|June 22, 1906}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Yuma County, Colorado|Yuma County]]<ref name=County_Seat/>
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Wray.pdf map]
|align=center|{{nts|106}}
|{{change|invert=on|2400|2342}}
|align=right|{{ntsh|186}}695 mi<sup>−2</sup> <br/>268 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|90}}3.4376 mi<sup>−2</sup> <br/>8.9034 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|104}}0.0029 mi<sup>−2</sup> <br/>0.0075 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|90}}3.4405 mi<sup>−2</sup> <br/>8.9109 km<sup>−2</sup>
|align=center|0886310
|align=right|{{coord|40.079953|-102.228622|format=dms}}
|-
|[[Yampa, Colorado|Yampa]]
|[https://web.archive.org/web/20080418095417/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=68 Town of Yampa]
|{{sort|1907-02-25|February 25, 1907}}
|[[#Statutory town|statutory town]]
|[[Routt County, Colorado|Routt County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Yampa.pdf map]
|align=center|{{nts|202}}
|{{change|invert=on|436|429}}
|align=right|{{ntsh|58}}1782 mi<sup>−2</sup> <br/>688 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|247}}0.2408 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6235 km<sup>−2</sup>
|align=center|{{ntsh|123}}none
|align=right|{{ntsh|248}}0.2408 mi<sup>−2</sup> <br/>0.6235 km<sup>−2</sup>
|align=center|0886475
|align=right|{{coord|40.152996|-106.908496|format=dms}}
|-
|[[Yuma, Colorado|Yuma]]
|[https://web.archive.org/web/20080418094205/http://www.cmca.gen.co.us/Municipality.cfm?MunicipalityID=220 City of Yuma]
|{{sort|1887-03-24|March 24, 1887}}
|[[#Home rule municipality|home rule municipality]]
|[[Yuma County, Colorado|Yuma County]]
|[http://dtdapps.coloradodot.info/staticdata/Downloads/CityMaps/Yuma.pdf map]
|align=center|{{nts|89}}
|{{change|invert=on|3606|3524}}
|align=right|{{ntsh|121}}1147 mi<sup>−2</sup> <br/>443 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|94}}3.1181 mi<sup>−2</sup> <br/>8.0760 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|61}}0.0387 mi<sup>−2</sup> <br/>0.1002 km<sup>−2</sup>
|align=right|{{ntsh|93}}3.1568 mi<sup>−2</sup> <br/>8.1761 km<sup>−2</sup>
|align=center|0886750
|align=right|{{coord|40.124400|-102.717612|format=dms}}
|}
<!-- THE PRECEDING TABLE CONTAINS DATA FROM THE UNITED STATES CENSUS BUREAU. DO NOT ALTER U.S. CENSUS DATA. -->
==Mga kaibhan ng munisipalidad==
*Ang [[Denver, Colorado|Lungsod at Kondado ng Denver]] ay ang pinakamatanda at pinakamataong munisipalidad, gayon din kabisera ng estado.
*Ang [[Castle Pines, Colorado|Lungsod ng Castle Pines]] ay ang pinakabatang munisipalidad sa Colorado.
*Ag [[Georgetown, Colorado|Bayan ng Georgetown]] ay pinamamahalaan ng pinakamatandang karta ng munisipyo sa Colorado.
*Ang [[Lakeside, Colorado|Bayan ng Lakeside]] ay ang pinakakaunti na taong munisipalidad sa Colorado. Kakatuwang nasa tabi ito ng Denver.
*Ang [[Castle Rock, Colorado|Bayan ng Castle Rock]] ay ang pinakamataong bayan sa Colorado.
*Ang [[Black Hawk, Colorado|Lungsod ng Blackhawk]] ay ang pinakakaunting taong lungsod at ''home rule municipality'' sa Colorado.
*Ang [[Colorado Springs, Colorado|Lungsod ng Colorado Springs]] ay ang pinakamalawak na munisipalidad At binubuo ito ng malalawak na mga munisipalidad at pinakamataong ''home rule municipality'' sa Colorado.
*Ang [[Sawpit, Colorado|Bayan ng Sawpit]] ay ang pang-apat na pinakakaunting taong munisipalidad sa Colorado.
*Ang [[Mountain View, Colorado|Bayan ng Mountain View]] ay ang pinakamakapal na tinitirhang munisipalidad sa Colorado.
*Ang [[Bonanza, Colorado|Town of Bonanza]] ay ang pinakakaunting taong lungsod at pangalawang pinakakaunting tao na munisipalidad sa [[Retasyon]].
*Ang mga lungsod ng [[Denver, Colorado|Denver]], [[Broomfield, Colorado|Broomfield]], at [[Leadville, Colorado|Leadville]] at mga bayan ng [[Pagosa Springs, Colorado|Pagosa Springs]], [[Silverton, Colorado|Silverton]], [[Walden, Colorado|Walden]], [[Lake City, Colorado|Lake City]], and [[Creede, Colorado|Creede]] ay mga tanging munisipaidad sa kani-kanilang mga kondado.
==Talasanggunian==
{{reflist|2}}
==Mga kawing panlabas==
{{sister project links}}
*[http://www.colorado.gov/ State of Colorado]
**[http://www.dola.state.co.us/ Colorado Department of Local Affairs]
***[https://web.archive.org/web/20091212060308/http://www.dola.state.co.us/dlg/local_governments/municipalities.html Active Colorado municipalities]
***[http://www.colorado.gov/dpa/doit/archives/muninc.html Colorado municipal incorporations]
**{{Cite web |url=http://www.dot.state.co.us/ |title=Colorado Department of Transportation |access-date=2008-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070612125743/http://www.dot.state.co.us/ |archive-date=2007-06-12 |dead-url=yes |df= }}
***{{Cite web |url=http://www.dot.state.co.us/App_DTD_DataAccess/Maps/index.cfm?fuseaction=MapsMain&MenuType=Maps |title=CDOT maps |access-date=2008-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070701073723/http://www.dot.state.co.us/App_DTD_DataAccess/Maps/index.cfm?fuseaction=MapsMain&MenuType=Maps |archive-date=2007-07-01 |dead-url=yes |df= }}
*[http://www.cml.org/ Colorado Municipal League]
*[http://www.cmca.gen.co.us/ Colorado Municipal Clerks Association] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140903203052/http://www.cmca.gen.co.us/ |date=2014-09-03 }}
*[http://www.usa.gov/ United States Government]
**[https://www.census.gov/ United States Census Bureau]
***{{Cite web |url=http://2010.census.gov/2010census/ |title=United States Census 2010 |access-date=2010-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100320084325/http://2010.census.gov/2010census/ |archive-date=2010-03-20 |dead-url=yes |df= }}
***{{Cite web |url=http://www.census.gov/popest/estimates.php |title=United States population estimates |access-date=2010-01-07 |archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20061206215954/http://www.census.gov/popest/estimates.php |archive-date=2006-12-06 |dead-url=bot: unknown |df= }}
***[http://www.arcgis.com/home/webmap/viewer.html?url=http%3A%2F%2Ftigerweb.geo.census.gov%2Farcgis%2Frest%2Fservices%2FCensus2010%2FState_County%2FMapServer&source=sd ArcGIS Map with main cities and counties]
***{{Cite web |url=http://www.census.gov/cgi-bin/gazetteer |title=U.S. Gazetteer |access-date=2008-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/19970101144813/http://www.census.gov/cgi-bin/gazetteer |archive-date=1997-01-01 |dead-url=yes |df= }}
***[http://factfinder.census.gov/ American Factfinder]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080521160844/http://factfinder.census.gov./ |date=2008-05-21 }}
**[http://www.doi.gov/ U.S. Department of the Interior]
***[http://www.usgs.gov/ U.S. Geological Survey]
****[http://geonames.usgs.gov/pls/gnispublic/ Geographic Names Information System query]
***{{Cite web |url=http://www.nationalatlas.gov/ |title=National Atlas of the United States of America |access-date=2008-01-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081205020547/http://www.nationalatlas.gov/ |archive-date=2008-12-05 |dead-url=yes |df= }}
*[http://www.usps.com/ U.S. Postal Service]
**{{Cite web |url=http://zip4.usps.com/zip4/citytown.jsp |title=ZIP Code lookup |access-date=2006-12-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040927025424/http://zip4.usps.com/zip4/citytown.jsp |archive-date=2004-09-27 |dead-url=no |df= }}
*[http://wikimapia.org/#lat=39.05&lon=-105.53&z=7&l=0&m=a Wikimapia map of Colorado]
{{Colorado}}
{{Mga talaan ng mga lungsod sa Estados Unidos}}
[[Kategorya:Mga talaan ng mga lungsod sa Estados Unidos ayon sa estado|Colorado]]
jrjo1ekjcmlaxsusjirv35s8f5w5miu
Juan X (Griyegong Ortodoksong Patriarka ng Antioquia)
0
290257
1959729
1713902
2022-07-31T08:49:43Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox patriarch
| honorific-prefix =
| name = Juan X
| patriarch_of=
| honorific-suffix =
| image = Patriarch John X of Antioch.jpg
| caption =
| ordination =
| consecration =
| enthroned = 2013
| ended =
| church = [[Griyegong Ortodoksong Simbahan ng Antioquia]]
| see = [[Damasco]]
| predecessor =
| successor =
| other_post =
| birth_name =
| birth_date = 1955
| birth_place = [[Latakia]], [[Sirya]]
| death_date =
| death_place =
| buried =
| nationality =
| religion =
| residence =
| parents =
| spouse =
| children =
| occupation =
| profession =
| alma_mater =
| signature =
}}
Si '''Juan X''' (ipinanganak noong 1955) ang kasalukuyang [[Talaan ng mga Griyegong Ortodoksong Patriarka ng Antioquia|Silangang Ortodoksong ne Antioquia]].<ref>{{Cite web|year=2012|url=http://sana-syria.com/eng/22/2012/12/17/457784.htm|title=Metropolitan Bishop of Europe Youhana Yazigi Elected Patriarch of Antioch and All the East|language=Ingles|access-date=2019-08-16|archive-date=2013-02-03|archive-url=https://archive.is/20130203215307/http://sana-syria.com/eng/22/2012/12/17/457784.htm|url-status=bot: unknown}}</ref>
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{stub}}
[[Kategorya:Mga Griyegong Ortodoksong Patriarka ng Antioquia]]
2abkgs03xalf9oahqt985rr2ux23ogu
Kalayaan sa panorama
0
290917
1959735
1956580
2022-07-31T08:59:52Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Good article}}{{hatnote|Para sa gabay hinggil sa paggamit ng mga imahe sa Wikipedia sa ilalim ng mga tadhanang "kalayaan sa panorama", pakitingnan ang [[c:Commons:Freedom of panorama]].}}
[[Talaksan:Image demonstrating freedom of panorama.jpg|thumb|Isang larawan na nagpapakita ng mga [[eskultura]] ni Sergej Alexander Dott, tinawag na ''Himmelsblumen'' at ginawa noong 2003, na matatagpuan malapit sa estasyong [[Gleisdreieck (Berlin U-Bahn)|Gleisdreieck]] ng [[Berlin U-Bahn|metro]] ng [[Berlin]], Alemanya. Angkop sa mga probisyon ng kalayaan sa panorama sa bansa ang paglathala nito sa pamamagitan ng malayang lisensiya.]]
[[Talaksan:Two Statues Gugulethu Seven Memorial Redux.png|thumb|right|Walang kalayaan sa panorama sa [[Timog Aprika]], kaya kinakailangang sensurin ang estatwang ito dahil sakop ito ng mahigpit na kahulugan ng batas ng karapatang-ari sa bansa.]]
Ang '''kalayaan sa panorama''' ({{lang-en|freedom of panorama}}, dinaglat na '''FOP''') ay isang tadhana sa mga batas ng [[karapatang-ari]] ng maraming mga hurisdiksiyon na nagpapahintulot sa pagkuha ng mga [[retrato]] at [[bidyo]] at paglikha ng ibang mga larawan (tulad ng mga [[pinta]]) ng mga [[gusali]] at kung minsan mga [[lilok]] at ibang mga gawang sining na palagiang matatagpuan sa isang [[pampublikong lugar]] nang hindi lumalabag sa anumang karapatang-sipi na maaaring manatili sa gayong mga gawa, at ang paglalathala ng gayong mga larawan.<ref name="seiler">Seiler, D.: ''[http://www.fotorecht.de/publikationen/hundertwasserhaus3.html Gebäudefotografie in der EU – Neues vom Hundertwasserhaus] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930160856/http://www.fotorecht.de/publikationen/hundertwasserhaus3.html |date=2007-09-30 }}'', in ''Photopresse'' 1/2 (2006), p. 16. URL last accessed 2007-09-20.</ref><ref name=DulongDeRosnay>{{Cite journal|last=Rosnay|first=Mélanie Dulong de|last2=Langlais|first2=Pierre-Carl|date=2017-02-16|title=Public artworks and the freedom of panorama controversy: a case of Wikimedia influence|url=https://policyreview.info/articles/analysis/public-artworks-and-freedom-panorama-controversy-case-wikimedia-influence|journal=Internet Policy Review|volume=6|issue=1|issn=2197-6775|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180118012615/https://policyreview.info/articles/analysis/public-artworks-and-freedom-panorama-controversy-case-wikimedia-influence|archivedate=2018-01-18|df=}}</ref> Nililimitahan ng mga batas o kaso ng batas ng kalayaan sa panorama ang mga mayhawak ng karapatang-sipi sa paggawa ng ligal na hakbang dahil sa paglabag ng karapatang-sipi laban sa mga tagalikha o tagapamahagi ng gayong mga larawan. Isa itong kataliwasan sa karaniwang alituntunin na ang mayhawak ng karapatang-sipi ay may tanging karapatan sa pagbibigay ng kapangyarihan sa paglikha at pamamahagi ng mga [[hinangong likha]] (''derivative works''). Hango ang parirala sa salitang [[Wikang Aleman|Aleman]] na ''{{lang|de|Panoramafreiheit}}'' ("kalayaan sa panorama" o "''panorama freedom''" sa Ingles).
==Mga pinagmulan==
Ipinagbawal nang husto ang potograpiya at ibang mga paraan ng pagsasalarawan ng pampublikong espasyo noong nakaraan, sa mga kadahilanang hindi kaugnay sa karapatan ng mga manlilikha ng pampublikong mga obra. Ipinagbawal ng Pransiya ang gayong mga gawain noong ika-19 na dantaon para sa pagtatanggol ng pribasidad. Sinimulang ipagbawal ng Italya ang pagsasalarawan ng mga pook arkeolohiko noong ika-18 dantaon, kahit na nasa pampublikong mga lugar ang mga pook na ito, bilang proteksiyon sa kanilang pamanang pangkalinangan.<ref name=DulongDeRosnay/>
Nagsimula ang kaisipan ng kalayaan sa panorama noong ika-19 na dantaon sa Alemanya. Ipinakilala ng [[Kaharian ng Bavaria]] noong 1840 ang isang kahalintulad na eksepsyon para sa piktorikong mga paglalarawan ng "mga likha ng sining at arkitektura sa panlabas na mga anyo ng mga ito" sa pampublikong mga espasyo. Nilayon nitong bawasan ang kaestriktuhan ng bagong mga patakarang pangkarapatang-sipi sa [[Konpederasyong Aleman]] na ipinagbawal ang mga pagsisipi, maliban sa "mekanikal na mga pagsisipi." Tumulad kalaunan ang ibang mga estadong bahagi ng konpederasyon, at noong 1876 tuluyan nang ipinatupad ng parlamento ng Alemanya ang karapatang ligal na ito sa buong konpederasyon.<ref name=DulongDeRosnay/>
==Katayuan sa iba-ibang mga bansa==
Maraming mga bansa ang may kahalintulad na mga tadhanang nililimitahan ang saklaw ng batas ng karapatang-ari upang malinaw na payagan ang mga retratong nagpapakita ng mga tanawin ng pampublikong mga lugar o tanawing kinunan mula sa pampublikong mga lugar. Ngunit magkaiba ang kahulugan ng mga bansa hinggil sa prinsipyong kalayaan sa panorama.<ref name="seiler"/>
[[Talaksan:Freedom of Panorama world map.svg|thumb|none|650px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa buong daigdig para sa mga larawang ginagamit sa mga layuning pangkomersiyo.]]
[[Talaksan:Tallest Buildings in the World 2020 whether or not FoP.png|thumb|none|650px|Sampung pinakamatayog na mga gusali sa mundo noong 2020, at ang katayuan ng kalayaan sa panorama ng mga bansang kinaroroonan ng mga ito: [[Talaksan:SemiPD-icon.svg|30px]] – mayroong kalayaan sa panorama ([[Tsina]], [[Taiwan]], [[Estados Unidos]]) [[Talaksan:Red copyright.svg|30px]] – walang kalayaan sa panorama ([[Saudi Arabia]], [[Timog Korea]], [[United Arab Emirates]])]]
===Pilipinas===
Nakasaad sa Seksiyong 172 ng Kodigo ng Ari-Ariang Intelektuwal ng Pilipinas (''Intellectual Property Code of the Philippines'' o Batas Republika Blg. 8293), nakapamagat na "''Literary and Artistic Works''", na protektado ng karapatang-sipi ang mga "likhang sining", tulad ng arkitektura at eskultura. Walang anumang probisyon ng kalayaan sa panorama sa Seksiyong 184 ("''Limitations on Copyright''") na nagtatala ng mga gawaing hindi itinuturing na paglabag sa karapatang-sipi ng mga gumawa o nagdisenyo ng mga gusali, eskultura, atbp. mga obra, ngunit nagbibigay ang probisyong (d) ng kataliwasan sa karapatang-sipi kung ang reproduksiyon ng "mga gawang pampanitikan, pansiyentipiko, at pansining" ay "bilang bahagi ng pag-ulat ng kasalukuyang mga kaganapan sa pamamagitan ng potograpiya, sinematograpiya, o pamamahayag hanggang sa kinakailangang saklaw para sa layuning ito." Ang probisyong (e) naman ay nagbibigay ng probisyong [[patas na paggamit]] (''fair use'') sa pagsasali ng isang akda o gawa sa "isang publikasyon, brodkast, o ibang uri ng komunikasyon sa madla," kung para lamang sa layunin ng pagtuturo.<ref name=PHIpo>{{cite web |url=https://drive.google.com/file/d/0B2or2OrWYpIfN3BnNVNILUFjUmM/view?ts=58057027 |accessdate=3 Hunyo 2020
|title=Intellectual Property Code of the Philippines (Republic Act No. 8293) (2015 Edition) |publisher=Intellectual Property Office of the Philippines}}</ref>
Kapuwa ay hindi itinuturing na malaya para sa [[Wikimedia Commons]], ang imbakan ng mga talaksang (''files'') nasa malayang mga lisensiya o pampublikong dominyo, tulad ng mga retratong ginagamit sa [[Wikipedia]]. Nakasanayan na ng pamunuan nito na [[:Commons:Category:Philippine FOP cases/deleted|magbura]] ng mga retratong ng bagong mga estruktura sa bansa, tulad ng mga gusali, lilok, bantayog, at memoryal.{{efn|''Halimbawang mga patunay sa mga pagbura:'' ganap na bagong mga estruktura - [[:Commons:Commons:Deletion requests/Files in Category:SM Mall of Asia|SM Mall of Asia]]; mga estrukturang nilikha o ginawa ng mga alagad ng sining na maaring buhay pa o pumanaw na ngunit hindi pa umaabot sa 50 taon ang nakararaan mula nang sila'y pumanaw - [[:Commons:Commons:Deletion requests/Files in Category:Oblation (University of the Philippines Diliman)|Oblation ng Unibersidad ng Pilipinas]] at [[:Commons:Deletion requests/Files in Category:SAF 44 Mamasapano clash (Special Action Force Monument, Angeles City, Pampanga)|Bantayog ng SAF 44 sa Angeles]].}} Ito ay dahil hindi pinapayagan sa Wikimedia Commons ang mga talaksang pasok lamang sa tadhanang patas na paggamit.
===Ibang bahagi ng Timog-silangang Asya===
[[Talaksan:Freedom of panorama in Southeast Asia.svg|thumb|475px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa Timog-silangang Asya]]
====Biyetnam====
Nakalaan ang kalayaan sa panorama sa Artikulong 25(h) ng batas ng karapatang-ari ng Biyetnam. Pinahihintulutan nito ang potograpiya at pagsasahimpapawid sa telebisyon ng mga obrang hinulma, arkitektura, at obrang napapakinabangan na nakadispley sa publiko, "para sa layon ng pagpapakita o pagprisinta ng mga larawan ng mga obrang ito."<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/vn/vn047en.pdf |title=Law No. 36/2009/QH12 of June 19, 2009, amending and supplementing a Number of Articles of the Law on Intellectual Property |author=Viet Nam |access-date=Mayo 14, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref>
====Brunei====
Nakalahad sa Seksiyong 66 ng batas ng karapatang-ari ng Brunei ang kanilang kalayaan sa panorama, na pinahihintulutan ang pagsasalarawan ng mga likhang gusali, lilok, modelo ng mga gusali, at obra ng masining na pagkakagawa sa pampublikong mga lugar, sa pamamagitan ng pagguhit, potograpiya, sinematograpiya, at pagsasahimpapawid sa telebisyon.<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/bn/bn002en.pdf |title=Emergency (Copyright) Order, 1999 |author=Brunei |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 23, 2021}}</ref>
====Cambodia====
Sa Cambodia, nakasaad sa Artikulong 25 ang limitadong kalayaan sa panorama. Pinapayagan lamang ang tadhanang ito kung ang pagsisipi ng obrang grapiko o hinulma (mga lilok) sa pampublikong lugar ay hindi pangunahing paksa ng sumunod na pagsisipi, tulad ng mga retrato. Kapag naging pangunahing paksa ng sumunod na pagsisipi ang pampublikong mga obra, hindi ito maaaring gamitin sa anumang layunin maliban lamang sa pansarili (pampamilya at pangkaibigan) na paggamit at sa mga layuning pang-edukasyon na hindi nakikinabang (''non-profit educational purposes'').<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/kh/kh003en.pdf |title=Law on Copyright and Related Rights |year=2003 |author=Cambodia |access-date=Mayo 23, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref>
====Indonesya====
Walang tiyak na pagbanggit ng kalayaan sa panorama sa [[batas ng karapatang-ari ng Indonesya]], bagamat umiiral ang isang kahalintulad subalit limitadong tadhana sa Artikulong 15 na pinagkakalooban ang mga may-ari ng obra, kabilang na ang arkitektura at lilok, ang karapatan na magsagawa ng pampublikong displey, sa paraang paglalathala man o pagsisipi sa isang katalogo. Nagbibigay naman ang Artikulong 43(d) ng pahintulot para sa pamamahagi ng mga nilalamang protektado ng karapatang-sipi sa teknolohiyang pang-impormasyon at midyang pangkomunikasyon, kung ang mga nabanggit na midyum ng pamamahagi ay "hindi komersiyal at/o walang halaga para sa Manlilikha o kaugnay na mga partido."<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/id/id064en.pdf |title=Law of the Republic of Indonesia No. 28 of 2014 on Copyright |author=Indonesia |access-date=Mayo 12, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref>
====Laos====
Walang kalayaan sa panorama sa Laos, ngunit may kahalintulad na probisyon sa Artikulong 115 ang kanilang batas ng karapatang-ari, subalit nakapamagat na "''Acts Consistent with Fair Use''" ang artikulo. Nakasaad sa pangatlong sugnay ng artikulo na maaaring isipi sa pamamagitan ng potograpiya at sinematograpita ang mga obrang niyari na at nakadispley sa publiko, tulad ng ''fine art'', arkitektura, at ''applied art'', kung ang mga obrang ito ay hindi paksa ng pagsisipi. Pinapayagan din sa artikulo ang pagsisipi ng mga obra para sa layunin ng pag-uulat ng kasalukuyang mga kaganapan, subalit hanggang sa layuning paghahatid ng balita't impormasyon lamang.<ref>{{cite web|url=https://sblaw.vn/wp-content/uploads/2018/07/Law-on-Intellectual-Property-Amended-2017-ENG-ProofreadCLEAN.pdf |title=Law on Intellectual Property |author=Lao People's Democratic Republic |access-date=Mayo 23, 2021 |website=SB Law}}</ref>
====Malaysia====
{{multiple image
| align = right
| direction =
| background color =
| total_width =
| image1 = Petronas Towers, Kuala Lumpur.jpg
| caption1 =
| image2 = Kota Kinabalu City Centre 0001.jpg
| caption2 =
| footer = ''Kaliwa:'' [[Toreng Petronas]] na dinisenyo ni arkitekto [[César Pelli]]. ''Kanan:'' Estatwa ng Merlin sa [[Kota Kinabalu]]
}}
Tinitiyak ng [[Batas ng Karapatang-ari ng 1987 (Malaysia)|Batas ng Karapatang-ari ng 1987 ng Malaysia]] ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Nakasaad sa seksiyong 13(2)(d) na hindi isang paglabag sa karapatang-sipi ang reproduksiyon o pamamahagi ng mga kopya ng anumang obra na palagiang nakatayo sa isang pampublikong lugar. Tinutukoy ng Seksiyong 3 ang "mga likhang sining" bilang anumang gawang grapiko, retrato, lilok, kolyahe (''collage''), at gawa ng arkitektura o masining na artesaniya. Hindi kasama sa natatanging tadhanang ito ang mga disenyong plano ng mga [[sirkitong integrado]].<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT 1987|url=http://www.myipo.gov.my/documents/10192/2322945/CopyrightAct1987asat1-7-2012.pdf|website=Intellectual Property Corporation of Malaysia|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029091611/http://www.myipo.gov.my/documents/10192/2322945/CopyrightAct1987asat1-7-2012.pdf|archivedate=2016-10-29|language=en|date=2012-07-01}}</ref><ref>{{cite book|editor=祁希元|others=曲三强|title=马来西亚经济贸易法律指南|url=https://books.google.com/books?id=pY9zOMv2A24C&pg=PA152|accessdate=2016-10-29|edition=1|date=2006-10-01|publisher=中国法制出版社|language=zh-cn|isbn=978-7-80226-571-4|page=152}}</ref>
====Singapore====
[[Talaksan:Merlion - 2013.04 - panoramio.jpg|thumb|left|Ang rebultong [[Merlion]] sa harap, obra ni Lim Nang Seng (namatay 1987) noong 1972. Sa likod naman ang [[Marina Bay Sands]], obra ni arkitekto [[Moshe Safdie]] noong 2010.]]
Tinitiyak ng batas ng karapatang-ari ng Singapore ang kalayaan sa panoramang kumakapit sa mga likhang [[tatlong dimensiyonal]] at ilang mga gawang grapiko. Pinahihintulutan ng Artikulong 63 ng batas ang paggamit ng mga lilok at masining na pagkakagawa na nakatayo sa isang pampublikong lugar nang hindi pansamantala lamang, at hindi nilalabagan ng paggawa ng pinta, drowing, klitse, o retrato ng gawa o pagsasali ng gawa sa isang pelikulang sinematograpo o sa isang brodkast ng telebisyon ang karapatang-sipi ng mga gawang ito. Isinasaad sa Artikulong 64 na kumakapit ang gayong kalayaan sa mga gusali o modelo ng gusali, at walang pagbabawal hinggil sa kinaroroonan ng gayong mga estruktura. Gayunpaman, hindi sakop ng kalayaan sa panorama ang mga likhang dalawang-dimensiyonal.<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT 1987 |url=http://statutes.agc.gov.sg/aol/download/0/0/pdf/binaryFile/pdfFile.pdf?CompId:9fd29843-7bce-41fc-960a-94103b004401 |website=Singapore Statutes Online |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029102409/http://statutes.agc.gov.sg/aol/download/0/0/pdf/binaryFile/pdfFile.pdf?CompId%3A9fd29843-7bce-41fc-960a-94103b004401 |archivedate=2016-10-29 |language=en |date=1987-02-20 |deadurl=yes }}</ref>
====Thailand====
Itinatalakay ang kalayaan sa panorama sa mga Seksiyong 37–39 ng batas ng karapatang-ari ng Thailand. Pinapayagan ng mga Seksiyong 37 at 38 ang mga representasyon ng mga obra sa pampublikong mga lugar at arkitektura sa pamamagitan ng "drowing, pinta, konstruksiyon, klitse, moldura, paglililok, litograpiya, potograpiya, sinematograpiya, at pamamahayag ng bidyo", habang pinapayagan ng Seksiyong 39 ang makalarawan at maka-bidyong mga representasyon ng "isang likha kung saang bahagi ang isang masining na obra."<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/th/th042en.pdf |title=Copyright Act B.E. 2537 (1994) (as amended up to Copyright Act B.E. 2561 (2018)) |author=Thailand |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 14, 2021}}</ref>
===Australya===
[[Talaksan:Sydney Opera House 2 (30595141941).jpg|thumb|[[Sydney Opera House]], na dinisenyo ng arkitektong Dinamarkes na si [[Jørn Utzon]]]]
Sa [[Australya]], tinatalakay ang kalayaan sa panorama sa pederal na ''[[Batas ng karapatang-ari ng Australya|Copyright Act 1968]]'', mga seksiyong 65 hanggang 68. Inilalaan ng Seksiyong 65: "Ang karapatang-sipi sa isang gawa ... na matatagpuan sa isang pampublikong lugar, o sa mga premisang bukas sa publiko, ay hindi nilalabagan ng paglikha ng isang pinta, drowing, klitse (''engraving''), o retrato ng gawa o ang pagsasali ng gawa sa isang sinematograpong pelikula o sa isang brodkast pantelebisyon, maliban kung pansamantala lamang (ang kinaroroonan nito)." Kumakapit ito sa anumang "masining na gawa" na binigyang-kahulugan sa talatang (c) ng bahaging 10: isang "obra ng masining na pagkakagawa" (pero hindi isang ''circuit layout'').<ref name="AU">{{Cite Legislation AU|Cth|act|ca1968133|Copyright Act 1968}}</ref>
Gayunpaman, maaring protektado ng karapatang-sipi ang "[[sining sa kalye]]."<ref name="G124v01">{{cite web|url=http://www.copyright.org.au/acc_prod/AsiCommon/Controls/BSA/Downloader.aspx?iDocumentStorageKey=62a2e433-4cab-4d6f-8dd2-dc4af24277e7&iFileTypeCode=PDF&iFileName=Street%20Art%20&%20Copyright|title=Street Art & Copyright|publisher=[[Australian Copyright Council]]|work=Information Sheet G124v01|date=September 2014|access-date=2016-05-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160322193002/http://www.copyright.org.au/acc_prod/AsiCommon/Controls/BSA/Downloader.aspx?iDocumentStorageKey=62a2e433-4cab-4d6f-8dd2-dc4af24277e7&iFileTypeCode=PDF&iFileName=Street%20Art%20&%20Copyright|archive-date=2016-03-22}}</ref><ref>{{cite web|title=Street photographer's rights|url=http://www.artslaw.com.au/info-sheets/info-sheet/street-photographers-rights/|website=Arts Law Information Sheet|publisher=Arts Law Centre of Australia|access-date=2016-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140630101936/http://www.artslaw.com.au/info-sheets/info-sheet/street-photographers-rights/|archive-date=2014-06-30|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Photographers & Copyright|edition=17|url=http://www.copyright.org.au/admin/cms-acc1/_images/732757805533a4bbed9e2a.pdf|publisher=Australian Copyright Council|access-date=2014-10-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20140702180313/http://www.copyright.org.au/admin/cms-acc1/_images/732757805533a4bbed9e2a.pdf|archive-date=2014-07-02|url-status=live|page=7|date=January 2014|quote=You will generally need permission to photograph other public art, such as murals.}}</ref>
Nagbibigay ang Seksiyong 66 ng Batas ang hindi pagsasali sa paglabag sa karapatang-sipi ang mga retrato at larawan ng mga gusali at modelo ng mga gusali.<ref name="AU" />
===Bagong Silandiya===
Ang ''Copyright Act (1994)'' ng [[New Zealand|Bagong Silandiya]] ay nagbibigay ng mga pagkakapuwera para sa malayang pamamahagi ng mga retrato ng ilang mga likha gaya ng mga lilok, ngunit hindi nagbibigay ng mga pagkakapuwera para sa mga obrang grapiko tulad ng mga miyural at sining sa kalye, kahit na nasa pampublikong mga espasyo ang mga ito. Nagngangahulugan ito na kailangang kumuha ng pahintulot mula sa mga arteista o tagahawak ng karapatang-sipi para makapagkuha ng mga retrato ng gayong mga likha nang malaya para sa mga layuning pamamahagi, lalo na kung may komersiyal na pakay. Subalit binabalewala ang restriksiyon na ito, patunay rito ang patuloy na pamamahagi ng gayong mga retrato sa [[hatirang pangmadla]] at ang paggamit ng mga ''marketing company'' ng mga obrang grapiko bilang likurang mga elemento sa kanilang mga patalastas.<ref>{{cite web |url=https://theconversation.com/yes-street-art-is-on-public-display-but-that-doesnt-mean-we-should-share-it-without-credit-132000 |title=Yes, street art is on public display — but that doesn’t mean we should share it without credit |last1=Dickison |first1=Mike |last2=White |first2=Bruce |date=Hulyo 9, 2020 |website=The Conversation |access-date=Marso 18, 2021}}</ref> Kamakailan lamang, noong 2019, inihayag ng arteistang si Xoë Hall ang kaniyang pagkadismaya sa paggamit ng [[Whitcoulls]] ng mga larawan ng kaniyang miyural sa [[Wellington]] sa kanilang mga kalendaryo, at iminungkahi ang kapuwa niyang mga miyuralista sa bansa na "magkaroon ng kontrata para sa bawat dingding na kanilang ipinipinta at isinasaad kung sino ang nagmamay-ari ng karapatang-sipi, at isali ito sa miyural kalakip ng pangalan ng arteista."<ref>{{cite news |url=https://www.rnz.co.nz/news/national/406415/artist-xoe-hall-outraged-over-work-featured-on-calendar-s-cover |title=Artist Xoë Hall outraged over work featured on calendar's cover |last=Cook |first=Charlotte |date=Disyembre 30, 2019 |access-date=Marso 18, 2021 |work=[[Radio New Zealand]]}}</ref>
===Brasil===
[[Talaksan:Minha Janela, Cristo Redendor.JPG|thumb|Hinggil sa kaso ng tanyag na rebultong [[Kristo ang Tagapagtubos]], sinabi ni Abogado Frullani Lopes na "bagamat pribado ang pag-aari ng lugar na kinatatayuan nito, hindi hinahadlang ang pampublikong pagpasok, at hindi maipagwawalang-bahala na bahagi ito ng tanawin ng [[Rio de Janeiro]]. Sa gayong pananaw, ang lugar na kinatatayuan nito ay dapat na ituring na pampublikong lugar."<ref>{{cite web |language=pt |url=https://www.conjur.com.br/2014-ago-23/marcelo-lopes-representacao-cristo-redentor-filme-nao-vetada |title=Representação do Cristo Redentor em filme não pode ser vetada |date=23 Agosto 2014 |author=Marcelo Frullani Lopes|quote=apesar de a área ser de propriedade privada, o acesso público ao local não é restrito. Não se pode ignorar, também, que o Cristo Redentor integra a paisagem do Rio de Janeiro. Por esse ponto de vista, o local em que a obra se encontra deve ser considerado logradouro público para fins de aplicação desse dispositivo.}}</ref>]]
Pinahihintulutan sa Artikulong 48 ng [https://web.archive.org/web/20110604224823/http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?file_id=125392 batas ng karapatang-ari ng Brazil] (Blg. 9.610 / Pebrero 19, 1998) ang malayang pagpinta, potograpiya, at paggawa ng bidyo ng anumang gawa na palagiang nakapuwesto sa isang pampublikong lugar, sa kabila ng pagiging protektado ng karapatang-sipi ang gayong mga gawa.<ref>{{cite web|title=LEI Nº 9.610, DE 19 DE FEVEREIRO DE 1998.|url=https://www.planalto.gov.br/ccivil_03/leis/L9610.htm|website=Presidência da República|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161028220538/http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/leis/l9610.htm|archivedate=2016-10-28|language=pt|quote=Art. 48. As obras situadas permanentemente em logradouros públicos podem ser representadas livremente, por meio de pinturas, desenhos, fotografias e procedimentos audiovisuais.}}</ref><ref>{{cite web|title=Law No. 9610 of February 19, 1998, on Copyright and Neighboring Rights|url=http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/br/br002en.pdf|website=World Intellectual Property Organization|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160408030416/http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/br/br002en.pdf|archivedate=2016-04-08|page=12|language=en|format=PDF|date=1998-02-19|quote=48. Works permanently located in public places may be freely represented by painting, drawing, photography and audiovisual processes.}}</ref> Ang tadhanang ito ay itinuturing na nagbibigay ng katamtamang malawak na kalayaan sa panorama.<ref>{{cite journal|last1=Newell|first1=Bryce Clayton|title=Freedom of Panorama: A Comparative Look at International Restrictions on Public Photography|journal=Creighton Law Review|date=2011|volume=44|pages=421|url=http://hdl.handle.net/10504/40711|accessdate=2016-10-29|language=en|issn=0011-1155|quote=Brazilian copyright law provides very broad panorama freedom. Indeed, Article 48 of Law No. 9610 of February 19, 1998, on Copyright and Neighboring Rights provides}}</ref>
===Canada===
Isinasaad ng Seksiyong 32.2(1) ng Batas ng Karapatang-ari (Canada) ang mga sumusunod:
{{quote|Hindi lumalabag sa karapatang-sipi (''It is not an infringement of copyright'')
{{block indent|(b) ang sinumang sumisipi, sa isang pinta, drowing, klitse, retrato, o gawang sinematograpiko (''for any person to reproduce, in a painting, drawing, engraving, photograph or cinematographic work'')
{{block indent|(i) ng isang gawang pang-arkitektura, sa kondisyong hindi sa kalikasan ng isang drowing o planong pang-arkitektura ang sipi, o (''an architectural work, provided the copy is not in the nature of an architectural drawing or plan, or'')}}
{{block indent|(ii) isang lilok o likha ng masining na pagkakagawa o isang hulma o modelo ng isang lilok o likha ng masining na pagkakagawa, na palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o gusali; (''a sculpture or work of artistic craftsmanship or a cast or model of a sculpture or work of artistic craftsmanship, that is permanently situated in a public place or building;'')}}}}}}
Inilalaan din ng Batas ng Karapatang-ari ang tiyak na proteksiyon para sa nagkataong pagsasali ng isa pang gawa na makikita sa likod ng isang retrato (halimbawa, isang gusali sa malayuang dako ng isang retrato). Hindi lumalabag sa karapatang-sipi ang mga retratong kasali ang gayong mga gawa nang "nagkataon at hindi sinadya."
===Estados Unidos===
{{further|Karapatang-ari sa arkitektura sa Estados Unidos}}
====Mga likhang arkitektural====
[[Talaksan:NYC, WTC.jpg|thumb|left|[[One World Trade Center]] sa [[Lungsod ng New York]], na nakompleto noong 2013. Bagamat protektado ito ang karapatang-sipi dahil may gayong proteksiyon ang lahat ng mga gusaling nakompleto pagkaraan ng Disyembre 1, 1990,<ref>{{cite news |url=https://www.djc.com/news/ae/11151054.html |title=Don't be violated — protect plans with copyrights |publisher=Seattle Daily Journal and DJC.COM |access-date=3 Hunyo 2020 |year=2009}}</ref> maaring kumuha ng retrato nito, pati ang paglathala ng mga larawan nito sa mga midyang komersiyal, dahil sa mga tadhanang kalayaan sa panorama sa Estados Unidos.]]
Taglay ng [[batas ng karapatang-ari ng Estados Unidos]] ang sumusunod na tadhana:
{{quote|Hindi kasama sa karapatang-sipi ng isang gawang pang-arkitektura na nakatayo na ang karapatang hadlangan ang paggawa, pagbabahagi, o pagdidispley sa publiko ng mga larawan, pinta, retrato, o iba pang malarawang mga representasyon ng gawa, kung ang gusali na kumakatawan sa nasabing gawa ay matatagpuan sa o karaniwang makikita mula sa pampublikong lugar.|[[:wikisource:United States Code/Title 17/Chapter 1/Section 120|17 U.S. Code § 120(a)]]<ref>{{cite web|title=17 U.S. Code § 120 - Scope of exclusive rights in architectural works|url=https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/120|access-date=2016-04-04|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160419101318/https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/120|archive-date=2016-04-19}}</ref>}}
Ang kahulugan ng "gawang pang-arkitektura" sa kalagayang ito ay isang gusali,<ref>{{cite web|title=17 U.S. Code § 101|url=https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/101|access-date=2016-04-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160430034315/https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/101|archive-date=2016-04-30}}</ref> na binigyang-kahulugan bilang "mga estrukturang matitirhan ng tao na nilayong maging palagian at hindi nagagalaw (''permanent and stationary''), tulad ng mga bahay at gusaling pang-opisina, at ibang palagian at nakapirme na mga estrukturang idinisenyo para matutuluyan ng mga tao, kabilang na ang, ngunit hindi limitado sa, mga simbahan, museo, mirador (''gazebo''), at pabilyon ng hardin."<ref>{{cite web|title=37 CFR 202.11(b)|url=https://www.law.cornell.edu/cfr/text/37/202.11|access-date=2016-04-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160307212357/https://www.law.cornell.edu/cfr/text/37/202.11|archive-date=2016-03-07}}</ref>
====Ibang mga likha====
Gayunpaman, hindi saklaw ng kalayaan sa panorama sa Estados Unidos ang ibang mga obra na protektado ng karapatang-sipi, tulad ng mga lilok. Maaring maging paglabag sa karapatang-sipi ng manlilikha ng isang obra kapag ginamit ang mga retrato ng kaniyang gawa sa layuning pangkomersiyo.
Isang kilalang kaso ng paglabag sa karapatang-sipi ng mga obra sa Estados Unidos ay ang ''Gaylord v. United States, No.'' 09-5044. Ito ay hinggil sa paggamit ng [[United States Postal Service]] ng isang larawan ng 14 sa 19 na mga estatwa ng sundalo sa [[Korean War Veterans Memorial]] para sa kanilang [[selyo]] bilang paggunita sa ika-50 anibersaryo ng armistisyo ng [[Digmaang Koreano]] noong 2003. Walang pahintulot mula kay [[Frank Gaylord]], manlililok ng nasabing obra na kilala bilang ''The Column'', ang naturang paggamit ng U.S. Postal Service ng mga larawan ng kaniyang obra sa kanilang selyong nagkakahalaga ng 37 cents.<ref>{{cite web|url=http://www.copyright.gov/fair-use/summaries/gaylord-us-fedcir2010.pdf |title=Gaylord v. United States, 595 F.3d 1364 (Fed. Cir. 2010) |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref> Inireklamo niya ang U.S. Postal Service noong 2006 dahil sa ginawa nitong paglabag sa kaniyang karapatang-sipi sa lilok. Kasama rin sa kaso ang retratista ng larawan na si John Alli, isang dating Marine. Kalaunan, naging maayos ang areglo sa retratista nang pumayag si Alli na magbabayad ng 10% bayad para sa susunod pang mga benta ng kaniyang mga larawan ng lilok.<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/story/news/nation/2013/09/20/korea-memorial-sculptor-wins-settlement-in-copyright-case-/2845143/ |title=Korea memorial sculptor wins copyright case |last=D'Ambrosio |first=Dan |work=USA Today |date=Setyembre 20, 2013 |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/news/federal-eye/wp/2015/02/10/court-upholds-540000-judgement-against-usps-for-korean-war-stamp/ |title=Court upholds $540,000 judgment against USPS for Korean War stamp |work=Washington Post |date=Pebrero 10, 2015 |last=Rein |first=Lisa |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref>
Sa hatol ng Court of Federal Claims noong 2008, ipinasya na hindi nilabag ng U.S. Postal Service ang karapatang-sipi ni Gaylord sapagkat pasok umano ito sa "[[patas na paggamit]]" (''fair use''). Gayunpaman, ipinasya ng hukom na hindi sakop ng ''Architectural Works Copyright Protection Act'' (AWCPA) ang ''The Column'' sapagkat hindi ito isang gawang pang-arkitektura. Umapela ang panig ng manlililok, at noong Pebrero 25, 2010 binaligtad ng Federal Circuit ang naunang pasya hinggil sa patas na paggamit. Hindi maituturing na patas na paggamit ang paggamit ng U.S. Postal Service ng larawan ng ''The Column'' sa kanilang selyo sapagkat hindi ''transformative'' ang kalikasan nito (pareho ang konteksto at kahulugan ng selyo sa mismong lilok). Mahalaga rin ang presensiya ng obra sa selyo kaya hindi pa rin ito pasok sa patas na paggamit. Maituturing na komersiyal ang layunin ng U.S. Postal Service, dahil kumita ito ng $17 milyon mula sa pagbenta nito ng halos 48 milyong selyong taglay ang larawan ng lilok. Ipinagtibay naman ng Federal Circuit ang naunang pasya ng Court of Federal Claims na hindi isang gawang pang-arkitektura ang ''The Column''. Noong Setyembre 20, 2013, pagkaraang ibinalik ng Federal Circuit ang kaso sa Court of Federal Claims, iginawad ng huling nabanggit na hukuman ang $684,844.94 na halaga ng bayad-pinsala na babayaran ng U.S. Postal Service kay Gaylord.<ref>{{cite web |url=https://www.finnegan.com/en/tools/gaylord-v-u-s-1/analysis.html |title=Gaylord v. U.S. |work=Finnegan, Henderson, Farabow, Garrett & Dunner, LLP |access-date=Disyembre 21, 2020 |archive-date=2021-01-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121234026/https://www.finnegan.com/en/tools/gaylord-v-u-s-1/analysis.html |url-status=dead }}</ref><ref>http://www.uscfc.uscourts.gov/sites/default/files/opinions/WHEELER.GAYLORD092013.pdf</ref>
[[Talaksan:New York - New York - panoramio.jpg|thumb|Ang New York-New York Hotel & Casino, kalakip ang di-mahalagang pagsasali ng replika ng Istatwa ng Kalayaan sa Las Vegas]]
Dinemanda muli ang USPS hinggil sa kanilang paggamit ng isang larawang buhat sa [[Getty Images|Getty]] ng replika ng Istatwa ng Kalayaan sa [[New York-New York Hotel & Casino]] sa [[Las Vegas]] sa kanilang mga selyo. Bagamat nagbigay sila ng atribusyon sa retratista, hindi sila nagbigay ng atribusyon kay Robert Davidson, manlililok ng replika. Nakapagbenta ang USPS ng humigit-kumulang 4.9 bilyong selyong taglay ang replika, mula Disyembre 2010 hanggang Enero 2014, na nagkakahalaga ng humigit-kumulang $2.1 bilyon. Bagamat nabatid nila noong Marso 2011 na hindi sa orihinal na [[Istatwa ng Kalayaan]] ang nasa larawang ginamit nila, hindi gumawa ng hakbang ang USPS. Nagsampa si Davidson ng kaso laban sa USPS noong 2013. Itinaguyod ng hukuman ang paninindigan ni Davidson na orihinal ang kaniyang replika upang magkaroon ng proteksiyon ng karapatang-sipi dahil sa pagkakaroon ng mas-makabago at pambabaeng hitsura ng mukha nito. Nabigo ang USPS sa mga kraytiryang "layunin" at "bahaging ginamit" sa patas na paggamit, bagamat nakapasa sila sa kraytiryong "epekto ng paggamit" dahil sinabi ni Davidson na wala siyang balak na kumita sa kaniyang lilok. Hindi pinaboran ang kapuwang panig para sa kraytiryong "kalikasan ng likhang may karapatang-sipi" sa patas na paggamit. Napatunayan ng hukuman na nagkasala ang USPS sa pagsuway ng karapatang-sipi, at iginawad ang $3.5 milyong halaga ng pinsalang babayaran ng USPS kay Davidson.<ref>{{cite web |url=https://infusionlawyers.com/the-united-states-v-davidson-copyright-infringement-of-a-replica-statue-of-liberty-copyright-for-creative-copycats/ |title=The United States v Davidson—Copyright infringement of a Replica Statue of Liberty. Copyright for creative copycats? |website=Infusion Lawyers |access-date=Pebrero 24, 2021}}</ref>
Inangkin ng manlililok na si [[Arturo Di Modica]] ang karapatang-sipi sa kilalang lilok na ''[[Charging Bull]]'' sa [[Ibabang Manhattan]] ng [[Lungsod ng New York]].<ref>{{cite web |url=https://www.techdirt.com/articles/20170412/11215937137/bull-statue-copyright-claim-is-ridiculous-heres-why-it-just-might-work.shtml |title=The Bull Statue Copyright Claim Is Ridiculous... But Here's Why It Just Might Work |website=Techdirt |last=Masnick |first=Mike |date=Abril 12, 2017 |access-date=Pebrero 8, 2021}}</ref> Nagsampa siya ng samo't-saring mga kaso laban sa iba-ibang mga entidad na gumamit ng kaniyang lilok na toro para sa mga layuning pangkomersiyo, tulad ng [[Walmart]] noong 2006 dahil sa pagbenta ng mga litograpo nito, [[North Fork Bank]] noong 2006 din dahil sa pagsasali ng lilok sa isang pambansang patalastas sa telebisyon, at [[Random House]] noong 2009 hinggil sa paggamit ng isang larawan ng lilok sa pabalat ng isang aklat nila tungkol sa pagbagsak ng [[Lehman Brothers]].<ref>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2006/09/23/arts/arts-briefly-sculptor-files-lawsuit-against-walmart.html |title=Arts, Briefly; Sculptor Files Lawsuit Against Wal-Mart |date=Setyembre 23, 2006 |last=Kennedy |first=Randy |access-date=Marso 3, 2021 |work=[[New York Times]]}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2006-sep-22-fi-wrap22.1-story.html |title=Suit Alleges Illegal Use of ‘Charging Bull’ Image |date=Setyembre 22, 2006 |access-date=Marso 3, 2021 |work=[[Los Angeles Times]]}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.liveauctioneers.com/news/top-news/crime-and-litigation/artist-sues-random-house-in-nyc-over-book-cover/ |title=Artist sues Random House in NYC over book cover |date=Agosto 4, 2009 |access-date=Marso 3, 2021 |website=Auction Central News}}</ref> Natapos ang mga kasong ito sa pamamagitan ng mga areglo.<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/story/money/2017/04/12/charging-bull-artist-says-fearless-girl-violated-his-rights/100378556/ |title='Charging Bull' artist says 'Fearless Girl' violated his rights |last1=Bowerman |first1=Mary |last2=McCoy |first2=Kevin |work=[[USA Today]] |date=Abril 12, 2017 |access-date=Pebrero 24, 2021}}</ref>
Masidhing sinasanggalang ng manlililok na si [[Raymond Kaskey]] ang kaniyang karapatang-sipi sa ikalawang pinakamalaking rebulto na yari sa "minartilyong tanso" sa bansa, ang ''[[Portlandia (rebulto)|Portlandia]]''. Binabantaan niyang kakasuhan ang sinumang nagnanais na gumamit ng anumang larawan ng lilok sa mga midya o kagamitang pangkomersiyo, tulad ng mga postkard at disenyo sa mga kamiseta. Nag-areglo ang [[Laurelwood Pub and Brewery]] (na nakabase sa [[Portland, Oregon|Portland]]) kay Kaskey pagkaraang inireklamo sila ng manlililok dahil sa paggamit nila ng isang larawan ng rebulto sa leybel ng kanilang serbesang Portlandia Pils noong 2012.<ref>{{cite web |url=https://www.techdirt.com/articles/20140911/06455028491/sculptor-says-capitalism-drives-his-aggressive-enforcement-rights-to-publicly-funded-portlandia-statue.shtml |title=Sculptor Says 'Capitalism' Drives His Aggressive Enforcement Of Rights To Publicly-Funded 'Portlandia' Statue |date=Setyembre 12, 2014 |last=Cushing |first=Tim |access-date=Marso 5, 2021 |website=Techdirt}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.wweek.com/portland/article-23062-so-sue-us.html |title=So Sue Us: Why the Portlandia Statue Failed to Become an Icon |last=Locanthi |first=John |date=Setyembre 9, 2014 |access-date=Marso 5, 2021 |website=Willamette Week}}</ref>
===Hapon===
Ang [[batas ng karapatang-ari ng Hapon]] ay nagbibigay ng kaunting kalayaan sa panorama para sa panlabas na mga obra at ganap na kalayaan sa panorama para sa mga gusali. Pinapayagan ng Artikulong 46 ng ''Copyright Act (Act No. 48 of May 6, 1970, as amended 2020)'' ang paggamit at pagsipi ng mga obrang "palagiang nakapuwesto sa isang lantad na lokasyon" at mga likhang pang-arkitektura para sa anumang layunin, ngunit may apat na mga pagpupuwera na hindi sakop ng kalayaang ito. Isa sa mga ito – nasa (iv) – ay kapag ang pagsipi ng isang obra ay ginawa "para sa tangkang pagbebenta ng mga sipi nito, o pagbebenta ng gayong mga sipi."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/577555 |title=Copyright Act (Act No. 48 of May 6, 1970, as amended 2020) |author=Japan |access-date=May 9, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> Ipinag-uutos ng Artikulong 48 ang mga gagamit ng gayong mga likha na tukuyin ang pinagmulan ng nasabing likha kung mayroon at naaayon sa kaugalian.<ref>{{cite web|script-title=ja:著作権法|url=http://law.e-gov.go.jp/htmldata/S45/S45HO048.html|website={{lang|ja|法令データ提供システム}}|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161028075422/http://law.e-gov.go.jp/htmldata/S45/S45HO048.html|archivedate=2016-10-28|language=ja|date=2008-05-27}}</ref>
Makabubuting pansinin ang isang pasya ng Osaka District Tribunal noong 2003, na nagsasabing kasali lamang sa gayong mga "protektadong gawa" na protektado ng batas ang mga gusaling may taglay na mga katangiang estetika at pagkamalikhain.<ref>{{cite web|script-title=ja:著作権侵害差止等請求事件|url=http://www.courts.go.jp/app/files/hanrei_jp/737/010737_hanrei.pdf|website=裁判所|publisher=大阪地方裁判所|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029061305/http://www.courts.go.jp/app/files/hanrei_jp/737/010737_hanrei.pdf|archivedate=2016-10-29|page=12|language=ja|format=PDF|date=2003-07-08|quote={{lang|ja|著作権法により「建築の著作物」として保護される建築物は、同法2条1項1号の定める著作物の定義に照らして、美的な表現における創作性を有するものであることを要することは当然である。したがって、通常のありふれた建築物は、著作権法で保護される「建築の著作物」には当たらないというべきある。}}}}</ref> Mayroon ding mga pananaw na nagsasabing dapat ituring na mga gawang pansining ang ilang mga gusali sa Hapon, tulad ng {{ILL|Tore ng Araw|en|Tower of the Sun}} na ginamit sa [[Expo '70]] na idinaos sa [[Suita]], [[Prepektura ng Osaka]] noong 1970. Nagngangahulugan itong hindi maaaring gamitin sa mga layuning komersiyal ang mga retratong nagpapakita ng mga gusaling ito kahit na may tadhanang kalayaan sa panorama.<ref>{{cite web|script-title=ja:建築に関する著作物について|url=http://www.murata-law.jp/kigyou/cs-kenchiku.html|website=村田法律事務所|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090901103724/http://www.murata-law.jp/kigyou/cs-kenchiku.html|archivedate=2009-09-01|language=ja}}</ref><ref>{{cite web|script-title=ja:著作物とは|url=http://www.chosakukenhou.jp/10work/1020copyrighttype/1020copyrighttype01.html|website={{lang|ja|虎ノ門法律特許事務所著作権法相談室}}|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029063255/http://www.chosakukenhou.jp/10work/1020copyrighttype/1020copyrighttype01.html|archivedate=2016-10-29|language=ja|quote={{lang|ja|岡本太郎の「太陽の塔」などは、一般的には建築の著作物ではなく、美術の著作物であると言えます。}}}}</ref>
===Iceland===
Hindi nagbibigay ng ganap na kalayaan sa panorama ang batas ng karapatang-ari ng Iceland. Pinahihintulutan ng Artikulong 16 ang potograpiya at pagprisinta ng bungang mga larawan ng mga gusali at pampublikong obra na nasa lantad na lugar, ngunit kapag ang mga likhang ito ay naging pangunahing paksa ng mga larawan at ginamit ang mga larawan na ito sa komersiyal na paraan, "kailangang bayaran" ang manlilikha ng mga gusali at pampublikong obra. Hindi kailangan ang gayong remunerasyon kung ang gagamit ng mga larawang ito ay isang tagapaglathala ng pahayagan o brodkaster sa telebisyon.<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/is/is/is122is.pdf |title=Höfundalög nr. 73/1972 frá 29. maí 1972 (eins og henni var síast breytt með lögum nr. 88/2019 frá 27. júní 2019) |author=Iceland |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 12, 2021 |language=is}}</ref>
=== India ===
Tinatalakay ang kalayaan sa panorama sa seksiyong 52, s–u(i) ng [[batas ng karapatang-ari ng India]]. Kapuwa nalalapat ang (s) at (t) ng seksiyong 52 sa mga representasyon ng arkitektura, lilok, at mga obra ng masining na pagkakagawa sa pamamagitan ng pagguhit, pagpinta, klitse, at potographiya, habang ang (u)(i) ay nalalapat sa sinematograpikong pagsasali ng lahat ng uri ng mga obra. Magagamit lamang ang mga tadhanang ito kapag ang likha ay "palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o anumang premisang mapupuntahan ng publiko." Ang (u)(ii) ay para sa nagkataong pagsasali sa sinematograpiya ng mga obrang wala sa pampublikong mga espasyo.<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/in/in107en.pdf |title=Copyright Act, 1957 (Act No. 14 of 1957, as amended up to Act No. 27 of 2012) |author=India |access-date=Mayo 10, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref>
=== Israel ===
Ang kalayaan sa panorama ng Israel ay matatagpuan sa seksiyong 23 ng ''Copyright Act, 2007 (as amended on July 28, 2011)''. Nakasaad dito na pinahihintulutan ang biswal na representasyon ng mga likhang pang-arkitektura, lilok, at sining na mapapakinabangan sa pamamagitan ng mga drowing, pagguhit, potographiya, at pamamahayag, kung ang gayong mga likha ay "palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar."<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/il/il033en.pdf |title=Copyright Act, 2007 (as amended on July 28, 2011) |author=Israel |access-date=Mayo 10, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref>
=== Mehiko ===
Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang Artikulong 148(VII) ng Pederal na Batas ng Karapatang-ari ng Mehiko:<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/578998 |title=Ley Federal del Derecho de Autor (texto refundido publicado en el Diario Oficial de la Federación el 01 de julio de 2020) |author=Mehiko |website=WIPO Lex |access-date=Hulyo 12, 2021 |lang=es |quote=Artículo 148. - Las obras literarias y artísticas ya divulgadas podrán utilizarse, siempre que no se afecte la explotación normal de la obra, sin autorización del titular del derecho patrimonial y sin remuneración, citando invariablemente la fuente y sin alterar la obra, sólo en los siguientes casos:...VII. Reproducción, comunicación y distribución por medio de dibujos, pinturas, fotografías y procedimientos audiovisuales de las obras que sean visibles desde lugares públicos.}}</ref>
{{quote|Ang mga likhang pampanitikan at pansining na ibinunyag na ay maaring gamitin nang walang pagpayag ng may-ari ng mga karapatang ekonomiko at nang walang bayad, sa kondisyong hindi maaapektuhan ang may-ari sa karaniwang paggamit ng likha, at sa kondisyon ding palagiang babanggitin ang pinagmulan ng likha at walang mangyayaring pagbabago sa likha
{{block indent|VII. Pagsisipi, talastasan, at pamamahagi sa pamamagitan ng mga drowing, pinta, retrato, at prosesong audiobiswal ng mga obrang makikita mula sa pampublikong mga lugar }}}}
===Niherya===
Nagbabigay ng kalayaan ng panorama sa Niherya ang aytem (d) ng Ikalawang Iskedyul ng kanilang batas ng karapatang-ari ("''Exceptions to copyright control''"). Nakasaad na maaring isipi ang mga obrang makikita sa pampublikong mga lugar, at maaring ipamahagi ang bungang mga larawan.<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/ng/ng038en.pdf |title=Copyright Act (Chapter C.28, as codified 2004) |author=Nigeria |access-date=Oktubre 10, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref>
===Norway===
Nagbibigay ng limitadong kalayaan sa panorama ang Seksiyong 31 ng batas ng karapatang-ari ng Noruwega para sa mga obrang palagiang matatagpuan sa pampublikong mga espasyo. Maaari lamang gamitin ang mga ito sa di-komersiyal na mga pagsisipi kapag naging pangunahing mga paksa ng mga larawan ang mga obrang ito. Ngunit maaaring isipi nang malaya ang arkitektura anuman ang layunin ng pagsisipi.<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/504083 |title=LOV-2018-06-15-40: Lov om opphavsrett til åndsverk m.v. (åndsverkloven) (konsolidert versjon av 20. desember 2018) |website=WIPO Lex |author=Norway |access-date=Disyembre 23, 2021 |lang=no}}</ref>
===Pakistan===
Nagbibigay ng kalayaan sa panorama ang Seksiyong 57 ng batas ng karapatang-ari ng Pakistan:<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/pk/pk005en.pdf |title=The Copyright Ordinance, 1962 (Act No. XXXIV) |author=Pakistan |access-date=Disyembre 23, 2021 |website=WIPO Lex |lang=en}}</ref>
{{Quote|(1) Hindi maituturing na paglabag sa karapatang-sipi ang sumusunod na mga gawain:
{{Block indent|(r) ang paglikha o paglathala ng pinta, guhit, klitse, o retrato ng isang obrang pang-arkitektura;}}
{{Block indent|(s) ang paglikha o paglathala ng pinta, guhit, klitse, o retrato ng isang lilok o ibang obra kung habambuhay na matatagpuan ang gayong likha sa isang pampublikong lugar o anumang loobang may karapatang makapasok ang publiko;}}
{{Block indent|(t) ang pagsasali sa isang obrang sinematograpiko ng —
{{Block indent|(i) anumang obrang habambuhay na matatagpuan sa isang pampublikong lugar o anumang loobang may karapatang makapasok ang publiko; o}}
{{Block indent|(ii) anumang ibang uri ng obra, kung nasa likuran lamang ang pagsasali o kung hindi, kaalinsabay sa pangunahing mga paksang inilalarawan sa obra[ng sinematograpiko];}}
}}
}}
=== Reyno Unido ===
[[Talaksan:Paddington Bear in bronze (19456891620).jpg|thumb|left|[[Estatwa ng Oso ng Paddington]] sa [[estasyon ng London Paddington]], obra ng eskultor na si [[Marcus Cornish]]. Sakop ito ng kalayaan sa panorama ng Reyno Unido.]]
Sa ilalim ng batas ng [[United Kingdom|Reyno Unido]] (UK), sumasaklaw ang kalayaan sa panorama sa lahat ng mga gusali pati ang karamihan sa mga likhang tatlong-dimensiyonal na palagiang nakapuwesto sa pampublikong lugar, tulad ng mga lilok. Karaniwang hindi sakop ang kalayaan sa panoramang ito ang mga likhang dalawang-dimensiyonal na protektado pa rin ng karapatang-sipi, tulad ng mga miyural at poster. Ang isang retratong nakikinabang sa kalayaang ito ay maaaring gamitin o ilathala sa anumang paraan (kahit pangkomersiyo) nang hindi lumalabag sa karapatang-sipi ng mga nabanggit na gawa.
Ipinaliliwanang ang kalayaan sa panorama sa seksiyong 62 ng [[Batas ng Karapatang-ari, mga Disenyo at Patente ng 1988]] (''Copyright, Designs and Patents Act 1988'').<ref name="uk">{{cite web|url=http://www.artquest.org.uk/articles/view/advertising-and-marketing-art-copyright-confusion1|title=Advertising and marketing art: Copyright confusion|last=Lydiate|first=Henry|work=Artquest|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20111027233307/http://www.artquest.org.uk/articles/view/advertising-and-marketing-art-copyright-confusion1|archive-date=2011-10-27|access-date=2020-05-18}} Tingnan din: {{cite web|url=http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1988/Ukpga_19880048_en_4.htm#mdiv62|title=Section 62 of the Copyright, Designs and Patents Act 1988|publisher=Office of Public Sector Information|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20091210143342/http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1988/Ukpga_19880048_en_4.htm|archive-date=2009-12-10|access-date=2020-05-18}}</ref> Mas-malawak ang sakop nito kung ihahambing sa katumbas na mga probisyong kalayaan sa panorama sa ibang mga bansa, at pumapahintulot sa mga retratistang kumuha ng mga retrato ng mga gusali, na binigyang-kahulugan sa seksiyong 4(2) bilang "anumang nakapirming estruktura, at bahagi ng isang gusali o nakapirming estruktura." Walang rekisito na dapat nasa pampublikong lugar ang isang gusali, o nakalimita lamang ang kalayaan sa panorama sa panlabas na mga tanawin ng gusali.
[[Talaksan:Angel of the North 2016 009.jpg|thumb|Lilok na ''[[Angel of the North]]'' sa Gateshead, kondado ng [[Tyne and Wear]], obra ni Sir [[Antony Gormley]]. Sakop ito ng kalayaan sa panorama ng Reyno Unido.]]
Pinapayagan din ang mga retrato ng ilang mga obra na palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o sa mga premisang bukas sa publiko, tulad ng mga lilok, modelo ng mga gusali, at "mga obra ng masining na pagkakagawa" ("''works of artistic craftsmanship''"). Ayon sa pamantayang akdang sanggunian hinggil sa karapatang-ari, ''Copinger and Skone James'', marahil kasali sa pahayag na "bukas sa publiko" ang mga premisang pinapapasok lamang ang publiko sa pamamagitan ng lisensiya o bayarin.<ref name="Copinger9-266">{{Cite book |title=Copinger and Skone James on Copyright |date=2016 |publisher=Sweet & Maxwell |edition=17th |volume=1 |at=paragraph 9-266}}</ref> Gayunpaman, mas-malawak pa rin ito sa kahulugan ng "pampublikong lugar" sa ibang mga bansa, at walang restriksiyon sa mga gawang nasa lantad na lugar.
Sa ilalim ng pampook na pakikitungo sa karapatang-ari sa UK, ibinukod ang kahulugan ng "mga obra ng masining na pagkakagawa" sa mga "gawang grapiko" (''graphic works''), at hindi sumasakop sa huling nabanggit ang kalayaan sa seksiyong 62. Binibigyang-kahulugan sa seksiyong 62 ang mga "gawang grapiko" bilang anumang mga pinta, drowing, dayagram, mapa, tsart o plano, anumang klitse, ''etching'',{{efn|'''''Etching''''' - sa kahulugan ng [http://gabbydictionary.com GabbyDictionary], ito ay ang "pagdidisenyo o pagguhit sa metal na gamit ang asido"}} litograpiya, lilok na yari sa kahoy, o anumang kahalintulad na gawa. Ayon sa nararapat, hindi maaaring kunan ng retrato ang mga gawa o obrang ito, pati ang mga miyural at poster, kahit na palagiang nakapuwesto ang mga ito sa isang pampublikong lugar.
Hindi pa naitatag sa mga korte ang konsistenteng batayang kaso para sa tiyak na kahulugan ng "obra ng masining na pagkakagawa", ngunit ipinahihiwatig sa ''Copinger'' na dapat na kapuwang artesano at alagad ng sining ang taong lumikha ng naturang obra.<ref name="Copinger3-129">{{Cite book |title=Copinger and Skone James on Copyright |date=2016 |publisher=Sweet & Maxwell |edition=17th |volume=1 |at=paragraph 3-129}}</ref> Mahalaga ang katibayan sa mga layunin ng lumikha ng gawa, at ayon sa kasong ''Hensher v Restawile'' [1976] AC 64 sa House of Lords, "may katuturan at mahalaga ito, bagamat hindi isang pangunahing konsiderasyon," kung ang lumikha ay may mulat na pakay sa paglikha ng isang obra. Hindi kinakailangang ilarawan ang isang gawa bilang ''fine art''. Sa gayong kaso, may binigay na mga halimbawa na karaniwang mga obra na maituturing na "obra ng masining na pagkakagawa": mga baldosang pininta ng kamay, kinulayang mga salamin ng bintana, mga tarangkahang yari sa hinubog na bakal, at mga produkto ng de-kalidad na pag-imprenta, kubyertos, paghahabi, at paggawa ng aparador.
Ang ibang mga obrang binanggit sa ''Copinger'' na pinaniniwalaang nakapaloob sa kahulugang ito ay mga suweter na habing-kamay at yari sa lana, telang teksturado nang husto kasama na ang mga elementong tatlong-dimensiyonal, mga losa, at mga kasangkapan sa paghahain ng pagkain. Ang kaugnay na mga kaso ay (ayon sa pagkakasunod-sunod): ''Bonz v Cooke'' [1994] 3 NZLR 216 (Bagong Selanda), ''Coogi Australia v Hyrdrosport'' (1988) 157 ALR 247 (Australya), ''Walter Enterprises v Kearns'' (Zimbabwe) noted at [1990] 4 EntLR E-61, at ''Commissioner of Taxation v Murray'' (1990) 92 ALR 671 (Australya).
Ang ''[[Design and Artists Copyright Society]]'' at ''Artquest'' ay nagbibigay ng karagdagang kabatiran hinggil sa kalayaan sa panorama sa Reyno Unido.<ref name="DACSfactsheet">{{Cite web |title=Sculpture and works of artistic craftmanship on public display |url=https://www.dacs.org.uk/knowledge-base/factsheets/sculpture-and-works-of-artistic-craftsmanship-on-p.aspx |access-date=27 November 2020 |website=DACS}}</ref><ref name="ArtQuest">{{Cite web |last=Lydiate |first=Henry |date=1991 |title=Advertising and marketing art: Copyright confusion |url=http://www.artquest.org.uk/artlaw/copyright/confusion.htm |website=Artquest |access-date=2020-12-12 |archive-date=2006-04-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060427214137/http://www.artquest.org.uk/artlaw/copyright/confusion.htm |url-status=bot: unknown }}</ref>
===Sri Lanka===
Hindi naglalaman ng probisyong kalayaan sa panorama ang ''Intellectual Property Act, No. 36 of 2003'', sa talaan ng mga limitasyon sa karapatang-sipi sa Seksiyong 12.<ref>{{cite web |url=https://www.nipo.gov.lk/web/images/pdf_downloads/Intellectual_Property_Act_No_36_of_2003.pdf |title=INTELLECTUAL PROPERTY ACT, No. 36 OF 2003 |website=National Intellectual Property Office |access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref> Pinawalang-bisa ng batas ang ''Code of Intellectual Property Act No. 52 of 1979'', na may probisyon ng isang limitadong kalayaan sa panorama sa Seksiyong 13(d) na nagbigay sa mga gumagawa ng pelikula at tagapagsahimpapawid sa telebisyon ng karapatang magpalarawan ng mga likha ng sining at arkitektura "na palagiang matatagpuan sa isang lugar kung saang maaaring tingnan ang mga ito ng publiko."<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/lk/lk001en.pdf |title=Code of Intellectual Property Act No. 52 of 1979 (as amended by Act No. 30 of 1980, No. 2 of 1983, No. 17 of 1990, No. 13 of 1997 and No. 40 of 2000) |website=WIPO Lex |author=Sri Lanka |access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref>
===Taiwan (Republika ng Tsina o ROC)===
[[Talaksan:Taipei 101, August 2017.jpg|thumb|[[Taipei 101]], na dinisenyo nina arkitektong [[Chu-Yuan Lee]] at [[C. P. Wang]].]]
Tinitiyak ng [[:wikisource:zh:著作權法 (中華民國)|Batas ng Karapatang-ari ng Republika ng Tsina]] ang bahagyang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Pinahihintulutan ng Artikulong 58 ang paggamit ng mga obra at likhang pang-arkitektura na nasa pampublikong mga lugar, ngunit itinadhana na ang paggamit ng gawang mga sining ay hindi para lamang sa layuning pagbebenta ng mga sipi. Nakasaad sa Artikulong 64 ng parehong Batas na dapat malinaw na itukoy ng mga gagamit ng gayong mga gawa ang pinagmulan ng mga ito, tulad ng pangalan ng manlilikha.<ref>{{cite web|title=著作權法 |url=http://law.moj.gov.tw/LawClass/LawAll.aspx?PCode=J0070017 |website=全國法規資料庫 |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://archive.is/20161029141208/http://law.moj.gov.tw/LawClass/LawAll.aspx?PCode=J0070017 |archivedate=2016-10-29 |language=zh-tw |date=2014-01-22 |deadurl=yes }}</ref>
Sang-ayon sa binanggit na mga reglamento, hindi isang paglabag sa karapatang-sipi ang ang pagkuha ng retrato ng isang gusali sa isang pampublikong lugar,<ref>{{cite web|title=就戶外場所長期展示之建築著作,以拍照或繪畫方式等非建築方式進行重製之行為,屬於著作權法第64條明訂之合理使用行為|url=http://www.fblaw.com.tw/news_detail.php?cate=5&nid=561|website=寰瀛法律事務所|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029142417/http://www.fblaw.com.tw/news_detail.php?cate=5&nid=561|archivedate=2016-10-29|language=zh-tw|date=2011-12-13}}</ref> ang bunga ng ganitong pagkuha ay maari ring ibukod bilang "mga gawang potograpiko" na isang uri ng gawang nakatala sa Artikulo 5 ng parehong batas, kaya nakakatamasa ang mga gawang ito ng proteksiyon sa karapatang-sipi.<ref>{{cite web|title=開放式課程合理使用問答集|url=http://www.tocwc.org.tw/userfiles/1363573066.pdf|website=台灣開放式課程聯盟|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160808142736/http://www.tocwc.org.tw/userfiles/1363573066.pdf|archivedate=2016-08-08|page=8|language=zh-tw|quote=拍攝建築物外觀,不問作何使用目的,都不在第五十八條禁止之列,並不必經著作財產權人的同意,該照片反而還能以「攝影著作」獲得著作權法保護,他人不可以任意使用該照片。同理,拍攝一般巷道風景,在著作權法規定下,不必獲得任何人同意,所拍照片還受著作權法保護。}}</ref> Ipinaliwanag din ito ng [[Tanggapan ng Ari-Ariang Intelektuwal ng Taiwan|Tanggapan ng Ari-Ariang Intelektuwal]] ng [[Ministeryo ng Ugnayang Ekonomiko (Taiwan)|Ministeryo ng Ugnayang Ekonomiko ng Taiwan]]. <ref>{{cite web|title=解釋資料檢索-電子郵件1021205b |url=http://www.tipo.gov.tw/ct.asp?xItem=503039&ctNode=7448&mp=1 |website=經濟部智慧財產局 |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://archive.is/20161029143506/http://www.tipo.gov.tw/ct.asp?xItem=503039&ctNode=7448&mp=1 |archivedate=2016-10-29 |language=zh-tw |date=2013-12-05 |quote=一、依據著作權法第58條規定,在街道、公園、建築物之外壁或其他向公眾開放之戶外場所長期展示之美術著作或建築著作,除該條所定4款情形外,得以任何方法利用之。所詢拍攝「台北101大樓」(僅限大樓外觀,不包括大樓內部) 之照片並將其製成明信片販賣,依前揭規定,無須取得著作權之授權。 |deadurl=yes }}</ref>
=== Timog Aprika ===
[[Talaksan:Late Nelson Mandela Statue, Pretoria South Africa Redux.png|thumb|left|Dahil sa kawalan ng kalayaan sa panorama sa Timog Aprika, kailangang sensurin ang bantayog ni [[Nelson Mandela]] sa [[Pretoria]]]]
Walang ganap na kalayaan sa panorama sa Timog Aprika. Inilalahad sa Artikulong 15 (3) ng Batas ng Karapatang-ari ng Timog Aprika (1978) ang mga hindi pagsasali ng proteksiyong karapatang-sipi sa masining na mga gawa, ngunit binanggit lamang dito ang paggamit ng mga sipi sa mga pelikula, telebisyon, at mga "serbisyong pangkomunikasyon." Ngunit binigyang-kahulugan sa Artikulong 1 ang "serbisyong pangkomunikasyon" bilang isang tiyak na serbisyo sa telekomunikasyon, hindi sa potograpiya.<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT|url=http://www.cipro.co.za/legislation%20forms/Copyright/Copyright%20Act.pdf|website=Companies and Intellectual Property Office|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303202547/http://www.cipro.co.za/legislation%20forms/Copyright/Copyright%20Act.pdf|archivedate=2016-03-03|language=en}}</ref> Dahil diyan, maaaring ituring na paglabag sa karapatang-sipi ang pagkuha ng mga retrato ng mga gusali o mga obra sa pampublikong mga lugar.<ref>{{cite web|title=Copyright: Wiki Loves Monuments Notice!|url=http://mapmyway.co.za/copyright-wiki-loves-monuments-notice/|website=mapmyway.co.za|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029130232/http://mapmyway.co.za/copyright-wiki-loves-monuments-notice/|archivedate=2016-10-29|language=en}}</ref>
===Timog Korea===
Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang Artikulong 35(2) ng [[batas ng karapatang-ari ng Timog Korea]], subalit limitado lamang ito sa mga layuning di-komersiyal. Isinasaad ng probisyon na maaaring gamitin ang mga obra at ibang mga likha na palagiang matatagpuan sa bukas na mga lugar para sa anumang layunin, maliban sa mga kasong "ginawa ang pagsisipi para sa tangkang pagbebenta ng mga siping ito."<ref>{{cite web|url=https://wipolex.wipo.int/en/text/581910 |title=Copyright Act (Act No. 432 of January 28, 1957, as amended up to Act No. 15823 of October 16, 2018) |author=Republic of Korea |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 9, 2021 |url-status=dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20210509110615/https://wipolex.wipo.int/en/text/581910 |archive-date = }}</ref>
May isang kaso kaugnay sa kalayaan sa panorama sa Timog Korea noong 2008, hinggil sa paggamit ng isang ''production company'' ng isang gusali ng teatro sa isang patalastas nang walang pahintulot. Ipinasya ng [[Hukuman ng Distritong Sentral ng Seoul]] na nilabag ng Pomato Co., Ltd. ang karapatang-sipi ni arkitekto Min Gyu-am sa "UV House", na matatagpuan sa [[Paju]] at tinapos noong 2004, sa pamamagitan ng pagsasali nila ng gusali bilang elementong ''background'' sa isang patalastas pantelebisyon at pang-Internet ng [[Kookmin Bank]] noong 2005. Nakatanggap ang arkitekto ng bayad para sa arkila sa lugar, ngunit hindi siya nagbigay ng pahintulot ng paggamit ng karapatang-sipi ng gusaling ito. Matapos mailabas ang mga patalastas, sinabi ng arkitekto na ginamit nila ang obrang pang-arkitektura nang walang pahintulot mula sa kaniya, kaya humingi siya ng bayad-pinsala. Sa unang paglilitis, ipinasya ng Hukumang ng Distritong Sentral ng Seoul na maliit na bahagi ng gusali lamang ang ginamit patalastas at hindi ang kabuoang gusali, kaya hindi maituturing na paglabag ito ng karapatang-sipi.<ref>Seoul Central District Court, Decision of 12 September 2007, 2006GaDan208142.</ref> Noong Nobyembre 7, 2008, sa ikalawang paglilitis, sumang-ayon ang parehong panig sa kabayaran. Dahil diyan, winakasan ang ikalawang paglilitis nang walang pasya, sa pamamamagitan ng mediasyon.<ref>{{cite web |url=https://www.lawtimes.co.kr/Legal-News/Legal-News-View?serial=48365 |title=[2008년 분야별 중요판례분석] (21)지적재산권 |date=Agosto 6, 2009 |access-date=Hulyo 12, 2021 |work=Beomnyul Sinmun (법률신문) |language=ko}}</ref>
===Tsina, Republikang Bayan ng (PRC)===
[[Talaksan:青岛五四广场五月的风雕塑夜景 2013-07-21.jpg|thumb|left|Eskulturang May Wind ({{lang|zh|五月的风雕塑}}) sa [[Liwasang Ika-apat na Mayo]] ng lungsod ng [[Qingdao]]]]
Nagbibigay ng sapat na kalayaan sa panorama ang Artikulo 22(10) ng [[batas ng karapatang-ari ng Tsina]]. Ayon dito, pinahihintulutan ang paggamit ng isang obra "na matatagpuan o naka-displey sa isang panlabas na pampublikong lugar" sa pamamagitan ng pagguhit, potograpiya, o bidyograpiya nang walang pahintulot mula sa o remunerasyon sa mayhawak ng karaptang-sipi, "sa kondisyong itutukoy ang pangalan ng manlilikha at pamagat ng obra."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/466268 |title=Copyright Law of the People’s Republic of China (as amended up to the Decision of February 26, 2010, by the Standing Committee of the National People's Congress on Amending the Copyright Law of the People's Republic of China) |author=China |access-date=Mayo 9, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref>
Ayon sa isang liham tugon mula sa [[Kataas-taasang Hukumang Bayan]] hinggil sa kaso ng eskulturang "''[[Liwasang Ikaapat na Mayo|May Wind]]''" sa [[Qingdao]], kahit na para sa pakinabang (''profit'') ito, ang muling paggamit ng nabanggit na gawa ay isang [[patas na paggamit]],<ref>{{cite wikisource |title=最高人民法院关于对山东省高级人民法院《关于山东天笠广告有限责任公司与青岛海信通信有限公司侵犯著作权纠纷一案的请示报告》的复函 |wslink=最高人民法院关于对山东省高级人民法院《关于山东天笠广告有限责任公司与青岛海信通信有限公司侵犯著作权纠纷一案的请示报告》的复函 |wslanguage=zh |last=中华人民共和国最高人民法院 |first= |authorlink=中华人民共和国最高人民法院 |coauthors= |year= |publisher= |location= |page= |pages= |scan=|date=2004-08-24|language=zh-cn}}</ref> ngunit pinagtatalunan ng pamayanang akademiko ang pagiging tumpak ng pagpapasyang ito,<ref>{{cite journal|last1=孟|first1=奇勋|title=室外艺术作品合理使用司法认定标准之反思|journal=武汉理工大学学报(社会科学版)|date=2013-06|volume=26|issue=3|page=457|doi=10.3963/j.issn.1671-6477.2013.03.025|url=http://www.whxbsk.net:8080/sse/showFileCount?filename=D:/sse/2013/2012-01660.pdf&title=2012-01660|accessdate=2016-10-28|trans_title=Reflections on Judicial Cognizance of Fair Use of Outdoor Art Works|publisher=武汉理工大学期刊社|language=zh-cn|issn=1671-6477|quote=当前,学术界对室外艺术作品合理使用的认定标准尚未形成共识,主要体现在对商业性使用是否属于合理使用的认识有所不同。部分学者坚持认为不能将营利性再使用纳入合理使用制度范围。|author=|archive-url=https://web.archive.org/web/20170222144856/http://www.whxbsk.net:8080/sse/showFileCount?filename=D%3A%2Fsse%2F2013%2F2012-01660.pdf&title=2012-01660|archive-date=2017-02-22|dead-url=yes}}</ref> at may pangyayari ring "magkaibang mga pasiya" sa paghatol sa usaping ito.<ref>{{cite journal|last1=詹|first1=启智|last2=张|first2=灵溪|title=室外公共场所艺术作品合理使用探析|journal=法制与社会|date=2014|issue=22|pages=267-269|doi=10.3969/j.issn.1009-0592.2014.22.133|url=http://www.lunwendata.com/thesis/2015/50416.html|accessdate=2016-10-28|publisher=云南法制与社会杂志社|language=zh-cn|issn=1009-0592|author=|archive-url=https://web.archive.org/web/20180205000700/http://www.lunwendata.com/thesis/2015/50416.html|archive-date=2018-02-05|dead-url=no}}</ref>
Dahil sa kaugnay na mga palakad ng [[isang bansa, dalawang mga sistema]], hindi ipinatutupad ang nasabing mga batas sa [[Hong Kong]] at [[Macau]].<ref>{{cite web|title=中華人民共和國香港特別行政區基本法|url=http://www.basiclaw.gov.hk/tc/basiclawtext/images/basiclaw_full_text_tc.pdf|website=基本法|publisher=香港特別行政區政府政制及內地事務局|accessdate=2016-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151117030209/http://www.basiclaw.gov.hk/tc/basiclawtext/images/basiclaw_full_text_tc.pdf|archivedate=2015-11-17|language=zh-hk|format=PDF|date=2015-03}}</ref><ref>{{cite web|title=中華人民共和國澳門特別行政區基本法|url=http://bo.io.gov.mo/bo/i/1999/leibasica/index_cn.asp|website=澳門特別行政區政府印務局|accessdate=2016-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160426055414/http://bo.io.gov.mo/bo/i/1999/leibasica/index_cn.asp|archivedate=2016-04-26|language=zh-mo|date=1999-12-20}}</ref>
==== Hong Kong ====
[[Talaksan:Bank of China Hong Kong.jpg|thumb|[[Toreng Bank of China (Hong Kong)|Toreng Bank of China]], dinisenyo ni arkitekto [[I. M. Pei]] (namatay noong 2019)]]
Tinitiyak ng Kautusang Karapatang-ari ng Hong Kong ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Kumakapit ito sa kapuwa mga likhang tatlong-dimensiyonal at masining na pagkakagawa. Pinahihintulutan ng mga regulasyon sa Artikulong 71 ang pagsipi at pamamahayag ng larawan ng mga gusali, lilok, modelo ng mga gusali, at mga masining na pagkakagawa, at hindi isang pagsuway sa karapatang-sipi ang pampublikong pagbabahagi ng gayong mga larawan. Gayunpaman, nakasaad sa Seksiyong 5 na iba ang mga obra ng masining na pagkakagawa (''works of artistic craftsmanship'') sa gawang grapiko (''graphic work''), at ibig sabihin nito hindi sakop ng tadhanang kalayaan sa panorama ang huling binanggit na uri ng gawa, na maaring pinta, drowing, dayagram, o mga gawang klitse, litograpo, grabado sa kahoy, atbp..<ref>{{cite web|title=第528章 《版權條例》 |url=http://www.legislation.gov.hk/blis_pdf.nsf/6799165D2FEE3FA94825755E0033E532/9849EA415F543AAA482575EF0014C04F/$FILE/CAP_528_c_b5.pdf |website=律政司: 雙語法例資料系統 |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160411220758/http://www.legislation.gov.hk/blis_pdf.nsf/6799165D2FEE3FA94825755E0033E532/9849EA415F543AAA482575EF0014C04F/%24FILE/CAP_528_c_b5.pdf |archivedate=2016-04-11 |language=zh-hk |date=1997-06-30 |deadurl=yes }}</ref>
==== Macau ====
Tinitiyak ng Derekto Blg. 43/99/M ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Pinapayagan ng Artikulong 61 ang pagkuha ng mga obra na nakalagay sa pampublikong mga lugar sa pamamagitan ng potograpiya o bidyograpiya.<ref>{{cite web|title=第43/99/M號法令|url=http://bo.io.gov.mo/bo/i/99/33/declei43_cn.asp|website=澳門特別行政區政府印務局|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160323120248/http://bo.io.gov.mo/bo/i/99/33/declei43_cn.asp|archivedate=2016-03-23|language=zh-mo|date=1999-08-16}}</ref><ref>{{cite book|last1=马|first1=海涛|last2=李|first2=亮|title=国际法学法理与实践|url=https://books.google.com/books?id=ZMQ7vQ_wTpEC&pg=PA401|accessdate=2016-10-29|edition=1|date=2006-11|publisher=中国法制出版社|language=zh-cn|isbn=978-7-80226-323-9|pages=401–402|chapter=中国内地与澳门著作权法律制度之比较研究}}</ref> Gayunpaman, sinasabi sa Artikulong 62 na hindi dapat makompromiso ng kalayaang ito ang mga kapakanan ng gawa at ng mayhawak ng karapatang-sipi nito, at kailangang itukoy ang manlilikha at pangalan ng obra hangga't maari.<ref>{{cite news|title=葡韻惹火遭禁拍攝建築物實在無理|url=http://www.shimindaily.net/v1/news/macau/%EF%BC%88%E7%89%B9%E5%AF%AB%EF%BC%89%E8%91%A1%E9%9F%BB%E6%83%B9%E7%81%AB%E9%81%AD%E7%A6%81%E6%8B%8D%E6%94%9D%E5%BB%BA%E7%AF%89%E7%89%A9%E5%AF%A6%E5%9C%A8%E7%84%A1%E7%90%86/|accessdate=2016-10-29|publisher=市民日报|date=2016-08-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029043248/http://www.shimindaily.net/v1/news/macau/%EF%BC%88%E7%89%B9%E5%AF%AB%EF%BC%89%E8%91%A1%E9%9F%BB%E6%83%B9%E7%81%AB%E9%81%AD%E7%A6%81%E6%8B%8D%E6%94%9D%E5%BB%BA%E7%AF%89%E7%89%A9%E5%AF%A6%E5%9C%A8%E7%84%A1%E7%90%86/|archivedate=2016-10-29|language=zh-mo}}</ref>
=== Uganda ===
Umiiral ang kalayaan sa panorama sa Seksiyong 15(1)(f) ng ''The Copyright and Neighbouring Rights Act, 2006'' ng Uganda, na isinasaad na maaaring isipi at ikomunika sa madla ang mga likhang arkitektura at sining na palagiang matatagpuan sa pampublikong lugar, sa pamamagitan ng potograpiya, mga likhang audiobiswal, at pagsasahimpapawid sa telebisyon. Malawak ang kahulugan ng "pampublikong lugar" sa ilalim ng Seksiyong 2 ng batas, at nagngangahulugan itong "anumang gusali o daanan na ang publiko ay may pansamantalang karapatan o pahintulot para makapasok, may bayad man o wala." Kabilang dito ang mga sinehan, restoran, pasilidad ng palakasan, at liwaliwan (''resorts'').<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/ug/ug001en.pdf |title=The Copyright and Neighbouring Rights Act, 2006 |author=Uganda |access-date=Oktubre 3, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref>
=== United Arab Emirates ===
Hindi nagbibigay ng kalayaan sa panorama ang Artikulo 22(7) ng ''Federal Law No. 38 of 2021 on Copyrights and Neighboring Rights''. Pinahahintulutan lamang nito ang pagpapakita ng mga ''fine art'', mga obrang napapakinabangan, mga obrang hinulma, at mga obrang pang-arkitektura na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga lugar "sa mga brodkast" lamang.<ref>{{cite web |url=https://www.moec.gov.ae/documents/20121/376326/copyright.pdf |title=Federal Decree-Law no. (38) of 2021 |access-date=Hulyo 4, 2022 |publisher=Ministry of Economy of the United Arab Emirates |date=Setyembre 20, 2021}}</ref> Ang Artikulo 22(7) ng pinawalang-bisa na ''Federal Law No. 7 of 2002 on Copyrights and Neighboring Rights'' ay nagbibigay ng kawangis na limitadong karapatang-ligal.<ref>{{cite web|url=https://wipolex.wipo.int/en/text/124611 |title=Federal Law No. 7 of 2002 on Copyrights and Neighboring Rights |author=United Arab Emirates |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 7, 2021}}</ref>
===Unyong Europeo===
[[Talaksan:Freedom of Panorama in Europe.svg|thumb|475px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa Europa
{{legend|#12a53e|Okey, kasama ang mga gusali, obra at mga pampublikong loob ng mga gusali}}
{{legend|#5fe442|Okey, kasama ang mga gusali at obra, ngunit hindi okey sa mga pampublikong loob ng mga gusali}}
{{legend|#ffd619|Okey para lamang sa mga gusali}}
{{legend|#f5443b|Hindi okey}}
{{legend|#bbef2e|Okey, kasama ang mga gusali, obra at ilang mga loob ng mga gusali}}
{{legend|#bbb|Hindi tiyak}}
]]
Sa [[Unyong Europeo]], inilalaan ng [[Direktiba 2001/29/EC]] ang posilibilidad para sa kasaping mga estado na magkaroon ng sugnay hinggil sa kalayaan sa panorama sa kanilang mga batas ng karapatang-ari, ngunit hindi ito sapilitan.<ref name="eu">{{cite web|author=N.N.|url=http://www.fotocommunity.de/info/Panoramafreiheit#Europa_hilft|title=Panoramafreiheit|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150418173225/http://www.fotocommunity.de/info/Panoramafreiheit|archive-date=2015-04-18|access-date=2020-05-18}} Tingnan din [http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32001L0029:EN:HTML Article 5(3)(h) of 2001/29/EC].</ref><ref>{{cite web|url=http://ipkitten.blogspot.co.uk/2015/06/freedom-of-panorama-what-is-going-on-at.html|title=The IPKat|work=ipkitten.blogspot.co.uk|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150626204251/http://ipkitten.blogspot.co.uk/2015/06/freedom-of-panorama-what-is-going-on-at.html|archive-date=2015-06-26}}</ref>
==== Alemanya ====
Ipinaliliwanang ang ''{{lang|de|Panoramafreiheit}}'' sa artikulong 59 ng ''{{lang|de|Urheberrechtsgesetz}}''.<ref name="de">{{cite web|url=http://www.fotorecht.de/publikationen/gebaeude.html|title=Fotografieren von und in Gebäuden|last=Seiler|first=David|work=visuell|date=2001-06-24|issue=5/2001|page=50|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20070930161320/http://www.fotorecht.de/publikationen/gebaeude.html|archive-date=2007-09-30|access-date=2020-05-18}} Tingnan din: {{cite web|url=http://bundesrecht.juris.de/urhg/__59.html|title=§59 UrhG (Germany)|language=de|url-status=live|archive-url=http://archive.wikiwix.com/cache/20110223132716/http://bundesrecht.juris.de/urhg/__59.html|archive-date=2011-02-23|access-date=2007-09-20}}</ref> Ayon sa 59(1), "mapapahintulutang isipi, sa pamamagitan ng pinta, drowing, potograpiya, o sinematograpiya, ang mga obra na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga daanan, kalye, o lugar at maipamahagi at maikomunika ang gayong mga sipi. Para sa mga likhang pang-arkitektura ang tadhanang ito ay umiiral lamang sa panlabas na anyo."
Isang halimbawa ng [[paglilitis]] dahil sa sari-saring pagbabatas sa EU ay ang ''{{lang|de|[[:de:Hundertwasserentscheidung|Hundertwasserentscheidung]]}}'' (pasiyang Hundertwasser), isang kaso sa Alemanya na naipanalo ni [[Friedensreich Hundertwasser]] laban sa isang kompanyang Aleman hinggil sa paggamit ng isang retrato ng isang gusaling [[Austria|Awstriyan]].<ref>{{cite web|url=https://dejure.org/dienste/vernetzung/rechtsprechung?Text=I%20ZR%20192/00|title=Rechtsprechung – BGH, 05.06.2003 - I ZR 192/00|website=dejure.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820052628/https://dejure.org/dienste/vernetzung/rechtsprechung?Text=I%20ZR%20192%2F00|archive-date=2016-08-20|access-date=2020-05-18}}</ref>
==== Belhika ====
[[Talaksan:Atomium (UnorthodoxY) - Flickr.jpg|thumb|left|[[Atomium]] sa Bruselas]]
Ipinatupad ang kalayaan sa panorama sa [[Belhika]] noong 2016. Ipinasa ng kanilang lehislatura ang probisyong XI.190 2/1° na idinagdag sa kanilang batas ng karapatang-ari, ang Kodigo ng Batas Ekonomiko (''Code of Economic Law'') noong Hunyo 27, 2016, at sinimulan ang pagpapatupad nito noong Hulyo 15, 2016, pagkaraang nilagdaan ito ng kanilang hari at nilathala ito sa kanilang opisyal na lathalaing ''State Gazette''.<ref name=ManagingIPBelFOP>{{cite web|url=https://www.managingip.com/article/b1kbpg5bpx2rhw/belgium-freedom-of-panorama-a-new-copyright-exception |title=Belgium: Freedom of panorama – a new copyright exception |date=Setyembre 27, 2016 |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref><ref name=InfojusticeBelFOP>{{cite web|url=http://infojustice.org/archives/36318 |title=THERE IS NOW FREEDOM OF PANORAMA IN BELGIUM |date=Hulyo 19, 2016 |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref>
Nakasaad sa probisyong ito na hindi maaaring hadlangan ng mga manlilikha (maaaring mga arkitekto o arteista) "ang reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng mga obrang biswal, grapiko, at pang-arkitektura na nilayong ipuwesto nang palagian sa pampublikong lugar, sa kondisyong tulad ng sa pagsasalarawan nito ang reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng naturang gawa at hindi magdudulot ang nasabing reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng di-makatuwirang pinsala sa tunay na karapatan ng manlilikha."<ref name=ManagingIPBelFOP/>
Kasunod ng pagpasa nito, malaya na ang pagkuha ng mga retrato ng tanyag na [[Atomium]] sa [[Bruselas]], pati na ang paglathala ng mga retrato nito sa anumang midya, kabilang na ang midyang komersiyal at [[hatirang pangmadla]], nang hindi inalalahanan ang maaaring hakbanging ligal mula sa mga eredero/eredera ng lumikha nitong si [[André Waterkeyn]].<ref name=ManagingIPBelFOP/><ref name=ExpertPhotoFOP>{{cite web|url=https://expertphotography.com/freedom-of-panorama-photography/ |title=Freedom of Panorama – What It Means for Photography |last=Hull |first=Craig |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref>
==== Dinamarka ====
Ayon sa Artikulong 24(2) ng batas ng karapatang-ari ng [[Dinamarka]], maaring isipi ang anumang obrang matatagpuan sa pampublikong lugar sa pamamagitan ng mga larawan (tulad ng mga retrato) ngunit kung ang layunin ay hindi pangkomersiyo. Sa Artikulong 24(3) naman nakasaad na maaring isipi nang malaya ang mga gusali sa kaanyuang larawan, sa anumang layunin.<ref>{{cite web| url=http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/dk/dk091en.pdf |title=Consolidated Act on Copyright (Consolidated Act No. 1144 of October 23, 2014) |website=WIPO Lex |access-date=Disyembre 20, 2020 | lang=en}}</ref>
[[Talaksan:Petite sirène de Copenhague (conforme à la loi danoise).JPG|thumb|Sinalang retrato ng ''The Little Mermaid'']]
Hindi pa rin ganap ang kalayaan sa panorama sa Dinamarka para sa mga obrang hindi pang-arkitektura. Protektado ang karapatang-sipi sa lilok na ''[[The Little Mermaid (estatwa)|The Little Mermaid]]'', obra ni [[Edvard Eriksen]] (namatay 1959), hanggang taong 2034, at kilalang litihiyoso ang pamilya ng manlililok.<ref name=ExpertPhotoFOP/> Pinagmultahan ang ilang mga pahayagang Dinamarkes dahil sa paggamit ng mga retrato ng lilok nang walang pahintulot mula sa pamilyang Eriksen. Itinuturing na komersiyal ang layunin ng midya sa bansa. Winika ni Søren Lorentzen, ''photo editor'' ng ''[[Berlingske]]'' na kabilang sa mga pahayagang pinagmultahan, "Gumamit kami ng isang retrato nang walang pahintulot. Iyon ay malinaw na paglabag sa batas ng karapatang-ari, kahit na nahihirapan akong intindihin kung bakit hindi maaring gumamit ang sinuman ng mga retrato ng isang pambansang yaman gaya ng ''Little Mermaid'' nang hindi lumalabag sa batas ng karapatang-ari." Depensa ni Alice Eriksen, ang apo ng manlililok, ang gayong pagbabawal ay pagtalima lamang sa mga batas ng bansa. Dagdag pa niya, "pareho lamang ito sa pagtanggap ng bayad kapag itinutugtog ang isang awit."<ref>{{cite news|url=https://www.thelocal.dk/20140816/denmarks-iconic-symbol-that-we-cant-show-you |title=Denmark's icon... that we can't show you |work=The Local |date=Agosto 16, 2014 |access-date=Disyembre 20, 2020}}</ref><ref>{{cite web |url=https://petapixel.com/2014/08/20/try-publish-picture-statue-denmark-youd-better-ready-pay/ |title=If You Try to Publish a Picture of this Statue in Denmark, You’d Better be Ready to Pay Up |last=Burgett |first=Gannon |website=PetaPixel |date=Agosto 20, 2014 |access-date=Disyembre 20, 2020}}</ref>
==== Eslobenya ====
Isinasaad ng Artikulong 55 ng ''Copyright and Related Rights Act'' ng Eslobenya na "Ang mga likhang palagiang matatagpuan sa mga parke, kalye, liwasan, o ibang mga lugar na pangkalahatang mapupuntahan ng publiko ay maaaring gamitin," ngunit ipinagbabawal ito kung ang layon ng paggamit ay upang kumita.<ref>{{cite document| url=https://www.uradni-list.si/1/content?id=78529 |title=Zakon o avtorski in sorodnih pravicah (uradno prečiščeno besedilo) (ZASP-UPB3) |work=Uradni list RS |issue=16/2007 |date=Pebrero 23, 2007 |lang=sl |pages=1805}}</ref> Subalit sa gawa, nagngangahulugan itong ang mga bagay sa pampublikong espasyo, tulad ng mga gusali at rebulto, na protektado pa ng karapatang-sipi ay maaaring kunan ng retrato para lamang sa pansariling gamit kung walang pahintulot mula sa mga manlilikha ng gayong mga obra, at ipinagbabawal ang paglathala ng gayong mga larawan sa isang portada ng turismo (''tourism portal'') o sa isang pahayagan (sapagkat itinuturing na komersiyal ang paglilimbag ng mga pahayagan).<ref>{{cite news |url=https://www.rtvslo.si/evropska-unija/ali-bo-unija-omejila-objavo-slik-javnih-stavb-na-druzbenih-omrezjih/368889 |title=Ali bo Unija omejila objavo slik javnih stavb na družbenih omrežjih? |publisher=MMC RTV Slovenija |date=Hulyo 5, 2015 |first=Gregor |last=Cerar |lang=sl}}</ref>
==== Espanya ====
Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang [[batas ng karapatang-ari ng Espanya]]. Nakasaad sa Artikulo 35(2) na "ang mga likha na palagiang matatagpuan sa mga parke, kalye, liwasan o iba pang pampublikong mga daanan ay maaaring sipiin, ipamahagi at iparating nang malaya sa pamamagitan ng mga pinta, drowing, retrato, at mga pamamaraang audiobiswal."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/577658 |title=Consolidated Text of the Law on Intellectual Property, Regularizing, Clarifying and Harmonizing the Applicable Statutory Provisions (approved by Royal Legislative Decree No. 1/1996 of April 12, 1996, and amended up to Royal Decree-Law No. 26/2020 of July 7, 2020) |author=Spain |lang=es |access-date=Setyembre 28, 2021 |website=WIPO Lex|quote=Las obras situadas permanentemente en parques, calles, plazas u otras vías públicas pueden ser reproducidas, distribuidas y comunicadas libremente por medio de pinturas, dibujos, fotografías y procedimientos audiovisuales.}}</ref>
==== Gresya ====
Hindi umiiral ang kalayaan sa panorama sa Gresya. Nagbibigay lamang ng maghigpit ngunit hindi malinaw na eksepsiyon ang kanilang batas ng karapatang-ari, ang ''2121/1993 on Copyright, Related Rights and Cultural Matters (as amended up to Law No. 4540/2018)''. Pinahihintulutan lamang ang "paminsan-minsang pagsisipi at pagkomunika sa midyang pangmadla ng mga larawan ng mga obrang panghabambuhay na matatagpuan sa pampublikong mga lugar."<ref name=shtefan2019>{{Cite journal|last=Shtefan|first=Anna|date=2019|title=FREEDOM OF PANORAMA: THE EU EXPERIENCE|url=https://ejls.eui.eu/wp-content/uploads/sites/32/2019/05/2-EJLS-112-Shtefan.pdf|journal=European Journal of Legal Studies|volume=II}}</ref>
==== Italya ====
Walang umiiral na kalayaan sa panorama sa [[Italya]].<ref name="it">{{cite news|url=http://punto-informatico.it/2030219/PI/News/wikipedia-cede-al-diritto-autore-italiota.aspx|title=Wikipedia cede al diritto d'autore|last=Spinelli|first=Luca|work=Punto Informatico|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20080929014738/http://punto-informatico.it/2030219/PI/News/wikipedia-cede-al-diritto-autore-italiota.aspx|archive-date=2008-09-29|access-date=2020-05-18}}</ref> Sa kabila ng maraming opisyal na mga protesta<ref>{{cite web|url=http://www.grillini.it/show.php?4884|title=Interrogazione - Diritto di panorama|trans-title=Interrogation - panorama right|last1=Grillini|first1=Franco|website=Grillini.it|language=it|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20081025001151/http://www.grillini.it/show.php?4884|archive-date=2008-10-25|access-date=2020-05-18}}</ref> at isang pambansang inisyatibang<ref>{{cite web|url=http://www.diritto.it/all.php?file=25583.pdf|title=Dare un senso al degrado|last1=Scorza|first1=Guido|last2=Spinelli|first2=Luca|date=2007-03-03|location=Rome|format=PDF|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20090708045222/http://www.diritto.it/all.php?file=25583.pdf|archive-date=2009-07-08|access-date=2020-05-18}}</ref> pinamunuan ng abogadong si Guido Scorza at mamamahayag na si [[Luca Spinelli]] (na tinampok ang usapin),<ref name="it"/> pinagbabawal pa rin ang paglalathala ng pagsisiping potograpiko ng pampublikong mga lugar, alinsunod sa lumang mga batas ng karapatang-ari ng bansa.<ref>{{cite web|url=http://www.normattiva.it/uri-res/N2Ls?urn:nir:stato:legge:1941-04-22;633!vig=|title=Legge 22 aprile 1941 n. 633|language=it|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141223012833/http://www.normattiva.it/uri-res/N2Ls?urn:nir:stato:legge:1941-04-22;633!vig=|archive-date=2014-12-23|access-date=2020-05-18}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.camera.it/parlam/leggi/deleghe/testi/04042dl.htm|title=Decreto Legislativo 22 gennaio 2004, n. 42|language=it|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20081024122502/http://www.camera.it/parlam/leggi/deleghe/Testi/04042dl.htm|archive-date=2008-10-24|access-date=2020-05-18}}</ref> Mayroon din isang batas na kung tawagi'y "''{{lang|it|[[Codice Urbani]]}}''" na buhat pa sa 2004. Bukod sa ibang mga tadhana, nakasaad dito na upang makapaglathala ng mga larawan ng "pangkalinangang mga bagay" (''cultural goods'', sa teoriya lahat ng mga bagay at lugar na may katangiang pangkalinangan at pansining tulad ng mga gusali) para sa mga layuning pangkomersiyo, kailangan munang kumuha ng pahintulot mula sa pampook na sangay ng Ministeryo ng mga Sining at Pamanang Pangkultura, ang ''{{lang|it|Soprintendenza}}''.
==== Latbiya ====
Walang ganap na kalayaan sa panorama sa [[Latbiya]]. Sa Tsapter V ng kanilang Batas ng Karapatang-ari ("''Autortiesību likums''"), nakasaad na maaring gamitin ang anumang larawan ng isang obrang biswal at pang-arkitektura para lamang sa mga sumusunod na layunin: pansarili, pang-impormasyon sa balitaan o mga palatuntunan hinggil sa kasalukuyang mga pangyayari (''current affairs''), at mga akdang hindi pangkomersiyo.<ref>{{cite web|url=http://likumi.lv/doc.php?id=5138 |title=Autortiesību likums |lang=lv}}</ref>
====Polonya====
May sapat na kalayaan sa panorama sa [[Polonya]], na tinitiyak ng Artikulong 33(1) ng ''Act on Copyright and Related Rights''. Nakasaad dito na "mapapahintulutan ang pamamahagi ng mga obrang palagiang nakapuwesto sa madaraanang mga daan, kalye, liwasan, o hardin, ngunit hindi sa parehong paggamit." Ang pamamahagi ay sa pamamagitan ng paggamit ng mga retrato o malarawang representasyon ng mga obra (tulad ng mga gusali at pampublikong lilok) sa anumang midya, kabilang ang komersiyal na mga larong bidyo. Dahil hindi katulad sa orihinal na pakay ng pagtatatag ng isang obra ang layunin ng isang retrato ng naturang obra (tulad ng isang gusaling pang-opisina, isang ''shopping mall'', o isang tulay), ito ay isang mapapahintulutang paggamit sa ilalim ng batas ng karapatang-ari ng bansa.<ref>{{cite web |url=http://www.codozasady.pl/en/freedom-of-panorama/ |title=Freedom of panorama |last=Marcinoska |first=Lena |website=In Principle - Codozasady.pl |date=Oktubre 22, 2015 |access-date=Disyembre 28, 2020 |archive-date=2021-01-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210116100428/http://www.codozasady.pl/en/freedom-of-panorama/ |url-status=dead }}</ref>
====Pransiya====
Magmula noong Oktubre 7, 2016, inilalaan ng artikulong L122-5 ng Kodigo ng Ari-Ariang Intelektuwal ng [[Pransiya]] ang isang limitadong kalayaan sa panorama para sa mga gawa ng arkitektura at lilok. Pinahihintulutan ng kodigo ang "mga sipi at representasyon ng mga obra ng arkitektura at lilok na palagiang nakapuwesto sa pampublikong mga lugar (''voie publique'') at nilikha ng mga {{ILL|likas na tao|en|Natural person}},{{efn|'''Likas na tao''' (''{{lang|en|natural person}}'') - sa konteksto ng batas, isang indibiduwal na tao, taliwas sa isang ligal tao (''legal person'') na maaari isang pampribado (iyan ay, entidad sa negosyo o [[organisasyong di-pampamahalaan]]) o pampublikong (iyan ay, pamahalaan) organisasyon.}} maliban sa anumang paggamit na may katangiang pangkomersiyo".<ref>{{Cite web|url=https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do;jsessionid=5DD8F8800CB25AA883378CE851D89A7D.tpdila13v_2?idArticle=LEGIARTI000033219336&cidTexte=LEGITEXT000006069414&categorieLien=id&dateTexte=|title=Article 5, section 11 of Code on Intellectual Property|access-date=2016-12-26|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170127170315/https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do|archive-date=2017-01-27}}</ref>
Malamig noon ang mga mambabatas at politikong Pranses sa pagtanggap ng kalayaan sa panorama; tinawag pa ni [[Patrick Bloche]], dating kasapi ng [[Pambansang Asambleya (Pransiya)|Pambansang Asambleya]], na "amendement Wikipédia" ang kalayaan sa panorama noong 2011.<ref>{{cite web|url=http://komodo.regardscitoyens.org/public/22-panoramas/ |title=Débats de l'Assemblée nationale sur l'amendement 22 « panoramas » au projet de loi sur la copie privée (23/11/11)}}</ref>
{{multiple image
| align = right
| direction =
| background color =
| total_width =
| image1 = Louvre pyramid - blackout.jpg
| caption1 =
| image2 = Censored-Arche de la Défense-Paris.PNG
| caption2 =
| footer = Sinalang mga larawan ng [[Piramide ng Louvre]] (sa kaliwa, dinisenyo ni [[I. M. Pei]]) at [[Grande Arche]] (sa kanan, dinisenyo ni [[Johan Otto von Spreckelsen]]), kapuwa protektado pa rin ng karapatang-sipi
}}
May matinding dulot ang gayong mga paghihigpit sa kalayaan sa panorama sa Pransiya sa mga artikulo ng Wikipedia hinggil sa arkitektura ng bansa. Nakasanayan na ng mga tagapangasiwa sa [[Wikimedia Commons]] na [[:Commons:Category:French FOP cases/deleted|burahin]] ang anumang mga retrato ng bagong mga arkitekturang Pranses, sa kabila ng mga pagbabago sa batas, dahil hindi pinahihintulutan ng Commons ang mga retrato ng mga obrang pang-arkitektura ng mga bansang ipinagbabawal ang komersiyal na paggamit.
Protektado ng karapatang-sipi ang samo't-saring mga arkitekturang kontemporaryo ng Pransiya, at maaring maging paglabag sa karapatang-sipi ang pagsipi ng mga retratista, tagagawa ng pelikula, disenyador grapiko, at iba pang mga tagagamit mula sa ikatlong panig na may layuning pangkomersiyo na walang pahintulot mula sa arkitekto o entidad na ipinalipatan niya ng kaniyang karapatang patrimonyal o ekonomiko. Ipinasiya sa dalawang hiwalay na mga kaso noong 1990 na ang hindi awtorisadong mga postkard na nagpapakita ng [[Grande Arche]] at [[La Géode]] bilang pangunahing mga paksa ay lumalabag sa karapatang-sipi. Ilan pa sa kilalang mga gusaling protektado ng karapatang-sipi ay ang [[Piramide ng Louvre]], ang [[Opéra Bastille]], at ang [[Bibliothèque nationale de France#Bagong mga gusali|bagong mga gusali ng Bibliothèque nationale de France]].<ref name=JournalIPFranceBldg/>
[[Talaksan:Place des Terreaux Lyon.jpg|thumb|[[Place des Terreaux]] na may suplementaryong pagsasali ng mga obra tulad ng inayos na {{ILL|Puwente Bartholdi|en|Fontaine Bartholdi}} at ng 14 na mga haliging granito]]
Gayunpaman, ikinokonsidera ng hurisprudensiyang Pranses na hindi lumalabag sa karapatang-sipi ang isang pagsisipi kapag ito ay isang elementong "[[De minimis#Karapatang-sipi|aksesorya]]" o suplementaryo sa kabuoang paksa na inilalarawan nito. Sa isang kaso noong 2005 hinggil sa mga postkard ng [[Place des Terreaux]] ng [[Lyon]], pinairal ng ''[[Hukuman ng Kasasyon (Pransiya)|Cour de cassation]]'' (katumbas ng [[Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas]]) ang mga pasiya ng mas-mababang mga hukuman sa pansuplementaryong pagsasali ng makabagong mga instalasyong artistiko ng plasa sa mga postkard. Ayon sa kanila, humalo ang mga obrang ito sa pampublikong dominyo na arkitektura sa palibot ng liwasan, at "ang obra ay pangalawa lamang sa paksang inilalarawan", ang plasa mismo.<ref name=JournalIPFranceBldg>{{cite web |url=http://www.harlaylaw.com/wp-content/uploads/2016/08/Journal-of-Intellectual-Property-Law-Practice-2012-Lipovetsky-jiplp_jps078.pdf |title=The protection of the image of a building under French law: where judges create law |last1=Lipovetsky |first1=Sabine |last2=de Dampierre |first2=Emmanuèle |date=Mayo 24, 2012 |work=Journal of Intellectual Property Law & Practice |publisher=Oxford University Press |access-date=Marso 23, 2021}}</ref>
==== Portugal ====
Matatagpuan sa Artikulong 75, talata 2, puntong q. ng ''Code of Authors' Rights and Neighbouring Rights'' ng Portugal ang kalayaan sa panorama para sa mga obra nila. Sakop nito ang panghabambuhay na mga obra sa pampublikong mga lugar tulad ng arkitektura at mga lilok. Ngunit kinakailangang ipatungkol sa manlilikha at itukoy ang pangalan ng obra sa bawat malayang paggamit ng anumang larawan o bidyo ng gayong obra, alinsunod sa Artikulong 76, talata 1, puntong a..<ref>{{cite web |url=http://www.communia-association.org/wp-content/uploads/2016/06/BCS_Communia_FoP_study.pdf |title=Best Case Scenarios for Copyright: Freedom of Panorama in Portugal |last=Nobre |first=Teresa |work=COMMUNIA |date=Hunyo 2016 |access-date=Enero 12, 2022}}</ref>
==== Romania ====
[[Talaksan:Palatul Parlamentului, București.jpg|thumb|left|Sinalang retrato ng [[Palasyo ng Parlamento]] sa [[Bucharest]], Romania]]
Walang ganap na kalayaan sa panorama sa [[Romania]]. Nakatala sa Artikulo 35 ng Tsapter VI ("Mga Limitasyon sa Pagpapatupad ng Karapatan ng Manlilikha") ng kanilang batas sa karapatang-ari ang mga gawain na hindi na nangangailangan ng pahintulot mula sa manlilikha at pagbayad ng remunerasyon sa kanila. Ayon sa (f), maaring isipi, ipamahagi, at magkomunika sa publiko ang mga larawan ng mga likhang arkitektura, lilok, retrato, at ''applied art'' na palagiang matatagpuan sa pampublikong lugar, '''maliban na lamang''' kung ang larawan ng likhang iyon ay siyang pangunahing paksa ng pagsisipi, pamamahagi, o pagkomunikasyon, at kung ang larawang ito ay ginamit sa mga layuning pangkomersiyo.<ref>{{cite web|url=http://legislatie.just.ro/Public/DetaliiDocument/7816 |title=LEGEA nr. 8 din 14 martie 1996 (*republicată*) |website=Ministerul Justiției |access-date=Marso 22, 2021 |lang=ro}}</ref>
Dinemanda ng mga tagapagmana ni [[Anca Petrescu]], arkitekto ng napakalaking [[Palasyo ng Parlamento]], ang [[Parlamento ng Romania]] dahil sa pagbebenta ng mga retrato at ibang mga [[paalaala]] (''souvenir'') kalakip ang larawan ng masagisag na gusali.<ref>{{Cite news|url=https://stirileprotv.ro/stiri/actualitate/familia-arhitectei-casei-poporului-vrea-2-din-castigurile-pe-care-camera-deputatilor-le-incaseaza.html|title=Bătălia pentru imaginea Palatului Parlamentului. Decizia luată de OSIM|lang=ro|work=Stirileprotv.ro|date=Marso 15, 2018|access-date=Mayo 6, 2022}}</ref> Kasalukuyang isinasagawa pa rin ang paglilitis hinggil sa [[pagsuway sa karapatang-sipi]] na ginawa ng Parlamento.<ref>{{Cite news|url=https://pandects.dpvue.com/2018/10/taking-photos-of-palace-of-parliament.html |title= Taking photos of the Palace of Parliament can be considered illegal |website=Pandects dpVUE |date=Oktubre 8, 2018 |access-date=Disyembre 19, 2020|language=en-US}}</ref>{{better source needed|date=Mayo 2022}}
==== Suwesya ====
Noong Abril 4, 2016, nagpasiya ang {{ILL|Kataas-taasang Hukuman ng Suwesya|en|Supreme Court of Sweden}} na nilabag ng [[Talaan ng mga sangay ng Wikimedia|Wikimedia Sweden]] ang karapatang-sipi ng mga alagad ng sining ng pampublikong obra sa pamamagitan ng paglikha ng isang websayt at database ng pampublikong mga obra sa [[Suwesya]] na naglalaman ng mga larawan ng pampublikong obra na ikinarga o inupload ng publiko.<ref name="falkvinge-2016">{{cite web|first=Rick|last=Falkvinge|author-link=Rick Falkvinge|title=Supreme Court: Wikimedia violates copyright by posting its own photos of public, taxpayer-funded art|date=2016-04-04|website=Privacy Online News|location=Los Angeles, CA, USA|url=https://www.privateinternetaccess.com/blog/2016/04/supreme-court-wikipedia-violates-copyright-posting-photos-public-art/|access-date=2016-09-08}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{cite news|title=Wikimedia Sweden art map 'violated copyright'|url=https://www.bbc.com/news/technology-35969734|access-date=2016-09-09|work=BBC News|date=2016-04-05|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160923151732/http://www.bbc.com/news/technology-35969734|archive-date=2016-09-23}}</ref><ref>{{cite web|last1=Paulson|first1=Michelle|title=A strike against freedom of panorama: Swedish court rules against Wikimedia Sverige|url=https://blog.wikimedia.org/2016/04/04/strike-against-freedom-panorama/|website=Wikimedia Foundation blog|access-date=2016-09-09|date=2016-04-04|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160921153722/https://blog.wikimedia.org/2016/04/04/strike-against-freedom-panorama/|archive-date=2016-09-21}}</ref> Taglay ng batas ng karapatang-ari ng Suwesya ang isang kataliwasan sa tanging karapatan ng mayhawak ng karapatang-sipi upang madaling makakita ng publiko ang pampublikong obra.<ref name="Wikimedia Sweden decision">{{cite court|litigants=Bildupphovsrätt i Sverige ek. för. v. Wikimedia Svierge|vol=|reporter=|opinion=|pinpoint=|court=[[Supreme Court of Sweden]]|date=04-04-2016|url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/foundation/e/ec/TheSwedishSupremeCourtsDecisionBUSvWikimediaFINAL-English_Translation.pdf|access-date=09-09-2016|quote=}}</ref>{{Rp|2-5}} Gumamit ang Kataas-taasang Hukuman ng Suwesya ng isang restriktibong pananaw ng kataliwasang ito sa karapatang-sipi.<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|6}} Ipinasiya ng Hukuman na walang halagang pangkomersiyo ang database, para sa kapuwang nagpapatakbo nito o sa mga gumagamit ng database, at ang "halagang ito ay dapat na mapanatili sa mga manlilikha ng mga obra. Wala nang kaugnayan kung may layuning pangkomersiyo ang nagpapatakbo ng database."<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|6}} Ibinalik ang kaso sa isang mababang hukuman upang malaman ang pinsalang may pananagutan ang Wikimedia Sweden sa ''Bildkonst Upphovsrätt i Sverige'' (BUS), isang ahensiya ng {{ILL|pangasiwaan ng kolektibong mga karapatan|en|Collective rights management}} na naglunsad ng demanda alang-alang sa mga alagad ng sining na kumakatawan sa kanila.<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|2,7}}
==== Unggarya ====
Nakasaad sa Artikulo 68(1) ng batas ng karapatang-ari ng Unggarya na maaaring gumawa at gamitin ang mga pagsasalarawan ng ''fine arts'', mga sining pang-arkitektura at sining na napapakinabangan (''applied arts'') na palagiang matatagpuan sa pampublikong lantad na mga lugar, nang walang pahintulot mula at remunerasyon sa mga manlilikha ng nasabing mga obra.<ref>{{cite web| url=https://wipolex.wipo.int/en/text/577881 |title=1999. évi LXXVI. törvény a szerzői jogról (Hatályos: 2020.06.18.-tól) |website=WIPO Lex |author=Hungary |access-date=Setyembre 28, 2021 |lang=hu}}</ref>
===Mga bansang bahagi rati ng Unyong Sobyet===
Walang kalayaan sa panorama ang halos lahat ng mga bansang kabahagi ng dating [[Unyong Sobyet]], puwera na lamang sa tatlong mga bansa na kamakailang binago ang kanilang mga batas ng karapatang-ari. Ang una ay [[Moldova]] noong Hulyo 2010, nang pinareho nila ang kanilang batas ng karapatang-ari sa mga pamantayang EU.<ref>{{cite web|author1=Eugene Stuart|author2=Eduardo Fano|author3=Linda Scales|author4=Gerda Leonaviciene|author5=Anna Lazareva|title=Intellectual Property Law and Policy. Law approximation to EU standards in the Republic of Moldova|date=July 2010|publisher=IBF International Consulting, DMI, IRZ, Nomisma, INCOM, Institute of Public Policy|url=http://www.ncu.moldova.md/public/files/publication/armonizare/SLAG_IP_ENG.pdf|access-date=2015-06-29|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150630171236/http://www.ncu.moldova.md/public/files/publication/armonizare/SLAG_IP_ENG.pdf|archive-date=2015-06-30}}</ref> Sinundan sila ng [[Armenya]] noong Abril 2013 kalakip ng isinapanahong [[:wikisource:Armenia. Law on Copyright and Related Rights|batas sa karapatang-ari ng Armenya]].<ref>{{cite web|title=Legislation: National Assembly of RA|language=Armenian|publisher=parliament.am|url=http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=4717|access-date=2015-06-28|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150701073128/http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=4717|archive-date=2015-07-01}}</ref>
Bahagyang ipinasa ang tadhanang kalayaan sa panorama sa [[Rusya]] noong Oktubre 1, 2014; mula sa araw na iyon, maaring kumuha ang sinuman ng mga retrato ng mga gusali at hardin na makikita mula sa pampublikong mga lugar, ngunit hindi kasali rito ang mga lilok at iba pang mga likhang tatlong-dimensiyonal.<ref>{{cite web|title=О внесении изменений в части первую, вторую и четвертую Гражданского кодекса Российской Федерации и отдельные законодательные акты Российской Федерации. Статья 3, cтраница 2|language=Russian|work=[[State Duma]]|date=2014-03-05|url=http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=102171743&rdk=&backlink=1|access-date=2015-06-29|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150630234615/http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=102171743&rdk=&backlink=1|archive-date=2015-06-30}}</ref>
==Mga likhang dalawang-dimensiyonal==
Sa mga bansa sa mundo, iba-iba ang tiyak na saklaw ng pahintulot na ito para makalikha ng mga retrato ng pampublikong mga lugar nang hindi na kailangang mag-alala hinggil sa mga gawang protektado ng karapatang-sipi na nasa larawan.<ref name="seiler"/> Sa karamihan ng mga bansa, tumutukoy lamang ito sa mga larawan ng mga likhang tatlong-dimensiyonal<ref name="uk_2">Tingnan ang ''e.g.'' Lydiate.</ref> na palagiang nakapuwesto sa isang pampublikong lugar, ang karaniwang ibig sabihin ng "palagian" ay "para sa likas na tanang buhay ng gawa."<ref name="ch">{{cite book|last=Rehbinder|first=Manfred|title=Schweizerisches Urheberrecht|edition=3rd|page=158|publisher=Stämpfli Verlag|location=Berne|date=2000|isbn=3-7272-0923-2}} Tingnan din: {{cite web|url=https://www.admin.ch/opc/de/classified-compilation/19920251/index.html#a27|title=§27 URG (Switzerland)|access-date=2020-05-18}}</ref><ref name="dix">{{cite web|last=Dix|first=Bruno|url=http://www.rechtpraktisch.de/artikel.html?id=519|title=Christo und der verhüllte Reichstag|date=2002-02-21|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20020722213717/http://www.rechtpraktisch.de/artikel.html?id=519|archive-date=2002-07-22|access-date=2020-05-18}}</ref> Sa [[Suwisa]], pinapayagan ang pagkuha at paglathala ng mga larawan ng mga likhang dalawang-dimensiyonal tulad ng mga miyural (mga larawang nakapinta sa pader) o graffiti, ngunit ang gayong mga larawan ay hindi maaring gamitin para sa layuning kapareho sa mga orihinal.<ref name="ch"/>
==Pampublikong espasyo==
Maraming mga batas ay may mailap na pagkakaiba ukol sa pampublikong espasyo (''public space'') at pampribadong ari-arian. Sa [[Austria]] walang kaugnayan sa pahintulot na kalayaan sa panorama ang kinaroroonan ng retratista ,<ref name="seiler"/> ngunit sa [[Alemanya]] ang gayong pahintulot ay kumakapit lamang kapag ang larawan ay kinunan mula sa pampublikong lupa, at walang karagdagang mga gamit tulad ng mga hagdan, platapormang pambuhat, eroplano, atbp.<ref name="de"/> Sa ilang pagkakataon, umaabot din ang saklaw ng pahintulot sa tunay na mga lupang pampribado, halimbawa ay ang pampribadong mga liwasan at kastilyo na mapapasukan ng publiko at walang kontroladong mga pasukan, subalit may katakdaan na maaaring humingi ang may-ari ng bayad para sa komersiyal na paggamit ng mga larawan.<ref>{{cite web|url=http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&Datum=2010&Sort=3&nr=54399&pos=0&anz=241|title=Decision of the German Federal Court in favour of the Stiftung Preußische Schlösser und Gärten, December 17, 2010|publisher=Juris.bundesgerichtshof.de|date=2010-12-17|access-date=2012-07-20|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20131014190054/http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&Datum=2010&Sort=3&nr=54399&pos=0&anz=241|archive-date=2013-10-14}}</ref>
Sa maraming mga bansa sa [[Silangang Europa]] nililimitahan lamang ng mga batas ng karapatang-ari ang pahintulot na ito sa hindi-komersiyal na paggamit ng mga larawan.<ref name="elst">Tingnan ang Rusya bilang halimbawa: {{cite book|last=Elst|first=Michiel|title=Copyright, Freedom of Speech, and Cultural Policy in the Russian Federation|page=432f|publisher=Martinus Nijhoff|location=Leiden/Boston|year=2005|isbn=90-04-14087-5}}</ref>
Mayroon ding pandaigdigang mga pagkakaiba sa tiyak na kahulugan ng isang "pampublikong espasyo." Sa maraming mga bansa, kinabibilangan lamang nito ang mga espasyo sa labas (halimbawa, sa Alemanya),<ref name="de"/> habang kasama naman sa ilan sa ibang mga bansa ang espasyo sa loob tulad ng pampublikong mga museo (halimbawa nito ay ang kaso sa [[United Kingdom|UK]]<ref name="uk"/> at sa [[Rusya]]).<ref name="ru">Elst p. 432, footnote 268. Tingnan din [http://www.consultant.ru/popular/gkrf4/ article 1276 of part IV of the Civil Code] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120607021156/http://www.consultant.ru/popular/gkrf4/|date=2012-06-07}} (in force as of January 1, 2008), na nagbibigay-linaw rito.</ref>
==Tingnan din==
* [[Copyleft]]
* [[Malayang nilalaman]]
* [[Potograpiya at batas]]
* [[Pampublikong dominyo]]
* [[Tatak-pangkalakal]]
==Talababa==
{{notelist}}
==Talasanggunian==
{{Reflist|30em}}
==Panlabas na mga link==
{{commons category|Freedom of panorama}}
* [https://web.archive.org/web/20070912005656/http://www.asmp.org/commerce/legal/copyright/publicbldg.php Photographing public buildings], from the [[American Society of Media Photographers]].
* [https://web.archive.org/web/20071013151300/http://chicagoist.com/2005/02/17/millennium_park_photography_the_official_scoop.php Millennium Park Photography: The Official Scoop], ''The Chicagoist'', February 17, 2005.
* MacPherson, L.: ''[http://www.sirimo.co.uk/media/UKPhotographersRights.pdf Photographer's Rights in the UK] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090325212727/http://www.sirimo.co.uk/media/UKPhotographersRights.pdf |date=2009-03-25 }}''.
* {{Cite journal|url=https://washington.academia.edu/BryceNewell/Papers/535200/Freedom_of_Panorama_A_Comparative_Look_at_International_Restrictions_on_Public_Photography|title=Freedom of Panorama: A Comparative Look at International Restrictions on Public Photography|first=Bryce Clayton|last=Newell|volume=44|journal=Creighton Law Review|pages=405–427|year=2011|postscript=<!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to "." for the cite to end in a ".", as necessary. -->{{inconsistent citations}}}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
;Ilang mga pahinang Wikimedia na tumatalakay sa kalayaan sa panorama
*[[:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2015-06-17/In focus|Wikipedia:Wikipedia Signpost/2015-06-17/In focus - ''The Signpost'' ng Wikipediang Ingles]] (hinggil sa usapin ng kalayaan sa panorama sa Europa)
*[[:Commons:Freedom of Panorama ZA|Freedom of Panorama ZA - Wikimedia Commons]]
*[[:meta:Freedom of Panorama in Europe in 2015|Freedom of Panorama in Europe in 2015 - Meta Wikimedia]]
{{Authority control}}
[[Kategorya:Batas karapatang-ari]]
[[Kategorya:Potograpiya]]
pp6x372ahjaudgndqjegl6uejhote6x
Tilya
0
291418
1959520
1719997
2022-07-31T02:21:18Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{other uses}}
{| align="right"
|+ Tilya bilang isang [[tersiyaryong kulay]]
|-
|{{legend|#0000FF|bughaw}}
|-
|{{legend|#59978F|'''tilya'''}}
|-
|{{legend|#008000|lunti}}
|}
{{Infobox color
|textcolor = white
|title = Tilya
|hex = 008080
|r = 0 | g = 128 | b = 128 | rgbspace = [[sRGB color space|sRGB]]
|c = 86 | m = 31 | y = 49 | k = 8
|h = 180 | s = 100 | v = 50<ref>[http://web.forret.com/tools/color.asp?RGB=%23008080 Web.forret.com], Color Conversion Tool set to hex code of color #008080 (Teal):</ref>
|source = [[HTML color names|HTML/CSS]]<ref name="css3-color">[http://www.w3.org/TR/css3-color/#html4 W3C TR CSS3 Color Module, HTML4 color keywords]. W3.org</ref>}}
Ang '''tilya'''{{cn}} ({{lang-en|teal}}) ay isang kagitnang kulay na bughaw-lunti, katulad sa [[siyano]]. Hango ang pangalan nito mula sa isang ibon—ang [[Tilyang Eurasyano|karaniwang tilya]] (''Anas crecca'', ''common teal'' sa Ingles)—na may kakulay na gúhit sa ulo nito. Kadalasang ginagamit ang salita upang karaniwang itukoy ang [[nga uri ng siyano]] sa pangkalahatan.
Malilikha ito sa pamamagitan ng paghahalo ng bughaw sa luntiang base, o pinatingkad kung kinakailangan gamit ang itim o abo.<ref>{{Cite web|url=http://www.paintinganddecoratingconcourse.com/Paint-Color/Teal-Paint-Color.html|title=What Color is Teal - What Colors Go With Teal?|date=2013-05-22|access-date=2018-07-12|archive-date=2013-05-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20130522202659/http://www.paintinganddecoratingconcourse.com/Paint-Color/Teal-Paint-Color.html|url-status=bot: unknown}}</ref> Ang [[maipaparis na kulay]] sa tilya ay [[maron]].<ref>{{Cite web|url=http://www.colorhexa.com/008080|title=Teal / #008080 hex color|website=ColorHexa|access-date=2016-06-30}}</ref> Isa rin ito sa panimulang pangkat ng 16 na [[Web kulay|web kulay na HTML/CSS]] na binuo noong 1987. Sa modelong RGB na ginagamit upang makalikha ng mga kulay sa mga screen ng kompyuter at telebisyon, makalilikha ang tilya sa pamamagitan ng pagbaba ng liwanag ng siyano nang humigit-kumulang kalahati.
[[Talaksan:Color star-en (tertiary names).svg|thumb|Ang tilya ay isang kulay-tersiyaryo sa [[modelong kulay ng RYB]].]]
Isang [[Kausuhan|usong]] kulay ang tilya noong dekada-1990, at ginamit ito ng maraming mga koponan para sa kanilang mga uniporme.<ref>{{Cite web|url=http://www.espn.com/Columnists/story/_/id/15425976/uni-watch-friday-flashback-sports-world-obsession-purple-teal|title=Uni Watch's Friday Flashback: Laughing in the purple rain|website=ESPN.com|access-date=2017-01-02}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.thescore.com/nba/news/537646-a-closer-look-at-the-uniforms-and-logos-of-the-90s|title=A closer look at the uniforms and logos of the 90s|website=TheScore.com|access-date=2017-01-02}}</ref>
==Etimolohiya==
Sa [[wikang Ingles]], ang unang naitalang gamit ng salitang ''teal'' o tilya bilang pangalan ng kulay ay noong 1917.<ref>Maerz, Aloys John and M. Rea Paul (1930) ''A Dictionary of Color'', New York, McGraw-Hill, p. 205; color sample of Teal: p. 101 Plate 39 Color Sample L7</ref> Hango ito sa salitang [[Gitnang Ingles]] na ''tele'', na kahalintulad ng ''taling'' sa [[wikang Olandes]] at ''telink'' sa {{ILL|Gitnang Ilawod na Aleman|en|Middle Low German}}.<ref name=Norman>{{cite book|last=Norman|first=Teresa|title=A World of Baby Names|year=2003|publisher=Perigee|isbn=0-399-52894-6|page=145|url=https://books.google.com/books?id=uSAlLaV6JIEC&pg=PA145&dq=teal+is+used+in#v=onepage&q=teal%20is%20used%20in&f=false}}</ref> Bilang kulay, pinaniniwalaang buhat ang pangalan nito sa maliit at pantubig-tabang na [[karaniwang tilya]], isang kasapi ng pamilyang [[bibi]] na ang mga mata ay pinalilibutan ng kulay na ito.<ref name=Norman />
[[Talaksan:Teal (6857021250).jpg|thumb|left|Karaniwang tilya (''common teal'')]]
==Mga ibang anyo==
===Tilyang bughaw===
{{Infobox color
|title = Tilyang bughaw
|textcolor = white
|hex = 367588
|r = 54 |g = 117 |b = 136
|h = 194 |s = 60 |v = 53
|c = 60 |m = 14 |y = 0 |k = 47
|source = Kelly, Kenneth L. and Judd, Deanne B. (December 1976) [https://web.archive.org/web/20081004182626/http://colors.bravo9.com/nbs-iscc-p-plochere-color-system/list/all "Color: Universal Language and Dictionary of Names"], National Bureau of Standards, Spec. Publ. 440}}
Ang '''tilyang bughaw''' ({{lang-en|Teal blue}}) ay isang kagitnang kulay ng tilya na mas-bughaw. Ang unang naitalang paggamit ng ''tilyang bughaw'' bilang pangalan ng kulay sa wikang Ingles ay noong 1927.<ref>Maerz, Aloys John and M. Rea Paul (1930) ''A Dictionary of Color'', New York, McGraw-Hill, p. 205; color sample of Teal Blue: p. 101 Plate 39 Color Sample L6</ref>
Ang pinagmulan ng kulay na ito ay ang ''Plochere Color System'', isang sistema ng kulay na binuo noong 1948 na malawakang ginagamit ng mga dibuhista sa [[disenyong panloob]]. Madalas na ginamit ang tilya noong dekada-1950 at 1960.<ref>{{Cite web|url=http://colors.bravo9.com/nbs-iscc-p-plochere-color-system/list/all|title=NBS/ISCC P - Plochere Color System|date=2008-10-04|access-date=2018-07-12|archive-date=2008-10-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20081004182626/http://colors.bravo9.com/nbs-iscc-p-plochere-color-system/list/all|url-status=bot: unknown}}</ref>
Pangalan din ang ''teal blue'' ng isang [[Talaan ng mga kulay ng Crayola|kulay ng Crayola]] (kulay blg. 113) mula 1990 hanggang 2003. Ito ay isang pinagsamang bughaw/lunti ngunit may pagka-abong kulay.
==Tingnan din==
*[[Talaan ng mga kulay]]
==Talasanggunian==
{{Reflist|30em}}
{{Mga uri ng bughaw}}
{{Shades of cyan}}
{{Shades of green}}
6hemxyfjyfqj0hucwws2qykcd0mgbk8
Sentinelese
0
293200
1959478
1731804
2022-07-31T00:49:22Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox ethnic group
|group=Sentinelese
|flag=<!-- (image filename) -->
|flag_caption=
|image=<!-- filename; or| rawimage = -->
|image_caption=
|population=50–200
|genealogy=
|regions=[[:en:North Sentinel Island|Hilagang Isla ng Sentinel]]
|languages=[[:en:Sentinelese language|Sentinelese]] (presumed)
|religions=
|footnotes=[[File:North Sentinel Island.jpg|300px|North Sentinel Island]]
}}
Ang '''Sentinelese''', na kilala rin sa tawag na '''Sentineli''' o mga '''North Sentinel Islanders''', ay mga [[Mga katutubo|katutubong tao]] na naninirahan sa [[:en:North Sentinel Island|Hilagang Isla ng Sentinel]] sa [[Look ng Bengal|Bay of Bengal]] sa [[India]] . Ang mga ito ay itinuturing na isa sa mga huling [[:en:Uncontacted peoples|tao na walang nakikipag-ugnayan]] sa mundo. Itinalagang isang [[:en:Particularly vulnerable tribal group|Partikular na Mahinang Tribong Pangkat]] at isang [[:en:Scheduled Castes and Scheduled Tribes|Kalat-kalat na Tribo]], kabilang sila sa mas malawak na klase ng mga [[:en:Andamanese people|Andamanese]] .
Kasama ang mga [[:en:Great Andamanese|Great Andamanese]], ang [[:en:Jarawas (Andaman Islands)|Jarawas]], ang [[:en:Onge|Onge]], ang [[:en:Shompen people|Shompen]], at ang [[:en:Nicobarese|Nicobarese]], ang Sentinelese ay isa sa anim na katutubo at kilala sa mga tao ng [[:en:Andaman and Nicobar Islands|Andaman at Nicobar Islands]] . Hindi tulad ng iba, ang Sentinelese ay na patuloy na tumatanggi sa anumang pakikipag-ugnay sa labas ng mundo. Galit sila sa mga tagalabas at pinapatay ang mga taong lumapit o nakakarating sa kanilang isla. <ref name="Wire22Nov">{{cite news|title='Adventurist' American Killed by Protected Andaman Tribe on Island Off-Limits to Visitors|last=Wire Staff|url=https://thewire.in/rights/american-killed-by-protected-andaman-tribe-on-island-off-limits-to-visitors|accessdate=24 November 2018|publisher=The wire|date=22 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181122142019/https://thewire.in/rights/american-killed-by-protected-andaman-tribe-on-island-off-limits-to-visitors#|archive-date=22 November 2018|url-status=live}}</ref>
Noong 1956, idineklara ng [[:en:Government of India|Pamahalaan ng India]] ang Hilagang Isla ng Sentinel na isang reserba ng tribo at ipinagbawal ang paglalakbay sa loob ng 3 milya (4.8 kilometro) nito. Pinapanatili nito ang patuloy na armadong pagbabantay upang maiwasan ang panghihimasok ng mga tagalabas. Ipinagbabawal din ang pagkuha ng litrato.
Walang katiyakan tungkol sa laki ng grupo, na may mga pagtatantya lamang na nasa pagitan ng 15 at 500 na indibidwal, ngunit karamihan ay nasa pagitan ng 50 at 200.
[[Talaksan:Gallery-1491391768-north-sentinel-island.jpg|thumb| Panghimpapawid na larawan ng Hilagang Isla ng Sentinel ]]
== Pangkalahatang-tingin ==
=== Heograpiya ===
Ang Sentinelese ay nakatira sa [[:en:North Sentinel Island|Hilagang Isla ng Sentinel]] sa [[:en:Andaman Islands|Isla ng Andaman]], na nasa [[Look ng Bengal|Bay of Bengal]] at pinangangasiwaan ng [[India]] . <ref>{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/india/1509987/Stone-Age-tribe-kills-fishermen-who-strayed-on-to-island.html|title=Stone Age tribe kills fishermen who strayed on to island|last=Foster|first=Peter|date=8 February 2006|work=[[The Daily Telegraph|The Telegraph]]|access-date=11 November 2018|language=en-GB|issn=0307-1235|archive-url=https://web.archive.org/web/20181122192306/https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/india/1509987/Stone-Age-tribe-kills-fishermen-who-strayed-on-to-island.html#|archive-date=22 November 2018|url-status=live}}</ref> <ref name="forbes">{{Cite news|url=https://www.forbes.com/sites/jimdobson/2015/09/28/will-the-worlds-most-dangerous-island-become-a-human-zoo-the-shocking-future-of-north-sentinel/#6ae97abd2688|title=A Human Zoo on the World's Most Dangerous Island? The Shocking Future of North Sentinel|last=Dobson|first=Jim|date=21 November 2018|work=[[Forbes]]|access-date=11 November 2018|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20181122111054/https://www.forbes.com/sites/jimdobson/2015/09/28/will-the-worlds-most-dangerous-island-become-a-human-zoo-the-shocking-future-of-north-sentinel/#6ae97abd2688#6ae97abd2688|archive-date=22 November 2018|url-status=live}}</ref> Ang isla ay nasa labas ng timog-kanluran na baybayin ng [[:en:South Andaman Island|Timog na Isla ng Andaman]], mga 64 kilometro (40 milya) kanluran ng kabisera ng Andaman na [[:en:Port Blair|Port Blair]] . <ref name=":12">{{Cite book|title=The Particularly Vulnerable Tribal Groups in India : Privileges and Predicaments|publisher=Anthropological Survey of India|year=2016|isbn=9789350981061|pages=659–668|chapter=The Sentineles of Andaman & Nicobar Islands}}</ref> Mayroon itong isang lugar na halos 59.67 kilometro kuwadrado (23.04 milya kuwadrado) at isang parisukat na balangkas ng parisukat <ref name="Pilot1887">{{cite book|title=The Bay of Bengal Pilot|date=1887|publisher=[[United Kingdom Hydrographic Office]]|series=Admiralty|location=London|page=257|chapter={{not a typo|North Sentinel}}|oclc=557988334|ref=Pilot1887|chapter-url=https://books.google.com/books?id=OuGgAAAAMAAJ&pg=PA257}}</ref> ng baybayin na halos 50 yarda (46 metro) ang lawak, hangganan ng isang [[:en:Littoral zone|littoral]] na kagubatan na nagbibigay daan sa isang siksik na [[:en:Tropical and subtropical moist broadleaf forests|tropikong luntian na kagubatan]] . Ang isla ay napapaligiran ng mga coral reef at may tropical na klima. Ang tawag ng mga [[:en:Onge|Onge]] sa Hilagang Isla ng Sentinel ay ''Chia daaKwokweyeh'' . {{Sfn|Pandya|2009}}
=== Hitsura ===
[[Talaksan:Andaman_tribals_fishing_(c._1870).jpg|thumb| Mga miyembro ng isang hindi matukoy na pangingisda ng tribo ng Andaman, c. 1870 ]]
[[Talaksan:Andamanese_comparative_distribution.png|thumb| Ang mga paghahambing na pamamahagi ng mga katutubong katutubong Andamanese, pre-18 siglo kumpara sa kasalukuyang panahon ]]
Ang Sentinelese ay may maitim na balat at maaaring mas maliit na tangkad kaysa sa karaniwan na mga tao. Isang ulat ni [[:en:Heinrich Harrer|Heinrich Harrer]] na inilarawan ang isang lalaki na nasa 1.6 metro (5 talampakan at 3 pulgada) ang tangkad, marahil dahil sa [[:en:Insular dwarfism|insular dwarfism]] (ang tinatawag na "Island Effect"), nutrisyon, o simpleng genetikong pamana. <ref name="Harrer19772">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Nl8iAAAAMAAJ|title=Die letzten Fünfhundert: Expedition zu d. Zwergvölkern auf d. Andamanen|last=Harrer|first=Heinrich|date=1977|publisher=[[Ullstein Verlag|Ullstein]]|isbn=978-3-550-06574-3|location=Berlin|language=German|trans-title=The last five hundred: Expedition to the dwarf peoples in the Andaman Islands|oclc=4133917|author-link=Heinrich Harrer|access-date=26 July 2015}}</ref> Sa panahon ng isang pag-libot noong 2014 ng kanilang isla, itinala ng kanilang mga mananaliksik ang kanilang taas sa pagitan ng 5 talampakan at 3 pulgada (1.60 metro) at 5 talampakan at 5 pulgada (1.65 metro) at naitala ang kulay ng kanilang balat bilang "maitim, nagniningning na itim" na may maayos na mga ngipin. Wala silang ipinakitang mga palatandaan ng labis na katabaan at may mga bantog na pangangatawan.
=== Populasyon ===
Walang mahusay na senso na isinagawa at ang populasyon ay paiba-iba na tinatayang mas mababa sa 15 o dami na nasa 500. Karamihan sa mga pagtatantya ay madalas sa pagitan ng 50 at 200. <ref name=":02">{{Cite journal|last=Pandya|first=Vishvajit|date=2009|title=Through Lens and Text: Constructions of a 'Stone Age' Tribe in the Andaman Islands|journal=[[History Workshop Journal]]|issue=67|pages=173–193|df=|jstor=40646218}}</ref> <ref name="bbc">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-46286215|title=American 'killed by arrow-wielding tribe'|date=21 November 2018|work=[[BBC News]]|access-date=21 November 2018|language=en-GB|archive-url=https://web.archive.org/web/20181121105907/https://www.bbc.com/news/world-asia-india-46286215#|archive-date=21 November 2018|url-status=live}}</ref> <ref>{{Cite journal|last=Bagla|first=Pallava|last2=Stone|first2=Richard|date=2006|title=After the Tsunami: A Scientist's Dilemma|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=313|issue=5783|pages=32–35|jstor=3846572|doi=10.1126/science.313.5783.32|pmid=16825546}}</ref> Isang ''handbook'' na inilabas noong 2016 ng [[:en:Anthropological Survey of India|Anthropological Survey of India]] sa Mahihinang Pangkat na Tribo ay tinantya ang populasyon sa pagitan ng 100 at 150.
Ang senso noong 1971 ay tinataya ang populasyon sa halos 82; ang senso noong 1981 sa 100. Ang isang ekspedisyon noong 1986 ay naitala ang pinakamataas na bilang, 98. Noong 2001, opisyal na naitala ng [[:en:Census of India|Senso ng India]] ang 21 kalalakihan at 18 kababaihan. <ref name="enumeration2">{{cite report|url=http://censusindia.gov.in/Ad_Campaign/drop_in_articles/06-Enumeration_of_Primitive_Tribes_in_A&N_Islands.pdf#page=3|title=Enumeration of Primitive Tribes in A&N Islands: A Challenge|quote=The first batch could identify 31 Sentinelese. The second batch could count altogether 39 Sentinelese consisting of male and female adults, children and infants. During both the contacts the enumeration team tried to communicate with them through some Jarawa words and gestures, but, Sentinelese could not understand those verbal words.|archive-url=https://web.archive.org/web/20141211011020/http://censusindia.gov.in/Ad_Campaign/drop_in_articles/06-Enumeration_of_Primitive_Tribes_in_A%26N_Islands.pdf#page=3|archive-date=11 December 2014|url-status=live}}</ref> Ang survey na ito ay isinagawa mula sa isang distansya at maaaring hindi tumpak. <ref>{{Cite web|url=http://ls1.and.nic.in/doef/WebPages/ForestStatistics2013.pdf|title=Forest Statistics – Department of Environment & Forests, Andaman & Nicobar Islands|date=2013|access-date=16 December 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161220191118/http://ls1.and.nic.in/doef/WebPages/ForestStatistics2013.pdf#|archive-date=20 December 2016|url-status=live}}</ref> Matapos ang [[tsunami]] noong 2004 may mga ekspedisyon na nagtala na bilang ng 32 at 13 na indibidwal noong 2004 at 2005 ayon sa pagkakabanggit. Ang [[:en:2011 Census of India|2011 Senso ng India]] ay nagtala ng 12 lalaki at tatlong babae. <ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/3500_PART_B_DCHB_ANDAMAN%20%26%20NICOBAR%20ISLANDS.pdf|title=Census of India 2011 Andaman & Nicobar Islands|date=2011|website=censusindia.gov.in|archive-url=https://web.archive.org/web/20150801173328/http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/3500_PART_B_DCHB_ANDAMAN%20%26%20NICOBAR%20ISLANDS.pdf|archive-date=1 August 2015|url-status=dead|access-date=18 March 2019}}</ref> <ref>{{Cite news|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=136700|title=Tribals in A & N Islands|last=Government of India|first=Ministry of Tribal Affairs|date=24 February 2016|work=Press Information Bureau|access-date=18 March 2019}}</ref> Noong 2014 may mga mananaliksik na lumibot at nagtala ng anim na babae, pitong lalake (lahat ay tila nasa ilalim ng 40 taong gulang) at tatlong bata na mas bata sa apat na taong gulang.
=== Mga Gawi ===
Ang Sentinelese ay mga [[:en:Hunter-gatherer|mangangaso]] . Marahil ay gumagamit sila ng mga busog at pana upang manghuli ng mga hayop at mas iba pang mga paraan upang makahuli ng lokal na pagkaing dagat, tulad ng alimango at mga talaba at kabibe. Pinaniniwalaang kumakain sila ng maraming mga talaba, dahil sa masaganang mga inihaw na mga kabibe na matatagpuan sa kanilang mga tirahan. Ang ilan sa kanilang mga kasanayan ay hindi umunlad higit pa sa [[Panahon ng Bato]] ; hindi alam kung sila ay may kaalaman sa [[agrikultura]] . <ref name="Burman19902">{{cite book|title=Cartography for Development of Outlying States and Islands of India: Short Papers Submitted at NATMO Seminar, Calcutta, December 3–6, 1990|publisher=National Atlas and Thematic Mapping Organisation, Ministry of Science and Technology, Government of India|year=1990|editor-last=Burman|editor-first=B. K. Roy|page=203|oclc=26542161}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://andaman.org/BOOK/chapter8/text8.htm|title=The Tribes: Chapter 8|last=Weber|first=George|website=andaman.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20130402170506/http://andaman.org/BOOK/chapter8/text8.htm#sentinel|archive-date=2 April 2013|url-status=dead|access-date=18 March 2019}}</ref> <ref name=":0">{{Cite journal|last=Burton|first=Adrian|date=2012|title=A world of their own|journal=[[Frontiers in Ecology and the Environment]]|volume=10|issue=7|pages=396|jstor=41811425|doi=10.1890/1540-9295-10.7.396}}</ref> Hindi malinaw kung mayroon silang anumang kaalaman sa paggawa ng apoy kahit na ang mga pagsisiyasat ay nagpakita na gumagamit sila ng apoy. <ref name=":3">{{Cite journal|last=Goodhart|first=Adam|date=2000|title=The Last Island of the Savages|journal=[[The American Scholar (magazine)|The American Scholar]]|volume=69|issue=4|pages=13–44|jstor=41213066}}</ref>
Ang pagkakatulad pati na rin ang hindi pagkakatulad ay nakita sa mga taong [[:en:Onge|Onge]] . Pareho ang paghahanda nila ng kanilang pagkain. Nagbabahagi sila ng mga karaniwang katangian sa dekorasyon ng katawan at kulturang materyal. {{Sfn|Pandya|2009}} May mga pagkakatulad din sa disenyo ng kanilang mga ''canoe''. (Sa lahat ng mga tribong Andamanese, tanging ang mga Sentinelese at Onge ang gumgaawa ng mga ''canoe''.) {{Sfn|Pandya|2009}} Ang Onge ay tinawag silang "Chanku-ate". Nabanggit din ang mga pagkakatulad nila sa Jarawas. Ang kanilang mga busog ay may katulad na mga disenyo; walang nasabing marka na matatagpuan sa mga busog ng Onge. Bukod dito, ang parehong tribo ay natutulog sa lupa, habang ang Onge ay natutulog sa mga nakataas na higaan. {{Sfn|Pandit|1990}} Ang mga metal dulo ng pana at punong talim ay medyo malaki at mabigat kaysa sa iba pang mga tribo ng Andamanese. {{Sfn|Pandya|2009}}
Ang Sentinelese ay naninirahan sa maliit na pansamantalang kubo na itinayo sa apat na mga poste na may bubong na dahon. Kinikilala nila ang halaga ng [[metal]], na kinukuha ito upang lumikha ng mga kagamitan at sandata at tinanggap ang aluminum na gamit kusina na naiwan ng [[:en:National Geographic Society|National Geographic Society]] noong 1974. Gumawa din sila ng mga ''canoe'' na angkop para sa pangingisda sa lagoon ngunit gumagamit ng mahabang mga poste sa halip na mga sagwan upang maitulak sila. {{Sfn|Pandya|2009}} Bihira silang gumagamit ng mga ''canoe'' para sa pag-libo sa isla. {{Sfn|Pandya|2009}} Ang parehong kasarian ay nagsusuot ng mga bahag na gawa sa balat ng puno; ang mga kalalakihan ay laging nag-lalagay ng mga punyal sa kanilang mga sinturon sa baywang. Nagsusuot din sila ng ilang mga burloloy tulad ng mga kuwintas at tali sa ulo, ngunit madalas na hubo't hubad. <ref>{{Cite news|url=https://www.mirror.co.uk/news/world-news/mysterious-island-home-60000-year-old-community-5565966|title=Mysterious island is home to 60,000-year-old community who KILL outsiders|last=Shammas|first=John|date=22 April 2015|work=[[Daily Mirror]]|access-date=21 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181121160535/https://www.mirror.co.uk/news/world-news/mysterious-island-home-60000-year-old-community-5565966#|archive-date=21 November 2018|url-status=live}}</ref> <ref name="neatorama">{{Cite news|url=https://www.neatorama.com/2013/07/08/The-Forbidden-Island|title=The Forbidden Island|work=Neatorama|access-date=21 November 2018|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20181122192313/https://www.neatorama.com/2013/07/08/The-Forbidden-Island#|archive-date=22 November 2018|url-status=live}}</ref> Ang pagsusuot ng mga panga ng mga namatay na kamag-anak ay naiulat na. Ang mga artistikong ukit na mga simpleng disenyo ng geometriko at mga kaibahan ng kulay ay makikita sa kanilang mga armas. Ang mga kababaihan ay makikita na sumasayaw sa pamamagitan ng pagpalakpak sa parehong mga palad sa mga hita habang sabay na pagtapik sa mga paa nang kasabay sa isang nakabaluktot na tuhod.
=== Wika ===
Dahil sa kanilang kumpletong pagkakabukod halos walang nalalaman tungkol sa wikang Sentinelese, kung saan samakatuwid ay ''[[:en:Unclassified language|unclassified]]'' . <ref name=":2">{{Cite journal|last=Zide|first=Norman|last2=Pandya|first2=Vishvajit|date=1989|title=A Bibliographical Introduction to Andamanese Linguistics|journal=[[Journal of the American Oriental Society]]|volume=109|issue=4|pages=639–651|doi=10.2307/604090|jstor=604090}}</ref> <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=dQt6XWloU10C|title=Encyclopedia of the World's Endangered Languages|last=Moseley|first=Christopher|date=2007|publisher=[[Routledge]]|isbn=9780700711970|pages=342|language=en}}</ref> <ref name=":8">{{Cite web|url=http://www.andaman.org/BOOK/chapter8/text8.htm|title=Chapter 8: The Tribes|date=5 July 2013|website=web.archive.org|access-date=5 December 2018|archive-date=7 Mayo 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130507061710/http://www.andaman.org/BOOK/chapter8/text8.htm|url-status=bot: unknown}}</ref> Naitala na ang [[:en:Jarawa language (Andaman Islands)|wikang Jarawa]] ay hindi magkakaintindihan sa wikang Sentinelese. Walang katiyakang tungkol sa saklaw ng pagkakahawig sa wika ng Onge, kung mayroon man. {{Sfn|Pandit|1990}} Ang [[:en:Anthropological Survey of India|Anthropologicall Survey ng India]] 2016 na aklat sa Mahihinang Tribong Pangkat ay isinasaalang-alang ang mga ito nang kapwa hindi nagkakaintindihan.
=== Edad ===
Ang Sentinelese ay malawak na inilarawan bilang isang tribo ng [[Panahon ng Bato|Edad ng Bato]], na may ilang mga ulat na nagsasabing sila ay nanirahan ng nakahiwalay ng higit sa 60,000 taon. Ngunit hinulaan ng Pandya na ang Sentinelese ay nanggaling sa alinman sa isang sinadya, o mas kamakailang paglipat o mula sa pag-anod mula sa Little Andaman.
== Sanggunian ==
p9us41qpg0uzu35tnykyj9zdtwfp41g
Whakaari/White Island
0
293464
1959580
1906965
2022-07-31T03:21:35Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox mountain|name=Whakaari/White Island
|location=[[Bay of Plenty]], (off) [[North Island]], [[New Zealand]]
|first_ascent=
|last_eruption=9 December 2019
|volcanic_arc/belt=[[Taupo Volcanic Zone]]
|age=
|type=[[Stratovolcano]]
|topo=
|coordinates={{Coord| -37.5214226|177.1822370|format=dms|type:mountain|display=inline,title}}
|range=
|label_position=bottom
|other_name=''Whakāri'' (''[[Māori language|Māori]]'')
|map_size=200
|map_caption=Location of Whakaari/White Island
|map_image={{Infobox mapframe|id=Q557077|zoom=4}}
|prominence_ref=
|prominence_m=321
|elevation_ref=
|elevation_m=321
|photo_caption=Whakaari/White Island, Bay of Plenty, New Zealand
|photo=White Island 2013.jpg|easiest_route=}}
'''Whakaari / White Island''' ([faˈkaːɾi]; kilala rin bilang '''White Island''' ) ay isang aktibong [[andesita]] [[:en:Stratovolcano|stratovolcano]], na nakatayo {{Convert|48|km|mi}} mula sa silangang baybayin ng [[:en:North Island|North Island]] ng [[New Zealand]], sa [[:en:Bay of Plenty|Bay of Plenty]] . Ito ang pinaka-aktibong bulkang hugis apa sa New Zealand, at nabuo ng patuloy na aktibidad ng bulkan sa nakalipas na 150,000 taon. <ref>{{Cite web|url=http://info.geonet.org.nz/display/volc/White+Island|title=White Island|publisher=GeoNet|access-date=30 December 2012}}</ref> Ang pinakamalapit na bayan ng ay ang [[:en:Whakatane|Whakatane]] at [[:en:Tauranga|Tauranga]] . Ang isla ay nasa halos tuloy-tuloy na yugto ng pagpapakawala ng [[:en:Volcanic gas|volcanic gas]] kahit noong nakita ito ni [[James Cook]] noong 1769. Patuloy na sumabog ang Whakaari mula Disyembre 1975 hanggang Setyembre 2000, na minarkahan ang pinakamahabang makasaysayang pagsabog sa mundo, ayon sa [[:en:GNS Science|GeoNet]], at gayundin noong 2012, 2016, at 2019.
Ang isla ay halos pabilog, mga {{Convert|2|km|mi}} sa paikot, at umaakyat sa taas na {{Convert|321|m|ft|0}} sa itaas ng antas ng dagat. Saklaw nito ang isang lugar na tinatayang {{Cvt|325|ha|}} . <ref name="readersnatural">{{Cite book|title=Natural Wonders of the World|last=|first=|publisher=Reader's Digest Association, Inc|year=1980|isbn=978-0-89577-087-5|editor-last=Scheffel|editor-first=Richard L.|location=United States of America|pages=412|quote=|editor-last2=Wernet|editor-first2=Susan J.|via=}}</ref> Ang nakalantad na isla ay ang rurok lamang ng isang mas malaking [[:en:Submarine volcano|nakalubog na bulkan]], na tumataas hanggang sa {{Convert|1600|m|ft|0}} sa itaas ng pinakamalapit na ilalim ng dagat. Ang pagmimina ng asupre ay nangyayari sa isla, na nagtapos noong 1930s. Sampung mga minero ang namatay noong 1914 nang bumagsak ang bahagi ng gilid ng bunganga ng bulkan.
Ang pangunahing gawain sa isla ngayon ay mga gabay na paglilibot at pagsasaliksik na siyentipiko.
Ang [[Pagputok ng Whakaari/White Island ng 2019|isang malaking pagsabog]] ay naganap noong 14:11 noong 9 Disyembre 2019, na nagresulta ng hindi bababa sa walong namatay, walong nawawala at tatlumpu't tatlong nasugatan, karamihan ay nagtamo ng malubhang pagkasunog. Apatnapu't pitong katao ang nasa isla nang sumabog ito, lahat ay mga kalahok sa paglilibot o mga kawani. Ang pag-punta sa isla ay pinapayagan lamang bilang isang miyembro ng isang paglilibot na pinapatakbo ng isang rehistradong operator. Ang isang pangalawang pagsabog ay kasunod lamang ng sa una.
== Bulkanolohiya ==
[[Talaksan:White_Island_main_vent.jpg|left|thumb| Pangunahing labasan ng Whakaari / White Island noong 2000 ]]
Ang Whakaari / White Island ay bahagi ng [[:en:Taupo Volcanic Zone|Taupo Volcanic Zone]] . Ang mga pagsabog nito ay gumawa ng [[andesita]] at [[:en:Dacite|dacite]] habang dumadaloy ang [[:en:Lava|kumukulong putik]], pagsabog ng [[:en:Volcanic ash|abo]], at [[:en:Pyroclastic flow|pyroclastic flows]] <ref>{{Cite web|url=https://link.springer.com/article/10.1007/BF00278204|website=Springer|title=The 1976–1982 Strombolian and phreatomagmatic eruptions of White Island, New Zealand: eruptive and depositional mechanisms at a 'wet' volcano|date=1991-12-01|access-date=2019-12-10|df=dmy-all}}</ref> . Ang madalas na aktibidad nito at madaling mapuntahan ay nakakaakit ng mga siyentipiko at volcanologist pati na rin ang maraming turista.
[[Talaksan:White_Island_plume.png|right|thumb| Eruption plume na umaabot sa hilagang-silangan mula sa Whakaari / White Island na nakikita mula sa kalawakan, Hunyo 2000 ]]
[[:en:Volcanology|Ang mga volcanologist]] mula sa [http://www.geonet.org.nz GeoNet Project ay] patuloy na sinusubaybayan ang aktibidad ng bulkan sa pamamagitan ng mga camera ng pagsubaybay. Ang mga ''survey pegs'', [[:en:Magnetometer|magnetometer]] at kagamitan sa [[Seismograpo|seismograpiya]] para sa mga babala sa maagang lindol sa pamamagitan ng radyo ay na-install din sa mga dingding ng bunganga nito. Karaniwan na ang isla nasa isang antas ng alerto na antas ng 1 o 2 sa isang scale ng 0 hanggang 5. Ang bulkan na ito ay sinusubaybayan ng [[:en:Deep Earth Carbon Degassing Project|Deep Earth Carbon Degassing Project]] . Sa karamihan ng mga oras ang aktibidad ng bulkan ay limitado sa pag-usok ng mga [[:en:Fumarole|fumarole]] at kumukulong putik.
Noong Marso 2000, tatlong maliit na labasan ang lumitaw sa pangunahing bunganga at nagsimulang magbuga ng abo nasakop ang isla ng pinong pulbos. Isang pagsabog noong Hulyo 27, 2000 ay natakpan ang isla ng putik at [[:en:Scoria|scoria]] at lumitaw ang isang bagong bunganga. Ang mga pangunahing pagsabog noong 1981–83 ay nagbago ng halos lahat ng tanawin ng isla at sinira ang malawak na kagubatan ng [[:en:Metrosideros excelsa|pōhutukawa]] . <ref>{{Cite news|url=https://thespinoff.co.nz/science/09-12-2019/cheat-sheet-whakaari-white-island-is-erupting/|title=Whakaari/White Island eruption: What you need to know|website=Spinoff|date=2019-12-09|access-date=2019-12-10|df=dmy-all}}</ref> Ang malaking bunganga ng bulkan na nilikha sa oras na iyon ay naglalaman ng isang [[:en:Volcanic crater lake|lawa]], na ang antas ay nag-iiba nang malaki.
Sa pagitan ng Hulyo at Agosto 2012 ang isla ay nagpakita ng mga palatandaan ng tumaas na aktibidad na may mga antas ng lawa at gas na tumataas mula sa loob ng bunganga. Noong 5 Agosto 2012 isang menor na pagsabog ang naganap, <ref name="WhiteIsland2012Eruption">{{Cite web|title=Visitors warned off erupting volcano|url=http://www.stuff.co.nz/science/7425606/Visitors-warned-off-erupting-volcano|publisher=stuff.co.nz|access-date=10 August 2012}}</ref> na nagdala ng abo sa hangin. Marami pang pagsabog ang sumunod mula noon. <ref name="WhiteIslandPapamoa">{{Cite news|title=Ash from White Island volcano sprinkles Papamoa|url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&objectid=10825800|publisher=nzherald.co.nz|access-date=10 August 2012|date=9 August 2012}}</ref>
Ang nagpapatuloy na aktibidad ng bulkan at panginginig noong 25 Enero 2013 ay iminungkahi na ang isa pang pagsabog ay nalalapit. <ref>{{Cite news|url=http://www.3news.co.nz/White-Island-eruption-increasingly-likely/tabid/423/articleID/284402/Default.aspx|work=3 News NZ|title=White Island eruption increasingly likely|date=25 January 2013|access-date=14 December 2019|archive-date=2 December 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131202230335/http://www.3news.co.nz/White-Island-eruption-increasingly-likely/tabid/423/articleID/284402/Default.aspx|url-status=dead}}</ref> Ang isang maliit na pagsabog ay naganap noong ika-20 ng Agosto 2013 sa 10.23 am, na tumagal ng sampung minuto at lumikha ng maraming pag-singaw.
=== Pagsabog ng 2019 ===
{{main|Pagputok ng Whakaari/White Island ng 2019}}
[[Talaksan:White_Island_9_December_2019_eruption.jpg|thumb| Tingnan ang 2019 pagsabog ng Whakaari / White Island mula sa Whakatane sa 14:20, 9 minuto pagkatapos ng pagsisimula ng pagsabog ]]
Sa 14:11 NZDT <ref>{{Cite web|url=https://www.geonet.org.nz/volcano/cameras/whiteislandcraterfloor|title=GeoNet White Island Crater Floor|website=www.geonet.org.nz|language=en|access-date=2019-12-09}}</ref> noong 9 Disyembre 2019, sumabog ang Whakaari / White Island. Naiulat na mayroong 47 katao sa isla nang mangyari ang pagsabog. <ref name="bbc20191209">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-50708727|title=People 'unaccounted for' after volcano erupts in NZ|date=2019-12-09|access-date=2019-12-09|language=en-GB}}</ref> Labinlimang tao ang namatay at itinatayang nasa tatlumpu ang mga nasaktan, marami ang [[:en:Intensive care medicine|kritical]] na nasaktan. Itinatayang may dalawang tao pa ang nawawala<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-50768761|title=New Zealand volcano: Divers deployed to find last two missing bodies|date=13 December 2019|accessdate=13 December 2019}}</ref>. Ang kasalukuyang paglindol at aktibidad ng bulkan sa lugar ay nagpatuloy na pumipigil sa pagsisikap na makasagip ng mga nasaktan.<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-50738613|title=New volcanic activity slows NZ recovery efforts|date=11 December 2019|website=BBC News}}</ref>
Kinikilala ng mga eksperto na ang kaganapan ay isang ''[[:en:Phreatic eruption|phreatic eruption]],'' ang pagbuga ng singaw at mga usok ng bulkan ang mga dahilan ng pagsabog, pagbuga ng mga bato at abo sa himpapawid.<ref>{{Cite web|url=https://www.stuff.co.nz/science/118094420/the-science-of-the-white-island-eruption-a-catastrophic-burst-of-steam|title=The science of the White Island eruption: A catastrophic burst of steam|website=Stuff|language=en|access-date=2019-12-11}}</ref>
== Kasaysayan ==
[[Talaksan:SLNSW_PXA_2073_White_Island_October_1844.jpg|left|thumb| Whakaari / White Island, 22 Oktubre, 1844, mula sa album ng mga guhit na naipon ni TE Donne ]]
=== Pangalan ===
Ang pangalan na [[Wikang Māori|Māori]] na Whakaari ay naitala sa maraming teksto ng ika-19 na siglo ng mga taga-Europa, na may isang banggit simula pa noong 1849, bagaman iba-iba ang pagbaybay kabilang ang Wakaari, Whakari, at Whaka ari. <ref name=":0">{{Cite web|url=https://forms.justice.govt.nz/search/Documents/WT/wt_DOC_93963650/Wai%20153%2C%20C004.pdf|title=Whakaari (White Island) and Motuhora (Whale Island). A report to the Waitangi Tribunal.|last=Boast|first=R. P.|date=November 1993|website=justice.govt.nz|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=10 December 2019}}</ref> Ang pangalang Whakaari ay nangangahulugang "gawing makita" o "nakalantad upang tingnan". <ref name=":1">{{Cite web|url=https://gazetteer.linz.govt.nz/place/6961|title=NZGB Gazetteer {{!}} linz.govt.nz|website=gazetteer.linz.govt.nz|access-date=2019-12-09}}</ref> Ang buong pangalan ng Māori para sa isla ay ang ''te puia whakaari'', na nangangahulugang "Ang Dramatikong Bulkan". <ref>{{Cite web|title=White Island, New Zealand : Whakaari/White Island, Bay of Plenty, New Zealand|url=https://www.tourism.net.nz/nz-places/white-island-new-zealand.html|website=Tourism.net.nz|access-date=10 December 2019}}</ref>
Ang Whakaari ay pinangalanang "White Island" ni [[James Cook|Kapitan Cook]] noong 1 Oktubre 1769. Ayon sa [[:en:Land Information New Zealand|LINZ]] ang pangalang ito ay nagmula sa mga makakapal na ulap ng puting singaw na nagmula rito. Bilang kahalili, maaaring siya ay naka-sangguni sa mga [[:en:Guano|guano]] na nakadeposito na minsang tumatakip sa isla. Bagaman naglayag si Cook malapit sa isla, hindi niya naitala na ito ay isang bulkan.
