Nikita Hruscev

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="tl">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>tlwiki</dbname>
    <base>https://tl.wikipedia.org/wiki/Unang_Pahina</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.22</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Midya</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Natatangi</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Usapan</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Tagagamit</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Usapang tagagamit</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Usapang Wikipedia</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Talaksan</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Usapang talaksan</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Usapang MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Padron</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Usapang padron</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Tulong</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Usapang tulong</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategorya</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Usapang kategorya</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Portada</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Usapang Portada</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Nikita Hruscev</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4271</id>
    <redirect title="Nikita Khrushchev" />
    <revision>
      <id>1959962</id>
      <parentid>13642</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:03:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Nikita Khrushchev]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Nikita Khrushchev]]</text>
      <sha1>27nzxnu2cg6vfon2zdelhch3n8qnzem</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Unyong Sobyetiko</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4291</id>
    <revision>
      <id>1959995</id>
      <parentid>1959901</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T01:56:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="131892" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = Unyon ng mga Republikang Sosyalistang Sobyetiko
| common_name            = Unyong Sobyetiko
| native_name            = {{native name|ru|Союз Советских Социалистических Республик}}&lt;br /&gt;{{small|{{transl|ru|Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik}}}}
| religion               = [[Estadong sekular]] (''[[de jure]]'')&lt;br /&gt;[[Pampamahalaang ateismo]] (''[[de facto]]'')
| government_type        =  {{plainlist|
* [[Isang partidong estado|Isang-partidong]] [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]]&lt;br&gt;(1922–1924)
* [[Leninismo|Leninistang]] [[Isang partidong estado|isang-partidong]] [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]] sa ilalim ng isang [[totalitarismo|totalitaryong]] [[diktadura]]&lt;br&gt;(1924–1927)
* [[Marxismo-Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Isang partidong estado|isang-partidong]] [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]] sa ilalim ng isang [[Stalinismo|Stalinistang]] [[totalitarismo|totalitaryong]] [[diktadura]]&lt;br&gt;(1927–1953)
* [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Isang partidong estado|isang-partidong]] [[parlamentaryo|parlamentaryong]] [[Sistemang direktoryal|direktoryal]] na [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]]&lt;br&gt;(1953–1990)
* [[Pamamaraang semi-presidensyal|Kalahati-pampanguluhang republikang]] [[pederasyon|pederal]]&lt;br&gt;(1990–1991)}}
| life_span              = 1922–1991
| era                    = [[Panahong Entregera]] • [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] • [[Digmaang Malamig]]
| event_pre              = [[Himagsikang Oktubre]]
| date_pre               = 7 Nobyembre 1917
| date_start             = 30 Disyembre 1922
| event_start            = [[Tratado ng Paglikha ng URSS|Tratado ng Paglikha]]
| event1                 = Pagtatapos ng [[Digmaang Sibil sa Rusya]]
| date_event1            = 16 Hunyo 1923
| event2                 = [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetiko|Unang Saligang Batas (1924)]]
| date_event2            = 31 Enero 1924
| event3                 = [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetiko|Ikalawang Saligang Batas (1936)]]
| date_event3            = 5 Disyembre 1936
| event4                 = Pakanlurang Pagpapalawak
| date_event4            = 1939–1940
| event5                 = [[Silangang Hanay (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|Dakilang Digmaang Makabayan]]
| date_event5            = 1941–1945
| event6                 = [[Charter of the United Nations|Admitted to the]] [[United Nations|UN]]
| date_event6            = 24 Oktubre 1945
| event7                 = [[Desestalinisasyon]]
| date_event7            = 25 Pebrero 1956
| event8                 = [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetiko|Ikatlong Saligang Batas (1977)]]
| date_event8            = 9 Oktubre 1977
| event9                 = [[Akto ng Muling Pagtatatag ng Estado ng Litwanya|Pagtiwalag]] ng [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Litwanya|unang republika (Litwanya)]]
| date_event9            = 11 Marso 1990
| event10                 =[[Tangkang Kudeta sa Unyong Sobyetiko (1991)|Kudetang Agosto]]
| date_event10            = 19–22 Agosto 1991
| event_end              = [[Tratado ng Belabesa]]
| date_end               = 8 Diysmebre 1991
| date_post              = 26 Disyembre 1991
| event_post             = [[Pagkabuwag ng Unyong Sobyetiko|Pagkabuwag ng Unyong Sobyetiko]]
| image_flag             = Flag of the Soviet Union.svg
| flag_type              = Watawat&lt;br /&gt;(1955–1991)
| image_coat             = State Emblem of the Soviet Union.svg
| symbol_type            = Pampamahalaang Sagisag&lt;br /&gt;(1956–1991)
| image_map              = Union of Soviet Socialist Republics (orthographic projection).svg
| image_map_size         = 250
| image_map_caption      = Lawak ng Unyon ng mga Republikang Sosyalistang Sobyetiko pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]].
| capital                = [[Mosku]]
| coordinates            = {{coord|55|45|N|37|37|E|type:city}}
| largest_city           = Mosku
|| national_motto         = {{lang|ru|Пролетарии всех стран, соединяйтесь!}}&lt;br /&gt;[[Mga manggagawa ng daigdig, magkaisa!|''Proletarii vsekh stran, soyedinyaytes'!'']]&lt;br&gt;&quot;Mga proletaryo ng lahat ng bansa, magkaisa!&quot;
| anthem        = {{lang|ru|Интернационал}}&lt;br /&gt;''[[Ang Internasyunal|Internatsional]]''&lt;br&gt;&quot;Ang Internasyunal&quot; (1922–1944){{center|[[File:Internationale-ru.ogg]]}}&lt;br&gt;{{lang|ru|Государственный гимн СССР}}&lt;br /&gt;[[Pambansang Awit ng Unyong Sobyet|''Gosudarstvennyy gimn SSSR'']]&lt;br&gt;&quot;Awiting Pampamahalaan ng URSS&quot;&lt;br&gt;(1944–1991){{center|[[File:Soviet Anthem Instrumental 1955.ogg]]}}
| official_languages     = [[Wikang Ruso|Ruso]] (1990–1991)
| regional_languages     = {{hlist|[[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]|[[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]|[[Wikang Usbeko|Usbeko]]|[[Wikang Kasaho|Kasaho]]|[[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]|[[Wikang Aseri|Aseri]]|[[Wikang Litwano|Litwano]]|[[Wikang Moldabo|Moldabo]]|[[Wikang Leton|Leton]]|[[Wikang Kirgis|Kirgis]]|[[Wikang Tayiko|Tayiko]]|[[Wikang Armenyo|Armenyo]]|[[Wikang Turkomano|Turkomano]]|[[Wikang Estonyo|Estonyo]]}}
| ethnic_groups          = {{plainlist|
* 50.8% [[Rusya|Ruso]]
* 17.3% [[Turkey|Turko]]
* 15.5% [[Ukraine|Ukranyo]]
* 3.5% [[Belarus|Biyeloruso]]
* 1.6% [[Armenya|Armenyo]]
* 1.6% [[Balkan|Baltiko]]
* 1.5% [[Pinlandiya|Pines]]
* 1.5% [[Tajikistan|Tayiko]]
* 1.4% [[Georgia (bansa)|Heorhiyano]]
* 1.2% [[Moldova|Moldabo]]
* 4.1% Iba pa
 }}
| ethnic_groups_year     = 1989
| demonym                = Sobyetiko
| currency               = [[Rublo ng Unyong Sobyetiko]] (руб)
| currency_code          = SUR
| title_leader           = [[Pinuno ng Unyong Sobyetiko|Pinuno]]
| leader1                = [[Vladimir Lenin]]
| year_leader1           = 1922–1924
| leader2                = [[Joseph Stalin|Iosif Stalin]]
| year_leader2           = 1924–1953
| leader3                = [[Georgiy Malenkov]]
| year_leader3           = 1953
| leader4                = [[Nikita Khrushchev|Nikita Khrushchov]]
| year_leader4           = 1953–1964
| leader5                = [[Leonid Brezhnev]]
| year_leader5           = 1964–1982
| leader6                = [[Yuriy Andropov]]
| year_leader6           = 1982–1984
| leader7                = [[Konstantin Chernenko]]
| year_leader7           = 1984–1985
| leader8                = [[Mikhail Gorbachev|Mikhail Gorbachov]]
| year_leader8           = 1985–1991
| legislature            = [[Kongreso ng mga Sobyetiko ng Unyong Sobyetiko|Kongreso ng mga Sobyetiko]]&lt;br /&gt;(1922–1936)&lt;br /&gt;[[Kataas-taasang Sobyetiko ng Unyong Sobyetiko|Kataas-taasang Sobyetiko]]&lt;br /&gt;(1936–1991)
| house1                 = [[Sobyetiko ng mga Kabansaan]]&lt;br&gt;(1936–1991)&lt;br&gt;[[Sobyetiko ng mga Kabansaan|Sobyetiko ng mga Republika]]&lt;br&gt;(1991)
| house2                 = [[Sobyetiko ng Unyon]]&lt;br&gt;(1936–1991)
| area_km2               = 22,402,200
| population_census      = 286,730,819
| population_census_year = 1989
| population_census_rank = ika-3
| population_density_km2 = 12.7
| p1                     = Sosyalistang Pederatibong Republikang Sobyet ng Rusya{{!}}'''1922:'''&lt;br /&gt;RSPS Rusya
| flag_p1                = Flag RSFSR 1918.svg
| p2                     = Sosyalistikong Republikang Sobyet ng Ukranya{{!}}RSS Ukranya
| flag_p2                = Flag of the Ukrainian SSR (1919-1929).svg
| p3                     = Sosyalistang Republikang Sobyetikang ng Belorusya{{!}}RSS Biyelorusya
| flag_p3                = Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1919-1927).svg
| p4                     = Sosyalistikong Pederatibong Republikang Soviet ng Transcaucasia{{!}}RSPS Transkaukasya
| flag_p4                = Flag of the Transcaucasian SFSR (1925-1936).svg
| p5                     = Republikang Sobyetikang Sosyalista ng Buhara{{!}}'''1924:'''&lt;br /&gt;RSS Buhara
| flag_p5                = Flag of the Bukharan People's Soviet Republic.svg
| p6                     = Republikang Sobyetikang Sosyalista ng Korasmiya{{!}}RSS Korasmiya
| flag_p6                = Flag of Khiva 1920-1923.svg
| p7                     = Ikalawang Republikang Polako{{!}}'''1939:'''&lt;br /&gt;Polonya (bahagi)
| flag_p7                = Flag of Poland (1927–1980).svg
| p8                     = Pinlandiya{{!}}'''1940:'''&lt;br /&gt;Pinlandiya (bahagi)
| flag_p8                = Flag of Finland.svg
| p9                     = Kaharian ng Rumanya{{!}}Rumanya (bahagi)
| flag_p9                = Flag of Romania.svg
| p10                    = Estonia{{!}}Estonya
| flag_p10               = Flag of Estonia.svg
| p11                    = Latvia{{!}}Letonya
| flag_p11               = Flag of Latvia.svg
| p12                    = Lithuania{{!}}Litwanya
| flag_p12               = Flag of Lithuania (1918–1940).svg
| p13                    = Republikang Bayan ng Tanu Tuba{{!}}'''1944:'''&lt;br /&gt;Tanu Tuba
| flag_p13               = Flag of the Tuvan People's Republic (1943-1944).svg
| p14                    = Nazi Germany{{!}}'''1945:'''&lt;br /&gt;Alemanya (bahagi)
| flag_p14               = Flag of Germany (1935–1945).svg
| p15                    = Empire of Japan{{!}}Hapon (bahagi)
| flag_p15               = Flag of Japan (1870–1999).svg
| p16                    = Ikatlong Republikang Tsekoslobako{{!}}'''1946:'''&lt;br /&gt;Tsekoslobakya (bahagi)
| flag_p16               = Flag of the Czech Republic.svg
| s1                     = Lithuania{{!}}'''1990:'''&lt;br /&gt;Litwanya
| flag_s1                = Flag of Lithuania (1988–2004).svg
| s2                     = Georgia (bansa){{!}}'''1991:'''&lt;br /&gt;Heorhiya
| flag_s2                = Flag of Georgia (1990-2004).svg
| s3                     = Estonia{{!}}Estonya
| flag_s3                = Flag of Estonia.svg
| s4                     = Latvia{{!}}Letonya
| flag_s4                = Flag of Latvia.svg
| s5                     = Ukraine{{!}}Ukranya
| flag_s5                = Flag of Ukraine (1991-1992).svg
| s6                     = Transnistriya
| flag_s6                = Flag of Transnistria (state).svg
| s7                     = Moldova{{!}}Moldabya
| flag_s7                = Flag of Moldova.svg
| s8                     = Kyrgyzstan{{!}}Kirgistan
| flag_s8                = Flag of the Kyrgyz Soviet Socialist Republic.svg
| s9                     = Uzbekistan{{!}}Usbekistan
| flag_s9                = Flag of Uzbekistan.svg
| s10                    = Tajikistan{{!}}Tayikistan
| flag_s10               = Flag of Tajikistan 1991-1992.svg
| s11                    = Armenya
| flag_s11               = Flag of Armenia.svg
| s12                    = Aserbayan
| flag_s12               = Flag of Azerbaijan 1918.svg
| s13                    = Turkmenistan
| flag_s13               = Flag of the Turkmen SSR.svg
| s14                    = Republikang Tsestena ng Itskerya{{!}}Tsetsenya
| flag_s14               = Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg
| s15                    = Belarus{{!}}Biyelorusya
| flag_s15               = Flag of Belarus (1991-1995).svg
| s16                    = Rusya
| flag_s16               = Flag of Russia (1991-1993).svg
| s17                    = Kazakhstan{{!}}Kasakistan
| flag_s17               = Flag of the Kazakh Soviet Socialist Republic.svg
| footnotes              = 
| GDP_PPP                = $2.7&amp;nbsp;trilyon
| GDP_PPP_rank           = ika-2
| GDP_PPP_year           = 1990
| GDP_PPP_per_capita     = $9,000
| GDP_nominal            = $2.7&amp;nbsp;trilyon
| GDP_nominal_year       = 1990
| GDP_nominal_rank       = ika-2
| GDP_nominal_per_capita = $9,000
| GDP_nominal_per_capita_rank = ika-28
| Gini                   = 0.275
| Gini_year              = 1989
| Gini_rank              = 
| Gini_change            = low
| cctld                  = [[.su]]
| drives_on              = kanan
| calling_code           = +7
| time_zone              = ([[Coordinated Universal Time|UTC]]+2 to +12)
| iso3166code            = SU
| area_rank              = ika-1
| HDI                    = 0.920
| HDI_year               = 1989
}}
Ang '''Unyong Sobyetiko''' ([[Ruso]]: {{lang|ru|Советский Союз}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovietski Soyuz''), opisyal na '''Unyon ng mga Republikang Sosyalistang Sobyetiko''' ([[Ruso]]: {{lang|ru|Союз Советских Социалистических Республик}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik''), dinadaglat na '''URSS''' ([[Ruso]]: {{lang|ru|СССР}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSSR''), ay isang [[estadong komunista]] at bansang transkontinental na sumaklaw sa karamihan ng [[Eurasya]] sa panahon ng pag-iral nito mula 1922 hanggang 1991. Isang [[pederasyon]] na binuo ng [[#Paghahating Pampangasiwaan|15 republika]], ito ang naging pinakamalaking bansa sa buong mundo, na sumakop sa mahigit 22,402,200 kilometrong kuwadrado at labing-isang [[sona ng oras]]. Ang kabisera at pinakamalaking lungsod nito ay [[Mosku]] na napasaloob ng [[Republikang Sosyalistang Pederatibong Sobyetiko ng Rusya]], ang pinakamalaki at pinakamataong republika sa estado. Iilan sa ibang mga pangunahing lungsod nito ay [[San Petersburgo|Leningrado]] at [[Novosibirsk]] ([[RSPS ng Rusya]]), [[Kiyeb]] ([[RSS ng Ukranya]]), [[Minsk]] ([[RSS ng Biyelorusya]]), [[Taskent]] ([[RSS ng Usbekistan]]), at [[Alma Ata]] ([[RSS ng Kasakistan]]).

Sumibol ang bansa sa [[Himagsikang Oktubre]] ng 1917, nang nagwagi ang mga [[Bolshebista]] sa ilalim ng pamumuno ni [[Vladimir Lenin]] sa pagbagsak ng [[Rusong Pamahalaang Probisyonal]], na siyang nagpatalsik sa nabigong [[Dinastiyang Romanov]] ng [[Imperyong Ruso]] noong [[Himagsikang Pebrero]]. Kasunod nito ay naitatag ang [[Republikang Sobyetiko ng Rusya]], ang kauna-unahang konstitusyonal na [[estadong sosyalista]]. Humantong ang mga tunggalian sa loob ng estado sa [[Digmaang Sibil ng Rusya]], kung saan kinalaban ng [[Hukbong Pula]] ang mga kaaway nito tulad ng [[Hukbong Lunti]], mga kaliwang sosyal-rebolusyonaryo, mga [[anarkismo|anarkista]] ng [[Makhnovstsina]], at partikular na ang [[Kilusang Puti]], ang pinakamalaking paksyon sa laban na sinupil ang mga Bolshebista at mga tagasuporta nila sa [[Puting Sindak]]. Sinalungat ito ng [[Pulang Sindak]], kung saan sinugpo ng mga pula ang mga kalaban at tumutol sa kanila sa panahon ng digmaan. Nagtagumpay sila noong 1922, na nagdulot sa pag-iisa ng mga republika ng Rusya, Ukranya, Biyelorusya, at [[Republikang Sobyetikong Pederatibong Sosyalista ng Transkawkasya|Transkawkasya]].

Kasunod ng [[Vladimir Lenin#Pagkamatay at Libing|pagkamatay ni Lenin]] noong 1924, nagkaroon ng pakikibaka para sa kapangyarihan, na naipanalo ni [[Iosif Stalin]]. Inabandona niya ang [[Bagong Patakarang Pang-ekonomiya]] ni Lenin noong 1928 at pinalitan ito ng isang [[ekonomiyang sentralisado]]. Dumanas ang bansa ng malawakang [[industriyalisasyon]] at sapilitang [[kolektibisasyon]], na nagdulot ng makabuluhang pang-ekonomiyang pag-unlad ngunit humantong sa [[Sobyetikong Taggutom ng 1930-1933|taggutom noong 1930 hanggang 1933]]. Sa panahong ito ay pinalawak ni Stalin ang [[Gulag]], ang sistema ng kampong paggawa ng unyon. Isinagawa rin niya ang [[Dakilang Purga]] noong 1936 hanggang 1938, kung saan tinanggal niya ang kanyang mga aktuwal at inakalang kalaban sa [[Partido Komunista ng Unyong Sobyetiko|Partido Komunista]] sa pamamagitan ng malawakang pag-aresto sa mga pampolitikang opisyal, sundalo, at karaniwang mamamayan. Lahat sila'y ibinilanggo sa mga [[kampong paggawa]] o [[parusang kamatayan|sinentensiyahan ng kamatayan]]. Sa pagsiklab ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] kasunod ng pagsalakay ng [[Alemanyang Nasi]] sa [[Polonya]], sinakop ng pormal na walang pinapanigang Unyong Sobyetiko ang mga teritoryo ng ilang estado sa [[Silangang Europa]], kabilang ang mga silangang rehiyon ng Polonya, [[Litwanya]], [[Letonya]], at [[Estonya]]. Sinira ng Alemanya noong Hunyo 1941 ang [[Pakto ng Molotov-Ribbentrop]], ang pakto ng walang pagsasalakayan ng dalawang bansa, nang nilunsad nito ang [[Operasyong Barbarossa]] kung saan nakita ang malawakang pagsakop ng [[kapangyarihang Aksis]] sa Unyong Sobyetiko. Binuksan nito ang [[Silangang Hanay (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|Silangang Hanay]] sa labanan. Sa kabila ng unang tagumpay ng mga Aksis sa digmaan, naibaligtad ito ng mga Sobyetiko sa [[Labanan ng Stalingrado]] at sa kalaunan ay nakuha nila ang [[Berlin]]. Pagkatapos ay nagdeklara sila ng tagumpay laban sa Alemanya noong [[Araw ng Tagumpay (9 Mayo)|9 Mayo 1945]]. Tinatayang 27 milyong katao ang pinagsamang bilang ng mga nasawi na Sobyetikong sibilyan at militar sa tagal ng gera, na nagbilang para sa karamihan ng mga pagkalugi sa panig ng mga [[Kapangyarihang Alyado (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|puwersang Alyado]]. Kasunod ng digma ay bumuo ang mga Sobyetiko ng mga [[estadong satelite]] sa mga teritoryong nakuha ng Hukbong Pula sa ilalim ng [[Silangang Bloke]]. Hinudyat nito ang simula ng [[Digmaang Malamig]], kung saan hinarap ng kanilang bloke ang katapat nitong [[Kanlurang Bloke]] noong 1947. Nagkaisa ang kanluran noong 1949 sa ilalim ng [[Organisasyon ng Tratado ng Hilagang Atlantiko]] habang nagsama-sama ang silangan noong 1955 sa [[Pakto ng Barsobya]]. 

Pagkatapos ng [[Iosif Stalin#Kamatayan at Libing|pagkamatay ni Stalin]] noong 1953 ay nagkaroon ulit ng pakikibaka para sa kapangyarihan na naiwagi ni [[Nikita Kruschov]]. Kasunod nito ay tinuligsa niya ang [[Iosif Stalin#Kulto ng Personalidad|kulto ng personalidad]] ni Stalin, at nangasiwa sa panahon ng [[DeseStalinisasyon]] na naging pambungad sa panahon ng [[Pagtunaw ng Kruschov]]. Maagang nanguna ang mga Sobyetiko sa [[Karerang Pangkalawakan]] sa paggawa ng unang sateliteng artipisyal ([[Sputnik I]]), pangkalawakang paglipad ([[Vostok I]]), at sondang dumaong sa ibang planeta ([[Venera 7]] sa [[Benus]]). Noong kalagitnaan ng [[dekada 1980]] ay naghangad ang huling pinuno ng bansa na si [[Mikhail Gorbachov]] ng higit pang reporma at pagliberalisa ng ekonomiya sa pamamagitan ng kanyang mga patakaran na [[glasnost]] at [[perestroika]], na may layuning ipanatili ang pamumuno ng partido komunista habang ibaligtad ang [[Panahon ng Pagwawalang-kilos]]. Sa mga huling yugto ng Digmaang Malamig ay naganap ang [[Mga Himagsikan ng 1989|mga himagsikan ng 1989]] na nagpabagsak sa mga pamahalaang [[Marxismo–Leninismo|Marxista–Leninista]] ng iba't-ibang bansa sa Pakto ng Barsobya, na sinamahan ng pagsiklab ng malawakang pagkakagulo sa unyon. Pinasimulan ni Gorbachov noong 1991 ang isang pambansang reperendum na binoikot ng mga republika ng [[RSS ng Litwanya|Litwanya]], [[RSS ng Letonya|Letonya]], [[RSS ng Estonya|Estonya]], [[RSS ng Armenya|Armenya]], [[RSS ng Heorhiya|Heorhiya]], at [[RSS ng Moldabya|Moldabya]] na nagresulta sa pagboto ng mayorya ng mga kalahok bilang pabor sa pagpapanatili ng bansa bilang isang panibagong pederasyon. Sa Agosto ng parehong taon ay nagsagawa ng [[kudeta]] ang mga kasaping mahigpit ng partido kay Gorbachov. Gumanap ng mahalagang papel si [[Boris Yeltsin]] sa pagharap sa kaguluhan, at sa kalaunan ay nabigo ang pagtangka at ipinagbawal ang partido komunista. Pormal na nagdeklara ng kasarinlan ang mga republikang Sobyetiko na pinamunuan ng Rusya at Ukranya. Nagbitiw si Gorbachov sa pagkapangulo noong 25 Disyembre 1991 at kasunod na [[pagkabuwag ng Unyong Sobyetiko|nabuwag ang Unyong Sobyetiko]]. Inako ng [[Pederasyong Ruso]] ang mga karapatan at obligasyon ng Unyong Sobyetiko at mula noo'y kinilala bilang [[de facto|de factong]] kahalili ng estado.

Sa pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig hanggang sa pagkabuwag nito ay naging isa ang Unyong Sobyetiko sa dalawang pinakamakapangyarihang bansa, kasama ang [[Estados Unidos]] na parehong nangibabaw sa pandaigdigang ahendang pang-ekonomiya, ugyanang dayuhan, operasyong militar, pagpapalitang pangkalinangan, makaagham na pag-unlad, pangkalawakang paggalugad, at palakasan sa [[Palarong Olimpiko]]. Naging modelong sanggunian ang unyon para sa mga kilusang manghihimagsik at estadong sosyalista. Binuo ang militar nito ng [[Sobyetikong Sandatahang Lakas]], na siyang naging pinakamalaking nakatayong militar. Tinaglay ng estado ang pinakamalaking arsenal ng mga sandatang nukleyar gayundin ang ikalawang pinamalaking ekonomiya sa mundo. Naging kasaping tagapagtatag ito ng [[Nasyones Unidas]] at kasaping permanente ng [[Konsehong Pangkatiwasayan ng Nasyones Unidas#Kasaping Permanente|Konsehong Pangkatiwasayan]] nito, nangunang miyembro ng [[Konseho ng Ayudang Mutuwang Ekonomiko]] (KAME/CAME), at bahagi ng [[Organisasyon para sa Katiwasayan at Kooperasyon sa Europa]] (OKKE/OSCE) at [[Pandaigdigang Pederasyong Sindikal]]. Umiba ang mga limitasyong heograpiko ng bansa sa paglipas ng panahon, ngunit pagkatapos ng pagsanib ng mga republikang Baltiko, silangang Polonya, Besarabya, at ilang pang teritoryo ay halos tumugma ang lawak nito sa dating Imperyong Ruso, binibigyang-pansing pagbubukod ng [[Polonya]], karamihan sa [[Pinlandiya]], at [[Alaska]], samakatuwid sumaklaw ng higit isang-ikapitong bahagi ng kaibabawan ng Daigdig.
==Etimolohiya==
Nagmumula ang salitang ''sobyetiko'' sa salitang Ruso na ''sovet'' ([[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|совет}}), na karaniwang sinasalin bilang &quot;konseho&quot;, &quot;asembleya&quot;, at &quot;payo&quot;; siyang nanggagaling sa proto-Eslabong pampandiwang ugat na *''vět-iti'' (&quot;ipaalam&quot;). Iilan sa mga organisasyon sa Rusya ay tinawag na konseho. Sa [[Imperyong Ruso]], ang Konsehong Pang-estado na gumana mula 1810 hanggang 1917 ay tinukoy bilang Konseho ng mga Ministro pagkatapos ng pag-aalsa noong 1905. Ang salitang ''sovietnik'' ay nangangahulugang 'konsehal'.&lt;ref&gt;{{Cite Americana|wstitle=Soviet|year=1920|first=Henri F. |last=Klein}}&lt;/ref&gt;

Sa panahon ng Suliraning Heorhiyano ay nanawagan sina Vladimir Lenin, Iosif Stalin, at ang kanilang mga tagasuporta na sumali ang mga estadong bansa sa Rusya bilang mga bahaging semi-malaya ng isang mas malaking unyon na sa una'y pinangalanan ni Lenin bilang Unyon ng mga Republikang Sobyetiko ng Europa at Asya ([[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Союз Советских Республик Европы и Азии}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Soyuz Sovetskikh Respublik Evropy i Azii'').&lt;ref&gt;{{cite book |title=Lenin's Last Struggle |last=Lewin |first=Moshe|author-link=Moshe Lewin |year=1969 |publisher=Faber and Faber |location=London |translator-last=Sheridan Smith |translator-first=A. M. |translator-link=Alan Sheridan}}&lt;/ref&gt;{{rp|50}} Noong una ay tinutulan ni Stalin ang panukala ngunit sa huli ay tinanggap niya ito, ngunit sa kasunduan ni Lenin ay pinalitan ang pangalan sa Unyon ng mga Republikang Sobyetikong Sosyalista, bagaman sa kalaunan ay nagbago ang kaayusan ng pangalan sa ''Sosyalistang Sobyetiko'' noong 1936. Bilang karagdagan, ang salitang &quot;konseho&quot; at &quot;konsilyar&quot; sa mga wikang pambansa ng ibang republika ng unyon napalitan sa huli ng mga pagkapagbagay ng Rusong ''soviet''.

Ginamit ng mga Sobyetiko ang daglat na {{lang|ru|СССР}} (tr. ''SSSR'') upang tukuyin ang unyon nang napakadalas anupat naging pamilyar ang madlang internasyonal sa kahulugan nito.  Ang pinakakaraniwang pagsisimula sa Ruso nito'y {{lang|ru|Союз ССР}} (tr. ''Soyuz SSR''), na kapag binabalewala ang mga pagkakaiba sa balarila ay isinasalin bilang Unyon ng mga RSS sa [[wikang Filipino|Filipino]]. Madalas ding ginagamit din ang Rusong pinaikling pangalang {{lang|ru|Советский Союз}} (tr: ''Sovetskiy Soyuz'', literal na Unyong Sobyetiko), ngunit sa di-pinaikling anyo lamang nito. Sa pagsisimula ng [[Silangang Hanay (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|Dakilang Digmaang Makabayan]], ang pagdadaglat ng Unyong Sobyetiko bilang {{lang|ru|СС}} sa wikang Ruso (sa parehong paraan ng pagdadaglat ng [[Estados Unidos]], kilala bilang ''United States'' sa Ingles, bilang ''US'') ay naging prohibido sa dahilan na ang {{lang|ru|СС}} bilang daglat sa [[alpabetong Siriliko|Siriliko]] ay nauugnay sa organisasyong paramilitar na [[Schutzstaffel]] ng [[Alemanyang Nasi]]. 

Sa midyang Ingles at Filipino ang estado ay tinukoy bilang Unyong Sobyetiko ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Soviet Union'') o URSS ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''USSR''). Sa mga wika sa Europa ang mga maikling anyong salin ang madalas na ginagamit tulad ng ''Union soviétique'' at ''URSS'' sa [[wikang Pranses]] o ''Sowjetunion'' at ''UdSSR'' sa [[wikang Aleman]]. Kung minsan ay impormal ding tinawag ang Unyong Sobyetiko na Rusya at mga mamamayan nito na Ruso kaysa sa Sobyetiko, kahiman ang Rusya ay ang pinakamalaking republika sa unyon hindi ito tamang kagawian dahil binubuo ang unyon ng 14 na di-Rusong republika, na may natatanging [[pangkat-etniko]] at kabansaan.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Russian |url=https://en.oxforddictionaries.com/definition/russian |publisher=[[Oxford University Press]] |access-date=9 May 2017 |quote=historical (in general use) a national of the former Soviet Union. |archive-url=https://web.archive.org/web/20171010070656/https://en.oxforddictionaries.com/definition/russian |archive-date=10 October 2017 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite encyclopedia |title=Russia |encyclopedia=Merriam-Webster |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/Russia |date=10 May 2017 |access-date=10 May 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170606105510/https://www.merriam-webster.com/dictionary/Russia |archive-date=6 June 2017 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; 

Ang mga lokal na daglat, pinaikling pangalan, at kabuuang pangalan ng Unyong Sobyetiko sa mga wika ng mga republika nito ay nakalagay sa ibaba (ipinapakita sa kaayusang konstitusyonal):

{| class=&quot;wikitable&quot;
! width=&quot;130px&quot; | Wika
! width=&quot;220px&quot; | Daglat at Pinaikling Pangalan
! width=&quot;450px&quot;| Kabuuang Pangalan
|-
||{{flagicon|Russian SFSR}} [[Wikang Ruso|Ruso]]||{{lang|ru|СССР}}; {{lang|ru|Советский Союз}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSSR''; ''Sovetskiy Soyuz''||{{lang|ru|Союз Советских Социалистических Республик}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik''
|-
|| {{flagicon|Ukrainian SSR}} [[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]||{{lang|uk|СРСР}}; {{lang|uk|Радянський Союз}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SRSR''; ''Radyansʹkyy Soyuz''||{{lang|uk|Союз Радянських Соціалістичних Республік}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Soyuz Radyansʹkykh Sotsialistychnykh Respublik''
|-
||{{flagicon|Byelorussian SSR}} [[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]||{{lang|be|СССР}}; {{lang|be|Савецкі Саюз}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSSR''; ''Saviecki Sajuz''||{{lang|be|Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sayuz Savyetskikh Satsyyalistychnykh Respublik''
|-
||{{flagicon|Uzbek SSR}} [[Wikang Usbeko|Usbeko]]||{{lang|uz|ССРИ}}; {{lang|uz|Совет Иттифоқи}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSRI''; ''Sovet Ittifoqi''||{{lang|uz|Совет Социалистик Республикалари Иттифоқи}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqi''
|-
||{{flagicon|Kazakh SSR}} [[Wikang Kasaho|Kasaho]]||{{lang|kk|ССРО}}; {{lang|kk|Советтер Одағы}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSRO''; ''Sovetter Odağı''||{{lang|kk|Советтік Социалистік Республикалар Одағы}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovettık Sotsialistık Respublikalar Odağy''
|-
||{{flagicon|Georgian SSR}} [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]||{{lang|ka|სსრკ}}; {{lang|ka|საბჭოთა კავშირი}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''ssrk’''; ''sabch’ota k’avshiri''||{{lang|ka|საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''sabch’ota sotsialist’uri resp’ublik’ebis k’avshiri'' 
|-
||{{flagicon|Azerbaijan SSR}} [[Wikang Aseri|Aseri]]||{{lang|az|ССРИ}}; {{lang|az|Совет Иттифагы}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSRİ''; ''Sovet İttifaqı''||{{lang|az|Совет Сосиалист Республикалары Иттифагы}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı''
|-
||{{flagicon|Lithuanian SSR}} [[Wikang Litwano|Litwano]]||{{lang|lt|TSRS}}; {{lang|lt|Tarybų Sąjunga}}||{{lang|lt|Tarybų Socialistinių Respublikų Sąjunga}}
|-
||{{flagicon|Moldavian SSR}} [[Wikang Moldabo|Moldabo]]||{{lang|ro|УРСС}}; {{lang|ro|Униуня Советикэ}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''URSS''; ''Uniunea Sovietică''||{{lang|ro|Униуня Републичилор Советиче Сочиалисте}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Uniunea Republicilor Sovietice Socialiste''
|- 
||{{flagicon|Latvian SSR}} [[Wikang Leton|Leton]]||{{lang|lv|PSRS}}; {{lang|lv|Padomju Savienība}}||{{lang|lv|Padomju Sociālistisko Republiku Savienība}}
|-
||{{flagicon|Kirghiz SSR}} [[Wikang Kirgis|Kirgis]]||{{lang|ky|ССРС}}; {{lang|ky|Советтер Союз}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSRS''; ''Sovetter Soyuz''||{{lang|ky|Советтик Социалисттик Республикалар Союзу}}&lt;br&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovettik Sotsialisttik Respublikalar Soyuzu''
|-
||{{flagicon|Tajik SSR}} [[Wikang Tayiko|Tayiko]]||{{lang|tg|ИҶШС}}; {{lang|tg|Иттиҳоди Шӯравӣ}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''IÇŞS''; ''Ittihodi Şūravī''||{{lang|tg|Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Шӯравии Сосиалистӣ}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Ittihodi Çumhurihoji Şūraviji Sosialistī''
|-
||{{flagicon|Armenian SSR}} [[Wikang Armenyo|Armenyo]]||{{lang|hy|ԽՍՀՄ}}; {{lang|hy|Խորհրդային Միություն}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''KHSHM''; ''Khorhrdayin Miut’yun''||{{lang|hy|Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Khor'hr'dayin Soc'ialistakan Hanrapetut'yunner'i Miutʿyun''
|-
||{{flagicon|Turkmen SSR}} [[Wikang Turkomano|Turkomano]]||{{lang|tk|ССРС}}; {{lang|tk|Совет Союзы}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSSR''; ''Sowet Soýuz''||{{lang|tk|Совет Социалистик Республикалары Союзы}}&lt;br&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sowet Sosialistik Respublikalary Soýuzy''
|-
||{{flagicon|Estonian SSR}} [[Wikang Estonyo|Estonyo]]||{{lang|et|NSVL}}; {{lang|et|Nõukogude Liit}}||{{lang|et|Nõukogude Sotsialistlike Vabariikide Liit}}
|}
== Kasaysayan ==
{{main article|Kasaysayan ng Unyong Sobyetiko}}
====Himagsikan at Pagkakatatag (1917-1927)====
{{see|Himagsikang Ruso}}
Ang mga teritoryo ng Unyong Sobyet ang mga sumusunod:

* Sa ilalim ng kasunduan sa pagtatatag ng Unyong Sobyet (30 Disyembre 1922) 
** '''[[Russian Soviet Federative Socialist Republic]]'''( kasama '''[[Uzbek Soviet Socialist Republic]]''' , '''[[Social Assembly President]]''' , '''[[Turkmen Soviet Socialist Republic]]''' , '''[[Tajikistan Soviet Socialist Republic]]'' ','''[[Kirghiz Soviet Socialist Republic]]'''), 
** '''[[Ukrainian Soviet Federative Socialist Republic]]'''. 
** ''' [[Byelorussian Soviet Socialist Republic]]''', 
** [[Caucasus Soviet Federative Socialist Republic]] (mula sa 1936 ay itinatag sa Transcaucasian bansa hiwalay na pederal na republika : '''[[Azerbaijan Soviet Socialist Republic]]''' , '''[[Armenian Soviet Socialist Republic]]''' at ''' [[Goergian Soviet Socialist Republic]]''');
* 1940 -'''[[Moldavian Soviet Socialist Republic]]''','' '[[Latvian Soviet Socialist Republic]]''','''[[Sosyalista]]''' at''' [[Lithuanian Soviet Socialist Republic]]'''.

Noong 1940 - 1954, umiiral Republika ng Sobiyet Sosyalista Karelo - [[Finland]], mamaya na ''[[Karelia Soviet Federative Socialist Republic|Karelia]]'' sa Sosyalista Republika ng Sobiyet Russia.

Itinuturing na humalili ang Unyong Sobyet sa [[Imperyong Ruso]] at ang kapalit nito, Ang Pansamantalang Pamahalaan ni [[Georgy Yevgenyevich Lvov]] at ni [[Alexander Kerensky]]. Naghari ang huling Rusong Tsar na si Nicholas II hanggang [[Marso]] 1917, nang mabuwag ang imperyo at pumalit ang pansamantalang pamahalaang Ruso, na binuwag ni [[Vladimir Lenin]] noong [[Nobyembre]] 1917.

==== Rebolusyon at ang Paghanap ng isang Estadong Sobyet ====

Ang modernong [[rebolusyonista]] aktibidad sa [[Imperyong Ruso]] ay nagsimula noong [[Disyembre]] 1825, at bagaman ang kalipunan ay bumaksak noong 1961, ang pag-aagaw ay nakamit sa termino na salungat sa mga [[magsasaka]] at nagsilbi upang hikayatin ang mga rebolusyonista. Ang [[parliyamento]] - ang [[Estado Duma]] - ay itinatag noong 1906 matapos ang [[Rebolusyong Ruso]] noong 1905, ngunit ang mga [[tsar]] ay bigo sa pagtatangka upang ilipat mula sa ganap na monarkiyang konstitusyonal. Ang mga pang-aalipin at kalituhan ay patuloy sa panahon ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] na sa pamamagitan ng [[militar]] na may pagkatalo at kakulangan sa pagkain sa mga malalaking [[lungsod]]. Si [[Vladimir Lenin]] ay nagudyok sa kakapalan ng tao noong 1920 at nagsalita sa [[Petrograd]], bilang tugon sa panahon ng digmaan at pagkabulok ng [[Rusya]] sa ekonomiya at moral, kulminidad sa &quot;Rebolusyong Pebrero&quot; at ang pagbaksak ng imperyal na pamahalaan noong [[Marso]] 1917. 
[[Talaksan:After Lenin Speech 1920.jpg|thumb|300px|left|Si [[Vladimir Lenin]],nagpapaliwanag sa [[mamamayan]] noong 1920.]]

Ang awtokrasiyang tsarista ay pinalitan ng probisyonal ng Gobyerno, na ang pinuno na inilaan para sa mga halalan ng mga Ruso na may pagtitipon at upang ipagpatuloy ang mga kalahok sa gilid ng pinagkaintindihan sa [[Unang Digmaang Pandaigdig]]. Sa parehong panahon, upang masiguro na ang mga karapatan ng nagtatrabaho klase, manggagawa 'konseho, na kilala bilang Sobyet, na kumalat sa buong bansa. Ang mga Bolsheviks, na humantong sa pamamagitan ni Vladimir Lenin, para sa mga sosyalista rebolusyon sa Sobyet at sa mga kalsada. Noong [[Nobyembre]] 1917, sa panahon ng &quot;Rebolusyong Oktubre,&quot; sila ay naluklok sa kapangyarihan mula sa mga probisyonal na Pamahalaan. Noong Disyembre, ang mga Bolsheviks ay pinirmahan ang isang pagtigil ng labanan kasama ang Central Powers. Ngunit, sa pagitan noong [[Pebrero]] 1918, ay nagkaroon ng labanan These two documents were confirmed by the 1st [[Congress of Soviets]] of the USSR and signed by heads of delegations&lt;ref&gt;{{in lang|ru}} [http://region.adm.nov.ru/pressa.nsf/0c7534916fcf6028c3256b3700243eac/4302e4941fb6a6bfc3256c99004faea5!OpenDocument Voted Unanimously for the Union.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091204132112/http://region.adm.nov.ru/pressa.nsf/0c7534916fcf6028c3256b3700243eac/4302e4941fb6a6bfc3256c99004faea5%21OpenDocument |date=2009-12-04 }}&lt;/ref&gt;&amp;nbsp;– [[Mikhail Kalinin]], Mikha Tskhakaya, [[Mikhail Frunze]] and [[Grigory Petrovsky]], [[Aleksandr Chervyakov]]&lt;ref&gt;{{in lang|ru}} [http://www.hronos.km.ru/sobyt/cccp.html Creation of the USSR] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070529132218/http://www.hronos.km.ru/sobyt/cccp.html |date=2007-05-29 }} at Khronos.ru.&lt;/ref&gt;. Noong Marso, ang mga Sobyet ay umalis ng digmaan para sa mabuti at nilagdaan ang [[Kasunduaang Brest-Litovsk]]. Tanging matapos ang mahaba at marugo [[Digmaang Sibil ng mga Ruso]], na nagsimula sa 1917 at natapos sa 1923, ay ang bagong Sobiyet kapangyarihan secure.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.springerlink.com/content/h3677572g016338u/|title=70 Years of Gidroproekt and Hydroelectric Power in Russia}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; Ang mga digmaang sibil sa pagitan ng mga Reds at ang mga puti na kasama dayuhang interbensiyon at ang pagpapatupad ng Nicholas II at sa kanyang pamilya. Noong [[Marso]] 1921, sa panahon ng mga kaugnay na conflict sa Poland, ang Kapayapaan ng Riga ay nalagdaan at nahati disputed teritoryo sa Belarus at Ukraine sa pagitan ng Republika ng Poland at Sobiyet Russia. Ang Sobiyet Union ay para malutas ang mga katulad na kasalungat ng bagong itinatag [[Republika ng Finland]], ang [[Republika ng Estonia]], ang [[Republika ng Latvia]], at ang [[Republika ng Lithuania]].&lt;ref name=&quot;Kuzbassenergo&quot;&gt;{{in lang|ru}} [http://www.kuzbassenergo.ru/goelro/ On GOELRO Plan&amp;nbsp;— at Kuzbassenergo.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081226190310/http://www.kuzbassenergo.ru/goelro/ |date=2008-12-26 }}&lt;/ref&gt;

==== Kampanyang Manchuria ====

Bilang pagtugon sa kaso ng mga Sobiyet militar na pag-atake, ang komandanteng Hapon ay naghanda ng isang detalyadong plano sa pagtatanggol. Gayunman, sila ay kinakalkula na ang Red Army lamang ay mabuksan ang nakakasakit sa unang bahagi ng tagsibol ng 1945 o tagsibol ng 1946. Kaya simula sa Agosto 1945 kapag ang mga yunit ng Red Army ay tipunin at tapos na sa mga handa na atake sa [[Hukbo ng Kwantung]] pa rin sa isang estado ng pagbabago ng ayos ng pwersa&lt;ref name=&quot;ResCE&quot;&gt;[http://assembly.coe.int/Mainf.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta06/Eres1481.htm Need for international condemnation of crimes of totalitarian communist regimes] Текст резолюции № 1481/2006 на официальном сайте [[Совет Европы|СЕ]]&lt;/ref&gt;.

Ang kampanya ay nagsimula sa [[Mansurya]] kondisyon ng panahon ay hindi kanais-nais. Mula sa Hulyo 8 sa pamamagitan ng Agosto mula sa baybayin sa rehiyon na may malakas na ulan Amua bilang ilog antas ng tubig sa tumaas apat na paa, ang mga lambak lawa. sa kabila ng ulan at baha, kahit na sa gabi 1945/09/08, ang Sobiyet Border Guard yunit sa tulong ng mga fronts pagmamatyag sa kilos ng kaaway yunit, na may isang kamangha-mangha lihim na review patakaran ay pupuksain sa halos lahat ng estasyon at ang batayang pera ng kaaway kasama ng hangganan. Ang matagumpay na pagbubukas ng mga hangganan pwersa bantay ginawa kanais-nais na kondisyon para sa ilong ng atake ng kampanya. Patuloy na hukbong panghimpapawid bombed ang railways, ang mga administrative sentro ng Harbin, Changchun, &quot;ports&quot; na sa North Korea. Sa unang araw ng kampanya, ang ilong ng Zabaikal atake ay na-50-150 kilometro metro&lt;ref&gt;[http://assembly.coe.int//Mainf.asp?link=http://assembly.coe.int/Documents/AdoptedText/ta96/ERES1096.htm RESOLUTION 1096 (1996)1 on measures to dismantle the heritage of former communist totalitarian systems] Текст резолюции № 1096/1996 на официальном сайте [[Совет Европы|СЕ]]&lt;/ref&gt;.

Ang hukbong Hapon kasama ang Argun River at solid pagtatanggol lugar Chalaino - Mansurya, ay fiercely resisted ang ilong ng pagsulong Army 36. Subalit sa tulong ng mga kawal hukbong-lakad, 33 Army ay mabilis sa cross ng ilog, maghawak ng lugar Chalaino - Mansurya, 9–8 sa umaga ay halos 40 metro kilometro papunta sa Khaila, 9&amp;nbsp;ng gabi sa, ang isang dulo ng Red Army ay pagsulong laban sa Khaila. Ngunit kapag dumarating ang mga lungsod, ang Red Army ay nakatagpo ng pagtutol sa pamamagitan ng Japanese pagkahumaling. Dito, ang mabangis labanan naganap. Maraming mga halimbawa ng magiting labanan ang Hukbong Pula lumitaw, tangke at sundalo kinuha ang kanilang sariling Innokenchi European clearance butas bukas. Sa 14–8, ang Hukbong Pula abala bahagi ng lungsod&lt;ref name=&quot;ResCE&quot;/&gt;
{{oq|en|''The crimes were justified in the name of the class struggle theory and the principle of dictatorship of the proletariat. The interpretation of both principles legitimized the “elimination” of people who were considered harmful to the construction of a new society and, as such, enemies of the totalitarian communist regimes. A vast number of victims in every country concerned were its own nationals. It was the case particularly of the peoples of the former USSR who by far outnumbered other peoples in terms of the number of victims''.}}
{{конец цитаты}}.

[[Talaksan:Manchuria 1945-A.PNG|thumb|left|Isang simpleng mapa na ipinapakita ang plano ng Sobyet na salakayin ang Manchuria.]]

Sa ilalim ng mga pangyayari, ang Army command ay pinkamalakas sa dalawang divisions impanterya 94 at 293, na may dalawang brigades artilerya mataas radiation pinahusay na pormasyon Khaila ilong attacked mula sa kanang pakpak. Upang 18–8 pangkalahatang sa kaaway ay nananatiling sa Khaila ay upang ihiga armas magpahuli&lt;ref&gt;Immanuel 1966: 90–92, viitattu 19.9.2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.schudak.de/timelines/tannutuva1911-1944.html The World at War - Tannu Tuva&lt;/ref&gt;.

Ang kaliwang pakpak, ang kawalerya yunit ng Sobyet - [[Mongolia]]n militar ng aspeto ng Zabakal 2 hinati sa 2 utos ilong pasulong at Siphen Cangan. 14–8 sa petsa, ang mga sundalo ng Sobiyet Union at Mongolia kinuha Dalono lungsod, at sa mga lungsod na pag-aari Canbao 15-8. Hukbong 17 mga review sa petsa sa Siphen 15–8 Zabansan ay nakuha sa lungsod&lt;ref name=&quot;saeimcond&quot;&gt;[http://www.saeima.lv/Lapas/deklarac_kr.htm ''Декларация об осуждении осуществлявшегося в Латвии тоталитарного коммунистического оккупационного режима Союза Советских Социалистических Республик] Текст «Декларации» 12 мая 2005 года на официальном сайте [[Сейм Латвии|Сейма]] Латвии (русский перевод)&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Latvres&quot;&gt;[http://www.regnum.ru/news/452805.html Сейм Латвии принял декларацию, осуждающую «оккупационный тоталитарный коммунизм»] [[Regnum]] 12 мая 2005 г.&lt;/ref&gt;.

[[Talaksan:Retreat of the Russian Army after the Battle of Mukden.jpg|thumb|right|Ang pagsuko ng sundalong Ruso pagkatapos ng [[Labanan sa Mukden]].]]
Sariling ilong ang lahat ng mga militar ng aspeto ng Army sa pamamagitan ng 39, 53 tangke at corporate tanod hit No 6 na kumuha ng dalawang pangunahing mga direksiyon Shenyang at Changchun ay may marched sa natural na mga kondisyon mahirap . Ang Red Army sundalo ay dapat pagtagumpayan Daxing Isang kahanga-hanga array. Sila ay dapat isulong sa kalagayan ng walang daan, daanan at kahit na ang ulan ay may din ay nabura. Sa ilong pangunguna 11–8 tangke ng Army crossed sa ibabaw ng anim na Greater Khingan at sa parehong araw na ito ay accounted Lubai, isang mahaba pumasa 400 kilometro metro&lt;ref&gt;Birnhaum 1966: 81–82.&lt;/ref&gt;. Upang 12–8 sa tangke at sundalo ay nakuha sa lungsod Taoan&lt;ref name=&quot;YuschObr&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20081219070850/http://www.president.gov.ua/ru/news/12121.html Обращение Президента к Украинскому народу по случаю 75-й годовщины Голодомора 1932—1933 годов] Пресс-служба Президента Украины Виктора Ющенко 22 ноября 2008.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Presurg&quot;&gt;[http://newsru.com/world/22nov2008/uyjh.html Президент Украины призвал Россию осудить преступления сталинизма] [[NEWSru]] 22 ноября 2008.&lt;/ref&gt;,&lt;ref name=&quot;YuschObr&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Presurg&quot;/&gt;,&lt;ref name=&quot;YuschObr&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Presurg&quot;/&gt;.

Hukbong napapaligiran grupo matapos ang 39 base Khalun - Arsan, ay lumampas na ng isang array Daxing papunta Solun. Kapag nakikita ninyo ang Army sa pamamagitan ng likod singsing 39 Khalun - Arsan magpatuloy sa silangan, ang mga Japanese ay may lakas na ginagamit upang harangan ang bawat pasukan sa Red Army sa Solun. Ang Red Army sundalo sa tulong ng artilerya ay pakikipagkompetensiya sa mga Japanese pampublikong tungkol sa bawat punto ng bumbero.

Sa pagtindi ng brigada dibisyon artilerya ng tangke ng 124 at 206, tanghalian sa 12–8, ang Hukbong Pula abala kumpol base Khalun - Arsan, paglikha ng kanais-nais na kondisyon para sa Hukbong nakuha ang lungsod 39 Solun. Sa 13–8, matapos na nawasak ng higit sa 300 Japanese hukbo sa Solun - Vaniamao, ang Hukbong Pula sapilitang sa kawalerya Manchu divisions ng dalawang ng Japan's magpahuli. Hukbong nakuha ang lungsod 39 Vaniamao.

Kaya, pagkatapos ng 6 na araw (mula 9 hanggang 14–8), ang Front ay advanced malalim sa Zabaikal nakatakas mula sa 250 kilometro sa 400 metros.

Samantala, sa silangang Mansurya, ang Far Eastern Front ko, agrabyado ng kadiliman at storms, hindi inaasahang maaga sa kaaway muog ng pera kasama ang mga hangganan. Ang mabangis labanan naganap&lt;ref&gt;Birnhaum 1966: 36.&lt;/ref&gt;.

Artilerya yunit, tangke at makina baril ng militar ng aspeto ng Malayong Silangan ako sa isulong sa mahirap na mga kalagayan sa ang taiga, sila lang ay na matumbok ang kaaway, lamang ay upang gumawa ng paraan para sa kanyang maaga. Sa pamamagitan ng eruplano cover ang Air Force's, pagkatapos ng dalawang araw at gabi, ang Red Army ay 75 metros kilometro, nakuha ang batayang kumpol Khutoi, Dunin&lt;ref&gt;Birnhaum 1966: 15–18.&lt;/ref&gt;.

Ang nakuha Mudanjiang dumating kaya mabangis. Yunit ng 5 Army at Red Army Red Army ng numero ng isa pang-ilong hinati, ang mga review mula sa isulong Mudanjiang. Ang Japanese pwersa ay may intensified upang Mudanjiang block ang Red Army's isulong papunta sa sentro ng Manchu. gamitin nila ang pagpapakamatay parehong koponan, ang patuloy na puna. Sa 14–8, 26 No legions ng Hukbong Pula naabot ang lungsod ngunit ay nakaranas masidhi pagtutol sa pamamagitan ng Japanese hukbo sa wakas sapilitang upang umalis sa lungsod, bumuwelta sa hilagang-silangan&lt;ref&gt;{{Verkkoviite | Tekijä = M. Vuorikoski| Nimeke = Venäjän historia – Neuvostoliitto ja toinen maailmansota| Osoite = http://www.wuorikoski.fi/russia3.htm#maailmansota| Selite = | Ajankohta = | Julkaisija = | Viitattu = 14.07.2007| Kieli = {{in lang|fi}}}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Verkkoviite | Tekijä = M. Vuorikoski| Nimeke = Venäjän historia – Lopullinen voitto| Osoite = http://www.wuorikoski.fi/russia3.htm#voitto| Selite = | Ajankohta = | Julkaisija = | Viitattu = 14.07.2007| Kieli = {{in lang|fi}}}}&lt;/ref&gt;.

Sa ilalim ng mga pangyayari, ang kumander ng Eastern Front ako ay nagpasya na-ipun-ipon ng lakas ng limang Army at ang ilan sa kanilang mga pwersang hinahawakan upang lumikha ng isang singsing sa ilong sa timog, at coordinate sa mga grupo Force bilang 25 hit sa kaliwang pakpak gilid ng Jilin, upang gupitin daan sa North Korea, sa Gitna at Silangang Mansurya.

Sa 14–8, ang Red Army ay nakuha sa Limoiao at Jilin. Sa 08/12, Army ay may won 25 Khunsun, at papunta sa Vansin.

Kaya, mula 9 sa 14–8, ang Eastern Front ko won ang mahalagang tagumpay, paggawa ng kapaki-pakinabang kondisyon thaun nakakasakit sa Harbin, Jilin at Changchun. Kasama ang maaaring mabuhay sa lupa o sa tubig yunit ng armada Pacific, ang Red Army ay nakunan ang port Iuki, Rasin, lagutin makipag-ugnayan sa Hukbo ng Kwantung ng Japan at ang kanyang ulo bumalik sa Korea&lt;ref&gt;Mandelbaum, side 103&lt;/ref&gt;
.

Dawn sa 9–8, sa Eastern Front ako din nagsimula ang pag-atake sa Mansurya mula sa dalawang mga direksiyon:
* Upang ang may-ari ng kasama ang ilog Sungari
* Career suporta sa [[Sakhalin]].
Cape may-ari ng 15 undertakes Army sa tulong ng sa 2nd na brigada ng Amur bangka Red Jiang.
Cape No 2 sundalo ng impanterya sa kumuha No 5.

Dahil sa matagal na pag-ulan Amur River tumaas antas ng tubig, ay dapat na plano sa krus ang mga ilog ng legions ay hindi nakamit bilang binalak.

Mga 9–8 umaga, ang impanterya divisions, sa tulong ng mga hangganan yunit bantay ay nakuha ang pinakamalaking isla sa Amur River, na sumusuporta sa mga yunit ng crossed ang ilog at suporta para sa Jiang Boat Co Amur red operasyon. 08/10 madaling araw sa 9 gabi, sa karamihan ng mga yunit ng Red Army ay na lalaki Shores ilog. Hukbong No 5 sa tulong ng hukbong-dagat ang brigada ng tatlong ilog din overcame at nakuha Usuri County Communications.

Paunang tagumpay ng 15 Army at No 5 ay nilikha legions kanais-nais na kondisyon para sa Red Army sa atake sa bilang 2.

08/10 umaga, pagkatapos ng accounting para sa Communication Khe, legions ng 8 mga review tuwid papunta sa Baosin ay 14–8 at sa lungsod ganap na pag-aari. 15 Army matapos accounting para ibuhos sa bariles Jiang, magpatuloy kasama Sangsing sa Harbin. Hukbong Pula No 2 pagkatapos ng dalawang araw ng labanan ay may ginawa ang lugar sa timog ng Ilog Amur, sa 14–8 simulan ang pagsulong sa Sisika. Sa araw na 14–8, Red Army ay bagsak No 2 pagtatanggol Khaykhe, sa pamamagitan ng sub-sequence Khingan.

Matapos lamang ang anim na araw pagkatapos ng simula ng kampanya, Sobiyet hukbo sa Mongolian armadong pwersa ay may crossed ang solid linya ng depensa ng kalaban, pagsira ng isang mahalagang bahagi ng Japanese at marami pa online access Harbin - Changchun - Shenyang.

==== Pagsisimula ng Digmaang Malamig ====
{{History Of The Cold War}}
[[Talaksan:Marshall Plan.png|left|thumb|Mapa ng mga bansang mapagtatangapan ng tulong [[Marshall Plan]].]]
[[Talaksan:Yalta summit 1945 with Churchill, Roosevelt, Stalin.jpg|thumb|right|Ang &quot;[[Allies of World War II|Big Three]]&quot; sa Yalta Conference, [[Winston Churchill]], [[Franklin D. Roosevelt]] at [[Joseph Stalin]]]]
[[Talaksan:Tu-144-schoenefeld.jpg|thumb|left|300px]]
Nabuo ang Digmaan pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa pagitan ng Estados Unidos at mga kaalyado nito at sa kabilang panig ang mga pangkat ng mga Bansa sa pamumuno ng Unyong Sobyet. Walang tuwirang alitang militar ang dalawang makapangyarihang bansa. Sa halip, umiral ang labanang pandiplomatiko at pangkabuhayan at hidwaan tungkol sa ideolohiya at Kanlurang kapitalismo laban sa komunismo ng Silangang Europa.

Sa simula, nakasentro ang Digmaang ito sa paggamit ng lakas-militar ng Unyong Sobyet at ang pagtatatag ng komunistang pamahalaan sa Silangang Europa. Nagdulot ito ng takot at pangamba sa marami na baka gawing komunista ang Kanlurang Europa pagkatapos makontrol ang Silangang Europa.

Lumawak ang pagkakaiba sa politika ng dalawang panig dahil sa hidwaan sa ideolohiya. Naniniwala ang mga pinunong Marxist-Leninist na wawasakin ng kapitalismo ang sistemang Sobyet. Ang Estados Unidos naman ay may paniniwala at hinala na magpapalawak ng teritoryo at sasakupin ng Union of Soviet Socialist Republics (USSR) ang mundo.

Pagkatapos ng mahabang panahong pagkakaibigan, nag-away ang Estados Unidos At Rusya tungkol sa mga suliranin sa Asya. Nagsimula ang kanilang alitan noong 1917 nang agawin ng mga komunista ang kapangyarihan at itinatag ang Unyong Sobyet at nagpahayag ng digmaang ideolohikal laban sa mga kapitalistang bansa sa kanluran.

Nakialam ang Estados Unidos sa Unyong Sobyet sa pagpapadala ng 10,000 tropa sa pagitan ng 1918 at 1920 at tumanging kilalanin ang bagong Estado hanggang noong 1933. Nagtulong ang dalawang bansa laban sa Germany noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Noong ika-4 hanggang 11 Pebrero 1945, nagpulong sina Pangulong Franklin D. Roosevelt ng Estados Unidos. Punong Ministro Winston Churchill ng Britanya at Josef Stalin ng USSR sa dating palasyo ni Czar Nicholas II sa Crimea sa timog dalampasigan ng Black Sea upang pag-usapan ang kapalaran ng daigdig.

[[Talaksan:Cold war europe economic alliances map en.png|thumb|Alyansang Ekonomikong Europa]]

Napagkasunduan na mananatili ang impluwensiya ng USSR sa mga pook na sinakop ng Red Army sa Silangang Europa. Bukod doon, mahahati ang Germany sa apat na sona na nasa pangangasiwa ng United Kingdom, United States at France sa kanluran at ang USSR sa silangan. Hinati rin ang Berlin na nasa loob ng sona ng Soviet sa ganitong paraan.

Ang kompirmasyon ng balidasyon ng Marxismo ay hindi lamang sa usapin ng pang-ekonomiyang buhay ng lipunan. Sa pusod ng mga mistipikasyon na inilako simula ng 90s ay ang ideya ng panibagong panahon ng pandaigdigang kapayapaan. Ang kataposan ng Cold War, ang paglaho ng bloke sa silangan, na sinabi ni Reagan na &quot;Imperyo ng Dimonyo&quot;, ay di umanong tatapos sa iba't-ibang armadong labanan bunga ng bangayan ng dalawang imperyalistang bloke mula 1947. Sa harap ng mistipikasyong ito hinggil sa posibilidad ng kapayapaan sa ilalim ng kapitalismo, laging binigyang diin ng marxismo ang imposibilidad para sa mga burges na estado na pawiin ang kanilang pang-ekonomiya at militar na tunggalian, laluna sa panahon ng pagbulusok-pababa. Kaya nagawa naming sumulat noong Enero 1990 na &quot;Ang paglaho ng imperyalistang berdugong Ruso, at ang napipintong paglaho ng bloke sa pagitan ng Amerika at kanyang dating mga ‘kasosyo', ay magbukas ng pintuan para sa mas maraming lokal na bangayan. Ang mga tunggalian at labanang ito ay hindi, sa kasalukuyang mga sirkunstansiya, tutungo sa isang pandaigdigang labanan...Sa kabilang banda, dahil sa pagkawala ng disiplinang ipinataw ng presensiya ng mga bloke, ang mga labanang ito ay magiging mas marahas at mas marami, sa partikular, syempre, sa mga lugar na pinakamahina ang proletaryado&quot;. Hindi nagtagal, kinumpirma ng pandaigdigang kalagayan ang analisis na ito, ng pumutok ang unang digmaan sa Golpo sa Enero 1991 at ang digmaan sa dating Yugoslavia sa taglagas ng naturang taon. Magmula noon, walang hinto na ang madugo at barbarikong mga labanan. Hindi na namin malagay lahat dito pero mapansin natin sa partikular:

Hindi na nagmumulto ang digmaan sa pandaigdigang saklaw, pero nakita natin ang pagkalag ng kadena ng imperyalistang mga antagonismo at lokal na mga digmaan na direktang may kaugnayan sa malalaking kapangyarihan, sa partikular ang pinakamakapangyarihan sa kanilang lahat, ang Amerika. Ang Amerika, na sa ilang dekada ay naging ‘pulis ng mundo', ay nagsisikap na patuloy itong ipatupad at palakasin ang kanyang papel sa harap ng ‘panibagong pandaigdigang kaguluhan' na lumitaw pagkatapos ng Cold War. Subalit habang seryoso nitong ginampanan ang kanyang papel, hindi ito ginawa para sa layuning makamit ang istabilidad sa mundo kundi para mapanatili ang kanyang liderato sa mundo, na lalong pinahina ng katotohanang wala na ang semento para pagkaisahin ang bawat imperyalistang bloke - ang banta mula sa karibal na bloke. Sa pagkawala ng ‘bantang Sobyet', ang tanging paraan para maipataw ng Amerika ang kanyang disiplina ay umasa sa kanyang pangunahing lakas, ang kanyang malaking superyoridad sa antas militar. Pero sa paggawa nito, ang imperyalistang polisiya ng Amerika ay siyang naging isa sa pangunahing mga salik ng pandaigdigang instabilidad.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Gaddis|2005|p=33}}&lt;/ref&gt; The United States, Britain, France, Canada, Australia, New Zealand and several other countries began the massive &quot;Berlin airlift&quot;, supplying West Berlin with food and other provisions.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Miller|2000|p=65-70}}&lt;/ref&gt;

[[Talaksan:C-47s at Tempelhof Airport Berlin 1948.jpg|thumb|Pagbabawas ng C-47s sa [[Internasyonal na Paliparan ng Tempelhof|paliparang Tempelhof]] sa Berlin sa kasagsagan ng Berlin Blockade.]]
Ang pagpasok ng Demokratang si Barak Obama sa pagiging pinuno ng pangunahing kapangyarihan sa mundo ay nagluwal ng lahat ng klaseng ilusyon hinggil sa posibilidad ng pagbabago sa estratehikong oryentasyon ng Amerika, isang pagbabago na magbukas ng &quot;panahon ng kapayapaan&quot;. Isa sa mga batayan ng mga ilusyong ito ay ang katotohanan na isa si Obama sa iilang senador na bumoto laban sa interbensiyong militar sa Iraq sa 2003, at hindi katulad ng kanyang Republikanong karibal na si McCain, komitido siya na paalisin ang armadong pwersa ng Amerika mula sa  Iraq. Subalit ang mga ilusyong ito ay madaling bumangga sa realidad. Sa partikular, kung inisip ni Obama na umatras ang Amerika mula sa Iraq, ito ay para mapalakas ang kanyang panghihimasok sa Afghanistan at Pakistan. Dagdag pa, ang pagpapatuloy ng polisiyang militar ng Amerika ay malinaw na makita ng gawin ng bagong administrasyon na Kalihim ng Depensa si Gates, na nominado ni Bush.&lt;ref name=&quot;miller26&quot;&gt;{{Harvnb|Miller|2000|p=26}}&lt;/ref&gt;  In Mayo 1949, Stalin backed down and lifted the blockade.&lt;ref name=&quot;Gaddis 2005, p. 34&quot;&gt;{{Harvnb|Gaddis|2005|p=34}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Miller|2000|p=180-81}}&lt;/ref&gt;

Sa realidad, ang bagong oryentasyon ng diplomasyang Amerika ay sumasang-ayon sa balangkas na nasa itaas. Ang kanyang layunin ay para makuha pa rin ang paghahari ng Amerika sa mundo sa pamamagitan ng kanyang superyoridad sa militar. Kaya ang kilos ni Obama para palakasin ang diplomasya ay para makaipon ng panahon at ispasyong kailangan para sa hindi maiwasang imperyalistang interbensiyon sa hinaharap ng kanyang militar, na sa kasalukuyan ay napakanipis at lubhang pagod na para isustini ang isa pang teatro ng digmaan kasabay ng Iraq at Afghanistan.

[[Talaksan:Truman signing National Security Act Amendment of 1949.jpg|left|thumb|Si Pangulong Truman, habang lumalagda sa '''''National Security Act of 1947''''' na kasama ang bisita sa Opisinang Oval.]]

Subalit, gaya ng laging binigyang diin ng IKT, merong dalawang magkaibang opsiyon sa loob ng burgesya para makamit ang layunin nito:
Ang unang opsiyon ay pinatupad ni Clinton sa kataposan ng 90s sa dating Yugoslavia, kung saan nagawa ng Amerika na makuha ang suporta ng pangunahing mga kapangyarihan sa kanlurang Uropa, sa partikular Alemanya at Pransiya, para makipagtulungan sa pambobomba ng NATO sa Serbia para pilitin itong iwanan ang Kosovo.&lt;ref name=&quot;oneil15&quot;&gt;{{cite book|last=O'Neil|first=Patrick|title=Post-communism and the Media in Eastern Europe|publisher=Routledge|year=1997|isbn=0714647659|p=15-25}}&lt;/ref&gt;

Ang ikalawang opsiyon ay ginamit sa digmaan sa Iraq sa 2003, na nangyari sa kabila ng mariing pagtutol ng Alemanya at Pransiya, na sa panahong ito, ay suportado ng Rusya sa loob ng UN Security Council.

Subalit, alinman sa mga opsiyong ito ay hindi napigilan ang paghina ng liderato ng Amerika. Ang polisiya na ipilit ang mga bagay, na nakita sa dalawang termino ni Bush Junior, ay nagbunga hindi lang ng kaguluhan sa Iraq, na hindi na mapangibabawan, kundi sa lumalaking pagkakahiwalay ng diplomasyang Amerikano, na makita partikular sa ilang bansa na sumuporta sa Amerika sa 2003, tulad ng Espanya at Italya, ay lumayo na mula sa adbenturismo sa Iraq (hindi pa kasama ang patagong pagdistansiya ni Gordon Brown at gobyernong Britanya mula sa walang kondisyon na suporta na binigay ni Tony Blair sa adbenturismo sa Iraq). Sa panig nito, ang polisiyang &quot;kooperasyon&quot; na nais ng mga Demokrata ay walang katiyakan na makuha ang katapatan ng mga kapangyarihang nais kabigin ng Amerika sa kanyang gawaing militar, partikular dahil nagbigay ito sa ibang kapangyarihan ng mas malawak na puwang ng maniobra para itulak ang kanilang sariling interes.

Sa ngayon, halimbawa, ang administrasyong Obama ay nagpasya ng mas pampalubag-loob na polisiya sa Iran at mas mahigpit naman sa Israel, dalawang oryentasyon na patungo sa iisang direksiyon dahil halos lahat ng mga Unyong Uropeo, laluna ang Alemanya at Pransiya, dalawang bansang naglalayong muling makuha ang kanilang dating impluwensiya sa Iraq at Iran. Ang oryentasyong ito ay hindi makapigil sa paglitaw ng mayor na mga tunggalian ng interes sa pagitan ng mga bansang ito at ng Amerika, laluna sa bahagi ng silangang Uropa (kung saan sinisikap ng Alemanya na mapanatili &quot;de-prebilihiyong&quot; relasyon sa Rusya) o Aprika (kung saan ang dalawang paksiyon na siyang dahilan ng karahasan at kaguluhan sa Congo ay sinusuportahan ng Amerika at Pransiya).

Sa mas pangkalahatan, ang paglaho ng pagkahati ng mundo sa dalawang malaking bloke ay nagbukas ng pintuan para sa mga ambisyon ng nasa ikalawang antas ng mga imperyalista na lalupang nagpagulo sa internasyunal na sitwasyon. Ito ang kaso halimbawa sa Iran, na ang layunin ay makuha ang dominanteng posisyon sa Gitnang Silangan sa ilalim ng bandilang paglaban sa &quot;Makapangyarihang Satanas&quot; na Amerika at sa paglaban sa Israel. May malawak na kaparaanan, pinalawak ng Tsina ang kanyang impluwensiya sa ibang kontinente, partikular sa Aprika kung saan ang kanyang lumalaking pang-ekonomiyang presensiya ang batayan para sa diplomatiko at militar na presensiya, gaya ng nangyari sa digmaan sa Sudan.

Kaya ang perspektiba na haharapin ng mundo matapos mahalal si Obama bilang pinuno ng pinakamalaking kapangyarihan sa mundo ay hindi pundamental na kaiba sa sitwasyon na nangibabaw hanggang ngayon: patuloy na komprontasyon sa pagitan ng mga kapangyarihan ng una o ikalawang hanay, patuloy na barbarikong mga digmaan na may mas mapaminsalang resulta (gutom, epidemya, malawakang dislokasyon) para sa mga populasyon na namuhay sa pinag-aagawang mga erya. Dapat din nating ikonsidera kung ang instabilidad na tinulak ng paglala ng krisis sa kabuuang serye ng mga mahirap na bansa ay hindi magbunga ng intensipikasyon ng mga komprontasyon sa pagitan ng pangkating militar sa loob ng mga bansang ito, na tulad ng dati, may partisipasyon ng iba't-ibang imperyalistang kapangyarihan. Naharap sa ganitong sitwasyon, si Obama at ang kanyang administrasyon ay hindi kayang ipagpatuloy ang mapandigmang mga polisiya ng kanyang mga nasundan, tulad ng nakita natin sa Afghanistan halimbawa, isang polisiya na kahalintulad ng lumalaking barbarismong militar.

==== Digmaang Sobyet-Afghan ====
{{see|Digmaang Sobyet-Afghan}}
[[Talaksan:SovietInvasionAfghanistanMap.png|thumb|right|250px|Ang Pagsalakay ng Sobyet]]

Ang Afghanistan ay  sumang-ayon sa pamamagitan ng 1,747, si [[Ahmad Shah Abdali]], na pinasiyahan hanggang sa kanyang kamatayan 1772  Ang rehiyon ay dati nanirahan ng ilang iba't-ibang grupo ng mga pambansang upang malutas.
Sa panahon ng 1800s at unang bahagi ng 1900s tried parehong Russia at ang British Empire upang makontrol ang Afghanistan, at pagkatapos, ito ay sa pagitan ng mga dakilang kapangyarihan (Britain kinokontrol na sa panahon na iyon malaking bahagi ng Timog Asya). Ito ay nagdulot, maki alia, sa tatlong mga Anglo-Afghan digmaan, kung saan ang ikatlong natapos na ang nanalo Afghans pinananatili nito sa pagsasarili.
Afghanistan ay matapos na ito na gumagana ng maayos, albeit mahirap, relihiyon para sa monarkiya tungkol sa 300 taon. Nasasalungat sa mga dati na imahe ng Taliban at veils, ito ay isang napaka-liberal na bansa na may isang ayon sa kaugalian nagsasarili kanayunan. Problema ay maaaring lumabas dahil, subalit, at kahit na [[Afghanistan]] ay kanyang makatarungang bahagi ng demagogues at insurgents, at mag-alaga ng mga problemang ito bago namin nakuha ang isang pyudal na sistema kung saan ang vassals kinuha sa pangangalaga ng mga problema sa mga lokal na level (mga vassals Gusto mamaya play ng isang malaking papel na ginagampanan sa digmaan).

[[Talaksan:BMD-1 in Afghanistan.jpg|thumb|left|250px|Mga Sobyet na paratroopers, sakay ng [[BMD-1]] sa [[Kabul]]]]
1,973 ibagsak, gayunman, ang huling hari, Zahir Shah, sa isang walang dugo kapalaran sa pamamagitan ng kanyang mga pinsan, Mohammed Daoud, na mamaya ibinigay ang kanyang sarili na itinalaga sa unang pangulo ng bansa.&lt;ref name=GarthoffPages1017-1018&gt;{{cite book|last=Garthoff|first=Raymond L.|title=Détente and Confrontation|location=Washington D.C.|publisher=The Brookings Institute|year=1994|pages=1017–1018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Arnold|first=Anthony|title=Afghanistan’s Two-Party Communism: Parcham and Khalq|location=Stanford|publisher=Hoover Institution Press|year=1983|page=96}}&lt;/ref&gt;
Rehimeng ito pinasiyahan hanggang 1,978, kapag ang mga partido komunista PDPA isinasagawa ang tinatawag na Saur rebolusyon at sa mga lider Noor Mohammed taraki ang naging bagong pangulo. Magkano pinasiyahan ang mga Sobyet rebolusyon ay di maliwanag, pero ang mga ito sa anumang paraan ay kasangkot diyan ay walang pag-aalinlangan (para sa mga halimbawa, ay ang pulutong ng mga [[Kasim Husseini]], ipinadala mula sa Russia para sa tunay na dahilan). Ang aming mga pagsusulit ay na bagaman ang mga Sobyet malinaw naman appreciated at suportado ng Saur rebolusyon, sinabi nila wala na impluwensiya ng mga kaganapan, maliban na ito marahil ay sa at nagsimula ang lahat ng ito, sila ay sa ibang salita ang isang papel sa Afghan rebolusyon, maihahambing sa [[Germany]]'s papel sa [[Russian]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Fisk|first=Robert|title=The Great War for Civilisation: the Conquest of the Middle East|location=London|publisher=Alfred Knopf|year=2005|pages=40–41|isbn=1-84115-007-X}}&lt;/ref&gt;
Revolutionaries nakatutok sa Kabul, na kung saan din pinamamahalaang upang makakuha ng kontrol kapag ito ay na-iisip na sa pamamagitan ng panalong ang pangunahing Estado ay manalo sa bansa, kung saan ang mga populasyon sa mga nayon at bukid na lugar, parang hindi halata ito. Palagay na ito ay bahagyang tama, karamihan ng populasyon ay relatibong sa una natural sa pamamagitan ng pagbabago ng kapangyarihan, ngunit ito ay overturned kapag ang PDPA partido ay nagsimulang ipatupad ang mga pagbabago sa mga magdala ng bansa para maging isang tunay na komunista ng estado na kung saan ang mga Sobyet modelo. Problema lumitaw kapag PDPA ng mga ideya tungkol sa nakaplanong ekonomiya, at sekularismo ay hindi appreciated sa Afghanistan's liberal, konserbatibo Muslim (ang mga partido ay sa isip na ang komunismo ay magkaroon ng isang makabuluhang epekto sa pampolitika na klima ilagay sa aming mga isip).&lt;ref&gt;{{Cite web |title=''The Soviet Invasion of Afghanistan in 1979: Failure of Intelligence or of the Policy Process? - Page 7 |url=http://isd.georgetown.edu/Afghan_1_WR_group.pdf |access-date=2010-07-07 |archive-date=2009-03-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090325144233/http://isd.georgetown.edu/Afghan_1_WR_group.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Isang uri ng paggalaw ng paglaban ay nagsimula sa ilang sandali lamang matapos na ito ay may isang pulutong ng mga armadong pakikibaka. Tulad ng paglaban sa pangkalahatan ay binigyan ng pangkaraniwang pangalan Mujahedin, na kung saan ay ang maramihan ng Arabic salitang &quot;mujahid&quot;, ibig sabihin ay &quot;ang labanan&quot;, ngunit sa halip ay nauunawaan bilang &quot;ang dala ng Jihad.&quot; Ang mga Muslim laban Fighters ay nagkaroon ng malakas na suporta mula sa Pakistan, kung saan ang kanilang labanan ay nakita bilang isang makatwiran pagtatanggol laban sa masama aaklas, at sa karamihan ng mga kanluranin sa mundo, kung saan ito ay makikita bilang isang mahusay na masama para sa komunismo.
PDPA hinahangad militar aid mula sa Unyong Sobyet, na sa una ay napaka-urong-sulong na ang pagpapadala ng hukbo sa bansa. Sobyet Union, gayunman, ay handa sa pananalapi ang makipag-away, at may na ang pera ay maaaring bumili ng PDPA militar ng suporta mula sa mga nabanggit vassals.
[[Talaksan:Muja on radio in Munda Dir.jpg|thumb|Isang mandirigmang [[mujahideen]] sa[[Kunar]] na gumagamit ng kommunikasyon.]]

Kahit sa loob ng PDPA ay, gayunman, ang labanan, sa pagitan ng matinding Khalqisterna at ang mas katamtaman Parchamisterna. Mga kasalungat na humantong sa presidente taraki, na belonged Parchamisterna, bigti ang tag-init ng 1,979 at ang Khalqisternas lider Hafizullah Amin ipinahayag ang kanyang sarili sa bagong pangulo. Amin ay very hard sa populasyon (tungkol sa 1.5 million&lt;ref&gt;Gregory Feifer ''The Great Gamble'', pp.169-170&lt;/ref&gt; Afghans ay tinatayang may namatay sa panahon ng kanyang kaharian ng takot), habang siya ay gumanap ng isang nakakagulat na malambot na linya ng mga banyagang patakaran tungo sa Estados Unidos at Pakistan, na humantong sa Sobyet paglusob Pasko 1979
Ang pagsalakay ay hindi itinuro laban sa mga rebels pagsalungat, ngunit laban sa mga Komunista na pamahalaan, na kung saan sila sa una suportado.&lt;ref&gt;{{cite book | last = Yousaf, Mohammad &amp; Adkin, Mark | title = Afghanistan, the bear trap: the defeat of a superpower | year=  1992 | publisher = Casemate |isbn= 0 9711709 2 4| pages= 159}}&lt;/ref&gt;

==== Panunungkulan ni Mihail Gorbačëv ====
Noong 1985, nahirang na pinuno ng Partidong Komunista si Gorbachev. Sa simula pa lamang ng kanyang pamumuno, ipinadama na niya ang pagpapatupad sa mag ng pagbabagong Radikal. Pinakasentro ng mga Radikal na repormang kanyang ipinatupad ang tinatawag na Perestroika o pagrereorganisa o pagrereestruktura. Pangunahing prinsipyo ng Perstroika ang nagsasaad na hindi kailanman maaaring gamitin ang Sandatang Nuklear upang matupad ang layuning Pampolitika, Ekonomik at ideolohikal ng isang Bansa. Batay dito, walang saysay at hindi makatwiran ang Armas-Nuklear. Sa anumang digmaan magagamit ang Armas-Nuklear , walang maituturing na panalo o natalo sapagkat mawawala ang kabihasnan ng buong Daigdig&lt;ref&gt;[http://www.rspp.su/sobor/conf_2006/istoki_duh_nrav_crisis.html Origins of Moral-Ethical Crisis and Ways to Overcome it] by V.A.Drozhin Honoured Lawyer of Russia.&lt;/ref&gt;.

== Heograpiya ==
[[File:SovietUnionPhysical.jpg|thumb|350px|left|Mapang pisikal ng Unyong Sobyetiko.]]
Sumakop ang Unyong Sobyetiko ng mahigit 22,402,200 kilometrong kuwadrado (8,649,500 milyang kuwadrado) ng lawak, gayunpaman ginawa itong pinakamalaking bansa nang nag-iral ito; pinanatili ang posisyong ito ng Rusya, ang kahalili nitong estado.&lt;ref&gt;Television documentary from CC&amp;C Ideacom Production, &quot;Apocalypse Never-Ending War 1918–1926&quot;, part 2, aired at Danish DR K on 22 October 2018.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/513251/Russia Russia – Encyclopædia Britannica] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080426065826/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/513251/Russia |date=26 April 2008 }}. Britannica.com (27 April 2010). Retrieved on 29 July 2013.&lt;/ref&gt; Sinaklaw nito ang karamihan ng [[Eurasya]], at ang panlupaing lawak nito'y maihahambing sa buong kontinente ng [[Hilagang Amerika]].&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://pages.towson.edu/thompson/courses/regional/reference/sovietphysical.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20120915090942/http://pages.towson.edu/thompson/Courses/Regional/Reference/SovietPhysical.pdf|url-status=dead|archive-date=15 September 2012 |title=The Former Soviet Union: Physical Geography |author=Virginia Thompson |publisher=Towson University: Department of Geography &amp; Environmental Planning|access-date=24 March 2016}}&lt;/ref&gt; Ang naging pinakamalaki at pinakamataong republika nito'y ang [[RSPS ng Rusya]], na sumaklaw sa halos tatlong-kapat ng lugar sa unyon. Ang kanlurang bahagi ng URSS sa Europa ay bumuo ng 25% ng bansa at naging sentrong pangkalinangan at pang-ekonomiya. Ang silangang bahagi naman sa Asya ay umaabot sa [[Karagatang Pasipiko]] sa silangan at [[Apganistan]]. Sumaklaw ito ng mahigit 10,000 kilometro (6,200 milya) mula silangan hanggang kanluran sa labing-isang sona ng oras, at mahigit 7,200 kilometro (4,500 milya) mula hilaga hanggang timog. Mayroon itong limang sonang pangklima: [[tundra]], [[taiga]], [[estepa]], [[disyerto]], at [[bundok|kabundukan]].

Tulad ng Rusya, ang Unyong Sobyetiko ang nagkaroon ng pinakamahabang hangganan sa mundo, na sumukat na mahigit 60,000 kilometro (37,000 milya), o {{frac|1|1|2}} sirkumperensya ng Daigdig, kung saan dalawang-katlo nito'y linyang [[baybayin]].&lt;ref&gt;[http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+su0006) Library of Congress Country Studies] United States government publications in the public domain&lt;/ref&gt; Sumukat ito ng halos 10,000 kilometro mula [[Kaliningrado]] sa Look ng Gdansk sa kanluran hanggang Islang Ratmanova (Diomedes Mayor) sa Kipot ng Bering. Mula sa ang dulo ng Tangway ng Taymyr sa Karagatang Artiko hanggang sa bayan ng Kushka (kilala bilang Serhetabat sa [[Turkmenistan]]) sa [[Gitnang Asya]] (malapit sa hangganan ng [[Apganistan]]) ay umabot ito ng halos 5,000 kilometro. Ang silangan-kanlurang kalawakan ng magkadikit na Estados Unidos ay madaling magkasya sa pagitan ng hangganang hilaga at timog ng Unyong Sobyetiko sa kanilang mga kaduluhan. Sa kahabaan ng halos 20,000 kilometrong panlupaing gilid ay humanggan ang Unyong Sobyetiko ng labing-anim na bansa. Sa Asya (mula silangan hanggang kanluran) ay naging kapitbahay nito ang [[Imperyo ng Hapon|Hapon]] (1922-1945), [[Hilagang Korea]], [[Tsina]], [[Republikang Bayan ng Monggolya|Monggolya]], [[Republikang Demokratiko ng Apganistan|Apganistan]], [[Iran]], at [[Turkiya]] habang sa Europa (mula timog hanggang hilaga) ay naging katabi nito ang [[Republikang Sosyalista ng Rumanya|Rumanya]], [[Republikang Bayan ng Unggriya|Unggriya]], [[Republikang Sosyalistang Tsekoslobako|Tsekoslobakya]], [[Republikang Bayan ng Polonya|Polonya]], [[Litwanya]] (1922-1940, 1991), [[Letonya]] (1922-1940, 1991), [[Estonya]] (1922-1940, 1991), [[Pinlandiya]], at [[Noruwega]].&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |url=http://search.eb.com/eb/article-9105999 |title=Union of Soviet Socialist Republics |access-date=2008-08-20 |encyclopedia=Encyclopædia Britannica}}&lt;/ref&gt; Hinanggan din nito ang [[Dagat Itim]] at [[Dagat Kaspiyo]], at hiniwalay mula sa Estados Unidos ng Kipot ng Bering at sa Hapon ng Kipot ng La Pérouse. Mahigit sa dalawang-katlo ng mga hangganan nito'y baybay-dagat, ang pinakamahabang hangganang baybayin sa mundo kung saan higit sa dalawang-katlo ng baybayin ay nasa itaas ng Bilog Artiko. Lahat ng baybayin sa hilaga ng bilog ay nagyelo ng hanggang sampung buwan bawat taon, binubukod ang [[Murmansk]] na tumanggap ng mainit na agos ng Sapa ng Golpo.

Ang pinakamataas na bundok sa Unyong Sobyet ay Bundok Komunismo(ngayon Ismail Samani rurok ) sa [[Tajikistan]] sa 7,495 metro (24,590&amp;nbsp;ft). Ang pinakamalaking lake Ang mundo, ang Dagat ng Kaspiy , ilatag unang-una sa Sobiyet Union. The world's deepest lake, Lake Baikal , was in the Soviet Union. 's deepest lake Ang mundo, Lake Lawang baykal , ay sa Sobiyet Union.

Sakop ng bansang ito ang malaking lupain sa [[mundo]], sakop ang silangang kalahati ng [[Europa]] at hilagang sangtatlo ng [[Asya]]. Sa katunayan, sakop ng teritoryo ang hilaga 50 hilagang [[latitud]] habang kalahati ng 55. Sa ibinigay na interyor na lokasyon, ang hilagang bahagi ay importante kasama ang [[klima]]. Ang hilagang hangganan, ang [[Karagatang Artiko]], ay nagyeyelo sa buong taon, kaya limitado ang paglalayag ng mga barkong pangkalakalan ''(commercial)'', operasyong may panganib. Ang silangang hangganan ay ang [[Dagat Bering]], [[Dagat ng Okhotsk]] at [[Dagat ng Hapon]] ay hawak ng hilaga silangan ng [[Pasipiko]], ay nagyeyelo tuwing [[tag-lamig]] at malamig kung [[tag-araw]]. Ang timog ng hangganan nito sa Asya ay may pormang matarik na bundok, disyerto at tuyong steppe. Sa timog silangan ay nay pinagsamang Ilog [[Ilog Argun|Argun]]-[[Ilog Amur|Amur]]-[[Ilog Ussuri|Ussuri]] na nasa [[Manchuria]]. Ang kanluran ng Argun ay ang mahabang hangganang bundok sa m,ay [[Mongolia|Republikang Popular ng Mongolia]] at ang probinsiya ng [[Xinjiang]] sa [[Tsina]]. Sa [[Timog-kanlurang Asya]], ang hangganang bundok ay patuloy, sa may [[Afghanistan]] at [[Iran]] sa timog. Ang [[Dagat Itim]] ay pormang parte ng hangganang Sobyet-Iranian, subalit ang [[Ilog Araks]](Araxes), ang Lesser Caucasus at ang dagat Itim ay humahati sa mga ''Republikang Transcaucasian'' mula sa Iran at [[Turkey]]. Sa paligid ng kanlurang hangganan ng [[Romania]], [[Hungary]], [[Czechoslovakia]], [[Poland]], [[Finland]] at [[Norway]], walang lugar sa Unyong Sobyet ang sumasagi sa bukas na mainit na hangganan. Ang parteng Baltik at Dagat na Itim ay mga saradong dagat&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1055376 |title= «Давал санкции на аресты по телефону из дома отдыха» |publisher=[[Коммерсантъ|Власть]]|date=24 ноября 1999|accessdate=17 января 2009}}&lt;/ref&gt;.

Ang nadagdag na teritoryo sa Unyong Sobyet, pagkatapos ng 1938 ay umakyat sa 8,173,550 [[milya]] kwadrado(21,169,00 [[kilometro]] kwadrado) sa mahigit 8,650,000 milya kwadrado( 21,169,400 kilometro kwadrado) noong 1945. Lahat ng nadagdag na teritoryo, hindi kasama ang dating [[Republikang Popular ng Tannu Tuva]] sa [[Gitnang Asya]], ay naidagdag bago ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Rusya]]. Subalit, ang [[Finland]] at Silangang [[Poland]] (pagkatapos ng 1945), pinamunuan ng Rusya bago ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]], ay hindi kasama sa Unyong Sobyet.&lt;ref&gt;[http://www.andropov-cbs.ru/andropov.php Андропов Юрий Владимирович — Андроповская МЦРБ]&lt;/ref&gt;

Ang teritoryong naidagdag sa kasaysayan ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ay ang kanlurang [[Byelorussia]] at ang kanlurang [[Ukraine]](mula sa [[Poland]]), noong 1939. Parte ng [[Karelia]] (mula sa [[Finland]]) at ang [[Estonia]], [[Latvia]], [[Lithuania]], [[Moldova]](dating [[Bessarabia]], mula sa [[Romania]]) noong 1940, ang Pechenga o Petsamo Corridor (mula sa Finland) at ang Tuva Autonomous S.S.R. (dating [[Tannu Tuva]]) noong 1944, ang [[Carpatho-Ukraine]] o [[Ruthenia]] (ibinigay sa [[Ukraine]], mula sa [[Czechoslovakia]]), ang kalahating hilaga ng [[Silangang Prussia]] (mula sa [[Germany]]), ang timog [[Sakhalin]] at ang isla ng [[Kuril]] (mula sa [[Hapon]]) noong 1945.
==Paghahating Pampangasiwaan==
Batay sa saligang batas, ang URSS ay isang pederasyon ng mga bumubuong Republikang Unyon ([[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Сою́зные Респу́блики}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Soyúznye Respúbliki'') na inilarawan sa Artikulo 76 ng [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetiko ng 1977]] bilang mga soberanong estadong sosyalistang Sobyetiko na nakipag-isa sa ibang republikang Sobyetiko sa URSS; isinaad sa Artikulo 81 ng Saligang Batas na &quot;ang mga karapatang pangsoberanya ng mga republikang unyon ay pangangalagaan ng URSS&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=K6Gt3FE5YHMC |title=Federalism and the Dictatorship of Power in Russia By Mikhail Stoliarov|page=56|isbn=978-0-415-30153-4 |publisher=Taylor &amp; Francis |date=2014 |access-date=18 February 2014}}&lt;/ref&gt; Ang mga republikang ito'y alinma'y mga [[estadong unitaryo]] tulad ng Ukranya at Biyelorusya (mga RSS) o [[pederasyon]] tulad ng Rusya at Transkawkasya (mga RSPS). Lahat ng apat na binanggit ay ang mga republikang tagapagtatag ng unyon na pumirma ng Tratado sa Paglikha ng URSS noong Disyembre 1922.&lt;ref name=&quot;Sakwa 1999&quot;&gt;{{Cite book |last=Sakwa |first=Richard |title=The Rise and Fall of the Soviet Union, 1917–1991: 1917–1991 |date=1999 |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-12290-0 |pages=140–143}}&lt;/ref&gt;

{|style=&quot;text-align:center&quot; width=&quot;100%&quot; border=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot; class=&quot;sortable&quot;
|+ Mga Republika Sa Unyong Sobyet
|-
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Republika]]
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Teritoryo]], (Kilometro Kwadrado)
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Populasyon]], Taon (1966)
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Populasyon]], Taon (1989)
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |Bilang ng mga [[Lungsod]]
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |Bilang ng Lungsod Urban
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Kabisera]]
|-
|'''[[Russian Soviet Federative Socialist Republic|RSFSR]]'''
| 17075,4
| 126561
| 147386
| 932
| 1786
| [[Moscow]]
|-[[Заголовок ссылки]]
|'''[[Ukrainian Soviet Socialist Republic|Ukrainian SSR]]'''
| 601,0
| 45516
| 51704
| 370
| 829
| [[Kiev]]
|-
|'''[[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian SSR]]'''
| 207,6
| 8633
| 10200
| 74
| 126
| [[Minsk]]
|-
|'''[[Uzbek Soviet Socialist Republic|Uzbek SSR]]'''
| 449,6
| 10581
| 19906
| 37
| 78
| [[Tashkent]]
|-
|'''[[Kazakh Soviet Socialist Republic|Kazakh SSR]]'''
| 2715,1
| 12129
| 16538
| 62
| 165
| [[Almaty|Alma-Ata]]
|-
|'''[[Georgian Soviet Socialist Republic|Georgian SSR]]'''
| 69,7
| 4548
| 5449
| 45
| 54
| [[Tbilisi]]
|-
|'''[[Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Azerbaijan SSR]]'''
| 86,6
| 4660
| 7029
| 45
| 116
| [[Baku]]
|-
|'''[[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuanian SSR]]'''
| 65,2
| 2986
| 3690
| 91
| 23
| [[Vilnius]]
|-
|'''[[Moldavian Soviet Socialist Republic|Moldavian SSR]]'''
| 33,7
| 3368
| 4341
| 20
| 29
| [[Kishinev|Chişinău]]
|-
|'''[[Latvian Soviet Socialist Republic|Latvian SSR]]'''
| 63,7
| 2262
| 2681
| 54
| 35
| [[Riga]]
|-
|'''[[Kirghiz Soviet Socialist Republic|Kirghiz SSR]]'''
| 198,5
| 2652
| 4291
| 15
| 32
| [[Bishkek|Frunze]]
|-
|'''[[Tajik Soviet Socialist Republic|Tajik SSR]]'''
| 143,1
| 2579
| 5112
| 17
| 30
| [[Dushanbe]] 
|-
|'''[[Armenian Soviet Socialist Republic|Armenian SSR]]'''
| 29,8
| 2194
| 3283
| 23
| 27
| [[Yerevan]]
|-
|'''[[Turkmen Soviet Socialist Republic|Turkmen SSR]]'''
| 488,1
| 1914
| 3534
| 14
| 64
| [[Ashgabat]]
|-
|'''[[Estonian Soviet Socialist Republic|Estonian SSR]]'''
| 45,1
| 1285
| 1573
| 33
| 24
| [[Tallinn]]
|-
|'''Unyong Sobyet'''
| 22402,2
| 231868
| 286717
| 1832
| 3418
| [[Moscow]]
|}
{{Union Republics}}

== Demograpiya ==
{{see|Demograpiya ng Unyong Sobyet}}
[[Talaksan:Population of former USSR.PNG|thumb|Ang populasyon ng Unyong Sobyet at ng mga sumunod na bansa nito mula 1961–2009.]]
[[Talaksan:Ethnic map USSR 1941.jpg|thumb|400px|left|Lokasyong heograpo ng maraming pangkat etniko sa Unyong Sobyet noong 1941.]]

Ang Unyong Sobyet ay isa sa mga pinakamaraming [[pangkat etniko]] sa maraming [[bansa]], na may 200 iba-ibang pangkat etniko mula sa hangganan nito. Ang kabuuang populasyon ay malapit sa 293 milyon noong 1991, na pangatlo sa pinakamaraming populasyon kasabay ang [[Tsina]] at [[India]] sa [[dekada]].&lt;ref name=shiman&gt;{{cite book | last = Shiman | first = David | title = Economic and Social Justice: A Human Rights Perspective | publisher = Amnesty International | year= 1999 | url = http://www1.umn.edu/humanrts/edumat/hreduseries/tb1b/Section1/tb1-2.htm | isbn = 0967533406}}&lt;/ref&gt; The country was in its heyday a well-developed social system with well-developed health care and social support.&lt;ref&gt;Diane Rowland, Alexandre V. Telyukov, ''[http://healthaff.highwire.org/cgi/reprint/10/3/71.pdf Soviet Health Care From Two Perspectives]{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}'', 1991&lt;/ref&gt;

Mayroon itong 23 na [[lungsod]] na may isang milyong katao sa Unyong Sobyet noong 1989. Ang pinakamalaking lungsod sa bansa at kabisera ay ang [[Moscow]] na may siyam na milyong nakatira, subalit ang [[Leningrad]] (ngayon ay [[St. Petersburg]]) ay pangalawa sa pinakamalaking lungsod sa bansa na may limang milyong katao. Ang ibang lungsod ay [[Minsk]], [[Kiev]], [[Baku]] and [[Tashkent]].
{|style=&quot;text-align:center&quot; width=&quot;100%&quot; border=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot; class=&quot;sortable&quot;
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Republika]]
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1913
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1926
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1939
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1950
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1959
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1966
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1970
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1973
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1979
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1987
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1989
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1991
|-
|'''[[Russian Soviet Federative Socialist Republic|RSFSR]]'''
| 89900
| 92737
| 108379
|
| 117534
| 126561
| 130079
| 132151
| 137410
| 145311
| 147386
| 148548
|-
|'''[[Ukrainian Soviet Socialist Republic|Ukrainian SSR]]'''
| 35210
| 29515
| 40469
|
| 41869
| 45516
| 47127
| 48243
| 49609
| 51201
| 51704
| 51944
|-
|'''[[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian SSR]]'''
| 6899
| 4983
| 8910
|
| 8055
| 8633
| 9002
| 9202
| 9533
| 10078
| 10200
| 10260
|-
|'''[[Uzbek Soviet Socialist Republic|Uzbek SSR]]'''
| 4366
| 4660
| 6440
|
| 8261
| 10581
| 11960
| 12902
| 15389
| 19026
| 19906
| 20708
|-
|'''[[Kazakh Soviet Socialist Republic|Kazakh SSR]]'''
| 5565
| 6037
| 5990
|
| 9154
| 12129
| 12849
| 13705
| 14684
| 16244
| 16538
| 16793
|-
|'''[[Georgian Soviet Socialist Republic|Georgian SSR]]'''
| 2601
| 2677
| 3540
|
| 4044
| 4548
| 4686
| 4838
| 4993
| 5266
| 5449
| 5464
|-
|'''[[Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Azerbaijan SSR]]'''
| 2339
| 2314
| 3205
|
| 3698
| 4660
| 5117
| 5420
| 6027
| 6811
| 7029
| 7137
|-
|'''[[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuanian SSR]]'''
|
|
| 2880
|
| 2711
| 2986
| 3128
| 3234
| 3392
| 3641
| 3690
| 3728
|-
|'''[[Moldavian Soviet Socialist Republic|Moldavian SSR]]'''
| 2056
| 242
| 2452
| 2290
| 2885
| 3368
| 3569
| 3721
| 3950
| 4185
| 4341
| 4366
|-
|'''[[Latvian Soviet Socialist Republic|Latvian SSR]]'''
|
|
| 1885
|
| 2093
| 2262
| 2364
| 2430
| 2503
| 2647
| 2681
| 2681
|-
|'''[[Kirghiz Soviet Socialist Republic|Kirghiz SSR]]'''
| 864
| 1002
| 1458
|
| 2066
| 2652
| 2933
| 3145
| 3523
| 4143
| 4291
| 4422
|-
|'''[[Tajik Soviet Socialist Republic|Tajik SSR]]'''
| 1034
| 1032
| 1484
|
| 1981
| 2579
| 2900
| 3194
| 3806
| 4807
| 5112
| 5358
|-
|'''[[Armenian Soviet Socialist Republic|Armenian SSR]]'''
| 1000
| 881
| 1282
|
| 1763
| 2194
| 2492
| 2672
| 3037
| 3412
| 3283
| 3376
|-
|'''[[Turkmen Soviet Socialist Republic|Turkmen SSR]]'''
| 1042
| 998
| 1252
|
| 1516
| 1914
| 2159
| 2364
| 2765
| 3361
| 3534
| 3576
|-
|'''[[Estonian Soviet Socialist Republic|Estonian SSR]]'''
|
|
| 1052
|
| 1197
| 1285
| 1356
| 1405
| 1465
| 1556
| 1573
| 1582
|-
|'''Unyong Sobyet'''
| 159200
| 147028
| 190678
| 178500
| 208827
| 231868
| 241720
| 248626
| 262085
| 281689
| 286717
| 289943
|}
=== Pangkat etniko ===

{{see|Mga Pangkat Etniko ng Unyong Sobyet}}

Binubuo ang Unyong Sobyet ng ibat-ibang etniko tulad ng [[Ruso]] (50.78%), sinundan ng mga [[Ukrainians]] (15.45%) at [[Uzbeks]] (5.84%). Ang iba pang mga pangkat etniko ay [[Armenians]], [[Azerbaijanis]], [[Belarusians]], [[Estonians]], [[Georgians]], [[Kazakhs]], [[Kyrgyz]], [[Latvian people|Latvians]], [[Lithuanian people|Lithuanians]], [[Moldovans]], [[Tājik people|Tajiks]], at [[Turkmen people|Turkmen]], pati na rin ang mga [[Abkhaz people|Abkhaz]], [[Adyghe people|Adyghes]], [[Aleut]]s, [[Assyrian people|Assyrians]], [[Caucasian Avars|Avars]], [[Bashkirs]], [[Bulgarians]], [[Buryats]], [[Chechens]], [[Han Chinese|Chinese]], [[Chuvash people|Chuvash]], [[Cossack]]s, [[Evenks]], [[Finns]], [[Gagauz]], [[Germans]], [[Greeks]], [[Hungarians]], [[Ingush people|Ingushes]], [[Inuit]], [[Jews]], [[Kalmyks]], [[Karakalpaks]], [[Karelians]], [[Kets]], [[Koreans]], [[Lezgins]], [[Mari people|Maris]], [[Mongols]], [[Mordvins]], [[Nenetses]], [[Ossetians]], [[Poles]], [[Romani people|Roma]], [[Romanians]], [[Tats]], [[Tatars]], [[Tuvans]], [[Udmurts]], [[Yakuts]], at iba pa.&lt;ref&gt;Barbara A. Anderson and Brian D. Silver. 1984. &quot;Equality, Efficiency, and Politics in Soviet Bilingual Education Policy, 1934–1980,&quot; ''American Political Science Review'' 78 (December): 1019–1039.&lt;/ref&gt;

==== Pananampalataya ====
{{see|Relihiyon ng Unyong Sobyet}}
Ang Unyong Sobyet ay opisyal na walang kaugnayan sa relihiyon, suportado ang hindi paniniwala sa diyos sa mga paaralan, at bigti relihiyon.  Ang estado ay separated mula sa iglesia ng mga atas ng Konseho ng People's Commissars sa 23 Enero 1918. Katlong-dalawa ng Sobyet ay kulang sa populasyo na relihiyosong paniniwala habang isa-ikatlong ng mga tao kunwari relihiyosong paniniwala. Kristiyanismo at Islam ay ang pinaka may mga mananampalataya. Tungkol sa kalahati ng mga tao, kabilang ang mga kasapi ng CPSU at mataas na antas na opisyal ng pamahalaan, kunwari hindi paniniwala sa diyos.Pamahalaan pag-uusig ng Kristiyanismo patuloy undiminished hanggang sa pagkahulog ng komunista ng pamahalaan. Tanging 500 mga simbahan, sa labas ng 54,000 bago ang himagsikan, na naiiwan ang bukas sa 1941. Ang papel na ginagampanan ng relihiyon sa araw-araw na buhay ng mga mamamayan ng Sobiyet iba-iba malaki at noon ay malayo mas mahalaga sa dwellers lungsod kung saan Party control ay pinakamabuting kalagayan.