Ang opisyal na pangalan ng isla ay binago mula sa "White Island (Whakaari)" hanggang sa "Whakaari / White Island" noong 1997. <ref>{{Cite web|url=https://gazette.govt.nz/notice/id/1997-ln3920|title=Land Notices|website=New Zealand Gazette|archive-url=https://web.archive.org/web/20180216031632/https://gazette.govt.nz/notice/id/1997-ln3920|archive-date=2018-02-16|date=1997-06-12|df=dmy-all|access-date=2019-12-14|url-status=live}}</ref> Ginagawa nitong isa sa [[:en:List of dual place names in New Zealand|maraming mga lugar sa New Zealand na]] may dalawahan na pangalan ng Māori at Ingles.
=== Mitolohiya ===
Ang ilang mga mitolohiya ng Māori ay naglalarawan sa Whakaari bilang bahagi ng pag-akyat ng [[:en:Ngātoro-i-rangi|Ngātoro-i-rangi]] ng Tongariro. Sa isang ''account'', tinawag niya ang kanyang mga ninuno para magpainit; nag-ningas ang apoy sa Whakaari at dinala sa kanya. Ang iba pang mga bersyon ng kuwentong ito ay magkatulad ngunit ito ay kanyang mga kapatid na babae, o mga diyos, na nagpapadala sa kanya ng init mula sa Whakaari.
Ang iba pang mga kwento ay nagbibigay ng mga orihinal na kwento para sa isla. Sinasabi ng isa na tumaas ito mula sa kailaliman ng diyos na [[:en:Māui (mythology)|Maui]], na ang unang nahipo ng apoy ay labis na pinahirapan ng sakit na agad siyang sumisid sa ilalim ng tubig upang mapakalma ang hapdi; at sa lugar kung saan inalog niya ang apoy mula sa kanya ay lumabas si Whakaari. Sinabi ng isa pa na ang [[:en:Moutohora Island|Moutohora Island]] at Whakaari / White Island ay mga taluktok sa [[:en:Huiarau Range|Huiarau Range]] na malapit sa Waikaremoana ngunit may inggitan sa bawat isa, at nagmadaling tumungo sa karagatan, na iniwan sa kanila ang mga bakas na ngayon ay bumubuo sa lambak ng Whakatane at alinman sa lambak ng Tauranga o Te Waimana . Si Whakaari ay mas mabilis, kaya nakarating sa mas mahusay na posisyon kung saan ito nakatayo ngayon.
=== Industriya ===
[[Talaksan:Corroding_iron_machinery_at_old_White_Island_sulphur_mine_2.jpg|right|thumb| Ang makinaryang kinakalawang sa lumang minahan ng asupre ]]
Ang mga pagtatangka ay ginawa noong kalagitnaan ng 1880s, muli mula 1898 hanggang 1901, at pagkatapos 1913 hanggang 1914, sa minahan ng [[asupre]] mula sa Whakaari / White Island, kasama ang isla na sa una ay pag-aari ni [[:en:John Wilson (businessman)|John Wilson]] . <ref name="DNZB Wilson">Rorke, Jinty. "John Alexander Wilson". ''Dictionary of New Zealand Biography''. Ministry for Culture and Heritage. Retrieved 1 December 2011</ref> Ang pagmimina ay nahinto noong Setyembre 1914, nang ang bahagi ng western crater rim ay gumuho, na lumikha ng isang [[:en:Lahar|lahar]] na pumatay sa lahat ng 10 manggagawa, <ref>Boon, Kevin. [http://homepages.ihug.co.nz/~glaive/nz/pages/white.htm "The 1914 White Island eruption"]. URL accessed 4 December 2007. (Archived by WebCite at)</ref> na naglaho nang walang bakas. Tanging ang isang pusa ng kampo ang nakaligtas, natagpuan ilang araw ng barkong pangtustos at tinawag na "Peter the Great". <ref>Sarah Lowe and Kim Westerskov (1993). "Steam and brimstone", New Zealand Geographic 17, 82-106.</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.fourcorners.co.nz/new-zealand/white-island-story/|title=White Island: Where Nature Reigns Supreme|first=Amelia|last=Norton|access-date=17 November 2009|publisher=Four Corners|archive-date=24 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924015024/http://www.fourcorners.co.nz/new-zealand/white-island-story/|url-status=dead}}</ref>
Noong 1923, muling tinangka ang pagmimina ngunit, natutunan mula sa sakuna ng 1914, itinayo ng mga minero ang kanilang mga kubo sa isang patag na bahagi ng isla malapit sa isang kolonya ng [[:en:Gannet|gannet]] . Sa bawat araw ibababa nila ang kanilang bangka papunta sa dagat mula sa isang gantry, at sumasagwan papunta sa pabrika ng pagmimina sa Crater Bay. Kung ang dagat ay masungit kailangan nilang dumikit sa paligid ng mga bato sa isang makitid na daanan sa gilid ng bunganga ng bulkan.
Bago ang mga araw ng mga [[antibiyotiko]], ang asupre ay ginamit bilang isang gamit sa [[Antibiyotiko|antibacterial]] sa mga gamot, sa paggawa ng mga ulo ng posporo, at para sa pag-isterilisa ng mga tapon ng alak. Ang asupre ay dinadala sa mga planta sa maliit na riles ng tren, at ang isang kagamitan sa pag-bagting ay itinayo din. Gayunpaman, walang sapat na asupre sa materyal na namimina sa isla, kaya ang dinurog na bato ay ginamit bilang isang bahagi ng [[pataba]] sa agrikultura. Natapos ang pagmimina noong 1930s, dahil sa hindi sapat na nilalaman ng mineral sa pataba. Ang mga labi ng mga gusali ay makikita pa rin, na sobrang nasira sa pamamagitan ng mga asupre na asupre.
=== Pagmamay-ari ===
Ang pagmamay-ari ng Whakaari / White Island ay isa sa unang dalawang kaso na dininig ng [[:en:Māori Land Court|Native Land Court of New Zealand]] (na tinatawag na ngayong Māori Land Court ), at ang iba pang pag-aari ng kalapit na Motuhora. Dinala ni Retireti Tapihana (Tapsell) ang kaso noong 1867, na nag-aangkin ng pagmamay-ari. Si Retireti ay anak ng isang marino na taga-Denmark at isang mataas na ranggo ng Maori. Ang pagmamay-ari ay iginawad nang magkasama kay Retireti Tapihana at sa kanyang kapatid na si Katherine Simpkins.
Ang isla ay pribadong pag-aari ng Buttle Family Trust. Nabili ito ni George Raymond Buttle, isang stockbroker, noong 1936. Kalaunan ay tumanggi si Buttle na ibenta ito sa gobyerno, ngunit sumang-ayon noong 1952 na idineklara itong isang pribadong nakamamanghang reserba. <ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-50710998|title=The privately-owned volcano that is always active|date=2019-12-09|access-date=2019-12-09|language=en-GB}}</ref>
== Lokal na pamahalaan ==
Ang isla ay hindi kasama sa mga hangganan ng isang [[:en:Territorial authorities of New Zealand|territorial authority]] council (district council) at ang Ministro ng Lokal na Pamahalaan ay ang teritoryal na awtoridad nito, na may suporta mula sa [[:en:Department of Internal Affairs (New Zealand|Kagawaran ng Panloob na Ugnayan]] . <ref>{{cite web|url=https://www.dia.govt.nz/diawebsite.nsf/wpg_URL/Services-Other-Services-Administration-of-Offshore-Islands?OpenDocument|title=Administration of Offshore Islands|publisher=Department of Internal Affairs|accessdate=12 December 2019}}</ref> Ang mga gawain ng awtoridad ng teritoryo ay limitado, dahil ang isla ay walang nakatira, ang lupa ay hindi umuunlad at ito ay pribadong pag-aari. <ref name="RNZ_20191211" /> Ang isla ay nasa loob ng mga hangganan ng [[:en:Bay of Plenty|Bay of Plenty Regional Council]] para sa mga gawain ng konseho sa rehiyon.<ref name=RNZ_20191211>{{cite news |title=Whakaari / White Island eruption, day 3: What you need to know |url= https://www.rnz.co.nz/news/national/405256/whakaari-white-island-eruption-day-3-what-you-need-to-know |newspaper=Radio New Zealand |date=11 December 2019 |accessdate=12 December 2019}}</ref>
== Likas na buhay ==
Ang isla ng Whakaari / White Island ay isa sa pangunahing kolonya ng pagpapalahi ng New Zealand para [[:en:Australasian gannet|Australasian gannet]] . <ref>{{Cite web|url=https://teara.govt.nz/en/map/5819/new-zealands-main-gannet-colonies|title=New Zealand's main gannet colonies|last=Taonga|first=New Zealand Ministry for Culture and Heritage Te Manatu|website=teara.govt.nz|language=en|access-date=2019-12-11}}</ref> Mayroong maliit na halaman sa isla mismo, ngunit ang damong-dagat ay lumalaki sa mga tubig sa paligid nito at inani ito ng mga magulang ng gannet upang palamigin ang mga sisiw.<ref>{{Cite web|url=https://www.newsroom.co.nz/@natural-wonders/2017/04/14/19213/our-big-blue-backyard-gannets#|title=How gannets survive volcano life|3=|website=Newsroom|language=en|access-date=2019-12-11|archive-date=2020-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20200926024632/https://www.newsroom.co.nz/@natural-wonders/2017/04/14/19213/our-big-blue-backyard-gannets|url-status=dead}}</ref> Ang isang ornithologist na bumisita noong 1912 ay natagpuan ang limang uri at kinilala ang apat; bilang karagdagan sa mga gannet ay natagpuan nila ang mga ''[[:en:Red-billed gull|pulang gull]]'', ''[[:en:Great-winged petrel|great-winged petrels]]'', at mga ''[[:en:White-fronted tern|white-fronted terns]]'' . <ref>{{Cite journal|last=Oliver|first=W. R. B.|date=October 1913|title=Bird-Life on White Island (N.Z.)|url=https://archive.org/details/paper-doi-10_1071_mu913086/page/n3|journal=Emu - Austral Ornithology|volume=2|pages=86-90|via=archive.org}}</ref>
Ipinahayag ng [[:en:BirdLife International|BirdLife International]] na ang isla ay isang [[:en:Important Bird Area|Mahalagang Pook ng mga Ibon]] dahil sa mga banner. <ref>BirdLife International. (2012). Important Bird Areas factsheet: White Island (Whakaari). Downloaded from http://www.birdlife.org {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211105005312/https://www.birdlife.org/ |date=2021-11-05 }} on 2 February 2012.</ref>
== Pag-access ==
[[Talaksan:Tourists_on_white_island_april_2019_kimberley_collins_cc-by.jpg|thumb| Mga turista sa isla noong Abril 2019 ]]
[[Talaksan:White_Island_-_tourists_coming_in_to_land.JPG|thumb| Ang mga bisita ay papalapit sa wharf ]]
Ang Whakaari / White Island ay pribadong pag-aari. Idineklara itong isang pribadong nakamamanghang reserba <ref name="nztg">{{Cite web|url=http://www.tourism.net.nz/nz-places/white-island-new-zealand.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20160813082513/http://www.tourism.net.nz/nz-places/white-island-new-zealand.html|url-status=dead|title=Off the Beaten Track to... White Island|work=New Zealand Tourism Guide|archivedate=13 August 2016}}</ref> noong 1953, <ref>{{Cite web|url=http://www.australiangeographic.com.au/outdoor/destinations/2013/02/new-zealand-land-of-plenty|title=New Zealand: land of plenty|work=[[Australian Geographic]]|date=7 February 2013}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://rsnz.natlib.govt.nz/volume/rsnz_82/rsnz_82_03_005730.pdf#page=8|title=Annual Meeting Of The Council, 15Th May, 1954 Minutes|work=[[Royal Society Te Apārangi|The Royal Society of New Zealand]]|date=15 May 1954}}</ref> at napapailalim sa mga probisyon ng [[:en:Reserves Act 1977|Reserves Act 1977]] . <ref>{{Cite journal|title=Vegetation decline following recent eruptions on White Island (Whakaari), Bay of Plenty, New Zealand|journal=New Zealand Journal of Botany|author=Bruce D. Clarkson & Beverley R. Clarkson|date=1994|volume=32|page=21|doi=10.1080/0028825x.1994.10410404}}</ref> Ang mga bisita ay hindi makakapasok nang walang pahintulot. Gayunpaman, madali itong mai-access ng mga awtorisadong operator ng turista.
Ang mga tubig na nakapaligid sa isla ay kilala sa kanilang mga naninirahang mga isda. Marami ang [[:en:Yellowtail amberjack|yellowtail kingfish]] sa buong taon, habang mayroong malalim na pangingisda para sa [[:en:Hāpuku|hapuka]] at [[:en:Hyperoglyphe antarctica|bluenose]] (isang uri ng [[:en:Medusafish|warehou]] ) sa taglamig. Sa tag-araw, ang asul, itim at may guhit na [[marlin]], pati na rin ang [[Tambakol|yellowfin tuna]] ay maaaring mahuli. Ang isang maliit na paupahang sasakyang dagat, na nag-aalok ng mga biyahe sa araw at magdamag o mas mahabang paglalakbay, ay nagpapatakbo mula sa kalapit na daungan sa [[:en:Whakatane|Whakatane]].
<gallery>
Talaksan:White Island crater lake, March 2004.jpg|The crater lake in 2004
Talaksan:White Island Lake n.jpg|Aerial view of the crater lake in 2005
Talaksan:White Island fumarole.ogv|Short video of sulphurous fumarole on White Island
</gallery>
== Tingnan din ==
* [[:en:List of islands of New Zealand|Listahan ng mga isla ng New Zealand]]
* [[:en:List of volcanoes in New Zealand|Listahan ng mga bulkan sa New Zealand]]
* [[:en:Volcanology of New Zealand|Volcanology ng New Zealand]]
== Mga Tala ==
{{Reflist}}
== Sanggunian ==
* "White Island" . Pangkalahatang Programa ng Volcanism . Institusyon ng Smithsonian .
* [http://www.gns.cri.nz/what/earthact/volcanoes/nzvolcanoes/whiteisprint.htm Mga Panganib sa Bulkan sa White Island] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040705141337/http://www.gns.cri.nz/what/earthact/volcanoes/nzvolcanoes/whiteisprint.htm |date=2004-07-05 }}
* [http://volcano.oregonstate.edu/white-island White Island], Mundo ng Bulkan
== Mga panlabas na link ==
{{Wikivoyage|White Island}}
{{Commons category|Whakaari/White Island}}
* [https://www.geonet.org.nz/volcano/cameras Ang camera ng bulkan ng White Island]
[[Kategorya:Infobox mapframe without OSM relation ID on Wikidata]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
[[Kategorya:Pages with unreviewed translations]]
[[Kategorya:Bulkan]]
a2a5cjut10jdl4r2jaf0fx8rmc0ldbo
Islam Bibi
0
295422
1959721
1746847
2022-07-31T08:27:11Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Si '''Islam Bibi''' (1974–2013) ay isang dating Afghan police lieutenant sa probinsya ng Helmand.
== Kanyang buhay ==
Si Islam ay ipinanganak probinsya ng Kunduz noong 1974.<ref name="ref-1">{{cite web |url=http://natoassociation.ca/afghanistans-indifference-to-murder-of-top-female-officer-islam-bibi/|title=Afghanistan’s indifference to murder of top female officer: Islam Bibi |last=rahman |first=bahram- |date=July 13, 2013 |website=natoassociation.ca |publisher=NATO Association of Canada (NAOC)|archive-url=https://web.archive.org/web/20190727074419/http://natoassociation.ca/afghanistans-indifference-to-murder-of-top-female-officer-islam-bibi/|archive-date= July 27, 2019 |language=En}}</ref> Siya ay naging isang refugee sa Iran noong 1990s. Matapos nito, si Bibi ay nagbalik upang maging isang opisyal ng pulisya laban sa [[Taliban]].<ref name="ref-2">{{cite web |url=http://www.afghan-bios.info/index.php?option=com_afghanbios&id=2940&task=view&total=4252&start=1184&Itemid=2/|title=Female Police Officers Helmand and Kandahar ANP|website=afghan-bios|archive-url=https://web.archive.org/web/20200308163341/http://www.afghan-bios.info/index.php?option=com_afghanbios&id=2940&task=view&total=4252&start=1184&Itemid=2|archive-date=July 27, 2019 |language=En}}</ref> Ang kanyang pamilya ay kontra sa kanyang trabaho at ang kanyang kapatid na lalaki ay sinubukan siyang patayin nang tatlong beses.<ref name="ref-3">{{cite web |url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/afghanistan/9975730/Helmands-most-senior-policewoman-My-brother-tried-to-kill-me-three-times.html/|title=Helmand's most senior policewoman: 'My brother tried to kill me three times'|website=telegraph.co.uk|archive-url=https://web.archive.org/web/20190507193303/https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/afghanistan/9975730/Helmands-most-senior-policewoman-My-brother-tried-to-kill-me-three-times.html|archive-date=27 July 2019 |language=En}}</ref> Ikinasal siya at nagkaroon ng anim na anak (4 na lalaki at 2 babae).
Siya ay sumapi sa pwersa ng pulisya noong2005 at nahirang second lieutenant, at lumaon ay nagtrabaho sa ilalim ng pamamalakad ng CID—isang kahanga-hangang bagay dahil hindi siya nagkamit ng edukasyon simula ng siya ay 10 gulang na. Nag-umpisa siyang makatanggap ng mga tawag sa telepono na may pagbanta sa kanyang buhay. Hindi nakilala ang mga tumatawag sa kanya ay siya ay sinasabihan ng: "Huwag ka nang magtrabaho. Ginagalugad mo ang aming tahanan, ang aming komunidad. Hindi ka man namin napatay pero gagawin namin iyan saiyo."
Si Islam Bibi ay binaril umaga ng 3 Hulyo 2013. Sa araw na siya ay pinatay, si Bibi ay tumawag sa kanyang opisina upang humingi ng seguridad habang patungo rito. Noong siya ay pinayuhan na humanap ng sariling paraan upang makarating sa opisina, ang kanyang bayaw, na isa ring opisyal ng polisya, dumating upang siya ay sunduin gamit ang isang motorsiklo patungo sa trabaho. Siya ay binaril 50 metros mula sa kanyang bahay. Ang kanyang bayaw ay nasugatan rin sa pag-atake.<ref name="ref-4">{{cite report|author=amnesty international|title=THEIR LIVES ON THE LINE WOMEN HUMAN RIGHTS DEFENDERS UNDER ATTACK IN AFGHANISTAN|url=https://www.amnesty.org/download/Documents/Submitted%20after%202015-05-11T11%2024%2035/ASA1112792015ENGLISH.PDF|publisher=amnesty.org|page=38|access-date=2020-03-11|archive-date=2020-03-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20200308170933/https://www.amnesty.org/download/Documents/Submitted%20after%202015-05-11T11%2024%2035/ASA1112792015ENGLISH.PDF|url-status=bot: unknown}}</ref>
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
== Tingnan rin ==
* [[Josefa Francisco]]
* [[Bogaletch Gebre]]
* [[Miriam Rodriguez Martinez]]
* [[Naziha al-Dulaimi]]
{{uncategorized}}
9djq90wy6az6czadaoj7ria6s854mba
Dakota Fanning
0
296168
1959688
1789066
2022-07-31T07:10:51Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{otheruses|Fanning}}
{{Infobox person
|image = Dakota Fanning at Golden Globes Red Carpet 2020.png
|caption = Dakota Fanning at Golden Globes Red Carpet 2020
|birth_name = Mary Elle Fanning
|birth_date = {{Birth date and age|1994|2|23|mf=y}}
|birth_place = [[Conyers, Georgia]], U.S.
|occupation ={{hlist|Actress|model}}<!--Per MOS:BIO, occupations should be only added if they are often mentioned by reliable sources.-->
|yearsactive = 1999–present
|relatives = [[Elle Fanning]] (sister)
|education = [[New York University]]
}}
Si Hannah '''Dakota Fanning''' (ipinanganak Pebrero 23, 1994) ay isang Amerikanong aktres at modelo.<ref>{{cite web|title='Hide and Seek' star Fanning, at 10, already owns acting chops|url=http://www.sandiegouniontribune.com/uniontrib/20050204/news_1c04dakota.html|publisher=[[Union-Tribune. Associated Press]]|accessdate=Pebrero 4, 2005|archive-date=Marso 5, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305082834/http://www.sandiegouniontribune.com/uniontrib/20050204/news_1c04dakota.html|url-status=bot: unknown}}</ref>
Siya rin ang nakatatandang kapatid ng [[Elle Fanning]].
== Filmograpiya ==
=== Pelikula ===
{| class="wikitable sortable"
!Year
!Title
!Role
!Notes
|-
| rowspan="3" |2001
|''Father Xmas''
|Clairee
|Short film
|-
|''Tomcats''
|Little Girl in Park
|
|-
|''I Am Sam''
|Lucy Diamond Dawson
|
|-
| rowspan="3" |2002
|''Trapped''
|Abigail "Abbie" Jennings
|
|-
|''Sweet Home Alabama''
|Young Melanie
|
|-
|''Hansel and Gretel''
|Katie
|
|-
| rowspan="3" |2003
|''Uptown Girls''
|Lorraine "Ray" Schleine
|
|-
|''The Cat in the Hat''
|Sally Walden
|
|-
|''Kim Possible: A Sitch in Time''
|Preschool Kim
|Voice role
|-
| rowspan="3" |2004
|''Man on Fire''
|Lupita "Pita" Martin Ramos
|
|-
|''My Neighbor Totoro''
|Satsuki Kusakabe
|Voice role; English dub
|-
|''In the Realms of the Unreal''
|Narrator
|Voice role
|-
| rowspan="5" |2005
|''Hide and Seek''
|Emily Callaway
|
|-
|''Lilo & Stitch 2: Stitch Has a Glitch''
|Lilo Pelekai
|Voice role
|-
|''Nine Lives''
|Maria
|
|-
|''War of the Worlds''
|Rachel Ferrier
|
|-
|''Dreamer''
|Cale Crane
|
|-
|2006
|''Charlotte's Web''
|Fern Arable
|
|-
| rowspan="2" |2007
|''Hounddog''
|Lewellen
|
|-
|''Cutlass''
|Lacy
|Short film
|-
|2008
|''The Secret Life of Bees''
|Lily Owens
|
|-
| rowspan="4" |2009
|''Coraline''
|Coraline Jones
|Voice role
|-
|''Push''
|Cassie Holmes
|
|-
|''Fragments – Winged Creatures''
|Anne Hagen
|
|-
|''The Twilight Saga: New Moon''
|Jane Volturi
|
|-
| rowspan="2" |2010
|''The Runaways''
|Cherie Currie
|
|-
|''The Twilight Saga: Eclipse''
|Jane Volturi
|
|-
| rowspan="4" |2012
|''The Twilight Saga: Breaking Dawn – Part 2''
|Jane Volturi
|
|-
|''Celia''
|Hannah Jones
|Short film
|-
|''The Motel Life''
|Annie James
|
|-
|''Now Is Good''
|Tessa Scott
|
|-
| rowspan="3" |2013
|''Night Moves''
|Dena Brauer
|
|-
|''The Last of Robin Hood''
|Beverly Aadland
|
|-
|''Very Good Girls''
|Lilly Berger
|
|-
| rowspan="4" |2014
|''Effie Gray''
|Euphemia "Effie" Gray
|
|-
|''Every Secret Thing''
|Ronnie Fuller
|
|-
|''Viena and the Fantomes''
|Viena
|Unreleased
|-
|''Yellowbird''
|Delf
|Voice role; English version
|-
|2015
|''The Benefactor''
|Olivia
|
|-
| rowspan="3" |2016
|''Brimstone''
|Liz
|
|-
|''American Pastoral''
|Merry Levov
|
|-
|''The Escape''
|Lily
|Short film
|-
| rowspan="2" |2017
|''Zygote''
|Barklay
|Short film
|-
|''Please Stand By''
|Wendy
|
|-
|2018
|''Ocean's 8''
|Penelope Stern
|
|-
| rowspan="2" |2019
|''Once Upon a Time in Hollywood''
|Squeaky Fromme
|<ref>{{Cite web|accessdate=Hunyo 6, 2018|publisher=Deadline Hollywood|title=Quentin Tarantino’s ‘Once Upon A Time In Hollywood’ Adds Luke Perry, Damian Lewis, Dakota Fanning, More|url=https://deadline.com/2018/06/once-upon-a-time-in-hollywood-damian-lewis-luke-perry-dakota-fanning-cast-1202405007/}}</ref>
|-
|''Sweetness in the Belly''
|Lilly Abdal
|<ref>{{Cite web|publisher=Variety|url=https://variety.com/2018/film/news/dakota-fanning-sweetness-in-the-belly-1203018227/|date=November 2, 2018|accessdate=November 2, 2018|title=Dakota Fanning to Star in Immigrant Drama ‘Sweetness in the Belly’}}</ref><ref>{{Cite web|date=November 2, 2018|accessdate=November 2, 2018|url=https://deadline.com/2018/11/yahya-abdul-mateen-ii-aquaman-sweetness-in-the-belly-dakota-fanning-zeresenay-berhane-mehari-camilla-gibb-1202494390/|title=Yahya Abdul-Mateen II Joins Dakota Fanning In ‘Sweetness In The Belly’ Adaptation|publisher=Deadline Hollywood}}</ref>
|}
=== Telebisyon ===
{| class="wikitable sortable"
!Year
!Title
!Role
!Episode
|-
| rowspan="6" |2000
|''ER''
|Delia Chadsey
|Episode: "The Fastest Year"
|-
|''Ally McBeal''
|Ally (5 years old)
|Episode: "The Musical, Almost"
|-
|''Strong Medicine''
|Edie's Girl
|Episode: "Misconceptions"
|-
|''CSI: Crime Scene Investigation''
|Brenda Collins
|Episode: "Blood Drops"
|-
|''The Practice''
|Alessa Engel
|Episode: "The Deal"
|-
|''Spin City''
|Cindy
|Episode: "Toy Story"
|-
| rowspan="4" |2001
|''Malcolm in the Middle''
|Emily
|Episode: "New Neighbors"
|-
|''The Fighting Fitzgeralds''
|Marie
|Episode: Pilot
|-
|''Family Guy''
|Little girl
|Episode: "To Love and Die in Dixie"
|-
|''The Ellen Show''
|Young Ellen
|Episode: "Missing the Bus"
|-
|2002
|''Taken''
|Allie Keys
|Miniseries; 10 episodes (voice only in 6)
|-
| rowspan="2" |2004
|''Justice League Unlimited''
|Young Wonder Woman
|Voice role; episode: "Kids' Stuff"
|-
|''Friends''
|Mackenzie
|Episode: "The One with Princess Consuela"
|-
|2018
|''The Alienist''
|Sara Howard
|Main role
|-
| rowspan="2" |2019
|''gen:LOCK''
|Miranda Worth
|Web series; voice role
|-
|''Random Acts''
|Coraline Jones
|Voice role; episode: "Journey to the Unknown"
|}
=== Mga larong video ===
* ''Coraline'' (2009), as Coraline Jones
== Mga parangal at nominasyon ==
{| class="wikitable sortable"
!Year
!Association
!Category
!Work
!Result
!<abbr>Ref.</abbr>
|-
|2001
|Broadcast Film Critics Association
|Best Young Performer
|''I Am Sam''
|Nanalo
|<ref>{{Cite web|accessdate=May 7, 2012|date=Pebrero 15, 2012|url=http://www.bfca.org/ccawards/2001.php|title=THE 7th CRITICS' CHOICE MOVIE AWARDS WINNERS AND NOMINEES|publisher=Critics' choice awards|archive-date=Pebrero 19, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120219132005/http://www.bfca.org/ccawards/2001.php|url-status=dead}}</ref>
|-
|2002
|Las Vegas Film Critics Society
|Youth in Film
|''I Am Sam''
|Nanalo
|<ref>{{Cite web|title=2001 Sierra Award winners|date=March 31, 2012|accessdate=May 7, 2012|url=http://www.lvfcs.org/lvfcs/2001.html|publisher=AWARD LISTINGS|archive-date=Marso 31, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120331155226/http://www.lvfcs.org/lvfcs/2001.html|url-status=bot: unknown}}</ref>
|-
|2002
|Screen Actors Guild
|Outstanding Performance by a Female Actor in a Supporting Role
|''I Am Sam''
|Nominated
|<ref>{{Cite web|accessdate=May 7, 2012|url=https://www.sagawards.org/awards/nominees-and-recipients/8th-annual-screen-actors-guild-awards#nominee-1050|publisher=Screen Actors Guild Awards|title=The 8th Annual Screen Actors Guild Awards}}</ref>
|-
|2002
|Satellite Awards
|Outstanding New Talent
|''I Am Sam''
|Nanalo
|
|-
|2002
|Chicago Film Critics Association
|Most Promising Performer<sup>[''citation needed'']</sup>
|''I Am Sam''
|Nanalo
|
|-
|2002
|Young Artist Awards
|Best Performance in a Feature Film – Young Actress Age Ten or Under
|''I Am Sam''
|Nanalo
|
|-
|2003
|Young Artist Awards
|Best Performance in a TV Movie, Mini-Series or Special – Leading Young Actress
|''Taken''
|Nanalo
|
|-
|2003
|Saturn Awards
|Best Supporting Actress in a Television Series
|''Taken''
|Nominated
|
|-
|2004
|Young Artist Awards
|Best Performance in a Feature Film – Leading Young Actress
|''The Cat in the Hat''
|Nominated
|
|-
|2005
|Young Artist Awards
|Best Performance in a Feature Film – Leading Young Actress
|''Man on Fire''
|Nominated
|
|-
|2005
|Gotham Awards
|Best Ensemble Cast
|''Nine Lives''
|Nominated
|
|-
|2005
|Locarno International Film Festival
|Best Actress
|''Nine Lives''
|Nanalo
|
|-
|2005
|MTV Movie Awards
|Best Frightened Performance
|''Hide and Seek''
|Nanalo
|
|-
|2005
|Irish Film and Television Awards
|Best International Actress
|''War of the Worlds''
|Nominated
|
|-
|2005
|Broadcast Film Critics Association
|Best Young Actress
|''War of the Worlds''
|Nanalo
|
|-
|2006
|MTV Movie Awards
|Best Frightened Performance
|''War of the Worlds''
|Nominated
|
|-
|2006
|Saturn Awards
|Best Performance by a Younger Actor
|''War of the Worlds''
|Nanalo
|
|-
|2006
|National Association of Theatre Owners (ShoWest Award)
|Actress of the Year
|Herself
|Nanalo
|
|-
|2006
|Nickelodeon Kids' Choice Awards
|Favorite Movie Actress
|''Dreamer''
|Nominated
|
|-
|2006
|Young Artist Awards
|Best Performance in a Feature Film (Comedy or Drama) – Leading Young Actress
|''Dreamer''
|Nanalo
|
|-
|2006
|Fangoria Chainsaw Awards
|Best Actress
|''Hide and Seek''
|Nominated
|
|-
|2006
|Broadcast Film Critics Association
|Best Young Actress
|''Charlotte's Web''
|Nominated
|
|-
|2007
|Young Artist Awards
|Best Performance in a Feature Film – Leading Young Actress
|''Charlotte's Web''
|Nominated
|
|-
|2007
|Nickelodeon Kids' Choice Awards
|Favorite Movie Actress
|''Charlotte's Web''
|Nanalo
|
|-
|2008
|Black Reel Awards
|Best Ensemble Cast
|''The Secret Life of Bees''
|Nominated
|
|-
|2008
|Broadcast Film Critics Association
|Best Young Actress
|''The Secret Life of Bees''
|Nominated
|
|-
|2008
|Hollywood Film Festival
|Cast year (Shared with cast)
|''The Secret Life of Bees''
|Nanalo
|
|-
|2009
|Broadcast Film Critics Association
|Best Young Performer
|''The Secret Life of Bees''
|Nominated
|
|-
|2009
|Young Artist Awards
|Best Performance in a Feature Film (Comedy or Drama) – Leading Young Actress
|''The Secret Life of Bees''
|Nanalo
|
|-
|2009
|Palm Springs International Film Festival
|Rising Star Award
|Herself
|Nanalo
|
|-
|2010
|Young Artist Awards
|Best Performance in a Voice-Over Role – Young Actor/Actress
|''Coraline''
|Nominated
|
|-
|2010
|MTV Movie Awards
|Best Kiss <small>(shared with Kristen Stewart)</small>
|''The Runaways''
|Nominated
|
|-
|2010
|Teen Choice Awards
|Choice Movie Scene Stealer – Female
|''The Twilight Saga: New Moon''
|Nominated
|
|-
|2013
|National Arts Awards
|Bell Family Foundation Young Artist Award
|Herself
|Nanalo
|
|-
|2018
|Saturn Awards
|Best Supporting Actress on Television
|''The Alienist''
|Nominated
|<ref>{{Cite web|accessdate=March 15, 2018|date=March 15, 2018|title=‘Black Panther,’ ‘Walking Dead’ Rule Saturn Awards Nominations|url=https://variety.com/2018/film/news/saturn-awards-nominations-2018-black-panther-walking-dead-1202727752/|publisher=Variety}}</ref>
|}
== Mga sanggunian ==
{{reflist|2}}
== Mga kawing panlabas ==
{{commons category|Dakota Fanning}}
* {{IMDb name|0266824}}
{{Authority control}}
{{DEFAULTSORT:Fanning, Dakota}}
[[Kategorya:Mga artista mula sa Estados Unidos]]
[[Kategorya:Mga modelo]]
sapcpgm74f9d2tx5dro6o75coxkrvz1
Diskograpiya ni Carrie Underwood
0
296245
1959696
1945014
2022-07-31T07:29:34Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox artist discography|Artist=[[Carrie Underwood]]|Image=Carrie Underwood 2012.jpg|Caption=Si Underwood habang nagpapasali sa [[Times Square]] kan Mayo 2012|Studio=6|Compilation=1|Live=|Video=1|Music videos=37|Singles=35}}<br />
== Mga album ==
=== Mga studio album ===
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;"
! rowspan="2" style="width:14em;" |Titulo
! rowspan="2" style="width:22em;" |Detalyen nin Album
! colspan="8" |Position sa tsart
! rowspan="2" style="width:14em;" |Benta
! rowspan="2" style="width:14em;" |Sertipikasyon
|-
! style="width:4em;font-size:90%;" |[[Billboard 200|US]]<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/music/carrie-underwood/chart-history/billboard-200|title=Carrie Underwood Chart History (''Billboard'' 200)|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|accessdate=October 11, 2017}}</ref>
! style="width:4em;font-size:90%;" |[[Top Country Albums|US {{smaller|Country}}]]<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/music/carrie-underwood/chart-history/country-albums|title=Carrie Underwood Chart History (Top Country Albums)|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|accessdate=October 11, 2017}}</ref>
! style="width:4em;font-size:90%;" |[[ARIA Charts|AUS]]<ref name="AUS">{{cite web|url=http://australian-charts.com/showinterpret.asp?interpret=Carrie+Underwood|title=australian-charts.com - Discography Carrie Underwood|publisher=[[Australian Recording Industry Association|ARIA]]. Hung Medien|accessdate=September 25, 2014}}</ref>
! style="width:4em;font-size:90%;" |[[Canadian Albums Chart|CAN]]<ref>References for peaks on Canadian Albums Chart:
* For "Some Hearts": {{cite web|url=http://jam.canoe.ca/Music/Artists/U/Underwood_Carrie/2007/10/31/4620185-ca.html|title=Carrie Underwood rides to No. 1|author=Williams, John|publisher=[[Canoe.ca]]|accessdate=February 9, 2008|url-status=dead|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HlGJjfUx?url=http://jam.canoe.ca/Music/Artists/U/Underwood_Carrie/2007/10/31/4620185-ca.html|archivedate=June 30, 2013}}
* For all other albums: {{cite web|url=http://www.billboard.com/music/carrie-underwood/chart-history/canadian-albums|title=Carrie Underwood Chart History (Canadian Albums)|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|accessdate=October 11, 2017}}</ref>
! style="width:4em;font-size:90%;" |[[Irish Albums Chart|IRL]]<ref name="IRL">{{cite web|url=http://irish-charts.com/showinterpret.asp?interpret=Carrie+Underwood|title=Discography Carrie Underwood|work=Irish-charts.com|publisher=[[Irish Recorded Music Association]]|accessdate=July 18, 2010}}</ref>
! style="width:4em;font-size:90%;" |[[Official New Zealand Music Chart|NZ]]<ref>[https://archive.is/20130204204053/http://nztop40.co.nz/chart/albums New Zealand Music Chart]. 14 May 2012. webcitation.org</ref>
! style="width:4em;font-size:90%;" |[[Scottish Singles and Albums Charts|SCO]]<ref>References for peaks on Scottish Albums chart:
* For ''Blown Away'': {{cite web|url=http://www.officialcharts.com/archive-chart/_/23/2012-06-30/|title=Top 40 Scottish Albums Archive|publisher=[[Official Charts Company]]|date=June 30, 2012|accessdate=May 14, 2013}}
* For ''Storyteller'': {{cite web|url=http://www.officialcharts.com/charts/scottish-albums-chart/20151030/40/|title=Top 40 Scottish Albums Archive|publisher=Official Charts Company|date=November 1, 2015|accessdate=November 11, 2015}}
* For ''Cry Pretty'': {{cite web|url=http://www.officialcharts.com/charts/scottish-albums-chart/20180921/40/|title=Top 40 Scottish Albums Archive|publisher=Official Charts Company|date=September 21, 2018|accessdate=September 22, 2018}}</ref>
! style="width:4em;font-size:90%;" |[[UK Albums Chart|UK]]<ref>{{cite web|url=http://www.officialcharts.com/artist/5912/carrie-underwood/|title=Carrie Underwood|publisher=[[Official Charts Company]]|accessdate=September 22, 2018}}</ref>
|-
! scope="row" |''[[Some Hearts]]''
|
* Released: November 15, 2005
* Label: [[Arista Nashville]], [[19 Recordings|19]]
* Formats: [[Compact disc|CD]], [[Music download|digital download]]
|2
|1
|—
|11
|—
|—
|—
|—
|
* [[International Federation of the Phonographic Industry|WW]]: 10,000,000<ref>{{cite book|url=https://books.google.com.br/books?id=j6CdwzDkwuQC&pg=PA136#v=onepage&q&f=false|title=Carrie Underwood: A Biography|last=Hackett|first=Vernell|date=September 16, 2010|publisher=[[Greenwood Publishing Group]]|isbn=978-0313378515|location=|page=136}}</ref>
* US: 7,500,000<ref name="Billboard2017">{{cite web|url=http://www.billboard.com/articles/columns/country/7881191/nashville-power-players-country-music-industry-2017|title=Billboard's 2017 Country Power Players List Revealed: Music City's Most Influential|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|date=July 27, 2017}}</ref>
|
* [[Recording Industry Association of America|RIAA]]: 8× Platinum{{Certification Cite Ref|region=United States|type=album|artist=Carrie Underwood|accessdate=December 5, 2017|refname="riaaAlbums"}}
* [[Australian Recording Industry Association|ARIA]]: Gold{{Certification Cite Ref|region=Australia|type=album|certyear=2016|accessdate=December 5, 2017|refname="ARIA 2016 albums"}}
* [[Music Canada|MC]]: 3× Platinum{{Certification Cite Ref|region=Canada|artist=Carrie Underwood|accessdate=December 5, 2017|refname="MC certs"}}
|-
! scope="row" |''[[Carnival Ride]]''
|
* Released: October 23, 2007
* Label: Arista Nashville, 19
* Formats: CD, digital download
|1
|1
|—
|1
|—
|—
|—
|—
|
* WW: 4,000,000<ref>{{cite news|url=http://www.csmonitor.com/Photo-Galleries/In-Pictures/American-Idol-best-selling-artists#443982|title=American Idol best-sellings artists|newspaper=[[The Christian Science Monitor]]|author=Leigh Montgomery, Geoff Johnson|date=March 13, 2014}}</ref>
* US: 3,400,000<ref name="Album sales">{{cite magazine|url=http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/6722951/ask-billboard-chart-beats-piano-man-returns?mobile_redirection=false|title=Ask Billboard: Chart Beat's 'Piano Man' Returns!|magazine=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|date=October 11, 2015|last=Trust|first=Gary}}</ref>
|
* RIAA: 4× Platinum<ref name="riaaAlbums" />
* MC: Platinum<ref name="MC certs" />
|-
! scope="row" |''[[Play On (Carrie Underwood album)|Play On]]''
|
* Released: November 3, 2009
* Label: Arista Nashville, 19
* Formats: CD, digital download
|1
|1
|14
|2
|91
|—
|—
|93
|
* WW: 3,000,000<ref>{{cite news|url=http://www.csmonitor.com/Photo-Galleries/In-Pictures/American-Idol-best-selling-artists#443982|title=American Idol best-sellings artists|newspaper=[[The Christian Science Monitor]]|author=Leigh Montgomery, Geoff Johnson|date=March 13, 2014}}</ref>
* US: 2,300,000<ref name="Album sales" />
|
* RIAA: 3× Platinum<ref name="riaaAlbums" />
* ARIA: Gold{{Certification Cite Ref|region=Australia|type=album|certyear=2012|accessdate=December 5, 2017|refname="ARIA 2012 albums"}}
* MC: Platinum<ref name="MC certs" />
|-
! scope="row" |''[[Blown Away (album)|Blown Away]]''
|
* Released: May 1, 2012
* Label: Arista Nashville, 19
* Formats: CD, digital download
|1
|1
|4
|1
|26
|22
|8
|11
|
* WW: 2,200,000<ref>{{cite news|last1=Burchard|first1=Jeremy|url=http://www.wideopencountry.com/anticipated-country-albums-fall-2015/|title=The Most Anticipated Country Albums of Fall 2015|date=September 21, 2015|publisher=Wide Open Country|accessdate=9 March 2016|archive-date=10 Marso 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160310025839/http://www.wideopencountry.com/anticipated-country-albums-fall-2015/|url-status=dead}}</ref>
* US: 1,850,000<ref>{{cite news|last1=Bjork|first1=Matt|url=http://roughstock.com/news/2019/10/43989-top-country-catalog-album-sales-october-9-2019|title=Top Country Catalog Album Sales: October 9, 2019|date=October 9, 2019|publisher=Roughstock|accessdate=October 9, 2019}}</ref>
|
* RIAA: 3x Platinum<ref name="riaaAlbums" />
* ARIA: Gold<ref name="ARIA 2016 albums" />
* [[British Phonographic Industry|BPI]]: Silver<ref name="BPI">{{cite web|url=https://www.bpi.co.uk/brit-certified/|title=BRIT Certified - bpi|publisher=[[British Phonographic Industry]]|accessdate=December 14, 2018}}</ref>
* MC: Platinum<ref name="MC certs" />
|-
! scope="row" |''[[Storyteller (Carrie Underwood album)|Storyteller]]''
|
* Released: October 23, 2015
* Label: Arista Nashville, 19
* Formats: CD, digital download, [[LP record|LP]]
|2
|1
|4
|3
|18
|13
|6
|13
|
* WW: 1,000,000<ref name="Billboard2017" />
* US: 753,000<ref>{{cite news|url=http://roughstock.com/news/2017/04/41757-top-10-country-albums-chart-april-24-2016|title=Top 10 Country Albums Chart: April 24, 2016|first=Matt|last=Bjorke|date=April 24, 2016|work=Roughstock}}</ref>
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaaAlbums" />
|-
! scope="row" |''[[Cry Pretty]]''
|
* Released: September 14, 2018
* Label: [[Capitol Nashville]]
* Formats: CD, digital download, LP
|1
|1
|4
|1
|40
|32
|12
|16
|
* US: 534,000<ref>{{cite web|url=http://roughstock.com/news/2020/03/44165-top-10-country-albums-pure-sales-chart-march-9-2020|title=Top 10 Country Albums Pure Sales Chart: March 9, 2020|work=RoughStock|first=Matt|last=Bjorke|date=March 10, 2020|accessdate=March 22, 2020}}</ref>
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaaAlbums" />
* MC: Platinum<ref name="MC certs" />
|-
| colspan="14" style="font-size:9pt" |"—" denotes releases that did not chart or were not released to that country.
|}
=== Compilation albums ===
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;"
! rowspan="2" scope="col" style="width:12em;" |Titulo
! rowspan="2" scope="col" style="width:15em;" |Detalye nin Album
! colspan="4" scope="col" |Position sa tsart
! rowspan="2" scope="col" style="width:10em;" |Benta
! rowspan="2" scope="col" style="width:9em;" |Sertipikasyon
|-
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Billboard 200|US]]
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Top Country Albums|US {{smaller|Country}}]]
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[ARIA Charts|AUS]]
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Canadian Albums Chart|CAN]]
|-
! scope="row" |''[[Greatest Hits: Decade Number 1|Greatest Hits: Decade #1]]''
|
* Released: December 9, 2014
* Label: Arista Nashville, 19
* Formats: CD, digital download
|4
|1
|49
|15
|
* WW: 1,000,000<ref>{{cite news|url=https://www.tulsaworld.com/entertainment/music/carrie-underwood-s-greatest-hits-decade-certified-platinum/article_cbd85384-a75f-53de-8513-57292395099f.html|title=Carrie Underwood's 'Greatest Hits: Decade #1' sells one million units|date=Jan 13, 2016|work=Tulsa World}}</ref>
* US: 564,300<ref>{{cite news|url=http://roughstock.com/news/2017/04/41722-top-country-catalog-album-sales-chart-april-18-2017|title=Top Country Catalog Album Sales Chart: April 18, 2017|first=Matt|last=Bjorke|date=April 18, 2017|work=Roughstock}}</ref>
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaaAlbums" />
|}
=== Video albums ===
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;"
! rowspan="2" scope="col" style="width:13em;" |Titulo
! rowspan="2" scope="col" style="width:17em;" |Detalye nin Album
! colspan="4" scope="col" style="width:12em;" |Position sa Tsart
! rowspan="2" scope="col" style="width:14em;" |Sertipikasyon
|-
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Top Music Videos|US Video]]<ref name="Yahoo! Music">{{cite web|url=http://music.yahoo.com/blogs/chart-watch/week-ending-aug-18-2013-albums-luke-bryan-012350972.html|title=Week Ending Aug. 18, 2013. Albums: Luke Bryan's Big "Party"|publisher=[[Yahoo! Music]]|date=2013-08-18}}</ref>
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[ARIA Charts|AUS Video]]<ref>{{cite web|url=http://www.ariacharts.com.au/chart/music-dvds|title=ARIA Australian Top 40 Music DVDs Chart - 26/08/2013|publisher=[[ARIA Charts]]|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140214092939/http://www.ariacharts.com.au/chart/music-dvds|archivedate=2014-02-14}}</ref>
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[Top Music Videos|CAN Video]]<ref name="Yahoo! Music" />
! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;" |[[UK Video Charts|UK Video]]<ref>{{cite web|url=http://www.officialcharts.com/video-archive-chart/_/29/2013-08-24/|title=Top 40 Music Video – 24th August 2013|publisher=The Official Charts|date=24 August 2013}}</ref>
|-
! scope="row" |''[[The Blown Away Tour: Live]]''
|
* Released: August 13, 2013
* Label: Arista Nashville, 19
* Formats: [[DVD]]
|1
|3
|1
|5
|
* RIAA: Gold<ref name="riaaAlbums" />
|}
== Mga kanta ==
=== Bilang lead artist ===
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;"
! rowspan="2" scope="col" style="width:15em" |Titulo
! rowspan="2" scope="col" style="width:2.5em" |Taon
! colspan="10" scope="col" |Position sa Tsart
! rowspan="2" style="width:8em" |Benta
! rowspan="2" scope="col" style="width:8em" |Sertipikasyon
! rowspan="2" scope="col" style="width:8em" |Album
|-
! scope="col" style="width:2.5em;font-size:85%;" |[[Hot Country Songs|US {{smaller|Country}}]]<ref name="countrySong">{{cite web|url=https://www.billboard.com/music/carrie-underwood/chart-history/CSI|title=Carrie Underwood Chart History (Hot Country Songs)|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|accessdate=October 11, 2017}}</ref>
! scope="col" style="width:2.5em;font-size:85%;" |[[Country Airplay|US {{smaller|Country Airplay}}]]<ref name="countryAirplay">{{cite web|url=https://www.billboard.com/music/carrie-underwood/chart-history/CSA|title=Carrie Underwood Chart History (Country Airplay)|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|accessdate=October 11, 2017}}</ref>
! scope="col" style="width:2.5em;font-size:85%;" |[[Billboard Hot 100|US]]<ref name="Hot100">{{cite web|url=https://www.billboard.com/music/carrie-underwood/chart-history/HSI|title=Carrie Underwood Chart History (Hot 100)|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|accessdate=October 11, 2017}}</ref>
! scope="col" style="width:2.5em;font-size:85%;" |[[Adult Contemporary (chart)|US AC]]<ref name="AC">{{cite web|url=https://www.billboard.com/music/carrie-underwood/chart-history/ASI|title=Carrie Underwood Chart History (Adult Contemporary)|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|accessdate=October 11, 2017}}</ref>
! scope="col" style="width:2.5em;font-size:85%;" |[[Adult Pop Songs|US Adult]]<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/music/carrie-underwood/chart-history/adult-pop-songs|title=Carrie Underwood Chart History (Adult Pop Songs)|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|accessdate=October 11, 2017}}</ref>
! scope="col" style="width:2.5em;font-size:85%;" |[[Hot Christian Songs|US {{smaller|Christ}}]]<ref>{{cite web|url=https://www.billboard.com/music/carrie-underwood/chart-history/ICO|title=Carrie Underwood Chart History (Hot Christian Songs)|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|accessdate=October 11, 2017}}</ref>
! scope="col" style="width:2.5em;font-size:85%;" |[[Canada Country|CAN {{smaller|Country}}]]<ref name="CanCountry">{{cite web|url=https://www.billboard.com/music/carrie-underwood/chart-history/CCW|title=Carrie Underwood Chart History (Canada Country)|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|accessdate=October 11, 2017}}
* For "Jesus, Take the Wheel": {{cite web|title=Radio & Records Archive|url=https://www.americanradiohistory.com/Archive-RandR/2000s/2006/RR-2006-01-20.pdf|website=[[Radio & Records]]|accessdate=December 18, 2019|date=January 20, 2006}}</ref>
! scope="col" style="width:2.5em;font-size:85%;" |[[Canadian Hot 100|CAN]]<ref name="CanHot100">References for peak positions in Canada:
* For "Inside Your Heaven": {{cite web|url=http://www.allmusic.com/artist/carrie-underwood-mn0000861252/awards|title=Carrie Underwood {{!}} Awards|work=[[AllMusic]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151026213351/http://www.allmusic.com/artist/carrie-underwood-mn0000861252/awards|archivedate=October 26, 2015|accessdate=October 29, 2015}}
* For all other songs: {{cite web|url=https://www.billboard.com/music/carrie-underwood/chart-history/CAN|title=Carrie Underwood Chart History (Canadian Hot 100)|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|accessdate=October 11, 2017}}</ref>
! scope="col" style="width:2.5em;font-size:85%;" |[[Scottish Singles and Albums Charts|SCO]]<ref name="SCO">References for peaks on Scottish Singles Chart:
* For "Blown Away": {{cite web|url=http://www.officialcharts.com/charts/scottish-singles-chart/20120624/41/|title=Official Scottish Chart Top 100|format=Archive Chart: 2012-06-24|publisher=[[Official Charts Company]]|accessdate=April 6, 2017}}
* For "Something in the Water": {{cite web|url=http://www.officialcharts.com/charts/scottish-singles-chart/20141005/41/|title=Official Scottish Chart Top 100|format=Archive Chart: 2014-10-05|publisher=[[Official Charts Company]]|accessdate=June 10, 2017}}
* For "Heartbeat": {{cite web|url=http://www.officialcharts.com/charts/scottish-singles-chart/20151016/41/|title=Official Scottish Chart Top 100|format=Archive Chart: 2015-10-16|publisher=[[Official Charts Company]]|accessdate=October 29, 2015}}
* For "Cry Pretty": {{cite web|url=http://www.officialcharts.com/charts/scottish-singles-chart/20180413/41/|title=Official Scottish Chart Top 100|format=Archive Chart: 2018-04-13|publisher=[[Official Charts Company]]|accessdate=October 29, 2015}}</ref>
! scope="col" style="width:2.5em;font-size:85%;" |[[UK Singles Chart|UK]]<ref name="UK">References for peaks on UK Singles Chart:
* For "I Told You So": {{cite web|title=CHART: CLUK Update 4.04.2009 (wk13)|url=http://www.zobbel.de/cluk/090404cluk.txt|publisher=zobbel.de / [[Official Charts Company]]|accessdate=November 23, 2015}}
* For "Blown Away": {{cite web|title=CHART: CLUK Update 30.06.2012 (wk25)|url=http://www.zobbel.de/cluk/120630cluk.txt|publisher=zobbel.de / [[Official Charts Company]]|accessdate=November 23, 2015}}
* For "Look at Me": {{cite web|title=CHART: CLUK Update 22.02.2014 (wk7)|url=http://www.zobbel.de/cluk/140222cluk.txt|publisher=zobbel.de / [[Official Charts Company]]|accessdate=November 23, 2015}}
* For "I Know You Won't": {{cite web|title=CHART: CLUK Update 4.10.2014 (wk39)|url=http://www.zobbel.de/cluk/141004cluk.txt|publisher=zobbel.de / [[Official Charts Company]]|accessdate=November 23, 2015}}
* For "Something in the Water": {{cite web|title=CHART: CLUK Update 11.10.2014 (wk40)|url=http://www.zobbel.de/cluk/141011cluk.txt|publisher=zobbel.de / [[Official Charts Company]]|accessdate=November 23, 2015}}</ref>
|-
! scope="row" |"[[Inside Your Heaven]]"
| rowspan="3" |2005
| colspan="2" |52
|1
|12
|—
|—
|—
|1
|—
|—
|
* US: 821,000<ref>{{Cite news|url=http://content.usatoday.com/communities/idolchatter/post/2009/06/67621527/1#.WYkAdNMrJ-U|title=How the American Idol coronation singles stack up, part 1|work=USATODAY.COM|access-date=2017-08-08}}</ref>
|
* RIAA: Gold{{Certification Cite Ref|region=United States|type=single|artist=Carrie Underwood|accessdate=December 5, 2017|refname="riaaSingles"}}
* MC: 2× Platinum<ref name="MC certs" />
|{{n/a}}
|-
! scope="row" |"[[Jesus, Take the Wheel]]"
| colspan="2" |1
|20
|23
|—
|4
|1
|—
|—
|—
|
* US: 2,573,000<ref>{{Cite news|url=http://roughstock.com/news/2016/02/39835-the-top-30-digital-singles-february-22-2016|title=The Top 30 Digital Singles: February 22, 2016|work=Roughstock|accessdate=August 8, 2017}}</ref>
|
* RIAA: 3× Platinum<ref name="riaaSingles" />
* MC: Gold<ref name="MC certs" />
| rowspan="5" |''[[Some Hearts]]''
|-
! scope="row" |"[[Some Hearts (song)|Some Hearts]]"
| colspan="2" |—
|—
|12
|22
|—
|—
|—
|—
|—
|
* US: 207,000<ref>{{Cite web|url=http://content.usatoday.com/communities/idolchatter/post/2010/02/bonus-soundscan-numbers-for-kelly-clarkson-david-cook-more/1|title=Bonus SoundScan numbers for Kelly Clarkson, David Cook, more!|website=USATODAY.COM|access-date=2019-01-22}}</ref>
|
|-
! scope="row" |"[[Don't Forget to Remember Me]]"
| rowspan="2" |2006
| colspan="2" |2
|49
|—
|—
|—
|4
|—
|—
|—
|
* US: 403,000<ref name="Billboard">{{Cite news|url=http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/465548/ask-billboard-idol-izing-carrie-underwood-lauren-alaina|title=Ask Billboard: 'Idol'-izing Carrie Underwood, Lauren Alaina|work=Billboard|access-date=2017-08-08}}</ref>
|
* RIAA: Gold<ref name="riaaSingles" />
|-
! scope="row" |"[[Before He Cheats]]"
| colspan="2" |1
|8
|6
|5
|—
|1
|4
|—
|—
|
* US: 4,483,000<ref>{{cite web|last=Bjorke|first=Matt|title=Top 30 Digital Country Songs Chart: January 7, 2020|url=http://roughstock.com/news/2020/01/44075-top-30-digital-country-songs-chart-january-7-2020|work=Rough Stock|date=January 7, 2020|accessdate=January 8, 2020}}</ref>
|
* RIAA: 6× Platinum<ref name="riaaSingles" />
* BPI: Silver<ref name="BPI" />
* MC: Platinum<ref name="MC certs" />
|-
! scope="row" |"[[Wasted (Carrie Underwood song)|Wasted]]"
| rowspan="2" |2007
| colspan="2" |1
|37
|—
|—
|—
|1
|35
|—
|—
|
* US: 705,000<ref name="Billboard" />
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaaSingles" />
|-
! scope="row" |"[[So Small]]"
| colspan="2" |1
|17
|—
|—
|—
|3
|14
|—
|—
|
* US: 1,088,000<ref>{{Cite news|url=http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/6722951/ask-billboard-chart-beats-piano-man-returns|title=Ask Billboard: Chart Beat's 'Piano Man' Returns!|work=Billboard|access-date=2017-08-08}}</ref>
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaaSingles" />
| rowspan="5" |''[[Carnival Ride]]''
|-
! scope="row" |"[[All-American Girl (song)|All-American Girl]]"
| rowspan="3" |2008
| colspan="2" |1
|27
|—
|—
|—
|1
|45
|—
|—
|
* US: 1,800,000
|
* RIAA: 2× Platinum<ref name="riaaSingles" />
|-
! scope="row" |"[[Last Name (song)|Last Name]]"
| colspan="2" |1
|19
|—
|31
|—
|3
|34
|—
|—
|
* US: 1,300,000<ref name="billboard.com">{{Cite news|url=http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/6722951/ask-billboard-chart-beats-piano-man-returns|title=Ask Billboard: Chart Beat's 'Piano Man' Returns!|work=Billboard|access-date=2017-08-07}}</ref>
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaaSingles" />
|-
! scope="row" |"[[Just a Dream (Carrie Underwood song)|Just a Dream]]"
| colspan="2" |1
|29
|—
|—
|—
|2
|50
|—
|—
|
* US: 1,280,000<ref name="billboard.com" />
|
* RIAA: 2× Platinum<ref name="riaaSingles" />
|-
! scope="row" |"[[I Told You So (Carrie Underwood song)|I Told You So]]"
{{small|(featuring [[Randy Travis]])}}
| rowspan="3" |2009
| colspan="2" |2
|9
|—
|—
|—
|1
|18
|—
|129
|
* US: 1,089,000<ref name="billboard.com" />
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaaSingles" />
|-
! scope="row" |"[[Cowboy Casanova]]"
| colspan="2" |1
|11
|—
|21
|—
|2
|16
|—
|—
|
* US: 2,300,000<ref name="billboard.com" />
| align="left" |
* RIAA: 3× Platinum<ref name="riaaSingles" />
* MC: Gold<ref name="MC certs" />
| rowspan="4" |''[[Play On (Carrie Underwood album)|Play On]]''
|-
! scope="row" |"[[Temporary Home]]"
| colspan="2" |1
|41
|—
|—
|34
|2
|65
|—
|—
|
* US: 1,093,000<ref name="billboard.com" />
| align="left" |
* RIAA: Platinum<ref name="riaaSingles" />
|-
! scope="row" |"[[Undo It]]"
| rowspan="2" |2010
| colspan="2" |1
|23
|—
|25
|—
|2
|43
|—
|—
|
* US: 1,600,000<ref name="billboard.com" />
|
* RIAA: 2× Platinum<ref name="riaaSingles" />
|-
! scope="row" |"[[Mama's Song]]"
| colspan="2" |2
|56
|—
|—
|—
|10
|68
|—
|—
|
* US: 442,000<ref>{{Cite news|url=http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/465548/ask-billboard-idol-izing-carrie-underwood-lauren-alaina|title=Ask Billboard: 'Idol'-izing Carrie Underwood, Lauren Alaina|work=Billboard|access-date=2017-08-07}}</ref>
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaaSingles" />
|-
! scope="row" |"[[Good Girl (Carrie Underwood song)|Good Girl]]"
| rowspan="3" |2012
| colspan="2" |1
|18
|—
|20
|—
|1
|21
|—
|—
|
* US: 2,000,000<ref name="billboard.com" />
|
* RIAA: 2× Platinum<ref name="riaaSingles" />
* MC: Platinum<ref name="MC certs" />
| rowspan="4" |''[[Blown Away (album)|Blown Away]]''
|-
! scope="row" |"[[Blown Away (Carrie Underwood song)|Blown Away]]"
|2
|1
|20
|—
|31
|—
|1
|27
|100
|155
|
* US: 2,819,000<ref>{{Cite news|url=http://roughstock.com/news/2016/02/39835-the-top-30-digital-singles-february-22-2016|title=The Top 30 Digital Singles: February 22, 2016|work=RoughStock|accessdate=August 7, 2017}}</ref>
|
* RIAA: 4× Platinum<ref name="riaaSingles" />
* MC: Platinum<ref name="MC certs" />
|-
! scope="row" |"[[Two Black Cadillacs]]"
|4
|2
|41
|—
|—
|—
|3
|52
|—
|—
|
* US: 762,000<ref>{{Cite news|url=https://www.usatoday.com/story/idolchatter/2013/05/15/american-idol-sales-finale-week/2164287/|title='Idol' sales: Seven singers in the Billboard 200|work=USA TODAY|access-date=2017-08-07}}</ref>
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaaSingles" />
|-
! scope="row" |"[[See You Again (Carrie Underwood song)|See You Again]]"
|2013
|7
|2
|34
|—
|—
|—
|2
|45
|—
|—
|
* US: 740,000<ref>{{Cite news|url=http://www.billboard.com/articles/columns/ask-billboard/5847802/ask-billboard-what-are-your-favorites-of-2013|title=Ask Billboard: What Are Your Favorites Of 2013?|work=Billboard|access-date=2017-08-07}}</ref>
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaaSingles" />
|-
! scope="row" |"[[Something in the Water (Carrie Underwood song)|Something in the Water]]"
|2014
|1
|3
|24
|—
|—
|1
|3
|29
|88
|192
|
* US: 1,091,000<ref>{{Cite news|url=http://roughstock.com/news/2016/05/40235-top-30-digital-singles-report-may-5-2016|title=Top 30 Digital Singles Report: May 5, 2016|work=RoughStock|accessdate=August 7, 2017}}</ref>
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaaSingles" />
| rowspan="2" |''[[Greatest Hits: Decade Number 1|Greatest Hits: Decade #1]]''
|-
! scope="row" |"[[Little Toy Guns]]"
| rowspan="3" |2015
|6
|2
|47
|—
|—
|—
|7
|70
|—
|—
|
* US: 437,000<ref>{{Cite news|url=http://roughstock.com/news/2015/09/38735-top-30-digital-country-singles-september-28-2015|title=Top 30 Digital Country Singles: September 28, 2015|work=RoughStock|accessdate=August 7, 2017}}</ref>
|
* RIAA: Gold<ref name="riaaSingles" />
|-
! scope="row" |"[[Smoke Break]]"
|4
|2
|43
|—
|—
|—
|1
|53
|—
|—
|
* US: 447,000
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaaSingles" />
| rowspan="4" |''[[Storyteller (Carrie Underwood album)|Storyteller]]''
|-
! scope="row" |"[[Heartbeat (Carrie Underwood song)|Heartbeat]]"
|2
|1
|42
|—
|—
|—
|1
|60
|80
|—
|
* US: 348,000<ref>{{Cite news|url=http://roughstock.com/news/2016/05/40235-top-30-digital-singles-report-may-5-2016|title=Top 30 Digital Singles Report: May 5, 2016|work=RoughStock|accessdate=August 7, 2017}}</ref>
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaaSingles" />
|-
! scope="row" |"[[Church Bells (song)|Church Bells]]"
| rowspan="2" |2016
|2
|1
|43
|—
|—
|—
|2
|64
|—
|—
|
* US: 456,000<ref>{{Cite news|url=http://roughstock.com/news/2017/01/41335-top-30-digital-singles-sales-report-january-24-2017|title=Top 30 Digital Singles Sales Report: January 24, 2017|work=RoughStock|accessdate=August 7, 2017}}</ref>
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaa.com">https://www.riaa.com/gold-platinum/?tab_active=default-award&se=carrie+underwood#search_section</ref>
|-
! scope="row" |"[[Dirty Laundry (Carrie Underwood song)|Dirty Laundry]]"
|3
|2
|48
|—
|—
|—
|1
|71
|—
|—
|
* US: 296,000<ref>{{Cite news|url=http://roughstock.com/news/2017/03/41521-top-30-digital-singles-sales-report-march-6-2017|title=Top 30 Digital Singles Sales Report: March 6, 2017|work=RoughStock|accessdate=August 7, 2017}}</ref>
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaa.com" />
|-
! scope="row" |"[[Cry Pretty (song)|Cry Pretty]]"
| rowspan="2" |2018
|5
|9
|48
|—
|—
|—
|8
|83
|75
|—
|
* US: 189,000<ref>{{cite news|url=http://roughstock.com/news/2018/09/43332-the-top-30-digital-country-tracks-september-5-2018|title=The Top 30 Digital Country Tracks: September 5, 2018|work=RoughStock|last=Bjorke|first=Matt|date=September 5, 2018|accessdate=September 7, 2018}}</ref>
|
* RIAA: Gold<ref name="riaa.com" />
| rowspan="4" |''[[Cry Pretty]]''
|-
! scope="row" |"[[Love Wins (song)|Love Wins]]"
|14
|11
|83
|—
|—
|—
|26
|—
|90
|—
|
* US: 70,000<ref>{{cite news|url=http://roughstock.com/news/2019/03/43707-top-30-digital-country-tracks-march-11-2019|title=Top 30 Digital Country Tracks: March 11, 2019|work=Roughstock|last=Bjorke|first=Matt|date=March 9, 2019|accessdate=March 23, 2019}}</ref>
|
* RIAA: Gold<ref name="riaaSingles" />
|-
! scope="row" |"[[Southbound (Carrie Underwood song)|Southbound]]"
| rowspan="2" |2019
|11
|3
|64
|—
|—
|—
|1
|—
|—
|—
|
* US: 89,000<ref>{{cite web|url=http://roughstock.com/news/2019/10/44022-top-30-digital-country-downloads-october-21-2019|title=Top 30 Digital Country Downloads: October 21, 2019|work=RoughStock|first=Matt|last=Bjorke|date=October 21, 2019|accessdate=October 23, 2019}}</ref>
|
* RIAA: Gold<ref name="riaaSingles" />
|-
! scope="row" |"[[Drinking Alone]]"
|32
|16
|—
|—
|—
|—
|30
|—
|—
|—
|
* US: 35,000<ref>{{cite web|last=Bjorke|first=Matt|title=Top 30 Digital Country Tracks - Pure Sales: December 9, 2019|url=http://roughstock.com/news/2020/03/44155-top-30-digital-country-singles-sales-chart-march-2-2020|work=Rough Stock|date=December 8, 2019|accessdate=December 30, 2019}}</ref>
|
|-
| colspan="16" style="font-size:9pt" |"—" denotes releases that did not chart or were not released to that country
|}
=== Bilang featured artist ===
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;"
! rowspan="2" |Taon
! rowspan="2" style="width:16em;" |Titulo
! rowspan="2" |Artista
! colspan="8”" |Position sa Tsart
! rowspan="2" |Sertipikasyon
! rowspan="2" |Album
|-
! style="width:4em;font-size:75%;" |US Country
<ref name="countrySong" />
! style="width:4em;font-size:75%;" |US Country Airplay
<ref name="countryAirplay" />
! style="width:4em;font-size:75%;" |US Comedy Digital
<ref name="comedyDigital">{{cite web|url=https://www.billboard.com/music/carrie-underwood/chart-history/CMD|title=Carrie Underwood Chart History (Comedy Digital Track Sales)|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]}}</ref>
! style="width:4em;font-size:75%;" |US
<ref name="Hot100" />
! style="width:4em;font-size:75%;" |[[ARIA Charts|AUS]]<ref name="AUS" />
! style="width:4em;font-size:75%;" |[[Official Charts Company|SCO]]
! style="width:4em;font-size:75%;" |CAN Country
<ref name="CanCountry" />
! style="width:4em;font-size:75%;" |CAN
<ref name="CanHot100" />
|-
|2011
! scope="row" |"[[Remind Me (Brad Paisley and Carrie Underwood song)|Remind Me]]"
|[[Brad Paisley]]
| colspan="2" |1
|—
|17
|—
|—
|1
|33
|
* RIAA: 2× Platinum<ref name="riaaSingles" />
|''[[This Is Country Music]]''
|-
|2013
! scope="row" |"[[Can't Stop Lovin' You (Aerosmith song)|Can't Stop Lovin' You]]"
|[[Aerosmith]]
|—
|—
|—
|—
|—
|—
|—
|—
|
|''[[Music from Another Dimension!]]''
|-
|2014
! scope="row" |"[[Somethin' Bad]]"
|[[Miranda Lambert]]
|1
|7
|—
|19
|—
|—
|6
|33
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaaSingles" />
|''[[Platinum (Miranda Lambert album)|Platinum]]''
|-
|2016
! scope="row" |"[[Forever Country]]"
|Artists of Then, Now & Forever
|1
|33
|—
|21
|26
|29
|39
|25
|
* RIAA: Gold{{Certification Cite Ref|region=United States|type=single|title=Forever Country|artist=Artists of Then, Now & Forever|accessdate=December 5, 2017}}
| {{n/a}}
|-
|2016
! scope="row" |"We Can't Stand Each Other"
|[[Bobby Bones]]
|—
|—
|8
|—
|—
|—
|—
|—
|
|'’The Critics Give It 5 Stars’’
|-
|2017
! scope="row" |"[[The Fighter (Keith Urban song)|The Fighter]]"
|[[Keith Urban]]
|2
|2
|—
|38
|19
|52
|2
|67
|
* RIAA: 2x Platinum<ref name="riaaSingles" />
* ARIA: Platinum{{Certification Cite Ref|region=Australia|type=single|certyear=2016|accessdate=December 5, 2017}}
* MC: Platinum<ref name="MC certs" />
|[[Ripcord (album)|''Ripcord'']]
|-
| colspan="14" style="font-size:9pt" |"—" denotes releases that did not chart or were not released to that country
|}
=== Mga promosyonal na kanta ===
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;"
! rowspan="2" |Taon
! rowspan="2" style="width:18em;" |Titulo
! colspan="4" |Position sa tsart
! rowspan="2" |Sertipikasyon
! rowspan="2" |Album
|-
! style="width:4em;font-size:75%;" |US Country
<ref name="countrySong" />
! style="width:4em;font-size:75%;" |US
<ref name="Hot100" />
! style="width:4em;font-size:75%;" |US AC
<ref name="AC" />
! style="width:4em;font-size:75%;" |CAN
<ref name="CanHot100" />
|-
|2007
! scope="row" |"[[I'll Stand by You#Carrie Underwood version|I'll Stand by You]]"
|41
|6
|—
|10
|rowspan="3" {{n/a}}
|-
| rowspan="2" |2008
! scope="row" |"[[Praying for Time]]"
|—
|27
|—
|33
|
|-
! scope="row" |"[[Just Stand Up!]]"
{{small|(with [[Artists Stand Up to Cancer]])}}
|—
|11
|17
|10
|
* RIAA: 2× Platinum<ref>{{cite web|url=https://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?table=SEARCH_RESULTS&title=Just%20Stand%20Up&go=Search&perPage=50|title=Recording Industry Association of America|publisher=RIAA|date=|accessdate=2012-03-12}}</ref>
|-
|2009
! scope="row" |"[[Home Sweet Home (Mötley Crüe song)|Home Sweet Home]]"<ref>{{cite web|url=https://itunes.apple.com/us/album/home-sweet-home-single/id306496937|title=Home Sweet Home – Single|work=[[iTunes Store]]|publisher=[[Apple, Inc]]|accessdate=July 25, 2010}}</ref>
|52
|21
|—
|33
|
| rowspan="2" |''Play On''
|-
| rowspan="2" |2010
! scope="row" |"Change"
|—
|—{{efn|"Change" did not enter the ''Billboard'' Hot 100, but peaked at number nine on the Bubbling Under Hot 100 chart, which acts as a 25-song extension.<ref name="Bubbling">{{cite web|url=https://www.billboard.com/music/carrie-underwood/chart-history/bubbling-under-hot-100|title=Carrie Underwood Chart History: Bubbling Under Hot 100|work=Billboard|accessdate=July 16, 2019}}</ref>}}
|—
|—
|
|-
! scope="row" |"[[There's a Place for Us (song)|There's a Place for Us]]"
|—
|—{{efn|"There's a Place for Us" did not enter the ''Billboard'' Hot 100, but peaked at number seven on the Bubbling Under Hot 100 Singles chart, which acts as a 25-song extension.<ref name="Bubbling"/>}}
|—
|—
|
|''[[The Chronicles of Narnia: The Voyage of the Dawn Treader (soundtrack)|The Chronicles of Narnia:The Voyage of the Dawn Treader]]''
|-
|2014
! scope="row" |"Keep Us Safe"
|36
|—
|—
|—
|{{n/a}}
|-
| rowspan="2" |2015
! scope="row" |"Renegade Runaway"
|34
|—
|—
|—
|
| rowspan="2" |''Storyteller''
|-
! scope="row" |"What I Never Knew I Always Wanted"<ref>{{cite web|title=Storyteller by Carrie Underwood on iTunes|url=https://itunes.apple.com/us/album/storyteller/id1038916173|website=iTunes|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151019030837/https://itunes.apple.com/us/album/storyteller/id1038916173|archivedate=October 19, 2015}}</ref>
|32
|—
|—
|—
|
|-
| rowspan="2" |2018
! scope="row" |"[[The Champion (song)|The Champion]]" {{small|(featuring [[Ludacris]])}}
|—{{efn|"The Champion" did not chart on [[Hot Country Songs]], but peaked at number 57 on the [[Country Airplay]] chart.<ref name=countryAirplay/>}}
|47
|—
|—
|
* RIAA: Platinum<ref name="riaa.com" />
| rowspan="2" |''[[Cry Pretty]]''
|-
! scope="row" |"End Up with You"
|37
|—
|—
|—
|
|-
| colspan="10" style="font-size:9pt" |"—" denotes releases that did not chart or were not released to that country
|}
== Ibang charted songs ==
{| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;"
! rowspan="2" |Taon
! rowspan="2" style="width:18em;" |Titulo
! colspan="5" |Position sa tsart
! rowspan="2" |Album
|-
! style="width:4em;font-size:75%;" |US Country
<ref name="countrySong" />
! style="width:4em;font-size:75%;" |[[Hot Country Songs|US Country Digital]]<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/music/carrie-underwood/chart-history/country-digital-song-sales|title=Carrie Underwood Chart History (Country Digital Song Sales)|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|accessdate=October 11, 2017}}</ref>
! style="width:4em;font-size:75%;" |US
<ref name="Hot100" />
! style="width:4em;font-size:75%;" |US AC
<ref name="AC" />
! style="width:4em;font-size:75%;" |UK
<ref name="UK" />
|-
| rowspan="2" |2005
! scope="row" |"[[Bless the Broken Road]]"
{{small|(with [[Rascal Flatts]])}}
|50
|—
|—
|—
|{{n/a}}
|-
! scope="row" |"[[Independence Day (Martina McBride song)|Independence Day]]"{{efn|"Independence Day" peaked at number 84 on the defunct [[Pop 100]] chart.}}
|—
|—
|—
|—
|—
|''[[American Idol Season 4: The Showstoppers]]''
|-
|2007
! scope="row" |"[[Do You Hear What I Hear]]"
|27
|—
|90
|2
|—
|''Hear Something Country Christmas 2007''
|-
| rowspan="2" |2008
! scope="row" |"[[I'll Be Home for Christmas]]"
{{small|(with [[Elvis Presley]])}}
|54
|—
|—
|—
|—
|''[[Christmas Duets]]''
|-
! scope="row" |"[[Hark! The Herald Angels Sing]]"
|41
|—
|—
|14
|—
| rowspan="4" |''Carnival Ride: Holiday Edition''
|-
| rowspan="4" |2009
! scope="row" |"[[O Holy Night]]"
|39
|—
|—
|—
|—
|-
! scope="row" |"[[The First Noel]]"
|50
|—
|—
|—
|—
|-
! scope="row" |"[[What Child Is This?]]"
|51
|—
|—
|—
|—
|-
! scope="row" |"The More Boys I Meet"
|45
|—
|—
|—
|—
|''Carnival Ride''
|-
| rowspan="3" |2011
! scope="row" |"Songs Like This"
|38
|—
|—
|—
|—
|''Play On''
|-
! scope="row" |"[[How Great Thou Art]]"
|—
|13
|—
|—
|—
|''How Great Thou Art:Gospel Favorites from the Grand Ole Opry''
|-
! scope="row" |"Flat on the Floor"
|—
|41
|—
|—
|—
|''Carnival Ride''
|-
| rowspan="2" |2012
! scope="row" |"Good in Goodbye"
|—
|13
|—{{efn|"Good in Goodbye" did not enter the ''Billboard'' Hot 100, but peaked at number 11 on the Bubbling Under Hot 100 Singles chart, which acts as a 25-song extension.<ref name="Bubbling"/>}}
|—
|—
| rowspan="2" |''Blown Away''
|-
! scope="row" |"Do You Think About Me"
|—
|40
|—
|—
|—
|-
| rowspan="3" |2014
! scope="row" |"I Know You Won't"
|—
|—
|—
|—
|94
|''Carnival Ride''
|-
! scope="row" |"Look at Me"
|—
|22
|—
|—
|168
|''Play On''
|-
! scope="row" |"How Great Thou Art" {{small|(with [[Vince Gill]])}}
|—
|47
|—
|—
|—
|''Greatest Hits: Decade #1''
|-
| rowspan="3" |2015
! scope="row" |"The Girl You Think I Am"
|38
|26
|—
|—
|—
| rowspan="3" |''Storyteller''
|-
! scope="row" |"Like I'll Never Love You Again"
|39
|25
|—
|—
|—
|-
! scope="row" |"Relapse"
|48
|49
|—
|—
|—
|-
| colspan="11" style="font-size:9pt" |"—" denotes releases that did not chart or were not released to that country
|}
== Ibang pagluwas ==
{| class="wikitable plainrowheaders"
!Taon
!Kanta
!Album
|-
|2005
|"[[Independence Day (Martina McBride song)|Independence Day]]"
|''[[American Idol Season 4: The Showstoppers]]''<ref>{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r737263|pure_url=yes}}|title=American Idol Season 4: The Showstoppers > Overview|website=[[Allmusic]]|accessdate=2010-06-06}}</ref>
|-
| rowspan="3" |2007
|"[[Ever Ever After]]"
|''[[Enchanted (soundtrack)|Enchanted]]''<ref>{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r1215272|pure_url=yes}}|title=Enchanted (Original Soundtrack) > Overview|website=Allmusic|accessdate=2010-06-06}}</ref>
|-
|"Oh Love" {{small|(with [[Brad Paisley]])}}
|''[[5th Gear (album)|5th Gear]]''<ref>{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r1069474|pure_url=yes}}|title=5th Gear > Review|website=Allmusic|accessdate=2010-06-06}}</ref>
|-
|"[[Do You Hear What I Hear]]"
|''Hear Something Country Christmas 2007''<ref>{{cite web|url=https://www.amazon.com/dp/B000VBIESI|title=Amazon.com: Hear Something Country Christmas 2007: Various Artists|publisher=[[Amazon.com]]|accessdate=2010-06-06}}</ref>
|-
| rowspan="2" |2008
|"[[How Great Thou Art (hymn)|How Great Thou Art]]"
|''[[How Great Thou Art: Gospel Favorites from the Grand Ole Opry]]''<ref>{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r1310943|pure_url=yes}}|title=How Great Thou Art: Gospel Favorites from the Grand Ole Opry > Overview|website=Allmusic|accessdate=2010-06-06}}</ref>
|-
|"[[I'll Be Home for Christmas]]" {{small|(with [[Elvis Presley]])}}
|''[[Christmas Duets]]''<ref>{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r1426743|pure_url=yes}}|title=Christmas Duets > Overview|website=Allmusic|accessdate=2010-06-06}}</ref>
|-
| rowspan="2" |2009
|"[[The First Noel]]"
| rowspan="2" |''[[A Very Special Christmas 7|A Very Special Christmas Vol. 7]]''<ref>{{cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r1661092|pure_url=yes}}|title=Very Special Christmas 7 > Overview|website=Allmusic|accessdate=2010-06-06}}</ref>
|-
|"[[Hark! The Herald Angels Sing]]"
|-
| rowspan="2" |2010
|"[[There's a Place for Us (song)|There's a Place for Us]]"
|''[[The Chronicles of Narnia: The Voyage of the Dawn Treader (soundtrack)|The Chronicles of Narnia: The Voyage of the Dawn Treader]]''
|-
|"[[You're Lookin' at Country]]"
|''[[Coal Miner's Daughter: A Tribute to Loretta Lynn]]''
|-
| rowspan="3" |2011
|"[[Remind Me (Brad Paisley and Carrie Underwood song)|Remind Me]]" {{small|(with Brad Paisley)}}
|''[[This Is Country Music]]''
|-
|"[[Is It Still Over?]]" {{small|(with [[Randy Travis]])}}
|''Anniversary Celebration''
|-
|"[[It Had to Be You (song)|It Had to Be You]]" {{small|(with [[Tony Bennett]])}}
|''[[Duets II (Tony Bennett album)|Duets II]]''
|-
|2013
|"[[Always on My Mind]]" {{small|(with [[Willie Nelson]])}}
|''[[To All the Girls...]]''
|-
| rowspan="4" |2014
|"[[Somethin' Bad]]" {{small|(with [[Miranda Lambert]])}}
|''[[Platinum (Miranda Lambert album)|Platinum]]''
|-
|"High Life" {{small|(with Brad Paisley)}}
|''[[Moonshine in the Trunk]]''
|-
|"[[All Is Well (Michael W. Smith song)|All Is Well]]" {{small|(with [[Michael W. Smith]])}}
|''[[The Spirit of Christmas (Michael W. Smith album)|The Spirit of Christmas]]''
|-
|"This Side of Heaven" {{small|(with [[The Swon Brothers]])}}
|''[[The Swon Brothers (album)|The Swon Brothers]]''
|-
| rowspan="2" |2016
|"[[The Fighter (Keith Urban song)|The Fighter]]" {{small|(with [[Keith Urban]])}}<ref>{{cite web|url=http://theboot.com/keith-urban-carrie-underwood-ripcord-song/|title=Keith Urban Worked With Carrie Underwood for 'RipCORD' Collaboration|publisher=}}</ref>
|''[[Ripcord (album)|Ripcord]]''
|-
|"[[Somethin' Bad|Oh Sunday, Night]]"
| rowspan="2" |''[[NBC Sunday Night Football]]''
|-
|2018
|"Game On"
|}
== Music videos ==
=== Short form ===
{| class="wikitable plainrowheaders"
!Year
!Title
!Director
|-
| rowspan="2" |2005
|"Does He Love You" {{small|(with [[Jamie O'Neal]])}}
|Ryan Polito
|-
|"Jesus, Take the Wheel"<ref>{{cite web|url=http://www.cmt.com/videos/carrie-underwood/67430/jesus-take-the-wheel.jhtml?|title=CMT: Videos: Carrie Underwood: Jesus, Take the Wheel|work=[[Country Music Television|CMT]]|publisher=|accessdate=July 16, 2010}}</ref>
| rowspan="4" |[[Roman White]]
|-
| rowspan="2" |2006
|"Don't Forget to Remember Me"<ref>{{cite web|url=http://www.cmt.com/videos/carrie-underwood/78054/dont-forget-to-remember-me.jhtml|title=CMT: Videos: Carrie Underwood: Don't Forget to Remember Me|work=[[Country Music Television|CMT]]|publisher=|accessdate=July 16, 2010}}</ref>
|-
|"Before He Cheats"<ref>{{cite web|url=http://www.cmt.com/videos/carrie-underwood/106496/before-he-cheats.jhtml|title=CMT: Videos: Carrie Underwood: Before He Cheats|work=[[Country Music Television|CMT]]|publisher=|accessdate=July 16, 2010}}</ref>
|-
| rowspan="4" |2007
|"Wasted"<ref>{{cite web|url=http://www.cmt.com/videos/carrie-underwood/132268/wasted.jhtml|title=CMT: Videos: Carrie Underwood: Wasted|work=[[Country Music Television|CMT]]|accessdate=July 16, 2010}}</ref>
|-
|{{n/a|Unknown}}
|-
|"So Small"<ref>{{cite web|url=http://www.cmt.com/videos/carrie-underwood/175952/so-small.jhtml|title=CMT: Videos: Carrie Underwood: So Small|work=[[Country Music Television|CMT]]|publisher=|accessdate=July 16, 2010}}</ref>
| rowspan="5" |[[Roman White]]
|-
|"Ever Ever After"<ref>[http://viddug.com/video.cfm/vid/2110994661] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110901075514/http://viddug.com/video.cfm/vid/2110994661|date=September 1, 2011}}</ref>
|-
| rowspan="4" |2008
|"All-American Girl"<ref>{{cite web|url=http://www.cmt.com/videos/carrie-underwood/205307/all-american-girl.jhtml|title=CMT: Videos: Carrie Underwood: All-American Girl|work=[[Country Music Television|CMT]]|publisher=|accessdate=July 16, 2010}}</ref>
|-
|"Last Name"<ref>{{cite web|url=http://www.cmt.com/videos/carrie-underwood/229738/last-name.jhtml|title=CMT: Videos: Carrie Underwood: Last Name|work=[[Country Music Television|CMT]]|accessdate=July 16, 2010}}</ref>
|-
|"Just a Dream"<ref>{{cite web|url=http://www.cmt.com/videos/carrie-underwood/263454/just-a-dream.jhtml|title=CMT: Videos: Carrie Underwood: Just a Dream|work=[[Country Music Television|CMT]]|accessdate=July 16, 2010}}</ref>
|-
|"Just Stand Up"
|Don Mischer
|-
| rowspan="2" |2009
|"I Told You So" {{small|(Live)}}<ref>{{cite web|url=http://www.cmt.com/videos/carrie-underwood/341406/i-told-you-so-live.jhtml|title=CMT: Videos: Carrie Underwood: I Told You So|work=[[Country Music Television|CMT]]|accessdate=July 16, 2010}}</ref>
|Jim Yockey
|-
|"Cowboy Casanova"<ref>{{cite web|url=http://www.cmt.com/videos/carrie-underwood/437636/cowboy-casanova.jhtml|title=CMT: Videos: Carrie Underwood: Cowboy Casanova|work=[[Country Music Television|CMT]]|accessdate=July 16, 2010|archive-date=Pebrero 10, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150210143050/http://www.cmt.com/videos/carrie-underwood/437636/cowboy-casanova.jhtml|url-status=dead}}</ref>
|Theresa Wingert
|-
| rowspan="3" |2010
|"Temporary Home"<ref>{{cite web|url=http://www.cmt.com/videos/carrie-underwood/478351/temporary-home.jhtml?|title=CMT: Videos: Carrie Underwood: Temporary Home|work=[[Country Music Television|CMT]]|accessdate=July 16, 2010}}</ref>
|[[Deaton-Flanigen Productions|Deaton-Flanigen]]
|-
|"Undo It"<ref>{{cite web|url=http://www.cmt.com/videos/carrie-underwood/514452/undo-it.jhtml|title=CMT: Videos: Carrie Underwood: Undo It|work=[[Country Music Television|CMT]]|accessdate=July 16, 2010}}</ref>
|[[Chris Hicky]]
|-
|"Mama's Song"
|[[Shaun Silva]]
|-
|2011
|"Remind Me" {{small|(with [[Brad Paisley]])}}
|[[Deaton-Flanigen]]
|-
| rowspan="2" |2012
|"Good Girl"
|Theresa Wingert
|-
|"Blown Away"
|Randee St. Nicholas
|-
| rowspan="2" |2013
|"Two Black Cadillacs"
|[[P. R. Brown]]
|-
|"See You Again"
|Eric Welch
|-
| rowspan="2" |2014
|"Somethin' Bad" {{small|(with [[Miranda Lambert]])}}
|[[Trey Fanjoy]]
|-
|"Something in the Water"
|Raj Kapoor
|-
| rowspan="3" |2015
|"Little Toy Guns"<ref>{{cite web|url=https://www.facebook.com/video.php?v=10153032297774568|title=Carrie Underwood|website=Facebook|publisher=|accessdate=January 28, 2015}}</ref>
|[[P. R. Brown]]<ref>{{cite news|last1=Anderson|first1=Danielle|title=Go Into the Woods with Carrie Underwood|url=http://www.people.com/article/carrie-underwood-little-toy-guns-video|accessdate=February 2, 2015|work=People|date=February 2, 2015}}</ref>
|-
|"Smoke Break"
| rowspan="2" |Randee St. Nicholas
|-
|"Heartbeat"
|-
| rowspan="3" |2016
|"Church Bells"
|[[Wayne Isham]]<ref>http://www.vevo.com/watch/GBE431600003?syndicationid=bb8a16ab-1279-4f17-969b-1dba5eb60eda&shortlink=VMvdU0&country=US&referralurl=https%3a%2f%2fwww.facebook.com%2f</ref>
|-
|"Dirty Laundry"
|[[Shane Drake]]<ref>{{cite web|url=http://www.cmt.com/videos/carrie-underwood/1565172/dirty-laundry.jhtml|title=CMT: Videos: Carrie Underwood: Dirty Laundry|work=[[Country Music Television|CMT]]|accessdate=October 14, 2016}}</ref>
|-
|"Forever Country" {{small|(Artists of Then, Now & Forever)}}
|[[Joseph Kahn]]
|-
|2017
|"The Fighter" {{small|(with [[Keith Urban]])}}
|John Urbano
|-
| rowspan="3" |2018
|"The Champion" {{small|(with [[Ludacris]])}}
|Norry Niven
|-
|"Cry Pretty"
|Randee St. Nicholas
|-
|"Love Wins"
|[[Shane Drake]]
|-
|2019
|"Southbound"
|Jeff Venable
|-
|2019
|"Drinking Alone"
|Randee St. Nicholas
|}
=== Long form ===
{| class="wikitable plainrowheaders"
!Taon
!Titulo
!Mga Nota
|-
|2013
|''[[The Blown Away Tour: Live]]''
|In Ontario, California
|-
|2017
|''[[Storyteller Tour: Stories in the Round]]''
|At [[Madison Square Garden]] (available digitally only)
|}
== Mga Nota ==
{{notelist}}
== Mga toltolan ==
{{Reflist}}
== Panluwas na takod ==
* {{official website|http://www.carrieunderwoodofficial.com|name=Official site of Carrie Underwood from Arista Records}}
* {{discogs artist|artist=Carrie Underwood|name=Carrie Underwood}}
* {{Allmusic|class=artist|id=p703310|tab=biography|label=Biography of Carrie Underwood|first=Heather|last=Phares|accessdate=2012-04-27}}
{{Carrie Underwood}} {{Carrie Underwood singles}}
5ypiprhfa1twcdtvfgm5ryva7wniwgd
Super Nintendo Entertainment System
0
296938
1959491
1945951
2022-07-31T01:26:54Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox information appliance|logo=Super Nintendo Entertainment System logo.svg<br /><div style="margin-top:5px">[[File:Nintendo Super Famicom logo.svg|frameless|upright=0.85]]</div>|sound=[[Nintendo S-SMP]]|unitssold=Worldwide: 49.10 million<ref name="consolidatedsales" /><br /> [[North America]] 23.35 million<br /> Japan: 17.17 million<br />Other: 8.58 million|onlineservice=[[Satellaview]] (Japan only)<br /> [[XBAND]] (USA and Canada only) <br /> [[Nintendo Power (cartridge)|Nintendo Power]] (Japan only)|CPU=[[Ricoh 5A22]] @ 3.58 MHz|price={{JPY|25000}} <br /> [[US Dollar|US$]]199|releasedate={{Video game release|JP|November 21, 1990<ref>{{cite magazine |title=Retro Diary: 08 November – 05 December |magazine=[[Retro Gamer]] |issue=122 |date=December 13, 2013 |publisher=[[Imagine Publishing]] |page=11}}</ref>|NA|August 23,<!-- SEE FOOTNOTE AND TALK BEFORE CHANGING THIS --> 1991<ref group="lower-alpha" name="NAReleaseDateNote" />|UK|April 11, 1992<ref name="giantbombreleasedates">{{cite web |title=Super Nintendo Entertainment System (Platform) |url=https://www.giantbomb.com/super-nintendo-entertainment-system/3045-9/ |website=Giant Bomb |accessdate=16 August 2019 |language=en}}</ref>|EU|June 1992<ref>{{cite web|url=https://www.nintendo.co.uk/Corporate/Nintendo-History/Nintendo-History-625945.html |title=History | Corporate |publisher=Nintendo |accessdate=February 24, 2013}}</ref>|IRL|April 11, 1992<ref name="giantbombreleasedates" />|AUS|July 3, 1992<ref name="giantbombreleasedates" />|BR|August 30, 1993<ref>{{cite news |url=http://acervo.estadao.com.br/publicados/1993/08/30/g/19930830-36475-nac-0064-inf-30-not-qhksphk.jpg|title=Nintendo chega hoje ao mercado|author=<!--Not stated--> |date=August 30, 1993|newspaper=O Estado de S. Paulo|access-date=May 6, 2018}}</ref>}}|title=Super Nintendo Entertainment System|successor=[[Nintendo 64]]|predecessor=[[Nintendo Entertainment System]]|media=[[ROM cartridge]]|image=<div style="white-space: nowrap; border: #dadada solid 1px;">[[File:SNES-Mod1-Console-Set.jpg|frameless|250px|The North American SNES ({{circa|1991}})]]<br />[[File:Nintendo-Super-Famicom-Set-FL.jpg|frameless|250px|A Japanese Super Famicom]]</div>|discontinued={{Video game release|JP|September 25, 2003<ref name="End" />|NA|1999<ref name=discdate>{{cite web|url=http://www.cnet.com/news/does-the-xbox-360s-lack-of-longevity-matter/|title=Does the Xbox 360's 'Lack of Longevity' Matter?|author=Don Reisinger|website=[[CNET]]|date=January 21, 2009|accessdate=October 23, 2015}}</ref>|EU|1998|BR|2003|KOR|April 1, 2003<ref>{{cite web |last1=Wolf |first1=Mark J. P. |title=The Routledge Companion to Media Technology and Obsolescence |url=https://books.google.com/books?id=oYZ-DwAAQBAJ&pg=PT856&lpg=PT856&dq=super+nintendo+discontinued+april+2003&source=bl&ots=nvCVJq3rPW&sig=ACfU3U2YjlMOLKzZ7IHotcvfy6hxD91eLA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiRtMaI2obkAhUCUa0KHe4ADSoQ6AEwF3oECAgQAQ#v=onepage&q=super%20nintendo%20discontinued%20april%202003&f=false |publisher=Routledge |accessdate=16 August 2019 |language=en |date=21 November 2018}}</ref>}}|lifespan=1990–2003<ref name="consolidatedsales">{{cite document | title=Consolidated Sales Transition by Region | publisher=Nintendo Co., Ltd. | url=https://www.nintendo.co.jp/ir/library/historical_data/pdf/consolidated_sales_e1509.pdf | access-date=October 25, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20180613134338/https://www.nintendo.co.jp/ir/library/historical_data/pdf/consolidated_sales_e1509.pdf|archive-date=June 13, 2018|url-status=live}}</ref>|generation=[[Fourth generation of video game consoles|Fourth generation]]|type=[[Home video game console]]|manufacturer=[[Nintendo]]|developer=[[Nintendo R&D2]]|aka=SNES<br />Super NES<br />{{Video game release|JP|Super Famicom|KOR|Super Comboy}}Super Nintendo|caption='''Top:''' North American ([[NTSC]]) SNES ({{circa|1991}})<br />'''Bottom:''' European ([[PAL]]) SNES, Japanese Super Famicom.<br /><small>Other variations are pictured under [[#Casing|Casing]] below</small>|topgame=* ''[[Super Mario World]]'' ([[Pack-in game|pack-in]])<br />(20.60 million)<ref name="nintendohistory1">{{cite web|url=http://www.edge-online.com/features/nintendo-years|title=The Nintendo Years: 1990|page=2|publisher=|date=June 25, 2007|accessdate=June 27, 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120820031228/http://www.edge-online.com/features/nintendo-years|archivedate=August 20, 2012}}</ref>
* ''[[Donkey Kong Country]]'' ([[Pack-in game|pack-in]]), 9 million<ref>[[#CITEREFKent2001|Kent (2001)]], p. 497. "By the end of the 16-bit generation, Nintendo would go on to sell 9 million
copies of Donkey Kong Country"</ref>{{Clear}}
* ''[[Super Mario Kart]]'' ([[Pack-in game|pack-in]]), 8 million<ref>{{cite web|url=http://top100.ign.com/2007/ign_top_game_23.html|title=IGN's Top 100 Games of All Time 2007|website=IGN|year=2007|access-date=January 2, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20120414133232/http://top100.ign.com/2007/ign_top_game_23.html|archive-date=April 14, 2012|url-status=dead}}</ref>
* ''[[Street Fighter II]]: The World Warrior'' (stand-alone), 6.3 million<ref name="capcomplatinum">{{cite web|url=http://www.capcom.co.jp/ir/english/business/million.html |title=Platinum Titles |publisher=[[Capcom]] |access-date=August 21, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110605002550/http://capcom.co.jp/ir/english/business/million.html |archive-date=June 5, 2011 |df= }}</ref>}}
Ang '''Super Nintendo Entertainment System''' ('''SNES'''), {{Refn|The acronym ''SNES'' can be pronounced by English speakers as a single word (compare "NATO") with various pronunciations, a string of letters (compare "IBM"), or as a hybrid (compare "JPEG"). In written English, the choice of [[A and an|indefinite article]] can be problematic due to these differences in pronunciation.<ref><!--See [[Wikipedia:Reliable sources/Noticeboard/Archive 1#"How do you pronounce SNES?"]] for discussion of this source.-->{{cite web |url=http://forums.nintendo.com/nintendo/board/message?board.id=legacy&message.id=309753&view=by_date_ascending&page=1 |title=Do you say NES or N-E-S? |work=Nintendo NSider Forums |access-date=September 23, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080505032911/http://forums.nintendo.com/nintendo/board/message?board.id=legacy&message.id=309753&view=by_date_ascending&page=1 |archive-date=May 5, 2008 |url-status=dead |df= }} Additional archived pages: <span class="plainlinks">[https://web.archive.org/web/20220611202816/http://forums.nintendo.com/nintendo/board/message?board.id=legacy&message.id=309753&view=by_date_ascending&page=7 2] [http://forums.nintendo.com/nintendo/board/message?board.id=legacy&message.id=309753&view=by_date_ascending&page=6 3] [http://forums.nintendo.com/nintendo/board/message?board.id=legacy&message.id=309753&view=by_date_ascending&page=4 4] [http://forums.nintendo.com/nintendo/board/message?board.id=legacy&message.id=309753&view=by_date_ascending&page=5 5] [http://forums.nintendo.com/nintendo/board/message?board.id=legacy&message.id=309753&view=by_date_ascending&page=10 8] [http://forums.nintendo.com/nintendo/board/message?board.id=legacy&message.id=309753&view=by_date_ascending&page=9 9] </span></ref><ref><!--See [[Wikipedia:Reliable sources/Noticeboard/Archive 1#"How do you pronounce SNES?"]] for discussion of this source.--> {{cite web |url=http://uk.gamespot.com/pages/unions/forums/show_msgs.php?topic_id=25234640&union_id=177 |title=Pronouncing NES & SNES |work=GameSpot forums |access-date=May 16, 2007 |archive-url=https://www.webcitation.org/65RQSpsfb?url=http://uk.gamespot.com/unions/177/forums/25234640 |url-status=dead |df= |archive-date=February 14, 2012 }}</ref>}} kilala rin bilang '''Super NES'''{{Refn|The abbreviation "Super NES" is printed in a label on the bottom of the console as the "Super NES Control Deck" and is commonly used in various Nintendo peripherals and literature related to the platform.}} o '''Super Nintendo''',{{Refn|While the use of "Super Nintendo" is common in colloquial speech and is officially called so by Nintendo of Europe,<ref>{{cite web |url=https://www.nintendo.co.uk/Corporate/Nintendo-History/Super-Nintendo/Super-Nintendo-627040.html |title=Super Nintendo |author=Nintendo of Europe |publisher=nintendo.co.uk |date=| accessdate=March 3, 2019}}</ref> Nintendo of America's official guidelines discourage it, preferring instead the abbreviations of "Super NES" or "SNES" in a formal context.<ref name=nintendoguide>{{cite web|url=http://folk.uio.no/sigurdkn/snes/snes_manual1.pdf|title=SNES Development Manual}}</ref>}} ay isang 16-bit home video game console na binuo ng [[Nintendo]] na pinakawalan noong 1990 sa Japan at [[Timog Korea|South Korea]], {{Fact|date=March 2019}} 1991 sa [[Hilagang Amerika|North America]], 1992 sa [[Europa]] at Australasia ([[Oceania]]), at 1993 sa [[Timog Amerika|South America]]. Sa Japan, ang system ay tinatawag na '''Super Famicom''' ('''SFC''').{{Refn|{{nihongo|'''Super Famicom'''|スーパーファミコン|Sūpā Famikon|officially adopting the abbreviated name of its predecessor, the [[Nintendo Entertainment System|Famicom]]|lead=yes}}}} Sa Timog Korea, kilala ito bilang '''Super Comboy'''{{Refn|슈퍼 컴보이 ''Syupeo Keomboi''}} at ipinamahagi ng Hyundai Electronics. Ang system ay pinakawalan sa [[Brazil]] noong 30 Agosto 1993,<ref>{{Cite magazine|magazine=Exame}}</ref> ng Playtronic. Bagaman ang bawat bersyon ay mahalagang pareho, ang ilang mga anyo ng rehiyonal na lockout ay pumipigil sa iba't ibang mga cartridge na magkatugma sa isa't isa.
Ang SNES ay pangalawang programmable home console, kasunod ng [[Nintendo Entertainment System]] (NES). Ipinakilala ng console ang mga advanced na graphics at mga kakayahan sa tunog kumpara sa iba pang mga system sa oras. Ang sistema ay dinisenyo upang mapaunlakan ang patuloy na pag-unlad ng isang iba't ibang mga chip ng pagpapahusay na isinama sa mga cartridge ng laro upang maging mapagkumpitensya sa susunod na henerasyon.
Ang SNES ay isang pandaigdigang tagumpay, na naging pinakamahusay na nagbebenta ng console ng 16-bit na panahon matapos ilunsad ang medyo huli at nahaharap sa matinding kumpetisyon mula sa [[Sega]]'s [[Sega Genesis|Genesis]] console sa North America at Europe. Sa pag-overlay ng 61.9 milyong yunit ng benta ng NES, ang SNES ay nanatiling tanyag na mabuti sa 32-bit na panahon, na may 49.1 milyong mga yunit na naibenta sa buong mundo sa oras na ito ay hindi na natapos sa 2003. Patuloy itong maging tanyag sa mga kolektor at [[Retrogaming|retro na manlalaro]], na may mga bagong laro sa [[Homebrew (Larong bidyo)|homebrew]] at ang mga naka-emote na mga rerelease ng Nintendo, tulad ng sa [[Virtual Console]], [[Super NES Classic Edition]], at Nintendo Switch Online.
== Pagganyak ==
Tulad ng NES bago ito, ang SNES ay nagpapanatili ng isang matagal na tagahanga ng tagahanga. Patuloy itong umunlad sa pangalawang kamay na merkado, emulators, at remakes. Ang SNES ay nagsagawa ng parehong landas ng pagbabagong-buhay bilang NES.
Ang mga proyekto ng emulation ay nagsimula sa paunang pagpapakawala ng VSMC noong 1994, at ang Super Pasofami ay naging unang nagtatrabaho SNES emulator noong 1996.<ref>{{cite web|url=https://books.google.com/books?id=GBXqCAAAQBAJ&pg=PA304&lpg=PA304&dq=pasofami&source=bl&ots=vdE8h38pvP&sig=y-lPGH6XIIHYORopyRbwC-eYeNo&hl=en&sa=X&ved=0CBwQ6AEwADgKahUKEwjMj5rN9tnIAhUCYiYKHROAChY#v=onepage&q=pasofami&f=false|title=I Am Error|work=google.com}}</ref> Sa panahong iyon, dalawang magkumpetensyang proyekto ng pagtulad - Snes96 at Snes97 - pinagsama upang mabuo ang [[Snes9x]].<ref name="snes9x-readme">(2007-05-01) Snes9x readme.txt v1.51. ''Snes9x''. Snes9x. Retrieved on July 3, 2007.</ref> Noong 1997, ang mga mahilig sa SNES ay nagsimulang magprograma ng isang emulator na nagngangalang ZSNES.<ref name="zsnes-games2">{{cite web|url=http://zsnes-docs.sourceforge.net/text/about.txt|title=ZSNES v1.51 Documentation|work=ZSNES|publisher=ZSNES|accessdate=July 16, 2007}}</ref> Noong 2004, Higan ay nagsimulang pag-unlad bilang bsnes, sa isang pagsisikap upang tularan ang sistema bilang malapit hangga't maaari.
Ang Nintendo of America ay tumagal ng parehong tindig laban sa pamamahagi ng mga file ng imahe ng SNES ROM at ang paggamit ng mga emulators tulad ng ginawa nito sa NES, iginiit na kinakatawan nila ang malalakas na piracy ng software.<ref>{{cite web|url=https://www.nintendo.com/corp/legal.jsp|title=Legal Information (Copyrights, Emulators, ROMs, etc.)|publisher=Nintendo of America|accessdate=June 14, 2007}}</ref> Ang mga tagapagtaguyod ng SNES emulation cite ay hindi na ipinagpaliban ang produksiyon ng SNES na bumubuo ng abandonware status, ang karapatan ng may-ari ng kani-kanilang laro upang makagawa ng isang personal na backup sa pamamagitan ng mga aparato tulad ng Retrode, paglilipat ng puwang para sa pribadong paggamit, ang pagnanais na bumuo ng mga homebrew laro para sa system, ang kahinaan ng mga cartridges at console ng SNES ROM, at ang kakulangan ng ilang mga banyagang import. Dinisenyo ng Nintendo ang isang sistema ng pagbuo ng hobbyist para sa Super NES, ngunit hindi ito pinakawalan.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Electronic Gaming Monthly]]}}</ref>
Ang emulation ng Super NES ay magagamit din sa mga platform tulad ng [[Android]],<ref>{{Cite magazine|magazine=PCWorld}}</ref> at [[iOS]],<ref name="Cite magazine|magazine=Wired">{{Cite magazine|magazine=Wired}}</ref><ref name="Cite magazine|magazine=Wired"/> ang linya ng [[Nintendo DS]],<ref>{{cite web|url=http://nintendo-ds.dcemu.co.uk/|title=Emulators for DS – Snes|work=DS News|publisher=DCEmu|accessdate=September 9, 2007}} Emulators listed include SnesDS, SNEmulDS, and SnezziDS</ref> ang Gizmondo,<ref>{{cite web|url=http://ngage.dcemu.co.uk/|title=Gizmondo Section – Snes|work=Alternative Handheld Emulation|publisher=DCEmu|accessdate=September 9, 2007}} Emulators listed include GizSnes.</ref> ang Dingoo at ang GP2X ng GamePark Holdings,<ref>{{cite web|url=http://gp2x-emulation.dcemu.co.uk/|title=Emulators for GP2x – Super Nintendo|work=GP2x News|publisher=DCEmu|accessdate=September 9, 2007}} Emulators listed include PocketSnes, SnesGP2X, SquidgeSnes, and SquidgeSnes Hack.</ref> pati na rin ang mga PDA.<ref>{{cite web|url=http://www.smartphonemag.com/cms/blogs/3/1939|title=The definitive guide to playing SNES games on Windows Mobile (and Symbian)|author=Werner Ruotsalainen|date=May 10, 2007|work=Expert Blogs|publisher=Smartphone & Pocket PC Magazine|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120111131030/http://www.smartphonemag.com/cms/blogs/3/1939|archive-date=January 11, 2012|access-date=February 12, 2009}} Emulators listed include MorphGear, Snes9xJ4u, Snes9xPPC, and many [[Fork (software development)|forks]] of PocketSNES.</ref> Habang ang mga indibidwal na mga laro ay isinama sa mga emulators sa ilang mga GameCube disc, ang serbisyo ng Virtual Console ng Nintendo para sa [[Wii]] ay minarkahan ang pagpapakilala ng opisyal na pagpaparusa ng pangkalahatang pagdudulot ng SNES.
Ang isang nakatuong mini-console, ang [[Super NES Classic Edition]], ay inilabas noong Setyembre 2017 pagkatapos ng [[NES Classic Edition]]. Ang sistema na nakabatay sa emulasyon, na kung saan ay naka-modelo ayon sa North American at European na mga bersyon ng SNES sa kani-kanilang mga rehiyon, ay kasama ang dalawang mga tagapamahala ng estilo ng SNES at pinapuno ng 21 na laro, kabilang ang dati nang hindi nabigyan ng ''[[Star Fox 2]]''.<ref>{{cite web|url=http://www.kotaku.co.uk/2017/06/26/yes-the-super-nintendo-mini-is-actually-happening-and-itll-feature-star-fox-2|title=Nintendo Announces SNES Mini, and it'll Include Star Fox 2|website=Kotaku UK}}</ref>
== Pamana ==
Humigit-kumulang 49.1 milyong mga Super NES console ay naibenta sa buong mundo, na may 23.35 milyun-milyong mga yunit na ibinebenta sa Amerika at 17.17 milyon sa Japan. Bagaman hindi ito maaaring ulitin ang tagumpay ng NES, na nagbebenta ng 61.91 milyong mga yunit sa buong mundo, ang SNES ay ang pinakamahusay na nagbebenta ng console ng panahon nito.
Noong 2007, pinangalanan ng GameTrailer na ang SNES bilang pangalawang pinakamahusay na console sa lahat ng oras sa kanilang listahan ng nangungunang sampung console na "iniwan ang kanilang marka sa kasaysayan ng gaming", binabanggit ang mga graphics, tunog, at library ng mga nangungunang kalidad na mga laro.<ref>{{cite video|date=April 19, 2007|title=Top Ten Consoles|url=https://www.youtube.com/watch?v=JlNbK7S2shg|format=Flash video|publisher=GameTrailers|accessdate=September 14, 2017|time=9:00}}</ref> Noong 2015, pinangalanan din nila ito ang pinakamahusay na Nintendo console sa lahat ng oras, na sinasabi, "Ang listahan ng mga laro na minamahal namin mula sa console na ito ay ganap na napatay ang anumang iba pang mga roster mula sa Big N."<ref>{{cite video|date=March 28, 2015|title=Top Ten Nintendo Systems|url=http://www.gametrailers.com/videos/slu4pc/gt-countdown-top-ten-nintendo-systems|format=Flash video|publisher=Gametrailers|accessdate=March 29, 2015|time=10:48}}</ref> kolumnista ng teknolohiya na si Don Reisinger ay nagproklama ng "Ang SNES ang pinakadakilang console ng lahat ng oras" noong Enero 2008, na binabanggit ang kalidad ng mga laro at ang dramatikong pagpapabuti ng console sa kanyang hinalinhan;<ref>{{cite web|url=http://news.cnet.com/8301-13506_3-9858188-17.html|title=The SNES is the greatest console of all time|first=Don|last=Reisinger|date=January 25, 2008|publisher=CNET Blog Network|accessdate=October 24, 2010|archive-date=Pebrero 14, 2012|archive-url=https://www.webcitation.org/65RWCLo8t?url=http://news.cnet.com/8301-13506_3-9858188-17.html|url-status=dead}}</ref> kapwa kolumnista ng teknolohiya na si Will Greenwald ay sumagot nang may higit pang naansa view, na binibigyan ang mga nangungunang marka ng SNES sa kanyang puso, ang NES gamit ang kanyang ulo, at ang PlayStation (para sa kanyang controller) gamit ang kanyang mga kamay.<ref>{{cite web|url=http://news.cnet.com/8301-17938_105-9858826-1.html|title=The greatest game console of all time?|first=Will|last=Greenwald|date=January 28, 2008|publisher=CNET Blog Network|accessdate=October 24, 2010|archive-date=Pebrero 14, 2012|archive-url=https://www.webcitation.org/65RWDCVfg?url=http://news.cnet.com/8301-17938_105-9858826-1.html|url-status=dead}}</ref> Nagbigay din ang GamingExcellence ng SNES ng unang lugar noong 2008, na idineklara nito na "simpleng ang walang tiyak na oras na sistemang nilikha" na may maraming mga laro na tumatayo sa pagsubok ng oras at binabanggit ang pagbabago nito sa disenyo ng kontrol, graphics kakayahan, at pag-uugali sa laro.<ref>{{cite web|url=http://www.gamingexcellence.com/features/15.shtml?page=4|title=The Top Ten Consoles of All Time|first=Andrew|last=Sztein|date=March 28, 2008|publisher=GamingExcellence|accessdate=October 24, 2010|archive-date=Mayo 10, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120510210711/http://www.gamingexcellence.com/features/15.shtml?page=4|url-status=dead}}</ref> Kasabay nito, na-rate ito ng GameDaily na 5th ng 10 pinakadakilang mga console para sa mga graphics, audio, Controllers, at mga laro.<ref>{{cite web|url=http://www.gamedaily.com/articles/galleries/top-10-greatest-consoles/?page=6|title=Top 10 Greatest Consoles|first=Chris|last=Buffa|date=March 5, 2008|publisher=GameDaily|accessdate=October 24, 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080309153306/http://www.gamedaily.com/articles/galleries/top-10-greatest-consoles/?page=6|archivedate=March 9, 2008}}</ref> Noong 2009, pinangalanan ng [[IGN]] na Super Nintendo Entertainment System ang ika-apat na pinakamahusay na video game console, na pinapupunta ang audio at bilang ng mga larong AAA.<ref name="IGN-top-25">{{cite web|url=http://www.ign.com/top-25-consoles/4.html|title=Top 25 Videogame Consoles of All Time|website=IGN|date=September 4, 2009|access-date=October 24, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100304153903/http://www.ign.com/top-25-consoles/4.html|archive-date=March 4, 2010|url-status=dead}}</ref>
== Mga Tala ==
{{Notelist}}
== Mga Sanggunian ==
{{Reflist|30em}}
[[Kategorya:Super Nintendo Entertainment System|*]]
[[Kategorya:Nintendo]]
phuyp1ckiacud8ikq5g00v2cs2f5tdw
Tally Hall
0
297109
1959503
1897096
2022-07-31T01:57:00Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox musical artist|<!-- See Wikipedia:WikiProject Musicians -->|Name=Tally Hall|image=Tallyhall jzr.jpg|caption=Tally Hall noong 2006.|Background=group_or_band|Alias=|Origin=[[Ann Arbor, Michigan]], U.S.|Genre={{flatlist|
* [[Alternative rock]]
* [[indie pop]]
* [[progressive pop]]
* [[power pop]]
}}|Years_active=2002–2020 (on hiatus, may produce another album in late 2020)|Label=Quack!, [[Atlantic Records|Atlantic]]|Associated_acts=Casey Shea, Nellie McKay, Bora Karaca, Miracle Musical|website={{URL|tallyhall.com}}|Current_members=* [[Rob Cantor]]
* Zubin Sedghi
* Joe Hawley
* Ross Federman
* [[Andrew Horowitz]]|Past_members=* Steve Gallagher}} Ang '''Tally Hall''' ay isang American rock band na nabuo noong Disyembre 2002 at nakabase sa [[Ann Arbor, Michigan]]. Ang banda ay may medyo makabuluhang kulto na sumusunod, at kilala para sa pagtaas ng melodies at kakaibang lyrics. Ginamit ng mga miyembro ang paglalarawan ng kanilang istilo ng musika bilang "wonky rock," kalaunan ay binago sa "fabloo," sa isang pagsisikap na hindi hayaan ang kanilang musika ay tinukoy ng anumang partikular na genre.<ref>[http://www.mtv.com/news/yhif/tally_hall/ MTV interview with Tally Hall], where Cantor described the band's dropping of the "wonky rock" genre in favor of a less-restrictive title.</ref>
Ang Tally Hall ay may limang miyembro, nakikilala sa pamamagitan ng kulay ng kanilang mga [[kurbata]]: vocalist at gitarista na si [[Rob Cantor]] (dilaw), drummer na si Ross Federman (kulay-abo), bokalista at gitarista na si Joe Hawley (pula), bokalista at keyboardista na si Andrew Horowitz (berde), at bokalista at bassist na si Zubin Sedghi (asul).
Minsan sa ilalim ng label ng Atlantic Records, si Tally Hall ay muli, nag-sign in sa indie label na Quack! Media,<ref name="Good & Evil Release Date and Quack Switch4">[http://www.tallyhall.com/news.php Tally Hall announced the release date of Good & Evil under Quack] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100421233859/http://www.tallyhall.com/news.php|date=April 21, 2010}}</ref> na dating tumulong sa pananalapi at pambansang pamamahagi ng kanilang debut studio album, ''[[Marvin's Marvelous Mechanical Museum]]''. Inilabas nila ang kanilang pangalawang album, ''Good & Evil'', noong 21 Hunyo 2011.<ref>{{cite web|url=https://itunes.apple.com/us/album/good-evil/id435538541|title=Good & Evil by Tally Hall on Apple Music|website=Itunes.apple.com|date=|accessdate=2020-04-11}}</ref>
Nagbigay din si Tally Hall ng mga tinig at musika para sa lahat ng mga kanta sa ''Happy Monster Band'', isang serye sa telebisyon ng mga bata na naipalabas sa Playhouse Disney.
== Kasaysayan ==
=== Mga unang taon ===
Si Horowitz, ang nag-iisang miyembro na hindi nagmula sa Michigan, ay nagsimulang magsulat ng mga kanta nang siya ay walong taong gulang, at kalaunan ay nagtungo sa [[Unibersidad ng Michigan|University of Michigan]] upang pag-aralan ang komposisyon. Doon niya nakilala si Cantor, na parehong nag-aral ng high school kasama si Sedghi at sumali sa pangkat ng paggawa ng pelikula ni Hawley. Nang ang orihinal na tambol ng drum ni Tally Hall na si Steve Gallagher, ay umalis sa banda noong 2004, hinikayat nila si Federman, na nagtungo sa high school kasama si Hawley.
Ang pangalang "Tally Hall" ay nagmula sa paggamit nito bilang pangalan ng isang panloob na plaza sa pamimili sa Orchard Lake Road sa [[Farmington Hills, Michigan]] . [[Marvin's Marvelous Mechanical Museum (arcade)|Marvin's Marvelous Mechanical Museum]], ang arcade na ang pangalan ay nagbabahagi ng pamagat ng kanilang debut album, ay nananatili roon, kahit na binago ng mga sentro ng pamilihan ang mga pangalan.
Noong 2005, inilabas ng banda ang kanilang debut studio album, ''[[Marvin's Marvelous Mechanical Museum]]''. Nag-ambag ng mga string ng album ng Violinist na si Jeremy Kittel.
Ang banda ay nakatanggap ng pambansang pansin ng media, na ginagampanan ang kanilang awit na "Good Day" sa ''The Late Late Show with Craig Ferguson'' noong 2 Agosto 2006, pati na rin lumilitaw sa segment ng MTV na ''You Hear It First'' noong Setyembre 2006.<ref name="MTV.com2">{{cite web|url=http://www.mtv.com/news/yhif/tally_hall/|title=Article about Tally Hall, including video clip of band's segment that was featured on MTV|website=Mtv.com|date=March 9, 2006|accessdate=May 22, 2013}}</ref> Ang banda ay lumitaw sa 2007 South ng Southwest Music Festival. Noong 3 Agosto 2008, si Tally Hall ay isang performer sa entablado ng BMI sa [[Lollapalooza]].
Ang Tally Hall ay inanyayahan pabalik ng ''The Late Late Show with Craig Ferguson'' noong 16 Setyembre 2008, upang makatulong na maisulong ang paglulunsad ng ''Tally Hall's'' ''Internet Show.'' Ginawa nila ang "Welcome to Tally Hall" sa mga bagong donated black vests sa tuktok ng kanilang tradisyunal na kulay na kurbatang, puting kamiseta, at itim na pantalon.<ref name="LateLateShow22">{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=E2YAYZiBvvw|title=Performance of "Welcome To Tally Hall" on The Late, Late Show (9/16/08)|publisher=[[YouTube]]|date=September 22, 2008|accessdate=May 22, 2013}}</ref>
Ang banda ay nagtrabaho sa maraming mga proyekto matapos ang pagkumpleto ng ''Marvelous Mechanical Museum'' ''Marvin'', kasama na ang takip ng awiting "Smile Like You Mean It" ng [[The Killers]] para sa ikaanim na soundtrack ng ''Music from the OC: Mix 6''.
Muling pinakawalan ng banda ang ''Marvin's Marvelous Mechanical Museum'' noong 1 Abril 2008, kasama ang kanilang bagong record label, Atlantic Records matapos ang ilang muling pagtatala at muling paghahalo.
=== Paglalakbay at ''Good & Evil'' ===
Noong 9 Setyembre 2009, Hidden in the Sand (HITS), isang kilalang site ng tagahanga ng Tally Hall, sinira ang balita na ilalabas ng Tally Hall ang isang pakikipagtulungan na kanta, na nagtatampok kay [[Nellie McKay]], na ilalabas bilang isang libreng pag-download mula sa mp3. walmart.com nang bumili ang mga kostumer ng [[Walmart]] ng isang librong tinatawag na ''[[The Magician's Elephant]]'' by [[Kate DiCamillo]].<ref>[http://www.hiddeninthesand.com/blogs/2009/09/tally-halls-collaborative-new-song-for-a-book HITS]</ref> Ang libro ay magagamit para sa pagbili nang mas maaga sa araw na iyon. Sa parehong araw, iniulat ng HITS ang pamagat ng kanta, "Light & Night", kasama ang isang maikling audio clip nito sa isa pang pag-update.<ref>{{cite web|author=Coz|url=http://www.hiddeninthesand.com/blogs/2009/09/new-song-light-and-night-sample|title=New Song: Light and Night (Sample)|website=Hiddeninthesand.com|date=2009-09-09|accessdate=2020-04-11}}</ref>
Sa kanilang 2010 Marso na paglalakbay kasama si [[Jukebox the Ghost]] at [[Skybox]], iniulat na si Joe Hawley ay hindi inaasahang na-back out sa paglilibot. Si Hawley ay napalitan kay Casey Shea, na nagsuot ng itim na kurbatang. Noong 25 Marso 2011, inihayag ng banda na ang lahat ng limang mga orihinal na miyembro ng banda ay magkasama pa rin.<ref>{{cite web|url=http://www.tallyhall.com/news.php|title=Welcome To Tally Hall - News|website=Web.archive.org|date=|accessdate=2020-04-11|archive-date=2010-04-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20100421233859/http://www.tallyhall.com/news.php|url-status=bot: unknown}}</ref>
Ang banda ay pinamamahalaan ng The Hornblow Group, na namamahala din sa [[They Might Be Giants]], [[OK Go]], at [[Oppenheimer (banda)|Oppenheimer]], hanggang sa 2010, nang binago ng Tally Hall ang pamamahala sa Stiletto Entertainment, na namamahala sa [[Barry Manilow]], bilang karagdagan sa maraming iba pang mga solo na kilos sa pagganap.<ref name="HITSmgmtFormspring2">{{cite web|url=http://www.formspring.me/hiddeninthesand/q/773962363|title=Do we know when Tally Hall switched to Stiletto Entertainment? How did you find out?|website=Formspring.me|date=July 7, 2010|accessdate=May 22, 2013}}</ref><ref name="StilettoEntertainment2">{{cite web|url=http://www.stilettoentertainment.com/|title=Stiletto Entertainment webpage|website=Stilettoentertainment.com|date=|accessdate=May 22, 2013}}</ref>
Sa pagpapakawala ng ''[[Good & Evil]]'', bumalik si Tally Hall sa kanilang orihinal na label, Quack!Media.<ref name="Good & Evil Release Date and Quack Switch4"/>
Matapos mailabas ang ''Good & Evil'', ang banda ay naging hindi aktibo, at ang lahat ng mga miyembro nito ay nagpatuloy sa higit pa o mas kaunting independiyenteng mga pagsusumikap. Bilang ng 2020, ang banda ay nasa isang walang katiyakan hiatus.
=== Post-''Good & Evil'' ===
Si Horowitz, sa ilalim ng moniker na "edu", ay naglabas ng isang solo album na tinatawag na mga ''sketsa'' noong 2012. Siya rin ay kasangkot sa paggawa at piano sa Pag-ibig ni [[John Legend]]'s ''[[Love in the Future]]''.
Si Hawley ay bumalik sa paaralan, ngunit naglabas ng isang album, ''[[Hawaii: Part II]]'', bilang bahagi ng kanyang proyekto sa pang-musika ミラクルミュージカル (Miracle Musical). Nakipagtulungan siya sa mga miyembro ng Tally Hall na si Sedghi, Federman, at Cantor sa album. Kalaunan ay pinakawalan ni Hawley ang ''Hawaii: Part II: Part ii'', isang pagsasama-sama ng mga outtakes, demo, at instrumento ng orihinal na album, pati na rin ang ''Hawaii Partii'', isang koleksyon ng mga kanta mula sa larong ''Labyrinth'', batay sa video ng musika para sa ''Hawaii: Part II'' awit ng parehong pangalan. Ang track na may pamagat na ''Labyrinth'' (na kilala rin bilang ''See How I Circle'') ay nagtampok ng isang pakikipagtulungan sa pop singer na si [[Charlene Kaye]].<ref>[https://www.hiddeninthesand.com/wiki/index.php?title=Labyrinth Hidden in the sand]</ref><ref>[https://www.albumoftheyear.org/user/kristinaxvasa/album/124336-hawaii-part-ii/ 2019 album of the year]</ref><ref>[https://writetheworld.com/groups/1/shared/133617/version/257192 Hawaii II review]</ref><ref>[https://www.last.fm/music/Miracle+Musical/_/Labyrinth Last FM]</ref>
Si Federman ay gumawa ng paminsan-minsang pagpapakita bilang tagagawa, percussionist, at [[Disk Jockey|DJ]] kasama ang pangalan na "Mr. F", bagaman ang pangunahing pangunahing pokus ay ang paaralan. Nagtapos siya mula sa [[Unibersidad ng Michigan|University of Michigan]] na may 4.0 science GPA, at kamakailan lamang ay nagtapos sa [[Pamantasang Yale|Yale University]] na may Ph. D sa Immunology.<ref>{{cite web|url=https://www.instagram.com/p/BxsiCuoBz-h/|title=Ross Federman on Instagram: "I’ll take their word for it..."|website=Instagram.com|language=en|access-date=2019-05-27}}</ref>
Si Sedghi, bukod sa paglitaw sa ''Hawaii: Part II'', ay simpleng nanatili sa paaralan.<ref>{{cite web|url=http://www.hiddeninthesand.com/faq|title=FAQs|website=Hiddeninthesand.com|date=|accessdate=2020-04-11}}</ref> Bilang ng 2020, sinabi ni Horowitz sa kanyang Instagram livestream na Keep Up the Good Work:
<blockquote>So Zubin, correct me if I'm wrong, but he's on the frontline right now, working at a hospital. Well, last we heard, he was like, he was quarantined for, he couldn't... they thought he might be sick, so he was in [quarantine] for two weeks, then he went back to work in the hospital, and, as far as I know, he's working.<ref>{{Citation|title=Keep Up The Good Work Episode 1: Ross Federman|url=https://www.youtube.com/watch?v=7R4l2u_qYjM|language=en|access-date=2020-06-16}}</ref></blockquote>
Inilabas ni Cantor ang kanyang solo album, ''Not a Trampolin'', noong 14 Abril 2014.<ref>{{cite web|url=http://robcantormusic.bandcamp.com/album/not-a-trampoline|title=NOT A TRAMPOLINE | Rob Cantor|website=Robcantormusic.bandcamp.com|date=2020-04-01|accessdate=2020-04-11}}</ref> Bilang karagdagan, siya ay ginawa ng ilang mga [[viral video]] sa [[YouTube]], kabilang ang "SHIA LABEOUF" at "29 Celebrity Impression, 1 Original Song - Rob Cantor". Nag-record din siya ng mga kanta para sa Disney Junior Musical Nursery Rhymes.
Noong 2015 Ang pahina ng Tally Hall's [[Bandcamp]] page ay na-update kasama ang isang demo ng LP na may pamagat na "Admittedly Incomplete Demos", Bilang pagtukoy sa kanilang naunang "Complete Demos". Kasama sa LP na ito ang mga demo para sa mga kanta mula sa Good & Evil pati na rin ang mga demo para sa mga hindi awtomatikong kanta, live performances, at mga bersyon ng studio tulad ng Just A Friend at The Minstrel Boy.
Noong kalagitnaan ng 2016, inihayag ni Joe Hawley ang isang comedy na hip-hop album na si ''Joe Hawley Joe Hawley'', na pinakawalan Oktubre ng taong iyon. Noong 2019, ang ''γɘlwɒH ɘoႱ γɘlwɒH ɘoႱ'', isang baligtad na bersyon ng album, ay pinakawalan. Ito ay dahil sa malaking halaga ng sampling na ginamit niya, at upang maiwasan ang copyright.
Noong 2018, pinakawalan ni Horowitz ang mga bersyon ng studio ng mga komposisyon ng piano na isinulat noong 2003 para sa album ''etudes.''
Noong Abril 2019, inilabas ni Horowitz ang mga bersyon ng studio ng mga komposisyon ng piano na isinulat noong 2005 habang siya ay isang mag-aaral sa unibersidad ng Michigan para sa album etudes II.
Noong Agosto 2019, pinakawalan ng banda ang kanilang nai-archive na takip ng Biz Markie's "Just a Friend", na orihinal na natagpuan lamang sa kanilang album na "Admittedly Incomplete Demos".
Noong Mayo 2020, sinimulan ni Horowitz ang isang lingguhang serye ng livestream na [[Instagram]] na pinamagatang Keep Up The Good Work, kung saan mayroon siyang isa o dalawang panauhin sa bawat stream. Ang ilan sa mga panauhin na ito ay kasama ang mga kapwa miyembro na sina Federman<ref>{{Citation|title=Keep Up The Good Work Episode 1: Ross Federman|url=https://www.youtube.com/watch?v=7R4l2u_qYjM|language=en|access-date=2020-06-28}}</ref> at Sedghi.<ref>{{Citation|title=Keep Up The Good Work Episode 6: Zubin Sedghi and Tyler James Bellinger|url=https://www.youtube.com/watch?v=0DZUQn44EMU|language=en|access-date=2020-06-28}}</ref>
Noong Enero 2021, inihayag na ang Needlejuice Records ay muling maglalabas ng kanilang dalawang studio album sa vinyl, CD, at cassette.
== Mga Video ==
Bilang karagdagan sa musika, ang banda ay lumikha din ng maraming mga pelikula. Kasama sa mga pelikulang ito ang parehong mga video sa musika at nakakatawa skits. Ang pinakamahusay na kilala sa mga video na ito ay ang music video para sa "Banana Man", na nagresulta sa makabuluhang publisidad sa mga online na gumagamit na bumibisita sa website na Albino Blacksheep, kasama ang "The Bidding", isa pang tanyag na pamagat ng grupo.
Kaugnay ng kanilang solong "Good Day", na inilabas noong 26 Pebrero 2008, naglabas ang banda ng isang music video para sa kanta sa [[YouTube]] .
Noong Agosto 2008, ang banda ay nagsagawa ng tatlong-song live na set ng video para sa LiveDaily Sessions, kasama na ang mga awiting "Good Day", "Be Born", at "Greener",<ref name="LiveDailySessions2">{{cite web|url=http://www.livedaily.com/sessions/29.html|title=Tally Hall: Exclusive Video Performance At LiveDaily Sessions >> Exclusive Performance From LiveDaily Sessions >> LiveDaily|website=Web.archive.org|date=2008-08-29|accessdate=2020-04-11|archive-date=2008-08-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20080829194814/http://www.livedaily.com/sessions/29.html|url-status=bot: unknown}}</ref> na pinasinimulan noong 28 Agosto 2008. Ilang beses silang lumitaw sa Fearless Music, naglalaro ng mga kanta tulad ng "Be Born", "Ruler of Everything", "Misery Fell", "Good Day", at "Banana Man". Ang mga pag-record na ito ay matatagpuan sa YouTube.
Noong Hulyo 2014, naglabas ang isang miyembro ng banda na si Rob Cantor ng isang video na kung saan ay tila gumanap siya ng kanyang kanta na "Perfect" sa pamamagitan ng pag-awit ng mga impression sa 29 na kilalang tao. Sa video, si Cantor ay sinamahan ng isa pang miyembro ng banda na si Andrew Horowitz, sa piano at pag-back ng mga tinig. Ang video ay nakatanggap ng higit sa 7,000,000 mga hit sa loob ng 10 araw. Pagkaraan ng ilang sandali, ipinahayag ni Cantor ang video na maging isang masalimuot na pakikipagsapalaran.<ref>{{cite web|author=|url=http://jezebel.com/singer-behind-29-celebrity-voices-hoax-explains-why-he-1602845053|title=Singer Behind '29 Celebrity Voices' Hoax Explains Why He Did It|website=Jezebel.com|date=|accessdate=2020-04-11}}</ref>
=== ''Tally Hall's Internet Show'' at music videos ===
Ang pagkuha sa isang mas malaking papel sa loob ng portfolio ng video ng banda ay ang sampung bahagi bi-lingguhan na iba't ibang lingguhan-palabas na serye ng ''Tally Hall's Internet Show'' (ITO), na nag-debut noong 15 Setyembre 2008. Ang bawat yugto ay tumakbo ng 10 minuto ang haba at nai-post sa kanilang website. Pangunahing kasama ang nilalaman ng mga komedya ng sket at music video.
Sa pagpapalabas ng ''Tally Hall ng Internet Show'' noong Setyembre 2008, naging malinaw na maraming mga music video ang ilalabas sa loob ng Internet Show. "Good Day" ay ang unang music video na makikita sa episode ng isa. Ang iba pang mga video sa musika ay kinabibilangan ng "Dream", "Greener", "Hidden in the Sand", "Ruler of Everything", "Taken for a Ride", "The Whole World and You", "Two Wuv", at "Welcome to Tally Hall ". Ang isang kanta mula sa kanilang pangalawang album na "Turn the Lights Off", ay mayroon ding isang music video. Ang music video para sa kanilang kanta na "&" ay pinabayaan bago ito ilabas.<ref>{{cite web|title=&|url=https://www.facebook.com/pg/TallyHall/photos/?tab=album&album_id=10150358134649849|website=Facebook.com}}</ref>
==== Listahan ng Episode ====
# Good Day (15 Setyembre 2008) - 9:24
# Death Request (29 Setyembre 2008) - 11:35
# Taken for a Ride (13 Oktubre 2008) - 9:17
# Welcome to Tally Hall (27 Oktubre 2008) - 11:37
# Who Cares (10 Nobyembre 2008) - 9:24
# Two Wuv (24 Nobyembre 2008) - 10:31
# Fifteen Seconds of Bora (8 Disyembre 2008) - 9:08
# The Whold World and You (22 Disyembre 2008) - 11:06
# Potato vs. Spoon (5 Enero 2009) - 8:32
# Good Night (19 Enero 2009) - 10:53
== Mga kasapi ng banda ==
=== Mga kasalukuyang kasapi ===
* [[Rob Cantor|Robert Howard Cantor]] (dilaw na kurbatang) - gitara at tinig
* Ross Steven Federman (grey tie) - mga tambol
* Joseph Robert Hawley (pulang kurbatang) - gitara at boses
* [[Andrew Horowitz|Andrew David Horowitz]] (berdeng kurbatang) - mga keyboard at vocals
* Zubin Sedghi (asul na kurbatang) - bass at tinig
=== Karagdagang mga miyembro ng paglilibot ===
* Casey Shea (itim na itali) - gitara at boses (Marso 2010)
* Bora Karaca (orange tie) - keyboard, accordion, whistles, acoustic guitar (Magandang & Evil Tour, Tag-init 2011)
=== Mga nakaraang miyembro ===
* Steven Horatio Gallagher (grey tie) - Mga Drums
== Discography ==
=== Mga album sa studio ===
* ''[[Marvin's Marvelous Mechanical Museum]]'' (2005) (Quack! Media) (Muling inilabas noong 2008 sa Atlantic Records)
* ''[[Good & Evil]]'' (2011) (Quack! Media)
=== EPs ===
* ''Partyboobytrap'' (2003) (Independent)
* ''[[The Pingry EP]]'' (2005) (Independent)
=== Mga album ng pagsasama ===
* ''[[Complete Demos]]'' (2004) (Independent)
* ''[[Admittedly Incomplete Demos]]'' (2015) (Independent)
=== Singles ===
* "Good Day" (2008) (Atlantic Records)
* "Light & Night" <small>(featuring Nellie McKay)</small> (2009) (N/A)
* "You & Me" (2011) (Quack!Media)
* "&" (2011) (Quack!Media)
* "Just a Friend "(Biz Markie Cover) (2019)
== Sa ibang media ==
* Si Vaughn English, isang hindi matagumpay na paligsahan sa 2009 na panahon ng [[American Idol]], na-audition sa pamamagitan ng pag-awit ng kanta ni Tally Hall, "Banana Man." Ang kontestant ay nagbihis ng isang dilaw na suit sa panahon ng pag-audition.<ref name="Vaughn2">{{cite web|url=http://www.hiddeninthesand.com/gallery/v/video/vaughnEnglish_mandi.AVI.html|title=Vaughn English singing Banana Man on American Idol|website=Hiddeninthesand.com|date=|accessdate=May 22, 2013|archive-date=Marso 13, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120313145159/http://www.hiddeninthesand.com/gallery/v/video/vaughnEnglish_mandi.AVI.html|url-status=dead}}</ref>
* Sinulat at isinagawa ni Tally Hall ang bawat kanta na itinampok sa maikling serye ng Playhouse Disney na ''Happy Monster Band''.
* Ang "Good Day" at "Hidden in the Sand" ng Tally Hall ay itinampok sa seryeng telebisyon na ''The OC'', at kasunod ang album ng soundtrack na ''Music from the OC: Mix 6''. Nagpunta si Tally Hall upang magrekord ng isang takip ng [[The Killers]]' "Smile Like You Mean It" para sa palabas.
* Ang awit na "The Whole World and You" ay naririnig sa isang komersyal para sa Crayola's 3D Sidewalk Chalk.<ref name="YouTube.com2">{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=OCajbOKxHEY|title=Crayola commercial featuring Tally Hall's "The Whole World and You"|publisher=[[YouTube]]|accessdate=May 22, 2013}}</ref>
* Ang "Banana Man" ni Tally Hall ay itinampok sa ''The Real World: Key West''.
* Ang "Mucka Blucka" ni Tally Hall ay ginamit sa ika-4 na panahon ng premiere ng ''The Good Wife''.
* Isang Simlish na bersyon ng kanta na "Magandang Araw" ay itinampok sa ''The Sims 2''.<ref>{{cite web|url=https://uk.ign.com/articles/2008/08/07/sims-2-apartment-life-soundtrack|title="The Sims 2 Apartment Life Soundtrack"|author=|website=Uk.ign.com|accessdate=December 19, 2018}}</ref>
* Ang 2019 first-person game na tagabaril ng ''Borderlands 3'' ay naglalaman ng mga sanggunian sa Tally Hall, tulad ng isang linya mula sa "Spring and a Storm"<ref>{{cite web|title=Tally Hall reference in Borderlands|url=https://www.youtube.com/watch?time_continue=11&v=XOn-K1-R8Kc&feature=emb_title|publisher=[[YouTube]]}}</ref> at isang linya mula sa "Ruler of Everything".<ref>{{cite web|title=Ruler of Everything|url=https://twitter.com/Cag3yy/status/1173307733724008448|website=Twitter.com}}</ref>
== Mga Sanggunian ==
<references />
== Mga panlabas na link ==
{{Commons category|Tally Hall (band)}}
*{{Official website|http://www.tallyhall.com/}}
{{Authority control}}
{{DEFAULTSORT:Tally Hall}}
[[Kategorya:Tally Hall| ]]
[[Kategorya:Mga banda mula sa Estados Unidos]]
[[Kategorya:Musika ng Michigan]]
3llhx44ym9rnd9tsu50g76acouzdmcp
Take Me Out (awit)
0
298775
1959493
1779689
2022-07-31T01:37:59Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox single|Name=Take Me Out|Artist=[[Franz Ferdinand (banda)|Franz Ferdinand]]|Album=[[Franz Ferdinand (album)|Franz Ferdinand]]|B-side={{flatlist|
* "Truck Stop"
* "All for You, Sophia"
* "Words So Leisured"
* Remixes
}}|Released={{Start date|2004|01|12}}|Format={{flatlist|
* 7-inch
* 12-inch
* [[CD]]
* [[DVD]]
}}|Genre={{flatlist|
* [[Post-punk revival]]<ref>{{Cite web |url=https://nymag.com/nymetro/travel/features/winter/2005/14792/index1.html |title=The Follow-Your-Bliss List |date=14 October 2005 |website=[[New York (magazine)|New York]] |access-date=30 March 2020}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.clevescene.com/scene-and-heard/archives/2017/03/01/scottish-rockers-franz-ferdinand-to-play-house-of-blues-in-may |title=Scottish Rockers Franz Ferdinand to Play House of Blues in May |last=Niesel |first=Jeff |date=1 March 2017 |website=[[Cleveland Scene]] |access-date=30 March 2020}}</ref>
* [[indie rock]]<ref>{{cite web|url=https://www.columbusunderground.com/photos-franz-ferdinand-at-the-newport-music-hall-me1|title=Photos: Franz Ferdinand at The Newport Music Hall|last=Ellis|first=Matt|date=29 May 2017|website=[[Columbus, Ohio#Media|Columbus Underground]]|access-date=6 November 2019}}</ref>
* [[dance-rock]]<ref>{{cite web|url=https://www.spin.com/2013/09/daft-punk-franz-ferdinand-take-me-out-remix/|title=Daft Punk Flatter Franz Ferdinand With Hands-Off ‘Take Me Out’ Remix|last=McGovern|first=Kyle|date=20 September 2013|website=[[Spin (magazine)|Spin]]|access-date=6 November 2019}}</ref>
* [[garage rock]]<ref>{{cite web|url=https://www.gq.com/story/franz-ferdinand-nearly-called-it-quits-and-came-back-brasher-and-gutsier-than-ever|title=Franz Ferdinand Nearly Called It Quits—and Came Back Brasher and Gutsier Than Ever|last=Barlow|first=Eve|date=6 February 2018|website=[[GQ]]|access-date=6 November 2019}}</ref>
}}|Length={{duration|m=3|s=57}}|Label=[[Domino Records|Domino]]|Writer={{flatlist|
* [[Alex Kapranos]]
* [[Nick McCarthy]]
}}|Producer=Tore Johansson|Last single="[[Darts of Pleasure]]"<br>(2003)|This single="'''Take Me Out'''"<br>(2004)|Next single="[[The Dark of the Matinée]]"<br>(2004)}}
Ang "'''Take Me Out'''" ay isang kanta ni Scottish [[indie rock]] band ng [[Franz Ferdinand (banda)|Franz Ferdinand]]. Ito ay pinakawalan bilang pangalawang solong mula sa [[Franz Ferdinand (album)|kanilang eponymous na debut studio album]] sa United Kingdom noong 12 Enero 2004 at sa Estados Unidos noong 9 Pebrero, kapwa sa pamamagitan ng [[Domino Records]]. Ito ay pinakawalan bilang 7" vinyl, isang CD single, at isang DVD single na may music video at isang maikling pakikipanayam sa banda.
Ang nag-iisang naabot na numero ng tatlo sa [[UK Singles Chart]]. Sa US, naabot nito ang numero ng tatlo sa tsart ng Modern Rock Tracks at numero 66 sa ''Billboard'' Hot 100. Ito ay isang bilang-pitong hit sa Canadian Singles Chart, at naabot din ang numero uno sa UK Indie Chart. Noong Nobyembre 2004, ang nag-iisang sertipikadong Ginto ng [[Recording Industry Association of America]].<ref>[http://riaa.com/goldandplatinumdata.php?resultpage=1&table=SEARCH_RESULTS&action=&title=&artist=Franz%20Ferdinand&format=SINGLE&debutLP=&category=&sex=&releaseDate=&requestNo=&type=&level=&label=&company=&certificationDate=&awardDescription=&catalogNo=&aSex=& RIAA Gold & Platinum Searchable Database - Franz Ferdinand Singles] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924151606/http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?resultpage=1|date=24 September 2015}}, Retrieved 20 July 2009</ref> Ang kanta ay binoto ang pinakamahusay na sensilyo ng 2004 sa pamamagitan ng ''[[The Village Voice]]'' Pazz & Jop poll, at numero uno sa network ng radio ng kabataan ng Australia na Triple J's Hottest 100 ng parehong taon.<ref name="triplej2">[http://www.abc.net.au/triplej/hottest100/history/2004.htm Triple J hottest 100 2004] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121224003051/http://www.abc.net.au/triplej/hottest100/history/2004.htm |date=24 Disyembre 2012 }}, Retrieved 22 July 2009</ref> Noong Hulyo 2009, binoto ang numero 100 sa Pinakamabentang 100 ng Triple J's sa lahat ng oras.
== Music video ==
Ang music video para sa kanta ay pinamunuan ni Jonas Odell. Kasama dito ang band sa gitna ng isang [[Dadaismo|Dadaist]] animation na kinasasangkutan ng quirky vintage figure at makinarya na nakapagpapaalaala sa mga segment ng cartoon ni Terry Gilliam para sa [[Monty Python]]. Ang video ay isang timpla ng live na band ng aksyon na superimposed sa isang 3D na kapaligiran na may animated na mga elemento ng 2D. Inilarawan ni Franz Ferdinand frontman [[Alex Kapranos]] ang mga impluwensya ng video bilang Dada, ang mga pelikula ng Busby Berkeley, at propaganda ng Sobyet, at pinuri ang direksyon ni Odell. Nagkomento si Kapranos: <blockquote> Karaniwang ito ay isang pop video at dapat itong aliwin, ngunit hindi lamang isang beses - may ilang mga bagay na tinitigan mo sa buhay na kamangha-manghang hitsura tulad ng isang tangke ng isda o isang bukas na sunog, talagang mga simpleng bagay lang sila ngunit mayroong isang bagay na nakakaakit sa kanila. At sa palagay ko ay dapat maging katulad din ang mga pop video. Dapat mayroong isang bagay doon na ginagawang gusto mong bumalik at tingnan ito.<ref>{{cite web|url=http://www.xfm.co.uk/Article.asp?id=16427|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040203040546/http://www.xfm.co.uk/Article.asp?id=16427|archivedate=3 February 2004|accessdate=21 September 2014|publisher=[[XFM]]|title=Franz Ferdinand "Take Me Out"}}</ref> </blockquote>
== Pagtanggap ==
Noong Marso 2005, inilagay ng ''Q'' magazine na "Take Me Out" sa bilang na 41 sa listahan nito ng 100 Greatest Guitar Tracks. Noong Setyembre 2005, pinangalanan ng parehong magazine na ito ang ika-34 pinakadakilang track na nagawa ng isang British band. Gumawa ang ''Q ng'' isa pang listahan para sa channel sa telebisyon nito, na pinangalanan din Q, ng 100 pinakadakilang Indie Anthems, kung saan itinampok ang "Take Me Out" sa numero 6.
Noong Mayo 2007, inilagay ng magazine na ''NME'' ang "Take Me Out" sa numero 16 sa listahan nito ng 50 Pinakadakilang Indie Anthems Kailanman, samantalang inilagay ito ng [[MTV2]] sa numero 7 sa bersyon nito ng 50 Pinakadakilang Indie Anthems Ever, na maluwag batay sa ''NME'' listahan ' Noong Oktubre 2011, inilagay ito ng ''NME'' sa numero 27 sa listahan nito ng 150 Pinakamahusay na Tracks ng Nakaraang 15 Taon.<ref>{{cite web|url=http://www.nme.com/list/150-best-tracks-of-the-past-15-years/248648/page/13|title=150 Best Tracks Of The Past 15 Years - NME.COM|first=|last=NME.COM|publisher=}}</ref>
''Nag-''ranggo ng ''[[Pitchfork]]'' sa numero ng kanta 44 ng nangungunang 500 na mga track ng 2000s.<ref>{{cite web|url=https://pitchfork.com/features/lists-and-guides/7693-the-top-500-tracks-of-the-2000s-20-1/?page=9|title=Pitchfork Media Top 500 Tracks of the 2000s: 50-21|work=Pitchfork.com|date=20 August 2009|accessdate=14 May 2011}}</ref>
Ang ranggo ng ''[[Rolling Stone]]'' na nagraranggo ng numero na "Take Me Out" 327 sa bersyon ng 2010 ng listahan nito ng "The 500 Greatest Songs of All Time".<ref>{{cite journal|title=Rolling Stone's 500 Greatest Songs of All Time|url=https://www.rollingstone.com/music/lists/the-500-greatest-songs-of-all-time-20110407/franz-ferdinand-take-me-out-20110527|magazine=Rolling Stone|date=7 April 2011|accessdate=1 October 2015}}</ref>
== Paggamit sa media ==
Ang "Take Me Out" ay itinampok sa trailer para sa 2008 film na ''Hancock''<ref>{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=SkX1VuXLRSc|title=Hancock - Official® Trailer 1 [HD]|publisher=YouTube|date=16 July 2013|accessdate=25 January 2015}}</ref> at sa mga soundtrack ng mga video game na ''[[Madden NFL 2005]]'',<ref>{{cite web|url=http://www.gamespot.com/articles/ea-announces-madden-2005-soundtrack/1100-6101752/|title=EA announces Madden 2005 soundtrack|date=1 July 2004|accessdate=21 September 2014|work=[[GameSpot]]|first=Benjamin|last=Golze}}</ref> ''[[NHL 2005]]'',<ref>{{cite web|url=http://www.gameinformer.com/News/Story/200410/N04.1001.1047.06031.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20041112054844/http://www.gameinformer.com/News/Story/200410/N04.1001.1047.06031.htm|title=New NBS Live 2005/NHL 2005 Soundtrack Details|date=1 October 2004|accessdate=21 September 2014|archivedate=12 November 2004|first=Chris|last=Cook|work=[[Game Informer]]}}</ref> at ''[[Shaun White Skateboarding]]'',<ref>{{cite web|url=https://vapormusic.wordpress.com/2010/10/21/shaun-white-skateboarding/|title=Shaun White Skateboarding|date=21 October 2010|publisher=}}</ref> na mai-play sa ''[[Guitar Hero (larong bidyo)|Guitar Hero]]'', ''[[Guitar Hero: Smash Hits]]'', ang US bersyon ng ''SingStar Pop'', ''[[Just Dance 2]]'', ''[[Dance Dance Revolution Universe 2]]'' at ''[[Rocksmith]]''.<ref name="official2">{{cite web|title=Rocksmith Track List|url=http://rocksmith.ubi.com/rocksmith/en-US/tracklist/index.aspx|publisher=Ubisoft|accessdate=18 October 2011}}</ref> Ang kanta ay isang nai-download din na nilalaman para sa serye ng ''[[Rock Band]]''. Noong 2017, ang kanta ay ginamit sa isang patalastas para sa [[Ralph Lauren]]'s Polo Red na samyo.<ref>https://www.ispot.tv/ad/wZUM/ralph-lauren-polo-red-extreme-motocross-song-by-franz-ferdinand</ref>
Noong 2018/19 sa UK, ang pigilan ng "Take Me Out" ay ginamit sa isang ad ng video para sa [[Kia Sportage]].
== Iba pang mga bersyon ==
Noong 2006, isang acoustic na bersyon ng "Take Me Out" ang naitala sa [[Benton Harbour, Michigan|Benton Harbour]], [[Misigan|Michigan]], [[Estados Unidos]]. Ang bersyon ng kanta na ito ay lumitaw bilang isang B-side sa eksklusibong paglabas ng fan club ng "[[Swallow, Smile]]".<ref>{{cite web|url=http://www.discogs.com/Franz-Ferdinand-Swallow-Smile/release/1833057|title=Franz Ferdinand - Swallow Smile|publisher=}}</ref>
Ang kanta ay sakop ng [[Scissor Sisters]] noong 2004 sa B-side sa kanilang nag-iisang "Mary" at "Filthy/Gorgeous". Sa Australia, ang kanta ay nakatanggap ng malaking airplay at na-ranggo ang bilang 44 sa Triple J's Hottest 100 ng 2004 habang ang orihinal na bersyon ay niraranggo bilang numero uno.<ref name="triplej2" />
Parehong sakop ng Magic Numers at Guillemots ang kanta para sa BBC Radio 1 na ''The Jo Whiley Show''. Naitala din ni Biffy Clyro ang ibang kakaibang pag-take para sa palabas ni Zane Lowe. Ang Finger Eleven ay kilala sa paglalaro ng "Take Me Out" live, karaniwang sa isang medley ng kanilang "Paralyzer", [[Led Zepellin|Led Zeppelin]]'s "Trampled Under Foot" at [[Pink Floyd]]'s "[[Another Brick in the Wall|Another Brick in the Wall Part 2]]".
Ang [["Weird Al" Yankovic]] ay gumagamit ng isang bahagi ng kanta para sa polka medley na "Polkarama!", Mula sa kanyang 2006 na album na ''[[Straight Outta Lynwood]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=JCAt9WcCFbM|title=Weird Al Yankovic Polkarama!|publisher=YouTube|date=15 September 2006|accessdate=25 January 2015}}</ref> Noong 2008, gumawa si Ryan Lewis ng isang mash-up, na pinagsama ang "Take Me Out" kasama ang 2Pac's "Crooked Nigga Too".<ref>{{cite web|title=Ryan Lewis – "Pac' Vs. Ferdinand"|url=http://www.thatsthatish.com/2010/04/ryan-lewis-pac-vs-ferdinand.html|first=Noah|last=Buckley|work=That's That...|accessdate=21 September 2014}}</ref>
Noong 2019, tinakpan ng [[Young Summer]] ang "Take Me Out". Ang bersyon ay lilitaw sa soundtrack para sa serye ng Hulu TV na ''Looking for Alaska'', na batay sa 2005 na nobela ni John Green.
== Mga format at track list ==
{{Col-begin}}
{{col-2}}
;UK 7" single<ref>{{cite web | url=http://www.discogs.com/Franz-Ferdinand-Take-Me-Out/release/338649 | title=Franz Ferdinand - Take Me Out (Vinyl) | publisher=[[Discogs]] | accessdate=30 June 2015}}</ref>
# "Take Me Out"
# "Truck Stop"
;UK 12" single<ref>{{cite web | url=http://www.discogs.com/Franz-Ferdinand-Take-Me-Out-Morgan-Geist-Remix/release/229126 | title=Franz Ferdinand - Take Me Out (Morgan Geist Remix) (Vinyl) | publisher=[[Discogs]] | accessdate=30 June 2015}}</ref>
# "Take Me Out"
# "Take Me Out" (Morgan Geist Re-Version)
;UK CD single<ref>{{cite web | url=http://www.discogs.com/Franz-Ferdinand-Take-Me-Out/release/600236 | title=Franz Ferdinand - Take Me Out (CD) | publisher=[[Discogs]] | accessdate=30 June 2015}}</ref>
# "Take Me Out"
# "All for You, Sophia"
# "Words So Leisured"
;UK DVD single<ref>{{cite web | url=http://www.discogs.com/Franz-Ferdinand-Take-Me-Out/release/381165 | title=Franz Ferdinand - Take Me Out (DVD) | publisher=[[Discogs]] | accessdate=30 June 2015}}</ref>
# "Take Me Out" (video)
# "Take Me Out" (live video)
# "Band Interview" (video)
# Gallery with Shopping for Blood live audio
{{col-2}}
;US 12" single<ref>{{cite web | url=http://www.discogs.com/Franz-Ferdinand-Take-Me-Out/release/296294 | title=Franz Ferdinand - Take Me Out (Vinyl) | publisher=[[Discogs]] | accessdate=30 June 2015}}</ref>
# "Take Me Out"
# "Take Me Out" (Morgan Geist Re-Version)
# "Take Me Out" (Naoum Gabo Re-Version)
# "Take Me Out" (instrumental)
;Australian CD single<ref>{{cite web | url=http://www.discogs.com/Franz-Ferdinand-Take-Me-Out/release/964036 | title=Franz Ferdinand - Take Me Out (CD) | publisher=[[Discogs]] | accessdate=30 June 2015}}</ref>
# "Take Me Out"
# "Shopping for Blood"
# "Truck Stop (Auf Asche)"
# "Take Me Out" (Naoum Gabo Re-version)
;French 12" and CD single<ref>{{cite web | url=http://www.discogs.com/Franz-Ferdinand-Take-Me-Out-Daft-Punk-Remix/release/299110 | title=Franz Ferdinand - Take Me Out (Daft Punk Remix) (Vinyl) | publisher=[[Discogs]] | accessdate=30 June 2015}}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.discogs.com/Franz-Ferdinand-Take-Me-Out-Daft-Punk-Remix/release/951127 | title=Franz Ferdinand - Take Me Out (Daft Punk Remix) (CD) | publisher=[[Discogs]] | accessdate=30 June 2015}}</ref>
# "Take Me Out" ([[Daft Punk]] remix)
# "Take Me Out" (album version)
# "Take Me Out" (Naoum Gabo remix)
;2013 digital reissue {{small|DOMDIG128}}
# "Take Me Out" (Daft Punk remix) – 4:33
# "Take Me Out" (Naoum Gabo remix) – 5:04
{{Col-end}}
== Mga Sanggunian ==
{{Reflist|30em}}
== Mga panlabas na link ==
* [https://www.theguardian.com/music/2004/feb/16/popandrock The School of Roch, John Sutherland] Isang interpretasyon ng kanta sa Tagapangalaga.
[[Kategorya:Mga awitin noong 2004]]
[[Kategorya:Mga sensilyo noong 2004]]
[[Kategorya:Mga awitin ng Franz Ferdinand]]
[[Kategorya:Mga sensilyo ng Domino Records]]
[[Kategorya:Mga awit]]
eqzvb894k2mj2h54bub1d2qco0ksob8
Doctor Worm
0
298840
1959698
1839655
2022-07-31T07:36:40Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox song
| name = Doctor Worm
| cover =
| alt =
| type = single
| artist = [[They Might Be Giants]]
| album = [[Severe Tire Damage]]
| released = 1998
| recorded = 1998
| studio =
| venue =
| genre = [[Alternative rock]]
| length = {{Duration|m=3|s=01}}
| label = [[Elektra Records|Elektra]]
| writer = [[John Flansburgh]], [[John Linnell]]
| producer = Pat Dillett, Tom Durack, They Might Be Giants
| prev_title = [[S-E-X-X-Y]]
| prev_year = 1996
| next_title = [[Boss of Me]]
| next_year = 2000
| misc = {{External music video|{{YouTube|mHliXVifhEM|Doctor Worm}}}}
}}
Ang "'''Doctor Worm'''" ay isang kanta sa pamamagitan ng [[They Might Be Giants]]. Una itong lumitaw sa pangunahing live na album na ''[[Severe Tire Damage]]'', na isa lamang sa tatlong kanta na naitala ng studio sa album. Inilabas din ito bilang isang solong at itinampok sa isang music video na itinuro ng miyembro ng banda na si [[ John Flansburgh |John Flansburgh]].
== Mga Detalye ==
Ang mga lyrics ay naglalarawan ng isang worm na natututo upang i-play ang mga drums ng mas mahusay. Nag-imbento siya ng isang pangalan ng entablado para sa kanyang sarili ("Doctor Worm"), at ang tagapagsalaysay ng kanta ay naglalarawan din sa kanyang kaibigan, isang bole-play vole na kilala bilang "[[Rabino|Rabbi]] Vole".
Talakayin ang lyrical inspirasyon, sinabi ni Flansburgh, "For a long, long time we have been riffing on the song 'Dr. Love' by the band [[Kiss (banda)|Kiss]]. And I think just the weirdness of the conceit of that song was kind of rolling around in John Linnell's head. I know a million, billion times we've talked about the song 'Dr. Love'. It's such an absurd song. So I think 'Dr. Love' was kind of the springboard for the idea behind 'Dr. Worm'."<ref>{{cite web|work=Song Facts|title=They Might Be Giants|url=http://www.songfacts.com/blog/interviews/they_might_be_giants/}}</ref>
Ang kanta na nakalagay bilang #13 sa Triple J Hottest 100, 1998 at lilitaw sa compilation CD.<ref>http://www.abc.net.au/triplej/hottest100/history/1998.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130129022224/http://www.abc.net.au/triplej/hottest100/history/1998.htm |date=2013-01-29 }} Triple J Hottest 100, 1998</ref>
== Music video ==
Ang isang music video para sa awit na nakadirekta ng cartoonist na si Kaz ay itinampok sa isang yugto ng serye ng telebisyon ng [[Nickelodeon]] na ''[[ KaBlam! |KaBlam!]]''. Sa video, ang Doctor Worm (isang aktwal na bulate sa medikal na kasuotan) ay nagkakamit ng paggalang sa isang pangkat ng musikal sa paghahanap ng isang percussionist.<ref>{{YouTube|TkVHdUkMJdk}}</ref>
Ang isang kahaliling video ni John Flansburgh, na kinunan ng itim at puti, ay nagtatampok ng banda na gumaganap ng kanta sa isang apartment office na napapaligiran ng mga medikal na paraphernalia.<ref>{{YouTube|kbmtni4q2_o}}</ref>
== Mga bersyon ng takip ==
* Noong 2006, si Jason Trachtenburg ng [[Trachtenburg Family Slideshow Players]] ay sumaklaw sa awit para sa [[album]] na They Might Be Giants, ''Hello Radio''.
* Noong 2011, sakop ng [[Relient K]] ang kanta para sa kanilang cover album, ''[[Is for Karaoke]]''. (Sa takip, binago ng banda ang lyrics na "Rabi Vole" to"Rabbi Warne", bilang isang angkop na sanggunian kay [[John Warne]], bientista ni Reliente K. )
== Mga Sanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga panlabas na link ==
* [[tmbw:Doctor_Worm|Doctor Worm sa This Might Be A Wiki]]
{{They Might Be Giants}}
[[Kategorya:Mga awitin noong 1998]]
[[Kategorya:Mga awitin ng They Might Be Giants]]
[[Kategorya:Mga awit]]
fd6u3zkuzne7i67eov926o3kvis3luv
INXS
0
299480
1959714
1785663
2022-07-31T08:05:33Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox musical artist|Name=INXS|Landscape=yes|image=INXS.jpg|caption=INXS performing noong 2007.|alt=The band onstage|Background=group_or_band|Alias=The Farriss Brothers|Origin=[[Frenchs Forest, New South Wales]], Australia|Genre={{flatlist|
* [[New wave]]
* [[alternative rock]]
* [[post-punk]]
* [[dance-rock]]
* [[dance-punk]]
}}|Years_active=1977–2012|Label={{flatlist|
* [[Atlantic Records|Atlantic]]
* [[Epic Records|Epic]]
* 101 Distribution
* [[Mercury Records|Mercury]]
* [[Deluxe Records (Australia)|DeLuxe]]
* [[Warner Music Group|WEA]]
* [[Eastwest Records|Eastwest]]
* [[Polydor Records|Polydor]]
* [[Atco Records|Atco]]
* Petrol Electric
* Truism
}}|Associated_acts={{flatlist|
* [[Jimmy Barnes]]
* [[Terence Trent D'Arby]]
* [[Max Q]]
* [[Midnight Oil]]
*[[Jenny Morris]]
}}|website={{URL|http://www.INXS.com}}|Past_members=<!--Members are listed in the order of joining the band and then alphabetically, as per Wikipedia guidelines. Please do not change this.-->
* [[Garry Gary Beers]]
* [[Andrew Farriss]]
* [[Jon Farriss]]
* [[Tim Farriss]]
* [[Michael Hutchence]]
* [[Kirk Pengilly]]
* [[Jon Stevens]]
* [[J. D. Fortune]]
* [[Ciaran Gribbin]]}} Ang '''INXS''' (binibigkas na "in excess") ay isang bandang [[Musikang rock|rock]] ng [[Australia]]. Ito ay ibinuo bilang '''The Farriss Brothers''' noong 1977 sa [[Sydney]], New South Wales.<ref name="McF2">{{Cite book|title=[[Encyclopedia of Australian Rock and Pop]]|url=http://www.whammo.com.au/encyclopedia.asp?articleid=950|last=McFarlane|first=Ian|authorlink=Ian McFarlane|publisher=[[Allen & Unwin]]|year=1999|chapter=Encyclopedia entry for 'INXS'|chapterurl=https://web.archive.org/web/20040930213309/http://www.whammo.com.au/encyclopedia.asp?articleid=950|isbn=1-86448-768-2|accessdate=16 November 2008|archive-date=30 Septiyembre 2004|archive-url=https://web.archive.org/web/20040930213309/http://www.whammo.com.au/encyclopedia.asp?articleid=950|url-status=bot: unknown}}</ref><ref name="Howl2">{{cite web|archiveurl=http://pandora.nla.gov.au/pan/14231/20120727-0512/www.howlspace.com.au/en2/inxs/inxs.htm|url=http://www.howlspace.com.au/en2/inxs/inxs.htm|title=INXS|last1=Nimmervoll|first1=Ed|authorlink1=Ed Nimmervoll|publisher=Howlspace – The Living History of Our Music. White Room Electronic Publishing Pty Ltd (Ed Nimmervoll)|archivedate=27 July 2012|accessdate=22 January 2014}}</ref> Ang mga miyembro ng tagapagtatag ng banda ay ang bassist na si [[ Garry Gary Beers |Garry Gary Beers]], pangunahing kompositor at keyboardist na si [[ Andrew Farriss |Andrew Farriss]], drummer na si [[ Jon Farriss |Jon Farriss]], gitarista na si [[ Tim Farriss |Tim Farriss]], lead singer at pangunahing lyricist na si [[ Michael Hutchence |Michael Hutchence]], at gitarista at saxophonist na si [[ Kirk Pengilly |Kirk Pengilly]].<ref name="ARDb2">{{cite web|archive-url=https://web.archive.org/web/20111212151007/http://hem.passagen.se/honga/database/i/inxs.html|url-status=dead|url=http://hem.passagen.se/honga/database/i/inxs.html|title=INXS|publisher=[[Australian Rock Database]]. Passagen (Magnus Holmgren)|last1=Holmgren|first1=Magnus|last2=Shaw|first2=Julian|last3=Meyer|first3=Peer|archive-date=12 December 2011|access-date=11 February 2014}}</ref>
Para sa kanilang ika-20 taon, ang INXS ay nauna sa pamamagitan ng Hutchence, na ang presensya ng magnetic stage ay naging kanya ang focal point ng banda.<ref name="McF2" /><ref name="ARDb2" /> Sa una ay kilala para sa kanilang istilo ng [[new wave]]/[[Musikang pop|pop]], bandang huli ay binuo ang isang mas mahirap na [[ Pub rock (Australia) |pub rock]] at [[Alternative rock|alternatibong]] istilo na kasama ang mga elemento ng funk at dance.<ref name="McF2" />
== Discography ==
* ''[[INXS (album)|INXS]]'' (1980)
* ''[[Underneath the Colours]]'' (1981)
* ''[[Shabooh Shoobah]]'' (1982)
* ''[[The Swing]]'' (1984)
* ''[[Listen Like Thieves]]'' (1985)
* ''[[Kick (album)|Kick]]'' (1987)
* ''[[X (album ng INXS)|X]]'' (1990)
* ''[[Welcome to Wherever You Are]]'' (1992)
* ''[[Full Moon, Dirty Hearts]]'' (1993)
* ''[[Elegantly Wasted]]'' (1997)
* ''[[Switch]]'' (2005)
* ''[[Original Sin]]'' (2010)
== Mga Sanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga panlabas na sanggunian ==
* {{Official website}}
* {{Curlie|/Arts/Music/Bands_and_Artists/I/INXS/|INXS}}
* [{{BillboardURLbyName|artist=inxs|chart=all}} INXS discography] sa ''Billboard''
* [http://musicbrainz.org/artist/481bf5f9-2e7c-4c44-b08a-05b32bc7c00d.html INXS discography] sa [[MusicBrainz]]
* [https://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A6982158?s_id=1 INXS – the Band] sa [[h2g2]]
{{Stub}}
[[Kategorya:INXS| ]]
[[Kategorya:Mga banda mula sa Australia]]
rwftyafsk11rykhc1mdpperj4hggbtt
Kategorya:2019 sa Pilipinas
14
301348
1959526
1786327
2022-07-31T02:26:46Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{category year header}}
bcqrz58jnwjtuk2422oupebe086hx0l
1959568
1959526
2022-07-31T03:02:31Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Kategorya:2020 sa Pilipinas
14
301349
1959525
1786349
2022-07-31T02:26:23Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{category year header}}
bcqrz58jnwjtuk2422oupebe086hx0l
1959571
1959525
2022-07-31T03:03:49Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
San Luigi dei Francesi
0
303678
1959469
1821916
2022-07-31T00:25:32Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox religious building|name=Simbahan ng San Luis ng mga Pranses<br /><small>{{lang|it|San Luigi dei Francesi}} {{in lang|it}}<br /> {{lang|fr|Saint Louis des Français}} {{in lang|fr}}<br/> {{lang|la|S. Ludovici Francorum de Urbe}} {{in lang|la}}</small>|architect=[[Giacomo della Porta]], [[Domenico Fontana]]|height_max=|width_nave={{convert|14|m|ft}}|width={{convert|35|m|ft}}|length={{convert|51|m|ft}}|capacity=|construction_cost=|year_completed=1589|facade_direction=Silangan
1518|architecture_style=[[Baroko]]|architecture_type=[[Simbahan (gusali)|Simbahan]]|website={{url|http://www.saintlouis-rome.net}}|image=San Luigi dei Francesi Church.jpg|leadership=[[Andre Vingt-Trois]]<br/>Mgr Patrick Valdrini<ref>Ambassade de France près le Saint-Siège, ''Saint-Louis des Français'' {{cite web |url=http://www.france-vatican.org/stlouis2.php |title=Archived copy |accessdate=2009-08-30 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080530231203/http://www.france-vatican.org/stlouis2.php |archivedate=2008-05-30 }}.</ref>|status=[[Simbahang titulo]], [[Mga pambansang Simbahan sa Roma|Pambansang Simbahan sa Roma]] ng [[Pransiya]]|consecration_year=|district=|province=|rite=|religious_affiliation=[[Katoliko Romano]]|geo={{coord|41|53|59|N|12|28|29|E|region:IT_type:landmark|display=inline,title}}|location=Piazza di S. Luigi de Francesi<br>Italya, [[Roma]]|caption=Patsada ng San Luigi dei Francesi, [[Mga pambansang Simbahan sa Roma|Pambansang Simbahan sa Roma]] ng [[Pransiya]].|materials=}}Ang '''Simbahan ng San Luis ng mga Pranses''' ({{Lang-it|San Luigi dei Francesi}}, {{Lang-fr|Saint Louis des Français}} , {{Lang-la|S. Ludovici Francorum de Urbe}}) ay isang [[Simbahang Katolika Romana|Katoliko Romanong]] simbahan sa [[Roma]], hindi kalayuan sa [[Piazza Navona]]. Ang simbahan ay alay kay Birheng Maria, kay [[Dionisio Aeropagita|San Dionisio Areopagita]] at [[Louis IX ng Pransiya|San Louis IX]], hari ng Pransiya. Ang simbahan ay dinisenyo ni [[Giacomo della Porta]] at itinayo ni [[Domenico Fontana]] sa pagitan ng 1518 at 1589, at nakumpleto sa pamamagitan ng personal na interbensiyon ni [[Catherine de 'Medici]], na nag-abuloy dito ng ilang pag-aari sa lugar. Ito ang [[Mga pambansang simbahan sa Roma|pambansang simbahan sa Roma]] ng [[Pransiya]].<ref name="PEF2">{{Cite web |url=http://www.france-vatican.org/patrimoinepieux.php |title=Les pieux établissements de la France à Rome et à Lorette (in French) |access-date=2020-11-02 |archive-date=2011-07-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110726063805/http://www.france-vatican.org/patrimoinepieux.php |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.saintlouis-rome.net/leseglises.php Les églises françaises à Rome (Official website)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090203055655/http://saintlouis-rome.net/leseglises.php|date=2009-02-03}}</ref> Ito ay isang [[simbahang titulo]]. Ang kasalukuyang [[Kardinal (Katolisismo)|Kardinal-Pari]] ng titulo ay si [[André Vingt-Trois]], Arsobispo ng Paris.
== Loob ==
=== Kapilya Contarelli ===
Naglalaman ang [[Kapilya Contarelli]] ng isang ikot ng mga kuwadro na gawa ng [[Estilong Baroko|Barokong]] maestro na si [[Caravaggio]] noong 1599–1600 hinggil sa buhay ni [[Mateo ang Ebanghelista|San Mateo]]. Kasama rito ang tatlong bantog na canvas ng ''[[Ang Pagtawag kay San Mateo (Caravaggio)|Ang Pagtawag kay San Mateo]]'' (sa kaliwang pader), ''[[Ang Inspirasyon ni San Mateo]]'' (sa itaas ng dambana), at ''[[Ang Pagmamartir kay San Mateo (Caravaggio)|Ang Pagmamartir kay San Mateo]]'' (sa kanang pader).
=== Kapilya Polet ===
The Kapilya Polet ay naglalaman ng mga fresco ni [[Domenichino]] hinggil sa ''[[Santa Cecilia|Mga Kasaysayan ni Santa Cecilia]]''.
=== Iba pang obra ===
Kasama sa iba pang mga obra sa ay likha nina [[Cavalier D'Arpino]], [[Francesco Bassano ang Nakababata|Francesco Bassano il Giovane]], [[Girolamo Muziano|Muziano]], [[Giovanni Baglione]], [[Girolamo Siciolante da Sermoneta|Siciolante da Sermoneta]], [[Jacopino del Conte]], [[Pellegrino Tibaldi|Tibaldi]], at [[Antoine Derizet]].<gallery perrow="5">
Talaksan:Michelangelo Caravaggio 040.jpg|''[[The Calling of St. Matthew|Ang Pagtawag kay San Mateo]]''
Talaksan:The Inspiration of Saint Matthew by Caravaggio.jpg|''[[The Inspiration of Saint Matthew|Ang Inspirasyon ni San Mateo]]''
Talaksan:Michelangelo Caravaggio 047.jpg|''Ang Pagmamartir kay San Mateo''
Talaksan:San Luigi dei Francesi (Rome) - Interior HDR.jpg|Loob
Talaksan:Lazio Roma SLuigiFrancesi2 tango7174.jpg|Organong Merklin
Talaksan:Cappella Polet inside the Chiesa di San Luigi dei Francesi (Rome, Italy) P001.jpg|Kapilya Polet
</gallery>
[[Talaksan:PlanLuigiFrancesi.jpg|right|thumb|Plano ng simbahan.]]
== Mga tala ==
<references />
== Mga sanggunian ==
* Patrizia Tosini, Natalia Gozzano (mga editor), ''La Cappella Contarelli sa San Luigi dei Francesi'' (Roma: Gangemi Editore, 2012).
* Calogero Bellanca, Oliva Muratore, O. Muratore, ''Una didattica per il restauro II: esperienze a San Luigi dei Francesi e San Nicola dei Lorenesi'' (Firenze: Alinea, 2009).
* Sebastiano Roberto, ''San Luigi dei Francesi: la fabbrica di una chiesa nazionale nella Roma del '500'' (Roma: Gangemi, 2005).
* Claudio Rendina, ''Enciclopedia di Roma'' . Newton Compton, Rome, 1999.
* Francesco Quinterio, [[Franco Borsi]], Luciano Tubello, ''Il palazzo dei senatori a San Luigi de 'Francesi'' (Roma: Editalia, 1990).
* Albert Armailhacq, ''L 'église nationale de Saint Louis des Français a Rome: mga tala ng historique at paglalarawan'' (Roma: Philip Cuggiani 1894).
* Jean Arnaud, ''Mémoire historique sur les Institutions de la France à Roma'', ika-2 edisyon (Roma: Editrice Romana 1892).
== Mga panlabas na link ==
* Opisyal na website ng Diocese of Rome, [https://web.archive.org/web/20110721222857/http://www.vicariatusurbis.org/Ente.asp?ID=829 Chiesa Rettoria San Luigi dei Francesi sa Campo Marzio]
* [http://saintlouis-rome.net/ Opisyal na website ng Simbahan]
[[Kategorya:CS1 maint: archived copy as title]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng teksto sa wikang Pranses]]
[[Kategorya:Pages with unreviewed translations]]
tvliho53tpretkssr5faotdjcsu2sci
Sant'Ivo dei Bretoni
0
303862
1959471
1821749
2022-07-31T00:33:00Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Orphan|date=Disyembre 2020}}
{{Infobox religious building|building_name=Simbahan ng San Ivo ng mga Breton <br /><small>{{lang|it|Sant'Ivo dei Bretoni}} {{in lang|it}}<br/> {{lang|fr|Saint Yves-des-Bretons}} {{in lang|fr}}</small>|architecture_style=[[Neorenasimiyento]]|height_max=|width_nave=|width=|length=|capacity=|specifications=no|construction_cost=|year_completed=1890|year started=|groundbreaking=Ika-12 siglo|facade_direction=|architecture_type=[[Simbahan (gusali)|Simbahan]]|image=Façade de Saint-Yves-des-Bretons.jpg|architect=[[Luca Carimini]]|website=[http://styvesdesbretons.canalblog.com/ Opisyal na website]|leadership=Don Jean Patrick Louis-Jacques<ref>[http://www.vicariatusurbis.org/Ente.asp?ID=951 Official website of the Vicariate of Rome] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721223130/http://www.vicariatusurbis.org/Ente.asp?ID=951 |date=2011-07-21 }}</ref>|status=[[Mga pambansang simbahan sa Roma|Pambansang simbahan sa Roma]] of [[Pransiya]]|consecration_year=|district=|province=|rite=|religious_affiliation=[[Katoliko Romano]]|geo={{coord|41|54|9.3|N|12|28|29.2|E|region:IT_type:landmark|display=inline,title}}|location={{Flagicon|Italy}} [[Roma]]|caption=Patsada ng Sant'Ivo dei Bretoni, [[Mga pambansang simbahan sa Roma|Pambansang simbahan sa Roma]] of [[Pransiya]] ([[Bretanya]]).|materials=}}
Ang '''Simbahan ng Saint Ivo ng mga Breton''' ({{Lang-it|Sant'Ivo dei Bretoni}}, {{Lang-fr|Saint Yves-des-Bretons}}) ay isang [[Simbahang Katolika Romana|Katoliko Romanng]] simbahang alay kay Saint [[Ivo ng Kermartin]], patron ng [[Bretanya]].<ref name="PEF2">{{Cite web |url=http://www.france-vatican.org/patrimoinepieux.php |title=Les Pieux Etablissements De La France A Rome et A Lorette (in French) |access-date=2020-11-05 |archive-date=2011-07-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110726063805/http://www.france-vatican.org/patrimoinepieux.php |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.saintlouis-rome.net/leseglises.php Les églises Française de Rome (Official website)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090203055655/http://saintlouis-rome.net/leseglises.php|date=2009-02-03}}</ref> Ito ay isa sa mga [[Mga pambansang simbahan sa Roma|pambansang simbahan sa Roma]] na alay sa [[Bretanya]].
== Mga tala ==
<references />
== Mga sanggunian ==
* Senekovic, Darko (2010). "S. Ivo de'Bretoni". In Peter Cornelius Claussen (ed.). Die Kirchen der Stadt Rom im Mittelalter 1050-1300 (sa Aleman). Band 3 (GL). Stuttgart: Franz Steiner Verlag. pp. 237–247. ISBN <bdi>Senekovic, Darko (2010). "S. Ivo de'Bretoni". In Peter Cornelius Claussen (ed.). </bdi> Senekovic, Darko (2010). "S. Ivo de'Bretoni". In Peter Cornelius Claussen (ed.).
* {{CathEncy|wstitle=St. Ives|title=St. Ives|first=A.A.|last=Macerlean|authorlink=|accessdate=2009-09-22}}
* François Macé de Lépinay, ''"Architecture religieuse à Rome à la fin du [[:fr:XIXe siècle|xix<sup>e</sup> siècle]]: la reconstruction de Saint-Yves-des-Bretons"'', Les fondations nationales dans la Rome pontificale, Collection de l'École Française de Rome 52, Académie de France Villa Médicis et École Française de Rome Palais Farnèse, 1981, p. 433
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng teksto sa wikang Pranses]]
[[Kategorya:Pages with unreviewed translations]]
jlv53krizf9zldz2wwiowkk8efa2e30
Tugatog ng Boris Yeltsin
0
307437
1959533
1933186
2022-07-31T02:38:32Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox mountain|Name=Tugatog ng Boris Yeltsin|location=[[Kyrgyzstan]]|coordinates={{coord|42|09|11|N|78|26|12|E|type:mountain_scale:100000|format=dms|display=inline,title}}|map=Kyrgyzstan|easiest_route=|first_ascent=|topo=|range=[[Terskey Ala-too]], [[Tian Shan]]|listing=|other_name=Oguz-Bashi|prominence_ref=|prominence_m=|elevation_ref=|elevation_m=5168|photo_caption=|Photo=Ochsenkopf(TainShan).jpg|map_relief=1}}Ang '''Tugatog ng''' '''Boris Yeltsin''' ({{Lang-ru|Пик Бориса Ельцина|Pik Borisa Yel'tsina}}, {{Lang-ky|Огуз-Баши|Oguz-Bashi}}) ay isang bundok sa [[Tagaytay (anyong-lupa)|tagaytay]] ng Terskey Ala-too na saklaw ng [[Tian Shan]] . Matatagpuan ito sa Rehiyon ng [[Issyk-Kul]] ng [[Kyrgyzstan]] . Pinalitan ito ng pangalan noong 2002 para sa unang pangulo ng [[Rusya|Pederasyong Ruso]] na si [[Boris El’cin|Boris Yeltsin]] . Ang dating pangalan nito ay Oguz-Bashi. <ref>[http://yeltsincenter.ru/pik-eltsina-vershina-v-gorakh-alatau «Пик Ельцина» - вершина в горах Алатау]{{In lang|ru}}</ref> <ref>[http://tlt.ru/articles.php?n=1062099 Тольяттинская альпинистка покорила пик Ельцина] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130210220611/http://tlt.ru/articles.php?n=1062099 |date=2013-02-10 }}{{In lang|ru}}</ref>
== Tingnan din ==
* [[Vladimir Putin Peak|Tugatog ng Vladimir Putin]] (Kyrgyzstan) - pinangalanan noong 2011 para sa ikalawang pangulo ng [[Rusya|Pederasyong Ruso]] na si [[Vladimir Putin]] .
== Mga Sanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga panlabas na kawingan ==
* [https://web.archive.org/web/20130502024358/http://download.maps.vlasenko.net/smtm100/k-44-061.jpg Mapa ng K-44-061] {{In lang|ru}}
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
[[Kategorya:Category:Mga bundok ng Rusya]]
fzxo02f06h0bi3giqe3i0umfe4flyui
Kategorya:2021 sa Pilipinas
14
307519
1959524
1831381
2022-07-31T02:26:01Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{category year header}}
bcqrz58jnwjtuk2422oupebe086hx0l
1959574
1959524
2022-07-31T03:05:27Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Zoya Cherkassky-Nnadi
0
309917
1959598
1946131
2022-07-31T03:48:56Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Si '''Zoya Cherkassky-Nnadi''' (dating Zoya Cherkassky) ay isang Israelitang artista, ipinanganak sa [[Kiev]] noong 1976, at lumipat sa [[Israel]] noong 1991. Ang kanyang mga gawa ay nakatuon sa kanyang mga personal na karanasan, kabilang ang pagkabata sa [[Unyong Sobyet]] at ang kaniyang paglipat sa Israel. <ref>{{Cite web|url=https://www.rbth.com/multimedia/pictures/2017/07/10/ordinary-lives-in-extraordinary-times-artist-shows-ussr-before-its-fall_799497|title=Ordinary lives in extraordinary times: Artist shows USSR before its fall|last=Sorokina|first=Anna|date=2017-07-10|website=www.rbth.com|language=en-US|access-date=2020-02-11}}</ref><ref name=":2">{{Cite news|last=Setter|first=Shaul|url=https://www.haaretz.com/israel-news/culture/leisure/.premium.MAGAZINE-zoya-cherkassky-eternal-dissident-embraced-by-an-unlikely-institution-1.5781539|title=Painter Zoya Cherkassky, Israel's Eternal Dissident, Is Embraced by an Unlikely Institution|date=2018-01-30|work=Haaretz|access-date=2020-02-11|language=en}}</ref> Tumulong din si Cherkassky-Nnadi na buuhin ang New Barbizon Group kasama ang apat pang iba pang pintor na lahat ay ipinanganak sa dating USSR. <ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.africa-tamuseum.org.il/artist/zoya-cherkassky-nnadi/|title=New Barbizon - Zoya Cherkassky-Nnadi: Regarding Africa: Contemporary Art and Afro-Futurism, Tel Aviv Museum of Art|website=Regarding Africa: Contemporary Art and Afro-Futurism|language=en-US|access-date=2020-02-12|archive-date=2020-08-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20200804113857/http://www.africa-tamuseum.org.il/artist/zoya-cherkassky-nnadi/|url-status=dead}}</ref>
== Pagkabata sa Sobyet ==
Noong 2015, lumikha si Cherkassky-Nnadi ng isang koleksyon ng mga piraso ng sining na naglalarawan ng mga pang-araw-araw na tagpo na naobserbahan niya sa buong pagkabata niya ng Soviet Ukraine. Ang mga likha ay nagpapakita ng mga pagiging partikular ng kanyang sariling pagkabata, tulad ng kanyang gabi-gabing gawain sa pagbabantay sa bintana para sa kanyang ina na makauwi mula sa trabaho, pati na rin ang mas pangkalahatang mga pamantayan ng buhay ng Soviet sa oras na iyon, tulad ng mga masikip na upahang-bahay na maraming tao ang nanirahan, at ang pagkain na karaniwang ibinibigay sa panahon ng kasiyahan ng [[Araw ng Paggawa|Mayo Day.]] "Ito ay pagkabata kaya kahit na kung ito ay isang bagay na hindi kanais-nais na maalala mo ito sa isang uri ng nostalgia," sabi niya. <ref>{{Cite news|last=Naylor|first=Aliide|url=http://readrussia.com/2015/09/25/postcards-from-a-soviet-childhood|title=Postcards from a Soviet Childhood|date=2015-09-25|work=Read Russia|access-date=2020-05-11|language=en|archive-date=2019-07-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20190707155125/http://readrussia.com/2015/09/25/postcards-from-a-soviet-childhood|url-status=bot: unknown}}</ref>
Si Cherkassky-Nnadi ay apo ng isang manager ng tindahan ng pagkain, kaya't may koneksyon siya sa isang mas malawak na pagkakaiba-iba ng mga pagkain kaysa sa marami sa kanyang mga kapantay. Makikita ito sa ilan sa kanyang mga gawa na umiikot sa pagkain, tulad ng "May Day" at "Tomatoes." Nagtrabaho si Cherkassky-Nnadi sa koleksyon na ito habang siya ay buntis sa kanyang unang anak, at nararamdaman ng artist na nag-ambag ito sa pagiging maganda ng kanyang mga gawa. <ref name=":3">{{Cite web|url=https://www.rferl.org/a/28707684.html|title=Lenin On Linen: An Artist Remembers Her Soviet Childhood|website=www.rferl.org|access-date=2020-03-18}}</ref>
== Personal na buhay ==
Si Cherkassky-Nnadi ay ikinasal sa isang Nigerian labor migrant. Ang asawa niya ay mula sa Ngwo, Nigeria. <ref>{{Cite web|url=http://circle1berlin.com/zoya-cherkassky-nnadi-new-african-art/|title=Zoya Cherkassky-Nnadi: New African Art (4.4 – 10.5) – CIRCLE1|language=en-US|access-date=2020-03-18}}</ref>Ang mag-asawa ay may isang anak, isang anak na babae na nagngangalang Vera.
== Mga Sanggunian ==
{{Reflist}}
[[Kategorya:Nabubuhay na mga tao]]
[[Kategorya:Ipinanganak noong 1976]]
m3s3p7qmhetvks84en6wexppgqkgnwq
Holoseno
0
310537
1959681
1861723
2022-07-31T06:50:10Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = Holoseno
| color = Holocene
| time_start = 0.0117
| time_end = 0
| image_map =
| caption_map =
| image_outcrop =
| caption_outcrop =
| image_art =
| caption_art =
<!--Chronology-->
| timeline = Holocene
| former_subdivisions =
| formerly_part_of =
| partially_contained_in =
| partially_contains =
<!--Etymology-->
| name_formality = Formal
| name_accept_date =
| alternate_spellings =
| synonym1 =
| synonym1_coined =
| synonym2 =
| synonym2_coined =
| synonym3 =
| synonym3_coined =
| nicknames =
| former_names =
| proposed_names =
<!--Usage Information-->
| celestial_body = earth
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used = ICS Time Scale
| formerly_used_by =
| not_used_by =
<!--Definition-->
| chrono_unit = Epoch
| strat_unit = Series
| proposed_by =
| timespan_formality = Formal
| lower_boundary_def = End of the [[Younger Dryas]] [[stadial]].
| lower_gssp_location = [[North Greenland Ice Core Project|NGRIP2]] ice core, [[Greenland]]
| lower_gssp_coords = {{Coord|75.1000|N|42.3200|W|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date = 2008 (as base of Holocene)<ref>{{cite journal |last1=Walker |first1=Mike |last2=Johnse |first2=Sigfus |last3=Rasmussen |first3=Sune |last4=Steffensen |first4=Jørgen-Peder |last5=Popp |first5=Trevor |last6=Gibbard |first6=Phillip |last7=Hoek |first7=Wilm |last8=Lowe |first8=John |last9=Andrews |first9=John |last10=Björck |first10=Svante |last11=Cwynar |first11=Les |last12=Hughen |first12=Konrad |last13=Kershaw |first13=Peter |last14=Kromer |first14=Bernd |last15=Litt |first15=Thomas |last16=Lowe |first16=David |last17=Nakagawa |first17=Takeshi |last18=Newnham |first18=Rewi |last19=Schwande |first19=Jakob |title=The Global Stratotype Section and Point (GSSP) for the base of the Holocene Series/Epoch (Quaternary System/Period) in the NGRIP ice core |journal=Episodes |date=June 2008 |volume=32 |issue=2 |pages=264–267 |doi=10.18814/epiiugs/2008/v31i2/016 |doi-access=free }}</ref>
| upper_boundary_def = Present day
| upper_gssp_location = N/A
| upper_gssp_coords = N/A
| upper_gssp_accept_date = N/A
<!--Atmospheric and Climatic Data-->
| o2 =
| co2 =
| temp =
| sea_level =
}}
Ang '''Holoseno''' (/ˈhɒl.əˌsiːn, ˈhɒl.oʊ-, ˈhoʊ.lə-, ˈhoʊ.loʊ- / HOL-ə-nakikita, HOL-oh-, HOH-lə-, HOH-loh-) ay ang kasalukuyang sa epoch ng heyolohiko. Nagsimula ito humigit-kumulang 11,650 cal taon bago kasalukuyan, pagkatapos ng huling panahon ng glacial, na nagtapos sa Holocene glacial retreat. Ang ''Holocene'' at ang naunang [[Pleistoseno]] ay magkasama na bumubuo ng kwaternaryo panahon. Ang Holocene ay nakilala sa kasalukuyang mainit na panahon, na kilala bilang MIS 1.
{{Stub}}
[[Kategorya:Mga panahong pangkasaysayan]]
pizzprp30uyp9ojoyk1fces5tjki0ah
1959683
1959681
2022-07-31T06:53:42Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = Holoseno
| color = Holocene
| time_start = 0.0117
| time_end = 0
| image_map =
| caption_map =
| image_outcrop =
| caption_outcrop =
| image_art =
| caption_art =
<!--Chronology-->
| timeline = Holocene
| former_subdivisions =
| formerly_part_of =
| partially_contained_in =
| partially_contains =
<!--Etymology-->
| name_formality = Formal
| name_accept_date =
| alternate_spellings =
| synonym1 =
| synonym1_coined =
| synonym2 =
| synonym2_coined =
| synonym3 =
| synonym3_coined =
| nicknames =
| former_names =
| proposed_names =
<!--Usage Information-->
| celestial_body = earth
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used = ICS Time Scale
| formerly_used_by =
| not_used_by =
<!--Definition-->
| chrono_unit = Epoch
| strat_unit = Series
| proposed_by =
| timespan_formality = Formal
| lower_boundary_def = End of the [[Younger Dryas]] [[stadial]].
| lower_gssp_location = [[North Greenland Ice Core Project|NGRIP2]] ice core, [[Greenland]]
| lower_gssp_coords = {{Coord|75.1000|N|42.3200|W|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date = 2008 (as base of Holocene)<ref>{{cite journal |last1=Walker |first1=Mike |last2=Johnse |first2=Sigfus |last3=Rasmussen |first3=Sune |last4=Steffensen |first4=Jørgen-Peder |last5=Popp |first5=Trevor |last6=Gibbard |first6=Phillip |last7=Hoek |first7=Wilm |last8=Lowe |first8=John |last9=Andrews |first9=John |last10=Björck |first10=Svante |last11=Cwynar |first11=Les |last12=Hughen |first12=Konrad |last13=Kershaw |first13=Peter |last14=Kromer |first14=Bernd |last15=Litt |first15=Thomas |last16=Lowe |first16=David |last17=Nakagawa |first17=Takeshi |last18=Newnham |first18=Rewi |last19=Schwande |first19=Jakob |title=The Global Stratotype Section and Point (GSSP) for the base of the Holocene Series/Epoch (Quaternary System/Period) in the NGRIP ice core |journal=Episodes |date=June 2008 |volume=32 |issue=2 |pages=264–267 |doi=10.18814/epiiugs/2008/v31i2/016 |doi-access=free }}</ref>
| upper_boundary_def = Present day
| upper_gssp_location = N/A
| upper_gssp_coords = N/A
| upper_gssp_accept_date = N/A
<!--Atmospheric and Climatic Data-->
| o2 =
| co2 =
| temp =
| sea_level =
}}
Ang '''Holoseno''' (/ˈhɒl.əˌsiːn, ˈhɒl.oʊ-, ˈhoʊ.lə-, ˈhoʊ.loʊ- / HOL-ə-nakikita, HOL-oh-, HOH-lə-, HOH-loh-) ang kasalukuyang panahon sa mundo. Ito ay nagsimula 11,650 taon bago ang kasalukuyan (c. 9700 BCE) pagkatapos ng [[Panahon ng Huling Yelo]] na nagtapos sa pagurong ng tagyelong Holoseno. Ang ''Holocene'' at ang naunang [[Pleistoseno]] ay magkasama na bumubuo ng [[kwaternaryo]]ng panahon. Ang Holocene ay nakilala sa kasalukuyang mainit na panahon, na kilala bilang MIS 1.
{{Stub}}
[[Kategorya:Mga panahong pangkasaysayan]]
rxd9xt1yisxa74ikk0qeeuebby45rfo
1959684
1959683
2022-07-31T06:54:43Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox geologic timespan
| name = Holoseno
| color = Holocene
| time_start = 0.0117
| time_end = 0
| image_map =
| caption_map =
| image_outcrop =
| caption_outcrop =
| image_art =
| caption_art =
<!--Chronology-->
| timeline = Holoseno
| former_subdivisions =
| formerly_part_of =
| partially_contained_in =
| partially_contains =
<!--Etymology-->
| name_formality = Formal
| name_accept_date =
| alternate_spellings =
| synonym1 =
| synonym1_coined =
| synonym2 =
| synonym2_coined =
| synonym3 =
| synonym3_coined =
| nicknames =
| former_names =
| proposed_names =
<!--Usage Information-->
| celestial_body = earth
| usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used = ICS Time Scale
| formerly_used_by =
| not_used_by =
<!--Definition-->
| chrono_unit = Epoch
| strat_unit = Series
| proposed_by =
| timespan_formality = Formal
| lower_boundary_def = End of the [[Younger Dryas]] [[stadial]].
| lower_gssp_location = [[North Greenland Ice Core Project|NGRIP2]] ice core, [[Greenland]]
| lower_gssp_coords = {{Coord|75.1000|N|42.3200|W|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date = 2008 (as base of Holocene)<ref>{{cite journal |last1=Walker |first1=Mike |last2=Johnse |first2=Sigfus |last3=Rasmussen |first3=Sune |last4=Steffensen |first4=Jørgen-Peder |last5=Popp |first5=Trevor |last6=Gibbard |first6=Phillip |last7=Hoek |first7=Wilm |last8=Lowe |first8=John |last9=Andrews |first9=John |last10=Björck |first10=Svante |last11=Cwynar |first11=Les |last12=Hughen |first12=Konrad |last13=Kershaw |first13=Peter |last14=Kromer |first14=Bernd |last15=Litt |first15=Thomas |last16=Lowe |first16=David |last17=Nakagawa |first17=Takeshi |last18=Newnham |first18=Rewi |last19=Schwande |first19=Jakob |title=The Global Stratotype Section and Point (GSSP) for the base of the Holocene Series/Epoch (Quaternary System/Period) in the NGRIP ice core |journal=Episodes |date=June 2008 |volume=32 |issue=2 |pages=264–267 |doi=10.18814/epiiugs/2008/v31i2/016 |doi-access=free }}</ref>
| upper_boundary_def = Present day
| upper_gssp_location = N/A
| upper_gssp_coords = N/A
| upper_gssp_accept_date = N/A
<!--Atmospheric and Climatic Data-->
| o2 =
| co2 =
| temp =
| sea_level =
}}
Ang '''Holoseno''' (/ˈhɒl.əˌsiːn, ˈhɒl.oʊ-, ˈhoʊ.lə-, ˈhoʊ.loʊ- / HOL-ə-nakikita, HOL-oh-, HOH-lə-, HOH-loh-) ang kasalukuyang panahon sa mundo. Ito ay nagsimula 11,650 taon bago ang kasalukuyan (c. 9700 BCE) pagkatapos ng [[Panahon ng Huling Yelo]] na nagtapos sa pagurong ng tagyelong Holoseno. Ang ''Holocene'' at ang naunang [[Pleistoseno]] ay magkasama na bumubuo ng [[kwaternaryo]]ng panahon. Ang Holocene ay nakilala sa kasalukuyang mainit na panahon, na kilala bilang MIS 1.
{{Stub}}
[[Kategorya:Mga panahong pangkasaysayan]]
dquq2ommgpz34uml5mjwbdjlhm8lu4e
Gazini Ganados
0
310573
1959569
1861753
2022-07-31T03:03:07Z
Bluemask
20
removed [[Category:2019 sa Pilipinas]] using [[WP:HC|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox pageant titleholder
| name = Gazini Ganados
| image = Gazini Ganados in Bulwagang Katipunan on September 3, 2019.jpg
| image_size = 200px
| caption =
| birth_name = Gazini Christiana Jordi Acopiado Ganados
| birth_date = {{birth date and age|1995|12|26|mf=yes}}<!-- NOTE: Do not add a birth date without a reliable source supporting it. See WP:BLP. -->
| birth_place = [[Dapitan]], [[Zamboanga del Norte]], [[Philippines]]
| occupation = {{hlist|[[Philanthropy|Philanthropist]]|[[Model (person)|model]]}}
| height = {{height|ft=5|in=8}}
| measurements =
| hair_color = Black
| eye_color = Brown
| education = {{hlist|[[International Tourism Management|Degree in Tourism Management]]|[[Health care|Degree in Health Care Services NCII]]}}
| alma_mater = [[University of San Jose–Recoletos]]
| agency = '''[[Binibining Pilipinas|Binibining Pilipinas Charities, Inc.]]'''
| title = [[Binibining Pilipinas 2019|Miss Universe Philippines 2019]]
| competitions =
[[Miss World Philippines|Miss World Philippines 2014]]<br>(Top 13)<br>Miss Bohol 2017<br>(1st Runner-Up)<br>[[Binibining Pilipinas 2019]]<br>(Winner – Miss Universe Philippines 2019)<br>(Best in Evening Gown)<br>(Face of Binibini / Miss Photogenic)<br>[[Miss Universe 2019]]<br>(Top 20)<br>(Best National Costume)<ref>{{cite news |title='Steve Harvey is right': Miss Universe declares Gazini Ganados as real National Costume winner |url=https://www.philstar.com/entertainment/2019/12/09/1975643/steve-harvey-right-miss-universe-declares-gazini-ganados-real-national-costume-winner |work=philstar.com |access-date=2019-12-09 |archive-date=2020-11-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201109123157/https://www.philstar.com/entertainment/2019/12/09/1975643/steve-harvey-right-miss-universe-declares-gazini-ganados-real-national-costume-winner |url-status=live }}</ref>
}}
Si '''Gazini Christiana Jordi Acopiado Ganados''' o mas kilala bilang '''Gazini Ganados''' (ay ipinanganak noong Disyembre 26, 1995) ay isang Pilipinang modelo at beauty queen title holder ng [[Miss Universe Philippines 2019]], Nirerepresenta niya ang [[Pilipinas]] sa gaganaping [[Miss Universe 2019]] sa [[Atlanta, Georgia]] sa Amerika.
==Pageantry==
===Binibining Mundong Pilipinas 2014===
Si Ganados ay sumali sa ''Miss World Philippines 2014'' at nasungkit ang ika 13 na puwesto.
===Binibining Pilipinas 2019===
<blockquote>''"If I win the crown tonight, what I will do is to promote my advocacy. My advocacy is for us women to fight for our rights and for elderly care and for us to be able to know that someone is loving and someone is pushing us to whatever ambitions that we have. We will be able to rise from our decisions to whatever dreams that we have, goals that we have, and we will achieve it because of those values, those wisdoms that they gave us."''</blockquote>
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Nabubuhay na mga tao]]
[[Kategorya:Ipinanganak noong 1995]]
t2c3qsgd5abyyspbn1ox7srwgei5vu0
Maxine Medina
0
310578
1959570
1861758
2022-07-31T03:03:29Z
Bluemask
20
removed [[Category:2019 sa Pilipinas]] using [[WP:HC|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Philippine name|Perez|Morena}}
{{Infobox pageant titleholder
| name = Maxine Medina
| image = Miss Universe Philippines 2016 Maxine Medina.jpg
| caption =
| title= [[Binibining Pilipinas 2016|Miss Universe Philippines 2016]]<br>[[Miss Universe 2016]]
| competitions= [[Binibining Pilipinas 2016]]<br>(Winner – Miss Universe Philippines 2016)<br>[[Miss Universe 2016]]<br>(Top 6)''
| birth_name = Maria Mika Maxine Perez Medina
| birth_date= {{birth date and age|1990|05|10}}
| birth_place = [[Quezon City]], [[Philippines]]
| alma mater =
| years active = 2014–present
| height = {{height|ft=5|in= 8}} <ref>[http://pmap.net.ph/by-request/#151 By Request – Women]. Professional Models Association of the Philippines.</ref>
| eye_color = Brown
| hair_color = Black
}}
Si '''Maria Mika Maxine Perez Medina''' o mas pinaikling '''Maxine Medina''' (ay ipinanganak noong Mayo 10, 1990) ay isang Pilipinang modelo, aktres at beauty queen title holder ng [[Miss Universe Philippines 2016]], Nirerepresenta niya ang Pilipinas sa gaganaping [[Miss Universe 2016]] sa [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay]], [[Kalakhang Maynila]].
==Filmography==
===Pelikula===
{|class="wikitable"
|-
!Taon !!Pamagat !!Ginampanan !!Producer
!'''Sang.'''
|-
| 2014 || ''[[Beauty in a Bottle]] ''|| Atty. Peaches || Quantum Films/ [[Skylight Films]]/ [[Star Cinema|ABS-CBN Film Productions, Inc.]]
|<ref>{{Cite web|date=2017-11-01|title=No sexy roles as Maxine Medina signs multi-picture movie deal|url=https://news.abs-cbn.com/entertainment/11/01/17/no-sexy-roles-as-maxine-medina-signs-multi-picture-movie-deal|access-date=2021-01-09|website=ABS-CBN News|language=en}}</ref>
|-
| 2017 || ''Spirit of the Glass 2: The Haunted'' || Lisette || [[OctoArts Films]]/ T-Rex Entertainment
|<ref>{{Cite web|title='Spirit of the Glass' gets a sequel|url=https://www.manilatimes.net/2017/10/12/lifestyle-entertainment/show-times/spirit-glass-gets-sequel/356098/|access-date=2021-01-09|website=The Manila Times|language=en-US}}</ref>
|-
| 2018 || ''[[Kusina Kings]]'' || Baby Girl || [[Star Cinema]]
|<ref>{{Cite web|date=2018-07-03|title=Empoy is Maxine Medina's 'boyfriend' in 'Kusina Kings'|url=https://news.abs-cbn.com/entertainment/07/03/18/empoy-is-maxine-medinas-boyfriend-in-kusina-kings|access-date=2021-01-09|website=ABS-CBN News|language=en}}</ref>
|-
| 2019 || ''[[Hello, Love, Goodbye]]'' || Tanya Alezar || [[Star Cinema]]
|<ref>{{Cite web|title=The evolution of the OFW in "Hello, Love, Goodbye"|url=https://www.philstar.com/the-freeman/cebu-entertainment/2019/08/02/1939949/evolution-ofw-hello-love-goodbye|access-date=2021-01-09|website=Philstar.com}}</ref>
|}
===Telebisyon===
{|class="wikitable"
|-
!Taon !!Pamagat !!Ginampanan !!Himpilan
|-
| 2016–2020 || ''[[ASAP (Philippine TV program)|ASAP]]'' || Herself / Co-Host / Performer || rowspan="7"|[[ABS-CBN]]
|-
| rowspan="4"| 2018 || ''[[Hanggang Saan]]'' || Georgette Sandiego
|-
| ''[[It's Showtime (variety show)|It's Showtime]]'' || Miss Q and A Guest Judge
|-
| ''[[Swak na Swak]]'' || Herself / Guest Co-Host
|-
| ''[[Ipaglaban Mo!|Ipaglaban Mo: Abogada]]'' || Trina
|-
| 2018–2019
| ''[[Precious Hearts Romances Presents]]: [[Los Bastardos]]'' || Francesca Elizabeth "Isay" Navarro-Cardinal
|-
| 2019 || ''[[Ipaglaban Mo!|Ipaglaban Mo: Dinukot]]'' || Cecil
|-
| 2020 || ''Beauty Queens'' || Daisy De Veyra || [[iWant]]
|-
| 2020–2021
| ''[[Sunday 'Kada]]'' || Herself || [[TV5 Network|TV5]]
|-
| 2021 || ''[[First Yaya]]'' || Lorraine Prado || [[GMA Network]]
|}
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Nabubuhay na mga tao]]
[[Kategorya:Ipinanganak noong 1990]]
5yh4cjyh9gvs6t0ldazn314i9k910px
Jakub Józef Orliński
0
310950
1959722
1943481
2022-07-31T08:33:00Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Orphan|date=Hulyo 2021}}
{{Infobox person
| name = Jakub Józef Orliński
| image =<!-- Jakub Józef Orliński, Polish Countertenor cropped.jpg -->
| caption =
| birth_date = {{Birth date and age|df=y|1990|12|8}}
| birth_place = [[Varsovia]], Polonya
| nationality = Polako
| alma_mater = [[Chopin University of Music]]<br />[[Juilliard School]]
| occupation = Operatikong contratenor
| years_active =
| spouse =
| website = {{URL|https://jakubjozeforlinski.com/}}
}}
'''Jakub Józef Orliński''' (ipinanganak ng 8 Disyembre 1990 sa [[Varsovia]]) operatikong mang-aawit na [[contratenor]] mula sa Polonya.
==Pag-aaral at Karera==
Matapos kumanta sa koro bilang bata, bilang binata, sumali si Orliński sa isang grupong musikero na binubuo ng siyam na lalake. Dito, siya ay piniling umawit ng mga parteng contratenor sa ilang tugtuging Renaissance.<ref name="STCairns">Dan Cairns. Baroque and roll star. ''[[The Sunday Times]] – Culture supplement'', 11 August 2019, p14-15.</ref> Naging tagahanga rin siya ng [[King’s Singers|King's Singers]] na nagbigay inspirasyon sa kanya na ipagpatuloy ang kanyang interes sa ''genre'' na ito.<ref name="STCairns"/> Sinimulan niya ang kanyang karera sa Gregorianum, isang korong binubuo ng mga lalake, na pingungunahan ni Berenika Jozajtis, na nakasama niyang mag-tanghal sa Polonya at sa ibang bansa.<ref>{{cite news|url=https://www.be-art.pl/patronat-medialny/koncert-slawecki-szelazek-orlinski-oraz-zespol-gradus-ad-parnassum/ |title=Koncert Sławecki/Szelazek/Orliński |access-date=19 May 2018}}</ref> Siya ay nagtapos sa [[Fryderyk Chopin University of Music]].<ref>{{cite news |url=https://dziendobry.tvn.pl/wideo,2064,n/jakub-jozef-orlinski-kontratenor-ktory-podbija-swiat,220711.html |title=Jakub Józef Orliński. Kontratenor, który podbija świat |access-date=19 May 2018 |archive-date=12 June 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180612144145/https://dziendobry.tvn.pl/wideo,2064,n/jakub-jozef-orlinski-kontratenor-ktory-podbija-swiat,220711.html |url-status=dead }}</ref> Sa panahon ng kanyang pag-aaral, sumali siya sa ilang mga palabas na inayos ng Fryderyk Chopin University of Music at ng [[The Aleksander Zelwerowicz National Academy of Dramatic Art in Warsaw|Aleksander Zelwerowicz National Academy of Dramatic Art]]. Mula noong 2012, naging miyembro siya ng Opera Academy of the [[Grand Theatre, Warsaw|Grand Theatre in Warsaw]], at mula doong 2015 hanggang 2017 nag-aral siya sa [[Juilliard School]] kasama si [[Edith Wiens]].<ref>{{cite news|url=https://teatrwielki.pl/dzialalnosc/konkurs-moniuszkowski/uczestnicy/orlinski-jakub-jozef/ |title=Jakub Józef Orliński |access-date=19 May 2018}}</ref> Sa Polonya, siya ang gumanap sa papel ni Kupido sa ''[[Venus and Adonis (opera)|Venus and Adonis]]'' ni [[John Blow|Blow]] at ni Narciso sa '[[Agrippina (opera)|Agrippina]]'' ni [[George Frideric Handel|Handel]]. ''Sa kanyang pananatili sa Alemanya, siya ang gumanap sa papel ni Ruggiero sa Alcina ni Handel sa Aachen at Cottbus,<ref>{{cite news|url=https://www.beyondcriticism.com/18662/in-the-wings-with-jakub-jozef-orlinski |title=In the wings with Jakub Józef Orliński, countertenor. ''A diva in spite of himself?'' |access-date=19 May 2018}}</ref> at tinanghal ang mga piling kanta ni Purcell sa Leipzig Opera.
Siya ay nakapagtanghal sa [[Carnegie Hall]] at pati na rin sa [[Alice Tully Hall]] at [[Lincoln Center for the Performing Arts]] sa New York kung saan siya ay nakatanggap ng positibong mga panunuri mula sa ''[[The New York Times]]''.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2017/11/10/arts/music/exterminating-angel-weill-youtube.html |title=Hyper-High Notes: The Week's 8 Best Classical Music Moments on YouTube – Florid and Fast |access-date=11 October 2018}}</ref> Isinama sa kanyang mga pagtanghal ang ''[[Messiah (Handel)|Messiah]]'' ni Handel. Sa tulong ng [[Musica Sacra (New York City)|Musica Sacra]] at [[Oratorio Society of New York]].<ref>{{cite news|url=https://kultura.gazetaprawna.pl/artykuly/1037046,jakub-jozef-orlinski-najlepiej-czuje-sie-w-muzyce-baroku.html |title=Jakub Józef Orliński – Najlepiej czuję się w muzyce baroku |access-date=19 May 2018}}</ref> Nakapagtanghal din siya sa ''Flight'' ni [[Jonathan Dove]] kasama ang Juilliard Opera. Noong 2017, umawit siya sa pagganap kay Ottone sa ''Agrippina'' ni Handel sa ''La Serenissima: Music and Arts From the Venetian Republic'' ng Carnegie Hall. Nakilahok siya sa Pistang Handel ng [[Karlsruhe]] kung saan ay inawit niya ang 'Nisi Dominus' ni [[Antonio Vivaldi|Vivaldi]] at mga sipi mula sa ''[[Dixit Dominus (Handel)|Dixit Dominus]]'' ni Handel. Sa iyon ding taon, ginawa niya ang kanyang ''debut appearance'' sa [[Festival d'Aix-en-Provence]] sa opera na ''[[Erismena]]'' ni [[Francesco Cavalli|Cavalli]].<ref>{{cite news|url=http://www.newyorker.com/magazine/2019/07/22/a-millennial-countertenors-pop-star-appeal |title=A Millennial Countertenor's Pop-Star Appeal |access-date=18 July 2019}}</ref> Siya ay nag ''debut'' sa 2017/18 na ''season'' ng [[Opern- und Schauspielhaus Frankfurt|Frankfurt Opera]] bilang ang titulong tauhan sa ''[[Rinaldo (opera)|Rinaldo]]'' ni Handel.<ref>{{cite news|url=http://www.warnerclassics.com/jakub-jozef-orlinski/bio|title=Jakub Józef Orliński – Biography|publisher=warnerclassics.com|access-date=19 May 2018}}</ref> Noong 2019, dahil sa pag-aanyayang magtanghal sa Eustazio para sa produksyon ng [[Glyndebourne Festival Opera|Glyndebourne Opera]] sa ''Rinaldo'', siya ay inanyayahan noong dalawang linggo nang nag-eensayo na kunin ang titulong papel.<ref name="STCairns"/><ref>{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-49090111 |title=Breakdancing opera singer steps in as Glyndebourne leading lady pulls out |access-date=19 October 2019}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.thetimes.co.uk/article/jakub-jozef-orlinski-interview-operas-baroquenroll-glyndebourne-star-63tbqp2bm |title=Jakub Jozef Orlinski interview: opera's baroque'n'roll Glyndebourne star |access-date=19 October 2019}}</ref>
Ang ''debut solo album ni Orliński, ''Anima Sacra'', ay inilabas sa [[Erato Records|Erato label]] sa 26 Oktubre 2018, na may musika ng orkestrang [[Il Pomo d'Oro (orchestra)|Il Pomo d'Oro]] na ''ci''n''duct ni [[Maxim Emelyanychev]]. Binubuo ito ng mga [[aria]]ng [[Baroque music|Baroque]] ng iba't ibang kompositor mula sa [[Neapolitan School]], kasama sa inakalang unang makamundong pagrerekord ng walong gawa.<ref>{{cite news|url=https://operawire.com/jakub-jozef-orlinski-announces-first-solo-album/|title=Jakub Józef Orliński Announces First Solo Album|publisher=operawire.com|access-date=24 December 2018}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.warnerclassics.com/shop/5537516,0190295633707/jakub-jozef-orlinski-anima-sacra|title=Jakub Józef Orliński – Releases – Anima Sacra|publisher=warnerclassics.com|access-date=24 December 2018}}</ref>
Noong 2019, napanalunan niya ang gantimpalang kultural ng ''O!Lśnienie'' na iprinesenta ng [[Onet]] at ng siyudad ng [[Kraków]] sa kategorya ng klasikong musika at ''jazz.''<ref>{{cite news|url=https://kultura.onet.pl/wiadomosci/znamy-zwyciezcow-plebiscytu-olsnienia-2018-wojciech-smarzowski-olsnieniem-roku/p6xrzy0|title=Znamy zwycięzców plebiscytu O!Lśnienia 2018! Wojciech Smarzowski O!Lśnieniem roku|access-date=15 March 2019}}</ref> Noong Oktubre taong 2019, napanalunan niya ang [[Gramophone Classical Music Awards|Gramophone Classical Music Award]] sa kategorya ng ''Young Artist of the Year.''<ref>{{cite news|url=https://www.gramophone.co.uk/awards/2019/young-artist-of-the-year|title=Young Artist of the Year|access-date=17 October 2019}}</ref> Noong 2020, natanggap niya ang[[Paszport Polityki|Paszport Polityki Award]] na kada taong pinepresenta ng ''[[Polityka]]'' sa kategorya ng klasikong musika.<ref>{{cite news|url=https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/paszporty/1938106,1,muzyka-powazna-jakub-jozef-orlinski-laureatem-paszportow-polityki.read|title=Muzyka poważna: Jakub Józef Orliński laureatem Paszportów POLITYKI|access-date=16 January 2020}}</ref>
Ang kanyang pangalawang album na 'Facce d'amore' (FaCHe) , na naglalaman nang "isang napiling mabuting malawak na koleksyon para sa mararaming mulha ng pag-ibig " mula sa mga opara nina [[Francesco Cavalli|Cavalli]], Boretti, [[Giovanni Bononcini|Bononcini]], [[Domenico Scarlatti|Scarlatti]], [[George Frideric Handel|Handel]], [[Luca Antonio Predieri|Predieri]], [[Nicola Matteis|Matteis]] at Conti, ay umudyok sa taga-suring si [[Brian Robins]] na purihin ang kanyang "talento bilang mangaawit na dramatiko" at ang kanyang mga ''ornamentation'', na nagbubuod sa kanyang "malamig na boses".<ref>Brian Robins. CD review : Jakub Józef Orliński – Facce d'amore. ''[[Opera (British magazine)|Opera]]'', February 2020, Vol.71 No.2, p252-253.</ref>
Noong Septyembre taong 2020, natanggap niya ang titulong ''Best Singer of the Year'' sa Berlin na iginawad ng mga mambabasa ng pahayagang ''[[Opernwelt]]''.<ref>{{cite web | url = http://operalovers.pl/jakub-jozef-orlinski-najlepszym-spiewakiem-roku-wedlug-magazynu-opernwelt/ | language = pl | title = Jakub Józef Orliński najlepszym śpiewakiem roku według magazynu Opernwelt | access-date = 7 February 2021 | archive-date = 9 Disyembre 2020 | archive-url = https://archive.today/20201209124137/http://operalovers.pl/jakub-jozef-orlinski-najlepszym-spiewakiem-roku-wedlug-magazynu-opernwelt/ | url-status = bot: unknown }}</ref>
==Personal na buhay==
Si Orliński ay isang kampeong [[break-dance]]r at isang miyembro ng samahang breakdancing, ang Skill Fanatikz Crew.<ref>{https://www.instagram.com/skillfanatikz/?hl=en}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.thefirstnews.com/article/breakdancing-opera-singer-to-perform-as-lead-lady-at-glyndebourne-6918|title=Breakdancing opera singer to perform as lead LADY at Glyndebourne|access-date=14 September 2019}}</ref> Nag-modelo na rin siya para sa mga ''fashion brands'' tulad ng [[Nike, Inc.|Nike]] at [[Levi's]].<ref>{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-49090111|title=Breakdancing opera singer steps in as Glyndebourne leading lady pulls out|access-date=19 October 2019}}</ref>
==Mga Gantimpala==
*''1st Prize'' sa [[Marcella Sembrich|Marcella Kochañska Sembrich]] Vocal Competition, New York, Estados Unidos (2015)<ref>{{cite news|url=https://imgartists.com/roster/jakub-jozef-orlinski/|title=Jakub Józef Orliński Biography|publisher=imgartists.com|access-date=19 May 2018}}</ref>
*''2nd Prize'' sa IX International [[Stanisław Moniuszko]] Vocal Competition, Warsaw, Polanya (2016)<ref>{{cite news |url=https://www.chopin.edu.pl/pl/2016/05/nagrodzeni-na-9-miedzynarodowym-konkursie-wokalnym-im-stanislawa-moniuszki |title=Nagrodzenia na 9. Międzynarodowym Konkursie Wokalnym im. stanisława Moniuszki |access-date=19 May 2018 |archive-date=26 Pebrero 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200226164533/https://www.chopin.edu.pl/pl/2016/05/nagrodzeni-na-9-miedzynarodowym-konkursie-wokalnym-im-stanislawa-moniuszki |url-status=dead }}</ref>
*''1st Place'' Winner sa Lyndon Woodside Oratorio-Solo Competition, New York, Estados Unidos (2016)<ref>{{cite news |url=https://www-broadwayworld-com.cdn.ampproject.org/v/s/www.broadwayworld.com/amp/c.php?amp_js_v=a1&_gsa=1&url=Oratorio-Society-of-New-York-Announces-Winners-of-2016-Competition-20160428&usqp=mq331AQECAEYAQ%3D%3D#amp_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.broadwayworld.com%2Farticle%2FOratorio-Society-of-New-York-Announces-Winners-of-2016-Competition-20160428 |title=Oratorio Society of New York Announces Winners of 2016 Competition |access-date=21 May 2018 |archive-date=22 Enero 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210122023935/https://www-broadwayworld-com.cdn.ampproject.org/v/s/www.broadwayworld.com/amp/c.php?amp_js_v=a1&_gsa=1&url=Oratorio-Society-of-New-York-Announces-Winners-of-2016-Competition-20160428&usqp=mq331AQECAEYAQ%3D%3D#amp_tf=From%20%251%24s&share=https%3A%2F%2Fwww.broadwayworld.com%2Farticle%2FOratorio-Society-of-New-York-Announces-Winners-of-2016-Competition-20160428 |url-status=dead }}</ref>
*Nanalo sa ''Grand Finals'' sa [[Metropolitan Opera National Council Auditions]], New York, Estados Unidos (2016)<ref>{{cite news|url=https://jakubjozeforlinski.com/wp-content/themes/joseph/download/Jakub_Jozef_Orlinski_Biography.pdf|title=Jakub Józef Orliński Biography|publisher=jakubjozeforlinski.com|access-date=19 May 2018}}</ref>
*[[Gramophone Classical Music Awards|Gramophone Classical Music Award]], London, Britanya (2019)<ref>{{cite news|url=https://www.thefirstnews.com/article/hitting-a-high-break-dancing-opera-cool-kid-wins-prestigious-gramophone-classical-music-award-8174 |title=Hitting a high! Opera's break-dancing cool kid wins prestigious Gramophone Classical Music Award |access-date=18 October 2019}}</ref>
==Tingnan din==
{{Portal|Biography|Opera}}
*[[Polish opera]]
*[[List of Poles]]
==Sanggunian==
{{Reflist}}
==Panlabas na mga ''link''==
*{{official|https://jakubjozeforlinski.com/}}
*{{YouTube|channel=UCjAGMG-toVsnw_DIUVnSpFg}}
{{authority control}}
{{BD|1990|LIVING|Orlinski, Jakub Jozef}}
[[Kategorya:Musicians from Warsaw]]
[[Kategorya:Polish male singers]]
[[Kategorya:Polish opera singers]]
[[Kategorya:Operatic countertenors]]
[[Kategorya:21st-century Polish opera singers]]
[[Kategorya:21st-century male singers]]
[[Kategorya:Chopin University of Music alumni]]
[[Kategorya:Juilliard School alumni]]
[[Kategorya:Erato Records artists]]
[[Kategorya:Winners of the Metropolitan Opera National Council Auditions]]
[[Kategorya:Polish performers of early music]]
5tleil5uzeue2hiq1g4fy6dd8wlsyux
Nutri Ventures
0
311619
1959602
1959398
2022-07-31T04:07:27Z
SpinnerLaserzthe2nd
108543
Inilipat ni SpinnerLaserzthe2nd ang pahinang [[Nutri Ventures: The Series]] sa [[Nutri Ventures]]
wikitext
text/x-wiki
{{Delete|1=Hindi source}}
{{Infobox television
| image =
| image_upright =
| image_size =
| image_alt =
| caption =
| alt_name =
| native_name =
| genre = [[Kartun]]
| creator = Watermelon
| based_on =
| inspired_by =
| developer =
| writer =
| screenplay =
| story =
| director =
| creative_director =
| presenter =
| starring = Jason Marsden
| judges =
| voices =
| narrated =
| theme_music_composer =
| open_theme =
| end_theme =
| composer =
| country = Portugal
| language =
| num_seasons = 12
| num_episodes = 52
| list_episodes =
| executive_producer =
| producer =
| news_editor =
| location =
| cinematography =
| animator =
| editor =
| camera =
| runtime = 22 minuto
| company = Nutri Ventures Corporation
| distributor = Nutri Ventures Corporation
| budget =
| network = RTP
| picture_format =
| audio_format =
| first_run =
| released =
| first_aired = {{start date|2012|9|26}}
| last_aired = {{end date|2014|4|18}}
| preceded_by = [[The Powerpuff Girls]]
| followed_by = [[Kid Cosmic]]
| related =
| website =
| website_title =
| production_website =
| production_website_title =
}}
Ang '''Nutri Ventures: The Series''' ay isang Portugal edutainment animasyong pangtelebisyong palabas na nilikha ni Watermelon ipinalabas 26 Setyembre 2012 hanggang 18 Abril 2014.
== Panlabas na kawing ==
* {{IMDb title|tt6571588}}
[[Kategorya:Mga animadong serye sa telebisyon]]
[[Kategorya:Mga serye sa telebisyon mula sa Brazil]]
pb7cd8het1o4sxuhvf6nwgwru757ah7
1959604
1959602
2022-07-31T04:07:39Z
SpinnerLaserzthe2nd
108543
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox television
| image =
| image_upright =
| image_size =
| image_alt =
| caption =
| alt_name =
| native_name =
| genre = [[Kartun]]
| creator = Watermelon
| based_on =
| inspired_by =
| developer =
| writer =
| screenplay =
| story =
| director =
| creative_director =
| presenter =
| starring = Jason Marsden
| judges =
| voices =
| narrated =
| theme_music_composer =
| open_theme =
| end_theme =
| composer =
| country = Portugal
| language =
| num_seasons = 12
| num_episodes = 52
| list_episodes =
| executive_producer =
| producer =
| news_editor =
| location =
| cinematography =
| animator =
| editor =
| camera =
| runtime = 22 minuto
| company = Nutri Ventures Corporation
| distributor = Nutri Ventures Corporation
| budget =
| network = RTP
| picture_format =
| audio_format =
| first_run =
| released =
| first_aired = {{start date|2012|9|26}}
| last_aired = {{end date|2014|4|18}}
| preceded_by = [[The Powerpuff Girls]]
| followed_by = [[Kid Cosmic]]
| related =
| website =
| website_title =
| production_website =
| production_website_title =
}}
Ang '''Nutri Ventures: The Series''' ay isang Portugal edutainment animasyong pangtelebisyong palabas na nilikha ni Watermelon ipinalabas 26 Setyembre 2012 hanggang 18 Abril 2014.
== Panlabas na kawing ==
* {{IMDb title|tt6571588}}
[[Kategorya:Mga animadong serye sa telebisyon]]
[[Kategorya:Mga serye sa telebisyon mula sa Brazil]]
hhc9uyzarvs986lzrcvdxnk2ik4svwd
1959605
1959604
2022-07-31T04:07:54Z
SpinnerLaserzthe2nd
108543
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox television
| image =
| image_upright =
| image_size =
| image_alt =
| caption =
| alt_name =
| native_name =
| genre = [[Kartun]]
| creator = Watermelon
| based_on =
| inspired_by =
| developer =
| writer =
| screenplay =
| story =
| director =
| creative_director =
| presenter =
| starring = Jason Marsden
| judges =
| voices =
| narrated =
| theme_music_composer =
| open_theme =
| end_theme =
| composer =
| country = Portugal
| language =
| num_seasons = 12
| num_episodes = 52
| list_episodes =
| executive_producer =
| producer =
| news_editor =
| location =
| cinematography =
| animator =
| editor =
| camera =
| runtime = 22 minuto
| company = Nutri Ventures Corporation
| distributor = Nutri Ventures Corporation
| budget =
| network = RTP
| picture_format =
| audio_format =
| first_run =
| released =
| first_aired = {{start date|2012|9|26}}
| last_aired = {{end date|2014|4|18}}
| preceded_by =
| followed_by =
| related =
| website =
| website_title =
| production_website =
| production_website_title =
}}
Ang '''Nutri Ventures: The Series''' ay isang Portugal edutainment animasyong pangtelebisyong palabas na nilikha ni Watermelon ipinalabas 26 Setyembre 2012 hanggang 18 Abril 2014.
== Panlabas na kawing ==
* {{IMDb title|tt6571588}}
[[Kategorya:Mga animadong serye sa telebisyon]]
[[Kategorya:Mga serye sa telebisyon mula sa Brazil]]
0o0yybpqbqp73clb6glow85xkao71fn
Chel Diokno
0
313116
1959679
1943967
2022-07-31T06:44:45Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox officeholder|name=Chel Diokno|children=6 including [[Pepe Diokno|Pepe]]<ref>{{cite news |last1=Domingo |first1=Katrina |title=Award-winning director Pepe Diokno gives dad Chel's campaign a makeover |url=https://news.abs-cbn.com/spotlight/02/20/19/award-winning-director-pepe-diokno-gives-dad-chels-campaign-a-makeover |access-date=September 19, 2021 |work=ABS-CBN News |date=February 20, 2019 |archive-url=https://archive.today/20210919195747/https://news.abs-cbn.com/spotlight/02/20/19/award-winning-director-pepe-diokno-gives-dad-chels-campaign-a-makeover |archive-date=September 19, 2021 |url-status=live }}</ref>|title=|predecessor=|successor=|party=Katipunan ng Nagkakaisang Pilipino (KANP; 2021–present)<ref name="COC_2022">{{cite news |last1=Buan |first1=Lian |title=Human rights lawyers Diokno, Colmenares file Senate COCs to redeem 2019 losses |url=https://www.rappler.com/nation/elections/neri-colmenares-chel-diokno-file-candidacy-senate-2022 |access-date=October 7, 2021 |work=Rappler |date=October 7, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211007032526/https://www.rappler.com/nation/elections/neri-colmenares-chel-diokno-file-candidacy-senate-2022 |archive-date=October 7, 2021 |quote=Diokno took his oath as member of KANP}}</ref>|otherparty=[[Liberal Party (Philippines)|Liberal]] (2018–2019)<ref>{{cite news |last1=Adel |first1=Rosette |title='CHELebrate, don't cry,' Chel Diokno tells supporters after defeat |url=https://www.philstar.com/headlines/2019/05/14/1917936/chelebrate-dont-cry-chel-diokno-tells-supporters-after-defeat |access-date=September 19, 2021 |work=The Philippine Star |date=May 14, 2019 |archive-url=https://archive.today/20210919194215/https://www.philstar.com/headlines/2019/05/14/1917936/chelebrate-dont-cry-chel-diokno-tells-supporters-after-defeat |archive-date=September 19, 2021 |quote=Diokno, a member of the Liberal Party... |url-status=live }}</ref> <br> [[Partido Liberal (Pilipinas)|Otso Diretso]] (2018–2019)<br>Independent (2021)<ref>{{cite news |first1=Marian Feliz |last1=Calica |title=Rights lawyer Diokno to run for senator as independent |url=https://newsinfo.inquirer.net/1488353/rights-lawyer-diokno-to-run-for-senator-as-independent |access-date=September 19, 2021 |work=Philippine Daily Inquirer |date=September 15, 2021 |archive-url=https://archive.today/20210919190853/https://newsinfo.inquirer.net/1488353/rights-lawyer-diokno-to-run-for-senator-as-independent |archive-date=September 19, 2021 |url-status=live }}</ref>|spouse=Divina Aromin-Diokno|parents=[[Jose Diokno|Jose W. Diokno]] <br> [[Chel Diokno#Personal life|Carmen R. Icasiano]]|occupation={{flatlist|
* Lawyer
* educator
* academic administrator
* politician
}}|relatives={{collapsible list|[[Jose Diokno|Maris Diokno]] (sister) <br> |[[Jose Diokno|Sen. Ramón Diokno]] (grandfather) | [[Jose Diokno|Gov. Ananías Diokno]] (great-grandfather |[[Jose Diokno|Félix Berenguer de Marquina]] (ancestor) | Francis Garchitorena (distant uncle)}}|awards=|signature=|signature_alt=|website=[http://diokno.ph diokno.ph]|footnotes=|known_for=|alma_mater=[[University of the Philippines Diliman]] {{small|B.A.}} <br> [[Illinois|Northern Illinois University]] {{small|(J.D.)}}|image=ChelDioknoBantayogngmgaBayani20190223Alternativity.jpg|term_end=2019|image_size=|alt=Chel Diokno at the [[Bantayog ng mga Bayani]] in February 2019|caption=Diokno at an event honoring the heroes and martyrs of Martial Law at the Bantayog ng mga Bayani on February 23, 2019|president=|office=Dean of the [[Pamantasang De La Salle|Pamantasang De La Salle (DLSU) College of Law]]|term_start=2009|successor1=Virgilio de los Reyes|education=[[La Salle Green Hills]]|birth_name=Jose Manuel Tadeo Icasiano Diokno|birth_date={{birth date and age|1961|2|23}}|birth_place=[[Pasay]], [[Rizal]], Philippines|residence=[[San Juan, Metro Manila]]|nationality=Filipino|nickname=Chel
}}
'''Jose Manuel Tadeo''' " '''Chel''' " '''Icasiano Diokno''' ( {{IPA-tl|ˈdʒɔknɔ|lang}}, ipinanganak noong Pebrero 23, 1961)<ref name="2019_candidate_profile">{{Cite web|date=February 23, 2021|title=I didn't think I'd reach this age, but I just celebrated my big 6-0 with my kids by my side and with friends via Zoom. Thank you all for the birthday greetings, and to the "cheldren" for sending me cakes!|url=https://twitter.com/cheldiokno/status/1364242781082816513?lang=en|date=May 6, 2021}}</ref> ay isang Pilipinong abogado, tagapagturo, at tagapagtaguyod ng karapatang pantao. Siya ay nagsisilbing chairman ng [[Free Legal Assistance Group]] (FLAG) at ang founding dean ng [[Pamantasang De La Salle| De La Salle (DLSU) College of Law]]. Siya ay nagsilbi bilang isang espesyal na tagapayo ng Komiteng Blue Ribbon ng Senado.
== Maagang buhay at edukasyon ==
[[Talaksan:Jose_W._Diokno_with_His_Family.jpg|left|thumb| Si Chel Diokno sa front row, ang ikawalong anak]]
Si Diokno ay isinilang noong Pebrero 23, 1961 sa [[Pasay|Pasay City]] bilang ikawalo sa sampung anak ng human rights lawyer na si [[Jose Diokno|Jose W. Diokno]], na kalaunan ay naging Senador, at Carmen "Nena" Icasiano.<ref>{{Cite web|last=Malasig|first=Jeline|title=Chel Diokno shows pearly whites in COC filing for senator in 2022 polls|url=https://interaksyon.philstar.com/trends-spotlights/2021/10/07/201867/chel-diokno-shows-pearly-whites-in-coc-filing-for-senator-in-2022-polls/|date=2021-10-07}}</ref> Siya ay apo sa tuhod ni [[Ananias Diokno|Ananías Diokno]], ang pinuno ng mga [[Mga Bisaya|Bisaya]] noong [[Digmaang Pilipino–Amerikano]], at apo ni Ramón Diokno, isang nasyonalista na nagsilbi bilang Senador at Supreme Court Associate Justice.
Natapos ni Diokno ang kanyang elementarya at sekondaryang edukasyon sa [[La Salle Green Hills]] . Pagkatapos, noong 1982, nakakuha siya ng Bachelor of Arts degree in Philosophy sa [[Unibersidad ng Pilipinas, Diliman|University of the Philippines Diliman]], nag-aral ng Bachelor of Laws sa Unibersidad ng Pilipinas sa loob ng isang taon hanggang 1983 at pagkatapos ay nag-aral ng abogasya sa Unibersidad ng Northern Illinois (NIU) sa Estados Unidos, kung saan nagtapos siya ng Juris doctor, magna cum laude, noong 1986. Nakapasa siya sa Bar ng Estado ng [[Illinois]] noong 1987, at pagkamatay ng kanyang ama ay bumalik sa [[Pilipinas]] kung saan siya kumuha ng Bar Examinations noong 1988. Naipasa niya ang mga eksaminasyon at sinimulan ang kanyang pagsasanay sa abogasya noong sumunod na taon.
== Karera sa politika ==
[[Talaksan:Chel_Diokno_in_front_of_the_Jose_W._Diokno_Memorial.png|left|thumb| Nag-aalay si Chel Diokno sa memorial ng kanyang ama sa [[Komisyon ng Karapatang Pantao|Liwasang Diokno, CHR Central Office]]]]
Sa halalan noong 2019, inilunsad ni Diokno ang kampanya para sa isang puwesto sa Senado sa ilalim ng Otso Diretso isang koalisyon na laban sa sinasabing paglabag sa karapatang pantao ni Pangulong [[Rodrigo Duterte]] ; natalo siya na may 6,308,065 na boto.
Noong Hulyo 19, 2019, [[Pambansang Pulisya ng Pilipinas|nagsampa ng kaso ang PNP]] laban kay Diokno at iba pang miyembro ng oposisyon para sa "sedition, cyber libel, libel, ''estafa'', harboring a criminal, and obstruction of justice". Noong Pebrero 10, 2020, na-clear siya sa lahat ng mga kaso.
Noong Hunyo 12, 2021, siya ay pinangalanan sa anim na nominado ng 1Sambayan, isang koalisyon na maglalagay ng nag-iisang kandidato laban sa napiling kahalili ni Pangulong Duterte sa [[Halalang pampanguluhan sa Pilipinas, 2022|2022 Philippine presidential election]], para sa presidente at bise presidente. Nauna nang sinabi ng kapwa Otso Diretso na senatorial candidate na si Samira Gutoc noong 2019 na maaari siyang maging opposition standard bearer. Gayunpaman, aniya, labis niyang ikinatuwa ang nominasyon, bagama't hindi niya hinangad ang mga posisyong iyon dahil nakatutok siya sa kanyang Free Legal Helpdesk, at umaasa siyang makapaglingkod sa bansa, lalo na sa kabataan at ordinaryong Pilipino, sa hustisya, pananagutan, at kaluwagan mula sa pandemya.
Noong Setyembre 15, 2021, inihayag niya na muli siyang tatakbo sa pagka-senador sa halalan ng 2022 . Naghain siya ng kandidatura noong Oktubre 7 bilang bagong miyembro ng partidong Katipunan ng Nagkakaisang Pilipino (KANP). <ref>{{Cite web|last=Buan|first=Lian|title=Human rights lawyers Diokno, Colmenares file Senate COCs to redeem 2019 losses|url=https://www.rappler.com/nation/elections/neri-colmenares-chel-diokno-file-candidacy-senate-2022|date=October 7, 2021|access-date=Oktubre 31, 2021|archive-date=Oktubre 7, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211007032526/https://www.rappler.com/nation/elections/neri-colmenares-chel-diokno-file-candidacy-senate-2022|url-status=bot: unknown}}</ref> Si Diokno ay nagsumpa bilang miyembro ng KANP, at siya ay pinangalanan sa senatorial slate ng kandidato sa pangulo na si Pangalawang Pangulo [[Leni Robredo]] .
== Legal na karera ==
[[File:FLAG Conference with Chel Diokno.png|thumb|right|Chel Diokno, ang tagapangulo ng [[Free Legal Assistance Group|FLAG]]]]
Nakapasa si Diokno sa pagsubok ng bar sa State of Illinois at pagkatapos ay sa Pilipinas. Sa kanyang pagbabalik sa Pilipinas noong 1987, nagsilbi siya bilang isang abogado at tagapagtaguyod ng karapatang pantao. <ref>{{Cite web |url=https://diokno.ph/chel-diokno |title=Archive copy |access-date=2021-10-31 |archive-date=2019-03-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190329172920/https://diokno.ph/chel-diokno |url-status=dead }}</ref> Si Diokno ay miyembro at kasalukuyang chairman ng FLAG. Maliban sa paghawak ng mga mahahalagang kaso, naging regular din siyang amicus curiae sa [[Kataas-taasang hukuman|Korte Suprema]] .
=== Mga Kapansin-pansing Kaso ===
* Si Diokno ay bahagi ng pangkat ng mga abogado ng FLAG na umusig sa 27 pulis na idinawit sa 1995 Kuratong Baleleng rubout case.
* Siya ang abogado ni [[Jun Lozada|Rodolfo "Jun" Lozada]], NBN/ZTE whistleblower, at lead witness sa mga kaso ng Ombudsman laban kay dating National Economic and Development Authority (NEDA) head [[Romulo Neri]] at dating Komisyon ng Halalan (Comelec) Chair [[Benjamin Abalos]] .
* Noong 2007, siya kasama ng mga kapwa abogado ng FLAG na sina Theodore O. Te at Ricardo A. Sunga III, ay nagpetisyon at pinagbigyan ng [[Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Korte Suprema na]] mag-isyu ng Writs of Amparo para sa mga makakaliwang aktibista na sina Raymond at Reynaldo Manalo, dalawang magkapatid na pinahirapan umano ng mga ahente ng ang militar.
* Noong 2008, nanalo siya sa pagpapalaya sa "Tagaytay 5," mga makakaliwang aktibista na iligal na ikinulong ng [[Pambansang Pulisya ng Pilipinas|Philippine National Police]] .
* Kasama ni Attorney Te, kinatawan ni Diokno ang ilang organisasyon ng media sa isang petisyon laban sa [[Gloria Macapagal Arroyo|administrasyong Arroyo]] . Pinagsama-sama ng kaso ang mga miyembro ng [[ABS-CBN Corporation|ABS-CBN]], [[Philippine Daily Inquirer]], Probe Productions, Newsbreak, at Philippine Center for Investigative Journalism bukod sa iba pa dahil sa diumano'y inikot para sa kanilang "illegal" na coverage ng [[Himagsikan sa Manila Peninsula|Manila Peninsula Siege]] .
* Si Diokno ay nagsilbing pangunahing abogado kasama ang FLAG lawyer na si Theodore Te para kay [[Maria Ressa]] ng [[Rappler]] laban sa Duterte administration. Isa sa mga kaso na hinawakan niya para kay Ressa ay sa kanyang kaso.
== Serbisyo ng gobyerno ==
Noong 1990s, nagsilbi si Diokno sa [[Komisyon sa mga karapatang pantao|Commission on Human Rights sa]] ilalim [[Corazon Aquino|nina Pangulong Cory Aquino]] at [[Fidel V. Ramos]] . Naging miyembro din siya ng Committee on Human Rights and Due Process sa [[Pinagsamang mga Abogasya ng Pilipinas|Integrated Bar of the Philippines]] (IBP).
Noong 2001, si Diokno ang private prosecutor sa impeachment proceedings laban kay dating Pangulong [[Joseph Estrada]] . Noong taon ding iyon, naging General Counsel siya ng Komite ng Blue Ribbon ng Senado (ang Komite ng Pananagutan sa Opisyong Pampubliko at Imbestigasyon) sa ilalim ni Sen. [[Joker Arroyo]] . Noong 2004, siya ay hinirang na Special Counsel sa [[Bangko sa Pagpapaunlad ng Pilipinas|Development Bank of the Philippines]] .
Hanggang 2019, si Diokno ay nagsilbi bilang Presidential Adviser on Human Rights sa Integrated Bar of the Philippines at naging miyembro ng Panel of Arbitrators sa International Center for Settlement of Investment Disputes.
== Academe ==
Noong 2006, itinatag ni Diokno ang Diokno Law Center na nagbibigay ng legal na pagsasanay sa mga ahensya tulad ng Comelec, [[Kagawaran ng Katarungan|Public Attorney's Office]], [[Pambansang Pulisya ng Pilipinas|Philippine National Police]], Ombudsman, [[Kawanihan ng Rentas Internas (Pilipinas)|Bureau of Internal Revenue]], Bureau of Customs, at IBP . Noong 2009, itinatag niya ang DLSU College of Law at naging founding dean nito.
== Adbokasiya ==
[[Talaksan:TañadaPimentelDioknoBantayogngmgaBayani20181130Alternativity.jpg|thumb| Wigberto Tañada, [[Aquilino Pimentel, Jr.|Nene Pimentel]] at Chel Diokno sa Pagpaparangal sa mga Martir at Bayani sa Bantayog ng mga Bayani noong 30 Nobyembre 2018]]
=== Mga karapatang pantao ===
Itinaguyod niya ang karapatang pantao sa kanyang pagsasanay sa batas sa Free Legal Assistance Group, bilang tagapayo sa Senate Blue Ribbon Committee, at sa kanyang tungkulin bilang founding Dean ng De La Salle University College of Law. Si Diokno ay matagal na miyembro ng IBP na nagbibigay ng libreng payo sa mga kliyente tungkol sa batas. Matagal na niya sinasabi na kailangan baguhin ang sistema ng mga opisina ng ''Public Attorney'' o PAO, dahil madalas ay idinidepensa nila ang mga inakusahan at ang mga tagausig, kahit ito ay hindi etikal. Sa DLSU College of Law, si Diokno ang madalas nagtatanghal ng pinakamasikat na gantimpala para sa karapatang pantao sa buong Pilipinas, ang [[Jose Diokno#Pamana|''Ka Pepe Diokno Human Rights Award'']]. Ang mga nanalo ng gantimpala na ito ay sina [[Jovito Salonga]], Maria Ressa, at [[Benigno Aquino III]]
=== Posisyon laban sa Martial Law ===
Bilang inapo ng dating Senador at kritiko ng Batas Militar na si Jose W. Diokno, nanindigan si Chel Diokno laban sa umano'y "historical negationism" at "denialism" hinggil sa batas militar ng Pilipinas sa ilalim ni Ferdinand Marcos. Si Diokno ay isa sa mga pinuno laban sa Pederalismo, sa batas militar, at sa mga korupsyon at bank account na tinatago ng pamilyang Marcos sa [[Switzerland]]. Si Diokno rin ay naging isang hurado sa Amnesty International sa [[London|London,]] [[UK]], isang NGO na naglalaban para sa karapatang pantao.
== Mga akdang aklat ==
Nagsulat si Diokno ng tatlong libro: ''Diokno On Trial: The Techniques And Ideals Of The Filipino Lawyer (The Complete Guide To Handling A Case In Court), na'' inilathala ng Diokno Law Center noong 2007; ''Civil And Administrative Suits As Instruments Of Accountability For Human Rights Violations, na'' inilathala ng Asia Foundation noong 2010, at "Model Pleadings of Jose W. Diokno Volume 1: Supreme Court" na inilathala ng Diokno Law Center noong 2020. Nagsulat din siya ng mga artikulo ng balita sa forensic DNA, elektronikong ebidensya, batas laban sa terorismo, batas ng media, at reporma sa hudisyal.
Sinabi ng dating mahistrado ng Korte Suprema na si [[Artemio Panganiban]] na si Jose W. Diokno, Jovito Salonga, at [[Claudio Teehankee]], ay ang kanyang idolo sa pagiging abugado. Nagbigay pugay si Adolfo Azcuna, isa ring mahistrado ng Korte Suprema, at sinabi niya na matutunan ng tao ang mga isip ni Jose Diokno sa kanyang mga pagsusumamo sa libro ni Chel.
== Filmography ==
Nag-voiceover si Diokno para sa ilang eksena ng 2018 film na ''BuyBust'' .
== Personal na buhay ==
[[Talaksan:Chel_Diokno_the_lawyer.png|thumb| Chel Diokno bilang human rights advocate kasama ang kanyang asawang si Divina]]
Si Diokno ay anak ng makabayang Pilipino na si Senador [[Jose Diokno|Jose W. "Ka Pepe" Diokno]], ang ama ng karapatang pantao sa Pilipinas at intelektwal na pinuno ng oposisyon laban sa rehimeng Marcos. Ang kanyang kapatid na babae, si Maris, ay isang senior administrator sa sistema ng Unibersidad ng Pilipinas at dating tagapangulo ng [[Pambansang Komisyong Pangkasaysayan ng Pilipinas|National Historical Commission of the Philippines]] . Si Diokno ay nagpakasal sa isang manunulat na nagngangalang Divina Aromin; ang kanilang panganay na anak ay ang filmmaker na si [[Pepe Diokno|Pepe]], na ipinangalan sa kanyang lolo.
== Tingnan din ==
* [[Free Legal Assistance Group|Libreng Legal Assistance Group]]
* [[Jose Diokno|Sinabi ni Sen.]] [[Jose Diokno|Jose W. Diokno]]
* [[Pepe Diokno|Pepe Diokno (direktor)]]
* [[Ananias Diokno|Ananías Diokno]]
== Mga sanggunian ==
[[Kategorya:Nabubuhay na mga tao]]
[[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Kastila]]
[[Kategorya:Mga Pilipinong liping-Irlandes]]
[[Kategorya:Ipinanganak noong 1961]]
7f9o2ul32anyxodgoax3ltetxndat17
Wikang Remontado Agta
0
313364
1959587
1909170
2022-07-31T03:30:08Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox language|name=Remontado Dumagat|ref=e18|glotto=remo1247|iso3=agv|fam4=[[Central Luzon languages|Central Luzon]]|fam3=[[Philippine languages|Philippine]]|fam2=[[Malayo-Polynesian languages|Malayo-Polynesian]]|familycolor=Austronesian|date=2000|altname=Sinauna, Remontado Agta|speakers={{sigfig|2530|2}}|region=[[Tanay, Rizal|Tanay]] and [[Rodriguez, Rizal|Montalban]] in [[Rizal]], [[Antipolo]], and [[General Nakar, Quezon]]|states=[[Philippines]]|mapcaption=Area where Sinauna language is spoken|map=Remontado Dumagat language map.png|nativename=''Hatang-Kayi''<ref name="LobelSurbano" />|glottorefname=Hatang Kayi}}
Ang '''Remontado''', kilala rin na '''Sinauna''', '''Kabalat''', '''Remontado Dumagat''', at '''Hatang-Kayi''',<ref name="LobelSurbano" /> ay isang [[Mga wikang Malayo-Polinesyo|Malayo-Polynesian]] na wika na sinasalita sa [[Tanay|Tanay, Rizal]], [[Heneral Nakar|General Nakar, Quezon]] (kasama ang Paimahuan, Limoutan<ref name="Reid1994">{{Cite journal |last=Reid |first=Lawrence A. |date=1994 |title=Possible Non-Austronesian Lexical Elements in Philippine Negrito Languages |journal=Oceanic Linguistics |volume=33 |issue=1 |pages=37–72 |doi=10.2307/3623000 |jstor=3623000 |hdl-access=free |hdl=10125/32986}}</ref>) ), [[Rodriguez|Rodriguez, Rizal]] at [[Antipolo]], sa [[Pilipinas]] . Isa ito sa mga wikang Negrito sa Pilipinas.
== Terminolohiya ==
Ang wika na ito ay tinutukoy ng iba't ibang termino sa ''linguistic literature (Wika at Panitikan)''. Tinutukoy ng mga tagapagsalita ang kanilang wika bilang ''Hatang-Kayi'' ("wikang ito") habang ang "Remontado" ay ang pinakakaraniwang termino sa panitikang Ingles na ginagamit upang tumukoy sa komunidad at sa kanilang wika. Ang "Sinauna" (nangangahulugang "sinaunang" o "luma" sa Tagalog) ay isang terminong ginamit sa ilang panitikan na nagmula pagkatapos ng pagkatuklas ng wika noong dekada 1970 ngunit hindi kailanman ginamit ng mga nagsasalita ng wika mismo. Ang "Remontado Agta" ay ginamit din ngunit ito ay mali rin dahil ang mga nagsasalita ng wikang ito ay hindi kailanman tinutukoy bilang ''Agta''<ref name="LobelSurbano" />.
== Pag-uuri ==
Inuri ni Reid (2010))<ref>{{Cite book |last=Reid |first=Lawrence A. |title=Piakandatu ami Dr. Howard P. McKaughan |publisher=Linguistic Society of the Philippines and SIL Philippines |year=2010 |editor-last=Billings |editor-first=Loren |location=Manila |pages=234–260 |chapter=Historical linguistics and Philippine hunter-gatherers |editor-last2=Goudswaard |editor-first2=Nelleke |chapter-url=http://pdfs.semanticscholar.org/724f/2edfad51c759e7e84cc29776c288d9ca96c3.pdf |access-date=2021-11-18 |archive-date=2019-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190226140936/http://pdfs.semanticscholar.org/724f/2edfad51c759e7e84cc29776c288d9ca96c3.pdf |url-status=bot: unknown }}</ref> ang wika bilang isang wika sa Gitnang Luzon.
== Pamamahagi ==
Tradisyonal na matatagpuan ang Remontado Dumagat sa mga bundok sa paligid ng hangganan sa pagitan ng distrito ng [[Sampaloc, Quezon|Sampaloc]] [[Tanay|sa Tanay, Rizal]], at [[Heneral Nakar|General Nakar, Quezon]] (Lobel 2013:72-73). .<ref>{{Cite thesis |last=Lobel |first=Jason William |title=Philippine and North Bornean Languages: Issues in Description, Subgrouping, and Reconstruction |date=2013 |degree=PhD |publisher=University of Hawaii at Manoa |hdl=10125/101972 |hdl-access=free}}</ref>
Sa ngayon, ang Remontado ay sinasalita sa sumusunod na limang nayon, kung saan ito ay sinasalita lamang ng mga matatandang lampas sa edad na 50 (Lobel & Surbano 2019)..<ref name="LobelSurbano">{{Cite journal |last=Lobel |first=Jason William |last2=Surbano |first2=Orlando Vertudez |date=2019 |title=Notes from the Field: Remontado (Hatang-Kayi): A Moribund Language of the Philippines |journal=Language Documentation and Conservation |volume=13 |pages=1–34 |hdl-access=free |hdl=10125/24796}}</ref> Dalawa sa mga nayon ay nasa Barangay Santa Inez, bayan ng Tanay, Lalawigan ng Rizal, at tatlo sa mga nayon ay nasa Barangay Limutan, bayan ng General Nakar, Lalawigan ng Quezon.
* Minanga (Sentro), Barangay Limutan, bayan ng General Nakar, Quezon Province
* Sitio Sari, Barangay Limutan, bayan ng General Nakar, Quezon Province
* Sitio Paimuhuan, Barangay Limutan, bayan ng General Nakar, Quezon Province
* Sitio Nayon, Barangay Santa Inez, bayan ng Tanay, Rizal Province
* Sitio Kinabuan, Barangay Santa Inez, bayan ng Tanay, Lalawigan ng Rizal
== Mga sanggunian ==
{{reflist}}
[[Kategorya:Gitnang Luzon]]
[[Kategorya:Language articles citing Ethnologue 18]]
3s77wp11eb9fk4rbudttz5ji0v40s0d
Miss Universe 2022
0
313893
1959458
1959369
2022-07-30T16:30:17Z
Elysant
118076
/* Mga Kandidata */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022.
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 35 mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa.
Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.
== Mga Kandidata ==
Sa kasalukuyan, may 36 nang kalahok ang kumpirmado:
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| {{flagicon|ALB}} [[Albanya]]
|Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref>
|21
|Durrës
|-
| {{flagicon|GER}} [[Alemanya]]
| Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web|url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563|title=SIE IST DIE NEUE "MISS UNIVERSE GERMANY": SORAYA KOHLMANN HOLT WIEDER EIN KRÖNCHEN NACH LEIPZIG|website=Tag 24|language=de|date=2020-07-03|access-date=2022-07-04}}</ref>
| 24
| Leipzig
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Amanda Dudamel<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/andini-tri-dewi/potret-amanda-dudamel-miss-universe-venezuela-2022-c1c2-1|title=9 Potret Stunning Amanda Dudamel, Miss Universe Venezuela 2022|website=IDN Times|language=id|date=16 Enero 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| Mérida
|-
| {{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]
| Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web|url=https://kinhtedothi.vn/truc-tiep-chung-ket-miss-universe-vietnam-2022-cong-bo-top-3.html|title=Chung kết Miss Universe Vietnam 2022: Nguyễn Thị Ngọc Châu đăng quang|website=Kinhte Dothi|language=vi|date=25 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 28
| Tây Ninh
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Mia Mamede<ref>{{Cite web|url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm|title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede|website=Universo Online|language=pt-br|date=19 Hulyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}</ref>
| 26
| Vitória
|-
| {{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]
| Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web|url=https://www.pageantcircle.com/2022/07/miss-bolivia-2022-cochabamba-fernanda-pavisic-for-miss-universe-2022.html?m=1|title=Miss Bolivia 2022: Cochabamba's Fernanda Pavisic to represent Bolivia at Miss Universe 2022|website=Pageant Circle|language=en|date=17 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 23
| Cochabamba
|-
| {{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]
| Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref>
| 23
| Wangdue Phodrang
|-
| {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]
| Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web|url=https://curacao.nu/curacao-heeft-een-nieuwe-miss-universe-gabriela-dos-santos/|title=Curaçao heeft een nieuwe Miss Universe: Gabriela dos Santos|website=ABC Online Media|language=de|date=30 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| Willemstad
|-
| {{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]
| Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 27
| Kumasi
|-
| {{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]
| Noky Simbani<ref>{{Cite web|url=https://www.newzimbabwe.com/zimbabweans-top-miss-universe-great-britain-2022-pageant-claim-winner-and-second-runner-up-spots/|title=Zimbabweans top Miss Universe Great Britain 2022 pageant|website=New Zimbabwe|language=en|date=11 Hulyo 2022|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
| 25
| [[Derby]]
|-
|{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]
| Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| Quetzaltenango
|-
| {{flagicon|HND}} [[Honduras]]
| Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| San Pedro Sula
|-
| {{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ubud
|-
| {{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]] || Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]]
|-
| {{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]
| Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| [[Nom Pen]]
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| [[Vancouver]]
|-
| {{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]]
| Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web|url=https://www.kazpravda.kz/en/rubric/culture/for-the-first-time-three-girls-won-title-miss-kazakhstan|title=FOR THE FIRST TIME THREE GIRLS WON TITLE "MISS KAZAKHSTAN"|website=www.kazpravda.kz|language=en|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 21
| [[Nur-Sultan]]
|-
| {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]
| María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Armenia, Colombia|Armenia]]
|-
| {{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]
| Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref>
| 21
| Pristina
|-
| {{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]
| Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 19
| Krapina
|-
| {{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]
| Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref>
| 20
| Kfarchouba
|-
| {{flagicon|MLT}} [[Malta]]
| Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| St. Julian's
|-
| {{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
|Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 25
| Curepipe
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ciudad Obregon
|-
| {{flagicon|PAN}} [[Panama]]
| Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref>
| 23
| Herrera
|-
| {{flagicon|PER}} [[Peru]]
| Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]
| [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref>
| 24
| [[Pasay]]
|-
| {{flagicon|POL}} [[Polonya]]
| Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Łódź
|-
| {{flagicon|PRT}} [[Portugal]]
| Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Lisbon]]
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Santiago]]
|-
|{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]||Anna Linnikova||22 ||[[Orenburg]]
|-
| {{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]
| Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| Mahé
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Anna Sueangam-iam
| 23
| [[Bangkok]]
|-
| {{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]
| Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| [[Seoul]]
|-
| {{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]
| Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
| {{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]
| Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 27
| Chernihiv
|-
|}
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Petsa
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Hulyo 30, 2022
|-
| {{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]
| Hulyo 31, 2022
|-
| {{flagicon|BHR}} [[Bahrain|Bahreyn]]
| Hulyo 2022
|-
| {{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]
| Hulyo 2022
|-
| {{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]
| Hulyo 2022
|-
| {{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]
| Agosto 6, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cf7c0hXOOXq/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Universo Angola sa Instagram: GALA DE ELEIÇÃO MISS UNIVERSO ANGOLA 2022|website=Instagram|language=pt|date=Hulyo 13, 2022|access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref>
|-
| {{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]] || Agosto 6, 2022
|-
| {{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]] || Agosto 6, 2022
|-
| {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] || Agosto 11, 2022
|-
| {{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]
| Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
|-
| {{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]
| Agosto 30, 2022
|-
| {{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]
| Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|NOR}} [[Noruwega]] || Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] || Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|NPL}} [[Nepal]] || Agosto 19, 2022
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] || Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref>
|-
| {{flagicon|ISL}} [[Iceland|Islandiya]] || Agosto 24, 2022
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] || Agosto 25, 2022
|-
| {{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]
|Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>
|-
| {{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]
| Agosto 27, 2022
|-
| {{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{Flag|Namibia}}
| Agosto 2022
|-
| {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]
| Setyembre 3, 2022
|-
| {{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]] || Setyembre 4, 2022
|-
| {{flagicon|TUR}} [[Turkya]]
| Setyembre 7, 2022
|-
| {{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]
| Setyembre 10, 2022
|-
| {{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] || Setyembre 17, 2022
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]
| Oktubre, 3 2022
|-
| {{flagicon|CHN}} [[Tsina]]
| Oktubre 30, 2022
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
dn34ah44zr0cm1kcsor3wb75r8lbytw
1959459
1959458
2022-07-30T16:30:44Z
Elysant
118076
/* Mga paparating na kompetisyong pambansa */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022.
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 35 mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa.
Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.
== Mga Kandidata ==
Sa kasalukuyan, may 36 nang kalahok ang kumpirmado:
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| {{flagicon|ALB}} [[Albanya]]
|Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref>
|21
|Durrës
|-
| {{flagicon|GER}} [[Alemanya]]
| Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web|url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563|title=SIE IST DIE NEUE "MISS UNIVERSE GERMANY": SORAYA KOHLMANN HOLT WIEDER EIN KRÖNCHEN NACH LEIPZIG|website=Tag 24|language=de|date=2020-07-03|access-date=2022-07-04}}</ref>
| 24
| Leipzig
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Amanda Dudamel<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/andini-tri-dewi/potret-amanda-dudamel-miss-universe-venezuela-2022-c1c2-1|title=9 Potret Stunning Amanda Dudamel, Miss Universe Venezuela 2022|website=IDN Times|language=id|date=16 Enero 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| Mérida
|-
| {{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]
| Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web|url=https://kinhtedothi.vn/truc-tiep-chung-ket-miss-universe-vietnam-2022-cong-bo-top-3.html|title=Chung kết Miss Universe Vietnam 2022: Nguyễn Thị Ngọc Châu đăng quang|website=Kinhte Dothi|language=vi|date=25 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 28
| Tây Ninh
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Mia Mamede<ref>{{Cite web|url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm|title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede|website=Universo Online|language=pt-br|date=19 Hulyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}</ref>
| 26
| Vitória
|-
| {{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]
| Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web|url=https://www.pageantcircle.com/2022/07/miss-bolivia-2022-cochabamba-fernanda-pavisic-for-miss-universe-2022.html?m=1|title=Miss Bolivia 2022: Cochabamba's Fernanda Pavisic to represent Bolivia at Miss Universe 2022|website=Pageant Circle|language=en|date=17 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 23
| Cochabamba
|-
| {{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]
| Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref>
| 23
| Wangdue Phodrang
|-
| {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]
| Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web|url=https://curacao.nu/curacao-heeft-een-nieuwe-miss-universe-gabriela-dos-santos/|title=Curaçao heeft een nieuwe Miss Universe: Gabriela dos Santos|website=ABC Online Media|language=de|date=30 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| Willemstad
|-
| {{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]
| Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 27
| Kumasi
|-
| {{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]
| Noky Simbani<ref>{{Cite web|url=https://www.newzimbabwe.com/zimbabweans-top-miss-universe-great-britain-2022-pageant-claim-winner-and-second-runner-up-spots/|title=Zimbabweans top Miss Universe Great Britain 2022 pageant|website=New Zimbabwe|language=en|date=11 Hulyo 2022|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
| 25
| [[Derby]]
|-
|{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]
| Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| Quetzaltenango
|-
| {{flagicon|HND}} [[Honduras]]
| Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| San Pedro Sula
|-
| {{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ubud
|-
| {{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]] || Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]]
|-
| {{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]
| Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| [[Nom Pen]]
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| [[Vancouver]]
|-
| {{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]]
| Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web|url=https://www.kazpravda.kz/en/rubric/culture/for-the-first-time-three-girls-won-title-miss-kazakhstan|title=FOR THE FIRST TIME THREE GIRLS WON TITLE "MISS KAZAKHSTAN"|website=www.kazpravda.kz|language=en|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 21
| [[Nur-Sultan]]
|-
| {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]
| María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Armenia, Colombia|Armenia]]
|-
| {{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]
| Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref>
| 21
| Pristina
|-
| {{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]
| Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 19
| Krapina
|-
| {{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]
| Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref>
| 20
| Kfarchouba
|-
| {{flagicon|MLT}} [[Malta]]
| Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| St. Julian's
|-
| {{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
|Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 25
| Curepipe
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ciudad Obregon
|-
| {{flagicon|PAN}} [[Panama]]
| Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref>
| 23
| Herrera
|-
| {{flagicon|PER}} [[Peru]]
| Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]
| [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref>
| 24
| [[Pasay]]
|-
| {{flagicon|POL}} [[Polonya]]
| Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Łódź
|-
| {{flagicon|PRT}} [[Portugal]]
| Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Lisbon]]
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Santiago]]
|-
|{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]||Anna Linnikova||22 ||[[Orenburg]]
|-
| {{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]
| Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| Mahé
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Anna Sueangam-iam
| 23
| [[Bangkok]]
|-
| {{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]
| Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| [[Seoul]]
|-
| {{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]
| Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
| {{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]
| Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 27
| Chernihiv
|-
|}
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Petsa
|-
| {{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]
| Hulyo 31, 2022
|-
| {{flagicon|BHR}} [[Bahrain|Bahreyn]]
| Hulyo 2022
|-
| {{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]
| Hulyo 2022
|-
| {{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]
| Hulyo 2022
|-
| {{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]
| Agosto 6, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cf7c0hXOOXq/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Universo Angola sa Instagram: GALA DE ELEIÇÃO MISS UNIVERSO ANGOLA 2022|website=Instagram|language=pt|date=Hulyo 13, 2022|access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref>
|-
| {{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]] || Agosto 6, 2022
|-
| {{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]] || Agosto 6, 2022
|-
| {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] || Agosto 11, 2022
|-
| {{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]
| Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
|-
| {{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]
| Agosto 30, 2022
|-
| {{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]
| Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|NOR}} [[Noruwega]] || Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] || Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|NPL}} [[Nepal]] || Agosto 19, 2022
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] || Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref>
|-
| {{flagicon|ISL}} [[Iceland|Islandiya]] || Agosto 24, 2022
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] || Agosto 25, 2022
|-
| {{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]
|Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>
|-
| {{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]
| Agosto 27, 2022
|-
| {{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{Flag|Namibia}}
| Agosto 2022
|-
| {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]
| Setyembre 3, 2022
|-
| {{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]] || Setyembre 4, 2022
|-
| {{flagicon|TUR}} [[Turkya]]
| Setyembre 7, 2022
|-
| {{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]
| Setyembre 10, 2022
|-
| {{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] || Setyembre 17, 2022
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]
| Oktubre, 3 2022
|-
| {{flagicon|CHN}} [[Tsina]]
| Oktubre 30, 2022
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
m1cauq7dojzsj4ze9cl4s56w6mnvqan
1959464
1959459
2022-07-31T00:04:49Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022.
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 36 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa.
Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.
== Mga Kandidata ==
Sa kasalukuyan, may 36 nang kalahok ang kumpirmado:
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| {{flagicon|ALB}} [[Albanya]]
|Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref>
|21
|Durrës
|-
| {{flagicon|GER}} [[Alemanya]]
| Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web|url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563|title=SIE IST DIE NEUE "MISS UNIVERSE GERMANY": SORAYA KOHLMANN HOLT WIEDER EIN KRÖNCHEN NACH LEIPZIG|website=Tag 24|language=de|date=2020-07-03|access-date=2022-07-04}}</ref>
| 24
| Leipzig
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Amanda Dudamel<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/andini-tri-dewi/potret-amanda-dudamel-miss-universe-venezuela-2022-c1c2-1|title=9 Potret Stunning Amanda Dudamel, Miss Universe Venezuela 2022|website=IDN Times|language=id|date=16 Enero 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| Mérida
|-
| {{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]
| Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web|url=https://kinhtedothi.vn/truc-tiep-chung-ket-miss-universe-vietnam-2022-cong-bo-top-3.html|title=Chung kết Miss Universe Vietnam 2022: Nguyễn Thị Ngọc Châu đăng quang|website=Kinhte Dothi|language=vi|date=25 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 28
| Tây Ninh
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Mia Mamede<ref>{{Cite web|url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm|title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede|website=Universo Online|language=pt-br|date=19 Hulyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}</ref>
| 26
| Vitória
|-
| {{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]
| Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web|url=https://www.pageantcircle.com/2022/07/miss-bolivia-2022-cochabamba-fernanda-pavisic-for-miss-universe-2022.html?m=1|title=Miss Bolivia 2022: Cochabamba's Fernanda Pavisic to represent Bolivia at Miss Universe 2022|website=Pageant Circle|language=en|date=17 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 23
| Cochabamba
|-
| {{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]
| Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref>
| 23
| Wangdue Phodrang
|-
| {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]
| Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web|url=https://curacao.nu/curacao-heeft-een-nieuwe-miss-universe-gabriela-dos-santos/|title=Curaçao heeft een nieuwe Miss Universe: Gabriela dos Santos|website=ABC Online Media|language=de|date=30 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| Willemstad
|-
| {{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]
| Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 27
| Kumasi
|-
| {{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]
| Noky Simbani<ref>{{Cite web|url=https://www.newzimbabwe.com/zimbabweans-top-miss-universe-great-britain-2022-pageant-claim-winner-and-second-runner-up-spots/|title=Zimbabweans top Miss Universe Great Britain 2022 pageant|website=New Zimbabwe|language=en|date=11 Hulyo 2022|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
| 25
| [[Derby]]
|-
|{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]
| Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| Quetzaltenango
|-
| {{flagicon|HND}} [[Honduras]]
| Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| San Pedro Sula
|-
| {{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ubud
|-
| {{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]] || Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]]
|-
| {{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]
| Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| [[Nom Pen]]
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| [[Vancouver]]
|-
| {{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]]
| Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web|url=https://www.kazpravda.kz/en/rubric/culture/for-the-first-time-three-girls-won-title-miss-kazakhstan|title=FOR THE FIRST TIME THREE GIRLS WON TITLE "MISS KAZAKHSTAN"|website=www.kazpravda.kz|language=en|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 21
| [[Nur-Sultan]]
|-
| {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]
| María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Armenia, Colombia|Armenia]]
|-
| {{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]
| Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref>
| 21
| Pristina
|-
| {{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]
| Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 19
| Krapina
|-
| {{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]
| Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref>
| 20
| Kfarchouba
|-
| {{flagicon|MLT}} [[Malta]]
| Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| St. Julian's
|-
| {{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
|Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 25
| Curepipe
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ciudad Obregon
|-
| {{flagicon|PAN}} [[Panama]]
| Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref>
| 23
| Herrera
|-
| {{flagicon|PER}} [[Peru]]
| Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]
| [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref>
| 24
| [[Pasay]]
|-
| {{flagicon|POL}} [[Polonya]]
| Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Łódź
|-
| {{flagicon|PRT}} [[Portugal]]
| Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Lisbon]]
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Santiago]]
|-
|{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]||Anna Linnikova||22 ||[[Orenburg]]
|-
| {{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]
| Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| Mahé
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref>
| 23
| [[Bangkok]]
|-
| {{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]
| Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| [[Seoul]]
|-
| {{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]
| Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
| {{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]
| Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 27
| Chernihiv
|-
|}
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Petsa
|-
| {{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]
| Hulyo 31, 2022
|-
| {{flagicon|BHR}} [[Bahrain|Bahreyn]]
| Hulyo 2022
|-
| {{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]
| Hulyo 2022
|-
| {{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]
| Hulyo 2022
|-
| {{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]
| Agosto 6, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cf7c0hXOOXq/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Universo Angola sa Instagram: GALA DE ELEIÇÃO MISS UNIVERSO ANGOLA 2022|website=Instagram|language=pt|date=Hulyo 13, 2022|access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref>
|-
| {{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]] || Agosto 6, 2022
|-
| {{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]] || Agosto 6, 2022
|-
| {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] || Agosto 11, 2022
|-
| {{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]
| Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
|-
| {{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]
| Agosto 30, 2022
|-
| {{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]
| Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|NOR}} [[Noruwega]] || Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] || Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|NPL}} [[Nepal]] || Agosto 19, 2022
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] || Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref>
|-
| {{flagicon|ISL}} [[Iceland|Islandiya]] || Agosto 24, 2022
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] || Agosto 25, 2022
|-
| {{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]
|Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>
|-
| {{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]
| Agosto 27, 2022
|-
| {{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{Flag|Namibia}}
| Agosto 2022
|-
| {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]
| Setyembre 3, 2022
|-
| {{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]] || Setyembre 4, 2022
|-
| {{flagicon|TUR}} [[Turkya]]
| Setyembre 7, 2022
|-
| {{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]
| Setyembre 10, 2022
|-
| {{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] || Setyembre 17, 2022
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]
| Oktubre, 3 2022
|-
| {{flagicon|CHN}} [[Tsina]]
| Oktubre 30, 2022
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
1lepi5dmyg54fetvoeazpb85gsqw1t4
1959599
1959464
2022-07-31T03:54:08Z
Elysant
118076
/* Mga Kandidata */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022.
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 36 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa.
Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.
== Mga Kandidata ==
Sa kasalukuyan, may 36 nang kalahok ang kumpirmado:
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| {{flagicon|ALB}} [[Albanya]]
|Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref>
|21
|Durrës
|-
| {{flagicon|GER}} [[Alemanya]]
| Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web|url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563|title=SIE IST DIE NEUE "MISS UNIVERSE GERMANY": SORAYA KOHLMANN HOLT WIEDER EIN KRÖNCHEN NACH LEIPZIG|website=Tag 24|language=de|date=2020-07-03|access-date=2022-07-04}}</ref>
| 24
| Leipzig
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Amanda Dudamel<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/andini-tri-dewi/potret-amanda-dudamel-miss-universe-venezuela-2022-c1c2-1|title=9 Potret Stunning Amanda Dudamel, Miss Universe Venezuela 2022|website=IDN Times|language=id|date=16 Enero 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| Mérida
|-
| {{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]
| Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web|url=https://kinhtedothi.vn/truc-tiep-chung-ket-miss-universe-vietnam-2022-cong-bo-top-3.html|title=Chung kết Miss Universe Vietnam 2022: Nguyễn Thị Ngọc Châu đăng quang|website=Kinhte Dothi|language=vi|date=25 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 28
| Tây Ninh
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Mia Mamede<ref>{{Cite web|url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm|title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede|website=Universo Online|language=pt-br|date=19 Hulyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}</ref>
| 26
| Vitória
|-
| {{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]
| Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web|url=https://www.pageantcircle.com/2022/07/miss-bolivia-2022-cochabamba-fernanda-pavisic-for-miss-universe-2022.html?m=1|title=Miss Bolivia 2022: Cochabamba's Fernanda Pavisic to represent Bolivia at Miss Universe 2022|website=Pageant Circle|language=en|date=17 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 23
| Cochabamba
|-
| {{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]
| Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref>
| 23
| Wangdue Phodrang
|-
| {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]
| Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web|url=https://curacao.nu/curacao-heeft-een-nieuwe-miss-universe-gabriela-dos-santos/|title=Curaçao heeft een nieuwe Miss Universe: Gabriela dos Santos|website=ABC Online Media|language=de|date=30 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| Willemstad
|-
| {{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]
| Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 27
| Kumasi
|-
| {{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]
| Noky Simbani<ref>{{Cite web|url=https://www.newzimbabwe.com/zimbabweans-top-miss-universe-great-britain-2022-pageant-claim-winner-and-second-runner-up-spots/|title=Zimbabweans top Miss Universe Great Britain 2022 pageant|website=New Zimbabwe|language=en|date=11 Hulyo 2022|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
| 25
| [[Derby]]
|-
|{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]
| Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| Quetzaltenango
|-
| {{flagicon|HND}} [[Honduras]]
| Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| San Pedro Sula
|-
| {{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ubud
|-
| {{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]] || Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]]
|-
| {{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]
| Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| [[Nom Pen]]
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| [[Vancouver]]
|-
| {{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]]
| Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web|url=https://www.kazpravda.kz/en/rubric/culture/for-the-first-time-three-girls-won-title-miss-kazakhstan|title=FOR THE FIRST TIME THREE GIRLS WON TITLE "MISS KAZAKHSTAN"|website=www.kazpravda.kz|language=en|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 21
| [[Nur-Sultan]]
|-
| {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]
| María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Armenia, Colombia|Armenia]]
|-
| {{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]
| Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref>
| 21
| Pristina
|-
| {{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]
| Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 19
| Krapina
|-
| {{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]
| Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref>
| 20
| Kfarchouba
|-
| {{flagicon|MLT}} [[Malta]]
| Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| St. Julian's
|-
| {{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
|Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 25
| Curepipe
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ciudad Obregon
|-
| {{flagicon|PAN}} [[Panama]]
| Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref>
| 23
| Herrera
|-
| {{flagicon|PER}} [[Peru]]
| Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]
| [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref>
| 24
| [[Pasay]]
|-
| {{flagicon|POL}} [[Polonya]]
| Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Łódź
|-
| {{flagicon|PRT}} [[Portugal]]
| Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Lisbon]]
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Santiago]]
|-
| {{flagicon|RUS}} [[Rusya]]
| Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Orenburg]]
|-
| {{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]
| Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| Mahé
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref>
| 23
| [[Bangkok]]
|-
| {{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]
| Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| [[Seoul]]
|-
| {{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]
| Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
| {{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]
| Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 27
| Chernihiv
|-
|}
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Petsa
|-
| {{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]
| Hulyo 31, 2022
|-
| {{flagicon|BHR}} [[Bahrain|Bahreyn]]
| Hulyo 2022
|-
| {{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]
| Hulyo 2022
|-
| {{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]
| Hulyo 2022
|-
| {{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]
| Agosto 6, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cf7c0hXOOXq/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Universo Angola sa Instagram: GALA DE ELEIÇÃO MISS UNIVERSO ANGOLA 2022|website=Instagram|language=pt|date=Hulyo 13, 2022|access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref>
|-
| {{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]] || Agosto 6, 2022
|-
| {{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]] || Agosto 6, 2022
|-
| {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] || Agosto 11, 2022
|-
| {{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]
| Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
|-
| {{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]
| Agosto 30, 2022
|-
| {{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]
| Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|NOR}} [[Noruwega]] || Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] || Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|NPL}} [[Nepal]] || Agosto 19, 2022
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] || Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref>
|-
| {{flagicon|ISL}} [[Iceland|Islandiya]] || Agosto 24, 2022
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] || Agosto 25, 2022
|-
| {{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]
|Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>
|-
| {{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]
| Agosto 27, 2022
|-
| {{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{Flag|Namibia}}
| Agosto 2022
|-
| {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]
| Setyembre 3, 2022
|-
| {{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]] || Setyembre 4, 2022
|-
| {{flagicon|TUR}} [[Turkya]]
| Setyembre 7, 2022
|-
| {{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]
| Setyembre 10, 2022
|-
| {{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] || Setyembre 17, 2022
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]
| Oktubre, 3 2022
|-
| {{flagicon|CHN}} [[Tsina]]
| Oktubre 30, 2022
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
hvx262gi6bqkqpmdukbyduszfzhfmxh
1959600
1959599
2022-07-31T04:04:16Z
Elysant
118076
/* Mga paparating na kompetisyong pambansa */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022.
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 36 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Siyam na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa.
Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at ang pagbabalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan.
== Mga Kandidata ==
Sa kasalukuyan, may 36 nang kalahok ang kumpirmado:
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}}
! Bayan
|-
| {{flagicon|ALB}} [[Albanya]]
|Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref>
|21
|Durrës
|-
| {{flagicon|GER}} [[Alemanya]]
| Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web|url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563|title=SIE IST DIE NEUE "MISS UNIVERSE GERMANY": SORAYA KOHLMANN HOLT WIEDER EIN KRÖNCHEN NACH LEIPZIG|website=Tag 24|language=de|date=2020-07-03|access-date=2022-07-04}}</ref>
| 24
| Leipzig
|-
| {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]
| Amanda Dudamel<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/andini-tri-dewi/potret-amanda-dudamel-miss-universe-venezuela-2022-c1c2-1|title=9 Potret Stunning Amanda Dudamel, Miss Universe Venezuela 2022|website=IDN Times|language=id|date=16 Enero 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| Mérida
|-
| {{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]
| Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web|url=https://kinhtedothi.vn/truc-tiep-chung-ket-miss-universe-vietnam-2022-cong-bo-top-3.html|title=Chung kết Miss Universe Vietnam 2022: Nguyễn Thị Ngọc Châu đăng quang|website=Kinhte Dothi|language=vi|date=25 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 28
| Tây Ninh
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Mia Mamede<ref>{{Cite web|url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm|title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede|website=Universo Online|language=pt-br|date=19 Hulyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}</ref>
| 26
| Vitória
|-
| {{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]
| Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web|url=https://www.pageantcircle.com/2022/07/miss-bolivia-2022-cochabamba-fernanda-pavisic-for-miss-universe-2022.html?m=1|title=Miss Bolivia 2022: Cochabamba's Fernanda Pavisic to represent Bolivia at Miss Universe 2022|website=Pageant Circle|language=en|date=17 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 23
| Cochabamba
|-
| {{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]
| Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref>
| 23
| Wangdue Phodrang
|-
| {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]
| Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web|url=https://curacao.nu/curacao-heeft-een-nieuwe-miss-universe-gabriela-dos-santos/|title=Curaçao heeft een nieuwe Miss Universe: Gabriela dos Santos|website=ABC Online Media|language=de|date=30 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| Willemstad
|-
| {{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]
| Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 27
| Kumasi
|-
| {{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]
| Noky Simbani<ref>{{Cite web|url=https://www.newzimbabwe.com/zimbabweans-top-miss-universe-great-britain-2022-pageant-claim-winner-and-second-runner-up-spots/|title=Zimbabweans top Miss Universe Great Britain 2022 pageant|website=New Zimbabwe|language=en|date=11 Hulyo 2022|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
| 25
| [[Derby]]
|-
|{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]
| Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| Quetzaltenango
|-
| {{flagicon|HND}} [[Honduras]]
| Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| San Pedro Sula
|-
| {{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ubud
|-
| {{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]] || Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]]
|-
| {{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]
| Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 23
| [[Nom Pen]]
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 20
| [[Vancouver]]
|-
| {{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]]
| Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web|url=https://www.kazpravda.kz/en/rubric/culture/for-the-first-time-three-girls-won-title-miss-kazakhstan|title=FOR THE FIRST TIME THREE GIRLS WON TITLE "MISS KAZAKHSTAN"|website=www.kazpravda.kz|language=en|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref>
| 21
| [[Nur-Sultan]]
|-
| {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]
| María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Armenia, Colombia|Armenia]]
|-
| {{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]
| Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref>
| 21
| Pristina
|-
| {{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]
| Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 19
| Krapina
|-
| {{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]
| Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref>
| 20
| Kfarchouba
|-
| {{flagicon|MLT}} [[Malta]]
| Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref>
| 21
| St. Julian's
|-
| {{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
|Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref>
| 25
| Curepipe
|-
| {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
| Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| Ciudad Obregon
|-
| {{flagicon|PAN}} [[Panama]]
| Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref>
| 23
| Herrera
|-
| {{flagicon|PER}} [[Peru]]
| Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]
| [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref>
| 24
| [[Pasay]]
|-
| {{flagicon|POL}} [[Polonya]]
| Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Łódź
|-
| {{flagicon|PRT}} [[Portugal]]
| Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Lisbon]]
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Santiago]]
|-
| {{flagicon|RUS}} [[Rusya]]
| Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Orenburg]]
|-
| {{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]
| Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| Mahé
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref>
| 23
| [[Bangkok]]
|-
| {{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]
| Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref>
| 26
| [[Seoul]]
|-
| {{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]
| Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref>
| 22
| [[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
| {{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]
| Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref>
| 27
| Chernihiv
|-
|}
==Mga paparating na kompetisyong pambansa==
{|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Petsa
|-
| {{flagicon|ARU}} [[Aruba]]
| Hulyo 31, 2022
|-
| {{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]
| Hulyo 31, 2022
|-
| {{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]
| Agosto 6, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cf7c0hXOOXq/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Universo Angola sa Instagram: GALA DE ELEIÇÃO MISS UNIVERSO ANGOLA 2022|website=Instagram|language=pt|date=Hulyo 13, 2022|access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref>
|-
| {{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]] || Agosto 6, 2022
|-
| {{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]] || Agosto 6, 2022
|-
| {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] || Agosto 11, 2022
|-
| {{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]
| Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref>
|-
| {{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]
| Agosto 12, 2022
|-
| {{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]
| Agosto 30, 2022
|-
| {{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]
| Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|NOR}} [[Noruwega]] || Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] || Agosto 13, 2022
|-
| {{flagicon|NPL}} [[Nepal]] || Agosto 19, 2022
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] || Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref>
|-
| {{flagicon|ISL}} [[Iceland|Islandiya]] || Agosto 24, 2022
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] || Agosto 25, 2022
|-
| {{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]
|Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>
|-
| {{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]
| Agosto 27, 2022
|-
| {{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]
| Agosto 28, 2022
|-
| {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]
| Setyembre 3, 2022
|-
| {{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]
| Setyembre 3, 2022
|-
| {{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]] || Setyembre 4, 2022
|-
| {{flagicon|TUR}} [[Turkya]]
| Setyembre 7, 2022
|-
| {{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]
| Setyembre 10, 2022
|-
| {{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] || Setyembre 17, 2022
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|GRC}} [[Gresya]]
| Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]
| Oktubre, 3 2022
|-
| {{flagicon|CHN}} [[Tsina]]
| Oktubre 30, 2022
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
5i20pojjrzdnlspi7qf3z1eir4ihpwv
Miss Universe 2019
0
313931
1959429
1959407
2022-07-30T13:09:48Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
| caption = Zozibini Tunzi, Miss Universe 2019
| image = Zozibini Tunzi Attending Puteri Indonesia 2020 (potrait).jpg
| date = December 8, 2019
| venue = Tyler Perry Studios, [[Atlanta]], [[Georgia (U.S. state)|Georgia]], Estados Unidos
| presenters = {{Hlist|[[Steve Harvey]]|Olivia Culpo|Vanessa Lachey}}
| acts = [[Ally Brooke]]
| entrants = 90
| placements = 20
| broadcaster = {{Hlist|[[Fox Broadcasting Company|Fox]]|[[Telemundo]]}}
| debuts = {{Hlist|[[Bangglades]]|[[Gineang Ekwatoriyal]]}}
| withdraws = {{Hlist|[[Gana]]|[[Gresya]]|[[Guwatemala]]|[[Hungary]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Lebanon]]|[[Russia]]|[[Sri Lanka]]|[[Switzerland]]|[[Zambia]]}}
| returns = {{Hlist|[[Lithuania]]|[[Romania]]|[[Sierra Leone]]|[[Tanzania]]}}
| winner = '''[[Zozibini Tunzi]]''' <br> '''{{flag|South Africa}}'''
| best national costume = [[Gazini Ganados]] <br> {{flag|Philippines}}
| congeniality = [[Olga Buława]] <br> {{flag|Poland}}
| before = [[Miss Universe 2018|2018]]
| next = [[Miss Universe 2020|2020]]
}}
Ang '''Miss Universe 2019''' ay ang ika-68 na edisyon ng Miss Universe pageant, na ginanap sa Tyler Perry Studios sa [[Atlanta]], [[Georgia]], [[Estados Unidos]] noong ika-8 ng Disyembre 2019.<ref>{{Cite web |date=1 Nobyembre 2019 |title=Tyler Perry's new studio to host 2019 Miss Universe pageant |url=https://apnews.com/article/dcfdb0e1085a4ba5a8e6fc0ad9c22056 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AP News |language=en}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni [[Catriona Gray]] ng [[Pilipinas]] si Zozibini Tunzi ng [[South Africa|Timog Aprika]] bilang Miss Universe 2019. Ito ang ikatlong tagumpay ng Timog Aprika sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Madison Anderson ng [[Puerto Rico|Porto Riko]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Sofía Aragón ng [[Mehiko]].<ref>{{Cite web |last=Maxouris |first=Christina |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss South Africa crowned 2019 Miss Universe |url=https://www.cnn.com/2019/12/08/entertainment/miss-universe-2019-trnd/index.html |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{Cite web |last=Arnowitz |first=Leora |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: South Africa wins, Steve Harvey has another mix-up and more you missed |url=https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2019/12/08/miss-universe-2019-winner-steve-harvey-miss-malaysia-mix-up-more/4378219002/ |access-date=10 Hunyo 2022 |website=USA Today |language=en-US}}</ref>
Mga kandidata mula sa 90 na mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan ni [[Steve Harvey]] ang kompetisyon, samantalang sina Miss Teen USA 1998 Vanessa Lachey at Miss Universe 2012 Olivia Culpo ang nagsilbing mga backstage correspondent.<ref>{{Cite web |last=Stone |first=Natalie |date=15 May 2019 |title=Steve Harvey Still Hosts 3 Shows and Miss Universe: Everywhere You Can Watch Him Work |url=https://people.com/tv/steve-harvey-everywhere-you-can-watch-him-host-after-steve-canceled/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref> Nagtanghal si Ally Brooke sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Campbell |first=Kathy |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: Find Out Who Won, Plus Steve Harvey Has Another Mishap |url=https://www.usmagazine.com/celebrity-news/news/miss-universe-2019-who-won/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=Us Weekly |language=en-US}}</ref> Itinampok rin sa edisyong ito ang bagong ''Mouawad Power of Unity Crown'' na nagkakahalaga ng $5 milyon.<ref>{{Cite web |date=6 Disyembre 2019 |title=LOOK: New Miss Universe 2019 crown unveiled |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/246556-photo-new-miss-universe-crown-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref>
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Noong ika-19 ng Disyembre 2018, nabanggit ng Pilipinong politiko at negosyanteng si Chavit Singson na ang ika-68 na edisyon ng kompetisyon ay gaganapin sa [[Seoul]], [[Timog Korea]]. Sinabi rin ni Singson na tutulong siya sa paghahanda para sa kompetisyon sa Timog Korea bagaman hindi pa tapos ang mga detalye at hindi pa ito kinukumpirma ng Miss Universe Organization. Huling idinaos ang Miss Universe sa Seoul noong 1980.<ref>{{Cite web |date=19 Disyembre 2018 |title=Singson says 2019 Miss Universe pageant to be held in South Korea |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/19/18/singson-says-2019-miss-universe-pageant-to-be-held-in-south-korea |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]] |language=en}}</ref>
Naiulat noong Abril 2019 na ang [[Pilipinas]] at [[Rio de Janeiro]] sa [[Brazil|Brasil]] ay interesado sa pagho-host ng kompetisyon. Lumaki ang interes sa Pilipinas kasunod ng pagkapanalo ni Catriona Gray noong nakaraang edisyon, na nagnanais na makoronahan ang kanyang kahalili sa kanyang sariling bansa, tulad ng ginawa ni [[Pia Wurtzbach]] noong [[Miss Universe 2016|2017]].<ref>{{Cite web |last=de los Reyes |first=Sara |date=9 Mayo 2018 |title=Will The Philippines Host Miss Universe For The Fourth Time In 2019? |url=https://metro.style/people/society-personalities/will-the-philippines-host-miss-universe/9367#:~:text=This%20year%2C%20Filipino%2DAustralian%20model,Universe%20crown%20for%20the%20Philippines. |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro Magazine |language=en}}</ref> Samantala, idedeklara bilang ''World Capital of Architecture'' ng [[UNESCO]] para sa taong 2020 ang Rio de Janeiro, at naiulat na naghahanap ang lungsod ng mga internasyonal na kaganapan para sa antisipasyon ng titulo.<ref name=":1">{{Cite web |last=Afinidad-Bernardo |first=Deni Rose M. |date=14 Oktubre 2019 |title=WATCH: Gazini Ganados on Miss Universe 2019 date, venue |url=https://www.philstar.com/entertainment/2019/10/14/1960105/watch-gazini-ganados-miss-universe-2019-date-venue |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Star]]}}</ref> Noong Mayo 2019, sinabi ng anak ni Chavit Singson na si Richelle Singson-Michael na ang Pilipinas ay isa sa mga bansang nagbi-bid upang i-host ang kompetisyon, at ang LCS Group ay nakatuon sa pagho-host ng kompetisyon sa Pilipinas man o sa Timog Korea.<ref name=":1" />
==Mga Resulta==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Pagkakalagay<ref>{{Cite web |date=9 Disyembre 2019 |title=South Africa crowned Miss Universe 2019; PH finishes in Top 20 |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/19/south-africa-crowned-miss-universe-2019-ph-finishes-in-top-20 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]]}}</ref>
! Kandidata
|-
| '''Miss Universe 2019'''
|
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – '''Zozibini Tunzi'''
|-
| '''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Madison Anderson
|-
| '''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Sofía Aragón
|-
| '''Top 5'''
|
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Gabriela Tafur
* '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' – Paweensuda Drouin
|-
| '''Top 10'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Cheslie Kryst
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Birta Abiba Þórhallsdóttir
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Frederika Alexis Cull
* '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' – Kelin Rivera
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – Maëva Coucke
|-
| '''Top 20'''
|
* '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' – Cindy Marina
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Thalía Olvino
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Hoàng Thị Thùy
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Júlia Horta
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Vartika Singh
* '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' – Mia Rkman
* '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]''' – Olutosin Araromi
* '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' – [[Gazini Ganados]]
* '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]''' – Sylvie Silva
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Clauvid Dály
|}
===Mga espesyal na parangal===
{| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Parangal
! Kandidata
|-
| '''Best National Costume'''
|
* '''{{flag|Philippines}}''' – [[Gazini Ganados]]
|-
| '''Miss Congeniality'''
|
* '''{{flag|Poland}}''' – Olga Buława
|}
==Mga Kandidata==
90 na kandidata ang kumalahok para sa titulo.<ref>{{Cite web |last=Krause |first=Amanda |last2=Konstantinides |first2=Anneta |date=6 Disyembre 2019 |title=Meet the 90 contestants competing to be Miss Universe 2019 |url=https://www.insider.com/miss-universe-pageant-contestants-photos-2019-12 |access-date=25 July 2022 |website=Insider |language=en-US}}</ref>
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Kandidata !! Edad{{efn|Age at time of pageant}} !! Bayan !! Rehiyong Heograpikal
|-
|'''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''||Cindy Marina<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Cindy Marina crowned Miss Universe Albania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Cindy-Marina-crowned-Miss-Universe-Albania-2019/eventshow/69701434.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Shkodër||Europa
|-
|'''{{flagicon|DEU}} [[Alemanya]]'''
|Miriam Rautert<ref>{{Cite web |last=Lauterborn |first=Antonia |date=2 Setyembre 2019 |title=Miriam aus Hagen deutsche Kandidatin bei Miss-Universe-Wahl |url=https://www.wp.de/staedte/hagen/miriam-aus-hagen-deutsche-kandidatin-bei-miss-universe-wahl-id226972225.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Westfalenpost |language=de-DE}}</ref>
|23
|[[Berlin]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''||Salett Miguel<ref>{{Cite web |date=23 Oktubre 2019 |title=Salett Miguel crowned Miss Angola 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Salett-Miguel-crowned-Miss-Angola-2019/eventshow/71719386.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||20||Cuanza||Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''||Mariana Varela<ref>{{Cite web |date=17 Oktubre 2019 |title=Mariana Varela es la nueva Miss Universo Argentina |url=https://www.puntal.com.ar/interes-general/mariana-varela-es-la-nueva-miss-universo-argentina-n51572 |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Puntal |language=es-AR}}</ref>||23||Avellaneda||Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''||Dayana Davtyan<ref>{{Cite web |date=11 Hulyo 2019 |title=Dayana Davtyan crowned Miss Universe Armenia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Dayana-Davtyan-crowned-Miss-Universe-Armenia-2019/eventshow/70172650.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||[[Ereban]]|| Europa
|-
|'''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''||Danna García<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2019 |title=Danna García crowned Miss Aruba 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Danna-Garca-crowned-Miss-Aruba-2019/eventshow/70639693.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Oranjestad|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]'''|| Priya Serrao<ref>{{Cite web |last=Hope |first=Zach |date=28 Hunyo 2019 |title=Victorian law graduate born in India wins Miss Universe Australia |url=https://www.smh.com.au/national/victorian-law-graduate-born-in-india-wins-miss-universe-australia-20190628-p5224e.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Sydney Morning Herald |language=en}}</ref>||27||[[Melbourne]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]'''||Diamond Langi<ref>{{Cite web |date=17 Agosto 2019 |title=Diamond Langi wins Miss Universe New Zealand 2019 |url=https://lucire.com/insider/20190817/diamond-langi-wins-miss-universe-new-zealand-2019/ |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Lucire |language=en}}</ref>||27||Auckland|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{BHS}}'''||Tarea Sturrup<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=23 Agosto 2019 |title=From a dream to reality |url=https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190823175710/https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |archive-date=23 Agosto 2019 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian}}</ref>||24||Grand Bahama|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BAN}} [[Bangladesh|Bangglades]]'''||Shirin Akter Shela<ref>{{Cite web |last=Al Mamun |first=Shafiq |date=24 Oktubre 2019 |title=মিস ইউনিভার্স বাংলাদেশের মুকুট জিতলেন শিলা |url=https://www.prothomalo.com/entertainment/drama/মিস-ইউনিভার্স-বাংলাদেশের-মুকুট-জিতলেন-শিলা |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Prothom Alo |language=bn}}</ref>||20||Thakurgaon|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|BAR}} [[Barbados]]'''|| Shanel Ifill<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Shanel Ifill crowned Miss Universe Barbados 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shanel-Ifill-crowned-Miss-Universe-Barbados-2019/eventshow/71048002.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>|| 20 || [[Bridgetown]]|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''||Angeline Flor Pua<ref>{{Cite web |date=11 Oktubre 2019 |title=Ex-Miss België Angeline Flor Pua maakt kans om Miss Universe te worden: “Haar verhaal is zó bijzonder” |url=https://www.hln.be/showbizz/ex-miss-belgie-angeline-flor-pua-maakt-kans-om-miss-universe-te-worden-haar-verhaal-is-zo-bijzonder~aa784157/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>||24||[[Antwerp]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''|| Destinee Arnold<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Destinee Arnold takes the crown of Miss Universe Belize |url=https://edition.channel5belize.com/archives/190877 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}</ref>|| 26 || Roaring Creek|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Thalía Olvino<ref>{{Cite web |date=8 Enero 2019 |title=Thalía Olvino es la nueva Miss Venezuela |url=https://www.eluniversal.com/entretenimiento/46971/thalia-olvino-es-la-nueva-miss-venezuela |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Universal |language=es}}</ref>
|20
|Valencia
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Hoàng Thị Thùy<ref>{{Cite web |last= |date=6 Mayo 2019 |title=Hoàng Thùy được đề cử thi Miss Universe 2019 |url=https://vnexpress.net/hoang-thuy-duoc-de-cu-thi-miss-universe-2019-3919497.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
|27
|[[Thanh Hóa]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
|Júlia Horta<ref>{{Cite web |date=9 Marso 2019 |title=Miss Minas Gerais Júlia Horta vence o concurso Miss Brasil 2019 |url=https://g1.globo.com/sp/sao-paulo/noticia/2019/03/09/jovem-que-representou-o-estado-de-minas-gerais-e-eleita-miss-brasil-2019.ghtml |access-date=25 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}</ref>
|25
|Juiz de Fora
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
|Lora Asenova<ref>{{Cite web |date=14 Nobyembre 2019 |title=Miss Universo Miss Bulgaria 2019 - Lora Asenova |url=https://www.telemundo.com/shows/2019/11/14/miss-universo-miss-bulgaria-2019-lora-asenova-miss-universo-bulgaria-2019-lora-asenova |access-date=25 Hulyo 2022 |website=[[Telemundo]] |language=es}}</ref>
|25
|Byala Slatina
|Europa
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''||Fabiana Hurtado<ref>{{Cite web |date=30 Hunyo 2019 |title=Fabiana Hurtado, de Santa Cruz, es Miss Bolivia 2019 |url=https://correodelsur.com/cultura/20190630_fabiana-hurtado-de-santa-cruz-es-miss-bolivia-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref>|| 21 || Santa Cruz|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
|Kyrsha Attaf<ref>{{Cite web |date=21 Hulyo 2019 |title=Kyrsha Attaf crowned Miss Universe Curaçao 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Kyrsha-Attaf-crowned-Miss-Universe-Curaao-2019/eventshow/69890883.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|22
|Willemstad
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]'''
|Katja Stokholm<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Katja Stokholm crowned Miss Universe Denmark 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Katja-Stokholm-crowned-Miss-Universe-Denmark-2019/eventshow/69701876.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|23
|Odense
|Europa
|-
|'''{{flagicon|EGY}} [[Ehipto]]'''
|Diana Hamed<ref>{{Cite web |date=22 Oktubre 2019 |title=Diana Hamed crowned Miss Universe Egypt 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Diana-Hamed-crowned-Miss-Universe-Egypt-2019/eventshow/71705543.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Cairo]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Cristina Hidalgo<ref>{{Cite web |last=Velasco |first=Estefanía |date=19 Hulyo 2019 |title=La guayaquileña Cristina Hidalgo se impone como Miss Ecuador 2019 |url=https://www.elcomercio.com/tendencias/entretenimiento/cobertura-ceremonia-miss-ecuador-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Comercio |language=es}}</ref>
|22
|Guayaquil
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Zuleika Soler<ref>{{Cite web |last=Alonso |first=Sara |date=22 Hulyo 2019 |title=Zuleika Soler representará a El Salvador en Miss Universo 2019 |url=https://us.as.com/us/2019/07/22/tikitakas/1563822435_426395.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-us}}</ref>
|25
|La Unión
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Laura Longauerová<ref>{{Cite web |date=26 Agosto 2019 |title=Česko a Slovensko majú svoju kráľovnú krásy: TOTO je ona! |url=https://www.topky.sk/cl/100313/1819025/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Topky.sk |language=sk}}</ref>
|24
|Detva
|Europa
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Natalie Ortega<ref>{{Cite web |date=19 Setyembre 2019 |title=Natalie Ortega crowned Miss Universe Spain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Natalie-Ortega-crowned-Miss-Universe-Spain-2019/eventshow/71200396.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Barcelona]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Cheslie Kryst<ref>{{Cite web |last=Lapin |first=Tamar |date=2 Mayo 2019 |title=Full-time attorney Cheslie Kryst crowned Miss USA 2019 |url=https://nypost.com/2019/05/02/full-time-attorney-cheslie-kryst-crowned-miss-usa-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=New York Post |language=en-US}}</ref>
|28
|[[Charlotte, North Carolina|Charlotte]]
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Serafina Eyene<ref>{{Cite web |date=8 Setyembre 2019 |title=Serafina Nchama Eyene Ada se proclama Miss Guinea Ecuatorial 2019 |url=https://ahoraeg.com/cultura/2019/09/08/serafina-nchama-eyene-ada-se-proclama-miss-guinea-ecuatorial-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AhoraEG |language=es}}</ref>
|20
|Niefang
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
|Emma Jenkins<ref>{{Cite web |date=18 Hulyo 2019 |title=Emma Jenkins crowned Miss Universe Great Britain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Emma-Jenkins-crowned-Miss-Universe-Great-Britain-2019/eventshow/70277202.cms |access-date=29 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|27
|Llanelli
|Europa
|-
|'''{{flagicon|GUM}} [[Guam]]'''
|Sissie Luo<ref>{{Cite web |date=30 Agosto 2019 |title=Sissie Luo wins Miss Universe Guam 2019 crown |url=https://www.postguam.com/news/local/sissie-luo-wins-miss-universe-guam-2019-crown/image_d86ba1ba-ca59-11e9-ae0a-cb370f4070c1.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Guam Daily Post |language=en}}</ref>
|18
|Tamuning
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Iana Tickle Garcia<ref>{{Cite web |last=Francis-Pitt |first=K'Shema |date=2 Setyembre 2019 |title=Iana Tickle Garcia to rep Jamaica at 2019 Miss Universe pageant |url=https://www.iriefm.net/iana-tickle-garcia-to-rep-jamaica-at-2019-miss-universe-pageant/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Irie FM |language=en-US}}</ref>
|19
|Montego Bay
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Ako Kamo<ref>{{Cite web |date=23 Agosto 2019 |title=Ako Kamo crowned Miss Universe Japan 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Ako-Kamo-crowned-Miss-Universe-Japan-2019/eventshow/70803415.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|22
|[[Kobe]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Gabriela Vallejo<ref>{{Cite web |last= |first= |date=19 Hulyo 2019 |title=Haiti crowns bets to 2019 Miss Universe, Miss International |url=https://haitiantimes.com/2019/07/19/haiti-crowns-bets-to-2019-miss-universe-miss-international/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Haitian Times |language=en-US}}</ref>
|26
|Pétion-Ville
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|GEO}} [[Georgia (bansa)|Heyorhiya]]'''
|Tako Adamia<ref>{{Cite web |date=21 Hunyo 2019 |title=Nini Gogichaishvili crowned Miss World Georgia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Nini-Gogichaishvili-crowned-Miss-World-Georgia-2019/eventshow/69888833.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|25
|[[Tbilisi]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Rosemary Arauz<ref>{{Cite web |date=7 Disyembre 2019 |title=Rosemary Arauz, la espectacular modelo que representa a Honduras en el Miss Universo 2019 |url=https://www.diez.hn/fotogalerias/miss-universo-2019-rosemary-arauz-miss-honduras-representante-fotos-modelo-sps-PIDZ1340348 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Deportivo Diez |language=es-HN}}</ref>
|26
|San Pedro Sula
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Vartika Singh<ref>{{Cite web |last=Dsouza |first=Natasha |date=10 Enero 2020 |title=Meet The Miss Diva 2019 Winners, Vartika Singh And Shefali Sood |url=https://www.femina.in/celebs/indian/meet-the-miss-diva-2019-winners-vartika-singh-and-shefali-sood-145304.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Femina |language=en}}</ref>
|26
|[[Lucknow]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Frederika Alexis Cull<ref>{{Cite web |date=17 Marso 2019 |title=Frederika Alexis Cull crowned Miss Puteri Indonesia 2019 Photogallery |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-universe/frederika-alexis-cull/Frederika-Alexis-Cull-crowned-Miss-Puteri-Indonesia-2019/articleshow/68448338.cms |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Jakarta]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Fionnghuala O'Reilly<ref>{{Cite web |last=DeSantis |first=Rachel |date=5 Disyembre 2019 |title=History-Making Miss Universe Ireland Is a NASA Datanaut: 'You Can Be a Renaissance Woman' |url=https://people.com/human-interest/miss-universe-ireland-fionnghuala-oreilly-nasa-datanaut/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref>
|26
|[[Dublin]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]'''
|Sella Sharlin<ref>{{Cite web |date=14 Mayo 2019 |title=Sella Sharlin crowned Miss Israel 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Sella-Sharlin-crowned-Miss-Israel-2019/eventshow/69321912.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|23
|Beit
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Sofia Trimarco<ref>{{Cite web |last=Siani |first=Margherita |date=27 Agosto 2019 |title=Miss Universo, l'Italia rappresentata dalla salernitana Sofia Trimarco |url=https://www.ilmessaggero.it/social/miss_universo_italia_sofia_marilu_trimarco_instagram-4698099.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Il Messaggero |language=it}}</ref>
|20
|[[Buccino]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
|Somnang Alyna<ref>{{Cite web |last=Rinith |first=Taing |date=6 Abril 2019 |title=Miss Universe Cambodia 2019: Samnang Alyna interview |url=https://www.khmertimeskh.com/593664/the-crown-is-hers/ |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Khmer Times |language=en-US}}</ref>
|18
|[[Nom Pen]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
|Alyssa Boston<ref>{{Cite web |date=23 Setyembre 2019 |title=Alyssa Boston crowned Miss Universe Canada 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Alyssa-Boston-crowned-Miss-Universe-Canada-2019/eventshow/71258089.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|24
|Tecumseh
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VGB}} [[Kapuluang Birheng Britaniko]]'''||Bria Smith<ref>{{Cite web |date=5 Agosto 2019 |title=Bria Smith crowned Miss BVI 2019 |url=https://bvinews.com/bria-smith-crowned-miss-bvi-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=BVI News |language=en}}</ref>||26||Tortola|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VIR}} [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]]'''
|Andrea Piecuch<ref>{{Cite news |last=Frieswick |first=Kris |date=7 Disyembre 2019 |title=The Drama Over ‘Pageant Hopping’ That Shook a Miss Universe Competition |language=en-US |work=The Wall Street Journal |url=https://www.wsj.com/articles/the-drama-over-pageant-hopping-that-shook-a-miss-universe-competition-11575720000 |access-date=30 Hulyo 2022 |issn=0099-9660}}</ref>
|28
|Charlotte Amalie
|Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''||Kadejah Bodden<ref>{{Cite web |last=Levy |first=Jewel |date=18 Agosto 2019 |title=Kadejah Bodden wins Miss Cayman Universe |url=https://www.caymancompass.com/2019/08/18/kadejah-bodden-wins-miss-cayman-universe/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref>||23||Bodden Town|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]]'''
|Alfïya Ersayın
|18
|Atyrau
|Europa
|-
| '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' ||Stacy Michuki<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title=Stacy Michuki crowned Miss Universe Kenya 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Stacy-Michuki-crowned-Miss-Universe-Kenya-2019/eventshow/71685347.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||18||[[Nairobi]]||Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''||Gabriela Tafur<ref>{{Cite web |date=13 Nobyembre 2018 |title=La vallecaucana Gabriela Tafur Nader es elegida Señorita Colombia 2019 |url=https://www.efe.com/efe/america/gente/la-vallecaucana-gabriela-tafur-nader-es-elegida-senorita-colombia-2019/20000014-3811047 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=EFE |language=es}}</ref>||24||[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Cali]]|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''||Fatbardha Hoxha<ref>{{Cite web |date=16 Oktubre 2019 |title=Fatbardha Hoxha crowned Miss Universe Kosovo 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Fatbardha-Hoxha-crowned-Miss-Universe-Kosovo-2019/eventshow/71615342.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21|||Rečane|| Europa
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''||Paola Chacón<ref>{{Cite web |last=Herrera |first=Manuel |date=19 Hulyo 2019 |title=Paola Chacón será la representante de Costa Rica en el Miss Universo 2019 |url=https://www.nacion.com/viva/farandula/paola-chacon-sera-la-representante-de-costa-rica/5WBU54WLHVEKRD2OTWKGBTWDYA/story/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>||28||[[San José, Costa Rica|San José]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''||Mia Rkman<ref>{{Cite web |date=2 Mayo 2019 |title=Mia Rkman crowned Miss Universe Croatia |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Mia-Rkman-crowned-Miss-Universe-Croatia/eventshow/69146203.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Korčula|| Europa
|-
| '''{{flagicon|LAO}} [[Laos]]'''||Vichitta Phonevilay<ref>{{Cite web |last= |date=25 Agosto 2019 |title=Người mẫu 23 tuổi đăng quang Hoa hậu Hoàn vũ Lào |url=https://vnexpress.net/nguoi-mau-23-tuoi-dang-quang-hoa-hau-hoan-vu-lao-3972514.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>||23||[[Vientiane]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|LTU}} [[Lithuania|Litwanya]]'''||Paulita Baltrušaitytė<ref>{{Cite web |date=19 Oktubre 2019 |title=Paulita Baltrusaityté crowned Miss Universe Lithuania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Paulita-Baltrusaityt-crowned-Miss-Universe-Lithuania-2019/eventshow/71662202.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21||[[Vilnius]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''||Birta Abiba Þórhallsdóttir<ref>{{Cite web |last=Olgeirsson |first=Birgir |date=31 Agosto 2019 |title=Birta Abiba er Miss Universe Iceland 2019 |url=https://www.visir.is/g/2019326136d |access-date=30 July 2022 |website=Vísir.is |language=is}}</ref>||20|| Mosfellsbær|| Europa
|-
| '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''||Shweta Sekhon<ref>{{Cite web |date=11 Marso 2019 |title=Shweta Sekhon crowned Miss Universe Malaysia 2019 |url=https://cj.my/113318/shweta-sekhon-crowned-miss-universe-malaysia-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Citizens Journal |language=en-US}}</ref>||22||[[Kuala Lumpur]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''||Teresa Ruglio<ref>{{Cite web |last=Vargas |first=Lenys |date=14 Hulyo 2019 |title=Venezolana representará a Malta en el Miss Universo |url=https://elpitazo.net/cultura/venezolana-representara-a-malta-en-el-miss-universo/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Pitazo |language=es}}</ref>||23||Sliema|| Europa
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''||Ornella LaFleche<ref>{{Cite web |last=Jaddoo |first=Jameela |date=20 Setyembre 2019 |title=Finale of Miss Universe Mauritius : Ornella Laflèche crowned beauty queen |url=https://defimedia.info/finale-miss-universe-mauritius-ornella-lafleche-crowned-beauty-queen |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Defi Media Group |language=en}}</ref>||21||Beau Bassin-Rose Hill|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''||Sofía Aragón<ref>{{Cite web |date=23 Hunyo 2019 |title=Gana Mexicana Universal Sofía Aragón |url=https://www.elimparcial.com/espectaculos/Gana-Mexicana-Universal--Sofia-Aragon--20190623-0116.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Imparcial |language=es-ES}}</ref>||25||[[Guadalajara]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|MYA}} [[Myanmar|Miyanmar]]'''||Swe Zin Htet<ref name=":0">{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe celebrates its first openly gay contestant |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-myanmar-gay-intl-hnk-scli/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212163741/https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-myanmar-gay-intl-hnk-scli/index.html |archive-date=12 Disyembre 2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref>||20||Hpa-an|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''||Gunzaya Bat-Erdene||25||[[Ulan Bator]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''||Nadja Breytenbach<ref>{{Cite web |date=8 Hulyo 2019 |title=Nadja Breytenbach crowned Miss Namibia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Nadja-Breytenbach-crowned-Miss-Namibia-2019/eventshow/70128254.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||24||[[Windhoek]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{NPL}}'''||Pradeepta Adhikari<ref>{{Cite web |date=10 Mayo 2019 |title=Pradeepta Adhikari crowned Miss Universe Nepal 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Pradeepta-Adhikari-crowned-Miss-Universe-Nepal-2019/eventshow/69268136.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||23||[[Kathmandu]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''||Olutosin Araromi<ref>{{Cite web |date=15 Oktubre 2019 |title=Olutosin Itohan Araromi crowned Miss Universe Nigeria 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Olutosin-Itohan-Araromi-crowned-Miss-Universe-Nigeria-2019/eventshow/71594658.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26 ||Jalingo|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''||Inés López<ref>{{Cite web |last=López |first=Lidia |date=17 Agosto 2019 |title=Inés López, de Managua, gana Miss Nicaragua 2019 |url=https://www.laprensani.com/2019/08/17/espectaculo/2580150-nicaragua-elige-a-su-representante-para-miss-universo |access-date=30 Hulyo 2022 |website=La Prensa |language=es}}</ref>||19||[[Managua]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''||Helene Abildsnes<ref>{{Cite web |last=Eidsaa |first=Ivar |date=17 Agosto 2019 |title=Miss Universe neste? |url=https://fritidsnytt.no/miss-universe-neste/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Fritidsnytt |language=nb-NO}}</ref>||21||Kristiansand|| Europa
|-
| '''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''||Sharon Pieksma<ref>{{Cite web |date=1 Hulyo 2019 |title=Sharon Pieksma crowned Miss Netherlands 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Sharon-Pieksma-crowned-Miss-Netherlands-2019/eventshow/70023076.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||24||[[Rotterdam]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''|| Mehr Eliezer<ref>{{Cite web |last=Rodriguez |first=Luis |date=21 Hunyo 2019 |title=Miren quién ganó Señorita Panamá para Miss Universo 2019 |url=https://www.midiario.com/farandula/mehr-eliezer-gana-senorita-panama-para-miss-universo-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Mi Diario |language=es}}</ref>||22||Panama City|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''||Ketlin Lottermann<ref>{{Cite web |date=8 Agosto 2019 |title=Ketlin Lottermann crowned Miss Universe Paraguay 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Ketlin-Lottermann-crowned-Miss-Universe-Paraguay-2019/eventshow/70587506.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26||Santa Rita|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''||Kelin Rivera<ref name=":4">{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title=Miss Perú 2019: ¿Quién es Kelin Rivera la nueva reina tras la destitución de Anyella Grados? |url=https://rpp.pe/famosos/farandula/miss-peru-2019-ganadora-kelin-rivera-fue-coronada-nueva-reina-belleza-noticia-1225672 |url-status= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Radio Programas del Perú |language=es}}</ref>||26||Arequipa|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''|| [[Gazini Ganados]]<ref>{{Cite web |last=Afinidad-Bernardo |first=Deni Rose M. |date=10 Hunyo 2019 |title=Cebuana Gazini Ganados succeeds Catriona Gray as Binibining Pilipinas Universe 2019 |url=https://www.philstar.com/entertainment/2019/06/10/1925271/cebuana-gazini-ganados-succeeds-catriona-gray-binibining-pilipinas-universe-2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref>||23||[[Talisay, Cebu|Talisay]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''||Anni Harjunpää<ref>{{Cite web |last=Koste |first=Henna |date=30 Setyembre 2019 |title=Miss Suomi Anni Harjunpää muutti poikaystävänsä luota Suomeen: "Olen ajatellut pysyä täällä" |url=https://www.radionova.fi/uutiset/viihde/a-184387 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Radio Nova |language=fi}}</ref>||23||Sastamala|| Europa
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''|| Olga Buława<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Olga Bulawa crowned Miss Universe Poland 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Olga-Bulawa-crowned-Miss-Universe-Poland-2019/eventshow/71044869.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>|||28||Świnoujście|| Europa
|-
| '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Madison Anderson<ref>{{Cite web |last=Marcial Ocasio |first=Jennifer |last2=Cotto |first2=Ingrid |date=15 Hunyo 2019 |title=Miss Puerto Rico winner grew up in Florida and doesn’t speak fluent Spanish. She says she represents a ‘new generation.’ |url=https://www.orlandosentinel.com/features/os-fe-miss-puerto-rico-winner-20190614-rhg3i5zumna7vfvrfwh2x3xev4-story.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Orlando Sentinel |language=en}}</ref>||24||Toa Baja|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''||Sylvie Silva||20||Guimarães|| Europa
|-
| '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''||Maëva Coucke<ref name=":6">{{cite web |date=16 Oktubre 2019 |title=Maëva Coucke, candidate pour Miss Univers! |url=https://www.grandlille.tv/maeva-coucke-candidate-pour-miss-univers/ |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Grand Lille |language=fr}}</ref>||25||Fougères|| Europa
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''||Clauvid Dály<ref>{{Cite web |last= |first= |date=28 Agosto 2019 |title=Afro-Dominican Miss Dominican Republic Universe prefers the afro |url=https://dominicantoday.com/dr/people/2019/08/28/mulatta-miss-dominican-republic-universe-prefers-the-afro/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Dominican Today |language=en}}</ref>|| 18 || Punta Cana|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''||Barbora Hodačová<ref>{{Cite web |last=Mchitarjan |first=Karen |date=31 Agosto 2019 |title=Unikát v České Miss: Téhle krásce nenapsal ani jeden sportovec! |url=https://www.expres.cz/video/dx/barbora-hodacova-ceska-miss.A190830_173042_dx-video_ren |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Expres.cz |language=cs}}</ref>||24||Teplice|| Europa
|-
| '''{{flagicon|ROU}} [[Romania|Rumaniya]]'''|| Dorina Chihaia<ref>{{Cite web |last= |date=18 Nobyembre 2019 |title=Young entrepreneur living in Shanghai selected to represent Romania at Miss Universe 2019 |url=https://www.romania-insider.com/dorina-chihaia-romania-miss-universe-2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Romania Insider |language=en}}</ref>||26||Iași|| Europa
|-
| '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''|| Bebiana Mangal ||23||[[Castries]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|SLE}} [[Sierra Leone]]'''|| Marie Esther Bangura<ref>{{Cite web |date=18 Disyembre 2018 |title=Beauty queen disqualified for arriving late |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/beauty-queen-disqualified-for-arriving-late/articleshow/67141198.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Port Loko|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''|| Mohana Prabha<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title="Never give up," is Miss Universe Singapore Mohana Prabha's message |url=https://theindependent.sg/never-give-up-is-miss-universe-singapore-mohana-prabhas-message/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Independent Singapore |language=en-US}}</ref>||24||[[Singapore]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''||Lina Ljungberg<ref>{{Cite web |date=1 Oktubre 2019 |title=Lina Ljungberg crowned Miss Universe Sweden 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Lina-Ljungberg-crowned-Miss-Universe-Sweden-2019/eventshow/71393088.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Östergötland|| Europa
|-
| '''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''|| Shubila Stanton<ref>{{Cite web |date=14 Oktubre 2019 |title=Shubila Stanton crowned Miss Universe Tanzania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shubila-Stanton-crowned-Miss-Universe-Tanzania-2019/eventshow/71580354.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||23||Morogoro|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''||Paweensuda Drouin<ref>{{Cite web |date=1 Hulyo 2019 |title=Paweensuda Drouin crowned Miss Universe Thailand 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Paweensuda-Drouin-crowned-Miss-Universe-Thailand-2019/eventshow/70021701.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26||[[Bangkok]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''||'''Zozibini Tunzi<ref>{{Cite web |last=Seemela |first=Masego |last2=Zeeman |first2=Kyle |date=9 Agosto 2019 |title=Zozibini Tunzi crowned Miss SA 2019 |url=https://www.timeslive.co.za/tshisa-live/tshisa-live/2019-08-09-zozibini-tunzi-crowned-miss-sa-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=TimesLIVE |language=en-ZA}}</ref>'''||26 ||Tsolo|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''|| Lee Yeon-joo<ref>{{Cite web |date=6 Setyembre 2019 |title=Lee Yeon-Joo crowned Miss Universe Korea 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Lee-Yeon-Joo-crowned-Miss-Universe-Korea-2019/eventshow/71008509.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||25||[[Incheon]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Geraldine González<ref>{{Cite web |date=22 Mayo 2019 |title=Geraldine Gonzalez to compete at Miss Universe Chile 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Geraldine-Gonzalez-to-compete-at-Miss-Universe-Chile-2019/eventshow/69441191.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|20
|Conchali
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Rosie Zhu Xin<ref>{{Cite web |date=22 Enero 2019 |title=Rosie Xin Zhu crowned Miss Universe China 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Rosie-Xin-Zhu-crowned-Miss-Universe-China-2019/eventshow/67638458.cms |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|26
|[[Hebei]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''||Bilgi Aydoğmuş<ref>{{Cite web |date=1 Enero 2021 |title=Akıncı'nın Yeliz'i kimdir? Güzel oyuncu Bilgi Aydoğmuş kaç yaşında, nereli? |url=https://www.takvim.com.tr/galeri/magazin/akincinin-yelizi-kimdir-guzel-oyuncu-bilgi-aydogmus-kac-yasinda-nereli |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Takvim |language=tr}}</ref>||23||[[Istanbul]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''||Anastasia Subbota||26||Zaporizhia|| Europa
|-
| '''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''||Fiona Tenuta<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 2019 |title=Fiona Tenuta Vanerio appointed Miss Universe Uruguay 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Fiona-Tenuta-Vanerio-appointed-Miss-Universe-Uruguay-2019/eventshow/71820749.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21||Punta del Este|| Kaamerikahan
|}
== Mga Tala ==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
[[Kategorya:Miss Universe]]
2robb4ucwvo2tvy3kzjdkqzejmfdxhj
1959481
1959429
2022-07-31T00:50:34Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
| caption = Zozibini Tunzi, Miss Universe 2019
| image = Zozibini Tunzi Attending Puteri Indonesia 2020 (potrait).jpg
| date = ika-8 ng Disyembre 2019
| venue = Tyler Perry Studios, [[Atlanta]], [[Georgia (U.S. state)|Georgia]], Estados Unidos
| presenters = {{Hlist|[[Steve Harvey]]|Olivia Culpo|Vanessa Lachey}}
| acts = Ally Brooke
| entrants = 90
| placements = 20
| broadcaster = {{Hlist|[[Fox Broadcasting Company|Fox]]|[[Telemundo]]}}
| debuts = {{Hlist|[[Bangglades]]|[[Gineang Ekwatoriyal]]}}
| withdraws = {{Hlist|[[Gana]]|[[Gresya]]|[[Guwatemala]]|[[Kirgistan]]|[[Libano]]|[[Rusya]]|[[Sambia]]|[[Sri Lanka]]|[[Suwisa]]|[[Hungary|Unggarya]]}}
| returns = {{Hlist|[[Litwanya]]|[[Rumanya]]|[[Sierra Leone]]|[[Tansaniya]]}}
| winner = '''Zozibini Tunzi''' <br> '''{{flag|Timog Aprika}}'''
| best national costume = [[Gazini Ganados]] <br> {{flag|Pilipinas}}
| congeniality = Olga Buława <br> {{flag|Polonya}}
| before = [[Miss Universe 2018|2018]]
| next = [[Miss Universe 2020|2020]]
}}
Ang '''Miss Universe 2019''' ay ang ika-68 na edisyon ng Miss Universe pageant, na ginanap sa Tyler Perry Studios sa [[Atlanta]], [[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]], [[Estados Unidos]] noong ika-8 ng Disyembre 2019.<ref name=":2">{{Cite web |date=1 Nobyembre 2019 |title=Tyler Perry's new studio to host 2019 Miss Universe pageant |url=https://apnews.com/article/dcfdb0e1085a4ba5a8e6fc0ad9c22056 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AP News |language=en}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni [[Catriona Gray]] ng [[Pilipinas]] si Zozibini Tunzi ng [[South Africa|Timog Aprika]] bilang Miss Universe 2019. Ito ang ikatlong tagumpay ng Timog Aprika sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Madison Anderson ng [[Puerto Rico|Porto Riko]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Sofía Aragón ng [[Mehiko]].<ref>{{Cite web |last=Maxouris |first=Christina |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss South Africa crowned 2019 Miss Universe |url=https://www.cnn.com/2019/12/08/entertainment/miss-universe-2019-trnd/index.html |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{Cite web |last=Arnowitz |first=Leora |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: South Africa wins, Steve Harvey has another mix-up and more you missed |url=https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2019/12/08/miss-universe-2019-winner-steve-harvey-miss-malaysia-mix-up-more/4378219002/ |access-date=10 Hunyo 2022 |website=USA Today |language=en-US}}</ref>
Mga kandidata mula sa 90 na mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan ni [[Steve Harvey]] ang kompetisyon, samantalang sina Miss Teen USA 1998 Vanessa Lachey at Miss Universe 2012 Olivia Culpo ang nagsilbing mga backstage correspondent.<ref>{{Cite web |last=Stone |first=Natalie |date=15 May 2019 |title=Steve Harvey Still Hosts 3 Shows and Miss Universe: Everywhere You Can Watch Him Work |url=https://people.com/tv/steve-harvey-everywhere-you-can-watch-him-host-after-steve-canceled/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref> Nagtanghal si Ally Brooke sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Campbell |first=Kathy |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: Find Out Who Won, Plus Steve Harvey Has Another Mishap |url=https://www.usmagazine.com/celebrity-news/news/miss-universe-2019-who-won/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=Us Weekly |language=en-US}}</ref> Itinampok rin sa edisyong ito ang bagong ''Mouawad Power of Unity Crown'' na nagkakahalaga ng $5 milyon.<ref>{{Cite web |date=6 Disyembre 2019 |title=LOOK: New Miss Universe 2019 crown unveiled |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/246556-photo-new-miss-universe-crown-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last= |date=6 Disyembre 2019 |title=Mouawad and The Miss Universe Organization Unveil The Miss Universe Power of Unity Crown, Crafted by Mouwad |url=https://www.prnewswire.co.uk/news-releases/mouawad-and-the-miss-universe-organization-unveil-the-miss-universe-power-of-unity-crown-crafted-by-mouwad-828137368.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PR Newswire |language=en}}</ref>
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Noong ika-19 ng Disyembre 2018, nabanggit ng Pilipinong politiko at negosyanteng si Chavit Singson na ang ika-68 na edisyon ng kompetisyon ay gaganapin sa [[Seoul]], [[Timog Korea]]. Sinabi rin ni Singson na tutulong siya sa paghahanda para sa kompetisyon sa Timog Korea bagaman hindi pa tapos ang mga detalye at hindi pa ito kinukumpirma ng Miss Universe Organization. Huling idinaos ang Miss Universe sa Seoul noong 1980.<ref>{{Cite web |date=19 Disyembre 2018 |title=Singson says 2019 Miss Universe pageant to be held in South Korea |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/19/18/singson-says-2019-miss-universe-pageant-to-be-held-in-south-korea |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]] |language=en}}</ref>
Naiulat noong Abril 2019 na ang [[Pilipinas]] at [[Rio de Janeiro]] sa [[Brazil|Brasil]] ay interesado sa pagho-host ng kompetisyon. Lumaki ang interes sa Pilipinas kasunod ng pagkapanalo ni Catriona Gray noong nakaraang edisyon, na nagnanais na makoronahan ang kanyang kahalili sa kanyang sariling bansa, tulad ng ginawa ni [[Pia Wurtzbach]] noong [[Miss Universe 2016|2017]].<ref>{{Cite web |last=de los Reyes |first=Sara |date=9 Mayo 2018 |title=Will The Philippines Host Miss Universe For The Fourth Time In 2019? |url=https://metro.style/people/society-personalities/will-the-philippines-host-miss-universe/9367#:~:text=This%20year%2C%20Filipino%2DAustralian%20model,Universe%20crown%20for%20the%20Philippines. |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro Magazine |language=en}}</ref> Samantala, idedeklara bilang ''World Capital of Architecture'' ng [[UNESCO]] para sa taong 2020 ang Rio de Janeiro, at naiulat na naghahanap ang lungsod ng mga internasyonal na kaganapan para sa antisipasyon ng titulo.<ref name=":1">{{Cite web |last=Afinidad-Bernardo |first=Deni Rose M. |date=14 Oktubre 2019 |title=WATCH: Gazini Ganados on Miss Universe 2019 date, venue |url=https://www.philstar.com/entertainment/2019/10/14/1960105/watch-gazini-ganados-miss-universe-2019-date-venue |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Star]]}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=2 Abril 2019 |title=João Baptista: Concurso Miss Universo será no Rio de Janeiro? |url=https://odia.ig.com.br/opiniao/2019/04/5631199-joao-baptista--concurso-miss-universo-sera-no-rio-de-janeiro.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=O Dia |language=pt-BR}}</ref> Noong Mayo 2019, sinabi ng anak ni Chavit Singson na si Richelle Singson-Michael na ang Pilipinas ay isa sa mga bansang nagbi-bid upang i-host ang kompetisyon, at ang LCS Group ay nakatuon sa pagho-host ng kompetisyon sa Pilipinas man o sa Timog Korea.<ref name=":1" />
Naiulat noong Agosto ng kaparehong taon na ang [[Israel]] at [[South Africa|Timog Aprika]] ay interesado rin sa pagho-host ng kompetisyon.<ref>{{Cite web |last=Richardson |first=James |date=11 Agosto 2019 |title=Miss Universe 2019: South Africa among the possible hosts |url=https://www.thesouthafrican.com/news/miss-universe-2019-south-africa-among-the-possible-hosts/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The South African |language=en-ZA}}</ref> Umusbong ang mga talakayan tungkol sa pagho-host ng Israel matapos matagumpay na i-host ng [[Tel-Abib]] ang [[Paligsahang Pang-awitin ng Eurovision]] noong 2019. Interesado rin ang Israel sa pagho-host ng kompetisyon sa susunod na dalawang taon. Kalaunan, ang Israel ang nag-host sa [[Miss Universe 2021|ika-70 edisyon ng kompetisyon]].<ref>{{Cite web |last= |first= |date=10 Agosto 2019 |title=Israel reportedly seeking to host upcoming Miss Universe pageant |url=https://www.timesofisrael.com/israel-reportedly-seeking-to-host-upcoming-miss-universe-pageant/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Times of Israel |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Soysa |first=Eran |date=9 Agosto 2019 |title=אחרי האירוויזיון: תחרות מיס יוניברס בדרך לישראל? |url=https://www.israelhayom.co.il/culture/stage/article/8931588 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Israel Hayom |language=he}}</ref> Noong ika-31 ng Oktubre 2019, kinumpirma ng Miss Universe Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Tyler Perry Studios sa [[Atlanta, Georgia|Atlanta]], [[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]] sa ika-8 ng Disyembre 2019.<ref name=":2" />
==Mga Resulta==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Pagkakalagay<ref>{{Cite web |date=9 Disyembre 2019 |title=South Africa crowned Miss Universe 2019; PH finishes in Top 20 |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/19/south-africa-crowned-miss-universe-2019-ph-finishes-in-top-20 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]]}}</ref>
! Kandidata
|-
| '''Miss Universe 2019'''
|
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – '''Zozibini Tunzi'''
|-
| '''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Madison Anderson
|-
| '''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Sofía Aragón
|-
| '''Top 5'''
|
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Gabriela Tafur
* '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' – Paweensuda Drouin
|-
| '''Top 10'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Cheslie Kryst
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Birta Abiba Þórhallsdóttir
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Frederika Alexis Cull
* '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' – Kelin Rivera
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – Maëva Coucke
|-
| '''Top 20'''
|
* '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' – Cindy Marina
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Thalía Olvino
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Hoàng Thị Thùy
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Júlia Horta
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Vartika Singh
* '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' – Mia Rkman
* '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]''' – Olutosin Araromi
* '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' – [[Gazini Ganados]]
* '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]''' – Sylvie Silva
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Clauvid Dály
|}
===Mga espesyal na parangal===
{| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Parangal
! Kandidata
|-
| '''Best National Costume'''
|
* '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' – [[Gazini Ganados]]
|-
| '''Miss Congeniality'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – Olga Buława
|}
==Mga Kandidata==
90 na kandidata ang kumalahok para sa titulo.<ref>{{Cite web |last=Krause |first=Amanda |last2=Konstantinides |first2=Anneta |date=6 Disyembre 2019 |title=Meet the 90 contestants competing to be Miss Universe 2019 |url=https://www.insider.com/miss-universe-pageant-contestants-photos-2019-12 |access-date=25 July 2022 |website=Insider |language=en-US}}</ref>
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Kandidata !! Edad{{efn|Age at time of pageant}} !! Bayan !! Rehiyong Heograpikal
|-
|'''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''||Cindy Marina<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Cindy Marina crowned Miss Universe Albania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Cindy-Marina-crowned-Miss-Universe-Albania-2019/eventshow/69701434.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Shkodër||Europa
|-
|'''{{flagicon|DEU}} [[Alemanya]]'''
|Miriam Rautert<ref>{{Cite web |last=Lauterborn |first=Antonia |date=2 Setyembre 2019 |title=Miriam aus Hagen deutsche Kandidatin bei Miss-Universe-Wahl |url=https://www.wp.de/staedte/hagen/miriam-aus-hagen-deutsche-kandidatin-bei-miss-universe-wahl-id226972225.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Westfalenpost |language=de-DE}}</ref>
|23
|[[Berlin]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''||Salett Miguel<ref>{{Cite web |date=23 Oktubre 2019 |title=Salett Miguel crowned Miss Angola 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Salett-Miguel-crowned-Miss-Angola-2019/eventshow/71719386.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||20||Cuanza||Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''||Mariana Varela<ref>{{Cite web |date=17 Oktubre 2019 |title=Mariana Varela es la nueva Miss Universo Argentina |url=https://www.puntal.com.ar/interes-general/mariana-varela-es-la-nueva-miss-universo-argentina-n51572 |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Puntal |language=es-AR}}</ref>||23||Avellaneda||Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''||Dayana Davtyan<ref>{{Cite web |date=11 Hulyo 2019 |title=Dayana Davtyan crowned Miss Universe Armenia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Dayana-Davtyan-crowned-Miss-Universe-Armenia-2019/eventshow/70172650.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||[[Ereban]]|| Europa
|-
|'''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''||Danna García<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2019 |title=Danna García crowned Miss Aruba 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Danna-Garca-crowned-Miss-Aruba-2019/eventshow/70639693.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Oranjestad|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]'''|| Priya Serrao<ref>{{Cite web |last=Hope |first=Zach |date=28 Hunyo 2019 |title=Victorian law graduate born in India wins Miss Universe Australia |url=https://www.smh.com.au/national/victorian-law-graduate-born-in-india-wins-miss-universe-australia-20190628-p5224e.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Sydney Morning Herald |language=en}}</ref>||27||[[Melbourne]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]'''||Diamond Langi<ref>{{Cite web |date=17 Agosto 2019 |title=Diamond Langi wins Miss Universe New Zealand 2019 |url=https://lucire.com/insider/20190817/diamond-langi-wins-miss-universe-new-zealand-2019/ |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Lucire |language=en}}</ref>||27||Auckland|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{BHS}}'''||Tarea Sturrup<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=23 Agosto 2019 |title=From a dream to reality |url=https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190823175710/https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |archive-date=23 Agosto 2019 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian}}</ref>||24||Grand Bahama|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BAN}} [[Bangladesh|Bangglades]]'''||Shirin Akter Shela<ref>{{Cite web |last=Al Mamun |first=Shafiq |date=24 Oktubre 2019 |title=মিস ইউনিভার্স বাংলাদেশের মুকুট জিতলেন শিলা |url=https://www.prothomalo.com/entertainment/drama/মিস-ইউনিভার্স-বাংলাদেশের-মুকুট-জিতলেন-শিলা |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Prothom Alo |language=bn}}</ref>||20||Thakurgaon|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|BAR}} [[Barbados]]'''|| Shanel Ifill<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Shanel Ifill crowned Miss Universe Barbados 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shanel-Ifill-crowned-Miss-Universe-Barbados-2019/eventshow/71048002.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>|| 20 || [[Bridgetown]]|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''||Angeline Flor Pua<ref>{{Cite web |date=11 Oktubre 2019 |title=Ex-Miss België Angeline Flor Pua maakt kans om Miss Universe te worden: “Haar verhaal is zó bijzonder” |url=https://www.hln.be/showbizz/ex-miss-belgie-angeline-flor-pua-maakt-kans-om-miss-universe-te-worden-haar-verhaal-is-zo-bijzonder~aa784157/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>||24||[[Antwerp]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''|| Destinee Arnold<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Destinee Arnold takes the crown of Miss Universe Belize |url=https://edition.channel5belize.com/archives/190877 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}</ref>|| 26 || Roaring Creek|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Thalía Olvino<ref>{{Cite web |date=8 Enero 2019 |title=Thalía Olvino es la nueva Miss Venezuela |url=https://www.eluniversal.com/entretenimiento/46971/thalia-olvino-es-la-nueva-miss-venezuela |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Universal |language=es}}</ref>
|20
|Valencia
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Hoàng Thị Thùy<ref>{{Cite web |last= |date=6 Mayo 2019 |title=Hoàng Thùy được đề cử thi Miss Universe 2019 |url=https://vnexpress.net/hoang-thuy-duoc-de-cu-thi-miss-universe-2019-3919497.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
|27
|[[Thanh Hóa]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
|Júlia Horta<ref>{{Cite web |date=9 Marso 2019 |title=Miss Minas Gerais Júlia Horta vence o concurso Miss Brasil 2019 |url=https://g1.globo.com/sp/sao-paulo/noticia/2019/03/09/jovem-que-representou-o-estado-de-minas-gerais-e-eleita-miss-brasil-2019.ghtml |access-date=25 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}</ref>
|25
|Juiz de Fora
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
|Lora Asenova<ref>{{Cite web |date=14 Nobyembre 2019 |title=Miss Universo Miss Bulgaria 2019 - Lora Asenova |url=https://www.telemundo.com/shows/2019/11/14/miss-universo-miss-bulgaria-2019-lora-asenova-miss-universo-bulgaria-2019-lora-asenova |access-date=25 Hulyo 2022 |website=[[Telemundo]] |language=es}}</ref>
|25
|Byala Slatina
|Europa
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''||Fabiana Hurtado<ref>{{Cite web |date=30 Hunyo 2019 |title=Fabiana Hurtado, de Santa Cruz, es Miss Bolivia 2019 |url=https://correodelsur.com/cultura/20190630_fabiana-hurtado-de-santa-cruz-es-miss-bolivia-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref>|| 21 || Santa Cruz|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
|Kyrsha Attaf<ref>{{Cite web |date=21 Hulyo 2019 |title=Kyrsha Attaf crowned Miss Universe Curaçao 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Kyrsha-Attaf-crowned-Miss-Universe-Curaao-2019/eventshow/69890883.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|22
|Willemstad
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]'''
|Katja Stokholm<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Katja Stokholm crowned Miss Universe Denmark 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Katja-Stokholm-crowned-Miss-Universe-Denmark-2019/eventshow/69701876.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|23
|Odense
|Europa
|-
|'''{{flagicon|EGY}} [[Ehipto]]'''
|Diana Hamed<ref>{{Cite web |date=22 Oktubre 2019 |title=Diana Hamed crowned Miss Universe Egypt 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Diana-Hamed-crowned-Miss-Universe-Egypt-2019/eventshow/71705543.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Cairo]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Cristina Hidalgo<ref>{{Cite web |last=Velasco |first=Estefanía |date=19 Hulyo 2019 |title=La guayaquileña Cristina Hidalgo se impone como Miss Ecuador 2019 |url=https://www.elcomercio.com/tendencias/entretenimiento/cobertura-ceremonia-miss-ecuador-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Comercio |language=es}}</ref>
|22
|Guayaquil
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Zuleika Soler<ref>{{Cite web |last=Alonso |first=Sara |date=22 Hulyo 2019 |title=Zuleika Soler representará a El Salvador en Miss Universo 2019 |url=https://us.as.com/us/2019/07/22/tikitakas/1563822435_426395.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-us}}</ref>
|25
|La Unión
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Laura Longauerová<ref>{{Cite web |date=26 Agosto 2019 |title=Česko a Slovensko majú svoju kráľovnú krásy: TOTO je ona! |url=https://www.topky.sk/cl/100313/1819025/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Topky.sk |language=sk}}</ref>
|24
|Detva
|Europa
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Natalie Ortega<ref>{{Cite web |date=19 Setyembre 2019 |title=Natalie Ortega crowned Miss Universe Spain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Natalie-Ortega-crowned-Miss-Universe-Spain-2019/eventshow/71200396.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Barcelona]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Cheslie Kryst<ref>{{Cite web |last=Lapin |first=Tamar |date=2 Mayo 2019 |title=Full-time attorney Cheslie Kryst crowned Miss USA 2019 |url=https://nypost.com/2019/05/02/full-time-attorney-cheslie-kryst-crowned-miss-usa-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=New York Post |language=en-US}}</ref>
|28
|[[Charlotte, North Carolina|Charlotte]]
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Serafina Eyene<ref>{{Cite web |date=8 Setyembre 2019 |title=Serafina Nchama Eyene Ada se proclama Miss Guinea Ecuatorial 2019 |url=https://ahoraeg.com/cultura/2019/09/08/serafina-nchama-eyene-ada-se-proclama-miss-guinea-ecuatorial-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AhoraEG |language=es}}</ref>
|20
|Niefang
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
|Emma Jenkins<ref>{{Cite web |date=18 Hulyo 2019 |title=Emma Jenkins crowned Miss Universe Great Britain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Emma-Jenkins-crowned-Miss-Universe-Great-Britain-2019/eventshow/70277202.cms |access-date=29 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|27
|Llanelli
|Europa
|-
|'''{{flagicon|GUM}} [[Guam]]'''
|Sissie Luo<ref>{{Cite web |date=30 Agosto 2019 |title=Sissie Luo wins Miss Universe Guam 2019 crown |url=https://www.postguam.com/news/local/sissie-luo-wins-miss-universe-guam-2019-crown/image_d86ba1ba-ca59-11e9-ae0a-cb370f4070c1.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Guam Daily Post |language=en}}</ref>
|18
|Tamuning
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Iana Tickle Garcia<ref>{{Cite web |last=Francis-Pitt |first=K'Shema |date=2 Setyembre 2019 |title=Iana Tickle Garcia to rep Jamaica at 2019 Miss Universe pageant |url=https://www.iriefm.net/iana-tickle-garcia-to-rep-jamaica-at-2019-miss-universe-pageant/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Irie FM |language=en-US}}</ref>
|19
|Montego Bay
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Ako Kamo<ref>{{Cite web |date=23 Agosto 2019 |title=Ako Kamo crowned Miss Universe Japan 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Ako-Kamo-crowned-Miss-Universe-Japan-2019/eventshow/70803415.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|22
|[[Kobe]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Gabriela Vallejo<ref>{{Cite web |last= |first= |date=19 Hulyo 2019 |title=Haiti crowns bets to 2019 Miss Universe, Miss International |url=https://haitiantimes.com/2019/07/19/haiti-crowns-bets-to-2019-miss-universe-miss-international/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Haitian Times |language=en-US}}</ref>
|26
|Pétion-Ville
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|GEO}} [[Georgia (bansa)|Heyorhiya]]'''
|Tako Adamia<ref>{{Cite web |date=21 Hunyo 2019 |title=Nini Gogichaishvili crowned Miss World Georgia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Nini-Gogichaishvili-crowned-Miss-World-Georgia-2019/eventshow/69888833.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|25
|[[Tbilisi]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Rosemary Arauz<ref>{{Cite web |date=7 Disyembre 2019 |title=Rosemary Arauz, la espectacular modelo que representa a Honduras en el Miss Universo 2019 |url=https://www.diez.hn/fotogalerias/miss-universo-2019-rosemary-arauz-miss-honduras-representante-fotos-modelo-sps-PIDZ1340348 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Deportivo Diez |language=es-HN}}</ref>
|26
|San Pedro Sula
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Vartika Singh<ref>{{Cite web |last=Dsouza |first=Natasha |date=10 Enero 2020 |title=Meet The Miss Diva 2019 Winners, Vartika Singh And Shefali Sood |url=https://www.femina.in/celebs/indian/meet-the-miss-diva-2019-winners-vartika-singh-and-shefali-sood-145304.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Femina |language=en}}</ref>
|26