==== Wika ====
{{see|Mga Wika ng Unyong Sobyet}}
Habang ang lahat ay maaaring gamitin ang kanilang sariling wika, [[Wikang Ruso|Ruso]] ay ang opisyal na at nangingibabaw na wika sa Unyong Sobyet. Ito ay ginagamit sa [[industriya]], [[militar]], partido, at pamamahala ng estado.

==== Haba ng buhay at mortalidad ng sanggol ====

Pagkatapos ng [[komunista]] pagkuha sa kapangyarihan ng kapangyarihan ng buhay pag-asa para sa lahat ng mga grupo ng edad nagpunta up. Ang isang kasisilang anak sa 1926–27 ay isang buhay-asa ng 44.4 taon, hanggang mula sa 32.3 taon ng tatlumpung taon bago. Sa 1958–1959 ang buhay pag-asa para sa newborns nagpunta ng hanggang sa 68.6 taon. Pagpapabuti na ito ay ginamit sa pamamagitan ng Sobiyet awtoridad sa &quot;patunayan&quot; na ang mga sosyalistang sistema ay higit na mataas sa kapitalistang sistema.

Ang kalakaran ang patuloy na sa [[1960|60's]], kapag ang buhay-asa sa Sobiyet Union nagpunta sa kabila ng pag-asa sa buhay sa Estados Unidos .Mula sa 1964 ang takbo baligtad. Habang buhay na pag-asa para sa mga kababaihan na naiiwan ang walang kinikilingan matatag, ito went down na higit para sa mga lalaki. Karamihan sa mga pinagmumulan ng kanluran isisi ang lumalaking pang-aabuso ng alak at mahihirap na pangkalusugang pag-aalaga, at teorya na ito ay din kataon lamang tinanggap ng awtoridad na Sobyet.

Ang pagpapabuti sa sanggol pagkakamatay ay bumababa sa huli, at pagkatapos ng isang tiyak na pagkamatay habang bata pa ay nagsimulang tumaas. Matapos ang 1974 ang gobyerno ay tumigil sa paglalathala sa mga istatistika na ito. Kalakaran na ito ay maaaring maging bahagyang ipinaliwanag sa pamamagitan ng bilang ng mga [[Asyano]]ng nanganganak na may bahagi ng bansa kung saan ang dami ng sanggol na namamatay ay pinakamataas, habang ang bilang ng mga panganganak ay kitang-kita bumababa sa mas buong [[Europa]], bahagi ng Unyong Sobyet.  Halimbawa, ang bilang ng mga births ng bawat mamamayan ng [[Tajikistan]] ay tumaas mula sa 1.92 hanggang 1958–59 hanggang 2.91 hanggang 1979–1980, habang ang numero sa [[Latvia]] ay down na 0.91 sa 1979-80.

== Patakaran ==
{{see|Mga Konstitusyon ng Unyong Sobyet}}
Para sa unang pagkakataon ay sa 1923 sa ang Sobiyet Union binuo ng isang buong saligang batas, ang Sobiyet Saligang-Batas ng 1924 . Ito ay sa 1936 sa pamamagitan ng Stalin Saligang Batas papalitan.

Pormal, ang Sobiyet Union ay isang pederal na unyon ng mga manghahalal estado ( republics ), sa katunayan ito ay isang centrally -pinamamahalaan, at ang Russian SFSR-dominado estado. Panggalan lamang, ito ay democratically sa pamamagitan ng mga konseho ng Russian Совет / o ang Sobiyet parliyamento pinasiyahan. Ang tunay na kapangyarihan ay ngunit palaging kasama ang pamumuno ng Partido Komunista ng Sobiyet Union , ang bansa lalo na sa ilalim ng Stalin totalitaryo , mamaya sa halip diktatoryal maghahari.  Sa katapusan ng USSR undertook Mikhail Gorbachev sa ilalim ng susi salita glasnost at perestroika pagsisikap at epektibong demokratikong institusyon sa kitang ipakilala.

Ang Pamahalaan ng Sobiyet Union ay hindi lamang ang mananagot para sa mga batas, pangangasiwa at kapangyarihan ng bansa kundi pati na rin pinamamahalaang ang ekonomiya. Ang pangunahing mga pampolitikang mga desisyon kinuha sa pamamagitan ng mga pangunahing institusyong pampolitika ng bansa, ang Partido Komunista ng Sobiyet Union (CPSU).

Sa huli 1980s ay ang pormal na estruktura ng estado na katulad ng sa kanluran sistemang pampolitika na inayos. Ito magtakda ng isang saligang-batas, ang lahat ng institusyon ng estado at isang garantiya sa mga mamamayan ng isang serye ng mga pampolitikang karapatan at mga karapatan bilang mamamayan. Ang isang pambatasan kapangyarihan, ang Kongreso ng People's Deputies at isang permanenteng pambatasan Konseho, ang kataas-taasang Sobyet , bilang isang kinatawan ng katawan na kumakatawan sa kapangyarihan ng mga tao. Ang kataas-taasang Sobyet inihalal ang presidyum , ang Chairman rin ay nagsilbi bilang pinuno ng estado at supervised ng Konseho ng People's Commissars, mamaya ang Konseho ng mga ministro , na sa tamang bilang ng mga executive kapangyarihan. Ang Chairman ng Konseho ng People's Commissars, na ang halalan ay na-confirm sa pamamagitan ng kongreso ay ang pinuno ng pamahalaan.  Isang verfassungsbasierte puwersa ng hukuman ay kinakatawan ng isang sistema ng korte, ang chief ng Korte Suprema ay. Ang Korte Suprema ay responsable para sa pagsubaybay ng legalidad ng mga institusyon ng pamahalaan. Ayon sa Saligang-Batas ng 1977, ang bansa ay isang pederal na estruktura, exhorting ang iba't-ibang mga republics ng mga tiyak na pinakamataas na puno mga karapatan (hal. ang desisyon sa politika minorya).

Sa pagsasanay, gayunman, marami sa mga tungkulin ng iba't-ibang mga institusyon ng pamahalaan mula sa mga lamang awtorisadong partido, CPSU ang gumanap. Ang tunay pundasyon, at patakaran ng mga desisyon na nakuha sa pamamagitan ng partido at tinanggap ng pamahalaan, sa halip ang mga desisyon ng partido ratified bilang batas mismo ay nagpasya. Ang bilang ng mga iba't-ibang mekanismo nakasisiguro na ang pamahalaan ay sumali sa mga desisyon ng partido. Habang naroon ay ang mga mamamayan ng Sobiyet Union upang magpasya sa lahat ng mga halalan, kung saan ang kandidato na kanilang pinili, ngunit bilang na kabilang sa lahat ng kandidato ng Partido Komunista at had sa ay inilabas up sa pamamagitan ng mga partido, ay ang Partido Komunista at ibahagi ang lahat ng mga mahahalagang posisyon sa pamahalaan sa mga tao ng partido pamumuno sa ay tapat. Ang mga tao sa mga posisyon ng pamahalaan ay mahigpit na supervised ng CPSU, upang maiwasan ito differed mula sa mga opisyal na linya.

Ang pangunahing gawain ng ehekutibo sangay , ang Konseho ng mga ministro, ay ang pamamahala ng ekonomiya. Ang Konseho ng ministro ay sa buong panahon ng kanyang buhay sa Partido Komunista abala tapat sa politiko, ang chairman ng Konseho ng mga ministro ay palaging isang miyembro ng Politburo, ang central tagahatol ng CPSU. Kadalasan ito ay din ang Pangkalahatang Kalihim ng Partido ang kanyang sarili, ang chairman ay isang nangingibabaw na posisyon sa ibabaw ng iba pang mga ministro.

Ayon sa Saligang-Batas ng 1978 ay ang pinakamataas na pambatasan katawan ng Sobiyet Union ng Kongreso ng People's Deputies .Ang pangunahing gawain ng batasang-bansa ay ang halalan ng isang mas maliit na, permanenteng legislative Assembly, ang kataas-taasang Sobyet sa chairman nito, ang pinuno ng estado ay sa parehong oras. Kahit ang Kongreso ng People's theory ay nag-iisa ang mga karapatan sa magpatibay batas, siya ay nakilala lamang bihira, sa draft batas ng Partido, ang Konseho ng mga ministro at ang kataas-taasang Soviets sa sumang-ayon.

== Politika ==
{{see|Politika ng Unyong Sobyet}}
{{see|Talaan ng mga pinuno ng Unyong Sobyet}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Pinuno ng Estado !! Pinuno ng Pamahalaan
|-
|
: Pinuno ng Komite ng Sentrong Ehekutibo:
* [[Kamenev, Lev Borisovich|L. B. Кamenev]] (mula noong Oktubre 27 (Nobyembre 9) 1917),
* [[Sverdlov, Yakob|Y. Sverdlov]] (с 8 Nobyembre (21 Nobyembre) 1917),
* [[Kalinin, Mihail Ivanovich|M. I. Каlinin]] (с 30 Marso 1919).

: (Presidyum ng Ehekutibong Komite Sentral) USSR:
* [[Kalinin, Mihail Ivanovich|M. I. Каlinin]] 1938—1946
* [[Shvernik, Nikolai Mihailovich|Н. М. Shvernik]] 1946—1953
* [[Voroshilov, Clement Еfremovich|К. Е. Voroshilov]] 1953—1960
* [[Brezhnev, Leonid Ilich|L. I. Brezhnev]] 1960—1964, Ang unang Kalihim-Heneral ng PKSU (1964—1982)
* [[Mikoyan, Аnastas Ivanovich|A. I. Мikoyan]] 1964—1965
* [[Podgorny, Nikolai Viktorovich|N. V. Podgorny]] 1965—1977
* [[Brezhnev, Leonid Ilich|L. I. Brezhnev]] (1977—1982), Ang unang Kalihim-Heneral ng PKSU PKSU (1964—1982)
* [[Andropv, Yuri Vladimorovich|Y. V. Аndropov]] (1983—1984), Kalihim-Heneral ng PKSU(1982—1984)
* [[Chernenko, Кonstantin Ustinovich|К. U. Chernenko]] (1984—1985), Kalihim-Heneral ng PKSU (1984—1985)
* [[Gromyko, Аndreiy Аndreyevich|А. А. Gromyko]] (1985—1988)
* [[Gorbachev, Mihail Sergeyevich|М. S. Gorbachev]] (1985—1991), Kalihim-Heneral ng KPSU 1985—1991.

: Президент СССР:
* М. С. Горбачёв [[15 марта]] 1990 — [[25 декабря]] 1991.
|
: Председатели Совета Народных Комиссаров (с [[15 апреля]] [[1946 год]]а — Совета Министров) СССР:
* [[Ленин, Владимир Ильич|В. И. Ленин]] (1922—1924)
* [[Рыков, Алексей Иванович|А. И. Рыков]] (1924—1930)
* [[Молотов, Вячеслав Михайлович|В. М. Молотов]] (1930—1941)
* [[Сталин, Иосиф Виссарионович|И. В. Сталин]] (1941—1953), генеральный секретарь ЦК ВКП (б) (КПСС) в 1922—1934
* [[Маленков, Георгий Максимилианович|Г. М. Маленков]] (март 1953—1955)
* [[Булганин, Николай Александрович|Н. А. Булганин]] (1955—1958)
* [[Хрущёв, Никита Сергеевич|Н. С. Хрущёв]] (1958—1964), первый секретарь ЦК КПСС в 1953—1964
* [[Косыгин, Алексей Николаевич|А. Н. Косыгин]] (1964—1980)
* [[Тихонов, Николай Александрович|Н. А. Тихонов]] (1980—1985)
* [[Рыжков, Николай Иванович|Н. И. Рыжков]] (1985—1991)

: Премьер-министр СССР:

* [[Павлов, Валентин Сергеевич|В. С. Павлов]] (1991)

: Председатель [[Комитет по оперативному управлению народным хозяйством СССР|КОУНХ СССР]], [[Межреспубликанский экономический комитет СССР|МЭК СССР]]:

* [[Силаев, Иван Степанович|И. С. Силаев]] (1991)
|}
    
{{Wikisource|Treaty on the Creation of the USSR}}

Noong huling 1980's, ang gobyerno ay nagpakita ng maraming karakter sa kilalang demokratikong liberal ng sistemang pampolitika. Sa karamihan, ang konstitusyon at nagtayo ng ibat-ibang organisasyon ng gobyerno at grantiya ang mga mamamayan ng pampolitika at karapatang pantao. Ang lehislatura at binubuo ng [[Congress of People's Deputies]],at ang matibay na lehislatura, ang [[Supremong Sobyet]], at [[Council of Ministers of the USSR|Council of Ministers]]&lt;ref&gt;http://www.britannica.com/EBchecked/topic/288956/inquisitorial-procedure&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://law.jrank.org/pages/7663/Inquisitorial-System.html&lt;/ref&gt;.

Ang pamahalaan ng Unyong Sobyet ay ibibigay sa ekonomiya ng bansa at lipunan. Ito ay ipinatupad sa desisyon na ginawa ng mga nangungunang mga institusyong pampolitika sa bansa, ang Partido Komunista ng Sobiyet Union (CPSU).

Sa huli 1980s, ang gobyerno ay lumitaw na magkaroon ng maraming mga katangian sa karaniwang sa liberal demokratikong sistemang pampolitika. Halimbawa, ang saligang batas ng isang itinatag lahat ng mga organisasyon ng pamahalaan at ibinibigay sa mga mamamayan ng isang serye ng mga pampolitika at sibiko karapatan. Ang isang pambatasan katawan, ang Kongreso ng People's Deputies , at ang kanyang nakatayo lehislatura, ang kataas-taasang Sobyet , kinakatawan ang prinsipyo ng soberanya popular. Ang kataas-taasang Sobyet, kung saan ay isang inihalal chairman na nagbigay pinuno ng estado, oversaw ang Konseho ng mga ministro , na sa tamang bilang ang executive sangay ng pamahalaan.

Ang chairman ng Konseho ng mga ministro, na ang pagpili ay inaprobahan ng kataas-taasang Sobyet, nagbigay pinuno ng pamahalaan. Ang isang constitutionally based panghukuman sangay ng pamahalaan kasama ang isang hukuman na sistema, buhok sa pamamagitan ng Kataas-taasang Hukuman, na noon ay responsable para sa overseeing ang pagtalima ng Sobyet batas sa pamamagitan ng pamahalaan katawan.  Ayon sa 1977 Saligang Batas Sobyet , ang gobyerno ay nagkaroon ng mga pederal na estruktura, na nagpapahintulot sa republics ng ilang kapangyarihan sa pagpapatupad ng patakaran at nag-aalok ng national minorities ang anyo ng pagsali sa pamamahala ng kanilang sariling mga gawain.

Sa pagsasanay, gayunman, ang gobyerno ay kitang-kita differed mula sa Western sistema. In the late 1980s, the CPSU performed many functions that governments of other countries usually perform. Sa huli 1980s, ang CPSU ginanap sa maraming mga function na ang mga pamahalaan ng ibang bansa ay karaniwang gumanap. For example, the party decided on the policy alternatives that the government ultimately implemented. Halimbawa, ang mga partido ay nagpasya sa ang alternatibo patakaran na pamahalaan ang ipinatupad sa huli. The government merely ratified the party's decisions to lend them an aura of legitimacy. Ang pamahalaan lamang ratified desisyon ng partido sa bang ipahiram sa kanila ang isang aura ng pagkalehitimo.

Ang CPSU ay ang ginagamit ng iba't-ibang pamamaraan upang matiyak na ang pamahalaan ng adhered upang ang mga patakaran. Ang mga partido, ang paggamit nito nomenklatura kapangyarihan, inilagay nito loyalists sa mga posisyon ng pamumuno sa buong pamahalaan, kung saan sila ay napapailalim sa kaugalian ng demokratikong sentralismo.Ang katawan ng partido ay malapit na binabantayan ang kilos ng Ministries pamahalaan, mga ahensiya, at lehislatibong organo.

Ang nilalaman ng Saligang Batas ng Sobyet differed sa maraming mga paraan mula sa tipikal na konstitusyong kanluranin. Ito ay karaniwang inilalarawan sa mga umiiral na mga relasyon pampolitika, gaya ng tinukoy sa pamamagitan ng CPSU, sa halip na prescribing ng isang magandang hanay ng mga pampolitikang mga relasyon. Ang Saligang Batas ay mahaba at detalyadong, pagbibigay ng teknikal na detalye para sa mga indibidwal na organo ng pamahalaan. Ang Saligang Batas kasama pampolitikang pahayag, tulad ng mga banyagang patakaran ng mga layunin, at ibinigay ng isang panteorya kahulugan ng estado sa loob ng ideological framework ng Marxism-Leninism . Ang CPSU pamumuno ay maaaring radically baguhin ang saligang batas o muling paggawa ito ganap na, tulad ng ito ay ilang ulit sa buong kasaysayan nito.

Ang Sanggunian ng mga ministro sa tamang bilang ng executive body ng pamahalaan. Its most important duties lay in the administration of the economy. Ang pinaka-mahalagang mga tungkulin ilatag sa pangangasiwa ng ekonomiya. The council was thoroughly under the control of the CPSU, and its chairman—the Soviet prime minister —was always a member of the Politburo . Ang mga konseho ay lubusan sa ilalim ng kontrol ng CPSU, at chairman nito-ang Sobiyet kalakasan ministro -ay palaging isang miyembro ng Politburo . The council, which in 1989 included more than 100 members, was too large and unwieldy to act as a unified executive body. Ang konseho, na sa 1989 kasama ng higit sa 100 mga kasapi, ay masyadong malaki at mahirap gamitin upang kumilos bilang isang pinag-isa katawan executive. The council's Presidium , made up of the leading economic administrators and led by the chairman, exercised dominant power within the Council of Ministers. Ang konseho ng presidyum , na binubuo ng mga pangunahing pang-ekonomiyang mga administrator at inakay ng chairman, exercised nangingibabaw na kapangyarihan sa loob ng Konseho ng mga ministro.

Ayon sa Saligang Batas, bilang susugan sa 1988, ang pinakamataas na pambatasan katawan sa Sobiyet Union ay ang Kongreso ng People's Deputies, na convened sa unang pagkakataon Mayo 1989. Ang pangunahing gawain ng batasang-bansa ay ang halalan ng kongreso nakatayo, ang kataas-taasang Sobyet, at ang halalan ng mga pinuno ng Kataas-taasang Sobyet, na sa tamang bilang pinuno ng estado. Sa teorya, ang Kongreso ng People's Deputies at ang kataas-taasang Sobyet ay malaki sa lehislatibong kapangyarihan.

Sa pagsasanay, gayunman, ang Kongreso ng People's Deputies matugunan at madalang lamang upang maaprubahan ang mga desisyon na ginawa ng partido, ang Konseho ng mga ministro, at ang kanyang sariling mga kataas-taasang Sobyet. Ang kataas-taasang Sobyet, ang presidyum ng Kataas-taasang Sobyet, ang chairman ng kataas-taasang Sobyet, at ang Konseho ng ministro ay malaking kapangyarihan na gumawa ng batas na batas, decrees, resolution, at umiiral na mga order sa populasyon. Ang Kongreso ng People's Deputies ay ang kapangyarihan upang pagtibayin mga desisyon.

==== Sistemang Panghukuman ====
{{see|Mga Batas ng Unyong Sobyet}}
Ang puwersa ng hukuman ay hindi malaya mula sa iba pang sangay ng pamahalaan. Ang Korte Suprema supervised ang mas mababang korte at inilapat ang batas bilang itinatag ng Saligang-Batas o bilang interpreted sa pamamagitan ng Kataas-taasang ang Sobyet. Ang Constitutional pagkapansin Committee susuriin ang constitutionality ng batas at gawa. Ang Sobiyet Union utilized ang pansiyasat sistema ng batas Romano , na kung saan ang hukom, prokurator, at pagtatanggol abogado trabaho collaboratively upang maitaguyod ang katotohanan.

==== Ang Estadong Sobyet ====
Ang Unyong Sobyet ay isang pederal na estado na binubuo ng 15 republics (16 sa pagitan ng 1946 at 1956) ay sumali sa sama-sama sa isang kusang-loob theoretically unyon; ito ay ang manilay-nilay sitwasyon na binuo ang batayan ng Byelorussian at Ukrainian SSRs  pagiging kasapi sa [[United Nations]] . Sa iba, isang serye ng mga teritoryal na yunit na binubuo ng republics. Ang republics din na nakapaloob HURISDIksiyon naglalayong maprotektahan ang interes ng pambansang minorities. Ang republics ay kanilang sariling mga constitutions, na, kasama ang lahat ng kasapi sa unyon Saligang Batas, ay nagbibigay ng panteorya dibisyon ng kapangyarihan sa Sobiyet Union.

Lahat ng mga republics maliban Russian SFSR ay ang kanilang sariling mga partido komunista. Sa 1989, gayunman, ang CPSU at ang sentral na pamahalaan pinanatili ang lahat ng makabuluhang kapangyarihan, setting ng mga patakaran na na-executed by republikano, probinsiya, oblast, at distrito na pamahalaan. Ang isa ay ang Sobiyet ng Union , na katawanin mga tao nang walang itinatangi, at ang mga Sobyet ng mga nasyonalidad , na kinakatawan ng iba't-ibang ethnicities sa Union ng Sobiyet Sosyalista Republics.

==== Pinuno ng Konseho ng Mamamayang Komisar ng Unyong Sobyet&lt;ref&gt;{{cite web|author=Encyclopædia Britannica |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/288956/inquisitorial-procedure |title=inquisitorial procedure (law) - Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com|accessdate=2010-05-16}}&lt;/ref&gt; ====

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot; width=&quot;100%&quot;
! !! Pangalan !! Panunungkulan !! Komento
|-
| [[Talaksan:Mikhail Gorbachev 1987 Cropped.jpg|90px|Mikhail Gorbatsjov]] || [[Mikhail Gorbachev]] || 1985–1991 || Si Gorbachev ang nagpatigil ng mga transaksiyon ng buong unyon.
|-
|  || [[Konstantin Chernenko]] || 1984–1985 || Si Chernenko ay namuno sa 13 hukbo ng unyon, siya ang ikaanim ng [[Sekretarya Heneral ng Partido Komunista ng Unyong Sobyet]].
|-
|  || [[Yuri Andropov]] || 1982–1984 || Namuno si Andropov sa Rebolusyong Hungarian at ikalimang Sekretarya Heneral.
|-
| [[Talaksan:Brezhnev 1973.jpg|90px|Leonid Brezjnev]] || [[Leonid Brezhnev]] || 1964–1982 || Pinaganda ni Brezhnev ang ekonomiya ng kanyang bansa, at pinangalanang ''Pinakamagaling, pinaigting ang relasyon ng Unyong Sobyet sa [[Estados Unidos]] noong 1970 at pinabalik ang hukbong sobyet mula sa  [[Krisis sa Afghanistan|Afghanistan 1979]]. Sa panahon ni Brezhnev, ginawa ulit ang lyriko ng pambansang awit na hindi naglalaman ng pagpuri kay Stalin.
|-
| [[Talaksan:Nikita Khrusjtsjov.jpg|90px|Nikita Khrusjtsjov]] || [[Nikita Khrushchev]] || 1953–1964 || Ginawa ni Khrushchev ang kanyang makakaya para pigilan ang [[Krisis sa Cuba]]. Ginawa niya ang tinatawag na de-Stalinization sa pamamagitan ng pagbura ng buong lyriko ng pambansang awit ng mga Sobyet (dahil ito ay naglalaman ng pagpuri kay Stalin), pagpapalit ng pangalan ng mga lungsod na nakapangalan kay Stalin (tulad ng Stalingrad na naging Leningrad na ngayon ay Saint Petersburg), at pagtatanggal sa mga istatwa ni Stalin.
|-
|  || [[Georgy Malenkov]] || 1953 || Ama ni Malenkov si Stalin na kilala sa buong bansa, at inagaw sa kanya ang kapangyarihan.
|-
||| [[Joseph Stalin]] || 1924–1953 || Si Stalin ang heneral na nagpapanalo ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig para sa Unyong Sobyet at gumawa ng mga reporma na makakatulong sa bansa, mas lalo sa ekonomiya na malaki ang kontribusyon. Kilala rin siya sa mga marahas na pagpatay sa mga &quot;kalaban ng komunismo&quot;, at ang pagpatay na ito ay tinatawag na &quot;Great Purge&quot;.
|-
||| [[Vladimir Lenin]] || 1922–1924 || Si Lenin ang nagtatag ng buong Unyong Sobyet at namuno sa mga [[Bolsheviks]].
|}

[[Talaksan:Moscow Kremlin.jpg|thumb|250px|Ang [[Moscow Kremlin]], ang opisyal na tirahan ng gobyernong Unyong Sobyet.]]
* 1917–1922 – [[Lenin|Vladimir Lenin]]
* 1922–1953 – [[Stalin|Joseph Stalin]]
* 1953–1955 – [[Georgi Malenkov]]
* 1955–1964 – [[Nikita Khrushchev]]
* 1964–1982 – [[Leonid Brežnev]]
* 1982–1984 – [[Yuri Andropov]]
* 1984–1985 – [[Konstantin Chernenko]] 
* 1985–1991 – [[Mihail Gorbačëv]]

&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:800 height:100
PlotArea = width:700 height:80 left:0 bottom:20

DateFormat = yyyy
Period = from:1917 till:1991
TimeAxis = orientation:horizontal
ScaleMajor = unit:year increment:5 start:1920

# there is no automatic collision detection,
# so shift texts up or down manually to avoid overlap

Define $dy = 25 # shift text to up side of bar

PlotData=
 bar:Leaders color:red width:75 mark:(line,white) align:left fontsize:S

 from:start till:1922 shift:(-10,$dy) text:[[Lenin|Vladimir~Iljits~Lenin]]
 from:1922 till:1953 shift:(-30,$dy) text:[[Stalin|Josif Stalin]]
 from:1953 till:1955 shift:(-7,-5) text:[[Georgi Malenkov|Georgi]]~[[Georgi Malenkov|Malenkov]]
 from:1955 till:1964 shift:(-40,$dy) text:[[Nikita Hruštšov]]
 from:1964 till:1982 shift:(-35,$dy) text:[[Leonid Brežnev]]
 from:1982 till:1984 shift:( -7, 5) text:[[Juri Andropov|Juri]]~[[Juri Andropov|Andropov]]
 from:1984 till:1985 shift:( -3,-20) text:[[Konstantin Tšernenko|Konstantin]]~[[Konstantin Tšernenko|Tšernenko]]
 from:1985 till:end shift:(-25,$dy) text:[[Mihail Gorbatšov|Mihail]]~[[Mihail Gorbatšov|Gorbatšov]]
&lt;/timeline&gt;

==== Pinuno ng Sentral na Ehekutibong Komisyon ng Lahat ng Kongresong Ruso ng Sobyet ====

* 1917 – [[Lev Kamenev]]
* 1917–1919 – [[Jakov Sverdlov]]
* 1919–1946 – [[Mihail Kalinin]]
* 1946–1953 – [[Nikolai Švernik]] 
* 1953–1960 – [[Kliment Vorošilov]] 
* 1960–1964 – [[Leonid Brežnev]]
* 1964–1965 – [[Anastas Mikojan]]
* 1965–1977 – [[Nikolai Podgornyi]] 
* 1977–1982 – [[Leonid Brežnev]]
* 1982–1983 – [[Vasili Kuznetsov]] 
* 1983–1984 – [[Yuri Andropov]]
* 1984 – [[Vasili Kuznetsov]] 
* 1984–1985 – [[Konstantin Tšernenko]] 
* 1985 – [[Vasili Kuznetsov]]
* 1985–1988 – [[Andrei Gromyko]] 
* 1988–1991 – [[Mihail Gorbašev]]

== Mga ugnayang panlabas pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ==
{{see|Mga Ugnayang Panlabas ng Unyong Sobyet}}
[[Talaksan:CEMA members.png|thumb|Mapa ng [[Comecon]] (1986) na kung saan kasama ang Unyong Sobyet at ang mga kakampi nito.&lt;br /&gt;
{{legend|#C00000|kasapi}}
{{legend|#FF40FF|mga kasaping hindi nakipagtulungan}}
{{legend|#FF0000|kasali}}
{{legend|#FFD700|taga-tingin}}
]]
Kapag tinanggihan diplomatikong pagkilala ng libreng mundo, ang Sobiyet Union ay opisyal na may ugnayan talaga ang lahat ng mga bansa ng daigdig noong dekada 40. Ang Unyong Sobyet din ay umusbong mula sa pagiging isang tagalabas sa mga pandaigdigang kapisanan at mga negosasyon sa pagiging isa sa mga arbiters ng mundo kapalaran matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Isang kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]] at ang kanyang pundasyon sa 1945, ang Unyong Sobyet ay naging isa sa limang permanenteng kasapi ng Konsehong Pangkaligtasan ng UN, kung saan nagbigay ito ng karapatan sa pagbeto ng anumang ng kanyang resolusyon.

[[Talaksan:Teheran conference-1943.jpg|thumb|left|Kaliwa pakanan: [[Pinuno ng Unyong Sobyet]] [[Joseph Stalin]], [[Pangulo ng Estados Unidos]] [[Franklin D. Roosevelt]] at [[Punong Ministro ng Nagkakaisang Kaharian]] [[Winston Churchill]].]]
Ang Unyong Sobyet ay lumitaw mula sa World War II bilang isa sa dalawang pinakamakapangyarihang bansa sa daigdig, isang posisyong pinananatili para sa apat na dekada sa pamamagitan ng kanyang pananakop sa Silangang Europa (tingnan ang Eastern Bloc), panlakas militar, pang-ekonomiya ng lakas, tulong sa pagbubuo ng bansa, at pang-agham pananaliksik, lalo na puwang sa teknolohiya at sandata. Lumalaki ang impluwensiya ng Unyong Sobyet sa ibang bansa pagkatapos ng mga taon ng digmaan. Nakatulong humantong sa isang komunistang sistema ng estado sa Silangang Europa na nagkakaisa sa pamamagitan ng militar at pang-ekonomiyang mga kasunduan.

Hinigitan nito ang Imperyo ng Britanya bilang isang pandaigdigang pinakamalakas, parehong sa isang militar kamalayan at kakayahan nito upang mapalawak ang kanyang impluwensiya sa ibayo ng hangganan nito. Ang Sanggunian para sa Mutual Economic Assistance (Comecon), 1949–1991, ay isang pang-ekonomiyang kapisanan ng mga estadong komunista at ng isang uri ng Eastern Bloc katumbas ng-ngunit mas heograpiya napapabilang sa-ang European Economic Community. Ang militar kapilas sa Comecon ay ang [[Kasunduan ng Varsovia]], bagaman Comecon ng pagiging kasapi ay makabuluhang mas malawak na.

Ang naglalarawan Comecon kataga ay kadalasang ginagamit sa lahat ng mga gawain maraming panig na kinasasangkutan ng mga miyembro ng organisasyon, sa halip na hinihigpitan sa direktang pag-andar ng Comecon nito at organo. Sa paggamit na ito ay paminsan-minsan extended na rin sa bilateral relations sa mga miyembro, dahil sa ang sistema ng sosyalista internasyonal na pang-ekonomiyang mga relasyon, maraming panig accords-karaniwang ng isang pangkalahatang-kalikasan tended na ipinatupad sa pamamagitan ng isang hanay ng mga mas detalyadong, bilateral kasunduan.

Ang [[Moscow]] ay itinuturing sa Silangang Europa na maging isang buffer zone para sa mga inaabangan ng pagtatanggol nito kanluran mga hangganan at nakasisiguro sa kanyang kontrol ng rehiyon sa pamamagitan ng transforming ang East European bansa sa estado satelayt. Sobiyet hukbo intervened sa 1956 Revolution Hungarian at nabanggit ang Brezhnev doktrina , ang Sobiyet kapilas sa US Johnson doktrina at mamaya Nixon doktrina , at nakatulong paalisin ang Czechoslovak pamahalaan sa 1968, minsan na sinasangguni na ang Prague Spring .

Sa huli ng 1950s, ang isang paghaharap sa Tsina tungkol sa USSR's paglalapitan sa may ang West at kung ano ang Mao perceived bilang Khrushchev's rebisyonismo na humantong sa mga Sino-Sobyet split . Ito nagresulta sa isang break sa buong global Komunista kilusan at Komunista regimes sa Albania at Cambodia sa pagpili kapanig sa Tsina sa lugar ng USSR. Para sa isang oras, digmaan sa pagitan ng mga dating allies lumitaw na maging isang posibilidad; habang relasyon ay cool sa panahon ng 1970s, ay hindi sila bumalik sa kanormalan hanggang sa Gorbachev panahon.

Sa panahon ng parehong panahon, ang isang pangkasalukuyan paghaharap sa pagitan ng mga Sobiyet Union at ng Estados Unidos sa loob ng Sobyet paglawak ng nuclear missiles sa Cuba sparked ang Cuban misayl Crisis sa 1962.

Ang KGB (Committee para sa Estado Security) nagsilbi sa isang paraan na ang Sobiyet kapilas sa pareho ng Federal Bureau ng imbestigasyon at ang Central Intelligence Agency sa US Ito ran ang isang malaki at matibay na network ng mga informants sa buong Sobiyet Union, na kung saan ay ginagamit upang masubaybayan ang mga paglabag sa batas.  Matapos ang pagbagsak ng Sobiyet Union, ito ay pinalitan sa Rusya sa pamamagitan ng mga SVR (Foreign Intelligence Service) at ang FSB (Federal Security Service ng Russian Federation).

[[Talaksan:Carter Brezhnev sign SALT II.jpg|thumb|Si [[Leonid Brezhnev]] at [[Jimmy Carter]], pumipirma ng  SALT II treaty, noong 18 Hunyo 1979, sa [[Vienna]].]]
Ang KGB ay hindi na walang matibay pangangasiwa. Ang GRU (Main Intelligence pangangasiwaan), hindi publicized ng Sobiyet Union hanggang sa dulo ng Sobiyet panahon sa panahon ng perestroika , ay nilikha sa pamamagitan ng Lenin sa 1918 at nagsilbi parehong bilang isang sentralisadong Handler ng militar katalinuhan at bilang isang institutional check-at-balanse para sa sa kabilang banda medyo ipinagpapahintulot na kapangyarihan ng KGB. Mabisa, ito ay nagsilbi sa bakayan ang spies, at, hindi nakakagulat na ang KGB nagsilbi ng isang katulad na function sa GRU. Bilang sa KGB, ang GRU pinamamahalaan sa mga bansa sa buong mundo, lalo na sa Sobiyet pagkakaisa at satelayt estado. Ang GRU ay patuloy na tatakbo sa Russia ngayon, may resources tinatayang sa pamamagitan ng ilang sa mga lumampas ng SVR.

Sa 1970s, ang Sobiyet Union nakamit magaspang nuclear pagkakapare-pareho sa Estados Unidos, at sa huli overtook ito. Ito perceived kanyang sariling paglahok bilang mahalaga sa ang solusyon ng anumang mga pangunahing internasyonal na problema. Samantala, ang Cold War nagbigay daan sa paghina ng hindi mabuting samahan at ng isang mas kumplikadong pattern ng mga internasyonal na relasyon na kung saan ang mundo ay hindi na malinaw na nahati sa dalawang malinaw na sumasalungat blocs. Mas malakas na bansa ay mas kuwarto para igiit ang kanilang pagsasarili, at ang dalawang superpowers ay bahagyang kayang kilalanin ang kanilang mga karaniwang mga interes sa sinusubukan na alamin ang karagdagang pagkalat at paglaganap ng nuclear armas (tingnan ko asin , SALT II , Anti-Ballistic misayl Treaty ).

Sa pamamagitan ng oras na ito, ang Sobiyet Union ay concluded pagkakaibigan at kooperasyon treaties sa isang bilang ng mga estado sa di-Komunista mundo, lalo na sa mga Third World at Non-hile-hilera Movement estado tulad ng Indiya at Ehipto. Bukod dito, ang Sobiyet Union patuloy na magbigay ng militar aid para sa mga rebolusyonaryo kilusan sa Ikatlong Daigdig.  Para sa lahat ng mga dahilan, Sobiyet patakarang panlabas ay ng malaking kahalagahan sa mga di-Komunista mundo at nakatulong malaman ang takbo ng mga pandaigdigang relasyon.

[[Talaksan:Reagan and Gorbachev hold discussions.jpg|thumb|left|Si [[Mikhail Gorbachev|Gorbachev]] sa harap-harapang paguusap kasama ang Presidente ng Amerika [[Ronald Reagan]].]]
Kahit na sampung libo bureaucracies ay kasangkot sa pagbubuo at pagpapatupad ng Sobyet patakarang panlabas, ang mga pangunahing patakaran ng mga alituntunin ay natukoy ng Politburo ng Partido Komunista. Ang pangunahin layunin ng Sobyet patakarang panlabas ay ang pagpapanatili at pagpapabuti ng pambansang seguridad at ang pagpapanatili ng pananakop sa paglipas ng Silangang Europa. Relasyon sa Estados Unidos at Western Europe ay din ng mga pangunahing pag-aalala sa mga banyagang Sobyet makers patakaran, at mga relasyon sa mga indibidwal na Third World estado ay hindi bababa sa bahagyang tinutukoy ng ang kalapitan ng bawat estado sa Sobyet sa hangganan at sa Sobiyet estima ng kanyang strategic kabuluhan.

Pagkatapos Mikhail Gorbachev nagtagumpay Konstantin Chernenko bilang Pangkalahatang Kalihim ng CPSU noong 1985, siya ay nagpasimula ng maraming mga pagbabago sa Sobiyet patakarang panlabas at sa ekonomiya ng USSR. Gorbachev pursued pampalubag-loob sa mga patakaran ng West sa halip ng pagpapanatili ng Cold War dating kalagayan. Ang Sobiyet Union natapos ang kanyang trabaho ng Afghanistan , ay naka-sign strategic armas treaties pagbabawas sa Estados Unidos, at pinapayagan nito allies sa Silangang Europa upang matukoy ang kanilang sariling mga gawain.  Gayunman, ang Sobiyet republics ay ginagamot naiiba mula sa mga estado satelayt, at hukbo ay ginagamit upang sugpuin kilusan pagtigil sa loob ng Union (tingnan ang Black Enero ) ngunit huli na hindi mapakinabangan.

Kasunod ang paglusaw ng Sobiyet Union sa 25 Disyembre 1991, Russia ay internationally kinikilala [34] na ang mga legal na kahalili sa Sobiyet estado sa internasyonal na yugto. Upang na dulo, Russia kusang tinanggap ang lahat ng Sobyet dayuhang utang, at inaangkin sa ibang bansa-aari ng Sobyet bilang ng kanyang sariling.

Upang maiwasan ang mga alitan sa kasunod na sa paglipas ng Sobyet ari-arian, &quot;zero baryante&quot; kasunduan ay iminungkahi upang pagtibayin sa bagong independiyenteng estado ang dating kalagayan sa ang petsa ng bisa. (Ang Ukraine ay ang huling dating republikang Sobyet hindi na ipinasok sa tulad ng isang kasunduan) Ang katapusan ng Unyong Sobyet din itataas ang mga katanungan tungkol sa mga kasunduan nito na ilalagda, tulad ng Kasunduang Anti-Ballistic misayl; Ang Rusya ay gaganapin ang posisyon na ang mga treaties manatili sa lakas, at dapat basahin na parang Rusya ay ang signatory.

== Teknolohiya ==
{{see|Teknolohiya ng Unyong Sobyet}}
{| border=&quot;0&quot; width=&quot;100%&quot;
| valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot; |[[Talaksan:Sputnik asm.jpg|200px|thumb|right|[[Sputnik 1]].]]
* [[Misyong Pang-kalawakan]]
** ''[[Sputnik]]''
** [[Yuri Gagarin]]
** [[Valentina Tereshkova]]
** ''[[Soyuz]]''
** Station ''[[Mir]]''
** [[Buran (Sasakyang Pangkalawakan)]]
* Ayronomiko
** ''[[Mikoyan]]''
** ''[[Sukhoi]]'' 
** ''[[Ilyushin]]''
** ''[[Tupolev]]'' 
** ''[[Yakovlev]]''
[[Talaksan:Tu-144-sinsheim.jpg|200px|thumb|right|[[Tupolev Tu-144]].]]
* Malakihang Industriyal na Pangmilitar
** ''[[AK-47|Kalachnikov]]''
** ''[[Tsar Bomba]]''
* Génie civil
** [[Aswan Dam]] 
** [[Ostankino Tower]]
* Agham
** [[Akademgorodok]]
** [[Andrei Sakharov]]
** [[Lev Landau]]
|}

== Ekonomiya ==
{{See|Ekonomiya ng Unyong Sobyet}}

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:right&quot; width=&quot;100%&quot;
|-
! Republika
! Kabisera
! Ekonomiya&lt;ref&gt;Volkszählung 1989 und [[The World Factbook]]&lt;/ref&gt;
! %
! Hulyo 2007
! Δ%
! Densidad
! Lawak (km²)
! %
|-
| [[Russian Soviet Federative Socialist Republic|Russian SSR]] || [[Moscow]] || 147.386.000 || 51,40 % || 141.377.752 || −4,0 % || 8,6 || 17.075.200 || 76,62 %
|-
| [[Ukrainian Soviet Socialist Republic|Ukrainian SSR]] || [[Kiev]] || 51.706.746 || 18,03 % || 46.299.862 || −10,5 % || 85,6 || 603.700 || 2,71 %
|-
| [[Uzbek Soviet Socialist Republic|Uzbek SSR]] || [[Tashkent]] || 19.906.000 || 6,94 % || 27.780.059 || +39,6 % || 44,5 || 447.400 || 2,01 %
|-
| [[Kazakh Soviet Socialist Republic|Kazakh SSR]] || [[Almaty]] || 16.711.900 || 5,83 % || 15.284.929 || −8,5 % || 6,1 || 2.727.300 || 12,24 %
|-
| [[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian SSR]] || [[Minsk]] || 10.151.806 || 3,54 % || 9.724.723 || −4,2 % || 48,9 || 207.600 || 0,93 %
|-
| [[Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Azerbaijan SSR]] || [[Baku]] || 7.037.900 || 2,45 % || 8.120.247 || +15,4 % || 81,3 || 86.600 || 0,39 %
|-
| [[Georgian Soviet Socialist Republic|Georgian SSR]] || [[Tbilisi]] || 5.400.841 || 1,88 % || 4.646.003 || −14,0 % || 77,5 || 69.700 || 0,31 %
|-
| [[Tajik Soviet Socialist Republic|Tajik SSR]] || [[Dushanbe]] || 5.112.000 || 1,78 % || 7.076.598 || +38,4 % || 35,7 || 143.100 || 0,64 %
|-
| [[Moldavian Soviet Socialist Republic|Moldavian SSR]] || [[Chişinău]] || 4.337.600 || 1,51 % || 4.320.490 || −0,4 % || 128,2 || 33.843 || 0,15 %
|-
| [[Kirghiz Soviet Socialist Republic|Kirghiz SSR]] || [[Bishkek]] || 4.257.800 || 1,48 % || 5.284.149 || +24,1 % || 21,4 || 198.500 || 0,89 %
|-
| [[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuanian SSR]] || [[Vilnius]] || 3.689.779 || 1,29 % || 3.575.439 || −3,1 % || 56,6 || 65.200 || 0,29 %
|-
| [[Turkmen Soviet Socialist Republic|Turkmen SSR]] || [[Ashgabat]] || 3.522.700 || 1,23 % || 5.097.028 || +44,7 % || 7,2 || 488.100 || 2,19 %
|-
| [[Armenian Soviet Socialist Republic|Armenian SSR]] || [[Yerevan]] || 3.287.700 || 1,15 % || 2.971.650 || −9,6 % || 110,3 || 29.800 || 0,13 %
|-
| [[Latvian Soviet Socialist Republic|Latvian SSR]] || [[Riga]] || 2.666.567 || 0,93 % || 2.259.810 || −15,3 % || 41,3 || 64.589 || 0,29 %
|-
| [[Estonian Soviet Socialist Republic|Estonian SSR]] || [[Tallinn]] || 1.565.662 || 0,55 % || 1.315.912 || −16,0 % || 34,6 || 45.226 || 0,20 %
|}

[[Talaksan:DneproGES 1947.JPG|thumb|left|Ang [[DneproGES]], isa sa mga plantang [[Hydroelektrik]] ng estasyon sa Unyong Sobyet.]]
Ang [[Ekonomiya]] ng Unyong Sobyet ay malakas sa una subalit sa pagdaan ng mga tao ay humina ito dahil sa mahinang pamamalakad ng mga pinunong sumunod kay [[Joseph Stalin]].

Dahil sa paghihiwalay ng Unyong Sobyet, ang USSR ay ikilawa sa pinakamalaki ang [[ekonomiya]] sa mundo, sumunod sa [[Estados Unidos]].&lt;ref name=cia1990&gt;{{cite web|url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact90/world12.txt|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=2008-03-09|title=1990 CIA World Factbook|archive-date=2011-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20110427053700/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact90/world12.txt|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; Ang Ekonomiya ng bansa ay moderno sa bagong mundo na sentrong plinano na ekonomiya. Ito ay batay sa ideolohiyang [[sosyalismo]] at pag-aari ng estado at pinamamahalaan ng ''[[Gosplan]]'' (ang State Planning Commission), ''[[Gosbank]]'' (ang bangkong pang-estado) at ang [[Gossnab]] (State Commission for Materials and Equipment Supply).

==== Pagmamana ng Ari-arian ====
Naibigay na-proseso, resibo ng ari-arian na kung saan ang mga buwis sa kita ay hindi taxed kapag ang mga pondo o ari-arian naibigay sa isa sa miyembro ng pamilya sa isa pang sa loob ng kanilang mga bahagi ng pangkalahatang mga bahagyang o kabuuang pagmamay-ari compatible, pati na rin ang mga magulang ng mga bata mga magulang at mga bata, sa loob ng kanilang mga bahagi ng pangkalahatang bahagyang pagmamay-ari ng batas&lt;ref name=&quot;cia1990&quot;/&gt;.

Upang petsa, Ukraine ay ang Batas sa Buwis sa personal na kita, na frees ang mga tagapagmana ng mga kamag-anak ang unang-degree mula sa pagbabayad ng buwis sa kabuuan . Ang mga ito ay ang mga magulang at mga magulang ng asawa o asawa ng testator, ang kanyang asawa o mga asawa, mga anak na ito bilang mga indibidwal at ang kanyang asawa o asawa, kasama ang pinagtibay mga bata ng kanilang mga anak. Ang natitirang tagapagmana, kung kumuha sila ng mana, dapat bayaran buwis ng 5% ng halaga ng mana. Kung mana ay nakuha mula sa mga di-residente ng Ukraine, habang ang mga buwis sa rate ay nagdaragdag may tatlong bahagi at 15% ng nasldetsva gastos.

Noong Setyembre 8, ang kataas-taasang Konseho nakarehistro ng isang bayarin sa Susog sa tiyak na Batas ng Ukraine (tungkol sa pagbubuwis ng mana). Ang mga may-akda ng pambatasan inisyatiba - deputies mula BYuT [[Andriy Portnoy]] at [[Valery Pisarenko]].

Ang mga pagbabago ay iminungkahi na ang mga deputies, tungkol sa buwis tagapagmana ng ikalawang antas ng pagkakamag-anak. Ayon sa teksto ng ang bayarin, sila ay pagpunta sa gawin OSVOD mula sa pagbabayad ng buwis sa kita. Kung ang bayarin, bayaran income tax kapag nakatanggap ka ng isang mana ay hindi ang lahat ng mga miyembro ng pamilya ng testator.

Mas Isa kagawaran ng bill ay upang mabawasan ang laki ng bayad ng estado. Sa segodnyaschny araw upang makakuha ng isang mana, ang isa sa mga asawa, magulang, matanda bata, granddaughters, apo sa inapo, brothers, sisters, lolo, isang babae, ang iba pang mga tagapagmana dapat magbayad ng 0.5 na porsiyento ng halaga ng mana para sa pagpapalabas ng mga sertipiko ng mana. Para sa pagpapalabas ng mga sertipiko ng mana ng lupain sa isa sa mga asawa, magulang, matanda bata, granddaughters, apo sa inapo, brothers, sisters, Lolo, babae ay dapat magbayad ng 01% ng halaga ng mana at ang iba pang mga tagapagmana - 0,5%. Ngayon, sa kaso ng ampon ng kuwenta, ang halaga ng buwis ng estado halaga, o 1 di-dapat ipagbayad ng buwis pinakamababang - para sa mga miyembro ng pamilya ng una at pangalawang degree, 5 o di-dapat ipagbayad ng buwis pinakamababang - para sa iba pang mga tagapagmana.

Ang mga may-akda ng ang bayarin imungkahi na magtatag ng isang zero rate ng buwis sa personal na kita sa mga bagay ng mana sa anyo ng cash savings, invested hanggang 2 Enero 1992 sa pagtatatag Sberbank ng USSR at sa estado ng seguro ng USSR, na sa tamang sa teritoryo ng Ukraine, pati na rin tulad ng pamahalaan securities: mga bono ng Estado utang target na interes-free sa 1990, mga bono ng Estado Internal panalong mga pautang sa 1982, pananalapi ng pamahalaan ng bill ang USSR, sertipiko ng Savings Bank ng USSR at ang pera savings ng mga mamamayan ng [[Ukraine]] at ang dating Ukrgosstraha, pagbabayad ng kung saan ang panahon ng 1992–1994 ay hindi nangyari. Tagapagtaguyod ng view na ito na pagsasauli ng nagugol ng mga kontribusyon ay isang obligasyon ng [[estado]], at sa gayon ay ang pagbubuwis mana sa paraan na ito ay lubhang walang katwiran.

Dapat ang bayarin gawin ang mga buwis sa kita na bumalik sa anyo ng mana, na kung saan ay napapailalim sa zero tax rate, hindi kailangan. Ang obligasyon ng mga nagbabayad ng buwis upang magbigay ng deklarasyon ay matutupad kapag siya ay nakatanggap ng kita sa anyo ng mga mana (handog), na sa pamamagitan ng batas ay napapailalim sa isang zero rate ng buwis sa kita ng mga indibidwal.
==== Salapi ====
[[Talaksan:1 rouble of 1922.jpg|thumb|200px|right|Isang [[Pilak]] na [[rouble]] ng 1922]]
Ang salaping umiiral sa bansang ito ay [[Ruble|Soviet ruble]].

== Tingnan rin ==
* [[Digmaang Malamig]]
* [[Rusya]]
* [[Asya]]
* [[Europa]]
* [[Mga Republika ng Unyong Sobyet]]
* [[Talaan ng mga pinuno ng Unyong Sobyet]]
* [[Opisyal na pangalan ng Unyong Sobyet]]
* [[Sekretarya Heneral ng Partido Komunista ng Unyong Sobyet]]
* [[Mga Ministro ng Unyong Sobyet]]

=== Mga kawing panlabas ===
{{sisterlinks|Soviet Union}}
* [http://deweytextsonline.area501.net/ImpressionsOfSovietRussia.htm Impressions of Soviet Russia, by John Dewey.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080121085401/http://deweytextsonline.area501.net/ImpressionsOfSovietRussia.htm |date=2008-01-21 }}
* [http://soviethistory.com/ Documents and other forms of media from the Soviet Union: 1917–1991.]
* [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/sutoc.html Soviet Union]
* [http://documents.theblackvault.com/documents/SovietLosses.pdf Losses Suffered by USSR Armed Forces in Wars, Combat Operations, and Military Conflicts]
* [http://soviet.globalmuseumoncommunism.org/ Soviet Union Exhibit at Global Museum on Communism with essay by Richard Pipes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120229052152/http://soviet.globalmuseumoncommunism.org/ |date=2012-02-29 }}
* [https://archive.is/20121225061416/geta1.narod.ru/INTERS/NISTOR/ISTORIYA.HTM Новейшая история моими глазами]
* ''[[Семёнов, Юрий Иванович|Юрий Семёнов]].'' [http://scepsis.ru/library/id_128.html «Россия: что с ней случилось в XX веке»]
* [http://noogen.2084.ru/zametki.htm «Посторонние заметки» (автор неизвестен)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130615232822/http://noogen.2084.ru/zametki.htm |date=2013-06-15 }}
* ''[[Боффа, Джузеппе]].'' [http://www.scepsis.ru/library/id_809.html «От СССР к России. История неоконченного кризиса. 1964—1994»]
* ''[[Грэхэм, Лорен|Лорен Грэхэм]].'' [http://scepsis.ru/library/id_666.html «Естествознание, философия и науки о человеческом поведении в Советском Союзе»]
* Подборка статей и книг на сайте журнала «[http://scepsis.ru/tags/id_112.html Скепсис]»
** [http://scepsis.ru/tags/id_112.html История СССР (1917—1991)]
** [http://scepsis.ru/tags/id_154.html История Советской России 20-х гг.]
* [http://www.ib.hu-berlin.de/~pbruhn/russgus.htm RussGUS] 
* [http://www.cccp-here.blogspot.com Блог про вещи и быт СССР, неповторимость стиля и практичность]
* [http://www.sovunion.info СССР 20-х 30-х годов]
* [http://www.sovworld.ru/ Фотографии городов Советского Союза и зарубежных стран 1940-х — 1980-х годов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130930040056/http://www.sovworld.ru/ |date=2013-09-30 }}
* [http://www.soviethistory.ru/sovhist/ История СССР] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114044555/http://www.soviethistory.ru/sovhist/ |date=2013-11-14 }} — www.soviethistory.ru
* [http://happynation.su Советский союз: счастливая нация] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180330020353/http://happynation.su/ |date=2018-03-30 }}

==Sanggunian==
{{reflist}}

{{Republik Soviet}}
{{Eastern Bloc}}
{{Soviet occupation}}
{{Autonomous republics of the Soviet Union}}
{{Autonomous Oblasts of the Soviet Union}}
{{Socialist states}}

[[Kategorya:Komunismo]]
[[Kategorya:Kasaysayan]]
[[Kategorya:Unyong Sobyet|*]]</text>
      <sha1>mw3gfursik95jp0ts99cd0w3o799l5c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960058</id>
      <parentid>1959995</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T09:42:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="134935" xml:space="preserve">{{Infobox country
| conventional_long_name = Unyon ng mga Republikang Sosyalistang Sobyetiko
| common_name            = Unyong Sobyetiko
| native_name            = {{native name|ru|Союз Советских Социалистических Республик}}&lt;br /&gt;{{small|{{transl|ru|Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik}}}}
| religion               = [[Estadong sekular]] (''[[de jure]]'')&lt;br /&gt;[[Pampamahalaang ateismo]] (''[[de facto]]'')
| government_type        =  {{plainlist|
* [[Isang partidong estado|Isang-partidong]] [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]]&lt;br&gt;(1922–1924)
* [[Leninismo|Leninistang]] [[Isang partidong estado|isang-partidong]] [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]] sa ilalim ng isang [[totalitarismo|totalitaryong]] [[diktadura]]&lt;br&gt;(1924–1927)
* [[Marxismo-Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Isang partidong estado|isang-partidong]] [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]] sa ilalim ng isang [[Stalinismo|Stalinistang]] [[totalitarismo|totalitaryong]] [[diktadura]]&lt;br&gt;(1927–1953)
* [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Isang partidong estado|isang-partidong]] [[parlamentaryo|parlamentaryong]] [[Sistemang direktoryal|direktoryal]] na [[estadong sosyalista|republikang sosyalistang]] [[pederasyon|pederal]]&lt;br&gt;(1953–1990)
* [[Pamamaraang semi-presidensyal|Kalahati-pampanguluhang republikang]] [[pederasyon|pederal]]&lt;br&gt;(1990–1991)}}
| life_span              = 1922–1991
| era                    = [[Panahong Entregera]] • [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] • [[Digmaang Malamig]]
| event_pre              = [[Himagsikang Oktubre]]
| date_pre               = 7 Nobyembre 1917
| date_start             = 30 Disyembre 1922
| event_start            = [[Tratado ng Paglikha ng URSS|Tratado ng Paglikha]]
| event1                 = Pagtatapos ng [[Digmaang Sibil sa Rusya]]
| date_event1            = 16 Hunyo 1923
| event2                 = [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetiko|Unang Saligang Batas (1924)]]
| date_event2            = 31 Enero 1924
| event3                 = [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetiko|Ikalawang Saligang Batas (1936)]]
| date_event3            = 5 Disyembre 1936
| event4                 = Pakanlurang Pagpapalawak
| date_event4            = 1939–1940
| event5                 = [[Silangang Hanay (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|Dakilang Digmaang Makabayan]]
| date_event5            = 1941–1945
| event6                 = [[Charter of the United Nations|Admitted to the]] [[United Nations|UN]]
| date_event6            = 24 Oktubre 1945
| event7                 = [[Desestalinisasyon]]
| date_event7            = 25 Pebrero 1956
| event8                 = [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetiko|Ikatlong Saligang Batas (1977)]]
| date_event8            = 9 Oktubre 1977
| event9                 = [[Akto ng Muling Pagtatatag ng Estado ng Litwanya|Pagtiwalag]] ng [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Litwanya|unang republika (Litwanya)]]
| date_event9            = 11 Marso 1990
| event10                 =[[Tangkang Kudeta sa Unyong Sobyetiko (1991)|Kudetang Agosto]]
| date_event10            = 19–22 Agosto 1991
| event_end              = [[Tratado ng Belabesa]]
| date_end               = 8 Diysmebre 1991
| date_post              = 26 Disyembre 1991
| event_post             = [[Pagkabuwag ng Unyong Sobyetiko|Pagkabuwag ng Unyong Sobyetiko]]
| image_flag             = Flag of the Soviet Union.svg
| flag_type              = Watawat&lt;br /&gt;(1955–1991)
| image_coat             = State Emblem of the Soviet Union.svg
| symbol_type            = Pampamahalaang Sagisag&lt;br /&gt;(1956–1991)
| image_map              = Union of Soviet Socialist Republics (orthographic projection).svg
| image_map_size         = 250
| image_map_caption      = Lawak ng Unyon ng mga Republikang Sosyalistang Sobyetiko pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]].
| capital                = [[Mosku]]
| coordinates            = {{coord|55|45|N|37|37|E|type:city}}
| largest_city           = Mosku
|| national_motto         = {{lang|ru|Пролетарии всех стран, соединяйтесь!}}&lt;br /&gt;[[Mga manggagawa ng daigdig, magkaisa!|''Proletarii vsekh stran, soyedinyaytes'!'']]&lt;br&gt;&quot;Mga proletaryo ng lahat ng bansa, magkaisa!&quot;
| anthem        = {{lang|ru|Интернационал}}&lt;br /&gt;''[[Ang Internasyunal|Internatsional]]''&lt;br&gt;&quot;Ang Internasyunal&quot; (1922–1944){{center|[[File:Internationale-ru.ogg]]}}&lt;br&gt;{{lang|ru|Государственный гимн СССР}}&lt;br /&gt;[[Pambansang Awit ng Unyong Sobyet|''Gosudarstvennyy gimn SSSR'']]&lt;br&gt;&quot;Awiting Pampamahalaan ng URSS&quot;&lt;br&gt;(1944–1991){{center|[[File:Soviet Anthem Instrumental 1955.ogg]]}}
| official_languages     = [[Wikang Ruso|Ruso]] (1990–1991)
| regional_languages     = {{hlist|[[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]|[[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]|[[Wikang Usbeko|Usbeko]]|[[Wikang Kasaho|Kasaho]]|[[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]|[[Wikang Aseri|Aseri]]|[[Wikang Litwano|Litwano]]|[[Wikang Moldabo|Moldabo]]|[[Wikang Leton|Leton]]|[[Wikang Kirgis|Kirgis]]|[[Wikang Tayiko|Tayiko]]|[[Wikang Armenyo|Armenyo]]|[[Wikang Turkomano|Turkomano]]|[[Wikang Estonyo|Estonyo]]}}
| ethnic_groups          = {{plainlist|
* 50.8% [[Rusya|Ruso]]
* 17.3% [[Turkey|Turko]]
* 15.5% [[Ukraine|Ukranyo]]
* 3.5% [[Belarus|Biyeloruso]]
* 1.6% [[Armenya|Armenyo]]
* 1.6% [[Balkan|Baltiko]]
* 1.5% [[Pinlandiya|Pines]]
* 1.5% [[Tajikistan|Tayiko]]
* 1.4% [[Georgia (bansa)|Heorhiyano]]
* 1.2% [[Moldova|Moldabo]]
* 4.1% Iba pa
 }}
| ethnic_groups_year     = 1989
| demonym                = Sobyetiko
| currency               = [[Rublo ng Unyong Sobyetiko]] (руб)
| currency_code          = SUR
| title_leader           = [[Pinuno ng Unyong Sobyetiko|Pinuno]]
| leader1                = [[Vladimir Lenin]]
| year_leader1           = 1922–1924
| leader2                = [[Joseph Stalin|Iosif Stalin]]
| year_leader2           = 1924–1953
| leader3                = [[Georgiy Malenkov]]
| year_leader3           = 1953
| leader4                = [[Nikita Khrushchev|Nikita Khrushchov]]
| year_leader4           = 1953–1964
| leader5                = [[Leonid Brezhnev]]
| year_leader5           = 1964–1982
| leader6                = [[Yuriy Andropov]]
| year_leader6           = 1982–1984
| leader7                = [[Konstantin Chernenko]]
| year_leader7           = 1984–1985
| leader8                = [[Mikhail Gorbachev|Mikhail Gorbachov]]
| year_leader8           = 1985–1991
| legislature            = [[Kongreso ng mga Sobyetiko ng Unyong Sobyetiko|Kongreso ng mga Sobyetiko]]&lt;br /&gt;(1922–1936)&lt;br /&gt;[[Kataas-taasang Sobyetiko ng Unyong Sobyetiko|Kataas-taasang Sobyetiko]]&lt;br /&gt;(1936–1991)
| house1                 = [[Sobyetiko ng mga Kabansaan]]&lt;br&gt;(1936–1991)&lt;br&gt;[[Sobyetiko ng mga Kabansaan|Sobyetiko ng mga Republika]]&lt;br&gt;(1991)
| house2                 = [[Sobyetiko ng Unyon]]&lt;br&gt;(1936–1991)
| area_km2               = 22,402,200
| population_census      = 286,730,819
| population_census_year = 1989
| population_census_rank = ika-3
| population_density_km2 = 12.7
| p1                     = Sosyalistang Pederatibong Republikang Sobyet ng Rusya{{!}}'''1922:'''&lt;br /&gt;RSPS Rusya
| flag_p1                = Flag RSFSR 1918.svg
| p2                     = Sosyalistikong Republikang Sobyet ng Ukranya{{!}}RSS Ukranya
| flag_p2                = Flag of the Ukrainian SSR (1919-1929).svg
| p3                     = Sosyalistang Republikang Sobyetikang ng Belorusya{{!}}RSS Biyelorusya
| flag_p3                = Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1919-1927).svg
| p4                     = Sosyalistikong Pederatibong Republikang Soviet ng Transcaucasia{{!}}RSPS Transkaukasya
| flag_p4                = Flag of the Transcaucasian SFSR (1925-1936).svg
| p5                     = Republikang Sobyetikang Sosyalista ng Buhara{{!}}'''1924:'''&lt;br /&gt;RSS Buhara
| flag_p5                = Flag of the Bukharan People's Soviet Republic.svg
| p6                     = Republikang Sobyetikang Sosyalista ng Korasmiya{{!}}RSS Korasmiya
| flag_p6                = Flag of Khiva 1920-1923.svg
| p7                     = Ikalawang Republikang Polako{{!}}'''1939:'''&lt;br /&gt;Polonya (bahagi)
| flag_p7                = Flag of Poland (1927–1980).svg
| p8                     = Pinlandiya{{!}}'''1940:'''&lt;br /&gt;Pinlandiya (bahagi)
| flag_p8                = Flag of Finland.svg
| p9                     = Kaharian ng Rumanya{{!}}Rumanya (bahagi)
| flag_p9                = Flag of Romania.svg
| p10                    = Estonia{{!}}Estonya
| flag_p10               = Flag of Estonia.svg
| p11                    = Latvia{{!}}Letonya
| flag_p11               = Flag of Latvia.svg
| p12                    = Lithuania{{!}}Litwanya
| flag_p12               = Flag of Lithuania (1918–1940).svg
| p13                    = Republikang Bayan ng Tanu Tuba{{!}}'''1944:'''&lt;br /&gt;Tanu Tuba
| flag_p13               = Flag of the Tuvan People's Republic (1943-1944).svg
| p14                    = Nazi Germany{{!}}'''1945:'''&lt;br /&gt;Alemanya (bahagi)
| flag_p14               = Flag of Germany (1935–1945).svg
| p15                    = Empire of Japan{{!}}Hapon (bahagi)
| flag_p15               = Flag of Japan (1870–1999).svg
| p16                    = Ikatlong Republikang Tsekoslobako{{!}}'''1946:'''&lt;br /&gt;Tsekoslobakya (bahagi)
| flag_p16               = Flag of the Czech Republic.svg
| s1                     = Lithuania{{!}}'''1990:'''&lt;br /&gt;Litwanya
| flag_s1                = Flag of Lithuania (1988–2004).svg
| s2                     = Georgia (bansa){{!}}'''1991:'''&lt;br /&gt;Heorhiya
| flag_s2                = Flag of Georgia (1990-2004).svg
| s3                     = Estonia{{!}}Estonya
| flag_s3                = Flag of Estonia.svg
| s4                     = Latvia{{!}}Letonya
| flag_s4                = Flag of Latvia.svg
| s5                     = Ukraine{{!}}Ukranya
| flag_s5                = Flag of Ukraine (1991-1992).svg
| s6                     = Transnistriya
| flag_s6                = Flag of Transnistria (state).svg
| s7                     = Moldova{{!}}Moldabya
| flag_s7                = Flag of Moldova.svg
| s8                     = Kyrgyzstan{{!}}Kirgistan
| flag_s8                = Flag of the Kyrgyz Soviet Socialist Republic.svg
| s9                     = Uzbekistan{{!}}Usbekistan
| flag_s9                = Flag of Uzbekistan.svg
| s10                    = Tajikistan{{!}}Tayikistan
| flag_s10               = Flag of Tajikistan 1991-1992.svg
| s11                    = Armenya
| flag_s11               = Flag of Armenia.svg
| s12                    = Aserbayan
| flag_s12               = Flag of Azerbaijan 1918.svg
| s13                    = Turkmenistan
| flag_s13               = Flag of the Turkmen SSR.svg
| s14                    = Republikang Tsestena ng Itskerya{{!}}Tsetsenya
| flag_s14               = Flag of Chechen Republic of Ichkeria.svg
| s15                    = Belarus{{!}}Biyelorusya
| flag_s15               = Flag of Belarus (1991-1995).svg
| s16                    = Rusya
| flag_s16               = Flag of Russia (1991-1993).svg
| s17                    = Kazakhstan{{!}}Kasakistan
| flag_s17               = Flag of the Kazakh Soviet Socialist Republic.svg
| footnotes              = 
| GDP_PPP                = $2.7&amp;nbsp;trilyon
| GDP_PPP_rank           = ika-2
| GDP_PPP_year           = 1990
| GDP_PPP_per_capita     = $9,000
| GDP_nominal            = $2.7&amp;nbsp;trilyon
| GDP_nominal_year       = 1990
| GDP_nominal_rank       = ika-2
| GDP_nominal_per_capita = $9,000
| GDP_nominal_per_capita_rank = ika-28
| Gini                   = 0.275
| Gini_year              = 1989
| Gini_rank              = 
| Gini_change            = low
| cctld                  = [[.su]]
| drives_on              = kanan
| calling_code           = +7
| time_zone              = ([[Coordinated Universal Time|UTC]]+2 to +12)
| iso3166code            = SU
| area_rank              = ika-1
| HDI                    = 0.920
| HDI_year               = 1989
}}
Ang '''Unyong Sobyetiko''' ([[Ruso]]: {{lang|ru|Советский Союз}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovietski Soyuz''), opisyal na '''Unyon ng mga Republikang Sosyalistang Sobyetiko''' ([[Ruso]]: {{lang|ru|Союз Советских Социалистических Республик}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik''), dinadaglat na '''URSS''' ([[Ruso]]: {{lang|ru|СССР}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSSR''), ay isang [[estadong komunista]] at bansang transkontinental na sumaklaw sa karamihan ng [[Eurasya]] sa panahon ng pag-iral nito mula 1922 hanggang 1991. Isang [[pederasyon]] na binuo ng [[#Paghahating Pampangasiwaan|15 republika]], ito ang naging pinakamalaking bansa sa buong mundo, na sumakop sa mahigit 22,402,200 kilometrong kuwadrado at labing-isang [[sona ng oras]]. Ang kabisera at pinakamalaking lungsod nito ay [[Mosku]] na napasaloob ng [[Republikang Sosyalistang Pederatibong Sobyetiko ng Rusya]], ang pinakamalaki at pinakamataong republika sa estado. Iilan sa ibang mga pangunahing lungsod nito ay [[San Petersburgo|Leningrado]] at [[Novosibirsk]] ([[RSPS ng Rusya]]), [[Kiyeb]] ([[RSS ng Ukranya]]), [[Minsk]] ([[RSS ng Biyelorusya]]), [[Taskent]] ([[RSS ng Usbekistan]]), at [[Alma Ata]] ([[RSS ng Kasakistan]]).

Sumibol ang bansa sa [[Himagsikang Oktubre]] ng 1917, nang nagwagi ang mga [[Bolshebista]] sa ilalim ng pamumuno ni [[Vladimir Lenin]] sa pagbagsak ng [[Rusong Pamahalaang Probisyonal]], na siyang nagpatalsik sa nabigong [[Dinastiyang Romanov]] ng [[Imperyong Ruso]] noong [[Himagsikang Pebrero]]. Kasunod nito ay naitatag ang [[Republikang Sobyetiko ng Rusya]], ang kauna-unahang konstitusyonal na [[estadong sosyalista]]. Humantong ang mga tunggalian sa loob ng estado sa [[Digmaang Sibil ng Rusya]], kung saan kinalaban ng [[Hukbong Pula]] ang mga kaaway nito tulad ng [[Hukbong Lunti]], mga kaliwang sosyal-rebolusyonaryo, mga [[anarkismo|anarkista]] ng [[Makhnovstsina]], at partikular na ang [[Kilusang Puti]], ang pinakamalaking paksyon sa laban na sinupil ang mga Bolshebista at mga tagasuporta nila sa [[Puting Sindak]]. Sinalungat ito ng [[Pulang Sindak]], kung saan sinugpo ng mga pula ang mga kalaban at tumutol sa kanila sa panahon ng digmaan. Nagtagumpay sila noong 1922, na nagdulot sa pag-iisa ng mga republika ng Rusya, Ukranya, Biyelorusya, at [[Republikang Sobyetikong Pederatibong Sosyalista ng Transkawkasya|Transkawkasya]].

Kasunod ng [[Vladimir Lenin#Pagkamatay at Libing|pagkamatay ni Lenin]] noong 1924, nagkaroon ng pakikibaka para sa kapangyarihan, na naipanalo ni [[Iosif Stalin]]. Inabandona niya ang [[Bagong Patakarang Pang-ekonomiya]] ni Lenin noong 1928 at pinalitan ito ng isang [[ekonomiyang sentralisado]]. Dumanas ang bansa ng malawakang [[industriyalisasyon]] at sapilitang [[kolektibisasyon]], na nagdulot ng makabuluhang pang-ekonomiyang pag-unlad ngunit humantong sa [[Sobyetikong Taggutom ng 1930-1933|taggutom noong 1930 hanggang 1933]]. Sa panahong ito ay pinalawak ni Stalin ang [[Gulag]], ang sistema ng kampong paggawa ng unyon. Isinagawa rin niya ang [[Dakilang Purga]] noong 1936 hanggang 1938, kung saan tinanggal niya ang kanyang mga aktuwal at inakalang kalaban sa [[Partido Komunista ng Unyong Sobyetiko|Partido Komunista]] sa pamamagitan ng malawakang pag-aresto sa mga pampolitikang opisyal, sundalo, at karaniwang mamamayan. Lahat sila'y ibinilanggo sa mga [[kampong paggawa]] o [[parusang kamatayan|sinentensiyahan ng kamatayan]]. Sa pagsiklab ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] kasunod ng pagsalakay ng [[Alemanyang Nasi]] sa [[Polonya]], sinakop ng pormal na walang pinapanigang Unyong Sobyetiko ang mga teritoryo ng ilang estado sa [[Silangang Europa]], kabilang ang mga silangang rehiyon ng Polonya, [[Litwanya]], [[Letonya]], at [[Estonya]]. Sinira ng Alemanya noong Hunyo 1941 ang [[Pakto ng Molotov-Ribbentrop]], ang pakto ng walang pagsasalakayan ng dalawang bansa, nang nilunsad nito ang [[Operasyong Barbarossa]] kung saan nakita ang malawakang pagsakop ng [[kapangyarihang Aksis]] sa Unyong Sobyetiko. Binuksan nito ang [[Silangang Hanay (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|Silangang Hanay]] sa labanan. Sa kabila ng unang tagumpay ng mga Aksis sa digmaan, naibaligtad ito ng mga Sobyetiko sa [[Labanan ng Stalingrado]] at sa kalaunan ay nakuha nila ang [[Berlin]]. Pagkatapos ay nagdeklara sila ng tagumpay laban sa Alemanya noong [[Araw ng Tagumpay (9 Mayo)|9 Mayo 1945]]. Tinatayang 27 milyong katao ang pinagsamang bilang ng mga nasawi na Sobyetikong sibilyan at militar sa tagal ng gera, na nagbilang para sa karamihan ng mga pagkalugi sa panig ng mga [[Kapangyarihang Alyado (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|puwersang Alyado]]. Kasunod ng digma ay bumuo ang mga Sobyetiko ng mga [[estadong satelite]] sa mga teritoryong nakuha ng Hukbong Pula sa ilalim ng [[Silangang Bloke]]. Hinudyat nito ang simula ng [[Digmaang Malamig]], kung saan hinarap ng kanilang bloke ang katapat nitong [[Kanlurang Bloke]] noong 1947. Nagkaisa ang kanluran noong 1949 sa ilalim ng [[Organisasyon ng Tratado ng Hilagang Atlantiko]] habang nagsama-sama ang silangan noong 1955 sa [[Pakto ng Barsobya]]. 

Pagkatapos ng [[Iosif Stalin#Kamatayan at Libing|pagkamatay ni Stalin]] noong 1953 ay nagkaroon ulit ng pakikibaka para sa kapangyarihan na naiwagi ni [[Nikita Kruschov]]. Kasunod nito ay tinuligsa niya ang [[Iosif Stalin#Kulto ng Personalidad|kulto ng personalidad]] ni Stalin, at nangasiwa sa panahon ng [[DeseStalinisasyon]] na naging pambungad sa panahon ng [[Pagtunaw ng Kruschov]]. Maagang nanguna ang mga Sobyetiko sa [[Karerang Pangkalawakan]] sa paggawa ng unang sateliteng artipisyal ([[Sputnik I]]), pangkalawakang paglipad ([[Vostok I]]), at sondang dumaong sa ibang planeta ([[Venera 7]] sa [[Benus]]). Noong kalagitnaan ng [[dekada 1980]] ay naghangad ang huling pinuno ng bansa na si [[Mikhail Gorbachov]] ng higit pang reporma at pagliberalisa ng ekonomiya sa pamamagitan ng kanyang mga patakaran na [[glasnost]] at [[perestroika]], na may layuning ipanatili ang pamumuno ng partido komunista habang ibaligtad ang [[Panahon ng Pagwawalang-kilos]]. Sa mga huling yugto ng Digmaang Malamig ay naganap ang [[Mga Himagsikan ng 1989|mga himagsikan ng 1989]] na nagpabagsak sa mga pamahalaang [[Marxismo–Leninismo|Marxista–Leninista]] ng iba't-ibang bansa sa Pakto ng Barsobya, na sinamahan ng pagsiklab ng malawakang pagkakagulo sa unyon. Pinasimulan ni Gorbachov noong 1991 ang isang pambansang reperendum na binoikot ng mga republika ng [[RSS ng Litwanya|Litwanya]], [[RSS ng Letonya|Letonya]], [[RSS ng Estonya|Estonya]], [[RSS ng Armenya|Armenya]], [[RSS ng Heorhiya|Heorhiya]], at [[RSS ng Moldabya|Moldabya]] na nagresulta sa pagboto ng mayorya ng mga kalahok bilang pabor sa pagpapanatili ng bansa bilang isang panibagong pederasyon. Sa Agosto ng parehong taon ay nagsagawa ng [[kudeta]] ang mga kasaping mahigpit ng partido kay Gorbachov. Gumanap ng mahalagang papel si [[Boris Yeltsin]] sa pagharap sa kaguluhan, at sa kalaunan ay nabigo ang pagtangka at ipinagbawal ang partido komunista. Pormal na nagdeklara ng kasarinlan ang mga republikang Sobyetiko na pinamunuan ng Rusya at Ukranya. Nagbitiw si Gorbachov sa pagkapangulo noong 25 Disyembre 1991 at kasunod na [[pagkabuwag ng Unyong Sobyetiko|nabuwag ang Unyong Sobyetiko]]. Inako ng [[Pederasyong Ruso]] ang mga karapatan at obligasyon ng Unyong Sobyetiko at mula noo'y kinilala bilang [[de facto|de factong]] kahalili ng estado.

Sa pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig hanggang sa pagkabuwag nito ay naging isa ang Unyong Sobyetiko sa dalawang pinakamakapangyarihang bansa, kasama ang [[Estados Unidos]] na parehong nangibabaw sa pandaigdigang ahendang pang-ekonomiya, ugyanang dayuhan, operasyong militar, pagpapalitang pangkalinangan, makaagham na pag-unlad, pangkalawakang paggalugad, at palakasan sa [[Palarong Olimpiko]]. Naging modelong sanggunian ang unyon para sa mga kilusang manghihimagsik at estadong sosyalista. Binuo ang militar nito ng [[Sobyetikong Sandatahang Lakas]], na siyang naging pinakamalaking nakatayong militar. Tinaglay ng estado ang pinakamalaking arsenal ng mga sandatang nukleyar gayundin ang ikalawang pinamalaking ekonomiya sa mundo. Naging kasaping tagapagtatag ito ng [[Nasyones Unidas]] at kasaping permanente ng [[Konsehong Pangkatiwasayan ng Nasyones Unidas#Kasaping Permanente|Konsehong Pangkatiwasayan]] nito, nangunang miyembro ng [[Konseho ng Ayudang Mutuwang Ekonomiko]] (KAME/CAME), at bahagi ng [[Organisasyon para sa Katiwasayan at Kooperasyon sa Europa]] (OKKE/OSCE) at [[Pandaigdigang Pederasyong Sindikal]]. Umiba ang mga limitasyong heograpiko ng bansa sa paglipas ng panahon, ngunit pagkatapos ng pagsanib ng mga republikang Baltiko, silangang Polonya, Besarabya, at ilang pang teritoryo ay halos tumugma ang lawak nito sa dating Imperyong Ruso, binibigyang-pansing pagbubukod ng [[Polonya]], karamihan sa [[Pinlandiya]], at [[Alaska]], samakatuwid sumaklaw ng higit isang-ikapitong bahagi ng kaibabawan ng Daigdig.
==Etimolohiya==
Nagmumula ang salitang ''sobyetiko'' sa salitang Ruso na ''sovet'' ([[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|совет}}), na karaniwang sinasalin bilang &quot;konseho&quot;, &quot;asembleya&quot;, at &quot;payo&quot;; siyang nanggagaling sa proto-Eslabong pampandiwang ugat na *''vět-iti'' (&quot;ipaalam&quot;). Iilan sa mga organisasyon sa Rusya ay tinawag na konseho. Sa [[Imperyong Ruso]], ang Konsehong Pang-estado na gumana mula 1810 hanggang 1917 ay tinukoy bilang Konseho ng mga Ministro pagkatapos ng pag-aalsa noong 1905. Ang salitang ''sovietnik'' ay nangangahulugang 'konsehal'.&lt;ref&gt;{{Cite Americana|wstitle=Soviet|year=1920|first=Henri F. |last=Klein}}&lt;/ref&gt;

Sa panahon ng Suliraning Heorhiyano ay nanawagan sina Vladimir Lenin, Iosif Stalin, at ang kanilang mga tagasuporta na sumali ang mga estadong bansa sa Rusya bilang mga bahaging semi-malaya ng isang mas malaking unyon na sa una'y pinangalanan ni Lenin bilang Unyon ng mga Republikang Sobyetiko ng Europa at Asya ([[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Союз Советских Республик Европы и Азии}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Soyuz Sovetskikh Respublik Evropy i Azii'').&lt;ref&gt;{{cite book |title=Lenin's Last Struggle |last=Lewin |first=Moshe|author-link=Moshe Lewin |year=1969 |publisher=Faber and Faber |location=London |translator-last=Sheridan Smith |translator-first=A. M. |translator-link=Alan Sheridan}}&lt;/ref&gt;{{rp|50}} Noong una ay tinutulan ni Stalin ang panukala ngunit sa huli ay tinanggap niya ito, ngunit sa kasunduan ni Lenin ay pinalitan ang pangalan sa Unyon ng mga Republikang Sobyetikong Sosyalista, bagaman sa kalaunan ay nagbago ang kaayusan ng pangalan sa ''Sosyalistang Sobyetiko'' noong 1936. Bilang karagdagan, ang salitang &quot;konseho&quot; at &quot;konsilyar&quot; sa mga wikang pambansa ng ibang republika ng unyon napalitan sa huli ng mga pagkapagbagay ng Rusong ''soviet''.

Ginamit ng mga Sobyetiko ang daglat na {{lang|ru|СССР}} (tr. ''SSSR'') upang tukuyin ang unyon nang napakadalas anupat naging pamilyar ang madlang internasyonal sa kahulugan nito.  Ang pinakakaraniwang pagsisimula sa Ruso nito'y {{lang|ru|Союз ССР}} (tr. ''Soyuz SSR''), na kapag binabalewala ang mga pagkakaiba sa balarila ay isinasalin bilang Unyon ng mga RSS sa [[wikang Filipino|Filipino]]. Madalas ding ginagamit din ang Rusong pinaikling pangalang {{lang|ru|Советский Союз}} (tr: ''Sovetskiy Soyuz'', literal na Unyong Sobyetiko), ngunit sa di-pinaikling anyo lamang nito. Sa pagsisimula ng [[Silangang Hanay (Ikalawang Digmaang Pandaigdig)|Dakilang Digmaang Makabayan]], ang pagdadaglat ng Unyong Sobyetiko bilang {{lang|ru|СС}} sa wikang Ruso (sa parehong paraan ng pagdadaglat ng [[Estados Unidos]], kilala bilang ''United States'' sa Ingles, bilang ''US'') ay naging prohibido sa dahilan na ang {{lang|ru|СС}} bilang daglat sa [[alpabetong Siriliko|Siriliko]] ay nauugnay sa organisasyong paramilitar na [[Schutzstaffel]] ng [[Alemanyang Nasi]]. 

Sa midyang Ingles at Filipino ang estado ay tinukoy bilang Unyong Sobyetiko ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Soviet Union'') o URSS ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''USSR''). Sa mga wika sa Europa ang mga maikling anyong salin ang madalas na ginagamit tulad ng ''Union soviétique'' at ''URSS'' sa [[wikang Pranses]] o ''Sowjetunion'' at ''UdSSR'' sa [[wikang Aleman]]. Kung minsan ay impormal ding tinawag ang Unyong Sobyetiko na Rusya at mga mamamayan nito na Ruso kaysa sa Sobyetiko, kahiman ang Rusya ay ang pinakamalaking republika sa unyon hindi ito tamang kagawian dahil binubuo ang unyon ng 14 na di-Rusong republika, na may natatanging [[pangkat-etniko]] at kabansaan.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Russian |url=https://en.oxforddictionaries.com/definition/russian |publisher=[[Oxford University Press]] |access-date=9 May 2017 |quote=historical (in general use) a national of the former Soviet Union. |archive-url=https://web.archive.org/web/20171010070656/https://en.oxforddictionaries.com/definition/russian |archive-date=10 October 2017 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite encyclopedia |title=Russia |encyclopedia=Merriam-Webster |url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/Russia |date=10 May 2017 |access-date=10 May 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170606105510/https://www.merriam-webster.com/dictionary/Russia |archive-date=6 June 2017 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; 

Ang mga lokal na daglat, pinaikling pangalan, at kabuuang pangalan ng Unyong Sobyetiko sa mga wika ng mga republika nito ay nakalagay sa ibaba (ipinapakita sa kaayusang konstitusyonal):

{| class=&quot;wikitable&quot;
! width=&quot;130px&quot; | Wika
! width=&quot;220px&quot; | Daglat at Pinaikling Pangalan
! width=&quot;450px&quot;| Kabuuang Pangalan
|-
||{{flagicon|Russian SFSR}} [[Wikang Ruso|Ruso]]||{{lang|ru|СССР}}; {{lang|ru|Советский Союз}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSSR''; ''Sovetskiy Soyuz''||{{lang|ru|Союз Советских Социалистических Республик}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik''
|-
|| {{flagicon|Ukrainian SSR}} [[Wikang Ukranyo|Ukranyo]]||{{lang|uk|СРСР}}; {{lang|uk|Радянський Союз}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SRSR''; ''Radyansʹkyy Soyuz''||{{lang|uk|Союз Радянських Соціалістичних Республік}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Soyuz Radyansʹkykh Sotsialistychnykh Respublik''
|-
||{{flagicon|Byelorussian SSR}} [[Wikang Biyeloruso|Biyeloruso]]||{{lang|be|СССР}}; {{lang|be|Савецкі Саюз}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSSR''; ''Saviecki Sajuz''||{{lang|be|Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sayuz Savyetskikh Satsyyalistychnykh Respublik''
|-
||{{flagicon|Uzbek SSR}} [[Wikang Usbeko|Usbeko]]||{{lang|uz|ССРИ}}; {{lang|uz|Совет Иттифоқи}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSRI''; ''Sovet Ittifoqi''||{{lang|uz|Совет Социалистик Республикалари Иттифоқи}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoqi''
|-
||{{flagicon|Kazakh SSR}} [[Wikang Kasaho|Kasaho]]||{{lang|kk|ССРО}}; {{lang|kk|Советтер Одағы}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSRO''; ''Sovetter Odağı''||{{lang|kk|Советтік Социалистік Республикалар Одағы}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovettık Sotsialistık Respublikalar Odağy''
|-
||{{flagicon|Georgian SSR}} [[Wikang Heorhiyano|Heorhiyano]]||{{lang|ka|სსრკ}}; {{lang|ka|საბჭოთა კავშირი}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''ssrk’''; ''sabch’ota k’avshiri''||{{lang|ka|საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''sabch’ota sotsialist’uri resp’ublik’ebis k’avshiri'' 
|-
||{{flagicon|Azerbaijan SSR}} [[Wikang Aseri|Aseri]]||{{lang|az|ССРИ}}; {{lang|az|Совет Иттифагы}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSRİ''; ''Sovet İttifaqı''||{{lang|az|Совет Сосиалист Республикалары Иттифагы}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı''
|-
||{{flagicon|Lithuanian SSR}} [[Wikang Litwano|Litwano]]||{{lang|lt|TSRS}}; {{lang|lt|Tarybų Sąjunga}}||{{lang|lt|Tarybų Socialistinių Respublikų Sąjunga}}
|-
||{{flagicon|Moldavian SSR}} [[Wikang Moldabo|Moldabo]]||{{lang|ro|УРСС}}; {{lang|ro|Униуня Советикэ}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''URSS''; ''Uniunea Sovietică''||{{lang|ro|Униуня Републичилор Советиче Сочиалисте}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Uniunea Republicilor Sovietice Socialiste''
|- 
||{{flagicon|Latvian SSR}} [[Wikang Leton|Leton]]||{{lang|lv|PSRS}}; {{lang|lv|Padomju Savienība}}||{{lang|lv|Padomju Sociālistisko Republiku Savienība}}
|-
||{{flagicon|Kirghiz SSR}} [[Wikang Kirgis|Kirgis]]||{{lang|ky|ССРС}}; {{lang|ky|Советтер Союз}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSRS''; ''Sovetter Soyuz''||{{lang|ky|Советтик Социалисттик Республикалар Союзу}}&lt;br&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sovettik Sotsialisttik Respublikalar Soyuzu''
|-
||{{flagicon|Tajik SSR}} [[Wikang Tayiko|Tayiko]]||{{lang|tg|ИҶШС}}; {{lang|tg|Иттиҳоди Шӯравӣ}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''IÇŞS''; ''Ittihodi Şūravī''||{{lang|tg|Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Шӯравии Сосиалистӣ}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Ittihodi Çumhurihoji Şūraviji Sosialistī''
|-
||{{flagicon|Armenian SSR}} [[Wikang Armenyo|Armenyo]]||{{lang|hy|ԽՍՀՄ}}; {{lang|hy|Խորհրդային Միություն}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''KHSHM''; ''Khorhrdayin Miut’yun''||{{lang|hy|Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Khor'hr'dayin Soc'ialistakan Hanrapetut'yunner'i Miutʿyun''
|-
||{{flagicon|Turkmen SSR}} [[Wikang Turkomano|Turkomano]]||{{lang|tk|ССРС}}; {{lang|tk|Совет Союзы}}&lt;br/&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''SSSR''; ''Sowet Soýuz''||{{lang|tk|Совет Социалистик Республикалары Союзы}}&lt;br&gt;&lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Sowet Sosialistik Respublikalary Soýuzy''
|-
||{{flagicon|Estonian SSR}} [[Wikang Estonyo|Estonyo]]||{{lang|et|NSVL}}; {{lang|et|Nõukogude Liit}}||{{lang|et|Nõukogude Sotsialistlike Vabariikide Liit}}
|}
== Kasaysayan ==
{{main article|Kasaysayan ng Unyong Sobyetiko}}
====Himagsikan at Pagkakatatag (1917-1927)====
{{see|Himagsikang Ruso}}
Ang mga teritoryo ng Unyong Sobyet ang mga sumusunod:

* Sa ilalim ng kasunduan sa pagtatatag ng Unyong Sobyet (30 Disyembre 1922) 
** '''[[Russian Soviet Federative Socialist Republic]]'''( kasama '''[[Uzbek Soviet Socialist Republic]]''' , '''[[Social Assembly President]]''' , '''[[Turkmen Soviet Socialist Republic]]''' , '''[[Tajikistan Soviet Socialist Republic]]'' ','''[[Kirghiz Soviet Socialist Republic]]'''), 
** '''[[Ukrainian Soviet Federative Socialist Republic]]'''. 
** ''' [[Byelorussian Soviet Socialist Republic]]''', 
** [[Caucasus Soviet Federative Socialist Republic]] (mula sa 1936 ay itinatag sa Transcaucasian bansa hiwalay na pederal na republika : '''[[Azerbaijan Soviet Socialist Republic]]''' , '''[[Armenian Soviet Socialist Republic]]''' at ''' [[Goergian Soviet Socialist Republic]]''');
* 1940 -'''[[Moldavian Soviet Socialist Republic]]''','' '[[Latvian Soviet Socialist Republic]]''','''[[Sosyalista]]''' at''' [[Lithuanian Soviet Socialist Republic]]'''.

Noong 1940 - 1954, umiiral Republika ng Sobiyet Sosyalista Karelo - [[Finland]], mamaya na ''[[Karelia Soviet Federative Socialist Republic|Karelia]]'' sa Sosyalista Republika ng Sobiyet Russia.

Itinuturing na humalili ang Unyong Sobyet sa [[Imperyong Ruso]] at ang kapalit nito, Ang Pansamantalang Pamahalaan ni [[Georgy Yevgenyevich Lvov]] at ni [[Alexander Kerensky]]. Naghari ang huling Rusong Tsar na si Nicholas II hanggang [[Marso]] 1917, nang mabuwag ang imperyo at pumalit ang pansamantalang pamahalaang Ruso, na binuwag ni [[Vladimir Lenin]] noong [[Nobyembre]] 1917.

==== Rebolusyon at ang Paghanap ng isang Estadong Sobyet ====

Ang modernong [[rebolusyonista]] aktibidad sa [[Imperyong Ruso]] ay nagsimula noong [[Disyembre]] 1825, at bagaman ang kalipunan ay bumaksak noong 1961, ang pag-aagaw ay nakamit sa termino na salungat sa mga [[magsasaka]] at nagsilbi upang hikayatin ang mga rebolusyonista. Ang [[parliyamento]] - ang [[Estado Duma]] - ay itinatag noong 1906 matapos ang [[Rebolusyong Ruso]] noong 1905, ngunit ang mga [[tsar]] ay bigo sa pagtatangka upang ilipat mula sa ganap na monarkiyang konstitusyonal. Ang mga pang-aalipin at kalituhan ay patuloy sa panahon ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] na sa pamamagitan ng [[militar]] na may pagkatalo at kakulangan sa pagkain sa mga malalaking [[lungsod]]. Si [[Vladimir Lenin]] ay nagudyok sa kakapalan ng tao noong 1920 at nagsalita sa [[Petrograd]], bilang tugon sa panahon ng digmaan at pagkabulok ng [[Rusya]] sa ekonomiya at moral, kulminidad sa &quot;Rebolusyong Pebrero&quot; at ang pagbaksak ng imperyal na pamahalaan noong [[Marso]] 1917. 
[[Talaksan:After Lenin Speech 1920.jpg|thumb|300px|left|Si [[Vladimir Lenin]],nagpapaliwanag sa [[mamamayan]] noong 1920.]]

Ang awtokrasiyang tsarista ay pinalitan ng probisyonal ng Gobyerno, na ang pinuno na inilaan para sa mga halalan ng mga Ruso na may pagtitipon at upang ipagpatuloy ang mga kalahok sa gilid ng pinagkaintindihan sa [[Unang Digmaang Pandaigdig]]. Sa parehong panahon, upang masiguro na ang mga karapatan ng nagtatrabaho klase, manggagawa 'konseho, na kilala bilang Sobyet, na kumalat sa buong bansa. Ang mga Bolsheviks, na humantong sa pamamagitan ni Vladimir Lenin, para sa mga sosyalista rebolusyon sa Sobyet at sa mga kalsada. Noong [[Nobyembre]] 1917, sa panahon ng &quot;Rebolusyong Oktubre,&quot; sila ay naluklok sa kapangyarihan mula sa mga probisyonal na Pamahalaan. Noong Disyembre, ang mga Bolsheviks ay pinirmahan ang isang pagtigil ng labanan kasama ang Central Powers. Ngunit, sa pagitan noong [[Pebrero]] 1918, ay nagkaroon ng labanan These two documents were confirmed by the 1st [[Congress of Soviets]] of the USSR and signed by heads of delegations&lt;ref&gt;{{in lang|ru}} [http://region.adm.nov.ru/pressa.nsf/0c7534916fcf6028c3256b3700243eac/4302e4941fb6a6bfc3256c99004faea5!OpenDocument Voted Unanimously for the Union.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091204132112/http://region.adm.nov.ru/pressa.nsf/0c7534916fcf6028c3256b3700243eac/4302e4941fb6a6bfc3256c99004faea5%21OpenDocument |date=2009-12-04 }}&lt;/ref&gt;&amp;nbsp;– [[Mikhail Kalinin]], Mikha Tskhakaya, [[Mikhail Frunze]] and [[Grigory Petrovsky]], [[Aleksandr Chervyakov]]&lt;ref&gt;{{in lang|ru}} [http://www.hronos.km.ru/sobyt/cccp.html Creation of the USSR] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070529132218/http://www.hronos.km.ru/sobyt/cccp.html |date=2007-05-29 }} at Khronos.ru.&lt;/ref&gt;. Noong Marso, ang mga Sobyet ay umalis ng digmaan para sa mabuti at nilagdaan ang [[Kasunduaang Brest-Litovsk]]. Tanging matapos ang mahaba at marugo [[Digmaang Sibil ng mga Ruso]], na nagsimula sa 1917 at natapos sa 1923, ay ang bagong Sobiyet kapangyarihan secure.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.springerlink.com/content/h3677572g016338u/|title=70 Years of Gidroproekt and Hydroelectric Power in Russia}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; Ang mga digmaang sibil sa pagitan ng mga Reds at ang mga puti na kasama dayuhang interbensiyon at ang pagpapatupad ng Nicholas II at sa kanyang pamilya. Noong [[Marso]] 1921, sa panahon ng mga kaugnay na conflict sa Poland, ang Kapayapaan ng Riga ay nalagdaan at nahati disputed teritoryo sa Belarus at Ukraine sa pagitan ng Republika ng Poland at Sobiyet Russia. Ang Sobiyet Union ay para malutas ang mga katulad na kasalungat ng bagong itinatag [[Republika ng Finland]], ang [[Republika ng Estonia]], ang [[Republika ng Latvia]], at ang [[Republika ng Lithuania]].&lt;ref name=&quot;Kuzbassenergo&quot;&gt;{{in lang|ru}} [http://www.kuzbassenergo.ru/goelro/ On GOELRO Plan&amp;nbsp;— at Kuzbassenergo.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081226190310/http://www.kuzbassenergo.ru/goelro/ |date=2008-12-26 }}&lt;/ref&gt;

==== Kampanyang Manchuria ====

Bilang pagtugon sa kaso ng mga Sobiyet militar na pag-atake, ang komandanteng Hapon ay naghanda ng isang detalyadong plano sa pagtatanggol. Gayunman, sila ay kinakalkula na ang Red Army lamang ay mabuksan ang nakakasakit sa unang bahagi ng tagsibol ng 1945 o tagsibol ng 1946. Kaya simula sa Agosto 1945 kapag ang mga yunit ng Red Army ay tipunin at tapos na sa mga handa na atake sa [[Hukbo ng Kwantung]] pa rin sa isang estado ng pagbabago ng ayos ng pwersa&lt;ref name=&quot;ResCE&quot;&gt;[http://assembly.coe.int/Mainf.asp?link=/Documents/AdoptedText/ta06/Eres1481.htm Need for international condemnation of crimes of totalitarian communist regimes] Текст резолюции № 1481/2006 на официальном сайте [[Совет Европы|СЕ]]&lt;/ref&gt;.

Ang kampanya ay nagsimula sa [[Mansurya]] kondisyon ng panahon ay hindi kanais-nais. Mula sa Hulyo 8 sa pamamagitan ng Agosto mula sa baybayin sa rehiyon na may malakas na ulan Amua bilang ilog antas ng tubig sa tumaas apat na paa, ang mga lambak lawa. sa kabila ng ulan at baha, kahit na sa gabi 1945/09/08, ang Sobiyet Border Guard yunit sa tulong ng mga fronts pagmamatyag sa kilos ng kaaway yunit, na may isang kamangha-mangha lihim na review patakaran ay pupuksain sa halos lahat ng estasyon at ang batayang pera ng kaaway kasama ng hangganan. Ang matagumpay na pagbubukas ng mga hangganan pwersa bantay ginawa kanais-nais na kondisyon para sa ilong ng atake ng kampanya. Patuloy na hukbong panghimpapawid bombed ang railways, ang mga administrative sentro ng Harbin, Changchun, &quot;ports&quot; na sa North Korea. Sa unang araw ng kampanya, ang ilong ng Zabaikal atake ay na-50-150 kilometro metro&lt;ref&gt;[http://assembly.coe.int//Mainf.asp?link=http://assembly.coe.int/Documents/AdoptedText/ta96/ERES1096.htm RESOLUTION 1096 (1996)1 on measures to dismantle the heritage of former communist totalitarian systems] Текст резолюции № 1096/1996 на официальном сайте [[Совет Европы|СЕ]]&lt;/ref&gt;.

Ang hukbong Hapon kasama ang Argun River at solid pagtatanggol lugar Chalaino - Mansurya, ay fiercely resisted ang ilong ng pagsulong Army 36. Subalit sa tulong ng mga kawal hukbong-lakad, 33 Army ay mabilis sa cross ng ilog, maghawak ng lugar Chalaino - Mansurya, 9–8 sa umaga ay halos 40 metro kilometro papunta sa Khaila, 9&amp;nbsp;ng gabi sa, ang isang dulo ng Red Army ay pagsulong laban sa Khaila. Ngunit kapag dumarating ang mga lungsod, ang Red Army ay nakatagpo ng pagtutol sa pamamagitan ng Japanese pagkahumaling. Dito, ang mabangis labanan naganap. Maraming mga halimbawa ng magiting labanan ang Hukbong Pula lumitaw, tangke at sundalo kinuha ang kanilang sariling Innokenchi European clearance butas bukas. Sa 14–8, ang Hukbong Pula abala bahagi ng lungsod&lt;ref name=&quot;ResCE&quot;/&gt;
{{oq|en|''The crimes were justified in the name of the class struggle theory and the principle of dictatorship of the proletariat. The interpretation of both principles legitimized the “elimination” of people who were considered harmful to the construction of a new society and, as such, enemies of the totalitarian communist regimes. A vast number of victims in every country concerned were its own nationals. It was the case particularly of the peoples of the former USSR who by far outnumbered other peoples in terms of the number of victims''.}}
{{конец цитаты}}.

[[Talaksan:Manchuria 1945-A.PNG|thumb|left|Isang simpleng mapa na ipinapakita ang plano ng Sobyet na salakayin ang Manchuria.]]

Sa ilalim ng mga pangyayari, ang Army command ay pinkamalakas sa dalawang divisions impanterya 94 at 293, na may dalawang brigades artilerya mataas radiation pinahusay na pormasyon Khaila ilong attacked mula sa kanang pakpak. Upang 18–8 pangkalahatang sa kaaway ay nananatiling sa Khaila ay upang ihiga armas magpahuli&lt;ref&gt;Immanuel 1966: 90–92, viitattu 19.9.2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.schudak.de/timelines/tannutuva1911-1944.html The World at War - Tannu Tuva&lt;/ref&gt;.

Ang kaliwang pakpak, ang kawalerya yunit ng Sobyet - [[Mongolia]]n militar ng aspeto ng Zabakal 2 hinati sa 2 utos ilong pasulong at Siphen Cangan. 14–8 sa petsa, ang mga sundalo ng Sobiyet Union at Mongolia kinuha Dalono lungsod, at sa mga lungsod na pag-aari Canbao 15-8. Hukbong 17 mga review sa petsa sa Siphen 15–8 Zabansan ay nakuha sa lungsod&lt;ref name=&quot;saeimcond&quot;&gt;[http://www.saeima.lv/Lapas/deklarac_kr.htm ''Декларация об осуждении осуществлявшегося в Латвии тоталитарного коммунистического оккупационного режима Союза Советских Социалистических Республик] Текст «Декларации» 12 мая 2005 года на официальном сайте [[Сейм Латвии|Сейма]] Латвии (русский перевод)&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Latvres&quot;&gt;[http://www.regnum.ru/news/452805.html Сейм Латвии принял декларацию, осуждающую «оккупационный тоталитарный коммунизм»] [[Regnum]] 12 мая 2005 г.&lt;/ref&gt;.

[[Talaksan:Retreat of the Russian Army after the Battle of Mukden.jpg|thumb|right|Ang pagsuko ng sundalong Ruso pagkatapos ng [[Labanan sa Mukden]].]]
Sariling ilong ang lahat ng mga militar ng aspeto ng Army sa pamamagitan ng 39, 53 tangke at corporate tanod hit No 6 na kumuha ng dalawang pangunahing mga direksiyon Shenyang at Changchun ay may marched sa natural na mga kondisyon mahirap . Ang Red Army sundalo ay dapat pagtagumpayan Daxing Isang kahanga-hanga array. Sila ay dapat isulong sa kalagayan ng walang daan, daanan at kahit na ang ulan ay may din ay nabura. Sa ilong pangunguna 11–8 tangke ng Army crossed sa ibabaw ng anim na Greater Khingan at sa parehong araw na ito ay accounted Lubai, isang mahaba pumasa 400 kilometro metro&lt;ref&gt;Birnhaum 1966: 81–82.&lt;/ref&gt;. Upang 12–8 sa tangke at sundalo ay nakuha sa lungsod Taoan&lt;ref name=&quot;YuschObr&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20081219070850/http://www.president.gov.ua/ru/news/12121.html Обращение Президента к Украинскому народу по случаю 75-й годовщины Голодомора 1932—1933 годов] Пресс-служба Президента Украины Виктора Ющенко 22 ноября 2008.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Presurg&quot;&gt;[http://newsru.com/world/22nov2008/uyjh.html Президент Украины призвал Россию осудить преступления сталинизма] [[NEWSru]] 22 ноября 2008.&lt;/ref&gt;,&lt;ref name=&quot;YuschObr&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Presurg&quot;/&gt;,&lt;ref name=&quot;YuschObr&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Presurg&quot;/&gt;.

Hukbong napapaligiran grupo matapos ang 39 base Khalun - Arsan, ay lumampas na ng isang array Daxing papunta Solun. Kapag nakikita ninyo ang Army sa pamamagitan ng likod singsing 39 Khalun - Arsan magpatuloy sa silangan, ang mga Japanese ay may lakas na ginagamit upang harangan ang bawat pasukan sa Red Army sa Solun. Ang Red Army sundalo sa tulong ng artilerya ay pakikipagkompetensiya sa mga Japanese pampublikong tungkol sa bawat punto ng bumbero.

Sa pagtindi ng brigada dibisyon artilerya ng tangke ng 124 at 206, tanghalian sa 12–8, ang Hukbong Pula abala kumpol base Khalun - Arsan, paglikha ng kanais-nais na kondisyon para sa Hukbong nakuha ang lungsod 39 Solun. Sa 13–8, matapos na nawasak ng higit sa 300 Japanese hukbo sa Solun - Vaniamao, ang Hukbong Pula sapilitang sa kawalerya Manchu divisions ng dalawang ng Japan's magpahuli. Hukbong nakuha ang lungsod 39 Vaniamao.

Kaya, pagkatapos ng 6 na araw (mula 9 hanggang 14–8), ang Front ay advanced malalim sa Zabaikal nakatakas mula sa 250 kilometro sa 400 metros.

Samantala, sa silangang Mansurya, ang Far Eastern Front ko, agrabyado ng kadiliman at storms, hindi inaasahang maaga sa kaaway muog ng pera kasama ang mga hangganan. Ang mabangis labanan naganap&lt;ref&gt;Birnhaum 1966: 36.&lt;/ref&gt;.

Artilerya yunit, tangke at makina baril ng militar ng aspeto ng Malayong Silangan ako sa isulong sa mahirap na mga kalagayan sa ang taiga, sila lang ay na matumbok ang kaaway, lamang ay upang gumawa ng paraan para sa kanyang maaga. Sa pamamagitan ng eruplano cover ang Air Force's, pagkatapos ng dalawang araw at gabi, ang Red Army ay 75 metros kilometro, nakuha ang batayang kumpol Khutoi, Dunin&lt;ref&gt;Birnhaum 1966: 15–18.&lt;/ref&gt;.

Ang nakuha Mudanjiang dumating kaya mabangis. Yunit ng 5 Army at Red Army Red Army ng numero ng isa pang-ilong hinati, ang mga review mula sa isulong Mudanjiang. Ang Japanese pwersa ay may intensified upang Mudanjiang block ang Red Army's isulong papunta sa sentro ng Manchu. gamitin nila ang pagpapakamatay parehong koponan, ang patuloy na puna. Sa 14–8, 26 No legions ng Hukbong Pula naabot ang lungsod ngunit ay nakaranas masidhi pagtutol sa pamamagitan ng Japanese hukbo sa wakas sapilitang upang umalis sa lungsod, bumuwelta sa hilagang-silangan&lt;ref&gt;{{Verkkoviite | Tekijä = M. Vuorikoski| Nimeke = Venäjän historia – Neuvostoliitto ja toinen maailmansota| Osoite = http://www.wuorikoski.fi/russia3.htm#maailmansota| Selite = | Ajankohta = | Julkaisija = | Viitattu = 14.07.2007| Kieli = {{in lang|fi}}}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Verkkoviite | Tekijä = M. Vuorikoski| Nimeke = Venäjän historia – Lopullinen voitto| Osoite = http://www.wuorikoski.fi/russia3.htm#voitto| Selite = | Ajankohta = | Julkaisija = | Viitattu = 14.07.2007| Kieli = {{in lang|fi}}}}&lt;/ref&gt;.

Sa ilalim ng mga pangyayari, ang kumander ng Eastern Front ako ay nagpasya na-ipun-ipon ng lakas ng limang Army at ang ilan sa kanilang mga pwersang hinahawakan upang lumikha ng isang singsing sa ilong sa timog, at coordinate sa mga grupo Force bilang 25 hit sa kaliwang pakpak gilid ng Jilin, upang gupitin daan sa North Korea, sa Gitna at Silangang Mansurya.

Sa 14–8, ang Red Army ay nakuha sa Limoiao at Jilin. Sa 08/12, Army ay may won 25 Khunsun, at papunta sa Vansin.

Kaya, mula 9 sa 14–8, ang Eastern Front ko won ang mahalagang tagumpay, paggawa ng kapaki-pakinabang kondisyon thaun nakakasakit sa Harbin, Jilin at Changchun. Kasama ang maaaring mabuhay sa lupa o sa tubig yunit ng armada Pacific, ang Red Army ay nakunan ang port Iuki, Rasin, lagutin makipag-ugnayan sa Hukbo ng Kwantung ng Japan at ang kanyang ulo bumalik sa Korea&lt;ref&gt;Mandelbaum, side 103&lt;/ref&gt;
.

Dawn sa 9–8, sa Eastern Front ako din nagsimula ang pag-atake sa Mansurya mula sa dalawang mga direksiyon:
* Upang ang may-ari ng kasama ang ilog Sungari
* Career suporta sa [[Sakhalin]].
Cape may-ari ng 15 undertakes Army sa tulong ng sa 2nd na brigada ng Amur bangka Red Jiang.
Cape No 2 sundalo ng impanterya sa kumuha No 5.

Dahil sa matagal na pag-ulan Amur River tumaas antas ng tubig, ay dapat na plano sa krus ang mga ilog ng legions ay hindi nakamit bilang binalak.

Mga 9–8 umaga, ang impanterya divisions, sa tulong ng mga hangganan yunit bantay ay nakuha ang pinakamalaking isla sa Amur River, na sumusuporta sa mga yunit ng crossed ang ilog at suporta para sa Jiang Boat Co Amur red operasyon. 08/10 madaling araw sa 9 gabi, sa karamihan ng mga yunit ng Red Army ay na lalaki Shores ilog. Hukbong No 5 sa tulong ng hukbong-dagat ang brigada ng tatlong ilog din overcame at nakuha Usuri County Communications.

Paunang tagumpay ng 15 Army at No 5 ay nilikha legions kanais-nais na kondisyon para sa Red Army sa atake sa bilang 2.

08/10 umaga, pagkatapos ng accounting para sa Communication Khe, legions ng 8 mga review tuwid papunta sa Baosin ay 14–8 at sa lungsod ganap na pag-aari. 15 Army matapos accounting para ibuhos sa bariles Jiang, magpatuloy kasama Sangsing sa Harbin. Hukbong Pula No 2 pagkatapos ng dalawang araw ng labanan ay may ginawa ang lugar sa timog ng Ilog Amur, sa 14–8 simulan ang pagsulong sa Sisika. Sa araw na 14–8, Red Army ay bagsak No 2 pagtatanggol Khaykhe, sa pamamagitan ng sub-sequence Khingan.

Matapos lamang ang anim na araw pagkatapos ng simula ng kampanya, Sobiyet hukbo sa Mongolian armadong pwersa ay may crossed ang solid linya ng depensa ng kalaban, pagsira ng isang mahalagang bahagi ng Japanese at marami pa online access Harbin - Changchun - Shenyang.

==== Pagsisimula ng Digmaang Malamig ====
{{History Of The Cold War}}
[[Talaksan:Marshall Plan.png|left|thumb|Mapa ng mga bansang mapagtatangapan ng tulong [[Marshall Plan]].]]
[[Talaksan:Yalta summit 1945 with Churchill, Roosevelt, Stalin.jpg|thumb|right|Ang &quot;[[Allies of World War II|Big Three]]&quot; sa Yalta Conference, [[Winston Churchill]], [[Franklin D. Roosevelt]] at [[Joseph Stalin]]]]
[[Talaksan:Tu-144-schoenefeld.jpg|thumb|left|300px]]
Nabuo ang Digmaan pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa pagitan ng Estados Unidos at mga kaalyado nito at sa kabilang panig ang mga pangkat ng mga Bansa sa pamumuno ng Unyong Sobyet. Walang tuwirang alitang militar ang dalawang makapangyarihang bansa. Sa halip, umiral ang labanang pandiplomatiko at pangkabuhayan at hidwaan tungkol sa ideolohiya at Kanlurang kapitalismo laban sa komunismo ng Silangang Europa.

Sa simula, nakasentro ang Digmaang ito sa paggamit ng lakas-militar ng Unyong Sobyet at ang pagtatatag ng komunistang pamahalaan sa Silangang Europa. Nagdulot ito ng takot at pangamba sa marami na baka gawing komunista ang Kanlurang Europa pagkatapos makontrol ang Silangang Europa.

Lumawak ang pagkakaiba sa politika ng dalawang panig dahil sa hidwaan sa ideolohiya. Naniniwala ang mga pinunong Marxist-Leninist na wawasakin ng kapitalismo ang sistemang Sobyet. Ang Estados Unidos naman ay may paniniwala at hinala na magpapalawak ng teritoryo at sasakupin ng Union of Soviet Socialist Republics (USSR) ang mundo.

Pagkatapos ng mahabang panahong pagkakaibigan, nag-away ang Estados Unidos At Rusya tungkol sa mga suliranin sa Asya. Nagsimula ang kanilang alitan noong 1917 nang agawin ng mga komunista ang kapangyarihan at itinatag ang Unyong Sobyet at nagpahayag ng digmaang ideolohikal laban sa mga kapitalistang bansa sa kanluran.

Nakialam ang Estados Unidos sa Unyong Sobyet sa pagpapadala ng 10,000 tropa sa pagitan ng 1918 at 1920 at tumanging kilalanin ang bagong Estado hanggang noong 1933. Nagtulong ang dalawang bansa laban sa Germany noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Noong ika-4 hanggang 11 Pebrero 1945, nagpulong sina Pangulong Franklin D. Roosevelt ng Estados Unidos. Punong Ministro Winston Churchill ng Britanya at Josef Stalin ng USSR sa dating palasyo ni Czar Nicholas II sa Crimea sa timog dalampasigan ng Black Sea upang pag-usapan ang kapalaran ng daigdig.

[[Talaksan:Cold war europe economic alliances map en.png|thumb|Alyansang Ekonomikong Europa]]

Napagkasunduan na mananatili ang impluwensiya ng USSR sa mga pook na sinakop ng Red Army sa Silangang Europa. Bukod doon, mahahati ang Germany sa apat na sona na nasa pangangasiwa ng United Kingdom, United States at France sa kanluran at ang USSR sa silangan. Hinati rin ang Berlin na nasa loob ng sona ng Soviet sa ganitong paraan.

Ang kompirmasyon ng balidasyon ng Marxismo ay hindi lamang sa usapin ng pang-ekonomiyang buhay ng lipunan. Sa pusod ng mga mistipikasyon na inilako simula ng 90s ay ang ideya ng panibagong panahon ng pandaigdigang kapayapaan. Ang kataposan ng Cold War, ang paglaho ng bloke sa silangan, na sinabi ni Reagan na &quot;Imperyo ng Dimonyo&quot;, ay di umanong tatapos sa iba't-ibang armadong labanan bunga ng bangayan ng dalawang imperyalistang bloke mula 1947. Sa harap ng mistipikasyong ito hinggil sa posibilidad ng kapayapaan sa ilalim ng kapitalismo, laging binigyang diin ng marxismo ang imposibilidad para sa mga burges na estado na pawiin ang kanilang pang-ekonomiya at militar na tunggalian, laluna sa panahon ng pagbulusok-pababa. Kaya nagawa naming sumulat noong Enero 1990 na &quot;Ang paglaho ng imperyalistang berdugong Ruso, at ang napipintong paglaho ng bloke sa pagitan ng Amerika at kanyang dating mga ‘kasosyo', ay magbukas ng pintuan para sa mas maraming lokal na bangayan. Ang mga tunggalian at labanang ito ay hindi, sa kasalukuyang mga sirkunstansiya, tutungo sa isang pandaigdigang labanan...Sa kabilang banda, dahil sa pagkawala ng disiplinang ipinataw ng presensiya ng mga bloke, ang mga labanang ito ay magiging mas marahas at mas marami, sa partikular, syempre, sa mga lugar na pinakamahina ang proletaryado&quot;. Hindi nagtagal, kinumpirma ng pandaigdigang kalagayan ang analisis na ito, ng pumutok ang unang digmaan sa Golpo sa Enero 1991 at ang digmaan sa dating Yugoslavia sa taglagas ng naturang taon. Magmula noon, walang hinto na ang madugo at barbarikong mga labanan. Hindi na namin malagay lahat dito pero mapansin natin sa partikular:

Hindi na nagmumulto ang digmaan sa pandaigdigang saklaw, pero nakita natin ang pagkalag ng kadena ng imperyalistang mga antagonismo at lokal na mga digmaan na direktang may kaugnayan sa malalaking kapangyarihan, sa partikular ang pinakamakapangyarihan sa kanilang lahat, ang Amerika. Ang Amerika, na sa ilang dekada ay naging ‘pulis ng mundo', ay nagsisikap na patuloy itong ipatupad at palakasin ang kanyang papel sa harap ng ‘panibagong pandaigdigang kaguluhan' na lumitaw pagkatapos ng Cold War. Subalit habang seryoso nitong ginampanan ang kanyang papel, hindi ito ginawa para sa layuning makamit ang istabilidad sa mundo kundi para mapanatili ang kanyang liderato sa mundo, na lalong pinahina ng katotohanang wala na ang semento para pagkaisahin ang bawat imperyalistang bloke - ang banta mula sa karibal na bloke. Sa pagkawala ng ‘bantang Sobyet', ang tanging paraan para maipataw ng Amerika ang kanyang disiplina ay umasa sa kanyang pangunahing lakas, ang kanyang malaking superyoridad sa antas militar. Pero sa paggawa nito, ang imperyalistang polisiya ng Amerika ay siyang naging isa sa pangunahing mga salik ng pandaigdigang instabilidad.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Gaddis|2005|p=33}}&lt;/ref&gt; The United States, Britain, France, Canada, Australia, New Zealand and several other countries began the massive &quot;Berlin airlift&quot;, supplying West Berlin with food and other provisions.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Miller|2000|p=65-70}}&lt;/ref&gt;

[[Talaksan:C-47s at Tempelhof Airport Berlin 1948.jpg|thumb|Pagbabawas ng C-47s sa [[Internasyonal na Paliparan ng Tempelhof|paliparang Tempelhof]] sa Berlin sa kasagsagan ng Berlin Blockade.]]
Ang pagpasok ng Demokratang si Barak Obama sa pagiging pinuno ng pangunahing kapangyarihan sa mundo ay nagluwal ng lahat ng klaseng ilusyon hinggil sa posibilidad ng pagbabago sa estratehikong oryentasyon ng Amerika, isang pagbabago na magbukas ng &quot;panahon ng kapayapaan&quot;. Isa sa mga batayan ng mga ilusyong ito ay ang katotohanan na isa si Obama sa iilang senador na bumoto laban sa interbensiyong militar sa Iraq sa 2003, at hindi katulad ng kanyang Republikanong karibal na si McCain, komitido siya na paalisin ang armadong pwersa ng Amerika mula sa  Iraq. Subalit ang mga ilusyong ito ay madaling bumangga sa realidad. Sa partikular, kung inisip ni Obama na umatras ang Amerika mula sa Iraq, ito ay para mapalakas ang kanyang panghihimasok sa Afghanistan at Pakistan. Dagdag pa, ang pagpapatuloy ng polisiyang militar ng Amerika ay malinaw na makita ng gawin ng bagong administrasyon na Kalihim ng Depensa si Gates, na nominado ni Bush.&lt;ref name=&quot;miller26&quot;&gt;{{Harvnb|Miller|2000|p=26}}&lt;/ref&gt;  In Mayo 1949, Stalin backed down and lifted the blockade.&lt;ref name=&quot;Gaddis 2005, p. 34&quot;&gt;{{Harvnb|Gaddis|2005|p=34}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Miller|2000|p=180-81}}&lt;/ref&gt;

Sa realidad, ang bagong oryentasyon ng diplomasyang Amerika ay sumasang-ayon sa balangkas na nasa itaas. Ang kanyang layunin ay para makuha pa rin ang paghahari ng Amerika sa mundo sa pamamagitan ng kanyang superyoridad sa militar. Kaya ang kilos ni Obama para palakasin ang diplomasya ay para makaipon ng panahon at ispasyong kailangan para sa hindi maiwasang imperyalistang interbensiyon sa hinaharap ng kanyang militar, na sa kasalukuyan ay napakanipis at lubhang pagod na para isustini ang isa pang teatro ng digmaan kasabay ng Iraq at Afghanistan.

[[Talaksan:Truman signing National Security Act Amendment of 1949.jpg|left|thumb|Si Pangulong Truman, habang lumalagda sa '''''National Security Act of 1947''''' na kasama ang bisita sa Opisinang Oval.]]

Subalit, gaya ng laging binigyang diin ng IKT, merong dalawang magkaibang opsiyon sa loob ng burgesya para makamit ang layunin nito:
Ang unang opsiyon ay pinatupad ni Clinton sa kataposan ng 90s sa dating Yugoslavia, kung saan nagawa ng Amerika na makuha ang suporta ng pangunahing mga kapangyarihan sa kanlurang Uropa, sa partikular Alemanya at Pransiya, para makipagtulungan sa pambobomba ng NATO sa Serbia para pilitin itong iwanan ang Kosovo.&lt;ref name=&quot;oneil15&quot;&gt;{{cite book|last=O'Neil|first=Patrick|title=Post-communism and the Media in Eastern Europe|publisher=Routledge|year=1997|isbn=0714647659|p=15-25}}&lt;/ref&gt;

Ang ikalawang opsiyon ay ginamit sa digmaan sa Iraq sa 2003, na nangyari sa kabila ng mariing pagtutol ng Alemanya at Pransiya, na sa panahong ito, ay suportado ng Rusya sa loob ng UN Security Council.

Subalit, alinman sa mga opsiyong ito ay hindi napigilan ang paghina ng liderato ng Amerika. Ang polisiya na ipilit ang mga bagay, na nakita sa dalawang termino ni Bush Junior, ay nagbunga hindi lang ng kaguluhan sa Iraq, na hindi na mapangibabawan, kundi sa lumalaking pagkakahiwalay ng diplomasyang Amerikano, na makita partikular sa ilang bansa na sumuporta sa Amerika sa 2003, tulad ng Espanya at Italya, ay lumayo na mula sa adbenturismo sa Iraq (hindi pa kasama ang patagong pagdistansiya ni Gordon Brown at gobyernong Britanya mula sa walang kondisyon na suporta na binigay ni Tony Blair sa adbenturismo sa Iraq). Sa panig nito, ang polisiyang &quot;kooperasyon&quot; na nais ng mga Demokrata ay walang katiyakan na makuha ang katapatan ng mga kapangyarihang nais kabigin ng Amerika sa kanyang gawaing militar, partikular dahil nagbigay ito sa ibang kapangyarihan ng mas malawak na puwang ng maniobra para itulak ang kanilang sariling interes.

Sa ngayon, halimbawa, ang administrasyong Obama ay nagpasya ng mas pampalubag-loob na polisiya sa Iran at mas mahigpit naman sa Israel, dalawang oryentasyon na patungo sa iisang direksiyon dahil halos lahat ng mga Unyong Uropeo, laluna ang Alemanya at Pransiya, dalawang bansang naglalayong muling makuha ang kanilang dating impluwensiya sa Iraq at Iran. Ang oryentasyong ito ay hindi makapigil sa paglitaw ng mayor na mga tunggalian ng interes sa pagitan ng mga bansang ito at ng Amerika, laluna sa bahagi ng silangang Uropa (kung saan sinisikap ng Alemanya na mapanatili &quot;de-prebilihiyong&quot; relasyon sa Rusya) o Aprika (kung saan ang dalawang paksiyon na siyang dahilan ng karahasan at kaguluhan sa Congo ay sinusuportahan ng Amerika at Pransiya).

Sa mas pangkalahatan, ang paglaho ng pagkahati ng mundo sa dalawang malaking bloke ay nagbukas ng pintuan para sa mga ambisyon ng nasa ikalawang antas ng mga imperyalista na lalupang nagpagulo sa internasyunal na sitwasyon. Ito ang kaso halimbawa sa Iran, na ang layunin ay makuha ang dominanteng posisyon sa Gitnang Silangan sa ilalim ng bandilang paglaban sa &quot;Makapangyarihang Satanas&quot; na Amerika at sa paglaban sa Israel. May malawak na kaparaanan, pinalawak ng Tsina ang kanyang impluwensiya sa ibang kontinente, partikular sa Aprika kung saan ang kanyang lumalaking pang-ekonomiyang presensiya ang batayan para sa diplomatiko at militar na presensiya, gaya ng nangyari sa digmaan sa Sudan.

Kaya ang perspektiba na haharapin ng mundo matapos mahalal si Obama bilang pinuno ng pinakamalaking kapangyarihan sa mundo ay hindi pundamental na kaiba sa sitwasyon na nangibabaw hanggang ngayon: patuloy na komprontasyon sa pagitan ng mga kapangyarihan ng una o ikalawang hanay, patuloy na barbarikong mga digmaan na may mas mapaminsalang resulta (gutom, epidemya, malawakang dislokasyon) para sa mga populasyon na namuhay sa pinag-aagawang mga erya. Dapat din nating ikonsidera kung ang instabilidad na tinulak ng paglala ng krisis sa kabuuang serye ng mga mahirap na bansa ay hindi magbunga ng intensipikasyon ng mga komprontasyon sa pagitan ng pangkating militar sa loob ng mga bansang ito, na tulad ng dati, may partisipasyon ng iba't-ibang imperyalistang kapangyarihan. Naharap sa ganitong sitwasyon, si Obama at ang kanyang administrasyon ay hindi kayang ipagpatuloy ang mapandigmang mga polisiya ng kanyang mga nasundan, tulad ng nakita natin sa Afghanistan halimbawa, isang polisiya na kahalintulad ng lumalaking barbarismong militar.

==== Digmaang Sobyet-Afghan ====
{{see|Digmaang Sobyet-Afghan}}
[[Talaksan:SovietInvasionAfghanistanMap.png|thumb|right|250px|Ang Pagsalakay ng Sobyet]]

Ang Afghanistan ay  sumang-ayon sa pamamagitan ng 1,747, si [[Ahmad Shah Abdali]], na pinasiyahan hanggang sa kanyang kamatayan 1772  Ang rehiyon ay dati nanirahan ng ilang iba't-ibang grupo ng mga pambansang upang malutas.
Sa panahon ng 1800s at unang bahagi ng 1900s tried parehong Russia at ang British Empire upang makontrol ang Afghanistan, at pagkatapos, ito ay sa pagitan ng mga dakilang kapangyarihan (Britain kinokontrol na sa panahon na iyon malaking bahagi ng Timog Asya). Ito ay nagdulot, maki alia, sa tatlong mga Anglo-Afghan digmaan, kung saan ang ikatlong natapos na ang nanalo Afghans pinananatili nito sa pagsasarili.
Afghanistan ay matapos na ito na gumagana ng maayos, albeit mahirap, relihiyon para sa monarkiya tungkol sa 300 taon. Nasasalungat sa mga dati na imahe ng Taliban at veils, ito ay isang napaka-liberal na bansa na may isang ayon sa kaugalian nagsasarili kanayunan. Problema ay maaaring lumabas dahil, subalit, at kahit na [[Afghanistan]] ay kanyang makatarungang bahagi ng demagogues at insurgents, at mag-alaga ng mga problemang ito bago namin nakuha ang isang pyudal na sistema kung saan ang vassals kinuha sa pangangalaga ng mga problema sa mga lokal na level (mga vassals Gusto mamaya play ng isang malaking papel na ginagampanan sa digmaan).

[[Talaksan:BMD-1 in Afghanistan.jpg|thumb|left|250px|Mga Sobyet na paratroopers, sakay ng [[BMD-1]] sa [[Kabul]]]]
1,973 ibagsak, gayunman, ang huling hari, Zahir Shah, sa isang walang dugo kapalaran sa pamamagitan ng kanyang mga pinsan, Mohammed Daoud, na mamaya ibinigay ang kanyang sarili na itinalaga sa unang pangulo ng bansa.&lt;ref name=GarthoffPages1017-1018&gt;{{cite book|last=Garthoff|first=Raymond L.|title=Détente and Confrontation|location=Washington D.C.|publisher=The Brookings Institute|year=1994|pages=1017–1018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Arnold|first=Anthony|title=Afghanistan’s Two-Party Communism: Parcham and Khalq|location=Stanford|publisher=Hoover Institution Press|year=1983|page=96}}&lt;/ref&gt;
Rehimeng ito pinasiyahan hanggang 1,978, kapag ang mga partido komunista PDPA isinasagawa ang tinatawag na Saur rebolusyon at sa mga lider Noor Mohammed taraki ang naging bagong pangulo. Magkano pinasiyahan ang mga Sobyet rebolusyon ay di maliwanag, pero ang mga ito sa anumang paraan ay kasangkot diyan ay walang pag-aalinlangan (para sa mga halimbawa, ay ang pulutong ng mga [[Kasim Husseini]], ipinadala mula sa Russia para sa tunay na dahilan). Ang aming mga pagsusulit ay na bagaman ang mga Sobyet malinaw naman appreciated at suportado ng Saur rebolusyon, sinabi nila wala na impluwensiya ng mga kaganapan, maliban na ito marahil ay sa at nagsimula ang lahat ng ito, sila ay sa ibang salita ang isang papel sa Afghan rebolusyon, maihahambing sa [[Germany]]'s papel sa [[Russian]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Fisk|first=Robert|title=The Great War for Civilisation: the Conquest of the Middle East|location=London|publisher=Alfred Knopf|year=2005|pages=40–41|isbn=1-84115-007-X}}&lt;/ref&gt;
Revolutionaries nakatutok sa Kabul, na kung saan din pinamamahalaang upang makakuha ng kontrol kapag ito ay na-iisip na sa pamamagitan ng panalong ang pangunahing Estado ay manalo sa bansa, kung saan ang mga populasyon sa mga nayon at bukid na lugar, parang hindi halata ito. Palagay na ito ay bahagyang tama, karamihan ng populasyon ay relatibong sa una natural sa pamamagitan ng pagbabago ng kapangyarihan, ngunit ito ay overturned kapag ang PDPA partido ay nagsimulang ipatupad ang mga pagbabago sa mga magdala ng bansa para maging isang tunay na komunista ng estado na kung saan ang mga Sobyet modelo. Problema lumitaw kapag PDPA ng mga ideya tungkol sa nakaplanong ekonomiya, at sekularismo ay hindi appreciated sa Afghanistan's liberal, konserbatibo Muslim (ang mga partido ay sa isip na ang komunismo ay magkaroon ng isang makabuluhang epekto sa pampolitika na klima ilagay sa aming mga isip).&lt;ref&gt;{{Cite web |title=''The Soviet Invasion of Afghanistan in 1979: Failure of Intelligence or of the Policy Process? - Page 7 |url=http://isd.georgetown.edu/Afghan_1_WR_group.pdf |access-date=2010-07-07 |archive-date=2009-03-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090325144233/http://isd.georgetown.edu/Afghan_1_WR_group.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Isang uri ng paggalaw ng paglaban ay nagsimula sa ilang sandali lamang matapos na ito ay may isang pulutong ng mga armadong pakikibaka. Tulad ng paglaban sa pangkalahatan ay binigyan ng pangkaraniwang pangalan Mujahedin, na kung saan ay ang maramihan ng Arabic salitang &quot;mujahid&quot;, ibig sabihin ay &quot;ang labanan&quot;, ngunit sa halip ay nauunawaan bilang &quot;ang dala ng Jihad.&quot; Ang mga Muslim laban Fighters ay nagkaroon ng malakas na suporta mula sa Pakistan, kung saan ang kanilang labanan ay nakita bilang isang makatwiran pagtatanggol laban sa masama aaklas, at sa karamihan ng mga kanluranin sa mundo, kung saan ito ay makikita bilang isang mahusay na masama para sa komunismo.
PDPA hinahangad militar aid mula sa Unyong Sobyet, na sa una ay napaka-urong-sulong na ang pagpapadala ng hukbo sa bansa. Sobyet Union, gayunman, ay handa sa pananalapi ang makipag-away, at may na ang pera ay maaaring bumili ng PDPA militar ng suporta mula sa mga nabanggit vassals.
[[Talaksan:Muja on radio in Munda Dir.jpg|thumb|Isang mandirigmang [[mujahideen]] sa[[Kunar]] na gumagamit ng kommunikasyon.]]

Kahit sa loob ng PDPA ay, gayunman, ang labanan, sa pagitan ng matinding Khalqisterna at ang mas katamtaman Parchamisterna. Mga kasalungat na humantong sa presidente taraki, na belonged Parchamisterna, bigti ang tag-init ng 1,979 at ang Khalqisternas lider Hafizullah Amin ipinahayag ang kanyang sarili sa bagong pangulo. Amin ay very hard sa populasyon (tungkol sa 1.5 million&lt;ref&gt;Gregory Feifer ''The Great Gamble'', pp.169-170&lt;/ref&gt; Afghans ay tinatayang may namatay sa panahon ng kanyang kaharian ng takot), habang siya ay gumanap ng isang nakakagulat na malambot na linya ng mga banyagang patakaran tungo sa Estados Unidos at Pakistan, na humantong sa Sobyet paglusob Pasko 1979
Ang pagsalakay ay hindi itinuro laban sa mga rebels pagsalungat, ngunit laban sa mga Komunista na pamahalaan, na kung saan sila sa una suportado.&lt;ref&gt;{{cite book | last = Yousaf, Mohammad &amp; Adkin, Mark | title = Afghanistan, the bear trap: the defeat of a superpower | year=  1992 | publisher = Casemate |isbn= 0 9711709 2 4| pages= 159}}&lt;/ref&gt;

==== Panunungkulan ni Mihail Gorbačëv ====
Noong 1985, nahirang na pinuno ng Partidong Komunista si Gorbachev. Sa simula pa lamang ng kanyang pamumuno, ipinadama na niya ang pagpapatupad sa mag ng pagbabagong Radikal. Pinakasentro ng mga Radikal na repormang kanyang ipinatupad ang tinatawag na Perestroika o pagrereorganisa o pagrereestruktura. Pangunahing prinsipyo ng Perstroika ang nagsasaad na hindi kailanman maaaring gamitin ang Sandatang Nuklear upang matupad ang layuning Pampolitika, Ekonomik at ideolohikal ng isang Bansa. Batay dito, walang saysay at hindi makatwiran ang Armas-Nuklear. Sa anumang digmaan magagamit ang Armas-Nuklear , walang maituturing na panalo o natalo sapagkat mawawala ang kabihasnan ng buong Daigdig&lt;ref&gt;[http://www.rspp.su/sobor/conf_2006/istoki_duh_nrav_crisis.html Origins of Moral-Ethical Crisis and Ways to Overcome it] by V.A.Drozhin Honoured Lawyer of Russia.&lt;/ref&gt;.

== Heograpiya ==
[[File:SovietUnionPhysical.jpg|thumb|350px|left|Mapang pisikal ng Unyong Sobyetiko.]]
Sumakop ang Unyong Sobyetiko ng mahigit 22,402,200 kilometrong kuwadrado (8,649,500 milyang kuwadrado) ng lawak, gayunpaman ginawa itong pinakamalaking bansa nang nag-iral ito; pinanatili ang posisyong ito ng Rusya, ang kahalili nitong estado.&lt;ref&gt;Television documentary from CC&amp;C Ideacom Production, &quot;Apocalypse Never-Ending War 1918–1926&quot;, part 2, aired at Danish DR K on 22 October 2018.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/513251/Russia Russia – Encyclopædia Britannica] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080426065826/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/513251/Russia |date=26 April 2008 }}. Britannica.com (27 April 2010). Retrieved on 29 July 2013.&lt;/ref&gt; Sinaklaw nito ang karamihan ng [[Eurasya]], at ang panlupaing lawak nito'y maihahambing sa buong kontinente ng [[Hilagang Amerika]].&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://pages.towson.edu/thompson/courses/regional/reference/sovietphysical.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20120915090942/http://pages.towson.edu/thompson/Courses/Regional/Reference/SovietPhysical.pdf|url-status=dead|archive-date=15 September 2012 |title=The Former Soviet Union: Physical Geography |author=Virginia Thompson |publisher=Towson University: Department of Geography &amp; Environmental Planning|access-date=24 March 2016}}&lt;/ref&gt; Ang naging pinakamalaki at pinakamataong republika nito'y ang [[RSPS ng Rusya]], na sumaklaw sa halos tatlong-kapat ng lugar sa unyon. Ang kanlurang bahagi ng URSS sa Europa ay bumuo ng 25% ng bansa at naging sentrong pangkalinangan at pang-ekonomiya. Ang silangang bahagi naman sa Asya ay umaabot sa [[Karagatang Pasipiko]] sa silangan at [[Apganistan]]. Sumaklaw ito ng mahigit 10,000 kilometro (6,200 milya) mula silangan hanggang kanluran sa labing-isang sona ng oras, at mahigit 7,200 kilometro (4,500 milya) mula hilaga hanggang timog. Mayroon itong limang sonang pangklima: [[tundra]], [[taiga]], [[estepa]], [[disyerto]], at [[bundok|kabundukan]].

Tulad ng Rusya, ang Unyong Sobyetiko ang nagkaroon ng pinakamahabang hangganan sa mundo, na sumukat na mahigit 60,000 kilometro (37,000 milya), o {{frac|1|1|2}} sirkumperensya ng Daigdig, kung saan dalawang-katlo nito'y linyang [[baybayin]].&lt;ref&gt;[http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+su0006) Library of Congress Country Studies] United States government publications in the public domain&lt;/ref&gt; Sumukat ito ng halos 10,000 kilometro mula [[Kaliningrado]] sa Look ng Gdansk sa kanluran hanggang Islang Ratmanova (Diomedes Mayor) sa Kipot ng Bering. Mula sa ang dulo ng Tangway ng Taymyr sa Karagatang Artiko hanggang sa bayan ng Kushka (kilala bilang Serhetabat sa [[Turkmenistan]]) sa [[Gitnang Asya]] (malapit sa hangganan ng [[Apganistan]]) ay umabot ito ng halos 5,000 kilometro. Ang silangan-kanlurang kalawakan ng magkadikit na Estados Unidos ay madaling magkasya sa pagitan ng hangganang hilaga at timog ng Unyong Sobyetiko sa kanilang mga kaduluhan. Sa kahabaan ng halos 20,000 kilometrong panlupaing gilid ay humanggan ang Unyong Sobyetiko ng labing-anim na bansa. Sa Asya (mula silangan hanggang kanluran) ay naging kapitbahay nito ang [[Imperyo ng Hapon|Hapon]] (1922-1945), [[Hilagang Korea]], [[Tsina]], [[Republikang Bayan ng Monggolya|Monggolya]], [[Republikang Demokratiko ng Apganistan|Apganistan]], [[Iran]], at [[Turkiya]] habang sa Europa (mula timog hanggang hilaga) ay naging katabi nito ang [[Republikang Sosyalista ng Rumanya|Rumanya]], [[Republikang Bayan ng Unggriya|Unggriya]], [[Republikang Sosyalistang Tsekoslobako|Tsekoslobakya]], [[Republikang Bayan ng Polonya|Polonya]], [[Litwanya]] (1922-1940, 1991), [[Letonya]] (1922-1940, 1991), [[Estonya]] (1922-1940, 1991), [[Pinlandiya]], at [[Noruwega]].&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |url=http://search.eb.com/eb/article-9105999 |title=Union of Soviet Socialist Republics |access-date=2008-08-20 |encyclopedia=Encyclopædia Britannica}}&lt;/ref&gt; Hinanggan din nito ang [[Dagat Itim]] at [[Dagat Kaspiyo]], at hiniwalay mula sa Estados Unidos ng Kipot ng Bering at sa Hapon ng Kipot ng La Pérouse. Mahigit sa dalawang-katlo ng mga hangganan nito'y baybay-dagat, ang pinakamahabang hangganang baybayin sa mundo kung saan higit sa dalawang-katlo ng baybayin ay nasa itaas ng Bilog Artiko. Lahat ng baybayin sa hilaga ng bilog ay nagyelo ng hanggang sampung buwan bawat taon, binubukod ang [[Murmansk]] na tumanggap ng mainit na agos ng Sapa ng Golpo.

Ang pinakamataas na bundok sa Unyong Sobyet ay Bundok Komunismo(ngayon Ismail Samani rurok ) sa [[Tajikistan]] sa 7,495 metro (24,590&amp;nbsp;ft). Ang pinakamalaking lake Ang mundo, ang Dagat ng Kaspiy , ilatag unang-una sa Sobiyet Union. The world's deepest lake, Lake Baikal , was in the Soviet Union. 's deepest lake Ang mundo, Lake Lawang baykal , ay sa Sobiyet Union.

Sakop ng bansang ito ang malaking lupain sa [[mundo]], sakop ang silangang kalahati ng [[Europa]] at hilagang sangtatlo ng [[Asya]]. Sa katunayan, sakop ng teritoryo ang hilaga 50 hilagang [[latitud]] habang kalahati ng 55. Sa ibinigay na interyor na lokasyon, ang hilagang bahagi ay importante kasama ang [[klima]]. Ang hilagang hangganan, ang [[Karagatang Artiko]], ay nagyeyelo sa buong taon, kaya limitado ang paglalayag ng mga barkong pangkalakalan ''(commercial)'', operasyong may panganib. Ang silangang hangganan ay ang [[Dagat Bering]], [[Dagat ng Okhotsk]] at [[Dagat ng Hapon]] ay hawak ng hilaga silangan ng [[Pasipiko]], ay nagyeyelo tuwing [[tag-lamig]] at malamig kung [[tag-araw]]. Ang timog ng hangganan nito sa Asya ay may pormang matarik na bundok, disyerto at tuyong steppe. Sa timog silangan ay nay pinagsamang Ilog [[Ilog Argun|Argun]]-[[Ilog Amur|Amur]]-[[Ilog Ussuri|Ussuri]] na nasa [[Manchuria]]. Ang kanluran ng Argun ay ang mahabang hangganang bundok sa m,ay [[Mongolia|Republikang Popular ng Mongolia]] at ang probinsiya ng [[Xinjiang]] sa [[Tsina]]. Sa [[Timog-kanlurang Asya]], ang hangganang bundok ay patuloy, sa may [[Afghanistan]] at [[Iran]] sa timog. Ang [[Dagat Itim]] ay pormang parte ng hangganang Sobyet-Iranian, subalit ang [[Ilog Araks]](Araxes), ang Lesser Caucasus at ang dagat Itim ay humahati sa mga ''Republikang Transcaucasian'' mula sa Iran at [[Turkey]]. Sa paligid ng kanlurang hangganan ng [[Romania]], [[Hungary]], [[Czechoslovakia]], [[Poland]], [[Finland]] at [[Norway]], walang lugar sa Unyong Sobyet ang sumasagi sa bukas na mainit na hangganan. Ang parteng Baltik at Dagat na Itim ay mga saradong dagat&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1055376 |title= «Давал санкции на аресты по телефону из дома отдыха» |publisher=[[Коммерсантъ|Власть]]|date=24 ноября 1999|accessdate=17 января 2009}}&lt;/ref&gt;.

Ang nadagdag na teritoryo sa Unyong Sobyet, pagkatapos ng 1938 ay umakyat sa 8,173,550 [[milya]] kwadrado(21,169,00 [[kilometro]] kwadrado) sa mahigit 8,650,000 milya kwadrado( 21,169,400 kilometro kwadrado) noong 1945. Lahat ng nadagdag na teritoryo, hindi kasama ang dating [[Republikang Popular ng Tannu Tuva]] sa [[Gitnang Asya]], ay naidagdag bago ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Rusya]]. Subalit, ang [[Finland]] at Silangang [[Poland]] (pagkatapos ng 1945), pinamunuan ng Rusya bago ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]], ay hindi kasama sa Unyong Sobyet.&lt;ref&gt;[http://www.andropov-cbs.ru/andropov.php Андропов Юрий Владимирович — Андроповская МЦРБ]&lt;/ref&gt;

Ang teritoryong naidagdag sa kasaysayan ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ay ang kanlurang [[Byelorussia]] at ang kanlurang [[Ukraine]](mula sa [[Poland]]), noong 1939. Parte ng [[Karelia]] (mula sa [[Finland]]) at ang [[Estonia]], [[Latvia]], [[Lithuania]], [[Moldova]](dating [[Bessarabia]], mula sa [[Romania]]) noong 1940, ang Pechenga o Petsamo Corridor (mula sa Finland) at ang Tuva Autonomous S.S.R. (dating [[Tannu Tuva]]) noong 1944, ang [[Carpatho-Ukraine]] o [[Ruthenia]] (ibinigay sa [[Ukraine]], mula sa [[Czechoslovakia]]), ang kalahating hilaga ng [[Silangang Prussia]] (mula sa [[Germany]]), ang timog [[Sakhalin]] at ang isla ng [[Kuril]] (mula sa [[Hapon]]) noong 1945.
==Paghahating Pampangasiwaan==
[[File:USSR Republics numbered by Constitution.svg|thumb|275px|right|Mapa ng mga republikang unyon sa Unyong Sobyetiko mula 1956 hanggang 1951, tinatakan ng bilang ayon sa kaayusan nito sa saligang batas ng bansa.]]
Batay sa saligang batas, ang URSS ay isang pederasyon ng mga bumubuong Republikang Unyon ([[Wikang Ruso|Ruso]]: {{lang|ru|Сою́зные Респу́блики}}, &lt;small&gt;tr.&lt;/small&gt; ''Soyúznye Respúbliki''), na inilarawan sa Artikulo 76 ng [[Saligang Batas ng Unyong Sobyetiko (1977)|saligang batas ng 1977]] bilang mga soberanong estadong sosyalistang Sobyetiko na nakipag-isa sa ibang republikang Sobyetiko sa URSS; isinaad sa Artikulo 81 na &quot;ang mga karapatang pangsoberanya ng mga republikang unyon ay pangangalagaan ng URSS&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=K6Gt3FE5YHMC |title=Federalism and the Dictatorship of Power in Russia By Mikhail Stoliarov|page=56|isbn=978-0-415-30153-4 |publisher=Taylor &amp; Francis |date=2014 |access-date=18 February 2014}}&lt;/ref&gt; Ang mga republikang ito'y alinma'y mga [[estadong unitaryo]] tulad ng [[RSS ng Ukranya|Ukranya]] at [[RSS ng Biyelorusya|Biyelorusya]] (mga RSS) o [[pederasyon]] tulad ng [[RSPS ng Rusya|Rusya]] at [[RSPS ng Transkawkasya|Transkawkasya]] (mga RSPS). Lahat ng apat na binanggit ay ang mga republikang tagapagtatag ng unyon na pumirma ng Tratado sa Paglikha ng URSS noong Disyembre 1922.&lt;ref name=&quot;Sakwa 1999&quot;&gt;{{Cite book |last=Sakwa |first=Richard |title=The Rise and Fall of the Soviet Union, 1917–1991: 1917–1991 |date=1999 |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-12290-0 |pages=140–143}}&lt;/ref&gt; Sa panahon ng pambansang delimitasyon noong 1924 sa Gitnang Asya ay nabuo ang [[RSS ng Usbekistan|Usbekistan]] at [[RSS ng Turkmenistan|Turkmenistan]] mula sa mga bahagi ng [[Republikang Awtonomong Sosyalistang Sobyetiko ng Turkestan]] (dinadaglat bilang RASS ng Turkestan) at mga RSS (Sobyetikong Sosyalista) ng [[RSS ng Korasmiya|Korasmiya]] at [[RSS ng Buhara|Buhara]], dalawang Sobyetikong dependensiya. Noong 1929 ay hiniwalay ang [[RSS ng Tayikistan|Tayikistan]] mula sa [[RSS ng Usbekistan]]. Sa pagpakilala ng saligang batas ng 1936 ay natunaw ang RSPS ng Transkawkasya na nagresulta sa pagtaas ng [[RSS ng Armenya]], [[RSS ng Heorhiya|Heorhiya]], at [[RSS ng Aserbayan|Aserbayan]] bilang mga republikang unyon. Sa panahong ito ay hiniwalay din ang [[RSS ng Kasakistan|Kasakistan]] at [[RSS ng Kirgistan|Kirgistan]] mula sa RSPS ng Rusya na nagresulta sa parehong kalagayan.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Adams, Simon |title=Russian Republics |url=https://books.google.com/books?id=LyqIDCc-cSsC |year=2005 |page=21 |publisher=Black Rabbit Books |isbn=978-1-58340-606-9|access-date=20 June 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150512041101/http://books.google.com/books?id=LyqIDCc-cSsC&amp;dq|archive-date=12 May 2015|url-status=live}}&lt;/ref&gt; Nahiwalay ang [[Republikang Sosyalistang Sobyetikong Karelo-Pines|Karelya]] mula sa Rusya bilang republikang unyon noong Marso 1940 at muling inilagay sa Rusya noong 1956. Nabuo ang [[RSS ng Moldabya|Moldabya]] noong Agosto 1940 mula sa mga bahagi ng Besarabya at RSS ng Ukranya. Ang [[RSS ng Estonya|Estonya]], [[RSS ng Letonya|Letonya]], at [[RSS ng Litwanya|Litwanya]] ay pinasok din sa unyon ngunit hindi kinilala ang pagpasok ng karamihan sa pamayanang internasyonal, kung saan itinuring ito bilang gawaing ilegal. Sa pagitan ng Hulyo 1956 at Setyembre 1991, opisyal na binuo ang unyon ng 15 Republikang Sosyalistang Sobyetiko (RSS).&lt;ref&gt;{{cite book |last=Feldbrugge, Ferdinand Joseph Maria |title=Russian Law: The Rnd of the Soviet system and the Role of Law |url=https://books.google.com/books?id=JWt7MN3Dch8C |year=1993 |page=94 |publisher=[[Martinus Nijhoff Publishers]] |isbn=978-0-7923-2358-7|access-date=20 June 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150512041218/http://books.google.com/books?id=JWt7MN3Dch8C&amp;dq|archive-date=12 May 2015|url-status=live}}&lt;/ref&gt; Naglingkod ang mga ito bilang mga pampangasiwaang yunit batay sa mga etnisidad at dating bansa. Nagkaroon ng dalawang uri ng republika: ang mas malaking republikang unyon, na kumatawan sa mga pangunahing pangkat-etniko ng Unyon at may karapatang konstitusyonal na humiwalay dito, at ang mas maliit na republikang awtonomo, na natagpuan sa loob ng mga republikang unyon at kumatawan sa mga minoryang etniko.

{|style=&quot;text-align:center&quot; width=&quot;100%&quot; border=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot; class=&quot;sortable&quot;
|+ Mga Republika Sa Unyong Sobyet
|-
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Republika]]
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Teritoryo]], (Kilometro Kwadrado)
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Populasyon]], Taon (1966)
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Populasyon]], Taon (1989)
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |Bilang ng mga [[Lungsod]]
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |Bilang ng Lungsod Urban
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Kabisera]]
|-
|'''[[Russian Soviet Federative Socialist Republic|RSFSR]]'''
| 17075,4
| 126561
| 147386
| 932
| 1786
| [[Moscow]]
|-[[Заголовок ссылки]]
|'''[[Ukrainian Soviet Socialist Republic|Ukrainian SSR]]'''
| 601,0
| 45516
| 51704
| 370
| 829
| [[Kiev]]
|-
|'''[[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian SSR]]'''
| 207,6
| 8633
| 10200
| 74
| 126
| [[Minsk]]
|-
|'''[[Uzbek Soviet Socialist Republic|Uzbek SSR]]'''
| 449,6
| 10581
| 19906
| 37
| 78
| [[Tashkent]]
|-
|'''[[Kazakh Soviet Socialist Republic|Kazakh SSR]]'''
| 2715,1
| 12129
| 16538
| 62
| 165
| [[Almaty|Alma-Ata]]
|-
|'''[[Georgian Soviet Socialist Republic|Georgian SSR]]'''
| 69,7
| 4548
| 5449
| 45
| 54
| [[Tbilisi]]
|-
|'''[[Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Azerbaijan SSR]]'''
| 86,6
| 4660
| 7029
| 45
| 116
| [[Baku]]
|-
|'''[[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuanian SSR]]'''
| 65,2
| 2986
| 3690
| 91
| 23
| [[Vilnius]]
|-
|'''[[Moldavian Soviet Socialist Republic|Moldavian SSR]]'''
| 33,7
| 3368
| 4341
| 20
| 29
| [[Kishinev|Chişinău]]
|-
|'''[[Latvian Soviet Socialist Republic|Latvian SSR]]'''
| 63,7
| 2262
| 2681
| 54
| 35
| [[Riga]]
|-
|'''[[Kirghiz Soviet Socialist Republic|Kirghiz SSR]]'''
| 198,5
| 2652
| 4291
| 15
| 32
| [[Bishkek|Frunze]]
|-
|'''[[Tajik Soviet Socialist Republic|Tajik SSR]]'''
| 143,1
| 2579
| 5112
| 17
| 30
| [[Dushanbe]] 
|-
|'''[[Armenian Soviet Socialist Republic|Armenian SSR]]'''
| 29,8
| 2194
| 3283
| 23
| 27
| [[Yerevan]]
|-
|'''[[Turkmen Soviet Socialist Republic|Turkmen SSR]]'''
| 488,1
| 1914
| 3534
| 14
| 64
| [[Ashgabat]]
|-
|'''[[Estonian Soviet Socialist Republic|Estonian SSR]]'''
| 45,1
| 1285
| 1573
| 33
| 24
| [[Tallinn]]
|-
|'''Unyong Sobyet'''
| 22402,2
| 231868
| 286717
| 1832
| 3418
| [[Moscow]]
|}
{{Union Republics}}

== Demograpiya ==
{{see|Demograpiya ng Unyong Sobyet}}
[[Talaksan:Population of former USSR.PNG|thumb|Ang populasyon ng Unyong Sobyet at ng mga sumunod na bansa nito mula 1961–2009.]]
[[Talaksan:Ethnic map USSR 1941.jpg|thumb|400px|left|Lokasyong heograpo ng maraming pangkat etniko sa Unyong Sobyet noong 1941.]]

Ang Unyong Sobyet ay isa sa mga pinakamaraming [[pangkat etniko]] sa maraming [[bansa]], na may 200 iba-ibang pangkat etniko mula sa hangganan nito. Ang kabuuang populasyon ay malapit sa 293 milyon noong 1991, na pangatlo sa pinakamaraming populasyon kasabay ang [[Tsina]] at [[India]] sa [[dekada]].&lt;ref name=shiman&gt;{{cite book | last = Shiman | first = David | title = Economic and Social Justice: A Human Rights Perspective | publisher = Amnesty International | year= 1999 | url = http://www1.umn.edu/humanrts/edumat/hreduseries/tb1b/Section1/tb1-2.htm | isbn = 0967533406}}&lt;/ref&gt; The country was in its heyday a well-developed social system with well-developed health care and social support.&lt;ref&gt;Diane Rowland, Alexandre V. Telyukov, ''[http://healthaff.highwire.org/cgi/reprint/10/3/71.pdf Soviet Health Care From Two Perspectives]{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}'', 1991&lt;/ref&gt;

Mayroon itong 23 na [[lungsod]] na may isang milyong katao sa Unyong Sobyet noong 1989. Ang pinakamalaking lungsod sa bansa at kabisera ay ang [[Moscow]] na may siyam na milyong nakatira, subalit ang [[Leningrad]] (ngayon ay [[St. Petersburg]]) ay pangalawa sa pinakamalaking lungsod sa bansa na may limang milyong katao. Ang ibang lungsod ay [[Minsk]], [[Kiev]], [[Baku]] and [[Tashkent]].
{|style=&quot;text-align:center&quot; width=&quot;100%&quot; border=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;4&quot; cellspacing=&quot;0&quot; style=&quot;margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot; class=&quot;sortable&quot;
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |[[Republika]]
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1913
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1926
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1939
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1950
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1959
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1966
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1970
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1973
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1979
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1987
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1989
! style=&quot;background:#efefef;&quot; |1991
|-
|'''[[Russian Soviet Federative Socialist Republic|RSFSR]]'''
| 89900
| 92737
| 108379
|
| 117534
| 126561
| 130079
| 132151
| 137410
| 145311
| 147386
| 148548
|-
|'''[[Ukrainian Soviet Socialist Republic|Ukrainian SSR]]'''
| 35210
| 29515
| 40469
|
| 41869
| 45516
| 47127
| 48243
| 49609
| 51201
| 51704
| 51944
|-
|'''[[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian SSR]]'''
| 6899
| 4983
| 8910
|
| 8055
| 8633
| 9002
| 9202
| 9533
| 10078
| 10200
| 10260
|-
|'''[[Uzbek Soviet Socialist Republic|Uzbek SSR]]'''
| 4366
| 4660
| 6440
|
| 8261
| 10581
| 11960
| 12902
| 15389
| 19026
| 19906
| 20708
|-
|'''[[Kazakh Soviet Socialist Republic|Kazakh SSR]]'''
| 5565
| 6037
| 5990
|
| 9154
| 12129
| 12849
| 13705
| 14684
| 16244
| 16538
| 16793
|-
|'''[[Georgian Soviet Socialist Republic|Georgian SSR]]'''
| 2601
| 2677
| 3540
|
| 4044
| 4548
| 4686
| 4838
| 4993
| 5266
| 5449
| 5464
|-
|'''[[Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Azerbaijan SSR]]'''
| 2339
| 2314
| 3205
|
| 3698
| 4660
| 5117
| 5420
| 6027
| 6811
| 7029
| 7137
|-
|'''[[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuanian SSR]]'''
|
|
| 2880
|
| 2711
| 2986
| 3128
| 3234
| 3392
| 3641
| 3690
| 3728
|-
|'''[[Moldavian Soviet Socialist Republic|Moldavian SSR]]'''
| 2056
| 242
| 2452
| 2290
| 2885
| 3368
| 3569
| 3721
| 3950
| 4185
| 4341
| 4366
|-
|'''[[Latvian Soviet Socialist Republic|Latvian SSR]]'''
|
|
| 1885
|
| 2093
| 2262
| 2364
| 2430
| 2503
| 2647
| 2681
| 2681
|-
|'''[[Kirghiz Soviet Socialist Republic|Kirghiz SSR]]'''
| 864
| 1002
| 1458
|
| 2066
| 2652
| 2933
| 3145
| 3523
| 4143
| 4291
| 4422
|-
|'''[[Tajik Soviet Socialist Republic|Tajik SSR]]'''
| 1034
| 1032
| 1484
|
| 1981
| 2579
| 2900
| 3194
| 3806
| 4807
| 5112
| 5358
|-
|'''[[Armenian Soviet Socialist Republic|Armenian SSR]]'''
| 1000
| 881
| 1282
|
| 1763
| 2194
| 2492
| 2672
| 3037
| 3412
| 3283
| 3376
|-
|'''[[Turkmen Soviet Socialist Republic|Turkmen SSR]]'''
| 1042
| 998
| 1252
|
| 1516
| 1914
| 2159
| 2364
| 2765
| 3361
| 3534
| 3576
|-
|'''[[Estonian Soviet Socialist Republic|Estonian SSR]]'''
|
|
| 1052
|
| 1197
| 1285
| 1356
| 1405
| 1465
| 1556
| 1573
| 1582
|-
|'''Unyong Sobyet'''
| 159200
| 147028
| 190678
| 178500
| 208827
| 231868
| 241720
| 248626
| 262085
| 281689
| 286717
| 289943
|}
=== Pangkat etniko ===

{{see|Mga Pangkat Etniko ng Unyong Sobyet}}

Binubuo ang Unyong Sobyet ng ibat-ibang etniko tulad ng [[Ruso]] (50.78%), sinundan ng mga [[Ukrainians]] (15.45%) at [[Uzbeks]] (5.84%). Ang iba pang mga pangkat etniko ay [[Armenians]], [[Azerbaijanis]], [[Belarusians]], [[Estonians]], [[Georgians]], [[Kazakhs]], [[Kyrgyz]], [[Latvian people|Latvians]], [[Lithuanian people|Lithuanians]], [[Moldovans]], [[Tājik people|Tajiks]], at [[Turkmen people|Turkmen]], pati na rin ang mga [[Abkhaz people|Abkhaz]], [[Adyghe people|Adyghes]], [[Aleut]]s, [[Assyrian people|Assyrians]], [[Caucasian Avars|Avars]], [[Bashkirs]], [[Bulgarians]], [[Buryats]], [[Chechens]], [[Han Chinese|Chinese]], [[Chuvash people|Chuvash]], [[Cossack]]s, [[Evenks]], [[Finns]], [[Gagauz]], [[Germans]], [[Greeks]], [[Hungarians]], [[Ingush people|Ingushes]], [[Inuit]], [[Jews]], [[Kalmyks]], [[Karakalpaks]], [[Karelians]], [[Kets]], [[Koreans]], [[Lezgins]], [[Mari people|Maris]], [[Mongols]], [[Mordvins]], [[Nenetses]], [[Ossetians]], [[Poles]], [[Romani people|Roma]], [[Romanians]], [[Tats]], [[Tatars]], [[Tuvans]], [[Udmurts]], [[Yakuts]], at iba pa.&lt;ref&gt;Barbara A. Anderson and Brian D. Silver. 1984. &quot;Equality, Efficiency, and Politics in Soviet Bilingual Education Policy, 1934–1980,&quot; ''American Political Science Review'' 78 (December): 1019–1039.&lt;/ref&gt;

==== Pananampalataya ====
{{see|Relihiyon ng Unyong Sobyet}}
Ang Unyong Sobyet ay opisyal na walang kaugnayan sa relihiyon, suportado ang hindi paniniwala sa diyos sa mga paaralan, at bigti relihiyon.  Ang estado ay separated mula sa iglesia ng mga atas ng Konseho ng People's Commissars sa 23 Enero 1918. Katlong-dalawa ng Sobyet ay kulang sa populasyo na relihiyosong paniniwala habang isa-ikatlong ng mga tao kunwari relihiyosong paniniwala. Kristiyanismo at Islam ay ang pinaka may mga mananampalataya. Tungkol sa kalahati ng mga tao, kabilang ang mga kasapi ng CPSU at mataas na antas na opisyal ng pamahalaan, kunwari hindi paniniwala sa diyos.Pamahalaan pag-uusig ng Kristiyanismo patuloy undiminished hanggang sa pagkahulog ng komunista ng pamahalaan. Tanging 500 mga simbahan, sa labas ng 54,000 bago ang himagsikan, na naiiwan ang bukas sa 1941. Ang papel na ginagampanan ng relihiyon sa araw-araw na buhay ng mga mamamayan ng Sobiyet iba-iba malaki at noon ay malayo mas mahalaga sa dwellers lungsod kung saan Party control ay pinakamabuting kalagayan.

==== Wika ====
{{see|Mga Wika ng Unyong Sobyet}}
Habang ang lahat ay maaaring gamitin ang kanilang sariling wika, [[Wikang Ruso|Ruso]] ay ang opisyal na at nangingibabaw na wika sa Unyong Sobyet. Ito ay ginagamit sa [[industriya]], [[militar]], partido, at pamamahala ng estado.

==== Haba ng buhay at mortalidad ng sanggol ====

Pagkatapos ng [[komunista]] pagkuha sa kapangyarihan ng kapangyarihan ng buhay pag-asa para sa lahat ng mga grupo ng edad nagpunta up. Ang isang kasisilang anak sa 1926–27 ay isang buhay-asa ng 44.4 taon, hanggang mula sa 32.3 taon ng tatlumpung taon bago. Sa 1958–1959 ang buhay pag-asa para sa newborns nagpunta ng hanggang sa 68.6 taon. Pagpapabuti na ito ay ginamit sa pamamagitan ng Sobiyet awtoridad sa &quot;patunayan&quot; na ang mga sosyalistang sistema ay higit na mataas sa kapitalistang sistema.

Ang kalakaran ang patuloy na sa [[1960|60's]], kapag ang buhay-asa sa Sobiyet Union nagpunta sa kabila ng pag-asa sa buhay sa Estados Unidos .Mula sa 1964 ang takbo baligtad. Habang buhay na pag-asa para sa mga kababaihan na naiiwan ang walang kinikilingan matatag, ito went down na higit para sa mga lalaki. Karamihan sa mga pinagmumulan ng kanluran isisi ang lumalaking pang-aabuso ng alak at mahihirap na pangkalusugang pag-aalaga, at teorya na ito ay din kataon lamang tinanggap ng awtoridad na Sobyet.

Ang pagpapabuti sa sanggol pagkakamatay ay bumababa sa huli, at pagkatapos ng isang tiyak na pagkamatay habang bata pa ay nagsimulang tumaas. Matapos ang 1974 ang gobyerno ay tumigil sa paglalathala sa mga istatistika na ito. Kalakaran na ito ay maaaring maging bahagyang ipinaliwanag sa pamamagitan ng bilang ng mga [[Asyano]]ng nanganganak na may bahagi ng bansa kung saan ang dami ng sanggol na namamatay ay pinakamataas, habang ang bilang ng mga panganganak ay kitang-kita bumababa sa mas buong [[Europa]], bahagi ng Unyong Sobyet.  Halimbawa, ang bilang ng mga births ng bawat mamamayan ng [[Tajikistan]] ay tumaas mula sa 1.92 hanggang 1958–59 hanggang 2.91 hanggang 1979–1980, habang ang numero sa [[Latvia]] ay down na 0.91 sa 1979-80.

== Patakaran ==
{{see|Mga Konstitusyon ng Unyong Sobyet}}
Para sa unang pagkakataon ay sa 1923 sa ang Sobiyet Union binuo ng isang buong saligang batas, ang Sobiyet Saligang-Batas ng 1924 . Ito ay sa 1936 sa pamamagitan ng Stalin Saligang Batas papalitan.

Pormal, ang Sobiyet Union ay isang pederal na unyon ng mga manghahalal estado ( republics ), sa katunayan ito ay isang centrally -pinamamahalaan, at ang Russian SFSR-dominado estado. Panggalan lamang, ito ay democratically sa pamamagitan ng mga konseho ng Russian Совет / o ang Sobiyet parliyamento pinasiyahan. Ang tunay na kapangyarihan ay ngunit palaging kasama ang pamumuno ng Partido Komunista ng Sobiyet Union , ang bansa lalo na sa ilalim ng Stalin totalitaryo , mamaya sa halip diktatoryal maghahari.  Sa katapusan ng USSR undertook Mikhail Gorbachev sa ilalim ng susi salita glasnost at perestroika pagsisikap at epektibong demokratikong institusyon sa kitang ipakilala.

Ang Pamahalaan ng Sobiyet Union ay hindi lamang ang mananagot para sa mga batas, pangangasiwa at kapangyarihan ng bansa kundi pati na rin pinamamahalaang ang ekonomiya. Ang pangunahing mga pampolitikang mga desisyon kinuha sa pamamagitan ng mga pangunahing institusyong pampolitika ng bansa, ang Partido Komunista ng Sobiyet Union (CPSU).

Sa huli 1980s ay ang pormal na estruktura ng estado na katulad ng sa kanluran sistemang pampolitika na inayos. Ito magtakda ng isang saligang-batas, ang lahat ng institusyon ng estado at isang garantiya sa mga mamamayan ng isang serye ng mga pampolitikang karapatan at mga karapatan bilang mamamayan. Ang isang pambatasan kapangyarihan, ang Kongreso ng People's Deputies at isang permanenteng pambatasan Konseho, ang kataas-taasang Sobyet , bilang isang kinatawan ng katawan na kumakatawan sa kapangyarihan ng mga tao. Ang kataas-taasang Sobyet inihalal ang presidyum , ang Chairman rin ay nagsilbi bilang pinuno ng estado at supervised ng Konseho ng People's Commissars, mamaya ang Konseho ng mga ministro , na sa tamang bilang ng mga executive kapangyarihan. Ang Chairman ng Konseho ng People's Commissars, na ang halalan ay na-confirm sa pamamagitan ng kongreso ay ang pinuno ng pamahalaan.  Isang verfassungsbasierte puwersa ng hukuman ay kinakatawan ng isang sistema ng korte, ang chief ng Korte Suprema ay. Ang Korte Suprema ay responsable para sa pagsubaybay ng legalidad ng mga institusyon ng pamahalaan. Ayon sa Saligang-Batas ng 1977, ang bansa ay isang pederal na estruktura, exhorting ang iba't-ibang mga republics ng mga tiyak na pinakamataas na puno mga karapatan (hal. ang desisyon sa politika minorya).

Sa pagsasanay, gayunman, marami sa mga tungkulin ng iba't-ibang mga institusyon ng pamahalaan mula sa mga lamang awtorisadong partido, CPSU ang gumanap. Ang tunay pundasyon, at patakaran ng mga desisyon na nakuha sa pamamagitan ng partido at tinanggap ng pamahalaan, sa halip ang mga desisyon ng partido ratified bilang batas mismo ay nagpasya. Ang bilang ng mga iba't-ibang mekanismo nakasisiguro na ang pamahalaan ay sumali sa mga desisyon ng partido. Habang naroon ay ang mga mamamayan ng Sobiyet Union upang magpasya sa lahat ng mga halalan, kung saan ang kandidato na kanilang pinili, ngunit bilang na kabilang sa lahat ng kandidato ng Partido Komunista at had sa ay inilabas up sa pamamagitan ng mga partido, ay ang Partido Komunista at ibahagi ang lahat ng mga mahahalagang posisyon sa pamahalaan sa mga tao ng partido pamumuno sa ay tapat. Ang mga tao sa mga posisyon ng pamahalaan ay mahigpit na supervised ng CPSU, upang maiwasan ito differed mula sa mga opisyal na linya.

Ang pangunahing gawain ng ehekutibo sangay , ang Konseho ng mga ministro, ay ang pamamahala ng ekonomiya. Ang Konseho ng ministro ay sa buong panahon ng kanyang buhay sa Partido Komunista abala tapat sa politiko, ang chairman ng Konseho ng mga ministro ay palaging isang miyembro ng Politburo, ang central tagahatol ng CPSU. Kadalasan ito ay din ang Pangkalahatang Kalihim ng Partido ang kanyang sarili, ang chairman ay isang nangingibabaw na posisyon sa ibabaw ng iba pang mga ministro.

Ayon sa Saligang-Batas ng 1978 ay ang pinakamataas na pambatasan katawan ng Sobiyet Union ng Kongreso ng People's Deputies .Ang pangunahing gawain ng batasang-bansa ay ang halalan ng isang mas maliit na, permanenteng legislative Assembly, ang kataas-taasang Sobyet sa chairman nito, ang pinuno ng estado ay sa parehong oras. Kahit ang Kongreso ng People's theory ay nag-iisa ang mga karapatan sa magpatibay batas, siya ay nakilala lamang bihira, sa draft batas ng Partido, ang Konseho ng mga ministro at ang kataas-taasang Soviets sa sumang-ayon.

== Politika ==
{{see|Politika ng Unyong Sobyet}}
{{see|Talaan ng mga pinuno ng Unyong Sobyet}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Pinuno ng Estado !! Pinuno ng Pamahalaan
|-
|
: Pinuno ng Komite ng Sentrong Ehekutibo:
* [[Kamenev, Lev Borisovich|L. B. Кamenev]] (mula noong Oktubre 27 (Nobyembre 9) 1917),
* [[Sverdlov, Yakob|Y. Sverdlov]] (с 8 Nobyembre (21 Nobyembre) 1917),
* [[Kalinin, Mihail Ivanovich|M. I. Каlinin]] (с 30 Marso 1919).

: (Presidyum ng Ehekutibong Komite Sentral) USSR:
* [[Kalinin, Mihail Ivanovich|M. I. Каlinin]] 1938—1946
* [[Shvernik, Nikolai Mihailovich|Н. М. Shvernik]] 1946—1953
* [[Voroshilov, Clement Еfremovich|К. Е. Voroshilov]] 1953—1960
* [[Brezhnev, Leonid Ilich|L. I. Brezhnev]] 1960—1964, Ang unang Kalihim-Heneral ng PKSU (1964—1982)
* [[Mikoyan, Аnastas Ivanovich|A. I. Мikoyan]] 1964—1965
* [[Podgorny, Nikolai Viktorovich|N. V. Podgorny]] 1965—1977
* [[Brezhnev, Leonid Ilich|L. I. Brezhnev]] (1977—1982), Ang unang Kalihim-Heneral ng PKSU PKSU (1964—1982)
* [[Andropv, Yuri Vladimorovich|Y. V. Аndropov]] (1983—1984), Kalihim-Heneral ng PKSU(1982—1984)
* [[Chernenko, Кonstantin Ustinovich|К. U. Chernenko]] (1984—1985), Kalihim-Heneral ng PKSU (1984—1985)
* [[Gromyko, Аndreiy Аndreyevich|А. А. Gromyko]] (1985—1988)
* [[Gorbachev, Mihail Sergeyevich|М. S. Gorbachev]] (1985—1991), Kalihim-Heneral ng KPSU 1985—1991.

: Президент СССР:
* М. С. Горбачёв [[15 марта]] 1990 — [[25 декабря]] 1991.
|
: Председатели Совета Народных Комиссаров (с [[15 апреля]] [[1946 год]]а — Совета Министров) СССР:
* [[Ленин, Владимир Ильич|В. И. Ленин]] (1922—1924)
* [[Рыков, Алексей Иванович|А. И. Рыков]] (1924—1930)
* [[Молотов, Вячеслав Михайлович|В. М. Молотов]] (1930—1941)
* [[Сталин, Иосиф Виссарионович|И. В. Сталин]] (1941—1953), генеральный секретарь ЦК ВКП (б) (КПСС) в 1922—1934
* [[Маленков, Георгий Максимилианович|Г. М. Маленков]] (март 1953—1955)
* [[Булганин, Николай Александрович|Н. А. Булганин]] (1955—1958)
* [[Хрущёв, Никита Сергеевич|Н. С. Хрущёв]] (1958—1964), первый секретарь ЦК КПСС в 1953—1964
* [[Косыгин, Алексей Николаевич|А. Н. Косыгин]] (1964—1980)
* [[Тихонов, Николай Александрович|Н. А. Тихонов]] (1980—1985)
* [[Рыжков, Николай Иванович|Н. И. Рыжков]] (1985—1991)

: Премьер-министр СССР:

* [[Павлов, Валентин Сергеевич|В. С. Павлов]] (1991)

: Председатель [[Комитет по оперативному управлению народным хозяйством СССР|КОУНХ СССР]], [[Межреспубликанский экономический комитет СССР|МЭК СССР]]:

* [[Силаев, Иван Степанович|И. С. Силаев]] (1991)
|}
    
{{Wikisource|Treaty on the Creation of the USSR}}

Noong huling 1980's, ang gobyerno ay nagpakita ng maraming karakter sa kilalang demokratikong liberal ng sistemang pampolitika. Sa karamihan, ang konstitusyon at nagtayo ng ibat-ibang organisasyon ng gobyerno at grantiya ang mga mamamayan ng pampolitika at karapatang pantao. Ang lehislatura at binubuo ng [[Congress of People's Deputies]],at ang matibay na lehislatura, ang [[Supremong Sobyet]], at [[Council of Ministers of the USSR|Council of Ministers]]&lt;ref&gt;http://www.britannica.com/EBchecked/topic/288956/inquisitorial-procedure&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://law.jrank.org/pages/7663/Inquisitorial-System.html&lt;/ref&gt;.

Ang pamahalaan ng Unyong Sobyet ay ibibigay sa ekonomiya ng bansa at lipunan. Ito ay ipinatupad sa desisyon na ginawa ng mga nangungunang mga institusyong pampolitika sa bansa, ang Partido Komunista ng Sobiyet Union (CPSU).

Sa huli 1980s, ang gobyerno ay lumitaw na magkaroon ng maraming mga katangian sa karaniwang sa liberal demokratikong sistemang pampolitika. Halimbawa, ang saligang batas ng isang itinatag lahat ng mga organisasyon ng pamahalaan at ibinibigay sa mga mamamayan ng isang serye ng mga pampolitika at sibiko karapatan. Ang isang pambatasan katawan, ang Kongreso ng People's Deputies , at ang kanyang nakatayo lehislatura, ang kataas-taasang Sobyet , kinakatawan ang prinsipyo ng soberanya popular. Ang kataas-taasang Sobyet, kung saan ay isang inihalal chairman na nagbigay pinuno ng estado, oversaw ang Konseho ng mga ministro , na sa tamang bilang ang executive sangay ng pamahalaan.

Ang chairman ng Konseho ng mga ministro, na ang pagpili ay inaprobahan ng kataas-taasang Sobyet, nagbigay pinuno ng pamahalaan. Ang isang constitutionally based panghukuman sangay ng pamahalaan kasama ang isang hukuman na sistema, buhok sa pamamagitan ng Kataas-taasang Hukuman, na noon ay responsable para sa overseeing ang pagtalima ng Sobyet batas sa pamamagitan ng pamahalaan katawan.  Ayon sa 1977 Saligang Batas Sobyet , ang gobyerno ay nagkaroon ng mga pederal na estruktura, na nagpapahintulot sa republics ng ilang kapangyarihan sa pagpapatupad ng patakaran at nag-aalok ng national minorities ang anyo ng pagsali sa pamamahala ng kanilang sariling mga gawain.

Sa pagsasanay, gayunman, ang gobyerno ay kitang-kita differed mula sa Western sistema. In the late 1980s, the CPSU performed many functions that governments of other countries usually perform. Sa huli 1980s, ang CPSU ginanap sa maraming mga function na ang mga pamahalaan ng ibang bansa ay karaniwang gumanap. For example, the party decided on the policy alternatives that the government ultimately implemented. Halimbawa, ang mga partido ay nagpasya sa ang alternatibo patakaran na pamahalaan ang ipinatupad sa huli. The government merely ratified the party's decisions to lend them an aura of legitimacy. Ang pamahalaan lamang ratified desisyon ng partido sa bang ipahiram sa kanila ang isang aura ng pagkalehitimo.

Ang CPSU ay ang ginagamit ng iba't-ibang pamamaraan upang matiyak na ang pamahalaan ng adhered upang ang mga patakaran. Ang mga partido, ang paggamit nito nomenklatura kapangyarihan, inilagay nito loyalists sa mga posisyon ng pamumuno sa buong pamahalaan, kung saan sila ay napapailalim sa kaugalian ng demokratikong sentralismo.Ang katawan ng partido ay malapit na binabantayan ang kilos ng Ministries pamahalaan, mga ahensiya, at lehislatibong organo.

Ang nilalaman ng Saligang Batas ng Sobyet differed sa maraming mga paraan mula sa tipikal na konstitusyong kanluranin. Ito ay karaniwang inilalarawan sa mga umiiral na mga relasyon pampolitika, gaya ng tinukoy sa pamamagitan ng CPSU, sa halip na prescribing ng isang magandang hanay ng mga pampolitikang mga relasyon. Ang Saligang Batas ay mahaba at detalyadong, pagbibigay ng teknikal na detalye para sa mga indibidwal na organo ng pamahalaan. Ang Saligang Batas kasama pampolitikang pahayag, tulad ng mga banyagang patakaran ng mga layunin, at ibinigay ng isang panteorya kahulugan ng estado sa loob ng ideological framework ng Marxism-Leninism . Ang CPSU pamumuno ay maaaring radically baguhin ang saligang batas o muling paggawa ito ganap na, tulad ng ito ay ilang ulit sa buong kasaysayan nito.

Ang Sanggunian ng mga ministro sa tamang bilang ng executive body ng pamahalaan. Its most important duties lay in the administration of the economy. Ang pinaka-mahalagang mga tungkulin ilatag sa pangangasiwa ng ekonomiya. The council was thoroughly under the control of the CPSU, and its chairman—the Soviet prime minister —was always a member of the Politburo . Ang mga konseho ay lubusan sa ilalim ng kontrol ng CPSU, at chairman nito-ang Sobiyet kalakasan ministro -ay palaging isang miyembro ng Politburo . The council, which in 1989 included more than 100 members, was too large and unwieldy to act as a unified executive body. Ang konseho, na sa 1989 kasama ng higit sa 100 mga kasapi, ay masyadong malaki at mahirap gamitin upang kumilos bilang isang pinag-isa katawan executive. The council's Presidium , made up of the leading economic administrators and led by the chairman, exercised dominant power within the Council of Ministers. Ang konseho ng presidyum , na binubuo ng mga pangunahing pang-ekonomiyang mga administrator at inakay ng chairman, exercised nangingibabaw na kapangyarihan sa loob ng Konseho ng mga ministro.

Ayon sa Saligang Batas, bilang susugan sa 1988, ang pinakamataas na pambatasan katawan sa Sobiyet Union ay ang Kongreso ng People's Deputies, na convened sa unang pagkakataon Mayo 1989. Ang pangunahing gawain ng batasang-bansa ay ang halalan ng kongreso nakatayo, ang kataas-taasang Sobyet, at ang halalan ng mga pinuno ng Kataas-taasang Sobyet, na sa tamang bilang pinuno ng estado. Sa teorya, ang Kongreso ng People's Deputies at ang kataas-taasang Sobyet ay malaki sa lehislatibong kapangyarihan.

Sa pagsasanay, gayunman, ang Kongreso ng People's Deputies matugunan at madalang lamang upang maaprubahan ang mga desisyon na ginawa ng partido, ang Konseho ng mga ministro, at ang kanyang sariling mga kataas-taasang Sobyet. Ang kataas-taasang Sobyet, ang presidyum ng Kataas-taasang Sobyet, ang chairman ng kataas-taasang Sobyet, at ang Konseho ng ministro ay malaking kapangyarihan na gumawa ng batas na batas, decrees, resolution, at umiiral na mga order sa populasyon. Ang Kongreso ng People's Deputies ay ang kapangyarihan upang pagtibayin mga desisyon.

==== Sistemang Panghukuman ====
{{see|Mga Batas ng Unyong Sobyet}}
Ang puwersa ng hukuman ay hindi malaya mula sa iba pang sangay ng pamahalaan. Ang Korte Suprema supervised ang mas mababang korte at inilapat ang batas bilang itinatag ng Saligang-Batas o bilang interpreted sa pamamagitan ng Kataas-taasang ang Sobyet. Ang Constitutional pagkapansin Committee susuriin ang constitutionality ng batas at gawa. Ang Sobiyet Union utilized ang pansiyasat sistema ng batas Romano , na kung saan ang hukom, prokurator, at pagtatanggol abogado trabaho collaboratively upang maitaguyod ang katotohanan.

==== Ang Estadong Sobyet ====
Ang Unyong Sobyet ay isang pederal na estado na binubuo ng 15 republics (16 sa pagitan ng 1946 at 1956) ay sumali sa sama-sama sa isang kusang-loob theoretically unyon; ito ay ang manilay-nilay sitwasyon na binuo ang batayan ng Byelorussian at Ukrainian SSRs  pagiging kasapi sa [[United Nations]] . Sa iba, isang serye ng mga teritoryal na yunit na binubuo ng republics. Ang republics din na nakapaloob HURISDIksiyon naglalayong maprotektahan ang interes ng pambansang minorities. Ang republics ay kanilang sariling mga constitutions, na, kasama ang lahat ng kasapi sa unyon Saligang Batas, ay nagbibigay ng panteorya dibisyon ng kapangyarihan sa Sobiyet Union.

Lahat ng mga republics maliban Russian SFSR ay ang kanilang sariling mga partido komunista. Sa 1989, gayunman, ang CPSU at ang sentral na pamahalaan pinanatili ang lahat ng makabuluhang kapangyarihan, setting ng mga patakaran na na-executed by republikano, probinsiya, oblast, at distrito na pamahalaan. Ang isa ay ang Sobiyet ng Union , na katawanin mga tao nang walang itinatangi, at ang mga Sobyet ng mga nasyonalidad , na kinakatawan ng iba't-ibang ethnicities sa Union ng Sobiyet Sosyalista Republics.

==== Pinuno ng Konseho ng Mamamayang Komisar ng Unyong Sobyet&lt;ref&gt;{{cite web|author=Encyclopædia Britannica |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/288956/inquisitorial-procedure |title=inquisitorial procedure (law) - Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com|accessdate=2010-05-16}}&lt;/ref&gt; ====

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot; width=&quot;100%&quot;
! !! Pangalan !! Panunungkulan !! Komento
|-
| [[Talaksan:Mikhail Gorbachev 1987 Cropped.jpg|90px|Mikhail Gorbatsjov]] || [[Mikhail Gorbachev]] || 1985–1991 || Si Gorbachev ang nagpatigil ng mga transaksiyon ng buong unyon.
|-
|  || [[Konstantin Chernenko]] || 1984–1985 || Si Chernenko ay namuno sa 13 hukbo ng unyon, siya ang ikaanim ng [[Sekretarya Heneral ng Partido Komunista ng Unyong Sobyet]].
|-
|  || [[Yuri Andropov]] || 1982–1984 || Namuno si Andropov sa Rebolusyong Hungarian at ikalimang Sekretarya Heneral.
|-
| [[Talaksan:Brezhnev 1973.jpg|90px|Leonid Brezjnev]] || [[Leonid Brezhnev]] || 1964–1982 || Pinaganda ni Brezhnev ang ekonomiya ng kanyang bansa, at pinangalanang ''Pinakamagaling, pinaigting ang relasyon ng Unyong Sobyet sa [[Estados Unidos]] noong 1970 at pinabalik ang hukbong sobyet mula sa  [[Krisis sa Afghanistan|Afghanistan 1979]]. Sa panahon ni Brezhnev, ginawa ulit ang lyriko ng pambansang awit na hindi naglalaman ng pagpuri kay Stalin.
|-
| [[Talaksan:Nikita Khrusjtsjov.jpg|90px|Nikita Khrusjtsjov]] || [[Nikita Khrushchev]] || 1953–1964 || Ginawa ni Khrushchev ang kanyang makakaya para pigilan ang [[Krisis sa Cuba]]. Ginawa niya ang tinatawag na de-Stalinization sa pamamagitan ng pagbura ng buong lyriko ng pambansang awit ng mga Sobyet (dahil ito ay naglalaman ng pagpuri kay Stalin), pagpapalit ng pangalan ng mga lungsod na nakapangalan kay Stalin (tulad ng Stalingrad na naging Leningrad na ngayon ay Saint Petersburg), at pagtatanggal sa mga istatwa ni Stalin.
|-
|  || [[Georgy Malenkov]] || 1953 || Ama ni Malenkov si Stalin na kilala sa buong bansa, at inagaw sa kanya ang kapangyarihan.
|-
||| [[Joseph Stalin]] || 1924–1953 || Si Stalin ang heneral na nagpapanalo ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig para sa Unyong Sobyet at gumawa ng mga reporma na makakatulong sa bansa, mas lalo sa ekonomiya na malaki ang kontribusyon. Kilala rin siya sa mga marahas na pagpatay sa mga &quot;kalaban ng komunismo&quot;, at ang pagpatay na ito ay tinatawag na &quot;Great Purge&quot;.
|-
||| [[Vladimir Lenin]] || 1922–1924 || Si Lenin ang nagtatag ng buong Unyong Sobyet at namuno sa mga [[Bolsheviks]].
|}

[[Talaksan:Moscow Kremlin.jpg|thumb|250px|Ang [[Moscow Kremlin]], ang opisyal na tirahan ng gobyernong Unyong Sobyet.]]
* 1917–1922 – [[Lenin|Vladimir Lenin]]
* 1922–1953 – [[Stalin|Joseph Stalin]]
* 1953–1955 – [[Georgi Malenkov]]
* 1955–1964 – [[Nikita Khrushchev]]
* 1964–1982 – [[Leonid Brežnev]]
* 1982–1984 – [[Yuri Andropov]]
* 1984–1985 – [[Konstantin Chernenko]] 
* 1985–1991 – [[Mihail Gorbačëv]]

&lt;timeline&gt;
ImageSize = width:800 height:100
PlotArea = width:700 height:80 left:0 bottom:20

DateFormat = yyyy
Period = from:1917 till:1991
TimeAxis = orientation:horizontal
ScaleMajor = unit:year increment:5 start:1920

# there is no automatic collision detection,
# so shift texts up or down manually to avoid overlap

Define $dy = 25 # shift text to up side of bar

PlotData=
 bar:Leaders color:red width:75 mark:(line,white) align:left fontsize:S

 from:start till:1922 shift:(-10,$dy) text:[[Lenin|Vladimir~Iljits~Lenin]]
 from:1922 till:1953 shift:(-30,$dy) text:[[Stalin|Josif Stalin]]
 from:1953 till:1955 shift:(-7,-5) text:[[Georgi Malenkov|Georgi]]~[[Georgi Malenkov|Malenkov]]
 from:1955 till:1964 shift:(-40,$dy) text:[[Nikita Hruštšov]]
 from:1964 till:1982 shift:(-35,$dy) text:[[Leonid Brežnev]]
 from:1982 till:1984 shift:( -7, 5) text:[[Juri Andropov|Juri]]~[[Juri Andropov|Andropov]]
 from:1984 till:1985 shift:( -3,-20) text:[[Konstantin Tšernenko|Konstantin]]~[[Konstantin Tšernenko|Tšernenko]]
 from:1985 till:end shift:(-25,$dy) text:[[Mihail Gorbatšov|Mihail]]~[[Mihail Gorbatšov|Gorbatšov]]
&lt;/timeline&gt;

==== Pinuno ng Sentral na Ehekutibong Komisyon ng Lahat ng Kongresong Ruso ng Sobyet ====

* 1917 – [[Lev Kamenev]]
* 1917–1919 – [[Jakov Sverdlov]]
* 1919–1946 – [[Mihail Kalinin]]
* 1946–1953 – [[Nikolai Švernik]] 
* 1953–1960 – [[Kliment Vorošilov]] 
* 1960–1964 – [[Leonid Brežnev]]
* 1964–1965 – [[Anastas Mikojan]]
* 1965–1977 – [[Nikolai Podgornyi]] 
* 1977–1982 – [[Leonid Brežnev]]
* 1982–1983 – [[Vasili Kuznetsov]] 
* 1983–1984 – [[Yuri Andropov]]
* 1984 – [[Vasili Kuznetsov]] 
* 1984–1985 – [[Konstantin Tšernenko]] 
* 1985 – [[Vasili Kuznetsov]]
* 1985–1988 – [[Andrei Gromyko]] 
* 1988–1991 – [[Mihail Gorbašev]]

== Mga ugnayang panlabas pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig ==
{{see|Mga Ugnayang Panlabas ng Unyong Sobyet}}
[[Talaksan:CEMA members.png|thumb|Mapa ng [[Comecon]] (1986) na kung saan kasama ang Unyong Sobyet at ang mga kakampi nito.&lt;br /&gt;
{{legend|#C00000|kasapi}}
{{legend|#FF40FF|mga kasaping hindi nakipagtulungan}}
{{legend|#FF0000|kasali}}
{{legend|#FFD700|taga-tingin}}
]]
Kapag tinanggihan diplomatikong pagkilala ng libreng mundo, ang Sobiyet Union ay opisyal na may ugnayan talaga ang lahat ng mga bansa ng daigdig noong dekada 40. Ang Unyong Sobyet din ay umusbong mula sa pagiging isang tagalabas sa mga pandaigdigang kapisanan at mga negosasyon sa pagiging isa sa mga arbiters ng mundo kapalaran matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Isang kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]] at ang kanyang pundasyon sa 1945, ang Unyong Sobyet ay naging isa sa limang permanenteng kasapi ng Konsehong Pangkaligtasan ng UN, kung saan nagbigay ito ng karapatan sa pagbeto ng anumang ng kanyang resolusyon.

[[Talaksan:Teheran conference-1943.jpg|thumb|left|Kaliwa pakanan: [[Pinuno ng Unyong Sobyet]] [[Joseph Stalin]], [[Pangulo ng Estados Unidos]] [[Franklin D. Roosevelt]] at [[Punong Ministro ng Nagkakaisang Kaharian]] [[Winston Churchill]].]]
Ang Unyong Sobyet ay lumitaw mula sa World War II bilang isa sa dalawang pinakamakapangyarihang bansa sa daigdig, isang posisyong pinananatili para sa apat na dekada sa pamamagitan ng kanyang pananakop sa Silangang Europa (tingnan ang Eastern Bloc), panlakas militar, pang-ekonomiya ng lakas, tulong sa pagbubuo ng bansa, at pang-agham pananaliksik, lalo na puwang sa teknolohiya at sandata. Lumalaki ang impluwensiya ng Unyong Sobyet sa ibang bansa pagkatapos ng mga taon ng digmaan. Nakatulong humantong sa isang komunistang sistema ng estado sa Silangang Europa na nagkakaisa sa pamamagitan ng militar at pang-ekonomiyang mga kasunduan.

Hinigitan nito ang Imperyo ng Britanya bilang isang pandaigdigang pinakamalakas, parehong sa isang militar kamalayan at kakayahan nito upang mapalawak ang kanyang impluwensiya sa ibayo ng hangganan nito. Ang Sanggunian para sa Mutual Economic Assistance (Comecon), 1949–1991, ay isang pang-ekonomiyang kapisanan ng mga estadong komunista at ng isang uri ng Eastern Bloc katumbas ng-ngunit mas heograpiya napapabilang sa-ang European Economic Community. Ang militar kapilas sa Comecon ay ang [[Kasunduan ng Varsovia]], bagaman Comecon ng pagiging kasapi ay makabuluhang mas malawak na.

Ang naglalarawan Comecon kataga ay kadalasang ginagamit sa lahat ng mga gawain maraming panig na kinasasangkutan ng mga miyembro ng organisasyon, sa halip na hinihigpitan sa direktang pag-andar ng Comecon nito at organo. Sa paggamit na ito ay paminsan-minsan extended na rin sa bilateral relations sa mga miyembro, dahil sa ang sistema ng sosyalista internasyonal na pang-ekonomiyang mga relasyon, maraming panig accords-karaniwang ng isang pangkalahatang-kalikasan tended na ipinatupad sa pamamagitan ng isang hanay ng mga mas detalyadong, bilateral kasunduan.

Ang [[Moscow]] ay itinuturing sa Silangang Europa na maging isang buffer zone para sa mga inaabangan ng pagtatanggol nito kanluran mga hangganan at nakasisiguro sa kanyang kontrol ng rehiyon sa pamamagitan ng transforming ang East European bansa sa estado satelayt. Sobiyet hukbo intervened sa 1956 Revolution Hungarian at nabanggit ang Brezhnev doktrina , ang Sobiyet kapilas sa US Johnson doktrina at mamaya Nixon doktrina , at nakatulong paalisin ang Czechoslovak pamahalaan sa 1968, minsan na sinasangguni na ang Prague Spring .

Sa huli ng 1950s, ang isang paghaharap sa Tsina tungkol sa USSR's paglalapitan sa may ang West at kung ano ang Mao perceived bilang Khrushchev's rebisyonismo na humantong sa mga Sino-Sobyet split . Ito nagresulta sa isang break sa buong global Komunista kilusan at Komunista regimes sa Albania at Cambodia sa pagpili kapanig sa Tsina sa lugar ng USSR. Para sa isang oras, digmaan sa pagitan ng mga dating allies lumitaw na maging isang posibilidad; habang relasyon ay cool sa panahon ng 1970s, ay hindi sila bumalik sa kanormalan hanggang sa Gorbachev panahon.

Sa panahon ng parehong panahon, ang isang pangkasalukuyan paghaharap sa pagitan ng mga Sobiyet Union at ng Estados Unidos sa loob ng Sobyet paglawak ng nuclear missiles sa Cuba sparked ang Cuban misayl Crisis sa 1962.

Ang KGB (Committee para sa Estado Security) nagsilbi sa isang paraan na ang Sobiyet kapilas sa pareho ng Federal Bureau ng imbestigasyon at ang Central Intelligence Agency sa US Ito ran ang isang malaki at matibay na network ng mga informants sa buong Sobiyet Union, na kung saan ay ginagamit upang masubaybayan ang mga paglabag sa batas.  Matapos ang pagbagsak ng Sobiyet Union, ito ay pinalitan sa Rusya sa pamamagitan ng mga SVR (Foreign Intelligence Service) at ang FSB (Federal Security Service ng Russian Federation).

[[Talaksan:Carter Brezhnev sign SALT II.jpg|thumb|Si [[Leonid Brezhnev]] at [[Jimmy Carter]], pumipirma ng  SALT II treaty, noong 18 Hunyo 1979, sa [[Vienna]].]]
Ang KGB ay hindi na walang matibay pangangasiwa. Ang GRU (Main Intelligence pangangasiwaan), hindi publicized ng Sobiyet Union hanggang sa dulo ng Sobiyet panahon sa panahon ng perestroika , ay nilikha sa pamamagitan ng Lenin sa 1918 at nagsilbi parehong bilang isang sentralisadong Handler ng militar katalinuhan at bilang isang institutional check-at-balanse para sa sa kabilang banda medyo ipinagpapahintulot na kapangyarihan ng KGB. Mabisa, ito ay nagsilbi sa bakayan ang spies, at, hindi nakakagulat na ang KGB nagsilbi ng isang katulad na function sa GRU. Bilang sa KGB, ang GRU pinamamahalaan sa mga bansa sa buong mundo, lalo na sa Sobiyet pagkakaisa at satelayt estado. Ang GRU ay patuloy na tatakbo sa Russia ngayon, may resources tinatayang sa pamamagitan ng ilang sa mga lumampas ng SVR.

Sa 1970s, ang Sobiyet Union nakamit magaspang nuclear pagkakapare-pareho sa Estados Unidos, at sa huli overtook ito. Ito perceived kanyang sariling paglahok bilang mahalaga sa ang solusyon ng anumang mga pangunahing internasyonal na problema. Samantala, ang Cold War nagbigay daan sa paghina ng hindi mabuting samahan at ng isang mas kumplikadong pattern ng mga internasyonal na relasyon na kung saan ang mundo ay hindi na malinaw na nahati sa dalawang malinaw na sumasalungat blocs. Mas malakas na bansa ay mas kuwarto para igiit ang kanilang pagsasarili, at ang dalawang superpowers ay bahagyang kayang kilalanin ang kanilang mga karaniwang mga interes sa sinusubukan na alamin ang karagdagang pagkalat at paglaganap ng nuclear armas (tingnan ko asin , SALT II , Anti-Ballistic misayl Treaty ).

Sa pamamagitan ng oras na ito, ang Sobiyet Union ay concluded pagkakaibigan at kooperasyon treaties sa isang bilang ng mga estado sa di-Komunista mundo, lalo na sa mga Third World at Non-hile-hilera Movement estado tulad ng Indiya at Ehipto. Bukod dito, ang Sobiyet Union patuloy na magbigay ng militar aid para sa mga rebolusyonaryo kilusan sa Ikatlong Daigdig.  Para sa lahat ng mga dahilan, Sobiyet patakarang panlabas ay ng malaking kahalagahan sa mga di-Komunista mundo at nakatulong malaman ang takbo ng mga pandaigdigang relasyon.

[[Talaksan:Reagan and Gorbachev hold discussions.jpg|thumb|left|Si [[Mikhail Gorbachev|Gorbachev]] sa harap-harapang paguusap kasama ang Presidente ng Amerika [[Ronald Reagan]].]]
Kahit na sampung libo bureaucracies ay kasangkot sa pagbubuo at pagpapatupad ng Sobyet patakarang panlabas, ang mga pangunahing patakaran ng mga alituntunin ay natukoy ng Politburo ng Partido Komunista. Ang pangunahin layunin ng Sobyet patakarang panlabas ay ang pagpapanatili at pagpapabuti ng pambansang seguridad at ang pagpapanatili ng pananakop sa paglipas ng Silangang Europa. Relasyon sa Estados Unidos at Western Europe ay din ng mga pangunahing pag-aalala sa mga banyagang Sobyet makers patakaran, at mga relasyon sa mga indibidwal na Third World estado ay hindi bababa sa bahagyang tinutukoy ng ang kalapitan ng bawat estado sa Sobyet sa hangganan at sa Sobiyet estima ng kanyang strategic kabuluhan.

Pagkatapos Mikhail Gorbachev nagtagumpay Konstantin Chernenko bilang Pangkalahatang Kalihim ng CPSU noong 1985, siya ay nagpasimula ng maraming mga pagbabago sa Sobiyet patakarang panlabas at sa ekonomiya ng USSR. Gorbachev pursued pampalubag-loob sa mga patakaran ng West sa halip ng pagpapanatili ng Cold War dating kalagayan. Ang Sobiyet Union natapos ang kanyang trabaho ng Afghanistan , ay naka-sign strategic armas treaties pagbabawas sa Estados Unidos, at pinapayagan nito allies sa Silangang Europa upang matukoy ang kanilang sariling mga gawain.  Gayunman, ang Sobiyet republics ay ginagamot naiiba mula sa mga estado satelayt, at hukbo ay ginagamit upang sugpuin kilusan pagtigil sa loob ng Union (tingnan ang Black Enero ) ngunit huli na hindi mapakinabangan.

Kasunod ang paglusaw ng Sobiyet Union sa 25 Disyembre 1991, Russia ay internationally kinikilala [34] na ang mga legal na kahalili sa Sobiyet estado sa internasyonal na yugto. Upang na dulo, Russia kusang tinanggap ang lahat ng Sobyet dayuhang utang, at inaangkin sa ibang bansa-aari ng Sobyet bilang ng kanyang sariling.

Upang maiwasan ang mga alitan sa kasunod na sa paglipas ng Sobyet ari-arian, &quot;zero baryante&quot; kasunduan ay iminungkahi upang pagtibayin sa bagong independiyenteng estado ang dating kalagayan sa ang petsa ng bisa. (Ang Ukraine ay ang huling dating republikang Sobyet hindi na ipinasok sa tulad ng isang kasunduan) Ang katapusan ng Unyong Sobyet din itataas ang mga katanungan tungkol sa mga kasunduan nito na ilalagda, tulad ng Kasunduang Anti-Ballistic misayl; Ang Rusya ay gaganapin ang posisyon na ang mga treaties manatili sa lakas, at dapat basahin na parang Rusya ay ang signatory.