|[[Lucknow]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Frederika Alexis Cull<ref>{{Cite web |date=17 Marso 2019 |title=Frederika Alexis Cull crowned Miss Puteri Indonesia 2019 Photogallery |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-universe/frederika-alexis-cull/Frederika-Alexis-Cull-crowned-Miss-Puteri-Indonesia-2019/articleshow/68448338.cms |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Jakarta]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Fionnghuala O'Reilly<ref>{{Cite web |last=DeSantis |first=Rachel |date=5 Disyembre 2019 |title=History-Making Miss Universe Ireland Is a NASA Datanaut: 'You Can Be a Renaissance Woman' |url=https://people.com/human-interest/miss-universe-ireland-fionnghuala-oreilly-nasa-datanaut/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref>
|26
|[[Dublin]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]'''
|Sella Sharlin<ref>{{Cite web |date=14 Mayo 2019 |title=Sella Sharlin crowned Miss Israel 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Sella-Sharlin-crowned-Miss-Israel-2019/eventshow/69321912.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|23
|Beit
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Sofia Trimarco<ref>{{Cite web |last=Siani |first=Margherita |date=27 Agosto 2019 |title=Miss Universo, l'Italia rappresentata dalla salernitana Sofia Trimarco |url=https://www.ilmessaggero.it/social/miss_universo_italia_sofia_marilu_trimarco_instagram-4698099.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Il Messaggero |language=it}}</ref>
|20
|[[Buccino]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
|Somnang Alyna<ref>{{Cite web |last=Rinith |first=Taing |date=6 Abril 2019 |title=Miss Universe Cambodia 2019: Samnang Alyna interview |url=https://www.khmertimeskh.com/593664/the-crown-is-hers/ |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Khmer Times |language=en-US}}</ref>
|18
|[[Nom Pen]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
|Alyssa Boston<ref>{{Cite web |date=23 Setyembre 2019 |title=Alyssa Boston crowned Miss Universe Canada 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Alyssa-Boston-crowned-Miss-Universe-Canada-2019/eventshow/71258089.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|24
|Tecumseh
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VGB}} [[Kapuluang Birheng Britaniko]]'''||Bria Smith<ref>{{Cite web |date=5 Agosto 2019 |title=Bria Smith crowned Miss BVI 2019 |url=https://bvinews.com/bria-smith-crowned-miss-bvi-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=BVI News |language=en}}</ref>||26||Tortola|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VIR}} [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]]'''
|Andrea Piecuch<ref>{{Cite news |last=Frieswick |first=Kris |date=7 Disyembre 2019 |title=The Drama Over ‘Pageant Hopping’ That Shook a Miss Universe Competition |language=en-US |work=The Wall Street Journal |url=https://www.wsj.com/articles/the-drama-over-pageant-hopping-that-shook-a-miss-universe-competition-11575720000 |access-date=30 Hulyo 2022 |issn=0099-9660}}</ref>
|28
|Charlotte Amalie
|Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''||Kadejah Bodden<ref>{{Cite web |last=Levy |first=Jewel |date=18 Agosto 2019 |title=Kadejah Bodden wins Miss Cayman Universe |url=https://www.caymancompass.com/2019/08/18/kadejah-bodden-wins-miss-cayman-universe/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref>||23||Bodden Town|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]]'''
|Alfïya Ersayın
|18
|Atyrau
|Europa
|-
| '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' ||Stacy Michuki<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title=Stacy Michuki crowned Miss Universe Kenya 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Stacy-Michuki-crowned-Miss-Universe-Kenya-2019/eventshow/71685347.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||18||[[Nairobi]]||Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''||Gabriela Tafur<ref>{{Cite web |date=13 Nobyembre 2018 |title=La vallecaucana Gabriela Tafur Nader es elegida Señorita Colombia 2019 |url=https://www.efe.com/efe/america/gente/la-vallecaucana-gabriela-tafur-nader-es-elegida-senorita-colombia-2019/20000014-3811047 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=EFE |language=es}}</ref>||24||[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Cali]]|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''||Fatbardha Hoxha<ref>{{Cite web |date=16 Oktubre 2019 |title=Fatbardha Hoxha crowned Miss Universe Kosovo 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Fatbardha-Hoxha-crowned-Miss-Universe-Kosovo-2019/eventshow/71615342.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21|||Rečane|| Europa
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''||Paola Chacón<ref>{{Cite web |last=Herrera |first=Manuel |date=19 Hulyo 2019 |title=Paola Chacón será la representante de Costa Rica en el Miss Universo 2019 |url=https://www.nacion.com/viva/farandula/paola-chacon-sera-la-representante-de-costa-rica/5WBU54WLHVEKRD2OTWKGBTWDYA/story/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>||28||[[San José, Costa Rica|San José]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''||Mia Rkman<ref>{{Cite web |date=2 Mayo 2019 |title=Mia Rkman crowned Miss Universe Croatia |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Mia-Rkman-crowned-Miss-Universe-Croatia/eventshow/69146203.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Korčula|| Europa
|-
| '''{{flagicon|LAO}} [[Laos]]'''||Vichitta Phonevilay<ref>{{Cite web |last= |date=25 Agosto 2019 |title=Người mẫu 23 tuổi đăng quang Hoa hậu Hoàn vũ Lào |url=https://vnexpress.net/nguoi-mau-23-tuoi-dang-quang-hoa-hau-hoan-vu-lao-3972514.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>||23||[[Vientiane]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|LTU}} [[Lithuania|Litwanya]]'''||Paulita Baltrušaitytė<ref>{{Cite web |date=19 Oktubre 2019 |title=Paulita Baltrusaityté crowned Miss Universe Lithuania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Paulita-Baltrusaityt-crowned-Miss-Universe-Lithuania-2019/eventshow/71662202.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21||[[Vilnius]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''||Birta Abiba Þórhallsdóttir<ref>{{Cite web |last=Olgeirsson |first=Birgir |date=31 Agosto 2019 |title=Birta Abiba er Miss Universe Iceland 2019 |url=https://www.visir.is/g/2019326136d |access-date=30 July 2022 |website=Vísir.is |language=is}}</ref>||20|| Mosfellsbær|| Europa
|-
| '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''||Shweta Sekhon<ref>{{Cite web |date=11 Marso 2019 |title=Shweta Sekhon crowned Miss Universe Malaysia 2019 |url=https://cj.my/113318/shweta-sekhon-crowned-miss-universe-malaysia-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Citizens Journal |language=en-US}}</ref>||22||[[Kuala Lumpur]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''||Teresa Ruglio<ref>{{Cite web |last=Vargas |first=Lenys |date=14 Hulyo 2019 |title=Venezolana representará a Malta en el Miss Universo |url=https://elpitazo.net/cultura/venezolana-representara-a-malta-en-el-miss-universo/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Pitazo |language=es}}</ref>||23||Sliema|| Europa
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''||Ornella LaFleche<ref>{{Cite web |last=Jaddoo |first=Jameela |date=20 Setyembre 2019 |title=Finale of Miss Universe Mauritius : Ornella Laflèche crowned beauty queen |url=https://defimedia.info/finale-miss-universe-mauritius-ornella-lafleche-crowned-beauty-queen |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Defi Media Group |language=en}}</ref>||21||Beau Bassin-Rose Hill|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''||Sofía Aragón<ref>{{Cite web |date=23 Hunyo 2019 |title=Gana Mexicana Universal Sofía Aragón |url=https://www.elimparcial.com/espectaculos/Gana-Mexicana-Universal--Sofia-Aragon--20190623-0116.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Imparcial |language=es-ES}}</ref>||25||[[Guadalajara]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|MYA}} [[Myanmar|Miyanmar]]'''||Swe Zin Htet<ref name=":0">{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe celebrates its first openly gay contestant |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-myanmar-gay-intl-hnk-scli/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212163741/https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-myanmar-gay-intl-hnk-scli/index.html |archive-date=12 Disyembre 2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref>||20||Hpa-an|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''||Gunzaya Bat-Erdene||25||[[Ulan Bator]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''||Nadja Breytenbach<ref>{{Cite web |date=8 Hulyo 2019 |title=Nadja Breytenbach crowned Miss Namibia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Nadja-Breytenbach-crowned-Miss-Namibia-2019/eventshow/70128254.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||24||[[Windhoek]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{NPL}}'''||Pradeepta Adhikari<ref>{{Cite web |date=10 Mayo 2019 |title=Pradeepta Adhikari crowned Miss Universe Nepal 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Pradeepta-Adhikari-crowned-Miss-Universe-Nepal-2019/eventshow/69268136.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||23||[[Kathmandu]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''||Olutosin Araromi<ref>{{Cite web |date=15 Oktubre 2019 |title=Olutosin Itohan Araromi crowned Miss Universe Nigeria 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Olutosin-Itohan-Araromi-crowned-Miss-Universe-Nigeria-2019/eventshow/71594658.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26 ||Jalingo|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''||Inés López<ref>{{Cite web |last=López |first=Lidia |date=17 Agosto 2019 |title=Inés López, de Managua, gana Miss Nicaragua 2019 |url=https://www.laprensani.com/2019/08/17/espectaculo/2580150-nicaragua-elige-a-su-representante-para-miss-universo |access-date=30 Hulyo 2022 |website=La Prensa |language=es}}</ref>||19||[[Managua]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''||Helene Abildsnes<ref>{{Cite web |last=Eidsaa |first=Ivar |date=17 Agosto 2019 |title=Miss Universe neste? |url=https://fritidsnytt.no/miss-universe-neste/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Fritidsnytt |language=nb-NO}}</ref>||21||Kristiansand|| Europa
|-
| '''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''||Sharon Pieksma<ref>{{Cite web |date=1 Hulyo 2019 |title=Sharon Pieksma crowned Miss Netherlands 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Sharon-Pieksma-crowned-Miss-Netherlands-2019/eventshow/70023076.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||24||[[Rotterdam]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''|| Mehr Eliezer<ref>{{Cite web |last=Rodriguez |first=Luis |date=21 Hunyo 2019 |title=Miren quién ganó Señorita Panamá para Miss Universo 2019 |url=https://www.midiario.com/farandula/mehr-eliezer-gana-senorita-panama-para-miss-universo-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Mi Diario |language=es}}</ref>||22||Panama City|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''||Ketlin Lottermann<ref>{{Cite web |date=8 Agosto 2019 |title=Ketlin Lottermann crowned Miss Universe Paraguay 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Ketlin-Lottermann-crowned-Miss-Universe-Paraguay-2019/eventshow/70587506.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26||Santa Rita|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''||Kelin Rivera<ref name=":4">{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title=Miss Perú 2019: ¿Quién es Kelin Rivera la nueva reina tras la destitución de Anyella Grados? |url=https://rpp.pe/famosos/farandula/miss-peru-2019-ganadora-kelin-rivera-fue-coronada-nueva-reina-belleza-noticia-1225672 |url-status= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Radio Programas del Perú |language=es}}</ref>||26||Arequipa|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''|| [[Gazini Ganados]]<ref>{{Cite web |last=Afinidad-Bernardo |first=Deni Rose M. |date=10 Hunyo 2019 |title=Cebuana Gazini Ganados succeeds Catriona Gray as Binibining Pilipinas Universe 2019 |url=https://www.philstar.com/entertainment/2019/06/10/1925271/cebuana-gazini-ganados-succeeds-catriona-gray-binibining-pilipinas-universe-2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref>||23||[[Talisay, Cebu|Talisay]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''||Anni Harjunpää<ref>{{Cite web |last=Koste |first=Henna |date=30 Setyembre 2019 |title=Miss Suomi Anni Harjunpää muutti poikaystävänsä luota Suomeen: "Olen ajatellut pysyä täällä" |url=https://www.radionova.fi/uutiset/viihde/a-184387 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Radio Nova |language=fi}}</ref>||23||Sastamala|| Europa
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''|| Olga Buława<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Olga Bulawa crowned Miss Universe Poland 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Olga-Bulawa-crowned-Miss-Universe-Poland-2019/eventshow/71044869.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>|||28||Świnoujście|| Europa
|-
| '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Madison Anderson<ref>{{Cite web |last=Marcial Ocasio |first=Jennifer |last2=Cotto |first2=Ingrid |date=15 Hunyo 2019 |title=Miss Puerto Rico winner grew up in Florida and doesn’t speak fluent Spanish. She says she represents a ‘new generation.’ |url=https://www.orlandosentinel.com/features/os-fe-miss-puerto-rico-winner-20190614-rhg3i5zumna7vfvrfwh2x3xev4-story.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Orlando Sentinel |language=en}}</ref>||24||Toa Baja|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''||Sylvie Silva||20||Guimarães|| Europa
|-
| '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''||Maëva Coucke<ref name=":6">{{cite web |date=16 Oktubre 2019 |title=Maëva Coucke, candidate pour Miss Univers! |url=https://www.grandlille.tv/maeva-coucke-candidate-pour-miss-univers/ |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Grand Lille |language=fr}}</ref>||25||Fougères|| Europa
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''||Clauvid Dály<ref>{{Cite web |last= |first= |date=28 Agosto 2019 |title=Afro-Dominican Miss Dominican Republic Universe prefers the afro |url=https://dominicantoday.com/dr/people/2019/08/28/mulatta-miss-dominican-republic-universe-prefers-the-afro/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Dominican Today |language=en}}</ref>|| 18 || Punta Cana|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''||Barbora Hodačová<ref>{{Cite web |last=Mchitarjan |first=Karen |date=31 Agosto 2019 |title=Unikát v České Miss: Téhle krásce nenapsal ani jeden sportovec! |url=https://www.expres.cz/video/dx/barbora-hodacova-ceska-miss.A190830_173042_dx-video_ren |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Expres.cz |language=cs}}</ref>||24||Teplice|| Europa
|-
| '''{{flagicon|ROU}} [[Romania|Rumanya]]'''|| Dorina Chihaia<ref>{{Cite web |last= |date=18 Nobyembre 2019 |title=Young entrepreneur living in Shanghai selected to represent Romania at Miss Universe 2019 |url=https://www.romania-insider.com/dorina-chihaia-romania-miss-universe-2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Romania Insider |language=en}}</ref>||26||Iași|| Europa
|-
| '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''|| Bebiana Mangal ||23||[[Castries]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|SLE}} [[Sierra Leone]]'''|| Marie Esther Bangura<ref>{{Cite web |date=18 Disyembre 2018 |title=Beauty queen disqualified for arriving late |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/beauty-queen-disqualified-for-arriving-late/articleshow/67141198.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Port Loko|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''|| Mohana Prabha<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title="Never give up," is Miss Universe Singapore Mohana Prabha's message |url=https://theindependent.sg/never-give-up-is-miss-universe-singapore-mohana-prabhas-message/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Independent Singapore |language=en-US}}</ref>||24||[[Singapore]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''||Lina Ljungberg<ref>{{Cite web |date=1 Oktubre 2019 |title=Lina Ljungberg crowned Miss Universe Sweden 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Lina-Ljungberg-crowned-Miss-Universe-Sweden-2019/eventshow/71393088.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Östergötland|| Europa
|-
| '''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''|| Shubila Stanton<ref>{{Cite web |date=14 Oktubre 2019 |title=Shubila Stanton crowned Miss Universe Tanzania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shubila-Stanton-crowned-Miss-Universe-Tanzania-2019/eventshow/71580354.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||23||Morogoro|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''||Paweensuda Drouin<ref>{{Cite web |date=1 Hulyo 2019 |title=Paweensuda Drouin crowned Miss Universe Thailand 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Paweensuda-Drouin-crowned-Miss-Universe-Thailand-2019/eventshow/70021701.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26||[[Bangkok]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''||'''Zozibini Tunzi<ref>{{Cite web |last=Seemela |first=Masego |last2=Zeeman |first2=Kyle |date=9 Agosto 2019 |title=Zozibini Tunzi crowned Miss SA 2019 |url=https://www.timeslive.co.za/tshisa-live/tshisa-live/2019-08-09-zozibini-tunzi-crowned-miss-sa-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=TimesLIVE |language=en-ZA}}</ref>'''||26 ||Tsolo|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''|| Lee Yeon-joo<ref>{{Cite web |date=6 Setyembre 2019 |title=Lee Yeon-Joo crowned Miss Universe Korea 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Lee-Yeon-Joo-crowned-Miss-Universe-Korea-2019/eventshow/71008509.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||25||[[Incheon]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Geraldine González<ref>{{Cite web |date=22 Mayo 2019 |title=Geraldine Gonzalez to compete at Miss Universe Chile 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Geraldine-Gonzalez-to-compete-at-Miss-Universe-Chile-2019/eventshow/69441191.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|20
|Conchali
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Rosie Zhu Xin<ref>{{Cite web |date=22 Enero 2019 |title=Rosie Xin Zhu crowned Miss Universe China 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Rosie-Xin-Zhu-crowned-Miss-Universe-China-2019/eventshow/67638458.cms |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|26
|[[Hebei]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''||Bilgi Aydoğmuş<ref>{{Cite web |date=1 Enero 2021 |title=Akıncı'nın Yeliz'i kimdir? Güzel oyuncu Bilgi Aydoğmuş kaç yaşında, nereli? |url=https://www.takvim.com.tr/galeri/magazin/akincinin-yelizi-kimdir-guzel-oyuncu-bilgi-aydogmus-kac-yasinda-nereli |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Takvim |language=tr}}</ref>||23||[[Istanbul]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''||Anastasia Subbota||26||Zaporizhia|| Europa
|-
| '''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''||Fiona Tenuta<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 2019 |title=Fiona Tenuta Vanerio appointed Miss Universe Uruguay 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Fiona-Tenuta-Vanerio-appointed-Miss-Universe-Uruguay-2019/eventshow/71820749.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21||Punta del Este|| Kaamerikahan
|}
== Mga Tala ==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
[[Kategorya:Miss Universe]]
dnrr89wbc7lsvburg8k1il5nj17swgp
1959483
1959481
2022-07-31T00:54:17Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
| caption = Zozibini Tunzi, Miss Universe 2019
| image = Zozibini Tunzi Attending Puteri Indonesia 2020 (potrait).jpg
| date = ika-8 ng Disyembre 2019
| venue = Tyler Perry Studios, [[Atlanta]], [[Georgia (U.S. state)|Georgia]], Estados Unidos
| presenters = {{Hlist|[[Steve Harvey]]|Olivia Culpo|Vanessa Lachey}}
| acts = Ally Brooke
| entrants = 90
| placements = 20
| broadcaster = {{Hlist|[[Fox Broadcasting Company|Fox]]|[[Telemundo]]}}
| debuts = {{Hlist|[[Bangglades]]|[[Gineang Ekwatoriyal]]}}
| withdraws = {{Hlist|[[Gana]]|[[Gresya]]|[[Guwatemala]]|[[Kirgistan]]|[[Libano]]|[[Rusya]]|[[Sambia]]|[[Sri Lanka]]|[[Suwisa]]|[[Hungary|Unggarya]]}}
| returns = {{Hlist|[[Litwanya]]|[[Rumanya]]|[[Sierra Leone]]|[[Tansaniya]]}}
| winner = '''Zozibini Tunzi''' <br> '''{{flag|Timog Aprika}}'''
| best national costume = [[Gazini Ganados]] <br> {{flag|Pilipinas}}
| congeniality = Olga Buława <br> {{flag|Polonya}}
| before = [[Miss Universe 2018|2018]]
| next = [[Miss Universe 2020|2020]]
}}
Ang '''Miss Universe 2019''' ay ang ika-68 na edisyon ng Miss Universe pageant, na ginanap sa Tyler Perry Studios sa [[Atlanta]], [[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]], [[Estados Unidos]] noong ika-8 ng Disyembre 2019.<ref name=":2">{{Cite web |date=1 Nobyembre 2019 |title=Tyler Perry's new studio to host 2019 Miss Universe pageant |url=https://apnews.com/article/dcfdb0e1085a4ba5a8e6fc0ad9c22056 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AP News |language=en}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni [[Catriona Gray]] ng [[Pilipinas]] si Zozibini Tunzi ng [[South Africa|Timog Aprika]] bilang Miss Universe 2019. Ito ang ikatlong tagumpay ng Timog Aprika sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Madison Anderson ng [[Puerto Rico|Porto Riko]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Sofía Aragón ng [[Mehiko]].<ref>{{Cite web |last=Maxouris |first=Christina |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss South Africa crowned 2019 Miss Universe |url=https://www.cnn.com/2019/12/08/entertainment/miss-universe-2019-trnd/index.html |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{Cite web |last=Arnowitz |first=Leora |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: South Africa wins, Steve Harvey has another mix-up and more you missed |url=https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2019/12/08/miss-universe-2019-winner-steve-harvey-miss-malaysia-mix-up-more/4378219002/ |access-date=10 Hunyo 2022 |website=USA Today |language=en-US}}</ref>
Mga kandidata mula sa 90 na mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan ni [[Steve Harvey]] ang kompetisyon, samantalang sina Miss Teen USA 1998 Vanessa Lachey at Miss Universe 2012 Olivia Culpo ang nagsilbing mga backstage correspondent.<ref>{{Cite web |last=Stone |first=Natalie |date=15 May 2019 |title=Steve Harvey Still Hosts 3 Shows and Miss Universe: Everywhere You Can Watch Him Work |url=https://people.com/tv/steve-harvey-everywhere-you-can-watch-him-host-after-steve-canceled/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref> Nagtanghal si Ally Brooke sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Campbell |first=Kathy |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: Find Out Who Won, Plus Steve Harvey Has Another Mishap |url=https://www.usmagazine.com/celebrity-news/news/miss-universe-2019-who-won/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=Us Weekly |language=en-US}}</ref> Itinampok rin sa edisyong ito ang bagong ''Mouawad Power of Unity Crown'' na nagkakahalaga ng $5 milyon.<ref>{{Cite web |date=6 Disyembre 2019 |title=LOOK: New Miss Universe 2019 crown unveiled |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/246556-photo-new-miss-universe-crown-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last= |date=6 Disyembre 2019 |title=Mouawad and The Miss Universe Organization Unveil The Miss Universe Power of Unity Crown, Crafted by Mouwad |url=https://www.prnewswire.co.uk/news-releases/mouawad-and-the-miss-universe-organization-unveil-the-miss-universe-power-of-unity-crown-crafted-by-mouwad-828137368.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PR Newswire |language=en}}</ref>
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Noong ika-19 ng Disyembre 2018, nabanggit ng Pilipinong politiko at negosyanteng si Chavit Singson na ang ika-68 na edisyon ng kompetisyon ay gaganapin sa [[Seoul]], [[Timog Korea]]. Sinabi rin ni Singson na tutulong siya sa paghahanda para sa kompetisyon sa Timog Korea bagaman hindi pa tapos ang mga detalye at hindi pa ito kinukumpirma ng Miss Universe Organization. Huling idinaos ang Miss Universe sa Seoul noong 1980.<ref>{{Cite web |date=19 Disyembre 2018 |title=Singson says 2019 Miss Universe pageant to be held in South Korea |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/19/18/singson-says-2019-miss-universe-pageant-to-be-held-in-south-korea |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]] |language=en}}</ref>
Naiulat noong Abril 2019 na ang [[Pilipinas]] at [[Rio de Janeiro]] sa [[Brazil|Brasil]] ay interesado sa pagho-host ng kompetisyon. Lumaki ang interes sa Pilipinas kasunod ng pagkapanalo ni Catriona Gray noong nakaraang edisyon, na ninanais na makoronahan ang kanyang kahalili sa kanyang sariling bansa, tulad ng ginawa ni [[Pia Wurtzbach]] noong [[Miss Universe 2016|2017]].<ref>{{Cite web |last=de los Reyes |first=Sara |date=9 Mayo 2018 |title=Will The Philippines Host Miss Universe For The Fourth Time In 2019? |url=https://metro.style/people/society-personalities/will-the-philippines-host-miss-universe/9367#:~:text=This%20year%2C%20Filipino%2DAustralian%20model,Universe%20crown%20for%20the%20Philippines. |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro Magazine |language=en}}</ref> Samantala, idedeklara bilang ''World Capital of Architecture'' ng [[UNESCO]] para sa taong 2020 ang Rio de Janeiro, at naiulat na naghahanap ang lungsod ng mga internasyonal na kaganapan para sa antisipasyon ng titulo.<ref name=":1">{{Cite web |last=Afinidad-Bernardo |first=Deni Rose M. |date=14 Oktubre 2019 |title=WATCH: Gazini Ganados on Miss Universe 2019 date, venue |url=https://www.philstar.com/entertainment/2019/10/14/1960105/watch-gazini-ganados-miss-universe-2019-date-venue |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Star]]}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=2 Abril 2019 |title=João Baptista: Concurso Miss Universo será no Rio de Janeiro? |url=https://odia.ig.com.br/opiniao/2019/04/5631199-joao-baptista--concurso-miss-universo-sera-no-rio-de-janeiro.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=O Dia |language=pt-BR}}</ref> Noong Mayo 2019, sinabi ng anak ni Chavit Singson na si Richelle Singson-Michael na ang Pilipinas ay isa sa mga bansang nagbi-bid upang i-host ang kompetisyon, at ang LCS Group ay nakatuon sa pagho-host ng kompetisyon sa Pilipinas man o sa Timog Korea.<ref name=":1" />
Naiulat noong Agosto ng kaparehong taon na ang [[Israel]] at [[South Africa|Timog Aprika]] ay interesado rin sa pagho-host ng kompetisyon.<ref>{{Cite web |last=Richardson |first=James |date=11 Agosto 2019 |title=Miss Universe 2019: South Africa among the possible hosts |url=https://www.thesouthafrican.com/news/miss-universe-2019-south-africa-among-the-possible-hosts/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The South African |language=en-ZA}}</ref> Umusbong ang mga talakayan tungkol sa pagho-host ng Israel matapos matagumpay na i-host ng [[Tel-Abib]] ang [[Paligsahang Pang-awitin ng Eurovision]] noong 2019. Interesado rin ang Israel sa pagho-host ng kompetisyon sa susunod na dalawang taon. Kalaunan, ang Israel ang nag-host sa [[Miss Universe 2021|ika-70 edisyon ng kompetisyon]].<ref>{{Cite web |last= |first= |date=10 Agosto 2019 |title=Israel reportedly seeking to host upcoming Miss Universe pageant |url=https://www.timesofisrael.com/israel-reportedly-seeking-to-host-upcoming-miss-universe-pageant/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Times of Israel |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Soysa |first=Eran |date=9 Agosto 2019 |title=אחרי האירוויזיון: תחרות מיס יוניברס בדרך לישראל? |url=https://www.israelhayom.co.il/culture/stage/article/8931588 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Israel Hayom |language=he}}</ref> Noong ika-31 ng Oktubre 2019, kinumpirma ng Miss Universe Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Tyler Perry Studios sa [[Atlanta, Georgia|Atlanta]], [[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]] sa ika-8 ng Disyembre 2019.<ref name=":2" />
==Mga Resulta==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Pagkakalagay<ref>{{Cite web |date=9 Disyembre 2019 |title=South Africa crowned Miss Universe 2019; PH finishes in Top 20 |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/19/south-africa-crowned-miss-universe-2019-ph-finishes-in-top-20 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]]}}</ref>
! Kandidata
|-
| '''Miss Universe 2019'''
|
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – '''Zozibini Tunzi'''
|-
| '''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Madison Anderson
|-
| '''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Sofía Aragón
|-
| '''Top 5'''
|
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Gabriela Tafur
* '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' – Paweensuda Drouin
|-
| '''Top 10'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Cheslie Kryst
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Birta Abiba Þórhallsdóttir
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Frederika Alexis Cull
* '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' – Kelin Rivera
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – Maëva Coucke
|-
| '''Top 20'''
|
* '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' – Cindy Marina
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Thalía Olvino
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Hoàng Thị Thùy
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Júlia Horta
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Vartika Singh
* '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' – Mia Rkman
* '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]''' – Olutosin Araromi
* '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' – [[Gazini Ganados]]
* '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]''' – Sylvie Silva
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Clauvid Dály
|}
===Mga espesyal na parangal===
{| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Parangal
! Kandidata
|-
| '''Best National Costume'''
|
* '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' – [[Gazini Ganados]]
|-
| '''Miss Congeniality'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – Olga Buława
|}
==Mga Kandidata==
90 na kandidata ang kumalahok para sa titulo.<ref>{{Cite web |last=Krause |first=Amanda |last2=Konstantinides |first2=Anneta |date=6 Disyembre 2019 |title=Meet the 90 contestants competing to be Miss Universe 2019 |url=https://www.insider.com/miss-universe-pageant-contestants-photos-2019-12 |access-date=25 July 2022 |website=Insider |language=en-US}}</ref>
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Kandidata !! Edad{{efn|Age at time of pageant}} !! Bayan !! Rehiyong Heograpikal
|-
|'''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''||Cindy Marina<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Cindy Marina crowned Miss Universe Albania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Cindy-Marina-crowned-Miss-Universe-Albania-2019/eventshow/69701434.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Shkodër||Europa
|-
|'''{{flagicon|DEU}} [[Alemanya]]'''
|Miriam Rautert<ref>{{Cite web |last=Lauterborn |first=Antonia |date=2 Setyembre 2019 |title=Miriam aus Hagen deutsche Kandidatin bei Miss-Universe-Wahl |url=https://www.wp.de/staedte/hagen/miriam-aus-hagen-deutsche-kandidatin-bei-miss-universe-wahl-id226972225.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Westfalenpost |language=de-DE}}</ref>
|23
|[[Berlin]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''||Salett Miguel<ref>{{Cite web |date=23 Oktubre 2019 |title=Salett Miguel crowned Miss Angola 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Salett-Miguel-crowned-Miss-Angola-2019/eventshow/71719386.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||20||Cuanza||Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''||Mariana Varela<ref>{{Cite web |date=17 Oktubre 2019 |title=Mariana Varela es la nueva Miss Universo Argentina |url=https://www.puntal.com.ar/interes-general/mariana-varela-es-la-nueva-miss-universo-argentina-n51572 |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Puntal |language=es-AR}}</ref>||23||Avellaneda||Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''||Dayana Davtyan<ref>{{Cite web |date=11 Hulyo 2019 |title=Dayana Davtyan crowned Miss Universe Armenia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Dayana-Davtyan-crowned-Miss-Universe-Armenia-2019/eventshow/70172650.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||[[Ereban]]|| Europa
|-
|'''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''||Danna García<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2019 |title=Danna García crowned Miss Aruba 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Danna-Garca-crowned-Miss-Aruba-2019/eventshow/70639693.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Oranjestad|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]'''|| Priya Serrao<ref>{{Cite web |last=Hope |first=Zach |date=28 Hunyo 2019 |title=Victorian law graduate born in India wins Miss Universe Australia |url=https://www.smh.com.au/national/victorian-law-graduate-born-in-india-wins-miss-universe-australia-20190628-p5224e.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Sydney Morning Herald |language=en}}</ref>||27||[[Melbourne]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]'''||Diamond Langi<ref>{{Cite web |date=17 Agosto 2019 |title=Diamond Langi wins Miss Universe New Zealand 2019 |url=https://lucire.com/insider/20190817/diamond-langi-wins-miss-universe-new-zealand-2019/ |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Lucire |language=en}}</ref>||27||Auckland|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{BHS}}'''||Tarea Sturrup<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=23 Agosto 2019 |title=From a dream to reality |url=https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190823175710/https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |archive-date=23 Agosto 2019 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian}}</ref>||24||Grand Bahama|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BAN}} [[Bangladesh|Bangglades]]'''||Shirin Akter Shela<ref>{{Cite web |last=Al Mamun |first=Shafiq |date=24 Oktubre 2019 |title=মিস ইউনিভার্স বাংলাদেশের মুকুট জিতলেন শিলা |url=https://www.prothomalo.com/entertainment/drama/মিস-ইউনিভার্স-বাংলাদেশের-মুকুট-জিতলেন-শিলা |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Prothom Alo |language=bn}}</ref>||20||Thakurgaon|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|BAR}} [[Barbados]]'''|| Shanel Ifill<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Shanel Ifill crowned Miss Universe Barbados 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shanel-Ifill-crowned-Miss-Universe-Barbados-2019/eventshow/71048002.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>|| 20 || [[Bridgetown]]|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''||Angeline Flor Pua<ref>{{Cite web |date=11 Oktubre 2019 |title=Ex-Miss België Angeline Flor Pua maakt kans om Miss Universe te worden: “Haar verhaal is zó bijzonder” |url=https://www.hln.be/showbizz/ex-miss-belgie-angeline-flor-pua-maakt-kans-om-miss-universe-te-worden-haar-verhaal-is-zo-bijzonder~aa784157/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>||24||[[Antwerp]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''|| Destinee Arnold<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Destinee Arnold takes the crown of Miss Universe Belize |url=https://edition.channel5belize.com/archives/190877 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}</ref>|| 26 || Roaring Creek|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Thalía Olvino<ref>{{Cite web |date=8 Enero 2019 |title=Thalía Olvino es la nueva Miss Venezuela |url=https://www.eluniversal.com/entretenimiento/46971/thalia-olvino-es-la-nueva-miss-venezuela |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Universal |language=es}}</ref>
|20
|Valencia
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Hoàng Thị Thùy<ref>{{Cite web |last= |date=6 Mayo 2019 |title=Hoàng Thùy được đề cử thi Miss Universe 2019 |url=https://vnexpress.net/hoang-thuy-duoc-de-cu-thi-miss-universe-2019-3919497.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
|27
|[[Thanh Hóa]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
|Júlia Horta<ref>{{Cite web |date=9 Marso 2019 |title=Miss Minas Gerais Júlia Horta vence o concurso Miss Brasil 2019 |url=https://g1.globo.com/sp/sao-paulo/noticia/2019/03/09/jovem-que-representou-o-estado-de-minas-gerais-e-eleita-miss-brasil-2019.ghtml |access-date=25 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}</ref>
|25
|Juiz de Fora
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
|Lora Asenova<ref>{{Cite web |date=14 Nobyembre 2019 |title=Miss Universo Miss Bulgaria 2019 - Lora Asenova |url=https://www.telemundo.com/shows/2019/11/14/miss-universo-miss-bulgaria-2019-lora-asenova-miss-universo-bulgaria-2019-lora-asenova |access-date=25 Hulyo 2022 |website=[[Telemundo]] |language=es}}</ref>
|25
|Byala Slatina
|Europa
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''||Fabiana Hurtado<ref>{{Cite web |date=30 Hunyo 2019 |title=Fabiana Hurtado, de Santa Cruz, es Miss Bolivia 2019 |url=https://correodelsur.com/cultura/20190630_fabiana-hurtado-de-santa-cruz-es-miss-bolivia-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref>|| 21 || Santa Cruz|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
|Kyrsha Attaf<ref>{{Cite web |date=21 Hulyo 2019 |title=Kyrsha Attaf crowned Miss Universe Curaçao 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Kyrsha-Attaf-crowned-Miss-Universe-Curaao-2019/eventshow/69890883.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|22
|Willemstad
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]'''
|Katja Stokholm<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Katja Stokholm crowned Miss Universe Denmark 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Katja-Stokholm-crowned-Miss-Universe-Denmark-2019/eventshow/69701876.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|23
|Odense
|Europa
|-
|'''{{flagicon|EGY}} [[Ehipto]]'''
|Diana Hamed<ref>{{Cite web |date=22 Oktubre 2019 |title=Diana Hamed crowned Miss Universe Egypt 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Diana-Hamed-crowned-Miss-Universe-Egypt-2019/eventshow/71705543.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Cairo]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Cristina Hidalgo<ref>{{Cite web |last=Velasco |first=Estefanía |date=19 Hulyo 2019 |title=La guayaquileña Cristina Hidalgo se impone como Miss Ecuador 2019 |url=https://www.elcomercio.com/tendencias/entretenimiento/cobertura-ceremonia-miss-ecuador-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Comercio |language=es}}</ref>
|22
|Guayaquil
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Zuleika Soler<ref>{{Cite web |last=Alonso |first=Sara |date=22 Hulyo 2019 |title=Zuleika Soler representará a El Salvador en Miss Universo 2019 |url=https://us.as.com/us/2019/07/22/tikitakas/1563822435_426395.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-us}}</ref>
|25
|La Unión
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Laura Longauerová<ref>{{Cite web |date=26 Agosto 2019 |title=Česko a Slovensko majú svoju kráľovnú krásy: TOTO je ona! |url=https://www.topky.sk/cl/100313/1819025/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Topky.sk |language=sk}}</ref>
|24
|Detva
|Europa
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Natalie Ortega<ref>{{Cite web |date=19 Setyembre 2019 |title=Natalie Ortega crowned Miss Universe Spain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Natalie-Ortega-crowned-Miss-Universe-Spain-2019/eventshow/71200396.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Barcelona]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Cheslie Kryst<ref>{{Cite web |last=Lapin |first=Tamar |date=2 Mayo 2019 |title=Full-time attorney Cheslie Kryst crowned Miss USA 2019 |url=https://nypost.com/2019/05/02/full-time-attorney-cheslie-kryst-crowned-miss-usa-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=New York Post |language=en-US}}</ref>
|28
|[[Charlotte, North Carolina|Charlotte]]
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Serafina Eyene<ref>{{Cite web |date=8 Setyembre 2019 |title=Serafina Nchama Eyene Ada se proclama Miss Guinea Ecuatorial 2019 |url=https://ahoraeg.com/cultura/2019/09/08/serafina-nchama-eyene-ada-se-proclama-miss-guinea-ecuatorial-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AhoraEG |language=es}}</ref>
|20
|Niefang
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
|Emma Jenkins<ref>{{Cite web |date=18 Hulyo 2019 |title=Emma Jenkins crowned Miss Universe Great Britain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Emma-Jenkins-crowned-Miss-Universe-Great-Britain-2019/eventshow/70277202.cms |access-date=29 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|27
|Llanelli
|Europa
|-
|'''{{flagicon|GUM}} [[Guam]]'''
|Sissie Luo<ref>{{Cite web |date=30 Agosto 2019 |title=Sissie Luo wins Miss Universe Guam 2019 crown |url=https://www.postguam.com/news/local/sissie-luo-wins-miss-universe-guam-2019-crown/image_d86ba1ba-ca59-11e9-ae0a-cb370f4070c1.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Guam Daily Post |language=en}}</ref>
|18
|Tamuning
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Iana Tickle Garcia<ref>{{Cite web |last=Francis-Pitt |first=K'Shema |date=2 Setyembre 2019 |title=Iana Tickle Garcia to rep Jamaica at 2019 Miss Universe pageant |url=https://www.iriefm.net/iana-tickle-garcia-to-rep-jamaica-at-2019-miss-universe-pageant/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Irie FM |language=en-US}}</ref>
|19
|Montego Bay
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Ako Kamo<ref>{{Cite web |date=23 Agosto 2019 |title=Ako Kamo crowned Miss Universe Japan 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Ako-Kamo-crowned-Miss-Universe-Japan-2019/eventshow/70803415.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|22
|[[Kobe]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Gabriela Vallejo<ref>{{Cite web |last= |first= |date=19 Hulyo 2019 |title=Haiti crowns bets to 2019 Miss Universe, Miss International |url=https://haitiantimes.com/2019/07/19/haiti-crowns-bets-to-2019-miss-universe-miss-international/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Haitian Times |language=en-US}}</ref>
|26
|Pétion-Ville
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|GEO}} [[Georgia (bansa)|Heyorhiya]]'''
|Tako Adamia<ref>{{Cite web |date=21 Hunyo 2019 |title=Nini Gogichaishvili crowned Miss World Georgia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Nini-Gogichaishvili-crowned-Miss-World-Georgia-2019/eventshow/69888833.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|25
|[[Tbilisi]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Rosemary Arauz<ref>{{Cite web |date=7 Disyembre 2019 |title=Rosemary Arauz, la espectacular modelo que representa a Honduras en el Miss Universo 2019 |url=https://www.diez.hn/fotogalerias/miss-universo-2019-rosemary-arauz-miss-honduras-representante-fotos-modelo-sps-PIDZ1340348 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Deportivo Diez |language=es-HN}}</ref>
|26
|San Pedro Sula
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Vartika Singh<ref>{{Cite web |last=Dsouza |first=Natasha |date=10 Enero 2020 |title=Meet The Miss Diva 2019 Winners, Vartika Singh And Shefali Sood |url=https://www.femina.in/celebs/indian/meet-the-miss-diva-2019-winners-vartika-singh-and-shefali-sood-145304.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Femina |language=en}}</ref>
|26
|[[Lucknow]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Frederika Alexis Cull<ref>{{Cite web |date=17 Marso 2019 |title=Frederika Alexis Cull crowned Miss Puteri Indonesia 2019 Photogallery |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-universe/frederika-alexis-cull/Frederika-Alexis-Cull-crowned-Miss-Puteri-Indonesia-2019/articleshow/68448338.cms |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Jakarta]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Fionnghuala O'Reilly<ref>{{Cite web |last=DeSantis |first=Rachel |date=5 Disyembre 2019 |title=History-Making Miss Universe Ireland Is a NASA Datanaut: 'You Can Be a Renaissance Woman' |url=https://people.com/human-interest/miss-universe-ireland-fionnghuala-oreilly-nasa-datanaut/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref>
|26
|[[Dublin]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]'''
|Sella Sharlin<ref>{{Cite web |date=14 Mayo 2019 |title=Sella Sharlin crowned Miss Israel 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Sella-Sharlin-crowned-Miss-Israel-2019/eventshow/69321912.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|23
|Beit
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Sofia Trimarco<ref>{{Cite web |last=Siani |first=Margherita |date=27 Agosto 2019 |title=Miss Universo, l'Italia rappresentata dalla salernitana Sofia Trimarco |url=https://www.ilmessaggero.it/social/miss_universo_italia_sofia_marilu_trimarco_instagram-4698099.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Il Messaggero |language=it}}</ref>
|20
|[[Buccino]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
|Somnang Alyna<ref>{{Cite web |last=Rinith |first=Taing |date=6 Abril 2019 |title=Miss Universe Cambodia 2019: Samnang Alyna interview |url=https://www.khmertimeskh.com/593664/the-crown-is-hers/ |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Khmer Times |language=en-US}}</ref>
|18
|[[Nom Pen]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
|Alyssa Boston<ref>{{Cite web |date=23 Setyembre 2019 |title=Alyssa Boston crowned Miss Universe Canada 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Alyssa-Boston-crowned-Miss-Universe-Canada-2019/eventshow/71258089.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|24
|Tecumseh
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VGB}} [[Kapuluang Birheng Britaniko]]'''||Bria Smith<ref>{{Cite web |date=5 Agosto 2019 |title=Bria Smith crowned Miss BVI 2019 |url=https://bvinews.com/bria-smith-crowned-miss-bvi-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=BVI News |language=en}}</ref>||26||Tortola|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VIR}} [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]]'''
|Andrea Piecuch<ref>{{Cite news |last=Frieswick |first=Kris |date=7 Disyembre 2019 |title=The Drama Over ‘Pageant Hopping’ That Shook a Miss Universe Competition |language=en-US |work=The Wall Street Journal |url=https://www.wsj.com/articles/the-drama-over-pageant-hopping-that-shook-a-miss-universe-competition-11575720000 |access-date=30 Hulyo 2022 |issn=0099-9660}}</ref>
|28
|Charlotte Amalie
|Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''||Kadejah Bodden<ref>{{Cite web |last=Levy |first=Jewel |date=18 Agosto 2019 |title=Kadejah Bodden wins Miss Cayman Universe |url=https://www.caymancompass.com/2019/08/18/kadejah-bodden-wins-miss-cayman-universe/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref>||23||Bodden Town|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]]'''
|Alfïya Ersayın
|18
|Atyrau
|Europa
|-
| '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' ||Stacy Michuki<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title=Stacy Michuki crowned Miss Universe Kenya 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Stacy-Michuki-crowned-Miss-Universe-Kenya-2019/eventshow/71685347.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||18||[[Nairobi]]||Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''||Gabriela Tafur<ref>{{Cite web |date=13 Nobyembre 2018 |title=La vallecaucana Gabriela Tafur Nader es elegida Señorita Colombia 2019 |url=https://www.efe.com/efe/america/gente/la-vallecaucana-gabriela-tafur-nader-es-elegida-senorita-colombia-2019/20000014-3811047 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=EFE |language=es}}</ref>||24||[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Cali]]|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''||Fatbardha Hoxha<ref>{{Cite web |date=16 Oktubre 2019 |title=Fatbardha Hoxha crowned Miss Universe Kosovo 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Fatbardha-Hoxha-crowned-Miss-Universe-Kosovo-2019/eventshow/71615342.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21|||Rečane|| Europa
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''||Paola Chacón<ref>{{Cite web |last=Herrera |first=Manuel |date=19 Hulyo 2019 |title=Paola Chacón será la representante de Costa Rica en el Miss Universo 2019 |url=https://www.nacion.com/viva/farandula/paola-chacon-sera-la-representante-de-costa-rica/5WBU54WLHVEKRD2OTWKGBTWDYA/story/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>||28||[[San José, Costa Rica|San José]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''||Mia Rkman<ref>{{Cite web |date=2 Mayo 2019 |title=Mia Rkman crowned Miss Universe Croatia |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Mia-Rkman-crowned-Miss-Universe-Croatia/eventshow/69146203.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Korčula|| Europa
|-
| '''{{flagicon|LAO}} [[Laos]]'''||Vichitta Phonevilay<ref>{{Cite web |last= |date=25 Agosto 2019 |title=Người mẫu 23 tuổi đăng quang Hoa hậu Hoàn vũ Lào |url=https://vnexpress.net/nguoi-mau-23-tuoi-dang-quang-hoa-hau-hoan-vu-lao-3972514.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>||23||[[Vientiane]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|LTU}} [[Lithuania|Litwanya]]'''||Paulita Baltrušaitytė<ref>{{Cite web |date=19 Oktubre 2019 |title=Paulita Baltrusaityté crowned Miss Universe Lithuania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Paulita-Baltrusaityt-crowned-Miss-Universe-Lithuania-2019/eventshow/71662202.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21||[[Vilnius]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''||Birta Abiba Þórhallsdóttir<ref>{{Cite web |last=Olgeirsson |first=Birgir |date=31 Agosto 2019 |title=Birta Abiba er Miss Universe Iceland 2019 |url=https://www.visir.is/g/2019326136d |access-date=30 July 2022 |website=Vísir.is |language=is}}</ref>||20|| Mosfellsbær|| Europa
|-
| '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''||Shweta Sekhon<ref>{{Cite web |date=11 Marso 2019 |title=Shweta Sekhon crowned Miss Universe Malaysia 2019 |url=https://cj.my/113318/shweta-sekhon-crowned-miss-universe-malaysia-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Citizens Journal |language=en-US}}</ref>||22||[[Kuala Lumpur]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''||Teresa Ruglio<ref>{{Cite web |last=Vargas |first=Lenys |date=14 Hulyo 2019 |title=Venezolana representará a Malta en el Miss Universo |url=https://elpitazo.net/cultura/venezolana-representara-a-malta-en-el-miss-universo/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Pitazo |language=es}}</ref>||23||Sliema|| Europa
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''||Ornella LaFleche<ref>{{Cite web |last=Jaddoo |first=Jameela |date=20 Setyembre 2019 |title=Finale of Miss Universe Mauritius : Ornella Laflèche crowned beauty queen |url=https://defimedia.info/finale-miss-universe-mauritius-ornella-lafleche-crowned-beauty-queen |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Defi Media Group |language=en}}</ref>||21||Beau Bassin-Rose Hill|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''||Sofía Aragón<ref>{{Cite web |date=23 Hunyo 2019 |title=Gana Mexicana Universal Sofía Aragón |url=https://www.elimparcial.com/espectaculos/Gana-Mexicana-Universal--Sofia-Aragon--20190623-0116.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Imparcial |language=es-ES}}</ref>||25||[[Guadalajara]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|MYA}} [[Myanmar|Miyanmar]]'''||Swe Zin Htet<ref name=":0">{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe celebrates its first openly gay contestant |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-myanmar-gay-intl-hnk-scli/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212163741/https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-myanmar-gay-intl-hnk-scli/index.html |archive-date=12 Disyembre 2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref>||20||Hpa-an|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''||Gunzaya Bat-Erdene||25||[[Ulan Bator]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''||Nadja Breytenbach<ref>{{Cite web |date=8 Hulyo 2019 |title=Nadja Breytenbach crowned Miss Namibia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Nadja-Breytenbach-crowned-Miss-Namibia-2019/eventshow/70128254.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||24||[[Windhoek]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{NPL}}'''||Pradeepta Adhikari<ref>{{Cite web |date=10 Mayo 2019 |title=Pradeepta Adhikari crowned Miss Universe Nepal 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Pradeepta-Adhikari-crowned-Miss-Universe-Nepal-2019/eventshow/69268136.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||23||[[Kathmandu]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''||Olutosin Araromi<ref>{{Cite web |date=15 Oktubre 2019 |title=Olutosin Itohan Araromi crowned Miss Universe Nigeria 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Olutosin-Itohan-Araromi-crowned-Miss-Universe-Nigeria-2019/eventshow/71594658.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26 ||Jalingo|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''||Inés López<ref>{{Cite web |last=López |first=Lidia |date=17 Agosto 2019 |title=Inés López, de Managua, gana Miss Nicaragua 2019 |url=https://www.laprensani.com/2019/08/17/espectaculo/2580150-nicaragua-elige-a-su-representante-para-miss-universo |access-date=30 Hulyo 2022 |website=La Prensa |language=es}}</ref>||19||[[Managua]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''||Helene Abildsnes<ref>{{Cite web |last=Eidsaa |first=Ivar |date=17 Agosto 2019 |title=Miss Universe neste? |url=https://fritidsnytt.no/miss-universe-neste/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Fritidsnytt |language=nb-NO}}</ref>||21||Kristiansand|| Europa
|-
| '''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''||Sharon Pieksma<ref>{{Cite web |date=1 Hulyo 2019 |title=Sharon Pieksma crowned Miss Netherlands 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Sharon-Pieksma-crowned-Miss-Netherlands-2019/eventshow/70023076.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||24||[[Rotterdam]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''|| Mehr Eliezer<ref>{{Cite web |last=Rodriguez |first=Luis |date=21 Hunyo 2019 |title=Miren quién ganó Señorita Panamá para Miss Universo 2019 |url=https://www.midiario.com/farandula/mehr-eliezer-gana-senorita-panama-para-miss-universo-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Mi Diario |language=es}}</ref>||22||Panama City|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''||Ketlin Lottermann<ref>{{Cite web |date=8 Agosto 2019 |title=Ketlin Lottermann crowned Miss Universe Paraguay 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Ketlin-Lottermann-crowned-Miss-Universe-Paraguay-2019/eventshow/70587506.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26||Santa Rita|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''||Kelin Rivera<ref name=":4">{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title=Miss Perú 2019: ¿Quién es Kelin Rivera la nueva reina tras la destitución de Anyella Grados? |url=https://rpp.pe/famosos/farandula/miss-peru-2019-ganadora-kelin-rivera-fue-coronada-nueva-reina-belleza-noticia-1225672 |url-status= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Radio Programas del Perú |language=es}}</ref>||26||Arequipa|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''|| [[Gazini Ganados]]<ref>{{Cite web |last=Afinidad-Bernardo |first=Deni Rose M. |date=10 Hunyo 2019 |title=Cebuana Gazini Ganados succeeds Catriona Gray as Binibining Pilipinas Universe 2019 |url=https://www.philstar.com/entertainment/2019/06/10/1925271/cebuana-gazini-ganados-succeeds-catriona-gray-binibining-pilipinas-universe-2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref>||23||[[Talisay, Cebu|Talisay]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''||Anni Harjunpää<ref>{{Cite web |last=Koste |first=Henna |date=30 Setyembre 2019 |title=Miss Suomi Anni Harjunpää muutti poikaystävänsä luota Suomeen: "Olen ajatellut pysyä täällä" |url=https://www.radionova.fi/uutiset/viihde/a-184387 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Radio Nova |language=fi}}</ref>||23||Sastamala|| Europa
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''|| Olga Buława<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Olga Bulawa crowned Miss Universe Poland 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Olga-Bulawa-crowned-Miss-Universe-Poland-2019/eventshow/71044869.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>|||28||Świnoujście|| Europa
|-
| '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Madison Anderson<ref>{{Cite web |last=Marcial Ocasio |first=Jennifer |last2=Cotto |first2=Ingrid |date=15 Hunyo 2019 |title=Miss Puerto Rico winner grew up in Florida and doesn’t speak fluent Spanish. She says she represents a ‘new generation.’ |url=https://www.orlandosentinel.com/features/os-fe-miss-puerto-rico-winner-20190614-rhg3i5zumna7vfvrfwh2x3xev4-story.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Orlando Sentinel |language=en}}</ref>||24||Toa Baja|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''||Sylvie Silva||20||Guimarães|| Europa
|-
| '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''||Maëva Coucke<ref name=":6">{{cite web |date=16 Oktubre 2019 |title=Maëva Coucke, candidate pour Miss Univers! |url=https://www.grandlille.tv/maeva-coucke-candidate-pour-miss-univers/ |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Grand Lille |language=fr}}</ref>||25||Fougères|| Europa
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''||Clauvid Dály<ref>{{Cite web |last= |first= |date=28 Agosto 2019 |title=Afro-Dominican Miss Dominican Republic Universe prefers the afro |url=https://dominicantoday.com/dr/people/2019/08/28/mulatta-miss-dominican-republic-universe-prefers-the-afro/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Dominican Today |language=en}}</ref>|| 18 || Punta Cana|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''||Barbora Hodačová<ref>{{Cite web |last=Mchitarjan |first=Karen |date=31 Agosto 2019 |title=Unikát v České Miss: Téhle krásce nenapsal ani jeden sportovec! |url=https://www.expres.cz/video/dx/barbora-hodacova-ceska-miss.A190830_173042_dx-video_ren |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Expres.cz |language=cs}}</ref>||24||Teplice|| Europa
|-
| '''{{flagicon|ROU}} [[Romania|Rumanya]]'''|| Dorina Chihaia<ref>{{Cite web |last= |date=18 Nobyembre 2019 |title=Young entrepreneur living in Shanghai selected to represent Romania at Miss Universe 2019 |url=https://www.romania-insider.com/dorina-chihaia-romania-miss-universe-2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Romania Insider |language=en}}</ref>||26||Iași|| Europa
|-
| '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''|| Bebiana Mangal ||23||[[Castries]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|SLE}} [[Sierra Leone]]'''|| Marie Esther Bangura<ref>{{Cite web |date=18 Disyembre 2018 |title=Beauty queen disqualified for arriving late |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/beauty-queen-disqualified-for-arriving-late/articleshow/67141198.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Port Loko|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''|| Mohana Prabha<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title="Never give up," is Miss Universe Singapore Mohana Prabha's message |url=https://theindependent.sg/never-give-up-is-miss-universe-singapore-mohana-prabhas-message/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Independent Singapore |language=en-US}}</ref>||24||[[Singapore]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''||Lina Ljungberg<ref>{{Cite web |date=1 Oktubre 2019 |title=Lina Ljungberg crowned Miss Universe Sweden 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Lina-Ljungberg-crowned-Miss-Universe-Sweden-2019/eventshow/71393088.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Östergötland|| Europa
|-
| '''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''|| Shubila Stanton<ref>{{Cite web |date=14 Oktubre 2019 |title=Shubila Stanton crowned Miss Universe Tanzania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shubila-Stanton-crowned-Miss-Universe-Tanzania-2019/eventshow/71580354.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||23||Morogoro|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''||Paweensuda Drouin<ref>{{Cite web |date=1 Hulyo 2019 |title=Paweensuda Drouin crowned Miss Universe Thailand 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Paweensuda-Drouin-crowned-Miss-Universe-Thailand-2019/eventshow/70021701.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26||[[Bangkok]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''||'''Zozibini Tunzi<ref>{{Cite web |last=Seemela |first=Masego |last2=Zeeman |first2=Kyle |date=9 Agosto 2019 |title=Zozibini Tunzi crowned Miss SA 2019 |url=https://www.timeslive.co.za/tshisa-live/tshisa-live/2019-08-09-zozibini-tunzi-crowned-miss-sa-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=TimesLIVE |language=en-ZA}}</ref>'''||26 ||Tsolo|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''|| Lee Yeon-joo<ref>{{Cite web |date=6 Setyembre 2019 |title=Lee Yeon-Joo crowned Miss Universe Korea 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Lee-Yeon-Joo-crowned-Miss-Universe-Korea-2019/eventshow/71008509.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||25||[[Incheon]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Geraldine González<ref>{{Cite web |date=22 Mayo 2019 |title=Geraldine Gonzalez to compete at Miss Universe Chile 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Geraldine-Gonzalez-to-compete-at-Miss-Universe-Chile-2019/eventshow/69441191.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|20
|Conchali
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Rosie Zhu Xin<ref>{{Cite web |date=22 Enero 2019 |title=Rosie Xin Zhu crowned Miss Universe China 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Rosie-Xin-Zhu-crowned-Miss-Universe-China-2019/eventshow/67638458.cms |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|26
|[[Hebei]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''||Bilgi Aydoğmuş<ref>{{Cite web |date=1 Enero 2021 |title=Akıncı'nın Yeliz'i kimdir? Güzel oyuncu Bilgi Aydoğmuş kaç yaşında, nereli? |url=https://www.takvim.com.tr/galeri/magazin/akincinin-yelizi-kimdir-guzel-oyuncu-bilgi-aydogmus-kac-yasinda-nereli |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Takvim |language=tr}}</ref>||23||[[Istanbul]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''||Anastasia Subbota||26||Zaporizhia|| Europa
|-
| '''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''||Fiona Tenuta<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 2019 |title=Fiona Tenuta Vanerio appointed Miss Universe Uruguay 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Fiona-Tenuta-Vanerio-appointed-Miss-Universe-Uruguay-2019/eventshow/71820749.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21||Punta del Este|| Kaamerikahan
|}
== Mga Tala ==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
[[Kategorya:Miss Universe]]
g20o9n90syyut6jzgjv55f03yr07yzn
1959538
1959483
2022-07-31T02:44:39Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
| caption = Zozibini Tunzi, Miss Universe 2019
| image = Zozibini Tunzi Attending Puteri Indonesia 2020 (potrait).jpg
| date = ika-8 ng Disyembre 2019
| venue = Tyler Perry Studios, [[Atlanta]], [[Georgia (U.S. state)|Georgia]], Estados Unidos
| presenters = {{Hlist|[[Steve Harvey]]|Olivia Culpo|Vanessa Lachey}}
| acts = Ally Brooke
| entrants = 90
| placements = 20
| broadcaster = {{Hlist|[[Fox Broadcasting Company|Fox]]|[[Telemundo]]}}
| debuts = {{Hlist|[[Bangglades]]|[[Gineang Ekwatoriyal]]}}
| withdraws = {{Hlist|[[Gana]]|[[Gresya]]|[[Guwatemala]]|[[Kirgistan]]|[[Libano]]|[[Rusya]]|[[Sambia]]|[[Sri Lanka]]|[[Suwisa]]|[[Hungary|Unggarya]]}}
| returns = {{Hlist|[[Litwanya]]|[[Rumanya]]|[[Sierra Leone]]|[[Tansaniya]]}}
| winner = '''Zozibini Tunzi''' <br> '''{{flag|Timog Aprika}}'''
| best national costume = [[Gazini Ganados]] <br> {{flag|Pilipinas}}
| congeniality = Olga Buława <br> {{flag|Polonya}}
| before = [[Miss Universe 2018|2018]]
| next = [[Miss Universe 2020|2020]]
}}
Ang '''Miss Universe 2019''' ay ang ika-68 na edisyon ng Miss Universe pageant, na ginanap sa Tyler Perry Studios sa [[Atlanta]], [[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]], [[Estados Unidos]] noong ika-8 ng Disyembre 2019.<ref name=":2">{{Cite web |date=1 Nobyembre 2019 |title=Tyler Perry's new studio to host 2019 Miss Universe pageant |url=https://apnews.com/article/dcfdb0e1085a4ba5a8e6fc0ad9c22056 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AP News |language=en}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni [[Catriona Gray]] ng [[Pilipinas]] si Zozibini Tunzi ng [[South Africa|Timog Aprika]] bilang Miss Universe 2019. Ito ang ikatlong tagumpay ng Timog Aprika sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Madison Anderson ng [[Puerto Rico|Porto Riko]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Sofía Aragón ng [[Mehiko]].<ref>{{Cite web |last=Maxouris |first=Christina |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss South Africa crowned 2019 Miss Universe |url=https://www.cnn.com/2019/12/08/entertainment/miss-universe-2019-trnd/index.html |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{Cite web |last=Arnowitz |first=Leora |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: South Africa wins, Steve Harvey has another mix-up and more you missed |url=https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2019/12/08/miss-universe-2019-winner-steve-harvey-miss-malaysia-mix-up-more/4378219002/ |access-date=10 Hunyo 2022 |website=USA Today |language=en-US}}</ref>
Mga kandidata mula sa 90 na mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan ni [[Steve Harvey]] ang kompetisyon, samantalang sina Miss Teen USA 1998 Vanessa Lachey at Miss Universe 2012 Olivia Culpo ang nagsilbing mga backstage correspondent.<ref>{{Cite web |last=Stone |first=Natalie |date=15 May 2019 |title=Steve Harvey Still Hosts 3 Shows and Miss Universe: Everywhere You Can Watch Him Work |url=https://people.com/tv/steve-harvey-everywhere-you-can-watch-him-host-after-steve-canceled/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref> Nagtanghal si Ally Brooke sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Campbell |first=Kathy |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: Find Out Who Won, Plus Steve Harvey Has Another Mishap |url=https://www.usmagazine.com/celebrity-news/news/miss-universe-2019-who-won/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=Us Weekly |language=en-US}}</ref> Itinampok rin sa edisyong ito ang bagong ''Mouawad Power of Unity Crown'' na nagkakahalaga ng $5 milyon.<ref>{{Cite web |date=6 Disyembre 2019 |title=LOOK: New Miss Universe 2019 crown unveiled |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/246556-photo-new-miss-universe-crown-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last= |date=6 Disyembre 2019 |title=Mouawad and The Miss Universe Organization Unveil The Miss Universe Power of Unity Crown, Crafted by Mouwad |url=https://www.prnewswire.co.uk/news-releases/mouawad-and-the-miss-universe-organization-unveil-the-miss-universe-power-of-unity-crown-crafted-by-mouwad-828137368.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PR Newswire |language=en}}</ref>
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Noong ika-19 ng Disyembre 2018, nabanggit ng Pilipinong politiko at negosyanteng si Chavit Singson na ang ika-68 na edisyon ng kompetisyon ay gaganapin sa [[Seoul]], [[Timog Korea]]. Sinabi rin ni Singson na tutulong siya sa paghahanda para sa kompetisyon sa Timog Korea bagaman hindi pa tapos ang mga detalye at hindi pa ito kinukumpirma ng Miss Universe Organization. Huling idinaos ang Miss Universe sa Seoul noong 1980.<ref>{{Cite web |date=19 Disyembre 2018 |title=Singson says 2019 Miss Universe pageant to be held in South Korea |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/19/18/singson-says-2019-miss-universe-pageant-to-be-held-in-south-korea |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]] |language=en}}</ref>
Naiulat noong Abril 2019 na ang [[Pilipinas]] at [[Rio de Janeiro]] sa [[Brazil|Brasil]] ay interesado sa pagho-host ng kompetisyon. Lumaki ang interes sa Pilipinas kasunod ng pagkapanalo ni Catriona Gray noong nakaraang edisyon, na ninanais na makoronahan ang kanyang kahalili sa kanyang sariling bansa, tulad ng ginawa ni [[Pia Wurtzbach]] noong [[Miss Universe 2016|2017]].<ref>{{Cite web |last=de los Reyes |first=Sara |date=9 Mayo 2018 |title=Will The Philippines Host Miss Universe For The Fourth Time In 2019? |url=https://metro.style/people/society-personalities/will-the-philippines-host-miss-universe/9367#:~:text=This%20year%2C%20Filipino%2DAustralian%20model,Universe%20crown%20for%20the%20Philippines. |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro Magazine |language=en}}</ref> Samantala, idedeklara bilang ''World Capital of Architecture'' ng [[UNESCO]] para sa taong 2020 ang Rio de Janeiro, at naiulat na naghahanap ang lungsod ng mga internasyonal na kaganapan para sa antisipasyon ng titulo.<ref name=":1">{{Cite web |last=Afinidad-Bernardo |first=Deni Rose M. |date=14 Oktubre 2019 |title=WATCH: Gazini Ganados on Miss Universe 2019 date, venue |url=https://www.philstar.com/entertainment/2019/10/14/1960105/watch-gazini-ganados-miss-universe-2019-date-venue |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Star]]}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=2 Abril 2019 |title=João Baptista: Concurso Miss Universo será no Rio de Janeiro? |url=https://odia.ig.com.br/opiniao/2019/04/5631199-joao-baptista--concurso-miss-universo-sera-no-rio-de-janeiro.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=O Dia |language=pt-BR}}</ref> Noong Mayo 2019, sinabi ng anak ni Chavit Singson na si Richelle Singson-Michael na ang Pilipinas ay isa sa mga bansang nagbi-bid upang i-host ang kompetisyon, at ang LCS Group ay nakatuon sa pagho-host ng kompetisyon sa Pilipinas man o sa Timog Korea.<ref name=":1" />
Naiulat noong Agosto ng kaparehong taon na ang [[Israel]] at [[South Africa|Timog Aprika]] ay interesado rin sa pagho-host ng kompetisyon.<ref>{{Cite web |last=Richardson |first=James |date=11 Agosto 2019 |title=Miss Universe 2019: South Africa among the possible hosts |url=https://www.thesouthafrican.com/news/miss-universe-2019-south-africa-among-the-possible-hosts/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The South African |language=en-ZA}}</ref> Umusbong ang mga talakayan tungkol sa pagho-host ng Israel matapos matagumpay na i-host ng [[Tel-Abib]] ang [[Paligsahang Pang-awitin ng Eurovision]] noong 2019. Interesado rin ang Israel sa pagho-host ng kompetisyon sa susunod na dalawang taon. Subalit, dahil sa kakulangan sa badyet at sa pambansang elekson sa Israel, umatras ang bansa sa pagho-host ng kompetisyon.<ref>{{Cite web |last=Swissa |first=Eran |date=8 Setyembre 2019 |title=Talks in progress to bring Miss Universe pageant to Israel |url=https://www.israelhayom.com/2019/08/09/talks-in-progress-to-bring-miss-universe-pageant-to-israel/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Israel Hayom |language=en}}</ref> Kalaunan, ang Israel ang nag-host sa [[Miss Universe 2021|ika-70 edisyon ng kompetisyon]].<ref>{{Cite web |last= |first= |date=10 Agosto 2019 |title=Israel reportedly seeking to host upcoming Miss Universe pageant |url=https://www.timesofisrael.com/israel-reportedly-seeking-to-host-upcoming-miss-universe-pageant/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Times of Israel |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Soysa |first=Eran |date=9 Agosto 2019 |title=אחרי האירוויזיון: תחרות מיס יוניברס בדרך לישראל? |url=https://www.israelhayom.co.il/culture/stage/article/8931588 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Israel Hayom |language=he}}</ref> Noong ika-31 ng Oktubre 2019, kinumpirma ng Miss Universe Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Tyler Perry Studios sa [[Atlanta, Georgia|Atlanta]], [[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]] sa ika-8 ng Disyembre 2019.<ref name=":2" />
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 80 mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Anim na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo at isang kandidata ang napili matapos isagawa ang isang bagong kompetisyong pambansa upang palitan ang napatalsik na nanalo.
Si Miss Belgium 2018 Angeline Flor Pua ay iniluklok upang kumatawan sa bansang [[Belhika]] sa edisyong ito matapos na piliin ni Miss Belgium 2019 Elena Castro na kumalahok sa Miss World 2019.<ref name=":3" /> Iniluklok upang kumatawan sa bansang Pransiya si Miss France 2018 Maëva Coucke matapos na pinili ni Miss France 2019 Vaimalama Chaves na huwag sumali sa kahit anong internasyonal na kompetisyon.<ref name=":6" /> Iniluklok naman si Miss Polski Olga Buława upang kumatawan sa Polonya matapos bitawan ng Miss Polski Organization ang kanilang prangkisa sa Miss Universe.<ref name=":5" />
Si Anyella Grados ang orihinal na kakatawan sa [[Peru]] sa Miss Universe. Gayunpaman, pinatalsik sa trono si Grados kasunod ng isang iskandalo kung saan lumabas ang mga ''video'' ni Grados kung saan ito ay lasing at nagsusuka sa publiko. Dahil sa pagpapatalsik kay Grados, naganap ang isang espesyal na edisyon ng Miss Peru 2019 upang piliin ang bagong kinatawan ng Peru sa Miss Universe. Nanalo bilang Miss Peru 2019 si Kelin Rivera.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=1 Abril 2019 |title=El escándalo que sacudió a Miss Perú: Anyella Grados perdió su corona tras ser captada en estado de ebriedad |url=https://www.infobae.com/america/entretenimiento/2019/04/01/el-escandalo-que-sacudio-a-miss-peru-anyella-grados-perdio-su-corona-tras-ser-captada-en-estado-de-ebriedad/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Infobae |language=es-ES}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=21 Abril 2019 |title=Anyella Grados: ¿Quién es la modelo que participará en 'El valor de la verdad'? |url=https://peru21.pe/espectaculos/local/anyella-grados-modelo-participara-473376-noticia/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Peru21 |language=es}}</ref><ref name=":4" />
Sa edisyong ito unang kumalahok ang [[Bangladesh|Bangglades]] at [[Gineang Ekwatoriyal]], at bumalik ang [[Lithuania|Litwanya]], [[Romania|Rumanya]], [[Sierra Leone]], at [[Tanzania|Tansaniya]].<ref>{{Cite web |last= |first= |date=6 Disyembre 2019 |title='মিস ইউনিভার্স' প্রতিযোগিতায় যাচ্ছে বাংলাদেশ |url=https://www.prothomalo.com/entertainment/tv/‘মিস-ইউনিভার্স’-প্রতিযোগিতায়-যাচ্ছে-বাংলাদেশ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Prothom Alo |language=bn}}</ref><ref>{{Cite web |last= |date=30 Agosto 2019 |title=El Ministerio de Cultura, Turismo y Promoción Artesanal inaugura el curso de preparación de las finalistas de Miss Guinea Ecuatorial 2019 |url=https://ahoraeg.com/sociedad/2019/08/30/el-ministerio-de-cultura-turismo-y-promocion-artesanal-inaugura-el-curso-de-preparacion-de-las-finalistas-de-miss-guinea-2019/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=AhoraEG |language=es}}</ref> Huling kumalahok noong [[Miss Universe 2014|2014]] ang Litwanya, noong [[Miss Universe 2016|2016]] ang Sierra Leone, at noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Rumanya at Tansaniya. Ang mga bansang [[Ghana|Gana]], [[Gresya]], [[Guwatemala]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Rusya]], [[Zambia|Sambia]], [[Sri Lanka]], [[Suwisa]], at [[Hungary|Unggarya]] ay hindi sumali sa edisyong ito. Hindi sumali ang Libano dahil sa mga protesta sa Libano noong ika-17 ng Oktubre 2019. Hindi sumali si Erika Kolani ng Gresya dahil sa kakulangan sa badyet at problema sa US visa.<ref>{{Cite web |date=24 Oktubre 2019 |title=Erika Kolani appointed Miss Universe Greece 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Erika-Kolani-appointed-Miss-Universe-Greece-2019/eventshow/71738543.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> Hindi sumali si Alina Sanko ng Rusya matapos na mag-overlap ang petsa ng Miss World 2019 at Miss Universe 2019. Dahil sa tagal ng pag-anunsyo ng Miss Universe Organization sa lokasyon at petsa ng kompetisyon, hindi natapos ng Miss Russia Organization ang mga plano nito na makahanap ng kapalit ni Sanko.<ref>{{Cite web |date=18 Nobyembre 2019 |title=Russia will not participate in Miss Universe 2019 |url=https://news.ru/en/show-business/russia-will-not-participate-in-miss-universe-2019/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200423185149/https://news.ru/en/show-business/russia-will-not-participate-in-miss-universe-2019/ |archive-date=23 Abril 2020 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=News.ru}}</ref> Si Sanko ay ang kinatawan ng Rusya [[Miss Universe 2020|sa susunod na edisyon]].<ref>{{Cite web |date=5 Marso 2021 |title="Мисс Россия-2019" Алина Санько поедет на конкурс "Мисс Вселенная" |url=https://ren.tv/news/shou-biznes/809196-miss-rossiia-2019-alina-sanko-poedet-na-konkurs-miss-vselennaia |access-date=31 Hulyo 2022 |website=REN TV |language=ru}}</ref> Hindi sumali si Didia Mukwala ng Sambia matapos na mabigo ang Miss Universe Zambia Organization na maglaan ng biyahe para kay Mukwala papuntang Atlanta dahil sa sitwasyong pinansyal ng organisasyon.<ref>{{Cite web |last=Chileshe |first=Musonda |date=19 Agosto 2019 |title=Didia Mukwala crowned Miss Universe Zambia 2019 |url=https://lusakastar.com/entertainment/didia-mukwala-crowned-miss-universe-zambia-2019 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Lusaka Star |language=en-US}}</ref> Hindi sumali ang Gana, Guwatemala, Kirgistan, Sri Lanka, Suwisa, at Unggarya matapos na mabigo ang kanilang mga organisasyong pambansa na magdaos ng kompetisyong pambansa o magtalaga ng kalahok.
Sa edisyon ring ito kumalahok ang kauna-unahang hayagang ''lesbian'' na si Swe Zin Htet ng [[Myanmar|Miyanmar]] na umamin ilang araw bago ang kompetisyon.<ref>{{Cite web |last=Herbst |first=Diane |date=6 Disyembre 2019 |title=Miss Universe's First Openly Gay Contestant Came Out Days Ago: 'I Just Started a New Chapter' |url=https://people.com/human-interest/miss-myanmar-is-miss-universe-first-openly-gay-contestant/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref>
==Mga Resulta==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Pagkakalagay<ref>{{Cite web |date=9 Disyembre 2019 |title=South Africa crowned Miss Universe 2019; PH finishes in Top 20 |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/19/south-africa-crowned-miss-universe-2019-ph-finishes-in-top-20 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]]}}</ref>
! Kandidata
|-
| '''Miss Universe 2019'''
|
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – '''Zozibini Tunzi'''
|-
| '''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Madison Anderson
|-
| '''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Sofía Aragón
|-
| '''Top 5'''
|
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Gabriela Tafur
* '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' – Paweensuda Drouin
|-
| '''Top 10'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Cheslie Kryst
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Birta Abiba Þórhallsdóttir
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Frederika Alexis Cull
* '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' – Kelin Rivera
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – Maëva Coucke
|-
| '''Top 20'''
|
* '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' – Cindy Marina
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Thalía Olvino
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Hoàng Thị Thùy
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Júlia Horta
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Vartika Singh
* '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' – Mia Rkman
* '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]''' – Olutosin Araromi
* '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' – [[Gazini Ganados]]
* '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]''' – Sylvie Silva
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Clauvid Dály
|}
===Mga espesyal na parangal===
{| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Parangal
! Kandidata
|-
| '''Best National Costume'''
|
* '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' – [[Gazini Ganados]]
|-
| '''Miss Congeniality'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – Olga Buława
|}
==Mga Kandidata==
90 na kandidata ang kumalahok para sa titulo.<ref>{{Cite web |last=Krause |first=Amanda |last2=Konstantinides |first2=Anneta |date=6 Disyembre 2019 |title=Meet the 90 contestants competing to be Miss Universe 2019 |url=https://www.insider.com/miss-universe-pageant-contestants-photos-2019-12 |access-date=25 July 2022 |website=Insider |language=en-US}}</ref>
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Kandidata !! Edad{{efn|Age at time of pageant}} !! Bayan !! Rehiyong Heograpikal
|-
|'''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''||Cindy Marina<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Cindy Marina crowned Miss Universe Albania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Cindy-Marina-crowned-Miss-Universe-Albania-2019/eventshow/69701434.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Shkodër||Europa
|-
|'''{{flagicon|DEU}} [[Alemanya]]'''
|Miriam Rautert<ref>{{Cite web |last=Lauterborn |first=Antonia |date=2 Setyembre 2019 |title=Miriam aus Hagen deutsche Kandidatin bei Miss-Universe-Wahl |url=https://www.wp.de/staedte/hagen/miriam-aus-hagen-deutsche-kandidatin-bei-miss-universe-wahl-id226972225.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Westfalenpost |language=de-DE}}</ref>
|23
|[[Berlin]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''||Salett Miguel<ref>{{Cite web |date=23 Oktubre 2019 |title=Salett Miguel crowned Miss Angola 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Salett-Miguel-crowned-Miss-Angola-2019/eventshow/71719386.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||20||Cuanza||Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''||Mariana Varela<ref>{{Cite web |date=17 Oktubre 2019 |title=Mariana Varela es la nueva Miss Universo Argentina |url=https://www.puntal.com.ar/interes-general/mariana-varela-es-la-nueva-miss-universo-argentina-n51572 |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Puntal |language=es-AR}}</ref>||23||Avellaneda||Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''||Dayana Davtyan<ref>{{Cite web |date=11 Hulyo 2019 |title=Dayana Davtyan crowned Miss Universe Armenia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Dayana-Davtyan-crowned-Miss-Universe-Armenia-2019/eventshow/70172650.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||[[Ereban]]|| Europa
|-
|'''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''||Danna García<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2019 |title=Danna García crowned Miss Aruba 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Danna-Garca-crowned-Miss-Aruba-2019/eventshow/70639693.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Oranjestad|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]'''|| Priya Serrao<ref>{{Cite web |last=Hope |first=Zach |date=28 Hunyo 2019 |title=Victorian law graduate born in India wins Miss Universe Australia |url=https://www.smh.com.au/national/victorian-law-graduate-born-in-india-wins-miss-universe-australia-20190628-p5224e.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Sydney Morning Herald |language=en}}</ref>||27||[[Melbourne]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]'''||Diamond Langi<ref>{{Cite web |date=17 Agosto 2019 |title=Diamond Langi wins Miss Universe New Zealand 2019 |url=https://lucire.com/insider/20190817/diamond-langi-wins-miss-universe-new-zealand-2019/ |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Lucire |language=en}}</ref>||27||Auckland|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{BHS}}'''||Tarea Sturrup<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=23 Agosto 2019 |title=From a dream to reality |url=https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190823175710/https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |archive-date=23 Agosto 2019 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian}}</ref>||24||Grand Bahama|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BAN}} [[Bangladesh|Bangglades]]'''||Shirin Akter Shela<ref>{{Cite web |last=Al Mamun |first=Shafiq |date=24 Oktubre 2019 |title=মিস ইউনিভার্স বাংলাদেশের মুকুট জিতলেন শিলা |url=https://www.prothomalo.com/entertainment/drama/মিস-ইউনিভার্স-বাংলাদেশের-মুকুট-জিতলেন-শিলা |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Prothom Alo |language=bn}}</ref>||20||Thakurgaon|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|BAR}} [[Barbados]]'''|| Shanel Ifill<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Shanel Ifill crowned Miss Universe Barbados 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shanel-Ifill-crowned-Miss-Universe-Barbados-2019/eventshow/71048002.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>|| 20 || [[Bridgetown]]|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''||Angeline Flor Pua<ref name=":3">{{Cite web |date=11 Oktubre 2019 |title=Ex-Miss België Angeline Flor Pua maakt kans om Miss Universe te worden: “Haar verhaal is zó bijzonder” |url=https://www.hln.be/showbizz/ex-miss-belgie-angeline-flor-pua-maakt-kans-om-miss-universe-te-worden-haar-verhaal-is-zo-bijzonder~aa784157/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>||24||[[Antwerp]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''|| Destinee Arnold<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Destinee Arnold takes the crown of Miss Universe Belize |url=https://edition.channel5belize.com/archives/190877 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}</ref>|| 26 || Roaring Creek|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Thalía Olvino<ref>{{Cite web |date=8 Enero 2019 |title=Thalía Olvino es la nueva Miss Venezuela |url=https://www.eluniversal.com/entretenimiento/46971/thalia-olvino-es-la-nueva-miss-venezuela |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Universal |language=es}}</ref>
|20
|Valencia
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Hoàng Thị Thùy<ref>{{Cite web |last= |date=6 Mayo 2019 |title=Hoàng Thùy được đề cử thi Miss Universe 2019 |url=https://vnexpress.net/hoang-thuy-duoc-de-cu-thi-miss-universe-2019-3919497.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
|27
|[[Thanh Hóa]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
|Júlia Horta<ref>{{Cite web |date=9 Marso 2019 |title=Miss Minas Gerais Júlia Horta vence o concurso Miss Brasil 2019 |url=https://g1.globo.com/sp/sao-paulo/noticia/2019/03/09/jovem-que-representou-o-estado-de-minas-gerais-e-eleita-miss-brasil-2019.ghtml |access-date=25 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}</ref>
|25
|Juiz de Fora
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
|Lora Asenova<ref>{{Cite web |date=14 Nobyembre 2019 |title=Miss Universo Miss Bulgaria 2019 - Lora Asenova |url=https://www.telemundo.com/shows/2019/11/14/miss-universo-miss-bulgaria-2019-lora-asenova-miss-universo-bulgaria-2019-lora-asenova |access-date=25 Hulyo 2022 |website=[[Telemundo]] |language=es}}</ref>
|25
|Byala Slatina
|Europa
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''||Fabiana Hurtado<ref>{{Cite web |date=30 Hunyo 2019 |title=Fabiana Hurtado, de Santa Cruz, es Miss Bolivia 2019 |url=https://correodelsur.com/cultura/20190630_fabiana-hurtado-de-santa-cruz-es-miss-bolivia-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref>|| 21 || Santa Cruz|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
|Kyrsha Attaf<ref>{{Cite web |date=21 Hulyo 2019 |title=Kyrsha Attaf crowned Miss Universe Curaçao 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Kyrsha-Attaf-crowned-Miss-Universe-Curaao-2019/eventshow/69890883.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|22
|Willemstad
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]'''
|Katja Stokholm<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Katja Stokholm crowned Miss Universe Denmark 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Katja-Stokholm-crowned-Miss-Universe-Denmark-2019/eventshow/69701876.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|23
|Odense
|Europa
|-
|'''{{flagicon|EGY}} [[Ehipto]]'''
|Diana Hamed<ref>{{Cite web |date=22 Oktubre 2019 |title=Diana Hamed crowned Miss Universe Egypt 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Diana-Hamed-crowned-Miss-Universe-Egypt-2019/eventshow/71705543.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Cairo]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Cristina Hidalgo<ref>{{Cite web |last=Velasco |first=Estefanía |date=19 Hulyo 2019 |title=La guayaquileña Cristina Hidalgo se impone como Miss Ecuador 2019 |url=https://www.elcomercio.com/tendencias/entretenimiento/cobertura-ceremonia-miss-ecuador-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Comercio |language=es}}</ref>
|22
|Guayaquil
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Zuleika Soler<ref>{{Cite web |last=Alonso |first=Sara |date=22 Hulyo 2019 |title=Zuleika Soler representará a El Salvador en Miss Universo 2019 |url=https://us.as.com/us/2019/07/22/tikitakas/1563822435_426395.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-us}}</ref>
|25
|La Unión
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Laura Longauerová<ref>{{Cite web |date=26 Agosto 2019 |title=Česko a Slovensko majú svoju kráľovnú krásy: TOTO je ona! |url=https://www.topky.sk/cl/100313/1819025/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Topky.sk |language=sk}}</ref>
|24
|Detva
|Europa
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Natalie Ortega<ref>{{Cite web |date=19 Setyembre 2019 |title=Natalie Ortega crowned Miss Universe Spain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Natalie-Ortega-crowned-Miss-Universe-Spain-2019/eventshow/71200396.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Barcelona]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Cheslie Kryst<ref>{{Cite web |last=Lapin |first=Tamar |date=2 Mayo 2019 |title=Full-time attorney Cheslie Kryst crowned Miss USA 2019 |url=https://nypost.com/2019/05/02/full-time-attorney-cheslie-kryst-crowned-miss-usa-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=New York Post |language=en-US}}</ref>
|28
|[[Charlotte, North Carolina|Charlotte]]
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Serafina Eyene<ref>{{Cite web |date=8 Setyembre 2019 |title=Serafina Nchama Eyene Ada se proclama Miss Guinea Ecuatorial 2019 |url=https://ahoraeg.com/cultura/2019/09/08/serafina-nchama-eyene-ada-se-proclama-miss-guinea-ecuatorial-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AhoraEG |language=es}}</ref>
|20
|Niefang
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
|Emma Jenkins<ref>{{Cite web |date=18 Hulyo 2019 |title=Emma Jenkins crowned Miss Universe Great Britain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Emma-Jenkins-crowned-Miss-Universe-Great-Britain-2019/eventshow/70277202.cms |access-date=29 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|27
|Llanelli
|Europa
|-
|'''{{flagicon|GUM}} [[Guam]]'''
|Sissie Luo<ref>{{Cite web |date=30 Agosto 2019 |title=Sissie Luo wins Miss Universe Guam 2019 crown |url=https://www.postguam.com/news/local/sissie-luo-wins-miss-universe-guam-2019-crown/image_d86ba1ba-ca59-11e9-ae0a-cb370f4070c1.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Guam Daily Post |language=en}}</ref>
|18
|Tamuning
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Iana Tickle Garcia<ref>{{Cite web |last=Francis-Pitt |first=K'Shema |date=2 Setyembre 2019 |title=Iana Tickle Garcia to rep Jamaica at 2019 Miss Universe pageant |url=https://www.iriefm.net/iana-tickle-garcia-to-rep-jamaica-at-2019-miss-universe-pageant/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Irie FM |language=en-US}}</ref>
|19
|Montego Bay
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Ako Kamo<ref>{{Cite web |date=23 Agosto 2019 |title=Ako Kamo crowned Miss Universe Japan 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Ako-Kamo-crowned-Miss-Universe-Japan-2019/eventshow/70803415.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|22
|[[Kobe]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Gabriela Vallejo<ref>{{Cite web |last= |first= |date=19 Hulyo 2019 |title=Haiti crowns bets to 2019 Miss Universe, Miss International |url=https://haitiantimes.com/2019/07/19/haiti-crowns-bets-to-2019-miss-universe-miss-international/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Haitian Times |language=en-US}}</ref>
|26
|Pétion-Ville
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|GEO}} [[Georgia (bansa)|Heyorhiya]]'''
|Tako Adamia<ref>{{Cite web |date=21 Hunyo 2019 |title=Nini Gogichaishvili crowned Miss World Georgia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Nini-Gogichaishvili-crowned-Miss-World-Georgia-2019/eventshow/69888833.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|25
|[[Tbilisi]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Rosemary Arauz<ref>{{Cite web |date=7 Disyembre 2019 |title=Rosemary Arauz, la espectacular modelo que representa a Honduras en el Miss Universo 2019 |url=https://www.diez.hn/fotogalerias/miss-universo-2019-rosemary-arauz-miss-honduras-representante-fotos-modelo-sps-PIDZ1340348 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Deportivo Diez |language=es-HN}}</ref>
|26
|San Pedro Sula
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Vartika Singh<ref>{{Cite web |last=Dsouza |first=Natasha |date=10 Enero 2020 |title=Meet The Miss Diva 2019 Winners, Vartika Singh And Shefali Sood |url=https://www.femina.in/celebs/indian/meet-the-miss-diva-2019-winners-vartika-singh-and-shefali-sood-145304.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Femina |language=en}}</ref>
|26
|[[Lucknow]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Frederika Alexis Cull<ref>{{Cite web |date=17 Marso 2019 |title=Frederika Alexis Cull crowned Miss Puteri Indonesia 2019 Photogallery |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-universe/frederika-alexis-cull/Frederika-Alexis-Cull-crowned-Miss-Puteri-Indonesia-2019/articleshow/68448338.cms |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Jakarta]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Fionnghuala O'Reilly<ref>{{Cite web |last=DeSantis |first=Rachel |date=5 Disyembre 2019 |title=History-Making Miss Universe Ireland Is a NASA Datanaut: 'You Can Be a Renaissance Woman' |url=https://people.com/human-interest/miss-universe-ireland-fionnghuala-oreilly-nasa-datanaut/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref>
|26
|[[Dublin]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]'''
|Sella Sharlin<ref>{{Cite web |date=14 Mayo 2019 |title=Sella Sharlin crowned Miss Israel 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Sella-Sharlin-crowned-Miss-Israel-2019/eventshow/69321912.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|23
|Beit
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Sofia Trimarco<ref>{{Cite web |last=Siani |first=Margherita |date=27 Agosto 2019 |title=Miss Universo, l'Italia rappresentata dalla salernitana Sofia Trimarco |url=https://www.ilmessaggero.it/social/miss_universo_italia_sofia_marilu_trimarco_instagram-4698099.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Il Messaggero |language=it}}</ref>
|20
|[[Buccino]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
|Somnang Alyna<ref>{{Cite web |last=Rinith |first=Taing |date=6 Abril 2019 |title=Miss Universe Cambodia 2019: Samnang Alyna interview |url=https://www.khmertimeskh.com/593664/the-crown-is-hers/ |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Khmer Times |language=en-US}}</ref>
|18
|[[Nom Pen]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
|Alyssa Boston<ref>{{Cite web |date=23 Setyembre 2019 |title=Alyssa Boston crowned Miss Universe Canada 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Alyssa-Boston-crowned-Miss-Universe-Canada-2019/eventshow/71258089.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|24
|Tecumseh
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VGB}} [[Kapuluang Birheng Britaniko]]'''||Bria Smith<ref>{{Cite web |date=5 Agosto 2019 |title=Bria Smith crowned Miss BVI 2019 |url=https://bvinews.com/bria-smith-crowned-miss-bvi-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=BVI News |language=en}}</ref>||26||Tortola|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VIR}} [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]]'''
|Andrea Piecuch<ref>{{Cite news |last=Frieswick |first=Kris |date=7 Disyembre 2019 |title=The Drama Over ‘Pageant Hopping’ That Shook a Miss Universe Competition |language=en-US |work=The Wall Street Journal |url=https://www.wsj.com/articles/the-drama-over-pageant-hopping-that-shook-a-miss-universe-competition-11575720000 |access-date=30 Hulyo 2022 |issn=0099-9660}}</ref>
|28
|Charlotte Amalie
|Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''||Kadejah Bodden<ref>{{Cite web |last=Levy |first=Jewel |date=18 Agosto 2019 |title=Kadejah Bodden wins Miss Cayman Universe |url=https://www.caymancompass.com/2019/08/18/kadejah-bodden-wins-miss-cayman-universe/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref>||23||Bodden Town|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]]'''
|Alfïya Ersayın
|18
|Atyrau
|Europa
|-
| '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' ||Stacy Michuki<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title=Stacy Michuki crowned Miss Universe Kenya 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Stacy-Michuki-crowned-Miss-Universe-Kenya-2019/eventshow/71685347.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||18||[[Nairobi]]||Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''||Gabriela Tafur<ref>{{Cite web |date=13 Nobyembre 2018 |title=La vallecaucana Gabriela Tafur Nader es elegida Señorita Colombia 2019 |url=https://www.efe.com/efe/america/gente/la-vallecaucana-gabriela-tafur-nader-es-elegida-senorita-colombia-2019/20000014-3811047 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=EFE |language=es}}</ref>||24||[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Cali]]|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''||Fatbardha Hoxha<ref>{{Cite web |date=16 Oktubre 2019 |title=Fatbardha Hoxha crowned Miss Universe Kosovo 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Fatbardha-Hoxha-crowned-Miss-Universe-Kosovo-2019/eventshow/71615342.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21|||Rečane|| Europa
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''||Paola Chacón<ref>{{Cite web |last=Herrera |first=Manuel |date=19 Hulyo 2019 |title=Paola Chacón será la representante de Costa Rica en el Miss Universo 2019 |url=https://www.nacion.com/viva/farandula/paola-chacon-sera-la-representante-de-costa-rica/5WBU54WLHVEKRD2OTWKGBTWDYA/story/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>||28||[[San José, Costa Rica|San José]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''||Mia Rkman<ref>{{Cite web |date=2 Mayo 2019 |title=Mia Rkman crowned Miss Universe Croatia |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Mia-Rkman-crowned-Miss-Universe-Croatia/eventshow/69146203.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Korčula|| Europa
|-
| '''{{flagicon|LAO}} [[Laos]]'''||Vichitta Phonevilay<ref>{{Cite web |last= |date=25 Agosto 2019 |title=Người mẫu 23 tuổi đăng quang Hoa hậu Hoàn vũ Lào |url=https://vnexpress.net/nguoi-mau-23-tuoi-dang-quang-hoa-hau-hoan-vu-lao-3972514.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>||23||[[Vientiane]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|LTU}} [[Lithuania|Litwanya]]'''||Paulita Baltrušaitytė<ref>{{Cite web |date=19 Oktubre 2019 |title=Paulita Baltrusaityté crowned Miss Universe Lithuania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Paulita-Baltrusaityt-crowned-Miss-Universe-Lithuania-2019/eventshow/71662202.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21||[[Vilnius]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''||Birta Abiba Þórhallsdóttir<ref>{{Cite web |last=Olgeirsson |first=Birgir |date=31 Agosto 2019 |title=Birta Abiba er Miss Universe Iceland 2019 |url=https://www.visir.is/g/2019326136d |access-date=30 July 2022 |website=Vísir.is |language=is}}</ref>||20|| Mosfellsbær|| Europa
|-
| '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''||Shweta Sekhon<ref>{{Cite web |date=11 Marso 2019 |title=Shweta Sekhon crowned Miss Universe Malaysia 2019 |url=https://cj.my/113318/shweta-sekhon-crowned-miss-universe-malaysia-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Citizens Journal |language=en-US}}</ref>||22||[[Kuala Lumpur]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''||Teresa Ruglio<ref>{{Cite web |last=Vargas |first=Lenys |date=14 Hulyo 2019 |title=Venezolana representará a Malta en el Miss Universo |url=https://elpitazo.net/cultura/venezolana-representara-a-malta-en-el-miss-universo/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Pitazo |language=es}}</ref>||23||Sliema|| Europa
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''||Ornella LaFleche<ref>{{Cite web |last=Jaddoo |first=Jameela |date=20 Setyembre 2019 |title=Finale of Miss Universe Mauritius : Ornella Laflèche crowned beauty queen |url=https://defimedia.info/finale-miss-universe-mauritius-ornella-lafleche-crowned-beauty-queen |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Defi Media Group |language=en}}</ref>||21||Beau Bassin-Rose Hill|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''||Sofía Aragón<ref>{{Cite web |date=23 Hunyo 2019 |title=Gana Mexicana Universal Sofía Aragón |url=https://www.elimparcial.com/espectaculos/Gana-Mexicana-Universal--Sofia-Aragon--20190623-0116.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Imparcial |language=es-ES}}</ref>||25||[[Guadalajara]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|MYA}} [[Myanmar|Miyanmar]]'''||Swe Zin Htet<ref name=":0">{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe celebrates its first openly gay contestant |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-myanmar-gay-intl-hnk-scli/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212163741/https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-myanmar-gay-intl-hnk-scli/index.html |archive-date=12 Disyembre 2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref>||20||Hpa-an|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''||Gunzaya Bat-Erdene||25||[[Ulan Bator]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''||Nadja Breytenbach<ref>{{Cite web |date=8 Hulyo 2019 |title=Nadja Breytenbach crowned Miss Namibia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Nadja-Breytenbach-crowned-Miss-Namibia-2019/eventshow/70128254.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||24||[[Windhoek]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{NPL}}'''||Pradeepta Adhikari<ref>{{Cite web |date=10 Mayo 2019 |title=Pradeepta Adhikari crowned Miss Universe Nepal 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Pradeepta-Adhikari-crowned-Miss-Universe-Nepal-2019/eventshow/69268136.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||23||[[Kathmandu]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''||Olutosin Araromi<ref>{{Cite web |date=15 Oktubre 2019 |title=Olutosin Itohan Araromi crowned Miss Universe Nigeria 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Olutosin-Itohan-Araromi-crowned-Miss-Universe-Nigeria-2019/eventshow/71594658.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26 ||Jalingo|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''||Inés López<ref>{{Cite web |last=López |first=Lidia |date=17 Agosto 2019 |title=Inés López, de Managua, gana Miss Nicaragua 2019 |url=https://www.laprensani.com/2019/08/17/espectaculo/2580150-nicaragua-elige-a-su-representante-para-miss-universo |access-date=30 Hulyo 2022 |website=La Prensa |language=es}}</ref>||19||[[Managua]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''||Helene Abildsnes<ref>{{Cite web |last=Eidsaa |first=Ivar |date=17 Agosto 2019 |title=Miss Universe neste? |url=https://fritidsnytt.no/miss-universe-neste/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Fritidsnytt |language=nb-NO}}</ref>||21||Kristiansand|| Europa
|-
| '''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''||Sharon Pieksma<ref>{{Cite web |date=1 Hulyo 2019 |title=Sharon Pieksma crowned Miss Netherlands 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Sharon-Pieksma-crowned-Miss-Netherlands-2019/eventshow/70023076.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||24||[[Rotterdam]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''|| Mehr Eliezer<ref>{{Cite web |last=Rodriguez |first=Luis |date=21 Hunyo 2019 |title=Miren quién ganó Señorita Panamá para Miss Universo 2019 |url=https://www.midiario.com/farandula/mehr-eliezer-gana-senorita-panama-para-miss-universo-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Mi Diario |language=es}}</ref>||22||Panama City|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''||Ketlin Lottermann<ref>{{Cite web |date=8 Agosto 2019 |title=Ketlin Lottermann crowned Miss Universe Paraguay 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Ketlin-Lottermann-crowned-Miss-Universe-Paraguay-2019/eventshow/70587506.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26||Santa Rita|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''||Kelin Rivera<ref name=":4">{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title=Miss Perú 2019: ¿Quién es Kelin Rivera la nueva reina tras la destitución de Anyella Grados? |url=https://rpp.pe/famosos/farandula/miss-peru-2019-ganadora-kelin-rivera-fue-coronada-nueva-reina-belleza-noticia-1225672 |url-status= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Radio Programas del Perú |language=es}}</ref>||26||Arequipa|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''|| [[Gazini Ganados]]<ref>{{Cite web |last=Afinidad-Bernardo |first=Deni Rose M. |date=10 Hunyo 2019 |title=Cebuana Gazini Ganados succeeds Catriona Gray as Binibining Pilipinas Universe 2019 |url=https://www.philstar.com/entertainment/2019/06/10/1925271/cebuana-gazini-ganados-succeeds-catriona-gray-binibining-pilipinas-universe-2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref>||23||[[Talisay, Cebu|Talisay]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''||Anni Harjunpää<ref>{{Cite web |last=Koste |first=Henna |date=30 Setyembre 2019 |title=Miss Suomi Anni Harjunpää muutti poikaystävänsä luota Suomeen: "Olen ajatellut pysyä täällä" |url=https://www.radionova.fi/uutiset/viihde/a-184387 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Radio Nova |language=fi}}</ref>||23||Sastamala|| Europa
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''|| Olga Buława<ref name=":5">{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Olga Bulawa crowned Miss Universe Poland 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Olga-Bulawa-crowned-Miss-Universe-Poland-2019/eventshow/71044869.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>|||28||Świnoujście|| Europa
|-
| '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Madison Anderson<ref>{{Cite web |last=Marcial Ocasio |first=Jennifer |last2=Cotto |first2=Ingrid |date=15 Hunyo 2019 |title=Miss Puerto Rico winner grew up in Florida and doesn’t speak fluent Spanish. She says she represents a ‘new generation.’ |url=https://www.orlandosentinel.com/features/os-fe-miss-puerto-rico-winner-20190614-rhg3i5zumna7vfvrfwh2x3xev4-story.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Orlando Sentinel |language=en}}</ref>||24||Toa Baja|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''||Sylvie Silva||20||Guimarães|| Europa
|-
| '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''||Maëva Coucke<ref name=":6">{{cite web |date=16 Oktubre 2019 |title=Maëva Coucke, candidate pour Miss Univers! |url=https://www.grandlille.tv/maeva-coucke-candidate-pour-miss-univers/ |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Grand Lille |language=fr}}</ref>||25||Fougères|| Europa
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''||Clauvid Dály<ref>{{Cite web |last= |first= |date=28 Agosto 2019 |title=Afro-Dominican Miss Dominican Republic Universe prefers the afro |url=https://dominicantoday.com/dr/people/2019/08/28/mulatta-miss-dominican-republic-universe-prefers-the-afro/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Dominican Today |language=en}}</ref>|| 18 || Punta Cana|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''||Barbora Hodačová<ref>{{Cite web |last=Mchitarjan |first=Karen |date=31 Agosto 2019 |title=Unikát v České Miss: Téhle krásce nenapsal ani jeden sportovec! |url=https://www.expres.cz/video/dx/barbora-hodacova-ceska-miss.A190830_173042_dx-video_ren |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Expres.cz |language=cs}}</ref>||24||Teplice|| Europa
|-
| '''{{flagicon|ROU}} [[Romania|Rumanya]]'''|| Dorina Chihaia<ref>{{Cite web |last= |date=18 Nobyembre 2019 |title=Young entrepreneur living in Shanghai selected to represent Romania at Miss Universe 2019 |url=https://www.romania-insider.com/dorina-chihaia-romania-miss-universe-2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Romania Insider |language=en}}</ref>||26||Iași|| Europa
|-
| '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''|| Bebiana Mangal ||23||[[Castries]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|SLE}} [[Sierra Leone]]'''|| Marie Esther Bangura<ref>{{Cite web |date=18 Disyembre 2018 |title=Beauty queen disqualified for arriving late |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/beauty-queen-disqualified-for-arriving-late/articleshow/67141198.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Port Loko|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''|| Mohana Prabha<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title="Never give up," is Miss Universe Singapore Mohana Prabha's message |url=https://theindependent.sg/never-give-up-is-miss-universe-singapore-mohana-prabhas-message/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Independent Singapore |language=en-US}}</ref>||24||[[Singapore]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''||Lina Ljungberg<ref>{{Cite web |date=1 Oktubre 2019 |title=Lina Ljungberg crowned Miss Universe Sweden 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Lina-Ljungberg-crowned-Miss-Universe-Sweden-2019/eventshow/71393088.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Östergötland|| Europa
|-
| '''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''|| Shubila Stanton<ref>{{Cite web |date=14 Oktubre 2019 |title=Shubila Stanton crowned Miss Universe Tanzania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shubila-Stanton-crowned-Miss-Universe-Tanzania-2019/eventshow/71580354.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||23||Morogoro|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''||Paweensuda Drouin<ref>{{Cite web |date=1 Hulyo 2019 |title=Paweensuda Drouin crowned Miss Universe Thailand 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Paweensuda-Drouin-crowned-Miss-Universe-Thailand-2019/eventshow/70021701.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26||[[Bangkok]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''||'''Zozibini Tunzi<ref>{{Cite web |last=Seemela |first=Masego |last2=Zeeman |first2=Kyle |date=9 Agosto 2019 |title=Zozibini Tunzi crowned Miss SA 2019 |url=https://www.timeslive.co.za/tshisa-live/tshisa-live/2019-08-09-zozibini-tunzi-crowned-miss-sa-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=TimesLIVE |language=en-ZA}}</ref>'''||26 ||Tsolo|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''|| Lee Yeon-joo<ref>{{Cite web |date=6 Setyembre 2019 |title=Lee Yeon-Joo crowned Miss Universe Korea 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Lee-Yeon-Joo-crowned-Miss-Universe-Korea-2019/eventshow/71008509.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||25||[[Incheon]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Geraldine González<ref>{{Cite web |date=22 Mayo 2019 |title=Geraldine Gonzalez to compete at Miss Universe Chile 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Geraldine-Gonzalez-to-compete-at-Miss-Universe-Chile-2019/eventshow/69441191.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|20
|Conchali
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Rosie Zhu Xin<ref>{{Cite web |date=22 Enero 2019 |title=Rosie Xin Zhu crowned Miss Universe China 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Rosie-Xin-Zhu-crowned-Miss-Universe-China-2019/eventshow/67638458.cms |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|26
|[[Hebei]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''||Bilgi Aydoğmuş<ref>{{Cite web |date=1 Enero 2021 |title=Akıncı'nın Yeliz'i kimdir? Güzel oyuncu Bilgi Aydoğmuş kaç yaşında, nereli? |url=https://www.takvim.com.tr/galeri/magazin/akincinin-yelizi-kimdir-guzel-oyuncu-bilgi-aydogmus-kac-yasinda-nereli |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Takvim |language=tr}}</ref>||23||[[Istanbul]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''||Anastasia Subbota||26||Zaporizhia|| Europa
|-
| '''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''||Fiona Tenuta<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 2019 |title=Fiona Tenuta Vanerio appointed Miss Universe Uruguay 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Fiona-Tenuta-Vanerio-appointed-Miss-Universe-Uruguay-2019/eventshow/71820749.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21||Punta del Este|| Kaamerikahan
|}
== Mga Tala ==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
[[Kategorya:Miss Universe]]
2gkbswgj42bmfewpbj8lnz259z0pbwp
1959540
1959538
2022-07-31T02:46:14Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
| caption = Zozibini Tunzi, Miss Universe 2019
| image = Zozibini Tunzi Attending Puteri Indonesia 2020 (potrait).jpg
| date = ika-8 ng Disyembre 2019
| venue = Tyler Perry Studios, [[Atlanta]], [[Georgia (U.S. state)|Georgia]], Estados Unidos
| presenters = {{Hlist|[[Steve Harvey]]|Olivia Culpo|Vanessa Lachey}}
| acts = Ally Brooke
| entrants = 90
| placements = 20
| broadcaster = {{Hlist|[[Fox Broadcasting Company|Fox]]|[[Telemundo]]}}
| debuts = {{Hlist|[[Bangglades]]|[[Gineang Ekwatoriyal]]}}
| withdraws = {{Hlist|[[Gana]]|[[Gresya]]|[[Guwatemala]]|[[Kirgistan]]|[[Libano]]|[[Rusya]]|[[Sambia]]|[[Sri Lanka]]|[[Suwisa]]|[[Hungary|Unggarya]]}}
| returns = {{Hlist|[[Litwanya]]|[[Rumanya]]|[[Sierra Leone]]|[[Tansaniya]]}}
| winner = '''Zozibini Tunzi''' <br> '''{{flag|Timog Aprika}}'''
| best national costume = [[Gazini Ganados]] <br> {{flag|Pilipinas}}
| congeniality = Olga Buława <br> {{flag|Polonya}}
| before = [[Miss Universe 2018|2018]]
| next = [[Miss Universe 2020|2020]]
}}
Ang '''Miss Universe 2019''' ay ang ika-68 na edisyon ng Miss Universe pageant, na ginanap sa Tyler Perry Studios sa [[Atlanta]], [[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]], [[Estados Unidos]] noong ika-8 ng Disyembre 2019.<ref name=":2">{{Cite web |date=1 Nobyembre 2019 |title=Tyler Perry's new studio to host 2019 Miss Universe pageant |url=https://apnews.com/article/dcfdb0e1085a4ba5a8e6fc0ad9c22056 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AP News |language=en}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni [[Catriona Gray]] ng [[Pilipinas]] si Zozibini Tunzi ng [[South Africa|Timog Aprika]] bilang Miss Universe 2019. Ito ang ikatlong tagumpay ng Timog Aprika sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Madison Anderson ng [[Puerto Rico|Porto Riko]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Sofía Aragón ng [[Mehiko]].<ref>{{Cite web |last=Maxouris |first=Christina |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss South Africa crowned 2019 Miss Universe |url=https://www.cnn.com/2019/12/08/entertainment/miss-universe-2019-trnd/index.html |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{Cite web |last=Arnowitz |first=Leora |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: South Africa wins, Steve Harvey has another mix-up and more you missed |url=https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2019/12/08/miss-universe-2019-winner-steve-harvey-miss-malaysia-mix-up-more/4378219002/ |access-date=10 Hunyo 2022 |website=USA Today |language=en-US}}</ref>
Mga kandidata mula sa 90 na mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan ni [[Steve Harvey]] ang kompetisyon, samantalang sina Miss Teen USA 1998 Vanessa Lachey at Miss Universe 2012 Olivia Culpo ang nagsilbing mga backstage correspondent.<ref>{{Cite web |last=Stone |first=Natalie |date=15 May 2019 |title=Steve Harvey Still Hosts 3 Shows and Miss Universe: Everywhere You Can Watch Him Work |url=https://people.com/tv/steve-harvey-everywhere-you-can-watch-him-host-after-steve-canceled/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref> Nagtanghal si Ally Brooke sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Campbell |first=Kathy |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: Find Out Who Won, Plus Steve Harvey Has Another Mishap |url=https://www.usmagazine.com/celebrity-news/news/miss-universe-2019-who-won/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=Us Weekly |language=en-US}}</ref> Itinampok rin sa edisyong ito ang bagong ''Mouawad Power of Unity Crown'' na nagkakahalaga ng $5 milyon.<ref>{{Cite web |date=6 Disyembre 2019 |title=LOOK: New Miss Universe 2019 crown unveiled |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/246556-photo-new-miss-universe-crown-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last= |date=6 Disyembre 2019 |title=Mouawad and The Miss Universe Organization Unveil The Miss Universe Power of Unity Crown, Crafted by Mouwad |url=https://www.prnewswire.co.uk/news-releases/mouawad-and-the-miss-universe-organization-unveil-the-miss-universe-power-of-unity-crown-crafted-by-mouwad-828137368.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PR Newswire |language=en}}</ref>
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Noong ika-19 ng Disyembre 2018, nabanggit ng Pilipinong politiko at negosyanteng si Chavit Singson na ang ika-68 na edisyon ng kompetisyon ay gaganapin sa [[Seoul]], [[Timog Korea]]. Sinabi rin ni Singson na tutulong siya sa paghahanda para sa kompetisyon sa Timog Korea bagaman hindi pa tapos ang mga detalye at hindi pa ito kinukumpirma ng Miss Universe Organization. Huling idinaos ang Miss Universe sa Seoul noong 1980.<ref>{{Cite web |date=19 Disyembre 2018 |title=Singson says 2019 Miss Universe pageant to be held in South Korea |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/19/18/singson-says-2019-miss-universe-pageant-to-be-held-in-south-korea |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]] |language=en}}</ref>
Naiulat noong Abril 2019 na ang [[Pilipinas]] at [[Rio de Janeiro]] sa [[Brazil|Brasil]] ay interesado sa pagho-host ng kompetisyon. Lumaki ang interes sa Pilipinas kasunod ng pagkapanalo ni Catriona Gray noong nakaraang edisyon, na ninanais na makoronahan ang kanyang kahalili sa kanyang sariling bansa, tulad ng ginawa ni [[Pia Wurtzbach]] noong [[Miss Universe 2016|2017]].<ref>{{Cite web |last=de los Reyes |first=Sara |date=9 Mayo 2018 |title=Will The Philippines Host Miss Universe For The Fourth Time In 2019? |url=https://metro.style/people/society-personalities/will-the-philippines-host-miss-universe/9367#:~:text=This%20year%2C%20Filipino%2DAustralian%20model,Universe%20crown%20for%20the%20Philippines. |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro Magazine |language=en}}</ref> Samantala, idedeklara bilang ''World Capital of Architecture'' ng [[UNESCO]] para sa taong 2020 ang Rio de Janeiro, at naiulat na naghahanap ang lungsod ng mga internasyonal na kaganapan para sa antisipasyon ng titulo.<ref name=":1">{{Cite web |last=Afinidad-Bernardo |first=Deni Rose M. |date=14 Oktubre 2019 |title=WATCH: Gazini Ganados on Miss Universe 2019 date, venue |url=https://www.philstar.com/entertainment/2019/10/14/1960105/watch-gazini-ganados-miss-universe-2019-date-venue |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Star]]}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=2 Abril 2019 |title=João Baptista: Concurso Miss Universo será no Rio de Janeiro? |url=https://odia.ig.com.br/opiniao/2019/04/5631199-joao-baptista--concurso-miss-universo-sera-no-rio-de-janeiro.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=O Dia |language=pt-BR}}</ref> Noong Mayo 2019, sinabi ng anak ni Chavit Singson na si Richelle Singson-Michael na ang Pilipinas ay isa sa mga bansang nagbi-bid upang i-host ang kompetisyon, at ang LCS Group ay nakatuon sa pagho-host ng kompetisyon sa Pilipinas man o sa Timog Korea.<ref name=":1" />
Naiulat noong Agosto ng kaparehong taon na ang [[Israel]] at [[South Africa|Timog Aprika]] ay interesado rin sa pagho-host ng kompetisyon.<ref>{{Cite web |last=Richardson |first=James |date=11 Agosto 2019 |title=Miss Universe 2019: South Africa among the possible hosts |url=https://www.thesouthafrican.com/news/miss-universe-2019-south-africa-among-the-possible-hosts/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The South African |language=en-ZA}}</ref> Umusbong ang mga talakayan tungkol sa pagho-host ng Israel matapos matagumpay na i-host ng [[Tel-Abib]] ang [[Paligsahang Pang-awitin ng Eurovision]] noong 2019. Interesado rin ang Israel sa pagho-host ng kompetisyon sa susunod na dalawang taon. Subalit, dahil sa kakulangan sa badyet at sa pambansang elekson sa Israel, umatras ang bansa sa pagho-host ng kompetisyon.<ref>{{Cite web |last=Swissa |first=Eran |date=8 Setyembre 2019 |title=Talks in progress to bring Miss Universe pageant to Israel |url=https://www.israelhayom.com/2019/08/09/talks-in-progress-to-bring-miss-universe-pageant-to-israel/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Israel Hayom |language=en}}</ref> Kalaunan, ang Israel ang nag-host sa [[Miss Universe 2021|ika-70 edisyon ng kompetisyon]].<ref>{{Cite web |last= |first= |date=10 Agosto 2019 |title=Israel reportedly seeking to host upcoming Miss Universe pageant |url=https://www.timesofisrael.com/israel-reportedly-seeking-to-host-upcoming-miss-universe-pageant/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Times of Israel |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Soysa |first=Eran |date=9 Agosto 2019 |title=אחרי האירוויזיון: תחרות מיס יוניברס בדרך לישראל? |url=https://www.israelhayom.co.il/culture/stage/article/8931588 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Israel Hayom |language=he}}</ref> Noong ika-31 ng Oktubre 2019, kinumpirma ng Miss Universe Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Tyler Perry Studios sa [[Atlanta, Georgia|Atlanta]], [[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]] sa ika-8 ng Disyembre 2019.<ref name=":2" />
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 90 mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Anim na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo at isang kandidata ang napili matapos isagawa ang isang bagong kompetisyong pambansa upang palitan ang napatalsik na nanalo.
Si Miss Belgium 2018 Angeline Flor Pua ay iniluklok upang kumatawan sa bansang [[Belhika]] sa edisyong ito matapos na piliin ni Miss Belgium 2019 Elena Castro na kumalahok sa Miss World 2019.<ref name=":3" /> Iniluklok upang kumatawan sa bansang Pransiya si Miss France 2018 Maëva Coucke matapos na pinili ni Miss France 2019 Vaimalama Chaves na huwag sumali sa kahit anong internasyonal na kompetisyon.<ref name=":6" /> Iniluklok naman si Miss Polski Olga Buława upang kumatawan sa Polonya matapos bitawan ng Miss Polski Organization ang kanilang prangkisa sa Miss Universe.<ref name=":5" />
Si Anyella Grados ang orihinal na kakatawan sa [[Peru]] sa Miss Universe. Gayunpaman, pinatalsik sa trono si Grados kasunod ng isang iskandalo kung saan lumabas ang mga ''video'' ni Grados kung saan ito ay lasing at nagsusuka sa publiko. Dahil sa pagpapatalsik kay Grados, naganap ang isang espesyal na edisyon ng Miss Peru 2019 upang piliin ang bagong kinatawan ng Peru sa Miss Universe. Nanalo bilang Miss Peru 2019 si Kelin Rivera.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=1 Abril 2019 |title=El escándalo que sacudió a Miss Perú: Anyella Grados perdió su corona tras ser captada en estado de ebriedad |url=https://www.infobae.com/america/entretenimiento/2019/04/01/el-escandalo-que-sacudio-a-miss-peru-anyella-grados-perdio-su-corona-tras-ser-captada-en-estado-de-ebriedad/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Infobae |language=es-ES}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=21 Abril 2019 |title=Anyella Grados: ¿Quién es la modelo que participará en 'El valor de la verdad'? |url=https://peru21.pe/espectaculos/local/anyella-grados-modelo-participara-473376-noticia/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Peru21 |language=es}}</ref><ref name=":4" />
Sa edisyong ito unang kumalahok ang [[Bangladesh|Bangglades]] at [[Gineang Ekwatoriyal]], at bumalik ang [[Lithuania|Litwanya]], [[Romania|Rumanya]], [[Sierra Leone]], at [[Tanzania|Tansaniya]].<ref>{{Cite web |last= |first= |date=6 Disyembre 2019 |title='মিস ইউনিভার্স' প্রতিযোগিতায় যাচ্ছে বাংলাদেশ |url=https://www.prothomalo.com/entertainment/tv/‘মিস-ইউনিভার্স’-প্রতিযোগিতায়-যাচ্ছে-বাংলাদেশ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Prothom Alo |language=bn}}</ref><ref>{{Cite web |last= |date=30 Agosto 2019 |title=El Ministerio de Cultura, Turismo y Promoción Artesanal inaugura el curso de preparación de las finalistas de Miss Guinea Ecuatorial 2019 |url=https://ahoraeg.com/sociedad/2019/08/30/el-ministerio-de-cultura-turismo-y-promocion-artesanal-inaugura-el-curso-de-preparacion-de-las-finalistas-de-miss-guinea-2019/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=AhoraEG |language=es}}</ref> Huling kumalahok noong [[Miss Universe 2014|2014]] ang Litwanya, noong [[Miss Universe 2016|2016]] ang Sierra Leone, at noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Rumanya at Tansaniya. Ang mga bansang [[Ghana|Gana]], [[Gresya]], [[Guwatemala]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Rusya]], [[Zambia|Sambia]], [[Sri Lanka]], [[Suwisa]], at [[Hungary|Unggarya]] ay hindi sumali sa edisyong ito. Hindi sumali ang Libano dahil sa mga protesta sa Libano noong ika-17 ng Oktubre 2019. Hindi sumali si Erika Kolani ng Gresya dahil sa kakulangan sa badyet at problema sa US visa.<ref>{{Cite web |date=24 Oktubre 2019 |title=Erika Kolani appointed Miss Universe Greece 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Erika-Kolani-appointed-Miss-Universe-Greece-2019/eventshow/71738543.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> Hindi sumali si Alina Sanko ng Rusya matapos na mag-overlap ang petsa ng Miss World 2019 at Miss Universe 2019. Dahil sa tagal ng pag-anunsyo ng Miss Universe Organization sa lokasyon at petsa ng kompetisyon, hindi natapos ng Miss Russia Organization ang mga plano nito na makahanap ng kapalit ni Sanko.<ref>{{Cite web |date=18 Nobyembre 2019 |title=Russia will not participate in Miss Universe 2019 |url=https://news.ru/en/show-business/russia-will-not-participate-in-miss-universe-2019/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200423185149/https://news.ru/en/show-business/russia-will-not-participate-in-miss-universe-2019/ |archive-date=23 Abril 2020 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=News.ru}}</ref> Si Sanko ay ang kinatawan ng Rusya [[Miss Universe 2020|sa susunod na edisyon]].<ref>{{Cite web |date=5 Marso 2021 |title="Мисс Россия-2019" Алина Санько поедет на конкурс "Мисс Вселенная" |url=https://ren.tv/news/shou-biznes/809196-miss-rossiia-2019-alina-sanko-poedet-na-konkurs-miss-vselennaia |access-date=31 Hulyo 2022 |website=REN TV |language=ru}}</ref> Hindi sumali si Didia Mukwala ng Sambia matapos na mabigo ang Miss Universe Zambia Organization na maglaan ng biyahe para kay Mukwala papuntang Atlanta dahil sa sitwasyong pinansyal ng organisasyon.<ref>{{Cite web |last=Chileshe |first=Musonda |date=19 Agosto 2019 |title=Didia Mukwala crowned Miss Universe Zambia 2019 |url=https://lusakastar.com/entertainment/didia-mukwala-crowned-miss-universe-zambia-2019 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Lusaka Star |language=en-US}}</ref> Hindi sumali ang Gana, Guwatemala, Kirgistan, Sri Lanka, Suwisa, at Unggarya matapos na mabigo ang kanilang mga organisasyong pambansa na magdaos ng kompetisyong pambansa o magtalaga ng kalahok.
Sa edisyon ring ito kumalahok ang kauna-unahang hayagang ''lesbian'' na si Swe Zin Htet ng [[Myanmar|Miyanmar]] na umamin ilang araw bago ang kompetisyon.<ref>{{Cite web |last=Herbst |first=Diane |date=6 Disyembre 2019 |title=Miss Universe's First Openly Gay Contestant Came Out Days Ago: 'I Just Started a New Chapter' |url=https://people.com/human-interest/miss-myanmar-is-miss-universe-first-openly-gay-contestant/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref>
==Mga Resulta==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Pagkakalagay<ref>{{Cite web |date=9 Disyembre 2019 |title=South Africa crowned Miss Universe 2019; PH finishes in Top 20 |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/19/south-africa-crowned-miss-universe-2019-ph-finishes-in-top-20 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]]}}</ref>
! Kandidata
|-
| '''Miss Universe 2019'''
|
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – '''Zozibini Tunzi'''
|-
| '''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Madison Anderson
|-
| '''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Sofía Aragón
|-
| '''Top 5'''
|
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Gabriela Tafur
* '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' – Paweensuda Drouin
|-
| '''Top 10'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Cheslie Kryst
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Birta Abiba Þórhallsdóttir
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Frederika Alexis Cull
* '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' – Kelin Rivera
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – Maëva Coucke
|-
| '''Top 20'''
|
* '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' – Cindy Marina
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Thalía Olvino
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Hoàng Thị Thùy
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Júlia Horta
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Vartika Singh
* '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' – Mia Rkman
* '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]''' – Olutosin Araromi
* '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' – [[Gazini Ganados]]
* '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]''' – Sylvie Silva
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Clauvid Dály
|}
===Mga espesyal na parangal===
{| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Parangal
! Kandidata
|-
| '''Best National Costume'''
|
* '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' – [[Gazini Ganados]]
|-
| '''Miss Congeniality'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – Olga Buława
|}
==Mga Kandidata==
90 na kandidata ang kumalahok para sa titulo.<ref>{{Cite web |last=Krause |first=Amanda |last2=Konstantinides |first2=Anneta |date=6 Disyembre 2019 |title=Meet the 90 contestants competing to be Miss Universe 2019 |url=https://www.insider.com/miss-universe-pageant-contestants-photos-2019-12 |access-date=25 July 2022 |website=Insider |language=en-US}}</ref>
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Kandidata !! Edad{{efn|Age at time of pageant}} !! Bayan !! Rehiyong Heograpikal
|-
|'''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''||Cindy Marina<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Cindy Marina crowned Miss Universe Albania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Cindy-Marina-crowned-Miss-Universe-Albania-2019/eventshow/69701434.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Shkodër||Europa
|-
|'''{{flagicon|DEU}} [[Alemanya]]'''
|Miriam Rautert<ref>{{Cite web |last=Lauterborn |first=Antonia |date=2 Setyembre 2019 |title=Miriam aus Hagen deutsche Kandidatin bei Miss-Universe-Wahl |url=https://www.wp.de/staedte/hagen/miriam-aus-hagen-deutsche-kandidatin-bei-miss-universe-wahl-id226972225.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Westfalenpost |language=de-DE}}</ref>
|23
|[[Berlin]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''||Salett Miguel<ref>{{Cite web |date=23 Oktubre 2019 |title=Salett Miguel crowned Miss Angola 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Salett-Miguel-crowned-Miss-Angola-2019/eventshow/71719386.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||20||Cuanza||Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''||Mariana Varela<ref>{{Cite web |date=17 Oktubre 2019 |title=Mariana Varela es la nueva Miss Universo Argentina |url=https://www.puntal.com.ar/interes-general/mariana-varela-es-la-nueva-miss-universo-argentina-n51572 |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Puntal |language=es-AR}}</ref>||23||Avellaneda||Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''||Dayana Davtyan<ref>{{Cite web |date=11 Hulyo 2019 |title=Dayana Davtyan crowned Miss Universe Armenia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Dayana-Davtyan-crowned-Miss-Universe-Armenia-2019/eventshow/70172650.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||[[Ereban]]|| Europa
|-
|'''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''||Danna García<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2019 |title=Danna García crowned Miss Aruba 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Danna-Garca-crowned-Miss-Aruba-2019/eventshow/70639693.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Oranjestad|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]'''|| Priya Serrao<ref>{{Cite web |last=Hope |first=Zach |date=28 Hunyo 2019 |title=Victorian law graduate born in India wins Miss Universe Australia |url=https://www.smh.com.au/national/victorian-law-graduate-born-in-india-wins-miss-universe-australia-20190628-p5224e.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Sydney Morning Herald |language=en}}</ref>||27||[[Melbourne]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]'''||Diamond Langi<ref>{{Cite web |date=17 Agosto 2019 |title=Diamond Langi wins Miss Universe New Zealand 2019 |url=https://lucire.com/insider/20190817/diamond-langi-wins-miss-universe-new-zealand-2019/ |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Lucire |language=en}}</ref>||27||Auckland|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{BHS}}'''||Tarea Sturrup<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=23 Agosto 2019 |title=From a dream to reality |url=https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190823175710/https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |archive-date=23 Agosto 2019 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian}}</ref>||24||Grand Bahama|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BAN}} [[Bangladesh|Bangglades]]'''||Shirin Akter Shela<ref>{{Cite web |last=Al Mamun |first=Shafiq |date=24 Oktubre 2019 |title=মিস ইউনিভার্স বাংলাদেশের মুকুট জিতলেন শিলা |url=https://www.prothomalo.com/entertainment/drama/মিস-ইউনিভার্স-বাংলাদেশের-মুকুট-জিতলেন-শিলা |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Prothom Alo |language=bn}}</ref>||20||Thakurgaon|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|BAR}} [[Barbados]]'''|| Shanel Ifill<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Shanel Ifill crowned Miss Universe Barbados 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shanel-Ifill-crowned-Miss-Universe-Barbados-2019/eventshow/71048002.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>|| 20 || [[Bridgetown]]|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''||Angeline Flor Pua<ref name=":3">{{Cite web |date=11 Oktubre 2019 |title=Ex-Miss België Angeline Flor Pua maakt kans om Miss Universe te worden: “Haar verhaal is zó bijzonder” |url=https://www.hln.be/showbizz/ex-miss-belgie-angeline-flor-pua-maakt-kans-om-miss-universe-te-worden-haar-verhaal-is-zo-bijzonder~aa784157/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>||24||[[Antwerp]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''|| Destinee Arnold<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Destinee Arnold takes the crown of Miss Universe Belize |url=https://edition.channel5belize.com/archives/190877 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}</ref>|| 26 || Roaring Creek|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Thalía Olvino<ref>{{Cite web |date=8 Enero 2019 |title=Thalía Olvino es la nueva Miss Venezuela |url=https://www.eluniversal.com/entretenimiento/46971/thalia-olvino-es-la-nueva-miss-venezuela |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Universal |language=es}}</ref>
|20
|Valencia
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Hoàng Thị Thùy<ref>{{Cite web |last= |date=6 Mayo 2019 |title=Hoàng Thùy được đề cử thi Miss Universe 2019 |url=https://vnexpress.net/hoang-thuy-duoc-de-cu-thi-miss-universe-2019-3919497.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
|27
|[[Thanh Hóa]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
|Júlia Horta<ref>{{Cite web |date=9 Marso 2019 |title=Miss Minas Gerais Júlia Horta vence o concurso Miss Brasil 2019 |url=https://g1.globo.com/sp/sao-paulo/noticia/2019/03/09/jovem-que-representou-o-estado-de-minas-gerais-e-eleita-miss-brasil-2019.ghtml |access-date=25 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}</ref>
|25
|Juiz de Fora
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
|Lora Asenova<ref>{{Cite web |date=14 Nobyembre 2019 |title=Miss Universo Miss Bulgaria 2019 - Lora Asenova |url=https://www.telemundo.com/shows/2019/11/14/miss-universo-miss-bulgaria-2019-lora-asenova-miss-universo-bulgaria-2019-lora-asenova |access-date=25 Hulyo 2022 |website=[[Telemundo]] |language=es}}</ref>
|25
|Byala Slatina
|Europa
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''||Fabiana Hurtado<ref>{{Cite web |date=30 Hunyo 2019 |title=Fabiana Hurtado, de Santa Cruz, es Miss Bolivia 2019 |url=https://correodelsur.com/cultura/20190630_fabiana-hurtado-de-santa-cruz-es-miss-bolivia-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref>|| 21 || Santa Cruz|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
|Kyrsha Attaf<ref>{{Cite web |date=21 Hulyo 2019 |title=Kyrsha Attaf crowned Miss Universe Curaçao 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Kyrsha-Attaf-crowned-Miss-Universe-Curaao-2019/eventshow/69890883.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|22
|Willemstad
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]'''
|Katja Stokholm<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Katja Stokholm crowned Miss Universe Denmark 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Katja-Stokholm-crowned-Miss-Universe-Denmark-2019/eventshow/69701876.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|23
|Odense
|Europa
|-
|'''{{flagicon|EGY}} [[Ehipto]]'''
|Diana Hamed<ref>{{Cite web |date=22 Oktubre 2019 |title=Diana Hamed crowned Miss Universe Egypt 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Diana-Hamed-crowned-Miss-Universe-Egypt-2019/eventshow/71705543.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Cairo]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Cristina Hidalgo<ref>{{Cite web |last=Velasco |first=Estefanía |date=19 Hulyo 2019 |title=La guayaquileña Cristina Hidalgo se impone como Miss Ecuador 2019 |url=https://www.elcomercio.com/tendencias/entretenimiento/cobertura-ceremonia-miss-ecuador-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Comercio |language=es}}</ref>
|22
|Guayaquil
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Zuleika Soler<ref>{{Cite web |last=Alonso |first=Sara |date=22 Hulyo 2019 |title=Zuleika Soler representará a El Salvador en Miss Universo 2019 |url=https://us.as.com/us/2019/07/22/tikitakas/1563822435_426395.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-us}}</ref>
|25
|La Unión
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Laura Longauerová<ref>{{Cite web |date=26 Agosto 2019 |title=Česko a Slovensko majú svoju kráľovnú krásy: TOTO je ona! |url=https://www.topky.sk/cl/100313/1819025/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Topky.sk |language=sk}}</ref>
|24
|Detva
|Europa
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Natalie Ortega<ref>{{Cite web |date=19 Setyembre 2019 |title=Natalie Ortega crowned Miss Universe Spain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Natalie-Ortega-crowned-Miss-Universe-Spain-2019/eventshow/71200396.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Barcelona]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Cheslie Kryst<ref>{{Cite web |last=Lapin |first=Tamar |date=2 Mayo 2019 |title=Full-time attorney Cheslie Kryst crowned Miss USA 2019 |url=https://nypost.com/2019/05/02/full-time-attorney-cheslie-kryst-crowned-miss-usa-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=New York Post |language=en-US}}</ref>
|28
|[[Charlotte, North Carolina|Charlotte]]
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Serafina Eyene<ref>{{Cite web |date=8 Setyembre 2019 |title=Serafina Nchama Eyene Ada se proclama Miss Guinea Ecuatorial 2019 |url=https://ahoraeg.com/cultura/2019/09/08/serafina-nchama-eyene-ada-se-proclama-miss-guinea-ecuatorial-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AhoraEG |language=es}}</ref>
|20
|Niefang
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
|Emma Jenkins<ref>{{Cite web |date=18 Hulyo 2019 |title=Emma Jenkins crowned Miss Universe Great Britain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Emma-Jenkins-crowned-Miss-Universe-Great-Britain-2019/eventshow/70277202.cms |access-date=29 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|27
|Llanelli
|Europa
|-
|'''{{flagicon|GUM}} [[Guam]]'''
|Sissie Luo<ref>{{Cite web |date=30 Agosto 2019 |title=Sissie Luo wins Miss Universe Guam 2019 crown |url=https://www.postguam.com/news/local/sissie-luo-wins-miss-universe-guam-2019-crown/image_d86ba1ba-ca59-11e9-ae0a-cb370f4070c1.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Guam Daily Post |language=en}}</ref>
|18
|Tamuning
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Iana Tickle Garcia<ref>{{Cite web |last=Francis-Pitt |first=K'Shema |date=2 Setyembre 2019 |title=Iana Tickle Garcia to rep Jamaica at 2019 Miss Universe pageant |url=https://www.iriefm.net/iana-tickle-garcia-to-rep-jamaica-at-2019-miss-universe-pageant/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Irie FM |language=en-US}}</ref>
|19
|Montego Bay
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Ako Kamo<ref>{{Cite web |date=23 Agosto 2019 |title=Ako Kamo crowned Miss Universe Japan 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Ako-Kamo-crowned-Miss-Universe-Japan-2019/eventshow/70803415.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|22
|[[Kobe]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Gabriela Vallejo<ref>{{Cite web |last= |first= |date=19 Hulyo 2019 |title=Haiti crowns bets to 2019 Miss Universe, Miss International |url=https://haitiantimes.com/2019/07/19/haiti-crowns-bets-to-2019-miss-universe-miss-international/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Haitian Times |language=en-US}}</ref>
|26
|Pétion-Ville
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|GEO}} [[Georgia (bansa)|Heyorhiya]]'''
|Tako Adamia<ref>{{Cite web |date=21 Hunyo 2019 |title=Nini Gogichaishvili crowned Miss World Georgia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Nini-Gogichaishvili-crowned-Miss-World-Georgia-2019/eventshow/69888833.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|25
|[[Tbilisi]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Rosemary Arauz<ref>{{Cite web |date=7 Disyembre 2019 |title=Rosemary Arauz, la espectacular modelo que representa a Honduras en el Miss Universo 2019 |url=https://www.diez.hn/fotogalerias/miss-universo-2019-rosemary-arauz-miss-honduras-representante-fotos-modelo-sps-PIDZ1340348 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Deportivo Diez |language=es-HN}}</ref>
|26
|San Pedro Sula
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Vartika Singh<ref>{{Cite web |last=Dsouza |first=Natasha |date=10 Enero 2020 |title=Meet The Miss Diva 2019 Winners, Vartika Singh And Shefali Sood |url=https://www.femina.in/celebs/indian/meet-the-miss-diva-2019-winners-vartika-singh-and-shefali-sood-145304.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Femina |language=en}}</ref>
|26
|[[Lucknow]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Frederika Alexis Cull<ref>{{Cite web |date=17 Marso 2019 |title=Frederika Alexis Cull crowned Miss Puteri Indonesia 2019 Photogallery |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-universe/frederika-alexis-cull/Frederika-Alexis-Cull-crowned-Miss-Puteri-Indonesia-2019/articleshow/68448338.cms |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Jakarta]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Fionnghuala O'Reilly<ref>{{Cite web |last=DeSantis |first=Rachel |date=5 Disyembre 2019 |title=History-Making Miss Universe Ireland Is a NASA Datanaut: 'You Can Be a Renaissance Woman' |url=https://people.com/human-interest/miss-universe-ireland-fionnghuala-oreilly-nasa-datanaut/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref>
|26
|[[Dublin]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]'''
|Sella Sharlin<ref>{{Cite web |date=14 Mayo 2019 |title=Sella Sharlin crowned Miss Israel 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Sella-Sharlin-crowned-Miss-Israel-2019/eventshow/69321912.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|23
|Beit
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Sofia Trimarco<ref>{{Cite web |last=Siani |first=Margherita |date=27 Agosto 2019 |title=Miss Universo, l'Italia rappresentata dalla salernitana Sofia Trimarco |url=https://www.ilmessaggero.it/social/miss_universo_italia_sofia_marilu_trimarco_instagram-4698099.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Il Messaggero |language=it}}</ref>
|20
|[[Buccino]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
|Somnang Alyna<ref>{{Cite web |last=Rinith |first=Taing |date=6 Abril 2019 |title=Miss Universe Cambodia 2019: Samnang Alyna interview |url=https://www.khmertimeskh.com/593664/the-crown-is-hers/ |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Khmer Times |language=en-US}}</ref>
|18
|[[Nom Pen]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
|Alyssa Boston<ref>{{Cite web |date=23 Setyembre 2019 |title=Alyssa Boston crowned Miss Universe Canada 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Alyssa-Boston-crowned-Miss-Universe-Canada-2019/eventshow/71258089.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|24
|Tecumseh
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VGB}} [[Kapuluang Birheng Britaniko]]'''||Bria Smith<ref>{{Cite web |date=5 Agosto 2019 |title=Bria Smith crowned Miss BVI 2019 |url=https://bvinews.com/bria-smith-crowned-miss-bvi-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=BVI News |language=en}}</ref>||26||Tortola|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VIR}} [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]]'''
|Andrea Piecuch<ref>{{Cite news |last=Frieswick |first=Kris |date=7 Disyembre 2019 |title=The Drama Over ‘Pageant Hopping’ That Shook a Miss Universe Competition |language=en-US |work=The Wall Street Journal |url=https://www.wsj.com/articles/the-drama-over-pageant-hopping-that-shook-a-miss-universe-competition-11575720000 |access-date=30 Hulyo 2022 |issn=0099-9660}}</ref>
|28
|Charlotte Amalie
|Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''||Kadejah Bodden<ref>{{Cite web |last=Levy |first=Jewel |date=18 Agosto 2019 |title=Kadejah Bodden wins Miss Cayman Universe |url=https://www.caymancompass.com/2019/08/18/kadejah-bodden-wins-miss-cayman-universe/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref>||23||Bodden Town|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]]'''
|Alfïya Ersayın
|18
|Atyrau
|Europa
|-
| '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' ||Stacy Michuki<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title=Stacy Michuki crowned Miss Universe Kenya 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Stacy-Michuki-crowned-Miss-Universe-Kenya-2019/eventshow/71685347.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||18||[[Nairobi]]||Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''||Gabriela Tafur<ref>{{Cite web |date=13 Nobyembre 2018 |title=La vallecaucana Gabriela Tafur Nader es elegida Señorita Colombia 2019 |url=https://www.efe.com/efe/america/gente/la-vallecaucana-gabriela-tafur-nader-es-elegida-senorita-colombia-2019/20000014-3811047 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=EFE |language=es}}</ref>||24||[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Cali]]|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''||Fatbardha Hoxha<ref>{{Cite web |date=16 Oktubre 2019 |title=Fatbardha Hoxha crowned Miss Universe Kosovo 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Fatbardha-Hoxha-crowned-Miss-Universe-Kosovo-2019/eventshow/71615342.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21|||Rečane|| Europa
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''||Paola Chacón<ref>{{Cite web |last=Herrera |first=Manuel |date=19 Hulyo 2019 |title=Paola Chacón será la representante de Costa Rica en el Miss Universo 2019 |url=https://www.nacion.com/viva/farandula/paola-chacon-sera-la-representante-de-costa-rica/5WBU54WLHVEKRD2OTWKGBTWDYA/story/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>||28||[[San José, Costa Rica|San José]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''||Mia Rkman<ref>{{Cite web |date=2 Mayo 2019 |title=Mia Rkman crowned Miss Universe Croatia |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Mia-Rkman-crowned-Miss-Universe-Croatia/eventshow/69146203.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Korčula|| Europa
|-
| '''{{flagicon|LAO}} [[Laos]]'''||Vichitta Phonevilay<ref>{{Cite web |last= |date=25 Agosto 2019 |title=Người mẫu 23 tuổi đăng quang Hoa hậu Hoàn vũ Lào |url=https://vnexpress.net/nguoi-mau-23-tuoi-dang-quang-hoa-hau-hoan-vu-lao-3972514.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>||23||[[Vientiane]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|LTU}} [[Lithuania|Litwanya]]'''||Paulita Baltrušaitytė<ref>{{Cite web |date=19 Oktubre 2019 |title=Paulita Baltrusaityté crowned Miss Universe Lithuania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Paulita-Baltrusaityt-crowned-Miss-Universe-Lithuania-2019/eventshow/71662202.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21||[[Vilnius]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''||Birta Abiba Þórhallsdóttir<ref>{{Cite web |last=Olgeirsson |first=Birgir |date=31 Agosto 2019 |title=Birta Abiba er Miss Universe Iceland 2019 |url=https://www.visir.is/g/2019326136d |access-date=30 July 2022 |website=Vísir.is |language=is}}</ref>||20|| Mosfellsbær|| Europa
|-
| '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''||Shweta Sekhon<ref>{{Cite web |date=11 Marso 2019 |title=Shweta Sekhon crowned Miss Universe Malaysia 2019 |url=https://cj.my/113318/shweta-sekhon-crowned-miss-universe-malaysia-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Citizens Journal |language=en-US}}</ref>||22||[[Kuala Lumpur]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''||Teresa Ruglio<ref>{{Cite web |last=Vargas |first=Lenys |date=14 Hulyo 2019 |title=Venezolana representará a Malta en el Miss Universo |url=https://elpitazo.net/cultura/venezolana-representara-a-malta-en-el-miss-universo/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Pitazo |language=es}}</ref>||23||Sliema|| Europa
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''||Ornella LaFleche<ref>{{Cite web |last=Jaddoo |first=Jameela |date=20 Setyembre 2019 |title=Finale of Miss Universe Mauritius : Ornella Laflèche crowned beauty queen |url=https://defimedia.info/finale-miss-universe-mauritius-ornella-lafleche-crowned-beauty-queen |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Defi Media Group |language=en}}</ref>||21||Beau Bassin-Rose Hill|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''||Sofía Aragón<ref>{{Cite web |date=23 Hunyo 2019 |title=Gana Mexicana Universal Sofía Aragón |url=https://www.elimparcial.com/espectaculos/Gana-Mexicana-Universal--Sofia-Aragon--20190623-0116.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Imparcial |language=es-ES}}</ref>||25||[[Guadalajara]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|MYA}} [[Myanmar|Miyanmar]]'''||Swe Zin Htet<ref name=":0">{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe celebrates its first openly gay contestant |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-myanmar-gay-intl-hnk-scli/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212163741/https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-myanmar-gay-intl-hnk-scli/index.html |archive-date=12 Disyembre 2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref>||20||Hpa-an|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''||Gunzaya Bat-Erdene||25||[[Ulan Bator]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''||Nadja Breytenbach<ref>{{Cite web |date=8 Hulyo 2019 |title=Nadja Breytenbach crowned Miss Namibia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Nadja-Breytenbach-crowned-Miss-Namibia-2019/eventshow/70128254.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||24||[[Windhoek]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{NPL}}'''||Pradeepta Adhikari<ref>{{Cite web |date=10 Mayo 2019 |title=Pradeepta Adhikari crowned Miss Universe Nepal 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Pradeepta-Adhikari-crowned-Miss-Universe-Nepal-2019/eventshow/69268136.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||23||[[Kathmandu]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''||Olutosin Araromi<ref>{{Cite web |date=15 Oktubre 2019 |title=Olutosin Itohan Araromi crowned Miss Universe Nigeria 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Olutosin-Itohan-Araromi-crowned-Miss-Universe-Nigeria-2019/eventshow/71594658.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26 ||Jalingo|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''||Inés López<ref>{{Cite web |last=López |first=Lidia |date=17 Agosto 2019 |title=Inés López, de Managua, gana Miss Nicaragua 2019 |url=https://www.laprensani.com/2019/08/17/espectaculo/2580150-nicaragua-elige-a-su-representante-para-miss-universo |access-date=30 Hulyo 2022 |website=La Prensa |language=es}}</ref>||19||[[Managua]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''||Helene Abildsnes<ref>{{Cite web |last=Eidsaa |first=Ivar |date=17 Agosto 2019 |title=Miss Universe neste? |url=https://fritidsnytt.no/miss-universe-neste/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Fritidsnytt |language=nb-NO}}</ref>||21||Kristiansand|| Europa
|-
| '''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''||Sharon Pieksma<ref>{{Cite web |date=1 Hulyo 2019 |title=Sharon Pieksma crowned Miss Netherlands 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Sharon-Pieksma-crowned-Miss-Netherlands-2019/eventshow/70023076.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||24||[[Rotterdam]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''|| Mehr Eliezer<ref>{{Cite web |last=Rodriguez |first=Luis |date=21 Hunyo 2019 |title=Miren quién ganó Señorita Panamá para Miss Universo 2019 |url=https://www.midiario.com/farandula/mehr-eliezer-gana-senorita-panama-para-miss-universo-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Mi Diario |language=es}}</ref>||22||Panama City|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''||Ketlin Lottermann<ref>{{Cite web |date=8 Agosto 2019 |title=Ketlin Lottermann crowned Miss Universe Paraguay 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Ketlin-Lottermann-crowned-Miss-Universe-Paraguay-2019/eventshow/70587506.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26||Santa Rita|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''||Kelin Rivera<ref name=":4">{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title=Miss Perú 2019: ¿Quién es Kelin Rivera la nueva reina tras la destitución de Anyella Grados? |url=https://rpp.pe/famosos/farandula/miss-peru-2019-ganadora-kelin-rivera-fue-coronada-nueva-reina-belleza-noticia-1225672 |url-status= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Radio Programas del Perú |language=es}}</ref>||26||Arequipa|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''|| [[Gazini Ganados]]<ref>{{Cite web |last=Afinidad-Bernardo |first=Deni Rose M. |date=10 Hunyo 2019 |title=Cebuana Gazini Ganados succeeds Catriona Gray as Binibining Pilipinas Universe 2019 |url=https://www.philstar.com/entertainment/2019/06/10/1925271/cebuana-gazini-ganados-succeeds-catriona-gray-binibining-pilipinas-universe-2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref>||23||[[Talisay, Cebu|Talisay]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''||Anni Harjunpää<ref>{{Cite web |last=Koste |first=Henna |date=30 Setyembre 2019 |title=Miss Suomi Anni Harjunpää muutti poikaystävänsä luota Suomeen: "Olen ajatellut pysyä täällä" |url=https://www.radionova.fi/uutiset/viihde/a-184387 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Radio Nova |language=fi}}</ref>||23||Sastamala|| Europa
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''|| Olga Buława<ref name=":5">{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Olga Bulawa crowned Miss Universe Poland 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Olga-Bulawa-crowned-Miss-Universe-Poland-2019/eventshow/71044869.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>|||28||Świnoujście|| Europa
|-
| '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Madison Anderson<ref>{{Cite web |last=Marcial Ocasio |first=Jennifer |last2=Cotto |first2=Ingrid |date=15 Hunyo 2019 |title=Miss Puerto Rico winner grew up in Florida and doesn’t speak fluent Spanish. She says she represents a ‘new generation.’ |url=https://www.orlandosentinel.com/features/os-fe-miss-puerto-rico-winner-20190614-rhg3i5zumna7vfvrfwh2x3xev4-story.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Orlando Sentinel |language=en}}</ref>||24||Toa Baja|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''||Sylvie Silva||20||Guimarães|| Europa
|-
| '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''||Maëva Coucke<ref name=":6">{{cite web |date=16 Oktubre 2019 |title=Maëva Coucke, candidate pour Miss Univers! |url=https://www.grandlille.tv/maeva-coucke-candidate-pour-miss-univers/ |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Grand Lille |language=fr}}</ref>||25||Fougères|| Europa
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''||Clauvid Dály<ref>{{Cite web |last= |first= |date=28 Agosto 2019 |title=Afro-Dominican Miss Dominican Republic Universe prefers the afro |url=https://dominicantoday.com/dr/people/2019/08/28/mulatta-miss-dominican-republic-universe-prefers-the-afro/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Dominican Today |language=en}}</ref>|| 18 || Punta Cana|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''||Barbora Hodačová<ref>{{Cite web |last=Mchitarjan |first=Karen |date=31 Agosto 2019 |title=Unikát v České Miss: Téhle krásce nenapsal ani jeden sportovec! |url=https://www.expres.cz/video/dx/barbora-hodacova-ceska-miss.A190830_173042_dx-video_ren |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Expres.cz |language=cs}}</ref>||24||Teplice|| Europa
|-
| '''{{flagicon|ROU}} [[Romania|Rumanya]]'''|| Dorina Chihaia<ref>{{Cite web |last= |date=18 Nobyembre 2019 |title=Young entrepreneur living in Shanghai selected to represent Romania at Miss Universe 2019 |url=https://www.romania-insider.com/dorina-chihaia-romania-miss-universe-2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Romania Insider |language=en}}</ref>||26||Iași|| Europa
|-
| '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''|| Bebiana Mangal ||23||[[Castries]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|SLE}} [[Sierra Leone]]'''|| Marie Esther Bangura<ref>{{Cite web |date=18 Disyembre 2018 |title=Beauty queen disqualified for arriving late |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/beauty-queen-disqualified-for-arriving-late/articleshow/67141198.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Port Loko|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''|| Mohana Prabha<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title="Never give up," is Miss Universe Singapore Mohana Prabha's message |url=https://theindependent.sg/never-give-up-is-miss-universe-singapore-mohana-prabhas-message/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Independent Singapore |language=en-US}}</ref>||24||[[Singapore]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''||Lina Ljungberg<ref>{{Cite web |date=1 Oktubre 2019 |title=Lina Ljungberg crowned Miss Universe Sweden 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Lina-Ljungberg-crowned-Miss-Universe-Sweden-2019/eventshow/71393088.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Östergötland|| Europa
|-
| '''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''|| Shubila Stanton<ref>{{Cite web |date=14 Oktubre 2019 |title=Shubila Stanton crowned Miss Universe Tanzania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shubila-Stanton-crowned-Miss-Universe-Tanzania-2019/eventshow/71580354.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||23||Morogoro|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''||Paweensuda Drouin<ref>{{Cite web |date=1 Hulyo 2019 |title=Paweensuda Drouin crowned Miss Universe Thailand 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Paweensuda-Drouin-crowned-Miss-Universe-Thailand-2019/eventshow/70021701.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26||[[Bangkok]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''||'''Zozibini Tunzi<ref>{{Cite web |last=Seemela |first=Masego |last2=Zeeman |first2=Kyle |date=9 Agosto 2019 |title=Zozibini Tunzi crowned Miss SA 2019 |url=https://www.timeslive.co.za/tshisa-live/tshisa-live/2019-08-09-zozibini-tunzi-crowned-miss-sa-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=TimesLIVE |language=en-ZA}}</ref>'''||26 ||Tsolo|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''|| Lee Yeon-joo<ref>{{Cite web |date=6 Setyembre 2019 |title=Lee Yeon-Joo crowned Miss Universe Korea 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Lee-Yeon-Joo-crowned-Miss-Universe-Korea-2019/eventshow/71008509.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||25||[[Incheon]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Geraldine González<ref>{{Cite web |date=22 Mayo 2019 |title=Geraldine Gonzalez to compete at Miss Universe Chile 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Geraldine-Gonzalez-to-compete-at-Miss-Universe-Chile-2019/eventshow/69441191.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|20
|Conchali
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Rosie Zhu Xin<ref>{{Cite web |date=22 Enero 2019 |title=Rosie Xin Zhu crowned Miss Universe China 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Rosie-Xin-Zhu-crowned-Miss-Universe-China-2019/eventshow/67638458.cms |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|26
|[[Hebei]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''||Bilgi Aydoğmuş<ref>{{Cite web |date=1 Enero 2021 |title=Akıncı'nın Yeliz'i kimdir? Güzel oyuncu Bilgi Aydoğmuş kaç yaşında, nereli? |url=https://www.takvim.com.tr/galeri/magazin/akincinin-yelizi-kimdir-guzel-oyuncu-bilgi-aydogmus-kac-yasinda-nereli |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Takvim |language=tr}}</ref>||23||[[Istanbul]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''||Anastasia Subbota||26||Zaporizhia|| Europa
|-
| '''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''||Fiona Tenuta<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 2019 |title=Fiona Tenuta Vanerio appointed Miss Universe Uruguay 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Fiona-Tenuta-Vanerio-appointed-Miss-Universe-Uruguay-2019/eventshow/71820749.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21||Punta del Este|| Kaamerikahan
|}
== Mga Tala ==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
[[Kategorya:Miss Universe]]
en85g912rm0jqe52zejtow6zjmqq0n6
1959596
1959540
2022-07-31T03:46:49Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
| caption = Zozibini Tunzi, Miss Universe 2019
| image = Zozibini Tunzi Attending Puteri Indonesia 2020 (potrait).jpg
| date = ika-8 ng Disyembre 2019
| venue = Tyler Perry Studios, [[Atlanta]], [[Georgia (U.S. state)|Georgia]], Estados Unidos
| presenters = {{Hlist|[[Steve Harvey]]|Olivia Culpo|Vanessa Lachey}}
| acts = Ally Brooke
| entrants = 90
| placements = 20
| broadcaster = {{Hlist|[[Fox Broadcasting Company|Fox]]|[[Telemundo]]}}
| debuts = {{Hlist|[[Bangglades]]|[[Gineang Ekwatoriyal]]}}
| withdraws = {{Hlist|[[Gana]]|[[Gresya]]|[[Guwatemala]]|[[Kirgistan]]|[[Libano]]|[[Rusya]]|[[Sambia]]|[[Sri Lanka]]|[[Suwisa]]|[[Hungary|Unggarya]]}}
| returns = {{Hlist|[[Litwanya]]|[[Rumanya]]|[[Sierra Leone]]|[[Tansaniya]]}}
| winner = '''Zozibini Tunzi''' <br> '''{{flag|Timog Aprika}}'''
| best national costume = [[Gazini Ganados]] <br> {{flag|Pilipinas}}
| congeniality = Olga Buława <br> {{flag|Polonya}}
| before = [[Miss Universe 2018|2018]]
| next = [[Miss Universe 2020|2020]]
}}
Ang '''Miss Universe 2019''' ay ang ika-68 na edisyon ng Miss Universe pageant, na ginanap sa Tyler Perry Studios sa [[Atlanta]], [[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]], [[Estados Unidos]] noong ika-8 ng Disyembre 2019.<ref name=":2">{{Cite web |date=1 Nobyembre 2019 |title=Tyler Perry's new studio to host 2019 Miss Universe pageant |url=https://apnews.com/article/dcfdb0e1085a4ba5a8e6fc0ad9c22056 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AP News |language=en}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni [[Catriona Gray]] ng [[Pilipinas]] si Zozibini Tunzi ng [[South Africa|Timog Aprika]] bilang Miss Universe 2019. Ito ang ikatlong tagumpay ng Timog Aprika sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Madison Anderson ng [[Puerto Rico|Porto Riko]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Sofía Aragón ng [[Mehiko]].<ref>{{Cite web |last=Maxouris |first=Christina |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss South Africa crowned 2019 Miss Universe |url=https://www.cnn.com/2019/12/08/entertainment/miss-universe-2019-trnd/index.html |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{Cite web |last=Arnowitz |first=Leora |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: South Africa wins, Steve Harvey has another mix-up and more you missed |url=https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2019/12/08/miss-universe-2019-winner-steve-harvey-miss-malaysia-mix-up-more/4378219002/ |access-date=10 Hunyo 2022 |website=USA Today |language=en-US}}</ref>
Mga kandidata mula sa 90 na mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan ni [[Steve Harvey]] ang kompetisyon, samantalang sina Miss Teen USA 1998 Vanessa Lachey at Miss Universe 2012 Olivia Culpo ang nagsilbing mga backstage correspondent.<ref>{{Cite web |last=Stone |first=Natalie |date=15 May 2019 |title=Steve Harvey Still Hosts 3 Shows and Miss Universe: Everywhere You Can Watch Him Work |url=https://people.com/tv/steve-harvey-everywhere-you-can-watch-him-host-after-steve-canceled/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref> Nagtanghal si Ally Brooke sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Campbell |first=Kathy |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: Find Out Who Won, Plus Steve Harvey Has Another Mishap |url=https://www.usmagazine.com/celebrity-news/news/miss-universe-2019-who-won/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=Us Weekly |language=en-US}}</ref> Itinampok rin sa edisyong ito ang bagong ''Mouawad Power of Unity Crown'' na nagkakahalaga ng $5 milyon.<ref>{{Cite web |date=6 Disyembre 2019 |title=LOOK: New Miss Universe 2019 crown unveiled |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/246556-photo-new-miss-universe-crown-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last= |date=6 Disyembre 2019 |title=Mouawad and The Miss Universe Organization Unveil The Miss Universe Power of Unity Crown, Crafted by Mouwad |url=https://www.prnewswire.co.uk/news-releases/mouawad-and-the-miss-universe-organization-unveil-the-miss-universe-power-of-unity-crown-crafted-by-mouwad-828137368.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PR Newswire |language=en}}</ref>
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Noong ika-19 ng Disyembre 2018, nabanggit ng Pilipinong politiko at negosyanteng si Chavit Singson na ang ika-68 na edisyon ng kompetisyon ay gaganapin sa [[Seoul]], [[Timog Korea]]. Sinabi rin ni Singson na tutulong siya sa paghahanda para sa kompetisyon sa Timog Korea bagaman hindi pa tapos ang mga detalye at hindi pa ito kinukumpirma ng Miss Universe Organization. Huling idinaos ang Miss Universe sa Seoul noong 1980.<ref>{{Cite web |date=19 Disyembre 2018 |title=Singson says 2019 Miss Universe pageant to be held in South Korea |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/19/18/singson-says-2019-miss-universe-pageant-to-be-held-in-south-korea |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]] |language=en}}</ref>
Naiulat noong Abril 2019 na ang [[Pilipinas]] at [[Rio de Janeiro]] sa [[Brazil|Brasil]] ay interesado sa pagho-host ng kompetisyon. Lumaki ang interes sa Pilipinas kasunod ng pagkapanalo ni Catriona Gray noong nakaraang edisyon, na ninanais na makoronahan ang kanyang kahalili sa kanyang sariling bansa, tulad ng ginawa ni [[Pia Wurtzbach]] noong [[Miss Universe 2016|2017]].<ref>{{Cite web |last=de los Reyes |first=Sara |date=9 Mayo 2018 |title=Will The Philippines Host Miss Universe For The Fourth Time In 2019? |url=https://metro.style/people/society-personalities/will-the-philippines-host-miss-universe/9367#:~:text=This%20year%2C%20Filipino%2DAustralian%20model,Universe%20crown%20for%20the%20Philippines. |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro Magazine |language=en}}</ref> Samantala, idedeklara bilang ''World Capital of Architecture'' ng [[UNESCO]] para sa taong 2020 ang Rio de Janeiro, at naiulat na naghahanap ang lungsod ng mga internasyonal na kaganapan para sa antisipasyon ng titulo.<ref name=":1">{{Cite web |last=Afinidad-Bernardo |first=Deni Rose M. |date=14 Oktubre 2019 |title=WATCH: Gazini Ganados on Miss Universe 2019 date, venue |url=https://www.philstar.com/entertainment/2019/10/14/1960105/watch-gazini-ganados-miss-universe-2019-date-venue |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Star]]}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=2 Abril 2019 |title=João Baptista: Concurso Miss Universo será no Rio de Janeiro? |url=https://odia.ig.com.br/opiniao/2019/04/5631199-joao-baptista--concurso-miss-universo-sera-no-rio-de-janeiro.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=O Dia |language=pt-BR}}</ref> Noong Mayo 2019, sinabi ng anak ni Chavit Singson na si Richelle Singson-Michael na ang Pilipinas ay isa sa mga bansang nagbi-bid upang i-host ang kompetisyon, at ang LCS Group ay nakatuon sa pagho-host ng kompetisyon sa Pilipinas man o sa Timog Korea.<ref name=":1" />
Naiulat noong Agosto ng kaparehong taon na ang [[Israel]] at [[South Africa|Timog Aprika]] ay interesado rin sa pagho-host ng kompetisyon.<ref>{{Cite web |last=Richardson |first=James |date=11 Agosto 2019 |title=Miss Universe 2019: South Africa among the possible hosts |url=https://www.thesouthafrican.com/news/miss-universe-2019-south-africa-among-the-possible-hosts/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The South African |language=en-ZA}}</ref> Umusbong ang mga talakayan tungkol sa pagho-host ng Israel matapos matagumpay na i-host ng [[Tel-Abib]] ang [[Paligsahang Pang-awitin ng Eurovision]] noong 2019. Interesado rin ang Israel sa pagho-host ng kompetisyon sa susunod na dalawang taon. Subalit, dahil sa kakulangan sa badyet at sa pambansang elekson sa Israel, umatras ang bansa sa pagho-host ng kompetisyon.<ref>{{Cite web |last=Swissa |first=Eran |date=8 Setyembre 2019 |title=Talks in progress to bring Miss Universe pageant to Israel |url=https://www.israelhayom.com/2019/08/09/talks-in-progress-to-bring-miss-universe-pageant-to-israel/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Israel Hayom |language=en}}</ref> Kalaunan, ang Israel ang nag-host sa [[Miss Universe 2021|ika-70 edisyon ng kompetisyon]].<ref>{{Cite web |last= |first= |date=10 Agosto 2019 |title=Israel reportedly seeking to host upcoming Miss Universe pageant |url=https://www.timesofisrael.com/israel-reportedly-seeking-to-host-upcoming-miss-universe-pageant/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Times of Israel |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Soysa |first=Eran |date=9 Agosto 2019 |title=אחרי האירוויזיון: תחרות מיס יוניברס בדרך לישראל? |url=https://www.israelhayom.co.il/culture/stage/article/8931588 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Israel Hayom |language=he}}</ref> Noong ika-31 ng Oktubre 2019, kinumpirma ng Miss Universe Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Tyler Perry Studios sa [[Atlanta, Georgia|Atlanta]], [[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]] sa ika-8 ng Disyembre 2019.<ref name=":2" />
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 90 mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Anim na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo at isang kandidata ang napili matapos isagawa ang isang bagong kompetisyong pambansa upang palitan ang napatalsik na nanalo.
Si Miss Belgium 2018 Angeline Flor Pua ay iniluklok upang kumatawan sa bansang [[Belhika]] sa edisyong ito matapos na piliin ni Miss Belgium 2019 Elena Castro na kumalahok sa Miss World 2019.<ref name=":3" /> Iniluklok upang kumatawan sa bansang Pransiya si Miss France 2018 Maëva Coucke matapos na pinili ni Miss France 2019 Vaimalama Chaves na huwag sumali sa kahit anong internasyonal na kompetisyon.<ref name=":6" /> Iniluklok naman si Miss Polski Olga Buława upang kumatawan sa Polonya matapos bitawan ng Miss Polski Organization ang kanilang prangkisa sa Miss Universe.<ref name=":5" />
Si Anyella Grados ang orihinal na kakatawan sa [[Peru]] sa Miss Universe. Gayunpaman, pinatalsik sa trono si Grados kasunod ng isang iskandalo kung saan lumabas ang mga ''video'' ni Grados kung saan ito ay lasing at nagsusuka sa publiko. Dahil sa pagpapatalsik kay Grados, naganap ang isang espesyal na edisyon ng Miss Peru 2019 upang piliin ang bagong kinatawan ng Peru sa Miss Universe. Nanalo bilang Miss Peru 2019 si Kelin Rivera.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=1 Abril 2019 |title=El escándalo que sacudió a Miss Perú: Anyella Grados perdió su corona tras ser captada en estado de ebriedad |url=https://www.infobae.com/america/entretenimiento/2019/04/01/el-escandalo-que-sacudio-a-miss-peru-anyella-grados-perdio-su-corona-tras-ser-captada-en-estado-de-ebriedad/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Infobae |language=es-ES}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=21 Abril 2019 |title=Anyella Grados: ¿Quién es la modelo que participará en 'El valor de la verdad'? |url=https://peru21.pe/espectaculos/local/anyella-grados-modelo-participara-473376-noticia/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Peru21 |language=es}}</ref><ref name=":4" />
Sa edisyong ito unang kumalahok ang [[Bangladesh|Bangglades]] at [[Gineang Ekwatoriyal]], at bumalik ang [[Lithuania|Litwanya]], [[Romania|Rumanya]], [[Sierra Leone]], at [[Tanzania|Tansaniya]].<ref>{{Cite web |last= |first= |date=6 Disyembre 2019 |title='মিস ইউনিভার্স' প্রতিযোগিতায় যাচ্ছে বাংলাদেশ |url=https://www.prothomalo.com/entertainment/tv/‘মিস-ইউনিভার্স’-প্রতিযোগিতায়-যাচ্ছে-বাংলাদেশ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Prothom Alo |language=bn}}</ref><ref>{{Cite web |last= |date=30 Agosto 2019 |title=El Ministerio de Cultura, Turismo y Promoción Artesanal inaugura el curso de preparación de las finalistas de Miss Guinea Ecuatorial 2019 |url=https://ahoraeg.com/sociedad/2019/08/30/el-ministerio-de-cultura-turismo-y-promocion-artesanal-inaugura-el-curso-de-preparacion-de-las-finalistas-de-miss-guinea-2019/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=AhoraEG |language=es}}</ref> Huling kumalahok noong [[Miss Universe 2014|2014]] ang Litwanya, noong [[Miss Universe 2016|2016]] ang Sierra Leone, at noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Rumanya at Tansaniya. Ang mga bansang [[Ghana|Gana]], [[Gresya]], [[Guwatemala]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Rusya]], [[Zambia|Sambia]], [[Sri Lanka]], [[Suwisa]], at [[Hungary|Unggarya]] ay hindi sumali sa edisyong ito. Hindi sumali ang Libano dahil sa mga protesta sa Libano noong ika-17 ng Oktubre 2019. Hindi sumali si Erika Kolani ng Gresya dahil sa kakulangan sa badyet at problema sa US visa.<ref>{{Cite web |date=24 Oktubre 2019 |title=Erika Kolani appointed Miss Universe Greece 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Erika-Kolani-appointed-Miss-Universe-Greece-2019/eventshow/71738543.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> Hindi sumali si Alina Sanko ng Rusya matapos na mag-overlap ang petsa ng Miss World 2019 at Miss Universe 2019. Dahil sa tagal ng pag-anunsyo ng Miss Universe Organization sa lokasyon at petsa ng kompetisyon, hindi natapos ng Miss Russia Organization ang mga plano nito na makahanap ng kapalit ni Sanko.<ref>{{Cite web |date=18 Nobyembre 2019 |title=Russia will not participate in Miss Universe 2019 |url=https://news.ru/en/show-business/russia-will-not-participate-in-miss-universe-2019/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200423185149/https://news.ru/en/show-business/russia-will-not-participate-in-miss-universe-2019/ |archive-date=23 Abril 2020 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=News.ru}}</ref> Si Sanko ay ang kinatawan ng Rusya [[Miss Universe 2020|sa susunod na edisyon]].<ref>{{Cite web |date=5 Marso 2021 |title="Мисс Россия-2019" Алина Санько поедет на конкурс "Мисс Вселенная" |url=https://ren.tv/news/shou-biznes/809196-miss-rossiia-2019-alina-sanko-poedet-na-konkurs-miss-vselennaia |access-date=31 Hulyo 2022 |website=REN TV |language=ru}}</ref> Hindi sumali si Didia Mukwala ng Sambia matapos na mabigo ang Miss Universe Zambia Organization na maglaan ng biyahe para kay Mukwala papuntang Atlanta dahil sa sitwasyong pinansyal ng organisasyon.<ref>{{Cite web |last=Chileshe |first=Musonda |date=19 Agosto 2019 |title=Didia Mukwala crowned Miss Universe Zambia 2019 |url=https://lusakastar.com/entertainment/didia-mukwala-crowned-miss-universe-zambia-2019 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Lusaka Star |language=en-US}}</ref> Hindi sumali ang Gana, Guwatemala, Kirgistan, Sri Lanka, Suwisa, at Unggarya matapos na mabigo ang kanilang mga organisasyong pambansa na magdaos ng kompetisyong pambansa o magtalaga ng kalahok.