== Teknolohiya ==
{{see|Teknolohiya ng Unyong Sobyet}}
{| border=&quot;0&quot; width=&quot;100%&quot;
| valign=&quot;top&quot; width=&quot;50%&quot; |[[Talaksan:Sputnik asm.jpg|200px|thumb|right|[[Sputnik 1]].]]
* [[Misyong Pang-kalawakan]]
** ''[[Sputnik]]''
** [[Yuri Gagarin]]
** [[Valentina Tereshkova]]
** ''[[Soyuz]]''
** Station ''[[Mir]]''
** [[Buran (Sasakyang Pangkalawakan)]]
* Ayronomiko
** ''[[Mikoyan]]''
** ''[[Sukhoi]]'' 
** ''[[Ilyushin]]''
** ''[[Tupolev]]'' 
** ''[[Yakovlev]]''
[[Talaksan:Tu-144-sinsheim.jpg|200px|thumb|right|[[Tupolev Tu-144]].]]
* Malakihang Industriyal na Pangmilitar
** ''[[AK-47|Kalachnikov]]''
** ''[[Tsar Bomba]]''
* Génie civil
** [[Aswan Dam]] 
** [[Ostankino Tower]]
* Agham
** [[Akademgorodok]]
** [[Andrei Sakharov]]
** [[Lev Landau]]
|}

== Ekonomiya ==
{{See|Ekonomiya ng Unyong Sobyet}}

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:right&quot; width=&quot;100%&quot;
|-
! Republika
! Kabisera
! Ekonomiya&lt;ref&gt;Volkszählung 1989 und [[The World Factbook]]&lt;/ref&gt;
! %
! Hulyo 2007
! Δ%
! Densidad
! Lawak (km²)
! %
|-
| [[Russian Soviet Federative Socialist Republic|Russian SSR]] || [[Moscow]] || 147.386.000 || 51,40 % || 141.377.752 || −4,0 % || 8,6 || 17.075.200 || 76,62 %
|-
| [[Ukrainian Soviet Socialist Republic|Ukrainian SSR]] || [[Kiev]] || 51.706.746 || 18,03 % || 46.299.862 || −10,5 % || 85,6 || 603.700 || 2,71 %
|-
| [[Uzbek Soviet Socialist Republic|Uzbek SSR]] || [[Tashkent]] || 19.906.000 || 6,94 % || 27.780.059 || +39,6 % || 44,5 || 447.400 || 2,01 %
|-
| [[Kazakh Soviet Socialist Republic|Kazakh SSR]] || [[Almaty]] || 16.711.900 || 5,83 % || 15.284.929 || −8,5 % || 6,1 || 2.727.300 || 12,24 %
|-
| [[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Byelorussian SSR]] || [[Minsk]] || 10.151.806 || 3,54 % || 9.724.723 || −4,2 % || 48,9 || 207.600 || 0,93 %
|-
| [[Azerbaijan Soviet Socialist Republic|Azerbaijan SSR]] || [[Baku]] || 7.037.900 || 2,45 % || 8.120.247 || +15,4 % || 81,3 || 86.600 || 0,39 %
|-
| [[Georgian Soviet Socialist Republic|Georgian SSR]] || [[Tbilisi]] || 5.400.841 || 1,88 % || 4.646.003 || −14,0 % || 77,5 || 69.700 || 0,31 %
|-
| [[Tajik Soviet Socialist Republic|Tajik SSR]] || [[Dushanbe]] || 5.112.000 || 1,78 % || 7.076.598 || +38,4 % || 35,7 || 143.100 || 0,64 %
|-
| [[Moldavian Soviet Socialist Republic|Moldavian SSR]] || [[Chişinău]] || 4.337.600 || 1,51 % || 4.320.490 || −0,4 % || 128,2 || 33.843 || 0,15 %
|-
| [[Kirghiz Soviet Socialist Republic|Kirghiz SSR]] || [[Bishkek]] || 4.257.800 || 1,48 % || 5.284.149 || +24,1 % || 21,4 || 198.500 || 0,89 %
|-
| [[Lithuanian Soviet Socialist Republic|Lithuanian SSR]] || [[Vilnius]] || 3.689.779 || 1,29 % || 3.575.439 || −3,1 % || 56,6 || 65.200 || 0,29 %
|-
| [[Turkmen Soviet Socialist Republic|Turkmen SSR]] || [[Ashgabat]] || 3.522.700 || 1,23 % || 5.097.028 || +44,7 % || 7,2 || 488.100 || 2,19 %
|-
| [[Armenian Soviet Socialist Republic|Armenian SSR]] || [[Yerevan]] || 3.287.700 || 1,15 % || 2.971.650 || −9,6 % || 110,3 || 29.800 || 0,13 %
|-
| [[Latvian Soviet Socialist Republic|Latvian SSR]] || [[Riga]] || 2.666.567 || 0,93 % || 2.259.810 || −15,3 % || 41,3 || 64.589 || 0,29 %
|-
| [[Estonian Soviet Socialist Republic|Estonian SSR]] || [[Tallinn]] || 1.565.662 || 0,55 % || 1.315.912 || −16,0 % || 34,6 || 45.226 || 0,20 %
|}

[[Talaksan:DneproGES 1947.JPG|thumb|left|Ang [[DneproGES]], isa sa mga plantang [[Hydroelektrik]] ng estasyon sa Unyong Sobyet.]]
Ang [[Ekonomiya]] ng Unyong Sobyet ay malakas sa una subalit sa pagdaan ng mga tao ay humina ito dahil sa mahinang pamamalakad ng mga pinunong sumunod kay [[Joseph Stalin]].

Dahil sa paghihiwalay ng Unyong Sobyet, ang USSR ay ikilawa sa pinakamalaki ang [[ekonomiya]] sa mundo, sumunod sa [[Estados Unidos]].&lt;ref name=cia1990&gt;{{cite web|url=http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact90/world12.txt|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=2008-03-09|title=1990 CIA World Factbook|archive-date=2011-04-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20110427053700/http://www.umsl.edu/services/govdocs/wofact90/world12.txt|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; Ang Ekonomiya ng bansa ay moderno sa bagong mundo na sentrong plinano na ekonomiya. Ito ay batay sa ideolohiyang [[sosyalismo]] at pag-aari ng estado at pinamamahalaan ng ''[[Gosplan]]'' (ang State Planning Commission), ''[[Gosbank]]'' (ang bangkong pang-estado) at ang [[Gossnab]] (State Commission for Materials and Equipment Supply).

==== Pagmamana ng Ari-arian ====
Naibigay na-proseso, resibo ng ari-arian na kung saan ang mga buwis sa kita ay hindi taxed kapag ang mga pondo o ari-arian naibigay sa isa sa miyembro ng pamilya sa isa pang sa loob ng kanilang mga bahagi ng pangkalahatang mga bahagyang o kabuuang pagmamay-ari compatible, pati na rin ang mga magulang ng mga bata mga magulang at mga bata, sa loob ng kanilang mga bahagi ng pangkalahatang bahagyang pagmamay-ari ng batas&lt;ref name=&quot;cia1990&quot;/&gt;.

Upang petsa, Ukraine ay ang Batas sa Buwis sa personal na kita, na frees ang mga tagapagmana ng mga kamag-anak ang unang-degree mula sa pagbabayad ng buwis sa kabuuan . Ang mga ito ay ang mga magulang at mga magulang ng asawa o asawa ng testator, ang kanyang asawa o mga asawa, mga anak na ito bilang mga indibidwal at ang kanyang asawa o asawa, kasama ang pinagtibay mga bata ng kanilang mga anak. Ang natitirang tagapagmana, kung kumuha sila ng mana, dapat bayaran buwis ng 5% ng halaga ng mana. Kung mana ay nakuha mula sa mga di-residente ng Ukraine, habang ang mga buwis sa rate ay nagdaragdag may tatlong bahagi at 15% ng nasldetsva gastos.

Noong Setyembre 8, ang kataas-taasang Konseho nakarehistro ng isang bayarin sa Susog sa tiyak na Batas ng Ukraine (tungkol sa pagbubuwis ng mana). Ang mga may-akda ng pambatasan inisyatiba - deputies mula BYuT [[Andriy Portnoy]] at [[Valery Pisarenko]].

Ang mga pagbabago ay iminungkahi na ang mga deputies, tungkol sa buwis tagapagmana ng ikalawang antas ng pagkakamag-anak. Ayon sa teksto ng ang bayarin, sila ay pagpunta sa gawin OSVOD mula sa pagbabayad ng buwis sa kita. Kung ang bayarin, bayaran income tax kapag nakatanggap ka ng isang mana ay hindi ang lahat ng mga miyembro ng pamilya ng testator.

Mas Isa kagawaran ng bill ay upang mabawasan ang laki ng bayad ng estado. Sa segodnyaschny araw upang makakuha ng isang mana, ang isa sa mga asawa, magulang, matanda bata, granddaughters, apo sa inapo, brothers, sisters, lolo, isang babae, ang iba pang mga tagapagmana dapat magbayad ng 0.5 na porsiyento ng halaga ng mana para sa pagpapalabas ng mga sertipiko ng mana. Para sa pagpapalabas ng mga sertipiko ng mana ng lupain sa isa sa mga asawa, magulang, matanda bata, granddaughters, apo sa inapo, brothers, sisters, Lolo, babae ay dapat magbayad ng 01% ng halaga ng mana at ang iba pang mga tagapagmana - 0,5%. Ngayon, sa kaso ng ampon ng kuwenta, ang halaga ng buwis ng estado halaga, o 1 di-dapat ipagbayad ng buwis pinakamababang - para sa mga miyembro ng pamilya ng una at pangalawang degree, 5 o di-dapat ipagbayad ng buwis pinakamababang - para sa iba pang mga tagapagmana.

Ang mga may-akda ng ang bayarin imungkahi na magtatag ng isang zero rate ng buwis sa personal na kita sa mga bagay ng mana sa anyo ng cash savings, invested hanggang 2 Enero 1992 sa pagtatatag Sberbank ng USSR at sa estado ng seguro ng USSR, na sa tamang sa teritoryo ng Ukraine, pati na rin tulad ng pamahalaan securities: mga bono ng Estado utang target na interes-free sa 1990, mga bono ng Estado Internal panalong mga pautang sa 1982, pananalapi ng pamahalaan ng bill ang USSR, sertipiko ng Savings Bank ng USSR at ang pera savings ng mga mamamayan ng [[Ukraine]] at ang dating Ukrgosstraha, pagbabayad ng kung saan ang panahon ng 1992–1994 ay hindi nangyari. Tagapagtaguyod ng view na ito na pagsasauli ng nagugol ng mga kontribusyon ay isang obligasyon ng [[estado]], at sa gayon ay ang pagbubuwis mana sa paraan na ito ay lubhang walang katwiran.

Dapat ang bayarin gawin ang mga buwis sa kita na bumalik sa anyo ng mana, na kung saan ay napapailalim sa zero tax rate, hindi kailangan. Ang obligasyon ng mga nagbabayad ng buwis upang magbigay ng deklarasyon ay matutupad kapag siya ay nakatanggap ng kita sa anyo ng mga mana (handog), na sa pamamagitan ng batas ay napapailalim sa isang zero rate ng buwis sa kita ng mga indibidwal.
==== Salapi ====
[[Talaksan:1 rouble of 1922.jpg|thumb|200px|right|Isang [[Pilak]] na [[rouble]] ng 1922]]
Ang salaping umiiral sa bansang ito ay [[Ruble|Soviet ruble]].

== Tingnan rin ==
* [[Digmaang Malamig]]
* [[Rusya]]
* [[Asya]]
* [[Europa]]
* [[Mga Republika ng Unyong Sobyet]]
* [[Talaan ng mga pinuno ng Unyong Sobyet]]
* [[Opisyal na pangalan ng Unyong Sobyet]]
* [[Sekretarya Heneral ng Partido Komunista ng Unyong Sobyet]]
* [[Mga Ministro ng Unyong Sobyet]]

=== Mga kawing panlabas ===
{{sisterlinks|Soviet Union}}
* [http://deweytextsonline.area501.net/ImpressionsOfSovietRussia.htm Impressions of Soviet Russia, by John Dewey.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080121085401/http://deweytextsonline.area501.net/ImpressionsOfSovietRussia.htm |date=2008-01-21 }}
* [http://soviethistory.com/ Documents and other forms of media from the Soviet Union: 1917–1991.]
* [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/sutoc.html Soviet Union]
* [http://documents.theblackvault.com/documents/SovietLosses.pdf Losses Suffered by USSR Armed Forces in Wars, Combat Operations, and Military Conflicts]
* [http://soviet.globalmuseumoncommunism.org/ Soviet Union Exhibit at Global Museum on Communism with essay by Richard Pipes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120229052152/http://soviet.globalmuseumoncommunism.org/ |date=2012-02-29 }}
* [https://archive.is/20121225061416/geta1.narod.ru/INTERS/NISTOR/ISTORIYA.HTM Новейшая история моими глазами]
* ''[[Семёнов, Юрий Иванович|Юрий Семёнов]].'' [http://scepsis.ru/library/id_128.html «Россия: что с ней случилось в XX веке»]
* [http://noogen.2084.ru/zametki.htm «Посторонние заметки» (автор неизвестен)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130615232822/http://noogen.2084.ru/zametki.htm |date=2013-06-15 }}
* ''[[Боффа, Джузеппе]].'' [http://www.scepsis.ru/library/id_809.html «От СССР к России. История неоконченного кризиса. 1964—1994»]
* ''[[Грэхэм, Лорен|Лорен Грэхэм]].'' [http://scepsis.ru/library/id_666.html «Естествознание, философия и науки о человеческом поведении в Советском Союзе»]
* Подборка статей и книг на сайте журнала «[http://scepsis.ru/tags/id_112.html Скепсис]»
** [http://scepsis.ru/tags/id_112.html История СССР (1917—1991)]
** [http://scepsis.ru/tags/id_154.html История Советской России 20-х гг.]
* [http://www.ib.hu-berlin.de/~pbruhn/russgus.htm RussGUS] 
* [http://www.cccp-here.blogspot.com Блог про вещи и быт СССР, неповторимость стиля и практичность]
* [http://www.sovunion.info СССР 20-х 30-х годов]
* [http://www.sovworld.ru/ Фотографии городов Советского Союза и зарубежных стран 1940-х — 1980-х годов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130930040056/http://www.sovworld.ru/ |date=2013-09-30 }}
* [http://www.soviethistory.ru/sovhist/ История СССР] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131114044555/http://www.soviethistory.ru/sovhist/ |date=2013-11-14 }} — www.soviethistory.ru
* [http://happynation.su Советский союз: счастливая нация] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180330020353/http://happynation.su/ |date=2018-03-30 }}

==Sanggunian==
{{reflist}}

{{Republik Soviet}}
{{Eastern Bloc}}
{{Soviet occupation}}
{{Autonomous republics of the Soviet Union}}
{{Autonomous Oblasts of the Soviet Union}}
{{Socialist states}}

[[Kategorya:Komunismo]]
[[Kategorya:Kasaysayan]]
[[Kategorya:Unyong Sobyet|*]]</text>
      <sha1>ggnrben2rcpbuk7iloebykg69zhxgvi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Piso ng Pilipinas</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4826</id>
    <revision>
      <id>1959937</id>
      <parentid>1953959</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T14:40:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2603:8001:B202:3294:805F:228F:256C:1BC9</ip>
      </contributor>
      <comment>/* BSP Serye ng Salaping Barya (BSP Coin Series, 1995 – 2017) */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20477" xml:space="preserve">{{pp|small=yes}}
{{Infobox Currency
| image_1 =
| image_title_1 = Salaping papel na piso ng Pilipinas&lt;br/&gt;na kasalukuyang ginagamit
| alt1 = Salaping papel at barya na piso ng Pilipinas
| iso_code = PH
| issuing_authority = [[Bangko Sentral ng Pilipinas]]
| issuing_authority_website = [http://www.bsp.gov.ph www.bsp.gov.ph]
| date_of_introduction = 
| date_of_introduction_source = 
| using_countries = {{Flagicon|Pilipinas}} [[Pilipinas]]
| inflation_rate = '''6.0%'''&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.bsp.gov.ph/statistics/spei_new/tab34_inf.htm |access-date=2016-03-20 |archive-date=2017-11-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171106212205/http://www.bsp.gov.ph/statistics/spei_new/tab34_inf.htm |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
| inflation_source_date = Bangko Sentral ng Pilipinas, Oktubre 2018&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.bsp.gov.ph/statistics/spei_new/tab34_inf.htm |access-date=2016-03-20 |archive-date=2017-11-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171106212205/http://www.bsp.gov.ph/statistics/spei_new/tab34_inf.htm |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
| subunit_ratio_1 = 1/100
| subunit_name_1 = Sentimo o centavo
| symbol = ₱
| symbol_subunit_1 = 
| nickname = 
| nickname_subunit_1 = 
| plural = 
| plural_subunit_1 = 
| frequently_used_banknotes = ₱20, ₱50, ₱100, ₱500, ₱1000
| rarely_used_banknotes = ₱200
| frequently_used_coins = ₱1, ₱5, ₱10, ₱20
| rarely_used_coins = [[baryang isang-sentimo ng Pilipinas|1¢]], [[baryang limang-sentimo ng Pilipinas|5¢]], [[baryang sampung-sentimo ng Pilipinas|10¢]], [[baryang dalawampu't limang-sentimo ng Pilipinas|25¢]]
| printer                    = [[Bangko Sentral ng Pilipinas#The Security Plant Complex (SPC)|The Security Plant Complex]]
| printer_website            = {{URL|www.bsp.gov.ph}}
| mint                       = [[Bangko Sentral ng Pilipinas#The Security Plant Complex (SPC)|The Security Plant Complex]]
| mint_website               = {{URL|www.bsp.gov.ph}}
}}
Ang '''Piso ng Pilipinas''' (&lt;small&gt;Ingles na Pilipinong pagbigkas:&lt;/small&gt; {{IPAc-en|ˈ|p|ɛ|s|oʊ}}, {{IPAc-en|ˈ|p|i|s|oʊ}}; [[Wikang Filipino|Filipino]]: {{IPA-tl|ˈpiso|}} o {{IPA-tl|pɪˈso|}}; simbolo ng salapi: ₱; [[ISO 4217|kodigo]]: PHP), ay ang opisyal na [[Pananalapi (pinansiyal)|pananalapi]] ng [[Pilipinas]]. Nagmula sa salitang [[Wikang Kastila|Kastila]] na ang piso ay nangangahulugang &quot;timbang&quot;. Nahahati ang bawat piso sa 100 sentimos. Ang &quot;PHP&quot; ay ang kodigo nito sa [[ISO_4217]]. Ang Pilipinas ay isa mga bansang naging [[Kolonya]] ng [[Espanya]] na gumagamit ng piso bilang kanilang pananalapi, katulad ng [[Mehiko]], [[Kolombiya]] at [[Arhentina]]. Noong Oktubre 2005, ang suplay ng piso ng Pilipinas ay umabot ng 569.2 bilyong piso (halos USD 11.5 bilyon).

Bago pa ang 1967, nang ang Pilipinas ay kolonya pa ng [[Estados Unidos]], ang wikang ginagamit sa perang papel at barya ay nasa Ingles; kaya “peso” ang ginamit noon. Ngayong [[Wikang Filipino|Filipino]] na ang gamit sa mga salaping papel at barya, naging “piso” na ang pangalan ng salapi ng Pilipinas.

Ang piso ay kadalasang sinusulat sa simbolong “₱”. Ang ibang paraan ay: “PHP”, “PhP”, “Php” o kaya’y simpling “P”. Ang ₱ ay naidagdag sa pamantayang Unicode sa bersiyong 3.2 at itinala sa U+20B1. Ang simbolo maipalalabas sa mga sulat-tala ''(Ingles: word processor)'' sa pamamagitan ng pagpindot ng “20B1” at pindutin ang Alt at X nang sabay.&lt;ref&gt;https://techmagus.ninja/how-to-type-the-peso-sign/{{Dead link|date=Agosto 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; Ang simbolong ito ay natatangi sa Pilipinas dahil ang mga bansang gumagamit ng piso tulad ng Mehiko at ang mga iba pang dating sakop ng Espanya sa [[Amerikang Latino]] ay gumagamit ng “$”.

Ang mga salaping papel at barya ng Pilipinas ay nililimbag at ginagawa sa [[Bangko Sentral ng Pilipinas]] sa [[Lungsod Quezon]].&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.bsp.gov.ph/about/overview.asp |title=Archive copy |access-date=2016-03-20 |archive-date=2013-08-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130806185919/http://www.bsp.gov.ph/about/overview.asp |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

== Kasaysayan ==

=== Bago ang Panahong Kastila ===

Ang pakikipagkalakalan ng mga sinaunang Pilipino sa mga mangangalakal gáling sa mga kalapit pulo ay sinasagawa sa pamamagitan ng palítan ng mga bagay. Ang hindi magandang naidudulot ng palítan na ito ay nagbunsod ng paggamit ng ginto bílang sukatán ng palítan.
===Kastilang Kolonyal na Panahon===
Dala-dala ng mga Kastila ang kanilang salaping barya ng dumating sila noong 1521. Ang teston o apat na reales na baryang pilak ang tinuturing na kaunaunahang baryang Europeo na nakarating sa isla ng Pilipinas sabay sa pagdating ni Ferdinand Magellan. Ang teston ay naging de facto na yunit ng kalakalan sa pagitan ng mga Espanyol at Pilipino bago ang pagbangon ng Maynila noong 1574. Ang katutubong pangalan sa Tagalog ng barya ay &quot;salapi&quot;.

== Salaping barya ==

=== BSP Serye ng Salaping Barya ''(BSP Coin Series, 1995 – 2017)'' ===
Noong 1995, isang bagong pangkat ng salaping barya at papel ang nilabas na tampok ang sagisag ng bagong BSP: 5- at 1- piso at 25-, 10-, 5- at 1-sentimo. Noong ika-10 ng Hulyo, 2001, nilabas ng BSP ang 10-pisong barya para sa pangkalahatang sirkulasyon upang ipagunita ang ikawalong taóng anibersaryo nito. Tampok dito ang magkasamang tagiliran nina Andres Bonifacio at Apolinario Mabini sa tagiliran ng barya. Tampok sa baliktaran ang selyo ng Bangko Sentral ng Pilipinas na kasang-ayon sa karaniwang baliktarang disenyo ng iba pang anim na halaga ng salaping barya. Ito ay karagdagang halaga sa kasalukuyang sirkulasyon ng barya at pamalit sa 10-pisong Serye ng Bagong Disenyong salaping papel.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.bsp.gov.ph/bspnotes/curr_bsp_coins.asp |title=Archive copy |access-date=2016-03-22 |archive-date=2021-07-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210711061430/https://www.bsp.gov.ph/bspnotes/curr_bsp_coins.asp |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; class=&quot;wikitable&quot;
! colspan=&quot;10&quot; |Serye ng Salaping Barya
|-
! colspan=&quot;2&quot; |Talaksan
! rowspan=&quot;2&quot; |Halaga
! colspan=&quot;4&quot; |Teknikal na parametro
! colspan=&quot;2&quot; |Deskripsyon
! rowspan=&quot;2&quot; |Taon ng Unang Isyu
|-
!Tagiliran
!Baliktaran
!Dyametro
!Bigat
!Komposisyon
!Gilid
!Tagiliran
!Baliktaran
|-
| style=&quot;text-align:center; background:#FFF;&quot; |[[Talaksan:2002phil01centobv.jpg|100px]]
| style=&quot;text-align:center; background:#fff;&quot; |[[Talaksan:2002phil01centrev.jpg|100px]]
|1 sentimo
|15.5&amp;nbsp;mm
|2.0&amp;nbsp;g
| rowspan=&quot;3&quot; |[[Bakal]] na tubog sa [[tanso]]
|Payak
|&quot;[[Pilipinas|Republika ng Pilipinas]]&quot;, halaga at taon ng paggawa ng salaping barya
|Sagisag ng [[Bangko Sentral ng Pilipinas]]
| rowspan=&quot;3&quot; |1995
|-
| style=&quot;text-align:center; background:#fff;&quot; |[[Talaksan:2011phil05centobv.jpg|100px]]
| style=&quot;text-align:center; background:#fff;&quot; |[[Talaksan:2011phil05centrev.jpg|100px]]
|5 sentimos
|15.5&amp;nbsp;mm
|1.9&amp;nbsp;g
|Payak 
(may 4&amp;nbsp;mm butas sa gitna)
|&quot;Republika ng Pilipinas&quot;, halaga at taon ng paggawa ng salaping barya
|Sagisag ng Bangko Sentral ng Pilipinas
|-
| style=&quot;text-align:center; background:#FFF;&quot; |[[Talaksan:2009phil10centobv.jpg|100px]]
| style=&quot;text-align:center; background:#fff;&quot; |[[Talaksan:2009phil10centrev.jpg|100px]]
|10 sentimos
|17.0&amp;nbsp;mm
|2.5&amp;nbsp;g
|Mala-tinubuan ng tambo
|&quot;Republika ng Pilipinas&quot;, halaga at taon ng paggawa ng salaping barya
|Sagisag ng Bangko Sentral ng Pilipinas
|-
| style=&quot;text-align:center; background:#fff;&quot; rowspan=&quot;2&quot; |[[Talaksan:2011phil25centobv.jpg|100px]]
| style=&quot;text-align:center; background:#fff;&quot; rowspan=&quot;2&quot; |[[Talaksan:2011phil25centrev.jpg|100px]]
| rowspan=&quot;2&quot; |25 sentimos
| rowspan=&quot;2&quot; |20.0&amp;nbsp;mm
|3.8&amp;nbsp;g
|Tanso
| rowspan=&quot;2&quot; |Payak
| rowspan=&quot;2&quot; |&quot;Republika ng Pilipinas&quot;, halaga at taon ng paggawa ng salaping barya
| rowspan=&quot;2&quot; |Sagisag ng Bangko Sentral ng Pilipinas
|1995
|-
|3.6&amp;nbsp;g
|Bakal na tubog sa tanso
|2004
|-
| style=&quot;text-align:center; background:#FFF;&quot; rowspan=&quot;2&quot; |[[Talaksan:Philpeso2010obv.jpg|100px]]
| style=&quot;text-align:center; background:#FFF;&quot; rowspan=&quot;2&quot; |[[Talaksan:Philpeso2010rev.jpg|101px]]
| rowspan=&quot;2&quot; |1 piso
| rowspan=&quot;2&quot; |24.0&amp;nbsp;mm
|6.1&amp;nbsp;g
|Cupronikel
| rowspan=&quot;2&quot; |Mala-tinubuan ng tambo
| rowspan=&quot;2&quot; |Sagisag ng Bangko Sentral ng Pilipinas
&quot;Republika ng Pilipinas&quot;, tagiliran ni [[José Rizal|Jose Rizal]], halaga at taon ng paggawa ng salaping barya
| rowspan=&quot;2&quot; |Sagisag ng Bangko Sentral ng Pilipinas
|1995
|-
|5.35&amp;nbsp;g
|Bakal na tubog sa nikel
|2004
|-
| style=&quot;text-align:center; background:#FFF;&quot; |[[Talaksan:2005phil05pisoobv.jpg|100px]]
| style=&quot;text-align:center; background:#FFF;&quot; |[[Talaksan:2005phil05pisorev.jpg|100px]]
|5 piso
|27.0&amp;nbsp;mm
|7.7&amp;nbsp;g
|70% tanso
5.5% [[nikel]]

24.5% [[sink]]
|Payak
|12-tulis na disenyong mala-kabibe sa tagiliran, &quot;Republika ng Pilipinas&quot;, tagiliran ni [[Emilio Aguinaldo]], halaga at taon ng paggawa ng salaping barya
|12-tulis na disenyong mala-kabibe sa tagiliran, Sagisag ng Bangko Sentral ng Pilipinas
|1995
|-
| style=&quot;text-align:center; background:#FFF;&quot; rowspan=&quot;2&quot; |[[Talaksan:2011phil10pisoobv.jpg|100px]]
| style=&quot;text-align:center; background:#FFF;&quot; rowspan=&quot;2&quot; |[[Talaksan:2011ophil10pisorev.jpg|100px]]
| rowspan=&quot;2&quot; |10 piso
| rowspan=&quot;2&quot; |26.5&amp;nbsp;mm
| rowspan=&quot;2&quot; |8.7&amp;nbsp;g
|Argola: Cupronickel
| rowspan=&quot;2&quot; |Naantalang pagkabyaw
|Argola: &quot;Republika ng Pilipinas&quot;, taon ng paggawa ng salaping barya
| rowspan=&quot;2&quot; |Sagisag ng Bangko Sentral ng Pilipinas
| rowspan=&quot;2&quot; |2000
|-
|Gitna: [[Tanso]]ng [[aluminyo]]
|Gitna: Tagiliran nina [[Andrés Bonifacio]] at [[Apolinario Mabini]], halaga
|}

=== Serye ng Bagong Salinlahing Baryang Salapi ''(New Generation Currency Coin Series, 2018 - Kasalukuyan)'' ===
{{update}}
Noong Marso 26, 2018, ipinakita ng Bangko Sentral ng Pilipinas ang New Generation Currency Coin Series na ipinamamahagi sa pamamagitan ng mga bangko noong Marso 27. Nagtatampok ang bagong serye ng katutubong flora ng Pilipinas. Gayunpaman, ang 10-sentimo na barya ay hindi kasama sa serye na ito, dahil ito ay inalis bilang isang pangkalahatang barya sa sirkulasyon.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.gmanetwork.com/news/money/economy/647943/bsp-releases-new-generation-currency-coins/story/|title=BSP releases New Generation Currency Coins|last=Cabuenas|first=Jon Viktor D.|date=March 26, 2018|website=GMA News|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size: 90%&quot;
|-
! colspan=&quot;11&quot; | Serye ng Bagong Salinlahing Baryang Salapi (2018)
|-
! Tagiliran !! Baliktaran !! Halaga !! Dyametro !! Bigat !! Kapal ng Gilid !! Komposisyon !! Gilid !! Tagiliran  !! Baliktaran !! Taon ng Unang Isyu
|-
|[[Talaksan:Philngc1sentobv.jpg|100px]]
|[[Talaksan:Philngc1sentrev.jpg|100px]]
|1 sentimo
|15 mm
|1.90 g
|1.54 mm
|Bakal na tubog sa nikel	
|Payak
|&quot;Republika ng Pilipinas&quot;; Tatlong bituin at ang araw (inistilong representasyon ng [[Watawat ng Pilipinas]]); Halaga; Taon ng paggawa; Marka ng mint
|''[[Magkono|Xanthostemon verdugonianus]]'' (Mangkono); tatak ng [[Bangko Sentral ng Pilipinas]]
|2018
|-
|[[Talaksan:Philngc5sentob.jpg|100px]]
|[[Talaksan:Philngc5sentrev.jpg|100px]]
|5 sentimo
|16 mm
|2.20 g
|1.60 mm
|Bakal na tubog sa nikel	
|Mala-tinubuan ng tambo
|&quot;Republika ng Pilipinas&quot;; Tatlong bituin at ang araw (inistilong representasyon ng [[Watawat ng Pilipinas]]); Halaga; Taon ng paggawa; Marka ng mint
|''[[Kapal-kapal Baging|Calotropis gigantea]]'' (Kapal-kapal Baging); tatak ng [[Bangko Sentral ng Pilipinas]]
|2018
|-
|[[Talaksan:Philngc25sentobv.jpg|100px]]
|[[Talaksan:Philngc25sentrev.jpg|100px]]
|25 sentimo
|20 mm
|3.60 g
|1.65 mm
|Bakal na tubog sa nikel	
|Payak
|&quot;Republika ng Pilipinas&quot;; Tatlong bituin at ang araw (inistilong representasyon ng [[Watawat ng Pilipinas]]); Halaga; Taon ng paggawa; Marka ng mint
|''[[Katmon|Dillenia philippinensis]]'' (Katmon); tatak ng [[Bangko Sentral ng Pilipinas]]
|2018
|-
|[[Talaksan:Philngc1pisoobv.jpg|100px]]
|[[Talaksan:Philngc1pisorev.jpg|100px]]
| ₱1
| 23 mm
| 6.00 g
| 2.05 mm
| Bakal na tubog sa nikel	
| Naantalang pagkabyaw
| &quot;Republika ng Pilipinas&quot;; [[José Rizal]]; Halaga; Taon ng paggawa; Marka ng mint
| ''[[Walingwaling|Vanda sanderiana]]'' (Waling-waling); tatak ng [[Bangko Sentral ng Pilipinas]]
| 2018
|- 
| style=&quot;text-align:center; background:#FFF;&quot; |[[Talaksan:PhilippinesNewGen5PesoObverse.png|100px]]
| style=&quot;text-align:center; background:#FFF;&quot; |[[Talaksan:PhilippinesNewGen5PesoReverse.png|100px]]
| ₱5 
| 25 mm
| 7.40 g
| 2.20 mm
| Bakal na tubog sa nikel	
| Payak	
| &quot;Republika ng Pilipinas&quot;; [[Andrés Bonifacio]]; Halaga; Microprint ng &quot;Republika ng Pilipinas&quot;; Taon ng paggawa; Marka ng mint
| ''[[Tayabak|Strongylodon macrobotrys]]'' (Tayabak); tatak ng [[Bangko Sentral ng Pilipinas]]; Microprint ng &quot;Bangko Sentral ng Pilipinas&quot;
| 2017
|-
|[[Talaksan:Philngc10pisoobv.jpg|100px]]
|[[Talaksan:Philngc10pisorev.jpg|100px]]
|₱10
|27 mm
|8.00 g
|2.05 mm
|Bakal na tubog sa nikel	
|Mala-tinubuan ng tambo	na may letrang &quot;BANGKO SENTRAL NG PILIPINAS&quot;
|&quot;Republika ng Pilipinas&quot;; [[Apolinario Mabini]]; Halaga; Microprint ng &quot;Republika ng Pilipinas&quot;; Taon ng paggawa; Marka ng mint
|''[[Kapa-kapa|Medinilla magnifica]]'' (Kapa-kapa); tatak ng [[Bangko Sentral ng Pilipinas]]; Microprint ng &quot;Bangko Sentral ng Pilipinas&quot;; Microdots
|2018
|-
|}

== Salaping papel ==


=== Serye ng Bagong Salinlahing Salapi ''(New Generation Currency, 2010 - Kasalukuyan)'' ===
Noong 2009, ang Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) ay nagpahayag na maglulunsad ito ng malawakang pagbabago sa disenyo ng kasalukuyang salaping papel at barya upang paigtingin pa ang mga tampok na panseguridad at kalidad nito.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.bsp.gov.ph/publications/media.asp?id=2296 |access-date=2016-03-21 |archive-date=2015-02-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150206115302/http://www.bsp.gov.ph/publications/media.asp?id=2296 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Ang mga kasapi ng munismatikong komite ay sina Deputy Governor Diwa Guinigundo at Ambeth Ocampo, Chairman ng Pambansang Pangkasaysayang Institusyon ''(Ingles: National Historical Institute)''. Tampok sa bagong disenyo ng mga salapi ang mga sikát na Pilipino at tanawin. Ang BSP ay nagsimulang magpaikot ng unang pangkat ng mga bagong salaping papel noong Disyembre 2010.
{| style=&quot;font-size: 90%&quot; class=&quot;wikitable&quot; width=&quot;100%&quot;
|-
! colspan=&quot;7&quot; |Serye ng Bagong Salinlahing Salapi
|-
! colspan=&quot;2&quot; | Talaksan !! rowspan=&quot;2&quot; width=&quot;75px&quot; |Halaga !! rowspan=&quot;2&quot; width=&quot;100px&quot; | Pangunahing Kulay !! colspan=&quot;2&quot; | Deskripsiyon !! rowspan=&quot;2&quot; width=&quot;75px&quot; | Taon ng Unang Isyu
|-
! Tagiliran !! Baligtaran !! width=&quot;250px&quot; |Tagiliran !! width=&quot;250px&quot; |Baligtarin 
|-
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; | ₱20
| align=&quot;center&quot; | Kahel
|
* [[Manuel Quezon|Manuel L. Quezon]]
* Pagpapahayag ng Filipino bílang isang pambansang wika
* [[Palasyo ng Malakanyang]]
|
* [[Hagdan-hagdang Palayan ng Banaue]] ng [[Ifugao]]
* [[Alamid]]
* Disenyo ng [[Habing tela|habi]] ng [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera|Kordilyera]] 
| align=&quot;center&quot; | 2010
|-
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; | ₱50
| align=&quot;center&quot; | Pula
|
* [[Sergio Osmeña|Sergio S. Osmeña]]
* Unang Asambleang Pilipino 
* [[Pagdating sa Leyte]]
| 
* [[Lawa ng Taal]] sa [[Batangas]]
* Maliputo
* disenyo ng burda ng [[Batangas]]
| align=&quot;center&quot; | 2010
|-
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; | ₱100
| align=&quot;center&quot; | Lila
|
* [[Manuel Roxas|Manuel A. Roxas]]
* Lumang gusali ng [[Bangko Sentral ng Pilipinas|BSP]] sa [[Intramuros]], [[Maynila]]
* Pagpapasinaya ng Ikatlong Republika ng Pilipinas
|
* [[Bulkang Mayon]] sa [[Albay]]
* [[Isdantuko|Butanding]]
* Disenyo ng habi ng [[Kabikulan|Bicol]] 
| align=&quot;center&quot; | 2010
|-
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; | ₱100
| align=&quot;center&quot; | Lila
|
* [[Manuel Roxas|Manuel A. Roxas]]
* Lumang gusali ng [[Bangko Sentral ng Pilipinas|BSP]] sa [[Intramuros]], [[Maynila]]
* Pagpapasinaya ng Ikatlong Republika ng Pilipinas
|
* [[Bulkang Mayon]] sa [[Albay]]
* [[Isdantuko|Butanding]]
* Disenyo ng habi ng [[Kabikulan|Bicol]] 
| align=&quot;center&quot; | 2015
|-
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; | ₱200
| align=&quot;center&quot; | Luntian
| 
* [[Diosdado Macapagal|Diosdado P. Macapagal]]
* EDSA People Power 2001
* [[Dambanang Aguinaldo]] sa [[Kawit, Kabite]]
* [[Simbahan ng Barasoain]] sa [[Malolos]], [[Bulacan]]
|
* [[Tsokolateng burol]] ng [[Bohol]]
* [[Mamag]]
* Disenyo ng habi ng [[Kabisayaan]]
| align=&quot;center&quot; | 2010
|-
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; | ₱200
| align=&quot;center&quot; | Luntian
| 
* [[Diosdado Macapagal|Diosdado P. Macapagal]]
* EDSA People Power 2001
* Pagpapahayag ng kasarinlan ng Pilipinas
* Pagbubukas ng [[Simbahan ng Barasoain]] sa [[Malolos]], [[Bulacan]]
|
* [[Tsokolateng burol]] ng [[Bohol]]
* [[Mamag]]
* Disenyo ng habi ng [[Kabisayaan]]
| align=&quot;center&quot; | 2017
|-
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; | ₱500
| align=&quot;center&quot; | Dilaw
| 
* [[Corazon Aquino|Corazon C. Aquino]]
* [[Benigno Aquino, Jr.|Benigno S. Aquino, Jr.]]
* EDSA People Power I
* Bantayog ni [[Benigno Aquino, Jr.|Benigno S. Aquino]] sa [[Lungsod ng Makati]]
|
* [[Pambansang Liwasang Ilog sa Ilalim ng Lupa ng Puerto Princesa]] sa [[Puerto Princesa]], [[Palawan]]
* Blue-naped Parrot
* Disenyo ng tela sa timog Pilipinas
| align=&quot;center&quot; | 2010
|-
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; | ₱1000
| align=&quot;center&quot; | Bughaw
|
* [[José Abad Santos]]
* [[Vicente Lim]]
* [[Josefa Llanes Escoda]]
* Pagdiriwang ng ika-100 taon ng [[Deklarasyon ng Kalayaan ng Pilipinas|Kalayaan ng Pilipinas]]
* Medalya ng karangalan, na kung saan ay iginawad kina Abad Santos, Lim, at Escoda
|
* [[Bahurang Tubbataha]] sa [[Dagat Sulu]]
* Perlas ng Katimugang Dagat
* Disenyo ng Tinalak ng [[Mindanao]] (Ikat-dyed [[Abaka|abaca]])
| align=&quot;center&quot; | 2010
|-
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; |
| align=&quot;center&quot; | ₱1000
| align=&quot;center&quot; | Bughaw
|
* [[José Abad Santos]]
* [[Vicente Lim]]
* [[Josefa Llanes Escoda]]
* Pagdiriwang ng ika-100 taon ng [[Deklarasyon ng Kalayaan ng Pilipinas|Kalayaan ng Pilipinas]]
|
* [[Bahurang Tubbataha]] sa [[Dagat Sulu]]
* Perlas ng Katimugang Dagat
* Disenyo ng Tinalak ng [[Mindanao]] (Ikat-dyed [[Abaka|abaca]])
| align=&quot;center&quot; | 2017
|}

==== Pagkakamali ====
Ilang pagkakamali ang natuklasan sa mga salapi ng seryeng Bagong Salinlahi at naging paksa ng panlilibak sa [[Social networking service|social networking sites]]. Kabílang sa mga ito ang pagbukod sa [[Batanes]] mula sa mapa ng Pilipinas sa likod ng lahat ng salaping papel, ang maling kinalalagyan ng [[Pambansang Liwasang Ilog sa Ilalim ng Lupa ng Puerto Princesa]] sa likod ng 500-pisong salaping papel at ng [[Bahurang Tubbataha]] sa likod ng 1000-pisong salaping papel, at ang maling pagkukulay sa tuka at mga balahibo ng blue-naped parrot sa 500-pisong salaping papel,&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Archive copy |url=http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/nation/view/20101220-309957/Error-filled-peso-bills-spark-uproar |access-date=2016-03-21 |archive-date=2015-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150107191901/http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/nation/view/20101220-309957/Error-filled-peso-bills-spark-uproar |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://news.abs-cbn.com/business/12/19/10/errors-found-new-peso-bills&lt;/ref&gt; ngunit agad natuklasan ito na dulot ng limitasyon ng kulay ng intalioung paglilimbag.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Archive copy |url=http://business.inquirer.net/money/topstories/view/20110101-312041/The-pesos-makeover-from-an-insiders-view |access-date=2016-03-21 |archive-date=2015-02-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150206122807/http://business.inquirer.net/money/topstories/view/20110101-312041/The-pesos-makeover-from-an-insiders-view |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Ang pang-agham na mga pangalan ng mga hayop na tampok sa likod ng lahat ng salaping papel ay nalimbag na mali rin.&lt;ref&gt;http://philmoney.blogspot.com/2010/12/problem-with-scientific-names-in-new.html&lt;/ref&gt;

== Pinagmulan ==
{{reflist}}

== Kawing panlabas ==
* [http://www.xe.com/iso4217.htm Talaan ng mga kodigo ng ISO 4217]
* [http://philmoney.blogspot.com Mga Barya at Salaping Papel ng Pilipinas]

[[Kategorya:Mga pananalapi]]
[[Kategorya:Salapi]]
[[Kategorya:Pera]]
[[Kategorya:Ekonomiya ng Pilipinas]]</text>
      <sha1>b0zhgy6o7v4mv277gc8vc76jxjmc0i2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Moshe Kaẕẕav</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5046</id>
    <redirect title="Moshe Katsav" />
    <revision>
      <id>1959956</id>
      <parentid>1959873</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:02:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Moshe Katsav]]</text>
      <sha1>d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Moshe Kaẕav</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5047</id>
    <redirect title="Moshe Katsav" />
    <revision>
      <id>1959955</id>
      <parentid>1959872</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:02:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Moshe Katsav]]</text>
      <sha1>d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Moshe Kazzav</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5048</id>
    <redirect title="Moshe Katsav" />
    <revision>
      <id>1959954</id>
      <parentid>1959871</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:02:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Moshe Katsav]]</text>
      <sha1>d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Moshe Kazav</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5049</id>
    <redirect title="Moshe Katsav" />
    <revision>
      <id>1959953</id>
      <parentid>1959870</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:02:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Moshe Katsav]]</text>
      <sha1>d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Moshe Katzav</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5050</id>
    <redirect title="Moshe Katsav" />
    <revision>
      <id>1959952</id>
      <parentid>1959869</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:01:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Moshe Katsav]]</text>
      <sha1>d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Moshe Qatsav</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5962</id>
    <redirect title="Moshe Katsav" />
    <revision>
      <id>1959957</id>
      <parentid>1959874</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:02:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Moshe Katsav]]</text>
      <sha1>d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Moshe Qazav</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5963</id>
    <redirect title="Moshe Katsav" />
    <revision>
      <id>1959959</id>
      <parentid>1959876</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:03:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Moshe Katsav]]</text>
      <sha1>d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Moshe Qaẕav</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5964</id>
    <redirect title="Moshe Katsav" />
    <revision>
      <id>1959961</id>
      <parentid>1959878</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:03:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Moshe Katsav]]</text>
      <sha1>d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Moshe Qatzav</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5965</id>
    <redirect title="Moshe Katsav" />
    <revision>
      <id>1959958</id>
      <parentid>1959875</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:02:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Moshe Katsav]]</text>
      <sha1>d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Moshe Qazzav</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5966</id>
    <redirect title="Moshe Katsav" />
    <revision>
      <id>1959960</id>
      <parentid>1959877</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:03:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Moshe Katsav]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Moshe Katsav]]</text>
      <sha1>d8en5tqp7z5aqc1cbhpmot14rpy7ux5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Yasmien Kurdi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13413</id>
    <revision>
      <id>1959969</id>
      <parentid>1953498</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:32:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.146.21.85</ip>
      </contributor>
      <comment>Infobox updated</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8581" xml:space="preserve">{{Infobox person
| alt           = &lt;!-- descriptive text for use by speech synthesis (text-to-speech) software --&gt;
| birth_name    = Yasmien Yuson Kurdi 
| image         = Yasmien Kurdi at the Kapuso Olympics (23 June 2007).jpg
| birth_date    = {{birth date and age|1989|01|25|mf=y}}
| birth_place   = [[San Juan, Metro Manila|San Juan]], Metro Manila, Pilipinas
| nationality   = [[Filipinos|Filipina]]
| alma_mater    = [[Arellano University]] {{small|(A.B.)}}
| occupation    = {{flatlist|
*Aktres
*mang-aawit
*modelo
}}
| years_active  = 2003–kasalukuyan
| agent        =  [[GMA Artist Center]] (2003–kasalukuyan)
| label_name    = [[GMA Music]]
| spouse        = {{marriage |Rey Soldevilla Jr.|2012}}
| children      = 1
}}
Si '''Yasmien Yuson Kurdi-Soldevilla''' ay (ipinanganak noong Enero 25, 1989 sa Greenhills, [[San Juan, Kalakhang Maynila]]) ay isang [[artista]] mula sa [[Pilipinas]].  Nakilala siya pagkatapos sumali sa unang serye ng palabas ng [[GMA Network]] na ''[[StarStruck]]'', isang [[reality television|palabas pang-realidad]], noong 2004. Pangalawa lamang siyang nanalo sa nasabing patimpalak, pagkatapos ni [[Jennylyn Mercado]].

==Talambuhay==
[[Talaksan:Yasmien Kurdi at INC Laoag, December 2011.jpg|thumb|Si Yasmien Kurdi noong 2011]]
Siya ay anak nina Miriam Ong-Yuson na isang [[Pilipino]]-[[Tsino]] at ni Mike Kurdi na isa namang [[Pransya|Pranses]]-[[Lebanon|Lebanes]]. Sa kanyang kabataan ay lumaki siya sa [[Gitnang Silangan]] sapagkat ang kanyang ama ay nagtatrabaho doon. Nang maghiwalay ang kanyang mga magulang, si Yasmien at ang kanyang ina ay umuwi sa [[Pilipinas]]. Siya ay nag-aral sa [[New Era University]] at napabilang sa sampung nangunguna sa kaniyang klase. Siya ay kasapi ng [[Iglesia Ni Cristo]] ngunit naging [[Romano Katoliko]] nang siya'y ikasal noong 2012.  Isa siyang makagulay at hindi kumakain ng [[karne]].

Si Yasmien ay nagsimulang sumali sa mga paligsahan sa pag-awit sa gulang na tatlo. Sa gulang na pito sa [[Kuwait]] ay gumanap siya sa isang [[monologo]] bilang [[Maria Clara]] sa isang [[sarsuwela]] mula sa pangunahing tauhan sa ''[[Noli Me Tangere]]'' ni [[Jose Rizal]] na inihandog ng pamayanan ng mga [[Kuwait]]i-Pilipino sa [[Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas|Araw ng Kalayaan ng Pilipinas]].


==Pilmograpiya==
===Pelikula===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#ccc;&quot; align=&quot;
| '''Year''' || '''Title''' || '''Role'''
|-
| 2014 || ''[[Sa Ngalan ng Ama, Ina, at mga Anak|Sa Ngalan Ng Ama, Ina At Mga Anak]]'' || Bianca
|-
| 2009 || ''[[Bleach: Memories of Nobody]]'' || [[Rukia Kuchiki]] (voice)
|-
| 2008 || ''[[Loving You (2008 film)|Loving You]]'' || Lane Cruz
|-
| 2007 || ''[[Bahay Kubo (film)|Bahay Kubo]]'' || Dahlia
|-
| 2006 || ''Pitong Dalagita'' || Mayo
|-
| 2005 || ''[[Shake, Rattle and Roll 2k5]]'' || Laila
|-
| 2005 || ''Lovestruck'' || Jojo
|-
| 2005 || ''Happily Ever After'' || Jenny
|-
| 2004 || ''[[Aishite Imasu 1941: Mahal Kita]]'' || Senyang
|-
| 2004 || ''[[So Happy Together (film)|So Happy Together]]'' || Raphie
|}

===Telebisyon===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size: 100%;&quot;
|-
! Year !! Title !! Role !! Network 
|-
| 2021 || ''[[Las Hermanas]]'' || Dorothy Manansala || rowspan=&quot;47&quot;| [[GMA Network]]
|-
| 2020 || ''[[I Can See You|I Can See You: The Promise]]'' || Clarisse Agoncillo
|-
| rowspan=&quot;2&quot;| 2019 || ''[[Beautiful Justice]]'' || Alicia &quot;Alice&quot; Santos-Vida
|-
| ''[[Hiram na Anak]]'' || Miren Alonta
|-
| rowspan=&quot;3&quot;| 2018 ||  ''[[Magpakailanman|Magpakailanman: The Haunted Wife]]'' || Inday
|-
| ''[[Dear Uge|Dear Uge: Beki Boyfie]]'' || Mina
|-
| ''[[Hindi Ko Kayang Iwan Ka]]'' || Thea Balagtas-Angeles
|-
| rowspan=&quot;3&quot;| 2017 || ''[[Magpakailanman|Magpakailanman: Anak Mo, Anak Ko, Anak Natin]]'' || Mary Jane 
|-
| ''[[Tadhana]]''
|-
| ''[[Dear Uge]]'' || Mylene
|-
| 2016—2017 ||''[[Sa Piling ni Nanay]]'' || Ysabel Salvacion / Zeny 
|-
| 2016 || ''[[Wagas]]'' || Mitch 
|-
| 2015 || ''[[Magpakailanman|Magpakailanman: Nuno Sa Punso]]'' || Flor 
|-
| rowspan=&quot;2&quot;| 2014 || ''[[Yagit]]'' || Dolores Macabuhay 
|-
| ''[[Rhodora X]]'' || Angela Ferrer
|-
| rowspan=&quot;5&quot;| 2013 || ''[[Genesis (seryeng pantelebisyon)|Genesis]]'' || Alyssa &quot;Rhea&quot; Escalibre / Poblarde 
|- 
| ''[[One Day, Isang Araw]]'' || Various
|-
| ''Sunday All Stars'' || Guest Host 
|-
| ''[[Anna Karenina]]'' || Margarita &quot;Maggie&quot; Monteclaro
|-
| ''[[Indio]]'' || Concordia Sanreal 
|-
| 2012 || ''[[Legacy]]'' || Consuelo Madrigal
|-
| 2011 || ''[[Amaya]]'' || Apila
|-
| 2010 || ''[[Grazilda]]'' &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;/&gt; || Cindy 
|-
| rowspan=&quot;2&quot;| 2009 || ''[[SRO Cinemaserye|SRO Cinermaserye: Suspetsa]]'' || Leonor 
|-
| ''[[Dear Friend|Dear Friend: Madrasta]]'' || Princess / Shiela Gomez 
|-
| rowspan=&quot;3&quot;| 2008 || ''[[Bleach (manga)| Bleach: Season 2]]'' || Rukia Kuchiki (voice only) 
|-
| ''[[Sine Novela]]:[[Saan Darating Ang Umaga?]]'' || [[Shayne Rodrigo]] 
|-
| ''[[Dear Friend]]'' || Cathy Gonzales 
|-
| rowspan=&quot;3&quot;| 2007 || ''[[Tasya Fantasya]]'' || Tasya 
|-
| ''[[Babangon Ako't Dudurugin Kita]]'' || [[Salve Dizon de Leon]] 
|-
| ''[[Sine Novela]]:[[Pasan Ko Ang Daigdig]]'' || Lupe Velez 
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| 2006 || ''[[Sine Novela]]:Pati Ba Pintig Ng Puso  '' || Jenna 
|-
| ''[[Bitoy's Funniest Videos]]'' || Kikay Yasmien (Herself) 
|-
| ''[[Bleach (manga)|Bleach]]''|| [[Rukia Kuchiki]] (voice only) 
|-
| ''[[Bakekang|Carlo J. Caparas' Bakekang]]'' || Charming / Lukring / Karisma  
|-
| 2005/2007 || ''[[HP: To The Highest Level Na!|Hokus Pokus]]'' || Jackie 
|-
| rowspan=&quot;3&quot;| 2005 || ''[[Now and Forever (TV series)|Now and Forever: Tinig]]'' || Victoria / Ikay 
|-
| ''[[Encantadia]]'' || [[Mira (Encantadia)|Mira]] 
|-
| ''[[Love to Love (TV series)|Love To Love (Season 6): Wish Upon A Jar]]'' || Neneng 
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| 2004 || ''[[Joyride (TV series)|Joyride]]'' || Rene / Irene 
|-
| ''[[Click (Philippine TV series)| Click: Barkada Hunt!]]''|| rowspan=&quot;2&quot;| Leilani 
|-
| ''[[Click (Philippine TV series)| Click]]'' 
|-
| ''[[SOP Gigsters]]'' || rowspan=&quot;4&quot;| Herself / Performer 
|-
| 2004/2010 || ''[[SOP (Philippine TV series)|SOP Rules]]'' 
|-
| rowspan=&quot;2&quot;| 2004 || ''[[StarStruck (Season 1)#Stage 1: The StarStruck Playhouse and Stage 1: LIVE!|Stage 1: Live!]]''
|-
| ''[[StarStruck (Season 1)#Stage 1: The StarStruck Playhouse and Stage 1: LIVE!|Stage 1: The StarStruck Playhouse]]''
|-
| 2003 ||''[[StarStruck (Season 1)|StarStruck]]'' || Survivor / First Princess 
|}

==Mga Natanggap na Gantimpala==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-  style=&quot;background:#ccc; text-align:center;&quot;
| '''Year''' || '''Film Award/Critics''' || '''Award'''
|-
| 2009 || PEP Forum Awards || Best Afternoon Drama Actress
|-
| 2009 || FHM Philippines Top 100 Sexiest Women in the World || Rank 53
|-
| 2009 || Kapuso Tag Awards || Kapuso Fan-Fave Female Nominee
|-
| 2008 || Belo Awards || Best in Costume
|-
| 2008 || FHM Philippines Top 100 Sexiest Women in the World || Rank 33
|-
| 2008 || Kapuso Poll Question || Prettiest Female Kapuso
|-
| 2008 || PEP Forum Awards || Most Promising Young Actress
|-
| 2008 || Yes! Magazine || Most Curvilicious
|-
| 2007 || FHM Philippines Top 100 Sexiest Women in the World || Rank 26
|-
| 2007 || SOP Music Video Awards 2007 || Best Editing for &quot;Candlelight Romance&quot;
|-
| 2007 || SOP Music Video Awards 2007 || Best Texter’s Choice Award for &quot;Candlelight Romance&quot;
|-
| 2007 || [[GMA Records]] || Gold Record Award ''Love Is All I Need''
|-
| 2007 || Ang PINAKA-idol kong StarStruck survivor || Rank 3
|-
| 2006 || FHM Philippines Top 100 Sexiest Women in the World || Rank 75
|-
| 2006 || 36th Annual Guillermo Mendoza Award || Most Promising Female Singer
|-
| 2006 || [[Myx Music Awards 2006]] || Best New Artist
|-
| 2006 || IFM Pinoy Music Awards 2006 || Song of the Year for &quot;In the Name of Love&quot;
|-
| 2006 || IFM Pinoy Music Awards 2006 || Breakthrough Singer of the Year
|-
| 2006 || [[GMA Records]] || Platinum Record Award From the album ''In the Name of Love''
|-
| 2005 || SOP Music Awards || Song of the Year for &quot;I Know&quot;
|-
| 2005 || FHM Philippines Top 100 Sexiest Women in the World || Rank 48
|-
| 2004 || FHM Philippines Top 100 Sexiest Women in the World || Rank 10
|-
| 2003 || StarStruck || Experts Choice For Acting
|}

==Diskograpiya==
*2006 - ''[[In the Name of Love]]''

== Mga sanggunian ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;http://www.pep.ph/news/26550/Glaiza-de-Castro-gets-her-star-turn-in-primetime-Grazilda&lt;/ref&gt;
}}

{{DEFAULTSORT:Kurdi, Yasmien}}
[[Kaurian:Mga artista mula sa Pilipinas]]
[[Kaurian:Mga mang-aawit mula sa Pilipinas]]


{{Pilipinas-artista-stub}}

{{BD|1989|LIVING}}</text>
      <sha1>88tj7bh8jbfr5d2loal0cqnizcvkhaj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959985</id>
      <parentid>1959969</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:48:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>WayKurat</username>
        <id>2259</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/49.146.21.85|49.146.21.85]] ([[User talk:49.146.21.85|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:WayKurat|WayKurat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8524" xml:space="preserve">{{Infobox musical artist
| name = Yasmien Kurdi-Soldevilla
| background = solo_singer
| image = Yasmien Kurdi at the Kapuso Olympics (23 June 2007).jpg
| caption = Si Yasmien Kurdi noong 2007
| birth_name = Yasmien Yuson Kurdi
| birth_date = {{birth date and age|mf=yes|1989|1|25}}
| birthplace = [[San Juan, Metro Manila]]
| Genre = [[Pop music|Pop]]
| Title = [[Drama Princess]]&lt;ref&gt;[www.pep.ph/guide/642/GMA-7-crowns-Yasmien-Kurdi-as-its-new-Drama-Princess]&lt;/ref&gt;
| Occupation = Mang-aawit, aktres, tagapagboses
| Years_active = 2003 - kasalukuyan
| Instrument = boses
| Label = [[GMA Records]]
| notable role = Charming sa ''[[Bakekang]]'' at Mira sa ''[[Encantadia]]''
}}
Si '''Yasmien Yuson Kurdi-Soldevilla''' ay (ipinanganak noong Enero 25, 1989 sa Greenhills, [[San Juan, Kalakhang Maynila]]) ay isang [[artista]] mula sa [[Pilipinas]].  Nakilala siya pagkatapos sumali sa unang serye ng palabas ng [[GMA Network]] na ''[[StarStruck]]'', isang [[reality television|palabas pang-realidad]], noong 2004. Pangalawa lamang siyang nanalo sa nasabing patimpalak, pagkatapos ni [[Jennylyn Mercado]].

==Talambuhay==
[[Talaksan:Yasmien Kurdi at INC Laoag, December 2011.jpg|thumb|Si Yasmien Kurdi noong 2011]]
Siya ay anak nina Miriam Ong-Yuson na isang [[Pilipino]]-[[Tsino]] at ni Mike Kurdi na isa namang [[Pransya|Pranses]]-[[Lebanon|Lebanes]]. Sa kanyang kabataan ay lumaki siya sa [[Gitnang Silangan]] sapagkat ang kanyang ama ay nagtatrabaho doon. Nang maghiwalay ang kanyang mga magulang, si Yasmien at ang kanyang ina ay umuwi sa [[Pilipinas]]. Siya ay nag-aral sa [[New Era University]] at napabilang sa sampung nangunguna sa kaniyang klase. Siya ay kasapi ng [[Iglesia Ni Cristo]] ngunit naging [[Romano Katoliko]] nang siya'y ikasal noong 2012.  Isa siyang makagulay at hindi kumakain ng [[karne]].

Si Yasmien ay nagsimulang sumali sa mga paligsahan sa pag-awit sa gulang na tatlo. Sa gulang na pito sa [[Kuwait]] ay gumanap siya sa isang [[monologo]] bilang [[Maria Clara]] sa isang [[sarsuwela]] mula sa pangunahing tauhan sa ''[[Noli Me Tangere]]'' ni [[Jose Rizal]] na inihandog ng pamayanan ng mga [[Kuwait]]i-Pilipino sa [[Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas|Araw ng Kalayaan ng Pilipinas]].


==Pilmograpiya==
===Pelikula===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#ccc;&quot; align=&quot;
| '''Year''' || '''Title''' || '''Role'''
|-
| 2014 || ''[[Sa Ngalan ng Ama, Ina, at mga Anak|Sa Ngalan Ng Ama, Ina At Mga Anak]]'' || Bianca
|-
| 2009 || ''[[Bleach: Memories of Nobody]]'' || [[Rukia Kuchiki]] (voice)
|-
| 2008 || ''[[Loving You (2008 film)|Loving You]]'' || Lane Cruz
|-
| 2007 || ''[[Bahay Kubo (film)|Bahay Kubo]]'' || Dahlia
|-
| 2006 || ''Pitong Dalagita'' || Mayo
|-
| 2005 || ''[[Shake, Rattle and Roll 2k5]]'' || Laila
|-
| 2005 || ''Lovestruck'' || Jojo
|-
| 2005 || ''Happily Ever After'' || Jenny
|-
| 2004 || ''[[Aishite Imasu 1941: Mahal Kita]]'' || Senyang
|-
| 2004 || ''[[So Happy Together (film)|So Happy Together]]'' || Raphie
|}

===Telebisyon===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size: 100%;&quot;
|-
! Year !! Title !! Role !! Network 
|-
| 2021 || ''[[Las Hermanas]]'' || Dorothy Manansala || rowspan=&quot;47&quot;| [[GMA Network]]
|-
| 2020 || ''[[I Can See You|I Can See You: The Promise]]'' || Clarisse Agoncillo
|-
| rowspan=&quot;2&quot;| 2019 || ''[[Beautiful Justice]]'' || Alicia &quot;Alice&quot; Santos-Vida
|-
| ''[[Hiram na Anak]]'' || Miren Alonta
|-
| rowspan=&quot;3&quot;| 2018 ||  ''[[Magpakailanman|Magpakailanman: The Haunted Wife]]'' || Inday
|-
| ''[[Dear Uge|Dear Uge: Beki Boyfie]]'' || Mina
|-
| ''[[Hindi Ko Kayang Iwan Ka]]'' || Thea Balagtas-Angeles
|-
| rowspan=&quot;3&quot;| 2017 || ''[[Magpakailanman|Magpakailanman: Anak Mo, Anak Ko, Anak Natin]]'' || Mary Jane 
|-
| ''[[Tadhana]]''
|-
| ''[[Dear Uge]]'' || Mylene
|-
| 2016—2017 ||''[[Sa Piling ni Nanay]]'' || Ysabel Salvacion / Zeny 
|-
| 2016 || ''[[Wagas]]'' || Mitch 
|-
| 2015 || ''[[Magpakailanman|Magpakailanman: Nuno Sa Punso]]'' || Flor 
|-
| rowspan=&quot;2&quot;| 2014 || ''[[Yagit]]'' || Dolores Macabuhay 
|-
| ''[[Rhodora X]]'' || Angela Ferrer
|-
| rowspan=&quot;5&quot;| 2013 || ''[[Genesis (seryeng pantelebisyon)|Genesis]]'' || Alyssa &quot;Rhea&quot; Escalibre / Poblarde 
|- 
| ''[[One Day, Isang Araw]]'' || Various
|-
| ''Sunday All Stars'' || Guest Host 
|-
| ''[[Anna Karenina]]'' || Margarita &quot;Maggie&quot; Monteclaro
|-
| ''[[Indio]]'' || Concordia Sanreal 
|-
| 2012 || ''[[Legacy]]'' || Consuelo Madrigal
|-
| 2011 || ''[[Amaya]]'' || Apila
|-
| 2010 || ''[[Grazilda]]'' &lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;/&gt; || Cindy 
|-
| rowspan=&quot;2&quot;| 2009 || ''[[SRO Cinemaserye|SRO Cinermaserye: Suspetsa]]'' || Leonor 
|-
| ''[[Dear Friend|Dear Friend: Madrasta]]'' || Princess / Shiela Gomez 
|-
| rowspan=&quot;3&quot;| 2008 || ''[[Bleach (manga)| Bleach: Season 2]]'' || Rukia Kuchiki (voice only) 
|-
| ''[[Sine Novela]]:[[Saan Darating Ang Umaga?]]'' || [[Shayne Rodrigo]] 
|-
| ''[[Dear Friend]]'' || Cathy Gonzales 
|-
| rowspan=&quot;3&quot;| 2007 || ''[[Tasya Fantasya]]'' || Tasya 
|-
| ''[[Babangon Ako't Dudurugin Kita]]'' || [[Salve Dizon de Leon]] 
|-
| ''[[Sine Novela]]:[[Pasan Ko Ang Daigdig]]'' || Lupe Velez 
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| 2006 || ''[[Sine Novela]]:Pati Ba Pintig Ng Puso  '' || Jenna 
|-
| ''[[Bitoy's Funniest Videos]]'' || Kikay Yasmien (Herself) 
|-
| ''[[Bleach (manga)|Bleach]]''|| [[Rukia Kuchiki]] (voice only) 
|-
| ''[[Bakekang|Carlo J. Caparas' Bakekang]]'' || Charming / Lukring / Karisma  
|-
| 2005/2007 || ''[[HP: To The Highest Level Na!|Hokus Pokus]]'' || Jackie 
|-
| rowspan=&quot;3&quot;| 2005 || ''[[Now and Forever (TV series)|Now and Forever: Tinig]]'' || Victoria / Ikay 
|-
| ''[[Encantadia]]'' || [[Mira (Encantadia)|Mira]] 
|-
| ''[[Love to Love (TV series)|Love To Love (Season 6): Wish Upon A Jar]]'' || Neneng 
|-
| rowspan=&quot;4&quot;| 2004 || ''[[Joyride (TV series)|Joyride]]'' || Rene / Irene 
|-
| ''[[Click (Philippine TV series)| Click: Barkada Hunt!]]''|| rowspan=&quot;2&quot;| Leilani 
|-
| ''[[Click (Philippine TV series)| Click]]'' 
|-
| ''[[SOP Gigsters]]'' || rowspan=&quot;4&quot;| Herself / Performer 
|-
| 2004/2010 || ''[[SOP (Philippine TV series)|SOP Rules]]'' 
|-
| rowspan=&quot;2&quot;| 2004 || ''[[StarStruck (Season 1)#Stage 1: The StarStruck Playhouse and Stage 1: LIVE!|Stage 1: Live!]]''
|-
| ''[[StarStruck (Season 1)#Stage 1: The StarStruck Playhouse and Stage 1: LIVE!|Stage 1: The StarStruck Playhouse]]''
|-
| 2003 ||''[[StarStruck (Season 1)|StarStruck]]'' || Survivor / First Princess 
|}

==Mga Natanggap na Gantimpala==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-  style=&quot;background:#ccc; text-align:center;&quot;
| '''Year''' || '''Film Award/Critics''' || '''Award'''
|-
| 2009 || PEP Forum Awards || Best Afternoon Drama Actress
|-
| 2009 || FHM Philippines Top 100 Sexiest Women in the World || Rank 53
|-
| 2009 || Kapuso Tag Awards || Kapuso Fan-Fave Female Nominee
|-
| 2008 || Belo Awards || Best in Costume
|-
| 2008 || FHM Philippines Top 100 Sexiest Women in the World || Rank 33
|-
| 2008 || Kapuso Poll Question || Prettiest Female Kapuso
|-
| 2008 || PEP Forum Awards || Most Promising Young Actress
|-
| 2008 || Yes! Magazine || Most Curvilicious
|-
| 2007 || FHM Philippines Top 100 Sexiest Women in the World || Rank 26
|-
| 2007 || SOP Music Video Awards 2007 || Best Editing for &quot;Candlelight Romance&quot;
|-
| 2007 || SOP Music Video Awards 2007 || Best Texter’s Choice Award for &quot;Candlelight Romance&quot;
|-
| 2007 || [[GMA Records]] || Gold Record Award ''Love Is All I Need''
|-
| 2007 || Ang PINAKA-idol kong StarStruck survivor || Rank 3
|-
| 2006 || FHM Philippines Top 100 Sexiest Women in the World || Rank 75
|-
| 2006 || 36th Annual Guillermo Mendoza Award || Most Promising Female Singer
|-
| 2006 || [[Myx Music Awards 2006]] || Best New Artist
|-
| 2006 || IFM Pinoy Music Awards 2006 || Song of the Year for &quot;In the Name of Love&quot;
|-
| 2006 || IFM Pinoy Music Awards 2006 || Breakthrough Singer of the Year
|-
| 2006 || [[GMA Records]] || Platinum Record Award From the album ''In the Name of Love''
|-
| 2005 || SOP Music Awards || Song of the Year for &quot;I Know&quot;
|-
| 2005 || FHM Philippines Top 100 Sexiest Women in the World || Rank 48
|-
| 2004 || FHM Philippines Top 100 Sexiest Women in the World || Rank 10
|-
| 2003 || StarStruck || Experts Choice For Acting
|}

==Diskograpiya==
*2006 - ''[[In the Name of Love]]''

== Mga sanggunian ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;http://www.pep.ph/news/26550/Glaiza-de-Castro-gets-her-star-turn-in-primetime-Grazilda&lt;/ref&gt;
}}

{{DEFAULTSORT:Kurdi, Yasmien}}
[[Kaurian:Mga artista mula sa Pilipinas]]
[[Kaurian:Mga mang-aawit mula sa Pilipinas]]


{{Pilipinas-artista-stub}}

{{BD|1989|LIVING}}</text>
      <sha1>h2zyv7wzf0t7qbzo7nz435dceiphq9t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Valerie Concepcion</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13592</id>
    <revision>
      <id>1959975</id>
      <parentid>1958566</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:43:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.146.21.85</ip>
      </contributor>
      <comment>Kinansela ang pagbabagong 1958566 ni [[Special:Contributions/WayKurat|WayKurat]] ([[User talk:WayKurat|Usapan]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12289" xml:space="preserve">{{BLP unsourced|date=Pebrero 2010}}
{{Infobox person
| name          = Valerie Concepcion
| image         = ValerieConcepcionSMRosales20100711.jpg
| alt           = 
| caption       = Concepcion noong 2018
| birth_name    = Valerie Galang
| birth_date    = {{Birth date and age|1987|12|21|mf=y}}
| birth_place   = [[Tondo, Maynila]], [[Pilipinas]]
| death_date    = 
| death_place   = 
| nationality   = 
| other_names   = 
| known_for     = 
| alma_mater    = [[Arellano University]]
| occupation    = Aktres, host ng telebisyon, endorser
| years_active  = 2002–kasalukuyan
| spouse        = Francis Sunga (k. 2020)
| partner       = 
| children      = 1
| website       = http://www.valerieconcepcion.net 
}}

Si '''Valerie &quot;Val&quot; Concepcion''' (ipinanganak 21 Disyembre 1987) ay isang [[artista]] mula sa Pilipinas.  Nagsimula siyang mag-artista noong Marso 2002 sa kampo ng [[GMA Network]].

== Pilmograpiya ==
=== Pelikula ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; 
|- 
! Year
! Title
! Role
! class=&quot;unsortable&quot; | Notes 
! class=&quot;unsortable&quot; | Source 
|-
| 2003 
| ''[[Fantastic Man]]'' 
| Valerie 
| Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|- 
| 2005 
| ''[[Mulawin The Movie]]'' 
| Sang'gre Danaya 
|
| 
|-
| 2006 
| ''[[Moments of Love]]'' 
| Young Ceding 
| Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|-
| 2006 
| ''Pitong Dalaga'' 
| Tina 
|
| 
|-
| 2007 
| ''Angels'' 
| Leny 
|
| 
|- 
| 2007 
| '' [[Ouija (2007 film)|Ouija]]'' 
| Rape Victim 
| Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|- 
| 2008 
| ''Anak ng Kumander'' 
| Rebel 
|
| 
|-
| 2008 
| ''[[Supahpapalicious]]'' 
| Athena
| 
| 
|-
| 2008 
| ''One Night Only'' 
| Vicky 
| Uncredited 
| 
|-
| 2012 
| ''Flames of Love'' 
| Carla 
| Also producer (as My Own Man) 
| 
|-
| 2015 
| ''[[Beauty and the Bestie]]'' 
| Edith Villavicencio 
| 
| 
|-
| 2019
| ''Marineros: Men in the Middle of the Sea''
| 
| Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|}

=== Telebisyon ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; &lt;!-- Do not center --&gt;
|- &lt;!-- Never add unnecessary background colors --&gt;
! Year
! Title
! Role
! class=&quot;unsortable&quot; | Notes &lt;!-- Do not replace with or add a Network / Channel column. Network rivalry is outside of Wikipedia. Do not replace with an Episode column, Notes column is not limited to episode titles. --&gt; 
! Network 
! class=&quot;unsortable&quot; | Source &lt;!-- Use third party sources other than the actor's IMDB page --&gt;
|- &lt;!-- Do not add rowspan --&gt;
| 2002
| ''[[Ang Iibigin Ay Ikaw]]''
| Lilian Almendras 
| Guest Cast 
| Rowspan=&quot;11&quot;| {{center| [[GMA Network]] }}
| 
|-
| 2003
| ''[[Click (Philippine TV series)|Click]]''
| Yasmin 
| Batch 2 / Batch 3 
| 
|-
| 2003—2007
| ''[[Bubble Gang]]''
| Herself / Various Roles 
|
| 
|-
| 2003—2004
| '' [[Walang Hanggan (2003 TV series)|Walang Hanggan]]''
| Almira Castelo 
| Main Cast 
| 
|-
| 2004
| '' [[Love to Love (TV series)|Love to Love]]''
| Annaliza 
| Episode: &quot;Rich in Love&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|-
| 2005
| '' [[Now and Forever (TV series)|Now and Forever]]: [[Mukha (TV series)|Mukha]]''
| Karen 
| Main Cast 
| 
|-
| 2006 
| '' [[Love to Love (TV series)|Love to Love]]''
| Kaye 
| Episode: &quot;Best Friends&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|-
| 2006 
| ''[[Majika]]''
| Naryan 
| Recurring Cast / Antagonist / Protagonist 
| 
|-
| 2006—2007 
| ''[[Atlantika]]''
| Elisa 
| Lead Cast 
| 
|-
| 2007 
| '' [[Sine Novela|Sine Novela Presents]]: [[Sinasamba Kita]]''
| [[Nora Ferrer]] 
| Main Cast / Protagonist 
| 
|-
| 2007
| ''[[Fantastic Man]]''
| Agent Belle 
| Guest Cast 
| 
|- 
| 2007—2010
| ''[[Wowowee]]''
| Herself
| Contestant 
| Rowspan=&quot;12&quot;| {{center| [[ABS-CBN]] }}
| 
|- 
| 2007 
| ''[[Maalaala Mo Kaya]]''
| Laura 
| Episode: &quot;Larawan&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot;
| 
|-
| 2007
| '' [[Your Song (TV series)|Your Song]]''
| Yna 
| Episode: &quot;Ikaw, Humanap Ka Ng Panget&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot;
| 
|-
| 2008 
| '' [[Your Song (TV series)|Your Song]]''
| Janna 
| Episode: &quot;Super Star Ng Buhay Ko&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|-
| 2008 
| ''[[Maalaala Mo Kaya]]''
| Cara 
| Episode: &quot;Cane&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|-
| 2008 
| ''[[Love Spell]]''
| Pearl 
| Episode: &quot;Face Shop&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|-
| 2008
| '' [[Banana Sundae|Banana Split]]''
| Herself 
| Co-Host / Performer 
| 
|-
| 2009
| ''[[Precious Hearts Romances Presents]]: [[Bud Brothers Series (TV series)|Bud Brothers]]''
| Hiromi &quot;Lady Tiger&quot; Santa Maria 
|
| 
|-
| 2010 
| ''[[Maalaala Mo Kaya]]''
| Ayra 
| Episode: &quot;Bag&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|-
| 2010 
| '' [[Your Song (TV series)|Your Song]]''
| College Girl 
| Episode: &quot;Love Me, Love You&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|-
| 2010 
| ''[[Precious Hearts Romances Presents]]: [[Love Me Again (TV series)|Love Me Again]]''
| Preciosa &quot;Precy&quot; Pilapil 
|
| 
|-
| 2010 
| '' [[Momay|Elena M. Patron's Momay]]''
| Libra Monte 
| Special Participation / Antagonist 
| 
|-
| 2010
| ''[[Pilipinas Win Na Win]]''
| Herself / Co-Host 
| 
| Rowspan=&quot;5&quot;| {{center| [[TV5 (Philippine TV network)|TV5]] }}
| 
|- 
| 2011
| ''[[Laugh Out Loud]]''
| Herself 
|
|
|- 
| 2011 
| ''[[Talentadong Pinoy]]'' 
| Judge 
|
| 
|-
| 2011 
| ''Star Confessions: Bella Flores Story''
| Bella Flores 
|
| 
|-
| 2011 
| ''[[Mga Nagbabagang Bulaklak]]''
| Violet Alindogan 
| Main Cast 
| 
|- 
| 2011
| ''[[100 Days to Heaven]]''
| Miranda Salviejo-Ramirez 
| Supporting Cast / Antagonist 
| Rowspan=&quot;10&quot;| {{center| [[ABS-CBN]] }}
| 
|-
| 2012 
| ''[[Wansapanataym]]''
| Ms. Fajardo 
| Episode: &quot;Gising Na, Omar&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|-
| 2012 
| ''[[Maalaala Mo Kaya]]''
| Marie 
| Episode: &quot;Saklay&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|-
| 2012 
| '' [[E-Boy (TV series)|E-Boy]]''
| Karla Mariano 
| Extended Cast 
| 
|-
| 2012 
| ''[[Wansapanataym]]'' 
| Mrs. Perez 
| Episode: &quot;Si Pam Pabaya At Ang Mahiwagang Goldfish&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|-
| 2012 
| ''[[Toda Max]]''
| Dianne 
| Guest Cast 
| 
|-
| 2012
| ''[[Wansapanataym]]'' 
| Madame Sunshine 
| Episode: &quot;Kids vs. Zombies&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|-
| 2013 
| ''[[May Isang Pangarap]]''
| Lorraine Castro 
| Supporting Cast 
| 
|-
| 2013 
| '' [[Dugong Buhay|Carlo J. Caparas' Dugong Buhay]]''
| Dolores &quot;Dolor&quot; Bernabe 
| Special Participation
| 
|-
| 2013 
| ''[[Wansapanataym]]''
| Mom of Diego 
| Episode: &quot;Tago, Diego, Tago&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|- 
| 2013 
| '' [[Anna Karenina (2013 TV series)|Anna Karenina]]''
| Ruth Monteclaro-Barretto†
| Supporting Cast / Antagonist 
| Rowspan=&quot;4&quot;| {{center| [[GMA Network]] }}
| 
|-
| 2013 
| ''[[One Day, Isang Araw]]''
| Sandra 
| Episode: &quot;Gamer Girl&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
|
|-
| 2013 
| '' [[Genesis (TV series)|Genesis]]'' 
| Annicka de Guzman 
| Special Guest / Antagonist 
| 
|- 
| 2013 
| ''[[Vampire Ang Daddy Ko]]''
| Holly 
| 
| 
|- 
| 2013 
| ''Wagas''
| Yuri Bijasa 
| Episode: &quot;Langit at Lupa&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
|{{center| [[GMA News TV]] &lt;br /&gt; (and is now on [[GTV (Philippine TV network)|GTV]]) }}
| 
|- 
| 2013 
| ''[[Annaliza]]''
| Angelina &quot;Gigi&quot; Ramos 
| Extended Cast 
| Rowspan=&quot;3&quot;| {{center| [[ABS-CBN]] }}
| 
|-
| 2013 
| ''[[Maalaala Mo Kaya]]''
| Judith 
| Episode: &quot;Family Picture&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|- 
| 2014 
| '' [[Ipaglaban Mo!|Ipaglaban Mo]]''
| Auring 
| Episode: &quot;Kailan Mo Ako Mapapatawad?&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|- 
| 2014 
| ''[[Ismol Family]]''
| Marie 
| 
| Rowspan=&quot;2&quot;| {{center| [[GMA Network]] }}
| 
|- 
| 2014 
| '' [[My BFF (TV series)|My BFF]]''
| Lavander &quot;Lav&quot; Catacutan
|
|
|- 
| 2014 
| ''Wagas''
| Atty. Ipat Luna 
| Episode: &quot;The Howie Severino Love Story&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| {{center| [[GMA News TV]] &lt;br /&gt; (and is now on [[GTV (Philippine TV network)|GTV]]) }}
| 
|- 
| 2014
| ''[[Elemento]]''
| Lucida
| Episode: &quot;Esperanza Ang Rebelding Manananggal&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| {{center| [[GMA Network]] }}
| 
|- 
| 2015 
| '' [[Ipaglaban Mo!|Ipaglaban Mo]]''
| Norma
| Episode: &quot;Para Sa Mga Anak Ko&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| {{center| [[ABS-CBN]] }}
| 
|- 
| 2015 
| ''[[Once Upon a Kiss]]''
| Minnie Servando-Rodrigo 
| Recurring Cast / Protagonist 
| {{center| [[GMA Network]] }}
| 
|- 
| 2015 
| ''[[Kapamilya, Deal or No Deal]]''
| Herself / #18 Lucky Star 
| 
| Rowspan=&quot;2&quot;| {{center| [[ABS-CBN]]  }}
|
|-
| 2015 
| ''[[FlordeLiza]]''
| Teacher Daisy Cruz-Hizon
| Supporting Cast / Main Antagonist
| 
|-
| 2015 
| ''[[Imbestigador]]''
| Mylene Angeles 
|
| Rowspan=&quot;4&quot;| {{center| [[GMA Network]] }}
| 
|-
| 2015
| ''[[Karelasyon]]''
| Tere 
| Episode: &quot;Losyang&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|-
| 2015—2016
| '' [[Because of You (TV series)|Because of You]]''
| Veronica Sodico-Salcedo 
| Supporting Cast / Antagonist / Protagonist 
| 
|- 
| 2016 
| ''[[Karelasyon]]''
| Eva
| Episode: &quot;Wanted - Tatay&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|- 
| 2016 
| '' [[Ipaglaban Mo!|Ipaglaban Mo]]''
| Irene 
| Episode: &quot;Larawan&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| Rowspan=&quot;3&quot;| {{center| [[ABS-CBN]] }}
| 
|-
| 2016 
| ''[[Maalaala Mo Kaya]]''
| Evelyn 
| Episode: &quot;Picture&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|- 
| 2016 
| ''[[FPJ's Ang Probinsyano]]''
| Nurse Andrea
| Guest Cast Stars 
| 
|- 
| 2016 
| ''[[Karelasyon]]''
| Joni 
| Episode: &quot;Kabit-kabit&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| Rowspan=&quot;2&quot;| {{center| [[GMA Network]] }}
| 
|- 
| 2016 
| ''[[Wish Ko Lang]]''
| Manilyn Malupa 
| Episode: &quot;Raketera&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|- 
| 2016
| '' [[Maalaala Mo Kaya|MaalaalaMo Kaya]]''
| Denise 
| Episode: &quot;Beerhouse&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| Rowspan=&quot;2&quot;| {{center| [[ABS-CBN]] }}
| 
|-
| 2016—2017 
| ''[[Magpahanggang Wakas]]'' 
| Cassandra Flores† 
| Guest Cast / Antagonist 
| 
|- 
| 2017 
| ''[[Tadhana]]'' 
| Ara 
| Episode: &quot;Caregiver&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot;
| Rowspan=&quot;3&quot;| {{center| [[GMA Network]] }}
| 
|- 
| 2017 
| ''[[Mulawin versus Ravena]]'' 
| Tuka† 
| Supporting Cast / Antagonist 
| 
|-
| 2017 
| ''[[Alyas Robin Hood]]'' 
| Helga Montemayor† 
| Recurring Cast / Antagonist 
| 
|- 
| 2017 
| '' [[The Good Son (TV series)|The Good Son]]''
| Young Doña Matilda Gesmundo
| Special Participation 
| Rowspan=&quot;2&quot;| {{center| [[ABS-CBN]] }}
| 
|- 
| 2018 
| ''[[Ipaglaban Mo!]]'' 
| Ning 
| Episode: &quot;Bicol&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|- 
| 2018 
| ''[[Tadhana]]'' 
| Rosa 
| Episode: &quot;Baby Maker&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| Rowspan=&quot;4&quot;| {{center| [[GMA Network]] }}
| 
|- 
| 2018 
| ''[[Magpakailanman]]''
| Linda 
| Episode: &quot;Ibalik Mo Sa Akin Ang Anak Ko&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; {{Small| (Lead Cast / Antagonist)}} 
| 
|-
| 2018—2019 
| ''[[Ika-5 Utos]]'' 
| Clarisse Alfonso-Buenaventura† 
| Main Cast / Antagonist 
| 
|-
| 2019 
| ''[[Magpakailanman]]'' 
| Lelang 
| Episode: &quot;Tatlong henerasyon ng sipag at tiyaga&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
|   
|- 
| 2019 
| ''[[Kadenang Ginto]]'' 
| Cindy Dimaguiba
| Guest Cast / Antagonist 
| Rowspan=&quot;2&quot;| {{center| [[ABS-CBN]] }}
| 
|- 
| 2019 
| ''[[Maalaala Mo Kaya]]'' 
| Nanay 
| Episode: &quot;Choir&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|- 
| 2019 
| ''[[Wowowin]]'' 
| Herself 
| Performer / Co-Host 
| Rowspan=&quot;3&quot;| {{center| [[GMA Network]] }}
| 
|-
| 2019 
| ''[[Tadhana]]'' 
| Danica 
| Episode: &quot;Haunted Love Part 1 / 2&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|- 
| 2019 
| ''[[Imbestigador]]'' 
| Hazel 
| Episode: &quot;Pugot-Ulo&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|- 
| 2020 
| ''[[Lunch Out Loud]]'' 
| Herself / Guest Host 
| 
| {{center| [[TV5 (Philippine TV network)| TV5]] }}
| 
|- 
| 2021 
| ''[[Tadhana]]'' 
| Daisy 
| Episode: &quot;Hating Kapatid Part 1 / 2&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| Rowspan=&quot;3&quot;| {{center| [[GMA Network]] }} 
|
|- 
| 2022 
| ''[[Tadhana]]'' 
| Flor 
| Episode: &quot;Tahanan&quot; &lt;br /&gt; Credited as &quot;Valerie Concepcion&quot; 
| 
|- 
| 2022
| ''[[Raising Mamay]]''
| Sylvia Gonzales-Renancia
| 
|
|}

{{BD|1987|LIVING|Concepcion, Valerie}}

[[Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas]]


{{Pilipinas-artista-stub}}</text>
      <sha1>h4hpeyx4fkgfwqa2yp90ttv45rv34g1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959981</id>
      <parentid>1959975</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:48:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>WayKurat</username>
        <id>2259</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/49.146.21.85|49.146.21.85]] ([[User talk:49.146.21.85|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:WayKurat|WayKurat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1125" xml:space="preserve">{{BLP unsourced|date=Pebrero 2010}}
{{Infobox person
| name        = Valerie Concepcion
| image       = ValerieConcepcionSMRosales20100711.jpg
| alt         = 
| caption     = 
| birth_name  = Valerie Galang
| birth_date  = {{Birth date and age|1987|12|21|mf=y}}
| birth_place = [[Maynila]], [[Pilipinas]]
| death_date  = 
| death_place = 
| nationality = 
| other_names = 
| known_for   = 
| occupation  = 
| years_active = 2002–kasalukuyan
| spouse      = 
| partner     = 
| website     = http://www.valerieconcepcion.net 
}}

Si '''Valerie &quot;Val&quot; Concepcion''' (ipinanganak 21 Disyembre 1987) ay isang [[artista]] mula sa Pilipinas.  Nagsimula siyang mag-artista noong Marso 2002 sa kampo ng [[GMA Network]].

== Pilmograpiya ==
=== Pelikula ===
* 2005-''[[Mulawin]] The Movie''
* 2008-''Supahpapalicious''

=== Telebisyon ===
* 2010 - ''[[pilipinas win na win]]''
* 2009 - ''[[Wowowee]]''
* 2007 - ''[[Sine Novela: Sinasamba Kita]]''
* 2006 - ''[[Majika]]''
* 2005 - ''[[Mulawin]]''
* 2002 - ''[[Click]]''

{{BD|1987|LIVING|Concepcion, Valerie}}

[[Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas]]


{{Pilipinas-artista-stub}}</text>
      <sha1>o77loh421tj1xey07121f70ygz04b17</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Aklat</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19447</id>
    <revision>
      <id>1959939</id>
      <parentid>1959931</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T15:44:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Piksyon */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37165" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong ikalawang milenyo BKP.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087 KP.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat na paglalarawan nito. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito.

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa tunay na mundo. Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao.

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon. Ilan sa mga halimbawa nito ang mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang laman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>bt69tzoxt34g3sye8km1zcgxatyu102</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959940</id>
      <parentid>1959939</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T16:00:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Piksyon */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37862" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong ikalawang milenyo BKP.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087 KP.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum.[[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa tunay na mundo. Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ang 

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon. Ilan sa mga halimbawa nito ang mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang laman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>r1tczxg5x9h93nfybakz0gro58mny85</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959941</id>
      <parentid>1959940</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T16:27:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Piksyon */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38982" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong ikalawang milenyo BKP.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087 KP.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum.[[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo. Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon. Ilan sa mga halimbawa nito ang mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang laman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>f3qhnuvpvzfhqllov43hyyssdwmii3k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959942</id>
      <parentid>1959941</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T16:33:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Piksyon */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39712" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong ikalawang milenyo BKP.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087 KP.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum.[[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo. Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon. Ilan sa mga halimbawa nito ang mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang laman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>skz99hl13vscgcxmfpo8cvfa8kenmsy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959943</id>
      <parentid>1959942</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T16:37:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Piksyon */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39763" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong ikalawang milenyo BKP.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087 KP.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum.[[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon. Ilan sa mga halimbawa nito ang mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt;

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang laman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>l0nggshusu0g6b8340vp804xbe3jcor</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959944</id>
      <parentid>1959943</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T16:40:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ayon sa nilalaman */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39866" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong ikalawang milenyo BKP.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087 KP.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum.[[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon. Ilan sa mga halimbawa nito ang mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt;

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang laman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>4wy46zpjy9g86pgiwv6x6lh22pttlc7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959945</id>
      <parentid>1959944</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T16:42:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Piksyon */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39892" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong ikalawang milenyo BKP.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087 KP.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum.[[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon. Ilan sa mga halimbawa nito ang mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt;

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang laman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>66icmetz5oe5hyn4u7lw81423tlt3nj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959946</id>
      <parentid>1959945</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T16:44:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Piksyon */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39893" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong ikalawang milenyo BKP.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087 KP.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon. Ilan sa mga halimbawa nito ang mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt;

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang laman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>0mgzn7pu2c07s7n1hqqb3tddozgpw4w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959947</id>
      <parentid>1959946</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T16:50:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Piksyon */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="40099" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong ikalawang milenyo BKP.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087 KP.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon, kagaya ng mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Ang Pagong at ang Matsing]]'' at  ''[[Biag ni Lam-ang]]'', gayundin ang mga kuwento ng [[magkapatid na Grimm]] tulad ng ''[[Hansel and Gretel|Si Hansel at Si Gretel]]'' at ''[[Cinderella]]''.

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang laman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>2nyuyetj7isi5251p6htt086muca5hp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959979</id>
      <parentid>1959947</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:47:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Di-piksyon */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41601" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong ikalawang milenyo BKP.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087 KP.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon, kagaya ng mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Ang Pagong at ang Matsing]]'' at  ''[[Biag ni Lam-ang]]'', gayundin ang mga kuwento ng [[magkapatid na Grimm]] tulad ng ''[[Hansel and Gretel|Si Hansel at Si Gretel]]'' at ''[[Cinderella]]''.

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang laman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

May limang pangunahing uri ang di-piksyon:&lt;ref name=&quot;aasl&quot;&gt;{{cite web|url=https://knowledgequest.aasl.org/5-kinds-of-nonfiction/|last=Bober|first=Tom|date=15 Nobyembre 2019|access-date=2 Agosto 2022|website=American Association of School Libraries|title=5 Kinds of Nonfiction|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en}}&lt;/ref&gt;

* '''Tradisyonal''' – mga di-piksyon na nagbibigay ng impormasyon sa mambabasa. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[ensiklopedya]], [[diksyonaryo]], [[tesauro]], at [[almanac]].

* '''Nagagalugad''' – tulad ng mga tradisyonal na di-piksyon, nagbibigay din ito ng impormasyon. Gayunpaman, mas nagpopokus ito sa isang partikular na paksa, at kalimitang maiksi at para sa mga batang mambabasa.

* '''[[Malikhaing di-piksyon|Naratibo]]''' – mga di-piksyon na gumagamit ng mga estilo at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon. Bagamat matagal na itong ginagamit ng ilang mga manunulat, sumikat lang ang estilong ito noong pagpasok ng ika-21 siglo, kaya naman maraming mga [[talambuhay]] at mga aklat sa [[kasaysayan]] na nilimbag sa kasalukuyan ang kabilang sa dyanrang ito.

* '''Ekspositoryo''' – mga di-piksyon na nagpopokus lang sa isang ispesipikong paksa. Madalas pambata, kalimitang [[agham]] at [[matematika]] ang pokus nito, at nagtatampok ng malikhaing sining upang mapukaw ang interes ng mambabasa.

* '''Aktibo''' – mga di-piksyon na nagtuturo at naggagabay sa mambabasa ng isang kasanayan. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[cookbook]] at [[field guide]].

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>nh0b4sbcyb8h2oqslm02jhojdzpstlm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959988</id>
      <parentid>1959979</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:55:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Di-piksyon */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41873" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong ikalawang milenyo BKP.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087 KP.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon, kagaya ng mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Ang Pagong at ang Matsing]]'' at  ''[[Biag ni Lam-ang]]'', gayundin ang mga kuwento ng [[magkapatid na Grimm]] tulad ng ''[[Hansel and Gretel|Si Hansel at Si Gretel]]'' at ''[[Cinderella]]''.

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang laman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

May limang pangunahing uri ang di-piksyon:&lt;ref name=&quot;aasl&quot;&gt;{{cite web|url=https://knowledgequest.aasl.org/5-kinds-of-nonfiction/|last=Bober|first=Tom|date=15 Nobyembre 2019|access-date=2 Agosto 2022|website=American Association of School Libraries|title=5 Kinds of Nonfiction|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;stewart&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.melissa-stewart.com/img2018/pdfs/5_Kinds_of_Nonfiction_SLJ_May_2018.pdf|format=PDF|last=Stewart|first=Melissa|title=5 Kinds of Nonfiction|date=May 2018|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''Tradisyonal''' – mga di-piksyon na nagbibigay ng impormasyon sa mambabasa. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[ensiklopedya]], [[diksyonaryo]], [[tesauro]], at [[almanac]].

* '''Nagagalugad''' – tulad ng mga tradisyonal na di-piksyon, nagbibigay din ito ng impormasyon. Gayunpaman, mas nagpopokus ito sa isang partikular na paksa, at kalimitang maiksi at para sa mga batang mambabasa.

* '''[[Malikhaing di-piksyon|Naratibo]]''' – mga di-piksyon na gumagamit ng mga estilo at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon. Bagamat matagal na itong ginagamit ng ilang mga manunulat, sumikat lang ang estilong ito noong pagpasok ng ika-21 siglo, kaya naman maraming mga [[talambuhay]] at mga aklat sa [[kasaysayan]] na nilimbag sa kasalukuyan ang kabilang sa dyanrang ito.

* '''Ekspositoryo''' – mga di-piksyon na nagpopokus lang sa isang ispesipikong paksa. Madalas pambata, kalimitang [[agham]] at [[matematika]] ang pokus nito, at nagtatampok ng malikhaing sining upang mapukaw ang interes ng mambabasa.

* '''Aktibo''' – mga di-piksyon na nagtuturo at naggagabay sa mambabasa ng isang kasanayan. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[cookbook]] at [[field guide]].

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>62axmsjm6si1swqc5iyj413k6qcr8ok</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959989</id>
      <parentid>1959988</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:58:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Di-piksyon */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41989" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong ikalawang milenyo BKP.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087 KP.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon, kagaya ng mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Ang Pagong at ang Matsing]]'' at  ''[[Biag ni Lam-ang]]'', gayundin ang mga kuwento ng [[magkapatid na Grimm]] tulad ng ''[[Hansel and Gretel|Si Hansel at Si Gretel]]'' at ''[[Cinderella]]''.

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[File:Junior nonfiction on the shelves (3709719083).jpg|thumb|upright|Mga aklat na di-piksyon sa isang aklatan.]]

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang laman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

May limang pangunahing uri ang di-piksyon:&lt;ref name=&quot;aasl&quot;&gt;{{cite web|url=https://knowledgequest.aasl.org/5-kinds-of-nonfiction/|last=Bober|first=Tom|date=15 Nobyembre 2019|access-date=2 Agosto 2022|website=American Association of School Libraries|title=5 Kinds of Nonfiction|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;stewart&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.melissa-stewart.com/img2018/pdfs/5_Kinds_of_Nonfiction_SLJ_May_2018.pdf|format=PDF|last=Stewart|first=Melissa|title=5 Kinds of Nonfiction|date=May 2018|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''Tradisyonal''' – mga di-piksyon na nagbibigay ng impormasyon sa mambabasa. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[ensiklopedya]], [[diksyonaryo]], [[tesauro]], at [[almanac]].

* '''Nagagalugad''' – tulad ng mga tradisyonal na di-piksyon, nagbibigay din ito ng impormasyon. Gayunpaman, mas nagpopokus ito sa isang partikular na paksa, at kalimitang maiksi at para sa mga batang mambabasa.

* '''[[Malikhaing di-piksyon|Naratibo]]''' – mga di-piksyon na gumagamit ng mga estilo at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon. Bagamat matagal na itong ginagamit ng ilang mga manunulat, sumikat lang ang estilong ito noong pagpasok ng ika-21 siglo, kaya naman maraming mga [[talambuhay]] at mga aklat sa [[kasaysayan]] na nilimbag sa kasalukuyan ang kabilang sa dyanrang ito.

* '''Ekspositoryo''' – mga di-piksyon na nagpopokus lang sa isang ispesipikong paksa. Madalas pambata, kalimitang [[agham]] at [[matematika]] ang pokus nito, at nagtatampok ng malikhaing sining upang mapukaw ang interes ng mambabasa.

* '''Aktibo''' – mga di-piksyon na nagtuturo at naggagabay sa mambabasa ng isang kasanayan. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[cookbook]] at [[field guide]].

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>76mz2j6xyysuhevl98spgchserqoitr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959990</id>
      <parentid>1959989</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T01:01:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Gitnang Panahon sa Silangang Asya */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41997" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong {{BCE|ikalawang milenyo|link=y}}.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon, kagaya ng mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Ang Pagong at ang Matsing]]'' at  ''[[Biag ni Lam-ang]]'', gayundin ang mga kuwento ng [[magkapatid na Grimm]] tulad ng ''[[Hansel and Gretel|Si Hansel at Si Gretel]]'' at ''[[Cinderella]]''.

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[File:Junior nonfiction on the shelves (3709719083).jpg|thumb|upright|Mga aklat na di-piksyon sa isang aklatan.]]

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang laman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

May limang pangunahing uri ang di-piksyon:&lt;ref name=&quot;aasl&quot;&gt;{{cite web|url=https://knowledgequest.aasl.org/5-kinds-of-nonfiction/|last=Bober|first=Tom|date=15 Nobyembre 2019|access-date=2 Agosto 2022|website=American Association of School Libraries|title=5 Kinds of Nonfiction|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;stewart&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.melissa-stewart.com/img2018/pdfs/5_Kinds_of_Nonfiction_SLJ_May_2018.pdf|format=PDF|last=Stewart|first=Melissa|title=5 Kinds of Nonfiction|date=May 2018|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''Tradisyonal''' – mga di-piksyon na nagbibigay ng impormasyon sa mambabasa. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[ensiklopedya]], [[diksyonaryo]], [[tesauro]], at [[almanac]].

* '''Nagagalugad''' – tulad ng mga tradisyonal na di-piksyon, nagbibigay din ito ng impormasyon. Gayunpaman, mas nagpopokus ito sa isang partikular na paksa, at kalimitang maiksi at para sa mga batang mambabasa.

* '''[[Malikhaing di-piksyon|Naratibo]]''' – mga di-piksyon na gumagamit ng mga estilo at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon. Bagamat matagal na itong ginagamit ng ilang mga manunulat, sumikat lang ang estilong ito noong pagpasok ng ika-21 siglo, kaya naman maraming mga [[talambuhay]] at mga aklat sa [[kasaysayan]] na nilimbag sa kasalukuyan ang kabilang sa dyanrang ito.

* '''Ekspositoryo''' – mga di-piksyon na nagpopokus lang sa isang ispesipikong paksa. Madalas pambata, kalimitang [[agham]] at [[matematika]] ang pokus nito, at nagtatampok ng malikhaing sining upang mapukaw ang interes ng mambabasa.

* '''Aktibo''' – mga di-piksyon na nagtuturo at naggagabay sa mambabasa ng isang kasanayan. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[cookbook]] at [[field guide]].

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>3nwhkd1xdmlesnnd6t9j8qmy60nd0cd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959991</id>
      <parentid>1959990</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T01:04:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Piksyon */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42079" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong {{BCE|ikalawang milenyo|link=y}}.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[
File:Fiction books.jpg|thumb|upright|Mga aklat na piksyon sa isang aklatan.]]

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon, kagaya ng mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Ang Pagong at ang Matsing]]'' at  ''[[Biag ni Lam-ang]]'', gayundin ang mga kuwento ng [[magkapatid na Grimm]] tulad ng ''[[Hansel and Gretel|Si Hansel at Si Gretel]]'' at ''[[Cinderella]]''.

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[File:Junior nonfiction on the shelves (3709719083).jpg|thumb|upright|Mga aklat na di-piksyon sa isang aklatan.]]

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang laman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

May limang pangunahing uri ang di-piksyon:&lt;ref name=&quot;aasl&quot;&gt;{{cite web|url=https://knowledgequest.aasl.org/5-kinds-of-nonfiction/|last=Bober|first=Tom|date=15 Nobyembre 2019|access-date=2 Agosto 2022|website=American Association of School Libraries|title=5 Kinds of Nonfiction|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;stewart&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.melissa-stewart.com/img2018/pdfs/5_Kinds_of_Nonfiction_SLJ_May_2018.pdf|format=PDF|last=Stewart|first=Melissa|title=5 Kinds of Nonfiction|date=May 2018|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''Tradisyonal''' – mga di-piksyon na nagbibigay ng impormasyon sa mambabasa. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[ensiklopedya]], [[diksyonaryo]], [[tesauro]], at [[almanac]].