Sa edisyon ring ito kumalahok ang kauna-unahang kandidatang hayagang ''lesbian'' na si Swe Zin Htet ng [[Myanmar|Miyanmar]] na umamin ilang araw bago ang kompetisyon.<ref>{{Cite web |last=Herbst |first=Diane |date=6 Disyembre 2019 |title=Miss Universe's First Openly Gay Contestant Came Out Days Ago: 'I Just Started a New Chapter' |url=https://people.com/human-interest/miss-myanmar-is-miss-universe-first-openly-gay-contestant/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref>
==Mga Resulta==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Pagkakalagay<ref>{{Cite web |date=9 Disyembre 2019 |title=South Africa crowned Miss Universe 2019; PH finishes in Top 20 |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/19/south-africa-crowned-miss-universe-2019-ph-finishes-in-top-20 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]]}}</ref>
! Kandidata
|-
| '''Miss Universe 2019'''
|
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – '''Zozibini Tunzi'''
|-
| '''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Madison Anderson
|-
| '''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Sofía Aragón
|-
| '''Top 5'''
|
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Gabriela Tafur
* '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' – Paweensuda Drouin
|-
| '''Top 10'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Cheslie Kryst
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Birta Abiba Þórhallsdóttir
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Frederika Alexis Cull
* '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' – Kelin Rivera
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – Maëva Coucke
|-
| '''Top 20'''
|
* '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' – Cindy Marina
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Thalía Olvino
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Hoàng Thị Thùy
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Júlia Horta
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Vartika Singh
* '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' – Mia Rkman
* '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]''' – Olutosin Araromi
* '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' – [[Gazini Ganados]]
* '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]''' – Sylvie Silva
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Clauvid Dály
|}
===Mga espesyal na parangal===
{| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Parangal
! Kandidata
|-
| '''Best National Costume'''
|
* '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' – [[Gazini Ganados]]
|-
| '''Miss Congeniality'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – Olga Buława
|}
== Kompetisyon ==
=== Pormat ng kompetisyon ===
Tulad noong [[Miss Universe 2018|2018]], 20 mga semifinalist ang napili sa pamamagitan ng paunang kompetisyon at ang mga ''closed-door interview''.<ref>{{Cite web |date=11 Disyembre 2018 |title=‘No live voting this year’: Catriona Gray details new Miss Universe format |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/11/18/new-miss-universe-format-detailed-by-catriona |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]]}}</ref> Muling isinagawa ang ''internet voting'' kung saan ang mga manonood ay maaaring bumoto para sa isang kandidata upang makapasok sa ''semifinals''. Muling ginamit sa ikatlong pagkakataon ang ''continental format'' kung saan limang ''semifinalist'' ay galing sa Kaamerikahan, Europa, at Aprika at Asya-Pasipiko at limang ''semifinalist'' ay kabilang sa ''wildcards'' na magmumula sa anumang rehiyong kontinental. Kumalahok sa ''opening statement'' ang 20 ''semifinalist'' at kalaunan ay pinili ang 10 ''semifinalist''. Kumalahok sa ''swimsuit competition'' at ''evening gown competition'' ang 10 ''semfinalist'' at kalaunan ay pinili ang limang pinalista''.'' Limang pinalista ang sumabak sa paunang ''question-and-answer round,'' at tatlong pinalista naman ang sumabak sa ''final question'' at ''closing statement''.<ref>{{Cite web |date=2019-12-02 |title=Nuevo formato y otros cambios en el Miss Universo 2019 generan polémica - E! Online Latino |url=https://www.eonline.com/mx/news/1098568/nuevo-formato-y-otros-cambios-en-el-miss-universo-2019-generan-polemica |access-date=2022-07-31 |website=E! Online}}</ref>
=== Komite sa pagpili ===
* Gaby Espino - Artistang Benesolana<ref name=":7">{{Cite web |date=9 Disyembre 2019 |title=LOOK: The all-women panel of judges at Miss Universe 2019 |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/246785-all-women-panel-judges-2019/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref>
* Sazan Hendrix - Negosyanteng Amerikana<ref name=":7" />
* Riyo Mori - Miss Universe 2007 mula sa [[Hapon]]<ref name=":7" />
* Cara Mund - Miss America 2018 mula sa [[Hilagang Dakota]]<ref name=":7" />
* Bozoma Saint John - Negosyante at ''marketing executive'' na Amerikana<ref name=":7" />
* Crystle Stewart - Miss USA 2008 mula sa [[Texas]]<ref name=":7" />
* Paulina Vega - [[Miss Universe 2014]] mula sa [[Colombia|Kolombiya]]<ref name=":7" />
* Olivia Jordan - Miss USA 2015 mula sa Oklahoma ''(bilang hurado sa paunang kompetisyon lamang)''<ref name=":7" />
==Mga Kandidata==
90 na kandidata ang kumalahok para sa titulo.<ref>{{Cite web |last=Krause |first=Amanda |last2=Konstantinides |first2=Anneta |date=6 Disyembre 2019 |title=Meet the 90 contestants competing to be Miss Universe 2019 |url=https://www.insider.com/miss-universe-pageant-contestants-photos-2019-12 |access-date=25 July 2022 |website=Insider |language=en-US}}</ref>
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Kandidata !! Edad{{efn|Age at time of pageant}} !! Bayan !! Rehiyong Kontinental
|-
|'''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''||Cindy Marina<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Cindy Marina crowned Miss Universe Albania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Cindy-Marina-crowned-Miss-Universe-Albania-2019/eventshow/69701434.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Shkodër||Europa
|-
|'''{{flagicon|DEU}} [[Alemanya]]'''
|Miriam Rautert<ref>{{Cite web |last=Lauterborn |first=Antonia |date=2 Setyembre 2019 |title=Miriam aus Hagen deutsche Kandidatin bei Miss-Universe-Wahl |url=https://www.wp.de/staedte/hagen/miriam-aus-hagen-deutsche-kandidatin-bei-miss-universe-wahl-id226972225.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Westfalenpost |language=de-DE}}</ref>
|23
|[[Berlin]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''||Salett Miguel<ref>{{Cite web |date=23 Oktubre 2019 |title=Salett Miguel crowned Miss Angola 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Salett-Miguel-crowned-Miss-Angola-2019/eventshow/71719386.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||20||Cuanza||Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''||Mariana Varela<ref>{{Cite web |date=17 Oktubre 2019 |title=Mariana Varela es la nueva Miss Universo Argentina |url=https://www.puntal.com.ar/interes-general/mariana-varela-es-la-nueva-miss-universo-argentina-n51572 |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Puntal |language=es-AR}}</ref>||23||Avellaneda||Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''||Dayana Davtyan<ref>{{Cite web |date=11 Hulyo 2019 |title=Dayana Davtyan crowned Miss Universe Armenia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Dayana-Davtyan-crowned-Miss-Universe-Armenia-2019/eventshow/70172650.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||[[Ereban]]|| Europa
|-
|'''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''||Danna García<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2019 |title=Danna García crowned Miss Aruba 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Danna-Garca-crowned-Miss-Aruba-2019/eventshow/70639693.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Oranjestad|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]'''|| Priya Serrao<ref>{{Cite web |last=Hope |first=Zach |date=28 Hunyo 2019 |title=Victorian law graduate born in India wins Miss Universe Australia |url=https://www.smh.com.au/national/victorian-law-graduate-born-in-india-wins-miss-universe-australia-20190628-p5224e.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Sydney Morning Herald |language=en}}</ref>||27||[[Melbourne]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]'''||Diamond Langi<ref>{{Cite web |date=17 Agosto 2019 |title=Diamond Langi wins Miss Universe New Zealand 2019 |url=https://lucire.com/insider/20190817/diamond-langi-wins-miss-universe-new-zealand-2019/ |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Lucire |language=en}}</ref>||27||Auckland|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{BHS}}'''||Tarea Sturrup<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=23 Agosto 2019 |title=From a dream to reality |url=https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190823175710/https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |archive-date=23 Agosto 2019 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian}}</ref>||24||Grand Bahama|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BAN}} [[Bangladesh|Bangglades]]'''||Shirin Akter Shela<ref>{{Cite web |last=Al Mamun |first=Shafiq |date=24 Oktubre 2019 |title=মিস ইউনিভার্স বাংলাদেশের মুকুট জিতলেন শিলা |url=https://www.prothomalo.com/entertainment/drama/মিস-ইউনিভার্স-বাংলাদেশের-মুকুট-জিতলেন-শিলা |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Prothom Alo |language=bn}}</ref>||20||Thakurgaon|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|BAR}} [[Barbados]]'''|| Shanel Ifill<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Shanel Ifill crowned Miss Universe Barbados 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shanel-Ifill-crowned-Miss-Universe-Barbados-2019/eventshow/71048002.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>|| 20 || [[Bridgetown]]|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''||Angeline Flor Pua<ref name=":3">{{Cite web |date=11 Oktubre 2019 |title=Ex-Miss België Angeline Flor Pua maakt kans om Miss Universe te worden: “Haar verhaal is zó bijzonder” |url=https://www.hln.be/showbizz/ex-miss-belgie-angeline-flor-pua-maakt-kans-om-miss-universe-te-worden-haar-verhaal-is-zo-bijzonder~aa784157/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>||24||[[Antwerp]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''|| Destinee Arnold<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Destinee Arnold takes the crown of Miss Universe Belize |url=https://edition.channel5belize.com/archives/190877 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}</ref>|| 26 || Roaring Creek|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Thalía Olvino<ref>{{Cite web |date=8 Enero 2019 |title=Thalía Olvino es la nueva Miss Venezuela |url=https://www.eluniversal.com/entretenimiento/46971/thalia-olvino-es-la-nueva-miss-venezuela |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Universal |language=es}}</ref>
|20
|Valencia
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Hoàng Thị Thùy<ref>{{Cite web |last= |date=6 Mayo 2019 |title=Hoàng Thùy được đề cử thi Miss Universe 2019 |url=https://vnexpress.net/hoang-thuy-duoc-de-cu-thi-miss-universe-2019-3919497.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
|27
|[[Thanh Hóa]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
|Júlia Horta<ref>{{Cite web |date=9 Marso 2019 |title=Miss Minas Gerais Júlia Horta vence o concurso Miss Brasil 2019 |url=https://g1.globo.com/sp/sao-paulo/noticia/2019/03/09/jovem-que-representou-o-estado-de-minas-gerais-e-eleita-miss-brasil-2019.ghtml |access-date=25 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}</ref>
|25
|Juiz de Fora
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
|Lora Asenova<ref>{{Cite web |date=14 Nobyembre 2019 |title=Miss Universo Miss Bulgaria 2019 - Lora Asenova |url=https://www.telemundo.com/shows/2019/11/14/miss-universo-miss-bulgaria-2019-lora-asenova-miss-universo-bulgaria-2019-lora-asenova |access-date=25 Hulyo 2022 |website=[[Telemundo]] |language=es}}</ref>
|25
|Byala Slatina
|Europa
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''||Fabiana Hurtado<ref>{{Cite web |date=30 Hunyo 2019 |title=Fabiana Hurtado, de Santa Cruz, es Miss Bolivia 2019 |url=https://correodelsur.com/cultura/20190630_fabiana-hurtado-de-santa-cruz-es-miss-bolivia-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref>|| 21 || Santa Cruz|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
|Kyrsha Attaf<ref>{{Cite web |date=21 Hulyo 2019 |title=Kyrsha Attaf crowned Miss Universe Curaçao 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Kyrsha-Attaf-crowned-Miss-Universe-Curaao-2019/eventshow/69890883.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|22
|Willemstad
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]'''
|Katja Stokholm<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Katja Stokholm crowned Miss Universe Denmark 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Katja-Stokholm-crowned-Miss-Universe-Denmark-2019/eventshow/69701876.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|23
|Odense
|Europa
|-
|'''{{flagicon|EGY}} [[Ehipto]]'''
|Diana Hamed<ref>{{Cite web |date=22 Oktubre 2019 |title=Diana Hamed crowned Miss Universe Egypt 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Diana-Hamed-crowned-Miss-Universe-Egypt-2019/eventshow/71705543.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Cairo]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Cristina Hidalgo<ref>{{Cite web |last=Velasco |first=Estefanía |date=19 Hulyo 2019 |title=La guayaquileña Cristina Hidalgo se impone como Miss Ecuador 2019 |url=https://www.elcomercio.com/tendencias/entretenimiento/cobertura-ceremonia-miss-ecuador-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Comercio |language=es}}</ref>
|22
|Guayaquil
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Zuleika Soler<ref>{{Cite web |last=Alonso |first=Sara |date=22 Hulyo 2019 |title=Zuleika Soler representará a El Salvador en Miss Universo 2019 |url=https://us.as.com/us/2019/07/22/tikitakas/1563822435_426395.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-us}}</ref>
|25
|La Unión
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Laura Longauerová<ref>{{Cite web |date=26 Agosto 2019 |title=Česko a Slovensko majú svoju kráľovnú krásy: TOTO je ona! |url=https://www.topky.sk/cl/100313/1819025/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Topky.sk |language=sk}}</ref>
|24
|Detva
|Europa
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Natalie Ortega<ref>{{Cite web |date=19 Setyembre 2019 |title=Natalie Ortega crowned Miss Universe Spain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Natalie-Ortega-crowned-Miss-Universe-Spain-2019/eventshow/71200396.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Barcelona]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Cheslie Kryst<ref>{{Cite web |last=Lapin |first=Tamar |date=2 Mayo 2019 |title=Full-time attorney Cheslie Kryst crowned Miss USA 2019 |url=https://nypost.com/2019/05/02/full-time-attorney-cheslie-kryst-crowned-miss-usa-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=New York Post |language=en-US}}</ref>
|28
|[[Charlotte, North Carolina|Charlotte]]
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Serafina Eyene<ref>{{Cite web |date=8 Setyembre 2019 |title=Serafina Nchama Eyene Ada se proclama Miss Guinea Ecuatorial 2019 |url=https://ahoraeg.com/cultura/2019/09/08/serafina-nchama-eyene-ada-se-proclama-miss-guinea-ecuatorial-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AhoraEG |language=es}}</ref>
|20
|Niefang
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
|Emma Jenkins<ref>{{Cite web |date=18 Hulyo 2019 |title=Emma Jenkins crowned Miss Universe Great Britain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Emma-Jenkins-crowned-Miss-Universe-Great-Britain-2019/eventshow/70277202.cms |access-date=29 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|27
|Llanelli
|Europa
|-
|'''{{flagicon|GUM}} [[Guam]]'''
|Sissie Luo<ref>{{Cite web |date=30 Agosto 2019 |title=Sissie Luo wins Miss Universe Guam 2019 crown |url=https://www.postguam.com/news/local/sissie-luo-wins-miss-universe-guam-2019-crown/image_d86ba1ba-ca59-11e9-ae0a-cb370f4070c1.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Guam Daily Post |language=en}}</ref>
|18
|Tamuning
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Iana Tickle Garcia<ref>{{Cite web |last=Francis-Pitt |first=K'Shema |date=2 Setyembre 2019 |title=Iana Tickle Garcia to rep Jamaica at 2019 Miss Universe pageant |url=https://www.iriefm.net/iana-tickle-garcia-to-rep-jamaica-at-2019-miss-universe-pageant/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Irie FM |language=en-US}}</ref>
|19
|Montego Bay
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Ako Kamo<ref>{{Cite web |date=23 Agosto 2019 |title=Ako Kamo crowned Miss Universe Japan 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Ako-Kamo-crowned-Miss-Universe-Japan-2019/eventshow/70803415.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|22
|[[Kobe]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Gabriela Vallejo<ref>{{Cite web |last= |first= |date=19 Hulyo 2019 |title=Haiti crowns bets to 2019 Miss Universe, Miss International |url=https://haitiantimes.com/2019/07/19/haiti-crowns-bets-to-2019-miss-universe-miss-international/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Haitian Times |language=en-US}}</ref>
|26
|Pétion-Ville
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|GEO}} [[Georgia (bansa)|Heyorhiya]]'''
|Tako Adamia<ref>{{Cite web |date=21 Hunyo 2019 |title=Nini Gogichaishvili crowned Miss World Georgia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Nini-Gogichaishvili-crowned-Miss-World-Georgia-2019/eventshow/69888833.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|25
|[[Tbilisi]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Rosemary Arauz<ref>{{Cite web |date=7 Disyembre 2019 |title=Rosemary Arauz, la espectacular modelo que representa a Honduras en el Miss Universo 2019 |url=https://www.diez.hn/fotogalerias/miss-universo-2019-rosemary-arauz-miss-honduras-representante-fotos-modelo-sps-PIDZ1340348 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Deportivo Diez |language=es-HN}}</ref>
|26
|San Pedro Sula
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Vartika Singh<ref>{{Cite web |last=Dsouza |first=Natasha |date=10 Enero 2020 |title=Meet The Miss Diva 2019 Winners, Vartika Singh And Shefali Sood |url=https://www.femina.in/celebs/indian/meet-the-miss-diva-2019-winners-vartika-singh-and-shefali-sood-145304.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Femina |language=en}}</ref>
|26
|[[Lucknow]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Frederika Alexis Cull<ref>{{Cite web |date=17 Marso 2019 |title=Frederika Alexis Cull crowned Miss Puteri Indonesia 2019 Photogallery |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-universe/frederika-alexis-cull/Frederika-Alexis-Cull-crowned-Miss-Puteri-Indonesia-2019/articleshow/68448338.cms |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Jakarta]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Fionnghuala O'Reilly<ref>{{Cite web |last=DeSantis |first=Rachel |date=5 Disyembre 2019 |title=History-Making Miss Universe Ireland Is a NASA Datanaut: 'You Can Be a Renaissance Woman' |url=https://people.com/human-interest/miss-universe-ireland-fionnghuala-oreilly-nasa-datanaut/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref>
|26
|[[Dublin]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]'''
|Sella Sharlin<ref>{{Cite web |date=14 Mayo 2019 |title=Sella Sharlin crowned Miss Israel 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Sella-Sharlin-crowned-Miss-Israel-2019/eventshow/69321912.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|23
|Beit
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Sofia Trimarco<ref>{{Cite web |last=Siani |first=Margherita |date=27 Agosto 2019 |title=Miss Universo, l'Italia rappresentata dalla salernitana Sofia Trimarco |url=https://www.ilmessaggero.it/social/miss_universo_italia_sofia_marilu_trimarco_instagram-4698099.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Il Messaggero |language=it}}</ref>
|20
|[[Buccino]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
|Somnang Alyna<ref>{{Cite web |last=Rinith |first=Taing |date=6 Abril 2019 |title=Miss Universe Cambodia 2019: Samnang Alyna interview |url=https://www.khmertimeskh.com/593664/the-crown-is-hers/ |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Khmer Times |language=en-US}}</ref>
|18
|[[Nom Pen]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
|Alyssa Boston<ref>{{Cite web |date=23 Setyembre 2019 |title=Alyssa Boston crowned Miss Universe Canada 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Alyssa-Boston-crowned-Miss-Universe-Canada-2019/eventshow/71258089.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|24
|Tecumseh
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VGB}} [[Kapuluang Birheng Britaniko]]'''||Bria Smith<ref>{{Cite web |date=5 Agosto 2019 |title=Bria Smith crowned Miss BVI 2019 |url=https://bvinews.com/bria-smith-crowned-miss-bvi-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=BVI News |language=en}}</ref>||26||Tortola|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VIR}} [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]]'''
|Andrea Piecuch<ref>{{Cite news |last=Frieswick |first=Kris |date=7 Disyembre 2019 |title=The Drama Over ‘Pageant Hopping’ That Shook a Miss Universe Competition |language=en-US |work=The Wall Street Journal |url=https://www.wsj.com/articles/the-drama-over-pageant-hopping-that-shook-a-miss-universe-competition-11575720000 |access-date=30 Hulyo 2022 |issn=0099-9660}}</ref>
|28
|Charlotte Amalie
|Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''||Kadejah Bodden<ref>{{Cite web |last=Levy |first=Jewel |date=18 Agosto 2019 |title=Kadejah Bodden wins Miss Cayman Universe |url=https://www.caymancompass.com/2019/08/18/kadejah-bodden-wins-miss-cayman-universe/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref>||23||Bodden Town|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]]'''
|Alfïya Ersayın
|18
|Atyrau
|Europa
|-
| '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' ||Stacy Michuki<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title=Stacy Michuki crowned Miss Universe Kenya 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Stacy-Michuki-crowned-Miss-Universe-Kenya-2019/eventshow/71685347.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||18||[[Nairobi]]||Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''||Gabriela Tafur<ref>{{Cite web |date=13 Nobyembre 2018 |title=La vallecaucana Gabriela Tafur Nader es elegida Señorita Colombia 2019 |url=https://www.efe.com/efe/america/gente/la-vallecaucana-gabriela-tafur-nader-es-elegida-senorita-colombia-2019/20000014-3811047 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=EFE |language=es}}</ref>||24||[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Cali]]|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''||Fatbardha Hoxha<ref>{{Cite web |date=16 Oktubre 2019 |title=Fatbardha Hoxha crowned Miss Universe Kosovo 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Fatbardha-Hoxha-crowned-Miss-Universe-Kosovo-2019/eventshow/71615342.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21|||Rečane|| Europa
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''||Paola Chacón<ref>{{Cite web |last=Herrera |first=Manuel |date=19 Hulyo 2019 |title=Paola Chacón será la representante de Costa Rica en el Miss Universo 2019 |url=https://www.nacion.com/viva/farandula/paola-chacon-sera-la-representante-de-costa-rica/5WBU54WLHVEKRD2OTWKGBTWDYA/story/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>||28||[[San José, Costa Rica|San José]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''||Mia Rkman<ref>{{Cite web |date=2 Mayo 2019 |title=Mia Rkman crowned Miss Universe Croatia |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Mia-Rkman-crowned-Miss-Universe-Croatia/eventshow/69146203.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Korčula|| Europa
|-
| '''{{flagicon|LAO}} [[Laos]]'''||Vichitta Phonevilay<ref>{{Cite web |last= |date=25 Agosto 2019 |title=Người mẫu 23 tuổi đăng quang Hoa hậu Hoàn vũ Lào |url=https://vnexpress.net/nguoi-mau-23-tuoi-dang-quang-hoa-hau-hoan-vu-lao-3972514.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>||23||[[Vientiane]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|LTU}} [[Lithuania|Litwanya]]'''||Paulita Baltrušaitytė<ref>{{Cite web |date=19 Oktubre 2019 |title=Paulita Baltrusaityté crowned Miss Universe Lithuania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Paulita-Baltrusaityt-crowned-Miss-Universe-Lithuania-2019/eventshow/71662202.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21||[[Vilnius]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''||Birta Abiba Þórhallsdóttir<ref>{{Cite web |last=Olgeirsson |first=Birgir |date=31 Agosto 2019 |title=Birta Abiba er Miss Universe Iceland 2019 |url=https://www.visir.is/g/2019326136d |access-date=30 July 2022 |website=Vísir.is |language=is}}</ref>||20|| Mosfellsbær|| Europa
|-
| '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''||Shweta Sekhon<ref>{{Cite web |date=11 Marso 2019 |title=Shweta Sekhon crowned Miss Universe Malaysia 2019 |url=https://cj.my/113318/shweta-sekhon-crowned-miss-universe-malaysia-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Citizens Journal |language=en-US}}</ref>||22||[[Kuala Lumpur]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''||Teresa Ruglio<ref>{{Cite web |last=Vargas |first=Lenys |date=14 Hulyo 2019 |title=Venezolana representará a Malta en el Miss Universo |url=https://elpitazo.net/cultura/venezolana-representara-a-malta-en-el-miss-universo/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Pitazo |language=es}}</ref>||23||Sliema|| Europa
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''||Ornella LaFleche<ref>{{Cite web |last=Jaddoo |first=Jameela |date=20 Setyembre 2019 |title=Finale of Miss Universe Mauritius : Ornella Laflèche crowned beauty queen |url=https://defimedia.info/finale-miss-universe-mauritius-ornella-lafleche-crowned-beauty-queen |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Defi Media Group |language=en}}</ref>||21||Beau Bassin-Rose Hill|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''||Sofía Aragón<ref>{{Cite web |date=23 Hunyo 2019 |title=Gana Mexicana Universal Sofía Aragón |url=https://www.elimparcial.com/espectaculos/Gana-Mexicana-Universal--Sofia-Aragon--20190623-0116.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Imparcial |language=es-ES}}</ref>||25||[[Guadalajara]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|MYA}} [[Myanmar|Miyanmar]]'''||Swe Zin Htet<ref name=":0">{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe celebrates its first openly gay contestant |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-myanmar-gay-intl-hnk-scli/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212163741/https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-myanmar-gay-intl-hnk-scli/index.html |archive-date=12 Disyembre 2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref>||20||Hpa-an|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''||Gunzaya Bat-Erdene||25||[[Ulan Bator]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''||Nadja Breytenbach<ref>{{Cite web |date=8 Hulyo 2019 |title=Nadja Breytenbach crowned Miss Namibia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Nadja-Breytenbach-crowned-Miss-Namibia-2019/eventshow/70128254.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||24||[[Windhoek]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{NPL}}'''||Pradeepta Adhikari<ref>{{Cite web |date=10 Mayo 2019 |title=Pradeepta Adhikari crowned Miss Universe Nepal 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Pradeepta-Adhikari-crowned-Miss-Universe-Nepal-2019/eventshow/69268136.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||23||[[Kathmandu]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''||Olutosin Araromi<ref>{{Cite web |date=15 Oktubre 2019 |title=Olutosin Itohan Araromi crowned Miss Universe Nigeria 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Olutosin-Itohan-Araromi-crowned-Miss-Universe-Nigeria-2019/eventshow/71594658.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26 ||Jalingo|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''||Inés López<ref>{{Cite web |last=López |first=Lidia |date=17 Agosto 2019 |title=Inés López, de Managua, gana Miss Nicaragua 2019 |url=https://www.laprensani.com/2019/08/17/espectaculo/2580150-nicaragua-elige-a-su-representante-para-miss-universo |access-date=30 Hulyo 2022 |website=La Prensa |language=es}}</ref>||19||[[Managua]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''||Helene Abildsnes<ref>{{Cite web |last=Eidsaa |first=Ivar |date=17 Agosto 2019 |title=Miss Universe neste? |url=https://fritidsnytt.no/miss-universe-neste/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Fritidsnytt |language=nb-NO}}</ref>||21||Kristiansand|| Europa
|-
| '''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''||Sharon Pieksma<ref>{{Cite web |date=1 Hulyo 2019 |title=Sharon Pieksma crowned Miss Netherlands 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Sharon-Pieksma-crowned-Miss-Netherlands-2019/eventshow/70023076.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||24||[[Rotterdam]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''|| Mehr Eliezer<ref>{{Cite web |last=Rodriguez |first=Luis |date=21 Hunyo 2019 |title=Miren quién ganó Señorita Panamá para Miss Universo 2019 |url=https://www.midiario.com/farandula/mehr-eliezer-gana-senorita-panama-para-miss-universo-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Mi Diario |language=es}}</ref>||22||Panama City|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''||Ketlin Lottermann<ref>{{Cite web |date=8 Agosto 2019 |title=Ketlin Lottermann crowned Miss Universe Paraguay 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Ketlin-Lottermann-crowned-Miss-Universe-Paraguay-2019/eventshow/70587506.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26||Santa Rita|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''||Kelin Rivera<ref name=":4">{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title=Miss Perú 2019: ¿Quién es Kelin Rivera la nueva reina tras la destitución de Anyella Grados? |url=https://rpp.pe/famosos/farandula/miss-peru-2019-ganadora-kelin-rivera-fue-coronada-nueva-reina-belleza-noticia-1225672 |url-status= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Radio Programas del Perú |language=es}}</ref>||26||Arequipa|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''|| [[Gazini Ganados]]<ref>{{Cite web |last=Afinidad-Bernardo |first=Deni Rose M. |date=10 Hunyo 2019 |title=Cebuana Gazini Ganados succeeds Catriona Gray as Binibining Pilipinas Universe 2019 |url=https://www.philstar.com/entertainment/2019/06/10/1925271/cebuana-gazini-ganados-succeeds-catriona-gray-binibining-pilipinas-universe-2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref>||23||[[Talisay, Cebu|Talisay]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''||Anni Harjunpää<ref>{{Cite web |last=Koste |first=Henna |date=30 Setyembre 2019 |title=Miss Suomi Anni Harjunpää muutti poikaystävänsä luota Suomeen: "Olen ajatellut pysyä täällä" |url=https://www.radionova.fi/uutiset/viihde/a-184387 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Radio Nova |language=fi}}</ref>||23||Sastamala|| Europa
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''|| Olga Buława<ref name=":5">{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Olga Bulawa crowned Miss Universe Poland 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Olga-Bulawa-crowned-Miss-Universe-Poland-2019/eventshow/71044869.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>|||28||Świnoujście|| Europa
|-
| '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Madison Anderson<ref>{{Cite web |last=Marcial Ocasio |first=Jennifer |last2=Cotto |first2=Ingrid |date=15 Hunyo 2019 |title=Miss Puerto Rico winner grew up in Florida and doesn’t speak fluent Spanish. She says she represents a ‘new generation.’ |url=https://www.orlandosentinel.com/features/os-fe-miss-puerto-rico-winner-20190614-rhg3i5zumna7vfvrfwh2x3xev4-story.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Orlando Sentinel |language=en}}</ref>||24||Toa Baja|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''||Sylvie Silva||20||Guimarães|| Europa
|-
| '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''||Maëva Coucke<ref name=":6">{{cite web |date=16 Oktubre 2019 |title=Maëva Coucke, candidate pour Miss Univers! |url=https://www.grandlille.tv/maeva-coucke-candidate-pour-miss-univers/ |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Grand Lille |language=fr}}</ref>||25||Fougères|| Europa
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''||Clauvid Dály<ref>{{Cite web |last= |first= |date=28 Agosto 2019 |title=Afro-Dominican Miss Dominican Republic Universe prefers the afro |url=https://dominicantoday.com/dr/people/2019/08/28/mulatta-miss-dominican-republic-universe-prefers-the-afro/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Dominican Today |language=en}}</ref>|| 18 || Punta Cana|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''||Barbora Hodačová<ref>{{Cite web |last=Mchitarjan |first=Karen |date=31 Agosto 2019 |title=Unikát v České Miss: Téhle krásce nenapsal ani jeden sportovec! |url=https://www.expres.cz/video/dx/barbora-hodacova-ceska-miss.A190830_173042_dx-video_ren |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Expres.cz |language=cs}}</ref>||24||Teplice|| Europa
|-
| '''{{flagicon|ROU}} [[Romania|Rumanya]]'''|| Dorina Chihaia<ref>{{Cite web |last= |date=18 Nobyembre 2019 |title=Young entrepreneur living in Shanghai selected to represent Romania at Miss Universe 2019 |url=https://www.romania-insider.com/dorina-chihaia-romania-miss-universe-2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Romania Insider |language=en}}</ref>||26||Iași|| Europa
|-
| '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''|| Bebiana Mangal ||23||[[Castries]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|SLE}} [[Sierra Leone]]'''|| Marie Esther Bangura<ref>{{Cite web |date=18 Disyembre 2018 |title=Beauty queen disqualified for arriving late |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/beauty-queen-disqualified-for-arriving-late/articleshow/67141198.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Port Loko|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''|| Mohana Prabha<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title="Never give up," is Miss Universe Singapore Mohana Prabha's message |url=https://theindependent.sg/never-give-up-is-miss-universe-singapore-mohana-prabhas-message/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Independent Singapore |language=en-US}}</ref>||24||[[Singapore]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''||Lina Ljungberg<ref>{{Cite web |date=1 Oktubre 2019 |title=Lina Ljungberg crowned Miss Universe Sweden 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Lina-Ljungberg-crowned-Miss-Universe-Sweden-2019/eventshow/71393088.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Östergötland|| Europa
|-
| '''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''|| Shubila Stanton<ref>{{Cite web |date=14 Oktubre 2019 |title=Shubila Stanton crowned Miss Universe Tanzania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shubila-Stanton-crowned-Miss-Universe-Tanzania-2019/eventshow/71580354.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||23||Morogoro|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''||Paweensuda Drouin<ref>{{Cite web |date=1 Hulyo 2019 |title=Paweensuda Drouin crowned Miss Universe Thailand 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Paweensuda-Drouin-crowned-Miss-Universe-Thailand-2019/eventshow/70021701.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26||[[Bangkok]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''||'''Zozibini Tunzi<ref>{{Cite web |last=Seemela |first=Masego |last2=Zeeman |first2=Kyle |date=9 Agosto 2019 |title=Zozibini Tunzi crowned Miss SA 2019 |url=https://www.timeslive.co.za/tshisa-live/tshisa-live/2019-08-09-zozibini-tunzi-crowned-miss-sa-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=TimesLIVE |language=en-ZA}}</ref>'''||26 ||Tsolo|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''|| Lee Yeon-joo<ref>{{Cite web |date=6 Setyembre 2019 |title=Lee Yeon-Joo crowned Miss Universe Korea 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Lee-Yeon-Joo-crowned-Miss-Universe-Korea-2019/eventshow/71008509.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||25||[[Incheon]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Geraldine González<ref>{{Cite web |date=22 Mayo 2019 |title=Geraldine Gonzalez to compete at Miss Universe Chile 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Geraldine-Gonzalez-to-compete-at-Miss-Universe-Chile-2019/eventshow/69441191.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|20
|Conchali
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Rosie Zhu Xin<ref>{{Cite web |date=22 Enero 2019 |title=Rosie Xin Zhu crowned Miss Universe China 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Rosie-Xin-Zhu-crowned-Miss-Universe-China-2019/eventshow/67638458.cms |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|26
|[[Hebei]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''||Bilgi Aydoğmuş<ref>{{Cite web |date=1 Enero 2021 |title=Akıncı'nın Yeliz'i kimdir? Güzel oyuncu Bilgi Aydoğmuş kaç yaşında, nereli? |url=https://www.takvim.com.tr/galeri/magazin/akincinin-yelizi-kimdir-guzel-oyuncu-bilgi-aydogmus-kac-yasinda-nereli |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Takvim |language=tr}}</ref>||23||[[Istanbul]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''||Anastasia Subbota||26||Zaporizhia|| Europa
|-
| '''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''||Fiona Tenuta<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 2019 |title=Fiona Tenuta Vanerio appointed Miss Universe Uruguay 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Fiona-Tenuta-Vanerio-appointed-Miss-Universe-Uruguay-2019/eventshow/71820749.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21||Punta del Este|| Kaamerikahan
|}
== Mga Tala ==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
[[Kategorya:Miss Universe]]
b8nnftd7aors0cw7o0qklnx0n0ci2hx
1959597
1959596
2022-07-31T03:48:02Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
| caption = Zozibini Tunzi, Miss Universe 2019
| image = Zozibini Tunzi Attending Puteri Indonesia 2020 (potrait).jpg
| date = ika-8 ng Disyembre 2019
| venue = Tyler Perry Studios, [[Atlanta]], [[Georgia (U.S. state)|Georgia]], Estados Unidos
| presenters = {{Hlist|[[Steve Harvey]]|Olivia Culpo|Vanessa Lachey}}
| acts = Ally Brooke
| entrants = 90
| placements = 20
| broadcaster = {{Hlist|[[Fox Broadcasting Company|Fox]]|[[Telemundo]]}}
| debuts = {{Hlist|[[Bangglades]]|[[Gineang Ekwatoriyal]]}}
| withdraws = {{Hlist|[[Gana]]|[[Gresya]]|[[Guwatemala]]|[[Kirgistan]]|[[Libano]]|[[Rusya]]|[[Sambia]]|[[Sri Lanka]]|[[Suwisa]]|[[Hungary|Unggarya]]}}
| returns = {{Hlist|[[Litwanya]]|[[Rumanya]]|[[Sierra Leone]]|[[Tansaniya]]}}
| winner = '''Zozibini Tunzi''' <br> '''{{flag|Timog Aprika}}'''
| best national costume = [[Gazini Ganados]] <br> {{flag|Pilipinas}}
| congeniality = Olga Buława <br> {{flag|Polonya}}
| before = [[Miss Universe 2018|2018]]
| next = [[Miss Universe 2020|2020]]
}}
Ang '''Miss Universe 2019''' ay ang ika-68 na edisyon ng Miss Universe pageant, na ginanap sa Tyler Perry Studios sa [[Atlanta]], [[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]], [[Estados Unidos]] noong ika-8 ng Disyembre 2019.<ref name=":2">{{Cite web |date=1 Nobyembre 2019 |title=Tyler Perry's new studio to host 2019 Miss Universe pageant |url=https://apnews.com/article/dcfdb0e1085a4ba5a8e6fc0ad9c22056 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AP News |language=en}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni [[Catriona Gray]] ng [[Pilipinas]] si Zozibini Tunzi ng [[South Africa|Timog Aprika]] bilang Miss Universe 2019. Ito ang ikatlong tagumpay ng Timog Aprika sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Madison Anderson ng [[Puerto Rico|Porto Riko]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Sofía Aragón ng [[Mehiko]].<ref>{{Cite web |last=Maxouris |first=Christina |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss South Africa crowned 2019 Miss Universe |url=https://www.cnn.com/2019/12/08/entertainment/miss-universe-2019-trnd/index.html |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{Cite web |last=Arnowitz |first=Leora |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: South Africa wins, Steve Harvey has another mix-up and more you missed |url=https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2019/12/08/miss-universe-2019-winner-steve-harvey-miss-malaysia-mix-up-more/4378219002/ |access-date=10 Hunyo 2022 |website=USA Today |language=en-US}}</ref>
Mga kandidata mula sa 90 na mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan ni [[Steve Harvey]] ang kompetisyon, samantalang sina Miss Teen USA 1998 Vanessa Lachey at Miss Universe 2012 Olivia Culpo ang nagsilbing mga backstage correspondent.<ref>{{Cite web |last=Stone |first=Natalie |date=15 May 2019 |title=Steve Harvey Still Hosts 3 Shows and Miss Universe: Everywhere You Can Watch Him Work |url=https://people.com/tv/steve-harvey-everywhere-you-can-watch-him-host-after-steve-canceled/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref> Nagtanghal si Ally Brooke sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Campbell |first=Kathy |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: Find Out Who Won, Plus Steve Harvey Has Another Mishap |url=https://www.usmagazine.com/celebrity-news/news/miss-universe-2019-who-won/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=Us Weekly |language=en-US}}</ref> Itinampok rin sa edisyong ito ang bagong ''Mouawad Power of Unity Crown'' na nagkakahalaga ng $5 milyon.<ref>{{Cite web |date=6 Disyembre 2019 |title=LOOK: New Miss Universe 2019 crown unveiled |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/246556-photo-new-miss-universe-crown-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last= |date=6 Disyembre 2019 |title=Mouawad and The Miss Universe Organization Unveil The Miss Universe Power of Unity Crown, Crafted by Mouwad |url=https://www.prnewswire.co.uk/news-releases/mouawad-and-the-miss-universe-organization-unveil-the-miss-universe-power-of-unity-crown-crafted-by-mouwad-828137368.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PR Newswire |language=en}}</ref>
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Noong ika-19 ng Disyembre 2018, nabanggit ng Pilipinong politiko at negosyanteng si Chavit Singson na ang ika-68 na edisyon ng kompetisyon ay gaganapin sa [[Seoul]], [[Timog Korea]]. Sinabi rin ni Singson na tutulong siya sa paghahanda para sa kompetisyon sa Timog Korea bagaman hindi pa tapos ang mga detalye at hindi pa ito kinukumpirma ng Miss Universe Organization. Huling idinaos ang Miss Universe sa Seoul noong 1980.<ref>{{Cite web |date=19 Disyembre 2018 |title=Singson says 2019 Miss Universe pageant to be held in South Korea |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/19/18/singson-says-2019-miss-universe-pageant-to-be-held-in-south-korea |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]] |language=en}}</ref>
Naiulat noong Abril 2019 na ang [[Pilipinas]] at [[Rio de Janeiro]] sa [[Brazil|Brasil]] ay interesado sa pagho-host ng kompetisyon. Lumaki ang interes sa Pilipinas kasunod ng pagkapanalo ni Catriona Gray noong nakaraang edisyon, na ninanais na makoronahan ang kanyang kahalili sa kanyang sariling bansa, tulad ng ginawa ni [[Pia Wurtzbach]] noong [[Miss Universe 2016|2017]].<ref>{{Cite web |last=de los Reyes |first=Sara |date=9 Mayo 2018 |title=Will The Philippines Host Miss Universe For The Fourth Time In 2019? |url=https://metro.style/people/society-personalities/will-the-philippines-host-miss-universe/9367#:~:text=This%20year%2C%20Filipino%2DAustralian%20model,Universe%20crown%20for%20the%20Philippines. |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro Magazine |language=en}}</ref> Samantala, idedeklara bilang ''World Capital of Architecture'' ng [[UNESCO]] para sa taong 2020 ang Rio de Janeiro, at naiulat na naghahanap ang lungsod ng mga internasyonal na kaganapan para sa antisipasyon ng titulo.<ref name=":1">{{Cite web |last=Afinidad-Bernardo |first=Deni Rose M. |date=14 Oktubre 2019 |title=WATCH: Gazini Ganados on Miss Universe 2019 date, venue |url=https://www.philstar.com/entertainment/2019/10/14/1960105/watch-gazini-ganados-miss-universe-2019-date-venue |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Star]]}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=2 Abril 2019 |title=João Baptista: Concurso Miss Universo será no Rio de Janeiro? |url=https://odia.ig.com.br/opiniao/2019/04/5631199-joao-baptista--concurso-miss-universo-sera-no-rio-de-janeiro.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=O Dia |language=pt-BR}}</ref> Noong Mayo 2019, sinabi ng anak ni Chavit Singson na si Richelle Singson-Michael na ang Pilipinas ay isa sa mga bansang nagbi-bid upang i-host ang kompetisyon, at ang LCS Group ay nakatuon sa pagho-host ng kompetisyon sa Pilipinas man o sa Timog Korea.<ref name=":1" />
Naiulat noong Agosto ng kaparehong taon na ang [[Israel]] at [[South Africa|Timog Aprika]] ay interesado rin sa pagho-host ng kompetisyon.<ref>{{Cite web |last=Richardson |first=James |date=11 Agosto 2019 |title=Miss Universe 2019: South Africa among the possible hosts |url=https://www.thesouthafrican.com/news/miss-universe-2019-south-africa-among-the-possible-hosts/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The South African |language=en-ZA}}</ref> Umusbong ang mga talakayan tungkol sa pagho-host ng Israel matapos matagumpay na i-host ng [[Tel-Abib]] ang [[Paligsahang Pang-awitin ng Eurovision]] noong 2019. Interesado rin ang Israel sa pagho-host ng kompetisyon sa susunod na dalawang taon. Subalit, dahil sa kakulangan sa badyet at sa pambansang elekson sa Israel, umatras ang bansa sa pagho-host ng kompetisyon.<ref>{{Cite web |last=Swissa |first=Eran |date=8 Setyembre 2019 |title=Talks in progress to bring Miss Universe pageant to Israel |url=https://www.israelhayom.com/2019/08/09/talks-in-progress-to-bring-miss-universe-pageant-to-israel/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Israel Hayom |language=en}}</ref> Kalaunan, ang Israel ang nag-host sa [[Miss Universe 2021|ika-70 edisyon ng kompetisyon]].<ref>{{Cite web |last= |first= |date=10 Agosto 2019 |title=Israel reportedly seeking to host upcoming Miss Universe pageant |url=https://www.timesofisrael.com/israel-reportedly-seeking-to-host-upcoming-miss-universe-pageant/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Times of Israel |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |last=Soysa |first=Eran |date=9 Agosto 2019 |title=אחרי האירוויזיון: תחרות מיס יוניברס בדרך לישראל? |url=https://www.israelhayom.co.il/culture/stage/article/8931588 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Israel Hayom |language=he}}</ref> Noong ika-31 ng Oktubre 2019, kinumpirma ng Miss Universe Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Tyler Perry Studios sa [[Atlanta, Georgia|Atlanta]], [[Georgia (estado ng Estados Unidos)|Georgia]] sa ika-8 ng Disyembre 2019.<ref name=":2" />
=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 90 mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Anim na kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo at isang kandidata ang napili matapos isagawa ang isang bagong kompetisyong pambansa upang palitan ang napatalsik na nanalo.
Si Miss Belgium 2018 Angeline Flor Pua ay iniluklok upang kumatawan sa bansang [[Belhika]] sa edisyong ito matapos na piliin ni Miss Belgium 2019 Elena Castro na kumalahok sa Miss World 2019.<ref name=":3" /> Iniluklok upang kumatawan sa bansang Pransiya si Miss France 2018 Maëva Coucke matapos na pinili ni Miss France 2019 Vaimalama Chaves na huwag sumali sa kahit anong internasyonal na kompetisyon.<ref name=":6" /> Iniluklok naman si Miss Polski Olga Buława upang kumatawan sa Polonya matapos bitawan ng Miss Polski Organization ang kanilang prangkisa sa Miss Universe.<ref name=":5" />
Si Anyella Grados ang orihinal na kakatawan sa [[Peru]] sa Miss Universe. Gayunpaman, pinatalsik sa trono si Grados kasunod ng isang iskandalo kung saan lumabas ang mga ''video'' ni Grados kung saan ito ay lasing at nagsusuka sa publiko. Dahil sa pagpapatalsik kay Grados, naganap ang isang espesyal na edisyon ng Miss Peru 2019 upang piliin ang bagong kinatawan ng Peru sa Miss Universe. Nanalo bilang Miss Peru 2019 si Kelin Rivera.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=1 Abril 2019 |title=El escándalo que sacudió a Miss Perú: Anyella Grados perdió su corona tras ser captada en estado de ebriedad |url=https://www.infobae.com/america/entretenimiento/2019/04/01/el-escandalo-que-sacudio-a-miss-peru-anyella-grados-perdio-su-corona-tras-ser-captada-en-estado-de-ebriedad/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Infobae |language=es-ES}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |date=21 Abril 2019 |title=Anyella Grados: ¿Quién es la modelo que participará en 'El valor de la verdad'? |url=https://peru21.pe/espectaculos/local/anyella-grados-modelo-participara-473376-noticia/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Peru21 |language=es}}</ref><ref name=":4" />
Sa edisyong ito unang kumalahok ang [[Bangladesh|Bangglades]] at [[Gineang Ekwatoriyal]], at bumalik ang [[Lithuania|Litwanya]], [[Romania|Rumanya]], [[Sierra Leone]], at [[Tanzania|Tansaniya]].<ref>{{Cite web |last= |first= |date=6 Disyembre 2019 |title='মিস ইউনিভার্স' প্রতিযোগিতায় যাচ্ছে বাংলাদেশ |url=https://www.prothomalo.com/entertainment/tv/‘মিস-ইউনিভার্স’-প্রতিযোগিতায়-যাচ্ছে-বাংলাদেশ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Prothom Alo |language=bn}}</ref><ref>{{Cite web |last= |date=30 Agosto 2019 |title=El Ministerio de Cultura, Turismo y Promoción Artesanal inaugura el curso de preparación de las finalistas de Miss Guinea Ecuatorial 2019 |url=https://ahoraeg.com/sociedad/2019/08/30/el-ministerio-de-cultura-turismo-y-promocion-artesanal-inaugura-el-curso-de-preparacion-de-las-finalistas-de-miss-guinea-2019/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=AhoraEG |language=es}}</ref> Huling kumalahok noong [[Miss Universe 2014|2014]] ang Litwanya, noong [[Miss Universe 2016|2016]] ang Sierra Leone, at noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Rumanya at Tansaniya. Ang mga bansang [[Ghana|Gana]], [[Gresya]], [[Guwatemala]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Rusya]], [[Zambia|Sambia]], [[Sri Lanka]], [[Suwisa]], at [[Hungary|Unggarya]] ay hindi sumali sa edisyong ito. Hindi sumali ang Libano dahil sa mga protesta sa Libano noong ika-17 ng Oktubre 2019. Hindi sumali si Erika Kolani ng Gresya dahil sa kakulangan sa badyet at problema sa US visa.<ref>{{Cite web |date=24 Oktubre 2019 |title=Erika Kolani appointed Miss Universe Greece 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Erika-Kolani-appointed-Miss-Universe-Greece-2019/eventshow/71738543.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> Hindi sumali si Alina Sanko ng Rusya matapos na mag-overlap ang petsa ng Miss World 2019 at Miss Universe 2019. Dahil sa tagal ng pag-anunsyo ng Miss Universe Organization sa lokasyon at petsa ng kompetisyon, hindi natapos ng Miss Russia Organization ang mga plano nito na makahanap ng kapalit ni Sanko.<ref>{{Cite web |date=18 Nobyembre 2019 |title=Russia will not participate in Miss Universe 2019 |url=https://news.ru/en/show-business/russia-will-not-participate-in-miss-universe-2019/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200423185149/https://news.ru/en/show-business/russia-will-not-participate-in-miss-universe-2019/ |archive-date=23 Abril 2020 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=News.ru}}</ref> Si Sanko ay ang kinatawan ng Rusya [[Miss Universe 2020|sa susunod na edisyon]].<ref>{{Cite web |date=5 Marso 2021 |title="Мисс Россия-2019" Алина Санько поедет на конкурс "Мисс Вселенная" |url=https://ren.tv/news/shou-biznes/809196-miss-rossiia-2019-alina-sanko-poedet-na-konkurs-miss-vselennaia |access-date=31 Hulyo 2022 |website=REN TV |language=ru}}</ref> Hindi sumali si Didia Mukwala ng Sambia matapos na mabigo ang Miss Universe Zambia Organization na maglaan ng biyahe para kay Mukwala papuntang Atlanta dahil sa sitwasyong pinansyal ng organisasyon.<ref>{{Cite web |last=Chileshe |first=Musonda |date=19 Agosto 2019 |title=Didia Mukwala crowned Miss Universe Zambia 2019 |url=https://lusakastar.com/entertainment/didia-mukwala-crowned-miss-universe-zambia-2019 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Lusaka Star |language=en-US}}</ref> Hindi sumali ang Gana, Guwatemala, Kirgistan, Sri Lanka, Suwisa, at Unggarya matapos na mabigo ang kanilang mga organisasyong pambansa na magdaos ng kompetisyong pambansa o magtalaga ng kalahok.
Sa edisyon ring ito kumalahok ang kauna-unahang kandidatang hayagang ''lesbian'' na si Swe Zin Htet ng [[Myanmar|Miyanmar]] na umamin ilang araw bago ang kompetisyon.<ref>{{Cite web |last=Herbst |first=Diane |date=6 Disyembre 2019 |title=Miss Universe's First Openly Gay Contestant Came Out Days Ago: 'I Just Started a New Chapter' |url=https://people.com/human-interest/miss-myanmar-is-miss-universe-first-openly-gay-contestant/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref>
==Mga Resulta==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Pagkakalagay<ref>{{Cite web |date=9 Disyembre 2019 |title=South Africa crowned Miss Universe 2019; PH finishes in Top 20 |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/19/south-africa-crowned-miss-universe-2019-ph-finishes-in-top-20 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]]}}</ref>
! Kandidata
|-
| '''Miss Universe 2019'''
|
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – '''Zozibini Tunzi'''
|-
| '''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Madison Anderson
|-
| '''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Sofía Aragón
|-
| '''Top 5'''
|
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Gabriela Tafur
* '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' – Paweensuda Drouin
|-
| '''Top 10'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Cheslie Kryst
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Birta Abiba Þórhallsdóttir
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Frederika Alexis Cull
* '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' – Kelin Rivera
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – Maëva Coucke
|-
| '''Top 20'''
|
* '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' – Cindy Marina
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Thalía Olvino
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Hoàng Thị Thùy
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Júlia Horta
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Vartika Singh
* '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' – Mia Rkman
* '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]''' – Olutosin Araromi
* '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' – [[Gazini Ganados]]
* '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]''' – Sylvie Silva
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Clauvid Dály
|}
===Mga espesyal na parangal===
{| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Parangal
! Kandidata
|-
| '''Best National Costume'''
|
* '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' – [[Gazini Ganados]]
|-
| '''Miss Congeniality'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – Olga Buława
|}
== Kompetisyon ==
=== Pormat ng kompetisyon ===
Tulad noong [[Miss Universe 2018|2018]], 20 mga semifinalist ang napili sa pamamagitan ng paunang kompetisyon at ang mga ''closed-door interview''.<ref>{{Cite web |date=11 Disyembre 2018 |title=‘No live voting this year’: Catriona Gray details new Miss Universe format |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/11/18/new-miss-universe-format-detailed-by-catriona |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]]}}</ref> Muling isinagawa ang ''internet voting'' kung saan ang mga manonood ay maaaring bumoto para sa isang kandidata upang makapasok sa ''semifinals''. Muling ginamit sa ikatlong pagkakataon ang ''continental format'' kung saan limang ''semifinalist'' ay galing sa Kaamerikahan, Europa, at Aprika at Asya-Pasipiko at limang ''semifinalist'' ay kabilang sa ''wildcards'' na magmumula sa anumang rehiyong kontinental. Kumalahok sa ''opening statement'' ang 20 ''semifinalist'' at kalaunan ay pinili ang 10 ''semifinalist''. Kumalahok sa ''swimsuit competition'' at ''evening gown competition'' ang 10 ''semfinalist'' at kalaunan ay pinili ang limang pinalista''.'' Limang pinalista ang sumabak sa paunang ''question-and-answer round,'' at tatlong pinalista naman ang sumabak sa ''final question'' at ''closing statement''.<ref>{{Cite web |date=2019-12-02 |title=Nuevo formato y otros cambios en el Miss Universo 2019 generan polémica - E! Online Latino |url=https://www.eonline.com/mx/news/1098568/nuevo-formato-y-otros-cambios-en-el-miss-universo-2019-generan-polemica |access-date=2022-07-31 |website=E! Online}}</ref>
=== Komite sa pagpili ===
* Gaby Espino - Artistang Benesolana<ref name=":7">{{Cite web |date=9 Disyembre 2019 |title=LOOK: The all-women panel of judges at Miss Universe 2019 |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/246785-all-women-panel-judges-2019/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref>
* Sazan Hendrix - Negosyanteng Amerikana<ref name=":7" />
* Riyo Mori - Miss Universe 2007 mula sa [[Hapon]]<ref name=":7" />
* Cara Mund - Miss America 2018 mula sa [[Hilagang Dakota]]<ref name=":7" />
* Bozoma Saint John - Negosyante at ''marketing executive'' na Amerikana<ref name=":7" />
* Crystle Stewart - Miss USA 2008 mula sa [[Texas]]<ref name=":7" />
* Paulina Vega - [[Miss Universe 2014]] mula sa [[Colombia|Kolombiya]]<ref name=":7" />
* Olivia Jordan - Miss USA 2015 mula sa Oklahoma ''(bilang hurado sa paunang kompetisyon lamang)''<ref name=":7" />
==Mga Kandidata==
90 na kandidata ang kumalahok para sa titulo.<ref>{{Cite web |last=Krause |first=Amanda |last2=Konstantinides |first2=Anneta |date=6 Disyembre 2019 |title=Meet the 90 contestants competing to be Miss Universe 2019 |url=https://www.insider.com/miss-universe-pageant-contestants-photos-2019-12 |access-date=25 July 2022 |website=Insider |language=en-US}}</ref>
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo !! Kandidata !! Edad{{efn|Edad sa panahon ng kompetisyon|name=a}}!! Bayan !! Rehiyong Kontinental
|-
|'''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''||Cindy Marina<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Cindy Marina crowned Miss Universe Albania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Cindy-Marina-crowned-Miss-Universe-Albania-2019/eventshow/69701434.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Shkodër||Europa
|-
|'''{{flagicon|DEU}} [[Alemanya]]'''
|Miriam Rautert<ref>{{Cite web |last=Lauterborn |first=Antonia |date=2 Setyembre 2019 |title=Miriam aus Hagen deutsche Kandidatin bei Miss-Universe-Wahl |url=https://www.wp.de/staedte/hagen/miriam-aus-hagen-deutsche-kandidatin-bei-miss-universe-wahl-id226972225.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Westfalenpost |language=de-DE}}</ref>
|23
|[[Berlin]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''||Salett Miguel<ref>{{Cite web |date=23 Oktubre 2019 |title=Salett Miguel crowned Miss Angola 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Salett-Miguel-crowned-Miss-Angola-2019/eventshow/71719386.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||20||Cuanza||Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''||Mariana Varela<ref>{{Cite web |date=17 Oktubre 2019 |title=Mariana Varela es la nueva Miss Universo Argentina |url=https://www.puntal.com.ar/interes-general/mariana-varela-es-la-nueva-miss-universo-argentina-n51572 |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Puntal |language=es-AR}}</ref>||23||Avellaneda||Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''||Dayana Davtyan<ref>{{Cite web |date=11 Hulyo 2019 |title=Dayana Davtyan crowned Miss Universe Armenia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Dayana-Davtyan-crowned-Miss-Universe-Armenia-2019/eventshow/70172650.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||[[Ereban]]|| Europa
|-
|'''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''||Danna García<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2019 |title=Danna García crowned Miss Aruba 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Danna-Garca-crowned-Miss-Aruba-2019/eventshow/70639693.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Oranjestad|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]'''|| Priya Serrao<ref>{{Cite web |last=Hope |first=Zach |date=28 Hunyo 2019 |title=Victorian law graduate born in India wins Miss Universe Australia |url=https://www.smh.com.au/national/victorian-law-graduate-born-in-india-wins-miss-universe-australia-20190628-p5224e.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Sydney Morning Herald |language=en}}</ref>||27||[[Melbourne]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]'''||Diamond Langi<ref>{{Cite web |date=17 Agosto 2019 |title=Diamond Langi wins Miss Universe New Zealand 2019 |url=https://lucire.com/insider/20190817/diamond-langi-wins-miss-universe-new-zealand-2019/ |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Lucire |language=en}}</ref>||27||Auckland|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{BHS}}'''||Tarea Sturrup<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=23 Agosto 2019 |title=From a dream to reality |url=https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190823175710/https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |archive-date=23 Agosto 2019 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian}}</ref>||24||Grand Bahama|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BAN}} [[Bangladesh|Bangglades]]'''||Shirin Akter Shela<ref>{{Cite web |last=Al Mamun |first=Shafiq |date=24 Oktubre 2019 |title=মিস ইউনিভার্স বাংলাদেশের মুকুট জিতলেন শিলা |url=https://www.prothomalo.com/entertainment/drama/মিস-ইউনিভার্স-বাংলাদেশের-মুকুট-জিতলেন-শিলা |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Prothom Alo |language=bn}}</ref>||20||Thakurgaon|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|BAR}} [[Barbados]]'''|| Shanel Ifill<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Shanel Ifill crowned Miss Universe Barbados 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shanel-Ifill-crowned-Miss-Universe-Barbados-2019/eventshow/71048002.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>|| 20 || [[Bridgetown]]|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''||Angeline Flor Pua<ref name=":3">{{Cite web |date=11 Oktubre 2019 |title=Ex-Miss België Angeline Flor Pua maakt kans om Miss Universe te worden: “Haar verhaal is zó bijzonder” |url=https://www.hln.be/showbizz/ex-miss-belgie-angeline-flor-pua-maakt-kans-om-miss-universe-te-worden-haar-verhaal-is-zo-bijzonder~aa784157/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>||24||[[Antwerp]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''|| Destinee Arnold<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Destinee Arnold takes the crown of Miss Universe Belize |url=https://edition.channel5belize.com/archives/190877 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}</ref>|| 26 || Roaring Creek|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Thalía Olvino<ref>{{Cite web |date=8 Enero 2019 |title=Thalía Olvino es la nueva Miss Venezuela |url=https://www.eluniversal.com/entretenimiento/46971/thalia-olvino-es-la-nueva-miss-venezuela |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Universal |language=es}}</ref>
|20
|Valencia
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Hoàng Thị Thùy<ref>{{Cite web |last= |date=6 Mayo 2019 |title=Hoàng Thùy được đề cử thi Miss Universe 2019 |url=https://vnexpress.net/hoang-thuy-duoc-de-cu-thi-miss-universe-2019-3919497.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
|27
|[[Thanh Hóa]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
|Júlia Horta<ref>{{Cite web |date=9 Marso 2019 |title=Miss Minas Gerais Júlia Horta vence o concurso Miss Brasil 2019 |url=https://g1.globo.com/sp/sao-paulo/noticia/2019/03/09/jovem-que-representou-o-estado-de-minas-gerais-e-eleita-miss-brasil-2019.ghtml |access-date=25 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}</ref>
|25
|Juiz de Fora
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
|Lora Asenova<ref>{{Cite web |date=14 Nobyembre 2019 |title=Miss Universo Miss Bulgaria 2019 - Lora Asenova |url=https://www.telemundo.com/shows/2019/11/14/miss-universo-miss-bulgaria-2019-lora-asenova-miss-universo-bulgaria-2019-lora-asenova |access-date=25 Hulyo 2022 |website=[[Telemundo]] |language=es}}</ref>
|25
|Byala Slatina
|Europa
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''||Fabiana Hurtado<ref>{{Cite web |date=30 Hunyo 2019 |title=Fabiana Hurtado, de Santa Cruz, es Miss Bolivia 2019 |url=https://correodelsur.com/cultura/20190630_fabiana-hurtado-de-santa-cruz-es-miss-bolivia-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref>|| 21 || Santa Cruz|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
|Kyrsha Attaf<ref>{{Cite web |date=21 Hulyo 2019 |title=Kyrsha Attaf crowned Miss Universe Curaçao 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Kyrsha-Attaf-crowned-Miss-Universe-Curaao-2019/eventshow/69890883.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|22
|Willemstad
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]'''
|Katja Stokholm<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Katja Stokholm crowned Miss Universe Denmark 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Katja-Stokholm-crowned-Miss-Universe-Denmark-2019/eventshow/69701876.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|23
|Odense
|Europa
|-
|'''{{flagicon|EGY}} [[Ehipto]]'''
|Diana Hamed<ref>{{Cite web |date=22 Oktubre 2019 |title=Diana Hamed crowned Miss Universe Egypt 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Diana-Hamed-crowned-Miss-Universe-Egypt-2019/eventshow/71705543.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Cairo]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Cristina Hidalgo<ref>{{Cite web |last=Velasco |first=Estefanía |date=19 Hulyo 2019 |title=La guayaquileña Cristina Hidalgo se impone como Miss Ecuador 2019 |url=https://www.elcomercio.com/tendencias/entretenimiento/cobertura-ceremonia-miss-ecuador-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Comercio |language=es}}</ref>
|22
|Guayaquil
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Zuleika Soler<ref>{{Cite web |last=Alonso |first=Sara |date=22 Hulyo 2019 |title=Zuleika Soler representará a El Salvador en Miss Universo 2019 |url=https://us.as.com/us/2019/07/22/tikitakas/1563822435_426395.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-us}}</ref>
|25
|La Unión
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Laura Longauerová<ref>{{Cite web |date=26 Agosto 2019 |title=Česko a Slovensko majú svoju kráľovnú krásy: TOTO je ona! |url=https://www.topky.sk/cl/100313/1819025/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Topky.sk |language=sk}}</ref>
|24
|Detva
|Europa
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Natalie Ortega<ref>{{Cite web |date=19 Setyembre 2019 |title=Natalie Ortega crowned Miss Universe Spain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Natalie-Ortega-crowned-Miss-Universe-Spain-2019/eventshow/71200396.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Barcelona]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Cheslie Kryst<ref>{{Cite web |last=Lapin |first=Tamar |date=2 Mayo 2019 |title=Full-time attorney Cheslie Kryst crowned Miss USA 2019 |url=https://nypost.com/2019/05/02/full-time-attorney-cheslie-kryst-crowned-miss-usa-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=New York Post |language=en-US}}</ref>
|28
|[[Charlotte, North Carolina|Charlotte]]
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Serafina Eyene<ref>{{Cite web |date=8 Setyembre 2019 |title=Serafina Nchama Eyene Ada se proclama Miss Guinea Ecuatorial 2019 |url=https://ahoraeg.com/cultura/2019/09/08/serafina-nchama-eyene-ada-se-proclama-miss-guinea-ecuatorial-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AhoraEG |language=es}}</ref>
|20
|Niefang
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]'''
|Emma Jenkins<ref>{{Cite web |date=18 Hulyo 2019 |title=Emma Jenkins crowned Miss Universe Great Britain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Emma-Jenkins-crowned-Miss-Universe-Great-Britain-2019/eventshow/70277202.cms |access-date=29 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|27
|Llanelli
|Europa
|-
|'''{{flagicon|GUM}} [[Guam]]'''
|Sissie Luo<ref>{{Cite web |date=30 Agosto 2019 |title=Sissie Luo wins Miss Universe Guam 2019 crown |url=https://www.postguam.com/news/local/sissie-luo-wins-miss-universe-guam-2019-crown/image_d86ba1ba-ca59-11e9-ae0a-cb370f4070c1.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Guam Daily Post |language=en}}</ref>
|18
|Tamuning
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Iana Tickle Garcia<ref>{{Cite web |last=Francis-Pitt |first=K'Shema |date=2 Setyembre 2019 |title=Iana Tickle Garcia to rep Jamaica at 2019 Miss Universe pageant |url=https://www.iriefm.net/iana-tickle-garcia-to-rep-jamaica-at-2019-miss-universe-pageant/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Irie FM |language=en-US}}</ref>
|19
|Montego Bay
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Ako Kamo<ref>{{Cite web |date=23 Agosto 2019 |title=Ako Kamo crowned Miss Universe Japan 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Ako-Kamo-crowned-Miss-Universe-Japan-2019/eventshow/70803415.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|22
|[[Kobe]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Gabriela Vallejo<ref>{{Cite web |last= |first= |date=19 Hulyo 2019 |title=Haiti crowns bets to 2019 Miss Universe, Miss International |url=https://haitiantimes.com/2019/07/19/haiti-crowns-bets-to-2019-miss-universe-miss-international/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Haitian Times |language=en-US}}</ref>
|26
|Pétion-Ville
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|GEO}} [[Georgia (bansa)|Heyorhiya]]'''
|Tako Adamia<ref>{{Cite web |date=21 Hunyo 2019 |title=Nini Gogichaishvili crowned Miss World Georgia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Nini-Gogichaishvili-crowned-Miss-World-Georgia-2019/eventshow/69888833.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|25
|[[Tbilisi]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Rosemary Arauz<ref>{{Cite web |date=7 Disyembre 2019 |title=Rosemary Arauz, la espectacular modelo que representa a Honduras en el Miss Universo 2019 |url=https://www.diez.hn/fotogalerias/miss-universo-2019-rosemary-arauz-miss-honduras-representante-fotos-modelo-sps-PIDZ1340348 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Deportivo Diez |language=es-HN}}</ref>
|26
|San Pedro Sula
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Vartika Singh<ref>{{Cite web |last=Dsouza |first=Natasha |date=10 Enero 2020 |title=Meet The Miss Diva 2019 Winners, Vartika Singh And Shefali Sood |url=https://www.femina.in/celebs/indian/meet-the-miss-diva-2019-winners-vartika-singh-and-shefali-sood-145304.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Femina |language=en}}</ref>
|26
|[[Lucknow]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Frederika Alexis Cull<ref>{{Cite web |date=17 Marso 2019 |title=Frederika Alexis Cull crowned Miss Puteri Indonesia 2019 Photogallery |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-universe/frederika-alexis-cull/Frederika-Alexis-Cull-crowned-Miss-Puteri-Indonesia-2019/articleshow/68448338.cms |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>
|20
|[[Jakarta]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Fionnghuala O'Reilly<ref>{{Cite web |last=DeSantis |first=Rachel |date=5 Disyembre 2019 |title=History-Making Miss Universe Ireland Is a NASA Datanaut: 'You Can Be a Renaissance Woman' |url=https://people.com/human-interest/miss-universe-ireland-fionnghuala-oreilly-nasa-datanaut/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref>
|26
|[[Dublin]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]'''
|Sella Sharlin<ref>{{Cite web |date=14 Mayo 2019 |title=Sella Sharlin crowned Miss Israel 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Sella-Sharlin-crowned-Miss-Israel-2019/eventshow/69321912.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|23
|Beit
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Sofia Trimarco<ref>{{Cite web |last=Siani |first=Margherita |date=27 Agosto 2019 |title=Miss Universo, l'Italia rappresentata dalla salernitana Sofia Trimarco |url=https://www.ilmessaggero.it/social/miss_universo_italia_sofia_marilu_trimarco_instagram-4698099.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Il Messaggero |language=it}}</ref>
|20
|[[Buccino]]
|Europa
|-
|'''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
|Somnang Alyna<ref>{{Cite web |last=Rinith |first=Taing |date=6 Abril 2019 |title=Miss Universe Cambodia 2019: Samnang Alyna interview |url=https://www.khmertimeskh.com/593664/the-crown-is-hers/ |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Khmer Times |language=en-US}}</ref>
|18
|[[Nom Pen]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
|Alyssa Boston<ref>{{Cite web |date=23 Setyembre 2019 |title=Alyssa Boston crowned Miss Universe Canada 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Alyssa-Boston-crowned-Miss-Universe-Canada-2019/eventshow/71258089.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|24
|Tecumseh
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VGB}} [[Kapuluang Birheng Britaniko]]'''||Bria Smith<ref>{{Cite web |date=5 Agosto 2019 |title=Bria Smith crowned Miss BVI 2019 |url=https://bvinews.com/bria-smith-crowned-miss-bvi-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=BVI News |language=en}}</ref>||26||Tortola|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|VIR}} [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]]'''
|Andrea Piecuch<ref>{{Cite news |last=Frieswick |first=Kris |date=7 Disyembre 2019 |title=The Drama Over ‘Pageant Hopping’ That Shook a Miss Universe Competition |language=en-US |work=The Wall Street Journal |url=https://www.wsj.com/articles/the-drama-over-pageant-hopping-that-shook-a-miss-universe-competition-11575720000 |access-date=30 Hulyo 2022 |issn=0099-9660}}</ref>
|28
|Charlotte Amalie
|Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''||Kadejah Bodden<ref>{{Cite web |last=Levy |first=Jewel |date=18 Agosto 2019 |title=Kadejah Bodden wins Miss Cayman Universe |url=https://www.caymancompass.com/2019/08/18/kadejah-bodden-wins-miss-cayman-universe/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref>||23||Bodden Town|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]]'''
|Alfïya Ersayın
|18
|Atyrau
|Europa
|-
| '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' ||Stacy Michuki<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title=Stacy Michuki crowned Miss Universe Kenya 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Stacy-Michuki-crowned-Miss-Universe-Kenya-2019/eventshow/71685347.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||18||[[Nairobi]]||Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''||Gabriela Tafur<ref>{{Cite web |date=13 Nobyembre 2018 |title=La vallecaucana Gabriela Tafur Nader es elegida Señorita Colombia 2019 |url=https://www.efe.com/efe/america/gente/la-vallecaucana-gabriela-tafur-nader-es-elegida-senorita-colombia-2019/20000014-3811047 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=EFE |language=es}}</ref>||24||[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Cali]]|| Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''||Fatbardha Hoxha<ref>{{Cite web |date=16 Oktubre 2019 |title=Fatbardha Hoxha crowned Miss Universe Kosovo 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Fatbardha-Hoxha-crowned-Miss-Universe-Kosovo-2019/eventshow/71615342.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21|||Rečane|| Europa
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''||Paola Chacón<ref>{{Cite web |last=Herrera |first=Manuel |date=19 Hulyo 2019 |title=Paola Chacón será la representante de Costa Rica en el Miss Universo 2019 |url=https://www.nacion.com/viva/farandula/paola-chacon-sera-la-representante-de-costa-rica/5WBU54WLHVEKRD2OTWKGBTWDYA/story/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref>||28||[[San José, Costa Rica|San José]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''||Mia Rkman<ref>{{Cite web |date=2 Mayo 2019 |title=Mia Rkman crowned Miss Universe Croatia |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Mia-Rkman-crowned-Miss-Universe-Croatia/eventshow/69146203.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Korčula|| Europa
|-
| '''{{flagicon|LAO}} [[Laos]]'''||Vichitta Phonevilay<ref>{{Cite web |last= |date=25 Agosto 2019 |title=Người mẫu 23 tuổi đăng quang Hoa hậu Hoàn vũ Lào |url=https://vnexpress.net/nguoi-mau-23-tuoi-dang-quang-hoa-hau-hoan-vu-lao-3972514.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>||23||[[Vientiane]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|LTU}} [[Lithuania|Litwanya]]'''||Paulita Baltrušaitytė<ref>{{Cite web |date=19 Oktubre 2019 |title=Paulita Baltrusaityté crowned Miss Universe Lithuania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Paulita-Baltrusaityt-crowned-Miss-Universe-Lithuania-2019/eventshow/71662202.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21||[[Vilnius]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''||Birta Abiba Þórhallsdóttir<ref>{{Cite web |last=Olgeirsson |first=Birgir |date=31 Agosto 2019 |title=Birta Abiba er Miss Universe Iceland 2019 |url=https://www.visir.is/g/2019326136d |access-date=30 July 2022 |website=Vísir.is |language=is}}</ref>||20|| Mosfellsbær|| Europa
|-
| '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''||Shweta Sekhon<ref>{{Cite web |date=11 Marso 2019 |title=Shweta Sekhon crowned Miss Universe Malaysia 2019 |url=https://cj.my/113318/shweta-sekhon-crowned-miss-universe-malaysia-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Citizens Journal |language=en-US}}</ref>||22||[[Kuala Lumpur]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''||Teresa Ruglio<ref>{{Cite web |last=Vargas |first=Lenys |date=14 Hulyo 2019 |title=Venezolana representará a Malta en el Miss Universo |url=https://elpitazo.net/cultura/venezolana-representara-a-malta-en-el-miss-universo/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Pitazo |language=es}}</ref>||23||Sliema|| Europa
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''||Ornella LaFleche<ref>{{Cite web |last=Jaddoo |first=Jameela |date=20 Setyembre 2019 |title=Finale of Miss Universe Mauritius : Ornella Laflèche crowned beauty queen |url=https://defimedia.info/finale-miss-universe-mauritius-ornella-lafleche-crowned-beauty-queen |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Defi Media Group |language=en}}</ref>||21||Beau Bassin-Rose Hill|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''||Sofía Aragón<ref>{{Cite web |date=23 Hunyo 2019 |title=Gana Mexicana Universal Sofía Aragón |url=https://www.elimparcial.com/espectaculos/Gana-Mexicana-Universal--Sofia-Aragon--20190623-0116.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Imparcial |language=es-ES}}</ref>||25||[[Guadalajara]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|MYA}} [[Myanmar|Miyanmar]]'''||Swe Zin Htet<ref name=":0">{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe celebrates its first openly gay contestant |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-myanmar-gay-intl-hnk-scli/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212163741/https://www.cnn.com/style/article/miss-universe-myanmar-gay-intl-hnk-scli/index.html |archive-date=12 Disyembre 2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref>||20||Hpa-an|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''||Gunzaya Bat-Erdene||25||[[Ulan Bator]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''||Nadja Breytenbach<ref>{{Cite web |date=8 Hulyo 2019 |title=Nadja Breytenbach crowned Miss Namibia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Nadja-Breytenbach-crowned-Miss-Namibia-2019/eventshow/70128254.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||24||[[Windhoek]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{NPL}}'''||Pradeepta Adhikari<ref>{{Cite web |date=10 Mayo 2019 |title=Pradeepta Adhikari crowned Miss Universe Nepal 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Pradeepta-Adhikari-crowned-Miss-Universe-Nepal-2019/eventshow/69268136.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||23||[[Kathmandu]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''||Olutosin Araromi<ref>{{Cite web |date=15 Oktubre 2019 |title=Olutosin Itohan Araromi crowned Miss Universe Nigeria 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Olutosin-Itohan-Araromi-crowned-Miss-Universe-Nigeria-2019/eventshow/71594658.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26 ||Jalingo|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''||Inés López<ref>{{Cite web |last=López |first=Lidia |date=17 Agosto 2019 |title=Inés López, de Managua, gana Miss Nicaragua 2019 |url=https://www.laprensani.com/2019/08/17/espectaculo/2580150-nicaragua-elige-a-su-representante-para-miss-universo |access-date=30 Hulyo 2022 |website=La Prensa |language=es}}</ref>||19||[[Managua]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''||Helene Abildsnes<ref>{{Cite web |last=Eidsaa |first=Ivar |date=17 Agosto 2019 |title=Miss Universe neste? |url=https://fritidsnytt.no/miss-universe-neste/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Fritidsnytt |language=nb-NO}}</ref>||21||Kristiansand|| Europa
|-
| '''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''||Sharon Pieksma<ref>{{Cite web |date=1 Hulyo 2019 |title=Sharon Pieksma crowned Miss Netherlands 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Sharon-Pieksma-crowned-Miss-Netherlands-2019/eventshow/70023076.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||24||[[Rotterdam]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''|| Mehr Eliezer<ref>{{Cite web |last=Rodriguez |first=Luis |date=21 Hunyo 2019 |title=Miren quién ganó Señorita Panamá para Miss Universo 2019 |url=https://www.midiario.com/farandula/mehr-eliezer-gana-senorita-panama-para-miss-universo-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Mi Diario |language=es}}</ref>||22||Panama City|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''||Ketlin Lottermann<ref>{{Cite web |date=8 Agosto 2019 |title=Ketlin Lottermann crowned Miss Universe Paraguay 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Ketlin-Lottermann-crowned-Miss-Universe-Paraguay-2019/eventshow/70587506.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26||Santa Rita|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''||Kelin Rivera<ref name=":4">{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title=Miss Perú 2019: ¿Quién es Kelin Rivera la nueva reina tras la destitución de Anyella Grados? |url=https://rpp.pe/famosos/farandula/miss-peru-2019-ganadora-kelin-rivera-fue-coronada-nueva-reina-belleza-noticia-1225672 |url-status= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Radio Programas del Perú |language=es}}</ref>||26||Arequipa|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''|| [[Gazini Ganados]]<ref>{{Cite web |last=Afinidad-Bernardo |first=Deni Rose M. |date=10 Hunyo 2019 |title=Cebuana Gazini Ganados succeeds Catriona Gray as Binibining Pilipinas Universe 2019 |url=https://www.philstar.com/entertainment/2019/06/10/1925271/cebuana-gazini-ganados-succeeds-catriona-gray-binibining-pilipinas-universe-2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref>||23||[[Talisay, Cebu|Talisay]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''||Anni Harjunpää<ref>{{Cite web |last=Koste |first=Henna |date=30 Setyembre 2019 |title=Miss Suomi Anni Harjunpää muutti poikaystävänsä luota Suomeen: "Olen ajatellut pysyä täällä" |url=https://www.radionova.fi/uutiset/viihde/a-184387 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Radio Nova |language=fi}}</ref>||23||Sastamala|| Europa
|-
| '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''|| Olga Buława<ref name=":5">{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Olga Bulawa crowned Miss Universe Poland 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Olga-Bulawa-crowned-Miss-Universe-Poland-2019/eventshow/71044869.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>|||28||Świnoujście|| Europa
|-
| '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Madison Anderson<ref>{{Cite web |last=Marcial Ocasio |first=Jennifer |last2=Cotto |first2=Ingrid |date=15 Hunyo 2019 |title=Miss Puerto Rico winner grew up in Florida and doesn’t speak fluent Spanish. She says she represents a ‘new generation.’ |url=https://www.orlandosentinel.com/features/os-fe-miss-puerto-rico-winner-20190614-rhg3i5zumna7vfvrfwh2x3xev4-story.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Orlando Sentinel |language=en}}</ref>||24||Toa Baja|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''||Sylvie Silva||20||Guimarães|| Europa
|-
| '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''||Maëva Coucke<ref name=":6">{{cite web |date=16 Oktubre 2019 |title=Maëva Coucke, candidate pour Miss Univers! |url=https://www.grandlille.tv/maeva-coucke-candidate-pour-miss-univers/ |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Grand Lille |language=fr}}</ref>||25||Fougères|| Europa
|-
| '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''||Clauvid Dály<ref>{{Cite web |last= |first= |date=28 Agosto 2019 |title=Afro-Dominican Miss Dominican Republic Universe prefers the afro |url=https://dominicantoday.com/dr/people/2019/08/28/mulatta-miss-dominican-republic-universe-prefers-the-afro/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Dominican Today |language=en}}</ref>|| 18 || Punta Cana|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''||Barbora Hodačová<ref>{{Cite web |last=Mchitarjan |first=Karen |date=31 Agosto 2019 |title=Unikát v České Miss: Téhle krásce nenapsal ani jeden sportovec! |url=https://www.expres.cz/video/dx/barbora-hodacova-ceska-miss.A190830_173042_dx-video_ren |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Expres.cz |language=cs}}</ref>||24||Teplice|| Europa
|-
| '''{{flagicon|ROU}} [[Romania|Rumanya]]'''|| Dorina Chihaia<ref>{{Cite web |last= |date=18 Nobyembre 2019 |title=Young entrepreneur living in Shanghai selected to represent Romania at Miss Universe 2019 |url=https://www.romania-insider.com/dorina-chihaia-romania-miss-universe-2019 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Romania Insider |language=en}}</ref>||26||Iași|| Europa
|-
| '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''|| Bebiana Mangal ||23||[[Castries]]|| Kaamerikahan
|-
| '''{{flagicon|SLE}} [[Sierra Leone]]'''|| Marie Esther Bangura<ref>{{Cite web |date=18 Disyembre 2018 |title=Beauty queen disqualified for arriving late |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/beauty-queen-disqualified-for-arriving-late/articleshow/67141198.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Port Loko|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''|| Mohana Prabha<ref>{{Cite web |date=21 Oktubre 2019 |title="Never give up," is Miss Universe Singapore Mohana Prabha's message |url=https://theindependent.sg/never-give-up-is-miss-universe-singapore-mohana-prabhas-message/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Independent Singapore |language=en-US}}</ref>||24||[[Singapore]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''||Lina Ljungberg<ref>{{Cite web |date=1 Oktubre 2019 |title=Lina Ljungberg crowned Miss Universe Sweden 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Lina-Ljungberg-crowned-Miss-Universe-Sweden-2019/eventshow/71393088.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||22||Östergötland|| Europa
|-
| '''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''|| Shubila Stanton<ref>{{Cite web |date=14 Oktubre 2019 |title=Shubila Stanton crowned Miss Universe Tanzania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shubila-Stanton-crowned-Miss-Universe-Tanzania-2019/eventshow/71580354.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||23||Morogoro|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''||Paweensuda Drouin<ref>{{Cite web |date=1 Hulyo 2019 |title=Paweensuda Drouin crowned Miss Universe Thailand 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Paweensuda-Drouin-crowned-Miss-Universe-Thailand-2019/eventshow/70021701.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||26||[[Bangkok]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''||'''Zozibini Tunzi<ref>{{Cite web |last=Seemela |first=Masego |last2=Zeeman |first2=Kyle |date=9 Agosto 2019 |title=Zozibini Tunzi crowned Miss SA 2019 |url=https://www.timeslive.co.za/tshisa-live/tshisa-live/2019-08-09-zozibini-tunzi-crowned-miss-sa-2019/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=TimesLIVE |language=en-ZA}}</ref>'''||26 ||Tsolo|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''|| Lee Yeon-joo<ref>{{Cite web |date=6 Setyembre 2019 |title=Lee Yeon-Joo crowned Miss Universe Korea 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Lee-Yeon-Joo-crowned-Miss-Universe-Korea-2019/eventshow/71008509.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||25||[[Incheon]]|| Aprika at Asya-Pasipiko
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Geraldine González<ref>{{Cite web |date=22 Mayo 2019 |title=Geraldine Gonzalez to compete at Miss Universe Chile 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Geraldine-Gonzalez-to-compete-at-Miss-Universe-Chile-2019/eventshow/69441191.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|20
|Conchali
|Kaamerikahan
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Rosie Zhu Xin<ref>{{Cite web |date=22 Enero 2019 |title=Rosie Xin Zhu crowned Miss Universe China 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Rosie-Xin-Zhu-crowned-Miss-Universe-China-2019/eventshow/67638458.cms |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|26
|[[Hebei]]
|Aprika at Asya-Pasipiko
|-
| '''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''||Bilgi Aydoğmuş<ref>{{Cite web |date=1 Enero 2021 |title=Akıncı'nın Yeliz'i kimdir? Güzel oyuncu Bilgi Aydoğmuş kaç yaşında, nereli? |url=https://www.takvim.com.tr/galeri/magazin/akincinin-yelizi-kimdir-guzel-oyuncu-bilgi-aydogmus-kac-yasinda-nereli |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Takvim |language=tr}}</ref>||23||[[Istanbul]]|| Europa
|-
| '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''||Anastasia Subbota||26||Zaporizhia|| Europa
|-
| '''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''||Fiona Tenuta<ref>{{Cite web |date=30 Oktubre 2019 |title=Fiona Tenuta Vanerio appointed Miss Universe Uruguay 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Fiona-Tenuta-Vanerio-appointed-Miss-Universe-Uruguay-2019/eventshow/71820749.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>||21||Punta del Este|| Kaamerikahan
|}
== Mga Tala ==
{{notelist}}
==Mga Sanggunian==
{{reflist}}
== Panlabas na link ==
* {{Official website|https://www.missuniverse.com}}
{{Miss Universe}}
[[Kategorya:Miss Universe]]
8eajpqb4b4exd8hnop3gbo3garz1qm1
Miss World 2021
0
314201
1959433
1932044
2022-07-30T13:16:04Z
Allyriana000
119761
Nilipat ni Allyriana000 ang pahinang [[Portada:Miss World 2021]] sa [[Miss World 2021]] mula sa redirect: Kailangang ilagay sa kaniyang "namespace" dahil kulang na sa artikulo ang Miss World at upang mas madali ang page-edit.
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=Marso 16, 2022
|venue=Koliseo ng José Miguel Agrelot, [[San Juan]], Puerto Rico
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Iraq]]|[[Somalia]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australia]]|[[Bangladesh]]|[[Barbados]]|[[Belarus]]|[[Kapuluan ng Birheng Britaniko|British Virgin Islands]]|[[Croatia]]|[[Cook Islands]]|[[Denmark]]|[[Ethiopia]]|[[Georgia (bansa)|Georgia]]|[[Greece]]|[[Guatemala]]|[[Guyana]]|[[Hong Kong]]|[[Kazakhstan]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Laos]]|[[Montenegro]]|[[Myanmar]]|[[New Zealand]]|[[Russia]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[South Sudan]]|[[Thailand]]|[[US Virgin Islands]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang magiging ika-70 edisyon ng patimpalak ng kagandahang [[Miss World]] na gaganapin sa unang trimestre ng 2022 sa Koliseo ng José Miguel Agrelot sa [[San Juan]], Puerto Rico. Si Toni-Ann Singh ng [[Jamaica]] ang magpuputong sa kanyang kahalili sa pagtatapos ng kaganapan. Sa edisyon ito, magbabalik ang kompetisyon ng kasuotang panglangoy o ''swimsuit competition'' (Miss World Beach Beauty) pagkatapos ng limang taong pahinga.
Noong Disyembre 16, opisyal na ipinagpaliban ng Miss World ang gabing pangwakas dahil nagpositibo sa [[COVID-19]] ang ilang kalahok at mga tauhan ng organisasayon. Muling itatakda ang pangwakas sa loob ng 90 araw.
Gaganapin ang muling pagtakda ng ika-70 patimpalak ng kagandahan na Miss World sa Koliseo ng José Miguel Agrelot, [[Puerto Rico]] sa Marso 16, 2022 sa pamamagitan ng mga akwant ng ''[[social media]]'' ng ''Miss World'' at ang konperensiya ng mga [[mamamahayag]] ay sa Disyembre 21.<ref>https://www.instagram.com/p/CXw7H3HDDLG/</ref><ref>https://www.facebook.com/stories/1742997399111394/UzpfSVNDOjMyNzA0OTY5ODY1MTE1ODU=?view_single=true</ref><ref>https://indianexpress.com/article/lifestyle/life-style/miss-world-2021-pageant-finale-rescheduled-date-puerto-rico-manasa-varanasi-india-7684505/</ref>
==Mga kalahok==
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|+97 bansa ang kumpirmadong sasali
|-
! Bansa/Teritoryo
! Delegado
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagcountry|ALB}}'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagcountry|ANG}}'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagcountry|ARG}}'''
| Amira Hidalgo
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagcountry|ARM}}'''
| Mirna Bzdigian
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{flagcountry|BAH}}'''
| Sienna Evans
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagcountry|BEL}}'''
| Céline Van Ouytsel
| 25
| [[Herentals]]
|-
| '''{{flagcountry|BLZ}}'''
| Markeisha Young
| 21
| [[Santa Elena, Belize|Santa Elena]]
|-
| '''{{flagcountry|BOL}}'''
| Alondra Mercado
| 19
| [[Trinidad, Bolivia|Trinidad]]
|-
| '''{{flagcountry|BIH}}'''
| Adna Biber
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagcountry|BOT}}'''
| Palessa Molefe
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagcountry|BRA}}'''
| Caroline Teixeira
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagcountry|BUL}}'''
| Eva Dobreva
| 21
| [[Vama]]
|-
| '''{{flagcountry|CAM}}'''
| Phum Sophorn
| 19
| [[Phnom Penh]]
|-
| '''{{flagcountry|CMR}}'''
| Audrey Monkam
| 24
| [[Bali Nyonga]]
|-
| '''{{flagcountry|CAN}}'''
| Svetlana Mamaeva
| 21
| [[Maple]]
|-
| '''{{flagcountry|CAY}}'''
| Rashana Hydes
| 24
| [[West Bay]]
|-
| '''{{flagcountry|CHL}}'''
| Carol Drpic
| 21
| [[Punta Arenas]]
|-
| '''{{flagcountry|COL}}'''
| Andrea Aguilera
| 23
| [[Medellin]]
|-
| '''{{flagcountry|CRI}}'''
| Tamara Del Maso
| 23
| [[Puntarenas]]
|-
| '''{{flagcountry|CIV}}'''
| Olivia Yacé
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagcountry|CUR}}'''
| Alvinette Soliana
| 20
| [[Willemstad]]
|-
| '''{{flagcountry|ECU}}'''
| Ámar Pacheco
| 24
| [[Guayaquil]]
|-
| '''{{flagcountry|SLV}}'''
|-
| '''{{flagcountry|GNQ}}'''
|-
| '''{{flagcountry|EST}}'''
|-
| '''{{flagcountry|FIN}}'''
|-
| '''{{flagcountry|GHA}}'''
|-
| '''{{flagcountry|GIB}}'''
|-
| '''{{flagcountry|GLP|local}}'''
|-
| '''{{flagcountry|GIN}}'''
|-
| '''{{flagcountry|GNB}}'''
|-
|}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
ro96eb2vq91fixhy1770j9nn2169165
1959444
1959433
2022-07-30T14:51:18Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=Marso 16, 2022
|venue=Koliseo ng José Miguel Agrelot, [[San Juan]], Puerto Rico
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Iraq]]|[[Somalia]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australia]]|[[Bangladesh]]|[[Barbados]]|[[Belarus]]|[[Kapuluan ng Birheng Britaniko|British Virgin Islands]]|[[Croatia]]|[[Cook Islands]]|[[Denmark]]|[[Ethiopia]]|[[Georgia (bansa)|Georgia]]|[[Greece]]|[[Guatemala]]|[[Guyana]]|[[Hong Kong]]|[[Kazakhstan]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Laos]]|[[Montenegro]]|[[Myanmar]]|[[New Zealand]]|[[Russia]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[South Sudan]]|[[Thailand]]|[[US Virgin Islands]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang magiging ika-70 edisyon ng patimpalak ng kagandahang [[Miss World]] na gaganapin sa unang trimestre ng 2022 sa Koliseo ng José Miguel Agrelot sa [[San Juan]], Puerto Rico. Si Toni-Ann Singh ng [[Jamaica]] ang magpuputong sa kanyang kahalili sa pagtatapos ng kaganapan. Sa edisyon ito, magbabalik ang kompetisyon ng kasuotang panglangoy o ''swimsuit competition'' (Miss World Beach Beauty) pagkatapos ng limang taong pahinga.
Noong Disyembre 16, opisyal na ipinagpaliban ng Miss World ang gabing pangwakas dahil nagpositibo sa [[COVID-19]] ang ilang kalahok at mga tauhan ng organisasayon. Muling itatakda ang pangwakas sa loob ng 90 araw.
Gaganapin ang muling pagtakda ng ika-70 patimpalak ng kagandahan na Miss World sa Koliseo ng José Miguel Agrelot, [[Puerto Rico]] sa Marso 16, 2022 sa pamamagitan ng mga akwant ng ''[[social media]]'' ng ''Miss World'' at ang konperensiya ng mga [[mamamahayag]] ay sa Disyembre 21.
==Mga kalahok==
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young
| 21
| Santa Elena
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palessa Molefe
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana
| 20
| Willemstad
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes
| 24
| West Bay
|-
| '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
| Carol Drpic
| 21
| Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
| '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
| Andrea Aguilera
| 23
| [[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
| '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
| Tamara Del Maso
| 23
| Puntarenas
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová
|22
|Brno
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña<ref>{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
|24
|Duarte
|-
| '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
| Ámar Pacheco
| 24
| Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia
|25
|Mill Hill
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita<ref>{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}</ref>
|21
|Malabo
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto
|24
|Tartu
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki<ref>{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}</ref>
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum<ref>{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}</ref>
|22
|Éguilles
|-
|{{flagicon|GHA}} '''Gana'''
|Monique Mawulawe
|20
|[[Accra]]
|-
|{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|'''Hibraltar''']]
|Janice Sampere<ref>{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}</ref>
|23
|Gibraltar
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''Guniya'''
|Nene Bah
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''Guniya Bissaw'''
|Itchacénia Da Costa
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas
|24
|Ahuas
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti<ref>{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}</ref>
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi<ref>{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}</ref>
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules<ref name="Miss Indonesia 2020 (2)">{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''Irak'''
|Maria Farhad<ref>{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}</ref>
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta
|21
|Velletri
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}</ref>
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara<ref>{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}</ref>
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong
|21
|[[Seoul]]
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland
|25
|Sandweiler
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan<ref>{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title="上热点"热烈祝贺"第70届世界小姐大赛澳门总决赛"圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}</ref>
|28
|Makaw
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana<ref>{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson<ref>{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}</ref>
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales<ref>{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}</ref>
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare<ref>{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}</ref>
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{NPL}}'''
|Namrata Shrestha<ref>{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike
|25
|[[Abuja]]
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch<ref>{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref>
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba<ref>{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}</ref>
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes<ref>{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez<ref>{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref>
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves
|25
|Vila Real
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz<ref>{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}</ref>
|23
|Naranjito
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Naomie Nishimwe<ref>{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}</ref>
|22
|[[Kigali]]
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd<ref>{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}</ref>
|25
|Bothwell
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbya]]'''
|Andrijana Savic
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo
|24
|Philipsburg
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic
|21
|Ribnica
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida<ref>{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}</ref>
|25
|Limpopo
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane<ref>{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}</ref>
|23
|Choiseul
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García<ref>{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida "mujer más guapa de España" |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}</ref>
|23
|Almería
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt<ref>{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}</ref>
|25
|San Fernando
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}</ref>
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk<ref>{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова "Міс Україна". Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}</ref>
|22
|Vinnytsia
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini<ref>{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|[[Seattle]]
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo
|24
|[[Montevideo]]
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà
|20
|Thanh Hóa
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris
|18
|Magor
|}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}
9v6eocv7ssb72y35u02bmuldt8917wc
1959445
1959444
2022-07-30T15:18:26Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=Marso 16, 2022
|venue=Koliseo ng José Miguel Agrelot, [[San Juan]], Puerto Rico
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Iraq]]|[[Somalia]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australia]]|[[Bangladesh]]|[[Barbados]]|[[Belarus]]|[[Kapuluan ng Birheng Britaniko|British Virgin Islands]]|[[Croatia]]|[[Cook Islands]]|[[Denmark]]|[[Ethiopia]]|[[Georgia (bansa)|Georgia]]|[[Greece]]|[[Guatemala]]|[[Guyana]]|[[Hong Kong]]|[[Kazakhstan]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Laos]]|[[Montenegro]]|[[Myanmar]]|[[New Zealand]]|[[Russia]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[South Sudan]]|[[Thailand]]|[[US Virgin Islands]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang magiging ika-70 edisyon ng patimpalak ng kagandahang [[Miss World]] na gaganapin sa unang trimestre ng 2022 sa Koliseo ng José Miguel Agrelot sa [[San Juan]], Puerto Rico. Si Toni-Ann Singh ng [[Jamaica]] ang magpuputong sa kanyang kahalili sa pagtatapos ng kaganapan. Sa edisyon ito, magbabalik ang kompetisyon ng kasuotang panglangoy o ''swimsuit competition'' (Miss World Beach Beauty) pagkatapos ng limang taong pahinga.
Noong Disyembre 16, opisyal na ipinagpaliban ng Miss World ang gabing pangwakas dahil nagpositibo sa [[COVID-19]] ang ilang kalahok at mga tauhan ng organisasayon. Muling itatakda ang pangwakas sa loob ng 90 araw.
Gaganapin ang muling pagtakda ng ika-70 patimpalak ng kagandahan na Miss World sa Koliseo ng José Miguel Agrelot, [[Puerto Rico]] sa Marso 16, 2022 sa pamamagitan ng mga akwant ng ''[[social media]]'' ng ''Miss World'' at ang konperensiya ng mga [[mamamahayag]] ay sa Disyembre 21.
==Mga kalahok==
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young
| 21
| Santa Elena
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palessa Molefe
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana
| 20
| Willemstad
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Ámar Pacheco
|24
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto
|24
|Tartu
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Monique Mawulawe
|20
|[[Accra]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar]]'''
|Janice Sampere<ref>{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}</ref>
|23
|Gibraltar
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita<ref>{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}</ref>
|21
|Malabo
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''[[Guinea|Guniya]]'''
|Nene Bah
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Itchacénia Da Costa
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}</ref>
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch<ref>{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas
|24
|Ahuas
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi<ref>{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}</ref>
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules<ref name="Miss Indonesia 2020 (2)">{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia
|25
|Mill Hill
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Maria Farhad<ref>{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}</ref>
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta
|21
|Velletri
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes
| 24
| West Bay
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara<ref>{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}</ref>
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Andrea Aguilera
|23
|[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Tamara Del Maso
|23
|Puntarenas
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland
|25
|Sandweiler
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana<ref>{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan<ref>{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title="上热点"热烈祝贺"第70届世界小姐大赛澳门总决赛"圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}</ref>
|28
|Makaw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson<ref>{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}</ref>
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales<ref>{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}</ref>
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki<ref>{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}</ref>
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum<ref>{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}</ref>
|22
|Éguilles
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña<ref>{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
|24
|Duarte
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová
|22
|Brno
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong
|21
|[[Seoul]]
|-
| '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
| Carol Drpic
| 21
| Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare<ref>{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}</ref>
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{NPL}}'''
|Namrata Shrestha<ref>{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike
|25
|[[Abuja]]
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref>
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà
|20
|Thanh Hóa
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd<ref>{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}</ref>
|25
|Bothwell
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic
|21
|Ribnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García<ref>{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida "mujer más guapa de España" |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}</ref>
|23
|Almería
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini<ref>{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|[[Seattle]]
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris
|18
|Magor
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba<ref>{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}</ref>
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes<ref>{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez<ref>{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref>
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz<ref>{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}</ref>
|23
|Naranjito
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves
|25
|Vila Real
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Naomie Nishimwe<ref>{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}</ref>
|22
|[[Kigali]]
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane<ref>{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}</ref>
|23
|Choiseul
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbya]]'''
|Andrijana Savic
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo
|24
|Philipsburg
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida<ref>{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}</ref>
|25
|Limpopo
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt<ref>{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}</ref>
|25
|San Fernando
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}</ref>
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk<ref>{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова "Міс Україна". Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}</ref>
|22
|Vinnytsia
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti<ref>{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}</ref>
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo
|24
|[[Montevideo]]
|}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}
r1e216uqfkq68i0hvrjvuxjhdo2s5w9
1959446
1959445
2022-07-30T15:21:41Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=Marso 16, 2022
|venue=Koliseo ng José Miguel Agrelot, [[San Juan]], Puerto Rico
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Iraq]]|[[Somalia]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australia]]|[[Bangladesh]]|[[Barbados]]|[[Belarus]]|[[Kapuluan ng Birheng Britaniko|British Virgin Islands]]|[[Croatia]]|[[Cook Islands]]|[[Denmark]]|[[Ethiopia]]|[[Georgia (bansa)|Georgia]]|[[Greece]]|[[Guatemala]]|[[Guyana]]|[[Hong Kong]]|[[Kazakhstan]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Laos]]|[[Montenegro]]|[[Myanmar]]|[[New Zealand]]|[[Russia]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[South Sudan]]|[[Thailand]]|[[US Virgin Islands]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang magiging ika-70 edisyon ng patimpalak ng kagandahang [[Miss World]] na gaganapin sa unang trimestre ng 2022 sa Koliseo ng José Miguel Agrelot sa [[San Juan]], Puerto Rico. Si Toni-Ann Singh ng [[Jamaica]] ang magpuputong sa kanyang kahalili sa pagtatapos ng kaganapan. Sa edisyon ito, magbabalik ang kompetisyon ng kasuotang panglangoy o ''swimsuit competition'' (Miss World Beach Beauty) pagkatapos ng limang taong pahinga.
Noong Disyembre 16, opisyal na ipinagpaliban ng Miss World ang gabing pangwakas dahil nagpositibo sa [[COVID-19]] ang ilang kalahok at mga tauhan ng organisasayon. Muling itatakda ang pangwakas sa loob ng 90 araw.
Gaganapin ang muling pagtakda ng ika-70 patimpalak ng kagandahan na Miss World sa Koliseo ng José Miguel Agrelot, [[Puerto Rico]] sa Marso 16, 2022 sa pamamagitan ng mga akwant ng ''[[social media]]'' ng ''Miss World'' at ang konperensiya ng mga [[mamamahayag]] ay sa Disyembre 21.
==Mga kalahok==
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young
| 21
| Santa Elena
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà
|20
|Thanh Hóa
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palessa Molefe
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana
| 20
| Willemstad
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Ámar Pacheco
|24
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd<ref>{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}</ref>
|25
|Bothwell
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic
|21
|Ribnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García<ref>{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida "mujer más guapa de España" |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}</ref>
|23
|Almería
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini<ref>{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|[[Seattle]]
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto
|24
|Tartu
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris
|18
|Magor
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Monique Mawulawe
|20
|[[Accra]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar]]'''
|Janice Sampere<ref>{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}</ref>
|23
|Gibraltar
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita<ref>{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}</ref>
|21
|Malabo
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''[[Guinea|Guniya]]'''
|Nene Bah
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Itchacénia Da Costa
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}</ref>
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch<ref>{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas
|24
|Ahuas
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi<ref>{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}</ref>
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules<ref name="Miss Indonesia 2020 (2)">{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia
|25
|Mill Hill
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Maria Farhad<ref>{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}</ref>
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta
|21
|Velletri
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes
| 24
| West Bay
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara<ref>{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}</ref>
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Andrea Aguilera
|23
|[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Tamara Del Maso
|23
|Puntarenas
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland
|25
|Sandweiler
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana<ref>{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan<ref>{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title="上热点"热烈祝贺"第70届世界小姐大赛澳门总决赛"圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}</ref>
|28
|Makaw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson<ref>{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}</ref>
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales<ref>{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}</ref>
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare<ref>{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}</ref>
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{NPL}}'''
|Namrata Shrestha<ref>{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike
|25
|[[Abuja]]
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref>
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba<ref>{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}</ref>
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes<ref>{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez<ref>{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref>
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki<ref>{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}</ref>
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz<ref>{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}</ref>
|23
|Naranjito
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves
|25
|Vila Real
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum<ref>{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}</ref>
|22
|Éguilles
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña<ref>{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
|24
|Duarte
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová
|22
|Brno
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Naomie Nishimwe<ref>{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}</ref>
|22
|[[Kigali]]
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane<ref>{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}</ref>
|23
|Choiseul
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbya]]'''
|Andrijana Savic
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo
|24
|Philipsburg
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida<ref>{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}</ref>
|25
|Limpopo
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong
|21
|[[Seoul]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt<ref>{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}</ref>
|25
|San Fernando
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Carol Drpic
|21
|Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}</ref>
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk<ref>{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова "Міс Україна". Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}</ref>
|22
|Vinnytsia
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti<ref>{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}</ref>
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo
|24
|[[Montevideo]]
|}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}
nxq7719zo55n87e2k8cof6h7ewckl6x
1959447
1959446
2022-07-30T15:23:12Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=Marso 16, 2022
|venue=Koliseo ng José Miguel Agrelot, [[San Juan]], Puerto Rico
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Iraq]]|[[Somalia]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australia]]|[[Bangladesh]]|[[Barbados]]|[[Belarus]]|[[Kapuluan ng Birheng Britaniko|British Virgin Islands]]|[[Croatia]]|[[Cook Islands]]|[[Denmark]]|[[Ethiopia]]|[[Georgia (bansa)|Georgia]]|[[Greece]]|[[Guatemala]]|[[Guyana]]|[[Hong Kong]]|[[Kazakhstan]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Laos]]|[[Montenegro]]|[[Myanmar]]|[[New Zealand]]|[[Russia]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[South Sudan]]|[[Thailand]]|[[US Virgin Islands]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang magiging ika-70 edisyon ng patimpalak ng kagandahang [[Miss World]] na gaganapin sa unang trimestre ng 2022 sa Koliseo ng José Miguel Agrelot sa [[San Juan]], Puerto Rico. Si Toni-Ann Singh ng [[Jamaica]] ang magpuputong sa kanyang kahalili sa pagtatapos ng kaganapan. Sa edisyon ito, magbabalik ang kompetisyon ng kasuotang panglangoy o ''swimsuit competition'' (Miss World Beach Beauty) pagkatapos ng limang taong pahinga.
Noong Disyembre 16, opisyal na ipinagpaliban ng Miss World ang gabing pangwakas dahil nagpositibo sa [[COVID-19]] ang ilang kalahok at mga tauhan ng organisasayon. Muling itatakda ang pangwakas sa loob ng 90 araw.
Gaganapin ang muling pagtakda ng ika-70 patimpalak ng kagandahan na Miss World sa Koliseo ng José Miguel Agrelot, [[Puerto Rico]] sa Marso 16, 2022 sa pamamagitan ng mga akwant ng ''[[social media]]'' ng ''Miss World'' at ang konperensiya ng mga [[mamamahayag]] ay sa Disyembre 21.
==Mga kalahok==
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young
| 21
| Santa Elena
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà
|20
|Thanh Hóa
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palessa Molefe
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana
| 20
| Willemstad
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Ámar Pacheco
|24
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd<ref>{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}</ref>
|25
|Bothwell
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic
|21
|Ribnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García<ref>{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida "mujer más guapa de España" |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}</ref>
|23
|Almería
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini<ref>{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|[[Seattle]]
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto
|24
|Tartu
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris
|18
|Magor
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Monique Mawulawe
|20
|[[Accra]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar]]'''
|Janice Sampere<ref>{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}</ref>
|23
|Gibraltar
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita<ref>{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}</ref>
|21
|Malabo
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''[[Guinea|Guniya]]'''
|Nene Bah
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Itchacénia Da Costa
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}</ref>
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch<ref>{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas
|24
|Ahuas
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi<ref>{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}</ref>
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules<ref name="Miss Indonesia 2020 (2)">{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia
|25
|Mill Hill
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Maria Farhad<ref>{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}</ref>
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta
|21
|Velletri
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes
| 24
| West Bay
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara<ref>{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}</ref>
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Andrea Aguilera
|23
|[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Tamara Del Maso
|23
|Puntarenas
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland
|25
|Sandweiler
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana<ref>{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan<ref>{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title="上热点"热烈祝贺"第70届世界小姐大赛澳门总决赛"圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}</ref>
|28
|Makaw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson<ref>{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}</ref>
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales<ref>{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}</ref>
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare<ref>{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}</ref>
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{NPL}}'''
|Namrata Shrestha<ref>{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike
|25
|[[Abuja]]
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref>
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba<ref>{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}</ref>
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes<ref>{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez<ref>{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref>
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki<ref>{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}</ref>
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz<ref>{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}</ref>
|23
|Naranjito
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves
|25
|Vila Real
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum<ref>{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}</ref>
|22
|Éguilles
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña<ref>{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
|24
|Duarte
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová
|22
|Brno
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Naomie Nishimwe<ref>{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}</ref>
|22
|[[Kigali]]
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane<ref>{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}</ref>
|23
|Choiseul
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbya]]'''
|Andrijana Savic
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo
|24
|Philipsburg
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida<ref>{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}</ref>
|25
|Limpopo
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong
|21
|[[Seoul]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt<ref>{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}</ref>
|25
|San Fernando
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Carol Drpic
|21
|Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}</ref>
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk<ref>{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова "Міс Україна". Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}</ref>
|22
|Vinnytsia
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti<ref>{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}</ref>
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo
|24
|[[Montevideo]]
|}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}{{Miss World}}
bpi1hsrtwpdoffis9bf2lpmjoi4i120
1959465
1959447
2022-07-31T00:12:21Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=Marso 16, 2022
|venue=Koliseo ng José Miguel Agrelot, [[San Juan]], Puerto Rico
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Iraq]]|[[Somalia]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australia]]|[[Bangladesh]]|[[Barbados]]|[[Belarus]]|[[Kapuluan ng Birheng Britaniko|British Virgin Islands]]|[[Croatia]]|[[Cook Islands]]|[[Denmark]]|[[Ethiopia]]|[[Georgia (bansa)|Georgia]]|[[Greece]]|[[Guatemala]]|[[Guyana]]|[[Hong Kong]]|[[Kazakhstan]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Laos]]|[[Montenegro]]|[[Myanmar]]|[[New Zealand]]|[[Russia]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[South Sudan]]|[[Thailand]]|[[US Virgin Islands]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang magiging ika-70 edisyon ng patimpalak ng kagandahang [[Miss World]] na gaganapin sa unang trimestre ng 2022 sa Koliseo ng José Miguel Agrelot sa [[San Juan]], Puerto Rico. Si Toni-Ann Singh ng [[Jamaica]] ang magpuputong sa kanyang kahalili sa pagtatapos ng kaganapan. Sa edisyon ito, magbabalik ang kompetisyon ng kasuotang panglangoy o ''swimsuit competition'' (Miss World Beach Beauty) pagkatapos ng limang taong pahinga.
Noong Disyembre 16, opisyal na ipinagpaliban ng Miss World ang gabing pangwakas dahil nagpositibo sa [[COVID-19]] ang ilang kalahok at mga tauhan ng organisasayon. Muling itatakda ang pangwakas sa loob ng 90 araw.
Gaganapin ang muling pagtakda ng ika-70 patimpalak ng kagandahan na Miss World sa Koliseo ng José Miguel Agrelot, [[Puerto Rico]] sa Marso 16, 2022 sa pamamagitan ng mga akwant ng ''[[social media]]'' ng ''Miss World'' at ang konperensiya ng mga [[mamamahayag]] ay sa Disyembre 21.
==Mga kalahok==
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young
| 21
| Santa Elena
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà
|20
|Thanh Hóa
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palessa Molefe
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana
| 20
| Willemstad
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Ámar Pacheco
|24
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd<ref>{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}</ref>
|25
|Bothwell
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic
|21
|Ribnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García<ref>{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida "mujer más guapa de España" |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}</ref>
|23
|Almería
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini<ref>{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|[[Seattle]]
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto
|24
|Tartu
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris
|18
|Magor
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Monique Mawulawe
|20
|[[Accra]]
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita<ref>{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}</ref>
|21
|Malabo
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''[[Guinea|Guniya]]'''
|Nene Bah
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Itchacénia Da Costa
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}</ref>
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]'''
|Janice Sampere<ref>{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}</ref>
|23
|Gibraltar
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch<ref>{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas
|24
|Ahuas
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi<ref>{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}</ref>
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules<ref name="Miss Indonesia 2020 (2)">{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia
|25
|Mill Hill
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Maria Farhad<ref>{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}</ref>
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta
|21
|Velletri
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes
| 24
| West Bay
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara<ref>{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}</ref>
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Andrea Aguilera
|23
|[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Tamara Del Maso
|23
|Puntarenas
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland
|25
|Sandweiler
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana<ref>{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan<ref>{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title="上热点"热烈祝贺"第70届世界小姐大赛澳门总决赛"圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}</ref>
|28
|Makaw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson<ref>{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}</ref>
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales<ref>{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}</ref>
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare<ref>{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}</ref>
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{NPL}}'''
|Namrata Shrestha<ref>{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike
|25
|[[Abuja]]
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref>
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba<ref>{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}</ref>
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes<ref>{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez<ref>{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref>
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki<ref>{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}</ref>
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz<ref>{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}</ref>
|23
|Naranjito
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves
|25
|Vila Real
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum<ref>{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}</ref>
|22
|Éguilles
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña<ref>{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
|24
|Duarte
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová
|22
|Brno
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Naomie Nishimwe<ref>{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}</ref>
|22
|[[Kigali]]
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane<ref>{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}</ref>
|23
|Choiseul
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbya]]'''
|Andrijana Savic
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo
|24
|Philipsburg
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida<ref>{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}</ref>
|25
|Limpopo
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong
|21
|[[Seoul]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt<ref>{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}</ref>
|25
|San Fernando
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Carol Drpic
|21
|Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}</ref>
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk<ref>{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова "Міс Україна". Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}</ref>
|22
|Vinnytsia
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti<ref>{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}</ref>
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo
|24
|[[Montevideo]]
|}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}{{Miss World}}
7ih3u8wxwgwr2xr0wz5rbfhy9nrgf00
1959601
1959465
2022-07-31T04:07:04Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=Marso 16, 2022
|venue=Koliseo ng José Miguel Agrelot, [[San Juan]], Puerto Rico
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Iraq]]|[[Somalia]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australia]]|[[Bangladesh]]|[[Barbados]]|[[Belarus]]|[[Kapuluan ng Birheng Britaniko|British Virgin Islands]]|[[Croatia]]|[[Cook Islands]]|[[Denmark]]|[[Ethiopia]]|[[Georgia (bansa)|Georgia]]|[[Greece]]|[[Guatemala]]|[[Guyana]]|[[Hong Kong]]|[[Kazakhstan]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Laos]]|[[Montenegro]]|[[Myanmar]]|[[New Zealand]]|[[Russia]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[South Sudan]]|[[Thailand]]|[[US Virgin Islands]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang magiging ika-70 edisyon ng patimpalak ng kagandahang [[Miss World]] na gaganapin sa unang trimestre ng 2022 sa Koliseo ng José Miguel Agrelot sa [[San Juan]], Puerto Rico. Si Toni-Ann Singh ng [[Jamaica]] ang magpuputong sa kanyang kahalili sa pagtatapos ng kaganapan. Sa edisyon ito, magbabalik ang kompetisyon ng kasuotang panglangoy o ''swimsuit competition'' (Miss World Beach Beauty) pagkatapos ng limang taong pahinga.
Noong Disyembre 16, opisyal na ipinagpaliban ng Miss World ang gabing pangwakas dahil nagpositibo sa [[COVID-19]] ang ilang kalahok at mga tauhan ng organisasayon. Muling itatakda ang pangwakas sa loob ng 90 araw.
Gaganapin ang muling pagtakda ng ika-70 patimpalak ng kagandahan na Miss World sa Koliseo ng José Miguel Agrelot, [[Puerto Rico]] sa Marso 16, 2022 sa pamamagitan ng mga akwant ng ''[[social media]]'' ng ''Miss World'' at ang konperensiya ng mga [[mamamahayag]] ay sa Disyembre 21.
== Mga Resulta ==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable" style="background:#FFFFFF; font-size:95%;"
!Pagkakalagay<ref>{{Cite web |last=Pasajol |first=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021: Tracy Maureen Perez advances to top 13 |url=https://entertainment.inquirer.net/441501/miss-world-2021-tracy-maureen-perez-advances-to-top-12 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=22 Enero 2022 |title=Miss World 2021 announces top 40 contestants |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-2021-announces-top-40-contestants/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref>
!Kandidata
|-
|'''Miss World 2021'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – '''Karolina Bielawska'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Top 6'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
|-
|'''Top 13'''
|
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà '''§'''
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Andrea Aguilera
* '''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' – Tracy Perez
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – April Benayoum
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
* '''{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]]''' – Khadija Omar
|-
|'''Top 40'''
|
* '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' – Amira Hidalgo
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Mofele
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Caroline Teixeira
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]''' – Nene Bah
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
* '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' – Svetlana Mamaeva
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Hugrún Birta Egilsdóttir
* '''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]''' – Nellie Anjaratiana
* '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' – Lavanya Sivaji
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Burte-Ujin Anu
* '''{{NPL}}''' – Namrata Shrestha
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' – Bethania Borba
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Aryam Díaz
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
* '''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]''' – Sadé Greenwood
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
* '''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]''' – Jeanine Brandt
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
* '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' – Jiang Siqi
* '''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]''' – Lili Tótpeti
|}
<small>'''§''' Panalo sa ''Digital Media Challenge''</small>
==Mga Kalahok==
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young
| 21
| Santa Elena
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà
|20
|Thanh Hóa
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palessa Molefe
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana
| 20
| Willemstad
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Ámar Pacheco
|24
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd<ref>{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}</ref>
|25
|Bothwell
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic
|21
|Ribnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García<ref>{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida "mujer más guapa de España" |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}</ref>
|23
|Almería
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini<ref>{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|[[Seattle]]
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto
|24
|Tartu
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris
|18
|Magor
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Monique Mawulawe
|20
|[[Accra]]
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita<ref>{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}</ref>
|21
|Malabo
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''[[Guinea|Guniya]]'''
|Nene Bah
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Itchacénia Da Costa
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}</ref>
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]'''
|Janice Sampere<ref>{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}</ref>
|23
|Gibraltar
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch<ref>{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas
|24
|Ahuas
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi<ref>{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}</ref>
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules<ref name="Miss Indonesia 2020 (2)">{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia
|25
|Mill Hill
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Maria Farhad<ref>{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}</ref>
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta
|21
|Velletri
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes
| 24
| West Bay
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara<ref>{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}</ref>
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Andrea Aguilera
|23
|[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Tamara Del Maso
|23
|Puntarenas
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland
|25
|Sandweiler
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana<ref>{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan<ref>{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title="上热点"热烈祝贺"第70届世界小姐大赛澳门总决赛"圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}</ref>
|28
|Makaw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson<ref>{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}</ref>
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales<ref>{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}</ref>
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare<ref>{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}</ref>
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{NPL}}'''
|Namrata Shrestha<ref>{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike
|25
|[[Abuja]]
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref>
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba<ref>{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}</ref>
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes<ref>{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez<ref>{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref>
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki<ref>{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}</ref>
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz<ref>{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}</ref>
|23
|Naranjito
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves
|25
|Vila Real
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum<ref>{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}</ref>
|22
|Éguilles
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña<ref>{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
|24
|Duarte
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová
|22
|Brno
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Naomie Nishimwe<ref>{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}</ref>
|22
|[[Kigali]]
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane<ref>{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}</ref>
|23
|Choiseul
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbya]]'''
|Andrijana Savic
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo
|24
|Philipsburg
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida<ref>{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}</ref>
|25
|Limpopo
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong
|21
|[[Seoul]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt<ref>{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}</ref>
|25
|San Fernando
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Carol Drpic
|21
|Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}</ref>
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk<ref>{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова "Міс Україна". Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}</ref>
|22
|Vinnytsia
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti<ref>{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}</ref>
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo
|24
|[[Montevideo]]
|}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}{{Miss World}}
rp1duh0swbd0dqvzlekhpc4ecf25xzd
1959623
1959601
2022-07-31T05:01:32Z
Allyriana000
119761
In-update ang artikulo.
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=ika-16 ng Marso 2022
|venue=Coca-Cola Music Hall, San Juan, [[Porto Riko]]
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Irak]]|[[Somalya]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australia]]|[[Bangladesh]]|[[Barbados]]|[[Belarus]]|[[Kapuluan ng Birheng Britaniko|British Virgin Islands]]|[[Croatia]]|[[Cook Islands]]|[[Denmark]]|[[Ethiopia]]|[[Georgia (bansa)|Georgia]]|[[Greece]]|[[Guatemala]]|[[Guyana]]|[[Hong Kong]]|[[Kazakhstan]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Laos]]|[[Montenegro]]|[[Myanmar]]|[[New Zealand]]|[[Russia]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[South Sudan]]|[[Thailand]]|[[US Virgin Islands]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
|image=File:728x485 1 7f65b728c0e10ba0abf9b5784217ef4e@1200x800 0xac120003 18984241781647526026.jpg|caption=Karolina Bielawska, Miss World 2021|presenters={{Hlist|Peter Andre|Fernando Allende}}|entertainment={{Hlist|Don Omar|Gente de Zona|Victor Manuel|Pedro Capo|Puerto Rico Philharmonic Orchestra}}}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang ika-70 na edisyon ng [[Miss World]] pageant, na ginanap sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] noong ika-16 ng Marso 2022. Ang kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa José Miguel Agrelot Coliseum noong ika-16 ng Disyembre 2021. Gayunpaman, ang kompetisyon ay na-reschedule sa ika-16 ng Marso 2022 dahil sa pandemya ng COVID-19 sa Porto Riko.<ref>{{Cite web |date=22 Disyembre 2021 |title=Miss World resets coronation night to March 2022 |url=https://www.cnnphilippines.com/lifestyle/2021/12/22/Miss-World-2021-coronation-night-March-2022.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Bernardino |first=Stephanie |date=23 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 pageant reset to March 2022 |url=https://mb.com.ph/2021/12/23/miss-world-2021-pageant-reset-to-march-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Manila Bulletin]] |language=en-US}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Toni-Ann Singh ng [[Jamaica|Hamayka]] si Karolina Bielawska ng [[Polonya]] bilang Miss World 2021. Ito ang pangalawang tagumpay ng Polonya sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Shree Saini ng [[Estados Unidos]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Olivia Yacé ng [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]].<ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |last2=Pasajol |first2=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021 is Karolina Bielawska of Poland |url=https://entertainment.inquirer.net/441524/miss-world-2021-is-karolina-bielawska-of-poland |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref>
Mga kandidata mula sa 97 mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan nina Peter Andre at Fernando Allende ang kompetisyon. Nagtanghal sina Don Omar, Gente de Zona, Victor Manuel, Pedro Capo, at ang Filarmonica de Puerto Rico sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Reiher |first=Andrea |date=16 Marso 2022 |title=Miss World 2021-2022 Schedule: What Time & Channel to Watch |url=https://heavy.com/entertainment/miss-world-time-channel-schedule-2021-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Heavy.com |language=en-US}}</ref>
== Mga Resulta ==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable" style="background:#FFFFFF; font-size:95%;"
!Pagkakalagay<ref>{{Cite web |last=Pasajol |first=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021: Tracy Maureen Perez advances to top 13 |url=https://entertainment.inquirer.net/441501/miss-world-2021-tracy-maureen-perez-advances-to-top-12 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=22 Enero 2022 |title=Miss World 2021 announces top 40 contestants |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-2021-announces-top-40-contestants/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref>
!Kandidata
|-
|'''Miss World 2021'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – '''Karolina Bielawska'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Top 6'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
|-
|'''Top 13'''
|
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà '''§'''
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Andrea Aguilera
* '''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' – Tracy Perez
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – April Benayoum
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
* '''{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]]''' – Khadija Omar
|-
|'''Top 40'''
|
* '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' – Amira Hidalgo
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Mofele
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Caroline Teixeira
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]''' – Nene Bah
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
* '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' – Svetlana Mamaeva
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Hugrún Birta Egilsdóttir
* '''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]''' – Nellie Anjaratiana
* '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' – Lavanya Sivaji
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Burte-Ujin Anu
* '''{{NPL}}''' – Namrata Shrestha
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' – Bethania Borba
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Aryam Díaz
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
* '''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]''' – Sadé Greenwood
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
* '''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]''' – Jeanine Brandt
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
* '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' – Jiang Siqi
* '''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]''' – Lili Tótpeti
|}
<small>'''§''' Panalo sa ''Digital Media Challenge''</small>
==Mga Kalahok==
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young
| 21
| Santa Elena
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà
|20
|Thanh Hóa
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palessa Molefe
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana
| 20
| Willemstad
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Ámar Pacheco
|24
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd<ref>{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}</ref>
|25
|Bothwell
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic
|21
|Ribnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García<ref>{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida "mujer más guapa de España" |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}</ref>
|23
|Almería
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini<ref>{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|[[Seattle]]
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto
|24
|Tartu
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris
|18
|Magor
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Monique Mawulawe
|20
|[[Accra]]
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita<ref>{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}</ref>
|21
|Malabo
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''[[Guinea|Guniya]]'''
|Nene Bah
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Itchacénia Da Costa
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}</ref>
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]'''
|Janice Sampere<ref>{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}</ref>
|23
|Gibraltar
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch<ref>{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas
|24
|Ahuas
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi<ref>{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}</ref>
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules<ref name="Miss Indonesia 2020 (2)">{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia
|25
|Mill Hill
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Maria Farhad<ref>{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}</ref>
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta
|21
|Velletri
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes
| 24
| West Bay
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara<ref>{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}</ref>
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Andrea Aguilera
|23
|[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Tamara Del Maso
|23
|Puntarenas
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland
|25
|Sandweiler
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana<ref>{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan<ref>{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title="上热点"热烈祝贺"第70届世界小姐大赛澳门总决赛"圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}</ref>
|28
|Makaw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson<ref>{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}</ref>
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales<ref>{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}</ref>
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare<ref>{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}</ref>
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{NPL}}'''
|Namrata Shrestha<ref>{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike
|25
|[[Abuja]]
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref>
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba<ref>{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}</ref>
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes<ref>{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez<ref>{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref>
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki<ref>{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}</ref>
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz<ref>{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}</ref>
|23
|Naranjito
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves
|25
|Vila Real
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum<ref>{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}</ref>
|22
|Éguilles
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña<ref>{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
|24
|Duarte
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová
|22
|Brno
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Naomie Nishimwe<ref>{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}</ref>
|22
|[[Kigali]]
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane<ref>{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}</ref>
|23
|Choiseul
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbya]]'''
|Andrijana Savic
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo
|24
|Philipsburg
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida<ref>{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}</ref>
|25
|Limpopo
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong
|21
|[[Seoul]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt<ref>{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}</ref>
|25
|San Fernando
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Carol Drpic
|21
|Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}</ref>
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk<ref>{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова "Міс Україна". Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}</ref>
|22
|Vinnytsia
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti<ref>{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}</ref>
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo
|24
|[[Montevideo]]
|}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}{{Miss World}}
sutuk7phh82vwcsae39ud8jablgk0wl
1959629
1959623
2022-07-31T05:18:53Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=ika-16 ng Marso 2022
|venue=Coca-Cola Music Hall, San Juan, [[Porto Riko]]
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Irak]]|[[Somalya]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australia]]|[[Bangladesh]]|[[Barbados]]|[[Belarus]]|[[Kapuluan ng Birheng Britaniko|British Virgin Islands]]|[[Croatia]]|[[Cook Islands]]|[[Denmark]]|[[Ethiopia]]|[[Georgia (bansa)|Georgia]]|[[Greece]]|[[Guatemala]]|[[Guyana]]|[[Hong Kong]]|[[Kazakhstan]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Laos]]|[[Montenegro]]|[[Myanmar]]|[[New Zealand]]|[[Russia]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[South Sudan]]|[[Thailand]]|[[US Virgin Islands]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
|image=File:728x485 1 7f65b728c0e10ba0abf9b5784217ef4e@1200x800 0xac120003 18984241781647526026.jpg|caption=Karolina Bielawska, Miss World 2021|presenters={{Hlist|Peter Andre|Fernando Allende}}|entertainment={{Hlist|Don Omar|Gente de Zona|Victor Manuel|Pedro Capo|Puerto Rico Philharmonic Orchestra}}}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang ika-70 na edisyon ng [[Miss World]] pageant, na ginanap sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] noong ika-16 ng Marso 2022. Ang kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa José Miguel Agrelot Coliseum noong ika-16 ng Disyembre 2021. Gayunpaman, ang kompetisyon ay na-reschedule sa ika-16 ng Marso 2022 dahil sa pandemya ng COVID-19 sa Porto Riko.<ref>{{Cite web |date=22 Disyembre 2021 |title=Miss World resets coronation night to March 2022 |url=https://www.cnnphilippines.com/lifestyle/2021/12/22/Miss-World-2021-coronation-night-March-2022.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Bernardino |first=Stephanie |date=23 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 pageant reset to March 2022 |url=https://mb.com.ph/2021/12/23/miss-world-2021-pageant-reset-to-march-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Manila Bulletin]] |language=en-US}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Toni-Ann Singh ng [[Jamaica|Hamayka]] si Karolina Bielawska ng [[Polonya]] bilang Miss World 2021. Ito ang pangalawang tagumpay ng Polonya sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Shree Saini ng [[Estados Unidos]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Olivia Yacé ng [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]].<ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |last2=Pasajol |first2=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021 is Karolina Bielawska of Poland |url=https://entertainment.inquirer.net/441524/miss-world-2021-is-karolina-bielawska-of-poland |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref>
Mga kandidata mula sa 97 mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan nina Peter Andre at Fernando Allende ang kompetisyon. Nagtanghal sina Don Omar, Gente de Zona, Victor Manuel, Pedro Capo, at ang Filarmonica de Puerto Rico sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Reiher |first=Andrea |date=16 Marso 2022 |title=Miss World 2021-2022 Schedule: What Time & Channel to Watch |url=https://heavy.com/entertainment/miss-world-time-channel-schedule-2021-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Heavy.com |language=en-US}}</ref>
== Mga Resulta ==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable" style="background:#FFFFFF; font-size:95%;"
!Pagkakalagay<ref>{{Cite web |last=Pasajol |first=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021: Tracy Maureen Perez advances to top 13 |url=https://entertainment.inquirer.net/441501/miss-world-2021-tracy-maureen-perez-advances-to-top-12 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=22 Enero 2022 |title=Miss World 2021 announces top 40 contestants |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-2021-announces-top-40-contestants/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref>
!Kandidata
|-
|'''Miss World 2021'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – '''Karolina Bielawska'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Top 6'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
|-
|'''Top 13'''
|
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà '''§'''
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Andrea Aguilera
* '''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' – Tracy Perez
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – April Benayoum
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
* '''{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]]''' – Khadija Omar
|-
|'''Top 40'''
|
* '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' – Amira Hidalgo
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Mofele
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Caroline Teixeira
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]''' – Nene Bah
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
* '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' – Svetlana Mamaeva
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Hugrún Birta Egilsdóttir
* '''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]''' – Nellie Anjaratiana
* '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' – Lavanya Sivaji
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Burte-Ujin Anu
* '''{{NPL}}''' – Namrata Shrestha
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' – Bethania Borba
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Aryam Díaz
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
* '''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]''' – Sadé Greenwood
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
* '''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]''' – Jeanine Brandt
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
* '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' – Jiang Siqi
* '''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]''' – Lili Tótpeti
|}
<small>'''§''' Panalo sa ''Digital Media Challenge''</small>
=== Mga ''Continental Queen of Beauty'' ===
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!Kontinente
!Kandidata
|-
|'''Aprika'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Asya-Pasipiko'''
|
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
|-
|'''Europa'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
|-
|'''Kaamerikahan'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''Karinbe'''
|
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
|}
==Mga Kalahok==
97 kandidata ang kumalahok para sa titulo.
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young
| 21
| Santa Elena
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà
|20
|Thanh Hóa
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palessa Molefe
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana
| 20
| Willemstad
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Ámar Pacheco
|24
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd<ref>{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}</ref>
|25
|Bothwell
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic
|21
|Ribnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García<ref>{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida "mujer más guapa de España" |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}</ref>
|23
|Almería
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini<ref>{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|[[Seattle]]
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto
|24
|Tartu
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris
|18
|Magor
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Monique Mawulawe
|20
|[[Accra]]
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita<ref>{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}</ref>
|21
|Malabo
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''[[Guinea|Guniya]]'''
|Nene Bah
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Itchacénia Da Costa
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}</ref>
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]'''
|Janice Sampere<ref>{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}</ref>
|23
|Gibraltar
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch<ref>{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas
|24
|Ahuas
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi<ref>{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}</ref>
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules<ref name="Miss Indonesia 2020 (2)">{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia
|25
|Mill Hill
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Maria Farhad<ref>{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}</ref>
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta
|21
|Velletri
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes
| 24
| West Bay
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara<ref>{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}</ref>
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Andrea Aguilera
|23
|[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Tamara Del Maso
|23
|Puntarenas
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland
|25
|Sandweiler
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana<ref>{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan<ref>{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title="上热点"热烈祝贺"第70届世界小姐大赛澳门总决赛"圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}</ref>
|28
|Makaw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson<ref>{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}</ref>
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales<ref>{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}</ref>
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare<ref>{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}</ref>
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{NPL}}'''
|Namrata Shrestha<ref>{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike
|25
|[[Abuja]]
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref>
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba<ref>{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}</ref>
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes<ref>{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez<ref>{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref>
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki<ref>{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}</ref>
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz<ref>{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}</ref>
|23
|Naranjito
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves
|25
|Vila Real
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum<ref>{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}</ref>
|22
|Éguilles
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña<ref>{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
|24
|Duarte
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová
|22
|Brno
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Naomie Nishimwe<ref>{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}</ref>
|22
|[[Kigali]]
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane<ref>{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}</ref>
|23
|Choiseul
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbya]]'''
|Andrijana Savic
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo
|24
|Philipsburg
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida<ref>{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}</ref>
|25
|Limpopo
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong
|21
|[[Seoul]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt<ref>{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}</ref>
|25
|San Fernando
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Carol Drpic
|21
|Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}</ref>
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk<ref>{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова "Міс Україна". Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}</ref>
|22
|Vinnytsia
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti<ref>{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}</ref>
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo
|24
|[[Montevideo]]
|}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}{{Miss World}}
76uygj7251yt9ak1i1vtplnpiddifbo
1959665
1959629
2022-07-31T06:21:56Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=ika-16 ng Marso 2022
|venue=Coca-Cola Music Hall, San Juan, [[Porto Riko]]
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Irak]]|[[Somalya]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australia]]|[[Bangladesh]]|[[Barbados]]|[[Belarus]]|[[Kapuluan ng Birheng Britaniko|British Virgin Islands]]|[[Croatia]]|[[Cook Islands]]|[[Denmark]]|[[Ethiopia]]|[[Georgia (bansa)|Georgia]]|[[Greece]]|[[Guatemala]]|[[Guyana]]|[[Hong Kong]]|[[Kazakhstan]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Laos]]|[[Montenegro]]|[[Myanmar]]|[[New Zealand]]|[[Russia]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[South Sudan]]|[[Thailand]]|[[US Virgin Islands]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
|image=File:728x485 1 7f65b728c0e10ba0abf9b5784217ef4e@1200x800 0xac120003 18984241781647526026.jpg|caption=Karolina Bielawska, Miss World 2021|presenters={{Hlist|Peter Andre|Fernando Allende}}|entertainment={{Hlist|Don Omar|Gente de Zona|Victor Manuel|Pedro Capo|Puerto Rico Philharmonic Orchestra}}}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang ika-70 na edisyon ng [[Miss World]] pageant, na ginanap sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] noong ika-16 ng Marso 2022. Ang kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa José Miguel Agrelot Coliseum noong ika-16 ng Disyembre 2021. Gayunpaman, ang kompetisyon ay na-reschedule sa ika-16 ng Marso 2022 dahil sa pandemya ng COVID-19 sa Porto Riko.<ref>{{Cite web |date=22 Disyembre 2021 |title=Miss World resets coronation night to March 2022 |url=https://www.cnnphilippines.com/lifestyle/2021/12/22/Miss-World-2021-coronation-night-March-2022.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Bernardino |first=Stephanie |date=23 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 pageant reset to March 2022 |url=https://mb.com.ph/2021/12/23/miss-world-2021-pageant-reset-to-march-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Manila Bulletin]] |language=en-US}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Toni-Ann Singh ng [[Jamaica|Hamayka]] si Karolina Bielawska ng [[Polonya]] bilang Miss World 2021. Ito ang pangalawang tagumpay ng Polonya sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Shree Saini ng [[Estados Unidos]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Olivia Yacé ng [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]].<ref>{{Cite news |date=17 Marso 2022 |title=Poland win Miss World 2022, Cote d'Ivoire collect 2nd runner up |language=West African Pidgin English |work=BBC News Pidgin |url=https://www.bbc.com/pidgin/world-60778320 |access-date=31 Hulyo 2022}}</ref><ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |last2=Pasajol |first2=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021 is Karolina Bielawska of Poland |url=https://entertainment.inquirer.net/441524/miss-world-2021-is-karolina-bielawska-of-poland |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref>
Mga kandidata mula sa 97 mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan nina Peter Andre at Fernando Allende ang kompetisyon. Nagtanghal sina Don Omar, Gente de Zona, Victor Manuel, Pedro Capo, at ang Filarmonica de Puerto Rico sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Reiher |first=Andrea |date=16 Marso 2022 |title=Miss World 2021-2022 Schedule: What Time & Channel to Watch |url=https://heavy.com/entertainment/miss-world-time-channel-schedule-2021-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Heavy.com |language=en-US}}</ref>
== Mga Resulta ==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable" style="background:#FFFFFF; font-size:95%;"
!Pagkakalagay<ref>{{Cite web |last=Pasajol |first=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021: Tracy Maureen Perez advances to top 13 |url=https://entertainment.inquirer.net/441501/miss-world-2021-tracy-maureen-perez-advances-to-top-12 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=22 Enero 2022 |title=Miss World 2021 announces top 40 contestants |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-2021-announces-top-40-contestants/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref>
!Kandidata
|-
|'''Miss World 2021'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – '''Karolina Bielawska'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Top 6'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
|-
|'''Top 13'''
|
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà '''§'''
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Andrea Aguilera
* '''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' – Tracy Perez
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – April Benayoum
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
* '''{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]]''' – Khadija Omar
|-
|'''Top 40'''
|
* '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' – Amira Hidalgo
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Mofele
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Caroline Teixeira
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]''' – Nene Bah
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
* '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' – Svetlana Mamaeva
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Hugrún Birta Egilsdóttir
* '''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]''' – Nellie Anjaratiana
* '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' – Lavanya Sivaji
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Burte-Ujin Anu
* '''{{NPL}}''' – Namrata Shrestha
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' – Bethania Borba
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Aryam Díaz
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
* '''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]''' – Sadé Greenwood
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
* '''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]''' – Jeanine Brandt
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
* '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' – Jiang Siqi
* '''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]''' – Lili Tótpeti
|}
<small>'''§''' Panalo sa ''Digital Media Challenge''</small>
=== Mga ''Continental Queen of Beauty'' ===
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!Kontinente
!Kandidata
|-
|'''Aprika'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Asya-Pasipiko'''
|
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
|-
|'''Europa'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
|-
|'''Kaamerikahan'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''Karinbe'''
|
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
|}
==Mga Kalahok==
97 kandidata ang kumalahok para sa titulo.
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo<ref>{{Cite web |last=Cannataro |first=Micaela |date=16 Disyembre 2021 |title=Así es Amira Hidalgo, la candidata de Argentina a Miss Mundo 2021 |url=https://argentina.as.com/argentina/2021/12/16/actualidad/1639672415_400570.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-ar}}</ref>
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian<ref>{{Cite web |date=23 Setyembre 2021 |title=Election of Miss Armenia 2021 |url=https://www.ccifrance-armenie.com/en/actualities/news-detail/news/election-of-miss-armenia-2021.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=CCI France Arménie |language=en}}</ref>
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=4 Pebrero 2022 |title=Sienna Evans named one of 40 Miss World semifinalists |url=https://thenassauguardian.com/sienna-evans-named-one-of-40-miss-world-semifinalists/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref>
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé<ref>{{Cite web |last=Richard |first=Florence |date=16 Marso 2022 |title=Côte d’Ivoire – Olivia Yacé : concours Miss Monde, paillettes et politique – Jeune Afrique |url=https://www.jeuneafrique.com/1329893/politique/cote-divoire-miss-monde-paillettes-et-politique/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Jeune Afrique |language=fr-FR}}</ref>
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel<ref>{{Cite web |last=Boeckx |first=Jolien |date=11 Enero 2020 |title=Celine Van Ouytsel (23) nieuwe Miss België ondanks val tijdens defilé |url=https://myprivacy.dpgmedia.be/consent?siteKey=Uqxf9TXhjmaG4pbQ&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.hln.be%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Fshowbizz%252Fceline-van-ouytsel-23-nieuwe-miss-belgie-ondanks-val-tijdens-defile~a054879e%252F |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young<ref>{{Cite web |date=22 Setyembre 2021 |title=Markeisha Young is Miss World Belize 2021 |url=https://edition.channel5belize.com/archives/224257 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}</ref>
| 21
| Santa Elena
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde<ref>{{Cite web |last=Perdomo |first=Williams |date=21 Nobyembre 2021 |title=Alejandra Conde: “Ninguna corona tiene valor sin un propósito” |url=https://www.elnacional.com/entretenimiento/alejandra-conde-miss-venezuela-mundo-ninguna-corona-tiene-valor-sin-un-proposito/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Nacional |language=es}}</ref>
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà<ref>{{Cite web |last= |date=20 Nobyembre 2020 |title=Tường thuật chung kết Hoa hậu Việt Nam 2020 |url=https://vnexpress.net/chung-ket-hoa-hau-viet-nam-2020-4194523-tong-thuat.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
|20
|Thanh Hóa
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber<ref>{{Cite web |date=8 Disyembre 2021 |title=Adna Biber se predstavlja u prekrasnoj haljini svjetski priznate bh dizajnerice Gordane Zucić na izboru Miss svijeta u Puerto Rico |url=https://www.vecernji.ba/vijesti/adna-biber-se-predstavlja-u-prekrasnoj-haljini-svjetski-priznate-bh-dizajnerice-gordane-zucic-na-izboru-miss-svijeta-u-puerto-rico-1545779 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Večernji list |language=hr}}</ref>
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palesa Molefe<ref>{{Cite web |last=Maswabi |first=Boitumelo |date=14 Disyembre 2021 |title=A Nation’s Pride: Miss Botswana 2021, Palesa Molefe |url=https://news.thevoicebw.com/a-nations-pride-miss-botswana-2021-palesa-molefe/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Voice Botswana |language=en-US}}</ref>
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana
| 20
| Willemstad
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Ámar Pacheco
|24
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd<ref>{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}</ref>
|25
|Bothwell
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic
|21
|Ribnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García<ref>{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida "mujer más guapa de España" |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}</ref>
|23
|Almería
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini<ref>{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|[[Seattle]]
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto
|24
|Tartu
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris
|18
|Magor
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Monique Mawulawe
|20
|[[Accra]]
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita<ref>{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}</ref>
|21
|Malabo
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''[[Guinea|Guniya]]'''
|Nene Bah
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Itchacénia Da Costa
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}</ref>
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]'''
|Janice Sampere<ref>{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}</ref>
|23
|Gibraltar
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch<ref>{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas
|24
|Ahuas
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi<ref>{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}</ref>
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules<ref name="Miss Indonesia 2020 (2)">{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia
|25
|Mill Hill
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Maria Farhad<ref>{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}</ref>
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta
|21
|Velletri
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes
| 24
| West Bay
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara<ref>{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}</ref>
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Andrea Aguilera
|23
|[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Tamara Del Maso
|23
|Puntarenas
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland
|25
|Sandweiler
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana<ref>{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan<ref>{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title="上热点"热烈祝贺"第70届世界小姐大赛澳门总决赛"圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}</ref>
|28
|Makaw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson<ref>{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}</ref>
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales<ref>{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}</ref>
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare<ref>{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}</ref>
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{NPL}}'''
|Namrata Shrestha<ref>{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike
|25
|[[Abuja]]
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref>
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba<ref>{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}</ref>
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes<ref>{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez<ref>{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref>
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki<ref>{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}</ref>
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz<ref>{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}</ref>
|23
|Naranjito
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves
|25
|Vila Real
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum<ref>{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}</ref>
|22
|Éguilles
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña<ref>{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
|24
|Duarte
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová
|22
|Brno
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Naomie Nishimwe<ref>{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}</ref>
|22
|[[Kigali]]
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane<ref>{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}</ref>
|23
|Choiseul
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbya]]'''
|Andrijana Savic
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo
|24
|Philipsburg
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida<ref>{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}</ref>
|25
|Limpopo
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong
|21
|[[Seoul]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt<ref>{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}</ref>
|25
|San Fernando
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Carol Drpic
|21
|Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}</ref>
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk<ref>{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова "Міс Україна". Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}</ref>
|22
|Vinnytsia
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti<ref>{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}</ref>
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo
|24
|[[Montevideo]]
|}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}{{Miss World}}
kmkvr4trusa0im9mv5hfab9b4rwbgxz
1959682
1959665
2022-07-31T06:51:47Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=ika-16 ng Marso 2022
|venue=Coca-Cola Music Hall, San Juan, [[Porto Riko]]
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Irak]]|[[Somalya]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australia]]|[[Bangladesh]]|[[Barbados]]|[[Belarus]]|[[Kapuluan ng Birheng Britaniko|British Virgin Islands]]|[[Croatia]]|[[Cook Islands]]|[[Denmark]]|[[Ethiopia]]|[[Georgia (bansa)|Georgia]]|[[Greece]]|[[Guatemala]]|[[Guyana]]|[[Hong Kong]]|[[Kazakhstan]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Laos]]|[[Montenegro]]|[[Myanmar]]|[[New Zealand]]|[[Russia]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[South Sudan]]|[[Thailand]]|[[US Virgin Islands]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
|image=File:728x485 1 7f65b728c0e10ba0abf9b5784217ef4e@1200x800 0xac120003 18984241781647526026.jpg|caption=Karolina Bielawska, Miss World 2021|presenters={{Hlist|Peter Andre|Fernando Allende}}|entertainment={{Hlist|Don Omar|Gente de Zona|Victor Manuel|Pedro Capo|Puerto Rico Philharmonic Orchestra}}}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang ika-70 na edisyon ng [[Miss World]] pageant, na ginanap sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] noong ika-16 ng Marso 2022. Ang kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa José Miguel Agrelot Coliseum noong ika-16 ng Disyembre 2021. Gayunpaman, ang kompetisyon ay na-reschedule sa ika-16 ng Marso 2022 dahil sa pandemya ng COVID-19 sa Porto Riko.<ref>{{Cite web |date=22 Disyembre 2021 |title=Miss World resets coronation night to March 2022 |url=https://www.cnnphilippines.com/lifestyle/2021/12/22/Miss-World-2021-coronation-night-March-2022.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Bernardino |first=Stephanie |date=23 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 pageant reset to March 2022 |url=https://mb.com.ph/2021/12/23/miss-world-2021-pageant-reset-to-march-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Manila Bulletin]] |language=en-US}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Toni-Ann Singh ng [[Jamaica|Hamayka]] si Karolina Bielawska ng [[Polonya]] bilang Miss World 2021. Ito ang pangalawang tagumpay ng Polonya sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Shree Saini ng [[Estados Unidos]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Olivia Yacé ng [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]].<ref>{{Cite news |date=17 Marso 2022 |title=Poland win Miss World 2022, Cote d'Ivoire collect 2nd runner up |language=West African Pidgin English |work=BBC News Pidgin |url=https://www.bbc.com/pidgin/world-60778320 |access-date=31 Hulyo 2022}}</ref><ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |last2=Pasajol |first2=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021 is Karolina Bielawska of Poland |url=https://entertainment.inquirer.net/441524/miss-world-2021-is-karolina-bielawska-of-poland |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref>
Mga kandidata mula sa 97 mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan nina Peter Andre at Fernando Allende ang kompetisyon. Nagtanghal sina Don Omar, Gente de Zona, Victor Manuel, Pedro Capo, at ang Filarmonica de Puerto Rico sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Reiher |first=Andrea |date=16 Marso 2022 |title=Miss World 2021-2022 Schedule: What Time & Channel to Watch |url=https://heavy.com/entertainment/miss-world-time-channel-schedule-2021-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Heavy.com |language=en-US}}</ref>
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Ang ika-70 edisyon ng kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa katapusan ng taong 2020. Gayunpaman, naudlot ang kompetisyon dulot ng [[pandemya ng COVID-19]], at inanunsyo ng [[Miss World|Miss World Organization]] noong ika-29 ng Hulyo 2020 na ang ika-70 edisyon ng kompetisyon ay magaganap sa katapusan ng taong 2021.<ref>{{Cite web |date=30 Hulyo 2020 |title=Miss World cancels 2020 edition |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-cancels-2020-edition-moves-to-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=24 Hulyo 2020 |title=Miss World 2020 to be held in 2021? |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Miss-World-2020-to-be-held-in-2021/eventshow/77156276.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
Noong ika-8 ng Marso 2021, kinumpirma ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] sa ika-16 ng Disyembre 2021.<ref>{{Cite web |date=11 Marso 2021 |title=Miss World 2021 finale date announced! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/miss-world-2021-finale-date-announced/articleshow/81462288.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rodríguez Caraballo |first=Harry |date=8 Marso 2021 |title=¡Confirmado! Celebrarán concurso internacional de Miss Mundo en Puerto Rico |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/03/08/confirmado-celebraran-concurso-internacional-miss-mundo-puerto-rico.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Metro Puerto Rico |language=es}}</ref> Ngunit dahil sa pagtaas ng pangangailan ng mga tiket, inanunsyo ng Miss World Organization noong ika-2 ng Setyembre 2021 na ang ''finale'' ay inilipat sa José Miguel Agrelot Coliseum, ang pinakamalaking ''indoor venue'' sa Porto Riko.<ref>{{Cite web |date=4 Setyembre 2021 |title=With a rise in demand for finale tickets, Miss World 2021 venue shifted! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/with-a-rise-in-demand-for-finale-tickets-miss-world-2021-venue-shifted/articleshow/85931318.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
== Mga Resulta ==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable" style="background:#FFFFFF; font-size:95%;"
!Pagkakalagay<ref>{{Cite web |last=Pasajol |first=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021: Tracy Maureen Perez advances to top 13 |url=https://entertainment.inquirer.net/441501/miss-world-2021-tracy-maureen-perez-advances-to-top-12 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=22 Enero 2022 |title=Miss World 2021 announces top 40 contestants |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-2021-announces-top-40-contestants/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref>
!Kandidata
|-
|'''Miss World 2021'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – '''Karolina Bielawska'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Top 6'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
|-
|'''Top 13'''
|
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà '''§'''
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Andrea Aguilera
* '''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' – Tracy Perez
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – April Benayoum
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
* '''{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]]''' – Khadija Omar
|-
|'''Top 40'''
|
* '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' – Amira Hidalgo
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Mofele
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Caroline Teixeira
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]''' – Nene Bah
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
* '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' – Svetlana Mamaeva
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Hugrún Birta Egilsdóttir
* '''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]''' – Nellie Anjaratiana
* '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' – Lavanya Sivaji
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Burte-Ujin Anu
* '''{{NPL}}''' – Namrata Shrestha
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' – Bethania Borba
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Aryam Díaz
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
* '''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]''' – Sadé Greenwood
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
* '''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]''' – Jeanine Brandt
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
* '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' – Jiang Siqi
* '''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]''' – Lili Tótpeti
|}
<small>'''§''' Panalo sa ''Digital Media Challenge''</small>
=== Mga Continental Queen ===
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!Kontinente
!Kandidata
|-
|'''Aprika'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Asya-Pasipiko'''
|
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
|-
|'''Europa'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
|-
|'''Kaamerikahan'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''Karinbe'''
|
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
|}
==Mga Kalahok==
97 kandidata ang kumalahok para sa titulo.
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo<ref>{{Cite web |last=Cannataro |first=Micaela |date=16 Disyembre 2021 |title=Así es Amira Hidalgo, la candidata de Argentina a Miss Mundo 2021 |url=https://argentina.as.com/argentina/2021/12/16/actualidad/1639672415_400570.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-ar}}</ref>
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian<ref>{{Cite web |date=23 Setyembre 2021 |title=Election of Miss Armenia 2021 |url=https://www.ccifrance-armenie.com/en/actualities/news-detail/news/election-of-miss-armenia-2021.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=CCI France Arménie |language=en}}</ref>
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=4 Pebrero 2022 |title=Sienna Evans named one of 40 Miss World semifinalists |url=https://thenassauguardian.com/sienna-evans-named-one-of-40-miss-world-semifinalists/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref>
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé<ref>{{Cite web |last=Richard |first=Florence |date=16 Marso 2022 |title=Côte d’Ivoire – Olivia Yacé : concours Miss Monde, paillettes et politique – Jeune Afrique |url=https://www.jeuneafrique.com/1329893/politique/cote-divoire-miss-monde-paillettes-et-politique/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Jeune Afrique |language=fr-FR}}</ref>
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel<ref>{{Cite web |last=Boeckx |first=Jolien |date=11 Enero 2020 |title=Celine Van Ouytsel (23) nieuwe Miss België ondanks val tijdens defilé |url=https://myprivacy.dpgmedia.be/consent?siteKey=Uqxf9TXhjmaG4pbQ&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.hln.be%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Fshowbizz%252Fceline-van-ouytsel-23-nieuwe-miss-belgie-ondanks-val-tijdens-defile~a054879e%252F |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young<ref>{{Cite web |date=22 Setyembre 2021 |title=Markeisha Young is Miss World Belize 2021 |url=https://edition.channel5belize.com/archives/224257 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}</ref>
| 21
| Santa Elena
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde<ref>{{Cite web |last=Perdomo |first=Williams |date=21 Nobyembre 2021 |title=Alejandra Conde: “Ninguna corona tiene valor sin un propósito” |url=https://www.elnacional.com/entretenimiento/alejandra-conde-miss-venezuela-mundo-ninguna-corona-tiene-valor-sin-un-proposito/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Nacional |language=es}}</ref>
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà<ref>{{Cite web |last= |date=20 Nobyembre 2020 |title=Tường thuật chung kết Hoa hậu Việt Nam 2020 |url=https://vnexpress.net/chung-ket-hoa-hau-viet-nam-2020-4194523-tong-thuat.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
|20
|Thanh Hóa
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber<ref>{{Cite web |date=8 Disyembre 2021 |title=Adna Biber se predstavlja u prekrasnoj haljini svjetski priznate bh dizajnerice Gordane Zucić na izboru Miss svijeta u Puerto Rico |url=https://www.vecernji.ba/vijesti/adna-biber-se-predstavlja-u-prekrasnoj-haljini-svjetski-priznate-bh-dizajnerice-gordane-zucic-na-izboru-miss-svijeta-u-puerto-rico-1545779 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Večernji list |language=hr}}</ref>
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palesa Molefe<ref>{{Cite web |last=Maswabi |first=Boitumelo |date=14 Disyembre 2021 |title=A Nation’s Pride: Miss Botswana 2021, Palesa Molefe |url=https://news.thevoicebw.com/a-nations-pride-miss-botswana-2021-palesa-molefe/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Voice Botswana |language=en-US}}</ref>
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana
| 20
| Willemstad
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Ámar Pacheco
|24
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd<ref>{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}</ref>
|25
|Bothwell
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic
|21
|Ribnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García<ref>{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida "mujer más guapa de España" |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}</ref>
|23
|Almería
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini<ref>{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|[[Seattle]]
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto
|24
|Tartu
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris
|18
|Magor
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Monique Mawulawe
|20
|[[Accra]]
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita<ref>{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}</ref>
|21
|Malabo
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''[[Guinea|Guniya]]'''
|Nene Bah
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Itchacénia Da Costa
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}</ref>
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]'''
|Janice Sampere<ref>{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}</ref>
|23
|Gibraltar
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch<ref>{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas
|24
|Ahuas
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi<ref>{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}</ref>
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules<ref name="Miss Indonesia 2020 (2)">{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia
|25
|Mill Hill
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Maria Farhad<ref>{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}</ref>
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta
|21
|Velletri
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes
| 24
| West Bay
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara<ref>{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}</ref>
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Andrea Aguilera
|23
|[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Tamara Del Maso
|23
|Puntarenas
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland
|25
|Sandweiler
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana<ref>{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan<ref>{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title="上热点"热烈祝贺"第70届世界小姐大赛澳门总决赛"圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}</ref>
|28
|Makaw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson<ref>{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}</ref>
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales<ref>{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}</ref>
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare<ref>{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}</ref>
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{NPL}}'''
|Namrata Shrestha<ref>{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike
|25
|[[Abuja]]
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref>
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba<ref>{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}</ref>
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes<ref>{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez<ref>{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref>
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki<ref>{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}</ref>
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz<ref>{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}</ref>
|23
|Naranjito
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves
|25
|Vila Real
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum<ref>{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}</ref>
|22
|Éguilles
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña<ref>{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
|24
|Duarte
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová
|22
|Brno
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Naomie Nishimwe<ref>{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}</ref>
|22
|[[Kigali]]
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane<ref>{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}</ref>
|23
|Choiseul
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbya]]'''
|Andrijana Savic
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo
|24
|Philipsburg
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida<ref>{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}</ref>
|25
|Limpopo
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong
|21
|[[Seoul]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt<ref>{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}</ref>
|25
|San Fernando
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Carol Drpic
|21
|Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}</ref>
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk<ref>{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова "Міс Україна". Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}</ref>
|22
|Vinnytsia
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti<ref>{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}</ref>
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo
|24
|[[Montevideo]]
|}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}{{Miss World}}
snaoaeygvqx6st2wq9pzegqctgdwe8v
1959710
1959682
2022-07-31T07:56:23Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=ika-16 ng Marso 2022
|venue=Coca-Cola Music Hall, San Juan, [[Porto Riko]]
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Irak]]|[[Somalya]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australia]]|[[Bangladesh]]|[[Barbados]]|[[Belarus]]|[[Kapuluan ng Birheng Britaniko|British Virgin Islands]]|[[Croatia]]|[[Cook Islands]]|[[Denmark]]|[[Ethiopia]]|[[Georgia (bansa)|Georgia]]|[[Greece]]|[[Guatemala]]|[[Guyana]]|[[Hong Kong]]|[[Kazakhstan]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Laos]]|[[Montenegro]]|[[Myanmar]]|[[New Zealand]]|[[Russia]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[South Sudan]]|[[Thailand]]|[[US Virgin Islands]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
|image=File:728x485 1 7f65b728c0e10ba0abf9b5784217ef4e@1200x800 0xac120003 18984241781647526026.jpg|caption=Karolina Bielawska, Miss World 2021|presenters={{Hlist|Peter Andre|Fernando Allende}}|entertainment={{Hlist|Don Omar|Gente de Zona|Victor Manuel|Pedro Capo|Puerto Rico Philharmonic Orchestra}}}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang ika-70 na edisyon ng [[Miss World]] pageant, na ginanap sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] noong ika-16 ng Marso 2022. Ang kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa José Miguel Agrelot Coliseum noong ika-16 ng Disyembre 2021. Gayunpaman, ang kompetisyon ay na-reschedule sa ika-16 ng Marso 2022 dahil sa pandemya ng COVID-19 sa Porto Riko.<ref>{{Cite web |date=22 Disyembre 2021 |title=Miss World resets coronation night to March 2022 |url=https://www.cnnphilippines.com/lifestyle/2021/12/22/Miss-World-2021-coronation-night-March-2022.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Bernardino |first=Stephanie |date=23 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 pageant reset to March 2022 |url=https://mb.com.ph/2021/12/23/miss-world-2021-pageant-reset-to-march-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Manila Bulletin]] |language=en-US}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Toni-Ann Singh ng [[Jamaica|Hamayka]] si Karolina Bielawska ng [[Polonya]] bilang Miss World 2021. Ito ang pangalawang tagumpay ng Polonya sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Shree Saini ng [[Estados Unidos]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Olivia Yacé ng [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]].<ref>{{Cite news |date=17 Marso 2022 |title=Poland win Miss World 2022, Cote d'Ivoire collect 2nd runner up |language=West African Pidgin English |work=BBC News Pidgin |url=https://www.bbc.com/pidgin/world-60778320 |access-date=31 Hulyo 2022}}</ref><ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |last2=Pasajol |first2=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021 is Karolina Bielawska of Poland |url=https://entertainment.inquirer.net/441524/miss-world-2021-is-karolina-bielawska-of-poland |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref>
Mga kandidata mula sa 97 mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan nina Peter Andre at Fernando Allende ang kompetisyon. Nagtanghal sina Don Omar, Gente de Zona, Victor Manuel, Pedro Capo, at ang Filarmonica de Puerto Rico sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Reiher |first=Andrea |date=16 Marso 2022 |title=Miss World 2021-2022 Schedule: What Time & Channel to Watch |url=https://heavy.com/entertainment/miss-world-time-channel-schedule-2021-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Heavy.com |language=en-US}}</ref>
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Ang ika-70 edisyon ng kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa katapusan ng taong 2020. Gayunpaman, naudlot ang kompetisyon dulot ng [[pandemya ng COVID-19]], at inanunsyo ng [[Miss World|Miss World Organization]] noong ika-29 ng Hulyo 2020 na ang ika-70 edisyon ng kompetisyon ay magaganap sa katapusan ng taong 2021.<ref>{{Cite web |date=30 Hulyo 2020 |title=Miss World cancels 2020 edition |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-cancels-2020-edition-moves-to-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=24 Hulyo 2020 |title=Miss World 2020 to be held in 2021? |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Miss-World-2020-to-be-held-in-2021/eventshow/77156276.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
Noong ika-8 ng Marso 2021, kinumpirma ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] sa ika-16 ng Disyembre 2021.<ref>{{Cite web |date=11 Marso 2021 |title=Miss World 2021 finale date announced! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/miss-world-2021-finale-date-announced/articleshow/81462288.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rodríguez Caraballo |first=Harry |date=8 Marso 2021 |title=¡Confirmado! Celebrarán concurso internacional de Miss Mundo en Puerto Rico |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/03/08/confirmado-celebraran-concurso-internacional-miss-mundo-puerto-rico.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Metro Puerto Rico |language=es}}</ref> Ngunit dahil sa pagtaas ng pangangailan ng mga tiket, inanunsyo ng Miss World Organization noong ika-2 ng Setyembre 2021 na ang kompetisyon ay inilipat sa José Miguel Agrelot Coliseum, ang pinakamalaking ''indoor venue'' sa Porto Riko.<ref>{{Cite web |date=4 Setyembre 2021 |title=With a rise in demand for finale tickets, Miss World 2021 venue shifted! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/with-a-rise-in-demand-for-finale-tickets-miss-world-2021-venue-shifted/articleshow/85931318.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
Kumalat ang banta ng [[SARS-CoV-2 Omicron variant]] sa ilang bahagi ng daigdig sa panahon ng mga ''pre-pageant activity'', at ang banta ng birus ay nagsimula na ring kumalat sa Porto Riko. Noong ika-14 ng Disyembre 2021, nagpositibo sa COVID-19 si Pricilia Carla Yules ng [[Indonesia|Indonesya]]. Bilang pag-iingat, ang kaniyang kakuwarto na si Manasa Varanasi ng [[Indiya]] at lima pa ay inuri bilang mga hinihinalang kaso.<ref>{{Cite web |last=Anna |first=Elvira |date=15 Disyembre 2021 |title=Kabar Terbaru Carla Yules di Miss World 2021, Ini Penjelasan Liliana Tanoesoedibjo |url=https://www.inews.id/lifestyle/seleb/kabar-terbaru-carla-yules-di-miss-world-2021-ini-penjelasan-liliana-tanoesoedibjo |access-date=31 Hulyo 2022 |website=iNews |language=id}}</ref> Kinumpirma ng tagapangulo ng Miss World Organization na si Julia Morley na ang mga kandidata ay kasalukuyang nakahiwalay at naka-quarantine at hindi sila maaring umakyat sa entablado sa palabas kung hindi sila maglalabas ng negatibong PCR test. Subalit lahat ng mga kandidata ay kabilang pa rin sa kompetisyon.<ref>{{Cite web |date=15 Disyembre 2021 |title=Aisladas varias candidatas de Miss Mundo por posible contagio de COVID-19 |url=https://www.primerahora.com/entretenimiento/reinas-belleza/notas/aisladas-varias-candidatas-de-miss-mundo-por-posible-contagio-de-covid-19/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Primera Hora |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Vargas Rodríguez |first=Shakira |date=14 Disyembre 2021 |title=Investigan casos sospechosos de COVID-19 entre siete concursantes de Miss Mundo 2021 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/farandula/notas/investigan-posibles-casos-de-covid-19-entre-siete-concursantes-de-miss-mundo-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> Noong ika-15 ng Disyembre, kinumpirma ng ''Puerto Rico Department of Health'' na 17 postibong kaso ng COVID-19 ay may kinalaman sa mga aktibidad ng Miss World, kabilang ang mga kalahok at mga empleyado.<ref>{{Cite web |last=Tusing |first=David |date=16 Disyembre 2021 |title=17 people at Miss World 2021 pageant test positive for Covid-19 in Puerto Rico |url=https://www.thenationalnews.com/lifestyle/fashion/2021/12/16/17-people-at-miss-world-2021-pageant-test-positive-for-covid-19-in-puerto-rico/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The National |language=en}}</ref>
Noong ika-16 ng Disyembre, ilang oras bago ang kompetisyon, nagpasya ang Miss World Organization na muling ipagpaliban ang kompetisyon matapos na magpositibo sa COVID-19 ang 23 kandidata at 15 empleyado ng Miss World.<ref>{{Cite web |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss Mundo é adiado após mais de 20 candidatas contraírem Covid |url=https://g1.globo.com/mundo/noticia/2021/12/17/miss-mundo-e-adiado-apos-mais-de-20-candidatas-contrairem-covid.ghtml |access-date=31 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}</ref><ref>{{Cite web |last=Pallavi |first=Krishna Priya |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 temporarily postponed after several Covid-19 positive cases |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/miss-world-2021-temporarily-postponed-after-several-covid-19-positive-cases-101639708067082.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref> Kinumpira rin ng pambansang direktor ng Miss World Malaysia na nagpositibo rin sa COVID-19 si Lavanya Sivaji ng Malaysia.<ref name=":0">{{Cite web |last=Holland |first=Oscar |last2=Blanco Munoz |first2=Begona |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 postponed hours before finale amid Covid-19 outbreak |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-world-2021-postponed-covid-19/index.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref> Inanunsyo ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay muling aayusin at gaganapin sa loob ng susunod na 90 araw.<ref name=":0" />
== Mga Resulta ==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable" style="background:#FFFFFF; font-size:95%;"
!Pagkakalagay<ref>{{Cite web |last=Pasajol |first=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021: Tracy Maureen Perez advances to top 13 |url=https://entertainment.inquirer.net/441501/miss-world-2021-tracy-maureen-perez-advances-to-top-12 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=22 Enero 2022 |title=Miss World 2021 announces top 40 contestants |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-2021-announces-top-40-contestants/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref>
!Kandidata
|-
|'''Miss World 2021'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – '''Karolina Bielawska'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Top 6'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
|-
|'''Top 13'''
|
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà '''§'''
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Andrea Aguilera
* '''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' – Tracy Perez
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – April Benayoum
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
* '''{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]]''' – Khadija Omar
|-
|'''Top 40'''
|
* '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' – Amira Hidalgo
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Mofele
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Caroline Teixeira
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]''' – Nene Bah
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
* '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' – Svetlana Mamaeva
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Hugrún Birta Egilsdóttir
* '''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]''' – Nellie Anjaratiana
* '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' – Lavanya Sivaji
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Burte-Ujin Anu
* '''{{NPL}}''' – Namrata Shrestha
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' – Bethania Borba
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Aryam Díaz
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
* '''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]''' – Sadé Greenwood
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
* '''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]''' – Jeanine Brandt
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
* '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' – Jiang Siqi
* '''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]''' – Lili Tótpeti
|}
<small>'''§''' Panalo sa ''Digital Media Challenge''</small>
=== Mga Continental Queen ===
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!Kontinente
!Kandidata
|-
|'''Aprika'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Asya-Pasipiko'''
|
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
|-
|'''Europa'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
|-
|'''Kaamerikahan'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''Karinbe'''
|
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
|}
==Mga Kalahok==
97 kandidata ang kumalahok para sa titulo.
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo<ref>{{Cite web |last=Cannataro |first=Micaela |date=16 Disyembre 2021 |title=Así es Amira Hidalgo, la candidata de Argentina a Miss Mundo 2021 |url=https://argentina.as.com/argentina/2021/12/16/actualidad/1639672415_400570.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-ar}}</ref>
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian<ref>{{Cite web |date=23 Setyembre 2021 |title=Election of Miss Armenia 2021 |url=https://www.ccifrance-armenie.com/en/actualities/news-detail/news/election-of-miss-armenia-2021.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=CCI France Arménie |language=en}}</ref>
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=4 Pebrero 2022 |title=Sienna Evans named one of 40 Miss World semifinalists |url=https://thenassauguardian.com/sienna-evans-named-one-of-40-miss-world-semifinalists/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref>
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé<ref>{{Cite web |last=Richard |first=Florence |date=16 Marso 2022 |title=Côte d’Ivoire – Olivia Yacé : concours Miss Monde, paillettes et politique – Jeune Afrique |url=https://www.jeuneafrique.com/1329893/politique/cote-divoire-miss-monde-paillettes-et-politique/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Jeune Afrique |language=fr-FR}}</ref>
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel<ref>{{Cite web |last=Boeckx |first=Jolien |date=11 Enero 2020 |title=Celine Van Ouytsel (23) nieuwe Miss België ondanks val tijdens defilé |url=https://myprivacy.dpgmedia.be/consent?siteKey=Uqxf9TXhjmaG4pbQ&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.hln.be%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Fshowbizz%252Fceline-van-ouytsel-23-nieuwe-miss-belgie-ondanks-val-tijdens-defile~a054879e%252F |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young<ref>{{Cite web |date=22 Setyembre 2021 |title=Markeisha Young is Miss World Belize 2021 |url=https://edition.channel5belize.com/archives/224257 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}</ref>
| 21
| Santa Elena
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde<ref>{{Cite web |last=Perdomo |first=Williams |date=21 Nobyembre 2021 |title=Alejandra Conde: “Ninguna corona tiene valor sin un propósito” |url=https://www.elnacional.com/entretenimiento/alejandra-conde-miss-venezuela-mundo-ninguna-corona-tiene-valor-sin-un-proposito/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Nacional |language=es}}</ref>
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà<ref>{{Cite web |last= |date=20 Nobyembre 2020 |title=Tường thuật chung kết Hoa hậu Việt Nam 2020 |url=https://vnexpress.net/chung-ket-hoa-hau-viet-nam-2020-4194523-tong-thuat.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
|20
|Thanh Hóa
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber<ref>{{Cite web |date=8 Disyembre 2021 |title=Adna Biber se predstavlja u prekrasnoj haljini svjetski priznate bh dizajnerice Gordane Zucić na izboru Miss svijeta u Puerto Rico |url=https://www.vecernji.ba/vijesti/adna-biber-se-predstavlja-u-prekrasnoj-haljini-svjetski-priznate-bh-dizajnerice-gordane-zucic-na-izboru-miss-svijeta-u-puerto-rico-1545779 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Večernji list |language=hr}}</ref>
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palesa Molefe<ref>{{Cite web |last=Maswabi |first=Boitumelo |date=14 Disyembre 2021 |title=A Nation’s Pride: Miss Botswana 2021, Palesa Molefe |url=https://news.thevoicebw.com/a-nations-pride-miss-botswana-2021-palesa-molefe/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Voice Botswana |language=en-US}}</ref>
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana
| 20
| Willemstad
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Ámar Pacheco
|24
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd<ref>{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}</ref>
|25
|Bothwell
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic
|21
|Ribnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García<ref>{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida "mujer más guapa de España" |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}</ref>
|23
|Almería
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini<ref>{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|[[Seattle]]
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto
|24
|Tartu
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris
|18
|Magor
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Monique Mawulawe
|20
|[[Accra]]
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita<ref>{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}</ref>
|21
|Malabo
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''[[Guinea|Guniya]]'''
|Nene Bah
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Itchacénia Da Costa
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}</ref>
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]'''
|Janice Sampere<ref>{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}</ref>
|23
|Gibraltar
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch<ref>{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas
|24
|Ahuas
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi<ref>{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}</ref>
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules<ref name="Miss Indonesia 2020 (2)">{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia
|25
|Mill Hill
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Maria Farhad<ref>{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}</ref>
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta
|21
|Velletri
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes
| 24
| West Bay
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara<ref>{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}</ref>
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Andrea Aguilera
|23
|[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Tamara Del Maso
|23
|Puntarenas
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland
|25
|Sandweiler
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana<ref>{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan<ref>{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title="上热点"热烈祝贺"第70届世界小姐大赛澳门总决赛"圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}</ref>
|28
|Makaw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson<ref>{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}</ref>
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales<ref>{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}</ref>
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare<ref>{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}</ref>
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{NPL}}'''
|Namrata Shrestha<ref>{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike
|25
|[[Abuja]]
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref>
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba<ref>{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}</ref>
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes<ref>{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez<ref>{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref>
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki<ref>{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}</ref>
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz<ref>{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}</ref>
|23
|Naranjito
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves
|25
|Vila Real
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum<ref>{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}</ref>
|22
|Éguilles
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña<ref>{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
|24
|Duarte
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová
|22
|Brno
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Naomie Nishimwe<ref>{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}</ref>
|22
|[[Kigali]]
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane<ref>{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}</ref>
|23
|Choiseul
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbya]]'''
|Andrijana Savic
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo
|24
|Philipsburg
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida<ref>{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}</ref>
|25
|Limpopo
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong
|21
|[[Seoul]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt<ref>{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}</ref>
|25
|San Fernando
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Carol Drpic
|21
|Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}</ref>
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk<ref>{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова "Міс Україна". Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}</ref>
|22
|Vinnytsia
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti<ref>{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}</ref>
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo
|24
|[[Montevideo]]
|}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}{{Miss World}}
1y8f68jxafgiehc8xe9z2zo3rwn32yz
1959740
1959710
2022-07-31T09:57:45Z
Allyriana000
119761
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=ika-16 ng Marso 2022
|venue=Coca-Cola Music Hall, San Juan, [[Porto Riko]]
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Irak]]|[[Somalya]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australia]]|[[Bangladesh]]|[[Barbados]]|[[Belarus]]|[[Kapuluan ng Birheng Britaniko|British Virgin Islands]]|[[Croatia]]|[[Cook Islands]]|[[Denmark]]|[[Ethiopia]]|[[Georgia (bansa)|Georgia]]|[[Greece]]|[[Guatemala]]|[[Guyana]]|[[Hong Kong]]|[[Kazakhstan]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Laos]]|[[Montenegro]]|[[Myanmar]]|[[New Zealand]]|[[Russia]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[South Sudan]]|[[Thailand]]|[[US Virgin Islands]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
|image=File:728x485 1 7f65b728c0e10ba0abf9b5784217ef4e@1200x800 0xac120003 18984241781647526026.jpg|caption=Karolina Bielawska, Miss World 2021|presenters={{Hlist|Peter Andre|Fernando Allende}}|entertainment={{Hlist|Don Omar|Gente de Zona|Victor Manuel|Pedro Capo|Puerto Rico Philharmonic Orchestra}}}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang ika-70 na edisyon ng [[Miss World]] pageant, na ginanap sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] noong ika-16 ng Marso 2022. Ang kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa José Miguel Agrelot Coliseum noong ika-16 ng Disyembre 2021. Gayunpaman, ang kompetisyon ay na-reschedule sa ika-16 ng Marso 2022 dahil sa pandemya ng COVID-19 sa Porto Riko.<ref>{{Cite web |date=22 Disyembre 2021 |title=Miss World resets coronation night to March 2022 |url=https://www.cnnphilippines.com/lifestyle/2021/12/22/Miss-World-2021-coronation-night-March-2022.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Bernardino |first=Stephanie |date=23 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 pageant reset to March 2022 |url=https://mb.com.ph/2021/12/23/miss-world-2021-pageant-reset-to-march-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Manila Bulletin]] |language=en-US}}</ref>
Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Toni-Ann Singh ng [[Jamaica|Hamayka]] si Karolina Bielawska ng [[Polonya]] bilang Miss World 2021. Ito ang pangalawang tagumpay ng Polonya sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Shree Saini ng [[Estados Unidos]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Olivia Yacé ng [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]].<ref>{{Cite news |date=17 Marso 2022 |title=Poland win Miss World 2022, Cote d'Ivoire collect 2nd runner up |language=West African Pidgin English |work=BBC News Pidgin |url=https://www.bbc.com/pidgin/world-60778320 |access-date=31 Hulyo 2022}}</ref><ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |last2=Pasajol |first2=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021 is Karolina Bielawska of Poland |url=https://entertainment.inquirer.net/441524/miss-world-2021-is-karolina-bielawska-of-poland |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref>
Mga kandidata mula sa 97 mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan nina Peter Andre at Fernando Allende ang kompetisyon. Nagtanghal sina Don Omar, Gente de Zona, Victor Manuel, Pedro Capo, at ang Filarmonica de Puerto Rico sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Reiher |first=Andrea |date=16 Marso 2022 |title=Miss World 2021-2022 Schedule: What Time & Channel to Watch |url=https://heavy.com/entertainment/miss-world-time-channel-schedule-2021-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Heavy.com |language=en-US}}</ref>
== Kasaysayan ==
=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Ang ika-70 edisyon ng kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa katapusan ng taong 2020. Gayunpaman, naudlot ang kompetisyon dulot ng [[pandemya ng COVID-19]], at inanunsyo ng [[Miss World|Miss World Organization]] noong ika-29 ng Hulyo 2020 na ang ika-70 edisyon ng kompetisyon ay magaganap sa katapusan ng taong 2021.<ref>{{Cite web |date=30 Hulyo 2020 |title=Miss World cancels 2020 edition |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-cancels-2020-edition-moves-to-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=24 Hulyo 2020 |title=Miss World 2020 to be held in 2021? |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Miss-World-2020-to-be-held-in-2021/eventshow/77156276.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
Noong ika-8 ng Marso 2021, kinumpirma ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] sa ika-16 ng Disyembre 2021.<ref>{{Cite web |date=11 Marso 2021 |title=Miss World 2021 finale date announced! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/miss-world-2021-finale-date-announced/articleshow/81462288.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rodríguez Caraballo |first=Harry |date=8 Marso 2021 |title=¡Confirmado! Celebrarán concurso internacional de Miss Mundo en Puerto Rico |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/03/08/confirmado-celebraran-concurso-internacional-miss-mundo-puerto-rico.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Metro Puerto Rico |language=es}}</ref> Ngunit dahil sa pagtaas ng pangangailan ng mga tiket, inanunsyo ng Miss World Organization noong ika-2 ng Setyembre 2021 na ang kompetisyon ay inilipat sa José Miguel Agrelot Coliseum, ang pinakamalaking ''indoor venue'' sa Porto Riko.<ref>{{Cite web |date=4 Setyembre 2021 |title=With a rise in demand for finale tickets, Miss World 2021 venue shifted! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/with-a-rise-in-demand-for-finale-tickets-miss-world-2021-venue-shifted/articleshow/85931318.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
Kumalat ang banta ng [[SARS-CoV-2 Omicron variant]] sa ilang bahagi ng daigdig sa panahon ng mga ''pre-pageant activity'', at ang banta ng birus ay nagsimula na ring kumalat sa Porto Riko. Noong ika-14 ng Disyembre 2021, nagpositibo sa COVID-19 si Pricilia Carla Yules ng [[Indonesia|Indonesya]]. Bilang pag-iingat, ang kaniyang kakuwarto na si Manasa Varanasi ng [[Indiya]] at lima pa ay inuri bilang mga hinihinalang kaso.<ref>{{Cite web |last=Anna |first=Elvira |date=15 Disyembre 2021 |title=Kabar Terbaru Carla Yules di Miss World 2021, Ini Penjelasan Liliana Tanoesoedibjo |url=https://www.inews.id/lifestyle/seleb/kabar-terbaru-carla-yules-di-miss-world-2021-ini-penjelasan-liliana-tanoesoedibjo |access-date=31 Hulyo 2022 |website=iNews |language=id}}</ref> Kinumpirma ng tagapangulo ng Miss World Organization na si Julia Morley na ang mga kandidata ay kasalukuyang nakahiwalay at naka-quarantine at hindi sila maaring umakyat sa entablado sa palabas kung hindi sila maglalabas ng negatibong PCR test. Subalit lahat ng mga kandidata ay kabilang pa rin sa kompetisyon.<ref>{{Cite web |date=15 Disyembre 2021 |title=Aisladas varias candidatas de Miss Mundo por posible contagio de COVID-19 |url=https://www.primerahora.com/entretenimiento/reinas-belleza/notas/aisladas-varias-candidatas-de-miss-mundo-por-posible-contagio-de-covid-19/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Primera Hora |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Vargas Rodríguez |first=Shakira |date=14 Disyembre 2021 |title=Investigan casos sospechosos de COVID-19 entre siete concursantes de Miss Mundo 2021 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/farandula/notas/investigan-posibles-casos-de-covid-19-entre-siete-concursantes-de-miss-mundo-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> Noong ika-15 ng Disyembre, kinumpirma ng ''Puerto Rico Department of Health'' na 17 postibong kaso ng COVID-19 ay may kinalaman sa mga aktibidad ng Miss World, kabilang ang mga kalahok at mga empleyado.<ref>{{Cite web |last=Tusing |first=David |date=16 Disyembre 2021 |title=17 people at Miss World 2021 pageant test positive for Covid-19 in Puerto Rico |url=https://www.thenationalnews.com/lifestyle/fashion/2021/12/16/17-people-at-miss-world-2021-pageant-test-positive-for-covid-19-in-puerto-rico/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The National |language=en}}</ref>
Noong ika-16 ng Disyembre, ilang oras bago ang kompetisyon, nagpasya ang Miss World Organization na muling ipagpaliban ang kompetisyon matapos na magpositibo sa COVID-19 ang 23 kandidata at 15 empleyado ng Miss World.<ref>{{Cite web |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss Mundo é adiado após mais de 20 candidatas contraírem Covid |url=https://g1.globo.com/mundo/noticia/2021/12/17/miss-mundo-e-adiado-apos-mais-de-20-candidatas-contrairem-covid.ghtml |access-date=31 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}</ref><ref>{{Cite web |last=Pallavi |first=Krishna Priya |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 temporarily postponed after several Covid-19 positive cases |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/miss-world-2021-temporarily-postponed-after-several-covid-19-positive-cases-101639708067082.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}</ref> Kinumpira rin ng pambansang direktor ng Miss World Malaysia na nagpositibo rin sa COVID-19 si Lavanya Sivaji ng Malaysia.<ref name=":0">{{Cite web |last=Holland |first=Oscar |last2=Blanco Munoz |first2=Begona |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 postponed hours before finale amid Covid-19 outbreak |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-world-2021-postponed-covid-19/index.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}</ref> Inanunsyo ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay muling aayusin at gaganapin sa loob ng susunod na 90 araw.<ref name=":0" /> Noong ika-22 ng Disyembre, kinumpirma ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] sa ika-16 ng Marso 2022 at hindi sa José Miguel Agrelot Coliseum.
== Mga Resulta ==
=== Mga pagkakalagay ===
{| class="wikitable sortable" style="background:#FFFFFF; font-size:95%;"
!Pagkakalagay<ref>{{Cite web |last=Pasajol |first=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021: Tracy Maureen Perez advances to top 13 |url=https://entertainment.inquirer.net/441501/miss-world-2021-tracy-maureen-perez-advances-to-top-12 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=22 Enero 2022 |title=Miss World 2021 announces top 40 contestants |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-2021-announces-top-40-contestants/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref>
!Kandidata
|-
|'''Miss World 2021'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – '''Karolina Bielawska'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Top 6'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
|-
|'''Top 13'''
|
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà '''§'''
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Andrea Aguilera
* '''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' – Tracy Perez
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – April Benayoum
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
* '''{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]]''' – Khadija Omar
|-
|'''Top 40'''
|
* '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' – Amira Hidalgo
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Mofele
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Caroline Teixeira
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]''' – Nene Bah
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
* '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' – Svetlana Mamaeva
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Hugrún Birta Egilsdóttir
* '''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]''' – Nellie Anjaratiana
* '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' – Lavanya Sivaji
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Burte-Ujin Anu
* '''{{NPL}}''' – Namrata Shrestha
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' – Bethania Borba
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Aryam Díaz
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
* '''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]''' – Sadé Greenwood
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
* '''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]''' – Jeanine Brandt
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
* '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' – Jiang Siqi
* '''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]''' – Lili Tótpeti
|}
<small>'''§''' Panalo sa ''Digital Media Challenge''</small>
=== Mga Continental Queen ===
{| class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
!Kontinente
!Kandidata
|-
|'''Aprika'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Asya-Pasipiko'''
|
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
|-
|'''Europa'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
|-
|'''Kaamerikahan'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''Karinbe'''
|
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
|}
==Mga Kalahok==
97 kandidata ang kumalahok para sa titulo.
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo<ref>{{Cite web |last=Cannataro |first=Micaela |date=16 Disyembre 2021 |title=Así es Amira Hidalgo, la candidata de Argentina a Miss Mundo 2021 |url=https://argentina.as.com/argentina/2021/12/16/actualidad/1639672415_400570.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-ar}}</ref>
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian<ref>{{Cite web |date=23 Setyembre 2021 |title=Election of Miss Armenia 2021 |url=https://www.ccifrance-armenie.com/en/actualities/news-detail/news/election-of-miss-armenia-2021.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=CCI France Arménie |language=en}}</ref>
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=4 Pebrero 2022 |title=Sienna Evans named one of 40 Miss World semifinalists |url=https://thenassauguardian.com/sienna-evans-named-one-of-40-miss-world-semifinalists/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref>
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé<ref>{{Cite web |last=Richard |first=Florence |date=16 Marso 2022 |title=Côte d’Ivoire – Olivia Yacé : concours Miss Monde, paillettes et politique – Jeune Afrique |url=https://www.jeuneafrique.com/1329893/politique/cote-divoire-miss-monde-paillettes-et-politique/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Jeune Afrique |language=fr-FR}}</ref>
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel<ref>{{Cite web |last=Boeckx |first=Jolien |date=11 Enero 2020 |title=Celine Van Ouytsel (23) nieuwe Miss België ondanks val tijdens defilé |url=https://myprivacy.dpgmedia.be/consent?siteKey=Uqxf9TXhjmaG4pbQ&callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.hln.be%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Fshowbizz%252Fceline-van-ouytsel-23-nieuwe-miss-belgie-ondanks-val-tijdens-defile~a054879e%252F |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young<ref>{{Cite web |date=22 Setyembre 2021 |title=Markeisha Young is Miss World Belize 2021 |url=https://edition.channel5belize.com/archives/224257 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}</ref>
| 21
| Santa Elena
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde<ref>{{Cite web |last=Perdomo |first=Williams |date=21 Nobyembre 2021 |title=Alejandra Conde: “Ninguna corona tiene valor sin un propósito” |url=https://www.elnacional.com/entretenimiento/alejandra-conde-miss-venezuela-mundo-ninguna-corona-tiene-valor-sin-un-proposito/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Nacional |language=es}}</ref>
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà<ref>{{Cite web |last= |date=20 Nobyembre 2020 |title=Tường thuật chung kết Hoa hậu Việt Nam 2020 |url=https://vnexpress.net/chung-ket-hoa-hau-viet-nam-2020-4194523-tong-thuat.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref>
|20
|Thanh Hóa
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber<ref>{{Cite web |date=8 Disyembre 2021 |title=Adna Biber se predstavlja u prekrasnoj haljini svjetski priznate bh dizajnerice Gordane Zucić na izboru Miss svijeta u Puerto Rico |url=https://www.vecernji.ba/vijesti/adna-biber-se-predstavlja-u-prekrasnoj-haljini-svjetski-priznate-bh-dizajnerice-gordane-zucic-na-izboru-miss-svijeta-u-puerto-rico-1545779 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Večernji list |language=hr}}</ref>
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palesa Molefe<ref>{{Cite web |last=Maswabi |first=Boitumelo |date=14 Disyembre 2021 |title=A Nation’s Pride: Miss Botswana 2021, Palesa Molefe |url=https://news.thevoicebw.com/a-nations-pride-miss-botswana-2021-palesa-molefe/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Voice Botswana |language=en-US}}</ref>
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana
| 20
| Willemstad
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Ámar Pacheco
|24
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd<ref>{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}</ref>
|25
|Bothwell
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic
|21
|Ribnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García<ref>{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida "mujer más guapa de España" |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}</ref>
|23
|Almería
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini<ref>{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|[[Seattle]]
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto
|24
|Tartu
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris
|18
|Magor
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Monique Mawulawe
|20
|[[Accra]]
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita<ref>{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}</ref>
|21
|Malabo
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''[[Guinea|Guniya]]'''
|Nene Bah
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Itchacénia Da Costa
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}</ref>
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]'''
|Janice Sampere<ref>{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}</ref>
|23
|Gibraltar
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch<ref>{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas
|24
|Ahuas
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi<ref>{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}</ref>
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules<ref name="Miss Indonesia 2020 (2)">{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}</ref>
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia
|25
|Mill Hill
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Maria Farhad<ref>{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}</ref>
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta
|21
|Velletri
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes
| 24
| West Bay
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara<ref>{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}</ref>
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Andrea Aguilera
|23
|[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Tamara Del Maso
|23
|Puntarenas
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland
|25
|Sandweiler
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana<ref>{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref>
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan<ref>{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title="上热点"热烈祝贺"第70届世界小姐大赛澳门总决赛"圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}</ref>
|28
|Makaw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson<ref>{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}</ref>
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales<ref>{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}</ref>
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare<ref>{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}</ref>
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{NPL}}'''
|Namrata Shrestha<ref>{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}</ref>
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike
|25
|[[Abuja]]
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød<ref>{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}</ref>
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto<ref>{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba<ref>{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}</ref>
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes<ref>{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}</ref>
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez<ref>{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}</ref>
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki<ref>{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}</ref>
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz<ref>{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}</ref>
|23
|Naranjito
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves
|25
|Vila Real
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum<ref>{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}</ref>
|22
|Éguilles
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña<ref>{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref>
|24
|Duarte
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová
|22
|Brno
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Naomie Nishimwe<ref>{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}</ref>
|22
|[[Kigali]]
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane<ref>{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}</ref>
|23
|Choiseul
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbya]]'''
|Andrijana Savic
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo
|24
|Philipsburg
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida<ref>{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}</ref>
|25
|Limpopo
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong
|21
|[[Seoul]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt<ref>{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}</ref>
|25
|San Fernando
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Carol Drpic
|21
|Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}</ref>
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk<ref>{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова "Міс Україна". Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}</ref>
|22
|Vinnytsia
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti<ref>{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}</ref>
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo
|24
|[[Montevideo]]
|}
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}{{Miss World}}
4bmwn1m4twylg0oiuqfzubllpol2jkx
Miss Universe Philippines 2022
0
314395
1959463
1959002
2022-07-30T23:56:22Z
49.149.133.88
/* Mga Kalahok */
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[Albay]] - Julia Saubier
* [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Siyudad/Probinsya
! Delgado
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
| [[Aklan]]
| Jona Sweett
| 26
| Top 16
|-
| [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
| [[Baguio]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
| [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
| [[Benguet]]
| Shawntel Michole Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
| [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
| [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
| [[Capiz]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
| [[Cebu City]]
| Chantal Elise Schmidt
| 20
| Top 10
|-
| [[Cebu|Cebu Province]]
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
| [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
| [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
| [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
| [[Iloilo City]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
| [[Iloilo|Iloilo Province]]
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
| [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
| [[Lapu-Lapu City|Lapu-Lapu]]
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
| [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
| [[Lucena]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
| [[Makati]]
| Michelle Dee
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
| [[Mandaue]]
| Isabel Luche
| 22
|
|-
| [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
| [[Negros Occidental]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
| [[Negros Oriental]]
| Marilit Iligan
| 21
|
|-
| [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
| [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
| [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
| [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
| '''[[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
| [[Quezon Province]]
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
| [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
| [[Taguig]]
| Maria Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
f1p4sp2a9i3830n78eszzix2s50u9dq
1959467
1959463
2022-07-31T00:13:50Z
49.149.133.88
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[Albay]] - Julia Saubier
* [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Siyudad/Probinsya
! Delgado
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
| [[File:PH-AKL Flag.png|25px]] [[Aklan]]
| Jona Sweett
| 26
| Top 16
|-
| [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
|[[File:Batanes Flag.png|25px]] [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
| rowspan="2" | [[File:PH-BEN Flag.png|25px]] [[Benguet]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
| Shawntel Michole Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
| [[File:Flag of Bohol Province, Philippines.svg|25px]] [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
| [[File:PH-BUL Flag.png|25px]] [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
| [[File:PH-CAP.png|25px]] [[Capiz]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
| rowspan="4" | [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu]]
| Chantal Elise Schmidt
| 20
| Top 10
|-
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
| Isabel Luche
| 22
|
|-
| [[File:PH-DAV Flag.png|25px]] [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
| [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
| [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
| rowspan="2" | [[Iloilo]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
| [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
| [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
| [[Makati]]
| Michelle Dee
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
| [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
| [[Negros Occidental]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
| [[Negros Oriental]]
| Marilit Iligan
| 21
|
|-
| [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
| [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
| [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
| [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
| '''[[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
| rowspan="2" | [[Quezon]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
| [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
| [[Taguig]]
| Maria Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
k90eu3k5elg2lmg26yiwnwtonq0jnbc
1959470
1959467
2022-07-31T00:30:30Z
49.149.133.88
/* Mga Kalahok */
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[Albay]] - Julia Saubier
* [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Siyudad/Probinsya
! Kandidata
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
| [[File:PH-AKL Flag.png|25px]] [[Aklan]]
| Jona Sweett
| 26
| Top 16
|-
| [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
|[[File:Batanes Flag.png|25px]] [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
| rowspan="2" | [[File:PH-BEN Flag.png|25px]] [[Benguet]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
| Shawntel Michole Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
| [[File:Flag of Bohol Province, Philippines.svg|25px]] [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
| [[File:PH-BUL Flag.png|25px]] [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
| [[File:PH-CAP.png|25px]] [[Capiz]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
| rowspan="4" | [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu]]
| Chantal Elise Schmidt
| 20
| Top 10
|-
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
| Isabel Luche
| 22
|
|-
| [[File:PH-DAV Flag.png|25px]] [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
| [[File:Vlag Fil DavaodelSur.gif|25px]] [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
| [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
| rowspan="2" | [[File:PH-ILI Flag.png|25px]] [[Iloilo]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
| [[File:PH-LAG Flag.png|25px]] [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
| [[File:Las Piñas City seal.png|25px]] [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
| [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]]
| Michelle Dee
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
| [[File:PH-MSR Flag.png|25px]]/[[File:MIS OR FLAG.png|25px]] [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
| [[File:PH-NEC Flag.png|25px]] [[Negros Occidental]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
| [[File:PH-NER Flag.png|25px]] [[Negros Oriental]]
| Marilit Iligan
| 21
|
|-
| [[File:PH-NUV Flag.png|25px]] [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
| [[File:Palawan Flag.png|25px]] [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
| [[File:Pampanga Flag.png|25px]] [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
| [[File:Flag of Pangasinan.svg|25px]] [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
| '''[[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
| rowspan="2" | [[File:Quezon Flag.png|25px]] [[Quezon]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
| [[File:Flag of San Juan, Metro Manila.png|25px]] [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
| [[File:Taguig City Flag.png|25px]] [[Taguig]]
| Maria Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
a0gu8q0gnzu6rlp94kg2yoitykx0v08
1959473
1959470
2022-07-31T00:35:15Z
49.149.133.88
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[Albay]] - Julia Saubier
* [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[File:PH-ILI Flag.png|25px]] [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[File:PH-LAG Flag.png|25px]] [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[File:PH-NUV Flag.png|25px]] [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[File:Palawan Flag|25px]] [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Siyudad/Probinsya
! Kandidata
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
| [[File:PH-AKL Flag.png|25px]] [[Aklan]]
| Jona Sweett
| 26
| Top 16
|-
| [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
|[[File:Batanes Flag.png|25px]] [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
| rowspan="2" | [[File:PH-BEN Flag.png|25px]] [[Benguet]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
| Shawntel Michole Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
| [[File:Flag of Bohol Province, Philippines.svg|25px]] [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
| [[File:PH-BUL Flag.png|25px]] [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
| [[File:PH-CAP.png|25px]] [[Capiz]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
| rowspan="4" | [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu]]
| Chantal Elise Schmidt
| 20
| Top 10
|-
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
| Isabel Luche
| 22
|
|-
| [[File:PH-DAV Flag.png|25px]] [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
| [[File:Vlag Fil DavaodelSur.gif|25px]] [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
| [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
| rowspan="2" | [[File:PH-ILI Flag.png|25px]] [[Iloilo]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
| [[File:PH-LAG Flag.png|25px]] [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
| [[File:Las Piñas City seal.png|25px]] [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
| [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]]
| Michelle Dee
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
| [[File:PH-MSR Flag.png|25px]]/[[File:MIS OR FLAG.png|25px]] [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
| [[File:PH-NEC Flag.png|25px]] [[Negros Occidental]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
| [[File:PH-NER Flag.png|25px]] [[Negros Oriental]]
| Marilit Iligan
| 21
|
|-
| [[File:PH-NUV Flag.png|25px]] [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
| [[File:Palawan Flag.png|25px]] [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
| [[File:Pampanga Flag.png|25px]] [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
| [[File:Flag of Pangasinan.svg|25px]] [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
| '''[[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
| rowspan="2" | [[File:Quezon Flag.png|25px]] [[Quezon]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
| [[File:Flag of San Juan, Metro Manila.png|25px]] [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
| [[File:Taguig City Flag.png|25px]] [[Taguig]]
| Maria Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
1wpzhzu6l8q7oy6phdorb86zhch8eg3
1959476
1959473
2022-07-31T00:47:09Z
49.149.133.88
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[File:Flag of Bohol Province, Philippines.svg|25px]] [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[File:PH-MSR Flag.png|25px]] [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[File:Taguig City Flag.png|25px]] [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]] - Julia Saubier
* [[File:PH-BEN Flag.png|25px]] [[Benguet]] - Ghenesis Latugat
* [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[File:PH-ILI Flag.png|25px]][[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[File:PH-AKL Flag.png|25px]] [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[File:PH-ILI Flag.png|25px]] [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[File:PH-LAG Flag.png|25px]] [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[File:PH-NUV Flag.png|25px]] [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[File:Palawan Flag.png|25px]] [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[File:Flag of Pangasinan.svg|25px]] [[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
* [[File:Palawan Flag.png|25px]]
[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Siyudad/Probinsya
! Kandidata
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
| [[File:PH-AKL Flag.png|25px]] [[Aklan]]
| Jona Sweett
| 26
| Top 16
|-
| [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
|[[File:Batanes Flag.png|25px]] [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
| rowspan="2" | [[File:PH-BEN Flag.png|25px]] [[Benguet]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
| Shawntel Michole Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
| [[File:Flag of Bohol Province, Philippines.svg|25px]] [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
| [[File:PH-BUL Flag.png|25px]] [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
| [[File:PH-CAP.png|25px]] [[Capiz]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
| rowspan="4" | [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu]]
| Chantal Elise Schmidt
| 20
| Top 10
|-
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
| Isabel Luche
| 22
|
|-
| [[File:PH-DAV Flag.png|25px]] [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
| [[File:Vlag Fil DavaodelSur.gif|25px]] [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
| [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
| rowspan="2" | [[File:PH-ILI Flag.png|25px]] [[Iloilo]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
| [[File:PH-LAG Flag.png|25px]] [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
| [[File:Las Piñas City seal.png|25px]] [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
| [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]]
| Michelle Dee
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
| [[File:PH-MSR Flag.png|25px]]/[[File:MIS OR FLAG.png|25px]] [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
| [[File:PH-NEC Flag.png|25px]] [[Negros Occidental]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
| [[File:PH-NER Flag.png|25px]] [[Negros Oriental]]
| Marilit Iligan
| 21
|
|-
| [[File:PH-NUV Flag.png|25px]] [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
| [[File:Palawan Flag.png|25px]] [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
| [[File:Pampanga Flag.png|25px]] [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
| [[File:Flag of Pangasinan.svg|25px]] [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
| '''[[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
| rowspan="2" | [[File:Quezon Flag.png|25px]] [[Quezon]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
| [[File:Flag of San Juan, Metro Manila.png|25px]] [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
| [[File:Taguig City Flag.png|25px]] [[Taguig]]
| Maria Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
loed514fkl6gxy4v38yv46moraa1n6w
1959499
1959476
2022-07-31T01:48:11Z
49.149.133.88
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[File:Flag of Bohol Province, Philippines.svg|25px]] [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[File:PH-MSR Flag.png|25px]] [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[File:Taguig City Flag.png|25px]] [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]] - Julia Saubier
* [[File:PH-BEN Flag.png|25px]] [[Benguet]] - Ghenesis Latugat
* [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[File:PH-ILI Flag.png|25px]][[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[File:PH-AKL Flag.png|25px]] [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[File:PH-ILI Flag.png|25px]] [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[File:PH-LAG Flag.png|25px]] [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[File:PH-NUV Flag.png|25px]] [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[File:Palawan Flag.png|25px]] [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Siyudad/Probinsya
! Kandidata
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
| [[File:PH-AKL Flag.png|25px]] [[Aklan]]
| Jona Sweett
| 26
| Top 16
|-
| [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
|[[File:Batanes Flag.png|25px]] [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
| rowspan="2" | [[File:PH-BEN Flag.png|25px]] [[Benguet]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
| Shawntel Michole Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
| [[File:Flag of Bohol Province, Philippines.svg|25px]] [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
| [[File:PH-BUL Flag.png|25px]] [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
| [[File:PH-CAP.png|25px]] [[Capiz]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
| rowspan="4" | [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu]]
| Chantal Elise Schmidt
| 20
| Top 10
|-
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
| Isabel Luche
| 22
|
|-
| [[File:PH-DAV Flag.png|25px]] [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
| [[File:Vlag Fil DavaodelSur.gif|25px]] [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
| [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
| rowspan="2" | [[File:PH-ILI Flag.png|25px]] [[Iloilo]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
| [[File:PH-LAG Flag.png|25px]] [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
| [[File:Las Piñas City seal.png|25px]] [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
| [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]]
| Michelle Dee
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
| [[File:PH-MSR Flag.png|25px]]/[[File:MIS OR FLAG.png|25px]] [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
| [[File:PH-NEC Flag.png|25px]] [[Negros Occidental]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
| [[File:PH-NER Flag.png|25px]] [[Negros Oriental]]
| Marilit Iligan
| 21
|
|-
| [[File:PH-NUV Flag.png|25px]] [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
| [[File:Palawan Flag.png|25px]] [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
| [[File:Pampanga Flag.png|25px]] [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
| [[File:Flag of Pangasinan.svg|25px]] [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
| '''[[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
| rowspan="2" | [[File:Quezon Flag.png|25px]] [[Quezon]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
| [[File:Flag of San Juan, Metro Manila.png|25px]] [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
| [[File:Taguig City Flag.png|25px]] [[Taguig]]
| Maria Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
qanf0a9hx3y85zadld9vsxk6m7ww3xk
1959500
1959499
2022-07-31T01:48:29Z
49.149.133.88
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[File:Flag of Bohol Province, Philippines.svg|25px]] [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[File:PH-MSR Flag.png|25px]] [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[File:Taguig City Flag.png|25px]] [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]] - Julia Saubier
* [[File:PH-BEN Flag.png|25px]] [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[File:PH-ILI Flag.png|25px]][[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[File:PH-AKL Flag.png|25px]] [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[File:PH-ILI Flag.png|25px]] [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[File:PH-LAG Flag.png|25px]] [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[File:PH-NUV Flag.png|25px]] [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[File:Palawan Flag.png|25px]] [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Siyudad/Probinsya
! Kandidata
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
| [[File:PH-AKL Flag.png|25px]] [[Aklan]]
| Jona Sweett
| 26
| Top 16
|-
| [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
|[[File:Batanes Flag.png|25px]] [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
| rowspan="2" | [[File:PH-BEN Flag.png|25px]] [[Benguet]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
| Shawntel Michole Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
| [[File:Flag of Bohol Province, Philippines.svg|25px]] [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
| [[File:PH-BUL Flag.png|25px]] [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
| [[File:PH-CAP.png|25px]] [[Capiz]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
| rowspan="4" | [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu]]
| Chantal Elise Schmidt
| 20
| Top 10
|-
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
| Isabel Luche
| 22
|
|-
| [[File:PH-DAV Flag.png|25px]] [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
| [[File:Vlag Fil DavaodelSur.gif|25px]] [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
| [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
| rowspan="2" | [[File:PH-ILI Flag.png|25px]] [[Iloilo]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
| [[File:PH-LAG Flag.png|25px]] [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
| [[File:Las Piñas City seal.png|25px]] [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
| [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]]
| Michelle Dee
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
| [[File:PH-MSR Flag.png|25px]]/[[File:MIS OR FLAG.png|25px]] [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
| [[File:PH-NEC Flag.png|25px]] [[Negros Occidental]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
| [[File:PH-NER Flag.png|25px]] [[Negros Oriental]]
| Marilit Iligan
| 21
|
|-
| [[File:PH-NUV Flag.png|25px]] [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
| [[File:Palawan Flag.png|25px]] [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
| [[File:Pampanga Flag.png|25px]] [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
| [[File:Flag of Pangasinan.svg|25px]] [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
| '''[[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
| rowspan="2" | [[File:Quezon Flag.png|25px]] [[Quezon]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
| [[File:Flag of San Juan, Metro Manila.png|25px]] [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
| [[File:Taguig City Flag.png|25px]] [[Taguig]]
| Maria Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
hlh6wbj7nnbwn6m5icfb4pt1blkzpkm
1959501
1959500
2022-07-31T01:50:32Z
49.149.133.88
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[File:Flag of Bohol Province, Philippines.svg|25px]] [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[File:PH-MSR Flag.png|25px]] [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[File:Taguig City Flag.png|25px]] [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]] - Julia Saubier
* [[File:PH-BEN Flag.png|25px]] [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[File:PH-ILI Flag.png|25px]][[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[File:PH-AKL Flag.png|25px]] [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[File:PH-ILI Flag.png|25px]] [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[File:PH-LAG Flag.png|25px]] [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[File:PH-NUV Flag.png|25px]] [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[File:Palawan Flag.png|25px]] [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
!
!
! Kandidata
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
|
|
| Jona Sweett
| 26
| Top 16
|-
|
|
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
|
|
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
|
|
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
|
|
| Shawntel Michole Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
|
|
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
|
|
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
|
|
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
|
|
| Chantal Elise Schmidt
| 20
| Top 10
|-
|
|
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
|
|
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
|
|
| Isabel Luche
| 22
|
|-
|
|
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
|
|
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
|
|
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
|
|
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
|
|
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
|
|
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
|
|
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
|
|
| Michelle Dee
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
|
|
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
|
|
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
|
|
| Marilit Iligan
| 21
|
|-
|
|
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
|
|
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
|
|
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
|
|
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
|
|
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
|
|
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
|
|
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
|
|
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
|
|
| Maria Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
7avlvhtca8oznnh7o9s644m0859gkv9
1959504
1959501
2022-07-31T01:59:07Z
49.149.133.88
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[File:Flag of Bohol Province, Philippines.svg|25px]] [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[File:PH-MSR Flag.png|25px]] [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[File:Taguig City Flag.png|25px]] [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]] - Julia Saubier
* [[File:PH-BEN Flag.png|25px]] [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[File:PH-ILI Flag.png|25px]][[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[File:PH-AKL Flag.png|25px]] [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[File:PH-ILI Flag.png|25px]] [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[File:PH-LAG Flag.png|25px]] [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[File:PH-NUV Flag.png|25px]] [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[File:Palawan Flag.png|25px]] [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
!
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
|
| [[Aklan]]
| Jona Sweett
| 26
| Top 16
|-
|
| [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
|
| [[Baguio]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
|
| [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
|
| [[Benguet]]
| Shawntel Michole Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
|
| [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
|
| [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
|
| [[Cebu City]]
| Chantal Elise Schmidt
| 20
| Top 10
|-
|
| [[Cebu|Cebu Province]]
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
|
| [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
|
| [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
|
| [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
|
| [[Iloilo City]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
|
| [[Iloilo|Iloilo Province]]
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
|
| [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
|
| [[Lapu-Lapu City|Lapu-Lapu]]
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
|
| [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
|
| [[Lucena]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
|
| [[Makati]]
| Michelle Dee
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
|
| [[Mandaue]]
| Isabel Luche
| 22
|
|-
|
| [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
|
| [[Negros Oriental]]
| Marilit Iligan
| 21
|
|-
|
| [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
|
| [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
|
| [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
|
| [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
|
| '''[[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
|
| [[Quezon|Quezon Province]]
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
|
| [[Roxas City|Roxas]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
|
| [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
|
| [[Taguig]]
| Maria Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
|
| [[Victorias]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
tl1yw2nyoj9onw1p6ckwyx3tetn3jnz
1959505
1959504
2022-07-31T02:00:27Z
49.149.133.88
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[File:Makati Flag.jpg|25px]] [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[File:Flag of Bohol Province, Philippines.svg|25px]] [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[File:PH-MSR Flag.png|25px]] [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[File:Taguig City Flag.png|25px]] [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]] - Julia Saubier
* [[File:PH-BEN Flag.png|25px]] [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[File:Flag of Cebu (province).svg|25px]] [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[File:PH-ILI Flag.png|25px]][[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[File:PH-AKL Flag.png|25px]] [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[File:PH-ILI Flag.png|25px]] [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[File:PH-LAG Flag.png|25px]] [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[File:PH-NUV Flag.png|25px]] [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[File:Palawan Flag.png|25px]] [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
!
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
|
| [[Aklan]]
| Jona Sweett
| 26
| Top 16
|-
|
| [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
|
| [[Baguio]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
|
| [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
|
| [[Benguet]]
| Shawntel Michole Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
|
| [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
|
| [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
|
| [[Cebu City]]
| Chantal Elise Schmidt
| 20
| Top 10
|-
|
| [[Cebu|Cebu Province]]
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
|
| [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
|
| [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
|
| [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
|
| [[Iloilo City]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
|
| [[Iloilo|Iloilo Province]]
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
|
| [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
|
| [[Lapu-Lapu City|Lapu-Lapu]]
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
|
| [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
|
| [[Lucena]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
|
| [[Makati]]
| Michelle Dee
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
|
| [[Mandaue]]
| Isabel Luche
| 22
|
|-
|
| [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
|
| [[Negros Oriental]]
| Marilit Iligan
| 21
|
|-
|
| [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
|
| [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
|
| [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
|
| [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
|
| '''[[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
|
| [[Quezon|Quezon Province]]
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
|
| [[Roxas City|Roxas]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
|
| [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
|
| [[Taguig]]
| Maria Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
|
| [[Victorias]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
ql3vnnlhc7a1vlf7ovck5ap8mbfd1ms
1959506
1959505
2022-07-31T02:01:52Z
49.149.133.88
/* Resulta */
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[Albay]] - Julia Saubier
* [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
!
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
|
| [[Aklan]]
| Jona Sweett
| 26
| Top 16
|-
|
| [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
|
| [[Baguio]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
|
| [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
|
| [[Benguet]]
| Shawntel Michole Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
|
| [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
|
| [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
|
| [[Cebu City]]
| Chantal Elise Schmidt
| 20
| Top 10
|-
|
| [[Cebu|Cebu Province]]
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
|
| [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
|
| [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
|
| [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
|
| [[Iloilo City]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
|
| [[Iloilo|Iloilo Province]]
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
|
| [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
|
| [[Lapu-Lapu City|Lapu-Lapu]]
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
|
| [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
|
| [[Lucena]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
|
| [[Makati]]
| Michelle Dee
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
|
| [[Mandaue]]
| Isabel Luche
| 22
|
|-
|
| [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
|
| [[Negros Oriental]]
| Marilit Iligan
| 21
|
|-
|
| [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
|
| [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
|
| [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
|
| [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
|
| '''[[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
|
| [[Quezon|Quezon Province]]
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
|
| [[Roxas City|Roxas]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
|
| [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
|
| [[Taguig]]
| Maria Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
|
| [[Victorias]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
6fvxftprw9e6kfb1ip8hr7s7xgqu53e
1959507
1959506
2022-07-31T02:02:24Z
49.149.133.88
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[Albay]] - Julia Saubier
* [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
| [[Aklan]]
| Jona Sweett
| 26
| Top 16
|-
| [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
| [[Baguio]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
| [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
| [[Benguet]]
| Shawntel Michole Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
| [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
| [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
| [[Cebu City]]
| Chantal Elise Schmidt
| 20
| Top 10
|-
| [[Cebu|Cebu Province]]
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
| [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
| [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
| [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
| [[Iloilo City]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
| [[Iloilo|Iloilo Province]]
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
| [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
| [[Lapu-Lapu City|Lapu-Lapu]]
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
| [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
| [[Lucena]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
| [[Makati]]
| Michelle Dee
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
| [[Mandaue]]
| Isabel Luche
| 22
|
|-
| [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
| [[Negros Oriental]]
| Marilit Iligan
| 21
|
|-
| [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
| [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
| [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
| [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
| '''[[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
| [[Quezon|Quezon Province]]
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
| [[Roxas City|Roxas]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
| [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
| [[Taguig]]
| Maria Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
| [[Victorias]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
d2uc2mhrj1vvopnavbzojzxuu3pv99e
1959508
1959507
2022-07-31T02:03:12Z
49.149.133.88
/* Mga Kalahok */
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[Albay]] - Julia Saubier
* [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
| [[Aklan]]
| Jona Lli Sweett
| 26
| Top 16
|-
| [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
| [[Baguio]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
| [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
| [[Benguet]]
| Shawntel Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
| [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
| [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
| [[Cebu City]]
| Chantal Schmidt
| 20
| Top 10
|-
| [[Cebu|Cebu Province]]
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
| [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
| [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
| [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
| [[Iloilo City]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
| [[Iloilo|Iloilo Province]]
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
| [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
| [[Lapu-Lapu City|Lapu-Lapu]]
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
| [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
| [[Lucena]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
| [[Makati]]
| Michelle Dee
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
| [[Mandaue]]
| Isabel Dalag Luche
| 22
|
|-
| [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
| [[Negros Oriental]]
| Marilit Katipunan Iligan
| 21
|
|-
| [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
| [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
| [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
| [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
| '''[[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
| [[Quezon|Quezon Province]]
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
| [[Roxas City|Roxas]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
| [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
| [[Taguig]]
| Ma. Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
| [[Victorias]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
lpwhdyec4za2k3d8rq3g5c2b6nnijrc
1959509
1959508
2022-07-31T02:04:24Z
49.149.133.88
/* Mga Kalahok */
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[Albay]] - Julia Saubier
* [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
| [[Aklan]]
| Jona Lli Sweett
| 26
| Top 16
|-
| [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
| [[Baguio]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
| [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
| [[Benguet]]
| Shawntel Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
| [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
| [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
| [[Cebu City]]
| Chantal Schmidt
| 20
| Top 10
|-
| [[Cebu|Cebu Province]]
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
| [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
| [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
| [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
| [[Iloilo City]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
| [[Iloilo|Iloilo Province]]
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
| [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
| [[Lapu-Lapu City|Lapu-Lapu]]
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
| [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
| [[Lucena]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
| [[Makati]]
| [[:en:Michelle Dee|Michelle Marquez Dee]]
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
| [[Mandaue]]
| Isabel Dalag Luche
| 22
|
|-
| [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
| [[Negros Oriental]]
| Marilit Katipunan Iligan
| 21
|
|-
| [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
| [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
| [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
| [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
| '''[[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
| [[Quezon|Quezon Province]]
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
| [[Roxas City|Roxas]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
| [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
| [[Taguig]]
| Ma. Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
| [[Victorias]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
e8129p72iwewayyih7rh94i4klxg193
1959512
1959509
2022-07-31T02:14:42Z
49.149.133.88
/* Mga Kalahok */
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[Albay]] - Julia Saubier
* [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
| [[Aklan]]
| Jona Lli Sweett
| 26
| Top 16
|-
| [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
| [[Baguio]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
| [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
| [[Benguet]]
| Shawntel Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
| [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
| [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
| [[Cebu City]]
| Chantal Schmidt
| 20
| Top 10
|-
| [[Cebu|Cebu Province]]
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
| [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
| [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
| [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
| [[Iloilo City]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
| [[Iloilo|Iloilo Province]]
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
| [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
| [[Lapu-Lapu City|Lapu-Lapu]]
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
| [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
| [[Lucena]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
| [[Makati]]
| [[:en:Michelle Dee|Michelle Marquez Dee]]
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
| [[Mandaue]]
| Isabel Dalag Luche
| 22
|
|-
| [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
| [[Negros Oriental]]
| Marilit Katipunan Iligan
| 21
|
|-
| [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
| [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
| [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
| [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
| '''[[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
| [[Quezon|Quezon Province]]
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
| [[Roxas City|Roxas]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
| [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
| [[Taguig]]
| Ma. Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
| [[Victorias]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
|}
===Iba Pang Kandidata===
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata
! Edad
! Eliminated
|-
| [[Arayat, Pampanga]]
| Marinel Tungol
| 27
| Top 50
|-
| [[Bataan]]
| Kevin Allesandria Mateo
| 26
| Top 50
|-
| [[Batangas]]
| Bianca Mae Awatin
| 25
| Top 50
|-
| [[Bukidnon]]
| Meriam Campong
| 21
| Top 50
|-
| [[Bulacan|Bulacan Province]]
| Nyca Mae Bernardo
| 22
| Top 50
|-
| [[Cavite]]
| Jennika Casin
| 26
| Top 50
|-
| [[Davao City]]
| Myrell Martinez
| 25
| Top 50 (''withdrew'')
|-
| [[Ilocos Norte]]
| Lyza Katrina Samalio
| 19
| Top 50
|-
| [[Isabela]]
| Zeneth Khan
| 23
| Top 50
|-
| [[La Union]]
| Louise Nicole Dabu
| 25
| Top 50
|-
| [[Lemery, Batangas]]
| Sharifah Malabanan
| 24
| Top 50
|-
| [[Malolos, Bulacan]]
| Abigail Maclang
| 24
| Top 50
|-
| [[Mariveles, Bataan]]
| Seychelle Jaochico
| 25
| Top 50 (''withdrew'')
|-
| [[Negros Occidental]]
| Ma. Cristel Antibo
| 21
| Top 50
|-
| [[Northern Samar]]
| Nicole Mendiola
| 21
| Top 50
|-
| [[Rizal]]
| Sophia Veronica Torres
| 18
| Top 50
|-
| [[San Pablo, Laguna]]
| Shaira Aliyah Diaz
| 21
| Top 50
|-
| [[Sorsogon]]
| Carmela Diane Doma
| 27
| Top 50
|-
| [[Sultan Kudarat]]
| Mary Dawn Abiera
| 25
| Top 50
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
7gz3qe740z89wpsq10webt7a1o2x0bg
1959518
1959512
2022-07-31T02:20:17Z
49.149.133.88
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size =
| image alt =
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts =
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns =
| winner = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| represented =
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat <br> [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality =
| best national costume = Julia Calleja Saubier<br> [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume =
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] <br> [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer = The Universe <br> [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}
==Resulta==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
* [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[Albay]] - Julia Saubier
* [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa Caro
|-
| Top 16
|
* [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}
§- Nanalo ng Lazada Fan Vote
===Pangunahing Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic
| rowspan="2" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}
===Espesyal na Parangal===
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen
| rowspan="7" |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse
|-
|Face of Essentials by Belo
|-
|Miss Creamsilk
|-
|Miss Jojo Bragais
|-
|Miss SavePoint
|-
|Miss The Medical City
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)
| rowspan="4" |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana
|-
|Miss Aqua Boracay
|-
|Miss Sendwave
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1
| rowspan="3" |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines
|-
|Miss CAD
|-
|Frontrow Choice Queen
| rowspan="2" |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-
|}
==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
| [[Aklan]]
| Jona Lli Sweett
| 26
| Top 16
|-
| [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier
| 27
| Top 10
|-
| [[Baguio]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
| [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
| [[Benguet]]
| Shawntel Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|
|-
| [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
| [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
| [[Cebu City]]
| Chantal Schmidt
| 20
| Top 10
|-
| [[Cebu|Cebu Province]]
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
| [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
| [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
| [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
| [[Iloilo City]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
| [[Iloilo|Iloilo Province]]
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
| [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
| [[Lapu-Lapu City|Lapu-Lapu]]
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
| [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
| [[Lucena]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
| [[Makati]]
| [[:en:Michelle Dee|Michelle Marquez Dee]]
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
| [[Mandaue]]
| Isabel Dalag Luche
| 22
|
|-
| [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
| [[Negros Oriental]]
| Marilit Katipunan Iligan
| 21
|
|-
| [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
| [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
| [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
| [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
| '''[[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
| [[Quezon|Quezon Province]]
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
| [[Roxas City|Roxas]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
| [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
| [[Taguig]]
| Ma. Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
| [[Victorias]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
|}
===Iba Pang Kandidata===
{|class="wikitable sortable" style="font-size:95%;"
|-
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata
! Edad
! Eliminated
|-
| [[Arayat, Pampanga]]
| Marinel Tungol
| 27
| Top 50
|-
| [[Bataan]]
| Kevin Allesandrea Mateo
| 26
| Top 50
|-
| [[Batangas]]
| Bianca Mae Awatin
| 25
| Top 50
|-
| [[Bukidnon]]
| Meriam Campong
| 21
| Top 50
|-
| [[Bulacan|Bulacan Province]]
| Nyca Mae Bernardo
| 22
| Top 50
|-
| [[Cavite]]
| Jennika Casin
| 26
| Top 50
|-
| [[Davao City]]
| Myrell Martinez
| 25
| Top 50 (''withdrew'')
|-
| [[Ilocos Norte]]
| Lyza Katrina Samalio
| 19
| Top 50
|-
| [[Isabela]]
| Zeneth Khan
| 23
| Top 50
|-
| [[La Union]]
| Louise Nicole Dabu
| 25
| Top 50
|-
| [[Lemery, Batangas]]
| Sharifah Malabanan
| 24
| Top 50
|-
| [[Malolos, Bulacan]]
| Abigail Maclang
| 24
| Top 50
|-
| [[Mariveles, Bataan]]
| Seychelle Jaochico
| 25
| Top 50 (''withdrew'')
|-
| [[Negros Occidental]]
| Ma. Cristel Antibo
| 21
| Top 50
|-
| [[Northern Samar]]
| Nicole Mendiola
| 21
| Top 50
|-
| [[Rizal]]
| Sophia Veronica Torres
| 18
| Top 50
|-
| [[San Pablo, Laguna]]
| Shaira Aliyah Diaz
| 21
| Top 50
|-
| [[Sorsogon]]
| Carmela Diane Doma
| 27
| Top 50
|-
| [[Sultan Kudarat]]
| Mary Dawn Abiera
| 25
| Top 50
|-
|}
==Mga Tala==
{{notelist}}
==Sanggunian==
g5wa6pb562jg0pccucyxmgcga9h1owc
Alamat ng Gagamba ng Pasko
0
315464
1959607
1931987
2022-07-31T04:23:26Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Alamat ng Gagamba ng Pasko''' ay isang [[Kuwentong-bayan|kuwentong-pambayan]] sa Silangang Europa na nagpapaliwanag ng pinagmulan ng [[tinsel]] sa mga [[puno ng Pasko]]. Ito ay pinakakaraniwan sa [[Kanlurang Ukranya]], kung saan ang maliliit na [[palamuti sa Pasko|burloloy]] sa hugis ng gagamba ay tradisyonal na bahagi ng mga dekorasyong pam-Pasko.
== Kuwento ==
Isang mahirap ngunit masipag na balo ang minsang tumira sa isang maliit na kubo kasama ang kaniyang mga anak. Isang araw ng tag-araw, nahulog ang isang pinong kono sa lupang sahig ng kubo at nag-ugat. Ang mga anak ng balo ay nag-aalaga sa puno, nasasabik sa posibilidad na magkaroon ng puno ng Pasko sa taglamig. Lumaki ang puno, ngunit pagdating ng Bisperas ng Pasko, hindi nila ito kayang palamutihan. Ang mga bata ay malungkot na humiga at nakatulog. Kinaumagahan, nagising sila at nakita nila ang puno na natatakpan ng mga sapot ng gagamba. Nang buksan nila ang mga bintana, ang unang sinag ng sikat ng araw ay dumampi sa mga web at naging ginto at pilak. Tuwang-tuwa ang balo at ang kaniyang mga anak. Mula noon, hindi na sila muling nabuhay sa kahirapan.<ref name="msi2">{{cite web|title=Christmas Around the World and Holidays of Light: Slovenia to Wales|url=https://www.msichicago.org/explore/whats-here/exhibits/christmas-around-the-world/traditions/slovenia-to-wales/|website=Museum of Science and Industry, Chicago|access-date=2022-02-04|archive-date=2019-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20191225151002/https://www.msichicago.org/explore/whats-here/exhibits/christmas-around-the-world/traditions/slovenia-to-wales/|url-status=dead}}</ref><ref name="uk2">{{cite web|url=http://www.ukraine.com/blog/spiders-and-their-webs-are-not-showed-the-door-on-ukrainian-christmas|title=The Ukrainian Tradition of Spider Webs and Christmas|publisher=Ukraine.com|access-date=6 December 2014}}</ref>
== Mga pagkakaiba ==
Pinapalitan ng ibang mga bersiyon ang sikat ng araw ng isang himala mula kay [[Amang Pasko]], [[Santa Claus]], o sa [[Kabataan ni Hesus|Batang Hesus]], at sinasabi ang kuwento lalo na mula sa pananaw ng mga gagamba na gustong makita ang puno ng Pasko.<ref name="mandryk2">{{cite book|author=DeeAnn Mandryk|title=Canadian Christmas Traditions: Festive Recipes and Stories From Coast to Coast|publisher=James Lorimer & Company|year=2005|pages=[https://archive.org/details/canadianchristma0000mand/page/56 56–57]|isbn=9781554390984|url=https://archive.org/details/canadianchristma0000mand/page/56}}</ref><ref name="sw2">{{cite web|url=http://spiderwisdom.com/?p=41|title=Legend of the Christmas Spider|date=19 December 2010|publisher=Spider Wisdom|access-date=6 December 2014|archive-date=30 Agosto 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120830051107/http://spiderwisdom.com/?p=41|url-status=bot: unknown}}</ref><ref name="wt2">{{cite web|url=http://communities.washingtontimes.com/neighborhood/end-day/2011/dec/11/christmas-tree-jesus-and-spider/|title=A Christmas tree, Jesus, and a spider|author=Julia Goralka|date=11 December 2011|work=Washington Times|access-date=6 December 2014}}</ref><ref name="ms2">{{cite web|url=http://www.marthastewart.com/267847/tabletop-trees-tinsel-tree|title=Tabletop Trees: Tinsel Tree|date=December 2001|publisher=Martha Stewart Living|access-date=6 December 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141204202116/http://www.marthastewart.com/267847/tabletop-trees-tinsel-tree|archive-date=4 December 2014|url-status=dead}}</ref>
== Mga pinagmulan ==
Ang mga pinagmulan ng kuwentong pambayan ay hindi tiyak, ngunit ito ay pinaniniwalaan na nagmula sa alinman sa Alemanya o Ukranya.<ref name="uw2">{{cite journal|author=Orysia Paszczak Tracz|date=31 December 2006|title=A spider for Christmas?|journal=The Ukrainian Weekly|volume=74|issue=53|url=http://www.ukrweekly.com/old/archive/2006/530616.shtml|access-date=4 Pebrero 2022|archive-date=6 Enero 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190106041418/http://www.ukrweekly.com/old/archive/2006/530616.shtml|url-status=dead}}</ref><ref name="klumb2">{{cite journal|author=Barbara Klumb|date=20 December 1978|title=Spider Tale Spins a Web of Holiday Yore|journal=The Milwaukee Journal|pages=1, 3|url=https://news.google.com/newspapers?id=tOMdAAAAIBAJ&sjid=mCkEAAAAIBAJ&pg=4170%2C6423910}}{{dead link|date=December 2019}}</ref><ref name="ms22">{{cite web|url=http://www.marthastewart.com/267847/tabletop-trees-tinsel-tree|title=Tabletop Trees: Tinsel Tree|date=December 2001|publisher=Martha Stewart Living|access-date=6 December 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141204202116/http://www.marthastewart.com/267847/tabletop-trees-tinsel-tree|archive-date=4 December 2014|url-status=dead}}</ref> Sa Alemanya, Polonya, at Ukranya, ang paghahanap ng gagamba o sapot ng gagamba sa puno ng Pasko ay itinuturing na suwerte.<ref name="erlbach2">{{cite book|author=Arlene Erlbach|title=Merry Christmas, Everywhere!|publisher=Millbrook Press|year=2002|page=42|isbn=9780761319566}}</ref> Gumagawa din ang mga Ukranyano ng maliliit na dekorasyon ng puno ng Pasko sa hugis ng gagamba (kilala bilang ''pavuchky'', literal na "maliit na gagamba"), kadalasang gawa sa papel at alambre. Pinalamutian din nila ang mga puno ng Pasko na may mga artipisyal na sapot ng gagamba.<ref name="pl2">{{cite web|url=http://www.punchline-gloucester.com/articles/aafeatures/thewonderfulandweirdchristmastraditionsaroundtheworld|title=The wonderful and weird Christmas traditions around the world|date=11 December 2011|publisher=Punchline|access-date=6 December 2014}}</ref> Ang tradisyon ng paggamit ng [[tinsel]] ay dahil din sa kuwentong ito.<ref name="mandryk22">{{cite book|author=DeeAnn Mandryk|title=Canadian Christmas Traditions: Festive Recipes and Stories From Coast to Coast|publisher=James Lorimer & Company|year=2005|pages=[https://archive.org/details/canadianchristma0000mand/page/56 56–57]|isbn=9781554390984|url=https://archive.org/details/canadianchristma0000mand/page/56}}</ref><ref name="uk22">{{cite web|url=http://www.ukraine.com/blog/spiders-and-their-webs-are-not-showed-the-door-on-ukrainian-christmas|title=The Ukrainian Tradition of Spider Webs and Christmas|publisher=Ukraine.com|access-date=6 December 2014}}</ref><ref name="solovei2">{{cite web|url=http://soloveimagazine.wordpress.com/2011/12/08/ukrainian-christmas-spider-ornaments/|title=Ukrainian Christmas Spider Ornaments|date=8 December 2011|publisher=Solovei Magazine|access-date=6 December 2014}}</ref>
Ayon kay Lubow Wolynetz, curator ng sining-pambayan sa [[Museong Ukranyano]], Lungsod ng New York, ang tradisyon ay Ukranyano at nagsimula noong huling bahagi ng 1800s o unang bahagi ng 1900.<ref>https://www.today.com/home/spider-ornaments-christmas-trees-symbolize-good-luck-t120335{{full|date=December 2019}}</ref>
Maaaring ito ay batay sa isang mas matandang pamahiin sa Europa tungkol sa mga gagamba na nagdadala ng suwerte (bagaman hindi mga itim na gagamba sa Alemanya),<ref name="klumb22">{{cite journal|author=Barbara Klumb|date=20 December 1978|title=Spider Tale Spins a Web of Holiday Yore|journal=The Milwaukee Journal|pages=1, 3|url=https://news.google.com/newspapers?id=tOMdAAAAIBAJ&sjid=mCkEAAAAIBAJ&pg=4170%2C6423910}}{{dead link|date=December 2019}}</ref> o sa kabaligtaran na malas na sirain ang sapot ng gagamba bago ligtas na mawala ang gagamba.<ref name="mandryk23">{{cite book|author=DeeAnn Mandryk|title=Canadian Christmas Traditions: Festive Recipes and Stories From Coast to Coast|publisher=James Lorimer & Company|year=2005|pages=[https://archive.org/details/canadianchristma0000mand/page/56 56–57]|isbn=9781554390984|url=https://archive.org/details/canadianchristma0000mand/page/56}}</ref>
== Mga sanggunian ==
l6svxft6ew9r8etgdtdd2ps8okbmlru
Banduristang Capella ng Kyiv
0
315483
1959639
1930084
2022-07-31T05:30:42Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Kyiv1937Balatsky.JPEG|thumb|250x250px|Ang Banduristang Capella ng Kyiv sa sa ilalim ng direksiyon ni D. Balatsky, 1937.]]
Ang '''Banduristang Capella ng Kyiv''' ({{Lang-uk|Київська капeла бандуристiв|translit=Kyivs’ka kapela banduristiv}} ) ay isang samahang bokal-instrumental ng mga lalaki na sinasabayan ang pag-awit nito sa pagtugtog ng multikuwerdas na instrumentong-pambayang Ukranyano na kilala bilang [[bandura]].
Ang grupo ay unang kilala bilang '''Koro Kobzar''' at itinatag noong Agosto 1918 sa ilalim ng direksiyon ng kilalang [[Bandurista|banduristang]] virtuoso na si [[Vasyl Yemetz]], na nagkaroon ng unang pagtatanghal noong Nobyembre ng taong iyon.<ref name=":02">{{Cite web|title=Національна капела бандуристів України ім. Г. Майбороди {{!}} «Наша Парафія»|url=https://parafia.org.ua/choir/natsionalna-kapela-bandurystiv-ukrajiny-im-h-majborody/|access-date=2021-10-27|language=uk}}</ref> Ang grupo ay patuloy na aktibong gumaganap hanggang ngayon bilang [[Ukrainian Bandurist Chorus|Ukranyanong Korong Bandurista]].
== Kasaysayan ==
=== Panimula ===
Ang ideya ng pag-oorganisa ng bandura ensemble ay dumating kay V. Yemetz matapos makita ang pagtatanghal ng apat na ''[[kobzar]]'' sa [[Okhtyrka]]: [[Ivan Kuchuhura Kucherenko]], [[Pavlo Hashchenko]], [[Petro Drevchenko]], at [[Oleksander Hamaliya]] noong Agosto 20, 1911. Sa ilan sa mga piraso, ang mga ''kobzar'' ay sinalihan ng nagtutugtog ng [[Lira (Ukranyanong instrumento)|lira]] na si [[Sampson Vesely]]. Ang pagtatanghal na ito ay tila naging dahilan ng pagbuo ng unang Korong Kobzar.
Sa una, sinubukan ni Yemetz na ayusin ang isang Banduristang Capella sa [[Lungsod ng Khariv|Kharkiv]] mula sa kaniyang mga mag-aaral noong 1913. Ang kaniyang susunod na pagtatangka ay kasama ang kaniyang mga mag-aaral sa makasaysayang rehiyon ng [[Kuban]] noong 1913–1914 sa [[Krasnodar|Yekaterinodar]], ngunit wala sa mga pagtatangkang ito ang ganap na matagumpay. Posibleng ito ay dahil sa kabataan at kawalan ng karanasan ni Yemetz mismo. Noong 1914, naglakbay si Yemetz sa [[Mosku|Moscow]] kung saan nagkaroon siya ng pagkakataong makita ang bandura ensemble na inorganisa ni [[Vasyl Shevchenko]]. Malay rin siya sa pang-maf-aaral na bandura ensemble na inorganisa ni [[Mykhailo Domontovych]] sa [[Kiev]] noong 1905.
=== Organisasyon ===
Noong Abril 1917, unang binisita ni Yemetz ang Kiev na naglalakbay doon bilang isang delegado sa [[Unang Kongresong Ukranyano]]. Pagkatapos ng maikling pagbabalik sa Kharkiv, nanirahan siya sa Kyiv. Noong Mayo 1918, naglagay siya ng mga patalastas sa mga pahayagan ng Kyiv ''[[Vidrodzhennia]]'', ''[[Robitnycha hazeta]]'', at ''[[Narodna volia]]'' na humihiling ng mga interesadong tao na lumapit sa kaniya na may layuning mag-organisa ng isang ''kobzar'' ensemble.
Ilang bandurista ang sumagot sa mga patalastas na ito at nagkaroon sila ng kanilang unang pagtitipon noong Hunyo ng taong iyon. Sa kabuuan, 18 katao ang dumating sa unang pagpupulong. Ang bawat isa ay may iba't ibang antas ng pagtugtog, kaalaman sa musika, at teknikal na kasanayan. Ang bawat isa ay tumugtog ng iba't ibang estilo ng bandura na ginawa ng iba't ibang mga gumagawa. Ang estilong [[Chernihiv]] ay pinili kaysa sa estilong Kharkiv ni Yemetz bilang mas madali para sa bawat isa na unang maisaulo. Kailangang pumili ng isang karaniwang pagtono na sa una ay napatunayang may problema rin. Ang ilan sa mga unang interesado ay huminto dahil hindi sila marunong magbasa ng musika at naisip na ang pagtugtog mula sa musika ay hindi tradisyonal.
Ang grupo ay unang kilala bilang Koro Kobzar Choir (''Kobzarsky khor'') at kalaunan ay Kobzar Capella (''Kapela Kobzariv'').<ref>{{Cite web|date=2011-05-01|title=Капелла Бандуристов Украины {{!}} Скачать бесплатно на музыкальном сайте Гусли|url=http://www.gusli.su/kapela_banduristiv_narodnie_ukrainskie_pesni/|access-date=2021-10-27|website=web.archive.org|archive-date=2011-05-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20110501134937/http://www.gusli.su/kapela_banduristiv_narodnie_ukrainskie_pesni/|url-status=bot: unknown}}</ref> Sinabi ni Yemetz na ang salitang bandurista ay hindi ginamit sa lahat ng oras na iyon.
== Mga sanggunian ==
srb3h0qqcaidyen0i11nyczitzw9uig
Frontline Pilipinas
0
315640
1959515
1957713
2022-07-31T02:17:32Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox television|name=Frontline Pilipinas|location=[[TV5 Media Center]], [[Mandaluyong]], Pilipinas|related=''[[One Balita Pilipinas]]'' <br> ''[[The Big Story (TV program)|The Big Story]]''|website=http://www.tv5.com.ph/shows/frontline-pilipinas|last_aired=kasalukuyan|first_aired={{start date|2020|10|5}}|camera=|picture_format=[[1080i]] ([[HDTV]])|network=[[TV5 (Pilipinas)|TV5]]|runtime=60-75 minuto|executive_producer=Ryan Juego|image= |language=Filipino|country=Pilipinas|theme_music_composer=Michael Llave|opentheme=Musika ng "Frontline Pilipinas"|presenter=[[Cheryl Cosim]] <br> [[Julius Babao]]|director=Benedict Carlos|company=[[News5]]|genre=[[Programang pambalitaan|Pambalitaan]] <br> [[Live na telebisyon]]|caption=|preceded_by=''[[Aksyon (TV program)|Aksyon]]'' <br> ''[[TEN: The Evening News]]''}}
Ang '''Frontline Pilipinas''' ay isang Pilipinong programang pambalitaan ng [[TV5 (himpilan ng telebisyon)|TV5]], ang mga orihinal na tagapagbalita dito ay sina Raffy Tulfo at [[Cheryl Cosim]], nagpasinyaya ang programa noong 5 Oktubre 2020, na sumunod sa ''[[Aksyon (programa sa telebisyon)|Aksyon]]'' . Kasabay itong pinapalabas sa [[One PH]], [[DWFM|Radyo5 92.3 News FM]] at minsan sa [[One News (Pilipinas)|One News]] . Sa kasalukuyan, sina Cosim at [[Julius Babao]] ang nagsisilbing pangunahing mga tagapagbalita.<ref name="Launch2">{{Cite web|date=2020-09-30|title=TV5 launches newest primetime newscast 'Frontline Pilipinas'|url=https://mb.com.ph/2020/09/30/tv5-launches-newest-primetime-newscast-frontline-pilipinas/|access-date=2021-04-06|website=Manila Bulletin}}</ref><ref>{{Cite news|title=Seasoned broadcast journalists play frontliners in new primetime newscast|language=en|work=Manila Standard|url=https://www.manilastandard.net/showbitz/tv-movies/335900/seasoned-broadcast-journalists-play-frontliners-in-new-primetime-newscast.html|access-date=2021-05-12}}</ref>
Ang programa, kasama ang iba pang mga programa ng [[News5]], ay nagpapatuloy sa tradisyon ng interpretasyon ng sign language na pinasimunuan ng [[News5]] sa paglulunsad ng ''[[Aksyon (programa sa telebisyon)|Aksyon]]'' isang dekada na ang nakalilipas.
== Kasaysayan ==
''Nagpasinyaya ang'' Frontline Pilipinas noong 5 Oktubre 2020, sa ganap na 6:30pm kasama sina Raffy Tulfo at [[Cheryl Cosim]] bilang mga orihinal na tagapagbalita, kasama ang hepe ng [[News5]] na si [[Luchi Cruz-Valdes]], pangunahing korespondent na si Ed Lingao, at Lourd de Veyra bilang mga ''segment anchors'' para sa ''Deretsahan'', ''NEWS ExplainED'', at ''Word of the Lourd'', ayon sa pagkakabanggit.<ref>{{Citation|title=LIVE: Frontline Pilipinas Mediacon|url=https://m.youtube.com/watch?v=e284UmLlW70|access-date=2021-05-12}}</ref><ref>{{Cite web|last=Neil|date=2020-10-05|title=TV5 launches flagship news program Frontline Pilipinas|url=https://www.bworldonline.com/tv5-launches-flagship-news-program-frontline-pilipinas/|access-date=2021-05-12|website=BusinessWorld|language=en-US}}</ref> Ang programa ay nagsilbing kapalit sa pinakamatagal na programang pambalitaan ng TV5 na ''[[Aksyon (programa sa telebisyon)|Aksyon]]'', na natapos noong 13 Marso 2020 dahil sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19 sa Pilipinas|COVID-19]] at sa pagpapatupad ng [[Pinag-ibayong kuwarentenang pampamayanan sa Luzon|enhanced community quarantine sa Luzon]],<ref>{{cite AV media|url=https://m.youtube.com/watch?v=7PucNkXXZVA|title=Aksyon Final Airing (March 16, 2020)|publisher=[[News5]] [[YouTube]] Channel|date=March 16, 2020|accessdate=March 16, 2020}}</ref><ref>{{Citation|title=Frontline Pilipinas, magbabalita na dito sa TV5!|url=https://www.youtube.com/watch?v=jltR8eEIZ8M|access-date=2021-03-27}}</ref> Nang sumunod na linggo, ang programa ay lumipat sa oras na 6:00pm para magbigay daan para sa 2020 PBA Philippine Cup at mga bagong programa sa gabi.<ref>{{Citation|title=Frontline Pilipinas {{!}} October 9, 2020|url=https://www.youtube.com/watch?v=t32c7pykbiM|access-date=2021-03-27}}</ref><ref>{{Cite web|title=Mas pinaaga na ang pagsagap mo ng latest balita't impormasyon, dahil mapapapanood mo na ang Frontline Pilipinas, weekdays at 6 PM dito sa TV5!|url=https://twitter.com/tv5manila/status/1310436573125771265|url-status=live|access-date=2021-03-27|website=Twitter}}</ref>
Noong 15 Pebrero 2021, sumali ang dating atleta at TV host na si Gretchen Ho sa programa bilang ''Sports'' ''segment anchor''.''<ref>{{Cite web|title=Simula sa Lunes, February 15, makakasama na natin si Gretchen Ho sa #FrontlinePilipinas dito lang sa TV5!|url=https://twitter.com/tv5manila/status/1360531253414383624|url-status=live|access-date=2021-05-12|website=Twitter|language=en}}</ref>'' Noong 22 Pebrero 2021, pinalawig ang oras ng programa sa 1 oras at 15 minuto bilang bahagi ng mga pagbabago sa programa ng TV5.<ref>{{Cite web|title=Catch Gretchen Ho sa Frontline Pilipinas at abangan din ang 'English Only Please' sa unang gabi ng ating Primetime Sine Festival sa TV5!|url=https://twitter.com/tv5manila/status/1363775541187403779|url-status=live|access-date=2021-04-06|website=Twitter}}</ref> Noong 5 Abril 2021, lumipat ang programa sa oras na 5:30pm sa mas pinaikling oras para bigyang-daan ang pagbabalik ng programang pang-aliw na ''Sing Galing!''.<ref>{{Cite web|title=Ang mga paborito ninyong subaybayan sa primetime, dinagdagan pa natin! #TodoMaxPrimetimeSingko tayo eh!|url=https://twitter.com/tv5manila/status/1378952297464561667|url-status=live|access-date=2021-05-12|website=Twitter|language=en}}</ref> Noong 16 Hulyo 2021, lalo pang pinaikli sa 30 minuto ang takbo ng programa tuwing Miyerkules at Biyernes upang bigyang-daan ang broadcast ng 2021 PBA season. Noong 20 Setyembre 2021, inilipat muli ang programa sa mas maagang oras mula 5:15 ng hapon hanggang 6:30n.g. tuwing Lunes, Martes, at Huwebes habang ang oras nito sa Miyerkules at Biyernes ay mananatili sa 5:15n.h. hanggang 6:00n.g.. Noong 1 Oktubre 2021, nagpaalam si Raffy Tulfo sa programapara tumakbong senador.<ref name="m.youtube.com">{{Cite web|title=Frontline Pilipinas Mas pinaaga na ang paghahatid ng mga balita|url=https://m.youtube.com/watch?v=LB-Umwe7bjM|url-status=live|access-date=2021-08-03|website=YouTube}}</ref><ref name="ReferenceA">{{Cite web|title=Raffy Tulfo, nagpaalam na sa 'Frontline Pilipinas'|url=https://m.youtube.com/watch?v=_3kZt0pEWME|url-status=live|access-date=2021-08-03|website=YouTube}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://mb.com.ph/2021/10/02/tulfo-files-coc-for-senator-vows-to-create-laws-for-poor-filipinos/|title=Tulfo files COC for senator, vows to create laws|website=Manila Bulletin|date=2021-10-02|access-date=2021-10-03}}</ref> Si Julius Babao ay pinangalanan bilang kanyang kapalit, na sumali sa programa noong 7 Pebrero 2022<ref name="m.youtube.com"/>, mula sa naunang petsa na Enero 17, na ipinagpaliban dahil sa pagtaas ng bilang ng mga kaso ng COVID-19 na dala ng [[SARS-CoV-2 Omicron variant|variant ng omicron]].<ref name="ReferenceA"/>
== Panahon ng Cosim-Babao ==
Bilang pagpapakita ng pagbabago sa programa, inilunsad muli ang Frontline sa Umaga ng may bagong introduksyon kasama si Gretchen Ho bilang kaisa-isang tagapagbalita nito. Kinagabihan, ipinakita rin ang pagbabago sa grapika at introduksiyon ng Frontline Pilipinas, kasabay ng pagpasok ni Julius Babao bilang kapalit ni Raffy Tulfo.
== Mga edisyon ng programa ==
=== Frontline Pilipinas (edisyong panggabi) ===
==== Mga pangunahing tagapagbalita ====
* [[Cheryl Cosim]] (mula noong 2020)
* [[Julius Babao]] (mula noong 2022)
==== Iba pang nagtatanghal ====
* [[Luchi Cruz-Valdes]] (mula noong 2020, Deretsahan with Luchi Cruz-Valdes)
* Ed Lingao (mula noong 2020, NEWS ExplainED)
* Lourd de Veyra (mula noong 2020, Word of the Lourd)
* Gretchen Ho (mula noong 2021, Frontline Sports)
* MJ Marfori (mula noong 2020, Frontline Showbiz)
==== Dating tagapagbalita ====
* Raffy Tulfo (2020–2021, Action Man)
==== Mga segment ====
* Una Sa Lahat
* Headlines
* Abroad<ref name="News5 Everywhere on YouTube3">{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=pi3pXpUDxdk|title=COVID-19 vaccine trials ng Johnson & Johnson, pansamantalang itinigil|trans-title=COVID-19 vaccine trials from Johnson & Johnson, suspended temporarily|publisher=News5 Everywhere on YouTube|language=fil|date=October 13, 2020|access-date=October 14, 2020}}</ref>
* News Explained<ref>{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=n8-cQQPWRQQ|title=NEWS ExplainED: Battle for House Speakership|publisher=News5 Everywhere on YouTube|language=fil|date=October 6, 2020|access-date=October 6, 2020}}</ref>
* Deretsahan <ref>{{Cite web|title=Deretsahan: Sharon Dacera - YouTube|url=https://www.youtube.com/watch?v=nKLDNTkKoF4|access-date=2021-02-15|website=www.youtube.com}}</ref>
* Showbiz <ref name="youtube.com3">{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=q4a1Nat3nPw|title=Bagong shows at Kapatid stars, mapapanood na ngayong October|trans-title=This October, look out for new shows and Kapatid stars!|publisher=News5 Everywhere on YouTube|language=fil|date=October 5, 2020|access-date=October 5, 2020}}</ref>
* Sports <ref name="Calvin Abueva, naghahanda para sa p3">{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=r6iQNngOkAo|title=Calvin Abueva, naghahanda para sa pagbabalik sa PBA|trans-title=Calvin Abueva, prepares for the return of PBA|publisher=News5 Everywhere on YouTube|language=fil|date=October 6, 2020|access-date=October 6, 2020}}</ref>
* Word of the Lourd <ref>{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=eK6KLU8EmQU|title=World Without Facebook|publisher=News5 Everywhere on YouTube|language=fil|date=October 5, 2020|access-date=October 5, 2020}}</ref>
=== Frontline sa Umaga (edisyon sa umaga) ===
Ang '''''Frontline sa Umaga''''' ay ang pang-umagang edisyon ng ''Frontline Pilipinas'' na sumahimpapawid mula noong 10 Mayo 2021, kasama sina [[Paolo Bediones]] at Marga Vargas bilang orihinal nitong tagapagbalita. Sa pag-ere nito sa umaga, sinundan nito ang ''[[Aksyon (TV series)#Aksyon sa Umaga (Morning Edition)|Aksyon sa Umaga]]''.<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=Oq4IznTYOBM|title=Paolo Bediones, nagbabalik sa TV5 para sa 'Frontline sa Umaga'|trans-title=Paolo Bediones, returns to TV5 with 'Frontline on Mornings'|publisher=News5 Everywhere on YouTube|language=fil|date=April 29, 2021|access-date=April 29, 2021}}</ref> Umere ang programa sa oras na 6:00 n.u. sa loob ng 30 minuto mula Mayo 10 hanggang 1 Oktubre 2021.<ref>{{Cite web|title=Paolo Bediones, kabado sa pagbabalik-TV niya pagkatapos ng limang taon|url=https://www.pep.ph/pepalerts/cabinet-files/158032/paolo-bediones-tv-comeback-a734-20210428|access-date=2021-05-10|website=PEP.ph|language=en}}</ref> Noong 4 Oktubre 2021, lumipat ang programa sa oras na 10:50 a.m. at pinahaba sa 40 minuto, upang pumalit sa ''[[Idol in Action]]''; pinalitan ang dating oras ng programa ng ''Mag-Badyet Tayo!'' at tatlumpung minutong simulcast ng''[[Ted Failon at DJ Chacha sa Radyo5]]''.<ref>{{Citation|title=FRONTLINE SA UMAGA {{!}} October 1, 2021|url=https://www.youtube.com/watch?v=HCV-dnRPpHc|language=en|access-date=October 1, 2021}}</ref> Noong 24 Disyembre 2021. nilisan ni Vargas sa programa at humalili pansamantala sa kanyang pwesto si Maricel Halili. Noong Enero 17, nilisan na rin ni Bediones ang programa dahil sa mga nakabinbing kaso na isinampa ng mga dating empleyado ng Ei2 Technologies, Inc.<ref>{{Cite web|title=Paolo Bediones to face court battle versus disgruntled staff and crew|first=Alex|last=Brosas|date=January 26, 2022|website=INQUIRER.net|url=https://lifestyle.inquirer.net/395738/paolo-bediones-to-face-court-battle-versus-disgruntled-staff-and-crew/|access-date=February 8, 2022}}</ref> Noong 7 Pebrero 2022, pinangalanan na si [[Gretchen Ho]] bilang bagong tagapagbalita sa programa.<ref>Anarcon, James Patrick (January 26, 2022). "Gretchen Ho transfers to TV5, joins Frontline Pilipinas". Philippine Entertainment Forum. Nakuha noong February 8, 2022.</ref>{{Infobox television|name=Frontline sa Umaga|executive_producer=Tony Castelltort|website=|last_aired=present|first_aired={{start date|2021|5|10}}|camera=[[Multiple-camera setup]]|picture_format=[[1080i]] ([[HDTV]])|network=[[TV5 (Philippine TV network)|TV5]]|runtime=30-40 minutes|location=[[TV5 Media Center]], [[Mandaluyong]], Philippines|language=Filipino|image=<!-- Frontline sa Umaga (title card).png -->|country=Philippines|opentheme="Frontline sa Umaga" Theme Music|theme_music_composer=Michael Llave|presenter=[[Gretchen Ho]]|director=Benedict Carlos|company=[[News5]]|genre=[[News broadcasting|Newscast]]|caption=Title card|preceded_by=''[[Aksyon sa Umaga]]'' <br> ''[[Good Morning Club]]'' <br> ''[[Sapul sa Singko]]''}}
==== Pangunahing tagapagbalita ====
* Gretchen Ho (mula noong 2022)
==== Dating tagapagbalita ====
* [[Paolo Bediones]] (2021– 2022)<ref>{{Cite web|title=Paolo Bediones returns to TV after 5-year hiatus|url=https://www.manilatimes.net/2021/05/05/lifestyle-entertainment/show-times/paolo-bediones-returns-to-tv-after-5-year-hiatus/869924|access-date=May 5, 2021|website=manilatimes.net}}</ref>
* Marga Vargas (2021– 2022)<ref>{{Cite web|title=FRONTLINE SA UMAGA {{!}} December 24, 2021.|url=https://www.youtube.com/watch?v=iQuLQUQKeJM|url-status=live|access-date=December 24, 2021|website=YouTube|language=en}}</ref>
==== Mga segment ====
* Una Sa Lahat<ref>{{Citation|title=Resort sa Caloocan, dinagsa sa Mother's Day|url=https://www.youtube.com/watch?v=pmdGsh7DANk|language=en|access-date=2021-05-10}}</ref>
* Headlines
* Abroad<ref>{{Citation|title=REPLAY FRONTLINE SA UMAGA May 10, 2021|url=https://www.youtube.com/watch?v=KWFcjuRRlI4|language=en|access-date=2021-05-10}}</ref>
* Anong Presyo? (Business) <ref name=":0">{{Citation|title=FRONTLINE SA UMAGA October 5, 2021|url=https://m.youtube.com/watch?v=Oe7JWYygNf0|language=en|access-date=2021-05-10}}</ref>
* Bantay Trapiko <ref name=":1">{{Citation|title=FRONTLINE SA UMAGA May 11, 2021|url=https://www.youtube.com/watch?v=clbz0oV3iPU|language=en|access-date=2021-05-11}}</ref> (Traffic)
* Happy News <ref name=":0" /> (Features)
* Showbiz<ref name=":1" /> (Entertainment)
* Sports
* Weather<ref name=":1" /> (Weather)
* Police Beats (Police Report)
* Frontline Pilipinas Mamaya
=== Frontline Tonight (edisyong late-night) ===
{{Infobox television|name=Frontline Tonight|camera=[[Multiple-camera setup]]|location=[[TV5 Media Center]], [[Mandaluyong]], Philippines|last_aired=present|first_aired={{start date|2021|9|27}}|picture_format=[[1080i]] ([[HDTV]])|network=[[TV5 (Philippine TV network)|TV5]]|company=[[News5]]|runtime=30 minutes|opentheme="Frontline Tonight" Theme Music|image=|theme_music_composer=Michael Llave|executive_producer=Tony Castelltort|language=Filipino|country=Philippines|presenter=Ed Lingao <br> Mae Anne Los Baños|director=Raffy Ramano|genre=[[News broadcasting|Newscast]]|caption=Title card|preceded_by=''[[Aksyon Tonite]]'' <br> ''[[Pilipinas News]]'' <br> ''[[Aksyon JournalisMO ]]''}}
Ang '''Frontline Tonight''', ay isang edisyong panggabi ng Frontline Pilipinas na sumahimpapawid mula 27 Setyembre 2021. sa ''TodoMax Primetime Singko'' ng himpilan. Ito ay pinepresenta nina [[News5|Ed Lingao]] at Mae Ann Los Baños. Ito ang unang programang pambalitaan ng TV5 sa ''late-night'' mula ng matapos ang ''[[Aksyon (programa sa telebisyon)|Aksyon Tonite]]'' noong 2019.
==== Mga pangunahing tagapagbalita ====
* Ed Lingao (mula noong 2021)
* Mae Ann Los Baños (mula noong 2021)
==== Mga segment ====
* Una Sa Lahat
* Headlines
* News ExplainED
* Abroad<ref name="News5 Everywhere on YouTube2" />
* Frontline Balita <ref name="News5 Everywhere on YouTube2" />
* Showbiz<ref name="youtube.com2" />
* Sports<ref name="Calvin Abueva, naghahanda para sa p2" />
* Pampa-Good Night
== ''News5 Alerts'' ==
{{Infobox television|name=News5 Alerts|runtime=1–2 minutes|website=http://news.tv5.com.ph|last_aired=present|first_aired={{start date|2020|10|5}}|camera=[[Multiple-camera setup]]|picture_format=[[1080i]] ([[HDTV]])|network=[[TV5 (Philippine TV network)|TV5]]|location=[[TV5 Media Center]], [[Mandaluyong]], Philippines|image=<!-- News5 Alerts (Title card).png -->|language=Filipino|country=Philippines|company=[[News5]]|opentheme="News5 Alerts" theme music|theme_music_composer=Michael Llave|genre=[[Breaking news|News bulletin]]|caption=Title card|related=''[[One Balita Pilipinas|One Balita Ngayon]]'' <br> ''[[One News (TV channel)|One News Now]]''}}
Ang '''''News5 Alerts''''' ay isang oras-oras na ulat sa TV5 na nagsimula noong 5 Oktubre 2020, na pumalit sa ''[[Aksyon (programa sa telebisyon)|Aksyon Alerts]].<ref>{{cite web|date=October 6, 2020|title=NEWS ALERTS: October 6, 2020 (2:00 PM)|url=https://www.youtube.com/watch?v=27ZIByG0OWg|access-date=October 6, 2020|publisher=News5 on YouTube|language=fil}}</ref>''
=== Mga taga-presenta ===
* Ed Lingao <ref>{{Citation|title=NEWS5 ALERTS {{!}} December 3, 2020|url=https://www.youtube.com/watch?v=S--HByBiwgk|language=en|access-date=2021-05-10}}</ref>
* Maeanne Los Baños <ref>{{Citation|title=NEWS5 ALERTS {{!}} May 7, 2021|url=https://www.youtube.com/watch?v=0agwYE0aPaI|language=en|access-date=2021-05-10}}</ref>
* Maricel Halili <ref>{{Citation|title=NEWS5 ALERTS {{!}} May 10, 2021 {{!}} 2:00 PM|url=https://www.youtube.com/watch?v=ZTkuzfuTaXY|language=en|access-date=2021-05-10}}</ref>
* Mon Gualvez
== Mga panrehiyong edisyon ==
* ''Dateline Zamboanga'' ( Zamboanga ) <small>(co-produced by Golden Broadcast Professionals )</small>
* ''Frontline Eastern Visayas'' ( Tacloban ) <small>(co-produced by Allied Broadcasting Center )</small>
== Mga parangal ==
{| class="wikitable"
|+Mga parangal na natanggap ng ''Frontline Pilipinas''
!Taon
! Mga parangal
! Kategorya
! Nominado
! {{Abbr|Sang.|Sanggunian}}
|-
| rowspan="3" | 2020
| rowspan="3" | Guild of Educators, Mentors, and Students (GEMS) Hiyas ng Sining Awards
| Pinakamahusay na Programa sa Balita
| ''Frontline Pilipinas''
! rowspan="3" |
|-
| Pinakamahusay na Lalakeng Newscaster
| ''Raffy Tulfo''
|-
| Pinakamahusay na Babaeng Newscaster
| ''Cheryl Cosim''
|}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga panlabas na link ==
* [http://www.tv5.com.ph/shows/frontline-pilipinas Opisyal na website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210506210057/https://www.tv5.com.ph/shows/frontline-pilipinas |date=2021-05-06 }}
[[Kategorya:Pages using infobox television with non-matching title]]
pab1hexveq2pm1x0ogl5tmca918up65
Miss Grand International 2022
0
315780
1959426
1959228
2022-07-30T13:02:17Z
49.149.133.88
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Miss Grand International 2022''' ay ang ika-10 edisyon ng [[Miss Grand International]] pageant. Ito ay gaganapin sa [[Kanlurang Java]], [[Indonesia|Indonesya]] sa Oktubre 25, 2022. Si Nguyen Thuc Thuy Tien ng [[Vietnam|Biyetnam]] ang magpuputong sa kanyang kahalili sa pagtatapos ng kaganapan.<ref>{{Cite web|url=https://www.jakartadaily.id/hospitality/pr-1622074369/indonesia-to-host-miss-grand-international-2022|title=Indonesia to Host Miss Grand International 2022|website=Jakarta Daily|language=en|date=2021-12-08|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/berkat-prima/sicc-sentul-jadi-venue-malam-final-miss-grand-international-2022-c1c2-1|title=SICC Sentul Jadi Venue Malam Final Miss Grand International 2022|website=IDN Times|language=id|date=2022-05-28|access-date=2022-07-18}}</ref>
{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Grand International 2022
| image =
| image size =
| image alt =
| caption =
| date =
| presenters = Matthew Deane
| entertainment =
| theme =
| venue = [[:en:Sentul International Convention Center|Sentul International Convention Center]], [[Kanlurang Java]], [[Indonesia|Indonesya]]
| broadcaster = {{hlist|[[YouTube|Youtube Grand TV]]|[[Facebook|Facebook Live]]}}
| director =
| producer =
| owner =
| sponsor =
| entrants =
| placements =
| debuts = {{Hlist|[[Demokratikong Republika ng Congo|Demokratikong Republika ng Konggo]]| [[Kyrgyzstan|Kirgistan]]}}
| withdrawals = [[Hilagang Irlanda]]
| returns = {{Hlist|[[Albanya]]|[[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]|[[Ghana|Gana]]|[[Jamaica|Hamayka]]|[[Kosovo|Kosobo]]|[[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]]|[[Singapore|Singapur]]|[[Turkey|Turkiya]]|[[Uganda]]}}
| winner =
| represented =
| congeniality =
| personality =
| best national costume =
| best state costume =
| photogenic =
| miss internet =
| award1 label =
| award1 =
| award2 label =
| award2 =
| opening trailer =
| before = 2021
| next = 2023
}}
== Kalahok ==
Sa kasalukuyan, mayroon ng limampu't lima (36) na kalahok ang kumpirmado:
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan/Tirahan
|-
| {{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]
| Amber Sidney<ref>{{Cite web|url=https://www.globalbeauties.com/news/2022/7/17/miss-grand-australia-2022|title=Miss Grand Australia 2022|website=Global Beauties|language=en|date=2022-07-17|access-date=2022-07-18}}</ref>
| 25
| [[Melbourne]]
|-
| {{flagicon|BEL}} [[Belhika]]
| Alyssa Gilliaert<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Belgium-2022-Winner-Alyssa-Gilliaert-Finals-Delegates-Miss-Grand-International-2022/55406|title=Alyssa Gilliaert crowned Miss Grand Belgium 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-07-12|access-date=2022-07-18}}</ref>
| 19
| Bruges
|-
| {{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]
| Alondra Mercado<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/07/17/que-buena-sorpresa-alondra-mercado-campos-ahora-sera-miss-grand-bolivia-2022/|title=QUE BUENA SORPRESA- Alondra Mercado Campos ahora será Miss Grand Bolivia 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-07-17|access-date=2022-07-18}}</ref>
| 21
| Trinidad
|-
| {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]
| Isabella Menin
| 25
| Marília
|-
| {{flagicon|COD}} [[Demokratikong Republika ng Congo|DR Konggo]]
| Caroline Konde<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/07/07/llega-un-nuevo-pais-ella-es-caroline-konde-miss-grand-republica-democratica-del-congo-2022/|title=LLEGA UN NUEVO PAÍS- Ella es Caroline Kondé, Miss Grand República Democrática del Congo 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-07-07|access-date=2022-07-18}}</ref>
| 25
| [[Kinshasa]]
|-
| {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]
| Lisseth Naranjo
| 24
| Guayaquil
|-
| {{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]
| Noor Mohamed<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/berkat-prima/potret-noor-mohamed-miss-grand-el-salvador-2022-c1c2|title=9 Potret Noor Mohamed, Miss Grand El Salvador 2022 yang Memikat Hati|website=IDN Times|language=id|date=2022-06-05|access-date=2022-07-18}}</ref>
| 21
| [[San Salvador]]
|-
| {{flagicon|ESP}} [[Espanya]]
| Hirisley Jimenez<ref>{{Cite web|url=https://www.canarias7.es/revista-c7/hirisley-jimenez-elegida-20220503131628-nt.html|title=Hirisley Jiménez, elegida nueva Miss Grand Spain|website=Canarias 7|language=es|date=2022-05-03|access-date=2022-07-18}}</ref>
| 20
| Caibarién
|-
| {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]
| Emily Rose DeMure<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-United-States-Emily-Rose-DeMure-Colorado-Winner-Crowned-Representative-Result-Details-Miss-Grand-International/55335|title=Emily Rose DeMure crowned Miss Grand United States 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-06-24|access-date=2022-07-17}}</ref>
| 24
| Boulder
|-
| {{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]
| Zahara-Imani Bossman<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/07/09/de-manos-de-abena-appiah-fue-coronda-priscilla-bossman-pinkrah-como-miss-grand-ghana-2022/|title=DE MANOS DE ABENA APPIAH- Fue coronda Priscilla Bossman-Pinkrah como Miss Grand Ghana 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-07-09|access-date=2022-07-17}}</ref>
| 20
| [[Accra]]
|-
| {{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]
| Andrea Radford<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Guatemala-2022-Andrea-Radford-Appointment-Delegate-Representative-Details/54929|title=Andrea Radford appointed Miss Grand Guatemala 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-04-11|access-date=2022-07-18}}</ref>
| 27
| [[Lungsod ng Guatemala|Lungsod ng Guwatemala]]
|-
| {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
| Kim-Marie Spence<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Jamaica-2022-Kim-Marie-Spence-Winner-Delegate-Miss-Grand-International-2022/55233|title=Kim-Marie Spence crowned Miss Grand Jamaica 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-06-07|access-date=2022-07-18}}</ref>
| 20
| Saint Elizabeth
|-
| {{flagicon|HND}} [[Honduras]]
| Saira Cacho<ref>{{Cite web|url=https://www.elpais.hn/2022/07/11/saira-cacho-bella-catracha-miss-grand-honduras-2022/|title=Saira Cacho, la bella catracha que se convirtió en Miss Grand Honduras 2022|website=El Pais|language=en|date=2022-07-11|access-date=2022-07-18}}</ref>
| 21
| [[Tegucigalpa]]
|-
| {{flagicon|INA}} [[Indonesia|Indonesya]]
| Andina Julie<ref>{{Cite web|url=https://kabarbanten.pikiran-rakyat.com/hiburan/pr-593372576/profil-dan-biodata-andina-julie-miss-grand-indonesia-2022-lengkap-dengan-zodiak-pendidikan-hingga-profesi|title=Profil dan Biodata Andina Julie Miss Grand Indonesia 2022 Lengkap dengan Zodiak, Pendidikan hingga Profesi|website=Kabar Banten|language=id|date=2022-01-01|access-date=2022-07-18}}</ref>
| 20
| Muara Enim
|-
| {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]
| Mildred Rincon<ref>{{Cite web|url=https://www.afrik.com/rachel-arhin-est-miss-intercontinental-canada-2021|title=Rachel Arhin est Miss Intercontinental Canada 2021|website=Afrik.com|language=fr|date=2021-10-08|access-date=2022-07-22}}</ref>
| 26
| [[Calgary]]
|-
| {{flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]]
| Jamilya Jyrgalbekova<ref>{{Cite web|url=https://kabar.kg/news/nazvany-piat-pobeditel-nitc-konkursa-miss-kyrgyzstan-2021/|title=Названы пять победительниц конкурса «Мисс Кыргызстан – 2021»|website=Kabar|language=ky|date=2021-11-22|access-date=2022-07-22}}</ref>
| 20
| Chuy
|-
| {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]
| Priscilla Londoño<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/06/25/fuerte-rival-priscilla-londono-se-lleva-la-corona-del-miss-grand-colombia-2022/|title=FUERTE RIVAL- Priscilla Londoño se lleva la corona del Miss Grand Colombia 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-06-25|access-date=2022-07-19}}</ref>
| 28
| [[Houston]]
|-
| {{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]
| Edona Aliu<ref>{{Cite web|url=https://archive.is/85x4h|title=Kurorezohen dy me te bukurat. Deta Kokomani dhe Roksana Ibrahimi triumfojne ne “Miss Universe Albania & Kosovo 2022”|website=Vizion Plus|language=sq|date=2022-06-11|access-date=2022-07-22|archive-date=2022-06-11|archive-url=https://archive.today/20220611192559/https://www.vizionplus.tv/kurorezohen-dy-me-te-bukurat-deta-kokomani-dhe-roksana-ibrahimi-triumfojne-ne-miss-universe-albania-kosovo-2022/|url-status=live}}</ref>
| 25
| [[Zurich]]
|-
| {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| Brenda Muñoz<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CfwLnlaLYSb/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Grand Costa Rica Oficial sa Instagram: Felicidades a Brenda Muñoz por este merecido triunfo|website=Instagram|language=es|date=2022-07-08|access-date=2022-07-19}}</ref>
| 28
| Guanacaste
|-
| {{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]
| Daniela Espinosa<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CfCA1QKr8rL/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss y Mister Cuba Oficial sa Instagram: ¡Cuba ya tiene a su Reina! Daniela Espinosa es nuestra Miss Grand Cuba 2022 quien nos representará en la 10ma Edición del Miss Grand International en Indonesia|website=Instagram|language=es|date=2022-06-20|access-date=2022-07-19}}</ref>
| 26
| Varadero
|-
| {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| Yuvna Rinishta<ref>{{Cite web|url=https://mauritiushindinews.com/defimedia/yuvna-rinishta-gookool-miss-model/|title=Yuvna Rinishta Gookool: Miss Model|website=Mauritius News|language=en|date=10 Hunyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Grand Port
|-
| {{flagicon|MMR}} [[Myanmar|Miyanmar]]
| Ei Ei Aung Htunt<ref>{{Cite web|url=https://siamstyle.net/mm-kly-sda-di-rb-taeng-tng-hi-darng-ta-haenng-miss-grand-myanmar-2022.siam|title="มีมี กัลย์สุดา" ได้รับแต่งตั้ง ให้ดำรงตำแหน่ง Miss Grand Myanmar 2022|website=Siam Style|language=th|date=7 Mayo 2022|access-date=19 Hunyo 2022}}</ref>
| 24
| Tak
|-
| {{flagicon|GBR}} [[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]]
| Sofia Mayers<ref>{{Cite web|url=https://m.afamily.vn/nhan-sac-ca-tinh-nong-bong-cua-nguoi-dep-toc-xu-vua-dang-quang-hoa-hau-hoa-binh-anh-2022-20220718154858999.chn|title=Nhan sắc cá tính, nóng bỏng của người đẹp tóc xù vừa đăng quang Hoa hậu Hòa bình Anh 2022|website=afamily|language=vi|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Kent
|-
| {{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]
| Maycrin Jáenz<ref>{{Cite web|url=https://www.vostv.com.ni/farandula/22372-conozca-a-la-nueva-soberana-de-miss-grand-nicaragu/|title=Conozca a la nueva soberana de Miss Grand Nicaragua 2022|website=VosTV|language=es|date=18 Pebrero 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 23
| Granada
|-
| {{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]
| Marit Beets<ref>{{Cite web|url=https://m.photos.timesofindia.com/beauty-pageants/world-pageants/marit-beets-wins-miss-grand-netherlands-2022-crown/articleshow/91146905.cms|title=Marit Beets wins Miss Grand Netherlands 2022 crown|website=Times of India|language=en|date=28 Abril 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 22
| Volendam
|-
| {{flagicon|PAK}} [[Pakistan]]
| Aneesa Sheikh<ref>{{Cite web|url=https://tienphong.vn/nu-nghe-si-truot-bang-nghe-thuat-xinh-dep-dang-quang-hoa-hau-hoa-binh-pakistan-2022-post1446024.tpo|title=Nữ nghệ sĩ trượt băng nghệ thuật xinh đẹp đăng quang Hoa hậu Hòa bình Pakistan 2022|website=Tien Phong|language=vi|date=14 Hunyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 19
| [[Michigan]]
|-
| {{flagicon|PAN}} [[Panama]]
| Katheryn Yejas<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/berkat-prima/potret-miss-grand-panama-2022-katheryn-yejas-c1c2|title=10 Potret Miss Grand Panama 2022 Katheryn Yejas, Pesonanya Manis!|website=IDN Times|language=id|date=14 Enero 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| Taboga
|-
| {{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]
| Agatha Leon<ref>{{Cite web|url=https://m.photos.timesofindia.com/beauty-pageants/world-pageants/agatha-len-wins-miss-grand-paraguay-2022-crown/articleshow/91463509.cms|title=Agatha León wins Miss Grand Paraguay 2022 crown|website=Times of India|language=en|date=10 Mayo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 21
| Ciudad Del Este
|-
| {{flagicon|PER}} [[Peru]]
| Janet Leyva<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Peru-2022-Janet-Leyva-Delegate-Representative-Miss-Grand-International-2022/54840|title=Janet Leyva crowned Miss Grand Perú 2022|website=Angelopedia|language=en|date=24 Marso 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 25
| Callao
|-
| {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]
| Oxana Rivera<ref>{{Cite web|url=https://www.globalbeauties.com/news/2022/6/14/nuestra-belleza-puerto-rico-2022|title=Nuestra Belleza Puerto Rico 2022|website=Global Beauties|language=en|date=14 Hunyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 27
| Dorado
|-
| {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]
| Jearmanda Ramos<ref>{{Cite web|url=https://worldbeauties.org/miss-grand-international/jearmanda-ramos-miss-grand-dominican-republic-2022/|title=Jearmanda Ramos đại diện Cộng hòa Dominica đến Miss Grand International 2022|website=Worldbeauties.org|language=vi|date=21 Enero 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 20
| Puerto Plata
|-
| {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]
| Mariana Bečková<ref>{{Cite web|url=https://www.pageantcircle.com/2022/05/miss-czech-republic-2022-meet-the-newly-crowned-winners.html?m=1|title=Miss Czech Republic 2022: Meet the newly crowned winners|website=Pageant Circle|language=en|date=8 Mayo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 23
| [[Prague]]
|-
| {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]
| Engfa Waraha<ref>{{Cite web|url=https://thestandard.co/miss-grand-thailand-2022-3/|title=อิงฟ้า วราหะ คว้ามงทอง ครองตำแหน่ง Miss Grand Thailand 2022|website=The Standard|language=th|date=2022-05-01|access-date=2022-07-18}}</ref>
| 27
| [[Bangkok]]
|-
| {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]
| LuJuan Mzyk<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cf32mcsKCtn/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Grand South Africa sa Instagram: Good morning South Africa!! It is with great pleasure to announce our Miss Grand South Africa 2022, @lujuanmzyk|website=Instagram|language=en|date=2022-07-11|access-date=2022-07-19}}</ref>
| 22
| [[Pretoria]]
|-
| {{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]
| Karina Perez Gres<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/05/29/nuestra-maxima-se-llevo-la-corona-karina-perez-gres-se-convierte-en-miss-grand-chile-2022-conocela/|title=NUESTRA MÁXIMA SE LLEVÓ LA CORONA- Karina Pérez Gres se convierte en Miss Grand Chile 2022 ¡CONÓCELA!|website=Top Vzla|language=es|date=29 Mayo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 24
| [[Santiago, Tsile|Santiago]]
|-
| {{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkiya]]
| Derya Koc<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Turkey-2022-Winner-Deria-Koc-Delegates-Miss-Grand-International-2022/55400|title=Deria Koc is Miss Grand Türkiye 2022|website=Angelopedia|language=en|date=11 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref>
| 28
| Schwabach
|-
|}
== Mga paparating na kompetisyong pambansa ==
{|class="wikitable" style="font-size:95%;"
|-
! Bansa/Teritoryo
! Petsa
|-
| {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]
| 31 Hulyo 2022
|-
| {{flagicon|RUS}} [[Rusya]]
| 1 Agosto 2022
|-
| {{flagicon|JPN}} [[Hapon]]
| 6 Agosto 2022
|-
| {{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]
| 27 Agosto 2022
|-
| {{flagicon|ITA}} [[Italya]]
| 18 Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]
| 25 Setyembre 2022
|-
| {{flagicon|KOR}} [[Timog Korea|Korea]]
| 2022
|}
== Mga Tala ==
=== Bagong Sali ===
*{{flagicon|COD}} [[Demokratikong Republika ng Congo|Demokratikong Republika ng Konggo]]
*{{flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]]
=== Bumalik ===
Huling sumabak noong 2014:
*{{flagicon|GBR}} [[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]]
Huling sumabak noong 2016:
*{{flagicon|SIN}} [[Singapore|Singapur]]
*{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkiya]]
Huling sumabak noong 2018:
*{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]
Huling sumabak noong 2020:
*{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]
*{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
*{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]
== Mga Sanggunian ==
{{reflist}}
[[Kategorya: Miss Grand International]]
1lun61ab7jgn4t65snwsc8jp57c0kx5
Volodymyr Tykhyi
0
315786
1959576
1944198
2022-07-31T03:16:44Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
{{Underlinked|date=Mayo 2022}}
{{Orphan|date=Mayo 2022}}
{{Infobox person
| name = Volodymyr Viktorovych Tykhyi
| native_name = Володимир Вікторович Тихий
| native_name_lang = uk
| image = Volodymyr Tykhyi - OIFF 2014 - 2.jpg
| caption = Si Volodymyr Tykhyi sa Odessa International Film Festival ng taong 2014
| birth_date = {{birth date and age|1970|02|25}}
| birth_place = Chervonohrad, Lviv Oblast, Ukrainian SSR, USSR
| nationality = Ukraine
| alma_mater = Pambansang Unibersidad na I. K. Karpenko-Kary sa Teatro, Sine, at Telebisyon sa Kiev
| occupation = Direktor pampelikula, tagasulat ng iskrip, prodyuser
}}
Si '''Volodymyr Viktorovych Tykhyi''' ({{lang-uk|Володимир Вікторович Тихий}}, ipinanganak noong 25 Pebrero 1970 sa Chervonohrad, Lviv Oblast, Ukrainian SSR, USSR) ay isang Ukranyanong direktor pampelikula, tagasulat ng iskrip, at prodyuser ng mga pelikulang ''feature'' at mga dokumentaryo.<ref>{{cite web|title=ТИХИЙ Володимир Вікторович|url=http://www.knpu.gov.ua/content/%D1%82%D0%B8%D1%85%D0%B8%D0%B9-%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80-%D0%B2%D1%96%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87-0|language=uk|access-date=2022-02-27|archive-date=2018-07-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729132902/http://www.knpu.gov.ua/content/%D1%82%D0%B8%D1%85%D0%B8%D0%B9-%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80-%D0%B2%D1%96%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87-0|url-status=bot: unknown}}</ref> Isa siyang myembro ng Pambansang Unyon ng mga Sinematograper ng Ukraine,<ref>{{cite web|title=Національна спілка кінематографістів України|url=http://www.ukrkino.com.ua/people/?id=116|language=uk}}</ref> at siya ang nakapanalo sa Pambansang Parangal na Taras Shevchenko ng Ukraine noong taong 2018 para sa kaniyang serye ng mga historikal na pelikula't dokumentaryo tungkol sa Rebolusyon sa Maidan na nangyari noong taong 2014.<ref>{{cite web|title=«Про присудження Національної премії України імені Тараса Шевченка»|url=http://www.president.gov.ua/documents/602018-23758|language=uk}}</ref>
== Talambuhay ==
Ipinanganak si Volodymyr Tykhyi noong ika-25 na araw ng Pebrero, taong 1970 sa lungsod ng Chervonohrad sa Lviv Oblast ng noo'y Ukrainian SSR, USSR. Matapos magtapos sa kaniyang paaralan, pumasok si Tikhyi sa Teknikal na Paaralan ng Pagmimina ng Chervonohrad noong taong 1987. Mula taong 1989 hanggang taong 1991 ay naglingkod siya sa mga hukbong Sobyet, partikular sa abyasyong pandagat, at natalaga sa Belarus.<ref>{{cite web|title=Володимир Тихий замість жінки свариться з папугою|url=https://gazeta.ua/articles/people-newspaper/_volodimir-tihij-zamist-zhinki-svaritsya-z-papugoyu/200971|language=uk}}</ref> Noong taong 1992 nama'y nagsimula siyang mag-aral sa Pambansang Unibersidad na I. K. Karpenko-Kary sa Teatro, Sine, at Telebisyon sa Kiev, at nagtapos noong taong 1997. Nagtrabaho siya sa studiong pantelebisyong "Studio 1+1", "Danapris Film", at naging direktor ng noo'y sikat na programang "SV Show" kasama si Verka Serduchka.<ref>{{cite web|title=Кінопедагогічна діяльність М. Г. Іллєнка|url=http://irbis-nbuv.gov.ua/cgi-bin/irbis_nbuv/cgiirbis_64.exe?C21COM=2&I21DBN=UJRN&P21DBN=UJRN&IMAGE_FILE_DOWNLOAD=1&Image_file_name=PDF%2FKis_2013_1_23.pdf|language=uk|access-date=2022-02-27|archive-date=2018-07-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729150220/http://irbis-nbuv.gov.ua/cgi-bin/irbis_nbuv/cgiirbis_64.exe?C21COM=2&I21DBN=UJRN&P21DBN=UJRN&IMAGE_FILE_DOWNLOAD=1&Image_file_name=PDF%2FKis_2013_1_23.pdf|url-status=bot: unknown}}</ref> Sinimulan niya ang kaniyang karera bilang direktor ng mga pelikulang pantelebisyo't mga teleserye. Kamalaunan di'y magpopokus siya sa paggawa ng mga dokumentaryo at sumunod nama'y sa mga pelikulang ''feature''. Karamihan sa mga pelikulang kaniyang dinirekta ay isinulat din niya mismo, maliban sa pelikulang "Seventh Route" (1997) kung saan isa lamang siyang kasamang manunulat.<ref>{{cite web|title=Володимир Тихий|url=http://kinokolo.ua/cyclopedia/person.php/239|language=uk}}</ref> Isa rin siya sa mga gumawa ng mga proyektong pelikulang "Мудаки. Арабески", "Ukraine, Goodbye!" ({{lang-uk|Україно, Goodbye!}}), at "Babylon '13" ({{lang-uk|Вавилон'13}}). Ang ilan sa mga pinakakilalang gawa ni Tykhyi ay ang mga pelikulang "Euromaidan. Rough Cut" ({{lang-uk|Євромайдан. Чорновий монтаж}}, 2014), "Stronger Than Weapons" ({{lang-uk|Сильніше, ніж зброя}}, 2014), at "Prisoners" ({{lang-uk|Бранці}}, 2016), samantalang dalawa naman sa mga pinakasikat niyang ''feature films'' ay ang mga pelikulang "Green Jacket" ({{lang-uk|Зелена кофта}}, 2013) at "Gate" ({{lang-uk|Брама}}, 2017), at nanalo siya ng Pambansang Parangal na Taras Shevchenko ng Ukraine noong 2018 para sa kaniyang serye ng mga historikal na pelikula't dokumentaryo tungkol sa Rebolusyon sa Maidan na nangyari noong taong 2014.
== Personal na buhay ==
Ikinasal siya noong taong 1996 sa kaklase niyang si Yulia Shashkova, at nagkaroon sila ng dalawang mga anak: isang anak na babae, si Anya (na ipinanganak noong 1996), at isang anak na lalaki, si Timofiy (na ipinanganak naman noong 2002).
== Talasanggunian ==
{{reflist}}
== Mga ''Link'' Panlabas ==
* Si [https://www.imdb.com/name/nm1543906/ Volodymyr Tykhyi] sa [[IMDb]]
kooh0d8xuy59ck8emep9id5wiwe0dj4
The Seven Ravens
0
316026
1959514
1935222
2022-07-31T02:16:39Z
InternetArchiveBot
113521
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
wikitext
text/x-wiki
Ang "'''The Seven Ravens'''" (''Ang Pitong Kuwerbo'', Aleman: ''Die sieben Raben'') ay isang Aleman na [[kuwentong bibit]] na [[Mga Kuwentong Bibit ng mga Grimm|kinolekta]] ng [[Magkapatid na Grimm]] (KHM 25). Ito ay [[Talatuntunang Aarne–Thompson–Uther|Aarne–Thompson]] tipo 451 ("The Maiden Who Seeks Her Brothers"), na karaniwang matatagpuan sa buong Europa.<ref>Uther, Hans-Jörg (2004). The Types of International Folktales: Animal tales, tales of magic, religious tales, and realistic tales, with an introduction. FF Communications. p. 267 - 268.</ref>
Nangolekta si [[Georgios A Megas]] ng isa pang pagkakaibang Griyego sa ''Folktales of Greece''.<ref>Soula Mitakidou and Anthony L. Manna, with Melpomeni Kanatsouli, ''Folktales from Greece: A Treasury of Delights'', p 42 {{ISBN|1-56308-908-4}}</ref> Kasama sa iba pang pagkakaiba ng uri ng Aarne–Thompson ang ''[[The Six Swans]]'', ''[[The Twelve Wild Ducks]]'', ''[[Udea and her Seven Brothers]]'', ''[[The Wild Swans]]'', at ''[[The Twelve Brothers]]''.<ref>Heidi Anne Heiner, "[http://www.surlalunefairytales.com/sevendwarfs/other.html Tales Similar to The Six Swans] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130522171132/http://www.surlalunefairytales.com/sevendwarfs/other.html |date=2013-05-22 }}"</ref>
Ang isang [[Animasyon|animitadong]] [[tampok na pelikula]] batay sa kuwento ay inilabas noong 1937 (tingnan ang ''[[The Seven Ravens (pelikula)|The Seven Ravens]]'').
== Pinanggalingan ==
Ang kuwento ay inilathala ng Magkapatid na Grimm sa unang edisyon ng ''Kinder- und Hausmärchen'' noong 1812, sa ilalim ng pangalang "Die drei Raben" (The Three Ravens). Sa ikalawang edisyon, noong 1819, ang pangalan ay muling pinamagatang ''Die sieben Raben'' at muling isinulat. Ang kanilang pinagmulan ay ang [[Marie Hassenpflug|pamilyang Hassenpflug]], at iba pa.<ref name=":02">{{Cite web|title=The Seven Ravens|url=http://www.pitt.edu/~dash/grimm025.html|last=Ashliman|first=D. L.|author-link=D. L. Ashliman|date=2002|website=University of Pittsburgh}}</ref>
== Buod ==
[[Talaksan:Raben_4_Herrfurth_500x791.jpg|right|thumb|Inaabot niya ang mga bituin.]]
Ang isang magsasaka ay may pitong anak na lalaki at walang anak na babae. Sa wakas ay ipinanganak ang isang anak na babae, ngunit may sakit. Ipinadala ng ama ang kaniyang mga anak na lalaki upang kumuha ng tubig para sa kaniya, sa bersiyong Aleman na mabibinyagan, sa bersiyong Griyego upang kumuha ng tubig mula sa isang nakapagpapagaling na [[bukal]]. Sa kanilang pagmamadali, inihulog nila ang [[Ang pitsel|pitsel]] sa [[balon]]. Kapag hindi sila bumalik, naisip ng kanilang ama na sila ay umalis upang maglaro at isumpa sila kaya't sila ay naging mga [[kuwerbo]].
Nang lumaki na ang kapatid na babae, hinanap niya ang kaniyang mga kapatid. Sinusubukan niyang humingi muna ng tulong mula sa [[Araw (astronomiya)|araw]], na masyadong mainit, pagkatapos ay sa [[Buwan (astronomiya)|buwan]], na naghahangad ng laman ng tao, at pagkatapos ay ang tala sa [[Benus (planeta)|umaga]]. Tinutulungan siya ng bituin sa pamamagitan ng pagbibigay sa kanya ng [[Buto (anatomiya)|buto]] ng [[manok]] (sa Aleman) o ng [[paa]] ng [[paniki]] (sa Griyego) at sinabi sa kaniya na kakailanganin niya ito para mailigtas ang kaniyang mga kapatid. Natagpuan niya sila sa Salaming [[Bundok]]. Sa bersiyong Griyego, binubuksan niya ito gamit ang paa ng paniki, sa Aleman, nawala ang buto niya, at pinutol ang isang [[Daliri sa kamay|daliri]] para gamitin bilang susi, (o binubuksan niya ito gamit ang buto ng manok). Pumunta siya sa bundok, kung saan sinabi sa kanya ng isang [[Duwende (kuwentong-pambayan)|duwende]] na babalik ang kanyang mga kapatid. Kumuha siya ng ilan sa kanilang [[pagkain]] at [[inumin]] at nag-iwan sa huling [[tasa]] ng [[singsing]] mula sa bahay.
Nang lumaki na ang kapatid na babae, hinanap niya ang kaniyang mga kapatid. Sinusubukan niyang humingi muna ng tulong mula sa [[Araw (astronomiya)|araw]], na masyadong mainit, pagkatapos ay sa [[Buwan (astronomiya)|buwan]], na naghahangad ng laman ng tao, at pagkatapos ay ang tala sa [[Benus (planeta)|umaga]]. Tinutulungan siya ng bituin sa pamamagitan ng pagbibigay sa kanya ng [[Buto (anatomiya)|buto]] ng [[manok]] (sa Aleman) o ng [[paa]] ng [[paniki]] (sa Griyego) at sinabi sa kaniya na kakailanganin niya ito para mailigtas ang kaniyang mga kapatid. Natagpuan niya sila sa Salaming [[Bundok]]. Sa bersiyong Griyego, binubuksan niya ito gamit ang paa ng paniki, sa Aleman, nawala ang buto niya, at pinutol ang isang [[Daliri sa kamay|daliri]] para gamitin bilang susi, (o binubuksan niya ito gamit ang buto ng manok). Pumunta siya sa bundok, kung saan sinabi sa kanya ng isang [[Duwende (kuwentong-pambayan)|duwende]] na babalik ang kanyang mga kapatid. Kumuha siya ng ilan sa kanilang [[pagkain]] at [[inumin]] at nag-iwan sa huling [[tasa]] ng [[singsing]] mula sa bahay.
Pagbalik ng mga kapatid niya, nagtatago siya. Bumalik sila sa anyo ng tao at nagtanong kung sino ang nakain sa kanilang pagkain. Nahanap ng [[Bunsong anak|bunsong kapatid]] na lalaki ang singsing, at umaasa na ito ay ang kanilang kapatid na babae, kung saan sila ay nailigtas. Siya ay lumabas, at sila ay umuwi.
== Mga sanggunian ==
pizkrpnd2t56ggxvfylw8m26zkgef1a
Happy Together
0
316926
1959516
1943661
2022-07-31T02:18:11Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{short description|Philippine television series}}
{{Use mdy dates|date=December 2021}}
{{Infobox television
| image =
| caption = Title card
| genre = [[Sitcom]]
| creator = Edgar “Bobot” Mortiz
| writer =
| director = [[Edgar Mortiz|Edgar “Bobot” Mortiz]]<ref>{{cite web|url=https://www.philstar.com/pilipino-star-ngayon/showbiz/2021/11/10/2140251/megastar-sinalubong-ni-coco-john-lloyd-magiging-bahagi-ng-creative-ng-kanyang-programa-sa-gma |title=Megastar sinalubong ni Coco, John Lloyd magiging bahagi ng creative ng kanyang programa sa GMA |author=Asis, Salve V. |date=November 10, 2021 |access-date=December 16, 2021}}</ref>
| creative_director = [[John Lloyd Cruz]]
| starring = John Lloyd Cruz
| opentheme =
| theme_music_composer =
| country = Philippines
| language = Tagalog
| executive_producer =
| cinematography =
| editor =
| runtime =
| location = [[GMA Network]] Studios, EDSA corner Timog Avenue, [[Quezon City]], Philippines
| company = {{plainlist|
* GMA Entertainment Group
* Wacky Solution Productions}}
| network = [[GMA Network]]
| first_aired = {{start date|2021|12|26}}
| last_aired = kasalukuyan
| num_episodes = 15 <!--as of April 3, 2022-->
}}
Ang '''Happy Together''' (binibigkas bilang Happy to Get Her) ay isang serye ng komedya sa telebisyon sa Pilipinas ng [[GMA Network]]. Sa direksyon ni [[Edgar Mortiz]], ito ay pinagbibidahan ni [[John Lloyd Cruz]]. Nagsimula ang serye na ito noong Disyembre 26, 2021.
==Mga tauhan at mga Karakter==
;Pangunahing mga tauhan
* [[John Lloyd Cruz]] bilang Julian Rodriguez<ref>{{cite web|url=https://entertainment.inquirer.net/426317/john-lloyd-cruz-to-star-in-first-gma-sitcom-after-showbiz-hiatus |title=John Lloyd Cruz to star in first GMA sitcom after showbiz hiatus |author=Cruz, Dana |date=November 10, 2021 |access-date=December 16, 2021}}</ref>
;Mga Tauhan ng suporta
* [[Miles Ocampo]] bilang Liz Rodriguez<ref>{{cite web|url=https://mb.com.ph/2021/12/13/look-teaser-of-john-lloyd-cruzs-happy-together/ |title=LOOK: Teaser of John Lloyd Cruz's 'Happy ToGetHer' |author=Bernardino, Stephanie |publisher=[[Manila Bulletin]] |date=December 13, 2021 |access-date=December 16, 2021}}</ref>
* Jason Gainza bilang Mike<ref>{{cite web|url=https://ph.news.yahoo.com/john-lloyd-cruz-star-gma-031800709.html |title=John Lloyd Cruz to star in GMA sitcom |author=Hsia, Heidi |date=November 11, 2021 |access-date=December 16, 2021}}</ref>
* [[Edgar Mortiz]]<ref name="Cast">{{cite web|url=https://mb.com.ph/2021/11/11/former-home-sweetie-home-cast-kapamilya-star-join-john-lloyd-cruzs-sitcom-on-gma/ |title=Former 'Home Sweetie Home' cast, Kapamilya star join John Lloyd Cruz's sitcom on GMA |author=Bernardino, Stephanie |date=November 11, 2021 |access-date=December 16, 2021}}</ref>
* Eric Nicolas bilang Anton<ref name="Cast"/>
* [[Carmi Martin]] bilang Crispina "Pining" Y. Rodriguez<ref>{{cite web|url=https://www.rappler.com/entertainment/celebrities/john-lloyd-cruz-joins-cast-gma-sitcom-happy-together/ |title=After GMA transfer, John Lloyd Cruz joins cast of upcoming sitcom |date=November 11, 2021 |access-date=December 16, 2021}}</ref>
* Janus del Prado bilang T.G.<ref name="Cast"/>
* Badjie Mortiz<ref>{{cite web|url=https://www.pep.ph/guide/tv/161911/miles-ocampo-jayson-gainza-gma-sitcom-a724-20211110 |title=Miles Ocampo, Jayson Gainza join GMA-7 sitcom of John Lloyd Cruz |author=Anarcon, James Patrick |date=November 10, 2021 |access-date=December 16, 2021}}</ref>
* Ashley Rivera bilang Pam<ref>{{cite web|url=https://www.philstar.com/entertainment/2021/11/11/2140355/ex-abs-cbn-stars-join-john-lloyd-cruz-new-gma-sitcom |title=Ex-ABS-CBN stars join John Lloyd Cruz in new GMA sitcom |author=Severo, Jan Milo |date=November 11, 2021 |access-date=December 16, 2021}}</ref>
* Kleggy Abaya bilang Kanor<ref name="Cast"/>
* Wally Waley bilang Andy<ref name="Cast"/>
* Leo Bruno bilang Oca<ref name="Cast"/>
* Jenzel Angeles bilang Rocky<ref name="Cast"/>
* Vito Quizon bilang Joey<ref>{{Cite web|title=IN PHOTOS: Meet the cast of John Lloyd Cruz new sitcom 'Happy ToGetHer' {{!}} GMA Entertainment |url=https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/happy_together/14862/in-photos-meet-the-cast-of-john-lloyd-cruz-new-sitcom-happy-together/photo?amp |access-date=December 28, 2021 |website=www.gmanetwork.com}}</ref>
==Mga sanggunian==
{{Reflist}}
8zwqdgs90jwalnt0456srsn3uw4bn4m
Ikalawang Templo sa Herusalem
0
317183
1959637
1953640
2022-07-31T05:29:21Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox religious building
| name = Ikalawang Templo sa Herusalem<br/>Templo ni Herodes
| native_name = {{Script/Hebrew|בֵּית־הַמִּקְדָּשׁ הַשֵּׁנִי}}
| native_name_lang = he
| religious_affiliation = [[Hudaismong Ikalawang Templo]]
| image = Second Temple.jpg
| caption = Modelo ng Ikalawang Templo sa Herusalem pagkatapos na muling itayo ni [[Herodes]] at nakalagak sa [[Israel Museum]] in [[Jerusalem]], created in 1966 as part of the [[Holyland Model of Jerusalem]]; the model was inspired by the writings of [[Josephus]].
| map_type = Old Jerusalem#Jerusalem#Levant
| map_alt =
| coordinates =
| map_caption = Location within Jerusalem's [[Old City (Jerusalem)|Old City]]##Location within Jerusalem (modern city borders)##Location within the [[Levant]]
| location = [[Temple Mount]], Herusalem
| height_max = {{convert|45.72|m|ft}}
| creator = [[Zerubbabel]] at pinalawig ni [[Dakilang Herodes]]
| materials = [[Jerusalem stone|Jerusalem limestone]]
| year_completed = {{circa|516 BCE}}
| date_destroyed = [[Siege of Jerusalem (70 CE)|70 CE]]
| deity = [[Diyos sa Hudaismo]]
| region = [[Yehud (Persian province)|Persianong Juda]]
| country = [[Imperyong Akemenida]] (sa konstruksiyon nito)
| designation1_criteria = {{Infobox ancient site
|name = Second [[Jews|Jewish]] Temple
|embed = yes
|image =
|excavations = 1930, 1967, 1968, 1970–1978, 1996–1999, 2007
|archaeologists = [[Charles Warren]], [[Benjamin Mazar]], [[Ronny Reich]], [[Eli Shukron]], [[Yaakov Billig]]
|condition = Destroyed; built over by the [[Dome of the Rock]] during [[Early Muslim conquests|Muslim rule]] in the 7th century CE
|ownership = [[Jerusalem Islamic Waqf]]
|public_access = See [[Temple Mount entry restrictions]]
|built = {{ubl|{{circa|516 BCE}} (ayon sa [[Bibliya]]); pinalawig ni Herodes noong huli nang ika-1 siglo BCE)}}}}
}}
[[Talaksan:The Arch of Titus, Upper Via Sacra, Rome (31862188061).jpg|thumb|left|300px|[[Arko ni Tito]] na pagbibigay pugay sa pagwawagi ng mga Romano laban sa mga Hudyo at pagkawasak ng Herusalem at Ikalawang Templo sa Herusalem o Templo ni Herodes noong 70 CE. Makikita ang mga bagay na kinuha ng mga Romano mula sa templo kabilang ang [[Menorah]].]]
[[File:Arch of Titus Menorah.png|upright=1.82|thumb|400px|right|Moderning replika ng [[Arko ni Tito]] sa Beit Hatfutsot: Museum of the Jewish People in Tel Aviv.]]
<!--[[WP:BCE]] informs editors that "An article's established era style should not be changed without reasons specific to its content; seek consensus on the talk page first." The most recent discussion is archived [https://en.wikipedia.org/wiki/Talk:Second_Temple/Archive_1#BCE/CE_v_BC/AD here].-->
'''Ikalawang Templo sa Herusalem'''({{Lang-he|בית־המקדש השני|translit=Beit HaMikdash HaSheni}}, {{Translation|'Ikalawang Templo ng Sanctum'}}) na kalaunang tinawag na '''Templo ni Herodes''' ay isang [[Templo sa Herusalem]] na isang muling pagtatatyo ng templo sa lugar na dating kinatayuan ng [[Templo ni Solomon]] na umiral mula {{circa|516 BCE}} - 70 CE. Ang Ikalawang Templo ay winasak ng mga Romano noong 70 CE sa [[Unang Digmaang Hudyo-Romano]].<ref name="Schiffman">{{cite book|last=Schiffman|first=Lawrence H.|url=https://books.google.com/books?id=nQDkLzQimk8C&pg=PA48|title=Understanding Second Temple and Rabbinic Judaism|date=2003|publisher=[[KTAV Publishing House]]|isbn=978-0881258134|location=New York|pages=48–49}}</ref> Pagkatapos wasakin ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] ang [[Templo ni Solomon]] noong 587 BCE, ito ay muling itinayo sa utos ni [[Dakilang Ciro]] ng [[Imperyong Akemenida]] nang pinayagan ang mga Hudyong ipinatapon ni [[Nabucodonosor II]] na makabalik sa [[Herusalem]]. Ito ay ang simula ng [[panahong Ikalawang Templo]] sa kasaysayan ng [[Hudaismo]]. Ang Ikalawang Templo sa Herusalem ang lungsod ng Herusalem ay winasak ng mga [[Imperyong Romano]] na tinawag na [[Dakilang Babilonya]] sa [[Aklat ng Pahayag]] bilang ang bagong [[Imperyong Neo-Babilonya]] na wumasak sa [[Templo ni Solomon]] at Herusalem noong 587/586 BCE.
Ayon sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] 13, [[Ebanghelyo ni Mateo]] 24, at [[Ebanghelyo ni Lucas]] 21:20-36 na mga hulang inilagay sa bibig ni [[Hesus]] ng mga kalaunang may-akda ng mga ebanghelyo ito, ang dahilan ng pagkakawasak ay dahil sa pagtakwil ng mga [[Hudyo]] kay Hesus bilang isang [[mesiyas]] ng [[Hudaismo]]. Ang mga [[propesiya]]ng ito ay isang [[vaticinium ex eventu]] upang pangatwiranan na ang pagkawsak nto ay isang kaparusahan sa pagtakwil ng mga Hudyo kay Hesus bilang [[mesiyas]]. Ang pagkawasak nito ay tanda ng pagbabalik ni Hesus at pagwawakas ng mundo noong unang siglo CE.
==Tingnan din==
*[[Kanluraning Dingding]]
*[[Unang Digmaang Hudyo-Romano]]
*[[Templo ni Solomon]]
*[[Arko ni Tito]]
*[[Aklat ng Pahayag]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga templo sa Herusalem]]
[[Kategorya:Imperyong Romano]]
[[Kategorya:Aklat ng Pahayag]]
frpeyprb92m9v8ktbk4gueeqxdq3kev
1959640
1959637
2022-07-31T05:31:27Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox religious building
| name = Ikalawang Templo sa Herusalem<br/>Templo ni Herodes
| native_name = {{Script/Hebrew|בֵּית־הַמִּקְדָּשׁ הַשֵּׁנִי}}
| native_name_lang = he
| religious_affiliation = [[Hudaismong Ikalawang Templo]]
| image = Second Temple.jpg
| caption = Modelo ng Ikalawang Templo sa Herusalem pagkatapos na muling itayo ni [[Herodes]] at nakalagak sa [[Israel Museum]] in [[Jerusalem]], created in 1966 as part of the [[Holyland Model of Jerusalem]]; the model was inspired by the writings of [[Josephus]].
| map_type = Old Jerusalem#Jerusalem#Levant
| map_alt =
| coordinates =
| map_caption = Location within Jerusalem's [[Old City (Jerusalem)|Old City]]##Location within Jerusalem (modern city borders)##Location within the [[Levant]]
| location = [[Temple Mount]], Herusalem
| height_max = {{convert|45.72|m|ft}}
| creator = [[Zerubbabel]] at pinalawig ni [[Dakilang Herodes]]
| materials = [[Jerusalem stone|Jerusalem limestone]]
| year_completed = {{circa|516 BCE}}
| date_destroyed = [[Siege of Jerusalem (70 CE)|70 CE]]
| deity = [[Diyos sa Hudaismo]]
| region = [[Yehud (Persian province)|Persianong Juda]]
| country = [[Imperyong Akemenida]] (sa konstruksiyon nito)
| designation1_criteria = {{Infobox ancient site
|name = Second [[Jews|Jewish]] Temple
|embed = yes
|image =
|excavations = 1930, 1967, 1968, 1970–1978, 1996–1999, 2007
|archaeologists = [[Charles Warren]], [[Benjamin Mazar]], [[Ronny Reich]], [[Eli Shukron]], [[Yaakov Billig]]
|condition = Destroyed; built over by the [[Dome of the Rock]] during [[Early Muslim conquests|Muslim rule]] in the 7th century CE
|ownership = [[Jerusalem Islamic Waqf]]
|public_access = See [[Temple Mount entry restrictions]]
|built = {{ubl|{{circa|516 BCE}} (ayon sa [[Bibliya]]); pinalawig ni Herodes noong huli nang ika-1 siglo BCE)}}}}
}}
[[Talaksan:The Arch of Titus, Upper Via Sacra, Rome (31862188061).jpg|thumb|left|300px|[[Arko ni Tito]] na pagbibigay pugay sa pagwawagi ng mga Romano laban sa mga Hudyo at pagkawasak ng Herusalem at Ikalawang Templo sa Herusalem o Templo ni Herodes noong 70 CE. Makikita ang mga bagay na kinuha ng mga Romano mula sa templo kabilang ang [[Menorah]].]]
[[File:Arch of Titus Menorah.png|upright=1.82|thumb|400px|right|Moderning replika ng [[Arko ni Tito]] sa Beit Hatfutsot: Museum of the Jewish People in Tel Aviv.]]
<!--[[WP:BCE]] informs editors that "An article's established era style should not be changed without reasons specific to its content; seek consensus on the talk page first." The most recent discussion is archived [https://en.wikipedia.org/wiki/Talk:Second_Temple/Archive_1#BCE/CE_v_BC/AD here].-->
'''Ikalawang Templo sa Herusalem'''({{Lang-he|בית־המקדש השני|translit=Beit HaMikdash HaSheni}}, {{Translation|'Ikalawang Templo ng Sanctum'}}) na kalaunang tinawag na '''Templo ni Herodes''' ay isang [[Templo sa Herusalem]] na isang muling pagtatatyo ng templo sa lugar na dating kinatayuan ng [[Templo ni Solomon]] na umiral mula {{circa|516 BCE}} - 70 CE. Ang Ikalawang Templo ay winasak ng mga Romano noong 70 CE sa [[Unang Digmaang Hudyo-Romano]].<ref name="Schiffman">{{cite book|last=Schiffman|first=Lawrence H.|url=https://books.google.com/books?id=nQDkLzQimk8C&pg=PA48|title=Understanding Second Temple and Rabbinic Judaism|date=2003|publisher=[[KTAV Publishing House]]|isbn=978-0881258134|location=New York|pages=48–49}}</ref> Pagkatapos wasakin ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] ang [[Templo ni Solomon]] noong 587 BCE, ito ay muling itinayo sa utos ni [[Dakilang Ciro]] ng [[Imperyong Akemenida]] nang pinayagan ang mga Hudyong ipinatapon ni [[Nabucodonosor II]] na makabalik sa [[Herusalem]]. Ito ay ang simula ng [[panahong Ikalawang Templo]] sa kasaysayan ng [[Hudaismo]]. Ang Ikalawang Templo sa Herusalem at ang lungsod ng Herusalem ay winasak ng [[Imperyong Romano]] noong 70 CE na tinawag na [[Dakilang Babilonya]] sa [[Aklat ng Pahayag]] bilang ang bagong [[Imperyong Neo-Babilonya]] na wumasak sa [[Templo ni Solomon]] at Herusalem noong 587/586 BCE.
Ayon sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] 13, [[Ebanghelyo ni Mateo]] 24, at [[Ebanghelyo ni Lucas]] 21:20-36 na mga hulang inilagay sa bibig ni [[Hesus]] ng mga kalaunang may-akda ng mga ebanghelyo ito, ang dahilan ng pagkakawasak ay dahil sa pagtakwil ng mga [[Hudyo]] kay Hesus bilang isang [[mesiyas]] ng [[Hudaismo]]. Ang mga [[propesiya]]ng ito ay isang [[vaticinium ex eventu]] upang pangatwiranan na ang pagkawsak nto ay isang kaparusahan sa pagtakwil ng mga Hudyo kay Hesus bilang [[mesiyas]]. Ang pagkawasak nito ay tanda ng pagbabalik ni Hesus at pagwawakas ng mundo noong unang siglo CE.
==Tingnan din==
*[[Kanluraning Dingding]]
*[[Unang Digmaang Hudyo-Romano]]
*[[Templo ni Solomon]]
*[[Arko ni Tito]]
*[[Aklat ng Pahayag]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga templo sa Herusalem]]
[[Kategorya:Imperyong Romano]]
[[Kategorya:Aklat ng Pahayag]]
80y891vzokrx4oik8at11b044jooz60
Kaharian ng Israel (Samaria)
0
317304
1959642
1957728
2022-07-31T05:34:33Z
Xsqwiypb
120901
/* Kuwento ayon sa Bibliya */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
| native_name = 𐤉𐤔𐤓𐤀𐤋<ref>
* {{cite book |last=Rollston |first=Chris A. |author-link=Christopher Rollston |title=Writing and Literacy in the World of Ancient Israel: Epigraphic Evidence from the Iron Age |year=2010 |publisher=Society of Biblical Literature |url=https://books.google.com/books?id=kx9Uke_IfloC&pg=PA52 |pages=52–54 |isbn=978-1589831070 }}
* {{cite book |last=Compston |first=Herbert F. B. |title=The Inscription on the Stele of Méšaʿ |year=1919 |url=http://en.wikisource.org/wiki/The_Inscription_on_the_Stele_of_M%C3%A9%C5%A1a%CA%BF }}</ref>
| conventional_long_name=Kaharian ng Israel<br/>Kaharian ng Israel sa Hilaga<br/>Kaharian ng Samaria
| common_name = Israel
| status = Kaharian
| era = [[Panahong Bakal]]
| status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. --->
| empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency --->
| government_type = [[Monarkiya]]
| title_leader = [[Kings of Israel and Judah|King]]
| leader1 = [[Jeroboam I]] <small>(una)</small>
| year_leader1 = ca 922-901 BCE ayon kay Albright<br> c. 931–910 BCE ayon kay Thiele
| leader2 = [[Hoshea]] <small>(last)</small>
| year_leader2 = 732–721 ayon kay Albright<br/> 732 - 723 BCE ayon kay Thiele
| p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)
| flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg
| s1 = Imperyong Neo-Asirya
| flag_s1 = Human headed winged bull facing.jpg
| year_start = a 922 BCE o c. 930 BCE
| event_start = [[Paghihimagsik ni Jeroboam I]]
| year_end = c. 723 BCE o 721 BCE
| event_end = [[Pagpapatapon sa Asirya]]
| image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg
| image_map_alt =
| image_map_caption = Mapa ng Israel at Judah noong ika-9 na siglo BCE, ang Kaharian ng Israel sa Samaria ay asul at [[Kaharian ng Juda]] ay dilaw.
| capital = {{ubl|[[Shechem]] <small>(930 BCE)</small>|[[Penuel]] <small>(930–909)</small>|[[Tirzah]] <small>(909–880)</small>|[[Samaria]] <small>(880–c. 720)</small>}}
| common_languages = [[Hebreong Biblikal]], [[Hebreong Israelita]]
| religion = {{ubl|[[Monolatrismo|Monolatristiko]] o [[Monoteismo]] [[Yahweh|Yahwism]]|[[Relihiyong Cananeo|Politeismong Cananeo]]|[[Politeismo]] ng [[Sinaunang Malapit na Silangan]]|[[Relihiyong Cananeo]]}}
| demonym =
| area_rank =
| today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]|[[Jordan]]}}
}}
Ang '''Kaharian ng Israel''' o '''Kaharian ng Israel sa Samaria'' o simpleng '''Kaharian ng Samaria'''({{Hebrew Name|מַמְלֶכֶת יִשְׂרָאֵל|Mamleḵet Yīsra'ēl|Mamléḵeṯ Yīśrāʼēl}}) ay isang kaharian sa [[Sinaunang Israel]] noong [[panahong Bakal]]. Ayon sa [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]], ito ay isa sa dalawang kaharian na nagmula sa nakaraang umiral na [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)|Nagkakaisang Kaharian]] na pinamununuan nina [[David]] at [[Solomon]]. Ang historidad o pagiging totoo ng mga salaysay sa [[Bibliya]] tungkol sa kahariang ito ay patuloy na pinagdedebatihan ng mga iskolar at arkeologo.<ref>The debate is described in Amihai Mazar, "Archaeology and the Biblical Narrative: The Case of the United Monarchy" (see bibliography), p.29 fn.2: "For conservative approaches defining the United Monarchy as a state “from Dan to Beer Sheba” including “conquered kingdoms” (Ammon, Moab, Edom) and “spheres of influence” in Geshur and Hamath cf. e.g. Ahlström (1993), 455–542; Meyers (1998); Lemaire (1999); Masters (2001); Stager (2003); Rainey (2006), 159–168; Kitchen (1997); Millard (1997; 2008). For a total denial of the historicity of the United Monarchy cf. e.g. Davies (1992), 67–68; others suggested a ‘chiefdom’ comprising a small region around Jerusalem, cf. Knauf (1997), 81–85; Niemann (1997), 252–299 and Finkelstein (1999). For a ‘middle of the road’ approach suggesting a United Monarchy of larger territorial scope though smaller than the biblical description cf.e.g. Miller (1997); Halpern (2001), 229–262; Liverani (2005), 92–101. The latter recently suggested a state comprising the territories of Judah and Ephraim during the time of David, that was subsequently enlarged to include areas of northern Samaria and influence areas in the Galilee and Transjordan. Na’aman (1992; 1996) once accepted the basic biography of David as authentic and later rejected the United Monarchy as a state, cf. id. (2007), 401–402".</ref> Ang Kaharian ng Samaria ay winasak ng [[Imperyong Neo-Asiryo]] npong ca. 722- 720 [[Common Era|BCE]]<ref>{{Cite book|last=Schipper|first=Bernd U.|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9781646020294-007/html|title=Chapter 3 Israel and Judah from 926/925 to the Conquest of Samaria in 722/720 BCE|date=2021-05-25|publisher=Penn State University Press|isbn=978-1-64602-029-4|language=en|doi=10.1515/9781646020294-007}}</ref> kung saan pinatapon ni Haring [[Sargon II]] ng [[Assyria]] ang mga 27,290 mamamayan nito sa [[Mesopotamia]].<ref>{{Cite journal|last=Younger|first=K. Lawson|date=1998|title=The Deportations of the Israelites|url=https://www.jstor.org/stable/3266980|journal=Journal of Biblical Literature|volume=117|issue=2|pages=201–227|doi=10.2307/3266980|issn=0021-9231}}</ref> Ang mga salaysay sa Lumang Tipan ay isinulat sa pananaw na teolohikal ng mga may-akda nito na isinulat noong mga ika-6 siglo BCE at karaniwan ay sobrang nabaluktot at sobrang malabis at lubos na maraming mga salungatan(2 Kronika at 1 at 2 Hari). Ayon sa may akda ng mga [[Mga Aklat ng mga Hari]], ang pagkawasak ng Israel ay dahil sa kaparasuhan ng [[Diyos]] dahil sa kanilang kasamaan at [[politeismo]]. Dahil sa paglaho nito sa historikal na rekord, ito ang batayan ng paniniwala sa [[Nawalang Sampung Tribo ng Israel]] ngunit ang ilang arkeologo ay naniniwalang ang ilang mamamayan ay tumungo sa [[Judah]].<ref name=":2">{{Cite journal|last=Finkelstein|first=Israel|date=2015-06-28|title=Migration of Israelites into Judah after 720 BCE: An Answer and an Update|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/zaw-2015-0011/html|journal=Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft|language=en|volume=127|issue=2|pages=188–206|doi=10.1515/zaw-2015-0011|issn=1613-0103}}</ref> Ang mga dayuhan ay pangkat ay pinaniniwalaan ng ilan na pinatira sa winasak na kaharian ng Samaria.<ref name=":1">{{Cite book|last=Israel|first=Finkelstein|url=http://worldcat.org/oclc/949151323|title=The forgotten kingdom : the archaeology and history of Northern Israel|publisher=Society of Biblical Literature|year=2013|isbn=978-1-58983-910-6|pages=158|oclc=949151323}}</ref>
==Mga sanggunian ng kwento sa Lumang Tipan==
Ang tinatanggap ng mga iskolar ng [[Bibliya]] ang thesis na isinulong ni [[Martin Noth]] na ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay sumasalamin sa wika at teolohiya ng [[Aklat ng Deuteronomio]] na tinatawag ng mga iskolar na [[kasaysayang Deuteronomistiko]].<ref>Perdue, xxvii.</ref> Ayon kay Noth, ang mga salaysay sa Aklat ng mga Hari ay gawa ng isang tao na nabuhay noong ika-6 siglo BCE ngunit ang mga karamihan ng mga iskolar at historyan ay naniniwalang ito ay binubuo ng dalawang patong kung saan ang unang edisyon ay isinulat noong panahon ng hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Josias]](huli nang ika-7 siglo BCE) na nagtataguyod ng pagbabagong pang [[relihiyon]] at pangangailangan ng kapatawaran. Ang ikalawang edisyon ay mula ika-6 siglo BCE.<ref>Grabbe</ref><ref>Frektheim</ref>
==Sa Kasaysayan==
Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]].
==Kuwento ayon sa Bibliya==
Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si Ahab sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya na napilitang magbigay ng [[tributo]] sa Asirya ng 2000 talento ng [[pilak]] ([[2 Hari]] 15:19) o mga 36 tonelada ng pilak Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israel sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si Ahaz ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si Ahaz at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722
==Mga kuwentong salungat sa arkeolohiya==
Ang kasaysayan ng Kaharian ng Israel ay batay sa [[Tanakh]] na isinulat pagkatapos ng mahabang panahon pagkatapos ng pagkakawasak nito. Ito ay batay sa mga alamat, mga anyong literaryo at mga [[anakronismo]] na matatagpuan sa [[Bibliya]]. Sa karagdagan, ang [[arkeolohiya]] ay sumasalungat sa mga salaysay ng Bibliya. Ayon sa Bibliya, si David at Solomon ay naghari sa [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] ngunit sa kamatayan ni Solomn pagkatapos ng maikling pagitan na ang kahariang ito ay pinamunuan ng anak ni Solomon na si [[Rehoboam]], ang mga tribong hilaga ay naghimagsaik at nagtatag ng kanilang sariling kaharian sa ilalim ni [[Jeroboam]] na hindi mula sa linya ni [[David]]. Ang kahariang ito ang naging Kaharian ng Israel. Ang kauna-unahang pagbanggit ng pangalang ysrỉꜣr (ipinagpalagay na [[Israel]]) ay mula sa [[Merneptah Stele]] (circa 1200 bCE ngunit hindi tumutukoy sa isang kaharian ngunit isang pangkat at maaaring ang pangalang ito ay hiniram ng kahariang ito.{{sfn|Davies|2015|p=71-72}}
Ayon sa [[2 Hari]] Kapitulo 3, si [[Mesha]] na hari ng [[Moab]] ay basalyo ng Israel sa pamumuno ni [[Ahab]] at nagbibigay ng tributo,Pagkatapos ng kamatayan ni Ahab, si Mesha ay naghimagsik at ang anak ni Ahab na si [[Joram]] ay bumuo ng koalisyon sa [[Kaharian ng Juda]] at [[Edom]] na sumalakay sa Moab mula sa timog hanggang sa kabisera ng Moab na Kir-Hareseth at winasak ang mga tabing bayan ng Moab ngunit nabigong sakupin ang matibay na siyudad at umurong. Ayon sa [[Mesha Stele]] na itinayo ni Mesha, ang Moab ay napailalim kay [[Omri]] sa panahon ng ama ni Mesha at ang Moab ay naging basalyo ng Israel nang 40 taon. Ang Mesha Stela ay itinayo ni Mesha bilang parangal sa [[Diyos]] na si [[Chemosh]] sa kanyang mga pagwawagi laban sa Israel na nagtapos noong 850 BCE. Si Mesha ay naghimagsik sa anak ni Omri at muling sinakop ang teritoryo ng Moab at sinakop ang mga dating teritoryo ng Israel, Ayon sa Mesha Stele, siya ay naghimagsik sa anak ni Omri. Ang pananakop ng tatlong hari ng Israel ay hindi binanggit sa Stele na ito at sumasalungat sa salasay ng 2 Hari. Halimbawa, ang monarkiya ay itinatag sa Edom pagkatapos ng paghihimagsik sa Juda sa panahon ni [[Jehoram]](2 Hari 8:20-22). Ang paglalarawan sa Edom bilang monarkiya na may sariling hari sa 2 Hari 3 ay anakronistiko. Sa huli lamang ng mga taon ni Mesha nang sakupin at kunin ang mga lugar sa timog ng ilog Arnon.Ang paglalarawan ng isang organisadong kahariang Moabita sa mga lugar ng timog ng Arnon sa maagang mga taon ni Mesha ay mali.Ayon sa 2 Hari 10:33, si Hazael na hari ng Aram ay sumakop sa lahat ng mga lupain ng transhordang Israel hanggang sa Arnon mula kay Jehu. Gayunpaman, ang kabisera ni Mesha na Dibon ay nasa hilaga ng ilog Arnon at ang mga hangganan ng Israel ay hindi maaaring umabot hanggang sa Arnon sa panahon ni Jehu. Sa karagdagan, si Mesha at hindi si Hazazel ang sumakop sa mga lugar ng Israel sa kapatagan ng Moab sa hilaga ng ilog Arnon.<ref>Ancient Israel and Historiography, Nadav Na'aman, 2006</ref> Sa karagdagan, ayon sa Bibliya, si Mesha ay basalyo ni Ahab ngunit sa Mesha Stele, si Mesha ay basalyo ni Omri at anak nito. Ayon din sa Bibliya, si Mesha ay naghimagsik pagkatapos ng kamatayan ni Ahab ngunit ayon sa Mesha Stele, si Mesha ay naghimagsik nang buhay pa si Ahab. <ref>Lester Grabbe</ref> Sa [[Itim na Obelisk ni Shalmaneser III]], ipinapakita ang isang Yahua ([[Jehu]] na anak ni Hubiri(ipinagpalagay na si Omri) na nagpapailalim sa Hari ng [[Asirya]]. Si Jehu ay anak ni [[Jehoshapat]] at hindi ni Omri at apo ni Nimshi. May ilang mga panloob na kontradiksiyon sa mga salaysay ng [[Bibliya]]. Halimbawa, ang salaysay ng kamatay ni [[Naboth]] sa [[1 Hari]] 21 ay iba sa [[2 Hari]] 9:25-26, ang pagbibigay diin sa pagbabawal ng pagbebenta ng [[patrimonya]] sa kuwento ni Naboth ay salungat sa 1 Hari 16:24 na binenta ni [[Shemer]] ang [[Samaria]] kay [[Omri]], ang kuwento ng lugar ng hari ng [[Edom]] ay salungat sa 1 Hari 22:48 na walang hari sa Edom sa panahon ni [[Jehoshaphat]] at ang unang hari ng Edom ay naluklok lamang noong panahon ng paghahari ni [[Jehoram ng Israel]](2 Hari 8:20), ang pagtatanggal ng anak ni [[Omri]] na si [[Jehoram ng Israel]] sa mga [[Ba'al]] na itinayo ng kanyang ama ay salungat sa 2 Hari 10:26-27 na ang mga Ba'al ay tinanggal lamang noong panahon ni [[Jehu]], ang Ramoth-Gilead ay nasa kamay na ng mga Arameo at ang mga Israelita ay makikidigma rito(2 Hari 8:28) samantalang sa 2 Hari 9:14, ang Israel ay nagtatanggol laban kay Hazael ng Aram, si Jehoram ay kasama ni Ahazias upang digmain ang mga Arameo sa Ramoth-Gilead(2 Hari 8:28) ngunit sa 2 Hari 8:29 si Jehoram lamang ang nakidigma sa mga Arameo sa Ramoth-Gilea(ang Ramoth-Gilead ay inalis sa 2 Hari 9:15 na isang pagtutuwid ng kalaunang editor ng 2 Hari) na parehong pangyayari sa 2 Hari 8:29, na si [[Eliseo]] ang sinabihan ni Yahweh na maging hari ng Aram si [[Hazael]](2 Hari 8:10-13) samantalang sa 1 Hari 19:15, si [[Elias]] ang sinabihan ni Yahweh na humirang kay Hazael bilang hari ng Aram, at ang direksiyon ng pagtakas ni [[Ahazias ng Juda]] mula kay Jehu sa 2 Hari 9:27 mula sa Beth-Hagan hanggang sa [[Megiddo]] kung saan siya pinatay ni Jehu ngunit sa 2 Kronika 22:9,si Ahazias ay nagtago sa Samaria kung saan siya pinatay Jehu.<ref>Ancient Israel and Historiography, Nadav Na'aman</ref> Sa [[Mga Monolitang Kurkh]], isinalaysay ang paglahok ni Ahab sa koalisyong timog-Siryo puwersa na humarap sa kanya sa [[Orontes]] na nagsasalay na si Ahab ay nagsuplay ng 2,000 [[karro]] at 10,000 sundalo ngunit ayon sa 1 Hari 20, si Ahab ay inilalarawan na isang mahinang hari at [[basalyo]] ng [[Aram]] na may kakaunting mga hukbo na nagsasabing ang "hukbo ng israel" ay tulad ng dalawang maliit na kawan ng mga [[kambing]](1 Hari 20:27) laban sa Aram. Ayon sa mga sangguniang Asiryo, si Ahab ang isang pinuno ng alyansa ng mga hari laban sa [[Asirya]] sa Qarqar sa ika-6 na taon ni [[Shalmaneser III]] (853 BCE). Pagkalipas ng kaunti sa 13 taon sa ika-18 taon ni Shalmaneser, si [[Jehu]] ay naghandog ng [[tributo]] sa haring Asiryo.Ayon sa Bibliya, ang interbal sa pagitan ng 853 at 841 BCE ay bumubuo ng apat ng sekondaryang panahon, ang huling bahagi ng paghahari ni Ahab nmula sa [[Labanan ng Qarqar]] hanggang sa kanyang kamatayan; ang 2 taon ng paghahari ni [[Ahazias ng Israel]], ang 12 taon ng paghahari ni [[Jehoram ng Israel]] at pasimula ng paghahari ni [[Jehu]] mula sa kanyang kornasyon hanggang sa pagbibigay tributo sa Asirya. Ito ay bumubuo ng 13 taon samantalang ang Labanan ng Qarqar hanggang sa pagbibigay ng tributo ni Jehu ay kaunti sa 13 taon.<ref>Chronology of the Kings of Israel and Judah, Gershon Galil</ref> Sa isang propetikong kautusan, pinatay ni [[Jehu]] sina [[Ahazias ng Juda]], [[Jehoram ng Israel]](2 Hari 9:24-27) at 70 anak na lalake ni Jehoram(2 Hari 10:11) gayundin din si Jezebel(2 Hari 9:7). Ito ay salungat sa [[Tel Dan Stele]] na ang pumatay kina Ahazias at Jehoram ay si Hazael ng Aram. Ang ilang apolohistang Kristiyano ay nagmungkahing walang salungatan dahil si Hazael at Jehu ay may alyansa ngunit ayon sa 2 Hari 10:31-33, si Hazael at Jehu ay magkalaban. Salungat rin ang 2 Hari 8:7-15 sa [[Tel Dan Stele]] sa kamatayan ni Hadad at paghirang kay Hazael.
==Kronolohiya==
Ayon sa 2 Hari 22:51, si [[Ahazias ng Israel]] ay nagsimulang sa ika-17 taon ng paghahari ni [[Jehoshaphat]] at naghari ng 2 taon at ang sumnod kay Ahazias ng Israel na si [[Jehoram ng Israel]] ay naghari noong ika-18 taon ni Jehoshaphat (2 Hari 3:1) na nangangahulugang si Ahazias ng Israel ay naghari lamang ng isang taon. Ayon sa 1 Hari 15:25, si [[Nadab]] ay naghari noong ika-2 taon ni Asa at naghari ng 2 taon. Ayon sa 1 Hari 15:28, si [[Baasha]] ay naghari noong ika-3 taon ni Asa at naghari ng 24 taon na nangangahulugang ang kahang kahaliling si Zelah ay dapat magsimula sa ika-29 ni Asa sa halip na ika-26 taon ni Asa (1 Hari 16:8). Si Zimri ay naghari sa ika-27 taon ni Asa (1 Hari 16:10) sa halip na ika-31 taon ni Asa.Si Elah ay naghari ng 2 taon (1 Hari 15:25) at si [[Omri]] ay naghari sa ika-31 taon ni Asa (1 Hari 16:23) samantalang si Zimri ay naghari lamang ng 7 araw(1 Hari 16:15). Si [[Omri]] ay naghari nang 12 taon(1 Hari 16:23) sa ika-31 taon ni Asa ngunit ang sumnod sa kanya na si [[Ahab]] ay naghari sa ika-38 taon ni Asa(1 Hari 16:29) sa halip na ika-2 taon ni Jehoshaphat at kaya ay nagtapos sa ika-24 taon ni Jehoshaphat ngunit ang sumunod na si [[Jehoram ng Israel]] ay nagsimula sa ika-17 taon ni Jehoshaphat(1 Hari 22:51). Si Ahazias ay naghari ng 2 taon na ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 1:17 ay sa ika-2 taon ni Jehoram samantalang sa 2 Hari 3:1, siya ay naghari sa ika-18 taon ni Jehoshaphat na mas maaga ng 8 taon.Si Ahazias at Jehoram ay naghari ng magkasama nang 14 taon(1 Hari 22:51, 2 Hari 3 1), si [[Jehu]] nang 28 taon(2 Hari 10:36) na may kabuuang 42 taon mula sa ika-25 taon ni Jehoshaphat na nangangahulugang ito ang ika-27 taon ni Jehoash dahil sa Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(1 Hari 22:42), si Jehoram nang 8 taon(2 Hari 8:16), si Ahazias nang isang taon(2 Hari 8:26) at si [[Ataliah]] nang 6 na taon(2 Hari 11:3) na ibinigay na ika-23 taon ni Jehoash(2 Hari 13:1) ngunit si Jehoaz ay naghari nang 17 taon(2 Hari 13:1). Ito ay gagawa sa sumunod sa kanya sa ika-3 taon ni [[Amazias]] ngunit ayon sa 2 Hari 13:10 ay noong ika-37 ni Jehoash na mas kaunti sa 10 taon. Walang direktang sinabi kung gaanon katagal naghari si Jeroboam II ngunit may pahiwatig sa 2 Hari 15:1 na sinasabing si Ahazias ay naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam at si Zecarias ay sumunod kay Jeroboam sa ika-38 taon ni Azarias (2 Hari 15:8) at kaya ay si Jeroboam ay naghari nang 65 taon Si [[Jehoash ng Israel]] nang ika-40 taon ni [[Jehoash ng Juda]] at naghai ng 16 taon(2 Hari 13:10).Si Jeroboam II ay nagsimula sa ika-17 taon ni Amazias at si Zecarias sa ika-1 taon ni [[Jotham]] hindi sa ika-38 taon ni Azasia na nangangahulang nawawala ang 15 taon at kaya ay sa mga sumunod na hari ng Israel.
==Mga hari ng Israel==
*[[Jeroboam I]](ca 922-901 BCE ayon kay Albright, c. 931–910 BCE ayon kay Thiele, 931-909 BCE ayon kay Galil, 931-911 BCE ayon kay Kitchen)
*[[Nadab]] (ca 901-900 BCE ayon kay Albright, 910-909 ayon kay Thiele,909-908 BCE ayon kay Galil)
*[[Baasha]](ca. 900-877 BCE ayon kay Albright, 909-886 BCE ayon kay Thiele 908-805 BCE ayon kay Galil, 910-887BCE ayon kay Kitchen)
*[[Elah]] (ca. 877-876 BCE ayon kay Albright, 886-885 BCE ayon kay Thiele,885-884 BCE ayon kay Galil,887-886 BCE ayon kay Kitchen)
*[[Zimri]] (ca. 876 BCE ayon kay Albright, 885 BCE ayon kay Thiele, 884 BCE ayon kay Galil,886 BCE ayon kay Kitchen)
*[[Tibni]] (ca. 876-871 BCE ayon kay Albright, 885-880 BCE ayon kay Thiele)
*[[Omri]] (ca. 876-869 BCE ayon kay Albright, 888-880 BCE ayon kay Thiele, 884-873 BCE ayon kay Galil, 886-885 BCE ayon kay Kitchen)
*[[Ahab]] (ca. 869-850 BCE ayon kay Albright, 874-853 ayon kay Thiele, 873-852 BCE ayon kay Galil, 875-853 BCE ayon kay Kitchen)
*[[Ahazias]] (ca. 850-849 BCE ayon kay Albright, 853-852 BCE ayon kay Thiele, 852-851 BCE ayon kay Galil)
*[[Jehoram ng Israel]] (ca. 849-842 BCE ayon kay Albright, 852-841 BCE ayon kay Thiele, 851-842 BCE ayon kay Galil)
*[[Jehu]] (ayon sa [[Aklat ni Hosea]] 1:4, dahil sa kalupitan ni Jehu, ang Kaharian ng Israel ay wawakasan ni [[Yahweh]]
*[[Jehoahaz]] (ca. 815-801 BCE ayon kay Albright, 814-798 BCE ayon kay Thiele,819-804 BCE ayon kay Galil)
*[[Jehoash ng Israel]] (ca.801-786 BCE ayon kay Albright, 798-782 BCE ayon kay Thiele, 805-790 BCE ayon kay Galil)
*[[Jeroboam II]] (ca. 786-746 BCE ayon kay Albright, 793-753 BCE ayon kay Thiele, 790-750 BCE ayon kay Galil, 791-750 BCE ayon kay Kitchen)
*[[Zecarias ng Israel]] (ca. 746-745 BCE ayon kay Albright, 756-752 BCE ayon kay Thiele)
*[[Shallum]] (745 BCE ayon kay Albright, 752 BCE ayon kay Thiele, 749 BCE ayon kay Galil)
*[[Menahem]] (ca. mula 743 BCE ayon kay Kautsch, 745-736 BCE ayon kay Schrader, 745-738 BCE ayon kay Albright, 752-742 BCE ayon kay Thiele, 749-738 BCE ayon kay Galil)
*[[Pekaiah]] (ca 738-736 BCE ayon kay Albright, 742-740 BCE ayon kay Thiele, 738-736BCE ayon kay Galil)
*[[Pekah]](737-732 BCE ayon kay Albright,740-732 BCE ayon kay Thiele, 736-732 BCE ayon kay Galil)
*[[Hoshea]] (ca. 732-721 BCE ayon kay Albright, 732-723 BCE ayon kay Thiele)
==Tingnan din==
*[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]]
*[[Kaharian ng Juda]]
*[[David]]
*[[Solomon]]
*[[Israel]]
*[[Sinaunang Malapit na Silangan]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]]
3008cxezv2ful281kk34l8j3r1yx9ek
Kategorya:2022 sa Pilipinas
14
317699
1959523
1951887
2022-07-31T02:25:22Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{category year header}}
bcqrz58jnwjtuk2422oupebe086hx0l
1959575
1959523
2022-07-31T03:05:40Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Year in country category|Pilipinas|Asya}}
1l54bhbruuk0rf9w5cwzwwq972apfoq
Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto
0
318091
1959727
1956030
2022-07-31T08:41:48Z
Xsqwiypb
120901
Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Ikdalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] sa [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|native_name =
|conventional_long_name = Twenty-fifth Dynasty of Egypt
|era =
|government_type = Monarchy
|year_start = 744 BCE
|year_end = 656 BCE
|event_pre =
|date_pre =
|event_start =
|date_start =
|event_end =
|date_end =
|image_flag =
|image_map = File:Kushite heartland and Kushite Empire of the 25th dynasty circa 700 BCE.jpg
|image_map_caption = Ang Imperyong Kushite circa 700 BCE.<ref name="natgeo">{{cite journal |title=Dive beneath the pyramids of Sudan's black pharaohs |journal=National Geographic |date=2 July 2019 |url=https://www.nationalgeographic.com/culture/2019/07/dive-ancient-pyramid-nuri-sudan/ |language=en}}</ref>
|p1 = Ikadalawampu't dalawang Dinastiya ng Ehipto
|p2 = Ikadalawampu't tatlong Dinastiya ng Ehipto
|p3 = Ikadalawampu't apat na Dinastiya ng Ehipto
|p4 = Kaharian ng Kush
|s1 = Ikadalawampu't anim na dinastiya ng Ehipto
|s2 = Kaharian ng Kush
|flag_s1 = Map of Assyria.png
|capital = [[Napata]]<br/>[[Memphis, Egypt|Memphis]]
|national_motto =
|national_anthem =
|common_languages = [[Egyptian language|Ehipsiyo]], [[Meroitic language|Meroitiko]]
|religion = [[Relihuiyong Sinaunang Ehipsiyo]]
|currency =
|leader1 = [[Piye]] (una)
|year_leader1 = 744–712 BCE
|leader2 = [[Tantamani]] (huli)
|year_leader2 = 664–656 BC
|title_leader = [[List of pharaohs|Paraon]]
|image_coat = Rulers of Kush, Kerma Museum.jpg
|coa_size = 300px
|symbol_type =Mga estatwa ng iba't ibang pinuno ng ika-25 Dinastiy ang Ehipto. mula kaliwa pakanan: [[Tantamani]], [[Taharqa]] (rear), [[Senkamanisken]], [[Tantamani]] (likod), [[Aspelta]], [[Anlamani]], muli [[Senkamanisken]]. [[Kerma Museum]].<ref>{{cite web |last1=Elshazly |first1=Hesham |title=Kerma and the royal cache |url=https://www.academia.edu/3714044 |language=en}}</ref>
}}
Ang '''Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto''', '''Dinastiya XXV''', '''Dinastiyang Nubiano''', '''Imperyong Kushite''', '''Mga Itim na Paraon''', at '''Mga Napatan'''<ref name="natgeo" /><ref>{{Cite book|last=Morkot|first=Robert|url=https://www.worldcat.org/oclc/43901145|title=The black pharaohs : Egypt's Nubian rulers|date=2000|publisher=Rubicon Press|isbn=0-948695-23-4|location=London|oclc=43901145}}</ref> <ref>{{cite book |last1=Oliver |first1=Roland |title=The African Experience: From Olduvai Gorge To The 21st Century |date=5 March 2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-97650-6 |page=66 |url=https://books.google.com/books?id=hVJPDwAAQBAJ&pg=PT66 |language=en|quote="The Napatans, somewhere around 900 BC conquered both Lower and Upper Nubia, including the all-important gold mines, and by 750 were strong enough to conquer Egypt itself, where their kings ruled for nearly a century as the Twenty-Fifth Dynasty"}}</ref> ang huling dinastiya ng [[Ikatlong Gitnang Panahon ng Ehipto]] na nangyari pagkatapos ng pananakop ng mga [[Nubiano]]. Ang Dinastiyang ito ay nagmula sa [[Kaharian ng Kush]] sa kasalukuyang hilagaang [[Sudan]] at [[Itaas na Ehipto]]. Ang [[Napata]] ang espirtiwal na bayan ng mga paraong ito. Sila ay naghari sa bahagi o lahat ng [[Sinaunang Ehipto]] sa halos isang [[siglo]] mula 744 BCE hanggang 656 BCE.<ref name="auto">{{Cite encyclopedia|title=Nubia {{!}} Definition, History, Map, & Facts|url=https://www.britannica.com/place/Nubia|access-date=2021-05-28|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref><ref name="Bard">{{cite book |last1=Bard |first1=Kathryn A. |title=An Introduction to the Archaeology of Ancient Egypt |date=7 January 2015 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-118-89611-2 |page=393 |url=https://www.google.co.uk/books/edition/An_Introduction_to_the_Archaeology_of_An/lFscBgAAQBAJ?hl=en&gbpv=1&dq=25th+Dynasty+r&pg=PA191&printsec=frontcover |language=en}}</ref><ref name=Torok>{{cite book |last=Török |first=László |title=The Kingdom of Kush: Handbook of the Napatan-Meroitic Civilization |publisher=BRILL |location=Leiden |year=1998 |isbn=90-04-10448-8 |page=132-133,153-184}}</ref><ref>{{Cite web|title=King Piye and the Kushite control of Egypt |website=Smarthistory|url=https://smarthistory.org/king-piye-kushite-control-egypt/|access-date=2021-05-28}}</ref>
Ang pag-iisa ng ika-25 Dinastiya ng [[Mababang Ehipto]], Itaas na Ehipto at kush ay lumikha ng pinakamalaking imperyo mula [[Bagong Kaharian ng Ehipto]]. Ang dinastiyang ito ay naging bahagi ng lipunang Ehipsiyo sa muling pagpapatibay ng mga tradisyong relihiyoso ng Sinaunang Ehipto, mga templo, mga anyong pangsining habang nagpakilala rin ng ilang mga natatanging aspeto ng kulturang Kushite.<ref>{{cite book|last=Bonnet|first=Charles|title=The Nubian Pharaohs|year=2006|publisher=The American University in Cairo Press|location=New York|isbn=978-977-416-010-3|pages=142–154}}</ref> Sa panahon ng ika-25 dinastiya na ang Lambak nilo ay nakakakita ng malawakang pagtatayo ng mga piramide na ang karamihan ay nasa ngayong [[Sudan] simula noong Gitnang Kaharian.<ref name=Mokhtar1>{{cite book |last=Mokhtar |first=G. |title=General History of Africa |year=1990 |publisher=University of California Press |location=California, USA |isbn=0-520-06697-9 |pages=161–163}}</ref><ref name=Emberling>{{cite book |last=Emberling |first=Geoff |title=Nubia: Ancient Kingdoms of Africa |year=2011 |publisher=Institute for the Study of the Ancient World |location=New York |isbn=978-0-615-48102-9 |pages=9–11}}</ref><ref name=Silverman>{{cite book |last=Silverman |first=David |title=Ancient Egypt |year=1997 |publisher=Oxford University Press |location=New York |isbn=0-19-521270-3 |pages=[https://archive.org/details/ancientegypt00davi_0/page/36 36–37] |url=https://archive.org/details/ancientegypt00davi_0/page/36 }}</ref>
==Mga paraon==
{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto; width: 90%" |
!|Pharaoh
!Larawan!! |Pangalan!! style="text-align:center;" |Paghahari!! |Piramide !! |Konsorte
!Komento
|-
|[[Piye]]
|<center>[[File:Stele_Piye_submission_Mariette.jpg|100px]]</center>|| ''Usimare''||c. 747–714 BCE || Kurru 17 || {{ubl|[[Tabiry]] (Kurru 53)|[[Abar (Queen)|Abar]] (Nuri 53?)|[[Khensa]] (Kurru 4)|[[Peksater]] (Kurru 54)|[[Nefrukekashta]] (Kurru 52)}}
|Si [[Kashta]] ay minsang itinuturing na unang paraon ng dinastiyang ito
|-
|[[Shebitku]]
|[[File:Shabatka_portrait,_Aswan_Nubian_museum.jpg|100px]]
| ''Djedkare'' ||714–705 BCe || Kurru 18 || [[Arty (Queen)|Arty]] (Kurru 6) ||
|-
|[[Shabaka]]
|[[File:Shabaqa_Sphinx_Head_002.jpg|100px]]
| ''Nefer-ka-re'' ||705–690 BCE || Kurru 15 || {{ubl|[[Qalhata]] (Kurru 5)|Mesbat|[[Tabekenamun]]?}}
|
|-
|[[Taharqa]]
|[[File:El-Kurru King Taharqa XXV Dynasty.jpg|100px]]|| ''Khunefertumre'' ||690–664 BCE || [[Nuri]] 1 || {{ubl|[[Takahatenamun]] (Nuri 21?)|[[Atakhebasken]] (Nuri 36)|[[Naparaye]] (Kurru 3)|[[Tabekenamun]]?}}
|
|-
|[[Tantamani]]
|[[File:Tanotanum_portrait,_Kerma_Museum.jpg|100px]]|| ''Bakare'' ||664–656 BCe || Kurru 16 || {{ubl|[[Piankharty]]|[..]salka|[[Malaqaye]]? (Nuri 59)}}
|Nawalan ng kontrol ng Itaas na Ehipto noong 656 BCE nang sakupin ni [[Psamtik I]] ang Thebes.
|}
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
1fyr3l0373gsx9gfaivunkx4d70l92b
Lolong (seryeng pantelebisyon)
0
318271
1959517
1957190
2022-07-31T02:19:07Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox television
| image =
| caption = Title card
| genre = {{Plainlist|
* [[Adventure (genre)|Adventure]]
* [[Drama (film and television)|Drama]]
* [[Action film|Action]]}}
| creator =
| writer =
| director = Rommel P. Penesa
| creative_director =
| starring = [[Ruru Madrid]]
| opentheme =
| theme_music_composer =
| country = Pilipinas
| language = Tagalog
| num_episodes = 9 <!--as of July 14, 2022-->
| executive_producer = {{plainlist|
* Eunice F. Mandia
* Mark Anthony B. Norella
* John Gary Criel J. Candelaria}}
| cinematography =
| editor = {{plainlist|
* Tricia Senia
* Jhoan Longboy
* Kim Badayos}}
| camera = [[Multiple-camera setup]]
| runtime =
| location = [[Quezon]], Pilipinas
| company = GMA Public Affairs
| network = [[GMA Network]]
| picture_format = [[Ultra-high-definition television|UHDTV]] [[4K resolution|4K]]
| audio_format = [[5.1 surround sound]]
| first_aired = {{start date|2022|7|4}}
| last_aired = kasalukuyan
}}
Ang '''Lolong''' ay isang seryeng pantelebisyon ng [[GMA Network]] taong 2022, sa [[Pilipinas]], Na inilathala ni Direk Rommel P. Penesa, na pinagbibidahan ni [[Ruru Madrid]], pinalabas noong Hulyo 4, 2022 sa himpilan ng Telebabad line up na ipinalit sa [[First Lady (seryeng pantelebisyon)|First Lady]].