* '''Nagagalugad''' – tulad ng mga tradisyonal na di-piksyon, nagbibigay din ito ng impormasyon. Gayunpaman, mas nagpopokus ito sa isang partikular na paksa, at kalimitang maiksi at para sa mga batang mambabasa.

* '''[[Malikhaing di-piksyon|Naratibo]]''' – mga di-piksyon na gumagamit ng mga estilo at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon. Bagamat matagal na itong ginagamit ng ilang mga manunulat, sumikat lang ang estilong ito noong pagpasok ng ika-21 siglo, kaya naman maraming mga [[talambuhay]] at mga aklat sa [[kasaysayan]] na nilimbag sa kasalukuyan ang kabilang sa dyanrang ito.

* '''Ekspositoryo''' – mga di-piksyon na nagpopokus lang sa isang ispesipikong paksa. Madalas pambata, kalimitang [[agham]] at [[matematika]] ang pokus nito, at nagtatampok ng malikhaing sining upang mapukaw ang interes ng mambabasa.

* '''Aktibo''' – mga di-piksyon na nagtuturo at naggagabay sa mambabasa ng isang kasanayan. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[cookbook]] at [[field guide]].

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>8cf4zntdmsim5iuaw8vwn2io62cvsc0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959992</id>
      <parentid>1959991</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T01:05:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Di-piksyon */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42083" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong {{BCE|ikalawang milenyo|link=y}}.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[
File:Fiction books.jpg|thumb|upright|Mga aklat na piksyon sa isang aklatan.]]

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon, kagaya ng mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Ang Pagong at ang Matsing]]'' at  ''[[Biag ni Lam-ang]]'', gayundin ang mga kuwento ng [[magkapatid na Grimm]] tulad ng ''[[Hansel and Gretel|Si Hansel at Si Gretel]]'' at ''[[Cinderella]]''.

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[File:Junior nonfiction on the shelves (3709719083).jpg|thumb|upright|Mga aklat na di-piksyon sa isang aklatan.]]

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang nilalaman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

May limang pangunahing uri ang di-piksyon:&lt;ref name=&quot;aasl&quot;&gt;{{cite web|url=https://knowledgequest.aasl.org/5-kinds-of-nonfiction/|last=Bober|first=Tom|date=15 Nobyembre 2019|access-date=2 Agosto 2022|website=American Association of School Libraries|title=5 Kinds of Nonfiction|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;stewart&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.melissa-stewart.com/img2018/pdfs/5_Kinds_of_Nonfiction_SLJ_May_2018.pdf|format=PDF|last=Stewart|first=Melissa|title=5 Kinds of Nonfiction|date=May 2018|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''Tradisyonal''' – mga di-piksyon na nagbibigay ng impormasyon sa mambabasa. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[ensiklopedya]], [[diksyonaryo]], [[tesauro]], at [[almanac]].

* '''Nagagalugad''' – tulad ng mga tradisyonal na di-piksyon, nagbibigay din ito ng impormasyon. Gayunpaman, mas nagpopokus ito sa isang partikular na paksa, at kalimitang maiksi at para sa mga batang mambabasa.

* '''[[Malikhaing di-piksyon|Naratibo]]''' – mga di-piksyon na gumagamit ng mga estilo at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon. Bagamat matagal na itong ginagamit ng ilang mga manunulat, sumikat lang ang estilong ito noong pagpasok ng ika-21 siglo, kaya naman maraming mga [[talambuhay]] at mga aklat sa [[kasaysayan]] na nilimbag sa kasalukuyan ang kabilang sa dyanrang ito.

* '''Ekspositoryo''' – mga di-piksyon na nagpopokus lang sa isang ispesipikong paksa. Madalas pambata, kalimitang [[agham]] at [[matematika]] ang pokus nito, at nagtatampok ng malikhaing sining upang mapukaw ang interes ng mambabasa.

* '''Aktibo''' – mga di-piksyon na nagtuturo at naggagabay sa mambabasa ng isang kasanayan. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[cookbook]] at [[field guide]].

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Mga sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>oyazro65hjyz2oxu5kwylwtzraq5vp9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959993</id>
      <parentid>1959992</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T01:06:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Mga sanggunian */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42079" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong {{BCE|ikalawang milenyo|link=y}}.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[
File:Fiction books.jpg|thumb|upright|Mga aklat na piksyon sa isang aklatan.]]

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon, kagaya ng mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Ang Pagong at ang Matsing]]'' at  ''[[Biag ni Lam-ang]]'', gayundin ang mga kuwento ng [[magkapatid na Grimm]] tulad ng ''[[Hansel and Gretel|Si Hansel at Si Gretel]]'' at ''[[Cinderella]]''.

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[File:Junior nonfiction on the shelves (3709719083).jpg|thumb|upright|Mga aklat na di-piksyon sa isang aklatan.]]

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang nilalaman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

May limang pangunahing uri ang di-piksyon:&lt;ref name=&quot;aasl&quot;&gt;{{cite web|url=https://knowledgequest.aasl.org/5-kinds-of-nonfiction/|last=Bober|first=Tom|date=15 Nobyembre 2019|access-date=2 Agosto 2022|website=American Association of School Libraries|title=5 Kinds of Nonfiction|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;stewart&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.melissa-stewart.com/img2018/pdfs/5_Kinds_of_Nonfiction_SLJ_May_2018.pdf|format=PDF|last=Stewart|first=Melissa|title=5 Kinds of Nonfiction|date=May 2018|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''Tradisyonal''' – mga di-piksyon na nagbibigay ng impormasyon sa mambabasa. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[ensiklopedya]], [[diksyonaryo]], [[tesauro]], at [[almanac]].

* '''Nagagalugad''' – tulad ng mga tradisyonal na di-piksyon, nagbibigay din ito ng impormasyon. Gayunpaman, mas nagpopokus ito sa isang partikular na paksa, at kalimitang maiksi at para sa mga batang mambabasa.

* '''[[Malikhaing di-piksyon|Naratibo]]''' – mga di-piksyon na gumagamit ng mga estilo at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon. Bagamat matagal na itong ginagamit ng ilang mga manunulat, sumikat lang ang estilong ito noong pagpasok ng ika-21 siglo, kaya naman maraming mga [[talambuhay]] at mga aklat sa [[kasaysayan]] na nilimbag sa kasalukuyan ang kabilang sa dyanrang ito.

* '''Ekspositoryo''' – mga di-piksyon na nagpopokus lang sa isang ispesipikong paksa. Madalas pambata, kalimitang [[agham]] at [[matematika]] ang pokus nito, at nagtatampok ng malikhaing sining upang mapukaw ang interes ng mambabasa.

* '''Aktibo''' – mga di-piksyon na nagtuturo at naggagabay sa mambabasa ng isang kasanayan. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[cookbook]] at [[field guide]].

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>ctx1wl99fcblnegpigg0sw8d7dx1gr8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959994</id>
      <parentid>1959993</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T01:07:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Sanggunian */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42108" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong {{BCE|ikalawang milenyo|link=y}}.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[
File:Fiction books.jpg|thumb|upright|Mga aklat na piksyon sa isang aklatan.]]

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon, kagaya ng mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Ang Pagong at ang Matsing]]'' at  ''[[Biag ni Lam-ang]]'', gayundin ang mga kuwento ng [[magkapatid na Grimm]] tulad ng ''[[Hansel and Gretel|Si Hansel at Si Gretel]]'' at ''[[Cinderella]]''.

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[File:Junior nonfiction on the shelves (3709719083).jpg|thumb|upright|Mga aklat na di-piksyon sa isang aklatan.]]

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang nilalaman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

May limang pangunahing uri ang di-piksyon:&lt;ref name=&quot;aasl&quot;&gt;{{cite web|url=https://knowledgequest.aasl.org/5-kinds-of-nonfiction/|last=Bober|first=Tom|date=15 Nobyembre 2019|access-date=2 Agosto 2022|website=American Association of School Libraries|title=5 Kinds of Nonfiction|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;stewart&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.melissa-stewart.com/img2018/pdfs/5_Kinds_of_Nonfiction_SLJ_May_2018.pdf|format=PDF|last=Stewart|first=Melissa|title=5 Kinds of Nonfiction|date=May 2018|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''Tradisyonal''' – mga di-piksyon na nagbibigay ng impormasyon sa mambabasa. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[ensiklopedya]], [[diksyonaryo]], [[tesauro]], at [[almanac]].

* '''Nagagalugad''' – tulad ng mga tradisyonal na di-piksyon, nagbibigay din ito ng impormasyon. Gayunpaman, mas nagpopokus ito sa isang partikular na paksa, at kalimitang maiksi at para sa mga batang mambabasa.

* '''[[Malikhaing di-piksyon|Naratibo]]''' – mga di-piksyon na gumagamit ng mga estilo at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon. Bagamat matagal na itong ginagamit ng ilang mga manunulat, sumikat lang ang estilong ito noong pagpasok ng ika-21 siglo, kaya naman maraming mga [[talambuhay]] at mga aklat sa [[kasaysayan]] na nilimbag sa kasalukuyan ang kabilang sa dyanrang ito.

* '''Ekspositoryo''' – mga di-piksyon na nagpopokus lang sa isang ispesipikong paksa. Madalas pambata, kalimitang [[agham]] at [[matematika]] ang pokus nito, at nagtatampok ng malikhaing sining upang mapukaw ang interes ng mambabasa.

* '''Aktibo''' – mga di-piksyon na nagtuturo at naggagabay sa mambabasa ng isang kasanayan. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[cookbook]] at [[field guide]].

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Talababa ==
{{notelist}}

== Sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>fmvadbj2lyvjzz8dkz6dl8xw4g630bj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960010</id>
      <parentid>1959994</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T06:03:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Piksyon */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42107" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong {{BCE|ikalawang milenyo|link=y}}.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[File:Fiction books.jpg|thumb|upright|Mga aklat na piksyon sa isang aklatan.]]

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon, kagaya ng mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Ang Pagong at ang Matsing]]'' at  ''[[Biag ni Lam-ang]]'', gayundin ang mga kuwento ng [[magkapatid na Grimm]] tulad ng ''[[Hansel and Gretel|Si Hansel at Si Gretel]]'' at ''[[Cinderella]]''.

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[File:Junior nonfiction on the shelves (3709719083).jpg|thumb|upright|Mga aklat na di-piksyon sa isang aklatan.]]

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang nilalaman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

May limang pangunahing uri ang di-piksyon:&lt;ref name=&quot;aasl&quot;&gt;{{cite web|url=https://knowledgequest.aasl.org/5-kinds-of-nonfiction/|last=Bober|first=Tom|date=15 Nobyembre 2019|access-date=2 Agosto 2022|website=American Association of School Libraries|title=5 Kinds of Nonfiction|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;stewart&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.melissa-stewart.com/img2018/pdfs/5_Kinds_of_Nonfiction_SLJ_May_2018.pdf|format=PDF|last=Stewart|first=Melissa|title=5 Kinds of Nonfiction|date=May 2018|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''Tradisyonal''' – mga di-piksyon na nagbibigay ng impormasyon sa mambabasa. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[ensiklopedya]], [[diksyonaryo]], [[tesauro]], at [[almanac]].

* '''Nagagalugad''' – tulad ng mga tradisyonal na di-piksyon, nagbibigay din ito ng impormasyon. Gayunpaman, mas nagpopokus ito sa isang partikular na paksa, at kalimitang maiksi at para sa mga batang mambabasa.

* '''[[Malikhaing di-piksyon|Naratibo]]''' – mga di-piksyon na gumagamit ng mga estilo at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon. Bagamat matagal na itong ginagamit ng ilang mga manunulat, sumikat lang ang estilong ito noong pagpasok ng ika-21 siglo, kaya naman maraming mga [[talambuhay]] at mga aklat sa [[kasaysayan]] na nilimbag sa kasalukuyan ang kabilang sa dyanrang ito.

* '''Ekspositoryo''' – mga di-piksyon na nagpopokus lang sa isang ispesipikong paksa. Madalas pambata, kalimitang [[agham]] at [[matematika]] ang pokus nito, at nagtatampok ng malikhaing sining upang mapukaw ang interes ng mambabasa.

* '''Aktibo''' – mga di-piksyon na nagtuturo at naggagabay sa mambabasa ng isang kasanayan. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[cookbook]] at [[field guide]].

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Talababa ==
{{notelist}}

== Sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>8vidj64dk1qsmf3oplxo80am4wtqb6s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960011</id>
      <parentid>1960010</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T06:09:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ayon sa pisikal na hitsura */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42130" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong {{BCE|ikalawang milenyo|link=y}}.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[File:Fiction books.jpg|thumb|upright|Mga aklat na piksyon sa isang aklatan.]]

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon, kagaya ng mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Ang Pagong at ang Matsing]]'' at  ''[[Biag ni Lam-ang]]'', gayundin ang mga kuwento ng [[magkapatid na Grimm]] tulad ng ''[[Hansel and Gretel|Si Hansel at Si Gretel]]'' at ''[[Cinderella]]''.

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[File:Junior nonfiction on the shelves (3709719083).jpg|thumb|upright|Mga aklat na di-piksyon sa isang aklatan.]]

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang nilalaman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

May limang pangunahing uri ang di-piksyon:&lt;ref name=&quot;aasl&quot;&gt;{{cite web|url=https://knowledgequest.aasl.org/5-kinds-of-nonfiction/|last=Bober|first=Tom|date=15 Nobyembre 2019|access-date=2 Agosto 2022|website=American Association of School Libraries|title=5 Kinds of Nonfiction|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;stewart&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.melissa-stewart.com/img2018/pdfs/5_Kinds_of_Nonfiction_SLJ_May_2018.pdf|format=PDF|last=Stewart|first=Melissa|title=5 Kinds of Nonfiction|date=May 2018|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''Tradisyonal''' – mga di-piksyon na nagbibigay ng impormasyon sa mambabasa. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[ensiklopedya]], [[diksyonaryo]], [[tesauro]], at [[almanac]].

* '''Nagagalugad''' – tulad ng mga tradisyonal na di-piksyon, nagbibigay din ito ng impormasyon. Gayunpaman, mas nagpopokus ito sa isang partikular na paksa, at kalimitang maiksi at para sa mga batang mambabasa.

* '''[[Malikhaing di-piksyon|Naratibo]]''' – mga di-piksyon na gumagamit ng mga estilo at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon. Bagamat matagal na itong ginagamit ng ilang mga manunulat, sumikat lang ang estilong ito noong pagpasok ng ika-21 siglo, kaya naman maraming mga [[talambuhay]] at mga aklat sa [[kasaysayan]] na nilimbag sa kasalukuyan ang kabilang sa dyanrang ito.

* '''Ekspositoryo''' – mga di-piksyon na nagpopokus lang sa isang ispesipikong paksa. Madalas pambata, kalimitang [[agham]] at [[matematika]] ang pokus nito, at nagtatampok ng malikhaing sining upang mapukaw ang interes ng mambabasa.

* '''Aktibo''' – mga di-piksyon na nagtuturo at naggagabay sa mambabasa ng isang kasanayan. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[cookbook]] at [[field guide]].

=== Ayon sa pormat ===
=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Talababa ==
{{notelist}}

== Sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>fjdlmrbshbkvjab6jl1wtifklkcza8p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960012</id>
      <parentid>1960011</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T06:16:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ayon sa pormat */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42604" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong {{BCE|ikalawang milenyo|link=y}}.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[File:Fiction books.jpg|thumb|upright|Mga aklat na piksyon sa isang aklatan.]]

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon, kagaya ng mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Ang Pagong at ang Matsing]]'' at  ''[[Biag ni Lam-ang]]'', gayundin ang mga kuwento ng [[magkapatid na Grimm]] tulad ng ''[[Hansel and Gretel|Si Hansel at Si Gretel]]'' at ''[[Cinderella]]''.

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[File:Junior nonfiction on the shelves (3709719083).jpg|thumb|upright|Mga aklat na di-piksyon sa isang aklatan.]]

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang nilalaman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

May limang pangunahing uri ang di-piksyon:&lt;ref name=&quot;aasl&quot;&gt;{{cite web|url=https://knowledgequest.aasl.org/5-kinds-of-nonfiction/|last=Bober|first=Tom|date=15 Nobyembre 2019|access-date=2 Agosto 2022|website=American Association of School Libraries|title=5 Kinds of Nonfiction|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;stewart&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.melissa-stewart.com/img2018/pdfs/5_Kinds_of_Nonfiction_SLJ_May_2018.pdf|format=PDF|last=Stewart|first=Melissa|title=5 Kinds of Nonfiction|date=May 2018|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''Tradisyonal''' – mga di-piksyon na nagbibigay ng impormasyon sa mambabasa. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[ensiklopedya]], [[diksyonaryo]], [[tesauro]], at [[almanac]].

* '''Nagagalugad''' – tulad ng mga tradisyonal na di-piksyon, nagbibigay din ito ng impormasyon. Gayunpaman, mas nagpopokus ito sa isang partikular na paksa, at kalimitang maiksi at para sa mga batang mambabasa.

* '''[[Malikhaing di-piksyon|Naratibo]]''' – mga di-piksyon na gumagamit ng mga estilo at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon. Bagamat matagal na itong ginagamit ng ilang mga manunulat, sumikat lang ang estilong ito noong pagpasok ng ika-21 siglo, kaya naman maraming mga [[talambuhay]] at mga aklat sa [[kasaysayan]] na nilimbag sa kasalukuyan ang kabilang sa dyanrang ito.

* '''Ekspositoryo''' – mga di-piksyon na nagpopokus lang sa isang ispesipikong paksa. Madalas pambata, kalimitang [[agham]] at [[matematika]] ang pokus nito, at nagtatampok ng malikhaing sining upang mapukaw ang interes ng mambabasa.

* '''Aktibo''' – mga di-piksyon na nagtuturo at naggagabay sa mambabasa ng isang kasanayan. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[cookbook]] at [[field guide]].

=== Ayon sa pormat ===

Hinahati din ang mga aklat base sa pormat nito — kung paano ito nilimbag. Sa mahabang panahon, may dalawang pormat lang ang meron: ang ''[[hardcover]]'' at ''[[paperback]]'', pero sa pagpasok ng ika-21 siglo, nagkaroon din ng mga aklat na nililimbag nang digital (mga [[ebook]]) at nang tunog (mga [[audiobook]]).

==== Hardcover ====

{{main|Hardcover}}

==== Paperback ====

{{main|Paperback}}

==== Ebook ====

{{main|Ebook}}

==== Audiobook ====

{{main|Audiobook}}

=== Ayon sa pisikal na hitsura ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Talababa ==
{{notelist}}

== Sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>p629j3n1bk2s9z0tzurga2ugf02pwiw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960013</id>
      <parentid>1960012</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T06:17:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>/* Ayon sa pisikal na hitsura */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42591" xml:space="preserve">[[File:Latin dictionary.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Mga aklat.]]

'''Aklát''' o '''libro''' ang tawag sa katipunan ng mga nilimbag na akda.&lt;ref name=&quot;McFarland2017&quot;&gt;{{cite book | last = McFarland | first = Curtis | author2 = [[Komisyon sa Wikang Filipino]] | year = 2017 | title = Diksyunaryong Monolingwal sa Filipino | publisher = [[Anvil Publishing]]| isbn = 9789712727443 | url = https://books.google.com/books?id=tzSWDwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt; Pisikal na bagay ang tipikal na itinuturing na mga aklat; gayunpaman, maaari rin itong tumukoy sa isang bahagi ng mas mahabang komposisyon, tulad ng kaso ng mga aklat sa [[Bibliya]]. Ang digital na katumbas ng mga aklat ay tinatawag naman na mga ''[[ebook]]'', samantalang ''[[audiobook]]'' naman ang tawag sa mga aklat na nasa anyong tunog.

''Dahon'' ang tawag sa mga indibidwal na papel ng isang aklat, samantalang ''pahina'' naman ang tawag sa bawat harap at likod nito. Ayon sa isang dokumento ng [[UNESCO]] noong 1964, maituturing na isang aklat ang isang limbag kung ito ay may 49 na pahina (25 dahon) o higit pa.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Recomendacion sobre la Normalizacion internacional de las Estadisticas relativas a la Edicion de Libros y Publicaciones Periodicas|trans-title=Mungkahi Ukol sa Pandaigdigang Pamantayan ng Estadistika na may Kinalaman sa Paglalathala ng mga Aklat at Periodical|lang=es|date=Nobyembre 19, 1964|access-date=Hunyo 11, 2022|publisher=[[UNESCO]]|url=http://portal.unesco.org/es/ev.php-URL_ID=13068&amp;URL_DO=DO_TOPIC&amp;URL_SECTION=201.html}}&lt;/ref&gt; Tinatayang nasa 130 milyong aklat ang nailathala hanggang noong 2010, ayon sa isang pag-aaral na isinagawa ng [[Google]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Taycher|first=Leonid|title=Books of the world, stand up and be counted! All 129,864,880 of you.|trans-title=Mga aklat ng mundo, tumindig at mabilang! Lahat kayong 129,864,880.|lang=en|date=Agosto 5, 2010|access-date=Hunyo 11, 2022|url=https://booksearch.blogspot.com/2010/08/books-of-world-stand-up-and-be-counted.html?m=1|website=Inside Google Books}}&lt;/ref&gt;

== Etimolohiya ==

Hindi malinaw ang etimolohiya ng salitang ''aklat''. Lumabas ito sa ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' (1754) bilang ''aclat''. Ayon dito, ang naturang salita ay ginamit rin bilang isang pandiwa, para sa akto ng pagbuklat sa aklat.&lt;ref name=&quot;tagala&quot;&gt;{{cite book|title=Vocabulario de la lengua tagala|trans-title=Bokabularyo ng wikang Tagalog|last=De Noceda|first=Juan José|editor-last=De Sanlucar|editor-first=Pedro|lang=es|date=1754|access-date=Hulyo 21, 2022|publisher=Imprenta de la compañia de Jesus|page=3|url=https://books.google.com.ph/books/about/Vocabulario_de_la_lengua_tagala.html}}&lt;/ref&gt;

Samantala, direktang hiniram naman mula sa wikang [[Espanyol]] ang salitang ''libro''.&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;&gt;{{cite web|website=Tagalog Lang|lang=en|title=libro|url=https://www.tagaloglang.com/libro/|access-date=Hunyo 21, 2022}}&lt;/ref&gt; Ginagamit din ito bilang isang pandiwa, para gawing aklat ang isang bagay (hal. [[pelikula]] o [[kanta]]).&lt;ref name=&quot;tgllang&quot;/&gt;

== Kasaysayan ==

=== Sinaunang panahon ===

[[File:Xerxes_Cuneiform_Van.JPG|300px|thumb|upright=1.2|Isang kunipormeng ginawa noong panahon ni [[Xerxes I]] ng [[Imperyong Achaemenid]], sa lalawigan ng Armenia (ngayo'y [[Lalawigan ng Van]], [[Turkiye]]).]]

May mga ebidensiya na may [[wika]] na'ng ginagamit ang mga sinaunang tao simula pa noong tinatayang {{BCE|35000|link=y}}. Gayunpaman, lumitaw lang ang pagsusulat noong tinatayang {{BCE|3500–3000|link=y}} sa [[Sumer]] sa [[Mesopotamia]].&lt;ref&gt;{{cite web|last=Mark|first=Joshua J.|title=Writing|trans-title=Pagsusulat|date=Abril 28, 2011|access-date=Hunyo 21, 2022|url=https://www.worldhistory.org/writing/|website=World History Encyclopedia|lang=en}}&lt;/ref&gt; Dito umusbong ang pagsusulat sa mga [[tabletang luwad|tabletang]] gawa sa [[luwad]], na tinatawag na mga [[kuniporme]] ({{lang-en|cuneiform}}). Kumalat ang paraan ng pagsusulat na ito mula sa Sumer papunta sa mga kapitbahay nitong rehiyon, partikular na sa [[Ehipto]], kung saan naimbento naman ang mga [[hiroglipo]] ({{lang-en|hieroglyphics}}).

Ginamit ang mga tableta mula [[Panahon ng Bronse]] hanggang [[Panahon ng Bakal|Bakal]]. Bukod sa luwad, nagsusulat din ang mga sinaunang tao sa mga [[tabletang pagkit|tabletang]] gawa sa [[pagkit]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Gayunpaman, maraming mananalaysay ang nagtuturo sa pinagmulan ng mga aklat sa mga [[papiro]] ({{lang-en|papyrus}}) ng mga taga-Ehipto.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;&gt;{{cite book|url=https://open.lib.umn.edu/mediaandculture/chapter/3-2-history-of-books/|title=Understanding Media and Culture|trans-title=Pag-intindi sa Midya at Kultura|lang=en|chapter=History of Books|trans-chapter=Kasaysayan ng mga Aklat|publisher=University of Minnesota|access-date=Hunyo 26, 2022}}&lt;/ref&gt; Tinatayang unang nagawa noong {{BCE|3000|link=y}}, ginagawang mga [[scroll]] ang mga ito sa pamamagitan ng pagtatahi sa mga indibidwal na pahina nito. Gawa ito sa halamang [[tambo]], na laganap sa mga dalampasigan ng [[Ilog Nile]].&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

[[File:ancientlibraryalex.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Isang pagguhit sa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]] noong ika-19 na siglo. Ang naturang aklatan ang kinikilala bilang pinakamalaking aklatan ng sinaunang panahon.]]

Lumaganap ang paggamit ng mga scroll na papiro pagsapit ng {{BCE|ika-6 na siglo|link=y}} sa mga bansa sa [[Dagat Mediteraneo]], partikular na sa mga Griyego at Romano. Sa panahong ito, tinatayang nasa kalahating milyong scroll ang nasa [[Dakilang Aklatan ng Alexandria]], mga 30 hanggang 70% ng lahat ng mga nagawang aklat nung panahong yon ayon sa ilang mga iskolar.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang monopolyo ng Ehipto sa papiro ang isa sa mga dahilan kung bakit naghanap ang mga karatig-bansa nito ng ibang alternatibong pagsusulatan.

Gawa sa balat ng hayop na pinanipis ang mga [[pergamino]] ({{lang-en|parchment}}). Kumpara sa papiro, mas madali itong sulatan, at nasusulatan ang harap at likod nito. Pagsapit ng ika-2 hanggang ika-4 na siglo, naisipan ng mga Romano na pagsamahin ang papiro at pergamino, at lagyan ng isang pabalat na gawa sa kahoy. Ang imbensiyong ito, na tinatawag na [[kodeks]] ({{lang-en|codex}}, maramihan ''codices''), ang itinuturing ng mga eksperto bilang ang tunay na ninuno ng mga modernong aklat. Mabilis na tinangkilik ito ng mga tao, dahil na rin sa ginhawang hatid nito sa pagbabasa. Gayunpaman, nanatiling ginagamit pa rin ang mga scroll sa mga sekular na gawain, nang ilang siglo. Ang paglaganap ng [[Kristiyanismo]] noong ika-6 na siglo KP, sa pamamagitan ng pagtangkilik ng mga Kristiyanong manunulat sa kodeks, ang naging dahilan upang unti-unting lumaos ang mga scroll.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang tumagal ang paggamit sa mga ito hanggang noong ika-8 siglo KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

=== Gitnang Panahon sa Silangang Asya ===

Ang proseso ng paggawa sa [[papel]] ay nagsimula sa [[Tsina]]. May mga nahukay na bahagi ng mga sinaunang papel na tinatayang nagawa noong {{BCE|ikalawang milenyo|link=y}}.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Samantala, ang [[eunuch]] na si [[Cai Lun]] ang itinuturing na nag-imbento sa proseso ng paggawa sa papel noong ikalawang siglo KP.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Tsien |first=Tsuen-Hsuin |author-link=Tsien Tsuen-hsuin |editor-first=Joseph |editor-last=Needham |editor-link=Joseph Needham |title=Paper and Printing | trans-title=Papel at Pag-imprenta|series=Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology|lang=en|volume=V (bahagi 1) |publisher=Cambridge University Press |date=1985}}&lt;/ref&gt; Ang prosesong ito ay sinasabing naipasa sa [[Islam|mga Muslim]] noong bandang 751 KP, sa rehiyon ng [[Samarkand]].&lt;ref&gt;{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=7qseCAAAQBAJ&amp;pg=PA66 |title=The Perfection of the Paper Clip: Curious Tales of Invention, Accidental Genius, and Stationery Obsession|trans-title=Ang Pagkaperpekto sa Clip ng Papel: Mga Kakaibang Kuwento ng Imbensyon, Aksidenteng Pagkahenyo, at Kaadikan sa Stationery|lang=en|first= James |last=Ward |publisher=Atria Books |date=2015|isbn= 978-1476799865 }}&lt;/ref&gt; Dumating naman ang prosesong ito sa Europa noong ika-13 siglo.&lt;ref&gt;{{Cite book| last = Burns| first = Robert I.| editor-last = Lindgren| editor-first = Uta| contribution = Paper comes to the West, 800–1400| title = Europäische Technik im Mittelalter. 800 bis 1400. Tradition und Innovation|trans-title=Teknolohiyang Europeo sa Gitnang Panahon. 800 hanggang 1400. Tradisyon at Inobasyon| lang=de|edition = 4| date = 1996| publisher = Gebr. Mann Verlag| location = [[Berlin]] | isbn = 978-3-7861-1748-3| pages = 413–422
}}&lt;/ref&gt; Dahil ginagawa ang karamihan sa mga papel sa lungsod ng [[Baghdad]] noon, tinawag itong ''bagdatikos''.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Murray|first= Stuart A. P.|title=The Library: An Illustrated History|publisher=Skyhorse Publishing|year=2009|page=57|lang=en|trans-title=Ang Aklatan: Isang Nakaguhit na Kasaysayan}}&lt;/ref&gt;

[[File:Jingangjing.jpg|300px|thumb|upright=1.2|Harapan ng ''Diamond Sutra'' sa wikang Tsino, ang pinakamatandang napetsahang aklat sa mundo.]]

Samantala, nagsimula rin sa Tsina ang [[paglilimbag sa bloke ng kahoy]] ({{lang-en|woodblock printing}}). Tinatayang nagsimula ito sa [[Dinastiyang Tang]] noong 700 KP. Noong 764 KP, nagpakomisyon naman si [[Prinsipe Shōtoku]] ng [[Hapón]] ng mga scroll na may nakalimbag na teksto ng mga dasal sa [[Budismo]], isa sa mga pinakaunang halimbawa ng naturang proseso. Ang aklat na ''[[Diamond Sutra]]'',{{efn|'Diyamanteng [[Sutra]]', {{lang-sa|Vajracchedikā Prajñāpāramitā Sūtra}}, literal na 'Ang Pagperpekto ng Teksto ng Karunungan na Mala-kidlat na Humahati'}}&lt;ref name=Schopen&gt;{{cite encyclopedia| title = Diamond Sutra| encyclopedia = MacMillan Encyclopedia of Buddhism| last = Schopen| first = Gregory| author-link = Gregory Schopen| pages = 227–28| year = 2004| publisher = MacMillan Reference USA| location = New York, Estados Unidos| isbn = 0-02-865719-5| volume = 1
}}&lt;/ref&gt; inilimbag noong 868 KP, ang itinuturing naman na pinakamatandang nailimbag na aklat napetsahan sa mundo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/Five-things-to-know-about-diamond-sutra-worlds-oldest-dated-printed-book-180959052/|work=Smithsonian Magazine|access-date=Hulyo 15, 2022|date=Mayo 11, 2016|last=Daley|first=Jason|title=Five Things to Know About the Diamond Sutra, the World’s Oldest Dated Printed Book|trans-title=Limang Bagay na Dapat Malaman Tungkol sa Diamond Sutra, ang Pinakamatandang Napetsahang Nalimbag na Aklat sa Mundo|lang=en}}&lt;/ref&gt;

Tinatayang noong 971 KP, nilimbag rin sa lalawigan ng [[Zhejiang]] sa Tsina ang ''[[Tripitaka]]'', isang banal na aklat sa Budismo, gamit ang mahigit 130,000 bloke ng kahoy para sa bawat pahina.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;&gt;{{cite web|title=So, Gutenberg Didn’t Actually Invent Printing As We Know It: On the Unsung Chinese and Korean History of Movable Type|lang=en|date=Hunyo 19, 2019|last=Newman|first=M. Sophia|website=Literary Hub|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://lithub.com/so-gutenberg-didnt-actually-invent-the-printing-press/|trans-title=So Di Pala si Gutenberg ang Nag-imbento sa Paglilimbag Tulad ng Alam Natin: Ukol sa Nakatagong Kasaysayan ng mga Tsino at Koreano sa Nagagalaw na Tipo}}&lt;/ref&gt; Gayunpaman, ang pagkakaroon ng maraming karakter sa mga wikang Tsino ang naging balakid upang hindi tuluyang umasad ang imbensyon na ito sa mas nakakarami. Samantala, gumawa rin ang kaharian ng [[Goryeo]] sa [[tangway ng Korea]] ng sarili nitong ''Tripitaka'' noong 1087.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;&gt;{{cite web|title=The Buddhist History of Moveable Type|last=Newman|first=M. Sophia|year=2016|website=Tricycle|access-date=Hulyo 19, 2022|url=https://tricycle.org/magazine/buddhist-history-moveable-type/|trans-title=Ang Budismong Kasaysayan ng Nagagalaw na Tipo|lang=en|url-access=subscription}}&lt;/ref&gt; Nakita ng mga hari ng Goryeo ang kahalagahan ng pagpreserba sa pagkakakilalanlan nila, dahil na rin sa tuloy-tuloy na pagsakop sa kanila ng mga tagalabas. Lalo pa itong naging mahalaga noong dekada 1220s nang sinugod at sinakop sila nang tuluyan (noong 1232) ng [[Imperyong Mongol]] sa pangunguna ni [[Ögedei Khan]].&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

Pinasunog ng mga Mongol ang ''Tripitaka'' noong 1232, kaya naman naglimbag muli sila ng bago.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Hindi ito matatapos hanggang 1251, kaya naman nagpalimbag rin sila ng iba pang mga aklat. Isa sa mga ito ang aklat na ''[[Sangjeong Gogeum Yemun]]'',{{efn|{{lang-ko|상정고금예문}}, [[Hanja]]:  詳定古今禮文, literal na 'Ang Ibinigay na Tekstong Pangritwal ng Nakaraan at Hinaharap'.}}&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt; na may mahigit 50 bolyum.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Inatasan ng hari noong 1234 ang ministrong si [[Choe Yun-Ui]] na ilimbag ito, at alam niya na kakailanganin nila ng napakaraming bloke ng kahoy para mailimbag ito.&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Kaya naman, gumawa ng alternatibong paraan si Choe para solusyunan ito, na halos kapareho sa konsepto ng palimbagang gagawin ni [[Johannes Gutenberg]] dalawang siglo sa hinaharap.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;

[[File:JikjiType.gif|thumb|Ang ginamit na [[nagagalaw na tipo]] para mailimbag ang ''Jikji''. Kasalukuyan itong nasa Timog Korea.]]

[[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|Ang ''Jikji'', ang pinakalumang aklat na nalimbag gamit ang isang nagagalaw na tipo. Kasalukuyan itong nasa [[Pambansang Aklatan ng Pransiya]], sa [[Paris]].]]

Nawala na sa kasaysayan ang aklat ni Choe.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, noong 1377, inilimbag rin sa Goryeo ang ''Baegun Hwasang Chorok Buljo Jikji Simche Yojeol'',{{efn|{{lang-ko|백운화상초록불조직지심체요절}}, [[Hanja]]: 白雲和尙抄錄佛祖直指心體要節, literal na 'Mga Direktang Utos ni [[Buddha]] sa Kaisipan ni Monghe Baegun'.}} mas kilala sa pinaiksing tawag na ''[[Jikji]]''.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Isinulat ito noong 1372 ng mongheng si Baegun, ang punong pari ng Templo ng Anguk at Shinwang sa [[Haeju]] sa ngayo'y Timog Korea. Namatay si Baegun noong 1374, tatlong taon bago ang paglimbag ng mga mag-aaral niya sa ''Jikji'' sa Templo ng Heungdeok sa [[Cheongju]]. May dalawang bolyum ito, pero tanging ang ikalawang bolyum lang ang nananatili hanggang ngayon. Ito ang itinuturing na pinakamatandang aklat na nailimbag gamit ang isang [[nagagalaw na tipo]] ({{lang-en|movable type}}).&lt;ref name=&quot;lithub&quot;/&gt;

Bagamat mas nauna ang Goryeo at Tsina sa paggawa sa unang palimbagan kesa kay Gutenberg, hindi nila naipakalat ang paggamit nito sa mas makakarami, dahil na rin sa mga problemang panloob nila at sa paghihigpit ng mga pinuno nito sa paggamit sa naturang imbensyon.&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt; Gayunpaman, posibleng nakaabot pa rin ito sa ma malalayong lugar dahil na rin sa laki ng sakop ng Imperyong Mongol noong 1200s. Noong naitatag ang [[Dinastiyang Yuan]] sa Tsina sa pangunguna ni [[Kublai Khan]], inilipat niya ang kabisera ng imperyong Mongol sa [[Beijing]]. Maraming mga eksperto ang nagsasabi na posibleng naidala ng mga Mongol ang teknolohiya ng mga Koreano at Tsino papunta sa Gitnang Asya, partikular na sa mga [[Uyghur]] sa ngayo'y lalawigan ng [[Xinjiang]] sa Tsina, bagamat walang pisikal na patunay na nagpapatunay sa teoryang ito. Gayunpaman, ayon kay [[Tsien Tsuen-Hsien]] sa aklat na ''Science and Civilization in China'' (1985) ni [[Joseph Needham]]:

{{Cquote|quote=Kung may koneksyon man sa pagkalat ng paglilimbag sa pagitan ng Asya at ng Kanluran, may matinding oportunidad para gumanap ang mga Uyghur, na parehong gumagamit ng paglilimbag sa bloke ng kahoy at sa nagagalaw na tipo, ng isang mahalagang papel sa pagpapakilalang ito.{{efn|Orihinal na teksto: ''If there was any connection in the spread of printing between Asia and the West, the Uyghurs, who used both block printing and movable type, had good opportunities to play an important role in this introduction.''}}&lt;ref name=&quot;tricycle&quot;/&gt;|author=Tsien Tsuen-Hsien|source=''Science and Civilization in China'' ni Joseph Needham}}

=== Gitnang Panahon sa Europa ===

[[File:Master of the Boston City of God - Book of Hours (Use of Utrecht)- fol. 63r, Initial with Holy Trinity - 1998.124.63.a - Cleveland Museum of Art.tif|275px|thumb|Isang halimbawa ng &quot;pinaliwanag na manuskrito&quot; (''illuminated manuscript''). Ang partikular na halimbawang ito ay mula sa aklat na ''Aklat ng mga Oras'' ({{lang-en|link=no|Book of Hours}}), tinatayang nilimbag noong 1460-65. Makikita ito ngayon sa [[Museo ng Sining ng Cleveland]] sa Estados Unidos. ]]

Ang mga inobasyon na nagawa sa Asya ay di umabot sa Europa maging hanggang sa [[Gitnang Panahon]], kaya naman mano-mano pa ring kinokopya ng mga [[eskriba]] ang mga aklat para makagawa ng panibagong kopya, lalo sa mga [[monasteryo]]. May mga silid ang mga malalaking monasteryo para lang sa gawaing ito, na tinatawag na ''[[scriptorium]]''. Ginagawa rin sa mga silid na ito ang mga magagarang disenyo sa gilid. Tinatawag na mga [[pinaliwanag na manuskrito]] ({{lang-en|illuminated manuscript}}), ginagawa ito ng mga eskriba noong panahong yon para sa samu't saring bagay, madalas ng [[Simbahang Katoliko]], at kahit maging sa mga batas, proklamasyon, at iba pang mga sekular na dokumento noong panahong yon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Tinatayang nagsimula ito noong bandang 600 KP.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;&gt;{{cite web|last=Burnell|first=Cerrie|date=21 Setyembre 2021|orig-date=3 Disyembre 2019|title=A little history of reading: How the first books came to be|trans-title=Isang maliit na kasaysayan ng pagbabasa: Paano nagsimula ang mga unang aklat|lang=en|website=BookTrust|url=https://www.booktrust.org.uk/news-and-features/features/2019/december/a-little-history-of-reading-how-the-first-books-came-to-be/|access-date=27 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Mahal at matrabaho ang paggawa sa mga aklat noong panahong ito, kahit na mataas ang pagpapahalaga ang binibigay ng marami sa mga ito. Gayunpaman, nang dumating ang papel mula Tsina sa Europa, nagmura ito nang kaunti. Ang mga Muslim ang unang nakagamit sa prosesong ito mula Tsina. Sinasabi na noong ika-12 siglo, may isang kalsada sa [[Marrakesh]] sa [[Morocco]] na may daan-daang nagbebenta ng aklat. Aabot pa ng dalawang siglo bago nagsimula ring gumawa ng mga papel ang mga Europeo.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

=== Johannes Gutenberg ===

[[File:Gutenberg Bible, Lenox Copy, New York Public Library, 2009. Pic 01.jpg|thumb|300px|Kopya ng [[Bibliyang Gutenberg]] sa [[Pampublikong Aklatan ng New York]]. Kasalukuyang may 49 na kopya ang nananatili pa rin hanggang ngayon sa mundo.]]

Noong bandang 1430s hanggang 1440s, sinubukan ng Aleman na si [[Johannes Gutenberg]] na gumawa ng isang palimbagang mekanikal. Matapos ng ilang mga ''prototype'' at paghahanap ng pondo para sa proyekto niya, matagumpay niyang nagawa ang isang mekanikal na nagagalaw na uri ({{lang-en|movable type}}) noong 1448.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Kilala ngayon bilang ang [[palimbagang Gutenberg]] ({{lang-en|Gutenberg press}}), itinuturing ang imbensyong bilang isa sa mga pinakamahalagang imbensyon ng tao. Sinimulan nito ang isang rebolusyon sa impormasyon at paglilimbag — ang rebolusyong Gutenberg.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Nilimbag ni Gutenberg ang isang Bibliyang nasa [[wikang Latin]], ngayon kilala bilang ang [[Bibliyang Gutenberg]], noong 1450 hanggang 1455.&lt;ref name=&quot;brit&quot;&gt;{{cite web|work=[[Britannica]]|url=https://www.britannica.com/biography/Johannes-Gutenberg/Printing-of-the-Bible|title=Johannes Gutenberg|lang=en|access-date=Hulyo 21, 2022|last=Lehmann-Haupt|first=Hellmut E.|date=Abril 27, 2022|orig-date=Pebrero 5, 2000}}&lt;/ref&gt; Ito ang unang mahalagang aklat na nailimbag gamit ang palimbagang ito. May 180 kopya na nalimbag, at naging matagumpay ito.&lt;ref name=&quot;brit&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt; Ang tagumpay na ito ang naging dahilan para kumalat ang imbensyong ito mula [[Mainz]] kung saan nakatira si Gutenberg, papunta sa iba't ibang panig ng [[Alemanya]] at Europa.

=== Ika-16 hanggang ika-19 na siglo ===

Malaki ang epekto ng imbensyon ni Gutenberg sa kabuuan ng Europa. Tinatayang nasa 300 palimbagan ang nakatayo sa Alemanya bago matapos ang ika-15 siglo. Ayon sa isang pag-aaral sa Estados Unidos, nasa 30,000 aklat lang ang nailimbag bago ang pagkakaimbento ni Gutenberg sa palimbagan niya. Pagsapit ng sumunod na siglo, tinatayang umabot na ito sa 10 hanggang 12 milyon.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Sumasang-ayon ang mga iskolar na isa sa mga dahilan ang pagkakaimbento sa palimbagan ni Gutenberg sa pagsisimula sa [[Renasimiyento]] sa Europa. Kasabay ng pag-usbong ng [[globalisasyon|pandaigdigang kalakalan]] noong pagpasok ng ika-16 na siglo, marami rin ang nagkainteres sa [[sinaunang Gresya]] at [[sinaunang Roma|Roma]] dahil sa pagkalat ng impormasyon ukol dito. Ang pagkalat ng mga aklat sa mas nakararami ang itinuturong dahilan para sa pag-usbong ng mga makabagong ideya sa [[pulitika]], [[rehiliyon]], [[kultura]], at iba pa.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Gayunpaman, may mga sumubok din na pigilan ang pagkalat na ito, wala pang isang siglo pagkatapos maimbento ni Gutenberg ang palimbagan niya. Noong 1487, inutos ni [[Papa Inosente VII]] na dumaan muna sa mga otoridad ng Simbahan ang lahat ng mga aklat na ililimbag sa Europa, upang masiguro na nakasulat lang ang mga Bibliya sa wikang Latin, ang wika ng Simbahan. Ang paghihigpit na ito sa wika (bukod sa iba pang mga hinaing) ang iprinotesta ni [[Martin Luther]] noong 1517, nang ipaskil niya ang ''[[95 Tisis]]'', na nagpasimula sa [[Protestantismo]] at kalaunan sa [[Kontra-Reporma]] ng Simbahan.&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng unti-unting pagsalin sa Bibliya sa iba't-ibang wika, nagsimula rin ang pag-akda ng mga may-akda sa kanilang wika mismo, tulad ng ''[[Banal na Komedya]]'' ni [[Dante]] sa [[wikang Italyano]] at ''[[Mga Kuwento sa Canterbury]]'' ni [[Chaucer]] sa [[wikang Ingles|wikang Gitnang Ingles]]. Umusbong din ang mga [[aklatan]] sa iba't-ibang panig ng kontinente, tulad ng [[Pambansang Aklatan ng Espanya]] sa [[Madrid]] at ang [[Aklatan ng Britanya]] sa [[London]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Ang mabilis na paglimbag sa mga aklat ang nagbigay-daan upang pagkakitaan ito ng mga may-akda at mga manlilimbag, na nagbigay-daan naman upang lumutang ang konsepto ng [[karapatang-sipi]] sa mga may-akda. Ang [[Estatutong Anna]], ginawang batas noong 1710 sa [[Inglatera]], ang tinuturing na ang unang batas tungkol sa karapatang-sipi. Kinopya ito ng mga mambabatas ng [[Estados Unidos]] matapos nilang lumaya sa [[Gran Britanya]].&lt;ref name=&quot;kasaysayan&quot;/&gt;

Kasabay ng paglago ng industriya ang mga inobasyon na nagawa nito sa aklat. Noong 1500s, ginawa ng Italyanong si [[Aldus Manutious]] ang mga ''pocketbook''. Lumabas naman ang mga unang pabalat sa aklat noong 1832.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

Ang patuloy na pagmura ng produksyon sa mga aklat ang naging dahilan upang dumami ang mga nagbabasa. Sa Estados Unidos at Gran Britanya unang nagsulputan ang mga samahan ng mga nagbabasa.&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt; Sa siglo ring ito nagkaroon ng mga pabalat na matigas (''[[hardcover]]'') at papel (''[[paperback]]'').&lt;ref name=&quot;booktrust&quot;/&gt;

==== Sa Pilipinas ====

[[File:Doctrina-cristiana.jpg|thumb|300px|Harapan ng ''[[Doctrina Christiana]]'', ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas.]]

Itinuturing na ang aklat na ''[[Doctrina Christiana]]'' ('Doktrinang Kristiyano') ang pinakaunang aklat na nalimbag sa Pilipinas. May tatlong bersyon ito, na nalimbag sa pagitan ng 1590 hanggang 1593. Ang una, pinamagatang ''Bian Zhengjiao Zhenchuan Shilu'',{{efn|{{lang-zh|辯正教真傳實錄}}; 'Ang Testimonya ng Tunay na Relihiyon')}} ay isinulat ng prayleng si Juan Cobo at nilimbag sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy at nakasulat sa wikang Tsino.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;&gt;{{cite web|url=https://biblioasia.nlb.gov.sg/vol-17/issue-2/jul-sep-2021/early-printing|title=Early Printing in the Philippines|trans-title=Maagang Paglilimbag sa Pilipinas|lang=en|date=7 Hulyo 2021|website=BiblioAsia|last=Lee|first=Gracie}}&lt;/ref&gt; Nadiskubre lang ito noong 1952 sa Madrid, at pinaniniwalaang na ngayon ng mga eksperto na hindi ito napetsahan dahil di pa ito lisensiyado. Ito ang sinasabing aklat na tinukoy ni Gobernador-Heneral [[Perez Dasmariñas]] sa kanyang sulat noong 1593 sa hari ng Espanya. Dito, nilahad niya na kailangan niyang makakuha ng lisensya para ilimbag ang dalawang ''Doktrina'' para sa pagpapakalat ng Kristiyanismo sa lugar.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Nagresulta ito sa sikat na bersyon ng ''Doktrina'' na nakasulat sa wikang Espanyol at [[wikang Tagalog|Tagalog]] (sa parehong [[alpabetong Romano]] at [[Baybayin]]), na pinamagatang ''Doctrina Christiana en lengua espanola y tagala'' ('Doktrinang Kristiyano sa wikang Espanyol at Tagalog'). Nagkaroon rin ito ng bersyon sa wikang Tsino para sa komunidad ng mga Tsino sa lugar, na pinamagatan namang ''Doctrina Christiana en letra y lengua China'' ('Doktrinang Kristiyano sa sulat at wikang Tsino'). Nilimbag ng Tsinong manlilimbag na si Keng Yong. Pinaniniwalaan ng mga mananalaysay na siya at ang sikat na manlilimbag na si Juan de Vera ay iisang tao lang. Gawain noon ng mga prayle sa Pilipinas na gawing Kristiyano ang mga Tsino noon at bigyan sila ng isang Kristiyanong pangalan.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;&gt;{{cite web|title=Books and Bookmaking in the Philippines|trans-title=Mga Aklat at Paggawa sa mga Aklat sa Pilipinas|lang=en|last=Vallejo|first=Rosa M.|website=[[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]]|url=https://ncca.gov.ph/about-ncca-3/subcommissions/subcommission-on-cultural-heritagesch/libraries-and-information-services/books-and-bookmaking-in-the-philippines/|access-date=26 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Si Juan de Vera ang kinikilalang naglimbag rin sa ilang mga pinakaunang aklat sa Pilipinas. Noong 1604, nilimbag niya ang ''Ordinationes Generales Provintiae Sanctissimi Rosarii Philippinarum'' ('Mga Pangkalahatang Ordinansa ng mga Ordinansa sa Pilipinas ng Lalawigan ng Banal na Rosaryo sa Pilipinas'), na nakasulat sa [[wikang Latin]]. Ito ang itinuturing na ang pinakamatandang aklat na nalimbag gamit ang nagagalaw na uri, na nananatili hanggang ngayon.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod dito, nilimbag din ni De Vera noong 1602 sa [[Binondo]] ang aklat na ''Libro de Nuestra Señora del Rosario en lengua y letra de Filipinas'' ('Aklat ng Mahal na Ina ng Rosaryo sa wika at sulat ng Pilipinas') ni Padre Francisco Blancas de San Jose. Gayunpaman, nawala na ito sa kasaysayan, at pinagdududahan ng mga iskolar kung ginawa ba ito sa nagagalaw na uri o sa pamamagitan ng mga bloke ng kahoy.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Si De Vera rin ang naglimbag sa aklat na ''Libro de los Cuatro Postrimerias del Hombre'' ('Aklat ng Apat na Kahahantungan ng Tao'), na sinulat rin  ni Padre De San Jose noong 1604.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt; Pinaniniwalaan na tinuloy ng kapatid ni Juan, si Pedro de Vera, ang paglilimbag nang namatay ito.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ilan sa mga nilimbag niya ang ''Memorial de la Vida Christiana en Lengua China'',{{efn|'Memoryal sa Buhay ng Kristiyano sa wikang Tsino';{{lang-zh|新刊僚氏正教便览}}, literal na 'Ang Bagong Lathalain ng Simbahan'}} na sinulat ni Padre Domingo de Nieva. Dito, ginamit ni Pedro De Vera ang isang kombinasyon ng mga paraan ng mga Tsino at ng mga Europeo.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Sa ganitong paraan niya rin nilimbag ang ''Simbolo de la Fe, en Lengua y Letra China''.{{efn|'Mga Simbolo ng Fe, sa wika at sulat Tsino'; {{lang-zh|新刊格物窮理錄}}, literal na 'Ang Bagong Dyornal sa Kahirapang Materyal'}}&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Samantala, isinulat noong 1613 ang ''[[Vocabulario de la lengua tagala]]'' ng prayleng si Pedro de San Buenaventura, ang kauna-unahang diksyonaryo ng wikang Tagalog.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1524/9783050056197.33/pdf|last=Wolff|first=John U.|title=Philippine and Chamorro Linguistics Before the Advent of Structuralism|trans-title=Lingwistikang Pilipino at Chamorro Bago ang Pagpasok ng Istrakturalismo|lang=en|chapter=The ''Vocabulario de Lengua Tagala'' (sic) of Fr. Pedro de San Buenaventura (1613)|trans-chapter=Ang ''Vocabulario de Lengua Tagala'' ni Padre Pedro de San Buenaventura (1613)|publisher=Akademie Verlag|year=2011|doi=10.1524/9783050056197.33|url-access=subscription|via=De Gruyter}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;/&gt; May dalawa pang ''Vocabulario'' ang sumunod na nilimbag, noong 1754 at noong 1860.&lt;ref name=&quot;Ocampo2014&quot;&gt;{{cite web|last=Ocampo|first=Ambeth R.|author-link=Ambeth Ocampo|url=https://opinion.inquirer.net/77034/vocabulario-de-la-lengua-tagala|publisher=[[Philippine Daily Inquirer|Inquirer]]|date=1 Agosto 2014|lang=en|title='Vocabulario de la Lengua Tagala'|access-date=24 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;

Ang mga unang aklat sa Pilipinas ay puro mga doktrina ng Simbahan at diksyonaryo. Mga Tsino rin ang unang mga manlilimbag sa Pilipinas. Gayunpaman, ang Pilipinong si [[Tomas Pinpin]] ang sinasabing unang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Taga-[[Abucay]] sa [[Bataan]], kilala rin siya bilang ang unang Pilipinong may-akda, dahil sa pag-akda niya sa ''Librong Pagaaralan nang mga Tagalog nang Uicang Castila'' ({{lang-fil|Aklat ng wikang Espanyol na Pag-aaralan ng mga Tagalog}}) noong 1610. Nilimbag niya rin sa parehong taon ang ''Arte y Reglas de la Lengua Tagala'' ('Sining at Tuntunin ng wikang Tagalog') ni Padre De Jose, at noong 1613 naman, nilimbag niya ang ''Vocabulario de la Lengua Tagala'' sa tulong ni Domingo Loag, isang Pilipinong manlilimbag.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Bukod sa Laguna at Bataan, naglimbag rin siya sa Binondo, at nakagawa siya ng di bababa sa isang dosenang akda mula 1609 hanggang 1639.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

Tinatayang nasa 100 aklat ang nailimbag sa Pilipinas mula 1563 hanggang 1640.&lt;ref name=&quot;bibl2021&quot;/&gt; Ayon sa [[Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining]] (NCCA), tinatayang nasa 6000 akda naman ang nailimbag sa bansa mula 1593 hanggang 1900.&lt;ref name=&quot;ncca&quot;/&gt;

=== Modernong panahon ===

Mataas na ang [[literasiya]] sa mga mauunlad na bansa sa Europa gayundin sa Estados Unidos pagpasok ng ika-20 siglo, kaya naman lalo pang dumami ang paggawa sa mga aklat sa panahong ito. Ang mga inobasyon sa paglilimbag ang nagpamura sa presyo ng mga aklat. Sa siglo ring ito umusbong ang mga aklat na pang-edukasyon at pampaaralan, gayundin ang mga aklat na tungkol sa isang partikular na paksa o larangan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;&gt;{{cite web|website=[[Britannica]]|title=book publishing|trans-title=paglilimbag sa mga aklat|lang=en|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://www.britannica.com/topic/publishing/Book-publishing}}&lt;/ref&gt;

Ang paglaki ng industriya ay pansamantalang pinabagal nang sumiklab ang [[Unang Digmaang Pandaigdig]] sa [[Europa]]. Sinundan ito ng [[Dakilang Depresyon]] noong 1920s hanggang 1930s, na lalo pang nagpabagal sa industriya. Gayunpaman, gumawa ng mga paraan ang mga palimbagan para manatiling buhay sa panahong ito, kabilang na ang pagbibigay ng diskwento at paglimbag sa mas marami at mas murang mga ''paperback''. Parehas ding bumagal ang industriya sa [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], dahil sa kakulangan sa mga papel.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Pagkatapos ng digmaan, mabilis ding nakabalik ang industriya, partikular na ang industriya ng aklat sa [[Alemanya]], kung saan halos nawala ang buong industriya nito matapos itong makatanggap ng matinding pinsala mula sa nagdaang digmaan.&lt;ref name=&quot;britBook&quot;/&gt;

Patuloy ang paglago ng mga aklat sa sumunod na kalahati ng ika-20 siglo, kahit na sa pagpasok ng [[telebisyon]] at iba pang mga uri ng [[libangan]]. Gayunpaman, ang pagpasok ng mga [[kompyuter]] at kalaunan ang [[internet]] noong huling dekada ng siglo ang nagbigay-daan upang bumagal ang paglagong ito. Ang pag-usbong ng mga ''[[ebook]]'' at ''[[audiobook]]'' sa ika-21 siglo, at ang unti-unting [[digitalisasyon|pagsasa-digital]] ng mga aklat ang nagpapabago sa tanawin ng mga aklat sa kasalukuyan.&lt;ref name=&quot;bbcFuture&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.bbc.com/future/article/20160124-are-paper-books-really-disappearing|last=Nuwer|first=Rachel|date=25 Enero 2016|access-date=28 Hulyo 2022|title=Are paper books really disappearing?|trans-title=Mawawala na nga ba talaga ang mga aklat na papel?|lang=en|website=[[BBC]]}}&lt;/ref&gt;

== Uri ==

=== Ayon sa nilalaman ===

[[File:Polish sci fi fantasy books.JPG|thumb|upright|Mga [[nobela]] sa isang tindahan ng mga aklat.]]

Madalas hinahati ng mga aklatan ang mga aklat nila sa dalawa: [[piksyon]] at [[di-piksyon]]. Hinahati ang mga ito sa kani-kanilang mga [[dyanrang pampanitikan|dyanra]], tulad ng [[komedya]] at [[horror]] sa piksyon.

==== Piksyon ====

{{main|Piksyon}}

[[File:Fiction books.jpg|thumb|upright|Mga aklat na piksyon sa isang aklatan.]]

[[Piksyon]] ang tawag sa kahit anong produkto ng [[imahinasyon]]. Kathang-isip ang nilalaman ng mga aklat na piksyon. Bagamat gawa-gawa ito, posible ibase ng may-akda ang kuwento niya sa isang tunay na pangyayari. Posible ring tunay ang mga lugar o maging mga karakter.&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;&gt;{{cite web|title=The Difference Between Fiction and Nonfiction|trans-title=Ang Pagkakaiba ng Piksyon at Di-piksyon|lang=en|website=BookRiot|last=Grant|first=Matt|year=2020|access-date=28 Hulyo 2022|url=https://bookriot.com/difference-between-fiction-and-nonfiction/}}&lt;/ref&gt;

Maraming [[dyanrang pampanitikan|dyanra]] ang piksyon. Nahahati ito kalimitan sa anim:&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;&gt;{{cite web|last=Donohue|first=Tracy|title=Types of Fiction| trans-title=Mga Uri ng Piksyon|lang=en|website=Iowa Reading Research Center|date=11 Mayo 2016|access-date=1 Agosto 2022|url=https://iowareadingresearch.org/blog/types-of-fiction}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Historikal na piksyon|Historikal]]''' – mga kuwentong nakabase sa mga pangyayari sa kasaysayan. Nakahalo ang mga tunay na pangyayari sa mga kathang-isip na ginawa ng may-akda para sa kuwento. Posibleng may karakter ito na totoong nabuhay noon. [[Historikal na pantasya]] at [[alternatibong kasaysayan]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang ''[[All the Light We Cannot See]]'' (2014) ni [[Anthony Doerr]] at ''[[The Nightingale]]'' (2015) ni [[Kristin Hannah]] ang ilan sa mga sikat na modernong halimbawa nito.&lt;ref name=&quot;tarasoninhisfic&quot;&gt;{{cite web|author=tarasonin|date=12 Hulyo 2019|access-date=1 Agosto 2022|title=The 50 Best Historical Fiction Books of All Time|trans-title=Ang 50 Pinakamagagandang Aklat na Historikal na Piksyon sa Lahat ng Panahon|lang=en|website=Barnes and Noble|url=https://www.barnesandnoble.com/blog/50-best-works-revisionist-history-speculative-history-historical-fiction/}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Makatotohanang panitikan|Makatotohanan]]''' – mga kuwentong makatotohanan at posibleng mangyari sa [[realidad|tunay na buhay]]. Posible itong mangyari sa isang lugar sa tunay na mundo tulad halimbawa ng [[paaralan]], at magkaroon ng mga problemang nagaganap sa tunay na buhay tulad ng [[rasismo]]. Kumpara sa historikal na piksyon, nagaganap ito sa kasalukuyan (ng panahong isinulat ang kuwentong yon).&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;&gt;&lt;/ref&gt; Gayunpaman, hindi ito base sa [[kasaysayan]] o [[agham]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Anne of Green Gables]]'' (1908) ni [[Lucy Maud Montgomery]] at ''[[The Outsiders]]'' (1967) ni [[S.E. Hinton]].&lt;ref name=&quot;bookriotReal&quot;/&gt;

* '''[[Misteryo]]''' – mga kuwentong sumesentro sa isang misteryosong pangyayari tulad ng isang di maresolbang krimen. May mga ''clue'' na binibigay ang may-akda na madalas nakatago at nakakalat sa kuwento, pero tipikal na lalabas lang ang sagot sa misteryo sa dulo ng kuwento. [[Thriller]], [[horror]], at [[krimen (panitikan)|krimen]] ang ilan sa mga dyanrang nasa ilalim nito. Ang kuwento ni [[Sherlock Holmes]] na isinulat ni [[Arthur Conan Doyle]] at ang mga gawa ni [[Agatha Christie]] tulad ng ''[[And There Were None]]'' (1939) ang ilan sa mga sikat na halimbawa ng dyanrang ito.

* '''[[Nobelang nakaguhit|Nakaguhit]]''' – mga kuwentong kinukwento gamit ang sining at teksto imbes na nakasulat. Tipikal na mahahaba ang mga ito, at nagkakaroon ng maraming bolyum. [[Komiks]] at [[manga]] ang ilan sa mga pinakasikat na halimbawa nito. Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Maus (nobelang nakaguhit)|Maus]]'' (1980–1991) ni [[Art Spiegelman]], ''[[A Contract with God]]'' (1978) ni [[Will Eisner]], ''[[Akira]]'' (1982–1990) ni [[Katsuhiro Otomo]], at ''[[One Piece]]'' (1997–kasalukuyan) ni [[Eiichiro Oda]].&lt;ref name=&quot;npr&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2017/07/12/533862948/lets-get-graphic-100-favorite-comics-and-graphic-novels|last1=Weldon|last2=Mayer|first1=Glen|first2=Petra|title=Let's Get Graphic: 100 Favorite Comics And Graphic Novels|trans-title=Maging Grapiko Tayo: 100 Paboritong Komiks At Nobelang Nakaguhit|lang=en|date=12 Hulyo 2017|access-date=1 Agosto 2022|website=[[NPR]]}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Pantasya]]''' – mga kuwentong di nakabase sa lohika at agham ng tunay na mundo.&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;/&gt; Madalas may [[mahika]] sa mga ito, at nagtatampo ng mga bagay na imposibleng mangyari sa tunay na buhay, tulad ng pagkakaroon ng [[supernatural]] na kapangyarihan ng tao. Ilan sa mga tradisyonal na dyanrang nasa ilalim nito ang [[mataas na pantasya]] at [[realismong mahikal]]. Depende sa pagpapakahulugan, tipikal din na ginugrupo sa pantasya ang mga [[science fiction|piksyong maagham]] dahil sa parehong pagtalakay ng dalawa sa konsepto ng &quot;paano kaya?&quot; ({{lang-en|what if?}}).&lt;ref name=&quot;npr2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.npr.org/2021/08/18/1027159166/best-books-science-fiction-fantasy-past-decade|last=Mayer|first=Petra|website=[[NPR]]|date=18 Agosto 2021|access-date=2 Agosto 2022|title=We asked, you answered: Your 50 favorite sci-fi and fantasy books of the past decade|trans-title=Nagtanong kami, sumagot kayo: Ang inyong 50 paboritong aklat na sci-fi at pantasya ng nagdaang dekada|lang=en}}&lt;/ref&gt; Ilan sa mga halimbawa ng dyanrang ito ang ''[[The Lord of the Rings]]'' (1954–1955) ni [[J.R.R. Tolkien]], ''[[One Hundred Years of Solitude]]'' (1967) ni [[Gabriel García Márquez]], ''[[Frankenstein]]'' (1818) ni [[Mary Shelley]], at ''[[Foundation (nobela ni Asimov)|Foundation]]'' (1951) ni [[Isaac Asimov]].&lt;ref name=&quot;masterclass&quot;&gt;{{cite web|title=What Is the Fantasy Genre? History of Fantasy and Subgenres and Types of Fantasy in Literature|trans-title=Ano ang Dyanrang Pantasya? Kasaysayan ng Pantasya at mga Subdyanra at Uri ng Pantasya sa Panitikan|lang=en|date=2 Oktubre 2021|access-date=2 Agosto 2022|website=Masterclass|url=https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-fantasy-genre-history-of-fantasy-and-subgenres-and-types-of-fantasy-in-literature}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wired&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.wired.co.uk/article/best-sci-fi-books|title=29 of the Best Science Fiction Books Everyone Should Read|trans-title=29 sa mga Pinakamagagandang Aklat na Piksyong Maagham na Dapat Basahin ng Lahat|lang=en|website=[[Wired]]|date=22 Nobyembre 2021|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''[[Kuwentong tradisyonal|Tradisyonal]]''' – mga kuwentong pinagpasa-pasahan ng iba't-ibang henerasyon, kagaya ng mga [[pabula]], [[kuwentong-bayan]], [[alamat]], at [[epiko]].&lt;ref name=&quot;iowaResearch&quot;/&gt; Ilan sa mga halimbawa nito ang ''[[Ang Pagong at ang Matsing]]'' at  ''[[Biag ni Lam-ang]]'', gayundin ang mga kuwento ng [[magkapatid na Grimm]] tulad ng ''[[Hansel and Gretel|Si Hansel at Si Gretel]]'' at ''[[Cinderella]]''.

==== Di-piksyon ====

{{main|Di-piksyon}}

[[File:Junior nonfiction on the shelves (3709719083).jpg|thumb|upright|Mga aklat na di-piksyon sa isang aklatan.]]

[[Di-piksyon]] ang tawag sa mga aklat na naglalaman ng mga tunay na pangyayari o impormasyon. Halimbawa nito ang mga [[anekdota]], [[ensiklopedya]], at [[talambuhay]]. Bagamat tunay ang nilalaman ng mga aklat na ito, posible rin silang gumamit ng istraktura at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon, tulad ng aklat na ''[[In Cold Blood]]'' (1966) ni [[Truman Capote]].&lt;ref name=&quot;bookriot&quot;/&gt;

May limang pangunahing uri ang di-piksyon:&lt;ref name=&quot;aasl&quot;&gt;{{cite web|url=https://knowledgequest.aasl.org/5-kinds-of-nonfiction/|last=Bober|first=Tom|date=15 Nobyembre 2019|access-date=2 Agosto 2022|website=American Association of School Libraries|title=5 Kinds of Nonfiction|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;stewart&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.melissa-stewart.com/img2018/pdfs/5_Kinds_of_Nonfiction_SLJ_May_2018.pdf|format=PDF|last=Stewart|first=Melissa|title=5 Kinds of Nonfiction|date=May 2018|trans-title=5 Uri ng Di-piksyon|lang=en|access-date=2 Agosto 2022}}&lt;/ref&gt;

* '''Tradisyonal''' – mga di-piksyon na nagbibigay ng impormasyon sa mambabasa. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[ensiklopedya]], [[diksyonaryo]], [[tesauro]], at [[almanac]].

* '''Nagagalugad''' – tulad ng mga tradisyonal na di-piksyon, nagbibigay din ito ng impormasyon. Gayunpaman, mas nagpopokus ito sa isang partikular na paksa, at kalimitang maiksi at para sa mga batang mambabasa.

* '''[[Malikhaing di-piksyon|Naratibo]]''' – mga di-piksyon na gumagamit ng mga estilo at paraan ng pagkukuwentong tulad ng mga piksyon. Bagamat matagal na itong ginagamit ng ilang mga manunulat, sumikat lang ang estilong ito noong pagpasok ng ika-21 siglo, kaya naman maraming mga [[talambuhay]] at mga aklat sa [[kasaysayan]] na nilimbag sa kasalukuyan ang kabilang sa dyanrang ito.

* '''Ekspositoryo''' – mga di-piksyon na nagpopokus lang sa isang ispesipikong paksa. Madalas pambata, kalimitang [[agham]] at [[matematika]] ang pokus nito, at nagtatampok ng malikhaing sining upang mapukaw ang interes ng mambabasa.

* '''Aktibo''' – mga di-piksyon na nagtuturo at naggagabay sa mambabasa ng isang kasanayan. Ilan sa mga halimbawa nito ang [[cookbook]] at [[field guide]].

=== Ayon sa pormat ===

Hinahati din ang mga aklat base sa pormat nito — kung paano ito nilimbag. Sa mahabang panahon, may dalawang pormat lang ang meron: ang ''[[hardcover]]'' at ''[[paperback]]'', pero sa pagpasok ng ika-21 siglo, nagkaroon din ng mga aklat na nililimbag nang digital (mga [[ebook]]) at nang tunog (mga [[audiobook]]).

==== Hardcover ====

{{main|Hardcover}}

==== Paperback ====

{{main|Paperback}}

==== Ebook ====

{{main|Ebook}}

==== Audiobook ====

{{main|Audiobook}}

=== Ayon sa gamit ===

=== Ayon sa laki ===

== Mga aklatan ==
{{main|Aklatan}}
Ang mga pribado o personal na aklatan na binubuo ng 'di-katha at kathang mga aklat, (salungat sa estado o institusyonal na mga talaan na iningatan sa mga arkibo) ay unang lumitaw sa klasikal na Gresya. Sa sinaunang mundo, ang pagpapanatili ng isang aklatan ay karaniwang (ngunit hindi eksklusibo) pribilehiyo ng isang mayamang indibidwal.

== Talababa ==
{{notelist}}

== Sanggunian ==
{{reflist}}

{{Commons|Book}}


[[Kategorya:Aklat]]</text>
      <sha1>trwrsvt7mtmjify2jy9nyr8104jr642</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Macerata</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20781</id>
    <revision>
      <id>1960035</id>
      <parentid>1868737</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T08:05:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Inilikha sa pagsalin ng pahinang &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1093500949|Macerata]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2694" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
Ang '''Macerata''' ({{IPA-it|matʃeˈraːta|-|It-Macerata.ogg}}) ay isang lungsod at [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya. Ito ay may populasyon na humigit-kumulang 41,564.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=September 2018 |title=Population |url=http://demo.istat.it/bilmens2018gen/index.html |publisher=ISTAT - Italian National Institute of Statistics}}&lt;/ref&gt;

== Kasaysayan ==
Ang makasaysayang sentro ng lungsod ay nasa isang burol sa pagitan ng mga ilog ng [[Chienti]] at [[Potenza (ilog)|Potenza]]. Una itong binubuo ng lungsod ng mga [[Mga Piceno|Piceno]] pinangalanang [[Ricina]] ('''''Helvia Recina'''''), pagkatapos, pagkatapos ng romanisasyon nito, Recina at Helvia Recina. Matapos ang pagkawasak ng Helvia Recina ng mga barbaro, ang mga naninirahan ay sumilong sa mga burol at kalaunan ay nagsimulang muling itayo ang lungsod, una sa tuktok ng mga burol, bago bumaba muli mamaya at lumawak. Ang bagong itinayong bayan ay Macerata. Ito ay naging isang munisipalidad (o [[Komuna|''comune'']] sa Italyano) noong Agosto 1138.

== Heograpiya ==

=== Mga pagkakahati ===
Ang bayan ay nagbibilang ng ilang nayon (mga ''[[frazione]]'') at mga lokalidad: Acquesalate, Acquevive, Botonto San Giacomo, Botonto Sant'Isidoro, Cervare, Cimarella, Cincinelli, Consalvi, Corneto, Helvia Recina, Isola, Madonna del Monte, Montanello, Piediripa, Vallecosta, Vallebona, Valteia, at Villa Potenza.

== Mga pinagmumulan ==

* EH Ercoli. ''Sferisterio'' . Macerata, Associazione Arena Sferisterio, 2007
* A. Adversi, D. Cecchi, L. Paci (a cura di). ''Storia di Macerata'' . Macerata, 1972
* G. Capici (a cura di). Sphaeristerium ''.'' ''Roma, 1989''
* F. Torresi (a cura di). La città sul palcoscenico ''.'' ''Macerata, 1997''

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

== Mga panlabas na link ==

* {{Cite EB1911|wstitle=Macerata|volume=17|short=x}}
* [http://www.sferisterio.it/?lang=en Opera Festival]
* [http://www.istitutomatteoricci.com/ Matteo Ricci Institute]
* [http://www.maceratamusei.it/ Macerata Musei]
* [http://crtpesaro.altervista.org/Materiali/Esperienze/Pinocchiate/The%20Matteo%20Ricci%20Macerata%20Project/index.php The Matteo Ricci Macerata Project: An Illustrated Guidebook to Macerata]
* [http://www.studentimacerata.it/ Studenti Università Macerata – Macerata Students Network]
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]</text>
      <sha1>bv3aq56e5bhdmcg21a83jgbxsw0ve7r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960042</id>
      <parentid>1960035</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T08:26:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4358" xml:space="preserve">[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
{{Infobox Italian comune|name=Macerata|official_name=Comune di Macerata|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Macerata1-Stemma.png|shield_alt=|image_map=Map of comune of Macerata (province of Macerata, region Marche, Italy).svg|map_alt=|map_caption=Kinaroroonan ng Macerata sa loob ng lalawigan nito|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|18|01|N|13|27|12|E|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=Cimarella, Sforzacosta, Santa Maria del Monte, Piediripa, Villa Potenza, Madonna del Monte, Montanello, Montevinci, Santo Stefano, Consalvi, Valle, Valteia|mayor_party=|mayor=[[Sandro Parcaroli]] (mula Setyembre 2020)|area_footnotes=|area_total_km2=92.73|population_footnotes=|population_total=41564&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://demo.istat.it/bilmens2018gen/index.html|title=Statistiche demografiche ISTAT|website=demo.istat.it}}&lt;/ref&gt;|population_as_of=Disyembre 31, 2017|pop_density_footnotes=|population_demonym=Maceratesi|elevation_footnotes=|elevation_m=315|twin1=|twin1_country=|istat=043023|saint=[[Juliano ang Hospitalario]]|day=Agosot 31|postal_code=62100|area_code=0733|website={{official website|http://www.comune.macerata.it}}|footnotes=}}Ang '''Macerata''' ({{IPA-it|matʃeˈraːta|-|It-Macerata.ogg}}) ay isang lungsod at [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya. Ito ay may populasyon na humigit-kumulang 41,564.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=September 2018 |title=Population |url=http://demo.istat.it/bilmens2018gen/index.html |publisher=ISTAT - Italian National Institute of Statistics}}&lt;/ref&gt;

== Kasaysayan ==
Ang makasaysayang sentro ng lungsod ay nasa isang burol sa pagitan ng mga ilog ng [[Chienti]] at [[Potenza (ilog)|Potenza]]. Una itong binubuo ng lungsod ng mga [[Mga Piceno|Piceno]] pinangalanang [[Ricina]] ('''''Helvia Recina'''''), pagkatapos, pagkatapos ng romanisasyon nito, Recina at Helvia Recina. Matapos ang pagkawasak ng Helvia Recina ng mga barbaro, ang mga naninirahan ay sumilong sa mga burol at kalaunan ay nagsimulang muling itayo ang lungsod, una sa tuktok ng mga burol, bago bumaba muli mamaya at lumawak. Ang bagong itinayong bayan ay Macerata. Ito ay naging isang munisipalidad (o [[Komuna|''comune'']] sa Italyano) noong Agosto 1138.

== Heograpiya ==

=== Mga pagkakahati ===
Ang bayan ay nagbibilang ng ilang nayon (mga ''[[frazione]]'') at mga lokalidad: Acquesalate, Acquevive, Botonto San Giacomo, Botonto Sant'Isidoro, Cervare, Cimarella, Cincinelli, Consalvi, Corneto, Helvia Recina, Isola, Madonna del Monte, Montanello, Piediripa, Vallecosta, Vallebona, Valteia, at Villa Potenza.

== Kultura ==
May magandang hanay ng mga restawrant, trattoria, at pizzeria ang Macerata. Kasama sa mga lokal na espesyalidad ang vincisgrassi alla maceratese, isang rehiyonal na bersiyon ng lasagna na naiiba sa karaniwan dahil ang ragù ay naglalaman ng pinaghalong karne ng baboy, baka, at tupa.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Eating in Macerata |url=https://www.lonelyplanet.com/italy/macerata/in-location/eating/a/nar/40573e95-bb7f-4aa3-a28c-6da01a4daae3/360077}}&lt;/ref&gt;

== Mga pinagkuhanan ==

* EH Ercoli. ''Sferisterio'' . Macerata, Associazione Arena Sferisterio, 2007
* A. Adversi, D. Cecchi, L. Paci (a cura di). ''Storia di Macerata'' . Macerata, 1972
* G. Capici (a cura di). Sphaeristerium ''.'' ''Roma, 1989''
* F. Torresi (a cura di). La città sul palcoscenico ''.'' ''Macerata, 1997''

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

== Mga panlabas na link ==

* {{Cite EB1911|wstitle=Macerata|volume=17|short=x}}
* [http://www.sferisterio.it/?lang=en Opera Festival]
* [http://www.istitutomatteoricci.com/ Matteo Ricci Institute]
* [http://www.maceratamusei.it/ Macerata Musei]
* [http://crtpesaro.altervista.org/Materiali/Esperienze/Pinocchiate/The%20Matteo%20Ricci%20Macerata%20Project/index.php The Matteo Ricci Macerata Project: An Illustrated Guidebook to Macerata]
* [http://www.studentimacerata.it/ Studenti Università Macerata – Macerata Students Network]
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]</text>
      <sha1>5islyzva6e8q2oedkt5qxjwddj8et3t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960043</id>
      <parentid>1960042</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T08:27:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4401" xml:space="preserve">[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
{{Infobox Italian comune|name=Macerata|official_name=Comune di Macerata|native_name=|image_skyline=PanoramaMaceraty2010.JPG|imagesize=|image_alt=|image_caption=Tanawin ng Macerata|image_shield=Macerata1-Stemma.png|shield_alt=|image_map=Map of comune of Macerata (province of Macerata, region Marche, Italy).svg|map_alt=|map_caption=Kinaroroonan ng Macerata sa loob ng lalawigan nito|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|18|01|N|13|27|12|E|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=Cimarella, Sforzacosta, Santa Maria del Monte, Piediripa, Villa Potenza, Madonna del Monte, Montanello, Montevinci, Santo Stefano, Consalvi, Valle, Valteia|mayor_party=|mayor=[[Sandro Parcaroli]] (mula Setyembre 2020)|area_footnotes=|area_total_km2=92.73|population_footnotes=|population_total=41564&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://demo.istat.it/bilmens2018gen/index.html|title=Statistiche demografiche ISTAT|website=demo.istat.it}}&lt;/ref&gt;|population_as_of=Disyembre 31, 2017|pop_density_footnotes=|population_demonym=Maceratesi|elevation_footnotes=|elevation_m=315|twin1=|twin1_country=|istat=043023|saint=[[Juliano ang Hospitalario]]|day=Agosot 31|postal_code=62100|area_code=0733|website={{official website|http://www.comune.macerata.it}}|footnotes=}}Ang '''Macerata''' ({{IPA-it|matʃeˈraːta|-|It-Macerata.ogg}}) ay isang lungsod at [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya. Ito ay may populasyon na humigit-kumulang 41,564.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=September 2018 |title=Population |url=http://demo.istat.it/bilmens2018gen/index.html |publisher=ISTAT - Italian National Institute of Statistics}}&lt;/ref&gt;

== Kasaysayan ==
Ang makasaysayang sentro ng lungsod ay nasa isang burol sa pagitan ng mga ilog ng [[Chienti]] at [[Potenza (ilog)|Potenza]]. Una itong binubuo ng lungsod ng mga [[Mga Piceno|Piceno]] pinangalanang [[Ricina]] ('''''Helvia Recina'''''), pagkatapos, pagkatapos ng romanisasyon nito, Recina at Helvia Recina. Matapos ang pagkawasak ng Helvia Recina ng mga barbaro, ang mga naninirahan ay sumilong sa mga burol at kalaunan ay nagsimulang muling itayo ang lungsod, una sa tuktok ng mga burol, bago bumaba muli mamaya at lumawak. Ang bagong itinayong bayan ay Macerata. Ito ay naging isang munisipalidad (o [[Komuna|''comune'']] sa Italyano) noong Agosto 1138.

== Heograpiya ==

=== Mga pagkakahati ===
Ang bayan ay nagbibilang ng ilang nayon (mga ''[[frazione]]'') at mga lokalidad: Acquesalate, Acquevive, Botonto San Giacomo, Botonto Sant'Isidoro, Cervare, Cimarella, Cincinelli, Consalvi, Corneto, Helvia Recina, Isola, Madonna del Monte, Montanello, Piediripa, Vallecosta, Vallebona, Valteia, at Villa Potenza.

== Kultura ==
May magandang hanay ng mga restawrant, trattoria, at pizzeria ang Macerata. Kasama sa mga lokal na espesyalidad ang vincisgrassi alla maceratese, isang rehiyonal na bersiyon ng lasagna na naiiba sa karaniwan dahil ang ragù ay naglalaman ng pinaghalong karne ng baboy, baka, at tupa.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Eating in Macerata |url=https://www.lonelyplanet.com/italy/macerata/in-location/eating/a/nar/40573e95-bb7f-4aa3-a28c-6da01a4daae3/360077}}&lt;/ref&gt;

== Mga pinagkuhanan ==

* EH Ercoli. ''Sferisterio'' . Macerata, Associazione Arena Sferisterio, 2007
* A. Adversi, D. Cecchi, L. Paci (a cura di). ''Storia di Macerata'' . Macerata, 1972
* G. Capici (a cura di). Sphaeristerium ''.'' ''Roma, 1989''
* F. Torresi (a cura di). La città sul palcoscenico ''.'' ''Macerata, 1997''

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

== Mga panlabas na link ==

* {{Cite EB1911|wstitle=Macerata|volume=17|short=x}}
* [http://www.sferisterio.it/?lang=en Opera Festival]
* [http://www.istitutomatteoricci.com/ Matteo Ricci Institute]
* [http://www.maceratamusei.it/ Macerata Musei]
* [http://crtpesaro.altervista.org/Materiali/Esperienze/Pinocchiate/The%20Matteo%20Ricci%20Macerata%20Project/index.php The Matteo Ricci Macerata Project: An Illustrated Guidebook to Macerata]
* [http://www.studentimacerata.it/ Studenti Università Macerata – Macerata Students Network]
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]</text>
      <sha1>ausxg1b0gogbbc876qhgq8aujb050wa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Drew Arellano</title>
    <ns>0</ns>
    <id>26699</id>
    <revision>
      <id>1959976</id>
      <parentid>1958567</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:43:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.146.21.85</ip>
      </contributor>
      <comment>Kinansela ang pagbabagong 1958567 ni [[Special:Contributions/WayKurat|WayKurat]] ([[User talk:WayKurat|Usapan]])</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5571" xml:space="preserve">{{BLP unsourced|date=Pebrero 2010}}
{{Infobox Person
| name        = Drew Arellano
| image       = 
| caption     = 
| birth_name = Andrew Arellano
| birth_date  = {{birth date and age|1980|01|16}}
| birth_place = [[San Jose, California]]
| other_names = Drew
| known_for   = Biyahe ni Drew
| spouse = [[Iya Villana]] &lt;small&gt;(2014–kasalukuyan)&lt;/small&gt;
| occupation  = [[Artista]], Journalist
| children = 4
}}

Si '''Drew Arellano''' ay isang artista sa Pilipinas.At Journalist na pangkaraniwang makikita sa [[GMA News TV]] kilala siya bilang isa sa mga host sa Biyahe ni Drew. At napangasawa niya na rin na pangkasalukuyan na ring naging News Anchor sa [[24 Oras]] na si [[Iya Villana]].

==Pilmograpiya==
===Telebisyon===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- bgcolor=&quot;#CCCCCC&quot;
! Year !! Title !! Role !! Network
|-
| 2020 || ''[[Mars (talk show)|Mars Pa More]]'' || Guest || [[GMA Network]]
|-
| 2020 || ''[[New Normal: The Survival Guide]]'' || Host || rowspan=&quot;2&quot;|[[GMA News TV]]
|-
| 2018 || ''[[Mars (talk show)|Mars]]'' || Guest 
|-
| 2017 || ''[[People vs. the Stars]]'' || rowspan=&quot;2&quot;|[[Television presenter|Host]] || rowspan=&quot;5&quot;|[[GMA Network]]
|-
| -- || ''Home Foodie''
|-
| -- || ''[[Sunday All Stars]]'' || Guest
|-
| 2014 || ''[[Don't Lose the Money]]'' || Contestant
|-
| 2015 || ''[[Sabado Badoo]]'' || Cameo Role
|-
|  || ''Wasak'' || Guest || [[AksyonTV]]
|-
| 2017 || ''[[Sunday PinaSaya]]'' || Guest || [[GMA Network]]
|-
|  || ''Bogart Case Files'' || Guest || rowspan=&quot;3&quot;|[[9TV]]
|-
|  || ''[[Boys Ride Out]]'' ||  
|-
|  || ''[[Network News (9News)|Network News]]'' ||  
|-
| rowspan=&quot;22&quot;|-- || ''Bonakid Pre-School's Ready Set Laban'' ||  || rowspan=&quot;22&quot;|[[GMA Network]]
|-
| ''[[The Ryzza Mae Show]]'' || Guest
|-
| ''[[Celebrity Bluff]]'' || Contestant 
|-
| ''[[Tunay Na Buhay]]'' || 
|-
| ''300 Kilometro: Isang Paglalakbay'' || 
|-
| ''[[Puso ng Pasko: Artista Challenge]]'' || 
|-
| ''[[Survivor Philippines: Celebrity Showdown]]'' || Guest Host
|-
| ''[[Party Pilipinas]]'' || 
|-
| ''[[Happy Land (TV series)|Happy Land]]'' || 
|-
| ''[[AHA!]]'' || Host
|-
| ''[[Art Angel]]'' || 
|-
| ''[[Pinoy Meets World|Pinoy Meets World England Episode]]'' || 
|-
| ''Coca-Cola's Ride To Fame'' || 
|-
| ''[[Lovely Day (TV series)|Lovely Day]]'' || Guest
|-
| ''[[Bahay Mo Ba 'To?]]'' || Guest
|-
| ''[[Extra Challenge]]'' || 
|-
| ''[[Maynila (TV series)|Maynila]]'' || 
|-
| ''[[SOP Gigsters]]'' || 
|-
| ''[[Unang Hirit]]'' || 
|-
| ''[[All Together Now (Philippine TV series)|All Together Now]]'' || 
|-
| ''[[CLICK Barkada Hunt]]'' || 
|-
| ''[[Click (Philippine TV series)|Click]]'' || 
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|-- || ''[[Biyahe ni Drew]]'' ||  || rowspan=&quot;2&quot;|[[GMA News TV]]
|-
|  ''Weekend Getaway'' || 
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|-- || ''May Trabaho Ka!'' || Guest || rowspan=&quot;2&quot;|[[QTV 11]]
|-
|  ''Balikbayan'' || 
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|-- || ''Stoplight TV'' ||  || rowspan=&quot;2&quot;|[[TV5 (Philippines)|TV5]]
|-
| ''Paghilom'' || 
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|-- || ''Auto Extreme'' ||  || rowspan=&quot;2&quot;|[[Radio Philippines Network|RPN]]
|-
| ''Basketball Show'' || Guest
|-
|2003 || ''Retro TV'' || Host || [[Intercontinental Broadcasting Corporation|IBC 13]]
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|2004–2006 || ''[[Wazzup Wazzup]]'' ||  || rowspan=&quot;2&quot;|[[Studio 23]]
|-
| ''Points of View'' || Host
|-
| || ''[[Matanglawin (TV program)|Matanglawin]]'' || Cameo Role || [[ABS-CBN]]
|}

===Pelikula===
* ''[[Spirit of the Glass]]'' (Regal Entertainment)
* ''[[My First Romance]]'' (Star Cinema)

==Mga parangal at mga nominasyon==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! colspan=&quot;7&quot; | Awards and Nomination
|-
! Year !! Award Giving Body !! Category !! Nominated Work !! Network !! Results
|-
| style=&quot;text-align:center&quot;|2005 || [[19th PMPC Star Awards for Television]] || rowspan=&quot;3&quot;|Best Morning Show Hosts || rowspan=&quot;3&quot;|[[Unang Hirit]] || style=&quot;text-align:center&quot; rowspan=&quot;4&quot;|[[GMA 7]] || {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center&quot;|2006 || [[20th PMPC Star Awards for Television]] || {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center&quot;|2007 || [[21st PMPC Star Awards for Television]] || {{nom}}
|-
| style=&quot;text-align:center&quot; rowspan=&quot;3&quot;|2008 || rowspan=&quot;3&quot;|[[PMPC Star Awards for TV 2008|22nd PMPC Star Awards for Television]] || Best Talent Search Program (with Karel Marquez) || &quot;Coca-Cola's Ride To Fame Yes To Dream&quot; || {{nom}}
|-
| Best Travel Show Host || Balikbayan || style=&quot;text-align:center&quot;|[[QTV 11]] || {{nom}}
|-
| Best Morning Show Hosts || Unang Hirit || style=&quot;text-align:center&quot;|[[GMA 7]] || {{won}}
|-
| style=&quot;text-align:center&quot;|2009 || [[23rd PMPC Star Awards for Television]] || rowspan=&quot;2&quot;|Best Travel Host || rowspan=&quot;2&quot;|Balikbayan || style=&quot;text-align:center&quot;|[[QTV 11]] || {{won}}
|-
| style=&quot;text-align:center&quot;|2010 || [[24th PMPC Star Awards for Television]] || style=&quot;text-align:center&quot;|[[QTV 11]] || {{won}}
|-
| style=&quot;text-align:center&quot;|2015 || [[29th PMPC Star Awards for Television]] || rowspan=&quot;2&quot;|Best Travel Host || rowspan=&quot;2&quot;|Biyahe ni Drew || style=&quot;text-align:center&quot; rowspan=&quot;2&quot;|[[GMA News TV]] || {{won}}
|-
| style=&quot;text-align:center&quot;|2016 || [[30th PMPC Star Awards for Television]] || {{won}}
|-
| style=&quot;text-align:center&quot; rowspan=&quot;3&quot;|2017 || rowspan=&quot;2&quot;|UP's Gandingan Awards 2017 || Gandingan ng Edukasyon || [[AHA!]] || style=&quot;text-align:center&quot;|[[GMA 7]] || {{won}}
|-
| Gandingan ng Kalikasan || rowspan=&quot;2&quot;|Biyahe ni Drew || style=&quot;text-align:center&quot; rowspan=&quot;2&quot;|[[GMA News TV]] || {{won}}
|-
| [[31st PMPC Star Awards for Television]] || Best Travel Show Host || {{Won}}
|}

{{BD|1980|LIVING|Arellano, Drew}}

[[Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas]]


{{Pilipinas-artista-stub}}</text>
      <sha1>3cer9lztdtz5jhot9qsw5tet9snslj7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959980</id>
      <parentid>1959976</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:48:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>WayKurat</username>
        <id>2259</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/49.146.21.85|49.146.21.85]] ([[User talk:49.146.21.85|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:WayKurat|WayKurat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="783" xml:space="preserve">{{BLP unsourced|date=Pebrero 2010}}
{{Infobox Person
| name        = Drew Arellano
| image       = 
| caption     = 
| birth_name = Andrew Arellano
| birth_date  = {{birth date and age|1980|01|16}}
| birth_place = [[San Jose, California]]
| other_names = Drew
| known_for   = Biyahe ni Drew
| spouse = [[Iya Villana]]&lt;small&gt;(2014–kasalukuyan)&lt;/small&gt;
| occupation  = [[Artista]], Journalist
}}

Si '''Drew Arellano''' ay isang artista sa Pilipinas.At Journalist na pangkaraniwang makikita sa [[GMA News TV]] kilala siya bilang isa sa mga host sa Biyahe ni Drew. At napangasawa niya na rin na pangkasalukuyan na ring naging News Anchor sa [[24 Oras]] na si [[Iya Villana]].

{{BD|1980|LIVING|Arellano, Drew}}

[[Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas]]


{{Pilipinas-artista-stub}}</text>
      <sha1>lu81g01pqbfsvoe5q9ornhmrx19pjtk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jhong Hilario</title>
    <ns>0</ns>
    <id>27412</id>
    <revision>
      <id>1959972</id>
      <parentid>1900035</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:37:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.146.21.85</ip>
      </contributor>
      <comment>Infobox updated</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7142" xml:space="preserve">{{BLP unsourced|date=Setyembre 2017}}
{{Infobox officeholder
| title               = Member of the [[Makati]] [[Sangguniang Panlungsod|City Council]] from the [[Legislative districts of Makati#1st District|1st District]]
| term_start          = June 30, 2016
| term_end            = 
| name                = Jhong Hilario
| image               = Jong Hilario itsshowtime.jpg
| alt                 = 
| caption             = 
| birth_name          = Virgilio Viernes Hilario, Jr.
| birth_date          = {{Birth date and age|1976|08|11}}
| birth_place         = [[Asingan, Pangasinan]], [[Pilipinas]]
| death_date          = &lt;!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (DEATH date then BIRTH date) --&gt;
| death_place         = 
| nationality         = Pilipino
| occupation          = Aktor, mananayaw, hurado ng telebisyon, politiko
| known_for           = 
| notable_works       = 
| partner             = Maia Azores
| children            = 1
| party               = Makatizens United Party
| otherparty          = [[United Nationalist Alliance]] (2015–2021)
| residence           = [[Makati]]
| website             = 
}}

Si '''Virgilio Viernes Hilario Jr''' o '''Jhong Hilario''' ay isang artista, mananayaw, komedyante. Sumikat at nagkaroon ng pangalan dahil sa programang It's Showtime. 
Isa na ring pinaguusapan na nakaugnay sa kanyang pangalan ay ang kanyang asawa na isang British. Nakilala siya sa kanyang ginampanan bilang sa &quot;Muro Ami&quot; at Tinagurian siya o bantog sa pangalang si &quot;Alakdan&quot; nang [[Ang Probinsyano]] nang [[ABS-CBN]].

==Pilmograpiya==
===Telebisyon===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-  style=&quot;background:#b0c4de; text-align:center;&quot;
! Taon
! Pamagat
! Ginampanan
! Himpilan
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|1999–2001 
| ''[[Rio Del Mar (1998 TV series)|Rio Del Mar]]'' 
| Rodel  
| rowspan=&quot;3&quot; | [[GMA Network]]
|-
| ''[[Maynila (teleserye)|Maynila]]''
| Various
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|2000–2001
| ''[[GMA Telesine Specials]]''
| Various
|-
| ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Wedding Cake]]'' 
| Various 
| rowspan=&quot;36&quot;|[[ABS-CBN]]
|-
| 2002–03 
| ''[[Kay Tagal Kang Hinintay]]'' 
| Ivan 
|-
| 2003–04 
| ''[[Basta't Kasama Kita]]'' 
| Various
|-
| 2004 
| ''[Spirits'' 
| Kuya Dong 
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2006 
| ''[[U Can Dance]]'' 
| Himself
|-
| ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Komiks Presents: Da Adventures of Pedro Penduko]]
| Ka Edgar
|-
| ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Rugby]]'' 
| Big Boy
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2007 
| ''[[Rounin (TV series)|Rounin]]'' 
| Venom
|-
| ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Rehas]]'' 
| Joel
|-
| ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Tren]]'' 
| Rex Ferrer
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|2008 
| ''[[Kapamilya, Deal or No Deal]]'' 
| Himself
|-
|''[[Kung Fu Kids]]'' 
| Kevin Marilao 
|-
| 2009 
| ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Medal for Valor]]'' 
| Romualdo &quot;Lolong&quot; Rubi 
|-
| rowspan=&quot;4&quot;|2010 
|''[[It's Showtime (variety show)|Showtime]]'' 
| Himself as a judge (voluntarily exited after 30 weeks)
|-
| ''[[Kung Tayo'y Magkakalayo]]'' 
| Jason/Agustin 
|-
| ''Agimat: Ang Mga Alamat ni Ramon Revilla'': ''[[Tonyong Bayawak]]'' 
| Nitoy 
|-
| ''[[Pinoy Big Brother: Teen Clash 2010]]'' 
| Himself as a special guest/judge
|-
| 2010–2011
| ''[[Mara Clara (2010)|Emil Cruz Jr.'s Mara Clara]]'' 
| Gary David
|-
| rowspan=&quot;8&quot;|2011
| ''[[ASAP]]''
| Himself
|-
| ''[[Pilipinas Got Talent|You Got It 2]]''
| Himself
|-
| ''[[Gandang Gabi, Vice!]]'' 
| Himself
|-
| ''[[Happy Yipee Yehey!]]''
| &quot;Waka Waka guest host with John Prats&quot;
|-
| ''[[Maalaala Mo Kaya| Maalaala Mo Kaya: Bisikleta]]''
| Sumalde
|-
| ''[[It's Showtime]]''
| Judge 
|-
| ''[[The Price Is Right]]'' 
| Himself with [[Dimples Romana]]
|-
| ''[[Ikaw Ay Pag-Ibig]]''
| Alex
|-
| rowspan=&quot;1&quot;|2012–2016
| ''[[It's Showtime]]''
| Host/resident judge
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2013
| ''[[Juan dela Cruz (TV series)|Juan dela Cruz]]''
| Poldo
|-
| ''[[Little Champ]]''
| Lucas Caballero
|-
| ''[[Gandang Gabi, Vice!]]''
| Himself
|-
| 2014 || ''[[Ipaglaban Mo!|Ipaglaban Mo: Ako Ang Biktima]]'' || Erwin
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|2015 || ''[[Matanglawin]]'' || Guest Himself Cameo
|-
| ''[[Walang Iwanan (TV series)|Walang Iwanan]]'' || Kamlon Bautista
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2017 || ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Sto. Niño]]  || Agustin &quot;Isong&quot; Batucan 
|- 
| ''[[Ipaglaban Mo!|Ipaglaban Mo: Hinala]]'' || Ely
|-
| ''[[Ang Probinsyano|FPJ's Ang Probinsyano]]'' || Homer Adlawan/Alakdan 
|}

===Movies===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-  style=&quot;background:#b0c4de; text-align:center;&quot;
! Year
! Title
! Character/Role
! Film Producer
|-
| 1996 
| ''Istokwa'' 
| Nestor
| MAQ Productions
|-
| rowspan=&quot;2&quot;| 1998
| ''Sa Pusod ng Dagat''
| Luis
| rowspan=&quot;3&quot;|[[GMA Films]]
|-
| ''Jose Rizal (film)'' 
| Prisoner servant
|-
| 1999 
| ''[[Muro Ami (pelikula)|Muro Ami]]'' 
| Botong
|-
| 2000 
| ''Spirit Warriors (film)|Spirit Warriors'' 
| Buboy 
| MAQ Productions
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2001 
| ''Sa Huling Paghihintay''
|
| [[Viva Films]]
|-
| ''La Vida Rosa''
| Boy Kulet
| rowspan=&quot;3&quot;|[[Star Cinema]]
|-
| ''Bagong Buwan'' 
| Jason 
|-
| 2002 
| ''Dekada '70'' 
| Willy
|-
| 2003 
| ''Spirit Warriors: The Shortcut'' 
| Buboy 
| MAQ Productions
|-
| 2004 
| ''Kulimlim''
| Ex-convict 
| [[Viva Films]]
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|2005 
| ''Nasaan Ka Man''
| Nardo
| rowspan=&quot;4&quot;|[[Star Cinema]]
|-
| ''D' Anothers'' 
| Gorio 
|-
| 2006
| ''Sukob'' 
| Erning 
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|2008 
| ''Caregiver'' 
| Joseph 
|-
| ''Iskul Bukol 20 Years After (Ungasis and Escaleras Adventure)'' 
| Fernando
| [[OctoArts Films]]
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2009 
| ''Kinatay'' 
| Abyong 
| Swift Productions
|-
| ''Astig (Mga Batang Kalye)'' 
| 
| Cinemalaya
|-
| ''Lola'' 
| Bebong 
| Swift Productions
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|2010 
| ''Noy'' 
| Adik 1
| CineMedia&lt;br&gt;[[Star Cinema]]
|-
| ''Emir'' 
| Boyong
| [[Cultural Center of the Philippines]]&lt;br&gt;[[Viva Films]]
|-
| rowspan=&quot;1&quot;|2011 
| ''Segunda Mano'' 
| Dindo
| [[Star Cinema]]&lt;br&gt;MJM Productions
|-
| 2012
| ''[[The Healing]]''
| Dario
| [[Star Cinema]]
|-
| 2013
| ''Boy Golden: Shoot to Kill, the Arturo Porcuna Story|Boy Golden''
| 
| [[Viva Films]]&lt;br&gt;Screen Cinema Concepts
|-
| 2016
| ''The Super Parental Guardians''
| Val Santos
| [[Star Cinema]]
|-
| rowspan=2|2017
| ''Mang Kepweng Returns''
| 
| [[Viva Films]]&lt;br&gt;CineKo Productions
|-
| ''The Ghost Bride'' 
| Cameo
| [[Star Cinema]]
|-
|}

==Mga Parangal==
===Mga Gawad at uringan===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-  style=&quot;background:#b0c4de; text-align:center;&quot;
! Taon
! Award
! Kategorya
! Pelikula / Telebisyon
! Resulta
|-
| 2011
| [[PMPC Star Awards for TV 2011|25th PMPC Star Awards for TV]]
| Best Drama Actor
| rowspan=2|''[[Mara Clara (2010 TV series)|Mara Clara]]''
| {{nom}}
|-
| 2012
| [[Golden Screen TV Awards]] || Outstanding Supporting Actor in a Drama Series || {{nom}}
|-
|}

==Sanggunian==
{{Reflist}}

==Panlabas na kawing==
*[http://www.jhonghilario.com/ Official Website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110413115529/http://www.jhonghilario.com/ |date=2011-04-13 }}
*{{IMDb name|0383762}}

[[Kategorya:Ipinanganak noong 1976]]
[[Kategorya:Mga Pilipino]]
[[Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas]]
[[Kategorya:Mga personalidad sa telebisyon]]</text>
      <sha1>6fut8sg7s4uqm7qmqcb7wxq9dqggw35</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959983</id>
      <parentid>1959972</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:48:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>WayKurat</username>
        <id>2259</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/49.146.21.85|49.146.21.85]] ([[User talk:49.146.21.85|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6633" xml:space="preserve">{{BLP unsourced|date=Setyembre 2017}}
{{Infobox officeholder
|honorific-prefix = [[Honorable|The Honorable]]
| name = Jhong Hilario
| image = Jong Hilario itsshowtime.jpg
| imagesize = 150px
| caption = Hilario in 2012 
| birth_name = Virgilio Viernes Hilario Jr.
| birth_date = {{Birth date and age|1976|08|11|(age 41)}}
| birth_place = [[Asingan, Pangasinan]], [[Pilipinas]]
| title = Member of the [[Makati]] [[Sangguniang Panlungsod|City Council]] mula [[Legislative districts of Makati#1st District|1st District]]
| term_start = June 30, 2016
|term_end = 
| occupation = Aktor, mananayaw, Punong-abala
| website =
}}

Si '''Virgilio Viernes Hilario Jr''' o '''Jhong Hilario''' ay isang artista, mananayaw, komedyante. Sumikat at nagkaroon ng pangalan dahil sa programang It's Showtime. 
Isa na ring pinaguusapan na nakaugnay sa kanyang pangalan ay ang kanyang asawa na isang British. Nakilala siya sa kanyang ginampanan bilang sa &quot;Muro Ami&quot; at Tinagurian siya o bantog sa pangalang si &quot;Alakdan&quot; nang [[Ang Probinsyano]] nang [[ABS-CBN]].