==Tauhan at karakter==
[[File:Ruru Madrid.jpg|150px|right|thumb|Si Ruru Madrid gumaganap bilang si Lolong (buwaya).]]
===Pangunahing tauhan===
* [[Ruru Madrid]] bilang Rolando "Lolong" Candelaria
===Suportadong tauhan===
* [[Christopher de Leon]] bilang Mayor Armando Banson
* [[Jean Garcia]] as Donatella "Dona" Banson
* [[Shaira Diaz]] bilang Elsie Dominguez
* Arra San Agustin bilang Bella Melendez
* [[Paul Salas]] bilang Martin Banson
* [[Rochelle Pangilinan]] bilang Karina Dela Rosa
* [[Bembol Roco]] bilang Narsing Candelaria
* [[Malou de Guzman]] bilang Isabel Candelaria
* [[Mikoy Morales]] bilang Bokyo
* [[Ian de Leon]] bilang Lucas
* [[DJ Durano]] bilang Alberto "Abet" Dominguez
* [[Marco Alcaraz]] bilang Marco Mendrano
* [[Maui Taylor]] bilang Kapitana Dolores
===Mga bisita===
* [[Leandro Baldemor]] bilang Raul Candelaria
* Priscilla Almeda bilang Gloria Candelaria
* Sue Prado bilang Riza Dominguez
* [[Ryan Eigenmann]]
* [[Mon Confiado]]
* [[Pokwang]]
* [[Gina Pareño]]
* Joyce "Joyang" Glorioso as Josie
* [[Kiel Rodriguez]]
==Tingnan din==
*[[Talaan ng mga palabas ng GMA Network]]
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Palatuntunan ng GMA Network]]
[[Kategorya:Mga seryeng pantelebisyon mula sa Pilipinas]]
ozy4c4ckofl97oxldmbrugler8tj6yp
Ahaz
0
318286
1959630
1957254
2022-07-31T05:20:01Z
Xsqwiypb
120901
/* Kuwento ayon sa Bibliya */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox royalty
| name = Ahaz
| title =
| image = Ahaz.png
| image_size =
| caption = Guhit ni Ahaz ni [[Guillaume Rouillé]]'s ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'', 1553
| succession = [[Kaharian ng Juda]]
| reign =
| coronation =
| predecessor = [[Jotham]], ama
| successor = [[Hezekias]], anak
| royal house = Sambahayan ni [[David]]
| regent =
| spouse = [[Abijah (queen)|Abijah]]
}}
Si '''Ahaz''' ({{Hebrew name 1|אָחָז|ʼAḥaz|"Hinawakan"}}; {{lang-gr|Ἄχαζ, Ἀχάζ}} ''Akhaz''; {{lang-la|Achaz}})<ref>{{cite web|url=http://www.drbo.org/lvb/chapter/27007.htm|title=Douay-Rheims Catholic Bible, Isaias (Isaiah) Chapter 7|website=www.drbo.org}}</ref> na isang pinaikling anyo ng Jehoahaz("Hinawakan ni [[Yahweh]]") ayon sa [[Bibliya]] ay isang hari ng [[Kaharian ng Juda]] at anak at kahalili ni [[Jotham]]. Siya ay 20 taon nang maging hari at naghari ng 16 taon. Siya ay isang masamang hari ayon sa [[2 Hari]] 16:2 at [[2 Cronica]] 28. Ayon kay Thiele, siya ay isang kapwa-pinuno ng kanyang amang si Jotham at naging isang hari mula 732/731 BCE hanggang 716/715 BCE.<ref>{{cite book |author=Edwin R. Thiele |title=The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings |date=1994-10-01 |publisher=Kregel Academic |isbn=978-0-8254-3825-7}}</ref> Ayon kay [[William F. Albright]], siya ay naghari noong 735-715 BCE.
==Ayon sa kasaysayan==
Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]].
==Kuwento ayon sa Bibliya==
Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si Ahab sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si Ahaz ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si Ahaz at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeel([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE.
==Aklat ni Isaias at ang tanda ng sanggol na Emmanuel==
Dahil sa takot ni Ahaz kay Pekah at Rezin, hinikayat ni Isaias na manalig si Ahaz kay [[Yahweh]] na ililigtas siya mula sa dalawang pinunong ito. Gayunpaman, humingi ng tulong si Ahaz kay Tiglath Pileser at nagbigay ng mga handog dito. Ayon sa [[Aklat ni Isaias]] Kapitulo 7:11-16:
"''Humingi ka sa ganang iyo ng tanda na mula sa Panginoon mong Diyos; humingi ka maging sa kalaliman, o sa kaitaasan sa itaas. Nguni't sinabi ni Ahaz, Hindi ako hihingi, ni tutuksuhin ko man ang Panginoon. At kaniyang sinabi, Dinggin ninyo ngayon, Oh sambahayan ni David; maliit na bagay ba sa inyo ang mamagod sa mga tao na inyong papagurin rin ang aking Diyos? Kaya't ang Panginoon nga ay magbibigay sa inyo ng tanda; narito, isang dalaga ay maglilihi, at manganganak ng isang lalake, at tatawagin ang kaniyang pangalan na [[Emmanuel]]. Siya'y kakain ng mantekilya at pulot, pagka siya'y natutong tumanggi sa kasamaan, at pumili ng mabuti.Sapagka't bago maalaman ng bata na tumanggi sa kasamaan, at pumili ng mabuti, pababayaan ang lupain ng dalawang haring iyong kinayayamutan.''"
Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], and tanda ng sanggol na Emmaneul ay natupad kay [[Hesus]].
==Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Mga hari ng Kaharian ng Juda]]
7vy1tkhjuddippyybtr3x2uocytnve8
Lindol sa Luzon (2022)
0
318485
1959521
1959249
2022-07-31T02:23:13Z
Bluemask
20
added [[Category:2022 sa Pilipinas]] using [[WP:HC|HotCat]]
wikitext
text/x-wiki
{{Use mdy dates|date=July 2022}}
{{Infobox earthquake
| title = Lindol sa Luzon (2022)
| timestamp = 2022-07-27 00:43:24
| isc-event =
| anss-url = us6000i5rd
| local-date = {{Start date|2022|07|27}}
| local-time = 08:43:24 [[Philippine Standard Time|PHT]] ([[UTC+8]])
| map2 = {{Location map many | Luzon | relief=1
| label =
| lat = 17.598
| long = 120.809
| mark = Bullseye1.png
| marksize = 50
| position = bottom
| width = 260
| float = none
| caption = }}
| magnitude = 7.0 {{M|w|link=y}}
| depth = {{convert|10.0|km|abbr=on}}
| location = {{coord|17.598|120.809|display=inline,title}}
| type = [[Fault (geology)|Oblique-thrust]]
| countries affected =
| intensity =
| duration =
| tsunami =
| casualties = 4 patay, 60 sugatan
}}
Noong Hulyo 27, 2022, sa oras na 08:43:24 a.m. ( [[Pamantayang Oras ng Pilipinas|PHT]] ), isang lindol ang tumama sa isla ng [[Luzon]] sa [[Pilipinas]] . Iniulat ng United States Geological Survey (USGS) na may magnitude na 7.0 {{Earthquake magnitude|w}}ang lindol.<ref name="anss1">{{Cite web |date=July 27, 2022 |title=M 7.0 - 13 km SE of Dolores, Philippines |url=https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us6000i5rd/executive |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727023404/https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us6000i5rd/executive |archive-date=July 27, 2022 |access-date=July 27, 2022 |publisher=United States Geological Survey}} {{PD-notice}}</ref> Hindi bababa sa apat na tao ang namatay at 60 ang nasugatan.
==Lindol==
Ang mga tectonics ng hilagang Pilipinas at sa paligid ng isla ng Luzon ay masalimuot. Ang Luzon ay napapaligiran sa silangan at kanluran ng mga subduction zone . Sa katimugang bahagi ng Luzon, ang subduction zone ay matatagpuan sa silangan ng isla sa kahabaan ng Philippine Trench, kung saan ang Philippine Sea Plate ay sumasabog pakanluran sa ilalim ng Sunda Plate. Sa hilagang Luzon, kung saan naganap ang lindol noong Hulyo 27, nagbabago ang lokasyon at direksyon ng subduction zone, na may isa pang trench (Manila Trench) na matatagpuan sa kanluran ng Luzon at ang Sunda Plate ay lumubog sa silangan sa ilalim ng Philippine Sea Plate. Ang pagiging kumplikado ng [[Tektonika ng plaka|plate tectonics]] sa paligid ng Luzon ay pinatunayan ng pagkakaiba-iba ng mga mekanismo ng faulting sa mga malalaking lindol. Ang magnitude 7 o mas mataas na lindol sa rehiyong ito mula noong 1970 ay nagpakita ng reverse, normal, at strike-slip faulting. Ang mga aktibong hangganan ng plate na ito ay humahantong sa mataas na seismic activity. Mula noong 1970, 11 iba pang lindol na may lakas na 6.5 o mas malaki ang naganap sa loob ng 250 km ng lindol noong Hulyo 27, 2022. Ang pinakamalaki sa mga lindol na ito ay isang [[Lindol sa Luzon (1990)|magnitude 7.7 strike-slip na lindol]] noong Hulyo 16, 1990, na matatagpuan humigit-kumulang 215 km sa timog ng Hulyo 27 na lindol. Ang lindol noong 1990 ay pumatay ng hindi bababa sa 1,600 katao at ikinasugat ng higit sa 3,000 katao. Ang lindol noong 1990 ay nagdulot din ng [[Pagguho ng lupa|pagguho]] ng lupa, pagkatunaw, paghupa, at pag-kulo ng buhangin sa bahagi ng [[Baguio]],[[Cabanatuan]], at [[Dagupan]].<ref name="anss1" />
===Mga katangian===
Naganap ang lindol sa medyo mababaw na lalim (~{{Cvt|10|km}}) at resulta ito ng oblique-reverse faulting. Ang paunang pagsusuri ay nagpapahiwatig na ang lindol ay naganap sa alinman sa mababang-anggulo na reverse fault na lumulubog sa timog-kanluran na may maliit na bahagi ng left-lateral (strike-slip) na paggalaw, o sa isang matarik na nakalubog na reverse fault na lumulubog sa kanluran na may maliit na komponent ng right-lateral motion. Ang lalim, mekanismo, at lokasyon ng lindol ay pare-pareho sa lindol na naganap sa Philippine Sea Plate sa itaas ng Sunda Plate. Ang Sunda Plate ay sumailalim sa silangan sa ilalim ng Luzon na may hangganan ng plate na matatagpuan sa kanlurang baybayin ng Luzon. Ayon sa USGS, ang seismic moment na inilabas ay 5.4e+19 N-m, na tumutugma sa isang moment magnitude na 7.1 ({{Earthquake magnitude|w}}). Ang isang hangganang fault na nakuha mula sa seismic inversion ay nagmumungkahi na naganap ang rupture sa kahabaan ng west-dipping thrust fault, at nagdulot ng maximum na displacement na 0.9 m (2 ft 11 in).
Iniulat ito bilang 7.3 {{Earthquake magnitude|s}}ng [[Surian ng Pilipinas sa Bulkanolohiya at Sismolohiya|Philippine Institute of Volcanology and Seismology]] (PHIVOLCS).<ref name="PHIVOLCS">{{Cite web |date=July 27, 2022 |title=EARTHQUAKE INFORMATION NO. : 1 |url=https://earthquake.phivolcs.dost.gov.ph/2022_Earthquake_Information/July/2022_0727_0043_B1F.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727033119/https://earthquake.phivolcs.dost.gov.ph/2022_Earthquake_Information/July/2022_0727_0043_B1F.html |archive-date=July 27, 2022 |access-date=July 27, 2022 |publisher=[[Philippine Institute of Volcanology and Seismology]]}}</ref><ref name="phivolcs1">{{Cite web |date=July 27, 2022 |title=EARTHQUAKE INFORMATION NO. : 2 |url=https://earthquake.phivolcs.dost.gov.ph/2022_Earthquake_Information/July/2022_0727_0043_B2F.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727025600/https://earthquake.phivolcs.dost.gov.ph/2022_Earthquake_Information/July/2022_0727_0043_B2F.html |archive-date=July 27, 2022 |access-date=July 27, 2022 |publisher=[[Philippine Institute of Volcanology and Seismology]]}}</ref> Ang ulat ay binago sa isang lindol na 7.0 {{Earthquake magnitude|w}} na may epicenter sa 17 kilometro N 25° W ng [[Tayum]], [[Abra]].<ref name="phivolcs1"/>
===Intensity===
[[Talaksan:2022-07-27_Dolores,_Philippines_M7_earthquake_shakemap_(USGS).jpg|right|thumb| USGS ShakeMap na nagpapakita ng tindi ng lindol.]]
Sa PHIVOLCS Earthquake Intensity Scale (PEIS), isang maximum intensity na VII (''Destructive'') ang naitala sa [[Vigan|Vigan.]] Iniulat ang Intensity VII sa [[Bucloc]] at [[Manabo]], [[Abra]].<ref name="phivolcs1"/>
==Tugon==
Sinabi ng PHIVOLCS na walang maidudulot na [[tsunami]] ang lindol.<ref name="Casilao1">{{Cite news |last=Casilao |first=Joahna A. |date=July 27, 2022 |title=No tsunami threat, PHIVOLCS assures public after magnitude 7 quake |work=[[GMA News and Public Affairs|GMA News]] |url=https://www.gmanetwork.com/news/scitech/science/839533/no-tsunami-threat-phivolcs-assures-after-magnitude-7-quake/story/ |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727033118/https://www.gmanetwork.com/news/scitech/science/839533/no-tsunami-threat-phivolcs-assures-after-magnitude-7-quake/story/ |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Ayon sa [[National Grid Corporation of the Philippines]] (NGCP), walang patid ang mga serbisyo ng kuryente sa Maynila at mga karatig na lalawigan. Sinabi ng NGCP na maaaring may nangyaring load tripping.<ref name="Cordero1">{{Cite news |last=Cordero |first=Ted |date=July 27, 2022 |title=Power transmission services normal despite earthquake — NGCP |work=[[GMA News and Public Affairs|GMA News]] |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/nation/839530/power-transmission-services-normal-despite-earthquake-ngcp/story/ |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727041154/https://www.gmanetwork.com/news/topstories/nation/839530/power-transmission-services-normal-despite-earthquake-ngcp/story/ |archive-date=July 27, 2022}}</ref>
Ang mga commander ng [[Pambansang Pulisya ng Pilipinas|Philippine National Police]] (PNP) sa Luzon ay naatasang makipagtulungan sa regional Risk Reduction and Management Office para mapakinabangan ang relief operations. Ininspeksyon din ang lahat ng imprastraktura ng PNP kung may pinsala.<ref name="Cueto1">{{Cite news |last=Cueto |first=Francis Earl |date=27 July 2022 |title=PNP mobilizes all Luzon commanders to assist in quake relief operations |work=[[The Manila Times]] |url=https://www.manilatimes.net/2022/07/27/latest-stories/pnp-mobilizes-all-luzon-commanders-to-assist-in-quake-relief-operations/1852444 |url-status=live |access-date=27 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727060644/https://www.manilatimes.net/2022/07/27/latest-stories/pnp-mobilizes-all-luzon-commanders-to-assist-in-quake-relief-operations/1852444 |archive-date=July 27, 2022}}</ref>
Nagsagawa ng press briefing si Pangulong [[Bongbong Marcos]] tungkol sa kalamidad at nakatakdang lumipad siya patungong Abra.<ref name="Rappler1">{{Cite news |date=27 July 2022 |title=LIVESTREAM: Marcos holds press briefing on Luzon earthquake |work=[[Rappler]] |url=https://www.rappler.com/nation/video-marcos-jr-press-briefing-luzon-earthquake-july-2022/ |url-status=live |access-date=27 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727063254/https://www.rappler.com/nation/video-marcos-jr-press-briefing-luzon-earthquake-july-2022/ |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Inaasahang makikipag-ugnayan siya sa mga establisyimento ng national at lokal na pamahalaan sa mga relief efforts.<ref name="Rappler1" /> Ang mga lokal na awtoridad ay nagpahayag na ang trabaho at mga paaralan ay isususpinde sa mga bahagi ng Ilocos Norte upang payagan ang mga pagtatasa ng pinsala na maganap.<ref name="Adriano1">{{Cite news |last=Adriano |first=Leilanie |date=27 July 2022 |title=Work, classes suspended in parts of Ilocos Norte after Abra quake |work=[[Philippines News Agency]] |url=https://www.pna.gov.ph/articles/1179908 |url-status=live |access-date=27 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727065524/https://www.pna.gov.ph/articles/1179908 |archive-date=July 27, 2022}}</ref>
Sinabi ni Huang Xilian, ang embahador ng Tsina sa Pilipinas, na magiging handa ang Tsina na magbigay ng tulong.<ref name="Rocamora1">{{Cite news |last=Joyce Ann L. |first=Rocamora |date=27 July 2022 |title=China offers help for disaster relief in quake-hit provinces |work=[[Philippines News Agency]] |url=https://www.pna.gov.ph/articles/1179900 |url-status=live |access-date=27 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727065524/https://www.pna.gov.ph/articles/1179900 |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Sinabi ng [[UNICEF]] na naka-standby ang mga pang-emerhensiyang supply upang suportahan ang mga pagsisikap ng gobyerno sa pagtulong sa mga apektadong bata at pamilya.<ref>{{Citation |last=[[UNICEF]] |title=UNICEF stands ready to reach children affected by the Philippines earthquake |date=27 July 2022 |url=https://reliefweb.int/report/philippines/unicef-stands-ready-reach-children-affected-philippines-earthquake |type=Press release |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727070625/https://reliefweb.int/report/philippines/unicef-stands-ready-reach-children-affected-philippines-earthquake |publisher=[[ReliefWeb]] |access-date=27 July 2022 |archive-date=July 27, 2022}}</ref>
==Pinsala at epekto==
Nakasira ang lindol ng kabuuang 173 na mga gusali kabilang ang mga simbahan sa panahon ng mga kastila. Naiulat ang pinsala sa 15 probinsya, 15 lungsod at 280 bayan. Hindi bababa sa apat na nasawi at 60 nasugatan ang naitala. Hindi bababa sa 58 na pagguho ng lupa ang na-trigger.<ref name="Dancel1">{{Cite news |last=Dancel |first=Raul |date=27 July 2022 |title=At least 4 killed, 60 injured as powerful quake strikes northern Philippines |work=The Straits Times |url=https://www.straitstimes.com/asia/se-asia/71-magnitude-earthquake-hits-northern-philippines |access-date=27 July 2022}}</ref> Sa buong [[Rehiyong Administratibo ng Cordillera|Cordillera Administrative Region]], naganap ang pinsala sa 29 na munisipal na kalsada.<ref name="DeLeon">{{Cite web |last=De Leon |first=Dwight |date=2022-07-27 |title=At least 4 dead in Cordillera after Luzon earthquake – DILG |url=https://www.rappler.com/nation/death-toll-damage-luzon-earthquake-july-27-2022/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727073319/https://www.rappler.com/nation/death-toll-damage-luzon-earthquake-july-27-2022/ |archive-date=July 27, 2022 |access-date=2022-07-27 |website=RAPPLER |language=en-US}}</ref>
===Abra===
Patay ang isang tagabaryo nang tamaan siya ng mga nahulog na slab ng semento sa kanyang bahay sa [[Abra]].<ref>{{Cite web |date=27 July 2022 |title=Strong quake kills 2, injures dozens in northern Philippines |url=https://www.washingtonpost.com/world/73-earthquake-shakes-northern-philippines-felt-in-capital/2022/07/26/783dc34e-0d4b-11ed-88e8-c58dc3dbaee2_story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727060652/https://www.washingtonpost.com/world/73-earthquake-shakes-northern-philippines-felt-in-capital/2022/07/26/783dc34e-0d4b-11ed-88e8-c58dc3dbaee2_story.html |archive-date=July 27, 2022 |access-date=27 July 2022 |website=[[The Washington Post]]}}</ref> Sa [[Bangued]], isang tao ang namatay nang gumuho ang mga dingding ng isang dormitoryo, at karagdagang 44 ang nasugatan dahil sa mga nahuhulog na mga debris.<ref name="Damian1">{{Cite news |last=Damian |first=Valerie |date=27 July 2022 |title=1 dead, 44 injured in earthquake-hit Abra |work=[[Philippine Daily Inquirer]] |url=https://newsinfo.inquirer.net/1635722/1-dead-44-injured-in-earthquake-hit-abra |url-status=live |access-date=27 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727063253/https://newsinfo.inquirer.net/1635722/1-dead-44-injured-in-earthquake-hit-abra |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Nagtamo rin ng pinsala sa lindol ang Simbahan ng Tayum sa [[Tayum|bayan ng kaparehong pangalan]].<ref name="bantay">{{Cite news |last=Sadongdong |first=Martin |date=July 27, 2022 |title=Strong Abra quake damages Vigan Cathedral, Bantay Bell Tower in Ilocos Sur |work=[[Manila Bulletin]] |url=https://mb.com.ph/2022/07/27/strong-abra-quake-damages-vigan-cathedral-bantay-bell-tower-in-ilocos-sur/ |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727035205/https://mb.com.ph/2022/07/27/strong-abra-quake-damages-vigan-cathedral-bantay-bell-tower-in-ilocos-sur/ |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Nasira din umano ang mga paaralan sa paligid.<ref>{{Cite news |date=27 July 2022 |title=DepEd: Cracks seen at several Abra schools after magnitude 7 quake |publisher=[[GMA News]] |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/regions/839552/deped-cracks-seen-at-several-abra-schools-after-magnitude-7-quake/story/ |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727065524/https://www.gmanetwork.com/news/topstories/regions/839552/deped-cracks-seen-at-several-abra-schools-after-magnitude-7-quake/story/ |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Hindi bababa sa 31 na pagguho ng lupa ang iniulat, at isang bahagyang gumuho na ospital ang inilikas.<ref name="Dancel1"/> Nasira ang mga imprastraktura at kalsada kabilang ang tatlong tulay.<ref name="DeLeon"/>
===Apayao===
Sinabi ng mga opisyal na dalawang istruktura ang nasira.<ref name="DeLeon"/>
===Benguet===
Isang tao ang nasawi sa [[La Trinidad]], [[Benguet]] dahil sa mga nahuhulog na debris mula sa gumuhong gusali.<ref>{{Cite news |last=Quitasol |first=Kimberlie |date=July 27, 2022 |title=1 dead as building collapses in Benguet town due to quake |work=Philippine Daily Inquirer |url=https://newsinfo.inquirer.net/1635558/1-dead-as-building-collapses-in-benguet-town-due-to-quake |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727040210/https://newsinfo.inquirer.net/1635558/1-dead-as-building-collapses-in-benguet-town-due-to-quake |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Hindi bababa sa 62 mga gusali ang nasira sa bayan.<ref name="DeLeon"/> Sinabi ng mga opisyal sa [[Baguio]] na maraming mahahalagang daanan ang naapektuhan ng mga debris. Tatlumpu't tatlong gusali ang nasira.<ref name="DeLeon"/> Ang mga pagsasara ng kalsada ay nakaapekto sa mga motorista sa kahabaan ng [[Daang Kennon|Kennon Road]], [[Pambansang Daan ng Baguio–Bua–Itogon|Baguio–Bua–Itogon National Road]] at [[Daang Benguet–Nueva Vizcaya|Benguet–Nueva Vizcaya Road]], na naiwan lamang ang [[Lansangang Aspiras–Palispis|Aspiras–Palispis Highway na]] bukas para sa mga motorista.<ref name="CNNPH1">{{Cite news |date=27 July 2022 |title=7.0-magnitude quake damages structures, blocks roads in Northern Luzon |work=[[CNN]] Philippines |url=https://www.cnnphilippines.com/news/2022/7/27/earthquake-7.3-magnitude-Abra-Luzon.html |url-status=live |access-date=27 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727043830/https://www.cnnphilippines.com/news/2022/7/27/earthquake-7.3-magnitude-Abra-Luzon.html |archive-date=July 27, 2022}}</ref>
===Ilocos Norte===
Sa [[Badoc]], nahulog ang mga brick mula sa mga lumang gusali, kabilang ang sa isang elementarya. Lumitaw din ang mga bitak sa pampublikong pamilihan.<ref name="Adriano1"/>
===Ilocos Sur===
Nasira ang mga lugar ng pamana sa [[UNESCO]] [[Pandaigdigang Pamanang Pook|World Heritage]] ng [[Vigan]], kabilang ang Vigan Cathedral at mga lumang-siglong bahay, pati na rin ang ilang natumbang linya ng kuryente sa kahabaan ng Calle Crisologo.<ref>{{Cite news |date=27 July 2022 |title=Look: State of Vigan City roads, buildings after magnitude 7.3 earthquake |publisher=Top Gear Philippines |url=https://www.topgear.com.ph/news/motoring-news/abra-earthquake-vigan-city-aftermath-a4354-20220727 |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727063254/https://www.topgear.com.ph/news/motoring-news/abra-earthquake-vigan-city-aftermath-a4354-20220727 |archive-date=July 27, 2022}}</ref><ref>{{Cite news |date=27 July 2022 |title=Heritage structures, churches damaged by 7.3 quake |publisher=[[Inquirer]] |url=https://newsinfo.inquirer.net/1635457/heritage-structures-churches-damaged-by-7-3-quake |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727033627/https://newsinfo.inquirer.net/1635457/heritage-structures-churches-damaged-by-7-3-quake |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Gumuho rin sa lupa ang mga bahagi ng lumang makasaysayang kampanaryo ng Simbahan ng Bantay sa [[Bantay, Ilocos Sur|bayan ng kaparehong pangalan]] dahil sa lindol.<ref name="bantay"/> Malakas itong naramdaman sa [[Ilocos Sur]] sa loob ng 30 segundo o mas matagal pa.<ref name="reuters1">{{Cite news |date=July 27, 2022 |title=Powerful 7.1 magnitude earthquake strikes northern Philippines, strongly felt in Manila |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/magnitude-72-earthquake-strikes-luzon-philippines-emsc-2022-07-27/ |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727020443/https://www.reuters.com/world/asia-pacific/magnitude-72-earthquake-strikes-luzon-philippines-emsc-2022-07-27/ |archive-date=July 27, 2022}}</ref>
===Maynila===
Malakas ang naramdamang lindol sa [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]], ngunit hindi ito sapat upang magdulot ng pinsala.<ref name="reuters1"/> Dahil sa lindol, suspindihin ng Manila Metro Rail Transit System ang serbisyo tuwing rush hour.<ref name="reuters1"/> Nagsimula ang operasyon sa 10:12, maliban sa [[Ikalawang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|LRT Line 2]] dahil sa mga inspeksyon.<ref name="Sarao1">{{Cite news |last=Sarao |first=Zacarian |date=27 July 2022 |title=MRT, LRT-1, PNR back to normal operations after strong Luzon quake |work=[[Philippine Daily Inquirer]] |url=https://newsinfo.inquirer.net/1635661/mrt-lrt-1-pnr-back-to-normal-operations-after-strong-luzon-quake |access-date=27 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727062024/https://newsinfo.inquirer.net/1635661/mrt-lrt-1-pnr-back-to-normal-operations-after-strong-luzon-earthquake |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Inilikas din ang mga nasa gusali ng Senado sa Pasay.<ref name="reuters1" />
== Tingnan din ==
* [[Talaan ng mga lindol sa Pilipinas|Listahan ng mga lindol sa Pilipinas]]
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga panlabas na link ==
* [https://www.rappler.com/nation/luzon/earthquake-updates-news-information-areas-affected-damage-aftershocks-july-2022/ LUZON EARTHQUAKE: Mga update, mga lugar na apektado, pinsala, aftershocks] [[Rappler]]
[[Kategorya:Lindol sa Pilipinas]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
[[Kategorya:Pages with unreviewed translations]]
[[Kategorya:2022 sa Pilipinas]]
8wplsonhqtzyc3tssiqta3tifbs2gaq
Padron:Infobox geologic timespan
10
318508
1959610
1959182
2022-07-31T04:37:28Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox
| autoheaders = y
| bodystyle = width:{{{width|23em}}};
| labelstyle = width:10em;
| abovestyle = padding:0.25em 0.33em 0.33em;line-height:1.2em;font-size:1.25em;background:{{#if:{{{manual_color|}}}|{{{manual_color}}}|{{#if:{{{color|}}}|{{Period color|{{{color}}}}}|lightgrey}}}};
| above = {{#if:{{{name|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{name}}}}}
|hadean = <span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>
|eoarchean |triassic |early/lower triassic |induan |olenekian = <span style="color:white;">{{{name}}}</span>
| {{#ifeq:{{lc:{{{timespan_formality}}}}}|informal|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>|''{{{name}}}''}}|{{#ifeq:{{lc:{{{name_formality}}}}}|informal|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>|''{{{name}}}''}}|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">{{{name}}}</span>|{{{name}}}}}}}}}
}}}}
| subheader = {{#if:{{{time_start|}}}|{{#switch:{{lc:{{{top_bar}}}}}
|mercurial|mercury={{Mercurial range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|lunar|moon={{Lunar range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} Milyong taon ang nakakaraan|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|martian|mars={{Martian range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|long fossil|long|all time={{Long fossil range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|{{Geological range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
}}}}
| headerstyle = background:#ededed;
| image1 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_map|}}}|size=250px}}
| caption1 = {{{caption_map|}}}
| image2 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_outcrop|}}}|size=250px}}
| caption2 = {{{caption_outcrop|}}}
| image3 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_art|}}}|size=250px}}
| caption3 = {{{caption_art|}}}
| header1 = Kronolohiya
| data3 = {{#if:{{{timeline|}}}|<div style="font-size:14px">{{{{{timeline}}} graphical timeline|embedded=yes|titlecolour={{#if:{{{color|}}}|{{{color}}}|lightgrey}}|timespan_name={{{name|}}}|chrono_unit={{{chrono_unit|}}}}}</div>}}
| label4 = Bahagi ng
| data4 = {{{part_of|}}}
| label5 = Sinundan ang
| data5 = {{{before|}}}
| label6 = Sinundan ng
| data6 = {{{after|}}}
| label7 = Paghahati
| data7 = {{{subdivisions|}}}
| label8 = Mungkahing bagong kahulugan
| data8 = {{#if:{{{proposed_boundaries1|}}}|
'''{{{proposed_boundaries1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries1_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries1_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries2|}}}|
'''{{{proposed_boundaries2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries2_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries2_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries3|}}}|
'''{{{proposed_boundaries3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries3_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries3_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries4|}}}|
'''{{{proposed_boundaries4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries4_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries4_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries5|}}}|
'''{{{proposed_boundaries5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries5_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries5_ref}}}</span><br>|}}
| label9 = Mungkahing paghahati
| data9 = {{#if:{{{proposed_subdivision1|}}}|
'''{{{proposed_subdivision1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision1_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision1_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision2|}}}|
'''{{{proposed_subdivision2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision2_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision2_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision3|}}}|
'''{{{proposed_subdivision3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision3_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision3_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision4|}}}|
'''{{{proposed_subdivision4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision4_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision4_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision5|}}}|
'''{{{proposed_subdivision5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision5_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision5_coined}}}</span><br>|}}
| label10 = Mungkahing container
| data10 = {{#if:{{{proposed_part1|}}}|
'''{{{proposed_part1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part1_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part1_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part2|}}}|
'''{{{proposed_part2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part2_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part2_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part3|}}}|
'''{{{proposed_part3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part3_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part3_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part4|}}}|
'''{{{proposed_part4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part4_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part4_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part5|}}}|
'''{{{proposed_part5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part5_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part5_ref}}}</span><br>|}}
| label11 = Dating paghahati
| data11 = {{{former_subdivisions|}}}
| label12 = Dating bahagi ng
| data12 = {{{formerly_part_of|}}}
| label13 = Bahagyang nasa
| data13 = {{{partially_contained_in|}}}
| label14 = Bahagyang naglalaman ng
| data14 = {{{partially_contains|}}}
| header15 = Etimolohiya
| label17 = Geokronolohikal
| data17 = {{{chrono_name|}}}
| label16 = Kronostratigrapiko
| data16 = {{{strat_name|}}}
| label18 = Pormal <!--used mainly for ICS time subdivisons, though it can on others if applicable-->
| data18 = {{{name_formality|}}}
| label19 = Ni-ratify <!--used mainly for ICS time subdivisons, though it can be used if there is a regional organization that accepted its usage-->
| data19 = {{{name_accept_date|}}}
| label20 = Alterna5ibong pagbaybay
| data20 = {{{alternate_spellings|}}}
| label21 = Kasingkahulugan
| data21 = {{#if:{{{synonym1|}}}|
'''{{{synonym1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym1_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym1_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym2|}}}|
'''{{{synonym2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym2_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym2_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym3|}}}|
'''{{{synonym3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym3_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym3_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym4|}}}|
'''{{{synonym4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym4_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym4_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym5|}}}|
'''{{{synonym5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym5_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym5_coined}}}</span><br>|}}
| label22 = Palayaw
| data22 = {{{nicknames|}}}
| label23 = Dating pangalan
| data23 = {{{former_names|}}}
| label24 = Mungkahing pangalan
| data24 = {{{proposed_names|}}}
| header25 = Impormasyon sa paggamit
| label27 = Celestial body
| data27 = {{#if:{{{celestial_body|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{celestial_body}}}}}
| mercury = [[Geology of Mercury#Mercury's geological history|Mercury]]
| venus = [[Geology of Venus|Venus]]
| earth = [[Geological history of Earth|Earth]]
| moon = [[Lunar geologic timescale|Earth's Moon]]
| mars = [[Geological history of Mars|Mars]]
| {{{celestial_body}}}
}}}}
| label28 = Paggamit panrehiyon
| data28 = {{{usage|}}}
| label29 = Ginamit na iskala ng panahon
| data29 = {{{timescales_used|}}}
| label33 = Ginamit ng
| data33 = {{{used_by|}}}
| label34 = Dating ginamit ng
| data34 = {{{formerly_used_by|}}}
| label35 = Di ginamit ng
| data35 = {{{not_used_by|}}}
| header37 = Kahulugan
| label39 = Yunit kronolohikal
| data39 = {{#if:{{{chrono_unit|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
|supereon = [[Geologic Time Scale#Terminology|Supereon]]
|eon = [[Geologic Time Scale#Terminology|Eon]]
|era = [[Era (geology)|Era]]
|period = [[Geological period|Period]]
|subperiod=[[Geological period|Subperiod]]
|epoch=[[Epoch (geology)|Epoch]]
|age=[[Age (geology)|Age]]
|chron=[[Magnetostratigraphy#Chron|Chron]]
| {{{chrono_unit}}}
}}}}
| label40 = Yunit stratigrapiko
| data40 = {{#if:{{{strat_unit|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{strat_unit}}}}}
|supereonothem = [[Geologic Time Scale#Terminology|Supereonthem]]
|eonothem = [[Eonothem]]
|erathem = [[Erathem]]
|system = [[System (stratigraphy)|System]]
|series = [[Series (stratigraphy)|Series]]
|stage = [[Stage (stratigraphy)|Stage]]
|chronozone = [[Chronozone]]
| {{{strat_unit}}}
}}}}
| label41 = Unang minungkahi
| data41 = {{{proposed_by|}}}
| label42 = Pormal na time span
| data42 = {{{timespan_formality|}}}
| label43 = Bahagi ng uri
| data43 = {{{type_section|}}}
| label45 = Kahulugan ng mababang hangganan
| data45 = {{{lower_boundary_def|}}}
| label46 = Lower boundary definition candidates
| data46 = {{{lower_def_candidates|}}}
| label47 = Lower boundary GSSP candidate section(s)
| data47 = {{{lower_gssp_candidates|}}}
| label48 = Lower boundary GSSP
| data48 = {{{lower_gssp_location|}}}{{#if:{{{lower_gssp_coords|}}}|<br>{{{lower_gssp_coords}}}|}}
| label49 = GSSP ratified
| data49 = {{{lower_gssp_accept_date|}}}
| label50 = Lower boundary stratotype<!--Use this parameter only on non-ICS timescale pages-->
| data50 = {{{lower_stratotype_location|}}}
| label51 = Upper boundary definition
| data51 = {{{upper_boundary_def|}}}
| label52 = Upper boundary definition candidates
| data52 = {{{upper_def_candidates|}}}
| label53 = Upper boundary GSSP candidate section(s)
| data53 = {{{upper_gssp_candidates|}}}
| label54 = Upper boundary GSSP
| data54 = {{{upper_gssp_location|}}}{{#if:{{{upper_gssp_coords|}}}|<br>{{{upper_gssp_coords}}}|}}
| label55 = GSSP ratified
| data55 = {{{upper_gssp_accept_date|}}}
| label56 = Upper boundary stratotype<!--Use this parameter only on non-ICS timescale pages-->
| data56 = {{{upper_stratotype_location|}}}
| header57 = Atmospheric at climatic data
| label58 = Mean atmospheric [[Oxygen|{{chem|O|2}}]] content
| data58 = {{#if:{{{o2|}}}|c. {{{o2}}} vol %<br>({{#expr:{{{o2}}}/.2 round 0}} % of modern)|}}
| label59 = Mean atmospheric [[Carbon dioxide|{{chem|CO|2}}]] content
| data59 = {{#if:{{{co2|}}}|c. {{{co2}}} [[Parts per million|ppm]]<br >({{#expr:{{{co2}}}/280 round 0}} times pre-industrial)|}}
| label61 = Mean surface temperature
| data61 = {{#if:{{{temp|}}}|c. {{{temp}}} °C<br >({{#expr:{{{temp}}}-14 round 0}} °C above modern)|}}
| label63 = Taas ng dagat kesa kasalukuyan
| data63 = {{{sea_level|}}}
}}{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox geologic timespan with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox geologic timespan]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| accessible | after | alternate_spellings | before | caption_art | caption_map | caption_outcrop | celestial_body | chrono_name | chrono_unit | co2 | color | earliest | formerly_contained | formerly_part_of | formerly_used_by | former_names | former_subdivisions | image_art | image_map | image_outcrop | latest | lower_boundary_def | lower_def_candidates | lower_gssp_accept_date | lower_gssp_candidates | lower_gssp_coords | lower_gssp_location | lower_stratotype | manual_color | name | name_accept_date | name_formality | nicknames | not_used_by | o2 | overlaps_with | partially_contained_in | partially_contains | part_of | proposed_boundaries1 | proposed_boundaries1_ref | proposed_boundaries2 | proposed_boundaries2_ref | proposed_boundaries3 | proposed_boundaries3_ref | proposed_boundaries4 | proposed_boundaries4_ref | proposed_boundaries5 | proposed_boundaries5_ref | proposed_by | proposed_names | proposed_part1 | proposed_part1_ref | proposed_part2 | proposed_part2_ref | proposed_part3 | proposed_part3_ref | proposed_part4 | proposed_part4_ref | proposed_part5 | proposed_part5_ref | proposed_subdivision1 | proposed_subdivision1_coined | proposed_subdivision2 | proposed_subdivision2_coined | proposed_subdivision3 | proposed_subdivision3_coined | proposed_subdivision4 | proposed_subdivision4_coined | proposed_subdivision5 | proposed_subdivision5_coined | sea_level | strat_name | strat_unit | subdivisions | synonym1 | synonym1_coined | synonym2 | synonym2_coined | synonym3 | synonym3_coined | synonym4 | synonym4_coined | synonym5 | synonym5_coined | temp | time_end | time_end_prefix | time_end_uncertainty | timeline | timescales_used | timespan_formality | time_start | time_start_prefix | time_start_uncertainty | top_bar | top_bar_prefix | top_bar_ps | top_bar_ref | type_section | upper_boundary_def | upper_def_candidates | upper_gssp_accept_date | upper_gssp_candidates | upper_gssp_coords | upper_gssp_location | upper_stratotype | usage | used_by | width}}<noinclude>
{{Documentation}}
</noinclude>
qjfmrmeon27ilykotkrculuqjrf4mao
1959613
1959610
2022-07-31T04:40:24Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox
| autoheaders = y
| bodystyle = width:{{{width|23em}}};
| labelstyle = width:10em;
| abovestyle = padding:0.25em 0.33em 0.33em;line-height:1.2em;font-size:1.25em;background:{{#if:{{{manual_color|}}}|{{{manual_color}}}|{{#if:{{{color|}}}|{{Period color|{{{color}}}}}|lightgrey}}}};
| above = {{#if:{{{name|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{name}}}}}
|hadean = <span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>
|eoarchean |triassic |early/lower triassic |induan |olenekian = <span style="color:white;">{{{name}}}</span>
| {{#ifeq:{{lc:{{{timespan_formality}}}}}|informal|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>|''{{{name}}}''}}|{{#ifeq:{{lc:{{{name_formality}}}}}|informal|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>|''{{{name}}}''}}|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">{{{name}}}</span>|{{{name}}}}}}}}}
}}}}
| subheader = {{#if:{{{time_start|}}}|{{#switch:{{lc:{{{top_bar}}}}}
|mercurial|mercury={{Mercurial range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|lunar|moon={{Lunar range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} Milyong taon ang nakakaraan|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|martian|mars={{Martian range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} milyong taon ang nakakaraan|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|long fossil|long|all time={{Long fossil range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|{{Geological range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
}}}}
| headerstyle = background:#ededed;
| image1 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_map|}}}|size=250px}}
| caption1 = {{{caption_map|}}}
| image2 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_outcrop|}}}|size=250px}}
| caption2 = {{{caption_outcrop|}}}
| image3 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_art|}}}|size=250px}}
| caption3 = {{{caption_art|}}}
| header1 = Kronolohiya
| data3 = {{#if:{{{timeline|}}}|<div style="font-size:14px">{{{{{timeline}}} graphical timeline|embedded=yes|titlecolour={{#if:{{{color|}}}|{{{color}}}|lightgrey}}|timespan_name={{{name|}}}|chrono_unit={{{chrono_unit|}}}}}</div>}}
| label4 = Bahagi ng
| data4 = {{{part_of|}}}
| label5 = Sinundan ang
| data5 = {{{before|}}}
| label6 = Sinundan ng
| data6 = {{{after|}}}
| label7 = Paghahati
| data7 = {{{subdivisions|}}}
| label8 = Mungkahing bagong kahulugan
| data8 = {{#if:{{{proposed_boundaries1|}}}|
'''{{{proposed_boundaries1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries1_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries1_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries2|}}}|
'''{{{proposed_boundaries2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries2_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries2_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries3|}}}|
'''{{{proposed_boundaries3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries3_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries3_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries4|}}}|
'''{{{proposed_boundaries4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries4_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries4_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries5|}}}|
'''{{{proposed_boundaries5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries5_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries5_ref}}}</span><br>|}}
| label9 = Mungkahing paghahati
| data9 = {{#if:{{{proposed_subdivision1|}}}|
'''{{{proposed_subdivision1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision1_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision1_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision2|}}}|
'''{{{proposed_subdivision2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision2_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision2_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision3|}}}|
'''{{{proposed_subdivision3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision3_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision3_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision4|}}}|
'''{{{proposed_subdivision4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision4_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision4_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision5|}}}|
'''{{{proposed_subdivision5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision5_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision5_coined}}}</span><br>|}}
| label10 = Mungkahing container
| data10 = {{#if:{{{proposed_part1|}}}|
'''{{{proposed_part1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part1_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part1_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part2|}}}|
'''{{{proposed_part2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part2_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part2_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part3|}}}|
'''{{{proposed_part3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part3_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part3_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part4|}}}|
'''{{{proposed_part4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part4_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part4_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part5|}}}|
'''{{{proposed_part5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part5_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part5_ref}}}</span><br>|}}
| label11 = Dating paghahati
| data11 = {{{former_subdivisions|}}}
| label12 = Dating bahagi ng
| data12 = {{{formerly_part_of|}}}
| label13 = Bahagyang nasa
| data13 = {{{partially_contained_in|}}}
| label14 = Bahagyang naglalaman ng
| data14 = {{{partially_contains|}}}
| header15 = Etimolohiya
| label17 = Geokronolohikal
| data17 = {{{chrono_name|}}}
| label16 = Kronostratigrapiko
| data16 = {{{strat_name|}}}
| label18 = Pormal <!--used mainly for ICS time subdivisons, though it can on others if applicable-->
| data18 = {{{name_formality|}}}
| label19 = Ni-ratify <!--used mainly for ICS time subdivisons, though it can be used if there is a regional organization that accepted its usage-->
| data19 = {{{name_accept_date|}}}
| label20 = Alterna5ibong pagbaybay
| data20 = {{{alternate_spellings|}}}
| label21 = Kasingkahulugan
| data21 = {{#if:{{{synonym1|}}}|
'''{{{synonym1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym1_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym1_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym2|}}}|
'''{{{synonym2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym2_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym2_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym3|}}}|
'''{{{synonym3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym3_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym3_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym4|}}}|
'''{{{synonym4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym4_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym4_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym5|}}}|
'''{{{synonym5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym5_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym5_coined}}}</span><br>|}}
| label22 = Palayaw
| data22 = {{{nicknames|}}}
| label23 = Dating pangalan
| data23 = {{{former_names|}}}
| label24 = Mungkahing pangalan
| data24 = {{{proposed_names|}}}
| header25 = Impormasyon sa paggamit
| label27 = Celestial body
| data27 = {{#if:{{{celestial_body|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{celestial_body}}}}}
| mercury = [[Geology of Mercury#Mercury's geological history|Mercury]]
| venus = [[Geology of Venus|Venus]]
| earth = [[Geological history of Earth|Earth]]
| moon = [[Lunar geologic timescale|Earth's Moon]]
| mars = [[Geological history of Mars|Mars]]
| {{{celestial_body}}}
}}}}
| label28 = Paggamit panrehiyon
| data28 = {{{usage|}}}
| label29 = Ginamit na iskala ng panahon
| data29 = {{{timescales_used|}}}
| label33 = Ginamit ng
| data33 = {{{used_by|}}}
| label34 = Dating ginamit ng
| data34 = {{{formerly_used_by|}}}
| label35 = Di ginamit ng
| data35 = {{{not_used_by|}}}
| header37 = Kahulugan
| label39 = Yunit kronolohikal
| data39 = {{#if:{{{chrono_unit|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
|supereon = [[Geologic Time Scale#Terminology|Supereon]]
|eon = [[Geologic Time Scale#Terminology|Eon]]
|era = [[Era (geology)|Era]]
|period = [[Geological period|Period]]
|subperiod=[[Geological period|Subperiod]]
|epoch=[[Epoch (geology)|Epoch]]
|age=[[Age (geology)|Age]]
|chron=[[Magnetostratigraphy#Chron|Chron]]
| {{{chrono_unit}}}
}}}}
| label40 = Yunit stratigrapiko
| data40 = {{#if:{{{strat_unit|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{strat_unit}}}}}
|supereonothem = [[Geologic Time Scale#Terminology|Supereonthem]]
|eonothem = [[Eonothem]]
|erathem = [[Erathem]]
|system = [[System (stratigraphy)|System]]
|series = [[Series (stratigraphy)|Series]]
|stage = [[Stage (stratigraphy)|Stage]]
|chronozone = [[Chronozone]]
| {{{strat_unit}}}
}}}}
| label41 = Unang minungkahi
| data41 = {{{proposed_by|}}}
| label42 = Pormal na time span
| data42 = {{{timespan_formality|}}}
| label43 = Bahagi ng uri
| data43 = {{{type_section|}}}
| label45 = Kahulugan ng mababang hangganan
| data45 = {{{lower_boundary_def|}}}
| label46 = Lower boundary definition candidates
| data46 = {{{lower_def_candidates|}}}
| label47 = Lower boundary GSSP candidate section(s)
| data47 = {{{lower_gssp_candidates|}}}
| label48 = Lower boundary GSSP
| data48 = {{{lower_gssp_location|}}}{{#if:{{{lower_gssp_coords|}}}|<br>{{{lower_gssp_coords}}}|}}
| label49 = GSSP ratified
| data49 = {{{lower_gssp_accept_date|}}}
| label50 = Lower boundary stratotype<!--Use this parameter only on non-ICS timescale pages-->
| data50 = {{{lower_stratotype_location|}}}
| label51 = Upper boundary definition
| data51 = {{{upper_boundary_def|}}}
| label52 = Upper boundary definition candidates
| data52 = {{{upper_def_candidates|}}}
| label53 = Upper boundary GSSP candidate section(s)
| data53 = {{{upper_gssp_candidates|}}}
| label54 = Upper boundary GSSP
| data54 = {{{upper_gssp_location|}}}{{#if:{{{upper_gssp_coords|}}}|<br>{{{upper_gssp_coords}}}|}}
| label55 = GSSP ratified
| data55 = {{{upper_gssp_accept_date|}}}
| label56 = Upper boundary stratotype<!--Use this parameter only on non-ICS timescale pages-->
| data56 = {{{upper_stratotype_location|}}}
| header57 = Atmospheric at climatic data
| label58 = Mean atmospheric [[Oxygen|{{chem|O|2}}]] content
| data58 = {{#if:{{{o2|}}}|c. {{{o2}}} vol %<br>({{#expr:{{{o2}}}/.2 round 0}} % of modern)|}}
| label59 = Mean atmospheric [[Carbon dioxide|{{chem|CO|2}}]] content
| data59 = {{#if:{{{co2|}}}|c. {{{co2}}} [[Parts per million|ppm]]<br >({{#expr:{{{co2}}}/280 round 0}} times pre-industrial)|}}
| label61 = Mean surface temperature
| data61 = {{#if:{{{temp|}}}|c. {{{temp}}} °C<br >({{#expr:{{{temp}}}-14 round 0}} °C above modern)|}}
| label63 = Taas ng dagat kesa kasalukuyan
| data63 = {{{sea_level|}}}
}}{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox geologic timespan with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox geologic timespan]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| accessible | after | alternate_spellings | before | caption_art | caption_map | caption_outcrop | celestial_body | chrono_name | chrono_unit | co2 | color | earliest | formerly_contained | formerly_part_of | formerly_used_by | former_names | former_subdivisions | image_art | image_map | image_outcrop | latest | lower_boundary_def | lower_def_candidates | lower_gssp_accept_date | lower_gssp_candidates | lower_gssp_coords | lower_gssp_location | lower_stratotype | manual_color | name | name_accept_date | name_formality | nicknames | not_used_by | o2 | overlaps_with | partially_contained_in | partially_contains | part_of | proposed_boundaries1 | proposed_boundaries1_ref | proposed_boundaries2 | proposed_boundaries2_ref | proposed_boundaries3 | proposed_boundaries3_ref | proposed_boundaries4 | proposed_boundaries4_ref | proposed_boundaries5 | proposed_boundaries5_ref | proposed_by | proposed_names | proposed_part1 | proposed_part1_ref | proposed_part2 | proposed_part2_ref | proposed_part3 | proposed_part3_ref | proposed_part4 | proposed_part4_ref | proposed_part5 | proposed_part5_ref | proposed_subdivision1 | proposed_subdivision1_coined | proposed_subdivision2 | proposed_subdivision2_coined | proposed_subdivision3 | proposed_subdivision3_coined | proposed_subdivision4 | proposed_subdivision4_coined | proposed_subdivision5 | proposed_subdivision5_coined | sea_level | strat_name | strat_unit | subdivisions | synonym1 | synonym1_coined | synonym2 | synonym2_coined | synonym3 | synonym3_coined | synonym4 | synonym4_coined | synonym5 | synonym5_coined | temp | time_end | time_end_prefix | time_end_uncertainty | timeline | timescales_used | timespan_formality | time_start | time_start_prefix | time_start_uncertainty | top_bar | top_bar_prefix | top_bar_ps | top_bar_ref | type_section | upper_boundary_def | upper_def_candidates | upper_gssp_accept_date | upper_gssp_candidates | upper_gssp_coords | upper_gssp_location | upper_stratotype | usage | used_by | width}}<noinclude>
{{Documentation}}
</noinclude>
gy5j6hoeoq4syfv0m1yfwzi0htfytn8
1959614
1959613
2022-07-31T04:41:30Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox
| autoheaders = y
| bodystyle = width:{{{width|23em}}};
| labelstyle = width:10em;
| abovestyle = padding:0.25em 0.33em 0.33em;line-height:1.2em;font-size:1.25em;background:{{#if:{{{manual_color|}}}|{{{manual_color}}}|{{#if:{{{color|}}}|{{Period color|{{{color}}}}}|lightgrey}}}};
| above = {{#if:{{{name|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{name}}}}}
|hadean = <span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>
|eoarchean |triassic |early/lower triassic |induan |olenekian = <span style="color:white;">{{{name}}}</span>
| {{#ifeq:{{lc:{{{timespan_formality}}}}}|informal|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>|''{{{name}}}''}}|{{#ifeq:{{lc:{{{name_formality}}}}}|informal|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>|''{{{name}}}''}}|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">{{{name}}}</span>|{{{name}}}}}}}}}
}}}}
| subheader = {{#if:{{{time_start|}}}|{{#switch:{{lc:{{{top_bar}}}}}
|mercurial|mercury={{Mercurial range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|lunar|moon={{Lunar range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} Milyong taon ang nakakaraan|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|martian|mars={{Martian range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} milyong taon ang nakakaraan|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|long fossil|long|all time={{Long fossil range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} milyong taon ang nakakaraan|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|{{Geological range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
}}}}
| headerstyle = background:#ededed;
| image1 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_map|}}}|size=250px}}
| caption1 = {{{caption_map|}}}
| image2 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_outcrop|}}}|size=250px}}
| caption2 = {{{caption_outcrop|}}}
| image3 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_art|}}}|size=250px}}
| caption3 = {{{caption_art|}}}
| header1 = Kronolohiya
| data3 = {{#if:{{{timeline|}}}|<div style="font-size:14px">{{{{{timeline}}} graphical timeline|embedded=yes|titlecolour={{#if:{{{color|}}}|{{{color}}}|lightgrey}}|timespan_name={{{name|}}}|chrono_unit={{{chrono_unit|}}}}}</div>}}
| label4 = Bahagi ng
| data4 = {{{part_of|}}}
| label5 = Sinundan ang
| data5 = {{{before|}}}
| label6 = Sinundan ng
| data6 = {{{after|}}}
| label7 = Paghahati
| data7 = {{{subdivisions|}}}
| label8 = Mungkahing bagong kahulugan
| data8 = {{#if:{{{proposed_boundaries1|}}}|
'''{{{proposed_boundaries1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries1_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries1_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries2|}}}|
'''{{{proposed_boundaries2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries2_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries2_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries3|}}}|
'''{{{proposed_boundaries3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries3_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries3_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries4|}}}|
'''{{{proposed_boundaries4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries4_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries4_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries5|}}}|
'''{{{proposed_boundaries5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries5_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries5_ref}}}</span><br>|}}
| label9 = Mungkahing paghahati
| data9 = {{#if:{{{proposed_subdivision1|}}}|
'''{{{proposed_subdivision1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision1_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision1_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision2|}}}|
'''{{{proposed_subdivision2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision2_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision2_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision3|}}}|
'''{{{proposed_subdivision3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision3_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision3_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision4|}}}|
'''{{{proposed_subdivision4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision4_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision4_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision5|}}}|
'''{{{proposed_subdivision5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision5_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision5_coined}}}</span><br>|}}
| label10 = Mungkahing container
| data10 = {{#if:{{{proposed_part1|}}}|
'''{{{proposed_part1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part1_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part1_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part2|}}}|
'''{{{proposed_part2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part2_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part2_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part3|}}}|
'''{{{proposed_part3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part3_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part3_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part4|}}}|
'''{{{proposed_part4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part4_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part4_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part5|}}}|
'''{{{proposed_part5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part5_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part5_ref}}}</span><br>|}}
| label11 = Dating paghahati
| data11 = {{{former_subdivisions|}}}
| label12 = Dating bahagi ng
| data12 = {{{formerly_part_of|}}}
| label13 = Bahagyang nasa
| data13 = {{{partially_contained_in|}}}
| label14 = Bahagyang naglalaman ng
| data14 = {{{partially_contains|}}}
| header15 = Etimolohiya
| label17 = Geokronolohikal
| data17 = {{{chrono_name|}}}
| label16 = Kronostratigrapiko
| data16 = {{{strat_name|}}}
| label18 = Pormal <!--used mainly for ICS time subdivisons, though it can on others if applicable-->
| data18 = {{{name_formality|}}}
| label19 = Ni-ratify <!--used mainly for ICS time subdivisons, though it can be used if there is a regional organization that accepted its usage-->
| data19 = {{{name_accept_date|}}}
| label20 = Alterna5ibong pagbaybay
| data20 = {{{alternate_spellings|}}}
| label21 = Kasingkahulugan
| data21 = {{#if:{{{synonym1|}}}|
'''{{{synonym1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym1_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym1_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym2|}}}|
'''{{{synonym2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym2_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym2_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym3|}}}|
'''{{{synonym3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym3_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym3_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym4|}}}|
'''{{{synonym4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym4_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym4_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym5|}}}|
'''{{{synonym5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym5_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym5_coined}}}</span><br>|}}
| label22 = Palayaw
| data22 = {{{nicknames|}}}
| label23 = Dating pangalan
| data23 = {{{former_names|}}}
| label24 = Mungkahing pangalan
| data24 = {{{proposed_names|}}}
| header25 = Impormasyon sa paggamit
| label27 = Celestial body
| data27 = {{#if:{{{celestial_body|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{celestial_body}}}}}
| mercury = [[Geology of Mercury#Mercury's geological history|Mercury]]
| venus = [[Geology of Venus|Venus]]
| earth = [[Geological history of Earth|Earth]]
| moon = [[Lunar geologic timescale|Earth's Moon]]
| mars = [[Geological history of Mars|Mars]]
| {{{celestial_body}}}
}}}}
| label28 = Paggamit panrehiyon
| data28 = {{{usage|}}}
| label29 = Ginamit na iskala ng panahon
| data29 = {{{timescales_used|}}}
| label33 = Ginamit ng
| data33 = {{{used_by|}}}
| label34 = Dating ginamit ng
| data34 = {{{formerly_used_by|}}}
| label35 = Di ginamit ng
| data35 = {{{not_used_by|}}}
| header37 = Kahulugan
| label39 = Yunit kronolohikal
| data39 = {{#if:{{{chrono_unit|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
|supereon = [[Geologic Time Scale#Terminology|Supereon]]
|eon = [[Geologic Time Scale#Terminology|Eon]]
|era = [[Era (geology)|Era]]
|period = [[Geological period|Period]]
|subperiod=[[Geological period|Subperiod]]
|epoch=[[Epoch (geology)|Epoch]]
|age=[[Age (geology)|Age]]
|chron=[[Magnetostratigraphy#Chron|Chron]]
| {{{chrono_unit}}}
}}}}
| label40 = Yunit stratigrapiko
| data40 = {{#if:{{{strat_unit|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{strat_unit}}}}}
|supereonothem = [[Geologic Time Scale#Terminology|Supereonthem]]
|eonothem = [[Eonothem]]
|erathem = [[Erathem]]
|system = [[System (stratigraphy)|System]]
|series = [[Series (stratigraphy)|Series]]
|stage = [[Stage (stratigraphy)|Stage]]
|chronozone = [[Chronozone]]
| {{{strat_unit}}}
}}}}
| label41 = Unang minungkahi
| data41 = {{{proposed_by|}}}
| label42 = Pormal na time span
| data42 = {{{timespan_formality|}}}
| label43 = Bahagi ng uri
| data43 = {{{type_section|}}}
| label45 = Kahulugan ng mababang hangganan
| data45 = {{{lower_boundary_def|}}}
| label46 = Lower boundary definition candidates
| data46 = {{{lower_def_candidates|}}}
| label47 = Lower boundary GSSP candidate section(s)
| data47 = {{{lower_gssp_candidates|}}}
| label48 = Lower boundary GSSP
| data48 = {{{lower_gssp_location|}}}{{#if:{{{lower_gssp_coords|}}}|<br>{{{lower_gssp_coords}}}|}}
| label49 = GSSP ratified
| data49 = {{{lower_gssp_accept_date|}}}
| label50 = Lower boundary stratotype<!--Use this parameter only on non-ICS timescale pages-->
| data50 = {{{lower_stratotype_location|}}}
| label51 = Upper boundary definition
| data51 = {{{upper_boundary_def|}}}
| label52 = Upper boundary definition candidates
| data52 = {{{upper_def_candidates|}}}
| label53 = Upper boundary GSSP candidate section(s)
| data53 = {{{upper_gssp_candidates|}}}
| label54 = Upper boundary GSSP
| data54 = {{{upper_gssp_location|}}}{{#if:{{{upper_gssp_coords|}}}|<br>{{{upper_gssp_coords}}}|}}
| label55 = GSSP ratified
| data55 = {{{upper_gssp_accept_date|}}}
| label56 = Upper boundary stratotype<!--Use this parameter only on non-ICS timescale pages-->
| data56 = {{{upper_stratotype_location|}}}
| header57 = Atmospheric at climatic data
| label58 = Mean atmospheric [[Oxygen|{{chem|O|2}}]] content
| data58 = {{#if:{{{o2|}}}|c. {{{o2}}} vol %<br>({{#expr:{{{o2}}}/.2 round 0}} % of modern)|}}
| label59 = Mean atmospheric [[Carbon dioxide|{{chem|CO|2}}]] content
| data59 = {{#if:{{{co2|}}}|c. {{{co2}}} [[Parts per million|ppm]]<br >({{#expr:{{{co2}}}/280 round 0}} times pre-industrial)|}}
| label61 = Mean surface temperature
| data61 = {{#if:{{{temp|}}}|c. {{{temp}}} °C<br >({{#expr:{{{temp}}}-14 round 0}} °C above modern)|}}
| label63 = Taas ng dagat kesa kasalukuyan
| data63 = {{{sea_level|}}}
}}{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox geologic timespan with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox geologic timespan]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| accessible | after | alternate_spellings | before | caption_art | caption_map | caption_outcrop | celestial_body | chrono_name | chrono_unit | co2 | color | earliest | formerly_contained | formerly_part_of | formerly_used_by | former_names | former_subdivisions | image_art | image_map | image_outcrop | latest | lower_boundary_def | lower_def_candidates | lower_gssp_accept_date | lower_gssp_candidates | lower_gssp_coords | lower_gssp_location | lower_stratotype | manual_color | name | name_accept_date | name_formality | nicknames | not_used_by | o2 | overlaps_with | partially_contained_in | partially_contains | part_of | proposed_boundaries1 | proposed_boundaries1_ref | proposed_boundaries2 | proposed_boundaries2_ref | proposed_boundaries3 | proposed_boundaries3_ref | proposed_boundaries4 | proposed_boundaries4_ref | proposed_boundaries5 | proposed_boundaries5_ref | proposed_by | proposed_names | proposed_part1 | proposed_part1_ref | proposed_part2 | proposed_part2_ref | proposed_part3 | proposed_part3_ref | proposed_part4 | proposed_part4_ref | proposed_part5 | proposed_part5_ref | proposed_subdivision1 | proposed_subdivision1_coined | proposed_subdivision2 | proposed_subdivision2_coined | proposed_subdivision3 | proposed_subdivision3_coined | proposed_subdivision4 | proposed_subdivision4_coined | proposed_subdivision5 | proposed_subdivision5_coined | sea_level | strat_name | strat_unit | subdivisions | synonym1 | synonym1_coined | synonym2 | synonym2_coined | synonym3 | synonym3_coined | synonym4 | synonym4_coined | synonym5 | synonym5_coined | temp | time_end | time_end_prefix | time_end_uncertainty | timeline | timescales_used | timespan_formality | time_start | time_start_prefix | time_start_uncertainty | top_bar | top_bar_prefix | top_bar_ps | top_bar_ref | type_section | upper_boundary_def | upper_def_candidates | upper_gssp_accept_date | upper_gssp_candidates | upper_gssp_coords | upper_gssp_location | upper_stratotype | usage | used_by | width}}<noinclude>
{{Documentation}}
</noinclude>
gzv1g8ttu3c26vtsvqloeuhomh91lm2
1959616
1959614
2022-07-31T04:42:57Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox
| autoheaders = y
| bodystyle = width:{{{width|23em}}};
| labelstyle = width:10em;
| abovestyle = padding:0.25em 0.33em 0.33em;line-height:1.2em;font-size:1.25em;background:{{#if:{{{manual_color|}}}|{{{manual_color}}}|{{#if:{{{color|}}}|{{Period color|{{{color}}}}}|lightgrey}}}};
| above = {{#if:{{{name|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{name}}}}}
|hadean = <span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>
|eoarchean |triassic |early/lower triassic |induan |olenekian = <span style="color:white;">{{{name}}}</span>
| {{#ifeq:{{lc:{{{timespan_formality}}}}}|informal|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>|''{{{name}}}''}}|{{#ifeq:{{lc:{{{name_formality}}}}}|informal|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>|''{{{name}}}''}}|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">{{{name}}}</span>|{{{name}}}}}}}}}
}}}}
| subheader = {{#if:{{{time_start|}}}|{{#switch:{{lc:{{{top_bar}}}}}
|mercurial|mercury={{Mercurial range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|lunar|moon={{Lunar range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} Milyong taon ang nakakaraan|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|martian|mars={{Martian range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} milyong taon ang nakakaraan|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|long fossil|long|all time={{Long fossil range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} milyong taon ang nakakaraan|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
|{{Geological range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} milyong taon ang nakakalipas|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}}
}}}}
| headerstyle = background:#ededed;
| image1 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_map|}}}|size=250px}}
| caption1 = {{{caption_map|}}}
| image2 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_outcrop|}}}|size=250px}}
| caption2 = {{{caption_outcrop|}}}
| image3 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_art|}}}|size=250px}}
| caption3 = {{{caption_art|}}}
| header1 = Kronolohiya
| data3 = {{#if:{{{timeline|}}}|<div style="font-size:14px">{{{{{timeline}}} graphical timeline|embedded=yes|titlecolour={{#if:{{{color|}}}|{{{color}}}|lightgrey}}|timespan_name={{{name|}}}|chrono_unit={{{chrono_unit|}}}}}</div>}}
| label4 = Bahagi ng
| data4 = {{{part_of|}}}
| label5 = Sinundan ang
| data5 = {{{before|}}}
| label6 = Sinundan ng
| data6 = {{{after|}}}
| label7 = Paghahati
| data7 = {{{subdivisions|}}}
| label8 = Mungkahing bagong kahulugan
| data8 = {{#if:{{{proposed_boundaries1|}}}|
'''{{{proposed_boundaries1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries1_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries1_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries2|}}}|
'''{{{proposed_boundaries2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries2_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries2_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries3|}}}|
'''{{{proposed_boundaries3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries3_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries3_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries4|}}}|
'''{{{proposed_boundaries4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries4_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries4_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries5|}}}|
'''{{{proposed_boundaries5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_boundaries5_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries5_ref}}}</span><br>|}}
| label9 = Mungkahing paghahati
| data9 = {{#if:{{{proposed_subdivision1|}}}|
'''{{{proposed_subdivision1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision1_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision1_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision2|}}}|
'''{{{proposed_subdivision2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision2_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision2_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision3|}}}|
'''{{{proposed_subdivision3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision3_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision3_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision4|}}}|
'''{{{proposed_subdivision4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision4_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision4_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision5|}}}|
'''{{{proposed_subdivision5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_subdivision5_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision5_coined}}}</span><br>|}}
| label10 = Mungkahing container
| data10 = {{#if:{{{proposed_part1|}}}|
'''{{{proposed_part1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part1_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part1_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part2|}}}|
'''{{{proposed_part2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part2_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part2_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part3|}}}|
'''{{{proposed_part3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part3_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part3_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part4|}}}|
'''{{{proposed_part4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part4_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part4_ref}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{proposed_part5|}}}|
'''{{{proposed_part5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{proposed_part5_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part5_ref}}}</span><br>|}}
| label11 = Dating paghahati
| data11 = {{{former_subdivisions|}}}
| label12 = Dating bahagi ng
| data12 = {{{formerly_part_of|}}}
| label13 = Bahagyang nasa
| data13 = {{{partially_contained_in|}}}
| label14 = Bahagyang naglalaman ng
| data14 = {{{partially_contains|}}}
| header15 = Etimolohiya
| label17 = Geokronolohikal
| data17 = {{{chrono_name|}}}
| label16 = Kronostratigrapiko
| data16 = {{{strat_name|}}}
| label18 = Pormal <!--used mainly for ICS time subdivisons, though it can on others if applicable-->
| data18 = {{{name_formality|}}}
| label19 = Ni-ratify <!--used mainly for ICS time subdivisons, though it can be used if there is a regional organization that accepted its usage-->
| data19 = {{{name_accept_date|}}}
| label20 = Alterna5ibong pagbaybay
| data20 = {{{alternate_spellings|}}}
| label21 = Kasingkahulugan
| data21 = {{#if:{{{synonym1|}}}|
'''{{{synonym1}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym1_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym1_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym2|}}}|
'''{{{synonym2}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym2_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym2_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym3|}}}|
'''{{{synonym3}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym3_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym3_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym4|}}}|
'''{{{synonym4}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym4_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym4_coined}}}</span><br>|}}
{{#if:{{{synonym5|}}}|
'''{{{synonym5}}}'''<br>|}}
{{#if:{{{synonym5_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym5_coined}}}</span><br>|}}
| label22 = Palayaw
| data22 = {{{nicknames|}}}
| label23 = Dating pangalan
| data23 = {{{former_names|}}}
| label24 = Mungkahing pangalan
| data24 = {{{proposed_names|}}}
| header25 = Impormasyon sa paggamit
| label27 = Celestial body
| data27 = {{#if:{{{celestial_body|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{celestial_body}}}}}
| mercury = [[Geology of Mercury#Mercury's geological history|Mercury]]
| venus = [[Geology of Venus|Venus]]
| earth = [[Geological history of Earth|Earth]]
| moon = [[Lunar geologic timescale|Earth's Moon]]
| mars = [[Geological history of Mars|Mars]]
| {{{celestial_body}}}
}}}}
| label28 = Paggamit panrehiyon
| data28 = {{{usage|}}}
| label29 = Ginamit na iskala ng panahon
| data29 = {{{timescales_used|}}}
| label33 = Ginamit ng
| data33 = {{{used_by|}}}
| label34 = Dating ginamit ng
| data34 = {{{formerly_used_by|}}}
| label35 = Di ginamit ng
| data35 = {{{not_used_by|}}}
| header37 = Kahulugan
| label39 = Yunit kronolohikal
| data39 = {{#if:{{{chrono_unit|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
|supereon = [[Geologic Time Scale#Terminology|Supereon]]
|eon = [[Geologic Time Scale#Terminology|Eon]]
|era = [[Era (geology)|Era]]
|period = [[Geological period|Period]]
|subperiod=[[Geological period|Subperiod]]
|epoch=[[Epoch (geology)|Epoch]]
|age=[[Age (geology)|Age]]
|chron=[[Magnetostratigraphy#Chron|Chron]]
| {{{chrono_unit}}}
}}}}
| label40 = Yunit stratigrapiko
| data40 = {{#if:{{{strat_unit|}}}|
{{#switch: {{lc:{{{strat_unit}}}}}
|supereonothem = [[Geologic Time Scale#Terminology|Supereonthem]]
|eonothem = [[Eonothem]]
|erathem = [[Erathem]]
|system = [[System (stratigraphy)|System]]
|series = [[Series (stratigraphy)|Series]]
|stage = [[Stage (stratigraphy)|Stage]]
|chronozone = [[Chronozone]]
| {{{strat_unit}}}
}}}}
| label41 = Unang minungkahi
| data41 = {{{proposed_by|}}}
| label42 = Pormal na time span
| data42 = {{{timespan_formality|}}}
| label43 = Bahagi ng uri
| data43 = {{{type_section|}}}
| label45 = Kahulugan ng mababang hangganan
| data45 = {{{lower_boundary_def|}}}
| label46 = Lower boundary definition candidates
| data46 = {{{lower_def_candidates|}}}
| label47 = Lower boundary GSSP candidate section(s)
| data47 = {{{lower_gssp_candidates|}}}
| label48 = Lower boundary GSSP
| data48 = {{{lower_gssp_location|}}}{{#if:{{{lower_gssp_coords|}}}|<br>{{{lower_gssp_coords}}}|}}
| label49 = GSSP ratified
| data49 = {{{lower_gssp_accept_date|}}}
| label50 = Lower boundary stratotype<!--Use this parameter only on non-ICS timescale pages-->
| data50 = {{{lower_stratotype_location|}}}
| label51 = Upper boundary definition
| data51 = {{{upper_boundary_def|}}}
| label52 = Upper boundary definition candidates
| data52 = {{{upper_def_candidates|}}}
| label53 = Upper boundary GSSP candidate section(s)
| data53 = {{{upper_gssp_candidates|}}}
| label54 = Upper boundary GSSP
| data54 = {{{upper_gssp_location|}}}{{#if:{{{upper_gssp_coords|}}}|<br>{{{upper_gssp_coords}}}|}}
| label55 = GSSP ratified
| data55 = {{{upper_gssp_accept_date|}}}
| label56 = Upper boundary stratotype<!--Use this parameter only on non-ICS timescale pages-->
| data56 = {{{upper_stratotype_location|}}}
| header57 = Atmospheric at climatic data
| label58 = Mean atmospheric [[Oxygen|{{chem|O|2}}]] content
| data58 = {{#if:{{{o2|}}}|c. {{{o2}}} vol %<br>({{#expr:{{{o2}}}/.2 round 0}} % of modern)|}}
| label59 = Mean atmospheric [[Carbon dioxide|{{chem|CO|2}}]] content
| data59 = {{#if:{{{co2|}}}|c. {{{co2}}} [[Parts per million|ppm]]<br >({{#expr:{{{co2}}}/280 round 0}} times pre-industrial)|}}
| label61 = Mean surface temperature
| data61 = {{#if:{{{temp|}}}|c. {{{temp}}} °C<br >({{#expr:{{{temp}}}-14 round 0}} °C above modern)|}}
| label63 = Taas ng dagat kesa kasalukuyan
| data63 = {{{sea_level|}}}
}}{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox geologic timespan with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox geologic timespan]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| accessible | after | alternate_spellings | before | caption_art | caption_map | caption_outcrop | celestial_body | chrono_name | chrono_unit | co2 | color | earliest | formerly_contained | formerly_part_of | formerly_used_by | former_names | former_subdivisions | image_art | image_map | image_outcrop | latest | lower_boundary_def | lower_def_candidates | lower_gssp_accept_date | lower_gssp_candidates | lower_gssp_coords | lower_gssp_location | lower_stratotype | manual_color | name | name_accept_date | name_formality | nicknames | not_used_by | o2 | overlaps_with | partially_contained_in | partially_contains | part_of | proposed_boundaries1 | proposed_boundaries1_ref | proposed_boundaries2 | proposed_boundaries2_ref | proposed_boundaries3 | proposed_boundaries3_ref | proposed_boundaries4 | proposed_boundaries4_ref | proposed_boundaries5 | proposed_boundaries5_ref | proposed_by | proposed_names | proposed_part1 | proposed_part1_ref | proposed_part2 | proposed_part2_ref | proposed_part3 | proposed_part3_ref | proposed_part4 | proposed_part4_ref | proposed_part5 | proposed_part5_ref | proposed_subdivision1 | proposed_subdivision1_coined | proposed_subdivision2 | proposed_subdivision2_coined | proposed_subdivision3 | proposed_subdivision3_coined | proposed_subdivision4 | proposed_subdivision4_coined | proposed_subdivision5 | proposed_subdivision5_coined | sea_level | strat_name | strat_unit | subdivisions | synonym1 | synonym1_coined | synonym2 | synonym2_coined | synonym3 | synonym3_coined | synonym4 | synonym4_coined | synonym5 | synonym5_coined | temp | time_end | time_end_prefix | time_end_uncertainty | timeline | timescales_used | timespan_formality | time_start | time_start_prefix | time_start_uncertainty | top_bar | top_bar_prefix | top_bar_ps | top_bar_ref | type_section | upper_boundary_def | upper_def_candidates | upper_gssp_accept_date | upper_gssp_candidates | upper_gssp_coords | upper_gssp_location | upper_stratotype | usage | used_by | width}}<noinclude>
{{Documentation}}
</noinclude>
bo4ifkeala7yngqqyczh6zynoxkcx52
Padron:Neoheno graphical timeline
10
318522
1959672
1959179
2022-07-31T06:35:35Z
Xsqwiypb
120901
Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Padron:Neogene graphical timeline]] sa [[Padron:Neoheno graphical timeline]] mula sa redirect
wikitext
text/x-wiki
{{Graphical timeline
<!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline-->
|help=off
|embedded={{{embedded|}}}
| link-to=Neogene_graphical_timeline
| title=Neogene graphical timeline
|title-colour={{period color|{{{titlecolour|Neoheno}}}}}
|from=-{{#expr:23.03+(1/16)*(23.03-2.58) round 3}}
|to=-{{#expr:2.58-(1/16)*(23.03-2.58) round 3}}
|height=32
|width=7.5
|plot-colour=#000000
<!--Eras/Erathems-->
|bar2-from=-{{#expr:23.03+(1/16)*(23.03-2.58) round 3}}
|bar2-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Cenozoic|C<br/>e<br/>n<br/>o<br/>z<br/>o<br/>i<br/>c]]'''</span>
|bar2-nudge-down=-6
|bar2-right=.11
|bar2-colour={{period color|cenozoic}}
<!--Periods/Systems-->
|bar3-to=-23.03
|bar3-left=.12
|bar3-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = .23
| 1
}}
|bar3-colour={{period color|paleogene}}
|bar3-border-width=.0
|bar3-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = '''[[Paleogene|<span style="line-height:9px;display:block; ">P<br/>g</span>]]'''
| '''[[Paleogene]]'''
}}
|bar3-nudge-down=0
|bar4-from=-23.03
|bar4-to=-2.588
|bar4-left=.12
|bar4-right=.23
|bar4-colour={{period color|Neoheno}}
|bar4-border-width=.05
|bar4-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Neogene|N<br>e<br>o<br>g<br>e<br>n<br>e]]'''</span>
|bar4-nudge-down=-5.5
|bar5-from=-2.588
|bar5-left=.12
|bar5-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = .23
| 1
}}
|bar5-colour={{period color|Quaternary}}
|bar5-border-width=.0
|bar5-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = '''[[Quaternary|Q]]'''
| '''[[Quaternary]]'''
}}
<!--Epochs/Series -->
|bar6-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -23.03
}}
|bar6-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar6-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
| 1
}}
|bar6-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Oligocene}}
}}
|bar6-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Oligocene]]
| age = [[Oligocene|<span style="line-height:11px;display:block; ">O<br/>C</span>]]
}}
|bar7-from=-23.03
|bar7-to=-5.333
|bar7-left=.24
|bar7-right=.35
|bar7-colour={{period color|Miocene}}
|bar7-border-width=0.0
|bar7-text=<span style="line-height:14px;display:block;">[[Miocene|M<br/>i<br/>o<br/>c<br/>e<br>n<br>e]]</span>
|bar7-nudge-down=-3.5
|bar8-from=-5.333
|bar8-to=-2.588
|bar8-left=.24
|bar8-right=.35
|bar8-colour={{period color|Pliocene}}
|bar8-border-width=.0
|bar8-text=<span style="line-height:8px;display:block;">[[Pliocene|P<br/>l<br/>i<br/>o.]]</span>
|bar8-nudge-down=-.5
|bar9-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -2.58
}}
|bar9-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar9-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
| 1
}}
|bar9-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Pleistocene}}
}}
|bar9-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Pleistocene]]
| age = [[Pleistocene|<span style="line-height:11px;display:block; ">P<br/>C</span>]]
}}
<!--Ages/Stages-->
|bar10-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -23.03
}}
|bar10-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar10-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Chattian}}
}}
|bar10-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Chattian|<span style="font-size:90%">Chattian</span>]]
}}
|bar11-from=-23.03
|bar11-to=-20.44
|bar11-left=.36
|bar11-right=1
|bar11-text=<span style="font-size:90%">[[Aquitanian (stage)|Aquitanian]]</span>
|bar11-border-width=.05
|bar11-colour={{period color|Aquitanian}}
|bar12-from=-20.44
|bar12-to=-15.97
|bar12-left=.36
|bar12-right=1
|bar12-text=<span style="font-size:90%">[[Burdigalian]]</span>
|bar12-border-width=.0
|bar12-colour={{period color|Burdigalian}}
|bar13-from=-15.97
|bar13-to=-13.82
|bar13-left=.36
|bar13-right=1
|bar13-text=<span style="font-size:90%">[[Langhian]]</span>
|bar13-border-width=0.05
|bar13-colour={{period color|Langhian}}
|bar14-from=-13.82
|bar14-to=-11.62
|bar14-left=.36
|bar14-right=1
|bar14-text=<span style="font-size:90%">[[Serravallian]]</span>
|bar14-border-width=0.0
|bar14-colour={{period color|Serravallian}}
|bar15-from=-11.62
|bar15-to=-7.246
|bar15-left=.36
|bar15-right=1
|bar15-text=<span style="font-size:90%">[[Tortonian]]</span>
|bar15-border-width=0.05
|bar15-colour={{period color|Tortonian}}
|bar16-from=-7.246
|bar16-to=-5.333
|bar16-left=.36
|bar16-right=1
|bar16-text=<span style="font-size:90%">[[Messinian]]</span>
|bar16-border-width=0.0
|bar16-colour={{period color|Messinian}}
|bar17-from=-5.333
|bar17-to=-3.6
|bar17-left=.36
|bar17-right=1
|bar17-text=<span style="font-size:90%">[[Zanclean]]</span>
|bar17-border-width=0.0
|bar17-colour={{period color|Zanclean}}
|bar18-from=-3.6
|bar18-to=-2.58
|bar18-left=.36
|bar18-right=1
|bar18-text=<span style="font-size:90%">[[Piacenzian]]</span>
|bar18-border-width=0.05
|bar18-colour={{period color|Piacenzian}}
|bar19-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -2.58
}}
|bar19-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar19-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Gelasian}}
}}
|bar19-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Gelasian|<span style="font-size:90%">Gelasian</span>]]
}}
<!--Dividing Lines-->
|bar27-left=0.23
|bar27-from=-5.38
|bar27-to=-5.328
|bar27-colour=#000000
|bar28-from=-23.08
|bar28-to=-23.03
|bar28-left=.12
|bar28-colour=#000000
|bar29-from=-2.63
|bar29-to=-2.58
|bar29-left=.12
|bar29-colour=#000000
|bar34-left=.99
|bar34-right=1
|bar34-colour=#000000
<!--Notes-->
|note1=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Messinian salinity crisis]]<ref name=Krijgsman1996>{{cite journal
| author = Krijgsman, W.
| author2 = Garcés, M. | author3 = Langereis, C. G. | author4 = Daams, R.
| author5 = Van Dam, J. | author6 = Van Der Meulen, A. J. | author7 = Agustí, J. | author8 = Cabrera, L.
| year = 1996
| title = A new chronology for the middle to late Miocene continental record in Spain
| journal = Earth and Planetary Science Letters
| volume = 142
| issue = 3-4
| pages = 367–380
| doi=10.1016/0012-821X(96)00109-4
| bibcode=1996E&PSL.142..367K
}}</ref></span>
|note1-at=-5.96
|note1-nudge-down=-0.7
|note1-size=75%
|note2=<span style="line-height:10px;display:block;">North American [[prairie]] expands<ref name=Retallack1997>{{cite journal
| author = Retallack, G. J.
| year = 1997
| title = Neogene Expansion of the North American Prairie
| journal = PALAIOS
| volume = 12
| issue = 4
| pages = 380–390
| access-date = 2008-02-11
| jstor=3515337
|url=http://palaios.sepmonline.org/content/12/4/380
| doi=10.2307/3515337
}}</ref></span>
|note2-at=-7
|note2-nudge-down=0.7
|note2-size=75%
|caption='''Subdivision of the Neogene according to the [[International Commission on Stratigraphy|ICS]], as of 2021.'''<ref>{{cite web |url=https://stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2020-03.pdf |title=ICS Timescale Chart|website=www.stratigraphy.org}}</ref><br>Vertical axis: millions of years ago.<br>
}}<noinclude>
{{Template reference list}}
[[Category:Graphical timeline templates]]
</noinclude>
258r8q0nglqe8pfjgbl4bqe6nd2gqbz
1959674
1959672
2022-07-31T06:36:50Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Graphical timeline
<!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline-->
|help=off
|embedded={{{embedded|}}}
| link-to=Neogene_graphical_timeline
| title=Neogene graphical timeline
|title-colour={{period color|{{{titlecolour|Neoheno}}}}}
|from=-{{#expr:23.03+(1/16)*(23.03-2.58) round 3}}
|to=-{{#expr:2.58-(1/16)*(23.03-2.58) round 3}}
|height=32
|width=7.5
|plot-colour=#000000
<!--Eras/Erathems-->
|bar2-from=-{{#expr:23.03+(1/16)*(23.03-2.58) round 3}}
|bar2-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Cenozoic|C<br/>e<br/>n<br/>o<br/>z<br/>o<br/>i<br/>c]]'''</span>
|bar2-nudge-down=-6
|bar2-right=.11
|bar2-colour={{period color|cenozoic}}
<!--Periods/Systems-->
|bar3-to=-23.03
|bar3-left=.12
|bar3-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = .23
| 1
}}
|bar3-colour={{period color|paleogene}}
|bar3-border-width=.0
|bar3-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = '''[[Paleogene|<span style="line-height:9px;display:block; ">P<br/>g</span>]]'''
| '''[[Paleoheno]]'''
}}
|bar3-nudge-down=0
|bar4-from=-23.03
|bar4-to=-2.588
|bar4-left=.12
|bar4-right=.23
|bar4-colour={{period color|Neoheno}}
|bar4-border-width=.05
|bar4-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Neogene|N<br>e<br>o<br>g<br>e<br>n<br>e]]'''</span>
|bar4-nudge-down=-5.5
|bar5-from=-2.588
|bar5-left=.12
|bar5-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = .23
| 1
}}
|bar5-colour={{period color|Quaternary}}
|bar5-border-width=.0
|bar5-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = '''[[Quaternary|Q]]'''
| '''[[Kwaternaryo]]'''
}}
<!--Epochs/Series -->
|bar6-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -23.03
}}
|bar6-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar6-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
| 1
}}
|bar6-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Oligocene}}
}}
|bar6-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Oligocene]]
| age = [[Oligocene|<span style="line-height:11px;display:block; ">O<br/>C</span>]]
}}
|bar7-from=-23.03
|bar7-to=-5.333
|bar7-left=.24
|bar7-right=.35
|bar7-colour={{period color|Miocene}}
|bar7-border-width=0.0
|bar7-text=<span style="line-height:14px;display:block;">[[Miocene|M<br/>i<br/>o<br/>c<br/>e<br>n<br>e]]</span>
|bar7-nudge-down=-3.5
|bar8-from=-5.333
|bar8-to=-2.588
|bar8-left=.24
|bar8-right=.35
|bar8-colour={{period color|Pliocene}}
|bar8-border-width=.0
|bar8-text=<span style="line-height:8px;display:block;">[[Pliocene|P<br/>l<br/>i<br/>o.]]</span>
|bar8-nudge-down=-.5
|bar9-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -2.58
}}
|bar9-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar9-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
| 1
}}
|bar9-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Pleistocene}}
}}
|bar9-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Pleistocene]]
| age = [[Pleistocene|<span style="line-height:11px;display:block; ">P<br/>C</span>]]
}}
<!--Ages/Stages-->
|bar10-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -23.03
}}
|bar10-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar10-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Chattian}}
}}
|bar10-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Chattian|<span style="font-size:90%">Chattian</span>]]
}}
|bar11-from=-23.03
|bar11-to=-20.44
|bar11-left=.36
|bar11-right=1
|bar11-text=<span style="font-size:90%">[[Aquitanian (stage)|Aquitanian]]</span>
|bar11-border-width=.05
|bar11-colour={{period color|Aquitanian}}
|bar12-from=-20.44
|bar12-to=-15.97
|bar12-left=.36
|bar12-right=1
|bar12-text=<span style="font-size:90%">[[Burdigalian]]</span>
|bar12-border-width=.0
|bar12-colour={{period color|Burdigalian}}
|bar13-from=-15.97
|bar13-to=-13.82
|bar13-left=.36
|bar13-right=1
|bar13-text=<span style="font-size:90%">[[Langhian]]</span>
|bar13-border-width=0.05
|bar13-colour={{period color|Langhian}}
|bar14-from=-13.82
|bar14-to=-11.62
|bar14-left=.36
|bar14-right=1
|bar14-text=<span style="font-size:90%">[[Serravallian]]</span>
|bar14-border-width=0.0
|bar14-colour={{period color|Serravallian}}
|bar15-from=-11.62
|bar15-to=-7.246
|bar15-left=.36
|bar15-right=1
|bar15-text=<span style="font-size:90%">[[Tortonian]]</span>
|bar15-border-width=0.05
|bar15-colour={{period color|Tortonian}}
|bar16-from=-7.246
|bar16-to=-5.333
|bar16-left=.36
|bar16-right=1
|bar16-text=<span style="font-size:90%">[[Messinian]]</span>
|bar16-border-width=0.0
|bar16-colour={{period color|Messinian}}
|bar17-from=-5.333
|bar17-to=-3.6
|bar17-left=.36
|bar17-right=1
|bar17-text=<span style="font-size:90%">[[Zanclean]]</span>
|bar17-border-width=0.0
|bar17-colour={{period color|Zanclean}}
|bar18-from=-3.6
|bar18-to=-2.58
|bar18-left=.36
|bar18-right=1
|bar18-text=<span style="font-size:90%">[[Piacenzian]]</span>
|bar18-border-width=0.05
|bar18-colour={{period color|Piacenzian}}
|bar19-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -2.58
}}
|bar19-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar19-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Gelasian}}
}}
|bar19-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Gelasian|<span style="font-size:90%">Gelasian</span>]]
}}
<!--Dividing Lines-->
|bar27-left=0.23
|bar27-from=-5.38
|bar27-to=-5.328
|bar27-colour=#000000
|bar28-from=-23.08
|bar28-to=-23.03
|bar28-left=.12
|bar28-colour=#000000
|bar29-from=-2.63
|bar29-to=-2.58
|bar29-left=.12
|bar29-colour=#000000
|bar34-left=.99
|bar34-right=1
|bar34-colour=#000000
<!--Notes-->
|note1=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Messinian salinity crisis]]<ref name=Krijgsman1996>{{cite journal
| author = Krijgsman, W.
| author2 = Garcés, M. | author3 = Langereis, C. G. | author4 = Daams, R.
| author5 = Van Dam, J. | author6 = Van Der Meulen, A. J. | author7 = Agustí, J. | author8 = Cabrera, L.
| year = 1996
| title = A new chronology for the middle to late Miocene continental record in Spain
| journal = Earth and Planetary Science Letters
| volume = 142
| issue = 3-4
| pages = 367–380
| doi=10.1016/0012-821X(96)00109-4
| bibcode=1996E&PSL.142..367K
}}</ref></span>
|note1-at=-5.96
|note1-nudge-down=-0.7
|note1-size=75%
|note2=<span style="line-height:10px;display:block;">North American [[prairie]] expands<ref name=Retallack1997>{{cite journal
| author = Retallack, G. J.
| year = 1997
| title = Neogene Expansion of the North American Prairie
| journal = PALAIOS
| volume = 12
| issue = 4
| pages = 380–390
| access-date = 2008-02-11
| jstor=3515337
|url=http://palaios.sepmonline.org/content/12/4/380
| doi=10.2307/3515337
}}</ref></span>
|note2-at=-7
|note2-nudge-down=0.7
|note2-size=75%
|caption='''Subdivision of the Neogene according to the [[International Commission on Stratigraphy|ICS]], as of 2021.'''<ref>{{cite web |url=https://stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2020-03.pdf |title=ICS Timescale Chart|website=www.stratigraphy.org}}</ref><br>Vertical axis: millions of years ago.<br>
}}<noinclude>
{{Template reference list}}
[[Category:Graphical timeline templates]]
</noinclude>
sdjzkj1woe405psz2vssuk10zweg1n5
Portada:Miss World 2021
100
318546
1959434
2022-07-30T13:16:05Z
Allyriana000
119761
Nilipat ni Allyriana000 ang pahinang [[Portada:Miss World 2021]] sa [[Miss World 2021]] mula sa redirect: Kailangang ilagay sa kaniyang "namespace" dahil kulang na sa artikulo ang Miss World at upang mas madali ang page-edit.
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Miss World 2021]]
8zr6zx0i4u9095yjen2cvj4ww85873o
Paliparang Berlin Brandenburgo
0
318547
1959437
2022-07-30T13:54:05Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1100903717|Berlin Brandenburg Airport]]"
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Paliparang Berlin Brandenburg ''Willy Brandt''''' ({{Lang-de|Flughafen Berlin Brandenburg "Willy Brandt"}}, {{Airport codes|BER|EDDB}}) {{IPA-de|beːʔeːˈʔɛɐ̯|-|De-BER.ogg}}) ay isang [[paliparang pandaigdig]] sa [[Schönefeld]], sa timog lamang ng kabesera ng [[Alemanya|Aleman]] na [[Berlin]] sa estado ng [[Brandeburgo|Brandenburgo]].<ref>{{Cite news |last=Bowlby |first=Chris |date=29 June 2019 |title=The airport with half a million faults |work=BBC News |url=https://www.bbc.com/news/world-48527308}}</ref> Pinangalanan sa dating [[Namamahalang Alkalde ng Berlin|alkalde ng Kanlurang Berlin]] at [[Kansilyer ng Alemanya|Kansilyer ng Kalurang Alemanya]] na si [[Willy Brandt]], ito ay matatagpuan {{Convert|18|km|mi}} timog-silangan ng sentro ng lungsod at nagsisilbing base para sa [[easyJet]], [[Eurowings]], at [[Ryanair]]. Ito ay kadalasang may mga lipad sa mga kalakhang lungsod Europeo at mga destinasyon sa paglilibang pati na rin ang ilang mga interkontinental na serbisyo.
Pinalitan ng bagong paliparan ang mga paliparan ng [[Paliparang Berlin Tempelhof|Tempelhof]], [[Paliparang Berlin Schönefeld|Schönefeld]], at [[Paliparang Berlin Tegel|Tegel]], at naging nag-iisang komersyal na paliparan na nagsisilbi sa Berlin at sa nakapalibot na [[Länder ng Alemanya|Estado]] ng [[Brandeburgo|Brandenburgo]], isang lugar na may pinagsamang 6 na milyong mga naninirahan. Sa inaasahang taunang bilang ng pasahero na humigit-kumulang 34 milyon,<ref>{{Cite news |last=Metzner |first=Thorsten |date=26 April 2016 |title=Ist selbst eine BER-Eröffnung im Jahr 2018 gefährdet? |language=de |trans-title=Is even a 2018 BER opening at risk? |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=http://www.tagesspiegel.de/berlin/hauptstadtflughafen-berlin-ist-selbst-eine-ber-eroeffnung-im-jahr-2018-gefaehrdet/13499816.html}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 January 2019 |title=BER-beginnt-ein-weiteres-Jahr-der-Wahrheit |trans-title=(another) year of truth starts for BER – supposed capacity to be at 55mio till 2039 |url=https://www.aero.de/news-30635/BER-beginnt-ein-weiteres-Jahr-der-Wahrheit.html |access-date=5 January 2019 |website=aero}}</ref> ang Paliparang Berlin Brandenburgo ay naging [[Talaan ng mga pinakaabalang paliparan sa Germany|ikatlong pinaka-abalang]] [[Talaan ng mga paliparan sa Alemanya|paliparan sa Alemanya]] na nalampasan ang [[Paliparan ng Düsseldorf]] at ginagawa itong isa sa [[Talaan ng mga pinakaabalang paliparan sa Europa|labinlimang pinakaabala]] sa Europa.
Sa oras ng pagbubukas, ang paliparan ay may teoretikal na kapasidad na 46 milyong pasahero bawat taon.<ref>{{Cite news |last=Fabricius |first=Michael |date=24 January 2020 |title=Die BER-Eröffnung lässt sich kaum noch verhindern |trans-title=The BER opening can hardly be prevented |work=welt |url=https://www.welt.de/wirtschaft/article205294181/Pannenflughafen-Die-BER-Eroeffnung-laesst-sich-kaum-noch-verhindern.html |access-date=9 March 2022}}</ref> Ang Terminal 1 ay sumasalo sa 28 milyon nito; Ang Terminal 2, na hindi nagbukas hanggang Marso 24, 2022 dahil sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], ay sumasalo sa 6 na milyon; at Terminal 5, ang mga terminal na gusali ng dating Berlin-Schönefeld Airport, ay sumasalo sa dagdag pang 12 milyon. Ang mga pagpapalawak na gusali ay pinlano sa 2035 upang sumalo sa 58 milyong pasahero taon-taon.<ref>{{Cite web |date=30 August 2017 |title=Flughafenchef Lütke Daldrup will neuen Starttermin für Flughafen nach dem 24. Dezember nennen |trans-title=Airport boss Lütke Daldrup wants to name new start date for airport after December 24 |url=http://www.pnn.de/brandenburg-berlin/1212896/ |access-date=9 March 2022 |website=pnn}}</ref>
[[Kategorya:Mga pinagmulan sa wikang Aleman ng CS1 (de)]]
[[Kategorya:Lahat ng mga artikulong may pangungusap na walang pinagmulan]]
[[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
f4ek9m1hzm3k02iqwx1cf6mhe54f8xo
1959438
1959437
2022-07-30T13:54:31Z
Ryomaandres
8044
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Paliparang Berlin Brandenburg ''Willy Brandt''''' ({{Lang-de|Flughafen Berlin Brandenburg "Willy Brandt"}}, {{Airport codes|BER|EDDB}}) {{IPA-de|beːʔeːˈʔɛɐ̯|-|De-BER.ogg}}) ay isang [[paliparang pandaigdig]] sa [[Schönefeld]], sa timog lamang ng kabesera ng [[Alemanya|Aleman]] na [[Berlin]] sa estado ng [[Brandeburgo|Brandenburgo]].<ref>{{Cite news |last=Bowlby |first=Chris |date=29 June 2019 |title=The airport with half a million faults |work=BBC News |url=https://www.bbc.com/news/world-48527308}}</ref> Pinangalanan sa dating [[Namamahalang Alkalde ng Berlin|alkalde ng Kanlurang Berlin]] at [[Kansilyer ng Alemanya|Kansilyer ng Kalurang Alemanya]] na si [[Willy Brandt]], ito ay matatagpuan {{Convert|18|km|mi}} timog-silangan ng sentro ng lungsod at nagsisilbing base para sa [[easyJet]], [[Eurowings]], at [[Ryanair]]. Ito ay kadalasang may mga lipad sa mga kalakhang lungsod Europeo at mga destinasyon sa paglilibang pati na rin ang ilang mga interkontinental na serbisyo.
Pinalitan ng bagong paliparan ang mga paliparan ng [[Paliparang Berlin Tempelhof|Tempelhof]], [[Paliparang Berlin Schönefeld|Schönefeld]], at [[Paliparang Berlin Tegel|Tegel]], at naging nag-iisang komersyal na paliparan na nagsisilbi sa Berlin at sa nakapalibot na [[Länder ng Alemanya|Estado]] ng [[Brandeburgo|Brandenburgo]], isang lugar na may pinagsamang 6 na milyong mga naninirahan. Sa inaasahang taunang bilang ng pasahero na humigit-kumulang 34 milyon,<ref>{{Cite news |last=Metzner |first=Thorsten |date=26 April 2016 |title=Ist selbst eine BER-Eröffnung im Jahr 2018 gefährdet? |language=de |trans-title=Is even a 2018 BER opening at risk? |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=http://www.tagesspiegel.de/berlin/hauptstadtflughafen-berlin-ist-selbst-eine-ber-eroeffnung-im-jahr-2018-gefaehrdet/13499816.html}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 January 2019 |title=BER-beginnt-ein-weiteres-Jahr-der-Wahrheit |trans-title=(another) year of truth starts for BER – supposed capacity to be at 55mio till 2039 |url=https://www.aero.de/news-30635/BER-beginnt-ein-weiteres-Jahr-der-Wahrheit.html |access-date=5 January 2019 |website=aero}}</ref> ang Paliparang Berlin Brandenburgo ay naging [[Talaan ng mga pinakaabalang paliparan sa Germany|ikatlong pinaka-abalang]] [[Talaan ng mga paliparan sa Alemanya|paliparan sa Alemanya]] na nalampasan ang [[Paliparan ng Düsseldorf]] at ginagawa itong isa sa [[Talaan ng mga pinakaabalang paliparan sa Europa|labinlimang pinakaabala]] sa Europa.
Sa oras ng pagbubukas, ang paliparan ay may teoretikal na kapasidad na 46 milyong pasahero bawat taon.<ref>{{Cite news |last=Fabricius |first=Michael |date=24 January 2020 |title=Die BER-Eröffnung lässt sich kaum noch verhindern |trans-title=The BER opening can hardly be prevented |work=welt |url=https://www.welt.de/wirtschaft/article205294181/Pannenflughafen-Die-BER-Eroeffnung-laesst-sich-kaum-noch-verhindern.html |access-date=9 March 2022}}</ref> Ang Terminal 1 ay sumasalo sa 28 milyon nito; Ang Terminal 2, na hindi nagbukas hanggang Marso 24, 2022 dahil sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], ay sumasalo sa 6 na milyon; at Terminal 5, ang mga terminal na gusali ng dating Berlin-Schönefeld Airport, ay sumasalo sa dagdag pang 12 milyon. Ang mga pagpapalawak na gusali ay pinlano sa 2035 upang sumalo sa 58 milyong pasahero taon-taon.<ref>{{Cite web |date=30 August 2017 |title=Flughafenchef Lütke Daldrup will neuen Starttermin für Flughafen nach dem 24. Dezember nennen |trans-title=Airport boss Lütke Daldrup wants to name new start date for airport after December 24 |url=http://www.pnn.de/brandenburg-berlin/1212896/ |access-date=9 March 2022 |website=pnn}}</ref>
== Mga sanggunian ==
[[Kategorya:Mga pinagmulan sa wikang Aleman ng CS1 (de)]]
[[Kategorya:Lahat ng mga artikulong may pangungusap na walang pinagmulan]]
[[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
csp00sc0zr8byma5gprjdawcx33wo7t
Palasyo ng Berlin
0
318548
1959439
2022-07-30T14:02:17Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1096669714|Berlin Palace]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox building
| name = Palasyo ng Berlin<br>''Berliner Schloss''
| image = Humboldt Forum-9148.jpg
| caption = Ang rekonstruksiyon ng Palasyo ng Berlin noong 2020, na naglalaman ng museo [[Foro Humboldt]]
| map_type = Berlin#Germany
| location = [[Berlin]] ([[Mitte]]), Alemanya
| architect = [[Andreas Schlüter]] (orihinal)<br>[[Franco Stella]] (rekonstruksiyon)
| client = [[Margrabyato ng Brandenburgo|Mga Elektor ng Brandenburgo]]<br>[[Kaharian ng Prusya|Mga Hari ng Prusya]]<br>[[Imperyong Aleman|Mga Aleman na Emperador]]
| start_date = 1443 (orihinal)<br>2013 (rekonstruksiyon)
| completion_date = 1894 (orihinal)<br>2020 (rekonstruksiyon)
| destruction_date = Napinsala ng mga pambobombang alyado 1945, giniba ng mga awtoridad ng Silangang Alemanya, 1950
| status = Muling itinato
| structural_system =
}}
Ang '''Palasyo ng Berlin''' ({{Lang-de|Berliner Schloss}}), pormal na '''Maharlikang Palasyo''' ({{Lang-de|Königliches Schloss}}),<ref>{{Cite web |title=Berliner Schloss - Die Hohenzollern-Fassade |url=https://www.deutschlandfunkkultur.de/berliner-schloss-die-hohenzollern-fassade.976.de.html?dram:article_id=483830 |website=Deutschlandfunk Kultur}}</ref> sa [[Pulo ng mga Museo]] sa lugar ng [[Mitte]] ng Berlin, ay ang pangunahing [[Tirahang opisyal|tirahan]] ng [[Pamilya Hohenzollern]] mula 1443 hanggang 1918. Pinalawak sa pamamagitan ng utos ni Haring [[Federico I ng Prusya]] ayon sa mga plano ni [[Andreas Schlüter]] mula 1689 hanggang 1713, pagkatapos noon ay itinuturing itong isang pangunahing likha ng arkitektura ng [[Kaharian ng Prusya|Prusong]] [[Arkitekturang Baroko|Baroko]].<ref>[[Georg Dehio]]: ''Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler, Berlin.'' [[Deutscher Kunstverlag]], Munich 2006, {{ISBN|978-3-422-03111-1}}, p. 63. (German)</ref> Ang dating palasyo ng hari ay isa sa pinakamalaking gusali ng [[Berlin]] at humubog sa [[tanawin ng lungsod]] na may {{Convert|60|m|ft|-high}} [[Lungaw|simboryo]].
Ginamit para sa iba't ibang tungkulin ng pamahalaan pagkatapos ng pagbagsak ng monarkiya noong 1918, nasira ito noong [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pambobomba ng Allied noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], at winasak ng mga awtoridad ng [[Silangang Alemanya]] noong 1950. Noong dekada '70, naging lokasyon ito ng modernistang [[Palasyo ng Republika, Berlin|Palasyo ng Republika]] ng Silangang Aleman (ang gusali ng sentral na pamahalaan ng [[Silangang Alemanya]]). Pagkatapos ng [[muling pag-iisang Aleman]] at ilang taon ng debate at talakayan, lalo na tungkol sa puno ng makasaysayang pamana ng parehong mga gusali, ang [[Palasyo ng Republika, Berlin|Palasyo ng Republika]] mismo ay giniba noong 2009 at ang Palasyo ng Berlin ay muling itinayo simula noong 2013 upang ilagay ang museo ng [[Humboldt Forum|Foro Humboldt]]. Ang muling pagtatayo ay natapos noong 2020.
== Panitikan ==
* Albert Geyer: ''Geschichte des Schlosses zu Berlin (1443–1918).'' Nicolai Verlag, Berlin 2010.{{ISBN|978-3-89479-628-0}} . (Aleman)
== Mga sanggunian ==
{{Reflist|30em}}
== Mga panlabas na link ==
* [http://berliner-schloss.de/en/ Berlin Palace Association] (Ingles na Website ng Berlin Palace Association)
* [https://berliner-schloss.de/en/donations/ Website ng donasyon]
{{Prussian royal residences}}{{Visitor attractions in Berlin}}
b1sxal224p400ld6s0pdn8svoqkffkb
Berliner Schloss
0
318549
1959440
2022-07-30T14:02:53Z
Ryomaandres
8044
Ikinakarga sa [[Palasyo ng Berlin]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Palasyo ng Berlin]]
4nim0kto8aofe42cdqj9keenplb0306
Friedrichshain-Kreuzberg
0
318550
1959441
2022-07-30T14:12:08Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1088990140|Friedrichshain-Kreuzberg]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox German location|name=Friedrichshain-Kreuzberg|name_local=|image_photo=|image_caption=|type=Borough|City=Berlin|image_coa=Coat of arms of borough Friedrichshain-Kreuzberg.svg|coordinates={{coord|52|30|N|13|27|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=|divisions=2 localities|mayor=Clara Herrmann|Bürgermeistertitel=[[Mayor|Borough Mayor]]|party=Greens|elevation=|area=20.16|population=289787|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=|area_code=|licence=B|year=|plantext=Location of Friedrichshain-Kreuzberg in Berlin|image_plan=Berlin Bezirk Friedrichshain-Kreuzberg (labeled).svg|website=[http://www.friedrichshain-kreuzberg.de official homepage]}}
Ang '''Friedrichshain-Kreuzberg''' ({{IPA-de|ˈfʁiːdʁɪçsˌhaɪn ˈkʁɔʏtsbɛʁk|lang|De-Friedrichshain-Kreuzberg.ogg}}) ay ang pangalawang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng [[Berlin]], na nabuo noong 2001 sa pamamagitan ng pagsasama sa dating [[Silangang Berlin]] na boro ng [[Friedrichshain]] at ang dating [[Kanlurang Berlin]] na boro ng [[Kreuzberg]] Ang makasaysayang [[Tulay Oberbaum]], na dating [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|tawiran sa hangganan ng Berlin]] para sa mga naglalakad, ay nag-uugnay sa parehong mga distrito sa kabila ng ilog [[Spree (ilog)|Spree]] bilang [[palatandaan]] ng bagong boro (tulad ng itinampok sa eskudo de armas).
[[Talaksan:Berlin_Friedrichshain-Kreuzberg.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Berlin_Friedrichshain-Kreuzberg.svg/220px-Berlin_Friedrichshain-Kreuzberg.svg.png|thumb| Mga subdibisyon ng Friedrichshain-Kreuzberg]]
Ang tradisyon ng [[kontrakultura]] lalo na ng Kreuzberg ay humantong sa isang [[Pluralidad (pagboto)|mayorya]] ng mga boto para sa [[Alliance 90/The Greens|Partido Lunti]], na kakaiba sa lahat ng mga boro ng Berlin. Ang lokal na [[Miyembro ng parlamento|MP]] [[Canan Bayram]] ay ang tanging Luting [[politiko]] na direktang inihalal sa pederal na [[Bundestag]]. Habang ang Kreuzberg ay nailalarawan sa pamamagitan ng isang mataas na bilang ng mga imigrante, ang bahagi ng mga hindi Aleman na mamamayan sa Friedrichshain ay mas mababa at ang karaniwang edad ay mas mataas. Ang pagsasanib sa pagitan ng mga natatanging kuwarto ay ipinagdiriwang ng taunang anarkikong "labanan ng gulay" sa Oberbaumbrücke. Ang parehong bahagi ay kailangang harapin ang mga kahihinatnan ng [[hentripikasyon]].
== Mga pagkakahati ==
Ang Friedrichshain-Kreuzberg ay nahahati sa 2 lokalidad, ang [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]].
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga panlabas na link ==
* [http://www.friedrichshain-kreuzberg.de/ Opisyal na homepage {{In lang|de}}]
* [http://www.berlin.de/english/ Opisyal na homepage ng Berlin] Na- Archived
{{Mga Borough ng Berlin}}
[[Kategorya:Mga Distrito ng Berlin]]
[[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
r495qds8kg7foame14vj2n4shb1n01b
1959442
1959441
2022-07-30T14:13:00Z
Ryomaandres
8044
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox German location|name=Friedrichshain-Kreuzberg|name_local=|image_photo=|image_caption=|type=Boro|City=Berlin|image_coa=Coat of arms of borough Friedrichshain-Kreuzberg.svg|coordinates={{coord|52|30|N|13|27|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=|divisions=2 lokalidad|mayor=Clara Herrmann|Bürgermeistertitel=[[Alkalde|Alkalde ng boro]]|party=Mga Lunti|elevation=|area=20.16|population=289787|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=|area_code=|licence=B|year=|plantext=Kinaroroonan ng Friedrichshain-Kreuzberg sa Berlin|image_plan=Berlin Bezirk Friedrichshain-Kreuzberg (labeled).svg|website=[http://www.friedrichshain-kreuzberg.de opisyal na homepage]}}
Ang '''Friedrichshain-Kreuzberg''' ({{IPA-de|ˈfʁiːdʁɪçsˌhaɪn ˈkʁɔʏtsbɛʁk|lang|De-Friedrichshain-Kreuzberg.ogg}}) ay ang pangalawang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng [[Berlin]], na nabuo noong 2001 sa pamamagitan ng pagsasama sa dating [[Silangang Berlin]] na boro ng [[Friedrichshain]] at ang dating [[Kanlurang Berlin]] na boro ng [[Kreuzberg]] Ang makasaysayang [[Tulay Oberbaum]], na dating [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|tawiran sa hangganan ng Berlin]] para sa mga naglalakad, ay nag-uugnay sa parehong mga distrito sa kabila ng ilog [[Spree (ilog)|Spree]] bilang [[palatandaan]] ng bagong boro (tulad ng itinampok sa eskudo de armas).
[[Talaksan:Berlin_Friedrichshain-Kreuzberg.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Berlin_Friedrichshain-Kreuzberg.svg/220px-Berlin_Friedrichshain-Kreuzberg.svg.png|thumb| Mga subdibisyon ng Friedrichshain-Kreuzberg]]
Ang tradisyon ng [[kontrakultura]] lalo na ng Kreuzberg ay humantong sa isang [[Pluralidad (pagboto)|mayorya]] ng mga boto para sa [[Alliance 90/The Greens|Partido Lunti]], na kakaiba sa lahat ng mga boro ng Berlin. Ang lokal na [[Miyembro ng parlamento|MP]] [[Canan Bayram]] ay ang tanging Luting [[politiko]] na direktang inihalal sa pederal na [[Bundestag]]. Habang ang Kreuzberg ay nailalarawan sa pamamagitan ng isang mataas na bilang ng mga imigrante, ang bahagi ng mga hindi Aleman na mamamayan sa Friedrichshain ay mas mababa at ang karaniwang edad ay mas mataas. Ang pagsasanib sa pagitan ng mga natatanging kuwarto ay ipinagdiriwang ng taunang anarkikong "labanan ng gulay" sa Oberbaumbrücke. Ang parehong bahagi ay kailangang harapin ang mga kahihinatnan ng [[hentripikasyon]].
== Mga pagkakahati ==
Ang Friedrichshain-Kreuzberg ay nahahati sa 2 lokalidad, ang [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]].
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
== Mga panlabas na link ==
* [http://www.friedrichshain-kreuzberg.de/ Opisyal na homepage {{In lang|de}}]
* [http://www.berlin.de/english/ Opisyal na homepage ng Berlin] Na- Archived
{{Mga Borough ng Berlin}}
[[Kategorya:Mga Distrito ng Berlin]]
[[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
tmmmzq8rvoz8iibnd2z6bw3x56kby1a
Unter den Linden
0
318551
1959443
2022-07-30T14:25:29Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1096801813|Unter den Linden]]"
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Unter_den_Linden_von_oben_cropped.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Unter_den_Linden_von_oben_cropped.jpg/320px-Unter_den_Linden_von_oben_cropped.jpg|thumb|320x320px| Unter den Linden mula sa [[Katedral ng Berlin]] hanggang [[Tarangkahang Brandenburgo]] at liwasang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]], tanaw mula sa [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]], 2005.]]
Ang '''Unter den Linden''' ({{IPA-de|ˈʊntɐ deːn ˈlɪndn̩|lang}}, "sa ilalim ng mga puno ng [[Tilia|linden]]") ay isang [[bulebar]] sa gitnang distrito ng [[Mitte (lokalidad)|Mitte]] ng [[Berlin]], ang kabesera ng [[Alemanya]]. Tumatakbo mula sa [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]] hanggang [[Tarangkahang Brandenburgo]], pinangalanan ito sa mga puno ng linden (lime) na nakahanay sa damong nalalakad na mall sa median at sa dalawang malawak na [[Daanan ng sasakyan|daanan]]. Nag-uugnay ang abenida sa maraming [[Talaan ng mga tanawing panturista sa Berlin|pasyalan]] sa Berlin, tanawin, at ilog para sa pamamasyal.
== Pangkalahatang-tanawin ==
[[Talaksan:Lindenallee_Berlin_1691.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Lindenallee_Berlin_1691.jpg/220px-Lindenallee_Berlin_1691.jpg|left|thumb| J. Stridbeck, ''LindenAllee 1691'']]
Ang Unter den Linden ay tumatakbo sa silangan–kanluran mula sa lugar ng maharlikang palasyo ng [[Palasyo ng Berlin|Stadtschloss]] (pangunahing tahanan ng [[Pamilya Hohenzollern]]) sa liwasang [[Lustgarten]], kung saan dating nakatayo ang giniba na [[Palasyo ng Republika (Berlin)|Palasyo ng Republika]], hanggang sa [[Pariser Platz]] at [[Tarangkahang Brandenburgo]]. Patungo sa silangan ang bulebar ay tumatawid sa ilog [[Spree (ilog)|Spree]] sa [[Katedral ng Berlin]] at nagpapatuloy bilang [[Karl-Liebknecht-Straße]]. Ang kanlurang pagpapatuloy sa likod ng Tarangkahang Brandenburgo ay [[Straße des 17. Juni]]. Ang mga pangunahing kalye sa hilaga–timog na tumatawid sa Unter den Linden ay ang [[Friedrichstraße]] at [[Wilhelmstrasse]].
Ang Unter den Linden, na matatagpuan sa gitna ng makasaysayang seksiyon ng Berlin, na binuo mula sa isang daanang harnes na inilatag ni Elektor [[John George, Elecktor ng Brandenburgo|John George ng Brandenburgo]] noong ika-16 na siglo upang maabot ang kaniyang pook ng pangangaso sa [[Tiergarten (Berlin)|Tiergarten]]. Ito ay pinalitan ng isang bulebar ng mga puno ng linden sa paligid ng kasalukuyang [[Bebelplatz]] ay isinama sa portipikasyon ng Berlin pagkatapos ng [[Digmaan ng Tatlumpung Taon|Tatlumpung Taon na Digmaan]], na nakikita hanggang ngayon dahil walang mga puno.
== Mga panlabas na link ==
* [http://www.stadtpanoramen.de/berlin/unter_den_linden.html Unter den Linden] - Interactive 360° Panorama
* [http://www.dhm.de/lindencam/ Webcam: Live-View ng kalye Unter den Linden na may Brandenburg Gate sa Berlin, Germany]
{{Visitor attractions in Berlin}}
1gg9987czj6lqs6ke14aiu3v2rrzaey
Fernsehturm Berlin
0
318552
1959449
2022-07-30T15:25:11Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1092172790|Fernsehturm Berlin]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox building
| name = Berliner Fernsehturm
| status = Kompleto
| image = Berlin - Berliner Fernsehturm1.jpg
| image_size = 150px
| caption = Ang Fernsehturm na kita mula sa timog-kanluran
| location = [[Berlin]], Alemany
| coordinates = {{coord|52|31|15|N|013|24|34|E|type:landmark_region:DE-BE|display=inline,title}}
| start_date = 1965
| completion_date = {{start date and age|df=yes|1969|10|03}}
| architect = [[Hermann Henselmann]]
| building_type = [[Toreng pantelebisyon]], [[Restawran]], [[Toreng pangmatyag]]
| height = {{convert|368.03|m|ft|2|abbr=on}}
| civil_engineer =
| other_designers =
| main_contractor = [[Pamahalaan ng Silangang Alemanya]]
| map_type = Berlin
| map_caption = Kinaroroonan sa loob ng Berlin
}}
Ang '''Berliner Fernsehturm''' o '''Fernsehturm Berlin''' (Tagalog: ''Toreng Pantelebisyon ng Berlin'' o ''Toreng Pang-TV'') ay isang [[toreng pantelebisyon]] sa gitnang [[Berlin]], [[Alemanya]].
Matatagpuan sa kuwartong Marien (''Marienviertel''), malapit sa [[Alexanderplatz]] sa lokalidad at distrito ng [[Mitte (lokalidad)|Mitte]], ang tore ay itinayo sa pagitan ng 1965 at 1969 ng pamahalaan ng [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] (East Germany). Ito ay inilaan upang maging parehong simbolo ng kapangyarihang Komunista at ng lungsod. Ito ay nananatiling isang palatandaan ngayon, na makikita sa buong sentral at ilang suburban na distrito ng Berlin.<ref>{{cite web |title=History |url=http://tv-turm.de/en/geschichte.php |access-date=2016-02-11 |publisher=Berliner Fernsehturm}}{{dead link|date=December 2016|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Sa taas nitong 368 metro (kabilang ang antenna) ito ang [[Talaan ng pinakamataas na estruktura sa Alemanya|pinakamataas na estruktura sa Alemanya]], at ang ikatlong pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo. Nang itayo ito ay ang ika-apat na pinakamataas na freestanding na estruktura sa mundo pagkatapos ng [[Tore Ostankino]], [[Empire State Building]], at [[Sentro John Hancock|875 North Michigan Avenue]], na kilala noon bilang Ang Sentro John Hancock.<ref>{{Cite web |date= |title=Diagrams |url=https://skyscraperpage.com/diagrams/?searchID=93813717 |access-date=2022-05-02 |publisher=SkyscraperPage.com}}</ref>{{Wide image|File:Berlin-Panorama vom Fernsehturm.jpg|1500px|360° panorama taken from the viewing floor}}
== Mga sanggunian ==
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
r29ne3xi9idpm29ds0hvd1myzt4qd36
1959452
1959449
2022-07-30T15:25:57Z
Ryomaandres
8044
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox building
| name = Berliner Fernsehturm
| status = Kompleto
| image = Berlin - Berliner Fernsehturm1.jpg
| image_size = 150px
| caption = Ang Fernsehturm na kita mula sa timog-kanluran
| location = [[Berlin]], Alemany
| coordinates = {{coord|52|31|15|N|013|24|34|E|type:landmark_region:DE-BE|display=inline,title}}
| start_date = 1965
| completion_date = {{start date and age|df=yes|1969|10|03}}
| architect = [[Hermann Henselmann]]
| building_type = [[Toreng pantelebisyon]], [[Restawran]], [[Toreng pangmatyag]]
| height = {{convert|368.03|m|ft|2|abbr=on}}
| civil_engineer =
| other_designers =
| main_contractor = [[Pamahalaan ng Silangang Alemanya]]
| map_type = Berlin
| map_caption = Kinaroroonan sa loob ng Berlin
}}
Ang '''Berliner Fernsehturm''' o '''Fernsehturm Berlin''' (Tagalog: ''Toreng Pantelebisyon ng Berlin'' o ''Toreng Pang-TV'') ay isang [[toreng pantelebisyon]] sa gitnang [[Berlin]], [[Alemanya]].
Matatagpuan sa kuwartong Marien (''Marienviertel''), malapit sa [[Alexanderplatz]] sa lokalidad at distrito ng [[Mitte (lokalidad)|Mitte]], ang tore ay itinayo sa pagitan ng 1965 at 1969 ng pamahalaan ng [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] (East Germany). Ito ay inilaan upang maging parehong simbolo ng kapangyarihang Komunista at ng lungsod. Ito ay nananatiling isang palatandaan ngayon, na makikita sa buong sentral at ilang suburban na distrito ng Berlin.<ref>{{cite web |title=History |url=http://tv-turm.de/en/geschichte.php |access-date=2016-02-11 |publisher=Berliner Fernsehturm}}{{dead link|date=December 2016|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Sa taas nitong 368 metro (kabilang ang antenna) ito ang [[Talaan ng pinakamataas na estruktura sa Alemanya|pinakamataas na estruktura sa Alemanya]], at ang ikatlong pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo. Nang itayo ito ay ang ika-apat na pinakamataas na freestanding na estruktura sa mundo pagkatapos ng [[Tore Ostankino]], [[Empire State Building]], at [[Sentro John Hancock|875 North Michigan Avenue]], na kilala noon bilang Ang Sentro John Hancock.<ref>{{Cite web |date= |title=Diagrams |url=https://skyscraperpage.com/diagrams/?searchID=93813717 |access-date=2022-05-02 |publisher=SkyscraperPage.com}}</ref>
== Mga sanggunian ==
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
503qw4n48zkwgbzd2adnmijco36c6n0
Toreng Pang-TV ng Berlin
0
318553
1959450
2022-07-30T15:25:21Z
Ryomaandres
8044
Ikinakarga sa [[Fernsehturm Berlin]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Fernsehturm Berlin]]
6ujb6jcu8nd20mka2v31ywjn52mugy3
Toreng Pantelebisyon ng Berlin
0
318554
1959451
2022-07-30T15:25:42Z
Ryomaandres
8044
Ikinakarga sa [[Fernsehturm Berlin]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Fernsehturm Berlin]]
6ujb6jcu8nd20mka2v31ywjn52mugy3
Republikang Weimar
0
318555
1959453
2022-07-30T16:04:47Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1101224694|Weimar Republic]]"
wikitext
text/x-wiki
Ang '''Republikang Weimar''' ({{Lang-de|Weimarer Republik}} {{IPA-de|ˌvaɪ̯maʁɐ ʁepuˈbliːk|-|De-Weimarer Republik.ogg}}), opisyal na pinangalanang '''[[Alemang Reich]]''' ({{Lang-de|Deutsches Reich}}), ay ang pamahalaan ng [[Alemanya]] mula 1918 hanggang 1933, kung saan ito ay isang [[Republika|konstitusyonal]] na [[republikang federal]] sa unang pagkakataon sa kasaysayan; samakatuwid ito ay tinutukoy din, at hindi opisyal na ipinahayag ang sarili nito, bilang ang '''Republikang Aleman''' ({{Lang-de|Deutsche Republik}}). Ang impormal na pangalan ng estado ay nagmula sa lungsod ng [[Weimar]], na naging tahanan ng [[asamblea ng manghahalal]] na nagtatag ng pamahalaan nito. Sa Ingles, ang estado ay karaniwang tinatawag na "Alemanya," na ang "Republikang Weimar" (isang terminong ipinakilala ni [[Adolf Hitler]] noong 1929) na hindi karaniwang ginagamit hanggang sa dekada '30.
Kasunod ng pagkawasak ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] (1914–1918), ang Alemanya ay napagal at nagdemanda para sa kapayapaan sa mga desperadong kalagayan. Ang kamalayan sa nalalapit na pagkatalo ay nagbunsod ng isang [[Rebolusyong Aleman noong 1918–1919|rebolusyon]], ang pagbitiw kay [[Wilhelm II, Emperador ng Alemanya|Kaiser Guillermo II]], pormal na pagsuko sa [[Mga Alyado ng Unang Digmaang Pandaigdig|mga Alyado]], at ang proklamasyon ng Republikang Weimar noong 9 Nobyembre 1918.<ref>{{Cite web |title=Kaiser Wilhelm II |url=https://www.history.com/topics/world-war-i/kaiser-wilhelm-ii |access-date=2021-10-10 |website=HISTORY |language=en}}</ref>
== Pangalan at mga simbolo ==
Tinawag itong Republikang Weimar dahil ang [[Pambansang Asambleang Weimar|asamblea]] na nagpatibay ng konstitusyon nito ay nagpulong sa Weimar mula Pebrero 6, 1919 hanggang Agosto 11, 1919,<ref>{{Cite encyclopedia |title=Weimar Republic |encyclopedia=Encyclopedia Britannica |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/639027/Weimar-Republic |access-date=29 June 2012}}</ref> ngunit ang pangalang ito ay naging pangkaraniwan lamang pagkatapos ng 1933.
== Mga sanggunian ==
=== Mga pagsipi ===
{{Reflist}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Aleman]]
[[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]]
b6lp7e07s4e8bqtf6yrvki81mtrup5t
Ruhr
0
318556
1959454
2022-07-30T16:17:01Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1094784244|Ruhr]]"
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement|name=Ruhr|native_name=Ruhrgebiet|official_name=Kalakhang Ruhr<br/>''Metropole Ruhr''|image_map=Locator map RVR in Germany.svg|mapsize=270px|map_caption=Mapa ng Ruhr sa loob ng Alemanya|image_seal=Regionalverband Ruhr Logo 2017.svg|coordinates={{coord|51|30|N|7|30|E|region:DE|display=inline,title}}|subdivision_type=Bansa|subdivision_name={{flag|Germany}}|subdivision_type1=[[Mga estado ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1={{flag|North Rhine-Westphalia}}|established_title=|established_date=|parts_type=Mga pinakamalaking lungsod|parts_style=list|p1={{flag|Dortmund}}|p2={{flag|Essen}}|p3={{flag|Duisburg}}|p4={{flag|Bochum}}|government_type=<!-- Politics ----------------->|government_footnotes=|governing_body=Regionalverband Ruhr|area_metro_km2=4435|area_metro_sq_mi=|elevation_footnotes=<ref>pinakamataas: Wengeberg sa [[Breckerfeld]], pinakamababa: [[Xanten]]</ref>|elevation_max_m=441|elevation_min_m=13|population_footnotes=|population_total=|population_as_of=|population_urban=5,118,681|population_density_urban_km2=1646|population_metro=10,680,783|population_note=<!-- General information --------------->|timezone=[[Central European Time|CET]]|utc_offset=+01:00|timezone_DST=|utc_offset_DST=|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP]]|blank_info_sec1=[[Euro|€]]161 bilyon<ref>{{cite web |url=https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?query=BOOKMARK_DS-691746_QID_1CB3A5F5_UID_-3F171EB0&layout=TIME,C,X,0;METROREG,L,Y,0;UNIT,L,Z,0;INDICATORS,C,Z,1;&zSelection=DS-691746INDICATORS,OBS_FLAG;DS-691746UNIT,MIO_EUR;&rankName1=UNIT_1_2_-1_2&rankName2=INDICATORS_1_2_-1_2&rankName3=TIME_1_0_0_0&rankName4=METROREG_1_2_0_1&sortC=ASC_-1_FIRST&rStp=&cStp=&rDCh=&cDCh=&rDM=true&cDM=true&footnes=false&empty=false&wai=false&time_mode=NONE&time_most_recent=false&lang=EN&cfo=%23%23%23.%23%23%23%2C%23%23%23 |title=GDP table |website=appsso.eurostat.ec.europa.eu|access-date=2021-03-19}}</ref>|website={{URL|http://www.metropoleruhr.de/}}}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
Ang '''Ruhr''' ({{IPAc-en|'|r|ʊər}} {{Respell|ROOR}}; {{Lang-de|Ruhrgebiet}} {{IPA-de|ˈʁuːɐ̯ɡəˌbiːt||De-Ruhrgebiet.ogg}}), na tinutukoy din bilang ang '''pook Ruhr''', minsan '''distriton Ruhr''', '''rehiyon ng''' '''Ruhr''', o '''lambak Ruhr''', ay isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] [[urbanong pook]] sa [[Hilagang Renania-Westfalia]], [[Alemanya]]. Sa densidad ng populasyon na 2,800/km <sup>2</sup> at populasyong higit sa 5 milyon (2017),<ref>{{Cite web |last=Ruhr |first=Regionalverband |date=2018-01-09 |title=Zensus 2011 |url=http://www.metropoleruhr.de/regionalverband-ruhr/regionalstatistik/bevoelkerung/zensus-2011.html |access-date=2018-02-05 |website=www.metropoleruhr.de |language=de}}</ref> ito ang pinakamalaking [[Pook na urbano|urbanong pook]] sa Alemanya. Binubuo ito ng ilang malalaking lungsod na napapaligiran ng mga ilog [[Ruhr (ilog)|Ruhr]] sa timog, [[Ilog Rin|Rin]] sa kanluran, at [[Lippe (ilog)|Lippe]] sa hilaga. Sa timog-kanluran ito ay hangganan ng [[Lupain ng Bergisches|Bergisches Land]]. Ito ay itinuturing na bahagi ng mas malaking [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|kalakhang rehiyon]] ng [[Rin-Ruhr]] ng higit sa 10 milyong tao, na kabilang sa pinakamalaki sa Europa, sa likod lamang ng London at Paris.
Ang mga lungsod ng Ruhr ay, mula kanluran hanggang silangan: [[Duisburg]], [[Oberhausen]], [[Bottrop]], [[Mülheim|Mülheim an der Ruhr]], [[Essen, Alemanya|Essen]], [[Gelsenkirchen]], [[Bochum]], [[Herne, Hilagang Renania-Westfalia|Herne]], [[Hagen]], [[Dortmund]], [[Lünen]], [[Bergkamen]], [[Hamm]] at ang mga distrito ng [[Wesel (distrito)|Wesel]], [[Recklinghausen (distrito)|Recklinghausen]], [[Unna (distrito)|Unna]], at [[Ennepe-Ruhr-Kreis]]. Ang mga pinakamataong lungsod<ref>{{Cite web |title=Bevölkerung der Gemeinden Nordrhein-Westfalens am 31. Dezember 2019 |url=https://www.landesdatenbank.nrw.de/ldbnrw/online;jsessionid=FBC481AAC50656B8CA9E933111BC242A.ldb2?sequenz=tabelleErgebnis&selectionname=12411-31iz |access-date=17 October 2020 |publisher=[[Landesbetrieb Information und Technik NRW]] |language=de}}</ref> ay ang Dortmund (na may populasyon na humigit-kumulang 588,000), Essen (mga 583,000), at Duisburg (mga 497,000).
Ang pook ng Ruhr ay walang sentrong pampangasiwaan bawat lungsod sa lugar ay may sariling administrasyon, bagaman mayroong suprakomunal na "[[Regionalverband Ruhr]]" na institusyon sa Essen. Para sa 2010, ang rehiyon ng Ruhr ay isa sa mga [[Europeong Kabisera ng Kultura|Europeong Kabesera ng Kultura]].<ref>{{Cite web |title=EUR-Lex - 52011DC0921 - EN - EUR-Lex |url=https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52011DC0921 |website=eur-lex.europa.eu}}</ref><ref>{{Cite web |title=Archived copy |url=http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet.ruhr2010.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090511075016/http://www.essen-fuer-das-ruhrgebiet.ruhr2010.de/ |archive-date=11 May 2009 |access-date=31 May 2019}}</ref>
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
[[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
fz8nx9ca8fzmq53n68s4wyi32qy2oo9
Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon
0
318557
1959455
2022-07-30T16:21:20Z
Ryomaandres
8044
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1090859396|List of cities in Germany by population]]"
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Deutschland_politisch_2010.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Deutschland_politisch_2010.png/220px-Deutschland_politisch_2010.png|thumb| Pangkalahatang mapa ng Alemanya]]
[[Talaksan:Population_density_of_Germany_2019.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Population_density_of_Germany_2019.svg/220px-Population_density_of_Germany_2019.svg.png|thumb| Densidad ng populasyon noong 2019]]
Gaya ng tinukoy ng Suriang Federal ng Alemanya para sa Pananaliksik at Paninirahan, Usaping Urbano, at Kaunlarang Pang-espasyo, ang ''Großstadt'' (malaking lungsod) ay isang lungsod na may higit sa 100,000 mga naninirahan.<ref>{{Cite web |title=Laufende Stadtbeobachtung – Raumabgrenzungen |url=http://www.bbsr.bund.de/BBSR/DE/Raumbeobachtung/Raumabgrenzungen/StadtGemeindetyp/StadtGemeindetyp_node.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171001104056/http://www.bbsr.bund.de/BBSR/DE/Raumbeobachtung/Raumabgrenzungen/StadtGemeindetyp/StadtGemeindetyp_node.html |archive-date=October 1, 2017 |access-date=February 15, 2018 |publisher=Bundesinstitut für Bau-, Stadt- und Raumforschung |language=de}}</ref> Noong Disyembre 31, 2015, 79 na lungsod sa [[Alemanya]] ang tumutupad sa pamantayang ito at nakalista dito. Ang talaang ito ay tumutukoy lamang sa populasyon ng mga indibidwal na munisipalidad sa loob ng kanilang [[Mga limitasyon ng lungsod|tinukoy na mga limitasyon]], na hindi kasama ang iba pang mga munisipalidad o [[naik]] na mga pook sa loob ng mga [[Pook na urbano|urbanong aglomerasyon]] o [[kalakhang pook]].
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Mga lungsod sa Alemanya}}{{Lists of cities by population and state of the Federal Republic of Germany}}
5zocx5eqg67p4c2vyy3jw8eql39uhs1
1959456
1959455
2022-07-30T16:21:51Z
Ryomaandres
8044
Inilipat ni Ryomaandres ang pahinang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa population]] sa [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon]]
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Deutschland_politisch_2010.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Deutschland_politisch_2010.png/220px-Deutschland_politisch_2010.png|thumb| Pangkalahatang mapa ng Alemanya]]
[[Talaksan:Population_density_of_Germany_2019.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Population_density_of_Germany_2019.svg/220px-Population_density_of_Germany_2019.svg.png|thumb| Densidad ng populasyon noong 2019]]
Gaya ng tinukoy ng Suriang Federal ng Alemanya para sa Pananaliksik at Paninirahan, Usaping Urbano, at Kaunlarang Pang-espasyo, ang ''Großstadt'' (malaking lungsod) ay isang lungsod na may higit sa 100,000 mga naninirahan.<ref>{{Cite web |title=Laufende Stadtbeobachtung – Raumabgrenzungen |url=http://www.bbsr.bund.de/BBSR/DE/Raumbeobachtung/Raumabgrenzungen/StadtGemeindetyp/StadtGemeindetyp_node.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171001104056/http://www.bbsr.bund.de/BBSR/DE/Raumbeobachtung/Raumabgrenzungen/StadtGemeindetyp/StadtGemeindetyp_node.html |archive-date=October 1, 2017 |access-date=February 15, 2018 |publisher=Bundesinstitut für Bau-, Stadt- und Raumforschung |language=de}}</ref> Noong Disyembre 31, 2015, 79 na lungsod sa [[Alemanya]] ang tumutupad sa pamantayang ito at nakalista dito. Ang talaang ito ay tumutukoy lamang sa populasyon ng mga indibidwal na munisipalidad sa loob ng kanilang [[Mga limitasyon ng lungsod|tinukoy na mga limitasyon]], na hindi kasama ang iba pang mga munisipalidad o [[naik]] na mga pook sa loob ng mga [[Pook na urbano|urbanong aglomerasyon]] o [[kalakhang pook]].
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Mga lungsod sa Alemanya}}{{Lists of cities by population and state of the Federal Republic of Germany}}
5zocx5eqg67p4c2vyy3jw8eql39uhs1
1959460
1959456
2022-07-30T16:31:11Z
Ryomaandres
8044
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Deutschland_politisch_2010.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Deutschland_politisch_2010.png/220px-Deutschland_politisch_2010.png|thumb| Pangkalahatang mapa ng Alemanya]]
[[Talaksan:Population_density_of_Germany_2019.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Population_density_of_Germany_2019.svg/220px-Population_density_of_Germany_2019.svg.png|thumb| Densidad ng populasyon noong 2019]]
Gaya ng tinukoy ng Suriang Federal ng Alemanya para sa Pananaliksik at Paninirahan, Usaping Urbano, at Kaunlarang Pang-espasyo, ang ''Großstadt'' (malaking lungsod) ay isang lungsod na may higit sa 100,000 mga naninirahan.<ref>{{Cite web |title=Laufende Stadtbeobachtung – Raumabgrenzungen |url=http://www.bbsr.bund.de/BBSR/DE/Raumbeobachtung/Raumabgrenzungen/StadtGemeindetyp/StadtGemeindetyp_node.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171001104056/http://www.bbsr.bund.de/BBSR/DE/Raumbeobachtung/Raumabgrenzungen/StadtGemeindetyp/StadtGemeindetyp_node.html |archive-date=October 1, 2017 |access-date=February 15, 2018 |publisher=Bundesinstitut für Bau-, Stadt- und Raumforschung |language=de}}</ref> Noong Disyembre 31, 2015, 79 na lungsod sa [[Alemanya]] ang tumutupad sa pamantayang ito at nakalista dito. Ang talaang ito ay tumutukoy lamang sa populasyon ng mga indibidwal na munisipalidad sa loob ng kanilang [[Mga limitasyon ng lungsod|tinukoy na mga limitasyon]], na hindi kasama ang iba pang mga munisipalidad o [[naik]] na mga pook sa loob ng mga [[Pook na urbano|urbanong aglomerasyon]] o [[kalakhang pook]].
== Talaan ==
{| class="wikitable sortable"
!Ranggo noong 2015
!Lungsod
![[Länder ng Alemanya|Estado]]
!2015
tantiya
!2011
senso
!Pagkakaiba
! data-sort-type="number" |2015
sakop
! data-sort-type="number" |2015
densidad ng populasyon
!Kinaroroonan
|-
| bgcolor="FFD700" |1
| align="left" |'''''{{flag|Berlin}}'''''
| align="left" |{{flag|Berlin}}| {{change|3520031|3292365|invert=on}}
|3,292,365
| +6.91%
|{{convert|891.68|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|3948|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|31|N|13|23|E|format=dms|name=1 Berlin}}
|-
| bgcolor="FFD700" |2
| align="left" |'''''{{flag|Hamburg}}'''''
| align="left" |{{flag|Hamburg}}| {{change|1787408|1706696|invert=on}}
|1,706,696
| +4.73%
|{{convert|755.3|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2366|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|53|33|N|10|0|E|format=dms|name=2 Hamburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |3
| align="left" |'''''{{flag|Munich}}''''' (München)
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|1450381|1348335|invert=on}}
|1,348,335
| +7.57%
|{{convert|310.7|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|4668|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|48|8|N|11|34|E|format=dms|name=3 Munich}}
|-
| bgcolor="FFD700" |4
| align="left" |''{{flag|Cologne}}'' (Köln)
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|1060582|1005775|invert=on}}
|1,005,775
| +5.45%
|{{convert|405.02|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2619|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|56|N|6|57|E|format=dms|name=4 Cologne}}
|-
| bgcolor="FFD700" |5
| align="left" |''{{flag|Frankfurt am Main|Frankfurt}}''
| align="left" |{{flag|Hesse}}| {{change|732688|667925|invert=on}}
|667,925
| +9.70%
|{{convert|248.31|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2951|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|7|N|8|41|E|format=dms|name=5 Frankfurt}}
|-
| bgcolor="FFD700" |6
| align="left" |'''''{{flag|Stuttgart}}'''''
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|623738|585890|invert=on}}
|585,890
| +6.46%
|{{convert|207.35|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|3008|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|48|47|N|9|11|E|format=dms|name=6 Stuttgart}}
|-
| bgcolor="FFD700" |7
| align="left" |'''{{flag|Düsseldorf}}'''
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|612178|586291|invert=on}}
|586,291
| +4.42%
|{{convert|217.41|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2816|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|14|N|6|47|E|format=dms|name=7 Düsseldorf}}
|-
| bgcolor="FFD700" |8
| align="left" |{{flag|Dortmund}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|586181|571143|invert=on}}
|571,143
| +2.63%
|{{convert|280.71|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2088|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|31|N|7|28|E|format=dms|name=8 Dortmund}}
|-
| bgcolor="FFD700" |9
| align="left" |{{flag|Essen}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|582624|566201|invert=on}}
|566,201
| +2.90%
|{{convert|210.34|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2770|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|27|N|7|1|E|format=dms|name=9 Essen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |10
| align="left" |''{{flag|Leipzig}}''
| align="left" |{{flag|Saxony}}| {{change|560472|502979|invert=on}}
|502,979
| +11.43%
|{{convert|297.8|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1882|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|20|N|12|23|E|format=dms|name=10 Leipzig}}
|-
| bgcolor="FFD700" |11
| align="left" |'''''{{flagdeco|Bremen}} [[:en:Bremen|Bremen]]'''''
| align="left" |{{flag|Bremen}}| {{change|557464|542707|invert=on}}
|542,707
| +2.72%
|{{convert|326.18|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1709|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|53|5|N|8|48|E|format=dms|name=11 Bremen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |12
| align="left" |'''{{flag|Dresden}}'''
| align="left" |{{flag|Saxony}}| {{change|543825|512354|invert=on}}
|512,354
| +6.14%
|{{convert|328.48|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1656|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|2|N|13|44|E|format=dms|name=12 Dresden}}
|-
| bgcolor="FFD700" |13
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Hanover.svg}} '''''[[:en:Hanover|Hanover]]''''' (Hannover)
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|532163|506416|invert=on}}
|506,416
| +5.08%
|{{convert|204.14|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2607|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|22|N|9|43|E|format=dms|name=13 Hanover}}
|-
| bgcolor="FFD700" |14
| align="left" |{{flag|Nuremberg}} (Nürnberg)
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|509975|486314|invert=on}}
|486,314
| +4.87%
|{{convert|186.38|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2736|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|27|N|11|5|E|format=dms|name=14 Nuremberg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |15
| align="left" |{{flag|Duisburg}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|491231|488468|invert=on}}
|488,468
| +0.57%
|{{convert|232.8|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2110|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|26|N|6|46|E|format=dms|name=15 Duisburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |16
| align="left" |{{flag|Bochum}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|364742|362286|invert=on}}
|362,286
| +0.68%
|{{convert|145.66|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2504|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|29|N|7|13|E|format=dms|name=16 Bochum}}
|-
| bgcolor="FFD700" |17
| align="left" |{{flag|Wuppertal}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|350046|342661|invert=on}}
|342,661
| +2.16%
|{{convert|168.39|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2079|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|16|N|7|11|E|format=dms|name=17 Wuppertal}}
|-
| bgcolor="FFD700" |18
| align="left" |{{flagicon image|Hissflagge Bielefeld.svg}} [[:en:Bielefeld|Bielefeld]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|333090|326870|invert=on}}
|326,870
| +1.90%
|{{convert|258.82|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1287|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|1|N|8|32|E|format=dms|name=18 Bielefeld}}
|-
| bgcolor="FFD700" |19
| align="left" |{{flag|Bonn}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|318809|305765|invert=on}}
|305,765
| +4.27%
|{{convert|141.06|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2260|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|44|N|7|6|E|format=dms|name=19 Bonn}}
|-
| bgcolor="FFD700" |20
| align="left" |{{flag|Münster}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|310039|289576|invert=on}}
|289,576
| +7.07%
|{{convert|303.28|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1022|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|58|N|7|38|E|format=dms|name=20 Münster}}
|-
| bgcolor="FFD700" |21
| align="left" |{{flag|Karlsruhe}}
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|307755|289173|invert=on}}
|289,173
| +6.43%
|{{convert|173.46|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1774|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|0|N|8|24|E|format=dms|name=21 Karlsruhe}}
|-
| bgcolor="FFD700" |22
| align="left" |{{flag|Mannheim}}
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|305780|290117|invert=on}}
|290,117
| +5.40%
|{{convert|144.96|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2109|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|29|N|8|28|E|format=dms|name=22 Mannheim}}
|-
| bgcolor="FFD700" |23
| align="left" |{{flag|Augsburg}}
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|286374|267767|invert=on}}
|267,767
| +6.95%
|{{convert|146.86|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1950|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|48|22|N|10|54|E|format=dms|name=23 Augsburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |24
| align="left" |'''{{flag|Wiesbaden}}'''
| align="left" |{{flag|Hesse}}| {{change|276218|269121|invert=on}}
|269,121
| +2.64%
|{{convert|203.93|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1354|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|5|N|8|14|E|format=dms|name=24 Wiesbaden}}
|-
| bgcolor="FFD700" |25
| align="left" |{{flag|Gelsenkirchen}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|260368|258766|invert=on}}
|258,766
| +0.62%
|{{convert|104.94|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2481|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|31|N|7|6|E|format=dms|name=25 Gelsenkirchen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |26
| align="left" |{{flag|Mönchengladbach}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|259996|255188|invert=on}}
|255,188
| +1.88%
|{{convert|170.47|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1525|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|12|N|6|26|E|format=dms|name=26 Mönchengladbach}}
|-
| bgcolor="FFD700" |27
| align="left" |{{flag|Braunschweig}}
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|251364|242537|invert=on}}
|242,537
| +3.64%
|{{convert|192.18|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1308|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|16|N|10|31|E|format=dms|name=27 Braunschweig}}
|-
| bgcolor="FFD700" |28
| align="left" |{{flag|Chemnitz}}
| align="left" |{{flag|Saxony}}| {{change|248645|240253|invert=on}}
|240,253
| +3.49%
|{{convert|221.05|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1125|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|50|N|12|55|E|format=dms|name=28 Chemnitz}}
|-
| bgcolor="FFD700" |29
| align="left" |'''''{{flag|Kiel}}'''''
| align="left" |{{flag|Schleswig-Holstein}}| {{change|246306|235782|invert=on}}
|235,782
| +4.46%
|{{convert|118.65|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2076|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|54|20|N|10|8|E|format=dms|name=29 Kiel}}
|-
| bgcolor="FFD700" |30
| align="left" |{{flagicon image|Flag de-city of Aachen.svg}} [[:en:Aachen|Aachen]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|245885|236420|invert=on}}
|236,420
| +4.00%
|{{convert|160.85|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1529|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|47|N|6|5|E|format=dms|name=30 Aachen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |31
| align="left" |{{flagicon image|Flag of Halle (Saale).svg}} ''[[:en:Halle_(Saale)|Halle (Saale)]]''
| align="left" |{{flag|Saxony-Anhalt}}| {{change|236991|229153|invert=on}}
|229,153
| +3.42%
|{{convert|135.02|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1755|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|29|N|11|58|E|format=dms|name=31 Halle (Saale)}}
|-
| bgcolor="FFD700" |32
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Magdeburg.svg}} '''[[:en:Magdeburg|Magdeburg]]'''
| align="left" |{{flag|Saxony-Anhalt}}| {{change|235723|228144|invert=on}}
|228,144
| +3.32%
|{{convert|201|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1173|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|8|N|11|37|E|format=dms|name=32 Magdeburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |33
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Freiburg im Breisgau.svg}} [[:en:Freiburg_im_Breisgau|Freiburg im Breisgau]]
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|226393|209628|invert=on}}
|209,628
| +8.00%
|{{convert|153.06|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1479|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|47|59|N|7|51|E|format=dms|name=33 Freiburg im Breisgau}}
|-
| bgcolor="FFD700" |34
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Krefeld.svg}} [[:en:Krefeld|Krefeld]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|225144|222247|invert=on}}
|222,247
| +1.30%
|{{convert|137.77|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1634|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|20|N|6|34|E|format=dms|name=34 Krefeld}}
|-
| bgcolor="FFD700" |35
| align="left" |{{flag|Lübeck}}
| align="left" |{{flag|Schleswig-Holstein}}| {{change|216253|210305|invert=on}}
|210,305
| +2.83%
|{{convert|214.21|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1010|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|53|52|N|10|41|E|format=dms|name=35 Lübeck}}
|-
| bgcolor="FFD700" |36
| align="left" |{{flag|Oberhausen}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|210934|210216|invert=on}}
|210,216
| +0.34%
|{{convert|77.09|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2736|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|28|N|6|51|E|format=dms|name=36 Oberhausen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |37
| align="left" |'''''{{flag|Erfurt}}'''''
| align="left" |{{flag|Thuringia}}| {{change|210118|200868|invert=on}}
|200,868
| +4.61%
|{{convert|269.91|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|778|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|59|N|11|2|E|format=dms|name=37 Erfurt}}
|-
| bgcolor="FFD700" |38
| align="left" |{{flagicon image|Mainz Flagge quer.svg}} '''''[[:en:Mainz|Mainz]]'''''
| align="left" |{{flag|Rhineland-Palatinate}}| {{change|209779|200344|invert=on}}
|200,344
| +4.71%
|{{convert|97.74|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2146|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|0|N|8|16|E|format=dms|name=38 Mainz}}
|-
| bgcolor="FFD700" |39
| align="left" |''{{flag|Rostock}}''
| align="left" |{{flag|Mecklenburg-Vorpommern}}| {{change|206011|200265|invert=on}}
|200,265
| +2.87%
|{{convert|181.26|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1137|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|54|5|N|12|8|E|format=dms|name=39 Rostock}}
|-
| bgcolor="FFD700" |40
| align="left" |{{flag|Kassel}}
| align="left" |{{flag|Hesse}}| {{change|197984|190765|invert=on}}
|190,765
| +3.78%
|{{convert|106.78|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1854|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|19|N|9|30|E|format=dms|name=40 Kassel}}
|-
| bgcolor="FFD700" |41
| align="left" |{{flag|Hagen}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|189044|187944|invert=on}}
|187,944
| +0.59%
|{{convert|160.45|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1178|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|22|N|7|29|E|format=dms|name=41 Hagen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |42
| align="left" |{{flag|Hamm}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|179397|176037|invert=on}}
|176,037
| +1.91%
|{{convert|226.43|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|792|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|41|N|7|49|E|format=dms|name=42 Hamm}}
|-
| bgcolor="FFD700" |43
| align="left" |{{flagicon image|Flag of Saarbrücken.svg}} '''''[[:en:Saarbrücken|Saarbrücken]]'''''
| align="left" |{{flag|Saarland}}| {{change|178151|175853|invert=on}}
|175,853
| +1.31%
|{{convert|167.09|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1066|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|14|N|7|0|E|format=dms|name=43 Saarbrücken}}
|-
| bgcolor="FFD700" |44
| align="left" |{{flagicon image|Flagge der kreisfreien Stadt Mülheim an der Ruhr.svg}} [[:en:Mülheim_an_der_Ruhr|Mülheim an der Ruhr]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|169278|166865|invert=on}}
|166,865
| +1.45%
|{{convert|91.28|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1854|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|26|N|6|53|E|format=dms|name=44 Mülheim}}
|-
| bgcolor="FFD700" |45
| align="left" |'''''{{flag|Potsdam}}'''''
| align="left" |{{flag|Brandenburg}}| {{change|167745|156021|invert=on}}
|156,021
| +7.51%
|{{convert|188.26|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|891|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|24|N|13|4|E|format=dms|name=45 Potsdam}}
|-
| bgcolor="FFD700" |46
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Stadt Ludwigshafen am Rhein.svg}} [[:en:Ludwigshafen_am_Rhein|Ludwigshafen am Rhein]]
| align="left" |{{flag|Rhineland-Palatinate}}| {{change|164718|157584|invert=on}}
|157,584
| +4.53%
|{{convert|77.55|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2124|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|29|N|8|26|E|format=dms|name=46 Ludwigshafen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |47
| align="left" |{{flagicon image|Flagge der kreisfreien Stadt Oldenburg.svg}} [[:en:Oldenburg_(city)|Oldenburg]]
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|163830|157267|invert=on}}
|157,267
| +4.17%
|{{convert|102.99|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1591|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|53|8|N|8|13|E|format=dms|name=47 Oldenburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |48
| align="left" |{{flag|Leverkusen}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|163487|158984|invert=on}}
|158,984
| +2.83%
|{{convert|78.87|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2073|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|2|N|6|59|E|format=dms|name=48 Leverkusen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |49
| align="left" |{{flagicon image|Hissflagge der Stadt Osnabrück.svg}} [[:en:Osnabrück|Osnabrück]]
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|162403|153699|invert=on}}
|153,699
| +5.66%
|{{convert|119.8|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1356|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|17|N|8|3|E|format=dms|name=49 Osnabrück}}
|-
| bgcolor="FFD700" |50
| align="left" |{{flag|Solingen}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|158726|155265|invert=on}}
|155,265
| +2.23%
|{{convert|89.54|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1773|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|10|N|7|5|E|format=dms|name=50 Solingen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |51
| align="left" |{{flagicon image|Flag of Heidelberg.svg}} [[:en:Heidelberg|Heidelberg]]
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|156267|146751|invert=on}}
|146,751
| +6.48%
|{{convert|108.84|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1436|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|25|N|8|43|E|format=dms|name=51 Heidelberg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |52
| align="left" |{{flagicon image|Flagge der Stadt Herne.svg}} [[:en:Herne,_North_Rhine-Westphalia|Herne]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|155851|155160|invert=on}}
|155,160
| +0.45%
|{{convert|51.42|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|3031|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|33|N|7|13|E|format=dms|name=52 Herne}}
|-
| bgcolor="FFD700" |53
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Neuss.svg}} [[:en:Neuss|Neuss]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|155414|150568|invert=on}}
|150,568
| +3.22%
|{{convert|99.52|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1562|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|12|N|6|42|E|format=dms|name=53 Neuss}}
|-
| bgcolor="FFD700" |54
| align="left" |{{flagicon image|Hissflagge der Stadt Darmstadt.svg}} [[:en:Darmstadt|Darmstadt]]
| align="left" |{{flag|Hesse}}| {{change|155353|143499|invert=on}}
|143,499
| +8.26%
|{{convert|122.09|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1272|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|52|N|8|39|E|format=dms|name=54 Darmstadt}}
|-
| bgcolor="FFD700" |55
| align="left" |{{flag|Paderborn}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|148126|142365|invert=on}}
|142,365
| +4.05%
|{{convert|179.59|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|825|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|43|N|8|46|E|format=dms|name=55 Paderborn}}
|-
| bgcolor="FFD700" |56
| align="left" |{{flagicon image|Flag of Regensburg.png}} [[:en:Regensburg|Regensburg]]
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|145465|135403|invert=on}}
|135,403
| +7.43%
|{{convert|80.7|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1803|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|1|N|12|5|E|format=dms|name=56 Regensburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |57
| align="left" |{{flag|Ingolstadt}}
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|132438|124927|invert=on}}
|124,927
| +6.01%
|{{convert|133.37|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|993|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|48|46|N|11|26|E|format=dms|name=57 Ingolstadt}}
|-
| bgcolor="FFD700" |58
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Würzburg.svg}} [[:en:Würzburg|Würzburg]]
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|124873|124297|invert=on}}
|124,297
| +0.46%
|{{convert|87.63|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1425|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|47|N|9|56|E|format=dms|name=58 Würzburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |59
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Fürth.svg}} [[:en:Fürth|Fürth]]
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|124171|115613|invert=on}}
|115,613
| +7.40%
|{{convert|63.35|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1960|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|28|N|11|0|E|format=dms|name=59 Fürth}}
|-
| bgcolor="FFD700" |60
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Wolfsburg.svg}} [[:en:Wolfsburg|Wolfsburg]]
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|124045|119984|invert=on}}
|119,984
| +3.38%
|{{convert|204.09|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|608|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|25|23|N|10|47|14|E|format=dms|name=60 Wolfsburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |61
| align="left" |{{flagicon image|Offenbach am Main flag.jpg}} [[:en:Offenbach_am_Main|Offenbach am Main]]
| align="left" |{{flag|Hesse}}| {{change|123734|113443|invert=on}}
|113,443
| +9.07%
|{{convert|44.89|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2756|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|6|N|8|48|E|format=dms|name=61 Offenbach am Main}}
|-
| bgcolor="FFD700" |62
| align="left" |{{flagicon image|Flag of Ulm.svg}} [[:en:Ulm|Ulm]]
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|122636|116761|invert=on}}
|116,761
| +5.03%
|{{convert|118.69|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1033|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|48|24|N|9|59|E|format=dms|name=62 Ulm}}
|-
| bgcolor="FFD700" |63
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Heilbronn.svg}} [[:en:Heilbronn|Heilbronn]]
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|122567|116059|invert=on}}
|116,059
| +5.61%
|{{convert|99.88|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1227|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|9|N|9|13|E|format=dms|name=63 Heilbronn}}
|-
| bgcolor="FFD700" |64
| align="left" |{{flagicon image|Flag of Pforzheim.svg}} [[:en:Pforzheim|Pforzheim]]
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|122247|114411|invert=on}}
|114,411
| +6.85%
|{{convert|98|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1247|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|48|54|N|8|43|E|format=dms|name=64 Pforzheim}}
|-
| bgcolor="FFD700" |65
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Goettingen.svg}} [[:en:Göttingen|Göttingen]]
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|118914|115843|invert=on}}
|115,843
| +2.65%
|{{convert|116.89|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1017|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|32|N|9|56|E|format=dms|name=65 Göttingen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |66
| align="left" |{{flag|Bottrop}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|117143|117311|invert=on}}
|117,311
|−0.14%
|{{convert|100.61|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1164|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|31|29|N|6|55|22|E|format=dms|name=66 Bottrop}}
|-
| bgcolor="FFD700" |67
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Trier.svg}} [[:en:Trier|Trier]]
| align="left" |{{flag|Rhineland-Palatinate}}| {{change|114914|105671|invert=on}}
|105,671
| +8.75%
|{{convert|117.13|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|981|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|45|N|6|38|E|format=dms|name=67 Trier}}
|-
| bgcolor="FFD700" |68
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Recklinghausen.svg}} [[:en:Recklinghausen|Recklinghausen]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|114330|115958|invert=on}}
|115,958
|−1.40%
|{{convert|66.5|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1719|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|35|6|N|7|9|43|E|format=dms|name=68 Recklinghausen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |69
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Reutlingen.svg}} [[:en:Reutlingen|Reutlingen]]
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|114310|109799|invert=on}}
|109,799
| +4.11%
|{{convert|87.06|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1313|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|48|29|N|9|13|E|format=dms|name=69 Reutlingen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |70
| align="left" |{{flagicon image|Bremerhaven flag.svg}} [[:en:Bremerhaven|Bremerhaven]]
| align="left" |{{flag|Bremen}}| {{change|114025|108156|invert=on}}
|108,156
| +5.43%
|{{convert|93.66|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1217|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|53|33|N|8|35|E|format=dms|name=70 Bremerhaven}}
|-
| bgcolor="FFD700" |71
| align="left" |{{flag|Koblenz}}
| align="left" |{{flag|Rhineland-Palatinate}}| {{change|112586|107825|invert=on}}
|107,825
| +4.42%
|{{convert|105.16|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1071|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|21|35|N|7|35|52|E|format=dms|name=71 Koblenz}}
|-
| bgcolor="FFD700" |72
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Bergisch Gladbach.svg}} [[:en:Bergisch_Gladbach|Bergisch Gladbach]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|111366|108878|invert=on}}
|108,878
| +2.29%
|{{convert|83.09|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1340|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|6|N|7|7|E|format=dms|name=72 Bergisch Gladbach}}
|-
| bgcolor="FFD700" |73
| align="left" |{{flagicon image|Flag of Jena.svg}} [[:en:Jena|Jena]]
| align="left" |{{flag|Thuringia}}| {{change|109527|105739|invert=on}}
|105,739
| +3.58%
|{{convert|114.76|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|954|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|55|38|N|11|35|10|E|format=dms|name=73 Jena}}
|-
| bgcolor="FFD700" |74
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Remscheid.svg}} [[:en:Remscheid|Remscheid]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|109499|110708|invert=on}}
|110,708
|−1.09%
|{{convert|74.52|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1469|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|11|N|7|12|E|format=dms|name=74 Remscheid}}
|-
| bgcolor="FFD700" |75
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Erlangen.svg}} [[:en:Erlangen|Erlangen]]
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|108336|103719|invert=on}}
|103,719
| +4.45%
|{{convert|76.95|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1408|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|35|N|11|1|E|format=dms|name=75 Erlangen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |76
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Moers.svg}} [[:en:Moers|Moers]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|104529|104009|invert=on}}
|104,009
| +0.50%
|{{convert|67.68|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1544|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|27|33|N|6|37|11|E|format=dms|name=76 Moers}}
|-
| bgcolor="FFD700" |77
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Siegen.svg}} [[:en:Siegen|Siegen]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|102355|99187|invert=on}}
|99,187
| +3.19%
|{{convert|114.69|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|892|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|53|N|8|1|E|format=dms|name=77 Siegen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |78
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Hildesheim.svg}} [[:en:Hildesheim|Hildesheim]]
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|101667|99554|invert=on}}
|99,554
| +2.12%
|{{convert|92.18|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1103|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|9|N|9|57|E|format=dms|name=78 Hildesheim}}
|-
| bgcolor="FFD700" |79
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Salzgitter.svg}} [[:en:Salzgitter|Salzgitter]]
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|101079|98895|invert=on}}
|98,895
| +2.21%
|{{convert|223.92|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|451|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|9|N|10|20|E|format=dms|name=79 Salzgitter}}
|-
|}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Mga lungsod sa Alemanya}}{{Lists of cities by population and state of the Federal Republic of Germany}}
70k5il058c1dd7ek7u6q3qleyh94gl7
1959461
1959460
2022-07-30T16:37:45Z
Ryomaandres
8044
/* Talaan */
wikitext
text/x-wiki
[[Talaksan:Deutschland_politisch_2010.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Deutschland_politisch_2010.png/220px-Deutschland_politisch_2010.png|thumb| Pangkalahatang mapa ng Alemanya]]
[[Talaksan:Population_density_of_Germany_2019.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Population_density_of_Germany_2019.svg/220px-Population_density_of_Germany_2019.svg.png|thumb| Densidad ng populasyon noong 2019]]
Gaya ng tinukoy ng Suriang Federal ng Alemanya para sa Pananaliksik at Paninirahan, Usaping Urbano, at Kaunlarang Pang-espasyo, ang ''Großstadt'' (malaking lungsod) ay isang lungsod na may higit sa 100,000 mga naninirahan.<ref>{{Cite web |title=Laufende Stadtbeobachtung – Raumabgrenzungen |url=http://www.bbsr.bund.de/BBSR/DE/Raumbeobachtung/Raumabgrenzungen/StadtGemeindetyp/StadtGemeindetyp_node.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171001104056/http://www.bbsr.bund.de/BBSR/DE/Raumbeobachtung/Raumabgrenzungen/StadtGemeindetyp/StadtGemeindetyp_node.html |archive-date=October 1, 2017 |access-date=February 15, 2018 |publisher=Bundesinstitut für Bau-, Stadt- und Raumforschung |language=de}}</ref> Noong Disyembre 31, 2015, 79 na lungsod sa [[Alemanya]] ang tumutupad sa pamantayang ito at nakalista dito. Ang talaang ito ay tumutukoy lamang sa populasyon ng mga indibidwal na munisipalidad sa loob ng kanilang [[Mga limitasyon ng lungsod|tinukoy na mga limitasyon]], na hindi kasama ang iba pang mga munisipalidad o [[naik]] na mga pook sa loob ng mga [[Pook na urbano|urbanong aglomerasyon]] o [[kalakhang pook]].
== Talaan ==
{| class="wikitable sortable"
!Ranggo noong 2015
!Lungsod
![[Länder ng Alemanya|Estado]]
!2015
tantiya
!2011
senso
!Pagkakaiba
! data-sort-type="number" |2015
sakop
! data-sort-type="number" |2015
densidad ng populasyon
!Kinaroroonan
|-
| bgcolor="FFD700" |1
| align="left" |'''''{{flag|Berlin}}'''''
| align="left" |{{flag|Berlin}}| {{change|3520031|3292365|invert=on}}
|3,292,365
| +6.91%
|{{convert|891.68|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|3948|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|31|N|13|23|E|format=dms|name=1 Berlin}}
|-
| bgcolor="FFD700" |2
| align="left" |'''''{{flag|Hamburg}}'''''
| align="left" |{{flag|Hamburg}}| {{change|1787408|1706696|invert=on}}
|1,706,696
| +4.73%
|{{convert|755.3|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2366|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|53|33|N|10|0|E|format=dms|name=2 Hamburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |3
| align="left" |'''''{{flag|Munich}}''''' (München)
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|1450381|1348335|invert=on}}
|1,348,335
| +7.57%
|{{convert|310.7|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|4668|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|48|8|N|11|34|E|format=dms|name=3 Munich}}
|-
| bgcolor="FFD700" |4
| align="left" |''{{flag|Cologne}}'' (Köln)
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|1060582|1005775|invert=on}}
|1,005,775
| +5.45%
|{{convert|405.02|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2619|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|56|N|6|57|E|format=dms|name=4 Cologne}}
|-
| bgcolor="FFD700" |5
| align="left" |''{{flag|Frankfurt am Main|Frankfurt}}''
| align="left" |{{flag|Hesse}}| {{change|732688|667925|invert=on}}
|667,925
| +9.70%
|{{convert|248.31|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2951|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|7|N|8|41|E|format=dms|name=5 Frankfurt}}
|-
| bgcolor="FFD700" |6
| align="left" |'''''{{flag|Stuttgart}}'''''
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|623738|585890|invert=on}}
|585,890
| +6.46%
|{{convert|207.35|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|3008|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|48|47|N|9|11|E|format=dms|name=6 Stuttgart}}
|-
| bgcolor="FFD700" |7
| align="left" |'''{{flag|Düsseldorf}}'''
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|612178|586291|invert=on}}
|586,291
| +4.42%
|{{convert|217.41|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2816|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|14|N|6|47|E|format=dms|name=7 Düsseldorf}}
|-
| bgcolor="FFD700" |8
| align="left" |{{flag|Dortmund}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|586181|571143|invert=on}}
|571,143
| +2.63%
|{{convert|280.71|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2088|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|31|N|7|28|E|format=dms|name=8 Dortmund}}
|-
| bgcolor="FFD700" |9
| align="left" |{{flag|Essen}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|582624|566201|invert=on}}
|566,201
| +2.90%
|{{convert|210.34|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2770|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|27|N|7|1|E|format=dms|name=9 Essen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |10
| align="left" |''{{flag|Leipzig}}''
| align="left" |{{flag|Saxony}}| {{change|560472|502979|invert=on}}
|502,979
| +11.43%
|{{convert|297.8|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1882|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|20|N|12|23|E|format=dms|name=10 Leipzig}}
|-
| bgcolor="FFD700" |11
| align="left" |'''''{{flagdeco|Bremen}} [[Bremen]]'''''
| align="left" |{{flag|Bremen}}| {{change|557464|542707|invert=on}}
|542,707
| +2.72%
|{{convert|326.18|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1709|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|53|5|N|8|48|E|format=dms|name=11 Bremen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |12
| align="left" |'''{{flag|Dresden}}'''
| align="left" |{{flag|Saxony}}| {{change|543825|512354|invert=on}}
|512,354
| +6.14%
|{{convert|328.48|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1656|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|2|N|13|44|E|format=dms|name=12 Dresden}}
|-
| bgcolor="FFD700" |13
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Hanover.svg}} '''''[[Hanover]]''''' (Hannover)
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|532163|506416|invert=on}}
|506,416
| +5.08%
|{{convert|204.14|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2607|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|22|N|9|43|E|format=dms|name=13 Hanover}}
|-
| bgcolor="FFD700" |14
| align="left" |{{flag|Nuremberg}} (Nürnberg)
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|509975|486314|invert=on}}
|486,314
| +4.87%
|{{convert|186.38|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2736|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|27|N|11|5|E|format=dms|name=14 Nuremberg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |15
| align="left" |{{flag|Duisburg}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|491231|488468|invert=on}}
|488,468
| +0.57%
|{{convert|232.8|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2110|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|26|N|6|46|E|format=dms|name=15 Duisburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |16
| align="left" |{{flag|Bochum}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|364742|362286|invert=on}}
|362,286
| +0.68%
|{{convert|145.66|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2504|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|29|N|7|13|E|format=dms|name=16 Bochum}}
|-
| bgcolor="FFD700" |17
| align="left" |{{flag|Wuppertal}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|350046|342661|invert=on}}
|342,661
| +2.16%
|{{convert|168.39|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2079|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|16|N|7|11|E|format=dms|name=17 Wuppertal}}
|-
| bgcolor="FFD700" |18
| align="left" |{{flagicon image|Hissflagge Bielefeld.svg}} [[Bielefeld]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|333090|326870|invert=on}}
|326,870
| +1.90%
|{{convert|258.82|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1287|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|1|N|8|32|E|format=dms|name=18 Bielefeld}}
|-
| bgcolor="FFD700" |19
| align="left" |{{flag|Bonn}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|318809|305765|invert=on}}
|305,765
| +4.27%
|{{convert|141.06|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2260|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|44|N|7|6|E|format=dms|name=19 Bonn}}
|-
| bgcolor="FFD700" |20
| align="left" |{{flag|Münster}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|310039|289576|invert=on}}
|289,576
| +7.07%
|{{convert|303.28|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1022|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|58|N|7|38|E|format=dms|name=20 Münster}}
|-
| bgcolor="FFD700" |21
| align="left" |{{flag|Karlsruhe}}
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|307755|289173|invert=on}}
|289,173
| +6.43%
|{{convert|173.46|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1774|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|0|N|8|24|E|format=dms|name=21 Karlsruhe}}
|-
| bgcolor="FFD700" |22
| align="left" |{{flag|Mannheim}}
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|305780|290117|invert=on}}
|290,117
| +5.40%
|{{convert|144.96|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2109|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|29|N|8|28|E|format=dms|name=22 Mannheim}}
|-
| bgcolor="FFD700" |23
| align="left" |{{flag|Augsburg}}
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|286374|267767|invert=on}}
|267,767
| +6.95%
|{{convert|146.86|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1950|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|48|22|N|10|54|E|format=dms|name=23 Augsburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |24
| align="left" |'''{{flag|Wiesbaden}}'''
| align="left" |{{flag|Hesse}}| {{change|276218|269121|invert=on}}
|269,121
| +2.64%
|{{convert|203.93|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1354|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|5|N|8|14|E|format=dms|name=24 Wiesbaden}}
|-
| bgcolor="FFD700" |25
| align="left" |{{flag|Gelsenkirchen}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|260368|258766|invert=on}}
|258,766
| +0.62%
|{{convert|104.94|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2481|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|31|N|7|6|E|format=dms|name=25 Gelsenkirchen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |26
| align="left" |{{flag|Mönchengladbach}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|259996|255188|invert=on}}
|255,188
| +1.88%
|{{convert|170.47|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1525|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|12|N|6|26|E|format=dms|name=26 Mönchengladbach}}
|-
| bgcolor="FFD700" |27
| align="left" |{{flag|Braunschweig}}
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|251364|242537|invert=on}}
|242,537
| +3.64%
|{{convert|192.18|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1308|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|16|N|10|31|E|format=dms|name=27 Braunschweig}}
|-
| bgcolor="FFD700" |28
| align="left" |{{flag|Chemnitz}}
| align="left" |{{flag|Saxony}}| {{change|248645|240253|invert=on}}
|240,253
| +3.49%
|{{convert|221.05|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1125|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|50|N|12|55|E|format=dms|name=28 Chemnitz}}
|-
| bgcolor="FFD700" |29
| align="left" |'''''{{flag|Kiel}}'''''
| align="left" |{{flag|Schleswig-Holstein}}| {{change|246306|235782|invert=on}}
|235,782
| +4.46%
|{{convert|118.65|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2076|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|54|20|N|10|8|E|format=dms|name=29 Kiel}}
|-
| bgcolor="FFD700" |30
| align="left" |{{flagicon image|Flag de-city of Aachen.svg}} [[Aachen]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|245885|236420|invert=on}}
|236,420
| +4.00%
|{{convert|160.85|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1529|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|47|N|6|5|E|format=dms|name=30 Aachen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |31
| align="left" |{{flagicon image|Flag of Halle (Saale).svg}} ''[[Halle (Saale)]]''
| align="left" |{{flag|Saxony-Anhalt}}| {{change|236991|229153|invert=on}}
|229,153
| +3.42%
|{{convert|135.02|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1755|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|29|N|11|58|E|format=dms|name=31 Halle (Saale)}}
|-
| bgcolor="FFD700" |32
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Magdeburg.svg}} '''[[Magdeburgo]]'''
| align="left" |{{flag|Saxony-Anhalt}}| {{change|235723|228144|invert=on}}
|228,144
| +3.32%
|{{convert|201|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1173|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|8|N|11|37|E|format=dms|name=32 Magdeburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |33
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Freiburg im Breisgau.svg}} [[Freiburg im Breisgau]]
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|226393|209628|invert=on}}
|209,628
| +8.00%
|{{convert|153.06|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1479|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|47|59|N|7|51|E|format=dms|name=33 Freiburg im Breisgau}}
|-
| bgcolor="FFD700" |34
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Krefeld.svg}} [[Krefeld]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|225144|222247|invert=on}}
|222,247
| +1.30%
|{{convert|137.77|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1634|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|20|N|6|34|E|format=dms|name=34 Krefeld}}
|-
| bgcolor="FFD700" |35
| align="left" |{{flag|Lübeck}}
| align="left" |{{flag|Schleswig-Holstein}}| {{change|216253|210305|invert=on}}
|210,305
| +2.83%
|{{convert|214.21|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1010|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|53|52|N|10|41|E|format=dms|name=35 Lübeck}}
|-
| bgcolor="FFD700" |36
| align="left" |{{flag|Oberhausen}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|210934|210216|invert=on}}
|210,216
| +0.34%
|{{convert|77.09|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2736|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|28|N|6|51|E|format=dms|name=36 Oberhausen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |37
| align="left" |'''''{{flag|Erfurt}}'''''
| align="left" |{{flag|Thuringia}}| {{change|210118|200868|invert=on}}
|200,868
| +4.61%
|{{convert|269.91|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|778|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|59|N|11|2|E|format=dms|name=37 Erfurt}}
|-
| bgcolor="FFD700" |38
| align="left" |{{flagicon image|Mainz Flagge quer.svg}} '''''[[Mainz]]'''''
| align="left" |{{flag|Rhineland-Palatinate}}| {{change|209779|200344|invert=on}}
|200,344
| +4.71%
|{{convert|97.74|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2146|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|0|N|8|16|E|format=dms|name=38 Mainz}}
|-
| bgcolor="FFD700" |39
| align="left" |''{{flag|Rostock}}''
| align="left" |{{flag|Mecklenburg-Vorpommern}}| {{change|206011|200265|invert=on}}
|200,265
| +2.87%
|{{convert|181.26|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1137|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|54|5|N|12|8|E|format=dms|name=39 Rostock}}
|-
| bgcolor="FFD700" |40
| align="left" |{{flag|Kassel}}
| align="left" |{{flag|Hesse}}| {{change|197984|190765|invert=on}}
|190,765
| +3.78%
|{{convert|106.78|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1854|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|19|N|9|30|E|format=dms|name=40 Kassel}}
|-
| bgcolor="FFD700" |41
| align="left" |{{flag|Hagen}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|189044|187944|invert=on}}
|187,944
| +0.59%
|{{convert|160.45|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1178|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|22|N|7|29|E|format=dms|name=41 Hagen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |42
| align="left" |{{flag|Hamm}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|179397|176037|invert=on}}
|176,037
| +1.91%
|{{convert|226.43|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|792|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|41|N|7|49|E|format=dms|name=42 Hamm}}
|-
| bgcolor="FFD700" |43
| align="left" |{{flagicon image|Flag of Saarbrücken.svg}} '''''[[Saarbrücken]]'''''
| align="left" |{{flag|Saarland}}| {{change|178151|175853|invert=on}}
|175,853
| +1.31%
|{{convert|167.09|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1066|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|14|N|7|0|E|format=dms|name=43 Saarbrücken}}
|-
| bgcolor="FFD700" |44
| align="left" |{{flagicon image|Flagge der kreisfreien Stadt Mülheim an der Ruhr.svg}} [[Mülheim an der Ruhr]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|169278|166865|invert=on}}
|166,865
| +1.45%
|{{convert|91.28|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1854|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|26|N|6|53|E|format=dms|name=44 Mülheim}}
|-
| bgcolor="FFD700" |45
| align="left" |'''''{{flag|Potsdam}}'''''
| align="left" |{{flag|Brandenburg}}| {{change|167745|156021|invert=on}}
|156,021
| +7.51%
|{{convert|188.26|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|891|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|24|N|13|4|E|format=dms|name=45 Potsdam}}
|-
| bgcolor="FFD700" |46
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Stadt Ludwigshafen am Rhein.svg}} [[Ludwigshafen am Rhein]]
| align="left" |{{flag|Rhineland-Palatinate}}| {{change|164718|157584|invert=on}}
|157,584
| +4.53%
|{{convert|77.55|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2124|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|29|N|8|26|E|format=dms|name=46 Ludwigshafen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |47
| align="left" |{{flagicon image|Flagge der kreisfreien Stadt Oldenburg.svg}} [[Oldenburg (lungsod)|Oldenburg]]
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|163830|157267|invert=on}}
|157,267
| +4.17%
|{{convert|102.99|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1591|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|53|8|N|8|13|E|format=dms|name=47 Oldenburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |48
| align="left" |{{flag|Leverkusen}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|163487|158984|invert=on}}
|158,984
| +2.83%
|{{convert|78.87|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2073|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|2|N|6|59|E|format=dms|name=48 Leverkusen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |49
| align="left" |{{flagicon image|Hissflagge der Stadt Osnabrück.svg}} [[Osnabrück]]
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|162403|153699|invert=on}}
|153,699
| +5.66%
|{{convert|119.8|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1356|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|17|N|8|3|E|format=dms|name=49 Osnabrück}}
|-
| bgcolor="FFD700" |50
| align="left" |{{flag|Solingen}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|158726|155265|invert=on}}
|155,265
| +2.23%
|{{convert|89.54|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1773|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|10|N|7|5|E|format=dms|name=50 Solingen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |51
| align="left" |{{flagicon image|Flag of Heidelberg.svg}} [[Heidelberg]]
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|156267|146751|invert=on}}
|146,751
| +6.48%
|{{convert|108.84|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1436|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|25|N|8|43|E|format=dms|name=51 Heidelberg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |52
| align="left" |{{flagicon image|Flagge der Stadt Herne.svg}} [[Herne]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|155851|155160|invert=on}}
|155,160
| +0.45%
|{{convert|51.42|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|3031|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|33|N|7|13|E|format=dms|name=52 Herne}}
|-
| bgcolor="FFD700" |53
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Neuss.svg}} [[Neuss]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|155414|150568|invert=on}}
|150,568
| +3.22%
|{{convert|99.52|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1562|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|12|N|6|42|E|format=dms|name=53 Neuss}}
|-
| bgcolor="FFD700" |54
| align="left" |{{flagicon image|Hissflagge der Stadt Darmstadt.svg}} [[Darmstadt]]
| align="left" |{{flag|Hesse}}| {{change|155353|143499|invert=on}}
|143,499
| +8.26%
|{{convert|122.09|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1272|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|52|N|8|39|E|format=dms|name=54 Darmstadt}}
|-
| bgcolor="FFD700" |55
| align="left" |{{flag|Paderborn}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|148126|142365|invert=on}}
|142,365
| +4.05%
|{{convert|179.59|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|825|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|43|N|8|46|E|format=dms|name=55 Paderborn}}
|-
| bgcolor="FFD700" |56
| align="left" |{{flagicon image|Flag of Regensburg.png}} [[Regensburg]]
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|145465|135403|invert=on}}
|135,403
| +7.43%
|{{convert|80.7|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1803|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|1|N|12|5|E|format=dms|name=56 Regensburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |57
| align="left" |{{flag|Ingolstadt}}
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|132438|124927|invert=on}}
|124,927
| +6.01%
|{{convert|133.37|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|993|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|48|46|N|11|26|E|format=dms|name=57 Ingolstadt}}
|-
| bgcolor="FFD700" |58
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Würzburg.svg}} [[Würzburg]]
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|124873|124297|invert=on}}
|124,297
| +0.46%
|{{convert|87.63|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1425|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|47|N|9|56|E|format=dms|name=58 Würzburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |59
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Fürth.svg}} [[Fürth]]
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|124171|115613|invert=on}}
|115,613
| +7.40%
|{{convert|63.35|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1960|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|28|N|11|0|E|format=dms|name=59 Fürth}}
|-
| bgcolor="FFD700" |60
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Wolfsburg.svg}} [[Wolfsburg]]
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|124045|119984|invert=on}}
|119,984
| +3.38%
|{{convert|204.09|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|608|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|25|23|N|10|47|14|E|format=dms|name=60 Wolfsburg}}
|-
| bgcolor="FFD700" |61
| align="left" |{{flagicon image|Offenbach am Main flag.jpg}} [[Offenbach am Main]]
| align="left" |{{flag|Hesse}}| {{change|123734|113443|invert=on}}
|113,443
| +9.07%
|{{convert|44.89|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|2756|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|6|N|8|48|E|format=dms|name=61 Offenbach am Main}}
|-
| bgcolor="FFD700" |62
| align="left" |{{flagicon image|Flag of Ulm.svg}} [[Ulm]]
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|122636|116761|invert=on}}
|116,761
| +5.03%
|{{convert|118.69|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1033|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|48|24|N|9|59|E|format=dms|name=62 Ulm}}
|-
| bgcolor="FFD700" |63
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Heilbronn.svg}} [[Heilbronn]]
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|122567|116059|invert=on}}
|116,059
| +5.61%
|{{convert|99.88|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1227|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|9|N|9|13|E|format=dms|name=63 Heilbronn}}
|-
| bgcolor="FFD700" |64
| align="left" |{{flagicon image|Flag of Pforzheim.svg}} [[Pforzheim]]
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|122247|114411|invert=on}}
|114,411
| +6.85%
|{{convert|98|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1247|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|48|54|N|8|43|E|format=dms|name=64 Pforzheim}}
|-
| bgcolor="FFD700" |65
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Goettingen.svg}} [[Göttingen]]
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|118914|115843|invert=on}}
|115,843
| +2.65%
|{{convert|116.89|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1017|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|32|N|9|56|E|format=dms|name=65 Göttingen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |66
| align="left" |{{flag|Bottrop}}
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|117143|117311|invert=on}}
|117,311
|−0.14%
|{{convert|100.61|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1164|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|31|29|N|6|55|22|E|format=dms|name=66 Bottrop}}
|-
| bgcolor="FFD700" |67
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Trier.svg}} [[Trier]]
| align="left" |{{flag|Rhineland-Palatinate}}| {{change|114914|105671|invert=on}}
|105,671
| +8.75%
|{{convert|117.13|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|981|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|45|N|6|38|E|format=dms|name=67 Trier}}
|-
| bgcolor="FFD700" |68
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Recklinghausen.svg}} [[Recklinghausen]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|114330|115958|invert=on}}
|115,958
|−1.40%
|{{convert|66.5|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1719|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|35|6|N|7|9|43|E|format=dms|name=68 Recklinghausen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |69
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Reutlingen.svg}} [[Reutlingen]]
| align="left" |{{flag|Baden-Württemberg}}| {{change|114310|109799|invert=on}}
|109,799
| +4.11%
|{{convert|87.06|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1313|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|48|29|N|9|13|E|format=dms|name=69 Reutlingen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |70
| align="left" |{{flagicon image|Bremerhaven flag.svg}} [[Bremerhaven]]
| align="left" |{{flag|Bremen}}| {{change|114025|108156|invert=on}}
|108,156
| +5.43%
|{{convert|93.66|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1217|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|53|33|N|8|35|E|format=dms|name=70 Bremerhaven}}
|-
| bgcolor="FFD700" |71
| align="left" |{{flag|Koblenz}}
| align="left" |{{flag|Rhineland-Palatinate}}| {{change|112586|107825|invert=on}}
|107,825
| +4.42%
|{{convert|105.16|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1071|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|21|35|N|7|35|52|E|format=dms|name=71 Koblenz}}
|-
| bgcolor="FFD700" |72
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Bergisch Gladbach.svg}} [[Bergisch Gladbach]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|111366|108878|invert=on}}
|108,878
| +2.29%
|{{convert|83.09|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1340|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|6|N|7|7|E|format=dms|name=72 Bergisch Gladbach}}
|-
| bgcolor="FFD700" |73
| align="left" |{{flagicon image|Flag of Jena.svg}} [[Jena]]
| align="left" |{{flag|Thuringia}}| {{change|109527|105739|invert=on}}
|105,739
| +3.58%
|{{convert|114.76|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|954|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|55|38|N|11|35|10|E|format=dms|name=73 Jena}}
|-
| bgcolor="FFD700" |74
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Remscheid.svg}} [[Remscheid]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|109499|110708|invert=on}}
|110,708
|−1.09%
|{{convert|74.52|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1469|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|11|N|7|12|E|format=dms|name=74 Remscheid}}
|-
| bgcolor="FFD700" |75
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Erlangen.svg}} [[Erlangen]]
| align="left" |{{flag|Bavaria}}| {{change|108336|103719|invert=on}}
|103,719
| +4.45%
|{{convert|76.95|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1408|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|49|35|N|11|1|E|format=dms|name=75 Erlangen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |76
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Moers.svg}} [[Moers]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|104529|104009|invert=on}}
|104,009
| +0.50%
|{{convert|67.68|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1544|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|51|27|33|N|6|37|11|E|format=dms|name=76 Moers}}
|-
| bgcolor="FFD700" |77
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Siegen.svg}} [[Siegen]]
| align="left" |{{flag|North Rhine-Westphalia}}| {{change|102355|99187|invert=on}}
|99,187
| +3.19%
|{{convert|114.69|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|892|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|50|53|N|8|1|E|format=dms|name=77 Siegen}}
|-
| bgcolor="FFD700" |78
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Hildesheim.svg}} [[Hildesheim]]
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|101667|99554|invert=on}}
|99,554
| +2.12%
|{{convert|92.18|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|1103|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|9|N|9|57|E|format=dms|name=78 Hildesheim}}
|-
| bgcolor="FFD700" |79
| align="left" |{{flagicon image|Flagge Salzgitter.svg}} [[Salzgitter]]
| align="left" |{{flag|Lower Saxony}}| {{change|101079|98895|invert=on}}
|98,895
| +2.21%
|{{convert|223.92|km2|sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{convert|451|PD/sqkm|PD/sqmi|abbr=on|disp=br}}
|{{coord|52|9|N|10|20|E|format=dms|name=79 Salzgitter}}
|-
|}
== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Mga lungsod sa Alemanya}}{{Lists of cities by population and state of the Federal Republic of Germany}}
5gk8lungecix3bsmoqw6orxo9tnfohb
Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa population
0
318558
1959457
2022-07-30T16:21:51Z
Ryomaandres
8044
Inilipat ni Ryomaandres ang pahinang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa population]] sa [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon]]
it131ttsbd5xdo6a16xd7nuitna3iow
Padron:Year in country category
10
318559
1959529
2022-07-31T02:33:24Z
Bluemask
20
https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Template:Year_in_country_category&oldid=946585141
wikitext
text/x-wiki
<noinclude>{{Distinguish|Template:Year by country category}}</noinclude><includeonly><!--
# The first step is to check whether this uses the old-style year parameters, of the form {{Year in country category|1|9|7|3|Ruritania|Europe|Asia|prefix}}
# The new form is {{Year in country category|Ruritania|Europe|Asia|prefix}}
# If it is then all parameters should be passed to the old template ... if not, then use the new core
#
# We check this by concatenating the first 4 parameters, and then checking that they are all digits.
-->{{#ifeq: {{#invoke:String|match|s={{{1}}}{{{2|}}}{{{3|}}}{{{4|}}}|pattern=^%d%d%d%d?$|start=1|match=1|plain=false|nomatch=%%nomatch%%}}|%%nomatch%%<!--
-->|<!--
# NOT using the old-style parameters, so proceed
# Track use of an unnamed 4th and 5th parameters, and new prefix parameter.
# Some of these can later be moved to inner core
-->{{Category other|<!--
# Note:there are lots of tracking categories here. Most of them are temporary,
# while User:BrownHairedGirl is developing the template
-->{{#if: {{{4|}}}|[[Category:Template Year in country category with unnamed 4th parameter]]}}<!--
-->{{#if: {{{5|}}}|[[Category:Template Year in country category with unnamed 5th parameter]]}}<!--
-->{{#if: {{{prefix|}}}|[[Category:Template Year in country category with prefix parameter]]}}<!--
-->{{#if: {{CountryPrefixThe|{{{1|}}}|onlythe=yes}}<!--
-->|<!--
# a prefix is available
-->[[Category:Template Year in country category with prefix available though CountryPrefixThe]]<!--
# Now see if it is the same prefix as is supplied by parameters
-->{{#ifeq: {{CountryPrefixThe|{{{1|}}}|onlythe=yes}} | {{{prefix|{{{4|}}}}}}<!--
-->|[[Category:Template Year in country category with prefix parameter matching that in CountryPrefixThe]]<!--
-->}}<!--
-->}}<!--
-->{{#if: {{{prefix|{{{4|}}}}}}<!--
-->|<!--
# a prefix is available
-->[[Category:Template Year in country category with prefix available though CountryPrefixThe]]<!--
# Now see if it is the same prefix as is supplied by parameters
-->{{#ifeq: {{CountryPrefixThe|{{{1|}}}|onlythe=yes}} | {{{prefix|{{{4|}}}}}}<!--
-->|<!-- do nothing if true. This test is to track the no matches
-->|[[Category:Template Year in country category with prefix parameter NOT matching that in CountryPrefixThe]]<!--
-->}}<!--
-->}}<!--
-->}}<!-- # End of Category other
-->{{Year in country category/outer core<!--
-->|yearparam={{{year|}}} <!-- pass it through to the outer core, which decides whether to use it
-->|yearparamcheck=<!--
-->{{#ifeq: {{#invoke:String|find|{{{year|}}}|^%d%d%d%d?$|1|false}}|0<!--
-->|FAIL<!--
-->|OK<!--
-->}}<!--
-->|calcyear={{#invoke:String|replace|{{PAGENAME}}|^(%d%d%d%d?).+$|%1|1|false}}<!--
-->|country = {{{1}}}<!--
-->|countrydab = {{{countrydab|}}}<!--
-->|prefix = {{{prefix|{{{4|{{CountryPrefixThe|{{{1|}}}|onlythe=yes}}}}}}}}<!--
-->|continent1 = {{{2|}}}<!--
-->|continent2 = {{{3|}}}<!--
-->|newname= {{{newname|}}}<!--
-->|newnamestart={{{newnamestart|}}}<!--
-->|newnamestartcheck=<!--
-->{{#ifeq: {{#invoke:String|find|{{{newnamestart|}}}|^%d%d%d%d?$|1|false}}|0<!--
-->|FAIL<!--
-->|OK<!--
-->}}<!--
-->|nocat={{yesno-no|{{{nocat|}}}}}<!--
-->|min={{{min|}}}<!--
-->|nocountrycentury={{yesno-no|{{{nocountrycentury|}}}}}<!--
-->}}<!--
-->|<!--
# FOUND the old-style parameters
# Treat this as an error
-->{{Error|ERROR!<br />[[Template:Year in country category]] no longer supports year parameters. The year is derived automatically from the page title.}}<!--
-->[[Category:Errors reported by other category header templates]]<!--
-->}}</includeonly><!--
# Note {{CatAutoTOC}} needs to be available whether or not this template page has been transcluded
-->{{CatAutoTOC}}<noinclude>
{{Documentation}}<!--
Add categories and interwikis to the /doc subpage, please, not here!
--></noinclude>
04p6gma0xhxusgjlpvte4trvx0lc3fk
1959543
1959529
2022-07-31T02:48:46Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
<noinclude>{{Distinguish|Template:Year by country category}}</noinclude><includeonly><!--
# The first step is to check whether this uses the old-style year parameters, of the form {{Year in country category|1|9|7|3|Ruritania|Europe|Asia|prefix}}
# The new form is {{Year in country category|Ruritania|Europe|Asia|prefix}}
# If it is then all parameters should be passed to the old template ... if not, then use the new core
#
# We check this by concatenating the first 4 parameters, and then checking that they are all digits.
-->{{#ifeq: {{#invoke:String|match|s={{{1}}}{{{2|}}}{{{3|}}}{{{4|}}}|pattern=^%d%d%d%d?$|start=1|match=1|plain=false|nomatch=%%nomatch%%}}|%%nomatch%%<!--
-->|<!--
# NOT using the old-style parameters, so proceed
# Track use of an unnamed 4th and 5th parameters, and new prefix parameter.
# Some of these can later be moved to inner core
-->{{Category other|<!--
# Note:there are lots of tracking categories here. Most of them are temporary,
# while User:BrownHairedGirl is developing the template
-->{{#if: {{{4|}}}|[[Category:Template Year in country category with unnamed 4th parameter]]}}<!--
-->{{#if: {{{5|}}}|[[Category:Template Year in country category with unnamed 5th parameter]]}}<!--
--><!--
--><!--
-->}}<!-- # End of Category other
-->{{Year in country category/outer core<!--
-->|yearparam={{{year|}}} <!-- pass it through to the outer core, which decides whether to use it
-->|yearparamcheck=<!--
-->{{#ifeq: {{#invoke:String|find|{{{year|}}}|^%d%d%d%d?$|1|false}}|0<!--
-->|FAIL<!--
-->|OK<!--
-->}}<!--
-->|calcyear={{#invoke:String|replace|{{PAGENAME}}|^(%d%d%d%d?).+$|%1|1|false}}<!--
-->|country = {{{1}}}<!--
-->|countrydab = {{{countrydab|}}}<!--
-->|prefix = <!--
-->|continent1 = {{{2|}}}<!--
-->|continent2 = {{{3|}}}<!--
-->|newname= {{{newname|}}}<!--
-->|newnamestart={{{newnamestart|}}}<!--
-->|newnamestartcheck=<!--
-->{{#ifeq: {{#invoke:String|find|{{{newnamestart|}}}|^%d%d%d%d?$|1|false}}|0<!--
-->|FAIL<!--
-->|OK<!--
-->}}<!--
-->|nocat={{yesno-no|{{{nocat|}}}}}<!--
-->|min={{{min|}}}<!--
-->|nocountrycentury={{yesno-no|{{{nocountrycentury|}}}}}<!--
-->}}<!--
-->|<!--
# FOUND the old-style parameters
# Treat this as an error
-->{{Error|ERROR!<br />[[Template:Year in country category]] no longer supports year parameters. The year is derived automatically from the page title.}}<!--
-->[[Category:Errors reported by other category header templates]]<!--
-->}}</includeonly><!--
# Note {{CatAutoTOC}} needs to be available whether or not this template page has been transcluded
-->{{CatAutoTOC}}<noinclude>
{{Documentation}}<!--
Add categories and interwikis to the /doc subpage, please, not here!
--></noinclude>
nd535eblqh7k92g8qpfct50y706s5nb
Padron:Year in country category/outer core
10
318560
1959530
2022-07-31T02:34:59Z
Bluemask
20
https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Template:Year_in_country_category/outer_core&oldid=974644522
wikitext
text/x-wiki
<!--
;Diagnostics for [[Template:Year in country category/outer core]]
* year = {{{year|}}}
* calcyear = {{{calcyear|}}}
* yearparam = {{{yearparam|}}}
* yearparamcheck = {{{yearparamcheck|}}}
* year = {{{year|}}}
* country = {{{country|}}}
* prefix = {{{prefix|}}}
* continent = {{{continent|}}}
* continent2 = {{{continent2|}}}
* continent3 = {{{continent3|}}}
* continent4 = {{{continent4|}}}
* newname = {{{newname|}}}
* newnamestart = {{{newnamestart|}}}
* newnamestartcheck = {{{newnamestartcheck|}}}
* nocountrycentury = {{{nocountrycentury|}}}
* min = {{{min|}}}
* max = {{{max|}}}
* nocat = {{{nocat|}}}
----
--><includeonly><!--
###################################################################################
# The outer core just processes the results of a few sanity checks on parameters. #
# It adds tracking categories as needed, then calls the inner core. #
###################################################################################
# END tracking categories
# Track usage of the {{{year}}} parameter
-->{{#ifeq: {{{yearparamcheck|}}}|OK<!--
-->|[[Category:Template Year in country category with year parameter]]<!--
-->}}<!--
# Track usage of the {{{nocat}}} parameter
-->{{#ifeq: {{{nocat|}}}|yes<!--
-->|[[Category:Template Year in country category with nocat]]<!--
-->}}<!--
# Track usage of the {{{nocountrycentury}}} parameter
-->{{#ifeq: {{{nocountrycentury|}}}|yes<!--
-->|[[Category:Template Year in country category with nocountrycentury]]<!--
-->}}<!--
# Tracking usage of the {{{newname}}} parameter is a bit more complex
# the {{{newname param is used only if {{{newnamestart}}} exists, and is a valid 3- or 4-digit year
# If one is supplied without the other, generate an error message, and track the error
-->{{#if: {{{newname|}}}<!--
#
-->|{{#ifeq: {{{newnamestartcheck|}}}|OK<!--
-->|<!--
# We have {{{newname}}}, and {{newnamestart|}}} is OK, so we'e using them
-->[[Category:Template Year in country category with newname parameter]]<!--
-->|<!--
# We have {{{newname}}} ... but {{newnamestart|}}} is bad or missing
-->{{Error|[[Template:Year in county category]] has been used with the "newname" <!--
-->parameter, to indicate that the county later adopted a new name.<br /><!--
-->However the accompanying "newnamestart" parameter is either missing or <!--
-->is not a valid 3-or 4-digit year.<br /><!--
-->The "newname" parameter will therefore be ignored.}}<!--
-->[[Category:Errors reported by other category header templates]]<!--
-->}}<!--
-->|<!--
# No newname
-->{{#if: {{{newnamestart|}}}<!--
-->|<!--
# We have {{{newnamestart}}} ... but {{newname|}}} is missing
-->{{Error|[[Template:Year in county category]] has been used with the "newnamestart" <!--
-->parameter, to indicate the year when the county later adopted a new name.<br /><!--
-->However the accompanying "newname" parameter missing, so the template doesn't <!--
-->know what the newname is.<br /><!--
-->The "newnamestart" parameter will therefore be ignored.}}<!--
-->[[Category:Errors reported by other category header templates]]<!--
-->|<!--
# We have neither {{{newname}}} nor {{newnamestart|}}}, which is fine
# Most uses have neither.
# So we do nothing here
-->}}<!--
-->}}<!--
# END tracking categories
# Invoke the inner core
-->{{Year in country category/inner core<!--
-->|year=<!--
-->{{#ifeq: {{{yearparamcheck|}}}|OK<!--
-->|{{{yearparam|}}}<!-- # We have {{{yearparam}}}, and it's OK, so use it
-->|{{{calcyear|}}}<!-- Normal usage: not using {{{yearparam}}}
-->}}<!--
-->|country = {{{country|}}}<!--
-->|prefix = {{{prefix|}}}<!--
-->|countrydab = {{{countrydab|}}}<!--
-->|continent1 = {{{continent1|}}}<!--
-->|continent2 = {{{continent2|}}}<!--
-->|continent3 = {{{continent3|}}}<!--
-->|continent4 = {{{continent4|}}}<!--
-->|newname=<!--
# Use newame only if newnamestartcheck is OK
-->{{#ifeq: {{{newnamestartcheck|}}}|OK<!--
-->|{{{newname|}}}<!--
-->}}<!--
-->|newnamestart=<!--
# Use newnamestart only if newnamestartcheck is OK
# Otherwise set it to silly negative number, so that it fails comparison tests
-->{{#ifeq: {{{newnamestartcheck|}}}|OK<!--
-->|{{{newnamestart|}}}<!--
-->|-99999<!--
-->}}<!--
-->|nocat={{{nocat|}}}<!--
-->|min={{{min|}}}<!--
-->|max={{{max|}}}<!--
-->|nocountrycentury={{{nocountrycentury|}}}<!--
-->}}<!--
--></includeonly><!--
--><noinclude><!--
-->{{Documentation|content=This is a sub-template of [[Template:{{ROOTPAGENAME}}]]}}<!--
Add categories and interwikis to the /doc subpage, please, not here!
--></noinclude>
eyjghutnsxu2x4z0rlzg870jqc63t9c
1959541
1959530
2022-07-31T02:46:29Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
<!--
;Diagnostics for [[Template:Year in country category/outer core]]
* year = {{{year|}}}
* calcyear = {{{calcyear|}}}
* yearparam = {{{yearparam|}}}
* yearparamcheck = {{{yearparamcheck|}}}
* year = {{{year|}}}
* country = {{{country|}}}
* prefix = {{{prefix|}}}
* continent = {{{continent|}}}
* continent2 = {{{continent2|}}}
* continent3 = {{{continent3|}}}
* continent4 = {{{continent4|}}}
* newname = {{{newname|}}}
* newnamestart = {{{newnamestart|}}}
* newnamestartcheck = {{{newnamestartcheck|}}}
* nocountrycentury = {{{nocountrycentury|}}}
* min = {{{min|}}}
* max = {{{max|}}}
* nocat = {{{nocat|}}}
----
--><includeonly><!--
###################################################################################
# The outer core just processes the results of a few sanity checks on parameters. #
# It adds tracking categories as needed, then calls the inner core. #
###################################################################################
# END tracking categories
# Track usage of the {{{year}}} parameter
-->{{#ifeq: {{{yearparamcheck|}}}|OK<!--
-->|[[Category:Template Year in country category with year parameter]]<!--
-->}}<!--
# Track usage of the {{{nocat}}} parameter
-->{{#ifeq: {{{nocat|}}}|yes<!--
-->|[[Category:Template Year in country category with nocat]]<!--
-->}}<!--
# Track usage of the {{{nocountrycentury}}} parameter
-->{{#ifeq: {{{nocountrycentury|}}}|yes<!--
-->|[[Category:Template Year in country category with nocountrycentury]]<!--
-->}}<!--
# Tracking usage of the {{{newname}}} parameter is a bit more complex
# the {{{newname param is used only if {{{newnamestart}}} exists, and is a valid 3- or 4-digit year
# If one is supplied without the other, generate an error message, and track the error
-->{{#if: {{{newname|}}}<!--
#
-->|{{#ifeq: {{{newnamestartcheck|}}}|OK<!--
-->|<!--
# We have {{{newname}}}, and {{newnamestart|}}} is OK, so we'e using them
-->[[Category:Template Year in country category with newname parameter]]<!--
-->|<!--
# We have {{{newname}}} ... but {{newnamestart|}}} is bad or missing
-->{{Error|[[Template:Year in county category]] has been used with the "newname" <!--
-->parameter, to indicate that the county later adopted a new name.<br /><!--
-->However the accompanying "newnamestart" parameter is either missing or <!--
-->is not a valid 3-or 4-digit year.<br /><!--
-->The "newname" parameter will therefore be ignored.}}<!--
-->[[Category:Errors reported by other category header templates]]<!--
-->}}<!--
-->|<!--
# No newname
-->{{#if: {{{newnamestart|}}}<!--
-->|<!--
# We have {{{newnamestart}}} ... but {{newname|}}} is missing
-->{{Error|[[Template:Year in county category]] has been used with the "newnamestart" <!--
-->parameter, to indicate the year when the county later adopted a new name.<br /><!--
-->However the accompanying "newname" parameter missing, so the template doesn't <!--
-->know what the newname is.<br /><!--
-->The "newnamestart" parameter will therefore be ignored.}}<!--
-->[[Category:Errors reported by other category header templates]]<!--
-->|<!--
# We have neither {{{newname}}} nor {{newnamestart|}}}, which is fine
# Most uses have neither.
# So we do nothing here
-->}}<!--
-->}}<!--
# END tracking categories
# Invoke the inner core
-->{{Year in country category/inner core<!--
-->|year=<!--
-->{{#ifeq: {{{yearparamcheck|}}}|OK<!--
-->|{{{yearparam|}}}<!-- # We have {{{yearparam}}}, and it's OK, so use it
-->|{{{calcyear|}}}<!-- Normal usage: not using {{{yearparam}}}
-->}}<!--
-->|country = {{{country|}}}<!--
-->|prefix = <!--
-->|countrydab = {{{countrydab|}}}<!--
-->|continent1 = {{{continent1|}}}<!--
-->|continent2 = {{{continent2|}}}<!--
-->|continent3 = {{{continent3|}}}<!--
-->|continent4 = {{{continent4|}}}<!--
-->|newname=<!--
# Use newame only if newnamestartcheck is OK
-->{{#ifeq: {{{newnamestartcheck|}}}|OK<!--
-->|{{{newname|}}}<!--
-->}}<!--
-->|newnamestart=<!--
# Use newnamestart only if newnamestartcheck is OK
# Otherwise set it to silly negative number, so that it fails comparison tests
-->{{#ifeq: {{{newnamestartcheck|}}}|OK<!--
-->|{{{newnamestart|}}}<!--
-->|-99999<!--
-->}}<!--
-->|nocat={{{nocat|}}}<!--
-->|min={{{min|}}}<!--
-->|max={{{max|}}}<!--
-->|nocountrycentury={{{nocountrycentury|}}}<!--
-->}}<!--
--></includeonly><!--
--><noinclude><!--
-->{{Documentation|content=This is a sub-template of [[Template:{{ROOTPAGENAME}}]]}}<!--
Add categories and interwikis to the /doc subpage, please, not here!
--></noinclude>
k3g71lip9lurul4ykxtvyfecraitc4n
Padron:Year in country category/inner core
10
318561
1959531
2022-07-31T02:36:12Z
Bluemask
20
https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Template:Year_in_country_category/inner_core&oldid=1039656491
wikitext
text/x-wiki
<!--
;Diagnostics for [[Template:Year in country category/inner core/sandbox]]
* year = {{{year}}}
* country = {{{country}}}
* prefix = {{{prefix}}}
* continent = {{{continent}}}
* continent2 = {{{continent2}}}
* continent3 = {{{continent3}}}
* continent4 = {{{continent4}}}
* newname = {{{newname}}}
* newnamestart = {{{newnamestart}}}
* nocountrycentury = {{{nocountrycentury}}}
* min = {{{min}}}
* max = {{{max}}}
* nocat = {{{nocat}}}
Is newnamestart >= year? {{#ifexpr: {{{newnamestart}}} >= {{{year}}}|yes|no}}
* Calcs
**<code><nowiki>{{#expr: floor({{{year}}}/10)}}</nowiki></code> = {{#expr: floor({{{year}}}/10)}}
**<code><nowiki>{{#expr: floor({{{newnamestart}}}/10)}}</nowiki></code> = {{#expr: floor({{{newnamestart}}}/10)}}
**<code><nowiki>{{#ifexpr: {{#expr: floor({{{year}}}/10)}} >= {{#expr: floor({{{newnamestart}}}/10)}}|Yes|No}}</nowiki></code> = {{#ifexpr: {{#expr: floor({{{year}}}/10)}} >= {{#expr: floor({{{newnamestart}}}/10)}}|Yes|No}}
---
--><includeonly><!--
# Portals
-->{{YearInCountryPortalBox|{{{country}}}|{{{prefix}}} {{{country}}}|year={{{year}}}}}<!--
######## BEGIN header text
# link to country needs some trickery
-->This [[Help:Category|category]] is for topics specifically related to the year '''[[{{{year}}}]]''' in <!--
-->{{#ifeq:{{{prefix}}}|<!--
-->|<!-- # no prefix, so this is simple
-->'''[[{{#if: {{{countrydab}}} | {{{countrydab}}} | {{{country}}}}}|{{{country}}}]]'''<!--
-->|<!-- # we have a prefix, so need to strip any leading "the"
-->{{#ifeq: {{#invoke:String|match|s={{{prefix}}}|pattern=^the ?|start=1|match=1|plain=false|nomatch=%%nomatch%%}}|%%nomatch%%<!--
-->|<!-- prefix does not begin with "the"
-->'''[[{{{prefix}}} {{{country}}}]]'''<!--
-->|<!-- prefix begins with "the"
-->the '''[[{{#invoke:String|replace|source={{{prefix}}}|pattern=^the ?(.*)$|replace=%1|count=1|plain=false}} {{{country}}}]]'''<!--
-->}}<!--
-->}}<!--
# link to main article, but only if it exists
-->{{#ifexist:{{{year}}} in {{{prefix}}} {{{country}}}|<br />Main article: '''[[{{{year}}} in {{{prefix}}} {{{country}}}]]'''}}<!--
######## END header text
######## Begin navigation
-->{{Navseasoncats|min={{{min}}}|max={{{max}}}}}<!--
# Add a note about any change of name after the current year
-->{{#if: {{{newname}}}<!--
-->|{{#ifexpr: {{{newnamestart}}} >= {{{year}}}<!--
-->|'''Note''': in {{{newnamestart}}}, {{{prefix}}} {{{country}}} was renamed to '''[[{{{newname}}}]]'''.<!--
-->}}<!--
-->}}<!--
######## END navigation
######## BEGIN categories
-->{{#ifeq: {{{nocat}}}|yes<!--
-->|<!-- nocat=yes, so no categories
-->|<!-- do categories -->
{{#ifexist: Category:{{{year}}} by country<!--
-->|[[Category:{{{year}}} by country{{!}}{{{country}}}]]<!--
-->}}<!--
## Use "Category:Years of the nth century in CountryName" unless the ##
## parameter "nocountrycentury" is explicitly set to yes ##
## Then we use "Category:Years in CountryName" ##
## ##
## Also factor in the use of "newname" ##
-->[[Category:Years  <!--
-->{{#ifeq: {{{nocountrycentury}}}|yes<!--
-->| in <!--
-->| of the {{Century name from decade or year|{{{year}}}}} in <!--
-->}}<!--
--> <!-- make sure there is a space before country
-->{{#if: {{{newnamestart}}}<!--
-->|<!--
# There is a new name for the country
# Now test whether this year is the same century as the namechange:
# -- If same, use {{{newname}}}
# -- otherwise use {{{prefix}}} {{{country}}}
-->{{#ifexpr: {{#expr: floor(({{{year}}} -1)/100)}} = {{#expr: floor({{{newnamestart}}}/100)}}<!--
--->|{{{newname}}}<!-- current year in same century as name change, or later
-->|{{{prefix}}} {{{country}}}<!-- current year is in a century before decade of name change
-->}}<!--
-->|<!--
# There was no name change, or it didn't happen in this century
-->{{{prefix}}} {{{country}}}<!--
-->}}<!--
-->{{!}}{{{year}}}]]<!--
# For the "Category:YYY0s in country", some trickery is required where a country has changed name
# We use the new name if
# 1/ There is a new name
# 2/ the new name was adopted in the same decade as the current year
-->[[Category:{{DECADE|{{{year}}}}} in  <!--
-->{{#if: {{{newname}}}<!--
-->|<!--
# There is a new name.
# Now test whether this year is the same decade as the name change:
# -- If same, use {{{newname}}}
# -- otherwise use {{{prefix}}} {{{country}}}
-->{{#ifexpr: {{#expr: floor({{{year}}}/10)}} >= {{#expr: floor({{{newnamestart}}}/10)}}<!--
--->|{{{newname}}}<!-- current year in same decade as name change, or later
-->|{{{prefix}}} {{{country}}}<!-- current year is in a decade before decade of name change
-->}}<!--
-->|<!--
# There was no name change, or it didn't happen in this decade
-->{{{prefix}}} {{{country}}}<!--
-->}}<!--
-->{{!}}{{{year}}}]]<!--
-->[[Category:{{{year}}} in {{{continent1}}}|{{{country}}}]]<!--
-->{{#if:{{{continent2}}}<!--
-->|[[Category:{{{year}}} in {{CountryPrefixThe|{{{continent2}}}}}{{!}}{{{country}}}]]<!--
-->}}<!--
-->{{#if:{{{continent3}}}<!--
-->|[[Category:{{{year}}} in {{CountryPrefixThe|{{{continent3}}}}}{{!}}{{{country}}}]]<!--
-->}}<!--
-->{{#if:{{{continent4}}}<!--
-->|[[Category:{{{year}}} in {{CountryPrefixThe|{{{continent4}}}}}{{!}}{{{country}}}]]<!--
-->}}<!--
-->}}<!-- # Closing braces for the nocat
######## END categories
-->__NOGALLERY__<!--
--></includeonly><noinclude>
{{Documentation|content=This is a sub-template of [[Template:{{ROOTPAGENAME}}]]}}
</noinclude>
n398v0wxh9i2xrjkyml8vu68kuw94ff
1959539
1959531
2022-07-31T02:45:34Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
<!--
;Diagnostics for [[Template:Year in country category/inner core/sandbox]]
* year = {{{year}}}
* country = {{{country}}}
* prefix = {{{prefix}}}
* continent = {{{continent}}}
* continent2 = {{{continent2}}}
* continent3 = {{{continent3}}}
* continent4 = {{{continent4}}}
* newname = {{{newname}}}
* newnamestart = {{{newnamestart}}}
* nocountrycentury = {{{nocountrycentury}}}
* min = {{{min}}}
* max = {{{max}}}
* nocat = {{{nocat}}}
Is newnamestart >= year? {{#ifexpr: {{{newnamestart}}} >= {{{year}}}|yes|no}}
* Calcs
**<code><nowiki>{{#expr: floor({{{year}}}/10)}}</nowiki></code> = {{#expr: floor({{{year}}}/10)}}
**<code><nowiki>{{#expr: floor({{{newnamestart}}}/10)}}</nowiki></code> = {{#expr: floor({{{newnamestart}}}/10)}}
**<code><nowiki>{{#ifexpr: {{#expr: floor({{{year}}}/10)}} >= {{#expr: floor({{{newnamestart}}}/10)}}|Yes|No}}</nowiki></code> = {{#ifexpr: {{#expr: floor({{{year}}}/10)}} >= {{#expr: floor({{{newnamestart}}}/10)}}|Yes|No}}
---
--><includeonly><!--
# Portals
--><!--{{YearInCountryPortalBox|{{{country}}}|{{{prefix}}} {{{country}}}|year={{{year}}}}}--><!--
######## BEGIN header text
# link to country needs some trickery
-->Ang [[Help:Category|kategoryang]] ito ay para sa mga paksa at pangyayaring naganap noong '''[[{{{year}}}]]''' sa <!--
-->{{#ifeq:{{{prefix}}}|<!--
-->|<!-- # no prefix, so this is simple
-->'''[[{{#if: {{{countrydab}}} | {{{countrydab}}} | {{{country}}}}}|{{{country}}}]]'''<!--
-->|<!-- # we have a prefix, so need to strip any leading "the"
-->{{#ifeq: {{#invoke:String|match|s={{{prefix}}}|pattern=^the ?|start=1|match=1|plain=false|nomatch=%%nomatch%%}}|%%nomatch%%<!--
-->|<!-- prefix does not begin with "the"
-->'''[[{{{prefix}}} {{{country}}}]]'''<!--
-->|<!-- prefix begins with "the"
-->the '''[[{{#invoke:String|replace|source={{{prefix}}}|pattern=^the ?(.*)$|replace=%1|count=1|plain=false}} {{{country}}}]]'''<!--
-->}}<!--
-->}}<!--
# link to main article, but only if it exists
-->{{#ifexist:{{{year}}} sa {{{country}}}|<br />Pangunahing artikulo: '''[[{{{year}}} sa {{{country}}}]]'''}}<!--
######## END header text
######## Begin navigation
-->{{Navseasoncats|min={{{min}}}|max={{{max}}}}}<!--
# Add a note about any change of name after the current year
-->{{#if: {{{newname}}}<!--
-->|{{#ifexpr: {{{newnamestart}}} >= {{{year}}}<!--
-->|'''Tandaan''': noong {{{newnamestart}}}, naging '''[[{{{newname}}}]]''' ang pangalan ng {{{country}}}.<!--
-->}}<!--
-->}}<!--
######## END navigation
######## BEGIN categories
-->{{#ifeq: {{{nocat}}}|yes<!--
-->|<!-- nocat=yes, so no categories
-->|<!-- do categories -->
{{#ifexist: Category:{{{year}}} ayon sa bansa<!--
-->|[[Category:{{{year}}} ayon sa bansa{{!}}{{{country}}}]]<!--
-->}}<!--
## Use "Category:Years of the nth century in CountryName" unless the ##
## parameter "nocountrycentury" is explicitly set to yes ##
## Then we use "Category:Years in CountryName" ##
## ##
## Also factor in the use of "newname" ##
-->[[Category:Years  <!--
-->{{#ifeq: {{{nocountrycentury}}}|yes<!--
-->| in <!--
-->| of the {{Century name from decade or year|{{{year}}}}} in <!--
-->}}<!--
--> <!-- make sure there is a space before country
-->{{#if: {{{newnamestart}}}<!--
-->|<!--
# There is a new name for the country
# Now test whether this year is the same century as the namechange:
# -- If same, use {{{newname}}}
# -- otherwise use {{{prefix}}} {{{country}}}
-->{{#ifexpr: {{#expr: floor(({{{year}}} -1)/100)}} = {{#expr: floor({{{newnamestart}}}/100)}}<!--
--->|{{{newname}}}<!-- current year in same century as name change, or later
-->|{{{prefix}}} {{{country}}}<!-- current year is in a century before decade of name change
-->}}<!--
-->|<!--
# There was no name change, or it didn't happen in this century
-->{{{prefix}}} {{{country}}}<!--
-->}}<!--
-->{{!}}{{{year}}}]]<!--
# For the "Category:YYY0s in country", some trickery is required where a country has changed name
# We use the new name if
# 1/ There is a new name
# 2/ the new name was adopted in the same decade as the current year
-->[[Category:{{DECADE|{{{year}}}}} in  <!--
-->{{#if: {{{newname}}}<!--
-->|<!--
# There is a new name.
# Now test whether this year is the same decade as the name change:
# -- If same, use {{{newname}}}
# -- otherwise use {{{prefix}}} {{{country}}}
-->{{#ifexpr: {{#expr: floor({{{year}}}/10)}} >= {{#expr: floor({{{newnamestart}}}/10)}}<!--
--->|{{{newname}}}<!-- current year in same decade as name change, or later
-->|{{{prefix}}} {{{country}}}<!-- current year is in a decade before decade of name change
-->}}<!--
-->|<!--
# There was no name change, or it didn't happen in this decade
-->{{{prefix}}} {{{country}}}<!--
-->}}<!--
-->{{!}}{{{year}}}]]<!--
-->[[Category:{{{year}}} in {{{continent1}}}|{{{country}}}]]<!--
-->{{#if:{{{continent2}}}<!--
-->|[[Category:{{{year}}} in {{CountryPrefixThe|{{{continent2}}}}}{{!}}{{{country}}}]]<!--
-->}}<!--
-->{{#if:{{{continent3}}}<!--
-->|[[Category:{{{year}}} in {{CountryPrefixThe|{{{continent3}}}}}{{!}}{{{country}}}]]<!--
-->}}<!--
-->{{#if:{{{continent4}}}<!--
-->|[[Category:{{{year}}} in {{CountryPrefixThe|{{{continent4}}}}}{{!}}{{{country}}}]]<!--
-->}}<!--
-->}}<!-- # Closing braces for the nocat
######## END categories
-->__NOGALLERY__<!--
--></includeonly><noinclude>
{{Documentation|content=This is a sub-template of [[Template:{{ROOTPAGENAME}}]]}}
</noinclude>
t2276mnj86c5kphadb6ouzgbc0e2mvd
1959546
1959539
2022-07-31T02:54:37Z
Bluemask
20
wikitext
text/x-wiki
<!--
;Diagnostics for [[Template:Year in country category/inner core/sandbox]]
* year = {{{year}}}
* country = {{{country}}}
* prefix = {{{prefix}}}
* continent = {{{continent}}}
* continent2 = {{{continent2}}}
* continent3 = {{{continent3}}}
* continent4 = {{{continent4}}}
* newname = {{{newname}}}
* newnamestart = {{{newnamestart}}}
* nocountrycentury = {{{nocountrycentury}}}
* min = {{{min}}}
* max = {{{max}}}
* nocat = {{{nocat}}}
Is newnamestart >= year? {{#ifexpr: {{{newnamestart}}} >= {{{year}}}|yes|no}}
* Calcs
**<code><nowiki>{{#expr: floor({{{year}}}/10)}}</nowiki></code> = {{#expr: floor({{{year}}}/10)}}
**<code><nowiki>{{#expr: floor({{{newnamestart}}}/10)}}</nowiki></code> = {{#expr: floor({{{newnamestart}}}/10)}}
**<code><nowiki>{{#ifexpr: {{#expr: floor({{{year}}}/10)}} >= {{#expr: floor({{{newnamestart}}}/10)}}|Yes|No}}</nowiki></code> = {{#ifexpr: {{#expr: floor({{{year}}}/10)}} >= {{#expr: floor({{{newnamestart}}}/10)}}|Yes|No}}
---
--><includeonly><!--
# Portals
--><!--{{YearInCountryPortalBox|{{{country}}}|{{{prefix}}} {{{country}}}|year={{{year}}}}}--><!--
######## BEGIN header text
# link to country needs some trickery
-->Ang [[Help:Category|kategoryang]] ito ay para sa mga paksa at pangyayaring naganap noong '''[[{{{year}}}]]''' sa <!--
-->{{#ifeq:{{{prefix}}}|<!--
-->|<!-- # no prefix, so this is simple
-->'''[[{{#if: {{{countrydab}}} | {{{countrydab}}} | {{{country}}}}}|{{{country}}}]]'''<!--
-->|<!-- # we have a prefix, so need to strip any leading "the"
-->{{#ifeq: {{#invoke:String|match|s={{{prefix}}}|pattern=^the ?|start=1|match=1|plain=false|nomatch=%%nomatch%%}}|%%nomatch%%<!--
-->|<!-- prefix does not begin with "the"
-->'''[[{{{prefix}}} {{{country}}}]]'''<!--
-->|<!-- prefix begins with "the"
-->the '''[[{{#invoke:String|replace|source={{{prefix}}}|pattern=^the ?(.*)$|replace=%1|count=1|plain=false}} {{{country}}}]]'''<!--
-->}}<!--
-->}}<!--
# link to main article, but only if it exists
-->{{#ifexist:{{{year}}} sa {{{country}}}|<br />Pangunahing artikulo: '''[[{{{year}}} sa {{{country}}}]]'''}}<!--
######## END header text
######## Begin navigation
-->{{Navseasoncats|min={{{min}}}|max={{{max}}}}}<!--
# Add a note about any change of name after the current year
-->{{#if: {{{newname}}}<!--
-->|{{#ifexpr: {{{newnamestart}}} >= {{{year}}}<!--
-->|'''Tandaan''': noong {{{newnamestart}}}, naging '''[[{{{newname}}}]]''' ang pangalan ng {{{country}}}.<!--
-->}}<!--
-->}}<!--
######## END navigation
######## BEGIN categories
-->{{#ifeq: {{{nocat}}}|yes<!--
-->|<!-- nocat=yes, so no categories
-->|<!-- do categories -->
{{#ifexist: Category:{{{year}}} ayon sa bansa<!--
-->|[[Category:{{{year}}} ayon sa bansa{{!}}{{{country}}}]]<!--
-->}}<!--
## Use "Category:Years of the nth century in CountryName" unless the ##
## parameter "nocountrycentury" is explicitly set to yes ##
## Then we use "Category:Years in CountryName" ##
## ##
## Also factor in the use of "newname" ##
-->[[Category:Mga taon  <!--
-->{{#ifeq: {{{nocountrycentury}}}|yes<!--
-->| sa <!--
-->| ng {{Century name from decade or year|{{{year}}}}} sa <!--
-->}}<!--
--> <!-- make sure there is a space before country
-->{{#if: {{{newnamestart}}}<!--
-->|<!--
# There is a new name for the country
# Now test whether this year is the same century as the namechange:
# -- If same, use {{{newname}}}
# -- otherwise use {{{prefix}}} {{{country}}}
-->{{#ifexpr: {{#expr: floor(({{{year}}} -1)/100)}} = {{#expr: floor({{{newnamestart}}}/100)}}<!--
--->|{{{newname}}}<!-- current year in same century as name change, or later
-->|{{{prefix}}} {{{country}}}<!-- current year is in a century before decade of name change
-->}}<!--
-->|<!--
# There was no name change, or it didn't happen in this century
-->{{{prefix}}} {{{country}}}<!--
-->}}<!--
-->{{!}}{{{year}}}]]<!--
# For the "Category:YYY0s in country", some trickery is required where a country has changed name
# We use the new name if
# 1/ There is a new name
# 2/ the new name was adopted in the same decade as the current year
-->[[Category:{{DECADE|{{{year}}}}} sa  <!--
-->{{#if: {{{newname}}}<!--
-->|<!--
# There is a new name.
# Now test whether this year is the same decade as the name change:
# -- If same, use {{{newname}}}
# -- otherwise use {{{prefix}}} {{{country}}}
-->{{#ifexpr: {{#expr: floor({{{year}}}/10)}} >= {{#expr: floor({{{newnamestart}}}/10)}}<!--
--->|{{{newname}}}<!-- current year in same decade as name change, or later
-->|{{{prefix}}} {{{country}}}<!-- current year is in a decade before decade of name change
-->}}<!--
-->|<!--
# There was no name change, or it didn't happen in this decade
-->{{{prefix}}} {{{country}}}<!--
-->}}<!--
-->{{!}}{{{year}}}]]<!--
-->[[Category:{{{year}}} sa {{{continent1}}}|{{{country}}}]]<!--
-->{{#if:{{{continent2}}}<!--
-->|[[Category:{{{year}}} sa {{CountryPrefixThe|{{{continent2}}}}}{{!}}{{{country}}}]]<!--
-->}}<!--
-->{{#if:{{{continent3}}}<!--
-->|[[Category:{{{year}}} sa {{CountryPrefixThe|{{{continent3}}}}}{{!}}{{{country}}}]]<!--
-->}}<!--
-->{{#if:{{{continent4}}}<!--
-->|[[Category:{{{year}}} sa {{CountryPrefixThe|{{{continent4}}}}}{{!}}{{{country}}}]]<!--
-->}}<!--
-->}}<!-- # Closing braces for the nocat
######## END categories
-->__NOGALLERY__<!--
--></includeonly><noinclude>
{{Documentation|content=This is a sub-template of [[Template:{{ROOTPAGENAME}}]]}}
</noinclude>
fy1tde51pk2js78farolh9gzg5ivwuk
Padron:Century name from decade or year
10
318562
1959544
2022-07-31T02:51:35Z
Bluemask
20
Bagong pahina: <includeonly><!-- # First check whether this is a year or a decade: YYYY or YYY0s # No regexes, so check separately for "YYYY" and "YYY0s" # In each case, the find function returns 0 for a nomatch, and 1 for a match, # so we add the two together and take a total of 0 as an error -->{{#ifeq: {{#expr: {{#invoke:String|find|{{{1|}}}|^%s*%d?%d?%d?%d%s*$|plain=false}} + <!-- -->{{#invoke:String|find|{{{1|}}}|^%s*%d?%d?%d?0s%s*$|plain=false}}...
wikitext
text/x-wiki
<includeonly><!--
# First check whether this is a year or a decade: YYYY or YYY0s
# No regexes, so check separately for "YYYY" and "YYY0s"
# In each case, the find function returns 0 for a nomatch, and 1 for a match,
# so we add the two together and take a total of 0 as an error
-->{{#ifeq: {{#expr: {{#invoke:String|find|{{{1|}}}|^%s*%d?%d?%d?%d%s*$|plain=false}} + <!--
-->{{#invoke:String|find|{{{1|}}}|^%s*%d?%d?%d?0s%s*$|plain=false}} }}<!--
-->|0<!--
-->|<!--
# Doesn't match, so do nothing unless the "nomatch" parameter is set
-->{{#if: {{{nomatch|}}}<!--
-->|{{{nomatch|}}}<!--
-->}}<!--
-->|<!--
# We have a match
# Years and decades need different calculations
-->{{#ifeq: {{#invoke:String|match|{{{1|}}}|^%s*%d?%d?%d?%ds%s*$|1|1|false|%%NOMATCH%%}}|%%NOMATCH%%<!--
-->|<!--
# It's a year
-->{{Ordinal|{{#expr: 1 + floor(({{{1|}}} - 1) / 100)}}}}<!--
-->|<!--
# It's a decade
-->{{Ordinal|{{#expr: 1 + floor(({{#invoke:String|replace|{{{1|}}}|^%s*(%d?%d?%d?0)s%s*$|%1|1|false}} + 5) / 100)}}}}<!--
-->}}<!--
# Now use a dash if the "dash" parameter is set to yes, true, or 1
-->{{#ifeq: {{{2|}}}|dash<!--
-->|-<!-- Dash
-->| <!-- Space
-->}}<!--
-->siglo<!--
-->}}</includeonly><noinclude>
{{Documentation}}</noinclude>
3gqy99qunje9ji5rgr7jmpzo1r13la1
Kategorya:Mga taon ng ika-21 siglo sa Pilipinas
14
318563
1959552
2022-07-31T02:57:01Z
Bluemask
20
Bagong pahina: [[Kategorya:Pilipinas]]
wikitext
text/x-wiki
[[Kategorya:Pilipinas]]
tte3d3nb78f6h7rbjs5iehexllf7xq8
Kategorya:Dekada 2000 sa Pilipinas
14
318564
1959553
2022-07-31T02:57:33Z
Bluemask
20
Bagong pahina: [[Kategorya:Dekada 2000]] [[Kategorya:Pilipinas]]
wikitext
text/x-wiki
[[Kategorya:Dekada 2000]]
[[Kategorya:Pilipinas]]
tw64i5znvr7ftnumskbfq8mer2r8x0a
Kategorya:Dekada 2020 sa Pilipinas
14
318565
1959572
2022-07-31T03:04:20Z
Bluemask
20
Bagong pahina: [[Kategorya:Dekada 2020]] [[Kategorya:Pilipinas]]
wikitext
text/x-wiki
[[Kategorya:Dekada 2020]]
[[Kategorya:Pilipinas]]
lph6w3mtjsrsi0h9icejaz8kq7ne246
Kategorya:Dekada 2010 sa Pilipinas
14
318566
1959573
2022-07-31T03:04:53Z
Bluemask
20
Bagong pahina: [[Kategorya:Dekada 2010]] [[Kategorya:Pilipinas]]
wikitext
text/x-wiki
[[Kategorya:Dekada 2010]]
[[Kategorya:Pilipinas]]
5l5hds79pjzvrgvo2qm71nj4beoymvf
Nutri Ventures: The Series
0
318567
1959603
2022-07-31T04:07:27Z
SpinnerLaserzthe2nd
108543
Inilipat ni SpinnerLaserzthe2nd ang pahinang [[Nutri Ventures: The Series]] sa [[Nutri Ventures]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Nutri Ventures]]
ltq0jxovygiuvodjnwqpvjvj28qwid4
Nikita Hruščëv
0
318568
1959619
2022-07-31T04:55:24Z
Senior Forte
115868
Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Nikita Hruščëv]] sa [[Nikita Kruschov]]: Mas angkop na pangalan.
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Nikita Kruschov]]
oday3ccvnw6vzkk95las4jdenfdbz2m
Mikhail Gorbachev
0
318569
1959621
2022-07-31T04:57:35Z
Senior Forte
115868
Inilipat ni Senior Forte ang pahinang [[Mikhail Gorbachev]] sa [[Mikhail Gorbachov]]: Mas angkop na pangalan batay sa Kastila.
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Mikhail Gorbachov]]
ielmepmrej91b5ccf63t4qmxrv2s6a4
Padron:Carboniferous graphical timeline
10
318570
1959651
2022-07-31T05:55:16Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{Graphical timeline <!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline--> |help=off |embedded={{{embedded|}}} |link-to=Carboniferous_graphical_timeline |title=Carboniferous graphical timeline |title-colour={{period color|{{{titlecolour|Carboniferous}}}}} |from=-{{#expr:358.9+(1/16)*(358.9-298.9)}} |to=-{{#expr:298.9-(1/16)*(358.9-298.9)}} |plot-colour=#000000 |height=32 |width=7.5 <!-- Eras/Erathems --> |bar2-text=<span style="line-height:16px;d...
wikitext
text/x-wiki
{{Graphical timeline
<!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline-->
|help=off
|embedded={{{embedded|}}}
|link-to=Carboniferous_graphical_timeline
|title=Carboniferous graphical timeline
|title-colour={{period color|{{{titlecolour|Carboniferous}}}}}
|from=-{{#expr:358.9+(1/16)*(358.9-298.9)}}
|to=-{{#expr:298.9-(1/16)*(358.9-298.9)}}
|plot-colour=#000000
|height=32
|width=7.5
<!-- Eras/Erathems -->
|bar2-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Paleozoic|P<br/>a<br/>l<br/>e<br/>o<br/>z<br/>o<br/>i<br/>c]]'''</span>
|bar2-from=-{{#expr:358.9+(1/16)*(358.9-298.9)}}
|bar2-right=.11
|bar2-nudge-down=-7
|bar2-colour={{period color|Paleozoic}}
|bar2-border-width=0
<!-- Periods/Systems -->
|bar3-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = '''[[Devonian|D]]'''
| '''[[Devonian]]'''
}}
|bar3-to=-358.9
|bar3-left=.12
|bar3-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .23
| .99
}}
|bar3-nudge-down=0
|bar3-colour={{period color|Devonian}}
|bar3-border-width=0
|bar4-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Carboniferous|C<br/>a<br/>r<br/>b<br/>o<br/>n<br/>i<br/>f<br/>e<br/>r<br/>o<br/>u<br/>s]]'''</span>
|bar4-from=-358.9
|bar4-to=-298.9
|bar4-left=0.12
|bar4-right=0.22
|bar4-nudge-down=-8
|bar4-colour={{period color|Carboniferous}}
|bar4-border-width=0.05
|bar5-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = '''[[Permian|P]]'''
| '''[[Permian]]'''
}}
|bar5-from=-298.9
|bar5-left=0.12
|bar5-right = {{#switch:{{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .23
| .99
}}
|bar5-nudge-down=0
|bar5-colour={{period color|Permian}}
|bar5-border-width=0
<!-- Subperiods -->
|bar6-text=<span style="line-height:12px;display:block;">[[Mississippian (geology)|M<br/>i<br/>s<br/>s<br/>i<br/>s<br/>s<br/>i<br/>p<br/>p<br/>i<br/>a<br/>n]]</span>
|bar6-from=-358.9
|bar6-to=-323.2
|bar6-left=0.23
|bar6-right=0.33
|bar6-nudge-down=-6
|bar6-colour={{period color|Mississippian}}
|bar6-border-width=0.03
|bar7-text=<span style="line-height:12px;display:block;">[[Pennsylvanian (geology)|P<br/>e<br/>n<br/>n<br/>s<br/>y<br/>l<br/>v<br/>a<br/>n<br/>i<br/>a<br/>n]]</span>
|bar7-from=-323.2
|bar7-to=-298.9
|bar7-left=0.23
|bar7-right=0.33
|bar7-nudge-down=-5
|bar7-colour={{period color|Pennsylvanian}}
|bar7-border-width=0.03
<!-- Epochs/Series -->
|bar8-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -358.9
}}
|bar8-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar8-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
| .99
}}
|bar8-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Upper Devonian}}
}}
|bar8-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Late Devonian|Late D]]
| age = <span style="line-height:10px;display:block;">[[Late Devonian|L<br/>D]]</span>
}}
|bar9-from = -358.9
|bar9-to = -346.7
|bar9-left=.34
|bar9-right=.44
|bar9-colour={{period color|Lower Mississippian}}
|bar9-text=<span style="font-size:90%;line-height:12px;display:block;">[[Early Mississippian|E<br/>a<br/>r<br/>l<br/>y]]</span>
|bar9-nudge-down=-1.6
|bar9-border-width=0.03
|bar10-from = -346.7
|bar10-to = -330.9
|bar10-left=.34
|bar10-right=.44
|bar10-colour={{period color|Middle Mississippian}}
|bar10-text=<span style="font-size:90%;line-height:12px;display:block;">[[Middle Mississippian|M<br/>i<br/>d<br/>d<br/>l<br/>e]]</span>
|bar10-nudge-down=-2
|bar11-from = -330.9
|bar11-to = -323.2
|bar11-left=.34
|bar11-right=.44
|bar11-colour={{period color|Upper Mississippian}}
|bar11-text=<span style="font-size:90%;line-height:12px;display:block;">[[Late Mississippian|L<br/>a<br/>t<br/>e]]</span>
|bar11-nudge-down=-1
|bar11-border-width=0.03
|bar12-from = -323.2
|bar12-to = -315.2
|bar12-left=.34
|bar12-right=.44
|bar12-colour={{period color|Lower Pennsylvanian}}
|bar12-text=<span style="font-size:90%;line-height:10px;display:block;">[[Early Pennsylvanian|E<br/>a<br/>r<br/>l<br/>y]]</span>
|bar12-nudge-down=-1.0
|bar13-from = -315.2
|bar13-to = -307.0
|bar13-left=.34
|bar13-right=.44
|bar13-colour={{period color|Middle Pennsylvanian}}
|bar13-text=<span style="font-size:90%;line-height:12px;display:block;">[[Middle Pennsylvanian|M<br/>i<br/>d]]</span>
|bar13-nudge-down=-.5
|bar13-border-width=0.03
|bar14-from = -307.0
|bar14-to = -298.9
|bar14-left=.34
|bar14-right=.44
|bar14-colour={{period color|Upper Pennsylvanian}}
|bar14-text=<span style="font-size:90%;line-height:12px;display:block;">[[Late Pennsylvanian|L<br/>a<br/>t<br/>e]]</span>
|bar14-nudge-down=-1
|bar15-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -298.9
}}
|bar15-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar15-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
| .99
}}
|bar15-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Cisuralian}}
}}
|bar15-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Cisuralian]]
| age = <span style="line-height:10px;display:block;">[[Cisuralian|C<br/>S]]</span>
}}
<!-- Stages -->
|bar16-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -358.9
}}
|bar16-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar16-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .99
}}
|bar16-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Famennian}}
}}
|bar16-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Famennian]]
}}
|bar17-text=<span style="font-size:80%">[[Tournaisian]]</span>
|bar17-from=-358.9
|bar17-to=-346.7
|bar17-left=0.45
|bar17-right=.99
|bar17-colour={{period color|Tournaisian}}
|bar17-border-width=0.03
|bar18-text=<span style="font-size:80%">[[Viséan]]</span>
|bar18-from=-346.7
|bar18-to=-330.9
|bar18-left=0.45
|bar18-right=.99
|bar18-colour={{period color|Visean}}
|bar18-border-width=0.03
|bar19-text=<span style="font-size:80%">[[Serpukhovian|Serpuk.]]</span>
|bar19-from=-330.9
|bar19-to=-323.2
|bar19-left=0.45
|bar19-right=.99
|bar19-colour={{period color|Serpukhovian}}
|bar19-border-width=0.03
|bar20-text=<span style="font-size:80%">[[Bashkirian]]</span>
|bar20-from=-323.2
|bar20-to=-315.2
|bar20-left=0.45
|bar20-right=.99
|bar20-colour={{period color|Bashkirian}}
|bar20-border-width=0.03
|bar21-text=<span style="font-size:80%">[[Moscovian (Carboniferous)|Moscovian]]</span>
|bar21-from=-315.2
|bar21-to=-307.0
|bar21-left=0.45
|bar21-right=.99
|bar21-colour={{period color|Moscovian}}
|bar21-border-width=0.03
|bar22-text=<span style="font-size:80%">[[Kasimovian]]</span>
|bar22-from=-307.0
|bar22-to=-303.7
|bar22-left=0.45
|bar22-right=.99
|bar22-colour={{period color|Kasimovian}}
|bar22-border-width=0.03
|bar23-text=<span style="font-size:80%">[[Gzhelian]]</span>
|bar23-from=-303.7
|bar23-to=-298.9
|bar23-left=0.45
|bar23-right=.99
|bar23-colour={{period color|Gzhelian}}
|bar23-border-width=0.03
|bar24-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -298.9
}}
|bar24-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar24-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .99
}}
|bar24-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Asselian}}
}}
|bar24-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Asselian]]
}}
<!-- Bars -->
|bar28-left=0.34
|bar28-right=0.44
|bar28-from=-298.95
|bar28-to=-298.9
|bar28-colour=#000000
|bar29-left=0.12
|bar29-right=0.99
|bar29-from=-358.9
|bar29-to=-358.85
|bar29-colour=#000000
<!-- Notes -->
|note1=[[Carboniferous Rainforest Collapse]]
|note1-at=-305
|note1-nudge-up=.9
|note2=[[Mazon Creek fossil beds|Mazon Creek Fossils]]
|note2-at=-309
|note3=End of [[Romer's Gap]]
|note3-at=-345
|note4=Start of [[Romer's Gap]]
|note4-at=-360
|caption='''Subdivision of the Carboniferous according to the [[International Commission on Stratigraphy|ICS]], as of 2021.'''<ref>{{cite web|url=http://www.stratigraphy.org/index.php/ics-chart-timescale|title=Chart/Time Scale |first=|last= |website=www.stratigraphy.org |publisher=International Commission on Stratigraphy}}</ref><br/>Vertical axis scale: millions of years ago
}}
<noinclude>
[[Category:Graphical timeline templates]]
</noinclude>
0qkmrvym9x0ujo4o9drchljxm5zf3hh
1959660
1959651
2022-07-31T06:07:40Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Graphical timeline
<!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline-->
|help=off
|embedded={{{embedded|}}}
|link-to=Carboniferous_graphical_timeline
|title=Mga dibisyon ng panahon sa panahong Karbonipero
|title-colour={{period color|{{{titlecolour|Carboniferous}}}}}
|from=-{{#expr:358.9+(1/16)*(358.9-298.9)}}
|to=-{{#expr:298.9-(1/16)*(358.9-298.9)}}
|plot-colour=#000000
|height=32
|width=7.5
<!-- Eras/Erathems -->
|bar2-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Paleosoiko|P<br/>a<br/>l<br/>e<br/>o<br/>z<br/>o<br/>i<br/>c]]'''</span>
|bar2-from=-{{#expr:358.9+(1/16)*(358.9-298.9)}}
|bar2-right=.11
|bar2-nudge-down=-7
|bar2-colour={{period color|Paleozoic}}
|bar2-border-width=0
<!-- Periods/Systems -->
|bar3-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = '''[[Devonian|D]]'''
| '''[[Deboniyano]]'''
}}
|bar3-to=-358.9
|bar3-left=.12
|bar3-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .23
| .99
}}
|bar3-nudge-down=0
|bar3-colour={{period color|Devonian}}
|bar3-border-width=0
|bar4-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Carboniferous|C<br/>a<br/>r<br/>b<br/>o<br/>n<br/>i<br/>f<br/>e<br/>r<br/>o<br/>u<br/>s]]'''</span>
|bar4-from=-358.9
|bar4-to=-298.9
|bar4-left=0.12
|bar4-right=0.22
|bar4-nudge-down=-8
|bar4-colour={{period color|Carboniferous}}
|bar4-border-width=0.05
|bar5-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = '''[[Permian|P]]'''
| '''[[Permiyano]]'''
}}
|bar5-from=-298.9
|bar5-left=0.12
|bar5-right = {{#switch:{{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .23
| .99
}}
|bar5-nudge-down=0
|bar5-colour={{period color|Permian}}
|bar5-border-width=0
<!-- Subperiods -->
|bar6-text=<span style="line-height:12px;display:block;">[[Mississippian (geology)|M<br/>i<br/>s<br/>s<br/>i<br/>s<br/>s<br/>i<br/>p<br/>p<br/>i<br/>a<br/>n]]</span>
|bar6-from=-358.9
|bar6-to=-323.2
|bar6-left=0.23
|bar6-right=0.33
|bar6-nudge-down=-6
|bar6-colour={{period color|Mississippian}}
|bar6-border-width=0.03
|bar7-text=<span style="line-height:12px;display:block;">[[Pennsylvanian (geology)|P<br/>e<br/>n<br/>n<br/>s<br/>y<br/>l<br/>v<br/>a<br/>n<br/>i<br/>a<br/>n]]</span>
|bar7-from=-323.2
|bar7-to=-298.9
|bar7-left=0.23
|bar7-right=0.33
|bar7-nudge-down=-5
|bar7-colour={{period color|Pennsylvanian}}
|bar7-border-width=0.03
<!-- Epochs/Series -->
|bar8-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -358.9
}}
|bar8-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar8-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
| .99
}}
|bar8-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Upper Devonian}}
}}
|bar8-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Late Devonian|Late D]]
| age = <span style="line-height:10px;display:block;">[[Late Devonian|L<br/>D]]</span>
}}
|bar9-from = -358.9
|bar9-to = -346.7
|bar9-left=.34
|bar9-right=.44
|bar9-colour={{period color|Lower Mississippian}}
|bar9-text=<span style="font-size:90%;line-height:12px;display:block;">[[Early Mississippian|E<br/>a<br/>r<br/>l<br/>y]]</span>
|bar9-nudge-down=-1.6
|bar9-border-width=0.03
|bar10-from = -346.7
|bar10-to = -330.9
|bar10-left=.34
|bar10-right=.44
|bar10-colour={{period color|Middle Mississippian}}
|bar10-text=<span style="font-size:90%;line-height:12px;display:block;">[[Middle Mississippian|M<br/>i<br/>d<br/>d<br/>l<br/>e]]</span>
|bar10-nudge-down=-2
|bar11-from = -330.9
|bar11-to = -323.2
|bar11-left=.34
|bar11-right=.44
|bar11-colour={{period color|Upper Mississippian}}
|bar11-text=<span style="font-size:90%;line-height:12px;display:block;">[[Late Mississippian|L<br/>a<br/>t<br/>e]]</span>
|bar11-nudge-down=-1
|bar11-border-width=0.03
|bar12-from = -323.2
|bar12-to = -315.2
|bar12-left=.34
|bar12-right=.44
|bar12-colour={{period color|Lower Pennsylvanian}}
|bar12-text=<span style="font-size:90%;line-height:10px;display:block;">[[Early Pennsylvanian|E<br/>a<br/>r<br/>l<br/>y]]</span>
|bar12-nudge-down=-1.0
|bar13-from = -315.2
|bar13-to = -307.0
|bar13-left=.34
|bar13-right=.44
|bar13-colour={{period color|Middle Pennsylvanian}}
|bar13-text=<span style="font-size:90%;line-height:12px;display:block;">[[Middle Pennsylvanian|M<br/>i<br/>d]]</span>
|bar13-nudge-down=-.5
|bar13-border-width=0.03
|bar14-from = -307.0
|bar14-to = -298.9
|bar14-left=.34
|bar14-right=.44
|bar14-colour={{period color|Upper Pennsylvanian}}
|bar14-text=<span style="font-size:90%;line-height:12px;display:block;">[[Late Pennsylvanian|L<br/>a<br/>t<br/>e]]</span>
|bar14-nudge-down=-1
|bar15-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -298.9
}}
|bar15-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar15-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
| .99
}}
|bar15-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Cisuralian}}
}}
|bar15-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Cisuralian]]
| age = <span style="line-height:10px;display:block;">[[Cisuralian|C<br/>S]]</span>
}}
<!-- Stages -->
|bar16-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -358.9
}}
|bar16-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar16-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .99
}}
|bar16-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Famennian}}
}}
|bar16-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Famennian]]
}}
|bar17-text=<span style="font-size:80%">[[Tournaisian]]</span>
|bar17-from=-358.9
|bar17-to=-346.7
|bar17-left=0.45
|bar17-right=.99
|bar17-colour={{period color|Tournaisian}}
|bar17-border-width=0.03
|bar18-text=<span style="font-size:80%">[[Viséan]]</span>
|bar18-from=-346.7
|bar18-to=-330.9
|bar18-left=0.45
|bar18-right=.99
|bar18-colour={{period color|Visean}}
|bar18-border-width=0.03
|bar19-text=<span style="font-size:80%">[[Serpukhovian|Serpuk.]]</span>
|bar19-from=-330.9
|bar19-to=-323.2
|bar19-left=0.45
|bar19-right=.99
|bar19-colour={{period color|Serpukhovian}}
|bar19-border-width=0.03
|bar20-text=<span style="font-size:80%">[[Bashkirian]]</span>
|bar20-from=-323.2
|bar20-to=-315.2
|bar20-left=0.45
|bar20-right=.99
|bar20-colour={{period color|Bashkirian}}
|bar20-border-width=0.03
|bar21-text=<span style="font-size:80%">[[Moscovian (Carboniferous)|Moscovian]]</span>
|bar21-from=-315.2
|bar21-to=-307.0
|bar21-left=0.45
|bar21-right=.99
|bar21-colour={{period color|Moscovian}}
|bar21-border-width=0.03
|bar22-text=<span style="font-size:80%">[[Kasimovian]]</span>
|bar22-from=-307.0
|bar22-to=-303.7
|bar22-left=0.45
|bar22-right=.99
|bar22-colour={{period color|Kasimovian}}
|bar22-border-width=0.03
|bar23-text=<span style="font-size:80%">[[Gzhelian]]</span>
|bar23-from=-303.7
|bar23-to=-298.9
|bar23-left=0.45
|bar23-right=.99
|bar23-colour={{period color|Gzhelian}}
|bar23-border-width=0.03
|bar24-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -298.9
}}
|bar24-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar24-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .99
}}
|bar24-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Asselian}}
}}
|bar24-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Asselian]]
}}
<!-- Bars -->
|bar28-left=0.34
|bar28-right=0.44
|bar28-from=-298.95
|bar28-to=-298.9
|bar28-colour=#000000
|bar29-left=0.12
|bar29-right=0.99
|bar29-from=-358.9
|bar29-to=-358.85
|bar29-colour=#000000
<!-- Notes -->
|note1=[[Pagguho ng maulang gubat]]
|note1-at=-305
|note1-nudge-up=.9
|note2=[[Mazon Creek fossil beds|Mazon Creek Fossils]]
|note2-at=-309
|note3=End of [[Romer's Gap]]
|note3-at=-345
|note4=Start of [[Romer's Gap]]
|note4-at=-360
|caption='''Subdibisyon ng Karbonipero ayon sa [[International Commission on Stratigraphy|ICS]] noong 2021.'''<ref>{{cite web|url=http://www.stratigraphy.org/index.php/ics-chart-timescale|title=Chart/Time Scale |first=|last= |website=www.stratigraphy.org |publisher=International Commission on Stratigraphy}}</ref><br/>Vertical axis scale: millions of years ago
}}
<noinclude>
[[Category:Graphical timeline templates]]
</noinclude>
rsuvg0ezskb540ru0x0i74fy3shwall
Padron:Kretaseyoso graphical timeline
10
318571
1959653
2022-07-31T05:56:43Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{Graphical timeline |help=off |embedded={{{embedded|}}} | link-to=Cretaceous_graphical_timeline | title=Cretaceous graphical timeline |title-colour={{period color|{{{titlecolour|Cretaceous}}}}} |from=-{{#expr:145+(1/16)*(145-66)}} |to=-{{#expr:66-(1/16)*(145-66)}} |height=32 |width=7.5 |plot-colour=#000000 <!--Eras/Erathems--> |bar1-to=-66 |bar1-left=0 |bar1-right=.11 |bar1-colour={{period color|mesozoic}} |bar1-text=<div class="center"><span style="line-height:16px;displa...
wikitext
text/x-wiki
{{Graphical timeline
|help=off
|embedded={{{embedded|}}}
| link-to=Cretaceous_graphical_timeline
| title=Cretaceous graphical timeline
|title-colour={{period color|{{{titlecolour|Cretaceous}}}}}
|from=-{{#expr:145+(1/16)*(145-66)}}
|to=-{{#expr:66-(1/16)*(145-66)}}
|height=32
|width=7.5
|plot-colour=#000000
<!--Eras/Erathems-->
|bar1-to=-66
|bar1-left=0
|bar1-right=.11
|bar1-colour={{period color|mesozoic}}
|bar1-text=<div class="center"><span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Mesozoic|M<br>e<br>s<br>o<br>z<br>o<br>i<br>c]]'''</span></div>
|bar1-nudge-down=-7
|bar2-from=-66
|bar2-left=0
|bar2-right=.11
|bar2-text=<span style="line-height:11px;display:block;">'''[[Cenozoic|C<br/>Z]]'''</span>
|bar2-colour={{period color|cenozoic}}
|bar2-nudge-down=0.15
<!--Periods/Systems-->
|bar3-to=-145
|bar3-left=.12
|bar3-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = .23
| 1
}}
|bar3-colour={{period color|Jurassic}}
|bar3-border-width=.0
|bar3-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = '''[[Jurassic|J]]'''
| '''[[Jurassic]]'''
}}
|bar3-nudge-down=0.15
|bar4-from=-145
|bar4-to=-66
|bar4-left=.12
|bar4-right=.23
|bar4-colour={{period color|Cretaceous}}
|bar4-border-width=0.05
|bar4-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Cretaceous|C<br>r<br>e<br>t<br>a<br>c<br>e<br>o<br>u<br>s]]'''</span>
|bar4-nudge-down=-7
|bar5-from=-66
|bar5-left=.12
|bar5-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = .23
| 1
}}
|bar5-colour={{period color|Paleogene}}
|bar5-border-width=.0
|bar5-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = '''[[Paleogene|<span style="line-height:8px;display:block; ">P<br/>g</span>]]'''
| '''[[Paleogene]]'''
}}
|bar5-nudge-down=0.15
<!--Epochs/Series -->
|bar6-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -145
}}
|bar6-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar6-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
| 1
}}
|bar6-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Late Jurassic}}
}}
|bar6-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Late Jurassic|Late J]]
| age = [[Late Jurassic|<span style="line-height:11px;display:block; ">L<br/>J</span>]]
}}
|bar6-nudge-down=0.15
|bar7-from=-145
|bar7-to=-100.5
|bar7-left=.24
|bar7-right=.35
|bar7-colour={{period color|Lower Cretaceous}}
|bar7-border-width=.05
|bar7-text=<span style="line-height:14px;display:block;">[[Early Cretaceous|E<br/>a<br/>r<br/>l<br/>y]]</span>
|bar7-nudge-down=-2.4
|bar8-from=-100.5
|bar8-to=-66
|bar8-left=.24
|bar8-right=.35
|bar8-colour={{period color|Upper Cretaceous}}
|bar8-border-width=.0
|bar8-text=<span style="line-height:14px;display:block;">[[Late Cretaceous|L<br/>a<br/>t<br/>e]]</span>
|bar8-nudge-down=-1.2
|bar9-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -66.0
}}
|bar9-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar9-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
| 1
}}
|bar9-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Paleocene}}
}}
|bar9-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Paleocene]]
| age = [[Paleocene|<span style="line-height:10px;display:block;">P<br/>C</span>]]
}}
|bar9-nudge-down=0.15
<!--Ages/Stages-->
|bar10-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -145
}}
|bar10-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar10-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Tithonian}}
}}
|bar10-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Tithonian|<span style="font-size:90%;>Tithonian</span>]]
}}
|bar10-nudge-down=0.15
|bar11-from=-145
|bar11-to=-139.8
|bar11-left=.36
|bar11-text=<span style="font-size:90%">[[Berriasian]]</span>
|bar11-border-width=.05
|bar11-colour={{period color|Berriasian}}
|bar12-from=-139.8
|bar12-to=-132.6
|bar12-left=.36
|bar12-text=<span style="font-size:90%">[[Valanginian]]</span>
|bar12-border-width=0.0
|bar12-colour={{period color|Valanginian}}
|bar13-from=-132.6
|bar13-to=-129.4
|bar13-left=.36
|bar13-text=<span style="font-size:90%">[[Hauterivian]]</span>
|bar13-border-width=0.05
|bar13-colour={{period color|Hauterivian}}
|bar14-from=-129.4
|bar14-to=-121.4
|bar14-left=.36
|bar14-text=<span style="font-size:90%">[[Barremian]]</span>
|bar14-border-width=0.0
|bar14-colour={{period color|Barremian}}
|bar15-from=-121.4
|bar15-to=-113.0
|bar15-left=.36
|bar15-text=<span style="font-size:90%">[[Aptian]]</span>
|bar15-border-width=0.05
|bar15-colour={{period color|Aptian}}
|bar16-from=-113
|bar16-to=-100.5
|bar16-left=.36
|bar16-text=<span style="font-size:90%">[[Albian]]</span>
|bar16-border-width=0.0
|bar16-colour={{period color|Albian}}
|bar17-from=-100.5
|bar17-to=-93.9
|bar17-left=.36
|bar17-text=<span style="font-size:90%;line-height:10px;display:block;">[[Cenomanian|Cenoman.]]</span>
|bar17-border-width=0.0
|bar17-colour={{period color|Cenomanian}}
|bar17-nudge-down=0.4
|bar18-from=-93.9
|bar18-to=-89.8
|bar18-left=.36
|bar18-text=<span style="font-size:90%">[[Turonian]]</span>
|bar18-border-width=0.05
|bar18-colour={{period color|Turonian}}
|bar19-from=-89.8
|bar19-to=-86.3
|bar19-left=.36
|bar19-text=<span style="font-size:90%">[[Coniacian]]</span>
|bar19-border-width=0.0
|bar19-colour={{period color|Coniacian}}
|bar20-from=-86.3
|bar20-to=-83.6
|bar20-left=.36
|bar20-text=<span style="font-size:90%">[[Santonian]]</span>
|bar20-border-width=0.05
|bar20-colour={{period color|Santonian}}
|bar21-from=-83.6
|bar21-to=-72.1
|bar21-left=.36
|bar21-text=<span style="font-size:90%">[[Campanian]]</span>
|bar21-border-width=0.0
|bar21-colour={{period color|Campanian}}
|bar22-from=-72.1
|bar22-to=-66
|bar22-left=.36
|bar22-text=<span style="font-size:90%;line-height:10px;display:block;">[[Maastrichtian|Maastricht.]]</span>
|bar22-border-width=0.05
|bar22-colour={{period color|Maastrichtian}}
|bar22-nudge-down=0.4
|bar23-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -66.0
}}
|bar23-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar23-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Danian}}
}}
|bar23-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Danian|<span style="font-size:90%;>Danian</span>]]
}}
|bar23-nudge-down=0.15
<!--Bars-->
|bar30-left=.99
|bar30-right=1
|bar30-colour=#000000
|bar31-right=.34
|bar31-from=-66.1
|bar31-to=-66
|bar31-colour=#000000
|bar32-left=.22
|bar32-from=-100.65
|bar32-to=-100.5
|bar32-colour=#000000
<!--Notes-->
|note1=[[Cretaceous–Paleogene extinction event|K-Pg mass<br>extinction]]
|note1-at=-65.8
|caption='''Subdivision of the Cretaceous according to the [[International Commission on Stratigraphy|ICS]], as of 2022.'''<ref>{{cite web|url=https://stratigraphy.org/chart|title=ICS - Chart/Time Scale|author=International Commission on Stratigraphy|website=www.stratigraphy.org}}</ref><br>Vertical axis scale: millions of years ago.<br>
}}<noinclude>
[[Category:Graphical timeline templates]]
</noinclude>
rj8d8vbgfb7iay9bg731cb1952s39p9
Padron:Paleoheno graphical timeline
10
318572
1959654
2022-07-31T05:57:43Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{Graphical timeline <!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline--> |help=off |embedded={{{embedded|}}} | link-to=Paleogene_graphical_timeline | title=Paleogene graphical timeline |title-colour={{period color|{{{titlecolour|Paleogene}}}}} |from=-{{#expr:66.0+(1/16)*(66.0-23.03) round 3}} |to=-{{#expr:23.03-(1/16)*(66.0-23.03) round 3}} |height=32 |width=7.5 |plot-colour=#000000 <!--Eras/Erathems--> |bar1-to=-66 |bar1-text=<span style="line...
wikitext
text/x-wiki
{{Graphical timeline
<!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline-->
|help=off
|embedded={{{embedded|}}}
| link-to=Paleogene_graphical_timeline
| title=Paleogene graphical timeline
|title-colour={{period color|{{{titlecolour|Paleogene}}}}}
|from=-{{#expr:66.0+(1/16)*(66.0-23.03) round 3}}
|to=-{{#expr:23.03-(1/16)*(66.0-23.03) round 3}}
|height=32
|width=7.5
|plot-colour=#000000
<!--Eras/Erathems-->
|bar1-to=-66
|bar1-text=<span style="line-height:10px;display:block;">'''[[Mesozoic|M<br/>Z]]'''</span>
|bar1-nudge-down=0.2
|bar1-right=.11
|bar1-colour={{period color|mesozoic}}
|bar2-from=-66
|bar2-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Cenozoic|C<br/>e<br/>n<br/>o<br/>z<br/>o<br/>i<br/>c]]'''</span>
|bar2-nudge-down=-5
|bar2-right=.11
|bar2-colour={{period color|Cenozoic}}
<!--Periods/Systems-->
|bar3-to=-66
|bar3-left=.12
|bar3-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = .23
| 1
}}
|bar3-colour={{period color|Cretaceous}}
|bar3-border-width=.0
|bar3-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = '''[[Cretaceous|K]]'''
| '''[[Cretaceous]]'''
}}
|bar3-nudge-down=0
|bar4-from=-66
|bar4-to=-23.03
|bar4-left=.12
|bar4-right=.23
|bar4-colour={{period color|paleogene}}
|bar4-border-width=.05
|bar4-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Paleogene|P<br />a<br />l<br />e<br />o<br />g<br />e<br />n<br />e]]'''</span>
|bar4-nudge-down=-7
|bar5-from=-23.03
|bar5-left=.12
|bar5-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = .23
| 1
}}
|bar5-colour={{period color|Neogene}}
|bar5-border-width=.0
|bar5-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = '''[[Neogene|N]]'''
| '''[[Neogene]]'''
}}
<!--Epochs/Series-->
|bar6-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -66.0
}}
|bar6-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar6-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
| 1
}}
|bar6-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Late Cretaceous}}
}}
|bar6-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Late Cretaceous|Late K]]
| age = [[Late Cretaceous|<span style="line-height:11px;display:block; ">L<br/>K</span>]]
}}
|bar7-from=-66
|bar7-to=-56
|bar7-left=.24
|bar7-right=.35
|bar7-colour={{period color|paleocene}}
|bar7-border-width=.05
|bar7-text=<span style="line-height:9px;display:block;">[[Paleocene|P<br/>a<br/>l<br/>e<br/>o<br />c<br />e<br />n<br />e]]<br/><br/></span>
|bar7-nudge-down=-2.3
|bar8-from=-56
|bar8-to=-33.9
|bar8-left=.24
|bar8-right=.35
|bar8-colour={{period color|eocene}}
|bar8-border-width=.0
|bar8-text=<span style="line-height:14px;display:block;">[[Eocene|E<br/>o<br/>c<br/>e<br/>n<br/>e]]</span>
|bar8-nudge-down=-3
|bar9-from=-33.9
|bar9-to=-23.03
|bar9-left=.24
|bar9-right=.35
|bar9-colour={{period color|oligocene}}
|bar9-border-width=.05
|bar9-text=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Oligocene|O<br/>l<br/>i<br/>g<br />o<br />c<br />e<br />n<br />e]]</span>
|bar9-nudge-down=-2.4
|bar10-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -23.03
}}
|bar10-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar10-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
| 1
}}
|bar10-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Miocene}}
}}
|bar10-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Miocene]]
| age = [[Miocene|<span style="line-height:11px;display:block; ">M<br/>C</span>]]
}}
<!-- Ages/Stages -->
|bar11-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -66.0
}}
|bar11-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar11-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Maastrichtian}}
}}
|bar11-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Maastrichtian|<span style="font-size:90%">Maastricht.</span>]]
}}
|bar12-from=-66
|bar12-to=-61.6
|bar12-left=.36
|bar12-colour={{period color|Danian}}
|bar12-border-width=.05
|bar12-text=<span style="font-size:90%">[[Danian]]</span>
|bar12-nudge-down=-0.1
|bar13-from=-61.6
|bar13-to=-59.2
|bar13-left=.36
|bar13-colour={{period color|Selandian}}
|bar13-border-width=0
|bar13-text=<span style="font-size:90%">[[Selandian]]<br/></span>
|bar14-from=-59.2
|bar14-to=-56
|bar14-left=.36
|bar14-colour={{period color|Thanetian}}
|bar14-border-width=.05
|bar14-text=<span style="font-size:90%">[[Thanetian]]</span>
|bar15-from=-56
|bar15-to=-47.8
|bar15-left=.36
|bar15-colour={{period color|Ypresian}}
|bar15-border-width=.0
|bar15-text=<span style="font-size:90%">[[Ypresian]]</span>
|bar16-from=-47.8
|bar16-to=-41.3
|bar16-left=.36
|bar16-colour={{period color|Lutetian}}
|bar16-border-width=.05
|bar16-text=<span style="font-size:90%">[[Lutetian]]</span>
|bar17-from=-41.3
|bar17-to=-38
|bar17-text=<span style="font-size:90%">[[Bartonian]]</span>
|bar17-border-width=0.0
|bar17-left=0.36
|bar17-colour={{period color|Bartonian}}
|bar18-from=-38
|bar18-to=-33.9
|bar18-text=<span style="font-size:90%">[[Priabonian]]</span>
|bar18-border-width=0.0
|bar18-left=0.36
|bar18-colour={{period color|Priabonian}}
|bar19-from=-33.9
|bar19-to=-28.1
|bar19-text=<span style="font-size:90%">[[Rupelian]]</span>
|bar19-border-width=0.05
|bar19-left=0.36
|bar19-colour={{period color|Rupelian}}
|bar20-from=-28.1
|bar20-to=-23.03
|bar20-text=<span style="font-size:90%">[[Chattian]]</span>
|bar20-border-width=0.0
|bar20-left=0.36
|bar20-colour={{period color|Chattian}}
|bar21-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -23.03
}}
|bar21-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar21-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Aquitanian}}
}}
|bar21-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Aquitanian (stage)|<span style="font-size:90%">Aquitanian</span>]]
}}
<!--Lines-->
|bar27-left=.99
|bar27-right=1
|bar27-colour=#000000
|bar28-from=-66.05
|bar28-to=-66
|bar28-colour=#000000
|bar29-from=-37.9
|bar29-to=-37.8
|bar29-left=.35
|bar29-colour=#000000
|bar30-from=-23.08
|bar30-to=-23.03
|bar30-left=.11
|bar30-colour=#000000
<!--Notes-->
|note1=[[Paleocene–Eocene Thermal Maximum|PETM]]
|note1-at=-56
|note1-size=90%
|note3-at=-33.9
|note3=<span style="line-height:10px; display:block;">First Antarctic [[ice-sheet|permanent ice-sheets]]<ref name=Zachos2k5>{{cite journal
| author1 = Zachos, J. C.
| author2 = Kump, L. R.
| year = 2005
| title = Carbon cycle feedbacks and the initiation of Antarctic glaciation in the earliest Oligocene
| journal = Global and Planetary Change
| volume = 47
| issue = 1
| pages = 51–66
| doi=10.1016/j.gloplacha.2005.01.001
| bibcode=2005GPC....47...51Z
}}</ref></span>
|note3-size=90%
|note4=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Cretaceous–Paleogene extinction event|K-Pg mass<br />extinction]]</span>
|note4-at=-65.8
|note4-size=90%
|caption='''Subdivision of the Paleogene according to the [[International Commission on Stratigraphy|ICS]], as of 2021.'''<ref>{{cite web|url=https://stratigraphy.org/icschart/ChronostratChart2020-01.pdf|title=International Chronostratigraphic Chart|publisher=International Commission on Stratigraphy}}</ref><br />Vertical axis scale: millions of years ago<br />
}}<noinclude>
{{Template reference list}}
[[Category:Graphical timeline templates]]
</noinclude>
5tnuxrudz9b881uattoxpn5lpb7818z
1959670
1959654
2022-07-31T06:32:05Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Graphical timeline
<!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline-->
|help=off
|embedded={{{embedded|}}}
| link-to=Paleogene_graphical_timeline
| title=Paleogene graphical timeline
|title-colour={{period color|{{{titlecolour|Paleogene}}}}}
|from=-{{#expr:66.0+(1/16)*(66.0-23.03) round 3}}
|to=-{{#expr:23.03-(1/16)*(66.0-23.03) round 3}}
|height=32
|width=7.5
|plot-colour=#000000
<!--Eras/Erathems-->
|bar1-to=-66
|bar1-text=<span style="line-height:10px;display:block;">'''[[Mesozoic|M<br/>Z]]'''</span>
|bar1-nudge-down=0.2
|bar1-right=.11
|bar1-colour={{period color|mesozoic}}
|bar2-from=-66
|bar2-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Cenozoic|C<br/>e<br/>n<br/>o<br/>z<br/>o<br/>i<br/>c]]'''</span>
|bar2-nudge-down=-5
|bar2-right=.11
|bar2-colour={{period color|Cenozoic}}
<!--Periods/Systems-->
|bar3-to=-66
|bar3-left=.12
|bar3-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = .23
| 1
}}
|bar3-colour={{period color|Cretaceous}}
|bar3-border-width=.0
|bar3-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = '''[[Cretaceous|K]]'''
| '''[[Kretaseyoso]]'''
}}
|bar3-nudge-down=0
|bar4-from=-66
|bar4-to=-23.03
|bar4-left=.12
|bar4-right=.23
|bar4-colour={{period color|paleogene}}
|bar4-border-width=.05
|bar4-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Paleogene|P<br />a<br />l<br />e<br />o<br />g<br />e<br />n<br />e]]'''</span>
|bar4-nudge-down=-7
|bar5-from=-23.03
|bar5-left=.12
|bar5-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = .23
| 1
}}
|bar5-colour={{period color|Neogene}}
|bar5-border-width=.0
|bar5-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = '''[[Neogene|N]]'''
| '''[[Neoheno]]'''
}}
<!--Epochs/Series-->
|bar6-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -66.0
}}
|bar6-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar6-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
| 1
}}
|bar6-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Late Cretaceous}}
}}
|bar6-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Late Cretaceous|Late K]]
| age = [[Late Cretaceous|<span style="line-height:11px;display:block; ">L<br/>K</span>]]
}}
|bar7-from=-66
|bar7-to=-56
|bar7-left=.24
|bar7-right=.35
|bar7-colour={{period color|paleocene}}
|bar7-border-width=.05
|bar7-text=<span style="line-height:9px;display:block;">[[Paleocene|P<br/>a<br/>l<br/>e<br/>o<br />c<br />e<br />n<br />e]]<br/><br/></span>
|bar7-nudge-down=-2.3
|bar8-from=-56
|bar8-to=-33.9
|bar8-left=.24
|bar8-right=.35
|bar8-colour={{period color|eocene}}
|bar8-border-width=.0
|bar8-text=<span style="line-height:14px;display:block;">[[Eocene|E<br/>o<br/>c<br/>e<br/>n<br/>e]]</span>
|bar8-nudge-down=-3
|bar9-from=-33.9
|bar9-to=-23.03
|bar9-left=.24
|bar9-right=.35
|bar9-colour={{period color|oligocene}}
|bar9-border-width=.05
|bar9-text=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Oligocene|O<br/>l<br/>i<br/>g<br />o<br />c<br />e<br />n<br />e]]</span>
|bar9-nudge-down=-2.4
|bar10-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -23.03
}}
|bar10-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar10-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
| 1
}}
|bar10-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Miocene}}
}}
|bar10-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Miocene]]
| age = [[Miocene|<span style="line-height:11px;display:block; ">M<br/>C</span>]]
}}
<!-- Ages/Stages -->
|bar11-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -66.0
}}
|bar11-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar11-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Maastrichtian}}
}}
|bar11-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Maastrichtian|<span style="font-size:90%">Maastricht.</span>]]
}}
|bar12-from=-66
|bar12-to=-61.6
|bar12-left=.36
|bar12-colour={{period color|Danian}}
|bar12-border-width=.05
|bar12-text=<span style="font-size:90%">[[Danian]]</span>
|bar12-nudge-down=-0.1
|bar13-from=-61.6
|bar13-to=-59.2
|bar13-left=.36
|bar13-colour={{period color|Selandian}}
|bar13-border-width=0
|bar13-text=<span style="font-size:90%">[[Selandian]]<br/></span>
|bar14-from=-59.2
|bar14-to=-56
|bar14-left=.36
|bar14-colour={{period color|Thanetian}}
|bar14-border-width=.05
|bar14-text=<span style="font-size:90%">[[Thanetian]]</span>
|bar15-from=-56
|bar15-to=-47.8
|bar15-left=.36
|bar15-colour={{period color|Ypresian}}
|bar15-border-width=.0
|bar15-text=<span style="font-size:90%">[[Ypresian]]</span>
|bar16-from=-47.8
|bar16-to=-41.3
|bar16-left=.36
|bar16-colour={{period color|Lutetian}}
|bar16-border-width=.05
|bar16-text=<span style="font-size:90%">[[Lutetian]]</span>
|bar17-from=-41.3
|bar17-to=-38
|bar17-text=<span style="font-size:90%">[[Bartonian]]</span>
|bar17-border-width=0.0
|bar17-left=0.36
|bar17-colour={{period color|Bartonian}}
|bar18-from=-38
|bar18-to=-33.9
|bar18-text=<span style="font-size:90%">[[Priabonian]]</span>
|bar18-border-width=0.0
|bar18-left=0.36
|bar18-colour={{period color|Priabonian}}
|bar19-from=-33.9
|bar19-to=-28.1
|bar19-text=<span style="font-size:90%">[[Rupelian]]</span>
|bar19-border-width=0.05
|bar19-left=0.36
|bar19-colour={{period color|Rupelian}}
|bar20-from=-28.1
|bar20-to=-23.03
|bar20-text=<span style="font-size:90%">[[Chattian]]</span>
|bar20-border-width=0.0
|bar20-left=0.36
|bar20-colour={{period color|Chattian}}
|bar21-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -23.03
}}
|bar21-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar21-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Aquitanian}}
}}
|bar21-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Aquitanian (stage)|<span style="font-size:90%">Aquitanian</span>]]
}}
<!--Lines-->
|bar27-left=.99
|bar27-right=1
|bar27-colour=#000000
|bar28-from=-66.05
|bar28-to=-66
|bar28-colour=#000000
|bar29-from=-37.9
|bar29-to=-37.8
|bar29-left=.35
|bar29-colour=#000000
|bar30-from=-23.08
|bar30-to=-23.03
|bar30-left=.11
|bar30-colour=#000000
<!--Notes-->
|note1=[[Paleocene–Eocene Thermal Maximum|PETM]]
|note1-at=-56
|note1-size=90%
|note3-at=-33.9
|note3=<span style="line-height:10px; display:block;">First Antarctic [[ice-sheet|permanent ice-sheets]]<ref name=Zachos2k5>{{cite journal
| author1 = Zachos, J. C.
| author2 = Kump, L. R.
| year = 2005
| title = Carbon cycle feedbacks and the initiation of Antarctic glaciation in the earliest Oligocene
| journal = Global and Planetary Change
| volume = 47
| issue = 1
| pages = 51–66
| doi=10.1016/j.gloplacha.2005.01.001
| bibcode=2005GPC....47...51Z
}}</ref></span>
|note3-size=90%
|note4=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Cretaceous–Paleogene extinction event|K-Pg mass<br />extinction]]</span>
|note4-at=-65.8
|note4-size=90%
|caption='''Subdivision of the Paleogene according to the [[International Commission on Stratigraphy|ICS]], as of 2021.'''<ref>{{cite web|url=https://stratigraphy.org/icschart/ChronostratChart2020-01.pdf|title=International Chronostratigraphic Chart|publisher=International Commission on Stratigraphy}}</ref><br />Vertical axis scale: millions of years ago<br />
}}<noinclude>
{{Template reference list}}
[[Category:Graphical timeline templates]]
</noinclude>
42eogujibw46323sqqwwbzsw6xd14pt
Padron:Silurian graphical timeline
10
318573
1959656
2022-07-31T05:59:16Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{Graphical timeline <!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline--> |help=off |embedded={{{embedded|}}} | link-to=Silurian_graphical_timeline | title=Silurian graphical timeline |title-colour={{period color|{{{titlecolour|Silurian}}}}} |from=-{{#expr:443.8+(1/16)*(443.8-419.2)}} |to=-{{#expr:419.2-(1/16)*(443.8-419.2)}} |height=34 |width=10.5 |plot-colour=#000000 <!--Æons--> |bar2-from=-{{#expr:443.8+(1/16)*(443.8-419.2)}} |bar2-text='''...
wikitext
text/x-wiki
{{Graphical timeline
<!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline-->
|help=off
|embedded={{{embedded|}}}
| link-to=Silurian_graphical_timeline
| title=Silurian graphical timeline
|title-colour={{period color|{{{titlecolour|Silurian}}}}}
|from=-{{#expr:443.8+(1/16)*(443.8-419.2)}}
|to=-{{#expr:419.2-(1/16)*(443.8-419.2)}}
|height=34
|width=10.5
|plot-colour=#000000
<!--Æons-->
|bar2-from=-{{#expr:443.8+(1/16)*(443.8-419.2)}}
|bar2-text='''[[Paleozoic|{{Vertical text|Paleozoic}}]]'''
|bar2-nudge-down=-5
|bar2-right=.1
|bar2-colour={{period color|paleozoic}}
<!--Periods-->
|bar3-to=-443.8
|bar3-left=.11
|bar3-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .22
| 1
}}
|bar3-colour={{period color|Ordovician}}
|bar3-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = '''[[Ordovician|O]]'''
| '''[[Ordovician]]'''
}}
|bar4-from=-443.8
|bar4-to=-419.2
|bar4-left=.11
|bar4-right=.22
|bar4-colour={{period color|Silurian}}
|bar4-border-width=.05
|bar4-text='''[[Silurian|{{Vertical text|Silurian}}]]'''
|bar4-nudge-down=-5
|bar5-from=-419.2
|bar5-left=.11
|bar5-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age =.22
| 1
}}
|bar5-colour={{period color|Devonian}}
|bar5-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = '''[[Devonian|D]]'''
| '''[[Devonian]]'''
}}
<!--Series -->
|bar6-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -443.4
}}
|bar6-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .23
}}
|bar6-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .34
| 1
}}
|bar6-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Late Ordovician}}
}}
|bar6-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Ordovician|Late O]]
| age = [[Ordovician|L]]
}}
|bar7-from=-443.8
|bar7-to=-433.4
|bar7-left=.23
|bar7-right=.34
|bar7-colour={{period color|Llandovery}}
|bar7-border-width=.05
|bar7-text=[[Llandovery Epoch|{{Vertical text|Llandovery}}]]
|bar7-nudge-down=-5.0
|bar8-from=-433.4
|bar8-to=-427.4
|bar8-left=.23
|bar8-right=.34
|bar8-colour={{period color|Wenlock}}
|bar8-border-width=.0
|bar8-text=[[Wenlock Epoch|{{Vertical text|style=font-size:95%;|Wenlock}}]]
|bar8-nudge-down=-2.3
|bar9-from=-427.4
|bar9-to=-423
|bar9-left=.23
|bar9-right=.34
|bar9-colour={{period color|Ludlow}}
|bar9-border-width=.05
|bar9-text=[[Ludlow Epoch|{{Vertical text|style=font-size:90%;|Ludlow}}]]
|bar9-nudge-down=-1.5
|bar10-from=-423
|bar10-to=-419.2
|bar10-left=.23
|bar10-colour={{period color|Pridoli}}
|bar10-text=[[Pridoli Epoch|Přídolí]]
|bar10-nudge-down=0.5
|bar11-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -419.2
}}
|bar11-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .23
}}
|bar11-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .34
| 1
}}
|bar11-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Early Devonian}}
}}
|bar11-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Early Devonian|Early D]]
| age = [[Early Devonian|E]]
}}
<!--Stages-->
|bar12-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -443.8
}}
|bar12-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
}}
|bar12-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Hirnantian}}
}}
|bar12-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Hirnantian]]
}}
|bar13-from=-443.8
|bar13-to=-440.8
|bar13-left=.35
|bar13-right=1
|bar13-text=[[Rhuddanian]]
|bar13-font-size=90%
|bar13-border-width=.05
|bar13-colour={{period color|Rhuddanian}}
|bar14-from=-440.8
|bar14-to=-438.5
|bar14-left=.35
|bar14-right=1
|bar14-text=[[Aeronian]]
|bar14-font-size=90%
|bar14-border-width=0.0
|bar14-colour={{period color|Aeronian}}
|bar15-from=-438.5
|bar15-to=-433.4
|bar15-left=.35
|bar15-right=1
|bar15-text=[[Telychian]]
|bar15-font-size=90%
|bar15-border-width=0.05
|bar15-colour={{period color|Telychian}}
|bar16-from=-433.4
|bar16-to=-430.5
|bar16-left=.35
|bar16-right=1
|bar16-text=[[Sheinwoodian]]
|bar16-font-size=90%
|bar16-border-width=0.0
|bar16-colour={{period color|Sheinwoodian}}
|bar17-from=-430.5
|bar17-to=-427.4
|bar17-left=.35
|bar17-right=1
|bar17-text=[[Homerian]]
|bar17-font-size=90%
|bar17-border-width=0.0
|bar17-colour={{period color|Homerian}}
|bar18-from=-427.4
|bar18-to=-425.6
|bar18-left=.35
|bar18-right=1
|bar18-text=[[Gorstian]]
|bar18-font-size=90%
|bar18-border-width=0.05
|bar18-colour={{period color|Gorstian}}
|bar19-from=-425.6
|bar19-to=-423
|bar19-left=.35
|bar19-right=1
|bar19-text=[[Ludfordian]]
|bar19-font-size=90%
|bar19-colour={{period color|Ludfordian}}
|bar20-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -419.2
}}
|bar20-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
}}
|bar20-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Lochkovian}}
}}
|bar20-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Lochkovian]]
}}
|bar20-font-size=90%
<!--Bars-->
|bar23-from=-430.55
|bar23-to=-430.5
|bar23-colour=#000000
|bar23-left=.35
|bar24-from=-423.05
|bar24-to=-423
|bar24-colour=#000000
|bar24-left=.23
|bar25-from=-419.25
|bar25-to=-419.2
|bar25-colour=#000000
|bar25-left=.11
|bar26-left=.99
|bar26-right=1
|bar26-colour=#000000
|bar28-left=.22
|bar28-right=.23
|bar28-from=-443.4
|bar28-to=-419.2
|bar28-colour=#000000
|bar29-left=.34
|bar29-right=.345
|bar29-from=-443.4
|bar29-to=-423
|bar29-colour=#000000
<!--Notes-->
|note1-at=-424<!--Late Ludfordian-->
|note1=[[Lau event]]
|note2-at=-427<!--ish!-->
|note2=[[Mulde event]]<ref name=Jeppsson2007>{{cite journal
| author = Jeppsson, L.
| author2 = Calner, M.
| year = 2007
| title = The Silurian Mulde Event and a scenario for secundo—secundo events
| journal = Earth and Environmental Science Transactions of the Royal Society of Edinburgh
| volume = 93
| issue = 02
| pages = 135–154
| doi = 10.1017/S0263593300000377
}}</ref>
|note3-at=-{{period start|Wenlock}}
|note3=[[Ireviken event|Ireviken event]]<ref name=Munnecke2003>{{cite journal
| author = Munnecke, A.
| author2 = Samtleben, C. | author3 = Bickert, T.
| year = 2003
| title = The Ireviken Event in the lower Silurian of Gotland, Sweden-relation to similar Palaeozoic and Proterozoic events
| journal = Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology
| volume = 195
| issue = 1
| pages = 99–124
| doi = 10.1016/S0031-0182(03)00304-3
}}</ref>
|caption='''Subdivision of the Silurian according to the [[International Commission on Stratigraphy|ICS]], as of 2021.'''<ref>{{cite web|url=https://stratigraphy.org/chart|title=Chart/Time Scale |first=|last= |website=www.stratigraphy.org |publisher=International Commission on Stratigraphy}}</ref><br>Vertical axis scale: millions of years ago.<br>
}}<noinclude>
{{Template reference list}}
[[Category:Graphical timeline templates]]
</noinclude>
cj5spdbb41iekvdxnm4by5qgmflzmtm
Padron:Vertical text
10
318574
1959663
2022-07-31T06:18:44Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: <div style="writing-mode: vertical-lr; text-orientation: upright; letter-spacing: -0.12em; line-height:1em; width:1em; {{{style|}}}">{{{1|<noinclude>This Is Vertical Text.</noinclude>}}}</div><noinclude>{{doc}}</noinclude>
wikitext
text/x-wiki
<div style="writing-mode: vertical-lr; text-orientation: upright; letter-spacing: -0.12em; line-height:1em; width:1em; {{{style|}}}">{{{1|<noinclude>This Is Vertical Text.</noinclude>}}}</div><noinclude>{{doc}}</noinclude>
e34fzytma4hmdwkixkqu33yh1x0x5tb
Padron:Neogene graphical timeline
10
318575
1959673
2022-07-31T06:35:36Z
Xsqwiypb
120901
Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Padron:Neogene graphical timeline]] sa [[Padron:Neoheno graphical timeline]] mula sa redirect
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Padron:Neoheno graphical timeline]]
e5enau0tzfjy4unkdoyz1u8w4t9t8kp
Padron:Kuwaternaryo graphical timeline
10
318576
1959680
2022-07-31T06:46:03Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{Graphical timeline <!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline--> |help=off |embedded={{{embedded|}}} | link-to=Quaternary_graphical_timeline | title= Quaternary graphical timeline |title-colour={{period color|{{{titlecolour|Quaternary}}}}} |from=-{{#expr:2.58+(1/16)*(2.58) round 3}} |to=0 |height=32 |width=7.5 |plot-colour=#000000 |disable-box-align=true <!--Eras/Erathems--> |bar2-from=-{{#expr:2.58+(1/16)*(2.58) round 3}} |bar2-text=<sp...
wikitext
text/x-wiki
{{Graphical timeline
<!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline-->
|help=off
|embedded={{{embedded|}}}
| link-to=Quaternary_graphical_timeline
| title= Quaternary graphical timeline
|title-colour={{period color|{{{titlecolour|Quaternary}}}}}
|from=-{{#expr:2.58+(1/16)*(2.58) round 3}}
|to=0
|height=32
|width=7.5
|plot-colour=#000000
|disable-box-align=true
<!--Eras/Erathems-->
|bar2-from=-{{#expr:2.58+(1/16)*(2.58) round 3}}
|bar2-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Cenozoic| C <br/> e <br/> n <br/> o <br/> z <br/> o <br/> i <br/> c]]'''</span>
|bar2-right=.11
|bar2-colour={{period color|cenozoic}}
<!--Periods/Systems-->
|bar3-to=-2.58
|bar3-left=.12
|bar3-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = .23
| 1
}}
|bar3-colour={{period color|Neogene}}
|bar3-border-width=.0
|bar3-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|epoch |age = '''[[Neogene|N]]'''
| '''[[Neoheno]]'''
}}
|bar3-nudge-down=0
|bar4-from=-2.58
|bar4-to=0
|bar4-left=.12
|bar4-right=.23
|bar4-colour={{period color|Quaternary}}
|bar4-border-width=.05
|bar4-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Quaternary|Q<br>u<br>a<br>t<br>e<br>r<br>n<br>a<br>r<br>y]]'''</span>
<!--Epochs/Series -->
|bar5-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = -2.58
}}
|bar5-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = .24
}}
|bar5-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .35
| 1
}}
|bar5-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch| age = {{period color|Pliocene}}
}}
|bar5-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| epoch = [[Pliocene]]
| age = [[Pliocene|<span style="line-height:11px;display:block; ">P<br/>C</span>]]
}}
|bar6-from=-2.58
|bar6-to=-0.0117
|bar6-left=.24
|bar6-right=.35
|bar6-colour={{period color|Pleistocene}}
|bar6-border-width=.05
|bar6-text=<span style="line-height:14px;display:block;">[[Pleistocene|P<br/>l<br/>e<br/>i<br/>s<br/>t<br/>o<br/>c<br/>e<br/>n</br>e]]</span>
|bar7-from=-0.0117
|bar7-to=0
|bar7-left=.24
|bar7-right=.35
|bar7-colour={{period color|Holocene}}
|bar7-text=<span style="line-height:14px">'''↓'''[[Holoseno]]</span>
|bar7-nudge-up=1
<!--Ages/Stages-->
|bar9-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -2.58
}}
|bar9-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar9-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Piacenzian}}
}}
|bar9-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Piacenzian|<span style="font-size:90%">Piacenzian</span>]]
}}
|bar10-from=-2.58
|bar10-to=-1.80
|bar10-left=.36
|bar10-right=1
|bar10-text=<span style="font-size:90%">[[Gelasian]]</span>
|bar10-border-width=.05
|bar10-colour={{period color|Gelasian}}
|bar11-from=-1.80
|bar11-to=-0.774
|bar11-left=.36
|bar11-right=1
|bar11-text=<span style="font-size:90%">[[Calabrian (stage)|Calabrian]]</span>
|bar11-border-width=0.0
|bar11-colour={{period color|Calabrian}}
|bar12-from=-0.774
|bar12-to=-0.129
|bar12-left=.36
|bar12-right=1
|bar12-text=<span style="font-size:90%">[[Chibanian]]</span>
|bar12-border-width=0.01
|bar12-colour={{period color|Ionian}}
|bar13-from=-0.129
|bar13-to=-0.0117
|bar13-left=.36
|bar13-right=1
|bar13-border-width=0.0
|bar13-text=<span style="font-size:90%">[[Late Pleistocene|"''Late''"]]</span>
|bar13-colour={{period color|Tarantian}}
|bar14-from=-0.0117
|bar14-to=0
|bar14-left=.36
|bar14-right=1
|bar14-colour={{period color|Greenlandian}}
|bar15-from=-0.0082
|bar15-to=-0.0042
|bar15-left=.36
|bar15-right=1
|bar15-colour={{period color|Northgrippian}}
|bar16-from=-0.0042
|bar16-to=0
|bar16-left=.36
|bar16-right=1
|bar16-colour={{period color|Meghalayan}}
<!--Dividing lines -->
|bar26-left=.99
|bar26-right=1
|bar26-colour=#000000
|bar27-from=-0.0127
|bar27-to=-0.0107
|bar27-colour=#000000
|bar27-left=0.23
|bar28-from=-0.005
|bar28-to=0
|bar28-colour=#000000
<!--Notes-->
|note2-at=-0.00785
|note2-size=75%
|note2=[[Meghalayan]]<br/>[[Northgrippian]]<br/>[[Greenlandian]]
|caption='''Subdivision of the Quaternary according to the [[International Commission on Stratigraphy|ICS]], as of 2021.'''<ref name="ICC">{{cite web |url=http://www.stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2020-01.pdf |title=International Chronostratigraphic Chart |publisher=International Commission on Stratigraphy |last=Cohen |first=K. M. |last2=Finney |first2=S. C. |last3=Gibbard |first3=P. L. |last4=Fan |first4=J.-X. |date=January 2020 |access-date=23 February 2020}}</ref><ref name="FRS">{{cite journal|journal=Episodes|volume=41|issue=4|pages=213–223 |url=http://quaternary.stratigraphy.org/wp-content/uploads/2018/07/Walker-et-al.-2018_Episodes_online.pdf |title=Formal ratification of the subdivision of the Holocene Series/Epoch (Quaternary System/Period) |author=Mike Walker |display-authors=etal |doi=10.18814/epiiugs/2018/018016 |publisher=Subcommission on Quaternary Stratigraphy (SQS) |date=December 2018 |access-date=11 November 2019}}</ref> <br>Vertical axis scale: millions of years ago.<br>
}}<noinclude>
{{Template reference list}}
[[Category:Graphical timeline templates]]
</noinclude>
84ownorx2qqhhmudqolinso727b43pq
Padron:Holoseno graphical timeline
10
318577
1959686
2022-07-31T07:02:10Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{Graphical timeline <!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline--> |help=off |embedded={{{embedded|}}} | link-to=Holocene_graphical_timeline | title=Mga panahon sa Holoseno |title-colour={{period color|{{{titlecolour|Holocene}}}}} |from=-{{#expr:11.7+(1/16)*(11.7) round 3}} |to=0 |height=32 |width=7.5 |plot-colour=#000000 <!--Eras/Erathems--> |bar1-from=-{{#expr:11.7+(1/16)*(11.7) round 3}} |bar1-text=<span style="line-height:16px;display:...
wikitext
text/x-wiki
{{Graphical timeline
<!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline-->
|help=off
|embedded={{{embedded|}}}
| link-to=Holocene_graphical_timeline
| title=Mga panahon sa Holoseno
|title-colour={{period color|{{{titlecolour|Holocene}}}}}
|from=-{{#expr:11.7+(1/16)*(11.7) round 3}}
|to=0
|height=32
|width=7.5
|plot-colour=#000000
<!--Eras/Erathems-->
|bar1-from=-{{#expr:11.7+(1/16)*(11.7) round 3}}
|bar1-text=<span style="line-height:16px;display:block;>'''[[Cenozoic|C<br/>e<br/>n<br/>o<br/>s<br/>o<br/>i<br/>k<br/>]]'''</span>
|bar1-nudge-down=-5.4
|bar1-right=.11
|bar1-colour={{period color|cenozoic}}
<!--Periods/Systems-->
|bar2-from=-{{#expr:11.7+(1/16)*(11.7) round 3}}
|bar2-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Quaternary|K<br/>w<br/>a<br/>t<br/>e<br/>r<br/>n<br/>a<br/>r<br/>y<br/>o]]'''</span>
|bar2-nudge-down=-6.6
|bar2-left=.12
|bar2-right=.23
|bar2-colour={{period color|quaternary}}
<!--Epochs/Series-->
|bar3-to=-11.7
|bar3-left=.24
|bar3-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|age = .35
| 1
}}
|bar3-colour={{period color|Pleistocene}}
|bar3-border-width=.0
|bar3-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}}
|age = [[Pleistocene|<span style="line-height:11px;display:block; ">P<br/>C</span>]]
| [[Pleistoseno]]
}}
|bar3-nudge-down=0
|bar4-from=-11.7
|bar4-to=0
|bar4-left=.24
|bar4-right=.35
|bar4-colour={{period color|Holocene}}
|bar4-border-width=.05
|bar4-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Holocene|H<br>o<br>l<br>o<br>s<br>e<br>n<br>o]]'''</span>
|bar4-nudge-down=-4.5
<!--Ages/Stages-->
|bar9-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = -11.7
}}
|bar9-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = .36
}}
|bar9-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = {{period color|Tarantian}}
}}
|bar9-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}}
| age = [[Late Pleistocene|<span style="font-size:90%">"''Itaas''"</span>]]
}}
|bar10-from=-11.7
|bar10-to=-8.2
|bar10-left=.36
|bar10-right=1
|bar10-text=<span style="font-size:90%">[[Greenlandian|Greenland.]]</span>
|bar10-border-width=.05
|bar10-colour={{period color|Greenlandian}}
|bar11-from=-8.2
|bar11-to=-4.2
|bar11-left=.36
|bar11-right=1
|bar11-text=<span style="font-size:90%">[[Northgrippian|Northgripp.]]</span>
|bar11-border-width=0.0
|bar11-colour={{period color|Northgrippian}}
|bar12-from=-4.2
|bar12-to=-0
|bar12-left=.36
|bar12-right=1
|bar12-text=<span style="font-size:90%">[[Meghalayan|Meghalay.]]</span>
|bar12-border-width=0.05
|bar12-colour={{period color|Meghalayan}}
<!--Dividing Lines -->
|bar26-left=.99
|bar26-right=1
|bar26-colour=#000000
|bar27-from=-0.0025
|bar27-to=0
|bar27-colour=#000000
<!--Notes-->
|caption=Ages of the Holocene Epoch. <br>Axis scale: thousands of years ago.<br>
}}<noinclude>
{{Template reference list}}
[[Category:Graphical timeline templates]]
</noinclude>
o39jjnuua3pi207e3fpattd4bihctnq
Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto
0
318578
1959700
2022-07-31T07:40:03Z
Xsqwiypb
120901
Bagong pahina: {{Infobox country |conventional_long_name = Twenty-second Dynasty of Egypt |era = Classical antiquity |government_type = [[Absolute monarchy]] |nation = |image_map = Egypte_louvre_066.jpg |image_map_caption = Pendant bearing the cartouche of [[Osorkon II]]<br>seated Osiris flanked by Horus and Isis |image_flag = |flag = |flag_type = |year_start = 945 BC |year_end = 720 BC |p1 =...
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|conventional_long_name = Twenty-second Dynasty of Egypt
|era = Classical antiquity
|government_type = [[Absolute monarchy]]
|nation =
|image_map = Egypte_louvre_066.jpg
|image_map_caption = Pendant bearing the cartouche of [[Osorkon II]]<br>seated Osiris flanked by Horus and Isis
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|year_start = 945 BC
|year_end = 720 BC
|p1 = Twenty-first Dynasty of Egypt
|flag_p1 =
|s1 = Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]]
|flag_s1 =
|s2 = Ikadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto
|s3 = Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto
|common_languages = [[Egyptian language]]
|religion = [[Ancient Egyptian Religion]]
|event_start =
|event_end =
}}
{{Egyptian Dynasty list}}
Ang '''Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto''' o '''Dinastiyang Bubastite''' dahil ang mga [[paraon]] nito ay orihinal na namuno sa [[Bubastis]].<ref>[https://www.academia.edu/245702/The_geographic_origins_of_the_Bubastite_Dynasty_and_possible_locations_for_the_royal_residence_and_burial_place_of_Shoshenq_I "The geographic origins of the Bubastite Dynasty and possible locations for the royal residence and burial place of Shoshenq I"]</ref> Ito ay itinatag ni [[Shoshenq I]].
Ang [[Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto]], Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto, [[Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]], [[Ikadadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto]], at [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] ay bumubuo ng [[Ikatlong Pagitang Panahon]] ng Sinaunang Ehipto.
[[Kategorya:Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto]]
orkycpct40x0j0lfdge7gojiijozey6
1959701
1959700
2022-07-31T07:42:52Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|conventional_long_name = Twenty-second Dynasty of Egypt
|era = Classical antiquity
|government_type = [[Absolute monarchy]]
|nation =
|image_map = Egypte_louvre_066.jpg
|image_map_caption = Pendant bearing the cartouche of [[Osorkon II]]<br>seated Osiris flanked by Horus and Isis
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|year_start = 945 BCEE
|year_end = 720 BC
|p1 = Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto
|flag_p1 =
|s1 = Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]]
|flag_s1 =
|s2 = Ikadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto
|s3 = Ikdalawampu't limang dinastiya ng Ehipto
|common_languages = [[Egyptian language]]
|religion = [[Ancient Egyptian Religion]]
|event_start =
|event_end =
}}
{{Egyptian Dynasty list}}
Ang '''Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto''' o '''Dinastiyang Bubastite''' dahil ang mga [[paraon]] nito ay orihinal na namuno sa [[Bubastis]].<ref>[https://www.academia.edu/245702/The_geographic_origins_of_the_Bubastite_Dynasty_and_possible_locations_for_the_royal_residence_and_burial_place_of_Shoshenq_I "The geographic origins of the Bubastite Dynasty and possible locations for the royal residence and burial place of Shoshenq I"]</ref> Ito ay itinatag ni [[Shoshenq I]].
Ang [[Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto]], Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto, [[Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]], [[Ikadadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto]], at [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] ay bumubuo ng [[Ikatlong Pagitang Panahon]] ng Sinaunang Ehipto.
[[Kategorya:Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto]]
izbftkl5qviolxsckn2bove8kcetwe3
1959707
1959701
2022-07-31T07:54:20Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|conventional_long_name = Twenty-second Dynasty of Egypt
|era = Classical antiquity
|government_type = [[Absolute monarchy]]
|nation =
|image_map = Egypte_louvre_066.jpg
|image_map_caption = Pendant bearing the cartouche of [[Osorkon II]]<br>seated Osiris flanked by Horus and Isis
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|year_start = 945 BCEE
|year_end = 720 BC
|p1 = Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto
|flag_p1 =
|s1 = Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]]
|flag_s1 =
|s2 = Ikadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto
|s3 = Ikdalawampu't limang dinastiya ng Ehipto
|common_languages = [[Egyptian language]]
|religion = [[Ancient Egyptian Religion]]
|event_start =
|event_end =
}}
{{Egyptian Dynasty list}}
Ang '''Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto''' o '''Dinastiyang Bubastite''' dahil ang mga [[paraon]] nito ay orihinal na namuno sa [[Bubastis]].<ref>[https://www.academia.edu/245702/The_geographic_origins_of_the_Bubastite_Dynasty_and_possible_locations_for_the_royal_residence_and_burial_place_of_Shoshenq_I "The geographic origins of the Bubastite Dynasty and possible locations for the royal residence and burial place of Shoshenq I"]</ref> Ito ay itinatag ni [[Shoshenq I]].
Ang [[Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto]], Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto, [[Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]], [[Ikadadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto]], at [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] ay bumubuo ng [[Ikatlong Pagitang Panahon]] ng Sinaunang Ehipto.
==Mga Paraon==
{| class="wikitable" align="center" | style="margin: 1em auto 1em auto; width:60%"
|+Mga paraon ng Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto
!|Paraon!! |[[Prenomen (Ancient Egypt)|Pangalan sa Trono]]!!Larawan!!align="center" |Paghahari !! |Konsorte!! |Komento
|-
|[[Shoshenq I]] ||Hedjkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Karnak Sheshonq I.jpg|100px]]}}|| 943–922 BCE|| [[Patareshnes]] <br> [[Karomama A]]||
|-
|[[Osorkon I]] || Sekhemkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Statue of Pharaoh Osorkon I-AO 9502-IMG 7653-gradient.jpg|100px]]}}|| 922–887 BCE || [[Maatkare B]] <br> [[Tashedkhonsu]] <br> [[Shepensopdet A]]||
|-
|[[Shoshenq II]] || Heqakheperre-Setepenre || {{center|[[File:Sheshonq II mask2004.jpg|100px]]}}||887–885 BCE || [[Nesitanebetashru]] <br> [[Nesitaudjatakhet]] ||
|-
|[[Takelot I]] || Hedjkheperre-Setepenre || {{center|[[File:Takelot I a.jpg|100px]]}}||885–872 BCE|| [[Kapes]] ||
|-
|[[Osorkon II]] || Usermaatre-Setepenamun||{{center|[[File:Egypte louvre 066.jpg|100px]]}}||872–837 BCE || [[Isetemkheb G]] <br> [[Karomama (queen)|Karomama B]] <br> [[Djedmutesankh]] || Kaalyansa ng [[Kaharian ng Israel (Samaria) na nakipaglaban kay [[Shalmaneser III]] ng [[Imperyong Neo-Asirya]] sa [[Labanan ng Qarqar]] noong ca. 853 BCE. at the [[battle of Qarqar]] in 853 BC.{{Citation needed|date=January 2022}}
|-
|[[Shoshenq III]] || Usermaatre-Setepenre||{{center|[[File:Shoshenq III.jpg|100px]]}}||837–798 BC || [[Tadibast II]] <br> [[Tentamenopet]] <br> [[Djedbastiusankh]] ||
|-
|[[Shoshenq IV]]||Hedjkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Stele Shoshenq V Y8 Spiegelberg.png|100px]]}}||798–785 BC || ||
|-
|[[Pami]] || Usermaatre-Setepenamun ||{{center|[[File:Louvre 122006 015.jpg|100px]]}}||785–778 BC || || Nagtanim ng dalawang [[Torong Apis]] [[Apis bull]] sa kanyang paghahari
|-
|[[Shoshenq V]] || Akheperre ||{{center|[[File:List of pharaohs, Louvre.jpg|100px]]}}|| 778–740 BCE ||[[Tadibast III]]? || Si [[Osorkon IV]] ay sinabing kahalili ni Shoshenq V at ang ilan ay nagsasabing si [[Pedubast II]]
|-
|[[Pedubast II]] || Sehetepibenre ||{{center|[[File:Pedubast_II_2.jpg|100px]]}} ||740–730 BCE || Tadibast III? ||Hindi binanggit sa mga talaan ng mga Paraon at ang paglalagay bilang paraon ay pinadedebatihan
|-
|[[Osorkon IV]] || Usermaatre ||{{center|[[File:Louvre egide tete lionne.JPG|100px]]}}|| 730–716 BC || || Not always listed as a true member of the XXII Dynasty, but succeeded Shoshenq V at Tanis. Perhaps the biblical Pharaoh So (2 Kings 17:4).
|-
|}
[[Kategorya:Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto]]
6n3e3287kg9te8n7hxuoa5q6uptf41u
1959708
1959707
2022-07-31T07:55:28Z
Xsqwiypb
120901
Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Ikadalawamputdalawang dinastiya ng Ehipto]] sa [[Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto]]
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|conventional_long_name = Twenty-second Dynasty of Egypt
|era = Classical antiquity
|government_type = [[Absolute monarchy]]
|nation =
|image_map = Egypte_louvre_066.jpg
|image_map_caption = Pendant bearing the cartouche of [[Osorkon II]]<br>seated Osiris flanked by Horus and Isis
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|year_start = 945 BCEE
|year_end = 720 BC
|p1 = Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto
|flag_p1 =
|s1 = Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]]
|flag_s1 =
|s2 = Ikadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto
|s3 = Ikdalawampu't limang dinastiya ng Ehipto
|common_languages = [[Egyptian language]]
|religion = [[Ancient Egyptian Religion]]
|event_start =
|event_end =
}}
{{Egyptian Dynasty list}}
Ang '''Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto''' o '''Dinastiyang Bubastite''' dahil ang mga [[paraon]] nito ay orihinal na namuno sa [[Bubastis]].<ref>[https://www.academia.edu/245702/The_geographic_origins_of_the_Bubastite_Dynasty_and_possible_locations_for_the_royal_residence_and_burial_place_of_Shoshenq_I "The geographic origins of the Bubastite Dynasty and possible locations for the royal residence and burial place of Shoshenq I"]</ref> Ito ay itinatag ni [[Shoshenq I]].
Ang [[Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto]], Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto, [[Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]], [[Ikadadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto]], at [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] ay bumubuo ng [[Ikatlong Pagitang Panahon]] ng Sinaunang Ehipto.
==Mga Paraon==
{| class="wikitable" align="center" | style="margin: 1em auto 1em auto; width:60%"
|+Mga paraon ng Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto
!|Paraon!! |[[Prenomen (Ancient Egypt)|Pangalan sa Trono]]!!Larawan!!align="center" |Paghahari !! |Konsorte!! |Komento
|-
|[[Shoshenq I]] ||Hedjkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Karnak Sheshonq I.jpg|100px]]}}|| 943–922 BCE|| [[Patareshnes]] <br> [[Karomama A]]||
|-
|[[Osorkon I]] || Sekhemkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Statue of Pharaoh Osorkon I-AO 9502-IMG 7653-gradient.jpg|100px]]}}|| 922–887 BCE || [[Maatkare B]] <br> [[Tashedkhonsu]] <br> [[Shepensopdet A]]||
|-
|[[Shoshenq II]] || Heqakheperre-Setepenre || {{center|[[File:Sheshonq II mask2004.jpg|100px]]}}||887–885 BCE || [[Nesitanebetashru]] <br> [[Nesitaudjatakhet]] ||
|-
|[[Takelot I]] || Hedjkheperre-Setepenre || {{center|[[File:Takelot I a.jpg|100px]]}}||885–872 BCE|| [[Kapes]] ||
|-
|[[Osorkon II]] || Usermaatre-Setepenamun||{{center|[[File:Egypte louvre 066.jpg|100px]]}}||872–837 BCE || [[Isetemkheb G]] <br> [[Karomama (queen)|Karomama B]] <br> [[Djedmutesankh]] || Kaalyansa ng [[Kaharian ng Israel (Samaria) na nakipaglaban kay [[Shalmaneser III]] ng [[Imperyong Neo-Asirya]] sa [[Labanan ng Qarqar]] noong ca. 853 BCE. at the [[battle of Qarqar]] in 853 BC.{{Citation needed|date=January 2022}}
|-
|[[Shoshenq III]] || Usermaatre-Setepenre||{{center|[[File:Shoshenq III.jpg|100px]]}}||837–798 BC || [[Tadibast II]] <br> [[Tentamenopet]] <br> [[Djedbastiusankh]] ||
|-
|[[Shoshenq IV]]||Hedjkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Stele Shoshenq V Y8 Spiegelberg.png|100px]]}}||798–785 BC || ||
|-
|[[Pami]] || Usermaatre-Setepenamun ||{{center|[[File:Louvre 122006 015.jpg|100px]]}}||785–778 BC || || Nagtanim ng dalawang [[Torong Apis]] [[Apis bull]] sa kanyang paghahari
|-
|[[Shoshenq V]] || Akheperre ||{{center|[[File:List of pharaohs, Louvre.jpg|100px]]}}|| 778–740 BCE ||[[Tadibast III]]? || Si [[Osorkon IV]] ay sinabing kahalili ni Shoshenq V at ang ilan ay nagsasabing si [[Pedubast II]]
|-
|[[Pedubast II]] || Sehetepibenre ||{{center|[[File:Pedubast_II_2.jpg|100px]]}} ||740–730 BCE || Tadibast III? ||Hindi binanggit sa mga talaan ng mga Paraon at ang paglalagay bilang paraon ay pinadedebatihan
|-
|[[Osorkon IV]] || Usermaatre ||{{center|[[File:Louvre egide tete lionne.JPG|100px]]}}|| 730–716 BC || || Not always listed as a true member of the XXII Dynasty, but succeeded Shoshenq V at Tanis. Perhaps the biblical Pharaoh So (2 Kings 17:4).
|-
|}
[[Kategorya:Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto]]
6n3e3287kg9te8n7hxuoa5q6uptf41u
1959711
1959708
2022-07-31T07:58:29Z
Xsqwiypb
120901
/* Mga Paraon */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|conventional_long_name = Twenty-second Dynasty of Egypt
|era = Classical antiquity
|government_type = [[Absolute monarchy]]
|nation =
|image_map = Egypte_louvre_066.jpg
|image_map_caption = Pendant bearing the cartouche of [[Osorkon II]]<br>seated Osiris flanked by Horus and Isis
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|year_start = 945 BCEE
|year_end = 720 BC
|p1 = Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto
|flag_p1 =
|s1 = Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]]
|flag_s1 =
|s2 = Ikadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto
|s3 = Ikdalawampu't limang dinastiya ng Ehipto
|common_languages = [[Egyptian language]]
|religion = [[Ancient Egyptian Religion]]
|event_start =
|event_end =
}}
{{Egyptian Dynasty list}}
Ang '''Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto''' o '''Dinastiyang Bubastite''' dahil ang mga [[paraon]] nito ay orihinal na namuno sa [[Bubastis]].<ref>[https://www.academia.edu/245702/The_geographic_origins_of_the_Bubastite_Dynasty_and_possible_locations_for_the_royal_residence_and_burial_place_of_Shoshenq_I "The geographic origins of the Bubastite Dynasty and possible locations for the royal residence and burial place of Shoshenq I"]</ref> Ito ay itinatag ni [[Shoshenq I]].
Ang [[Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto]], Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto, [[Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]], [[Ikadadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto]], at [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] ay bumubuo ng [[Ikatlong Pagitang Panahon]] ng Sinaunang Ehipto.
==Mga Paraon==
{| class="wikitable" align="center" | style="margin: 1em auto 1em auto; width:60%"
|+Mga paraon ng Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto
!|Paraon!! |[[Prenomen (Ancient Egypt)|Pangalan sa Trono]]!!Larawan!!align="center" |Paghahari !! |Konsorte!! |Komento
|-
|[[Shoshenq I]] ||Hedjkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Karnak Sheshonq I.jpg|100px]]}}|| 943–922 BCE|| [[Patareshnes]] <br> [[Karomama A]]||
|-
|[[Osorkon I]] || Sekhemkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Statue of Pharaoh Osorkon I-AO 9502-IMG 7653-gradient.jpg|100px]]}}|| 922–887 BCE || [[Maatkare B]] <br> [[Tashedkhonsu]] <br> [[Shepensopdet A]]||
|-
|[[Shoshenq II]] || Heqakheperre-Setepenre || {{center|[[File:Sheshonq II mask2004.jpg|100px]]}}||887–885 BCE || [[Nesitanebetashru]] <br> [[Nesitaudjatakhet]] ||
|-
|[[Takelot I]] || Hedjkheperre-Setepenre || {{center|[[File:Takelot I a.jpg|100px]]}}||885–872 BCE|| [[Kapes]] ||
|-
|[[Osorkon II]] || Usermaatre-Setepenamun||{{center|[[File:Egypte louvre 066.jpg|100px]]}}||872–837 BCE || [[Isetemkheb G]] <br> [[Karomama (queen)|Karomama B]] <br> [[Djedmutesankh]] || Kaalyansa ng [[Kaharian ng Israel (Samaria) na nakipaglaban kay [[Shalmaneser III]] ng [[Imperyong Neo-Asirya]] sa [[Labanan ng Qarqar]] noong ca. 853 BCE. at the [[battle of Qarqar]] in 853 BC.{{Citation needed|date=January 2022}}
|-
|[[Shoshenq III]] || Usermaatre-Setepenre||{{center|[[File:Shoshenq III.jpg|100px]]}}||837–798 BC || [[Tadibast II]] <br> [[Tentamenopet]] <br> [[Djedbastiusankh]] ||
|-
|[[Shoshenq IV]]||Hedjkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Stele Shoshenq V Y8 Spiegelberg.png|100px]]}}||798–785 BC || ||
|-
|[[Pami]] || Usermaatre-Setepenamun ||{{center|[[File:Louvre 122006 015.jpg|100px]]}}||785–778 BC || || Nagtanim ng dalawang [[Torong Apis]] [[Apis bull]] sa kanyang paghahari
|-
|[[Shoshenq V]] || Akheperre ||{{center|[[File:List of pharaohs, Louvre.jpg|100px]]}}|| 778–740 BCE ||[[Tadibast III]]? || Si [[Osorkon IV]] ay sinabing kahalili ni Shoshenq V at ang ilan ay nagsasabing si [[Pedubast II]]
|-
|[[Pedubast II]] || Sehetepibenre ||{{center|[[File:Pedubast_II_2.jpg|100px]]}} ||740–730 BCE || Tadibast III? ||Hindi binanggit sa mga talaan ng mga Paraon at ang paglalagay bilang paraon ay pinadedebatihan
|-
|[[Osorkon IV]] || Usermaatre ||{{center|[[File:Louvre egide tete lionne.JPG|100px]]}}|| 730–716 BC || || Hindi palaging nakatala bilang tunay na kasapi ng Dinastiyang XX ngunit humalili kay Shoshenq V sa Tanis.
|-
|}
[[Kategorya:Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto]]
nll41t27oxrt4qflil4osmddzaj9nhb
1959718
1959711
2022-07-31T08:15:51Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|conventional_long_name = Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto
|era = Klasikong Antigidad
|government_type = [[Absolute monarchy]]
|nation =
|image_map = Egypte_louvre_066.jpg
|image_map_caption = Pendant bearing the cartouche of [[Osorkon II]]<br>seated Osiris flanked by Horus and Isis
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|year_start = 945 BCE
|year_end = 720 BCE
|p1 = Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto
|flag_p1 =
|s1 = Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]]
|flag_s1 =
|s2 = Ikadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto
|s3 = Ikdalawampu't limang dinastiya ng Ehipto
|common_languages = [[Egyptian language]]
|religion = [[Ancient Egyptian Religion]]
|event_start =
|event_end =
}}
{{Egyptian Dynasty list}}
Ang '''Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto''' o '''Dinastiyang Bubastite''' dahil ang mga [[paraon]] nito ay orihinal na namuno sa [[Bubastis]].<ref>[https://www.academia.edu/245702/The_geographic_origins_of_the_Bubastite_Dynasty_and_possible_locations_for_the_royal_residence_and_burial_place_of_Shoshenq_I "The geographic origins of the Bubastite Dynasty and possible locations for the royal residence and burial place of Shoshenq I"]</ref> Ito ay itinatag ni [[Shoshenq I]].
Ang [[Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto]], Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto, [[Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]], [[Ikadadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto]], at [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] ay bumubuo ng [[Ikatlong Pagitang Panahon]] ng Sinaunang Ehipto.
==Mga Paraon==
{| class="wikitable" align="center" | style="margin: 1em auto 1em auto; width:60%"
|+Mga paraon ng Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto
!|Paraon!! |[[Prenomen (Ancient Egypt)|Pangalan sa Trono]]!!Larawan!!align="center" |Paghahari !! |Konsorte!! |Komento
|-
|[[Shoshenq I]] ||Hedjkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Karnak Sheshonq I.jpg|100px]]}}|| 943–922 BCE|| [[Patareshnes]] <br> [[Karomama A]]||
|-
|[[Osorkon I]] || Sekhemkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Statue of Pharaoh Osorkon I-AO 9502-IMG 7653-gradient.jpg|100px]]}}|| 922–887 BCE || [[Maatkare B]] <br> [[Tashedkhonsu]] <br> [[Shepensopdet A]]||
|-
|[[Shoshenq II]] || Heqakheperre-Setepenre || {{center|[[File:Sheshonq II mask2004.jpg|100px]]}}||887–885 BCE || [[Nesitanebetashru]] <br> [[Nesitaudjatakhet]] ||
|-
|[[Takelot I]] || Hedjkheperre-Setepenre || {{center|[[File:Takelot I a.jpg|100px]]}}||885–872 BCE|| [[Kapes]] ||
|-
|[[Osorkon II]] || Usermaatre-Setepenamun||{{center|[[File:Egypte louvre 066.jpg|100px]]}}||872–837 BCE || [[Isetemkheb G]] <br> [[Karomama (queen)|Karomama B]] <br> [[Djedmutesankh]] || Kaalyansa ng [[Kaharian ng Israel (Samaria) na nakipaglaban kay [[Shalmaneser III]] ng [[Imperyong Neo-Asirya]] sa [[Labanan ng Qarqar]] noong ca. 853 BCE. at the [[battle of Qarqar]] in 853 BC.{{Citation needed|date=January 2022}}
|-
|[[Shoshenq III]] || Usermaatre-Setepenre||{{center|[[File:Shoshenq III.jpg|100px]]}}||837–798 BC || [[Tadibast II]] <br> [[Tentamenopet]] <br> [[Djedbastiusankh]] ||
|-
|[[Shoshenq IV]]||Hedjkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Stele Shoshenq V Y8 Spiegelberg.png|100px]]}}||798–785 BC || ||
|-
|[[Pami]] || Usermaatre-Setepenamun ||{{center|[[File:Louvre 122006 015.jpg|100px]]}}||785–778 BC || || Nagtanim ng dalawang [[Torong Apis]] [[Apis bull]] sa kanyang paghahari
|-
|[[Shoshenq V]] || Akheperre ||{{center|[[File:List of pharaohs, Louvre.jpg|100px]]}}|| 778–740 BCE ||[[Tadibast III]]? || Si [[Osorkon IV]] ay sinabing kahalili ni Shoshenq V at ang ilan ay nagsasabing si [[Pedubast II]]
|-
|[[Pedubast II]] || Sehetepibenre ||{{center|[[File:Pedubast_II_2.jpg|100px]]}} ||740–730 BCE || Tadibast III? ||Hindi binanggit sa mga talaan ng mga Paraon at ang paglalagay bilang paraon ay pinadedebatihan
|-
|[[Osorkon IV]] || Usermaatre ||{{center|[[File:Louvre egide tete lionne.JPG|100px]]}}|| 730–716 BC || || Hindi palaging nakatala bilang tunay na kasapi ng Dinastiyang XX ngunit humalili kay Shoshenq V sa Tanis.
|-
|}
[[Kategorya:Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto]]
a4o7czfyovb9vzilp88r0x0zd27kfrk
1959719
1959718
2022-07-31T08:17:53Z
Xsqwiypb
120901
/* Mga Paraon */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|conventional_long_name = Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto
|era = Klasikong Antigidad
|government_type = [[Absolute monarchy]]
|nation =
|image_map = Egypte_louvre_066.jpg
|image_map_caption = Pendant bearing the cartouche of [[Osorkon II]]<br>seated Osiris flanked by Horus and Isis
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|year_start = 945 BCE
|year_end = 720 BCE
|p1 = Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto
|flag_p1 =
|s1 = Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]]
|flag_s1 =
|s2 = Ikadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto
|s3 = Ikdalawampu't limang dinastiya ng Ehipto
|common_languages = [[Egyptian language]]
|religion = [[Ancient Egyptian Religion]]
|event_start =
|event_end =
}}
{{Egyptian Dynasty list}}
Ang '''Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto''' o '''Dinastiyang Bubastite''' dahil ang mga [[paraon]] nito ay orihinal na namuno sa [[Bubastis]].<ref>[https://www.academia.edu/245702/The_geographic_origins_of_the_Bubastite_Dynasty_and_possible_locations_for_the_royal_residence_and_burial_place_of_Shoshenq_I "The geographic origins of the Bubastite Dynasty and possible locations for the royal residence and burial place of Shoshenq I"]</ref> Ito ay itinatag ni [[Shoshenq I]].
Ang [[Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto]], Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto, [[Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]], [[Ikadadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto]], at [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] ay bumubuo ng [[Ikatlong Pagitang Panahon]] ng Sinaunang Ehipto.
==Mga Paraon==
{| class="wikitable" align="center" | style="margin: 1em auto 1em auto; width:60%"
|+Mga paraon ng Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto
!|Paraon!! |[[Prenomen (Ancient Egypt)|Pangalan sa Trono]]!!Larawan!!align="center" |Paghahari !! |Konsorte!! |Komento
|-
|[[Shoshenq I]] ||Hedjkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Karnak Sheshonq I.jpg|100px]]}}|| 943–922 BCE|| [[Patareshnes]] <br> [[Karomama A]]||
|-
|[[Osorkon I]] || Sekhemkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Statue of Pharaoh Osorkon I-AO 9502-IMG 7653-gradient.jpg|100px]]}}|| 922–887 BCE || [[Maatkare B]] <br> [[Tashedkhonsu]] <br> [[Shepensopdet A]]||
|-
|[[Shoshenq II]] || Heqakheperre-Setepenre || {{center|[[File:Sheshonq II mask2004.jpg|100px]]}}||887–885 BCE || [[Nesitanebetashru]] <br> [[Nesitaudjatakhet]] ||
|-
|[[Takelot I]] || Hedjkheperre-Setepenre || {{center|[[File:Takelot I a.jpg|100px]]}}||885–872 BCE|| [[Kapes]] ||
|-
|[[Osorkon II]] || Usermaatre-Setepenamun||{{center|[[File:Egypte louvre 066.jpg|100px]]}}||872–837 BCE || [[Isetemkheb G]] <br> [[Karomama (queen)|Karomama B]] <br> [[Djedmutesankh]] || Kaalyansa ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na nakipaglaban kay [[Shalmaneser III]] ng [[Imperyong Neo-Asirya]] sa [[Labanan ng Qarqar]] noong ca. 853 BCE. at the [[battle of Qarqar]] in 853 BC.{{Citation needed|date=January 2022}}
|-
|[[Shoshenq III]] || Usermaatre-Setepenre||{{center|[[File:Shoshenq III.jpg|100px]]}}||837–798 BC || [[Tadibast II]] <br> [[Tentamenopet]] <br> [[Djedbastiusankh]] ||
|-
|[[Shoshenq IV]]||Hedjkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Stele Shoshenq V Y8 Spiegelberg.png|100px]]}}||798–785 BC || ||
|-
|[[Pami]] || Usermaatre-Setepenamun ||{{center|[[File:Louvre 122006 015.jpg|100px]]}}||785–778 BC || || Nagtanim ng dalawang [[Torong Apis]] [[Apis bull]] sa kanyang paghahari
|-
|[[Shoshenq V]] || Akheperre ||{{center|[[File:List of pharaohs, Louvre.jpg|100px]]}}|| 778–740 BCE ||[[Tadibast III]]? || Si [[Osorkon IV]] ay sinabing kahalili ni Shoshenq V at ang ilan ay nagsasabing si [[Pedubast II]]
|-
|[[Pedubast II]] || Sehetepibenre ||{{center|[[File:Pedubast_II_2.jpg|100px]]}} ||740–730 BCE || Tadibast III? ||Hindi binanggit sa mga talaan ng mga Paraon at ang paglalagay bilang paraon ay pinadedebatihan
|-
|[[Osorkon IV]] || Usermaatre ||{{center|[[File:Louvre egide tete lionne.JPG|100px]]}}|| 730–716 BC || || Hindi palaging nakatala bilang tunay na kasapi ng Dinastiyang XX ngunit humalili kay Shoshenq V sa Tanis.
|-
|}
[[Kategorya:Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto]]
c0zmtcfid581brlyaaxu484im208qdc
1959723
1959719
2022-07-31T08:36:29Z
Xsqwiypb
120901
/* Mga Paraon */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|conventional_long_name = Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto
|era = Klasikong Antigidad
|government_type = [[Absolute monarchy]]
|nation =
|image_map = Egypte_louvre_066.jpg
|image_map_caption = Pendant bearing the cartouche of [[Osorkon II]]<br>seated Osiris flanked by Horus and Isis
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|year_start = 945 BCE
|year_end = 720 BCE
|p1 = Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto
|flag_p1 =
|s1 = Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]]
|flag_s1 =
|s2 = Ikadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto
|s3 = Ikdalawampu't limang dinastiya ng Ehipto
|common_languages = [[Egyptian language]]
|religion = [[Ancient Egyptian Religion]]
|event_start =
|event_end =
}}
{{Egyptian Dynasty list}}
Ang '''Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto''' o '''Dinastiyang Bubastite''' dahil ang mga [[paraon]] nito ay orihinal na namuno sa [[Bubastis]].<ref>[https://www.academia.edu/245702/The_geographic_origins_of_the_Bubastite_Dynasty_and_possible_locations_for_the_royal_residence_and_burial_place_of_Shoshenq_I "The geographic origins of the Bubastite Dynasty and possible locations for the royal residence and burial place of Shoshenq I"]</ref> Ito ay itinatag ni [[Shoshenq I]].
Ang [[Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto]], Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto, [[Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]], [[Ikadadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto]], at [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] ay bumubuo ng [[Ikatlong Pagitang Panahon]] ng Sinaunang Ehipto.
==Mga Paraon==
{| class="wikitable" align="center" | style="margin: 1em auto 1em auto; width:60%"
|+Mga paraon ng Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto
!|Paraon!! |[[Prenomen (Ancient Egypt)|Pangalan sa Trono]]!!Larawan!!align="center" |Paghahari !! |Konsorte!! |Komento
|-
|[[Shoshenq I]] ||Hedjkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Karnak Sheshonq I.jpg|100px]]}}|| 943–922 BCE|| [[Patareshnes]] <br> [[Karomama A]]||
|-
|[[Osorkon I]] || Sekhemkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Statue of Pharaoh Osorkon I-AO 9502-IMG 7653-gradient.jpg|100px]]}}|| 922–887 BCE || [[Maatkare B]] <br> [[Tashedkhonsu]] <br> [[Shepensopdet A]]||
|-
|[[Shoshenq II]] || Heqakheperre-Setepenre || {{center|[[File:Sheshonq II mask2004.jpg|100px]]}}||887–885 BCE || [[Nesitanebetashru]] <br> [[Nesitaudjatakhet]] ||
|-
|[[Takelot I]] || Hedjkheperre-Setepenre || {{center|[[File:Takelot I a.jpg|100px]]}}||885–872 BCE|| [[Kapes]] ||
|-
|[[Osorkon II]] || Usermaatre-Setepenamun||{{center|[[File:Egypte louvre 066.jpg|100px]]}}||872–837 BCE || [[Isetemkheb G]] <br> [[Karomama (queen)|Karomama B]] <br> [[Djedmutesankh]] || Pinaniniwalaang ang Ehipto sa pangalang KUR Mu-us-rasa ay isang Kaalyansa ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at iba na nakipaglaban kay [[Shalmaneser III]] ng [[Imperyong Neo-Asirya]] sa [[Labanan ng Qarqar]] noong ca. 853 BCE. at the [[battle of Qarqar]] in 853 BC.{{Citation needed|date=January 2022}}
|-
|[[Shoshenq III]] || Usermaatre-Setepenre||{{center|[[File:Shoshenq III.jpg|100px]]}}||837–798 BC || [[Tadibast II]] <br> [[Tentamenopet]] <br> [[Djedbastiusankh]] ||
|-
|[[Shoshenq IV]]||Hedjkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Stele Shoshenq V Y8 Spiegelberg.png|100px]]}}||798–785 BC || ||
|-
|[[Pami]] || Usermaatre-Setepenamun ||{{center|[[File:Louvre 122006 015.jpg|100px]]}}||785–778 BC || || Nagtanim ng dalawang [[Torong Apis]] [[Apis bull]] sa kanyang paghahari
|-
|[[Shoshenq V]] || Akheperre ||{{center|[[File:List of pharaohs, Louvre.jpg|100px]]}}|| 778–740 BCE ||[[Tadibast III]]? || Si [[Osorkon IV]] ay sinabing kahalili ni Shoshenq V at ang ilan ay nagsasabing si [[Pedubast II]]
|-
|[[Pedubast II]] || Sehetepibenre ||{{center|[[File:Pedubast_II_2.jpg|100px]]}} ||740–730 BCE || Tadibast III? ||Hindi binanggit sa mga talaan ng mga Paraon at ang paglalagay bilang paraon ay pinadedebatihan
|-
|[[Osorkon IV]] || Usermaatre ||{{center|[[File:Louvre egide tete lionne.JPG|100px]]}}|| 730–716 BC || || Hindi palaging nakatala bilang tunay na kasapi ng Dinastiyang XX ngunit humalili kay Shoshenq V sa Tanis.
|-
|}
[[Kategorya:Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto]]
77kpagjl9scvn8erh9p9qdefesjal53
1959725
1959723
2022-07-31T08:40:22Z
Xsqwiypb
120901
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox country
|conventional_long_name = Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto
|era = Klasikong Antigidad
|government_type = [[Absolute monarchy]]
|nation =
|image_map = Egypte_louvre_066.jpg
|image_map_caption = Pendant bearing the cartouche of [[Osorkon II]]<br>seated Osiris flanked by Horus and Isis
|image_flag =
|flag =
|flag_type =
|year_start = 945 BCE
|year_end = 720 BCE
|p1 = Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto
|flag_p1 =
|s1 = Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]]
|flag_s1 =
|s2 = Ikadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto
|s3 = Ikdalawampu't limang dinastiya ng Ehipto
|common_languages = [[Egyptian language]]
|religion = [[Ancient Egyptian Religion]]
|event_start =
|event_end =
}}
{{Egyptian Dynasty list}}
Ang '''Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto''' o '''Dinastiyang Bubastite''' dahil ang mga [[paraon]] nito ay orihinal na namuno sa [[Bubastis]].<ref>[https://www.academia.edu/245702/The_geographic_origins_of_the_Bubastite_Dynasty_and_possible_locations_for_the_royal_residence_and_burial_place_of_Shoshenq_I "The geographic origins of the Bubastite Dynasty and possible locations for the royal residence and burial place of Shoshenq I"]</ref> Ito ay itinatag ni [[Shoshenq I]].
Ang [[Ikadalawampu't isang dinastiya ng Ehipto]], Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto, [[Ikadalawampu't tatlong dinastiya ng Ehipto]], [[Ikadadalawampu't apat na dinastiya ng Ehipto]], at [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] ay bumubuo ng [[Ikatlong Pagitang Panahon]] ng Sinaunang Ehipto.
==Mga Paraon==
{| class="wikitable" align="center" | style="margin: 1em auto 1em auto; width:60%"
|+Mga paraon ng Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto
!|Paraon!! |[[Prenomen (Ancient Egypt)|Pangalan sa Trono]]!!Larawan!!align="center" |Paghahari !! |Konsorte!! |Komento
|-
|[[Shoshenq I]] ||Hedjkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Karnak Sheshonq I.jpg|100px]]}}|| 943–922 BCE|| [[Patareshnes]] <br> [[Karomama A]]||
|-
|[[Osorkon I]] || Sekhemkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Statue of Pharaoh Osorkon I-AO 9502-IMG 7653-gradient.jpg|100px]]}}|| 922–887 BCE || [[Maatkare B]] <br> [[Tashedkhonsu]] <br> [[Shepensopdet A]]||
|-
|[[Shoshenq II]] || Heqakheperre-Setepenre || {{center|[[File:Sheshonq II mask2004.jpg|100px]]}}||887–885 BCE || [[Nesitanebetashru]] <br> [[Nesitaudjatakhet]] ||
|-
|[[Takelot I]] || Hedjkheperre-Setepenre || {{center|[[File:Takelot I a.jpg|100px]]}}||885–872 BCE|| [[Kapes]] ||
|-
|[[Osorkon II]] || Usermaatre-Setepenamun||{{center|[[File:Egypte louvre 066.jpg|100px]]}}||872–837 BCE || [[Isetemkheb G]] <br> [[Karomama (queen)|Karomama B]] <br> [[Djedmutesankh]] || Pinaniniwalaang ang Ehipto sa pangalang KUR Mu-us-rasa ay isang Kaalyansa ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at iba na nakipaglaban kay [[Shalmaneser III]] ng [[Imperyong Neo-Asirya]] sa [[Labanan ng Qarqar]] noong ca. 853 BCE. at the [[battle of Qarqar]] in 853 BC.<ref>Israel: Ancient Kingdom or Late Invention?, Brock</ref>
|-
|[[Shoshenq III]] || Usermaatre-Setepenre||{{center|[[File:Shoshenq III.jpg|100px]]}}||837–798 BC || [[Tadibast II]] <br> [[Tentamenopet]] <br> [[Djedbastiusankh]] ||
|-
|[[Shoshenq IV]]||Hedjkheperre-Setepenre ||{{center|[[File:Stele Shoshenq V Y8 Spiegelberg.png|100px]]}}||798–785 BC || ||
|-
|[[Pami]] || Usermaatre-Setepenamun ||{{center|[[File:Louvre 122006 015.jpg|100px]]}}||785–778 BC || || Nagtanim ng dalawang [[Torong Apis]] [[Apis bull]] sa kanyang paghahari
|-
|[[Shoshenq V]] || Akheperre ||{{center|[[File:List of pharaohs, Louvre.jpg|100px]]}}|| 778–740 BCE ||[[Tadibast III]]? || Si [[Osorkon IV]] ay sinabing kahalili ni Shoshenq V at ang ilan ay nagsasabing si [[Pedubast II]]
|-
|[[Pedubast II]] || Sehetepibenre ||{{center|[[File:Pedubast_II_2.jpg|100px]]}} ||740–730 BCE || Tadibast III? ||Hindi binanggit sa mga talaan ng mga Paraon at ang paglalagay bilang paraon ay pinadedebatihan
|-
|[[Osorkon IV]] || Usermaatre ||{{center|[[File:Louvre egide tete lionne.JPG|100px]]}}|| 730–716 BC || || Hindi palaging nakatala bilang tunay na kasapi ng Dinastiyang XX ngunit humalili kay Shoshenq V sa Tanis.
|-
|}
[[Kategorya:Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto]]
i8hcil7fotlrbezjbjnjqt2af8c0kq3
Ikadalawamputdalawang dinastiya ng Ehipto
0
318579
1959709
2022-07-31T07:55:28Z
Xsqwiypb
120901
Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Ikadalawamputdalawang dinastiya ng Ehipto]] sa [[Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Ikadalawampu't dalawang dinastiya ng Ehipto]]
k6gno0s50nafdfqjnclp8p41g8vyrwe
Ikdalawampu't limang dinastiya ng Ehipto
0
318580
1959728
2022-07-31T08:41:48Z
Xsqwiypb
120901
Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Ikdalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]] sa [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]
px79pbokfm9ifdg3iulnht87rc4neio