==Pilmograpiya==
===Telebisyon===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-  style=&quot;background:#b0c4de; text-align:center;&quot;
! Taon
! Pamagat
! Ginampanan
! Himpilan
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|1999–2001 
| ''[[Rio Del Mar (1998 TV series)|Rio Del Mar]]'' 
| Rodel  
| rowspan=&quot;3&quot; | [[GMA Network]]
|-
| ''[[Maynila (teleserye)|Maynila]]''
| Various
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|2000–2001
| ''[[GMA Telesine Specials]]''
| Various
|-
| ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Wedding Cake]]'' 
| Various 
| rowspan=&quot;36&quot;|[[ABS-CBN]]
|-
| 2002–03 
| ''[[Kay Tagal Kang Hinintay]]'' 
| Ivan 
|-
| 2003–04 
| ''[[Basta't Kasama Kita]]'' 
| Various
|-
| 2004 
| ''[Spirits'' 
| Kuya Dong 
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2006 
| ''[[U Can Dance]]'' 
| Himself
|-
| ''[[Da Adventures of Pedro Penduko|Komiks Presents: Da Adventures of Pedro Penduko]]
| Ka Edgar
|-
| ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Rugby]]'' 
| Big Boy
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2007 
| ''[[Rounin (TV series)|Rounin]]'' 
| Venom
|-
| ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Rehas]]'' 
| Joel
|-
| ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Tren]]'' 
| Rex Ferrer
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|2008 
| ''[[Kapamilya, Deal or No Deal]]'' 
| Himself
|-
|''[[Kung Fu Kids]]'' 
| Kevin Marilao 
|-
| 2009 
| ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Medal for Valor]]'' 
| Romualdo &quot;Lolong&quot; Rubi 
|-
| rowspan=&quot;4&quot;|2010 
|''[[It's Showtime (variety show)|Showtime]]'' 
| Himself as a judge (voluntarily exited after 30 weeks)
|-
| ''[[Kung Tayo'y Magkakalayo]]'' 
| Jason/Agustin 
|-
| ''Agimat: Ang Mga Alamat ni Ramon Revilla'': ''[[Tonyong Bayawak]]'' 
| Nitoy 
|-
| ''[[Pinoy Big Brother: Teen Clash 2010]]'' 
| Himself as a special guest/judge
|-
| 2010–2011
| ''[[Mara Clara (2010)|Emil Cruz Jr.'s Mara Clara]]'' 
| Gary David
|-
| rowspan=&quot;8&quot;|2011
| ''[[ASAP]]''
| Himself
|-
| ''[[Pilipinas Got Talent|You Got It 2]]''
| Himself
|-
| ''[[Gandang Gabi, Vice!]]'' 
| Himself
|-
| ''[[Happy Yipee Yehey!]]''
| &quot;Waka Waka guest host with John Prats&quot;
|-
| ''[[Maalaala Mo Kaya| Maalaala Mo Kaya: Bisikleta]]''
| Sumalde
|-
| ''[[It's Showtime]]''
| Judge 
|-
| ''[[The Price Is Right]]'' 
| Himself with [[Dimples Romana]]
|-
| ''[[Ikaw Ay Pag-Ibig]]''
| Alex
|-
| rowspan=&quot;1&quot;|2012–2016
| ''[[It's Showtime]]''
| Host/resident judge
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2013
| ''[[Juan dela Cruz (TV series)|Juan dela Cruz]]''
| Poldo
|-
| ''[[Little Champ]]''
| Lucas Caballero
|-
| ''[[Gandang Gabi, Vice!]]''
| Himself
|-
| 2014 || ''[[Ipaglaban Mo!|Ipaglaban Mo: Ako Ang Biktima]]'' || Erwin
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|2015 || ''[[Matanglawin]]'' || Guest Himself Cameo
|-
| ''[[Walang Iwanan (TV series)|Walang Iwanan]]'' || Kamlon Bautista
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2017 || ''[[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Sto. Niño]]  || Agustin &quot;Isong&quot; Batucan 
|- 
| ''[[Ipaglaban Mo!|Ipaglaban Mo: Hinala]]'' || Ely
|-
| ''[[Ang Probinsyano|FPJ's Ang Probinsyano]]'' || Homer Adlawan/Alakdan 
|}

===Movies===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-  style=&quot;background:#b0c4de; text-align:center;&quot;
! Year
! Title
! Character/Role
! Film Producer
|-
| 1996 
| ''Istokwa'' 
| Nestor
| MAQ Productions
|-
| rowspan=&quot;2&quot;| 1998
| ''Sa Pusod ng Dagat''
| Luis
| rowspan=&quot;3&quot;|[[GMA Films]]
|-
| ''Jose Rizal (film)'' 
| Prisoner servant
|-
| 1999 
| ''[[Muro Ami (pelikula)|Muro Ami]]'' 
| Botong
|-
| 2000 
| ''Spirit Warriors (film)|Spirit Warriors'' 
| Buboy 
| MAQ Productions
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2001 
| ''Sa Huling Paghihintay''
|
| [[Viva Films]]
|-
| ''La Vida Rosa''
| Boy Kulet
| rowspan=&quot;3&quot;|[[Star Cinema]]
|-
| ''Bagong Buwan'' 
| Jason 
|-
| 2002 
| ''Dekada '70'' 
| Willy
|-
| 2003 
| ''Spirit Warriors: The Shortcut'' 
| Buboy 
| MAQ Productions
|-
| 2004 
| ''Kulimlim''
| Ex-convict 
| [[Viva Films]]
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|2005 
| ''Nasaan Ka Man''
| Nardo
| rowspan=&quot;4&quot;|[[Star Cinema]]
|-
| ''D' Anothers'' 
| Gorio 
|-
| 2006
| ''Sukob'' 
| Erning 
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|2008 
| ''Caregiver'' 
| Joseph 
|-
| ''Iskul Bukol 20 Years After (Ungasis and Escaleras Adventure)'' 
| Fernando
| [[OctoArts Films]]
|-
| rowspan=&quot;3&quot;|2009 
| ''Kinatay'' 
| Abyong 
| Swift Productions
|-
| ''Astig (Mga Batang Kalye)'' 
| 
| Cinemalaya
|-
| ''Lola'' 
| Bebong 
| Swift Productions
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|2010 
| ''Noy'' 
| Adik 1
| CineMedia&lt;br&gt;[[Star Cinema]]
|-
| ''Emir'' 
| Boyong
| [[Cultural Center of the Philippines]]&lt;br&gt;[[Viva Films]]
|-
| rowspan=&quot;1&quot;|2011 
| ''Segunda Mano'' 
| Dindo
| [[Star Cinema]]&lt;br&gt;MJM Productions
|-
| 2012
| ''[[The Healing]]''
| Dario
| [[Star Cinema]]
|-
| 2013
| ''Boy Golden: Shoot to Kill, the Arturo Porcuna Story|Boy Golden''
| 
| [[Viva Films]]&lt;br&gt;Screen Cinema Concepts
|-
| 2016
| ''The Super Parental Guardians''
| Val Santos
| [[Star Cinema]]
|-
| rowspan=2|2017
| ''Mang Kepweng Returns''
| 
| [[Viva Films]]&lt;br&gt;CineKo Productions
|-
| ''The Ghost Bride'' 
| Cameo
| [[Star Cinema]]
|-
|}

==Mga Parangal==
===Mga Gawad at uringan===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-  style=&quot;background:#b0c4de; text-align:center;&quot;
! Taon
! Award
! Kategorya
! Pelikula / Telebisyon
! Resulta
|-
| 2011
| [[PMPC Star Awards for TV 2011|25th PMPC Star Awards for TV]]
| Best Drama Actor
| rowspan=2|''[[Mara Clara (2010 TV series)|Mara Clara]]''
| {{nom}}
|-
| 2012
| [[Golden Screen TV Awards]] || Outstanding Supporting Actor in a Drama Series || {{nom}}
|-
|}

==Sanggunian==
{{Reflist}}

==Panlabas na kawing==
*[http://www.jhonghilario.com/ Official Website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110413115529/http://www.jhonghilario.com/ |date=2011-04-13 }}
*{{IMDb name|0383762}}

[[Kategorya:Ipinanganak noong 1976]]
[[Kategorya:Mga Pilipino]]
[[Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas]]
[[Kategorya:Mga personalidad sa telebisyon]]</text>
      <sha1>8jwt7ndf3ixmrkp6sqhgyt9pepse784</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kitchie Nadal</title>
    <ns>0</ns>
    <id>29240</id>
    <revision>
      <id>1959973</id>
      <parentid>1622119</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:40:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.146.21.85</ip>
      </contributor>
      <comment>Infobox updated</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2320" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name               = Kitchie Nadal
| image              = Kitchie Nadal.jpg
| image_size         = 220px
| birth_name         = Anna Katrina Dumilon Nadal
| birth_date         = {{Birth date and age|1980|9|16|mf=y}}
| birth_place        = [[Maynila]], [[Pilipinas]]
| spouse             = {{Marriage|Carlos Lopez|2015}}
| children           = 1
| website            = [https://web.archive.org/web/20160119125757/http://www.kitchienadal.com/] KitchieNad
| module             = {{Infobox musical artist   &lt;!-- See Wikipedia:WikiProject Musicians --&gt;
| embed                = yes
| background          = solo_singer
| instrument          = [[Guitar]], [[vocals]]
| genre               = [[Pop rock]], [[alternative rock]], [[Original Pilipino Music|OPM]]
| occupation          = Singer, songwriter, guitarist
| years_active        = 1998–present 
| label               = [[Warner Music Group|Warner]]&lt;br&gt;[[GMA Music|GMA]]&lt;br&gt;Be.Live&lt;br&gt;12 Stone/[[Universal Records (Philippines)|Universal]]
| associated_acts     =  [[Mojofly]], [[Eraserheads]], [[Parokya Ni Edgar]], [[Sud (band)|SUD]], [[APO Hiking Society]]
}}
}}


Si '''Kitchie Nadal-Lopez''' (isinilang Setyembre 16, 1980) ay isang mang-aawit, manunulat ng awit na mula sa [[Maynila]], [[Pilipinas]], dating mang-aawit ng bandang [[Mojofly]]. Ang kasikatan ni Kitchie ay nagsimula ng ilabas niya ang kanyang unang solo album, na kinalolooban ng tanyag na single na ''Huwag na Huwag Mong Sasabihin''.&lt;ref&gt;[https://archive.is/20071220230910/http://www.philmusicregistry.net/artist_profile.php?artist_id=2997 Kitchie Nadal],{{Dead link|date=October 2011}} &quot;Online Registry of Filipino Musical Artists and Their Works&quot;, Retrieved 2006-05-06&lt;/ref&gt;


==Mga sanggunian==
&lt;references /&gt;

==Mga kawing panlabas==
{{Commons category|Kitchie Nadal}}
* [https://web.archive.org/web/20160119125757/http://www.kitchienadal.com/ Kitchie Nadal Official Website]
* [https://web.archive.org/web/20160205034622/http://kitchienadal.net/ Kitchie Nadal Live!]
* [https://archive.is/20071220230910/http://www.philmusicregistry.net/artist_profile.php?artist_id=2997 Online Registry of Filipino Musical Artists and Their Works: Kitchie Nadal]


{{Commonscat|Kitchie Nadal}}

{{DEFAULTSORT:Nadal, Kitchie}}
[[Kategorya:Mga musiko mula sa Pilipinas]]


{{Pilipinas-stub}}</text>
      <sha1>cvg9t0e2o9pgw2s3kukp7g3is1n7hu0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959982</id>
      <parentid>1959973</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:48:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>WayKurat</username>
        <id>2259</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/49.146.21.85|49.146.21.85]] ([[User talk:49.146.21.85|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:Mananaliksik|Mananaliksik]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2141" xml:space="preserve">{{Infobox musical artist
| name                = Kitchie Nadal
| image               = Kitchie Nadal.jpg
| caption             = 
| image_size          = &lt;!-- Only for images narrower than 220 pixels --&gt;
| background          = solo_singer
| birth_name          = Anna Katrina Dumilon Nadal
| birth_date          = {{Birth date and age|1980|9|16|mf=y}} 
| birth_place         = [[Maynila]], [[Pilipinas]]
| instrument          = Boses, gitara, [[Piano]]
| genre               = [[Pinoy rock]], [[alternative rock]], [[Original Pilipino Music|OPM]]
| occupation          = mang-aawit, manunulat ng awit, gitarista
| years_active        = 1998–kasalukuyan
| label               = [[Warner Music Group|Warner]],&lt;br&gt;[[GMA Records|GMA]],&lt;br&gt;Be.Live,&lt;br&gt;12 Stone/[[Universal Records (Philippines)|Universal]]
| associated_acts     = [[Mojofly]]
| website                 = [https://web.archive.org/web/20160119125757/http://www.kitchienadal.com/] KitchieNad
}}


Si '''Kitchie Nadal-Lopez''' (isinilang Setyembre 16, 1980) ay isang mang-aawit, manunulat ng awit na mula sa [[Maynila]], [[Pilipinas]], dating mang-aawit ng bandang [[Mojofly]]. Ang kasikatan ni Kitchie ay nagsimula ng ilabas niya ang kanyang unang solo album, na kinalolooban ng tanyag na single na ''Huwag na Huwag Mong Sasabihin''.&lt;ref&gt;[https://archive.is/20071220230910/http://www.philmusicregistry.net/artist_profile.php?artist_id=2997 Kitchie Nadal],{{Dead link|date=October 2011}} &quot;Online Registry of Filipino Musical Artists and Their Works&quot;, Retrieved 2006-05-06&lt;/ref&gt;


==Mga sanggunian==
&lt;references /&gt;

==Mga kawing panlabas==
{{Commons category|Kitchie Nadal}}
* [https://web.archive.org/web/20160119125757/http://www.kitchienadal.com/ Kitchie Nadal Official Website]
* [https://web.archive.org/web/20160205034622/http://kitchienadal.net/ Kitchie Nadal Live!]
* [https://archive.is/20071220230910/http://www.philmusicregistry.net/artist_profile.php?artist_id=2997 Online Registry of Filipino Musical Artists and Their Works: Kitchie Nadal]


{{Commonscat|Kitchie Nadal}}

{{DEFAULTSORT:Nadal, Kitchie}}
[[Kategorya:Mga musiko mula sa Pilipinas]]


{{Pilipinas-stub}}</text>
      <sha1>4gm7nmiexlyvtwlzena6wqzovv7em1v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Conakry</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32411</id>
    <revision>
      <id>1959968</id>
      <parentid>1782475</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:30:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Aboubacarkhoraa</username>
        <id>105851</id>
      </contributor>
      <comment>#WPWP</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3321" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| official_name           = {{raise|0.3em|Conakry}}
| native_name             = {{lower|0.1em|2=Kɔnakiri}}
| image_skyline           = Conakry collage.jpg
| image_caption           = Kolahe ng mga pangunahing makikita sa  Conakry
| subdivision_type        = Bansa
| subdivision_name        = {{flag|Guinea}}
| subdivision_type1       = Rehiyon
| subdivision_name1       = Rehiyon ng Conakry
| area_total_km2          = 450
| population_total        = 1660973
| population_as_of = 2014
| population_footnotes = &lt;ref name =recensement2014&gt;{{cite web|url=http://www.stat-guinee.org/images/Publications/INS/RGPH3/RGPH3_etat_structure.pdf|title=Etat et Structure de la Population Recensement General de la Population et de l’habitation 2014|accessdate=27 Marso 2020|website=Direction Nationale de la Statistique de Guinée|df=dmy|archive-url=https://web.archive.org/web/20191124062531/http://www.stat-guinee.org/images/Publications/INS/RGPH3/RGPH3_etat_structure.pdf|archive-date=24 Nobyembre 2019|url-status=dead|language=en}}&lt;/ref&gt;
| population_density_km2  = auto
| timezone                = [[Universal Time Coordinated|UTC]]
| utc_offset              = ±0
| timezone_DST            = {{small|''hindi inoobserba''}}
| coordinates             = {{coord|9|31|N|13|42|W|region:GN|display=inline}}
| blank_name_sec1         = [[Human Development Index|HDI]] (2017)
| blank_info_sec1         = 0.673&lt;ref name=&quot;GlobalDataLab&quot;&gt;{{Cite web |url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/ |title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab |website=hdi.globaldatalab.org |language=en |access-date=13 Setyembre 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;{{color|#fc0|katamtaman}}
}}
[[Talaksan:Stade Général Lansana Conté de Nongo 05.jpg|thumb|281x281px]]
Ang '''Conakry''' ({{IPAc-en|ˈ|k|ɒ|n|ə|k|ɹ|i}}; [[Susu language|Sosso]]: ''Kɔnakiri;'' [[N'Ko script|N’ko]]: ߞߐߣߊߞߙߌ߫) ay ang kabisera at ang pinakamalaking lungsod ng [[Guinea]]. Isang daungang lungsod, nagsisilbi ito bilang ang ekonomiko, pinansyal, at kultural na sentro ng Guinea. Ayon sa senso noong 2014, may populasyon ito na 1,660,973.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=GeoHive – Guinea population statistics |work=geohive.com |accessdate=5 Hunyo 2016 |url=http://www.geohive.com/cntry/guinea.aspx |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151124030052/http://www.geohive.com/cntry/guinea.aspx |archivedate=24 Nobyembre 2015|language=en}}&lt;/ref&gt; 

Mahirap matiyak ang kasalukuyang populasyon ng Conakry, bagaman tinataya ng Departamento ng [[Estados Unidos]] na Kagawaran ng Aprikanong Pakikipag-ugnayan o ''Bureau of African Affairs'' ang populasyon sa 2 milyon, na ang kabuuang isang ikaanim (1/6) ng buong populasyon ng bansa.&lt;ref name=&quot;US DoS&quot;&gt;[https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/2824.htm &quot;Background Note: Guinea&quot;]. Bureau of African Affairs, U.S. Department of State, Enero 2007. Hinango noong 24 Pebrero 2007; (sa Ingles) [http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&amp;men=gcis&amp;lng=en&amp;des=wg&amp;srt=npan&amp;col=abcdefghinoq&amp;msz=1500&amp;geo=-89 World Gazetteer] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080617211428/http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&amp;men=gcis&amp;lng=en&amp;des=wg&amp;srt=npan&amp;col=abcdefghinoq&amp;msz=1500&amp;geo=-89 |date=2008-06-17}}. Hinango noong 16 Hunyo 2008 (sa Ingles)&lt;/ref&gt;

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

[[Kategorya:Kabisera sa Aprika]]</text>
      <sha1>t9yxnaunfv39c7kyngjwukljhjakfca</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>California Republic</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32573</id>
    <redirect title="Republika ng California" />
    <revision>
      <id>1959949</id>
      <parentid>1959865</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:01:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Republika ng California]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republika ng California]]</text>
      <sha1>77j1ums5yydhikszkosg318pp2newxl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Prepektura ng Niigata</title>
    <ns>0</ns>
    <id>34952</id>
    <revision>
      <id>1960017</id>
      <parentid>1888102</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:01:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>58.69.182.193</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2981" xml:space="preserve">{{Infobox Prepektura ng Hapon
|Fullname = Prepektura ng Niigata
|FullnameJA = 新潟県 (''Niigata-ken'')
|Flag = Flag of Niigata Prefecture.svg
|Name = Niigata
|Seal = Symbol mark of Niigata Prefecture.svg
|Map = Map of Japan with highlight on 15 Niigata prefecture.svg
|Rehiyong = Chūbu
|Capital = Lungsod ng Niigata
|LargestCity = Lungsod ng Niigata
|AreaRank = 5th
|TotalArea = 12.583,72
|Kabuuan = 2.373.067
|PopRank = 14th
|Density = 189
|DensityRank = 34th
|HighestPoint = [[Bundok Korenge]]
|HighestElev = 2.766
|LowestElev = 0
|Governor = Ryuichi Yoneyama
|Flower = ''Tulipa gesneriana'' 
|Wood = ''Camellia japonica subsp. rusticana''
|Bird = ''Nipponia nippon''
|ISOCode = JP-15
|Website = http://www.pref.niigata.lg.jp/
}}

Ang '''Prepektura ng Niigata''' ay isang prepektura sa bansang [[Hapon (bansa)|Hapon]].

== Munisipalidad ==
; Rehiyong Jōetsu
* [[Itoigawa, Niigata|Itoigawa]]
* [[Joetsu, Niigata|Jōetsu]]
* [[Myōkō, Niigata|Myōkō]]

; Rehiyong Chūetsu
* [[Kamo, Niigata|Kamo]]
* [[Kasyiwasaki, Niigata|Kashiwazaki]]
* [[Minamiuonuma, Niigata|Minamiuonuma]]
* [[Mitsuke, Niigata|Mitsuke]]
* [[Nagaoka, Niigata|Nagaoka]]
* [[Odyiya, Niigata|Ojiya]]
* [[Sandyo, Niigata|Sanjō]]
* [[Tokamatsi, Niigata|Tokamachi]]
* [[Uonuma, Niigata|Uonuma]]
* [[Distrito ng Kariwa]]
: [[Kariwa, Niigata|Kariwa]] 
* [[Distrito ng Minamikanbara]]
: [[Tanoue, Niigata|Tanoue]]
* [[Distrito ng Minamiuonuma]]
: [[Yuzawa, Niigata|Yuzawa]]
* [[Distrito ng Nakauonuma]]
: [[Tsunan, Niigata|Tsunan]]
* [[Distrito ng Santō]]
: [[Izumozaki, Niigata|Izumozaki]]

; Rehiyong Kaetsu
* [[Lungsod ng Niigata|Niigata]] (''Kabisera'')
: [[Kita-ku, Niigata|Kita-ku]], [[Higashi-ku, Niigata|Higashi-ku]], [[Chūō-ku, Niigata|Chūō-ku]], [[Kōnan-ku, Niigata|Kōnan-ku]], [[Akiba-ku, Niigata|Akiba-ku]], [[Minami-ku, Niigata|Minami-ku]], [[Nishi-ku, Niigata|Nishi-ku]], [[Nishikan-ku, Niigata|Nishikan-ku]]

* [[Agano, Niigata|Agano]]
* [[Gosen, Niigata|Gosen]]
* [[Murakami, Niigata|Murakami]]
* [[Syibata, Niigata|Shibata]]
* [[Tainai, Niigata|Tainai]]
* [[Tsubame, Niigata|Tsubame]]

* [[Distrito ng Nishikanbara]]
: [[Yahiko, Niigata]]
* [[Distrito ng Higashikanbara]]
: [[Aga, Niigata|Aga]]
* [[Distrito ng Iwafune]]
: [[Sekikawa, Niigata|Sekikawa]], [[Awashimaura, Niigata|Awashimaura]]

; Rehiyong Sado ([[Pulo ng Sado]])

* [[Sado, Niigata|Sado]]

== Mga kilalang tao mula sa Niigata ==

* [[Rumiko Takahashi]] Mangakan artista
* Yaichi Aizu (1881-1956 ) Kaligrapya
* Megumi Yokota Gitnang Mataas na Paaralan Estsudante at Biktma ng pagdukot
* Takuya Yokota unang Kapatid at Biktma ng pagdukot Dalagita Babae Megumi Yokota
* Tetsuya Yokota ikalawa Kapatid at Biktma ng pagdukot Dalagita Babae Megumi Yokota
* Sakie Yokota Ina Byuda ni Shigeru Yokota at Biktma ng pagdukot Dalagita Babae Megumi Yokota
* Shigeru Yokota (1932-2020) Itay at Biktma ng pagdukot Dalagita Babae Megumi Yokota

----
{{stub|Hapon}}
{{Mga prepektura ng bansang Hapon}}

[[Kategorya:Prepekturang Niigata|*]]</text>
      <sha1>jxtw5u5kg24j8kd1bklwgzapi3puvjq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republic of California</title>
    <ns>0</ns>
    <id>68242</id>
    <redirect title="Republika ng California" />
    <revision>
      <id>1959964</id>
      <parentid>1959879</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:03:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Republika ng California]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republika ng California]]</text>
      <sha1>77j1ums5yydhikszkosg318pp2newxl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Republikang Kaliporniya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>68243</id>
    <redirect title="Republika ng California" />
    <revision>
      <id>1959965</id>
      <parentid>1959880</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:04:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Republika ng California]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republika ng California]]</text>
      <sha1>77j1ums5yydhikszkosg318pp2newxl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Californian Republic</title>
    <ns>0</ns>
    <id>68450</id>
    <redirect title="Republika ng California" />
    <revision>
      <id>1959950</id>
      <parentid>1959866</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:01:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Republika ng California]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republika ng California]]</text>
      <sha1>77j1ums5yydhikszkosg318pp2newxl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ancient Egyptian religion</title>
    <ns>0</ns>
    <id>86672</id>
    <redirect title="Mitolohiyang Ehipsiyo" />
    <revision>
      <id>1959948</id>
      <parentid>1959807</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:01:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Mitolohiyang Ehipsiyo]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Mitolohiyang Ehipsiyo]]

__FORCETOC__</text>
      <sha1>8ytp0fxq8hc7jy99cme83vtw2ktzuxy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lalawigan ng Macerata</title>
    <ns>0</ns>
    <id>138133</id>
    <revision>
      <id>1960021</id>
      <parentid>1856297</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:24:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1005" xml:space="preserve">:''Para sa lungsod, tingnan ang [[Lungsod ng Macerata]].''
{{Infobox settlement/Wikidata}}
Ang '''Macerata''' ay isang lalawigan sa rehiyon ng [[Marche]] sa [[Italya]]. Ang [[lungsod ng Macerata]] ang [[kabisera]] nito.

{{Image label begin|image=Marches Provinces Blank.png|width={{{width|220}}}|float={{{float|none}}}}}
{{Image label small|x=0.6|y=0.4|scale={{{width|220}}}|text=[[Lalawigan ng Ancona|Ancona]]}}
{{Image label small|x=0.7|y=0.87|scale={{{width|220}}}|text=[[Lalawigan ng Ascoli Piceno|Ascoli Piceno]]}}
{{Image label small|x=0.8|y=0.7|scale={{{width|220}}}|text=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]]}}
{{Image label small|x=0.5|y=0.7|scale={{{width|220}}}|text=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]]}}
{{Image label small|x=0.2|y=0.3|scale={{{width|220}}}|text=[[Lalawigan ng Pesaro e Urbino|Pesaro e Urbino]]}}
{{Image label end}}

== Tingnan din ==

* [[Talaan ng mga munisipalidad ng Lalawigan ng Macerata]]
{{Marche}}{{Lalawigan ng Macerata}}

{{Stub|Italya}}

[[Kaurian:Mga lalawigan ng Italya]]</text>
      <sha1>paraq4552orlii7s3slqwxnv8m9cdfh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960022</id>
      <parentid>1960021</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:25:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1003" xml:space="preserve">:''Para sa lungsod, tingnan ang [[Lungsod ng Macerata]].''
{{Infobox settlement/Wikidata}}
Ang '''Macerata''' ay isang lalawigan sa rehiyon ng [[Marche]] sa [[Italya]]. Ang [[lungsod ng Macerata]] ang [[kabisera]] nito.

{{Image label begin|image=Marches Provinces Blank.png|width={{{width|220}}}|float={{{float|none}}}}}
{{Image label small|x=0.6|y=0.4|scale={{{width|220}}}|text=[[Lalawigan ng Ancona|Ancona]]}}
{{Image label small|x=0.7|y=0.87|scale={{{width|220}}}|text=[[Lalawigan ng Ascoli Piceno|Ascoli Piceno]]}}
{{Image label small|x=0.8|y=0.7|scale={{{width|220}}}|text=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]]}}
{{Image label small|x=0.5|y=0.7|scale={{{width|220}}}|text=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]]}}
{{Image label small|x=0.2|y=0.3|scale={{{width|220}}}|text=[[Lalawigan ng Pesaro e Urbino|Pesaro e Urbino]]}}
{{Image label end}}

== Tingnan din ==

* [[Talaan ng mga munisipalidad ng Lalawigan ng Macerata]]
{{Lalawigan ng Macerata}}{{Marche}}{{Stub|Italya}}

[[Kaurian:Mga lalawigan ng Italya]]</text>
      <sha1>ownbe16prma9le81fqpm11ya1wphyqe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Apiro</title>
    <ns>0</ns>
    <id>138360</id>
    <revision>
      <id>1960023</id>
      <parentid>1856241</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:35:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Inilikha sa pagsalin ng pahinang &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1066480349|Apiro]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1990" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|name=Apiro|official_name=Comune di Apiro|native_name=|image_skyline=Apiro_-_panoramio.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=Panorama ng [[Monte San Vicino]] sa likuran.|image_shield=Apiro-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|23|N|13|8|E|type:city(2,430)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=Casalini, Favete, Frontale|mayor_party=|mayor=Ubaldo Scuppa|area_footnotes=|area_total_km2=53.78|population_footnotes=&lt;ref name=&quot;istat&quot;&gt;All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].&lt;/ref&gt;|population_demonym=Apirani|elevation_footnotes=|elevation_m=516|saint=|day=|postal_code=62021|area_code=0733|website={{official website|http://www.comune.apiro.mc.it/}}|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Apiro''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya, na matatagpuan mga {{Convert|40|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|25|km|mi}} hilagang-kanluran ng [[Macerata]].

== Relihiyon ==

=== Mga simbahan ===

* Ang simbahan ng [[Sant'Urbano, Apiro|Sant'Urbano]] ay ginawang museo ng mga relihiyosong artepakto at pinta.
* [[San Francesco delle Favete, Apiro|San Francesco delle Favete]], isang ika-14 na siglong simbahan ay matatagpuan ilang kilometro sa labas ng lumang bayan ng Apiro.

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

== Mga panlabas na link ==

* [http://www.comune.apiro.mc.it/ Opisyal na website]
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Official website different in Wikidata and Wikipedia]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]</text>
      <sha1>3wr3bzk48s732c0jzns8jmjrb66y0hx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960026</id>
      <parentid>1960023</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:45:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3118" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|name=Apiro|official_name=Comune di Apiro|native_name=|image_skyline=Apiro_-_panoramio.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=Panorama ng [[Monte San Vicino]] sa likuran.|image_shield=Apiro-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|23|N|13|8|E|type:city(2,430)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=Casalini, Favete, Frontale|mayor_party=|mayor=Ubaldo Scuppa|area_footnotes=|area_total_km2=53.78|population_footnotes=&lt;ref name=&quot;istat&quot;&gt;All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].&lt;/ref&gt;|population_demonym=Apirani|elevation_footnotes=|elevation_m=516|saint=|day=|postal_code=62021|area_code=0733|website={{official website|http://www.comune.apiro.mc.it/}}|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Apiro''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya, na matatagpuan mga {{Convert|40|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|25|km|mi}} hilagang-kanluran ng [[Macerata]].

== Kasaysayan ==
Ang bayan ay tinitirhan na noong panahon pa ng mga [[Mga Piceno|Piceno]] at nang maglaon ay ng mga Romano, na sinira ng mga [[Mga Godo|Godo]] at [[Mga Lombardo|Lombardo]] at isinama ng huli sa [[Dukado ng Spoleto]].&lt;ref name=&quot;Sito ufficiale del Turismo di Apiro&quot;&gt;[http://turismo.comune.apiro.mc.it/alla-scoperta-del-comune/la-storia/ Sito ufficiale del Turismo di Apiro]&lt;/ref&gt;

Ang toponimo na Apiro ay nagmula sa Latin na ''ad pirum'' ('sa peras'), na malamang na tumutukoy sa isang puno ng peras, ang sangguniang heograpikal na punto ng lugar.

Noong 1227 ito ay naging isang [[Medyebal na komuna|malayang]] munisipalidad, ang kabesera ng Lambak San Clemente, na nagsama ng ilang kastilyo sa lugar. Ngunit sa parehong taon na ito ay nasakop ng lungsod ng [[Jesi]] at inilagay sa kanayunan nito.&lt;ref name=&quot;Sito ufficiale del Turismo di Apiro&quot; /&gt;

Noong 1433-34 ito ay sinakop ni [[Francesco Sforza]] at kalaunan ay naipasa sa ilalim ng kapangyarihan ng papa hanggang sa pag-iisa ng Italya.&lt;ref name=&quot;Sito ufficiale del Turismo di Apiro&quot; /&gt; Nanatili ito sa ilalim ng hurisdiksyon ng papa hanggang sa Pag-iisa.

== Relihiyon ==

=== Mga simbahan ===

* Ang simbahan ng [[Sant'Urbano, Apiro|Sant'Urbano]] ay ginawang museo ng mga relihiyosong artepakto at pinta.
* [[San Francesco delle Favete, Apiro|San Francesco delle Favete]], isang ika-14 na siglong simbahan ay matatagpuan ilang kilometro sa labas ng lumang bayan ng Apiro.

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

== Mga panlabas na link ==

* [http://www.comune.apiro.mc.it/ Opisyal na website]
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Official website different in Wikidata and Wikipedia]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]</text>
      <sha1>qocm9t90soe3zvgyp6idocbtsd7td01</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Appignano</title>
    <ns>0</ns>
    <id>138361</id>
    <revision>
      <id>1960027</id>
      <parentid>1856242</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:53:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Inilikha sa pagsalin ng pahinang &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/942526308|Appignano]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1835" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|name=Appignano|official_name=Comune di Appignano|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|24|N|13|12|E|type:city(4,043)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=Forano|mayor_party=|mayor=Osvaldo Messi|area_footnotes=|area_total_km2=22.67|population_footnotes=&lt;ref name=&quot;istat&quot;&gt;All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].&lt;/ref&gt;|population_demonym=Appignanesi|elevation_footnotes=|elevation_m=199|saint=|day=|postal_code=62010|area_code=0733|website={{official website|http://www.comune.appignano.mc.it//}}|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Appignano''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya, na matatagpuan mga {{Convert|35|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|20|km|mi}} hilagang-kanluran ng [[Macerata]].

Ang Appignano ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Cingoli]], [[Filottrano]], [[Macerata]], [[Montecassiano]], [[Montefano]], at [[Treia]].

Kasama sa mga tanawin ang simbahan ng [[San Giovanni, Apignano|San Giovanni]].

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

== Mga panlabas na link ==

* [http://www.comune.appignano.mc.it/ Opisyal na website]
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Official website different in Wikidata and Wikipedia]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]</text>
      <sha1>n2dqb8j6l356x02ihmi8cico499bt4j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960029</id>
      <parentid>1960027</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:58:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2894" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|name=Appignano|official_name=Comune di Appignano|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|24|N|13|12|E|type:city(4,043)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=Forano|mayor_party=|mayor=Osvaldo Messi|area_footnotes=|area_total_km2=22.67|population_footnotes=&lt;ref name=&quot;istat&quot;&gt;All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].&lt;/ref&gt;|population_demonym=Appignanesi|elevation_footnotes=|elevation_m=199|saint=|day=|postal_code=62010|area_code=0733|website={{official website|http://www.comune.appignano.mc.it//}}|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Appignano''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya, na matatagpuan mga {{Convert|35|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|20|km|mi}} hilagang-kanluran ng [[Macerata]].

Ang Appignano ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Cingoli]], [[Filottrano]], [[Macerata]], [[Montecassiano]], [[Montefano]], at [[Treia]].

Kasama sa mga tanawin ang simbahan ng [[San Giovanni, Apignano|San Giovanni]].

== Kasaysayan ==
Ang bayan ay bumangon sa pagtatapos ng ika-11 siglo, ang pangalan ay nagmula sa Romanong prokonsul na si Aulo Piniano Faltonio.&lt;ref name=&quot;appignano&quot;&gt;L.Chiappini, D.Frapiccini, A.Meriggi, G.Piccinini, C.Pongetti, '' Appignano I segni della storia '', Pollenza 2003.&lt;/ref&gt; Sa simula ng ika-13 siglo ang lugar ay ipinahiwatig, sa mga dokumentong notaryo noong panahong iyon, bilang Castrum Appignani na umaasa sa munisipalidad ng Osimo. Patungo sa kalagitnaan ng ika-13 siglo, habang ang mga ugnayan sa kalapit na munisipalidad ng Treia ay nagiging problema, ang dokumentaryong data ay nagpapatunay sa pagkakaroon ng Munisipalidad ng Appignano.&lt;ref name=&quot;appignano&quot; /&gt;

== Ekonomiya ==

=== Gawaing-kamy ===
Kabilang sa mga pinakatradisyonal, laganap at mahalagang pang-ekonomiyang aktibidad ay ang presensiya mga artisano, tulad ng mga gumagawa sa  pabrika ng muwebles, pagproseso ng mga seramika, at majolica.&lt;ref name=&quot;Aci&quot;&gt;{{cita libro|titolo=Atlante cartografico dell'artigianato|editore=A.C.I.|città=Roma|anno=1985|volume=2|p=12}}&lt;/ref&gt;

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

== Mga panlabas na link ==

* [http://www.comune.appignano.mc.it/ Opisyal na website]
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Official website different in Wikidata and Wikipedia]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]</text>
      <sha1>dej001b1caugsaxuoxg9hwexftq8o8x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Belforte del Chienti</title>
    <ns>0</ns>
    <id>138362</id>
    <revision>
      <id>1960028</id>
      <parentid>1856243</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:55:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Inilikha sa pagsalin ng pahinang &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1002828387|Belforte del Chienti]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2985" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|name=Belforte del Chienti|official_name=Comune di Belforte del Chienti|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|09|50|N|13|14|25|E|type:city(1660)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|area_footnotes=|area_total_km2=15.9|population_footnotes=&lt;ref name=&quot;istat&quot;&gt;All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].&lt;/ref&gt;{{nonspecific|date=October 2020}}|population_total=1878|population_as_of=Nobyembre 31, 2019|population_demonym=Belfortesi|elevation_footnotes=|elevation_m=347|postal_code=62020|area_code=0733|website={{official website|https://web.archive.org/web/20060814121528/http://www.belforte.sinp.net:80/}}|footnotes=|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|region=[[Marche]]}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Belforte del Chienti''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya, na matatagpuan mga {{Convert|80|km|mi}} timog ng [[Ancona]] at mga {{Convert|50|km|mi}} timog-silangan ng [[Macerata]].

== Pisikal na heograpiya ==
Ang Belforte del Chienti ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Caldarola]], [[Camporotondo di Fiastrone]], [[Serrapetrona]], at [[Tolentino]].

Ang simbahan ng [[San Giovanni, Belforte del Chienti|San Giovanni]] ay dating nakaugnay sa isang monasteryong Benedictino, at ang simbahan ng [[Sant'Eustachio at Belforte del Chienti|Sant'Eustachio a Belforte del Chienti]] ay matatagpuan sa bayan.

== Kasaysayan ==
Ang pangalan ng bayan ay nagmula sa mahusay na heograpikal na posisyon at tiyak na nagpapahiwatig ng isang &quot;Bel Forte&quot; o &quot;magandang kuta&quot;.

Ang kastilyong itinayo noong ikalabindalawang siglo ay naging bahagi kaagad ng hurisdiksyon ng Camerino hanggang 1255 nang makipag-alyansa ito sa Tolentino upang sumuko sa huling lungsod noong 1256. Ang opisyal na daanan patungong Tolentino ay naganap sa ilalim ni Enrique II Ventimiglia noong 1260.

Noong 1435, isinama si Belforte sa mga dominyo na mayroon na sa lugar ni Francesco Sforza.

Kasunod nito, ang kasaysayan ng Belforte del Chienti ay naging bahagi muna ng mga Estado ng Papa at pagkatapos ay ang bagong estado ng Italya.

== Sport ==
Ang koponan ng futbol ng Belfortese R.Salvatori ay itinatag mula sa pangalawang kategorya sa rehiyon ng Marche.

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

== Mga panlabas na link ==

* [https://web.archive.org/web/20060814121528/http://www.belforte.sinp.net/ Opisyal na website]
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Official website different in Wikidata and Wikipedia]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]</text>
      <sha1>b957a29cmonfk0ohmoxkaxmgw3hlf38</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Caldarola</title>
    <ns>0</ns>
    <id>138363</id>
    <revision>
      <id>1960031</id>
      <parentid>1856245</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:59:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Inilikha sa pagsalin ng pahinang &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/942823605|Caldarola]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1865" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|name=Caldarola|official_name=Comune di Caldarola|native_name=|image_skyline=Caldarola part.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Caldarola-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|8|N|13|14|E|type:city(1,789)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=Bistocco, Croce, Pievefavera, Valcimarra, Vestignano|mayor_party=|mayor=Luca Maria Giuseppetti|area_footnotes=|area_total_km2=29.1|population_footnotes=&lt;ref name=&quot;istat&quot;&gt;All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].&lt;/ref&gt;|population_demonym=Caldarolesi|elevation_footnotes=|elevation_m=|saint=San Martin|day=Nobyembre 11|postal_code=62020|area_code=0733|website={{official website|http://www.comune.caldarola.mc.it/sinpv2/Aspx/c/Home.aspx}}|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Caldarola''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya, na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|25|km|mi}} timog-kanluran ng [[Macerata]].

Kasama sa bayan ang Castello Pallotta (ika-9 na siglo, muling ginawa noong ika-16 na siglo) at ang Palasyo Pallotta (ika-16 na siglo). Ang komunal na teritoryo ay tahanan din ng ilang kastilyo, tulad ng sa Croce, Vestignano, at Pievefavera. Kapansin-pansin din ang [[Collegiata di San Martino, Caldarola|Collegiata di San Martino]] (1587).

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]</text>
      <sha1>cilbzka11cc30n56ajv4yezbupfz9u3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960039</id>
      <parentid>1960031</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T08:15:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3016" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|name=Caldarola|official_name=Comune di Caldarola|native_name=|image_skyline=Caldarola part.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Caldarola-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|8|N|13|14|E|type:city(1,789)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=Bistocco, Croce, Pievefavera, Valcimarra, Vestignano|mayor_party=|mayor=Luca Maria Giuseppetti|area_footnotes=|area_total_km2=29.1|population_footnotes=&lt;ref name=&quot;istat&quot;&gt;All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].&lt;/ref&gt;|population_demonym=Caldarolesi|elevation_footnotes=|elevation_m=|saint=San Martin|day=Nobyembre 11|postal_code=62020|area_code=0733|website={{official website|http://www.comune.caldarola.mc.it/sinpv2/Aspx/c/Home.aspx}}|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Caldarola''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya, na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|25|km|mi}} timog-kanluran ng [[Macerata]].

Kasama sa bayan ang Castello Pallotta (ika-9 na siglo, muling ginawa noong ika-16 na siglo) at ang Palasyo Pallotta (ika-16 na siglo). Ang komunal na teritoryo ay tahanan din ng ilang kastilyo, tulad ng sa Croce, Vestignano, at Pievefavera. Kapansin-pansin din ang [[Collegiata di San Martino, Caldarola|Collegiata di San Martino]] (1587).

== Sport ==
Ipainagmamalaki ng Caldarola ang isang magandang kalagayan sa sport, bilang pagsasaalang-alang sa laki ng bayan. Ang U.S. Caldarola, noong 2004/05 season ay malapit na sa play off sa [[Eccellenza (futbol)|Eccellenza]]. Nanalo ito sa Coppa Italia Marche noong 2003/04 season, nanalo sa neutral pitch ng [[Jesi]] laban sa Fossombrone para sa 1-0, isang layunin na naitala ni Giuseppe Di Gioia sa ika-17 minuto ng ikalawang kalahati. Gayundin sa susunod na season naabot niya ang final ngunit natalo sa laban laban kay Biagio Nazzaro. Sa mahusay na mga panahon, nakakuha nito ang palayaw na Chievo delle Marche. Sa tatlong gintong taon na iyon ay nabuo ang isang koponan na may mahahalagang manlalaro tulad ng Pelusi, Proculo, Bugiolacchi, o Figueroa. Ang koponan sa kabila ng kumakatawan sa isang napakaliit na bayan, ay maaaring makipagkumpitensiya sa &quot;malaki&quot; ng Marche. Gayunpaman, pagkatapos ng pag-alis ng manager na si Renato Monterotti at ang kasunod na pag-abandona ng noo'y presidente na si Luca Giuseppetti, nagkaroon ng makabuluhang pagbaba sa pagganap ng koponan. Sa kasalukuyan ang koponan ay naglalaro sa [[Unang Kategorya]].

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]</text>
      <sha1>3p1ppycgi7o9knznigl801txy0znkuh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bolognola</title>
    <ns>0</ns>
    <id>138364</id>
    <revision>
      <id>1960030</id>
      <parentid>1856244</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:59:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Inilikha sa pagsalin ng pahinang &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/942687839|Bolognola]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1615" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|name=Bolognola|official_name=Comune di Bolognola|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Bolognola-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|0|N|13|14|E|type:city(152)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=|mayor_party=|mayor=Cristina Gentili|area_footnotes=|area_total_km2=25.88|population_footnotes=&lt;ref name=&quot;istat&quot;&gt;All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].&lt;/ref&gt;|population_demonym=Bolognolesi|elevation_footnotes=|elevation_m=1070|saint=San Fortunato|day=|postal_code=62033|area_code=0737|website=|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Bolognola''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya, na matatagpuan mga {{Convert|70|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|40|km|mi}} timog-kanluran ng [[Macerata]].

May hangganan ang Bolognola ang mga sumusunod na munisipalidad: [[Fiastra]], [[Montefortino]], [[Sarnano]], at [[Ussita]].

== Mga pangunahing tanawin ==
Ang bayan ay tahanan ng simbahan ng [[San Michele Arcangelo, Bolognola|San Michele Arcangelo]].

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]</text>
      <sha1>67e2dgpkhm2nvel69e5ll44bpahsnfe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960037</id>
      <parentid>1960030</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T08:10:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2557" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|name=Bolognola|official_name=Comune di Bolognola|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Bolognola-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|0|N|13|14|E|type:city(152)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=|mayor_party=|mayor=Cristina Gentili|area_footnotes=|area_total_km2=25.88|population_footnotes=&lt;ref name=&quot;istat&quot;&gt;All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].&lt;/ref&gt;|population_demonym=Bolognolesi|elevation_footnotes=|elevation_m=1070|saint=San Fortunato|day=|postal_code=62033|area_code=0737|website=|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Bolognola''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya, na matatagpuan mga {{Convert|70|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|40|km|mi}} timog-kanluran ng [[Macerata]].

May hangganan ang Bolognola ang mga sumusunod na munisipalidad: [[Fiastra]], [[Montefortino]], [[Sarnano]], at [[Ussita]].

== Pisikal ne heograpiya ==
[[File:Bolognola_-_Da_Pintura_di_Bolognola.jpg|link=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Bolognola_-_Da_Pintura_di_Bolognola.jpg|left|thumb|Panorama mula sa Pintura di Bolognola]]
Tumataas ito sa [[Pambansang Liwasan ng Kabundukang Sibillini]] sa taas na mahigit 1000 m a.s.l., na ginagawa itong pinakamataas na bayan sa rehiyon ng Marche. Sa lugar ay mayroong mga mapagkukunan ng ilog ng Fiastrone at Bundok Rotondo, kung saan bumubukas ang hindi napapasok na bangin ng Acquasanta, na may natural na talon ng parehong pangalan.

== Mga monumento at pangunahing tanawin ==
Ang tinitirhang sentro ay binubuo ng tatlong nukelo na itinayo noong Gitnang Kapanhunan: Villa da Capo (o Villa Malvezzi) sa timog, Villa di Mezzo (o Villa Pepoli), at Villa da Piedi (o Villa Bentivoglio) sa hilaga.

Ang bayan ay tahanan ng simbahan ng [[San Michele Arcangelo, Bolognola|San Michele Arcangelo]].

== Ekonomiya ==
Ang ekonomiya ng bayan, na dating nauugnay sa pag-aanak at industriya ng lana, ay nakasentro na ngayon sa turismo sa tag-init at taglamig.

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]</text>
      <sha1>9dqm1vb2t0gi7zeypx3kzkvd7i05srk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Camerino</title>
    <ns>0</ns>
    <id>138365</id>
    <revision>
      <id>1960032</id>
      <parentid>1856246</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T08:02:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Inilikha sa pagsalin ng pahinang &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1078644651|Camerino]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3106" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|name=Camerino|official_name=Comune di Camerino|native_name=|image_skyline=Camerino1.JPG|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Camerino-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|8|25|N|13|4|8|E|type:city(7000)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=see [[#Frazioni|list]]|mayor_party=|mayor=Gianluca Pasqui|area_footnotes=|area_total_km2=129|population_footnotes=&lt;ref&gt;Population data from [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]]&lt;/ref&gt;|population_demonym=Camerinesi o Camerti|elevation_footnotes=&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.tuttitalia.it/marche/79-camerino/|title=Camerino|website=Tuttitalia}}&lt;/ref&gt;|elevation_m=661|saint=San [[Venancio ng Camerino|Venancio]]|day=Mayo 18|postal_code=62032|area_code=0737|website={{official website|http://www.camerino.sinp.net}}|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Camerino''' ay isang bayan sa [[lalawigan ng Macerata]], [[Marche]], gitnang-silangang [[Italya]]. Ito ay matatagpuan sa [[Kabundukang Apenino|Apennines]] na nasa hangganan ng [[Umbria]], sa pagitan ng mga [[lambak]] ng mga ilog [[Potenza (ilog)|Potenza]] at [[Chienti]], mga {{Convert|40|mi|km}} mula sa Ancona.

Ang Camerino ay tahanan ng [[Unibersidad ng Camerino]], na itinatag noong Middle Ages.

== Kasaysayan ==
Sinakop ng Camerino ang lugar ng sinaunang '''Camerinum''', ang mga naninirahan dito ('''Camertes Umbri''' o Umbrii-Camertii) ay naging mga kaalyado ng mga Romano noong 310 BK o 309 BK (sa panahon ng pag-atake sa mga Etruscan sa [[Silva Ciminia|Gubat Ciminia]]). Sa kabilang banda, ang Katspriot na tinutukoy sa kasaysayan ng taong 295 BK ay marahil ang mga naninirahan sa [[Clusium]]. Nang maglaon ay lumilitaw ito bilang isang umaasa na nagsasariling komunidad na may {{Lang|la|[[foedus aequum]]}} , isang &quot;pantay&quot; na kasunduan sa [[Sinaunang Roma|Roma]] (Mommsen, ''Römisches Staatsrecht'', iii. 664).&lt;ref name=&quot;EB19112&quot;&gt;{{EB1911|inline=y|wstitle=Camerino|volume=5|page=108|first=Thomas|last=Ashby|author-link=Thomas Ashby}}&lt;/ref&gt;

Dalawang cohort ng {{Lang|la|Camertes}} ang nakipaglaban nang may katanyagan sa ilalim ni [[Cayo Mario|Gaius Marius]] laban sa [[Cimbri]]. Ito ay lubhang naapektuhan ng pagsasabwatan ni [[Catilina]], at madalas na binabanggit sa mga Digmaang Sibil; sa ilalim ng imperyo ito ay isang [[municipium]]. Ito ay kabilang sa sinaunang [[Umbria]], ngunit nasa hangganan ng [[Picenum]].&lt;ref name=&quot;EB19112&quot; /&gt;

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

== Mga panlabas na link ==
{{Commons category|Camerino}}

* [http://www.camerino.sinp.net Opisyal na website]
* [https://web.archive.org/web/20171104181558/http://www.marcadicamerino.it/ Il territorio di Camerino]
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]</text>
      <sha1>jzold0dms0nhl1g7ws5sqbemj1i2aiu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Camporotondo di Fiastrone</title>
    <ns>0</ns>
    <id>138366</id>
    <revision>
      <id>1960033</id>
      <parentid>1856247</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T08:03:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Inilikha sa pagsalin ng pahinang &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/942824439|Camporotondo di Fiastrone]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1548" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|name=Camporotondo di Fiastrone|official_name=Comune di Camporotondo di Fiastrone|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Camporotondo_di_Fiastrone-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|8|N|13|16|E|type:city(606)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=|mayor_party=|mayor=Giorgio Diletti|area_footnotes=|area_total_km2=8.83|population_footnotes=|population_demonym=|elevation_footnotes=|elevation_m=335|saint=|day=|postal_code=62020|area_code=0733|website=|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Camporotondo di Fiastrone''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) ng humigit-kumulang 580 na naninirahan sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya, na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|25|km|mi}} timog-kanluran ng [[Macerata]].

Ang Camporotondo di Fiastrone ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Belforte del Chienti]], [[Caldarola]], [[Cessapalombo]], [[San Ginesio]], at [[Tolentino]].

Sa silangan lamang ng bayan ay ang Franciscanong [[Kumbento ng Colfano]].

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]</text>
      <sha1>te5oda50wbhxy6g1lehoresi211gbiq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960040</id>
      <parentid>1960033</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T08:18:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2949" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|name=Camporotondo di Fiastrone|official_name=Comune di Camporotondo di Fiastrone|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Camporotondo_di_Fiastrone-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|8|N|13|16|E|type:city(606)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=|mayor_party=|mayor=Giorgio Diletti|area_footnotes=|area_total_km2=8.83|population_footnotes=|population_demonym=|elevation_footnotes=|elevation_m=335|saint=|day=|postal_code=62020|area_code=0733|website=|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]
Ang '''Camporotondo di Fiastrone''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) ng humigit-kumulang 580 na naninirahan sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya, na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|25|km|mi}} timog-kanluran ng [[Macerata]].

Ang Camporotondo di Fiastrone ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Belforte del Chienti]], [[Caldarola]], [[Cessapalombo]], [[San Ginesio]], at [[Tolentino]].

Sa silangan lamang ng bayan ay ang Franciscanong [[Kumbento ng Colfano]].

== Kasaysayan ==
Ang pinakasinaunang pinagmulan ng Camporotondo di Fiastrone ay nagsimula noong [[Sinaunang Roma|panahon ng mga Romano]], bagaman ang unang balita ay opisyal na nagsimula noong kalagitnaan ng ikalabindalawang siglo, mas tiyak noong 1147. Noong panahong iyon, ang nayon ay may mga toponimo ng Ventiliano at ng Carufo o Garufo-Garufa. Ang mga may-ari ng lupa sa lugar na iyon ay mga monghe na kabilang sa [[abadia ng San Clemente a Casauria]] at ng [[abadia ng Farfa]] at malamang na ang pagbuo ng medyebal castrum ay itinatag buhat sa [[arkidiyosesis ng Camerino-San Severino Marche]] at pagdating ng mga kolonista ng mga karatig nayon.&lt;ref&gt;{{Cita web |url=http://turismo.comune.camporotondodifiastrone.mc.it/alla-scoperta-del-comune/la-storia/ |titolo=La storia {{!}} Turismo |sito=turismo.comune.camporotondodifiastrone.mc.it |accesso=2021-11-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cita web |url=https://www.macerataturismo.it/curiosita-cms/camporotondo-di-fiastrone/ |titolo=Camporotondo di Fiastrone |lingua=it-IT |accesso=2021-11-01}}&lt;/ref&gt; Sa kabila ng mga nagsasatiling batas, ang Munisipalidad ay laging nananatili sa interes ng [[Camerino]] at ng pamilyang [[Da Varano]], hanggang sa ipasok ito sa [[Estado ng Simbahan|Estado ng Papa]].&lt;ref&gt;{{Cita web |url=https://passiazzurri.it/camporotondo-di-fiastrone |titolo=Camporotondo di Fiastrone |sito=Passi Azzurri |lingua= |accesso=2021-11-01}}&lt;/ref&gt;

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]</text>
      <sha1>4yb8sc9hzp75iwn7foytk1qvw2ytk99</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Castelraimondo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>138367</id>
    <revision>
      <id>1960034</id>
      <parentid>1856248</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T08:03:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Inilikha sa pagsalin ng pahinang &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/942850777|Castelraimondo]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1863" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|name=Castelraimondo|official_name=Comune di Castelraimondo|native_name=|image_skyline=Castelraimondo.jpg|image_caption=Castelraimondo|image_shield=Castelraimondo-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|13|N|13|3|E|type:city(4,733)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=Crispiero, Castel S.Maria, Rustano, Brondoleto, Collina, S.Angelo, Carsignano|mayor_party=|mayor=Renzo Marinelli|area_footnotes=|area_total_km2=44.9|population_footnotes=&lt;ref name=&quot;istat&quot;&gt;All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].&lt;/ref&gt;|population_demonym=Castelraimondesi|elevation_footnotes=|elevation_m=305|saint=|day=|postal_code=62022|area_code=0737|website={{official website|http://www.comune.castelraimondo.mc.it/}}|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]

Ang '''Castelraimondo''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya, na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|35|km|mi}} timog-kanluran ng [[Macerata]].

Ang Castelraimondo ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Camerino]], [[Fiuminata]], [[Gagliole]], [[Matelica]], [[Pioraco]], [[San Severino Marche]], at [[Serrapetrona]]. Ang pangunahing tanawin ay ang ''Cassero'', isang tore ng bantay na itinayo ng mga panginoon ng [[Da Varano]] ng [[Camerino]] noong panahonng medyebal.

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]</text>
      <sha1>r0ck0u5sbkjnh6xfzb8w2wes89iwl53</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960041</id>
      <parentid>1960034</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T08:22:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2985" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|name=Castelraimondo|official_name=Comune di Castelraimondo|native_name=|image_skyline=Castelraimondo.jpg|image_caption=Castelraimondo|image_shield=Castelraimondo-Stemma.png|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|13|N|13|3|E|type:city(4,733)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=Crispiero, Castel S.Maria, Rustano, Brondoleto, Collina, S.Angelo, Carsignano|mayor_party=|mayor=Renzo Marinelli|area_footnotes=|area_total_km2=44.9|population_footnotes=&lt;ref name=&quot;istat&quot;&gt;All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].&lt;/ref&gt;|population_demonym=Castelraimondesi|elevation_footnotes=|elevation_m=305|saint=|day=|postal_code=62022|area_code=0737|website={{official website|http://www.comune.castelraimondo.mc.it/}}|footnotes=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]]

Ang '''Castelraimondo''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya, na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} timog-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|35|km|mi}} timog-kanluran ng [[Macerata]].

Ang Castelraimondo ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Camerino]], [[Fiuminata]], [[Gagliole]], [[Matelica]], [[Pioraco]], [[San Severino Marche]], at [[Serrapetrona]]. Ang pangunahing tanawin ay ang ''Cassero'', isang tore ng bantay na itinayo ng mga panginoon ng [[Da Varano]] ng [[Camerino]] noong panahonng medyebal.

== Mga monumento at pangunahing tanawin ==

* Il Cassero - Alemandong tore ng sinaunang kastilyo noong ika-labing apat na siglo na napapalibutan ng moat at may mga muralya&lt;ref name=&quot;mama&quot;&gt;Destinazione MaMa Guida ufficiale della marca Maceratese 2019.&lt;/ref&gt;
* Munisipyo
* Pambansang Museo ng mga Kasuotang Katutubo - na ang mga exhibit ay nagmula sa buong pambansang teritoryo.&lt;ref name=&quot;mama&quot; /&gt;

== Lipunan ==
Ang mga Castelraimondesi, na may mataas na tantos ng matatandang edad at halos numerikal na pagkakapantay sa pagitan ng mga lalaki at babae, karamihan ay naninirahan sa munisipal na kabesera; ang natitirang bahagi ng komunidad ay nakakalat sa mga lokalidad ng Castel Santa Maria, [[Crispiero]], Rustano, at sa napakaliit na pinagsama-samang urban ng Brondoleto at Castel Sant'Angelo, na may densidad ng populasyon na humigit-kumulang 101.20 na naninirahan / km². Ang bilang ng mga residenteng hindi Italyano ay humigit-kumulang 650.&lt;ref&gt;[http://www.italiapedia.it/comune-di-castelraimondo_Statistiche-043-009 ITALIAPEDIA | Comune di Castelraimondo - Statistiche&lt;!-- Titolo generato automaticamente --&gt;]&lt;/ref&gt;

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]</text>
      <sha1>grx47z7qyysq1h8dht8zv4q931u8fp5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Civitanova Marche</title>
    <ns>0</ns>
    <id>138371</id>
    <revision>
      <id>1960036</id>
      <parentid>1856252</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T08:07:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Inilikha sa pagsalin ng pahinang &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1101476546|Civitanova Marche]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1902" xml:space="preserve">{{Infobox Commune Italya|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
Ang '''Civitanova Marche''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya, na matatagpuan mga {{Convert|40|km|0}} sa timog-silangan ng [[Ancona]] at mga {{Convert|25|km|0}} silangan ng [[Macerata]].

== Heograpiya ==
May hangganan ang Civitanova Marche sa mga munisipalidad: [[Montecosaro]], [[Porto Sant'Elpidio]], [[Potenza Picena]], at [[Sant'Elpidio a Mare]].&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{OSM|r|42402|Civitanova Marche}}&lt;/ref&gt; Binibilang nito ang mga nayon (mga ''[[frazione]]'') ng Civitanova Alta, Fontespina, Maranello, Risorgimento, San Marone at Santa Maria Apparente.

=== Heograpiya ===
Ang teritoryo ay heteroheno. Sa katimugang mga distrito ng Risorgimento, Centro, at Santa Maria Apparente, ang lungsod ay matatagpuan sa binabahang kapatagan ng Ilog Chienti river, na nabuo noong Holoceno. Sa kahabaan ng baybayin, ang mga distrito ng Centro, Fontespina, at San Gabriele ay bahagyang nakalatag sa mga sedimento sa baybayin.

Ang lugar ay 46,07&amp;nbsp;km². Ang taas ay mula 3 hanggang 223 metro sa ibabaw ng antas ng dagat. Ang tipikal na ''&quot;a pettine''&quot; na hugis na nagpapakilala sa mga burol ng Marche ay nakikilala.

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

== Mga panlabas na link ==

* [http://www.comune.civitanova.mc.it/ Opisyal na website]
* [http://www.centrostudicivitanovesi.it/ Website ng Studies Center ng Civitanova]
* [https://web.archive.org/web/20191029125142/http://www.centrostudicariani.it/ International Studies Center ng Annibale Caro website]
* [http://www.ducatocesarini.it/ Ang Dukes Cesarini sa Civitanova website]
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]</text>
      <sha1>2q690fz61x2lizf6qop7syk64f13gge</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960038</id>
      <parentid>1960036</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T08:12:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3146" xml:space="preserve">[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
{{Infobox Italian comune|name=Civitanova Marche|native_name=|official_name=Comune di Civitanova Marche|image_skyline=Panorama_del_porto_di_Civitanova_Marche.jpg|image_caption=Tanaw ng daungan ng Civitanova Marche.|image_shield=|image_map=Map of comune of Civitanova Marche (province of Macerata, region Marche, Italy).svg|pushpin_label_position=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]] (MC)|frazioni=Civitanova Alta, Fontespina, Maranello, Risorgimento, San Marone, Santa Maria Apparente|mayor=Fabrizio Ciarapica|mayor_party=Vince Civitanova|elevation_footnotes=|elevation_m=3|area_footnotes=|area_total_km2=45.8|population_footnotes=&lt;ref name=&quot;istat&quot;&gt;All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[Istituto Nazionale di Statistica|Istat]].&lt;/ref&gt;|population_as_of=Marso 12, 2017|population_total=42251|pop_density_footnotes=|population_demonym=Civitanovesi|telephone=0733|postalcode=62012|saint=San Marone|day=Agosto 18|website={{official website|http://www.comune.civitanova.mc.it/}}|footnotes=|imagesize=|image_alt=|shield_alt=|map_alt=|map_caption=Civitanova sa loob ng Lalawigan ng Macerata|pushpin_map=Italy Marche#Italy|coordinates={{coord|43|18|N|13|44|E|type:city(39,545)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|twin1=|twin1_country=|postal_code=62012|area_code=0733}}Ang '''Civitanova Marche''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Macerata]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng Italya, na matatagpuan mga {{Convert|40|km|0}} sa timog-silangan ng [[Ancona]] at mga {{Convert|25|km|0}} silangan ng [[Macerata]].

== Heograpiya ==
May hangganan ang Civitanova Marche sa mga munisipalidad: [[Montecosaro]], [[Porto Sant'Elpidio]], [[Potenza Picena]], at [[Sant'Elpidio a Mare]].&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{OSM|r|42402|Civitanova Marche}}&lt;/ref&gt; Binibilang nito ang mga nayon (mga ''[[frazione]]'') ng Civitanova Alta, Fontespina, Maranello, Risorgimento, San Marone at Santa Maria Apparente.

=== Heograpiya ===
Ang teritoryo ay heteroheno. Sa katimugang mga distrito ng Risorgimento, Centro, at Santa Maria Apparente, ang lungsod ay matatagpuan sa binabahang kapatagan ng Ilog Chienti river, na nabuo noong Holoceno. Sa kahabaan ng baybayin, ang mga distrito ng Centro, Fontespina, at San Gabriele ay bahagyang nakalatag sa mga sedimento sa baybayin.

Ang lugar ay 46,07&amp;nbsp;km². Ang taas ay mula 3 hanggang 223 metro sa ibabaw ng antas ng dagat. Ang tipikal na ''&quot;a pettine''&quot; na hugis na nagpapakilala sa mga burol ng Marche ay nakikilala.

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

== Mga panlabas na link ==

* [http://www.comune.civitanova.mc.it/ Opisyal na website]
* [http://www.centrostudicivitanovesi.it/ Website ng Studies Center ng Civitanova]
* [https://web.archive.org/web/20191029125142/http://www.centrostudicariani.it/ International Studies Center ng Annibale Caro website]
* [http://www.ducatocesarini.it/ Ang Dukes Cesarini sa Civitanova website]
{{Province of Macerata}}
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]</text>
      <sha1>hgolorwqeov2pu7la0fgiuef6cfgvt1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Rodrigo Duterte</title>
    <ns>0</ns>
    <id>141775</id>
    <revision>
      <id>1960007</id>
      <parentid>1959288</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T05:50:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bluemask</username>
        <id>20</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>rm spam</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15504" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
|honorific-prefix = Kagalang-galang
|name          = Rodrigo Roa Duterte
|office        = [[Talaan ng mga Pangulo ng Pilipinas|Ika-16]] na [[Pangulo ng Pilipinas]]
|image         = Rodrigo Duterte cropped 2019.jpg
|caption       = Duterte noong 2019
|predecessor   = [[Benigno S. Aquino III]]
|successor     = [[Bongbong Marcos|Ferdinand Romualdez Marcos, Jr.]]
|vicepresident = [[Leni Robredo|Maria Leonor G. Robredo]]
|signature     = &lt;!-- Duterte sig.png --&gt;
|predecessor2  = Benjamin C. de Guzman
|successor2    = [[Sara Duterte]]
|party         = [[PDP–Laban]]
|office1       = Alkalde ng Lungsod ng Dabaw
|predecessor1  = Sara Duterte
|successor1    = Sara Duterte
|birth_name    = Rodrigo Roa Duterte
|birth_date    = {{birth date and age|1945|3|28}}
|birth_place   = [[Maasin]], [[Katimugang Leyte|Leyte]], [[Ikalawang Republika ng Pilipinas|Pilipinas]]
|death_date    = 
|death_place   = 
|otherparty    = Hugpong sa Tawong Lungsod {{small|(2011–kasalukuyan)}}&lt;!-- Duterte is still a member of Hugpong --&gt;
|spouse        = {{marriage|Elizabeth Zimmerman|1973|2000|end={{abbr|ann.|annulled}}}}
|partner       = Cielito Avanceña
|children      = Paolo {{small|(kasama si Zimmerman)}}&lt;br&gt;Sara {{small|(kasama si Zimmerman)}}&lt;br&gt;Sebastian {{small|(kasama si Zimmerman)}}&lt;br&gt;Veronica {{small|(kasama si Avanceña)}}
|alma_mater    = [[Pamantasang Liseo ng Pilipinas]]&lt;br&gt;[[Kolehiyo ng San Beda|Unibersidad ng San Beda]]
| blank1      = Affiliation
| data1       = Lex Talionis Fraternitas
|image_size = 220px
|term_start    = 30 Hunyo 2016
|term_end      = 30 Hunyo 2022
|term_start1   = 30 Hunyo 2013
|term_end1     = 30 Hunyo 2016
|term_start2   = 30 Hunyo 2001
|term_end2     = 30 Hunyo 2010
|term_start3   = 2 Pebrero 1988
|term_end3     = 19 Marso 1998
|predecessor3  = Jacinto T. Rubillar
|successor3    = Benjamin C. de Guzman
|office4       = Bise-Alkalde ng Lungsod ng Dabaw
|term_start4   = 30 Hunyo 2010
|term_end4     = 30 Hunyo 2013
|predecessor4  = Sara Duterte
|successor4    =Paolo Duterte
|term_start5   = 2 Mayo 1986
|term_end5     = 27 Nobyembre 1987&lt;br&gt;{{small|Officer in Charge}}
|predecessor5  = Cornelio P. Maskariño
|successor5    = Gilbert G. Abellera
|office6       = Kasapi ng [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas]]&lt;br&gt;mula sa [[Distritong pambatas ng Lungsod ng Davao|Unang Distrito]] ng [[Lungsod ng Dabaw]]
|term_start6   = 30 Hunyo 1998
|term_end6     = 30 Hunyo 2001
|predecessor6  = [[Prospero Nograles]]
|successor6    = [[Prospero Nograles]]
}}

Si '''Rodrigo &quot;Rody&quot; Roa Duterte'''&lt;ref name=&quot;data&quot;&gt;[http://www.i-site.ph/Databases/LGUs/Mayors/2001-2004/Mindanao/personal/duterte-personal.html  Personal Data] from i-site.ph. URL huling pinasok noong 14 Oktubre 2006.&lt;/ref&gt; (ipinanganak noong 28 Marso 1945), kilalá rin sa kanyang bansag na '''Digong''', ay isang Pilipinong abogado at politiko na naninilbihan bílang [[Talaan ng mga Pangulo ng Pilipinas|ika-16]] na [[Pangulo ng Pilipinas]].&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://newsinfo.inquirer.net/787870/duterte-seals-presidency-in-congress-official-tally|title=Duterte seals presidency in Congress official tally|date=27 Mayo 2016|work=Inquirer.net|accessdate=27 Mayo 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.philstar.com/headlines/2016/05/27/1587569/duterte-robredo-win-final-official-tally|title=Duterte, Robredo win in final, official tally|date=27 Mayo 2016|work=Philippine Star|accessdate=27 Mayo 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://cnnphilippines.com/news/2016/05/27/official-count-duterte-president-robredo-vp.html|title=Official count: Duterte is new president, Robredo is vice president|date=27 Mayo 2016|work=CNN Philippines|accessdate=27 Mayo 2016|archive-date=25 Disyembre 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225131751/http://cnnphilippines.com/news/2016/05/27/official-count-duterte-president-robredo-vp.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; Siya ang unang naging pangulo na mula sa [[Mindanao]].&lt;ref&gt;{{cite news|last1=Gavilan|first1=Jodesz|title=The many firsts of president-elect Duterte|url=http://www.rappler.com/newsbreak/iq/132862-rodrigo-duterte-president-firsts|accessdate=28 Mayo 2016|work=[[Rappler]]|date=13 Mayo 2016}}&lt;/ref&gt;

Si Duterte ay isa sa mga pinakamatagal na nanilbihang alkalde sa Pilipinas at naging alkalde ng [[Lungsod ng Dabaw]], isang urbanisadong lungsod sa kapuluan ng Mindanao nang pitóng termino o mahigit 22 taon. Nagsilbi rin siyang bise-alkalde at kongresista ng lungsod.

Noong Oktubre 2021, inihayag ni Rodrigo Duterte na hindi siya tumatakbo sa pagka-bise presidente noong 2022 at magretiro sa buhay pampulitika. Nakaposisyon siya pabor sa [[Ferdinand Marcos]] na bigyang-kahulugan ang kanyang pamahalaan bilang kabayanihan.{{cn}}

== Unang bahagi ng buhay ==
Si Duterte ay isinilang noong 28 Marso 1945, sa Maasin (na ngayon ay kabesera ng Timog Leyte ngunit dati ay bahagi ng insular na lalawigan ng Leyte sa Komonwelt ng Pilipinas). Ang ama niya na si Vicente G. Duterte ay isang abogadong Cebuano at ang kaniyang ina na si Soledad Roa, isang katutubo ng Cabadbaran, Agusan, ay isang guro at civic leader na Maranaw. Ang ama ni Duterte na si Vicente, bago maging gobernador ng lalawigan ng (na dáting hindi magkakahiwalay) na lalawigan ng Davao, ay naging akting meyor ng Danao, Cebu.{{cn}}

== Pagkapangulo ==
Noong 30 Mayo 2016, hinalal ng ika-16 na Kongreso ng Pilipinas si Rodrigo Duterte bílang president-elect ng Pilipinas matapos nitong manalo sa opisyal na bilangán ng mga boto ng Kongreso ng Pilipinas noong 27 Mayo 2016, na may 16,601,997 boto, mas mataas nang 6.6 milyon kaysa sa kaniyang pinakamadikit na katunggaling si Mar Roxas.{{cn}}

===Mga patakaran===
====Pananaw hinggil sa West Philippine Sea====
Ayon kay Duterte, ang pagwawagi ng Pilipinas laban sa Tsina sa pag-aangkin ng Pilipinas sa West Philippines Sea sa ilalim ng United Nations Convention of the Law of the Sea (UNCLOS) na isinampa ni [[Noynoy Aquino]] noong 2013 ay isa lamang papel na basura.

====Imprastruktura====
Sa mga 118 proyektong imprastruktura ng programang '''Build Build Build''' ni Duterte, ang tanging 12 lamang ang nakumpleto sa pagwawakas ng kanyang termino. Sa mga 12 proyektong nakumpleto, ang dalawa dito ([[Ikalawang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila]] at [[Metro Manila Skyway]]) ay mga proyektong sinimulan ni [[Noynoy Aquino]]. Sa orihinal na 75 proyekto, ang tanging 42 lang napanatili sa listahan at dinagdagan pa ng mga proyektong mas madaling gawin kahit  hindi maituturing na imprastruktura gaya ng [[National ID system ng Pilipinas]] o mga proyektong nasimulan na ng mga nakaraang administrasyon. Ang 3 proyektong kasama sa orihinal na 75 na proyekto na hindi madaling gawin ay inalis ng mga opisyal ni Duterte. Ito ang : ''18.2 kilometrong tuloy na nagdudugtong sa Luzon (Sorsogon)-Samar'', ang ''23 Kilometrong tulay na nagdudugtong sa Leyte-Surigao'' at ang ''24.5 kilometrong tulad na nagdudugtong sa Cebu at Bohol''. Ang higit sa 56 porsiyento ng pagpopondo sa mga proyektong ito ay mula sa mga pangungutang sa ibang bansa(Official Development Assistance) gaya ng [[Hapon]] at [[Tsina]]. Ang 3.9 porsiyento ng pagpopondo ay galing sa [[budget ng pamahalaan]](General Appropriations Acts o GCA). Ang 32 porsiyento ay mula  [[Private-Public Partnerships]](PPP). Ang PPP ay ugnayan sa pagitan mga pribadong sektor kung saan ang pribadong entidad ay nagpopondo sa mga proyekto imprastruktura ng pamahalaan. Ang pribadong sekta ay kumikita mula sa [[paggbabayad ng buwis]] ng publiko sa pamahalaan. Ang utang ng pamahalaan upang matustusan ang BUILD BUILD BUILD sa kasalukuyan mula sa mga dayuhan at mga pribadong indibidwal ay umabot na ng 12.03 trilyong piso. Ito ay 590.5 milyong piso noong 2020 , 1 trilyong piso noong 2021 at 1 trilyon noong 2022.

====Batas laban sa terorismo====
Inihayag ng [[Korte Suprema ng Pilipinas]] na ang seksiyon 4 and 25 ng &quot;anti terror bill&quot; na nilagdaan ni Duterte at pangunahing isinulat ni [[Panfilo Lacson]] ay hindi naayon sa [[Saligang Batas ng Pilipinas]]. Ang batas na ito ay pumapayag sa gobyerno na mag-[[wiretap]](makinig nang lihim sa telepono), humuli nang walang warrant(Pahintulot ng hukuman) at magkulong ng 14 araw nang walang kaso sa mga pinaghihinalaang terorista. Ito ay tinuligsa ng ibang bansa at mga organisasyon ng karaptang pantao sa Pilipinas dahil maaari itong gamitin ni Duterte sa pagsupil ng mga tumutuligsa sa kanya. Ito ay matapos ang siyam na aktibista ay napatay ng mga pulis at sundalo.&lt;ref&gt;https://www.reuters.com/article/us-philippines-rights-idUSKBN2391QN&lt;/ref&gt;

====Ugnayan sa Estados Unidos====
inihayag ni Duterte sa mga Tsino, &quot;Nakipaghiwalay na ako sa kanila([[Estados Unidos]]), kaya ay sasalalay sa inyo sa napakahabang panahon.&quot; Bukod dito, sinabi rin niyang &quot;Ako ay Pangulo ng isang soberanyang bansa at matagal na tayong tumigil bilang isang  kolonya (ng Estados Unidos)..Ako ay naglilingkod lang sa mga Pilipino.&quot; Tinawag niya ang Ambassador [[Estados Unidos]] na &quot;gay son of a bitch&quot; bilang tugon sa pagbatikos nito sa pahayag ni Duterte na dapat munang mauna siya bilang Alkalde ng Davao sa paggahasa sa pinaslang na babaeng Australian&quot;. Binantaan rin niya ang Pangulo ng Estados Unidos na si [[Barack Obama]] na nagsabing &quot;putang ina mumurahin kita sa forum(bansang Laos) na yan...Obama go to hell&quot;&lt;ref&gt;https://www.cnn.com/2016/08/10/politics/duterte-us-ambassador-comments/index.html&lt;/ref&gt; Dahil dito, kinasenla ni Obama ang pakikipagkita kay Duterte. Kalaunan, tinanggi ni Duterte na minura niya si Obama. 

Sa loob ng 20 taon, ang Estados Unidos ay nagbibigay ng tulong pandayuhan sa [[Pilipinas]] : 29 bilyong piso para sa sektor na medical at 228 bilyong piso para sa mga layuning pag-unlad ng Pilipinas.&lt;ref&gt;https://www.usaid.gov/sites/default/files/documents/2020_9_8_USAID_Philippines_COVID_Support_FactSheet.pdf&lt;/ref&gt;

====Tugon sa pagtaas ng presyo ng gasolina dahils sa digmaang Ruso-Ukraine====
Inapruhan ni Duterte ang panukala na huwag ng tanggalin ang [[excise tax]] sa mga produktong fuel at sa halip ay magbigay na lang nga 200 piso kada buwan sa mga mahihirap na pamilya. Ikinatwiran ng opisyal ni Duterte na ang makikinabang lang sa pagtatanggal ng excise tax ay ang mga mayayaman na may mga sasakyan.&lt;ref&gt;https://newsinfo.inquirer.net/1569185/duterte-approves-doe-proposal-to-nix-fuel-excise-tax-suspension-oks-p200-monthly-subsidy-to-poor-families&lt;/ref&gt;

====Taripikasyon ng bigas====
Nilagdaan ni Duterte ang batas na &quot;Taripikasyon ng Bigas&quot; na naglagong alisin ang mga restriksiiyon sa pag-aangkat ng bigas mula sa ibang bansa at magpatatag ng suplay ng bigas sa bansa at magpabagsak ng presyo ng bigas. Pagkalipas ng ilang buwan, iniutos ni Duterte na itigil ang batas dahil sa naging masamang epekto nito sa mga Pilipinong magsasaka.&lt;ref&gt;https://www.gmanetwork.com/news/money/economy/715759/duterte-orders-suspension-of-rice-importation-to-help-local-farmers/story/&lt;/ref&gt; Dahil sa sobrang bagsak na presyo ng bigas, maraming mga magsasaka ang nalugi at ang iba ay nawalan ng kabuhayan.&lt;ref&gt;https://newsinfo.inquirer.net/1332019/winners-and-losers-from-the-rice-tariffication-law&lt;/ref&gt;

====Pinakamatagal at pinakamahigpit na lockdown====
Ang enhanced community quarantine ni Duterte ay kinikilala sa buong mundo na isa sa pinakamahaba at pinakamahigpit na lockdown sa buong mundo. Ang mga mamamayan ay inutusang manatili sa kanilang mga bahay at huwag lumabas kung walang mga pass. Sa kabila nito, ang Pilipinas ang isang bansa na may pinakamaraming kaso ng mga namatay sa COVID-19. Iniutos rin Duterte sa mga pulis na huliin o barilin ang mga taong lumalabag sa patakarang ito.&lt;ref&gt;https://time.com/5945616/covid-philippines-pandemic-lockdown/&lt;/ref&gt;

==Mga kontrobersiya==
===Pharmally scam===
Ang pamahalaan ni Duterte ay nasangkot sa maanomalyang pagbibigay ng kontrata sa Pharmally Corportion sa pagbibigay ng mga supply na nauukol sa pandemyang COVID-19 sa Pilipinas na  nagkakalagang 12 bilyong pisong kontrata sa sobrang taas na presyo. Hinirang ni Duterte ang nasyonal ng [[Tsina]](hindi-Pilipino) na si Michael Yang bilang &quot;Tagapayo ng Pangulo sa Ekonmiya&quot; nong 2018. Si Yang ang nagpakilala ng maraming mga Tsinong suplayer ng COVID 19 upang mag-supply sa gobyerno ni Duterte.&lt;ref&gt;https://newsinfo.inquirer.net/1532484/2021-pharmally-scandal-rubs-salt-on-pandemic-wounds&lt;/ref&gt; Ang bilyon-bilyong pisong kontrata ay ibinigay sa apat na mga kompanyang Intsik na: &lt;ref&gt;https://newsinfo.inquirer.net/1532484/2021-pharmally-scandal-rubs-salt-on-pandemic-wounds&lt;/ref&gt;
*Xuzhou Construction Machinery Group para sa 250,000 piraso ng Personal Protective Equipment (PPE) sa halagang 1,785 kada piraso sa kabuuang halagang 446, 428, 571 piso.(446 milyong piso)
*Wen Hua Development Industrial Co Ltd. para sa 558,000 pirasong PPE sa halagang 1,767.46 sa halagang 1,039, 266, 489 piso. (1 bilyong piso) at para sa 800,000 piraso ng PPE sa halagang 1,768.30 kada piraso sa kabuuang halagang 1,373, 568,000 (1 bilyong piso)
*Chushen Company Ltd para sa 558,000 piraso ng PPE sa halagang 1,767.46 kada piraso sa halagang 1,039, 266,480 piso (1 bilyong piso)
*Shanghari Puheng Medical Equipment Co Ltd para sa 200,000 piraso ng PPE sa halagang 1,716.96 kada sa kabuuang 343, 392,000 (343 milyong piso)

===Imbestigasyon ng International Criminal Court===
Ang [[International Criminal Court]] ay naglunsad ng isang imbestigasyon hinggil sa mga pagpatay sa mga karamihan ay mga mahihirap na gumagamit ng droga o mga napagbintangan lamang. Dahil dito, tinanggal ni Duterte ang Pilipinas bilang kasapi ng ICC noong 2018.  Ayon sa isang ulat ng ICC, si Duterte ay responsable sa mga pagpatay nang walang paglilitis at mass murder sa higit tatlong dekada nang simulan niya ang pakikidigma sa droga sa Davao bilang alkalde noong 1988.

Kapag napatunayang nagkasala ng ICC, si Duterte ay maaaring makulong ng hanggang 30 taon sa bilangguan.

===Paggamit ng mga troll farm noong 2016 halalan ng pagkaPangulo===
Ayon sa isang pag-aaral ng Oxford, si Duterte ay nagbayad ng mga 10 milyong piso sa mga troll farm sa internet social media sites upang magpakalat ng mga propaganda upang suportahan ang kampanya. Wala namanng katotohanan ang mga aligasyon na pinupukol kay PRRD &lt;ref&gt;https://demtech.oii.ox.ac.uk/wp-content/uploads/sites/89/2017/07/Troops-Trolls-and-Troublemakers.pdf&lt;/ref&gt;

===Pag-amin sa pagpatay ng tatlong tao===
Inamin ni Duterte sa [[BBC]] na pumatay siya ng tatlong tao.&lt;ref name=&quot;bbc&quot;&gt;https://www.bbc.com/news/world-asia-38337746&lt;/ref&gt;Ayon kay Duterte, &quot;...dati ko nang ginagamwa ito nang personal. Para lang ipakita sa mga pulis na kung kaya ko, bakit hindi nyo kaya? Nagmomotor ako sa Davao at magpapatrolya sa mga lansangan at naghahanap ng gulo. Talagang naghahanap ako ng kompontrasyon para makapatay ako&quot;.&lt;ref name=&quot;bbc&quot;/&gt;

===Pagpapalibing sa diktador na si Ferdinand Marcos sa  Libingan ng mga Bayani===
Isa sa mga pangako ni Duterte kung mahahalal na Pangulo ng Pilipinas ay ipalibing ang diktador na si [[Ferdinand Marcos]] sa [[Libingan ng mga Bayani]]. Ito ay tinuligsa ng marami lalo na ang mga biktima ng [[Martial Law]]. Ayon sa Punong Ministro ng [[Singapore]] na si [[Lee Kuan Yew]]:&quot;''Tanging Sa Pilipinas lamang na ang isang pinuno tulad ni Ferdinand Marcos na nagnakaw sa kanyang bansa ng higit sa 20 tao ay bibigyan pa rin ng pambansang libing.''&quot;.

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

{{Mga Pangulo ng Pilipinas}}
{{Mga Pinuno ng ASEAN}}
{{Mga Pinuno ng APEC}}

{{BD|1945||Duterte, Rodrigo}}

[[Kategorya:Mga pangulo]]
[[Kategorya:Mga politiko ng Pilipinas]]</text>
      <sha1>0qqi32085kg9vnyiugoxdzi703owavj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Inplasyon (presyo)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>167876</id>
    <revision>
      <id>1960008</id>
      <parentid>1959040</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T05:51:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bluemask</username>
        <id>20</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/Minashvilielene|Minashvilielene]] ([[User talk:Minashvilielene|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3622" xml:space="preserve">{{copyedit}}
{{cleanup-translation|date=Enero 2014}}
[[File:World Inflation Rate 2019.png|thumb|380px|Inplasyon 2019]]
Sa [[ekonomika]], ang '''inplasyon''' o '''implasyon''' (Ingles: ''inflation'', literal na [[pamimintog]], [[pagpintog]], o [[paglobo]]&lt;ref name=Gabby/&gt;) ang pagtaas sa pangkalahatang antas ng mga [[presyo]] ng mga [[kalakal]](goods) at mga serbisyo sa isang [[ekonomiya]] sa loob ng periodo ng panahon. Kung ang pangkalahatang antas ng presyo ay tumataas, ang bawat unit ng [[salapi]] ay makakabili ng mas kaunting mga kalakal(gaya ng mga produkto) at mga serbisyo. Dahil dito, ang inplasyon ay isa ring repleksiyon ng pagguho ng kakayahang pagbili ng [[pera]] na isang kawalan ng [[real laban sa nominal (ekonomika)|real]] sa halaga sa panloob na kasangkapan ng pagpapalit at unit ng kahalagan sa ekonomiya. Ang pangunahing sukatan ng inplasyon ang [[antas ng inplasyon]] na taunang [[persentahe]]ng pagbabago sa pangkalahatang [[indeks ng presyo]](na normal na [[indeks ng presyo ng mamimili]]) sa paglipas ng panahon. Ang inplasyon ay salamin ng pagtaas ng mga presyo sa pamilihan na nagiging dahilan upang harapin ng pamahalaan ang suliranin na nagbunsod sa mataas na presyo.  Sa madaling salita, ito ang pagtaas ng halaga ng bilihin na dinudulot ng dami ng nakakalat na pera.&lt;ref name=Gabby&gt;[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Inflation''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, gabbydictionary.com&lt;/ref&gt;

==Uri ng Implasyon ==

::'''Demand Pull''' 
Ito ay nagaganap kapag ang pagnanais ng bawat sektor ng ekonomiya, sambahayan, kompanya o pamahalaan na makabili ng produkto at serbisyo na mas marami sa isusuplay o ipoprodyus ng pamilihan. Ito ang kalagayan na mas labis ang aggregate demand kaysa aggregate supply.

::'''Cost push''' 
Ang pagtaas ng presyo ng mga gastusing pamproduksiyon ang siyang sanhi ng pagtaas ng presyo ng bilihin. Ang mga sahod ng manggagawa, pagbili ng mga hilaw na materyales at makinarya at paghahangad ng malaking tubo ang pangunahing dahilan ng pagtaas ng presyo ng bilihin.

::'''Structural Inflation''' 
Kawalan ng kakayahan ng ilang sektor na malayon ang anumang pagbabago sa lebel at dami ng kabuuang demand ng ekonomiya. Pagtutunggalian ng mga pangkat sa lipunan upang makakuha ng malaking bahagi sa kabuuang kita ng bansa at tunggalian ng wage earners at profit earners.

&quot;Magkano ba ang gastusin mo sa isang araw? Kasya ba ito sa pangangailangan? Dahilan ba ito ng pagtaas ng presyo? 
&quot;Oo, ito ay dahilan ng pagtaas ng presyo.Bakit nga ba tumataas ang presyo? 
Sinasabing ang pagtaas ng presyo ay kaakibat ng ating buhay. Suliranin ng kinakaharap ng bansa. May tinatawag na hyperinflation kung saan ang presyo ay tumataas sa bawat oras, araw o linggo ngunit paano ba ito nasusukat?

::'''Iba't ibang uri ng price index '''

:::'''GNP deflator o GNP Implecit Price Index '''
Ito ang price index na ginagamit upang pababain ang current GNP sa constant GNP. Ang GNP deflator naman ay ginagamit upang alamin ang halaga ng GNP batay sa nakaraang taon. 
Pormula: 
GNP at constant prices= GNP at current prices 
deflator

:::'''Whole Sale Price Index Retail Price Index '''
Nagpapakita at sukatan ng pagbabagong presyo ng final goods,intermediate goods at crude materials sa bilihang whole sale at retail.

:::'''Consumer Price Index(CPI) '''
Ito ang mas kilalang panukat ng implasyon. Ito ay pagsukat ng average na pagbabago ng presyo ng produkto o bilihing pangkaraniwang kinukonsumo ng mamimili.

==Mga sanggunian==
{{Reflist}}

[[Kategorya:Salapi]]
[[Kategorya:Ekonomiya]]</text>
      <sha1>6t2hyg9o8bu7ls8ynz8jao0e4gs6llu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ordovician</title>
    <ns>0</ns>
    <id>187623</id>
    <revision>
      <id>1959997</id>
      <parentid>1959204</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T04:13:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bluemask</username>
        <id>20</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Nilipat ni Bluemask ang pahinang [[Ordobisiyano]] sa [[Ordovician]] mula sa redirect: gumamit ng tiyak na katawagan. Ingles &quot;Ordovician&quot;; Espanyol &quot;Ordovícico&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30819" xml:space="preserve">
{{Infobox geologic timespan
| name                         = Ordobisiyano
| color                        = Ordobisiyano
| top_bar                      = 
| time_start                   = 485.4
| time_start_uncertainty       = 1.9
| time_end                     = 443.8
| time_end_uncertainty         = 1.5
| image_map                    = 
| caption_map                  = 
&lt;!--Chronology--&gt;  
| timeline                     = Ordobisiyano
&lt;!--Etymology--&gt;
| name_formality               = Formal
| name_accept_date             = 1960
| alternate_spellings          =
| synonym1                     =
| synonym1_coined              =
| synonym2                     =
| synonym2_coined              =
| synonym3                     =
| synonym3_coined              =
| nicknames                    =
| former_names                 =
| proposed_names               =
&lt;!--Usage Information--&gt; 
| celestial_body               = earth
| usage                        = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used              = ICS Time Scale
&lt;!--Definition--&gt;
| chrono_unit                  = Period
| strat_unit                   = System
| proposed_by                  = [[Charles Lapworth]], 1879
| timespan_formality           = Formal
| lower_boundary_def           = [[First appearance datum|FAD]] of the [[Conodont]] ''[[Iapetognathus fluctivagus]]''
| lower_gssp_location          = Greenpoint section, [[Green Point, Newfoundland|Green Point]], [[Newfoundland]], [[Canada]]
| lower_gssp_coords            = {{Coord|49.6829|N|57.9653|W|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date       = 2000&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Cooper |first1=Roger |last2=Nowlan |first2=Godfrey |last3=Williams |first3=S. H. |title=Global Stratotype Section and Point for base of the Ordovician System |journal=Episodes |date=March 2001 |volume=24 |issue=1 |pages=19–28 |doi=10.18814/epiiugs/2001/v24i1/005 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/tremadocian.pdf |access-date=6 December 2020}}&lt;/ref&gt;
| upper_boundary_def           = FAD of the [[Graptolite]] ''[[Akidograptus ascensus]]''
| upper_gssp_location          = [[Dob's Linn]], [[Moffat]], [[United Kingdom|U.K.]]
| upper_gssp_coords            = {{Coord|55.4400|N|3.2700|W|display=inline}}
| upper_gssp_accept_date       = 1984&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Lucas |first1=Sepncer |title=The GSSP Method of Chronostratigraphy: A Critical Review |journal=Frontiers in Earth Science |date=6 November 2018 |volume=6 |page=191 |doi=10.3389/feart.2018.00191 |bibcode=2018FrEaS...6..191L |doi-access=free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Holland |first1=C. |title=Series and Stages of the Silurian System |journal=Episodes |date=June 1985 |volume=8 |issue=2 |pages=101–103 |doi=10.18814/epiiugs/1985/v8i2/005 |url=https://timescalefoundation.org/references/Silurian1.pdf |access-date=11 December 2020|doi-access=free }}&lt;/ref&gt;
&lt;!--Atmospheric and Climatic Data--&gt;
| sea_level                    = 180 m; rising to 220 m in Caradoc and falling sharply to 140 m in end-Ordovician glaciations&lt;ref&gt;{{cite journal | author = Haq, B. U.| year = 2008| doi = 10.1126/science.1161648 | title = A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes | journal = Science | volume = 322 | pages = 64–68 | pmid = 18832639 | last2 = Schutter | first2 = SR | issue = 5898 |bibcode = 2008Sci...322...64H | s2cid = 206514545}}&lt;/ref&gt;
}}
Ang '''Ordobisiyano''' (Ingles: '''Ordovician''') ay isang panahong heolohiko na ikalawa sa anim na mga [[era (heolohiya)|era]]ng [[Paleozoiko]] at sumasakop sa panahon sa pagitan ng {{period span|Ordovician}}{{ICS 2004}}. Ito ay sumusunod sa panahong [[Cambrian]] at sinundan ng panahong [[Silurian]]. Ang Ordovician na ipinangalan sa tribong [[Celts|Celtiko]]ng [[Ordovices]] ay inilarawan ni [[Charles Lapworth]] noong 1879 upang lutasin ang isang alitan sa pagitan ng mga tagasunod ni [[Adam Sedgwick]] at [[Roderick Murchison]] na naglagay ng parehong mga kama ng bato sa hilagang Wales sa mga respektibong panahong [[Cambrian]] at [[Silurian]]. Sa pagkilala ni Lapworth na ang mga [[fossil]] fauna sa tinutulang [[stratum|strata]] ay iba sa mga nasa panahong Cambrian o Silurian, kanyang natanto na ang mga ito ay dapat ilagay sa isang panahon sa sarili nito. Bagaman ang pagkilala sa natatanging panahong Ordovician ay mabagal sa [[Nagkakaisang Kaharian]], ang ibang mga area ng daigdig ay mabilis na tumanggap rito. Ito ay tumanggap ng sanksiyong internasyonal noong 1960 nang ito ay tanggapin bilang opisyal na panahon ng [[Erang Paleozoiko]] ng [[International Geological Congress]]. Ang buhay ay nagpatuloy na yumabong sa panahong Ordovician gaya ng nangyari sa Cambrian bagaman ang huli nang panahong ito ay minarkahan ng [[ektinksiyong Ordovician-Silurian]](malaking ekstinksiyong pang-masa). Ang mga [[inberterbrado]] na pinangalanang mga [[arthropod]] at [[molluska]] ay nanaig sa mga karagatan sa panahong ito. Ang [[isda]] na unang tunay na [[bertebrata]] ay patuloy na nag-[[ebolusyon|ebolb]] at ang mga [[gnasthomata|bertebratang may panga]] ay maaaring unang lumitaw sa huli nang panahong ito. Ang buhay ay hindi pa sumasailalim sa [[dibersipikasyon]] sa lupain.
==Mga subdibisyon==
{{include timeline}}
Ang isang bilang mga terminong pang rehiyon ay ginamit upang tukuyin ang mga subdibisyon ng panahong Ordovician. Noong 2008, itinayo ng ICS ang isang porman na sistemang internasyonal ng mga subdibisyon na ipinapakita sa kanan.&lt;ref&gt;Details on the Dapingian are available at {{cite journal|last1=Wang|first1=Xiaofeng|last2=Stouge|first2=Svend|last3=Chen|first3=Xiaohong|last4=Li|first4=Zhihong|last5=Wang|first5=Chuanshang|title=Dapingian Stage: standard name for the lowermost global stage of the Middle Ordovician Series|journal=Lethaia|volume=42|issue=3|year=2009|pages=377–380|issn=00241164|doi=10.1111/j.1502-3931.2009.00169.x}}&lt;/ref&gt;

Ang panahong Ordovician sa Britanya ay tradisyonal na hinati sa Simulang([[Tremadosiyano]] at [[Arenigo]]), Gitna ([[Llanvirn]]) na hinati sa Abereiddiyano at Llandeiliyano at Llandeilo at Huli([[Karadoka]] at [[Ashgill]]). Ang mga tumutugong bato ng sistemang Ordovician ay tinutukoy bilang nagmumula sa Mababa, Gitna o Itaas na bahagi ng column. Ang mga yugtong pang [[fauna]](mga subdibisyon ng epoch) mula sa pinakabata hanggang pinakabata ang:
* [[Hirnantian]]/Gamach (Huling Ordovician: Ashgill)
* Rawtheyan/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill)
* Cautleyan/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill)
* Pusgillian/Maysville/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill)
* Trenton (Gitnang Ordovician: Karadoka o Caradoc)
* Onnian/Maysville/Eden (Gitnang Ordovician: Caradoc)
* Actonian/Eden (Gitnang Ordovician: Caradoc)
* Marshbrookian/Sherman (Gitnang Ordovician: Caradoc)
* Longvillian/Sherman (Gitnang Ordovician: Caradoc)
* Soudleyan/Kirkfield (Gitnang Ordovician: Caradoc)
* Harnagian/Rockland (Gitnang Ordovician: Caradoc)
* Costonian/Black River (Gitnang Ordovician: Caradoc)
* Chazy (Gitnang Ordovician: Llandeilo)
* Llandeilo (Gitnang Ordovician: Llandeilo)
* Whiterock (Gitnang Ordovician: Llanvirn)
* Llanvirn (Gitnang Ordovician: Llanvirn)
* Cassinian (Simulang Ordovician: Arenig)
* Arenig/Jefferson/Castleman (Simulang Ordovician: Arenig)
* Tremadoc/Deming/Gaconadian (Simulang Ordovician: Tremadoc)
==Paleoheograpiya==

Ang mga lebel ng [[dagat]] ay mataas sa panahong Ordovician. Ang katunayan, noong panahon ng Tremadosiyano, ang mga [[transgresyon (heolohiya)|mga transgresyong marino]] sa buong mundo ang pinamalaki kung saan ang ebidensiya ay naingatan sa mga bato. Sa panahong Ordovician, ang katimugang mga kontinente ay natipon sa isang kontinenteng tinatawag na [[Gondwana]]. Ang Gondwana ay nagsimula sa yugtong ito sa pang-[[ekwador]] na mga [[latitudo]] habang ang panahon ay nagpapatuloy at lumipat tungo sa [[Timog Polo]]. Sa simula ng Ordovician, ang mga kontinenteng [[Laurentia]] (kasalukuyang panahong [[Hilagang Amerika]], [[Siberia]] at [[Baltica]]) kasalukuyang hilagang Europa ay independiyenteng mga kontinente pa rin simula pagkakahati ng superkontinenteng [[Pannotia]] ngunit ang Baltica ay nagsimulang lumipat tungo sa Laurentia sa kalaunan ng panahong ito na nagsasanhi sa [[Karagatang Iapetus]] na lumiit sa pagitan ng mga ito. Ang maliit na kontinenteng [[Abaloniya]] ay humiwalay mula Gondwana at nagsimulang tumungo sa hilaga tungo sa Baltica at Laurentia. Ang [[Karagatang Rheic]] sa pagitan ng Gondwana at Abaloniya ay nabuo bilang resulta. Ang pangunahing episodyong pagtatayo ng [[bundok]] ang [[oroheniyang Takoniko]] na nangyari sa mga panahong [[Cambrian]]. Sa simula ng Huling Ordovician mula 460 hanggang 450 milyong taon ang nakalilipas, ang mga [[bulkan]] sa kahabaan ng marhin ng Karagatang Iapetus ay nagbuga ng malalaking mga halaga ng [[karbon dioksido]] sa [[atmospero]] na gumawa sa planetang mundo na isang [[mainit na bahay]]. Ang mga arkong bulkanikong islang ito ay kalaunang bumangga sa proto-Hilagang Amerika upang bumuo ng mga kabundukang [[Appalachian]]. Sa huli ng Huling Ordovician, ang mga emisyong pang-bulkan na ito ay huminto. Ang Gondwana sa panahong ito ay lumapit sa polo at malaking nayeyelohan.
==Heokemika ==
Ang panahong Ordovician ay panahon ng heokemikang [[dagat kalsito]] kung saan ang mababang [[magnesiyum]] na [[kalsito]] ang pangunahing inorganikong presipitatong marino ng kalsiyum karbonata. Kaya ang mga [[karbonatang matigas na mga lupa ]] ay napaka karaniwan kasama ng mga [[ooid]] na kalsitiko, mga sementong kalsitiko at mga fauna ng [[inberterbrato]] na may nanaig na mga [[kalansay]] na kalsitiko.&lt;ref name=&quot;Stanley1998&quot;&gt;{{cite journal|last1=Stanley|first1=Steven M|last2=Hardie|first2=Lawrence A|title=Secular oscillations in the carbonate mineralogy of reef-building and sediment-producing organisms driven by tectonically forced shifts in seawater chemistry|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=144|issue=1-2|year=1998|pages=3–19|issn=00310182|doi=10.1016/S0031-0182(98)00109-6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Stanley1999&quot;&gt;{{cite journal |last=Stanley |first=S. M. |authorlink= |author2=Hardie, L. A. |year=1999 |month= |title=Hypercalcification; paleontology links plate tectonics and geochemistry to sedimentology |journal=GSA Today |volume=9 |pages=1&amp;ndash;7 }}&lt;/ref&gt; Hindi tulad ng panahong [[Cambrian]], nang ang produksiyon ng kalsito ay pinananaigan ng mga prosesong pang mikrobyo at hindi biolohikal, ang mga hayop at makroalgae ay naging nananaig na pinagkukunan ng materyal na kalkareyoso sa mga depositong Ordovician.&lt;ref name=Munnecke2010/&gt;
==Klima at lebel ng dagat== 
Ang panahong Ordovician ay nakakita ng pinakamataas na mga lebel ng dagat ng [[Paleozoic]] at ang mababang relief ng mga kontinente ay tumungo sa maraming mga depositong shelf na nabuo sa ilalim ng mga daang daang metro ng tubig.&lt;ref name=Munnecke2010/&gt;  Ang lebel ng dagat ay tumaas ng higit kulang na tuloy tuloy sa buong Simulang Ordovician na medyo tumatatag sa gitna ng panahon.&lt;ref name=Munnecke2010/&gt; Sa lokal na mga lugar, ang ilang mga regresyon ay nangyari ngunit ang pagtaas ng lebel ng dagat ay nagpatuloy sa simula nang Huling Ordovician. Ang isang pagbabago ay mangyayari na ngunit ang mga lebel ng dagat ay bumagsak ng matatag ayon sa paglamig ng mga temperatura para sa tinatayang 30 milyong mga taon na tutungo sa glasiasyon(pagyeyelong) Hirnansiyano. Sa loob ng panahong mayelong ito, ang mga lebel ng dagat ay tila tumaas at medyo bumagsak ngunit sa kabila ng labis na pag-aaral, ang mga detalye ay nananatiling hindi pa nalulutas.&lt;ref name=Munnecke2010/&gt; Sa simula ng panahong ito mga 480 milyong taon ang nakalilipas, ang klima ay napakainit sanhi ng mga matataas na lebel ng karbon dioksiyo na nagbigay ng isang malakas na [[epektong greenhouse]]. Ang mga tubig marino ay ipinapapalagay na mga 45&amp;nbsp;°C (113&amp;nbsp;°F) na naglimita sa [[dibersipikasyon]] ng komplikadong multi-[[selula]]r na mga organismo. Ngunit sa paglipas ng panahon, ang klima ay naging mas malamig at mga 460 milyong taon ang nakalilipas, ang mga temperatura ng karagatan ay naging maikukumpara sa mga kasalukuyang tubig pang ekwador.&lt;ref&gt;[http://www2.cnrs.fr/en/1279.htm Explosion in marine biodiversity explained by climate change]&lt;/ref&gt; Gaya ng Hilagang Amerika at Europa, ang Gondwana ay malaking natatakpan ng mga mababaw na dagat sa panahong Ordovician. Ang mga mabababaw na maliwanag na tubig sa ibaba ng mga shelve na kontinental ay humikayat sa paglago ng mga organismo na nagdedeposito ng mga kalsiyum karbonata sa kanilang mga shell at mga matitigas na bahagi. Ang Karagatang [[Panthalassiko]] ay tumakip ng halos ng hilagang hemnispero at iba pang mga maliliit na karagatang kabilang ang [[Proto-Tethys]], [[Paleo-Tethys]], [[Karagatang Khanty]], na nagsara sa Huli nang Ordovician at ang [[Karagatang Iapetus]] at ang bagong [[Karagatang Rheic]]. Habang nagpapatuloy ang panahong Ordovician, makikita ang mga ebidensiya ng mga [[glasyer]] sa lupain na alam na natin ngayon bilang [[Aprika]] at [[Timog Amerika]]. Sa panahong ito, ang mga masang lupain na ito ay umuupo sa [[Timog Polo]] at tinatakpan ng mga [[kap ng yelo]].
==Buhay==
[[File:Orthoceras BW.jpg|thumb|Ang mga [[Nautiloid]] tulad ng mga ''[[Orthoceras]]'' ay kabilang sa pinakamalalaking maninila(predators) sa panahong Ordovician.]] 
[[File:Nmnh fg09.jpg|thumb|Isang [[diorama]] na naglalarawan ng flora at fauna sa panahong Ordovician.]]

Sa karamihan ng Huling Ordovician, ang buhay ay patuloy na yumayabong ngunit sa at malapit sa huli ng panahong ito, may mga [[pangyayaring ekstinksiyon na Ordovician-Silurian]] na malubhang umapekto sa mga anyong [[plankton]] tulad ng mga [[conodont]], [[graptolita]] at ilang mga pangkat ng [[trilobita]](ang [[agnostida]] at [[ptychopariida]] at ang [[asaphida]] na labis na nabawasan). Ang mga [[brachiopod]], mga [[bryozoan]][] at [[ekinoderma]] ay mabigat ring naapektuhan at ang mga endoseridong mga [[cephalopod]] ay kumpletong namatay maliban sa mga posibleng bihirang mga anyong [[Silurian]]. Ang mga pangyayaring ekstinksiyong Ordovician-Silurian ay maaaring sinanhi ng isang panahong yelo na nangyari sa huli ng panahong Ordovician dahil ang huli ng Huling Ordovician ay isa sa pinakamalamig na mga panahon sa huling 600 milyong mga taong kasaysayan ng daigdig.

===Fauna===
Sa kabuuan, ang fauna na lumitaw sa panahong Ordovician ay naglatag ng suleras para sa natitirang [[Paleozoic]].&lt;ref name=Munnecke2010&gt;{{cite journal|last1=Munnecke|first1=Axel|last2=Calner|first2=Mikael|last3=Harper|first3=David A.T.|last4=Servais|first4=Thomas|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=296|issue=3-4|year=2010|pages=389–413|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001}}&lt;/ref&gt;  Ang fauna ay pinananaigan ng mga naka-tiera na pamayanan ng mga suspensiyong nagpapakain na pangunahing may maikling mga [[kadena ng pagkain]]. Ang sistemang ekolohikal ay umabot sa isang bagong grado ng pagiging komplikado ng lagpas sa fauna ng panahong [[Cambrian]] na nagpatuloy hanggang sa kasalukuyang panahon. Bagaman mas hindi kilala kesa sa [[pagsabog na Cambrian]], ang Ordovician ay nagpapakita ng isang [[adaptibong radiasyon]] na [[radiasyong Ordovician]].&lt;ref name=Munnecke2010/&gt; Ang mga marinong pang faunang [[henus|henera]] ay tumaas ng apat na beses na nagresulta ng 12% ng lahat na alam na mga marinong fauna na [[phranerosoiko]].&lt;ref name=&quot;Dixon2001&quot;&gt;{{cite book |title=Atlas of Life on Earth |last=Dixon |first=Dougal |authorlink= |author2=''et al.'' |year=2001 |publisher=Barnes &amp; Noble Books |location=New York |isbn=0-7607-1957-8 |pages=87 }}&lt;/ref&gt;  Ang isa pang pagbabago sa fauna ang malakas na pagtaas ng mga organismong [[pagkaing pagsala]].&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Palaeos Paleozoic : Ordovician : The Ordovician Period |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm |access-date=2012-09-18 |archive-date=2007-12-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071221094614/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Ang mga fauna ng [[Cambrian]] na [[trilobita]], inartikuladong [[brachiopod]], [[archaeocyathid]], at [[eocrinoid]] ay hinalinhan ng mga nanaig sa natitirang panahong Paleozoic gaya ng mga artikuladong  brachiopod, [[cephalopod]], at mga [[crinoid]]. Ang mga artikuladong brachiopod sa partikular ay malaking pumalit sa mga trilobita ng mga pamayanang shelf.&lt;ref name=&quot;Cooper1986&quot;&gt;{{cite book |title=A Trip Through Time: Principles of Historical Geology |last=Cooper |first=John D. |authorlink= |author2=Miller, Richard H.; Patterson, Jacqueline |year=1986 |publisher=Merrill Publishing Company |location=Columbus |isbn=0-675-20140-3 |pages=247, 255&amp;ndash;259 }}&lt;/ref&gt; Ang kanilang tagumpay ay kumakatawan sa malaking tumaas na [[dibersidad]] ng mga organismong naglalabas na karbonatang shell sa Ordovician kumpara sa [[Cambrian]].&lt;ref name=&quot;Cooper1986&quot; /&gt; Sa Hilagang Amerika at Europa, ang panahong Ordovician ay isang panahon ng mababaw na mga dagat kontinental na mayaman sa buhay. Ang mga trilobita at mga brachiopod sa partikular ay mayaman at diberso. Bagaman ang solitaryong mga [[koral]] ay may petsang bumabalik sa hindi bababa sa [[Cambrian]], ang bumubuo ng [[reef]] na mga koral ay lumitaw sa simulang Ordovician na tumutugon sa tumaas sa pagiging matatag ng karbonata at kaya ay isang bagong pagsagana ng mga animal na nagkakalsipika.&lt;ref name=Munnecke2010/&gt;&lt;!--Bryozoa in Cambrian: {{doi|10.1130/G30870.1}}&lt;/ref&gt;--&gt; Ang mga [[molluska]] na lumitaw sa [[Cambrian]] o kahit sa [[Ediakarano]] ay naging karaniwan at iba iba lalo na ang mga [[bivalve]], [[gastropod]] at [[nautiloid]] cephalopod. Ang mga [[ekstinto]]ng ngayong mga hayop marino na tinatawag na mga [[graptolita]] ay yumabong sa mga karagatan. Ang ilang mga bagong [[cystoid]] at [[crinoid]] ay lumitaw. Matagal na inakalang ang unang totoo mga [[bertebrata]](isda-mga [[ostracoderm]]) ay lumitaw sa panahong Ordovician ngunit ang mga kamakailang pagkakatuklas sa Tsina ay naghahayag na ang mga ito ay malamang na nagmula sa Simulang [[Cambrian]]. Ang napaka unang gnathostome (may pangang isda) ay lumitaw sa epoch na Huling Ordovician. Sa panahong Gitnang Ordovician, may isang malaking pagtaas sa intensidad at dibersidad ng mga organismong nagbabio-erode. Ito ay kilala bilang rebolusyong bioerosyong Ordovician. appeared in the [[Late Ordovician]] epoch.&lt;ref name=&quot;WilsonPalmer2006&quot;&gt;{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2006 |month= |title=Patterns and processes in the Ordovician Bioerosion Revolution |journal=Ichnos |volume=13 |issue=3 |pages=109&amp;ndash;112 |doi=10.1080/10420940600850505 |url=http://www3.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |format=PDF |accessdate= |quote= |archive-date=2008-12-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081216220233/http://www.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Ito ay minarkahan ng isang biglaang kasaganaan ng matigas na substratong mga bakas na [[fossil]] gaya ng mga ''[[Trypanites]]'', ''Palaeosabella'' at ''[[Petroxestes]]''. Sa Simulang Ordovician, ang mga [[trilobita]] ay sinamahan ng mga bagong uri ng organismo kabilang ang mga koral na [[tabulata]], [[Strophomenida|strophomenid]], [[Rhynchonellida|rhynchonellid]],at maraming mga bagong [[Orthida|orthid]] [[brachiopod]], [[bryozoa]]n, [[plankton]]ic [[graptolita]] at mga [[conodont]], at maraming mga uri ng [[molluska]] at [[ekinoderma]] kabilang ang mga  ophiuroid (&quot;brittle stars&quot;) at ang unang mga [[bituing dagat]]. Gayunpaman, ang mga trilobita ay nanatiling masagana na [[Phacopida]].  Ang unang ebidensiya ng mga halamang pang lupa ay lumitaw rin. Sa Gitnang Ordovician, ang mga pinanaigan ng mga [[trilobita]]ng Simulang Ordovicianng mga  [[brachiopod]]s, [[bryozoa]]ns, [[mollusc]]s, [[Cornulitida|cornulitids]], [[tentaculites|tentaculitids]] at [[echinoderm]] ay lahat yumabong, ang mga [[tabulata]] ay nagdibersipika at ang unang [[rugosa]]ng koral ay lumitaw. ang mga trilobita ay hindi na predominante. Ang mga planktonbikong mga graptolita ay nanatiling diberso na ang mga [[Diplograptina]] ay lumitaw. Ang [[bioerosyon]] ay naging mahalagang proseso partikular na sa makapal na kalstikong kalansay ng mga koral, bryozoans at mga brachiopod at sa ekstensibong mga karbonatang matigas na lupa na lumitaw sa kasaganaan sa panahong ito. Ang isa sa pinaka unang alam na may armor na [[agnatha]]n (&quot;[[ostracoderm]]&quot;) na bertebratang ''[[Arandaspis]]'' ay may petsang bumabalik mula Gitnang Ordovician. Ang mga trilobita sa Ordovician ay labis na iba kesa sa mga predesesor nito sa [[Cambrian]]. Maraming mga trilobita ay nagpaunlad ng mga kakaibang mga [[espina]] at mga [[nodula]] upang ipagtanggol laban sa mga maninila gaya ng mga [[primitibong pating]] at mga [[nautiloid]] samantalang ang ibang mga trilobita gaya ng ''Aeglina prisca'' ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] na maging mas lumalangoy na mga anyo. Ang ilang trilobita ay nagpaunlad ng tulad ng palang mga nguso para sa pag-aarao sa mga maputik na mga ilalim ng dagat. Ang isa pang hindi karaniwang klado ng mga trilobita na kilala bilang mga trinucleid ay nagpaunlad ng isang malawak na may pit na marhin sa palibot ng mga kalasag ng ulo nito.&lt;ref name=&quot;Palaeos.com&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm#Life |title=Palaeos Paleozoic : Ordovician : The Ordovician Period |accessdate= |work= |date=April 11, 2002 |archive-date=December 21, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071221094614/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm#Life |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Ang ilang mga trilobita gaya ng ''Asaphus kowalewski'' ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] na mahahabang mga tangkay ng mata upang makatulong sa pagdedetekta ng mga maninila samantalang ang ibang mga mata ngtrilobita sa salungat ay kumpletong naglaho.&lt;ref&gt;[http://www.trilobites.info/ A Guide to the Orders of Trilobites&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

&lt;gallery&gt;
Image:OrdovicianEdrio.jpg|Ang Itaas na Ordovicianng [[edrioasteroid]] ''Cystaster stellatus'' sa isang cobble mula sa Pormasyong Kope sa hilagang [[Kentucky]]. Sa likuran ay ang cyclostome [[bryozoan]] ''Corynotrypa''.
Image:FossilMtnUT.jpg|Bundok na Fossil, kanlurang sentral na [[Utah]]; Gitnang Ordovicianng fossiliperosong mga shale at batongapog sa mas mababang kalahati. 
Image:OrdOutcropTN.JPG|Outcrop ng Itaas na batong apog na Ordovician at menor na shale, sentral na Tennesee 
Image:LibertyBorings.jpg|''[[Trypanites]]'' mga buts sa isang matigas na lupang Ordovician, timog silangang Indiana.&lt;ref name=&quot;WilsonPalmer2001&quot;&gt;{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2001 |month= |title=Domiciles, not predatory borings: a simpler explanation of the holes in Ordovician shells analyzed by Kaplan and Baumiller, 2000 |journal=PALAIOS |volume=16 |issue= 5|pages=524&amp;ndash;525 |doi=10.1669/0883-1351(2001)016&lt;0524:DNPBAS&gt;2.0.CO;2|url= |accessdate= }}&lt;/ref&gt;
Image:Petroxestes_borings_Ordovician.jpg|Mga butas ''[[Petroxestes]]'' sa matigas na lupang Ordovician, katimugang Ohio.&lt;ref name=&quot;WilsonPalmer2006&quot;&gt;{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2006 |month= |title=Patterns and processes in the Ordovician Bioerosion Revolution |journal=Ichnos |volume=13 |issue= 3|pages=109&amp;ndash;112 |doi=10.1080/10420940600850505 |url=http://www3.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |accessdate= |quote= }}&lt;/ref&gt;
File:OilShaleEstonia.jpg|Outcrop ng Ordovicianng [[kukersite]] [[langis na shale]], hilagaang [[Estonia]].
Image:OilShaleFossilsEstonia.jpg|Bryozoan fossils in Ordovician kukersite oil shale, northern [[Estonia]].
Image:OrdFossilsMN.JPG|Ang mga [[Brachiopod]] at mga [[bryozoan]] sa isang batong apog na Ordovician, katimugang Minnesota.
Image:PlatystrophiaOrdovician.jpg|''Vinlandostrophia ponderosa'', Maysvillian (Upper Ordovician) malapit sa Madison, Indiana. Ang barang iskala ay 5.0&amp;nbsp;mm.
Image:Echinosphaerites.JPG|Ang Ordovicianngcystoid ''[[Echinosphaerites]]'' (na isang ekstintong [[ekinoderma]]) mula hilagang silangang Estonia; tinatayang 5&amp;nbsp;cm sa diametro.
Image:Prasopora.JPG|Ang ''Prasopora'', na isang trepostome [[bryozoan]] mula sa Ordovician ng Iowa. 
Image:EncrustedStroph.JPG|Isang Ordovicianng strophomenid brachiopod na may nagka-krustang inartikuladong mga brachiopod at isang bryozoan.
Image:Protaraea.jpg|Ang koral na heliolitid ''Protaraea richmondensis'' na nagkakrusta ng isang gastropod.  Cincinnasiyano(Itaas na Ordovician) ng katimugang silangang Indiana. 
Image:ZygospiraAttached.jpg|Ang ''Zygospira modesta'', mga spiriferid brachiopod naingatan sa kanilang mga orihinal na posisyon sa isang trepostome bryozoan; Cincinnasiyano (Itaas na Ordovician) ng katimugang silangang Indiana. 
Image:DiplograptusCaneySprings.jpg|Mga Graptolita (''Amplexograptus'') mula sa Ordovician namalapit Ordovician near Caney Springs, Tennessee.
&lt;/gallery&gt;

===Flora===
Ang mga [[berdeng algae]] ay karaniwan sa Huling [[Cambrian]](marahil ay mas maaga) at sa panahong Ordovician. Ang mga halamang panglupa ay malamang nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa berdeng algae na unang lumitaw bilang hindi baskular na mga anyong tulad ng mga [[Marchantiophyta|liverwort]]. Ang spore na fossill mula sa mga halamang pang lupain ay natukoy sa pinaka mataas na mga sedimentong Ordobisyano. Ang berdeng algae ay katulad ng mga kasalukuyang [[sea moss]].
[[File:Ordovician Land Scene.jpg|thumb|Ang kolonisasyon ay limitado sa mga baybayin.]]

Kasama sa mga unang fungi na pang lupain ay maaaring mga  [[arbuscular mycorrhiza]] fungi ([[Glomerales]])  na gumagampan ng isang mahalagang papel sa pagpapadali sa kolonisasyon ng lupain ng mga halaman sa pamamagitan ng  [[Mycorrhiza|simbiosis na mycorrhizal]] na gumagawa sa mga nutrientong mineral na magagamit ng mga selula ng halaman. Ang gayong mga fossilisadong mga fungal [[hypha]]e at mga spore mula sa Ordovician ng [[Wisconsin]] ay natagpuang may edad na mga 460 milyong taon ang nakalilipas na isang panahon nang ang flora ng lupain ay pinaka malamang na binubuo lamang ng mga halamang katulad ng mga hindi baskular na mga [[bryophyte]].&lt;ref&gt;{{cite journal |last=Redecker |first=D. |authorlink= |author2=Kodner, R. ; Graham, L. E. |year=2000 |month= |title=Glomalean fungi from the Ordovician |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=289 |issue=5486 |pages=1920–1921 |doi=10.1126/science.289.5486.1920 |url= |accessdate= |quote=| pmid=10988069 |bibcode = 2000Sci...289.1920R }}&lt;/ref&gt;
==Wakas ng Ordovician==
Ang panahong Ordovician ay nagsara sa isang serye ng mga pangyayaring ekstinksiyon na pag sinasama ay bumubuo sa ikalawang pinakamalaki ng limang mga pangunahing pangyayaring ekstinksiyon sa kasaysayan ng daigdig sa mga termino ng persentahe ng henera na naging ekstinto. Ang tanging mas malaki ang pangyayaring ekstinksiyon na Permian-Triassic. Ang mga ekstinksiyon ay tinatayang nangyari mga 447–444 milyong taon ang nakalilipas at nagmarak ng hangganan sa pagitan ng Ordovician at ang sumunod na panahong Silurian. Sa panahong ito, ang lahat ng mga komplikadong multiselular na mga organismo ay namuhay sa dagat at ang mga 49% ng henerea ng fauna ay magpakailanmang naglaho. Ang mga brachiopod at bryozoan ay malaking nabawasan kasama ng mga trilobita, conodont at mga pamilyang graptolita. Ang pinaka karaniwang tinatanggap na teoriya ay ang mga pangyayaring ito ay pinukaw ng pagsisimula ng mga kondisyong malalamig sa huling Katian na sinundan ng panahong yelo sa pang-faunang Hirnansiyano na nagwakas sa mahaba, matatag ng mga kondisyong greenhouse na tipikal ng Ordovician. Ang panahong yelo ay posibleng hindi pang matagalan. Ang pag-aaral ng mga isotopo ng oksiheno sa mga fossil ng brachiopod ay nagpapakitang ang pagtagal nito ay maaaring mga 0.5 hanggang 1.5 milyong taon lamang.&lt;ref name=&quot;Stanley1999&quot;&gt;{{cite book |title=Earth System History |last=Stanley |first=Steven M. |authorlink= |author2= |year=1999 |publisher=W.H. Freeman and Company |location=New York |isbn=0-7167-2882-6 |pages=358, 360 }}&lt;/ref&gt; Ang ibang mga mananalisiksik ay nagtantiya na ang mas temperadong mga kondisyong ay hindi bumalik hanggang sa Huli ng Silurian. Ang glasiasyon o pagyeyelo ng Huling Ordovician ay pinangunahan ng isang pagbagsak ng karbon dioksido sa atmospero na selektibong umapekto sa mga mabababaw na dagat kung saan ang mga karamihan ng mga organismo ay nabuhay. Habang ang katimugang superkontinenteng Gondwana ay lumilipat sa Timog Polo, ang mga kap ng yelo ay nabuo rito na nadetekta sa strata ng batong Itaas na Ordovician ng Hilagang Aprika at ng katabi sa panahong ito na hilagang silangang Timog Amerika na mga lokasyong timog polar sa panahong ito. Ang mga glasiasyon ay nagsara ng tubig mula sa karagatan ng daigdig at ang mga interglasiyal ay nagpalaya rito na nagsasanhi sa mga lebel ng dagat na paulit ulit na bumagsak at tumaas. Ang malawak na mababaw na mga intra-kontinental na dagat na Ordovician ay umurong na nag-aalis ng maraming mga niche na ekolohikal at pagkatapos ay bumalik na nagdadala ng nabawasang tagapagtayong mga populasyon na nagkukulang ng marmaing mga buong pamilya ng mga organismo at pagkatapos ay muling umurong sa sumunod na pulso ng glasiasyon na nag-aalis ng dibersidad na biolohikal sa bawat pagbabago.&lt;ref&gt;Emiliani (1992), 491&lt;/ref&gt; Ang espesyeng limitado sa isang dagat epikontinental sa isang ibinigay na masa ng lupain ay malalang naapektuhan.&lt;ref name=&quot;Stanley1999&quot; /&gt; Ang mga tropikal na anyo ng buhay ay partikular na matinding tinamaan ng unang alon ng ekstinksiyon samantalang mga espesye ng malalamig na tubig ay masahol na tinamaan ng ekstinksiyon sa ikalawang pulso.&lt;ref name=&quot;Stanley1999&quot; /&gt; Ang nagpatuloy na espesye ang mga nakakaya sa mga nagbagong kondisyon at pumuno ng mga niche na ekolohikal na iniwan ng mga ekstinksiyon. Sa huli ng ikalawang pangyayari, ang mga natutunaw na glasyer ay nagsanhi sa lebel ng dagat ng tumaas at minsan pang tumatag. Ang muling pagbabalik ng dibersidad ng buhay sa permanenteng muling pagbabaha ng mga shelve na kontinental sa pagsisimula ng Silurian ay nakakita ng tumaas na biodibersidad sa loob ng mga nagpapatuloy na mga Order. Iminungkahi nina Melott et al. (2006) na ang isang 10 segundong [[putok ng sinag gamma]] ay maaring wumasak sa patong na ozone at nagpasimula ng paglalamig sa daigdig.&lt;ref name=&quot;Melott2006&quot;&gt;{{cite journal |last=Melott |first=Adrian |authorlink= |author2=''et al.'' |year=2004 |month= |title=Did a gamma-ray burst initiate the late Ordovician mass extinction? |journal=International Journal of Astrobiology |volume=3 |issue= |pages=55&amp;ndash;61 |doi=10.1017/S1473550404001910 |url= |accessdate= |quote= |bibcode=2004IJAsB...3...55M|arxiv = astro-ph/0309415 }}&lt;/ref&gt;

==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Phanerozoic eon}}

[[Kategorya:Ordovician]]</text>
      <sha1>59b12zelhh3poqwca9qqtza5ra9l0jt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960001</id>
      <parentid>1959997</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T04:16:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bluemask</username>
        <id>20</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30806" xml:space="preserve">
{{Infobox geologic timespan
| name                         = Ordovician
| color                        = Ordovician
| top_bar                      = 
| time_start                   = 485.4
| time_start_uncertainty       = 1.9
| time_end                     = 443.8
| time_end_uncertainty         = 1.5
| image_map                    = 
| caption_map                  = 
&lt;!--Chronology--&gt;  
| timeline                     = Ordovician
&lt;!--Etymology--&gt;
| name_formality               = Formal
| name_accept_date             = 1960
| alternate_spellings          =
| synonym1                     =
| synonym1_coined              =
| synonym2                     =
| synonym2_coined              =
| synonym3                     =
| synonym3_coined              =
| nicknames                    =
| former_names                 =
| proposed_names               =
&lt;!--Usage Information--&gt; 
| celestial_body               = earth
| usage                        = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]])
| timescales_used              = ICS Time Scale
&lt;!--Definition--&gt;
| chrono_unit                  = Period
| strat_unit                   = System
| proposed_by                  = [[Charles Lapworth]], 1879
| timespan_formality           = Formal
| lower_boundary_def           = [[First appearance datum|FAD]] of the [[Conodont]] ''[[Iapetognathus fluctivagus]]''
| lower_gssp_location          = Greenpoint section, [[Green Point, Newfoundland|Green Point]], [[Newfoundland]], [[Canada]]
| lower_gssp_coords            = {{Coord|49.6829|N|57.9653|W|display=inline}}
| lower_gssp_accept_date       = 2000&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Cooper |first1=Roger |last2=Nowlan |first2=Godfrey |last3=Williams |first3=S. H. |title=Global Stratotype Section and Point for base of the Ordovician System |journal=Episodes |date=March 2001 |volume=24 |issue=1 |pages=19–28 |doi=10.18814/epiiugs/2001/v24i1/005 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/tremadocian.pdf |access-date=6 December 2020}}&lt;/ref&gt;
| upper_boundary_def           = FAD of the [[Graptolite]] ''[[Akidograptus ascensus]]''
| upper_gssp_location          = [[Dob's Linn]], [[Moffat]], [[United Kingdom|U.K.]]
| upper_gssp_coords            = {{Coord|55.4400|N|3.2700|W|display=inline}}
| upper_gssp_accept_date       = 1984&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Lucas |first1=Sepncer |title=The GSSP Method of Chronostratigraphy: A Critical Review |journal=Frontiers in Earth Science |date=6 November 2018 |volume=6 |page=191 |doi=10.3389/feart.2018.00191 |bibcode=2018FrEaS...6..191L |doi-access=free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Holland |first1=C. |title=Series and Stages of the Silurian System |journal=Episodes |date=June 1985 |volume=8 |issue=2 |pages=101–103 |doi=10.18814/epiiugs/1985/v8i2/005 |url=https://timescalefoundation.org/references/Silurian1.pdf |access-date=11 December 2020|doi-access=free }}&lt;/ref&gt;
&lt;!--Atmospheric and Climatic Data--&gt;
| sea_level                    = 180 m; rising to 220 m in Caradoc and falling sharply to 140 m in end-Ordovician glaciations&lt;ref&gt;{{cite journal | author = Haq, B. U.| year = 2008| doi = 10.1126/science.1161648 | title = A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes | journal = Science | volume = 322 | pages = 64–68 | pmid = 18832639 | last2 = Schutter | first2 = SR | issue = 5898 |bibcode = 2008Sci...322...64H | s2cid = 206514545}}&lt;/ref&gt;
}}
Ang '''Ordovician''' ({{lang-es|Ordovícico}}) ay isang panahong heolohiko na ikalawa sa anim na mga [[era (heolohiya)|era]]ng [[Paleozoic]] at sumasakop sa panahon sa pagitan ng {{period span|Ordovician}}{{ICS 2004}}. Ito ay sumusunod sa panahong [[Cambrian]] at sinundan ng panahong [[Silurian]]. Ang Ordovician na ipinangalan sa tribong [[Celts|Celtiko]]ng [[Ordovices]] ay inilarawan ni [[Charles Lapworth]] noong 1879 upang lutasin ang isang alitan sa pagitan ng mga tagasunod ni [[Adam Sedgwick]] at [[Roderick Murchison]] na naglagay ng parehong mga kama ng bato sa hilagang Wales sa mga respektibong panahong [[Cambrian]] at [[Silurian]]. Sa pagkilala ni Lapworth na ang mga [[fossil]] fauna sa tinutulang [[stratum|strata]] ay iba sa mga nasa panahong Cambrian o Silurian, kanyang natanto na ang mga ito ay dapat ilagay sa isang panahon sa sarili nito. Bagaman ang pagkilala sa natatanging panahong Ordovician ay mabagal sa [[Nagkakaisang Kaharian]], ang ibang mga area ng daigdig ay mabilis na tumanggap rito. Ito ay tumanggap ng sanksiyong internasyonal noong 1960 nang ito ay tanggapin bilang opisyal na panahon ng [[Paleozoic Era]] ng [[International Geological Congress]]. Ang buhay ay nagpatuloy na yumabong sa panahong Ordovician gaya ng nangyari sa Cambrian bagaman ang huli nang panahong ito ay minarkahan ng [[ektinksiyong Ordovician-Silurian]](malaking ekstinksiyong pang-masa). Ang mga [[inberterbrado]] na pinangalanang mga [[arthropod]] at [[molluska]] ay nanaig sa mga karagatan sa panahong ito. Ang [[isda]] na unang tunay na [[bertebrata]] ay patuloy na nag-[[ebolusyon|ebolb]] at ang mga [[gnasthomata|bertebratang may panga]] ay maaaring unang lumitaw sa huli nang panahong ito. Ang buhay ay hindi pa sumasailalim sa [[dibersipikasyon]] sa lupain.
==Mga subdibisyon==
{{include timeline}}
Ang isang bilang mga terminong pang rehiyon ay ginamit upang tukuyin ang mga subdibisyon ng panahong Ordovician. Noong 2008, itinayo ng ICS ang isang porman na sistemang internasyonal ng mga subdibisyon na ipinapakita sa kanan.&lt;ref&gt;Details on the Dapingian are available at {{cite journal|last1=Wang|first1=Xiaofeng|last2=Stouge|first2=Svend|last3=Chen|first3=Xiaohong|last4=Li|first4=Zhihong|last5=Wang|first5=Chuanshang|title=Dapingian Stage: standard name for the lowermost global stage of the Middle Ordovician Series|journal=Lethaia|volume=42|issue=3|year=2009|pages=377–380|issn=00241164|doi=10.1111/j.1502-3931.2009.00169.x}}&lt;/ref&gt;

Ang panahong Ordovician sa Britanya ay tradisyonal na hinati sa Simulang([[Tremadosiyano]] at [[Arenigo]]), Gitna ([[Llanvirn]]) na hinati sa Abereiddiyano at Llandeiliyano at Llandeilo at Huli([[Karadoka]] at [[Ashgill]]). Ang mga tumutugong bato ng sistemang Ordovician ay tinutukoy bilang nagmumula sa Mababa, Gitna o Itaas na bahagi ng column. Ang mga yugtong pang [[fauna]](mga subdibisyon ng epoch) mula sa pinakabata hanggang pinakabata ang:
* [[Hirnantian]]/Gamach (Huling Ordovician: Ashgill)
* Rawtheyan/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill)
* Cautleyan/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill)
* Pusgillian/Maysville/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill)
* Trenton (Gitnang Ordovician: Karadoka o Caradoc)
* Onnian/Maysville/Eden (Gitnang Ordovician: Caradoc)
* Actonian/Eden (Gitnang Ordovician: Caradoc)
* Marshbrookian/Sherman (Gitnang Ordovician: Caradoc)
* Longvillian/Sherman (Gitnang Ordovician: Caradoc)
* Soudleyan/Kirkfield (Gitnang Ordovician: Caradoc)
* Harnagian/Rockland (Gitnang Ordovician: Caradoc)
* Costonian/Black River (Gitnang Ordovician: Caradoc)
* Chazy (Gitnang Ordovician: Llandeilo)
* Llandeilo (Gitnang Ordovician: Llandeilo)
* Whiterock (Gitnang Ordovician: Llanvirn)
* Llanvirn (Gitnang Ordovician: Llanvirn)
* Cassinian (Simulang Ordovician: Arenig)
* Arenig/Jefferson/Castleman (Simulang Ordovician: Arenig)
* Tremadoc/Deming/Gaconadian (Simulang Ordovician: Tremadoc)
==Paleoheograpiya==

Ang mga lebel ng [[dagat]] ay mataas sa panahong Ordovician. Ang katunayan, noong panahon ng Tremadosiyano, ang mga [[transgresyon (heolohiya)|mga transgresyong marino]] sa buong mundo ang pinamalaki kung saan ang ebidensiya ay naingatan sa mga bato. Sa panahong Ordovician, ang katimugang mga kontinente ay natipon sa isang kontinenteng tinatawag na [[Gondwana]]. Ang Gondwana ay nagsimula sa yugtong ito sa pang-[[ekwador]] na mga [[latitudo]] habang ang panahon ay nagpapatuloy at lumipat tungo sa [[Timog Polo]]. Sa simula ng Ordovician, ang mga kontinenteng [[Laurentia]] (kasalukuyang panahong [[Hilagang Amerika]], [[Siberia]] at [[Baltica]]) kasalukuyang hilagang Europa ay independiyenteng mga kontinente pa rin simula pagkakahati ng superkontinenteng [[Pannotia]] ngunit ang Baltica ay nagsimulang lumipat tungo sa Laurentia sa kalaunan ng panahong ito na nagsasanhi sa [[Karagatang Iapetus]] na lumiit sa pagitan ng mga ito. Ang maliit na kontinenteng [[Abaloniya]] ay humiwalay mula Gondwana at nagsimulang tumungo sa hilaga tungo sa Baltica at Laurentia. Ang [[Karagatang Rheic]] sa pagitan ng Gondwana at Abaloniya ay nabuo bilang resulta. Ang pangunahing episodyong pagtatayo ng [[bundok]] ang [[oroheniyang Takoniko]] na nangyari sa mga panahong [[Cambrian]]. Sa simula ng Huling Ordovician mula 460 hanggang 450 milyong taon ang nakalilipas, ang mga [[bulkan]] sa kahabaan ng marhin ng Karagatang Iapetus ay nagbuga ng malalaking mga halaga ng [[karbon dioksido]] sa [[atmospero]] na gumawa sa planetang mundo na isang [[mainit na bahay]]. Ang mga arkong bulkanikong islang ito ay kalaunang bumangga sa proto-Hilagang Amerika upang bumuo ng mga kabundukang [[Appalachian]]. Sa huli ng Huling Ordovician, ang mga emisyong pang-bulkan na ito ay huminto. Ang Gondwana sa panahong ito ay lumapit sa polo at malaking nayeyelohan.
==Heokemika ==
Ang panahong Ordovician ay panahon ng heokemikang [[dagat kalsito]] kung saan ang mababang [[magnesiyum]] na [[kalsito]] ang pangunahing inorganikong presipitatong marino ng kalsiyum karbonata. Kaya ang mga [[karbonatang matigas na mga lupa ]] ay napaka karaniwan kasama ng mga [[ooid]] na kalsitiko, mga sementong kalsitiko at mga fauna ng [[inberterbrato]] na may nanaig na mga [[kalansay]] na kalsitiko.&lt;ref name=&quot;Stanley1998&quot;&gt;{{cite journal|last1=Stanley|first1=Steven M|last2=Hardie|first2=Lawrence A|title=Secular oscillations in the carbonate mineralogy of reef-building and sediment-producing organisms driven by tectonically forced shifts in seawater chemistry|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=144|issue=1-2|year=1998|pages=3–19|issn=00310182|doi=10.1016/S0031-0182(98)00109-6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Stanley1999&quot;&gt;{{cite journal |last=Stanley |first=S. M. |authorlink= |author2=Hardie, L. A. |year=1999 |month= |title=Hypercalcification; paleontology links plate tectonics and geochemistry to sedimentology |journal=GSA Today |volume=9 |pages=1&amp;ndash;7 }}&lt;/ref&gt; Hindi tulad ng panahong [[Cambrian]], nang ang produksiyon ng kalsito ay pinananaigan ng mga prosesong pang mikrobyo at hindi biolohikal, ang mga hayop at makroalgae ay naging nananaig na pinagkukunan ng materyal na kalkareyoso sa mga depositong Ordovician.&lt;ref name=Munnecke2010/&gt;
==Klima at lebel ng dagat== 
Ang panahong Ordovician ay nakakita ng pinakamataas na mga lebel ng dagat ng [[Paleozoic]] at ang mababang relief ng mga kontinente ay tumungo sa maraming mga depositong shelf na nabuo sa ilalim ng mga daang daang metro ng tubig.&lt;ref name=Munnecke2010/&gt;  Ang lebel ng dagat ay tumaas ng higit kulang na tuloy tuloy sa buong Simulang Ordovician na medyo tumatatag sa gitna ng panahon.&lt;ref name=Munnecke2010/&gt; Sa lokal na mga lugar, ang ilang mga regresyon ay nangyari ngunit ang pagtaas ng lebel ng dagat ay nagpatuloy sa simula nang Huling Ordovician. Ang isang pagbabago ay mangyayari na ngunit ang mga lebel ng dagat ay bumagsak ng matatag ayon sa paglamig ng mga temperatura para sa tinatayang 30 milyong mga taon na tutungo sa glasiasyon(pagyeyelong) Hirnansiyano. Sa loob ng panahong mayelong ito, ang mga lebel ng dagat ay tila tumaas at medyo bumagsak ngunit sa kabila ng labis na pag-aaral, ang mga detalye ay nananatiling hindi pa nalulutas.&lt;ref name=Munnecke2010/&gt; Sa simula ng panahong ito mga 480 milyong taon ang nakalilipas, ang klima ay napakainit sanhi ng mga matataas na lebel ng karbon dioksiyo na nagbigay ng isang malakas na [[epektong greenhouse]]. Ang mga tubig marino ay ipinapapalagay na mga 45&amp;nbsp;°C (113&amp;nbsp;°F) na naglimita sa [[dibersipikasyon]] ng komplikadong multi-[[selula]]r na mga organismo. Ngunit sa paglipas ng panahon, ang klima ay naging mas malamig at mga 460 milyong taon ang nakalilipas, ang mga temperatura ng karagatan ay naging maikukumpara sa mga kasalukuyang tubig pang ekwador.&lt;ref&gt;[http://www2.cnrs.fr/en/1279.htm Explosion in marine biodiversity explained by climate change]&lt;/ref&gt; Gaya ng Hilagang Amerika at Europa, ang Gondwana ay malaking natatakpan ng mga mababaw na dagat sa panahong Ordovician. Ang mga mabababaw na maliwanag na tubig sa ibaba ng mga shelve na kontinental ay humikayat sa paglago ng mga organismo na nagdedeposito ng mga kalsiyum karbonata sa kanilang mga shell at mga matitigas na bahagi. Ang Karagatang [[Panthalassiko]] ay tumakip ng halos ng hilagang hemnispero at iba pang mga maliliit na karagatang kabilang ang [[Proto-Tethys]], [[Paleo-Tethys]], [[Karagatang Khanty]], na nagsara sa Huli nang Ordovician at ang [[Karagatang Iapetus]] at ang bagong [[Karagatang Rheic]]. Habang nagpapatuloy ang panahong Ordovician, makikita ang mga ebidensiya ng mga [[glasyer]] sa lupain na alam na natin ngayon bilang [[Aprika]] at [[Timog Amerika]]. Sa panahong ito, ang mga masang lupain na ito ay umuupo sa [[Timog Polo]] at tinatakpan ng mga [[kap ng yelo]].
==Buhay==
[[File:Orthoceras BW.jpg|thumb|Ang mga [[Nautiloid]] tulad ng mga ''[[Orthoceras]]'' ay kabilang sa pinakamalalaking maninila(predators) sa panahong Ordovician.]] 
[[File:Nmnh fg09.jpg|thumb|Isang [[diorama]] na naglalarawan ng flora at fauna sa panahong Ordovician.]]

Sa karamihan ng Huling Ordovician, ang buhay ay patuloy na yumayabong ngunit sa at malapit sa huli ng panahong ito, may mga [[pangyayaring ekstinksiyon na Ordovician-Silurian]] na malubhang umapekto sa mga anyong [[plankton]] tulad ng mga [[conodont]], [[graptolita]] at ilang mga pangkat ng [[trilobita]](ang [[agnostida]] at [[ptychopariida]] at ang [[asaphida]] na labis na nabawasan). Ang mga [[brachiopod]], mga [[bryozoan]][] at [[ekinoderma]] ay mabigat ring naapektuhan at ang mga endoseridong mga [[cephalopod]] ay kumpletong namatay maliban sa mga posibleng bihirang mga anyong [[Silurian]]. Ang mga pangyayaring ekstinksiyong Ordovician-Silurian ay maaaring sinanhi ng isang panahong yelo na nangyari sa huli ng panahong Ordovician dahil ang huli ng Huling Ordovician ay isa sa pinakamalamig na mga panahon sa huling 600 milyong mga taong kasaysayan ng daigdig.

===Fauna===
Sa kabuuan, ang fauna na lumitaw sa panahong Ordovician ay naglatag ng suleras para sa natitirang [[Paleozoic]].&lt;ref name=Munnecke2010&gt;{{cite journal|last1=Munnecke|first1=Axel|last2=Calner|first2=Mikael|last3=Harper|first3=David A.T.|last4=Servais|first4=Thomas|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=296|issue=3-4|year=2010|pages=389–413|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001}}&lt;/ref&gt;  Ang fauna ay pinananaigan ng mga naka-tiera na pamayanan ng mga suspensiyong nagpapakain na pangunahing may maikling mga [[kadena ng pagkain]]. Ang sistemang ekolohikal ay umabot sa isang bagong grado ng pagiging komplikado ng lagpas sa fauna ng panahong [[Cambrian]] na nagpatuloy hanggang sa kasalukuyang panahon. Bagaman mas hindi kilala kesa sa [[pagsabog na Cambrian]], ang Ordovician ay nagpapakita ng isang [[adaptibong radiasyon]] na [[radiasyong Ordovician]].&lt;ref name=Munnecke2010/&gt; Ang mga marinong pang faunang [[henus|henera]] ay tumaas ng apat na beses na nagresulta ng 12% ng lahat na alam na mga marinong fauna na [[phranerosoiko]].&lt;ref name=&quot;Dixon2001&quot;&gt;{{cite book |title=Atlas of Life on Earth |last=Dixon |first=Dougal |authorlink= |author2=''et al.'' |year=2001 |publisher=Barnes &amp; Noble Books |location=New York |isbn=0-7607-1957-8 |pages=87 }}&lt;/ref&gt;  Ang isa pang pagbabago sa fauna ang malakas na pagtaas ng mga organismong [[pagkaing pagsala]].&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Palaeos Paleozoic : Ordovician : The Ordovician Period |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm |access-date=2012-09-18 |archive-date=2007-12-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071221094614/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Ang mga fauna ng [[Cambrian]] na [[trilobita]], inartikuladong [[brachiopod]], [[archaeocyathid]], at [[eocrinoid]] ay hinalinhan ng mga nanaig sa natitirang panahong Paleozoic gaya ng mga artikuladong  brachiopod, [[cephalopod]], at mga [[crinoid]]. Ang mga artikuladong brachiopod sa partikular ay malaking pumalit sa mga trilobita ng mga pamayanang shelf.&lt;ref name=&quot;Cooper1986&quot;&gt;{{cite book |title=A Trip Through Time: Principles of Historical Geology |last=Cooper |first=John D. |authorlink= |author2=Miller, Richard H.; Patterson, Jacqueline |year=1986 |publisher=Merrill Publishing Company |location=Columbus |isbn=0-675-20140-3 |pages=247, 255&amp;ndash;259 }}&lt;/ref&gt; Ang kanilang tagumpay ay kumakatawan sa malaking tumaas na [[dibersidad]] ng mga organismong naglalabas na karbonatang shell sa Ordovician kumpara sa [[Cambrian]].&lt;ref name=&quot;Cooper1986&quot; /&gt; Sa Hilagang Amerika at Europa, ang panahong Ordovician ay isang panahon ng mababaw na mga dagat kontinental na mayaman sa buhay. Ang mga trilobita at mga brachiopod sa partikular ay mayaman at diberso. Bagaman ang solitaryong mga [[koral]] ay may petsang bumabalik sa hindi bababa sa [[Cambrian]], ang bumubuo ng [[reef]] na mga koral ay lumitaw sa simulang Ordovician na tumutugon sa tumaas sa pagiging matatag ng karbonata at kaya ay isang bagong pagsagana ng mga animal na nagkakalsipika.&lt;ref name=Munnecke2010/&gt;&lt;!--Bryozoa in Cambrian: {{doi|10.1130/G30870.1}}&lt;/ref&gt;--&gt; Ang mga [[molluska]] na lumitaw sa [[Cambrian]] o kahit sa [[Ediakarano]] ay naging karaniwan at iba iba lalo na ang mga [[bivalve]], [[gastropod]] at [[nautiloid]] cephalopod. Ang mga [[ekstinto]]ng ngayong mga hayop marino na tinatawag na mga [[graptolita]] ay yumabong sa mga karagatan. Ang ilang mga bagong [[cystoid]] at [[crinoid]] ay lumitaw. Matagal na inakalang ang unang totoo mga [[bertebrata]](isda-mga [[ostracoderm]]) ay lumitaw sa panahong Ordovician ngunit ang mga kamakailang pagkakatuklas sa Tsina ay naghahayag na ang mga ito ay malamang na nagmula sa Simulang [[Cambrian]]. Ang napaka unang gnathostome (may pangang isda) ay lumitaw sa epoch na Huling Ordovician. Sa panahong Gitnang Ordovician, may isang malaking pagtaas sa intensidad at dibersidad ng mga organismong nagbabio-erode. Ito ay kilala bilang rebolusyong bioerosyong Ordovician. appeared in the [[Late Ordovician]] epoch.&lt;ref name=&quot;WilsonPalmer2006&quot;&gt;{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2006 |month= |title=Patterns and processes in the Ordovician Bioerosion Revolution |journal=Ichnos |volume=13 |issue=3 |pages=109&amp;ndash;112 |doi=10.1080/10420940600850505 |url=http://www3.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |format=PDF |accessdate= |quote= |archive-date=2008-12-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081216220233/http://www.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Ito ay minarkahan ng isang biglaang kasaganaan ng matigas na substratong mga bakas na [[fossil]] gaya ng mga ''[[Trypanites]]'', ''Palaeosabella'' at ''[[Petroxestes]]''. Sa Simulang Ordovician, ang mga [[trilobita]] ay sinamahan ng mga bagong uri ng organismo kabilang ang mga koral na [[tabulata]], [[Strophomenida|strophomenid]], [[Rhynchonellida|rhynchonellid]],at maraming mga bagong [[Orthida|orthid]] [[brachiopod]], [[bryozoa]]n, [[plankton]]ic [[graptolita]] at mga [[conodont]], at maraming mga uri ng [[molluska]] at [[ekinoderma]] kabilang ang mga  ophiuroid (&quot;brittle stars&quot;) at ang unang mga [[bituing dagat]]. Gayunpaman, ang mga trilobita ay nanatiling masagana na [[Phacopida]].  Ang unang ebidensiya ng mga halamang pang lupa ay lumitaw rin. Sa Gitnang Ordovician, ang mga pinanaigan ng mga [[trilobita]]ng Simulang Ordovicianng mga  [[brachiopod]]s, [[bryozoa]]ns, [[mollusc]]s, [[Cornulitida|cornulitids]], [[tentaculites|tentaculitids]] at [[echinoderm]] ay lahat yumabong, ang mga [[tabulata]] ay nagdibersipika at ang unang [[rugosa]]ng koral ay lumitaw. ang mga trilobita ay hindi na predominante. Ang mga planktonbikong mga graptolita ay nanatiling diberso na ang mga [[Diplograptina]] ay lumitaw. Ang [[bioerosyon]] ay naging mahalagang proseso partikular na sa makapal na kalstikong kalansay ng mga koral, bryozoans at mga brachiopod at sa ekstensibong mga karbonatang matigas na lupa na lumitaw sa kasaganaan sa panahong ito. Ang isa sa pinaka unang alam na may armor na [[agnatha]]n (&quot;[[ostracoderm]]&quot;) na bertebratang ''[[Arandaspis]]'' ay may petsang bumabalik mula Gitnang Ordovician. Ang mga trilobita sa Ordovician ay labis na iba kesa sa mga predesesor nito sa [[Cambrian]]. Maraming mga trilobita ay nagpaunlad ng mga kakaibang mga [[espina]] at mga [[nodula]] upang ipagtanggol laban sa mga maninila gaya ng mga [[primitibong pating]] at mga [[nautiloid]] samantalang ang ibang mga trilobita gaya ng ''Aeglina prisca'' ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] na maging mas lumalangoy na mga anyo. Ang ilang trilobita ay nagpaunlad ng tulad ng palang mga nguso para sa pag-aarao sa mga maputik na mga ilalim ng dagat. Ang isa pang hindi karaniwang klado ng mga trilobita na kilala bilang mga trinucleid ay nagpaunlad ng isang malawak na may pit na marhin sa palibot ng mga kalasag ng ulo nito.&lt;ref name=&quot;Palaeos.com&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm#Life |title=Palaeos Paleozoic : Ordovician : The Ordovician Period |accessdate= |work= |date=April 11, 2002 |archive-date=December 21, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071221094614/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm#Life |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Ang ilang mga trilobita gaya ng ''Asaphus kowalewski'' ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] na mahahabang mga tangkay ng mata upang makatulong sa pagdedetekta ng mga maninila samantalang ang ibang mga mata ngtrilobita sa salungat ay kumpletong naglaho.&lt;ref&gt;[http://www.trilobites.info/ A Guide to the Orders of Trilobites&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

&lt;gallery&gt;
Image:OrdovicianEdrio.jpg|Ang Itaas na Ordovicianng [[edrioasteroid]] ''Cystaster stellatus'' sa isang cobble mula sa Pormasyong Kope sa hilagang [[Kentucky]]. Sa likuran ay ang cyclostome [[bryozoan]] ''Corynotrypa''.
Image:FossilMtnUT.jpg|Bundok na Fossil, kanlurang sentral na [[Utah]]; Gitnang Ordovicianng fossiliperosong mga shale at batongapog sa mas mababang kalahati. 
Image:OrdOutcropTN.JPG|Outcrop ng Itaas na batong apog na Ordovician at menor na shale, sentral na Tennesee 
Image:LibertyBorings.jpg|''[[Trypanites]]'' mga buts sa isang matigas na lupang Ordovician, timog silangang Indiana.&lt;ref name=&quot;WilsonPalmer2001&quot;&gt;{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2001 |month= |title=Domiciles, not predatory borings: a simpler explanation of the holes in Ordovician shells analyzed by Kaplan and Baumiller, 2000 |journal=PALAIOS |volume=16 |issue= 5|pages=524&amp;ndash;525 |doi=10.1669/0883-1351(2001)016&lt;0524:DNPBAS&gt;2.0.CO;2|url= |accessdate= }}&lt;/ref&gt;
Image:Petroxestes_borings_Ordovician.jpg|Mga butas ''[[Petroxestes]]'' sa matigas na lupang Ordovician, katimugang Ohio.&lt;ref name=&quot;WilsonPalmer2006&quot;&gt;{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2006 |month= |title=Patterns and processes in the Ordovician Bioerosion Revolution |journal=Ichnos |volume=13 |issue= 3|pages=109&amp;ndash;112 |doi=10.1080/10420940600850505 |url=http://www3.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |accessdate= |quote= }}&lt;/ref&gt;
File:OilShaleEstonia.jpg|Outcrop ng Ordovicianng [[kukersite]] [[langis na shale]], hilagaang [[Estonia]].
Image:OilShaleFossilsEstonia.jpg|Bryozoan fossils in Ordovician kukersite oil shale, northern [[Estonia]].
Image:OrdFossilsMN.JPG|Ang mga [[Brachiopod]] at mga [[bryozoan]] sa isang batong apog na Ordovician, katimugang Minnesota.
Image:PlatystrophiaOrdovician.jpg|''Vinlandostrophia ponderosa'', Maysvillian (Upper Ordovician) malapit sa Madison, Indiana. Ang barang iskala ay 5.0&amp;nbsp;mm.
Image:Echinosphaerites.JPG|Ang Ordovicianngcystoid ''[[Echinosphaerites]]'' (na isang ekstintong [[ekinoderma]]) mula hilagang silangang Estonia; tinatayang 5&amp;nbsp;cm sa diametro.
Image:Prasopora.JPG|Ang ''Prasopora'', na isang trepostome [[bryozoan]] mula sa Ordovician ng Iowa. 
Image:EncrustedStroph.JPG|Isang Ordovicianng strophomenid brachiopod na may nagka-krustang inartikuladong mga brachiopod at isang bryozoan.
Image:Protaraea.jpg|Ang koral na heliolitid ''Protaraea richmondensis'' na nagkakrusta ng isang gastropod.  Cincinnasiyano(Itaas na Ordovician) ng katimugang silangang Indiana. 
Image:ZygospiraAttached.jpg|Ang ''Zygospira modesta'', mga spiriferid brachiopod naingatan sa kanilang mga orihinal na posisyon sa isang trepostome bryozoan; Cincinnasiyano (Itaas na Ordovician) ng katimugang silangang Indiana. 
Image:DiplograptusCaneySprings.jpg|Mga Graptolita (''Amplexograptus'') mula sa Ordovician namalapit Ordovician near Caney Springs, Tennessee.
&lt;/gallery&gt;

===Flora===
Ang mga [[berdeng algae]] ay karaniwan sa Huling [[Cambrian]](marahil ay mas maaga) at sa panahong Ordovician. Ang mga halamang panglupa ay malamang nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa berdeng algae na unang lumitaw bilang hindi baskular na mga anyong tulad ng mga [[Marchantiophyta|liverwort]]. Ang spore na fossill mula sa mga halamang pang lupain ay natukoy sa pinaka mataas na mga sedimentong Ordobisyano. Ang berdeng algae ay katulad ng mga kasalukuyang [[sea moss]].
[[File:Ordovician Land Scene.jpg|thumb|Ang kolonisasyon ay limitado sa mga baybayin.]]

Kasama sa mga unang fungi na pang lupain ay maaaring mga  [[arbuscular mycorrhiza]] fungi ([[Glomerales]])  na gumagampan ng isang mahalagang papel sa pagpapadali sa kolonisasyon ng lupain ng mga halaman sa pamamagitan ng  [[Mycorrhiza|simbiosis na mycorrhizal]] na gumagawa sa mga nutrientong mineral na magagamit ng mga selula ng halaman. Ang gayong mga fossilisadong mga fungal [[hypha]]e at mga spore mula sa Ordovician ng [[Wisconsin]] ay natagpuang may edad na mga 460 milyong taon ang nakalilipas na isang panahon nang ang flora ng lupain ay pinaka malamang na binubuo lamang ng mga halamang katulad ng mga hindi baskular na mga [[bryophyte]].&lt;ref&gt;{{cite journal |last=Redecker |first=D. |authorlink= |author2=Kodner, R. ; Graham, L. E. |year=2000 |month= |title=Glomalean fungi from the Ordovician |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=289 |issue=5486 |pages=1920–1921 |doi=10.1126/science.289.5486.1920 |url= |accessdate= |quote=| pmid=10988069 |bibcode = 2000Sci...289.1920R }}&lt;/ref&gt;
==Wakas ng Ordovician==
Ang panahong Ordovician ay nagsara sa isang serye ng mga pangyayaring ekstinksiyon na pag sinasama ay bumubuo sa ikalawang pinakamalaki ng limang mga pangunahing pangyayaring ekstinksiyon sa kasaysayan ng daigdig sa mga termino ng persentahe ng henera na naging ekstinto. Ang tanging mas malaki ang pangyayaring ekstinksiyon na Permian-Triassic. Ang mga ekstinksiyon ay tinatayang nangyari mga 447–444 milyong taon ang nakalilipas at nagmarak ng hangganan sa pagitan ng Ordovician at ang sumunod na panahong Silurian. Sa panahong ito, ang lahat ng mga komplikadong multiselular na mga organismo ay namuhay sa dagat at ang mga 49% ng henerea ng fauna ay magpakailanmang naglaho. Ang mga brachiopod at bryozoan ay malaking nabawasan kasama ng mga trilobita, conodont at mga pamilyang graptolita. Ang pinaka karaniwang tinatanggap na teoriya ay ang mga pangyayaring ito ay pinukaw ng pagsisimula ng mga kondisyong malalamig sa huling Katian na sinundan ng panahong yelo sa pang-faunang Hirnansiyano na nagwakas sa mahaba, matatag ng mga kondisyong greenhouse na tipikal ng Ordovician. Ang panahong yelo ay posibleng hindi pang matagalan. Ang pag-aaral ng mga isotopo ng oksiheno sa mga fossil ng brachiopod ay nagpapakitang ang pagtagal nito ay maaaring mga 0.5 hanggang 1.5 milyong taon lamang.&lt;ref name=&quot;Stanley1999&quot;&gt;{{cite book |title=Earth System History |last=Stanley |first=Steven M. |authorlink= |author2= |year=1999 |publisher=W.H. Freeman and Company |location=New York |isbn=0-7167-2882-6 |pages=358, 360 }}&lt;/ref&gt; Ang ibang mga mananalisiksik ay nagtantiya na ang mas temperadong mga kondisyong ay hindi bumalik hanggang sa Huli ng Silurian. Ang glasiasyon o pagyeyelo ng Huling Ordovician ay pinangunahan ng isang pagbagsak ng karbon dioksido sa atmospero na selektibong umapekto sa mga mabababaw na dagat kung saan ang mga karamihan ng mga organismo ay nabuhay. Habang ang katimugang superkontinenteng Gondwana ay lumilipat sa Timog Polo, ang mga kap ng yelo ay nabuo rito na nadetekta sa strata ng batong Itaas na Ordovician ng Hilagang Aprika at ng katabi sa panahong ito na hilagang silangang Timog Amerika na mga lokasyong timog polar sa panahong ito. Ang mga glasiasyon ay nagsara ng tubig mula sa karagatan ng daigdig at ang mga interglasiyal ay nagpalaya rito na nagsasanhi sa mga lebel ng dagat na paulit ulit na bumagsak at tumaas. Ang malawak na mababaw na mga intra-kontinental na dagat na Ordovician ay umurong na nag-aalis ng maraming mga niche na ekolohikal at pagkatapos ay bumalik na nagdadala ng nabawasang tagapagtayong mga populasyon na nagkukulang ng marmaing mga buong pamilya ng mga organismo at pagkatapos ay muling umurong sa sumunod na pulso ng glasiasyon na nag-aalis ng dibersidad na biolohikal sa bawat pagbabago.&lt;ref&gt;Emiliani (1992), 491&lt;/ref&gt; Ang espesyeng limitado sa isang dagat epikontinental sa isang ibinigay na masa ng lupain ay malalang naapektuhan.&lt;ref name=&quot;Stanley1999&quot; /&gt; Ang mga tropikal na anyo ng buhay ay partikular na matinding tinamaan ng unang alon ng ekstinksiyon samantalang mga espesye ng malalamig na tubig ay masahol na tinamaan ng ekstinksiyon sa ikalawang pulso.&lt;ref name=&quot;Stanley1999&quot; /&gt; Ang nagpatuloy na espesye ang mga nakakaya sa mga nagbagong kondisyon at pumuno ng mga niche na ekolohikal na iniwan ng mga ekstinksiyon. Sa huli ng ikalawang pangyayari, ang mga natutunaw na glasyer ay nagsanhi sa lebel ng dagat ng tumaas at minsan pang tumatag. Ang muling pagbabalik ng dibersidad ng buhay sa permanenteng muling pagbabaha ng mga shelve na kontinental sa pagsisimula ng Silurian ay nakakita ng tumaas na biodibersidad sa loob ng mga nagpapatuloy na mga Order. Iminungkahi nina Melott et al. (2006) na ang isang 10 segundong [[putok ng sinag gamma]] ay maaring wumasak sa patong na ozone at nagpasimula ng paglalamig sa daigdig.&lt;ref name=&quot;Melott2006&quot;&gt;{{cite journal |last=Melott |first=Adrian |authorlink= |author2=''et al.'' |year=2004 |month= |title=Did a gamma-ray burst initiate the late Ordovician mass extinction? |journal=International Journal of Astrobiology |volume=3 |issue= |pages=55&amp;ndash;61 |doi=10.1017/S1473550404001910 |url= |accessdate= |quote= |bibcode=2004IJAsB...3...55M|arxiv = astro-ph/0309415 }}&lt;/ref&gt;

==Mga sanggunian==
{{reflist}}
{{Phanerozoic eon}}

[[Kategorya:Ordovician]]</text>
      <sha1>00x26v897unlafvbbf1uoxo1xa9454n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Usapan:Ordovician</title>
    <ns>1</ns>
    <id>187768</id>
    <revision>
      <id>1959999</id>
      <parentid>1959151</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T04:13:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bluemask</username>
        <id>20</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Nilipat ni Bluemask ang pahinang [[Usapan:Ordobisiyano]] sa [[Usapan:Ordovician]] mula sa redirect: gumamit ng tiyak na katawagan. Ingles &quot;Ordovician&quot;; Espanyol &quot;Ordovícico&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19336" xml:space="preserve">== Ordovician ==
{{talkquote|kung titignan ang interwiki, ito ay isinalin mula sa ingles|diff=http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ordobisiyano&amp;diff=1120918&amp;oldid=1120642|Aghamsatagalog2011|ts=20:30, 6 Setyembre 2012}}
Walang tuwirang salin ang &quot;Ordovician&quot; sa Tagalog. Kung kailangan humiram, gamitin ang orihinal na Ingles o ang tumpak na Espanyol &quot;Ordovicico&quot; (nasa interwiki ang mga iyan). Hindi lahat ng &quot;-ian&quot; sa Ingles ay maaring tapatan ng &quot;-iyano&quot; sa Tagalog dahil [[:en:WP:NOR|imbento na kung gagawin iyan]]. --[[Tagagamit:Bluemask|bluemask]] ([[Usapang tagagamit:Bluemask|makipag-usap]]) 06:22, 7 Setyembre 2012 (UTC)
:Ang sinasabi ko rito, kung titignan mo ang interwiki, ang makikita mo ay mga pamagat na isinalin mula sa ingles sa sariling wika nito. Hal: 
http://zh.wikipedia.org/wiki/奥陶纪&lt;br/&gt;
http://ta.wikipedia.org/wiki/ஓர்டோவிசியக்_காலம்
at iba pa

Ang alam kong bawal na NOR yung mga ideya o pahayag at hindi pag-aangkop sa wika(pagsasalin). http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:No_original_research#Translations_and_transcriptions;  kung bawal nga ang pag-aangkop o paggamit ng karakter sa sariling wika, sana lahat ng interwiki ay gumagamit ng ordovician.&lt;small&gt;—Ang komentong ito ay idinagdag ni [[User:Aghamsatagalog2011|Aghamsatagalog2011]] ([[User talk:Aghamsatagalog2011|usapan]] • [[Special:Contributions/Aghamsatagalog2011|kontribusyon]]) noong 19:19, 7 Setyembre 2012‎.&lt;/small&gt;
:Hindi kailangan ang transkripsiyon sa pagitan ng Ingles/Espanyol at Tagalog (Filipino) dahil parehong titik Latin ang gamit ng mga wika, hindi kagaya ng mga wikang Tamil o Mandarin.
:Sinusundan ng [[WP:SALIN]] (na may kaunting rebisyon) ang panghihiram na nakasulat sa [[:Talaksan:2008 Gabay sa Ortograpiya ng Wikang Pambansa.pdf|2008 Gabay sa Ortograpiya ng Wikang Pambansa]] ng KWF. (Nasa pahina 8-10 ng PDF ang bahagi ng panghihiram.) Hindi nakasaad doon ang bara-barang pagtutumbas ng mga salita. --[[Tagagamit:Bluemask|bluemask]] ([[Usapang tagagamit:Bluemask|makipag-usap]]) 03:00, 9 Setyembre 2012 (UTC)
::Kasama sa walang orihinal na pananaliksik, mas mahalaga rito ang [[:en:WP:NEO|hindi naaayong manlikha]], o kaya'y gumawa ng mga neolohismo.  Kung tutuusin, kung nais manghiram sa Espanyol, dapat hindi ito binabago maliban na kung may tanging tanggap na anyo na iyo sa Tagalog (halimbawa, &quot;boses&quot; mula sa ''voz'', hindi &quot;bos&quot;).  Hindi maaaring tanggapin ang mga &quot;de-Kastilang paghihiram mula sa Ingles&quot;, kung saan isinasa-Kastila natin ang mga salitang Ingles, sa ilalim ng paniniwalang ito pala ang tanging salita sa Espanyol, maliban kung ito ay tanggap mismo (halimbawa, &quot;Biyetnames&quot; mula sa ''Vietnamese'', sa halip na &quot;Biyetnamita&quot; mula sa ''Vietnamita'', pero hindi ibig sabihin nito na ang &quot;Biyetnames&quot; ay galing sa Espanyol; sa halip, galing ito sa Ingles).

::Naniniwala ako na kapag isinasalin ang isang bagay sa ibang mga Wikipedia, maaari rin itong gawin ng Tagalog.  Gayunpaman, dapat tumutugon ito hindi lamang sa mga tamang anyong nakatala sa diksiyonaryo (kung mayroon), kundi rin sa tanging mga tuntunin ng paghihiram na itinakda ng Komisyon sa Wikang Filipino. --[[User:Sky Harbor|&lt;font color=&quot;#0066ff&quot; &gt;&lt;b&gt;Sky Harbor&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;]] &lt;sup&gt;([[User talk:Sky Harbor|&lt;font color=&quot;#0066ff&quot; &gt;&lt;b&gt;usapan&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;]])&lt;/sup&gt; 09:01, 9 Setyembre 2012 (UTC)
:::Hindi lang tagalog ang humiram at nag-angkop ng mga dayuhang salita sa sarili nitong wika kundi pati karamihan ng mga wika http://en.wikipedia.org/wiki/Loanword#Linguistic_classification. Ito ay ebidente sa interwiki ng ordovician na inangkop sa mga wika ng humiram nito hal. italyano at bahasa. Kung titignan rin ang http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Article_titles#Foreign_names_and_anglicization, ang pag-iingles ng dayuhang salita ay pinapayagan kung ito ay magagawa at may mas malaking pagkaunawa sa mga tagapagsalita ng ingles. Mas mabuting sabihing ang pag-aangkop sa tagalog ay pagtataglog kesa pagkakastila dahil ito ang paraan ng pag-aangkop sa tagalog ng mga hiram na salita. Nagkataon lang na malaki ang impluwensiya ng kastila kaya lumalabas na pagkakastila ang ginagawang pag-aangkop dito. Ito ay makikita sa ibang baybay ng tagalog sa kastila(demokrasya vs democracia, cigarillo vs sigarilyo) at maraming mga salita na tagalog na tunog kastila na hindi umiiral sa kastila: http://en.wikipedia.org/wiki/Tagalog_loanwords.  hal: bintangero, sumbungero, majongero/majongera(mula sa tsino), basketbolista(mula sa ingles na basketball dahil ang kastila nito ay http://es.wikipedia.org/wiki/Baloncesto) etc. Naipakita rin sa pagsasaliksik ng mga linguista na mas pinapaboran ang mga salitang teknikal na may anyo o tunog kastila kesa sa ingles o katutubong tagalog. Kaya sa opinyon ko, kung nasubok na ng panahon ang pagpapabor sa tagalog na tunog kastila, walang saysay na ipagpilitan ang ibang anyo na hindi natanggap sa tagalog. Tinignan ko ang patakaran ng KWF pero may nakita akong inkonsistensiya dahil ayon sa pahina 9: Kung wikang ingles o iba pang wikang dayuhan ang pinaghiraman, panatilin ang orihinal na anyo nito, pero pagkatapos ng ilang mga pangungunsap ang sinasabi naman ay iwasan ang paggamit ng mga letrang wala sa abakada sa pagbabaybay ng mga hiram na salita, Maaari itong pagkamalang maling ''ispelling'' at ang ibinigay na halimbawa ay uri ng wika o ''barayti ng wika'' at hindi ''varayti ng wika''. Hindi ko malaman kung bawal ba talaga ang pagsasalin sa abakada ng hiram na salita dahil ang spelling ay  pwedeng isaling ''ispelling''(kahit ang katutubo ng spelling ay pagbabaybay) at ang variety ay pwedeng isaling ''barayti''. &lt;small&gt;—Ang komentong ito ay idinagdag ni [[User:Aghamsatagalog2011|Aghamsatagalog2011]] ([[User talk:Aghamsatagalog2011|usapan]] • [[Special:Contributions/Aghamsatagalog2011|kontribusyon]]) noong 21:00, 9 Setyembre 2012‎.&lt;/small&gt;

{{outdent|3}}Gamitin ko ang halimbawa mo: ''basketbolista'' para sa ''basketball player''. Hiniram ng Tagalog ang Ingles na ''basketball'' (sinusulat sa Tagalog na ''basketbol''; hind hiniram ang Espanyol na ''baloncesto'') at ang hulaping Espanyol na ''-ista'' (halimbawa ''Tagalista''). Walang problema doon dahil hiram na pareho. Nakikita nga natin ang hulaping ''-iyano'' gaya ng ''probinsiyano'' na mula sa Espanyol na ''provincia'' na hiniram din ng Tagalog (bilang ''probinsiya''). Pero bara-bara na kung ang lahat ng ''-ian'' ng Ingles ay tatapatan ng ''-iyano''. Halimbawa: ''politician'' sa Ingles na humiran na lang ang Tagalog sa Espanyol na ''politico'' na sinusulat na ''politiko''; ''comedian'' na nagiging ''komedyante'' (mula sa Espanyol na ''comedia'' at ''comediante''). 

Sa kaso ng artikulong ito, dalawa lang ang gagawin: hiramin ang Ingles na walang pagbabago (''Ordovician'') o hiramin sa Espanyol at baguhin ang baybay (''Ordovocico'' at isusulat na ''Ordobosiko'').

Pag-isipan din ito: ang salitang ugat ay ''[[:en:Ordovices|Ordovice]]''. Ano ang maaring gamiting panlapi/hulapi na maaring ikabit sa salitang ugat upang ang kahulugan ay magiging &quot;ano mang bagay o pangyayari na may kinalaman sa tribong Ordovice (''Ordovico'' sa Espanyol).&quot;--[[Tagagamit:Bluemask|bluemask]] ([[Usapang tagagamit:Bluemask|makipag-usap]]) 03:06, 11 Setyembre 2012 (UTC)
:Hindi na tayo nakasalalay sa kastila at maraming mga salitang kastila ang hindi pamilyar sa mga nagtatagalog kaya walang saysay na humiram sa kastila. Kung papapalitan ngayon ang aso ng kastilang perro, hindi ito papasok sa mga usapang tagalog dahil hindi ito ang nakasanayan ng mga nagtatagalog. Ang nakasanayan natin ay mga tagalog na nagkatoong ang karamihan ay nagmula sa kastila at may tunog kastila, kaya ang iyano o ista ay tagalog na at hindi kastila(ito ay makikita sa ibang baybay sa kastila at minsan ay ibang kahulugan sa orihinal na kastila). Kaya ako pabor sa pag-aangkop sa tagalog gaya ng ian sa iyano o tion sa +siyon(upang maging tunog tagalog) ay dahil mas madaling maunawaan at malalaman kung anong uri ng salita ito kesa sa pagpapanatili ng orihinal na ingles. Hindi magiging bara bara kung gagamitin ang sentido komon sa pagtatagalog ng hiram. Bakit gagamit ng kambriko o kambrista o kambriyante etc gaya hal. ng politiko kung ang _+ko, +ista o +ante o +ero/era ay karaniwan sa tagalog para sa mga tao gaya ng pisiko, kemiko at iba pa. Hindi mo pwedeng ipagpalagay na kung nauunawaan ng mga nagkakastila ang ordovico o anumang may +ico bilang pangngalan ay mauunawaan rin ng mga nagtatagalog na ang may +ico ay pangngalan. Ang pagpapanatili rin ingles ay hindi makakasigurong matatanggap na ito. Ayon sa http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Tagalog_loanwords, ang ingles ay mas kaunti sa kastila o malay at karamihan sa mga hiniram ay tinagalog rin gaya ng kompyuter, nars, adik, akawnting,etc.&lt;small&gt;—Ang komentong ito ay idinagdag ni [[User:Aghamsatagalog2011|Aghamsatagalog2011]] ([[User talk:Aghamsatagalog2011|usapan]] • [[Special:Contributions/Aghamsatagalog2011|kontribusyon]]) noong 04:59, 11 Setyembre 2012.&lt;/small&gt;

{{outdent|1}}Sa katunayan, sumasang-ayon ako sa ibang halimbawa mo dahil nakikita ko naman ang mga iyan na ginagamit sa telebisyon, radyo, internet, at diksyunaryo. Pero balikan natin kung ano nga ba ang Wikipedia:

{{cquote|1=Wikipedia is not a place to publish your own thoughts and analyses or to publish new information. Per our policy on original research, please do not use Wikipedia for any of the following:

[1] Primary (original) research, such as proposing theories and solutions, original ideas, defining terms, coining new words, etc. If you have completed primary research on a topic, your results should be published in other venues, such as peer-reviewed journals, other printed forms, open research, or respected online publications. Wikipedia can report about your work after it is published and becomes part of accepted knowledge; however, citations of such reliable sources are needed to demonstrate that material is verifiable, and not merely the editor's opinion.|author=[[:en:Wikipedia:What_Wikipedia_is_not#Wikipedia_is_not_a_publisher_of_original_thought|Wikipedia is not a publisher of original thought]]}}

Hangga't magkaroon ng isang babasahing Tagalog (o Filipino) na [[:en:WP:RS|isinulat ng isang paleontologo]] na nagsasaad ng tumabasan ng mga katawagang Ingles (gaya ng &quot;Ordovician&quot; at iba pa), hindi magagamit nang basta-basta ang mga bagong likhang salita na &quot;Ordobisiyano&quot; sa Wikipedia. ([[WP:SALIN]] punto 6)--[[Tagagamit:Bluemask|bluemask]]) ([[Usapang tagagamit:Bluemask|makipag-usap]]) 05:20, 11 Setyembre 2012 (UTC)

:wala akong nakikita diyang bawal ang magsalin ng dayuhang salita kundi pag-iimbento ng mga bagong salita sa ''ingles''. ang patakaran sa ingles wp ay maaari o hindi maaaring ilapat sa interwiki depende kung ito ay mailalapat sa isang wika gaya ng tsino o tagalog wp. kung ang pag-iimbento ng salita ''ay katumbas'' ng pag-aangkop sa sariling wika(samakatuwid ang pag-aangkop sa sariling wika ay bawal rin dahil magkatumbas pala ito), sana lahat ng pamagat na nasa interwiki ay nasa ingles pero hindi ito ang makikita natin. karamihan ng mga interwiki sa artikulong ordovician ay ''hindi'' gumagamit ng ''ordovician''. bakit ang bahasa wp ay pwedeng gumamit ng ordovisium etc pero ang tagalog ay dapat ordovician ''lang''. kahit sa ingles wp, kung ang pag-iimbento ng bagong salita ay ''katumbas'' ng pagsasalin ng dayuhang wika hindi papayagan ang [[:en:anglicization]] o pagsasalin sa ingles wp ng mga dayuhang salita pero hindi ito ang kaso: [[:en:Wikipedia:Article_titles#Foreign_names_and_anglicization]]&lt;small&gt;—Ang komentong ito ay idinagdag ni [[User:Aghamsatagalog2011|Aghamsatagalog2011]] ([[User talk:Aghamsatagalog2011|usapan]] • [[Special:Contributions/Aghamsatagalog2011|kontribusyon]]) noong 06:16, 11 Setyembre 2012.&lt;/small&gt;
Ayon sa Tuntunin sa Pamagat ng English Wikipedia:
{{cquote|1=The choice between anglicized and local spellings should follow English-language usage, e.g., Besançon, Søren Kierkegaard and Göttingen, but Nuremberg, delicatessen, and Florence.

If there are too few reliable English-language sources to constitute an established usage, follow the conventions of the language appropriate to the subject (German for German politicians, Portuguese for Brazilian towns, and so on).|author=English Wikipedia|source=[[:en:Wikipedia:Article_titles#Foreign_names_and_anglicization|Article_titles: Foreign names and anglicization]]}}
Sinusundan lamang kung ano na ang ginagamit sa mga babasahing Ingles. Kung wala silang makita, gagamitin nila ang orihinal na anyo. Ganyan din naman dito sa Tagalog Wikipedia, kailangan ginagamit na ang katawagan sa mga babasahing Tagalog (o Filipino) ([[WP:SALIN]] punto 3 at 6), kung wala, sundin ang payo ng KWF (WP:SALIN punto 4 at 5). Isa pa, maaring iba patakaran sa panghihiram sa ibang Wikipedia (gaya nga ng Tsino, Hapon o Bahasa Indonesia) dahil na rin sa estilo ng panghihiram sa mga wikang nabanggit o payo ng kanilang [[:en:language regulator|language regulator]]. --[[Tagagamit:Bluemask|bluemask]] ([[Usapang tagagamit:Bluemask|makipag-usap]]) 09:27, 11 Setyembre 2012 (UTC)
:Pero sinsabi rin sa patakarang iyan: &quot;If there is no established English-language treatment for a name, translate it if this can be done without loss of accuracy and with greater understanding for the English-speaking reader.&quot; Pinapayagang magsalin kung magagawang mai-salin sa ingles. siympre kung ''hindi'' mai-sasalin sa ingles(dahil hindi lahat ng dayuhan ay mai-sasalin sa anyong ingles) ay mas mabuti na lang panatilihin ang orihinal. halimbawa sa tingin ko ang ingles na [[ekwasyong field ni Einstein|field]] o [[diperensiyang bipolar|bipolar]](bukod sa pagiging karaniwan nito sa ingles) ay hindi maisasalin sa anyong tagalog na mas mauunawaan ng nagtatagalog kaya pinanatili ko na lang ang salitang ito. wala ring patakaran ang kwf na pag walang rs ay hindi dapat magsalin. ang katunayan pumapayag nga ang kwf na manghiram ng dayuhan sa pahina 9 at mag-salin sa tagalog gaya ng halimbawang ibinigay na ''barayti'' mula variety(ingles) at ''ispelling'' mula spelling(ingles). samakatuwid ang rs ay mahalaga pero hindi kailangan dahil kung magagawang mai-salin ang dayuhan ay pwedeng i-salin sa ingles wp. wala ring patakaran ang kwf na kailangan ng rs kaya opiniyon na lang kung ipagpipilitan ang patakrang ''dapat'' ay may rs(sa pag-sasalin) dito sa tagalog wp.
::Sandali lang.  Kailan bang naging &quot;opinyon&quot; ang pagpipilit ng mapagkakatiwalaang sanggunian bilang gabay sa pagsasalin dito sa Wikipedia?  Hindi iyan opinyon: isa itong patakaran ng Wikipedia na kailangang sundin.  Tandaan na hindi pumupunta sa atin ang pagpapayaman at basta-bastang paghihiram sa wika: ito pa rin ang tungkulin ng KWF.  Sa kawalan ng gabay o direktiba mula sa kanila, kailangang bumalik sa sanggunian: ito mismo ang mga diksiyonaryo.  Maaaring manghiram rin, ngunit dapat sang-ayon ito sa tuntunin na itinakda ng KWF: kung hihiram, dapat buong hinihiram ito nang walang pagbabago, maliban na kung nagmula ito sa Espanyol kung saan dapat itong ibaybay gamit ang Abakada (sa implementasyon ng patakarang ito sa Wikipediang Tagalog, may ilang pagpapaliban dito para sa paghihiram mula sa Portuges).  Gayunpaman, hindi ibig sabihin iyon na dapat gawing &quot;opiniyon na lang kung ipagpipilitan ang patakrang ''dapat'' ay may rs(sa pag-sasalin) dito sa tagalog wp&quot;: hindi maaaring pabayaan ang patakarang kailangan ng mapagkakatiwalaang sanggunian. --[[User:Sky Harbor|&lt;font color=&quot;#0066ff&quot; &gt;&lt;b&gt;Sky Harbor&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;]] &lt;sup&gt;([[User talk:Sky Harbor|&lt;font color=&quot;#0066ff&quot; &gt;&lt;b&gt;usapan&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;]])&lt;/sup&gt; 07:02, 12 Setyembre 2012 (UTC)
:::Opinyon kung ipagpipilitang ''ang lahat ng kaso'' ay dapat may rs gayong ang patakaran ng ingles wp ay pumapayag na hindi kailangan ng rs sa pagsa-salin kung ito ay ''magagawang mai-salin'' sa ingles. (''If there is no established English-language treatment for a name, translate it if this can be done without loss of accuracy and with greater understanding for the English-speaking reader.'', samaktwid ay kung walng rs dahil ayon dito ''If there are too few reliable English-language sources to constitute an established usage''). opinyon rin ito: ''kung hihiram, dapat buong hinihiram ito nang walang pagbabago, maliban na kung nagmula ito sa Espanyol kung saan dapat itong ibaybay gamit ang Abakada''. hindi sinasabi sa pahina 9 bilang 6 na kastila lang kundi anumang hiniram na wika. gaya ng puna ko sa itaas na: '' Tinignan ko ang patakaran ng KWF pero may nakita akong inkonsistensiya dahil ayon sa pahina 9: Kung wikang ingles o iba pang wikang dayuhan ang pinaghiraman, panatilin ang orihinal na anyo nito, pero pagkatapos ng ilang mga pangungunsap ang sinasabi naman ay iwasan ang paggamit ng mga letrang wala sa abakada sa pagbabaybay ng mga hiram na salita, Maaari itong pagkamalang maling ispelling at ang ibinigay na halimbawa ay uri ng wika o barayti ng wika at hindi varayti ng wika. Hindi ko malaman kung bawal ba talaga ang pagsasalin sa abakada ng hiram na salita dahil ang spelling ay pwedeng isaling ispelling(kahit ang katutubo ng spelling ay pagbabaybay) at ang variety ay pwedeng isaling barayti.'' maraming ring mga diksiyonaryo na may mga magkakatunggaling salin(inimbento ng mga may akda nito) kaya sino ang magpapasya kung alin sa mga magkakatunggaling ito ang dapat gamitin rito.&lt;small&gt;—Ang komentong ito ay idinagdag ni [[User:Aghamsatagalog2011|Aghamsatagalog2011]] ([[User talk:Aghamsatagalog2011|usapan]] • [[Special:Contributions/Aghamsatagalog2011|kontribusyon]]) noong 07:58, 12 Setyembre 2012‎.&lt;/small&gt;

=== iba pang katawagan ===
Parehong &quot;opinyon&quot; din ba ang ginamit mo, [[User:Aghamsatagalog2011|Aghamsatagalog2011]], para sa mga artikulong [[Cretaceous]] [http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cretaceous&amp;oldid=1121033] at [[Paleogene]] [http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Paleogene&amp;oldid=1121250]? Gumamit ang ibang wika ng kanilang bersyon pero bakit pinanatili mo ang orihinal na anyong Ingles? --[[Tagagamit:Bluemask|bluemask]] ([[Usapang tagagamit:Bluemask|makipag-usap]]) 02:18, 13 Setyembre 2012 (UTC)
:Hindi lahat ng dayuhan ay maitatagalog. maraming mga salitang ingles/kastila ang pwedeng itagalog pero ang hapones gaya [[:en:List_of_English_words_of_Japanese_origin|nito]] etc ay hindi .

===Hindi ata mula sa Espanyol===
Batay sa aking pagsuri ng mga kawing interwiki, mas umaayon ang pahinang ito sa katawagan nito sa Portuges (''Ordoviciano'') kaysa sa Espanyol (''Ordovocico''). --[[User:Sky Harbor|&lt;font color=&quot;#0066ff&quot; &gt;&lt;b&gt;Sky Harbor&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;]] &lt;sup&gt;([[User talk:Sky Harbor|&lt;font color=&quot;#0066ff&quot; &gt;&lt;b&gt;usapan&lt;/b&gt;&lt;/font&gt;]])&lt;/sup&gt; 04:08, 23 Setyembre 2012 (UTC)

== [[Cretaceous]] ==
Akala ko ba wala itong Tagalog? [http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usapan:Ordobisiyano&amp;diff=prev&amp;oldid=1128472 (diff)] Saan naman ito galing? [http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kretaseyoso&amp;diff=1131692&amp;oldid=1121254 (diff)] --[[Tagagamit:Bluemask|bluemask]] ([[Usapang tagagamit:Bluemask|makipag-usap]]) 05:20, 21 Setyembre 2012 (UTC)

Hindi ibig sabihin na kung wala kang naisip sa nakaraan ay wala ka ng maiisp sa hinaharap. Kung sa simula ay hindi ko naisiip ang tinagalog ng variable ay hindi ibig sabihng hindi na makakaisip ang ibang editor dito ng tinagalog na anyo nito(http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bariabulo&amp;diff=913401&amp;oldid=913228)</text>
      <sha1>rt1m61dct0c9jk4hcbl3qkuwgbbqak2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Malikhaing di-piksyon</title>
    <ns>0</ns>
    <id>192412</id>
    <revision>
      <id>1959986</id>
      <parentid>1881739</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:54:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Inilipat ni GinawaSaHapon ang pahinang [[Malikhaing hindi kathang-isip]] sa [[Malikhaing di-piksyon]]: Mas tamang pamagat.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1171" xml:space="preserve">Ang '''malikhaing hindi likhang-isip''' o '''malikhaing hindi kathang-isip''' (Ingles: '''''creative nonfiction''''', '''''literary nonfiction''''', o '''''narrative nonfiction''''') ay isang [[henero]] ng [[pagsusulat]] na gumagamit ng mga estilo at mga teknik na pampanitikan upang makalikha ng mga salaysay na makatotohanan at tumpak. Kaiba ito sa iba pang mga akdang [[hindi kathang-isip]], na katulad ng [[teknikal na pagsusulat]] o [[pamamahayag]], na nag-ugat din sa tumpak na katotohanan, subalit hindi pangunahing isinulat para sa kasanayang ito. Bilang isang henero o ''genre'', ang malikhaing likhang-isip ay bata pa, at nagsisimula pa lamang na siyasatin na mayroong katulad na pagsusuring ibinibigay sa akdang [[likhang-isip]] o [[pampanulaan]]. Paminsan-minsan itong tinutukoy bilang [[dokupiksiyon]].&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Non Fiction Definition |url=http://nonfictiondefinition.net/ |access-date=2012-11-11 |archive-date=2011-10-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111015064759/http://www.nonfictiondefinition.net/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

==Mga sanggunian==
{{Reflist}}

{{usbong|Panitikan}}

[[Kategorya:Panitikan]]
[[Kategorya:Pamamahayag]]</text>
      <sha1>s88cilxpq0caqi4ymxrs984vd77c8xx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Shinzō Abe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>213338</id>
    <revision>
      <id>1960014</id>
      <parentid>1957614</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T06:51:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>58.69.182.193</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Asasinasyon ni Shinzō Abe */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10828" xml:space="preserve">{{Refimprove|date=Hulyo 2022}}
{{Current event|[[Asasinasyon ni Shinzō Abe]]|date=Hulyo 2022}}
{{Infobox officeholder
|name           = Shinzō Abe
|native_name    = 安倍 晋三
|native_name_lang = ja
|image          = Shinzō Abe April 2015.jpg
|office         = [[Punong Ministro ng Hapon]]
|monarch        = [[Akihito]]&lt;br&gt;[[Naruhito]]
|deputy         = [[Tarō Asō]] 
|term_start     = 26 Disyembre 2012
|term_end       =16 Setyebre 2020 
|predecessor    = [[Yoshihiko Noda]]
|successor      = 
|monarch1       = [[Akihito]]
|term_start1    = 26 Setyembre 2006
|term_end1      = 26 Setyembre 2007
|predecessor1   = [[Junichiro Koizumi]]
|successor1     = [[Yasuo Fukuda]]
|office2        = Pangulo ng Partidong Demokratikong Liberal ng Hapon
|deputy2        = [[Masahiko Kōmura]]
|term_start2    = 26 Setyembre 2012
|term_end2      =14 Setyembre 2020 
|predecessor2   = [[Sadakazu Tanigaki]]
|successor2     = 
|term_start3    = 20 Setyembre 2006
|term_end3      = 26 Setyembre 2007
|predecessor3   = [[Junichiro Koizumi]]
|successor3     = [[Yasuo Fukuda]]
|office4        = [[Chief Cabinet Secretary]]
|primeminister4 = [[Junichiro Koizumi]]
|term_start4    = 31 Oktubre 2005
|term_end4      = 26 Setyembre 2006
|predecessor4   = [[Hiroyuki Hosoda]]
|successor4     = [[Yasuhisa Shiozaki]]
|birth_date     = {{birth date and age|1954|9|21|df=y}}
|birth_place    = [[Nagato, Yamaguchi|Nagato]], [[Hapon]]
|death_date     = {{death date and age |2022|7|8 |1954|9 |df=yes}} 
|death_place    = [[Kashihara, Nara]], Japan
|death_cause    = Blood loss due to [[gunshot wound]]s ([[Assassination of Shinzo Abe|Assassination]])
|party          = [[Liberal Democratic Party (Japan)|Liberal Democratic Party]]
|spouse         = [[Akie Abe|Akie Matsuzaki]]
|alma_mater     = [[Seikei University]]&lt;br&gt;[[University of Southern California]]
}}
Si {{nihongo|'''Shinzō Abe'''|安倍 晋三|''Abe Shinzō''|extra={{IPA-ja|abe ɕinzoː||Abe_Shinzo.ogg}}; 21 Setyembre 1954 - 8 Hulyo 2022}} ay ang dating [[Punong Ministro ng Hapon]] simula 2006 hanggang 2007 at simula 2016 hanggang 2020. Siya ay naging Pangulo ng [[Partido Liberal Demokratiko (Hapon)|Partido Liberal Demokratiko]] (LDP)&lt;ref name=AP01&gt;{{cite web|title=Abe wins vote to lead Japan main opposition party|url=http://bigstory.ap.org/article/japan-main-opposition-party-elect-new-leader#overlay-context=article/calif-governor-sign-bill-ok-driverless-cars|agency=Associated Press|last=Foster|first=Malcolm|accessdate=26 Setyembre 2012|date=26 Setyembre 2012|archive-date=2013-10-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20131026093523/http://bigstory.ap.org/article/japan-main-opposition-party-elect-new-leader#overlay-context=article/calif-governor-sign-bill-ok-driverless-cars|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; at chairman ng [[:ja:親学推進議員連盟|''Oyagaku'']] pangkat propulsiyong parliamentaryo. Si Abe ang ika-90 na Punong Ministro ng Hapon na hinalal sa isang espesyal na sesyon ng [[Pambansang Diet]] noong 26 Setyembre 2006. Siya ang pinakabatang punong ministro pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdigan]] at ang una na ipinanganak pagkatapos ng digmaan. Siya ay nagsilbing punong ministro na kaunti sa isang taon at nagbitiw noong 12 Setyembre 2007.&lt;ref&gt;{{cite news|first=Hiroko|last=Nakata|title=Prime Minister Abe announces resignation|url=http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20070913a1.html|work=Japan Times|date=13 Setyembre 2007|accessdate=13 Setyembre 2007|archiveurl=https://www.webcitation.org/5mqwouhlw?url=http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20070913a1.html|archivedate=2010-01-17|deadurl=no|url-status=live}}&lt;/ref&gt; Siya ay pinalitan ni [[Yasuo Fukuda]] na nagpasimula ng mga punong ministr ona hindi nagpanatili ng posisyon sa higit sa isang taon.&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://edition.cnn.com/2007/WORLD/asiapcf/09/24/japan.fukuda.ap/index.html?iref=newssearch|title=.|publisher=CNN}} {{Dead link|date=Agosto 2010|bot=RjwilmsiBot}}&lt;/ref&gt; Noong 26 Setyembre 2012, tinalo ni Abe ang dating [[Ministro ng Pagtatanggol (Hapon)|Ministro ng Pagtatanggol]] na si [[Shigeru Ishiba]] sa isang botong run-off upang manalo sa halalang pampanguluhan ''(presidential)'' ng LDP.&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-19725296|title=Japan ex-PM Shinzo Abe elected opposition leader|publisher=BBC News|date=26 Setyembre 2012}}&lt;/ref&gt; Si Abe ay muling naging Punong Ministro pagkatapos ng malaking pagkapanalo ng LDP sa [[halalang pangkalahatan ng Hapon, 2012|2012 pangkalahatang halalan]] noong 26 Disyembre 2012. Siya ang naging pinkamatagal na naglingkod na punong ministro matapos niyang pangunahan ang pagkapanalo ng LDP sa mga eleksyon noong 2014 at 2017. Noong Agosto 2020 ay inanunsyo ni Abe ang kanyang pagbitiw bilang punong ministro dahil sa kanyang kalusugan.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Johnston |first=Eric |last2=Sugiyama |first2=Satoshi |date=2020-08-28 |title=Abe to resign over health, ending era of political stability |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2020/08/28/national/politics-diplomacy/shinzo-abe-resign/ |access-date=2022-07-09 |website=The Japan Times |language=en-US}}&lt;/ref&gt; Ibinigay niya ang kanyang pagbitiw noong 16 ng Setyembre, siya ay sinundan ni [[Yoshihide Suga]].&lt;ref&gt;{{Cite web |last=CNN |first=Ben Westcott and Yoko Wakatsuki |title=Yoshihide Suga officially named as Japan's new Prime Minister, replacing Shinzo Abe |url=https://www.cnn.com/2020/09/16/asia/yoshihide-suga-japan-prime-minister-intl-hnk/index.html |access-date=2022-07-09 |website=CNN}}&lt;/ref&gt;

Si Abe ay isang matatag na [[Konserbatismo|konserbatibo]] na inilalarawan ng mga komentarista sa pulitika na bilang isang maka-kanang nasyonalistang Hapon.&lt;ref&gt;{{Cite news |date=2020-08-28 |title=Japan's Shinzo Abe sought to revive economy, fulfil conservative agenda |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-japan-politics-abe-newsmaker-idUSKBN25O0KM |access-date=2022-07-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Alexander |first=Lucy |title=Landslide victory for Shinzo Abe in Japan election |language=en |url=https://www.thetimes.co.uk/article/landslide-victory-for-shinzo-abe-in-japan-election-xbmdhg0pc0r |access-date=2022-07-09 |issn=0140-0460}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |date=2017-10-23 |title=Japan election: Shinzo Abe set for record tenure |language=en-GB |work=BBC News |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-19725705 |access-date=2022-07-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2018-12-20 |title=Two Kinds of Conservatives in Japanese Politics and Prime Minister Shinzo Abe’s Tactics to Cope with Them |url=https://www.eastwestcenter.org/publications/two-kinds-conservatives-in-japanese-politics-and-prime-minister-shinzo-abe%E2%80%99s-tactics |access-date=2022-07-09 |website=East-West Center {{!}} www.eastwestcenter.org |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Shinzo Abe, an outspoken nationalist, takes reins at Japan's LDP, risking tensions with China, South Korea |url=https://theworld.org/stories/2012-09-28/shinzo-abe-outspoken-nationalist-takes-reins-japans-ldp-risking-tensions-china |access-date=2022-07-09 |website=The World from PRX |language=en}}&lt;/ref&gt;

Napatay si Abe ni Tetsuya Yamagami (isang dating marino ng [[Japan Maritime Self-Defense Force]]) noong Hulyo 8, 2022 habang nagbibigay ng kanyang kampanyang pananalita sa [[Lungsod ng Nara|Nara]].&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Yokota |first=Takashi |last2=Takahara |first2=Kanako |last3=Otake |first3=Tomoko |date=2022-07-08 |title=Former Prime Minister Shinzo Abe assassinated |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/07/08/national/shinzo-abe-dead-nara-shooting/ |access-date=2022-07-09 |website=The Japan Times |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

==Asasinasyon ni Shinzō Abe==
{{See also|Asasinasyon kay Shinzō Abe}}
Sa ika-8 Hulyo 2022, dakong 11:30 JST (UTC+9) ng tanghali sa Nara ay nabaril si Abe habang hinahatid ang kanyang kampanyang pananalita.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Yokota |first=Takashi |last2=Takahara |first2=Kanako |last3=Otake |first3=Tomoko |date=2022-07-08 |title=Former Prime Minister Shinzo Abe assassinated |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/07/08/national/shinzo-abe-dead-nara-shooting/ |access-date=2022-07-09 |website=The Japan Times |language=en-US}}&lt;/ref&gt;. Isang 41 taong gulang na suspek na si Yamagami Tetsuya (isang dating marino ng Japan Maritime Self-Defense Force [mula 2002 hanggang 2005]) ang naaresto at umamin sa lokal na kapulisan.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Former Japanese PM Abe Shinzo shot in Nara, man in his 40s arrested {{!}} NHK WORLD-JAPAN News |url=https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/en/news/20220708_26/ |access-date=2022-07-09 |website=NHK WORLD |language=en}}&lt;/ref&gt; Isinugod si Abe sa Nara Medical University Hospital sa [[Kashihara, Nara|Kashihara]], dito inanunsyo ang kanyang pagpanaw sa dakong 17:03 JST.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Yokota |first=Takashi |last2=Takahara |first2=Kanako |last3=Otake |first3=Tomoko |date=2022-07-08 |title=Former Prime Minister Shinzo Abe assassinated |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/07/08/national/shinzo-abe-dead-nara-shooting/ |access-date=2022-07-09 |website=The Japan Times |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-07-08 |title=Shinzo Abe Assassination Updates: World lost a &quot;great leader,&quot; DeSantis says |url=https://www.newsweek.com/abe-shinzo-live-updates-dead-tetsuya-yamagami-japan-shooting-prime-minister-1722843 |access-date=2022-07-09 |website=Newsweek |language=en}}&lt;/ref&gt; Siya ay nasa edad na 67 sa kanyang oras ng pagpanaw.

Bilang tugon sa pagbaril at sa kanyang pagpanaw, maraming mga kasalukuyang at dating pinuno ng daigdig ang nagpadala ng kanilang simpatya at suporta para kay Abe.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=World leaders mourn assassination of &quot;friend&quot; Shinzo Abe |url=https://www.cbsnews.com/news/shinzo-abe-assassination-world-leaders-respond/ |access-date=2022-07-09 |website=www.cbsnews.com |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=How the World Is Reacting to Shinzo Abe’s Death |url=https://time.com/6194948/shinzo-abe-death-world-leaders-reactions/ |access-date=2022-07-09 |website=Time |language=en}}&lt;/ref&gt;

== Mga Nakiramai sa pagluluksa sa Pilipinas ==

* Gloria Macapagal  Arroyo Dating Pangulo at Kongreso Babae ng Ikalo Distrito Pampanga
* Rodrigo 'Rua' Duterte Dating Siyudad ng Davao at Dating Pangulo.
* Sara Duterte Carpio Dating Siyudad ng Davao at Bise Pangulo at Sekretarya ng Kargawaran ng Edukasyon.

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

==Panlabas na Link==
{{commons category}}
* [http://www.s-abe.or.jp/ Shinzō Abe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061006235147/http://www3.s-abe.or.jp/ |date=2006-10-06 }} (opisyal na site)
* {{Twitter|AbeShinzo}}
* {{Facebook|abeshinzo}}

{{Mga Punong Ministro ng Hapon}}
{{Mga Pinuno ng APEC}}
{{DEFAULTSORT:Abe, Shinzo}}
[[Kategorya:Ipinanganak noong 1954]]
[[Kategorya:Namatay noong 2022]]
[[Kategorya:Mga Punong Ministro ng Hapon]]
{{stub|Hapon|Politiko}}</text>
      <sha1>q4fh183qfva83dg3mdqmwsdvm3ujd1q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960059</id>
      <parentid>1960014</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T10:04:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>122.52.46.18</ip>
      </contributor>
      <comment>Kinansela ang pagbabagong 1960014 ni [[Special:Contributions/58.69.182.193|58.69.182.193]] ([[User talk:58.69.182.193|Usapan]])  kailangan ng reliable sources</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10521" xml:space="preserve">{{Refimprove|date=Hulyo 2022}}
{{Current event|[[Asasinasyon ni Shinzō Abe]]|date=Hulyo 2022}}
{{Infobox officeholder
|name           = Shinzō Abe
|native_name    = 安倍 晋三
|native_name_lang = ja
|image          = Shinzō Abe April 2015.jpg
|office         = [[Punong Ministro ng Hapon]]
|monarch        = [[Akihito]]&lt;br&gt;[[Naruhito]]
|deputy         = [[Tarō Asō]] 
|term_start     = 26 Disyembre 2012
|term_end       =16 Setyebre 2020 
|predecessor    = [[Yoshihiko Noda]]
|successor      = 
|monarch1       = [[Akihito]]
|term_start1    = 26 Setyembre 2006
|term_end1      = 26 Setyembre 2007
|predecessor1   = [[Junichiro Koizumi]]
|successor1     = [[Yasuo Fukuda]]
|office2        = Pangulo ng Partidong Demokratikong Liberal ng Hapon
|deputy2        = [[Masahiko Kōmura]]
|term_start2    = 26 Setyembre 2012
|term_end2      =14 Setyembre 2020 
|predecessor2   = [[Sadakazu Tanigaki]]
|successor2     = 
|term_start3    = 20 Setyembre 2006
|term_end3      = 26 Setyembre 2007
|predecessor3   = [[Junichiro Koizumi]]
|successor3     = [[Yasuo Fukuda]]
|office4        = [[Chief Cabinet Secretary]]
|primeminister4 = [[Junichiro Koizumi]]
|term_start4    = 31 Oktubre 2005
|term_end4      = 26 Setyembre 2006
|predecessor4   = [[Hiroyuki Hosoda]]
|successor4     = [[Yasuhisa Shiozaki]]
|birth_date     = {{birth date and age|1954|9|21|df=y}}
|birth_place    = [[Nagato, Yamaguchi|Nagato]], [[Hapon]]
|death_date     = {{death date and age |2022|7|8 |1954|9 |df=yes}} 
|death_place    = [[Kashihara, Nara]], Japan
|death_cause    = Blood loss due to [[gunshot wound]]s ([[Assassination of Shinzo Abe|Assassination]])
|party          = [[Liberal Democratic Party (Japan)|Liberal Democratic Party]]
|spouse         = [[Akie Abe|Akie Matsuzaki]]
|alma_mater     = [[Seikei University]]&lt;br&gt;[[University of Southern California]]
}}
Si {{nihongo|'''Shinzō Abe'''|安倍 晋三|''Abe Shinzō''|extra={{IPA-ja|abe ɕinzoː||Abe_Shinzo.ogg}}; 21 Setyembre 1954 - 8 Hulyo 2022}} ay ang dating [[Punong Ministro ng Hapon]] simula 2006 hanggang 2007 at simula 2016 hanggang 2020. Siya ay naging Pangulo ng [[Partido Liberal Demokratiko (Hapon)|Partido Liberal Demokratiko]] (LDP)&lt;ref name=AP01&gt;{{cite web|title=Abe wins vote to lead Japan main opposition party|url=http://bigstory.ap.org/article/japan-main-opposition-party-elect-new-leader#overlay-context=article/calif-governor-sign-bill-ok-driverless-cars|agency=Associated Press|last=Foster|first=Malcolm|accessdate=26 Setyembre 2012|date=26 Setyembre 2012|archive-date=2013-10-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20131026093523/http://bigstory.ap.org/article/japan-main-opposition-party-elect-new-leader#overlay-context=article/calif-governor-sign-bill-ok-driverless-cars|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; at chairman ng [[:ja:親学推進議員連盟|''Oyagaku'']] pangkat propulsiyong parliamentaryo. Si Abe ang ika-90 na Punong Ministro ng Hapon na hinalal sa isang espesyal na sesyon ng [[Pambansang Diet]] noong 26 Setyembre 2006. Siya ang pinakabatang punong ministro pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdigan]] at ang una na ipinanganak pagkatapos ng digmaan. Siya ay nagsilbing punong ministro na kaunti sa isang taon at nagbitiw noong 12 Setyembre 2007.&lt;ref&gt;{{cite news|first=Hiroko|last=Nakata|title=Prime Minister Abe announces resignation|url=http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20070913a1.html|work=Japan Times|date=13 Setyembre 2007|accessdate=13 Setyembre 2007|archiveurl=https://www.webcitation.org/5mqwouhlw?url=http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20070913a1.html|archivedate=2010-01-17|deadurl=no|url-status=live}}&lt;/ref&gt; Siya ay pinalitan ni [[Yasuo Fukuda]] na nagpasimula ng mga punong ministr ona hindi nagpanatili ng posisyon sa higit sa isang taon.&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://edition.cnn.com/2007/WORLD/asiapcf/09/24/japan.fukuda.ap/index.html?iref=newssearch|title=.|publisher=CNN}} {{Dead link|date=Agosto 2010|bot=RjwilmsiBot}}&lt;/ref&gt; Noong 26 Setyembre 2012, tinalo ni Abe ang dating [[Ministro ng Pagtatanggol (Hapon)|Ministro ng Pagtatanggol]] na si [[Shigeru Ishiba]] sa isang botong run-off upang manalo sa halalang pampanguluhan ''(presidential)'' ng LDP.&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-19725296|title=Japan ex-PM Shinzo Abe elected opposition leader|publisher=BBC News|date=26 Setyembre 2012}}&lt;/ref&gt; Si Abe ay muling naging Punong Ministro pagkatapos ng malaking pagkapanalo ng LDP sa [[halalang pangkalahatan ng Hapon, 2012|2012 pangkalahatang halalan]] noong 26 Disyembre 2012. Siya ang naging pinkamatagal na naglingkod na punong ministro matapos niyang pangunahan ang pagkapanalo ng LDP sa mga eleksyon noong 2014 at 2017. Noong Agosto 2020 ay inanunsyo ni Abe ang kanyang pagbitiw bilang punong ministro dahil sa kanyang kalusugan.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Johnston |first=Eric |last2=Sugiyama |first2=Satoshi |date=2020-08-28 |title=Abe to resign over health, ending era of political stability |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2020/08/28/national/politics-diplomacy/shinzo-abe-resign/ |access-date=2022-07-09 |website=The Japan Times |language=en-US}}&lt;/ref&gt; Ibinigay niya ang kanyang pagbitiw noong 16 ng Setyembre, siya ay sinundan ni [[Yoshihide Suga]].&lt;ref&gt;{{Cite web |last=CNN |first=Ben Westcott and Yoko Wakatsuki |title=Yoshihide Suga officially named as Japan's new Prime Minister, replacing Shinzo Abe |url=https://www.cnn.com/2020/09/16/asia/yoshihide-suga-japan-prime-minister-intl-hnk/index.html |access-date=2022-07-09 |website=CNN}}&lt;/ref&gt;

Si Abe ay isang matatag na [[Konserbatismo|konserbatibo]] na inilalarawan ng mga komentarista sa pulitika na bilang isang maka-kanang nasyonalistang Hapon.&lt;ref&gt;{{Cite news |date=2020-08-28 |title=Japan's Shinzo Abe sought to revive economy, fulfil conservative agenda |language=en |work=Reuters |url=https://www.reuters.com/article/us-japan-politics-abe-newsmaker-idUSKBN25O0KM |access-date=2022-07-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Alexander |first=Lucy |title=Landslide victory for Shinzo Abe in Japan election |language=en |url=https://www.thetimes.co.uk/article/landslide-victory-for-shinzo-abe-in-japan-election-xbmdhg0pc0r |access-date=2022-07-09 |issn=0140-0460}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |date=2017-10-23 |title=Japan election: Shinzo Abe set for record tenure |language=en-GB |work=BBC News |url=https://www.bbc.com/news/world-asia-19725705 |access-date=2022-07-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2018-12-20 |title=Two Kinds of Conservatives in Japanese Politics and Prime Minister Shinzo Abe’s Tactics to Cope with Them |url=https://www.eastwestcenter.org/publications/two-kinds-conservatives-in-japanese-politics-and-prime-minister-shinzo-abe%E2%80%99s-tactics |access-date=2022-07-09 |website=East-West Center {{!}} www.eastwestcenter.org |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Shinzo Abe, an outspoken nationalist, takes reins at Japan's LDP, risking tensions with China, South Korea |url=https://theworld.org/stories/2012-09-28/shinzo-abe-outspoken-nationalist-takes-reins-japans-ldp-risking-tensions-china |access-date=2022-07-09 |website=The World from PRX |language=en}}&lt;/ref&gt;

Napatay si Abe ni Tetsuya Yamagami (isang dating marino ng [[Japan Maritime Self-Defense Force]]) noong Hulyo 8, 2022 habang nagbibigay ng kanyang kampanyang pananalita sa [[Lungsod ng Nara|Nara]].&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Yokota |first=Takashi |last2=Takahara |first2=Kanako |last3=Otake |first3=Tomoko |date=2022-07-08 |title=Former Prime Minister Shinzo Abe assassinated |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/07/08/national/shinzo-abe-dead-nara-shooting/ |access-date=2022-07-09 |website=The Japan Times |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

==Asasinasyon ni Shinzō Abe==
{{See also|Asasinasyon kay Shinzō Abe}}
Sa ika-8 Hulyo 2022, dakong 11:30 JST (UTC+9) ng tanghali sa Nara ay nabaril si Abe habang hinahatid ang kanyang kampanyang pananalita.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Yokota |first=Takashi |last2=Takahara |first2=Kanako |last3=Otake |first3=Tomoko |date=2022-07-08 |title=Former Prime Minister Shinzo Abe assassinated |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/07/08/national/shinzo-abe-dead-nara-shooting/ |access-date=2022-07-09 |website=The Japan Times |language=en-US}}&lt;/ref&gt;. Isang 41 taong gulang na suspek na si Yamagami Tetsuya (isang dating marino ng Japan Maritime Self-Defense Force [mula 2002 hanggang 2005]) ang naaresto at umamin sa lokal na kapulisan.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Former Japanese PM Abe Shinzo shot in Nara, man in his 40s arrested {{!}} NHK WORLD-JAPAN News |url=https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/en/news/20220708_26/ |access-date=2022-07-09 |website=NHK WORLD |language=en}}&lt;/ref&gt; Isinugod si Abe sa Nara Medical University Hospital sa [[Kashihara, Nara|Kashihara]], dito inanunsyo ang kanyang pagpanaw sa dakong 17:03 JST.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Yokota |first=Takashi |last2=Takahara |first2=Kanako |last3=Otake |first3=Tomoko |date=2022-07-08 |title=Former Prime Minister Shinzo Abe assassinated |url=https://www.japantimes.co.jp/news/2022/07/08/national/shinzo-abe-dead-nara-shooting/ |access-date=2022-07-09 |website=The Japan Times |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-07-08 |title=Shinzo Abe Assassination Updates: World lost a &quot;great leader,&quot; DeSantis says |url=https://www.newsweek.com/abe-shinzo-live-updates-dead-tetsuya-yamagami-japan-shooting-prime-minister-1722843 |access-date=2022-07-09 |website=Newsweek |language=en}}&lt;/ref&gt; Siya ay nasa edad na 67 sa kanyang oras ng pagpanaw.

Bilang tugon sa pagbaril at sa kanyang pagpanaw, maraming mga kasalukuyang at dating pinuno ng daigdig ang nagpadala ng kanilang simpatya at suporta para kay Abe.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=World leaders mourn assassination of &quot;friend&quot; Shinzo Abe |url=https://www.cbsnews.com/news/shinzo-abe-assassination-world-leaders-respond/ |access-date=2022-07-09 |website=www.cbsnews.com |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=How the World Is Reacting to Shinzo Abe’s Death |url=https://time.com/6194948/shinzo-abe-death-world-leaders-reactions/ |access-date=2022-07-09 |website=Time |language=en}}&lt;/ref&gt;

==Mga sanggunian==
{{reflist}}

==Panlabas na Link==
{{commons category}}
* [http://www.s-abe.or.jp/ Shinzō Abe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061006235147/http://www3.s-abe.or.jp/ |date=2006-10-06 }} (opisyal na site)
* {{Twitter|AbeShinzo}}
* {{Facebook|abeshinzo}}

{{Mga Punong Ministro ng Hapon}}
{{Mga Pinuno ng APEC}}
{{DEFAULTSORT:Abe, Shinzo}}
[[Kategorya:Ipinanganak noong 1954]]
[[Kategorya:Namatay noong 2022]]
[[Kategorya:Mga Punong Ministro ng Hapon]]
{{stub|Hapon|Politiko}}</text>
      <sha1>8sjmvqoxh64hxpsh5h3k58a9150b0pv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Adam Cheng</title>
    <ns>0</ns>
    <id>231708</id>
    <revision>
      <id>1959938</id>
      <parentid>1898584</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T15:15:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>FMSky</username>
        <id>114420</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2293" xml:space="preserve">{{Orphan|date=Mayo 2019}}
{{BLP unsourced|date=Mayo 2019}}
{{Infobox musical artist &lt;!-- See Wikipedia:WikiProject_Musicians --&gt;
| Name                = Adam Cheng
| image               = 鄭少秋.jpg
| Img_capt            = 
| Img_size            = 220px
| Landscape           = 
| Background          = solo_singer
| Birth_name          = 鄭少秋&lt;br/&gt;Adam Cheng Siu-chow
| Alias               = 
| birth_date          = {{birth date and age|mf=yes|1947|02|24}}
| death_date          = 
| Origin              = [[Hong Kong]]
| Instrument          = 
| Voice_type          = 
| Genre               = Cantopop
| Occupation          = [[mang-aawit]]
| Years_active        = 1966–kasalukuyan
| Label               = [[Crown Records Limited]]
| Associated_acts     = 
| URL                 = 
| Current_members     = 
| Past_members        = [[Joseph Koo]]&lt;br/&gt;[[James Wong]]
| Notable_instruments = 
}}
Si '''Adam Cheng Siu-chow''' ({{lang-zh|鄭少秋}}; ipinanganak noon 24 Pebrero 1947 sa [[Hongkong]]) ay isang mang-aawit sa [[Hongkong]].

== Pilmograpiya ==
[[File:Adamchenga.JPG|thumb|upright=1.2|Adam Cheng kumanta sa isang Singapore concert]]
* ''The Legend of the Book and the Sword'' (1976)
* ''Luk Siu-fung'' (1976–1978)
* ''The Great Vendetta'' (1977)
* ''The Heaven Sword and Dragon Saber'' (1978)
* ''One Sword'' (1978–1979)
* ''Chor Lau-heung'' (1979)
* ''In Search Of'' (1980)
* ''Five Easy Pieces'' (1980)
* ''The Sword'' (1980)
* ''The Eunuch'' (1980)
* ''The Misadventure of Zoo'' (1981)
* ''In Love and War'' (1981)
* ''The Hawk'' (1981)
* ''All the Wrong Shoes'' (1982)
* ''The Switch'' (1982)
* ''Zu Warriors From the Magic Mountain'' (1983)
* ''Sandwitches: The Man in the Middle'' (1983)
* ''The Legend of Wong Tai Sin'' (1986)
* ''Final Verdict'' (1988)
* ''The Greed of Man'' (1992)
* ''Instinct'' (1994–1995)
* ''Forty Something'' (1995)
* ''Cold Blood, Warm Heart'' (1996)
* ''Once Upon a Time in Shanghai'' (1996)
* ''Justice Sung II'' (1999)
* ''The Driving Power'' (2003)
* ''Blade Heart'' (2004)
* ''The Conqueror's Story'' (2004)
* ''The Prince's Shadow'' (2005)
* ''Bar Tender'' (2006)
* ''The King of Snooker'' (2009)
* ''Master of Play'' (2012)

{{BD|1947}}

{{Authority control}}

[[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Hongkong]]


{{stub|Talambuhay}}</text>
      <sha1>r5m5x41ob4wo3jsy0sgpxb52qq3wk2w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikang Balines</title>
    <ns>0</ns>
    <id>251470</id>
    <revision>
      <id>1960060</id>
      <parentid>1800854</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T10:56:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mashkawat.ahsan</username>
        <id>117983</id>
      </contributor>
      <comment>bidyo #WPWP</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1136" xml:space="preserve">{{Infobox language
|image=Aksara Bali1.png
|name=Balinese
|nativename= {{script|Bali|ᬪᬵᬱᬩᬮᬶ}}, {{script|Bali|ᬩᬲᬩᬮᬶ}}{{ref|1|1}}&lt;br&gt;Basa Bali, Bhāṣā Bali{{ref|1|1}}
|region=[[Bali]], [[Nusa Penida]], [[Lombok]] at sa [[Java]], [[Indonesia]]
|ethnicity=[[Taong Balinese|Balinese]], [[Bali Aga]]
|speakers=3.3 milyon
|date=2000 census
|ref=
|familycolor=Austronesyo
|fam1=[[Mga wikang Austronesyo|Austronesyo]]
|fam2=[[Mga wikang Malayo-Polinesyo|Malayo-Polinesyo]]
|fam3=Nuclear Malayo-Polynesyano
|fam4=Malayo-Sumbawan
|fam5=Bali–Sasak
|script=[[Alpabetong Latin]], [[Alpabetong Balines]]
|iso2=ban
|iso3=ban
|glotto=bali1278
|glottorefname=Balines
|notice=IPA
}}

Ang wikang '''Balines''' o pinayak bilang wikang '''Bali''' ay isang wikang Malayo-Polinesiyano na sinsalita ng 3.3 milyong tao (noong 2000) sa isla ng [[Bali, Indonesia]], sa hilagang Nusa Penida, kanlurang Lombok at sa silangang Java.

[[File:WIKITONGUES - Ni Luh speaking Balinese.webm|thumb|250px|Wikang Balines]]

{{InterWiki|code=ban}}

{{stub|Wika}}

[[Kategorya:Pamilya ng mga wikang Malayopolinesyo|Balines]]
[[Kategorya:Wika ng Asya]]</text>
      <sha1>nsvo1ow0ffazfxuaisjlqwmud3l222t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Joaquin Domagoso</title>
    <ns>0</ns>
    <id>295028</id>
    <revision>
      <id>1959970</id>
      <parentid>1931915</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:35:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.146.21.85</ip>
      </contributor>
      <comment>May anak na si Joaquin Domagoso.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5377" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name           = Joaquin Domagoso
| image          = 
| caption        = 
| birth_name     = 
| birth_date     = {{birth date and age|2001|10|24}}
| birth_place    = [[Maynila]], [[Pilipinas]]
| nationality    = [[Pilipino]]
| other_names     = JD
| occupation     = [[Aktor]], [[modelo]]
| years_active   = 2018&amp;ndash;kasalukuyan 
| agent          = [[GMA Artist Center]] (2019–kasalukuyan)
| website        = {{Instagram|jdomagoso}}
| children       = 1
|mother=Diana Lynn Ditan|father=[[Isko Moreno]]}}

Si '''Joaquin Domagoso''' (ay ipinanganak noong Oktubre 24, 2001 sa Maynila, Pilipinas) ay isang batang aktor at modelo ay kasalukuyang nasa himpilan ng [[GMA Network]], bansag siya sa madla dahil siya ang anak ng kasalukuyang mayor ng Maynila na si [[Isko Moreno]].&lt;ref&gt;https://www.gmanetwork.com/entertainment/celebritylife/news/11745/in-photos-isko-morenos-equally-handsome-son-joaquin-domagoso/photo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.manilatimes.net/2019/10/18/lifestyle-entertainment/show-times/joaquin-domagoso-the-son-also-rises/641109&lt;/ref&gt;

==Pilmograpiya==
=== Telebisyon ===
{| class=&quot;wikitable sortable plainrowheaders&quot; 
! scope=&quot;col&quot; | Year
! scope=&quot;col&quot; | Title
! scope=&quot;col&quot; | Role
! scope=&quot;col&quot; | Network
! scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot; | {{abbr|Ref.|References}}
|-
! scope=&quot;row&quot; rowspan=&quot;3&quot; | 2019
| ''[[Ipaglaban Mo!|Ipaglaban Mo!: Pariwala]]''
| Friend
| [[ABS-CBN]]
| &lt;ref&gt;{{Cite web|last=Entertainment.ABS-CBN.com|title=“Di mo kaya, Ella!”: Sue, hinamon si Ella sa isang matinding dance showdown! {{!}} ABS-CBN Entertainment|url=https://ent.abs-cbn.com/asap/videos/sue-ella-matinding-dance-showdown-3502|access-date=2021-11-03|website=ent.abs-cbn.com|language=en}}&lt;/ref&gt;{{Short description|Filipino actor and model}}
|-
| ''[[Maynila|Maynila: My Unwanted Son]]''
| Joms
| rowspan=&quot;4&quot; | [[GMA Network]]
| &lt;ref&gt;{{cite web |last1=Network |first1=GMA |title=Maynila: Ang anak na hindi tanggap ng bagong pamilya |url=https://www.youtube.com/watch?v=vyZ7oZB0Jqw |website=YouTube |publisher=GMA Network |access-date=3 November 2021}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Studio 7 (TV program)|Studio 7]]''
| Co-host
| &lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-02-25|title=Cassy Legaspi umamin: kinikilig kapag tinutukso kay Joaquin Domagoso|url=https://bandera.inquirer.net/278613/cassy-legaspi-umamin-kinikilig-kapag-tinutukso-kay-joaquin-domagoso|access-date=2021-10-31|website=INQUIRER.net|language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | 2020–present
| ''[[All-Out Sundays]]''
| Performer
| &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Cassy Legaspi and Joaquin Domagoso to be paired again in upcoming GMA-7 show?|url=https://www.pep.ph/guide/tv/160455/cassy-legaspi-joaquin-domagoso-gma-a724-20210901|access-date=2021-10-31|website=PEP.ph|language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; rowspan=&quot;3&quot; | 2021
| ''[[First Yaya]]''
| Jonas Clarito
| &lt;ref&gt;{{cite AV media|url=https://www.youtube.com/watch?v=sbeelfDfDPA|title=24 Oras: Joaquin Domagoso, excited na sa pagganap niya sa Kapuso series na &quot;First Yaya&quot;|date=November 9, 2020|language=fil|publisher=GMA News|trans-title=24 Oras: Joaquin Domagoso, excited for his acting on the Kapuso series &quot;First Yaya&quot;|access-date=October 31, 2021|via=YouTube}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Flex (TV program)|Flex]]
| Host
| [[GTV (Philippine TV network)|GTV]]
|&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Pineda|first=Rey|date=2021-02-26|title=Confirmed: Arjo Atayde is appearing on GMA 7 sitcom|url=https://www.sunstar.com.ph/article/1887185/pampanga/entertainment/confirmed-arjo-atayde-is-appearing-on-gma-7-sitcom|access-date=2022-01-04|website=SUNSTAR|language=English}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Daig Kayo ng Lola Ko|Daig Kayo ng Lola Ko: Scarecation]]'' 
| Eloy
| rowspan=&quot;2&quot; | GMA Network
| &lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-10-29|title=Joaquin Domagoso faces biggest fears in Daig Kayo ng Lola Ko's Halloween special 'Scarecation'|url=https://mb.com.ph/2021/10/29/joaquin-domagoso-faces-biggest-fears-in-daig-kayo-ng-lola-kos-halloween-special-scarecation/|access-date=2021-11-03|website=Manila Bulletin|language=en-US}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | 2022
| ''[[First Lady (Philippine TV series)|First Lady]]''
| Jonas Clarito
| &lt;ref&gt;{{Cite web|title=Joaquin Domagoso, may malaking pagbabagong mangyayari sa career ngayong 2022|url=https://www.pep.ph/pepalerts/cabinet-files/163754/joaquin-domagoso-big-changes-a734-20220210|access-date=2022-02-21|website=PEP.ph|language=en}}&lt;/ref&gt;
|}

=== Pelikula ===
{| class=&quot;wikitable sortable plainrowheaders&quot; 
! scope=&quot;col&quot; | Year
! scope=&quot;col&quot; | Title
! scope=&quot;col&quot; | Role
! scope=&quot;col&quot; class=&quot;unsortable&quot; |  {{Abbr|Ref.|References}}
|-
! scope=&quot;row&quot; rowspan=&quot;2&quot; | 2021
| ''[[Huwag Kang Lalabas]]''
| Buboy
| &lt;ref&gt;{{Cite web|last=Cruz|first=Marinel|date=2021-12-18|title=‘Huwag Kang Lalabas’|url=https://entertainment.inquirer.net/430228/huwag-kang-lalabas|access-date=2022-01-14|website=INQUIRER.net|language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''Caught in the Act''
|
| &lt;ref&gt;{{Cite web|date=2021-05-29|title=Joaquin Domagoso and Andi Abaya topbill 'Caught in the Act'|url=https://mb.com.ph/2021/05/29/joaquin-domagoso-and-andi-abaya-topbill-caught-in-the-act/|access-date=2022-01-14|website=Manila Bulletin|language=en-US}}&lt;/ref&gt;
|}

==Talasanggunian==
{{reflist}}

{{usbong|Artista|Pilipinas}}

{{DEFAULTSORT:Domagoso, Joaquin}}
[[Kategorya:Ipinanganak noong 2001]]
[[Kategorya:Mga Pilipino]]
[[Kategorya:Mga Tagalog]]
[[Kategorya:Mga taga-Maynila]]
[[Kategorya:Mga batang artista mula sa Pilipinas]]</text>
      <sha1>gv5hklh08mq8yc17gdmlufpop936xp8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959984</id>
      <parentid>1959970</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:48:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>WayKurat</username>
        <id>2259</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[w:Help:Reverting|Ibinalik]] ang mga pagbabago ni [[Special:Contributions/49.146.21.85|49.146.21.85]] ([[User talk:49.146.21.85|Usapan]]) patungo sa huling rebisyon ni [[User:7starunited|7starunited]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1448" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name           = Joaquin Domagoso
| image          = 
| caption        = 
| birth_name     = 
| birth_date     = {{birth date and age|2001|10|24}}
| birth_place    = [[Maynila]], [[Pilipinas]]
| nationality    = [[Pilipino]]
| other_names     = JD
| occupation     = [[Aktor]], [[modelo]]
| years_active   = 2018&amp;ndash;kasalukuyan 
| agent          = [[GMA Artist Center]] (2019–kasalukuyan)
| website        = {{Instagram|jdomagoso}}
|mother=Diana Lynn Ditan|father=[[Isko Moreno]]}}

Si '''Joaquin Domagoso''' (ay ipinanganak noong Oktubre 24, 2001 sa Maynila, Pilipinas) ay isang batang aktor at modelo ay kasalukuyang nasa himpilan ng [[GMA Network]], bansag siya sa madla dahil siya ang anak ng kasalukuyang mayor ng Maynila na si [[Isko Moreno]].&lt;ref&gt;https://www.gmanetwork.com/entertainment/celebritylife/news/11745/in-photos-isko-morenos-equally-handsome-son-joaquin-domagoso/photo&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;https://www.manilatimes.net/2019/10/18/lifestyle-entertainment/show-times/joaquin-domagoso-the-son-also-rises/641109&lt;/ref&gt;

==Pilmograpiya==
===Telebisyon===
* ''All-Out Sundays'' - 2020
* ''[[Maynila (teleserye)|Maynila]]'' - 2021
*''[[First Yaya]]'' - 2021

==Talasanggunian==
{{reflist}}

{{usbong|Artista|Pilipinas}}

{{DEFAULTSORT:Domagoso, Joaquin}}
[[Kategorya:Ipinanganak noong 2001]]
[[Kategorya:Mga Pilipino]]
[[Kategorya:Mga Tagalog]]
[[Kategorya:Mga taga-Maynila]]
[[Kategorya:Mga batang artista mula sa Pilipinas]]</text>
      <sha1>8u2c5ggknquxo3j3k5q64ozewkob97y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sicilian language</title>
    <ns>0</ns>
    <id>306627</id>
    <redirect title="Wikang Sisilyano" />
    <revision>
      <id>1959966</id>
      <parentid>1959881</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:04:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Wikang Sisilyano]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Wikang Sisilyano]]</text>
      <sha1>7zd88lbsa7wu4pjo8fh3ju99qz25juu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikang Sicilian</title>
    <ns>0</ns>
    <id>307907</id>
    <redirect title="Wikang Sisilyano" />
    <revision>
      <id>1959967</id>
      <parentid>1959882</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:04:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Wikang Sisilyano]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Wikang Sisilyano]]</text>
      <sha1>7zd88lbsa7wu4pjo8fh3ju99qz25juu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Padron:BTS</title>
    <ns>10</ns>
    <id>313167</id>
    <revision>
      <id>1960003</id>
      <parentid>1905472</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T04:53:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>112.200.6.43</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5123" xml:space="preserve">{{Navbox musical artist
| name       = BTS
| title      = [[BTS]]
| state      = {{{state|autocollapse}}}
| bodyclass  = hlist
| background = group_or_band
| above      = 
[[RM (rapper)|RM]] {{·w}} [[Jin (mang-aawit)|Jin]] {{·w}} [[Suga (rapper)|Suga]] {{·w}} [[J-Hope]] {{·w}} [[Park Jimin|Jimin]] {{·w}} [[V (mang-aawit)|V]] {{·w}} [[Jungkook]] 

| group1 = Mga studio album
| list1 = {{Navbox musical artist|border=child
 |group1 = Koreano
 |list1 = ''[[Dark &amp; Wild]]'' {{·w}} ''[[Wings (album ng BTS)|Wings]]'' {{·w}} ''[[Love Yourself: Tear]]'' {{·w}} ''[[Map of the Soul: 7]]'' {{·w}} ''[[Be (album ng BTS)|Be]]''

 |group2 = Hapones
 |list2 = ''[[Wake Up (album ng BTS)|Wake Up]]'' {{·w}} ''[[Youth (album ng BTS)|Youth]]'' {{·w}} ''[[Face Yourself]]''  {{·w}} ''[[Map of the Soul: 7 – The Journey]]''
}}

| group3 = Mga extended play
| list3  = ''[[O!RUL8,2?]]'' {{·w}} ''[[Skool Luv Affair]]'' {{·w}} ''[[The Most Beautiful Moment in Life, Pt. 1]]'' {{·w}} ''[[The Most Beautiful Moment in Life, Pt. 2]]'' {{·w}} ''[[Love Yourself: Her]]'' {{·w}} ''[[Map of the Soul: Persona]]''

| group4 = Mga compilation album
| list4 = {{Navbox musical artist|border=child
 |group1 = Koreano
 |list1 = ''[[The Most Beautiful Moment in Life: Young Forever]]'' {{·w}} ''[[Love Yourself: Answer]]''

 |group2 = Hapones
 |list2 = ''[[BTS, the Best]]''
}}

| group5 = Mga single album
| list5  = ''[[2 Cool 4 Skool]]'' {{·w}} ''[[Butter (kanta)|Butter]]''

| group6 = Mga single
| list6  = {{Navbox musical artist|border=child
 |group1 = Koreano
 |list1  = &quot;[[I Need U (kanta ng BTS)|I Need U]]&quot; {{·w}} &quot;[[Run (kanta ng BTS)|Run]]&quot; {{·w}} &quot;[[Fire (kanta ng BTS)|Fire]]&quot; {{·w}} &quot;[[Save Me (kanta ng BTS)|Save Me]]&quot; {{·w}} &quot;[[Blood Sweat &amp; Tears (kanta ng BTAS)|Blood Sweat &amp; Tears]]&quot; {{·w}} &quot;[[Spring Day (kanta)|Spring Day]]&quot; {{·w}} &quot;[[Not Today (kanta ng BTS)|Not Today]]&quot; {{·w}} &quot;[[DNA (kanta ng BTS)|DNA]]&quot; {{·w}} &quot;[[Mic Drop (kanta)|Mic Drop]]&quot; {{·w}} &quot;[[Fake Love (kanta ng BTS)|Fake Love]]&quot; {{·w}} &quot;[[Idol (kanta ng BTS)|Idol]]&quot; {{·w}} &quot;[[Boy with Luv]]&quot; {{·w}} &quot;[[Make It Right (kanta ng BTS)|Make It Right]]&quot; {{·w}} &quot;[[Black Swan (kanta ng BTS)|Black Swan]]&quot; {{·w}} &quot;[[On (kanta ng BTS)|On]]&quot; {{·w}} &quot;[[Life Goes On (kanta ng BTS)|Life Goes On]]&quot;

 |group2 = Hapones
 |list2  = &quot;[[Don't Leave Me (kanta ng BTS)|Don't Leave Me]]&quot; {{·w}} &quot;[[Airplane Pt. 2]]&quot; {{·w}} &quot;[[Lights (kanta ng BTS)|Lights]]&quot; {{·w}} &quot;[[Stay Gold (kanta ng BTS)|Stay Gold]]&quot; {{·w}} &quot;[[Film Out]]&quot;

 |group3 = Ingles
 |list3  = &quot;[[Dynamite (kanta ng BTS)|Dynamite]]&quot; {{·w}} &quot;[[Butter (kanta)|Butter]]&quot; {{·w}} &quot;[[Permission to Dance]]&quot;
}}

| group7 = Mga featured single
| list7  = &quot;[[Waste It on Me]]&quot; {{·w}} &quot;[[Savage Love (Laxed – Siren Beat)#BTS remix|Savage Love (Laxed – Siren Beat) (Remix)]]&quot; {{·w}} &quot;[[My Universe (kanta)|My Universe]]&quot;

| group8 = Mga ibang kanta
| list8  = &quot;[[Serendipity (kanta ng BTS)|Serendipity]]&quot; {{·w}} &quot;[[Euphoria (kanta ng BTS)|Euphoria]]&quot; {{·w}} &quot;[[Singularity (kanta)|Singularity]]&quot; {{·w}} &quot;[[Epiphany (kanta ng BTS)|Epiphany]]&quot; {{·w}} &quot;[[Intro: Persona|Persona]]&quot; {{·w}} &quot;[[Home (kanta ng BTS)|Home]]&quot; {{·w}} &quot;[[Dionysus (kanta)|Dionysus]]&quot; {{·w}} &quot;[[Dream Glow]]&quot; {{·w}} &quot;[[A Brand New Day (kanta ng BTS at ni Zara Larsson)|A Brand New Day]]&quot; {{·w}} &quot;[[All Night (Kanta ng BTS at Juice Wrld)|All Night]]&quot; {{·w}} &quot;[[Heartbeat (kanta ng BTS)|Heartbeat]]&quot; {{·w}} &quot;[[Blue &amp; Grey (kanta)|Blue &amp; Grey]]&quot;

| group9 = [[Talaan ng mga live na pagtatanghal ng BTS|Mga konsiyertong tour]]
| list9  = [[The Red Bullet Tour]] {{·w}} [[The Most Beautiful Moment in Life On Stage Tour]] {{·w}} [[The Wings Tour]] {{·w}} [[Love Yourself World Tour]] {{·w}} [[Map of the Soul Tour]]

| group10 = Pilmograpiya
| list10  = ''[[Run BTS]]'' {{·w}} ''[[Burn the Stage: The Movie]]'' {{·w}} ''[[Love Yourself in Seoul]]'' {{·w}} ''[[Bring the Soul: The Movie]]'' {{·w}} ''[[Break the Silence: The Movie]]'' {{·w}} ''[[BTS In the Soop|In The Soop]]''

| group11 = Impluernsiya
| list11  = [[Kultural na epekto at pamana ng BTS|Kultural na epekto]] {{·w}} [[Pilantropiya ng BTS|Pilantropiya]]

| group12 = Mga kaugnay na artikulo
| list12  = [[Big Hit Music]] {{·w}} [[Columbia Records]] {{·w}} ''[[BTS World]]'' ([[BTS World: Original Soundtrack|soundtrack]]) {{·w}} [[Save Me (webtoon)|''Save Me'' (webtoon)]] {{·w}} [[Youth (serye sa TV)|''Youth'' (serye sa TV)]] {{·w}} [[Line Friends#BT21|BT21]] {{·w}} [[BTS Meal]]

| below = {{Icon|Category}} [[:Category:BTS|Category]] {{·w}} {{Icon|Commons}} [[:Commons:Category:BTS (musical group)|Commons]] {{·w}} [[Diskograpiya ng albums ng BTS|Diskograpiya ng albums]] {{·w}} [[Diskograpiya ng singles ng BTS|Bidyograpiya ng singles]] {{·w}} [[Bidyograpiya ng BTS|Bidyograpiya]] {{·w}} [[Talaan ng mga gantimpala at nominasyon ng BTS|Mga gantimpala at nominasyon]]

}}&lt;noinclude&gt;
{{collapsible option}}
[[Category:Boy band navigational boxes]]
[[Category:Hip hop group navigational boxes]]
[[Category:South Korea pop music group navigational boxes]]
[[Category:K-pop music group navigational boxes]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8xykc3s6n5s4ixpf21ucy9hdqs09z57</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Miss World 2021</title>
    <ns>0</ns>
    <id>314201</id>
    <revision>
      <id>1959996</id>
      <parentid>1959935</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T03:53:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Allyriana000</username>
        <id>119761</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61770" xml:space="preserve">{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=ika-16 ng Marso 2022
|venue=Coca-Cola Music Hall, San Juan, [[Porto Riko]]
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Irak]]|[[Somalya]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australya]]|[[Bagong Silandiya]]|[[Barbados]]|[[Biyelorusya]]|[[Dinamarka]]|[[Etiyopiya]]|[[Gresya]]|[[Guwatemala]]|[[Guyana]]|[[Heyorhiya]]|[[Kapuluang Birheng Britaniko]]|[[Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]]|[[Kapuluang Cook]]|[[Kasakistan]]|[[Kirgistan]]|[[Kroasya]]|[[Laos]]|[[Miyanmar]]|[[Montenegro]]|[[Rusya]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[Taylandiya]]|[[Timog Sudan]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
|image=File:Karolina Bielawska (cropped).jpg|caption=Karolina Bielawska, Miss World 2021|presenters={{Hlist|Peter Andre|Fernando Allende}}|entertainment={{Hlist|Don Omar|Gente de Zona|Victor Manuel|Pedro Capo|Puerto Rico Philharmonic Orchestra}}}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang ika-70 na edisyon ng [[Miss World]] pageant, na ginanap sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] noong ika-16 ng Marso 2022. Ang kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa José Miguel Agrelot Coliseum noong ika-16 ng Disyembre 2021. Gayunpaman, ang kompetisyon ay na-reschedule sa ika-16 ng Marso 2022 dahil sa pandemya ng COVID-19 sa Porto Riko.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 Disyembre 2021 |title=Miss World resets coronation night to March 2022 |url=https://www.cnnphilippines.com/lifestyle/2021/12/22/Miss-World-2021-coronation-night-March-2022.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Bernardino |first=Stephanie |date=23 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 pageant reset to March 2022 |url=https://mb.com.ph/2021/12/23/miss-world-2021-pageant-reset-to-march-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Manila Bulletin]] |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Toni-Ann Singh ng [[Jamaica|Hamayka]] si Karolina Bielawska ng [[Polonya]] bilang Miss World 2021. Ito ang pangalawang tagumpay ng Polonya sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Shree Saini ng [[Estados Unidos]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Olivia Yacé ng [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]].&lt;ref&gt;{{Cite news |date=17 Marso 2022 |title=Poland win Miss World 2022, Cote d'Ivoire collect 2nd runner up |language=West African Pidgin English |work=BBC News Pidgin |url=https://www.bbc.com/pidgin/world-60778320 |access-date=31 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |last2=Pasajol |first2=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021 is Karolina Bielawska of Poland |url=https://entertainment.inquirer.net/441524/miss-world-2021-is-karolina-bielawska-of-poland |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}&lt;/ref&gt;

Mga kandidata mula sa 97 mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan nina Peter Andre at Fernando Allende ang kompetisyon. Nagtanghal sina Don Omar, Gente de Zona, Victor Manuel, Pedro Capo, at ang Filarmonica de Puerto Rico sa edisyong ito.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Reiher |first=Andrea |date=16 Marso 2022 |title=Miss World 2021-2022 Schedule: What Time &amp; Channel to Watch |url=https://heavy.com/entertainment/miss-world-time-channel-schedule-2021-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Heavy.com |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

== Kasaysayan ==
[[Talaksan:Coliseum of PR.JPG|thumb|250x250px|Coliseo de Puerto Rico José Miguel Agrelot, lokasyon para sa ilang parte ng Miss World 2021.]]

=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Ang ika-70 edisyon ng kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa katapusan ng taong 2020. Gayunpaman, naudlot ang kompetisyon dulot ng [[pandemya ng COVID-19]], at inanunsyo ng [[Miss World|Miss World Organization]] noong ika-29 ng Hulyo 2020 na ang ika-70 edisyon ng kompetisyon ay magaganap sa katapusan ng taong 2021.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=30 Hulyo 2020 |title=Miss World cancels 2020 edition |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-cancels-2020-edition-moves-to-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=24 Hulyo 2020 |title=Miss World 2020 to be held in 2021? |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Miss-World-2020-to-be-held-in-2021/eventshow/77156276.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;

Noong ika-8 ng Marso 2021, kinumpirma ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] sa ika-16 ng Disyembre 2021.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=11 Marso 2021 |title=Miss World 2021 finale date announced! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/miss-world-2021-finale-date-announced/articleshow/81462288.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Rodríguez Caraballo |first=Harry |date=8 Marso 2021 |title=¡Confirmado! Celebrarán concurso internacional de Miss Mundo en Puerto Rico |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/03/08/confirmado-celebraran-concurso-internacional-miss-mundo-puerto-rico.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Metro Puerto Rico |language=es}}&lt;/ref&gt; Ngunit dahil sa pagtaas ng pangangailan ng mga tiket, inanunsyo ng Miss World Organization noong ika-2 ng Setyembre 2021 na ang kompetisyon ay inilipat sa José Miguel Agrelot Coliseum, ang pinakamalaking ''indoor venue'' sa Porto Riko.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=4 Setyembre 2021 |title=With a rise in demand for finale tickets, Miss World 2021 venue shifted! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/with-a-rise-in-demand-for-finale-tickets-miss-world-2021-venue-shifted/articleshow/85931318.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;

Kumalat ang banta ng [[SARS-CoV-2 Omicron variant]] sa ilang bahagi ng daigdig sa panahon ng mga ''pre-pageant activity'', at ang banta ng birus ay nagsimula na ring kumalat sa Porto Riko. Noong ika-14 ng Disyembre 2021, nagpositibo sa COVID-19 si Pricilia Carla Yules ng [[Indonesia|Indonesya]]. Bilang pag-iingat, ang kaniyang kakuwarto na si Manasa Varanasi ng [[Indiya]] at lima pa ay inuri bilang mga hinihinalang kaso.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Anna |first=Elvira |date=15 Disyembre 2021 |title=Kabar Terbaru Carla Yules di Miss World 2021, Ini Penjelasan Liliana Tanoesoedibjo |url=https://www.inews.id/lifestyle/seleb/kabar-terbaru-carla-yules-di-miss-world-2021-ini-penjelasan-liliana-tanoesoedibjo |access-date=31 Hulyo 2022 |website=iNews |language=id}}&lt;/ref&gt; Kinumpirma ng tagapangulo ng Miss World Organization na si Julia Morley na ang mga kandidata ay kasalukuyang nakahiwalay at naka-quarantine at hindi sila maaring umakyat sa entablado sa palabas kung hindi sila maglalabas ng negatibong PCR test. Subalit lahat ng mga kandidata ay kabilang pa rin sa kompetisyon.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=15 Disyembre 2021 |title=Aisladas varias candidatas de Miss Mundo por posible contagio de COVID-19 |url=https://www.primerahora.com/entretenimiento/reinas-belleza/notas/aisladas-varias-candidatas-de-miss-mundo-por-posible-contagio-de-covid-19/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Primera Hora |language=es}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Vargas Rodríguez |first=Shakira |date=14 Disyembre 2021 |title=Investigan casos sospechosos de COVID-19 entre siete concursantes de Miss Mundo 2021 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/farandula/notas/investigan-posibles-casos-de-covid-19-entre-siete-concursantes-de-miss-mundo-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}&lt;/ref&gt; Noong ika-15 ng Disyembre, kinumpirma ng ''Puerto Rico Department of Health'' na 17 postibong kaso ng COVID-19 ay may kinalaman sa mga aktibidad ng Miss World, kabilang ang mga kalahok at mga empleyado.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Tusing |first=David |date=16 Disyembre 2021 |title=17 people at Miss World 2021 pageant test positive for Covid-19 in Puerto Rico |url=https://www.thenationalnews.com/lifestyle/fashion/2021/12/16/17-people-at-miss-world-2021-pageant-test-positive-for-covid-19-in-puerto-rico/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The National |language=en}}&lt;/ref&gt;

Noong ika-16 ng Disyembre, ilang oras bago ang kompetisyon, nagpasya ang Miss World Organization na muling ipagpaliban ang kompetisyon matapos na magpositibo sa COVID-19 ang 23 kandidata at 15 empleyado ng Miss World.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss Mundo é adiado após mais de 20 candidatas contraírem Covid |url=https://g1.globo.com/mundo/noticia/2021/12/17/miss-mundo-e-adiado-apos-mais-de-20-candidatas-contrairem-covid.ghtml |access-date=31 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Pallavi |first=Krishna Priya |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 temporarily postponed after several Covid-19 positive cases |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/miss-world-2021-temporarily-postponed-after-several-covid-19-positive-cases-101639708067082.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}&lt;/ref&gt; Kinumpira rin ng pambansang direktor ng Miss World Malaysia na nagpositibo rin sa COVID-19 si Lavanya Sivaji ng Malaysia.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |last=Holland |first=Oscar |last2=Blanco Munoz |first2=Begona |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 postponed hours before finale amid Covid-19 outbreak |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-world-2021-postponed-covid-19/index.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}&lt;/ref&gt; Inanunsyo ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay muling aayusin at gaganapin sa loob ng susunod na 90 araw.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Noong ika-22 ng Disyembre, kinumpirma ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] sa ika-16 ng Marso 2022 at hindi sa José Miguel Agrelot Coliseum. Ang 40 ''semifinalist'' lang ang bumalik sa Porto Riko para sa na-reschedule na kompetisyon.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 new pageant finale date has been announced |url=https://indianexpress.com/article/lifestyle/life-style/miss-world-2021-pageant-finale-rescheduled-date-puerto-rico-manasa-varanasi-india-7684505/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Indian Express |language=en}}&lt;/ref&gt;

=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 97 mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Maraming mga kompetisyong pambansa ang ipinagliban o ganap na nakansela dahil sa [[pandemya ng COVID-19]]. Dahil dito, 16 sa mga kandidata na naatasan upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo ay mga ''runner-up'' sa kanilang nakaraang kompetisyong pambansa, o napili sa isang ''casting process''. Walong kandidata naman ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos ang pag-urong ng orihinal na kalahok.

Iniluklok si Amela Agastra upang kumatawan sa [[Albanya]] matapos na umurong ang Miss World Albania 2021 na si Joanna Kiose sa hindi malamang dahilan. &lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=12 Hulyo 2021 |title=Đại diện Albania tại Miss World gây chú ý cùng hình xăm cá tính: Đỗ Hà vẫn ngọt ngào với sức hút riêng |url=https://saostar.vn/nguoi-mau-hoa-hau/dai-dien-albania-tai-miss-world-gay-chu-y-voi-hinh-xam-ca-tinh-202107111754459501.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Saostar.vn |language=vi}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Shree Saini, isang ''semifinalist'' sa Miss World America 2020, bilang Miss World America 2021 dahil ang iskedyul ng kompetisyon ay lumagpas na sa panunungkulan ni Alissa Anderegg bilang Miss World America 2020.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sadosh |first=Raj |date=4 Oktubre 2021 |title=Punjab-born Shree Saini first Indo-American to represent America at Miss World contest |url=https://www.tribuneindia.com/news/punjab/punjab-born-shree-saini-first-indo-american-to-represent-america-at-miss-world-contest-320046 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Tribune |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Brody |first=Lanae |date=15 Marso 2022 |title=Miss World America Shree Saini Reveals How She Overcame Horrific Accident to Capture Her Crown |url=https://people.com/human-interest/miss-world-america-shree-saini-overcame-horrific-crash-capture-crown/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Miss World Japan 2021 Tamaki Koshi upang kumatawan sa [[Hapon]] dahil lumagpas na sa panunungkulan ni Miss World Japan 2020 Maria Kaneya ang petsa ng kompetisyon.&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=29 Setyembre 2020 |title=Dung mạo tân Hoa hậu Thế giới Nhật Bản |url=https://vnexpress.net/dung-mao-tan-hoa-hau-the-gioi-nhat-ban-4168758.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Tamara Del Maso upang kumatawan sa [[Costa Rica|Kosta Rika]] matapos na umurong ang Miss World Costa Rica 2020 na si Andrea Montero dahil sa problema sa visa.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=16 Oktubre 2020 |title=Andrea Montero crowned Miss Costa Rica 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/andrea-montero-crowned-miss-costa-rica-2020/articleshow/78714487.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=11 Setyembre 2021 |title=Lộ diện người đẹp đại diện Costa Rica tham gia Miss World 2021 |url=https://vov.vn/giai-tri/nghe-si/lo-dien-nguoi-dep-dai-dien-costa-rica-tham-gia-miss-world-2021-889887.vov |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Voice of Vietnam |language=vi}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Lizzy Dobbe, ang first runner-up ng Miss World Nederland 2020-21 upang kumatawan sa [[Netherlands|Olanda]] matapos na umurong ni Miss World Nederland 2020-21 na si Dilay Willemstein dahil sa ayaw niyang mabakunahan laban sa COVID-19.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Gutker |first=Carina |date=1 Hulyo 2021 |title=Lizzy (20) grijpt net naast titel en wordt tweede in Miss World Nederland-verkiezing |url=https://www.nhnieuws.nl/nieuws/288246/lizzy-20-grijpt-net-naast-titel-en-wordt-tweede-in-miss-world-nederland-verkiezing |access-date=31 Hulyo 2022 |website=NH |language=nl}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |last=Jongeneel |first=Anouk |date=7 Oktubre 2021 |title=Lizzy werd tweede maar gaat nu tóch naar Miss World Verkiezing: &quot;Ik ben vereerd&quot; |url=https://www.nhnieuws.nl/nieuws/292795/lizzy-werd-tweede-maar-gaat-nu-toch-naar-miss-world-verkiezing-ik-ben-vereerd |access-date=31 Hulyo 2022 |website=NH |language=nl}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Miss Rwanda 2021 Grace Ingabire upang kumatawan sa [[Rwanda]] dahil lumagpas na sa panunungkulan ni Miss Rwanda 2020 Nishimwe Naomie ang petsa ng kompetisyon.&lt;ref&gt;{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web |last=Nsabimana |first=Eddie |date=21 Marso 2021 |title=Grace Ingabire crowned Miss Rwanda 2021 |url=https://www.newtimes.co.rw/entertainment/grace-ingabire-crowned-miss-rwanda-2021 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The New Times |language=en}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Miss Senegal 2021 Penda Sy upang kumatawan sa Senegal dahil lumagpas na sa panunungkulan ni Miss Senegal 2020 Ndeye Fatima Dione ang petsa ng kompetisyon.&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=6 Oktubre 2021 |title=Miss monde Sénégal 2021 : Penda Sy succède à Alberta Diatta |url=https://www.afrik.com/miss-monde-senegal-2021-penda-sy-succede-a-alberta-diatta |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr-FR}}&lt;/ref&gt; Noong Nobyembre 2021, hayagang ibinunyag ni Dione na siya ay na-droga at ginahasa sa isang pagtitipong pinaghandaan ng mga ''national pageant organizers'' ng Miss Senegal. Dahil dito, si Dione ay nabuntis at kalaunan ay hindi na ito nakakatanggap ng mga imbitasyon para sa mga aktibidad ng Miss Senegal.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=26 Nobyembre 2021 |title=Miss Senegal chairperson under fire after blaming beauty queen for provoking her own sexual assault! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/miss-senegal-chairperson-under-fire-after-blaming-beauty-queen-for-provoking-her-own-sexual-assault/articleshow/87934834.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Juliana Rugumisa bilang kinatawan ng Tansaniya matapos na hindi sundin ni Miss Tanzania 2020/2021 Rose David Manfere ang kontrata nito sa Miss Tanzania.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Abdallah |first=Nasra |date=17 Hulyo 2021 |title=Kamati yaanika makosa sita anayotuhumiwa Miss Tanzania |url=https://www.mwananchi.co.tz/mw/michezo/burudani/kamati-yaanika-makosa-sita-anayotuhumiwa-miss-tanzania-3476558 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Mwananchi |language=sw}}&lt;/ref&gt;

Noong ika-15 ng Disyembre 2021, opisyal na tinuligsa ng pamahalaan ng [[Sint Maarten]] ang paglahok ni Lara Mateo sa Miss World 2021 bilang kinatawan ng teritoryo.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Wong |first=Melissa |date=15 Disyembre 2021 |title=Sint Maarten Gov’t: Who endorsed Lara Mateo to go to Miss World? |url=https://caribbean.loopnews.com/content/sint-maarten-govt-who-endorsed-lara-mateo-go-miss-world |access-date=1 Agosto 2022 |website=Loop News |language=en}}&lt;/ref&gt; Hindi pinili ng Miss Sint Maarten Organization si Lara Mateo upang kumalahok sa Miss World at ang organisasyon ay kasalukuyang iniimbestigahan ng pamahalaan. Sinabi ng Punong Ministro ng Sint Maarten na si Silveria Jacobs na natuklasan ng pamahalaan na si Lara Mateo ay maling nairehistro ng may hawak ng prangkisa ng [[Guadalupe (Pransya)|Guadalupe]] upang kumatawan sa Sint Maarten.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web |last= |first= |date=17 Disyembre 2021 |title=No response to govt. yet on Miss World concerns |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/no-response-to-govt-yet-on-miss-world-concerns |access-date=1 Agosto 2022 |website=The Daily Herald |language=en-gb}}&lt;/ref&gt; Naglabas ng opisyal na liham ang lokal na pamahalaan ng Sint Maarten na nagsasabing hindi nila iniendorso ang partisipasyon ni Lara Mateo sa Miss World. Idinagdag nila na ang [[San Martin|Kolektibidad ng San Martin]], maging ang kanilang Kagawaran ng Turismo o Kagawaran ng Sining, ay hindi alam o kinikilala ang kandidata, at tiniyak na ang kanilang mga kinatawan ay kakalahok lamang sa Miss France.&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;

Sa edisyong ito unang kumalahok ang [[Iraq|Irak]] at [[Somalia|Somalya]], at bumalik ang [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]], [[Belize|Belis]], [[Estonia|Estonya]], [[Guinea|Guniya]], [[Cameroon|Kamerun]], [[Madagascar|Madagaskar]], [[Namibia|Namibya]], [[Noruwega]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Serbia|Serbya]], [[Sint Maarten]], at [[Uruguay|Urugway]]. Huling kumalahok noong 2001 ang Sint Maarten, noong 2007 ang Estonya, noong 2015 ang Namibya, noong 2016 ang Santa Lucia, noong 2017 ang Baybaying Garing, Guniya, at Urugway, at noong 2018 ang Belis, Kamerun, Madagaskar, Noruwega, at Serbya. Ang mga bansang [[Antigua at Barbuda]], [[Aruba]], [[Australia|Australya]], [[New Zealand|Bagong Silandiya]], [[Barbados]], [[Belarus|Biyelorusya]], [[Dinamarka]], [[Ethiopia|Etiyopiya]], [[Gresya]], [[Guwatemala]], [[Guyana]], [[Georgia (bansa)|Heyorhiya]], [[Kapuluang Birheng Britaniko]], [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]], [[Kapuluang Cook]], [[Kasakistan]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Croatia|Kroasya]], [[Laos]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Montenegro]], [[Rusya]], [[Samoa]], [[Sierra Leone]], [[Timog Sudan]], at [[Thailand|Taylandiya]] ay hindi sumali sa edisyong ito. Parehong hindi sumali sina Darya Goncharevich ng Biyelorusya at Natalija Labovic ng Montenegro dahil sa mga kadahilanang pangkalusugan.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=18 Nobyembre 2021 |title=&quot;Мисс Беларусь-2021&quot; Дарья Гончаревич пропустит конкурс &quot;Мисс Мира&quot; |url=https://sputnik.by/20211118/miss-belarus-2021darya-goncharevich-propustit-konkurs-miss-mira-1058072954.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Беларусь |language=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=25 Nobyembre 2021 |title=Natalija na liječenju, neće ići u Portoriko |url=https://rtcg.me/magazin/stil/342695/natalija-na-lijecenju-nece-ici-u-portoriko.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Radio i Televizija Crne Gore |language=cnr}}&lt;/ref&gt; Hindi nakasama sa kompetisyon si Star Hellas 2021 Anna Pavlidou ng Gresya matapos nitong hindi makapasok sa teritoryo ng Estados Unidos dahil wala pa siyang ikalawang dosis ng bakuna laban sa COVID-19.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=30 Nobyembre 2021 |title=Η Σταρ Ελλάς Άννα Παυλίδου «κόπηκε» από τα Μις Κόσμος γιατί δεν έχει κάνει την 2η δόση του εμβολίου (vid) {{!}} PLUS by gazzetta |url=https://www.gazzetta.gr/plus/2066342/i-star-ellas-anna-paylidoy-kopike-apo-ta-mis-kosmos-giati-den-ehei-kanei-tin-2i-dosi |access-date=1 Agosto 2022 |website=Gazzetta.gr |language=el}}&lt;/ref&gt; Hindi sumali sa kompetisyon sina Michelle Calderon ng Guwatemala, Adesha Penn ng Kapuluang Birhen ng Estados Unidos, at Nazerke Karmanova ng Kasakistan dahil sa hindi malamang dahilan.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Vásquez |first=Marisol |date=28 Setyembre 2021 |title=Presentan a Miss Mundo Guatemala |url=https://dca.gob.gt/noticias-guatemala-diario-centro-america/presentan-a-miss-mundo-guatemala/ |access-date=1 Agosto 2022 |website=Diario de Centro América |language=es}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Abbotts |first=Lori |date=2 Nobyembre 2021 |title=St. Thomian Adesha Penn wins Miss World USVI crown |url=http://www.virginislandsdailynews.com/island_life/st-thomian-adesha-penn-wins-miss-world-usvi-crown/article_3a2f54f8-a98b-50ab-a0b1-db196092aa6a.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=The Virgin Islands Daily News |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title=&quot;Miss Qozogʻiston&quot; eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}&lt;/ref&gt;  

== Mga Resulta ==

=== Mga pagkakalagay ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;background:#FFFFFF; font-size:95%;&quot;
!Pagkakalagay&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Pasajol |first=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021: Tracy Maureen Perez advances to top 13 |url=https://entertainment.inquirer.net/441501/miss-world-2021-tracy-maureen-perez-advances-to-top-12 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 Enero 2022 |title=Miss World 2021 announces top 40 contestants |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-2021-announces-top-40-contestants/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
!Kandidata
|-
|'''Miss World 2021'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – '''Karolina Bielawska'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Top 6'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
|-
|'''Top 13'''
|
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà  '''§'''
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Andrea Aguilera
* '''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' – Tracy Perez
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – April Benayoum
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
* '''{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]]''' – Khadija Omar
|-
|'''Top 40'''
|
* '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' – Amira Hidalgo
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Mofele
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Caroline Teixeira
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]''' – Nene Bah
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
* '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' – Svetlana Mamaeva
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Hugrún Birta Egilsdóttir
* '''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]''' – Nellie Anjaratiana
* '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' – Lavanya Sivaji
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Burte-Ujin Anu
* '''{{NPL}}''' – Namrata Shrestha
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' – Bethania Borba
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Aryam Díaz
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
* '''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]''' – Sadé Greenwood
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
* '''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]''' – Jeanine Brandt
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
* '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' – Jiang Siqi
* '''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]''' – Lili Tótpeti
|}
&lt;small&gt;'''§''' Panalo sa ''Digital Media Challenge''&lt;/small&gt;

=== Mga Continental Queen ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
!Kontinente
!Kandidata
|-
|'''Aprika'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Asya-Pasipiko'''
|
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
|-
|'''Europa'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
|-
|'''Kaamerikahan'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''Karinbe'''
|
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
|}

== Mga Challenge Event ==

=== Hamong Head-to-Head ===
Opisyal na itinalaga ang mga kalahok sa kani-kanilang grupo para sa hamong ''Head-to-Head'' na ipinalabas sa ''Miss World Youtube Channel'' noong ika-24 ng Nobyembre 2021. Ang mga nagwagi sa bawat grupo ay kumalahok sa ikalawang round ng hamon na ginanap noong ika-9 ng Disyembre 2021 sa Capitol of Puerto Rico. Ang walong kandidatang nagwagi sa ikalawang round ay mapapabilang na sa Top 40.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=9 Disyembre 2021 |title=Tracy Perez is group winner of Miss World 2021 head-to-head challenge |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/21/ph-is-group-winner-of-miss-world-head-to-head-challenge |access-date=1 Agosto 2022 |website=[[ABS-CBN News]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Nsabimana |first=Eddie |date=10 Disyembre 2021 |title=Miss World: Ingabire loses Head to Head Challenge |url=https://www.newtimes.co.rw/entertainment/miss-world-ingabire-loses-head-head-challenge |access-date=1 Agosto 2022 |website=The New Times |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Tuazon |first=Nikki |date=10 Disyembre 2021 |title=Tracy Maureen Perez secures Top 30 spot in Miss World 2021 |url=https://www.pep.ph/news/local/162548/tracy-maureen-perez-top-30-miss-world-2021-a721-20211210 |access-date=1 Agosto 2022 |website=PEP.ph |language=en}}&lt;/ref&gt;

==== Unang Round ====

* {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa ikalawang ''round'' ng Hamong Head-to-Head.
* {{Color box|lightgreen|border=darkgray}} Nakapasok sa ikalawang ''round'' ng Hamong Head-to-Head, ngunit nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng ''judges' choice'' o sa iba pang mga ''challenge event.''
* {{Color box|silver|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng iba pang mga ''challenge event''.
* {{Color box|#cc9966|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng ''judges' choice.''

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size: 95%;&quot;
!Grupo
! width=&quot;180&quot; |Unang Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikalawang Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikatlong Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikaapat na Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikalimang Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikaanim na Bansa
|-
!1
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagcountry|Bahamas}}'''
| bgcolor=&quot;silver&quot; |'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{NPL}}'''
|{{flagicon|PER}} [[Peru]]
|{{flagicon|POR}} [[Portugal]]
|-
!2
|{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]
|{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
| bgcolor=&quot;silver&quot; |'''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]'''
|{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| bgcolor=&quot;silver&quot; |'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|-
!3
|{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]
|{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]
|{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]
|-
!4
|{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]
|{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|{{flagicon|SRB}} [[Serbia|Serbiya]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]'''
|-
!5
|{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]
|{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]
|{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]
|{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]
|-
!6
|{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} [[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]
| bgcolor=&quot;silver&quot; |'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]'''
|{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]
|-
!7
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
|{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]
|{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|-
!8
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
|{{Flagicon|EST}} [[Estonia|Estonya]]
|{{flagicon|ITA}} [[Italya]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]
|{{flagicon|TUN}} [[Tunisya]]
|-
!9
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
|{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]
|{{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]
|{{flagicon|MDA}} [[Moldova|Móldoba]]
|-
!10
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]'''
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
|{{flagicon|LUX}} [[Luxembourg|Luksemburgo]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|-
!11
|{{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]]
|{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]]
|{{flagicon|MAC}} [[Macau|Makáw]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|-
!12
|{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]
|{{flagicon|MLT}} [[Malta]]
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]
|{{flagicon|PAN}} [[Panama]]
|{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]
|-
!13
|{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]
|{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]
|{{flagicon|RWA}} [[Rwanda]]
|-
!14
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]'''
| bgcolor=&quot;silver&quot; |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
|{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]'''
|-
!15
|{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]
|{{flagicon|GBS}} [[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]
|{{flagicon|Iraq}} [[Iraq|Irak]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|-
!16
|{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]
|{{flagicon|SEN}} [[Senegal|Sénegal]]
|'''{{flagicon|SXM}} [[Sint Maarten]]'''
|{{flagicon|UGA}} [[Uganda]]
|}

==== Pangalawang Round ====

* {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamong Head-to-Head.

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size: 95%;&quot;
!Grupo
! width=&quot;180&quot; |Unang Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikalawang Bansa
|-
!1
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{NPL}}'''
|{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]
|-
!2
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagcountry|Paraguay}}'''
|{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]
|-
!3
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]
|-
!4
|{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
|-
!5
|{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
|-
!6
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
|-
!7
|{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
|-
!8
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]
|}

=== Hamon ng Talento ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
!Pagkakaklagay
!Kandidata
|-
|'''Nagwagi'''
|
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Burte-Ujin Anu
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' – Amine Storrød
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' – Tamaki Hoshi
|-
|'''3rd Runner-up'''
|
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
|-
|'''4th Runner-up'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
|-
|'''Top 27'''
|
* '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' – Amela Agastra
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Molefe
* '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]''' – Eva Dobreva
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]''' – Claudia Todd
* '''{{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]]''' – Maja Colic
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
* '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]''' – Khalia Hall
* '''{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]]''' – Janice Sampere
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' – Angélique Sanson
* '''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]''' – Khai Ling Ho
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
* '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' – Tara Hong
* '''{{flagicon|TUN}} [[Tunisya]]''' – Amani Layouni
* '''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' – Valentina Camejo
|}

=== Hamong Top Model ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
!Pagkakalagay
!Kandidata
|-
|'''Nagwagi'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Aryam Díaz
|-
|'''Top 13'''
|
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' –  Đỗ Thị Hà
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – Karolina Bielawska
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – April Benayoum
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Pena
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
|}

==== Pinakamahusay na Designer Dress ====
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
!Pagkakalagay
!Kandidata
|-
|'''Nagwagi'''
|
* '''{{flag|South Korea|name=Korea}}''' – Tara Hong
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|Iraq}} [[Iraq|Irak]]''' – Maria Farhad
|}

== Mga Kalahok ==
97 kandidata ang kumalahok para sa titulo.
{|class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Cannataro |first=Micaela |date=16 Disyembre 2021 |title=Así es Amira Hidalgo, la candidata de Argentina a Miss Mundo 2021 |url=https://argentina.as.com/argentina/2021/12/16/actualidad/1639672415_400570.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-ar}}&lt;/ref&gt;
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian&lt;ref&gt;{{Cite web |date=23 Setyembre 2021 |title=Election of Miss Armenia 2021 |url=https://www.ccifrance-armenie.com/en/actualities/news-detail/news/election-of-miss-armenia-2021.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=CCI France Arménie |language=en}}&lt;/ref&gt;
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=4 Pebrero 2022 |title=Sienna Evans named one of 40 Miss World semifinalists |url=https://thenassauguardian.com/sienna-evans-named-one-of-40-miss-world-semifinalists/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Richard |first=Florence |date=16 Marso 2022 |title=Côte d’Ivoire – Olivia Yacé : concours Miss Monde, paillettes et politique – Jeune Afrique |url=https://www.jeuneafrique.com/1329893/politique/cote-divoire-miss-monde-paillettes-et-politique/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Jeune Afrique |language=fr-FR}}&lt;/ref&gt;
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Boeckx |first=Jolien |date=11 Enero 2020 |title=Celine Van Ouytsel (23) nieuwe Miss België ondanks val tijdens defilé |url=https://myprivacy.dpgmedia.be/consent?siteKey=Uqxf9TXhjmaG4pbQ&amp;callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.hln.be%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Fshowbizz%252Fceline-van-ouytsel-23-nieuwe-miss-belgie-ondanks-val-tijdens-defile~a054879e%252F |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}&lt;/ref&gt;
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 Setyembre 2021 |title=Markeisha Young is Miss World Belize 2021 |url=https://edition.channel5belize.com/archives/224257 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
| 21
| Santa Elena
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Perdomo |first=Williams |date=21 Nobyembre 2021 |title=Alejandra Conde: “Ninguna corona tiene valor sin un propósito” |url=https://www.elnacional.com/entretenimiento/alejandra-conde-miss-venezuela-mundo-ninguna-corona-tiene-valor-sin-un-proposito/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Nacional |language=es}}&lt;/ref&gt;
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=20 Nobyembre 2020 |title=Tường thuật chung kết Hoa hậu Việt Nam 2020 |url=https://vnexpress.net/chung-ket-hoa-hau-viet-nam-2020-4194523-tong-thuat.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}&lt;/ref&gt;
|20
|Thanh Hóa
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber&lt;ref&gt;{{Cite web |date=8 Disyembre 2021 |title=Adna Biber se predstavlja u prekrasnoj haljini svjetski priznate bh dizajnerice Gordane Zucić na izboru Miss svijeta u Puerto Rico |url=https://www.vecernji.ba/vijesti/adna-biber-se-predstavlja-u-prekrasnoj-haljini-svjetski-priznate-bh-dizajnerice-gordane-zucic-na-izboru-miss-svijeta-u-puerto-rico-1545779 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Večernji list |language=hr}}&lt;/ref&gt;
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palesa Molefe&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Maswabi |first=Boitumelo |date=14 Disyembre 2021 |title=A Nation’s Pride: Miss Botswana 2021, Palesa Molefe |url=https://news.thevoicebw.com/a-nations-pride-miss-botswana-2021-palesa-molefe/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Voice Botswana |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira&lt;ref&gt;{{Cite web |date=20 Agosto 2021 |title=Candidata do DF vence concurso Miss Brasil Mundo |url=https://g1.globo.com/df/distrito-federal/noticia/2021/08/20/candidata-do-df-vence-concurso-miss-brasil-mundo.ghtml |access-date=31 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}&lt;/ref&gt;
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=29 Oktubre 2021 |title=Người mẫu 21 tuổi đăng quang Miss Universe Bulgaria |url=https://vnexpress.net/nguoi-mau-21-tuoi-dang-quang-miss-universe-bulgaria-4378451.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}&lt;/ref&gt;
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=17 Nobyembre 2021 |title=Alondra Mercado: “Dios bendiga al Beni y su gente” |url=https://www.eldiario.net/portal/2021/11/17/alondra-mercado-dios-bendiga-al-beni-y-su-gente/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}&lt;/ref&gt;
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Troeman |first=Shaina |date=1 Nobyembre 2021 |title=Alvinette Soliana a keda koroná komo ‘Miss World Curaçao 2021’ |url=https://extra.cw/alvinette-soliana-a-keda-korona-komo-miss-world-curacao-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Extra.cw |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
| 20
| Willemstad
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Ámar Pacheco&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2 Setyembre 2020 |title=Ganadoras del certamen de belleza Miss World fueron coronadas en programa |url=https://www.eluniverso.com/entretenimiento/2020/09/01/nota/7963210/miss-world-ecuador-amar-pacheco |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Universo |language=es}}&lt;/ref&gt;
|24
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Menéndez |first=Nicolle |date=27 Nobyembre 2021 |title=Nicole Álvarez, Miss World El Salvador, comienza a conquistar Puerto Rico |url=https://diarioelsalvador.com/nicole-alvarez-miss-world-el-salvador-comienza-a-conquistar-puerto-rico/162480/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Diario El Salvador |language=es}}&lt;/ref&gt;
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd&lt;ref&gt;{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|Bothwell
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=4 Disyembre 2021 |title=Krásna Leona reprezentuje Slovensko na MISS WORLD: Tradičný kroj z Očovej vyniká aj v Portoriku! |url=https://www.cas.sk/clanok/2615727/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Nový Čas |language=sk}}&lt;/ref&gt;
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Robnik |first=Spela |date=30 Hunyo 2021 |title=Miss Slovenije Maja Čolić odkrito o izboru: Želimo razbiti predsodke |url=https://www.slovenskenovice.si/bulvar/domaci-traci/miss-slovenije-maja-colic-odkrito-o-izboru-zelimo-razbiti-predsodke/ |access-date=21 Hulyo 2022 |website=Slovenske novice |language=sl-si}}&lt;/ref&gt;
|21
|Ribnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García&lt;ref&gt;{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida &quot;mujer más guapa de España&quot; |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}&lt;/ref&gt;
|23
|Almería
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|[[Seattle]]
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Urbala |first=Mondela |date=16 Disyembre 2021 |title=EESTI ÜLE AASTATE ESINDATUD! Miss Worldil osalev Karolin peab näitama end parimast küljest: juba hommikusöögilauda tuleb saabuda meigitult ja kontsades |url=https://elu.ohtuleht.ee/1051140/eesti-ule-aastate-esindatud-miss-worldil-osalev-karolin-peab-naitama-end-parimast-kuljest-juba-hommikusoogilauda-tuleb-saabuda-meigitult-ja-kontsades |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Õhtuleht |language=et}}&lt;/ref&gt;
|24
|Tartu
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris
|18
|Magor
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Monique Mawulawe
|20
|[[Accra]]
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita&lt;ref&gt;{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}&lt;/ref&gt;
|21
|Malabo
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''[[Guinea|Guniya]]'''
|Nene Bah
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Itchacénia Da Costa
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall&lt;ref&gt;{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]'''
|Janice Sampere&lt;ref&gt;{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}&lt;/ref&gt;
|23
|Gibraltar
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch&lt;ref&gt;{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas
|24
|Ahuas
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi&lt;ref&gt;{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}&lt;/ref&gt;
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules&lt;ref name=&quot;Miss Indonesia 2020 (2)&quot;&gt;{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia
|25
|Mill Hill
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Maria Farhad&lt;ref&gt;{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}&lt;/ref&gt;
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta
|21
|Velletri
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=30 Mayo 2021 |title=Rashana Hydes crowned Miss World Cayman Islands 2021 |url=https://www.caymancompass.com/2021/05/30/rashana-hydes-crowned-miss-world-cayman-islands-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}&lt;/ref&gt;
| 24
| West Bay
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara&lt;ref&gt;{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}&lt;/ref&gt;
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Andrea Aguilera
|23
|[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Tamara Del Maso
|23
|Puntarenas
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland
|25
|Sandweiler
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana&lt;ref&gt;{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan&lt;ref&gt;{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title=&quot;上热点&quot;热烈祝贺&quot;第70届世界小姐大赛澳门总决赛&quot;圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}&lt;/ref&gt;
|28
|Makaw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson&lt;ref&gt;{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}&lt;/ref&gt;
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales&lt;ref&gt;{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}&lt;/ref&gt;
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}&lt;/ref&gt;
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{NPL}}'''
|Namrata Shrestha&lt;ref&gt;{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike
|25
|[[Abuja]]
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød&lt;ref&gt;{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}&lt;/ref&gt;
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto&lt;ref&gt;{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}&lt;/ref&gt;
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba&lt;ref&gt;{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}&lt;/ref&gt;
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes&lt;ref&gt;{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}&lt;/ref&gt;
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez&lt;ref&gt;{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}&lt;/ref&gt;
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki&lt;ref&gt;{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}&lt;/ref&gt;
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz&lt;ref&gt;{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}&lt;/ref&gt;
|23
|Naranjito
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves
|25
|Vila Real
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}&lt;/ref&gt;
|22
|Éguilles
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña&lt;ref&gt;{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}&lt;/ref&gt;
|24
|Duarte
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=24 Hulyo 2020 |title=Novou královnou krásy se stala Karolína Kopíncová (22)! Pomohla jí k vítězství plastika? |url=https://www.blesk.cz/clanek/celebrity-ceske-celebrity/650625/novou-kralovnou-krasy-se-stala-karolina-kopincova-22-pomohla-ji-k-vitezstvi-plastika.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Blesk |language=cs}}&lt;/ref&gt;
|22
|Brno
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Grace Ingabire&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;
|22
|[[Kigali]]
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane&lt;ref&gt;{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}&lt;/ref&gt;
|23
|Choiseul
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbia|Serbiya]]'''
|Andrijana Savic
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo
|24
|Philipsburg
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|Limpopo
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong
|21
|[[Seoul]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt&lt;ref&gt;{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|San Fernando
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Carol Drpic
|21
|Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz&lt;ref&gt;{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}&lt;/ref&gt;
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова &quot;Міс Україна&quot;. Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}&lt;/ref&gt;
|22
|Vinnytsia
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}&lt;/ref&gt;
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo
|24
|[[Montevideo]]
|}

==Mga sanggunian==
{{Reflist}}{{Miss World}}</text>
      <sha1>bt2g04gf85jaetf7ldnf08mvocr5pg5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960002</id>
      <parentid>1959996</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T04:35:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Allyriana000</username>
        <id>119761</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62973" xml:space="preserve">{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=ika-16 ng Marso 2022
|venue=Coca-Cola Music Hall, San Juan, [[Porto Riko]]
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Irak]]|[[Somalya]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australya]]|[[Bagong Silandiya]]|[[Barbados]]|[[Biyelorusya]]|[[Dinamarka]]|[[Etiyopiya]]|[[Gresya]]|[[Guwatemala]]|[[Guyana]]|[[Heyorhiya]]|[[Kapuluang Birheng Britaniko]]|[[Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]]|[[Kapuluang Cook]]|[[Kasakistan]]|[[Kirgistan]]|[[Kroasya]]|[[Laos]]|[[Miyanmar]]|[[Montenegro]]|[[Rusya]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[Taylandiya]]|[[Timog Sudan]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
|image=File:Karolina Bielawska (cropped).jpg|caption=Karolina Bielawska, Miss World 2021|presenters={{Hlist|Peter Andre|Fernando Allende}}|entertainment={{Hlist|Don Omar|Gente de Zona|Victor Manuel|Pedro Capo|Puerto Rico Philharmonic Orchestra}}}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang ika-70 na edisyon ng [[Miss World]] pageant, na ginanap sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] noong ika-16 ng Marso 2022. Ang kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa José Miguel Agrelot Coliseum noong ika-16 ng Disyembre 2021. Gayunpaman, ang kompetisyon ay na-reschedule sa ika-16 ng Marso 2022 dahil sa pandemya ng COVID-19 sa Porto Riko.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 Disyembre 2021 |title=Miss World resets coronation night to March 2022 |url=https://www.cnnphilippines.com/lifestyle/2021/12/22/Miss-World-2021-coronation-night-March-2022.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Bernardino |first=Stephanie |date=23 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 pageant reset to March 2022 |url=https://mb.com.ph/2021/12/23/miss-world-2021-pageant-reset-to-march-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Manila Bulletin]] |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Toni-Ann Singh ng [[Jamaica|Hamayka]] si Karolina Bielawska ng [[Polonya]] bilang Miss World 2021. Ito ang pangalawang tagumpay ng Polonya sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Shree Saini ng [[Estados Unidos]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Olivia Yacé ng [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]].&lt;ref&gt;{{Cite news |date=17 Marso 2022 |title=Poland win Miss World 2022, Cote d'Ivoire collect 2nd runner up |language=West African Pidgin English |work=BBC News Pidgin |url=https://www.bbc.com/pidgin/world-60778320 |access-date=31 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |last2=Pasajol |first2=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021 is Karolina Bielawska of Poland |url=https://entertainment.inquirer.net/441524/miss-world-2021-is-karolina-bielawska-of-poland |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}&lt;/ref&gt;

Mga kandidata mula sa 97 mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan nina Peter Andre at Fernando Allende ang kompetisyon. Nagtanghal sina Don Omar, Gente de Zona, Victor Manuel, Pedro Capo, at ang Filarmonica de Puerto Rico sa edisyong ito.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Reiher |first=Andrea |date=16 Marso 2022 |title=Miss World 2021-2022 Schedule: What Time &amp; Channel to Watch |url=https://heavy.com/entertainment/miss-world-time-channel-schedule-2021-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Heavy.com |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

== Kasaysayan ==
[[Talaksan:Coliseum of PR.JPG|thumb|250x250px|Coliseo de Puerto Rico José Miguel Agrelot, lokasyon para sa ilang parte ng Miss World 2021.]]

=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Ang ika-70 edisyon ng kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa katapusan ng taong 2020. Gayunpaman, naudlot ang kompetisyon dulot ng [[pandemya ng COVID-19]], at inanunsyo ng [[Miss World|Miss World Organization]] noong ika-29 ng Hulyo 2020 na ang ika-70 edisyon ng kompetisyon ay magaganap sa katapusan ng taong 2021.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=30 Hulyo 2020 |title=Miss World cancels 2020 edition |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-cancels-2020-edition-moves-to-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=24 Hulyo 2020 |title=Miss World 2020 to be held in 2021? |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Miss-World-2020-to-be-held-in-2021/eventshow/77156276.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;

Noong ika-8 ng Marso 2021, kinumpirma ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] sa ika-16 ng Disyembre 2021.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=11 Marso 2021 |title=Miss World 2021 finale date announced! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/miss-world-2021-finale-date-announced/articleshow/81462288.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Rodríguez Caraballo |first=Harry |date=8 Marso 2021 |title=¡Confirmado! Celebrarán concurso internacional de Miss Mundo en Puerto Rico |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/03/08/confirmado-celebraran-concurso-internacional-miss-mundo-puerto-rico.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Metro Puerto Rico |language=es}}&lt;/ref&gt; Ngunit dahil sa pagtaas ng pangangailan ng mga tiket, inanunsyo ng Miss World Organization noong ika-2 ng Setyembre 2021 na ang kompetisyon ay inilipat sa José Miguel Agrelot Coliseum, ang pinakamalaking ''indoor venue'' sa Porto Riko.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=4 Setyembre 2021 |title=With a rise in demand for finale tickets, Miss World 2021 venue shifted! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/with-a-rise-in-demand-for-finale-tickets-miss-world-2021-venue-shifted/articleshow/85931318.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;

Kumalat ang banta ng [[SARS-CoV-2 Omicron variant]] sa ilang bahagi ng daigdig sa panahon ng mga ''pre-pageant activity'', at ang banta ng birus ay nagsimula na ring kumalat sa Porto Riko. Noong ika-14 ng Disyembre 2021, nagpositibo sa COVID-19 si Pricilia Carla Yules ng [[Indonesia|Indonesya]]. Bilang pag-iingat, ang kaniyang kakuwarto na si Manasa Varanasi ng [[Indiya]] at lima pa ay inuri bilang mga hinihinalang kaso.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Anna |first=Elvira |date=15 Disyembre 2021 |title=Kabar Terbaru Carla Yules di Miss World 2021, Ini Penjelasan Liliana Tanoesoedibjo |url=https://www.inews.id/lifestyle/seleb/kabar-terbaru-carla-yules-di-miss-world-2021-ini-penjelasan-liliana-tanoesoedibjo |access-date=31 Hulyo 2022 |website=iNews |language=id}}&lt;/ref&gt; Kinumpirma ng tagapangulo ng Miss World Organization na si Julia Morley na ang mga kandidata ay kasalukuyang nakahiwalay at naka-quarantine at hindi sila maaring umakyat sa entablado sa palabas kung hindi sila maglalabas ng negatibong PCR test. Subalit lahat ng mga kandidata ay kabilang pa rin sa kompetisyon.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=15 Disyembre 2021 |title=Aisladas varias candidatas de Miss Mundo por posible contagio de COVID-19 |url=https://www.primerahora.com/entretenimiento/reinas-belleza/notas/aisladas-varias-candidatas-de-miss-mundo-por-posible-contagio-de-covid-19/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Primera Hora |language=es}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Vargas Rodríguez |first=Shakira |date=14 Disyembre 2021 |title=Investigan casos sospechosos de COVID-19 entre siete concursantes de Miss Mundo 2021 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/farandula/notas/investigan-posibles-casos-de-covid-19-entre-siete-concursantes-de-miss-mundo-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}&lt;/ref&gt; Noong ika-15 ng Disyembre, kinumpirma ng ''Puerto Rico Department of Health'' na 17 postibong kaso ng COVID-19 ay may kinalaman sa mga aktibidad ng Miss World, kabilang ang mga kalahok at mga empleyado.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Tusing |first=David |date=16 Disyembre 2021 |title=17 people at Miss World 2021 pageant test positive for Covid-19 in Puerto Rico |url=https://www.thenationalnews.com/lifestyle/fashion/2021/12/16/17-people-at-miss-world-2021-pageant-test-positive-for-covid-19-in-puerto-rico/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The National |language=en}}&lt;/ref&gt;

Noong ika-16 ng Disyembre, ilang oras bago ang kompetisyon, nagpasya ang Miss World Organization na muling ipagpaliban ang kompetisyon matapos na magpositibo sa COVID-19 ang 23 kandidata at 15 empleyado ng Miss World.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss Mundo é adiado após mais de 20 candidatas contraírem Covid |url=https://g1.globo.com/mundo/noticia/2021/12/17/miss-mundo-e-adiado-apos-mais-de-20-candidatas-contrairem-covid.ghtml |access-date=31 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Pallavi |first=Krishna Priya |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 temporarily postponed after several Covid-19 positive cases |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/miss-world-2021-temporarily-postponed-after-several-covid-19-positive-cases-101639708067082.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}&lt;/ref&gt; Kinumpira rin ng pambansang direktor ng Miss World Malaysia na nagpositibo rin sa COVID-19 si Lavanya Sivaji ng Malaysia.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |last=Holland |first=Oscar |last2=Blanco Munoz |first2=Begona |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 postponed hours before finale amid Covid-19 outbreak |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-world-2021-postponed-covid-19/index.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}&lt;/ref&gt; Inanunsyo ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay muling aayusin at gaganapin sa loob ng susunod na 90 araw.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Noong ika-22 ng Disyembre, kinumpirma ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] sa ika-16 ng Marso 2022 at hindi sa José Miguel Agrelot Coliseum. Ang 40 ''semifinalist'' lang ang bumalik sa Porto Riko para sa na-reschedule na kompetisyon.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 new pageant finale date has been announced |url=https://indianexpress.com/article/lifestyle/life-style/miss-world-2021-pageant-finale-rescheduled-date-puerto-rico-manasa-varanasi-india-7684505/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Indian Express |language=en}}&lt;/ref&gt;

=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 97 mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Maraming mga kompetisyong pambansa ang ipinagliban o ganap na nakansela dahil sa [[pandemya ng COVID-19]]. Dahil dito, 16 sa mga kandidata na naatasan upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo ay mga ''runner-up'' sa kanilang nakaraang kompetisyong pambansa, o napili sa isang ''casting process''. Walong kandidata naman ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos ang pag-urong ng orihinal na kalahok.

Iniluklok si Amela Agastra upang kumatawan sa [[Albanya]] matapos na umurong ang Miss World Albania 2021 na si Joanna Kiose sa hindi malamang dahilan. &lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=12 Hulyo 2021 |title=Đại diện Albania tại Miss World gây chú ý cùng hình xăm cá tính: Đỗ Hà vẫn ngọt ngào với sức hút riêng |url=https://saostar.vn/nguoi-mau-hoa-hau/dai-dien-albania-tai-miss-world-gay-chu-y-voi-hinh-xam-ca-tinh-202107111754459501.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Saostar.vn |language=vi}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Shree Saini, isang ''semifinalist'' sa Miss World America 2020, bilang Miss World America 2021 dahil ang iskedyul ng kompetisyon ay lumagpas na sa panunungkulan ni Alissa Anderegg bilang Miss World America 2020.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sadosh |first=Raj |date=4 Oktubre 2021 |title=Punjab-born Shree Saini first Indo-American to represent America at Miss World contest |url=https://www.tribuneindia.com/news/punjab/punjab-born-shree-saini-first-indo-american-to-represent-america-at-miss-world-contest-320046 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Tribune |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Brody |first=Lanae |date=15 Marso 2022 |title=Miss World America Shree Saini Reveals How She Overcame Horrific Accident to Capture Her Crown |url=https://people.com/human-interest/miss-world-america-shree-saini-overcame-horrific-crash-capture-crown/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Miss World Japan 2021 Tamaki Koshi upang kumatawan sa [[Hapon]] dahil lumagpas na sa panunungkulan ni Miss World Japan 2020 Maria Kaneya ang petsa ng kompetisyon.&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=29 Setyembre 2020 |title=Dung mạo tân Hoa hậu Thế giới Nhật Bản |url=https://vnexpress.net/dung-mao-tan-hoa-hau-the-gioi-nhat-ban-4168758.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Tamara Del Maso upang kumatawan sa [[Costa Rica|Kosta Rika]] matapos na umurong ang Miss World Costa Rica 2020 na si Andrea Montero dahil sa problema sa visa.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=16 Oktubre 2020 |title=Andrea Montero crowned Miss Costa Rica 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/andrea-montero-crowned-miss-costa-rica-2020/articleshow/78714487.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=11 Setyembre 2021 |title=Lộ diện người đẹp đại diện Costa Rica tham gia Miss World 2021 |url=https://vov.vn/giai-tri/nghe-si/lo-dien-nguoi-dep-dai-dien-costa-rica-tham-gia-miss-world-2021-889887.vov |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Voice of Vietnam |language=vi}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Lizzy Dobbe, ang first runner-up ng Miss World Nederland 2020-21 upang kumatawan sa [[Netherlands|Olanda]] matapos na umurong ni Miss World Nederland 2020-21 na si Dilay Willemstein dahil sa ayaw niyang mabakunahan laban sa COVID-19.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Gutker |first=Carina |date=1 Hulyo 2021 |title=Lizzy (20) grijpt net naast titel en wordt tweede in Miss World Nederland-verkiezing |url=https://www.nhnieuws.nl/nieuws/288246/lizzy-20-grijpt-net-naast-titel-en-wordt-tweede-in-miss-world-nederland-verkiezing |access-date=31 Hulyo 2022 |website=NH |language=nl}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |last=Jongeneel |first=Anouk |date=7 Oktubre 2021 |title=Lizzy werd tweede maar gaat nu tóch naar Miss World Verkiezing: &quot;Ik ben vereerd&quot; |url=https://www.nhnieuws.nl/nieuws/292795/lizzy-werd-tweede-maar-gaat-nu-toch-naar-miss-world-verkiezing-ik-ben-vereerd |access-date=31 Hulyo 2022 |website=NH |language=nl}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Miss Rwanda 2021 Grace Ingabire upang kumatawan sa [[Rwanda]] dahil lumagpas na sa panunungkulan ni Miss Rwanda 2020 Nishimwe Naomie ang petsa ng kompetisyon.&lt;ref&gt;{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web |last=Nsabimana |first=Eddie |date=21 Marso 2021 |title=Grace Ingabire crowned Miss Rwanda 2021 |url=https://www.newtimes.co.rw/entertainment/grace-ingabire-crowned-miss-rwanda-2021 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The New Times |language=en}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Miss Senegal 2021 Penda Sy upang kumatawan sa Senegal dahil lumagpas na sa panunungkulan ni Miss Senegal 2020 Ndeye Fatima Dione ang petsa ng kompetisyon.&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=6 Oktubre 2021 |title=Miss monde Sénégal 2021 : Penda Sy succède à Alberta Diatta |url=https://www.afrik.com/miss-monde-senegal-2021-penda-sy-succede-a-alberta-diatta |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr-FR}}&lt;/ref&gt; Noong Nobyembre 2021, hayagang ibinunyag ni Dione na siya ay na-droga at ginahasa sa isang pagtitipong pinaghandaan ng mga ''national pageant organizers'' ng Miss Senegal. Dahil dito, si Dione ay nabuntis at kalaunan ay hindi na ito nakakatanggap ng mga imbitasyon para sa mga aktibidad ng Miss Senegal.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=26 Nobyembre 2021 |title=Miss Senegal chairperson under fire after blaming beauty queen for provoking her own sexual assault! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/miss-senegal-chairperson-under-fire-after-blaming-beauty-queen-for-provoking-her-own-sexual-assault/articleshow/87934834.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Juliana Rugumisa bilang kinatawan ng Tansaniya matapos na hindi sundin ni Miss Tanzania 2020/2021 Rose David Manfere ang kontrata nito sa Miss Tanzania.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Abdallah |first=Nasra |date=17 Hulyo 2021 |title=Kamati yaanika makosa sita anayotuhumiwa Miss Tanzania |url=https://www.mwananchi.co.tz/mw/michezo/burudani/kamati-yaanika-makosa-sita-anayotuhumiwa-miss-tanzania-3476558 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Mwananchi |language=sw}}&lt;/ref&gt;

Noong ika-15 ng Disyembre 2021, opisyal na tinuligsa ng pamahalaan ng [[Sint Maarten]] ang paglahok ni Lara Mateo sa Miss World 2021 bilang kinatawan ng teritoryo.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Wong |first=Melissa |date=15 Disyembre 2021 |title=Sint Maarten Gov’t: Who endorsed Lara Mateo to go to Miss World? |url=https://caribbean.loopnews.com/content/sint-maarten-govt-who-endorsed-lara-mateo-go-miss-world |access-date=1 Agosto 2022 |website=Loop News |language=en}}&lt;/ref&gt; Hindi pinili ng Miss Sint Maarten Organization si Lara Mateo upang kumalahok sa Miss World at ang organisasyon ay kasalukuyang iniimbestigahan ng pamahalaan. Sinabi ng Punong Ministro ng Sint Maarten na si Silveria Jacobs na natuklasan ng pamahalaan na si Lara Mateo ay maling nairehistro ng may hawak ng prangkisa ng [[Guadalupe (Pransya)|Guadalupe]] upang kumatawan sa Sint Maarten.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web |last= |first= |date=17 Disyembre 2021 |title=No response to govt. yet on Miss World concerns |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/no-response-to-govt-yet-on-miss-world-concerns |access-date=1 Agosto 2022 |website=The Daily Herald |language=en-gb}}&lt;/ref&gt; Naglabas ng opisyal na liham ang lokal na pamahalaan ng Sint Maarten na nagsasabing hindi nila iniendorso ang partisipasyon ni Lara Mateo sa Miss World. Idinagdag nila na ang [[San Martin|Kolektibidad ng San Martin]], maging ang kanilang Kagawaran ng Turismo o Kagawaran ng Sining, ay hindi alam o kinikilala ang kandidata, at tiniyak na ang kanilang mga kinatawan ay kakalahok lamang sa Miss France.&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;

Sa edisyong ito unang kumalahok ang [[Iraq|Irak]] at [[Somalia|Somalya]], at bumalik ang [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]], [[Belize|Belis]], [[Estonia|Estonya]], [[Guinea|Guniya]], [[Cameroon|Kamerun]], [[Madagascar|Madagaskar]], [[Namibia|Namibya]], [[Noruwega]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Serbia|Serbya]], [[Sint Maarten]], at [[Uruguay|Urugway]]. Huling kumalahok noong 2001 ang Sint Maarten, noong 2007 ang Estonya, noong 2015 ang Namibya, noong 2016 ang Santa Lucia, noong 2017 ang Baybaying Garing, Guniya, at Urugway, at noong 2018 ang Belis, Kamerun, Madagaskar, Noruwega, at Serbya. Ang mga bansang [[Antigua at Barbuda]], [[Aruba]], [[Australia|Australya]], [[New Zealand|Bagong Silandiya]], [[Barbados]], [[Belarus|Biyelorusya]], [[Dinamarka]], [[Ethiopia|Etiyopiya]], [[Gresya]], [[Guwatemala]], [[Guyana]], [[Georgia (bansa)|Heyorhiya]], [[Kapuluang Birheng Britaniko]], [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]], [[Kapuluang Cook]], [[Kasakistan]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Croatia|Kroasya]], [[Laos]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Montenegro]], [[Rusya]], [[Samoa]], [[Sierra Leone]], [[Timog Sudan]], at [[Thailand|Taylandiya]] ay hindi sumali sa edisyong ito. Parehong hindi sumali sina Darya Goncharevich ng Biyelorusya at Natalija Labovic ng Montenegro dahil sa mga kadahilanang pangkalusugan.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=18 Nobyembre 2021 |title=&quot;Мисс Беларусь-2021&quot; Дарья Гончаревич пропустит конкурс &quot;Мисс Мира&quot; |url=https://sputnik.by/20211118/miss-belarus-2021darya-goncharevich-propustit-konkurs-miss-mira-1058072954.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Беларусь |language=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=25 Nobyembre 2021 |title=Natalija na liječenju, neće ići u Portoriko |url=https://rtcg.me/magazin/stil/342695/natalija-na-lijecenju-nece-ici-u-portoriko.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Radio i Televizija Crne Gore |language=cnr}}&lt;/ref&gt; Hindi nakasama sa kompetisyon si Star Hellas 2021 Anna Pavlidou ng Gresya matapos nitong hindi makapasok sa teritoryo ng Estados Unidos dahil wala pa siyang ikalawang dosis ng bakuna laban sa COVID-19.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=30 Nobyembre 2021 |title=Η Σταρ Ελλάς Άννα Παυλίδου «κόπηκε» από τα Μις Κόσμος γιατί δεν έχει κάνει την 2η δόση του εμβολίου (vid) {{!}} PLUS by gazzetta |url=https://www.gazzetta.gr/plus/2066342/i-star-ellas-anna-paylidoy-kopike-apo-ta-mis-kosmos-giati-den-ehei-kanei-tin-2i-dosi |access-date=1 Agosto 2022 |website=Gazzetta.gr |language=el}}&lt;/ref&gt; Hindi sumali sa kompetisyon sina Michelle Calderon ng Guwatemala, Adesha Penn ng Kapuluang Birhen ng Estados Unidos, at Nazerke Karmanova ng Kasakistan dahil sa hindi malamang dahilan.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Vásquez |first=Marisol |date=28 Setyembre 2021 |title=Presentan a Miss Mundo Guatemala |url=https://dca.gob.gt/noticias-guatemala-diario-centro-america/presentan-a-miss-mundo-guatemala/ |access-date=1 Agosto 2022 |website=Diario de Centro América |language=es}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Abbotts |first=Lori |date=2 Nobyembre 2021 |title=St. Thomian Adesha Penn wins Miss World USVI crown |url=http://www.virginislandsdailynews.com/island_life/st-thomian-adesha-penn-wins-miss-world-usvi-crown/article_3a2f54f8-a98b-50ab-a0b1-db196092aa6a.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=The Virgin Islands Daily News |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title=&quot;Miss Qozogʻiston&quot; eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}&lt;/ref&gt;  

== Mga Resulta ==

=== Mga pagkakalagay ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;background:#FFFFFF; font-size:95%;&quot;
!Pagkakalagay&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Pasajol |first=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021: Tracy Maureen Perez advances to top 13 |url=https://entertainment.inquirer.net/441501/miss-world-2021-tracy-maureen-perez-advances-to-top-12 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 Enero 2022 |title=Miss World 2021 announces top 40 contestants |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-2021-announces-top-40-contestants/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
!Kandidata
|-
|'''Miss World 2021'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – '''Karolina Bielawska'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Top 6'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
|-
|'''Top 13'''
|
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà  '''§'''
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Andrea Aguilera
* '''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' – Tracy Perez
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – April Benayoum
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
* '''{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]]''' – Khadija Omar
|-
|'''Top 40'''
|
* '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' – Amira Hidalgo
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Mofele
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Caroline Teixeira
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]''' – Nene Bah
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
* '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' – Svetlana Mamaeva
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Hugrún Birta Egilsdóttir
* '''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]''' – Nellie Anjaratiana
* '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' – Lavanya Sivaji
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Burte-Ujin Anu
* '''{{NPL}}''' – Namrata Shrestha
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' – Bethania Borba
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Aryam Díaz
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
* '''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]''' – Sadé Greenwood
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
* '''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]''' – Jeanine Brandt
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
* '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' – Jiang Siqi
* '''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]''' – Lili Tótpeti
|}
&lt;small&gt;'''§''' Panalo sa ''Digital Media Challenge''&lt;/small&gt;

=== Mga Continental Queen ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
!Kontinente
!Kandidata
|-
|'''Aprika'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Asya-Pasipiko'''
|
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
|-
|'''Europa'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
|-
|'''Kaamerikahan'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''Karinbe'''
|
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
|}

== Mga Challenge Event ==

=== Hamong Head-to-Head ===
Opisyal na itinalaga ang mga kalahok sa kani-kanilang grupo para sa hamong ''Head-to-Head'' na ipinalabas sa ''Miss World [[YouTube]] Channel'' noong ika-24 ng Nobyembre 2021. Ang mga nagwagi sa bawat grupo ay kumalahok sa ikalawang round ng hamon na ginanap noong ika-9 ng Disyembre 2021 sa Capitol of Puerto Rico. Ang walong kandidatang nagwagi sa ikalawang round ay mapapabilang na sa Top 40.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=9 Disyembre 2021 |title=Tracy Perez is group winner of Miss World 2021 head-to-head challenge |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/21/ph-is-group-winner-of-miss-world-head-to-head-challenge |access-date=1 Agosto 2022 |website=[[ABS-CBN News]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Nsabimana |first=Eddie |date=10 Disyembre 2021 |title=Miss World: Ingabire loses Head to Head Challenge |url=https://www.newtimes.co.rw/entertainment/miss-world-ingabire-loses-head-head-challenge |access-date=1 Agosto 2022 |website=The New Times |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Tuazon |first=Nikki |date=10 Disyembre 2021 |title=Tracy Maureen Perez secures Top 30 spot in Miss World 2021 |url=https://www.pep.ph/news/local/162548/tracy-maureen-perez-top-30-miss-world-2021-a721-20211210 |access-date=1 Agosto 2022 |website=PEP.ph |language=en}}&lt;/ref&gt;

==== Unang Round ====

* {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa ikalawang ''round'' ng Hamong Head-to-Head.
* {{Color box|lightgreen|border=darkgray}} Nakapasok sa ikalawang ''round'' ng Hamong Head-to-Head, ngunit nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng ''judges' choice'' o sa iba pang mga ''challenge event.''
* {{Color box|silver|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng iba pang mga ''challenge event''.
* {{Color box|#cc9966|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng ''judges' choice.''

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size: 95%;&quot;
!Grupo
! width=&quot;180&quot; |Unang Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikalawang Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikatlong Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikaapat na Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikalimang Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikaanim na Bansa
|-
!1
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagcountry|Bahamas}}'''
| bgcolor=&quot;silver&quot; |'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{NPL}}'''
|{{flagicon|PER}} [[Peru]]
|{{flagicon|POR}} [[Portugal]]
|-
!2
|{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]
|{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
| bgcolor=&quot;silver&quot; |'''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]'''
|{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| bgcolor=&quot;silver&quot; |'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|-
!3
|{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]
|{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]
|{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]
|-
!4
|{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]
|{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|{{flagicon|SRB}} [[Serbia|Serbiya]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]'''
|-
!5
|{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]
|{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]
|{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]
|{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]
|-
!6
|{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} [[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]
| bgcolor=&quot;silver&quot; |'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]'''
|{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]
|-
!7
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
|{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]
|{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|-
!8
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
|{{Flagicon|EST}} [[Estonia|Estonya]]
|{{flagicon|ITA}} [[Italya]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]
|{{flagicon|TUN}} [[Tunisya]]
|-
!9
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
|{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]
|{{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]
|{{flagicon|MDA}} [[Moldova|Móldoba]]
|-
!10
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]'''
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
|{{flagicon|LUX}} [[Luxembourg|Luksemburgo]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|-
!11
|{{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]]
|{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]]
|{{flagicon|MAC}} [[Macau|Makáw]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|-
!12
|{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]
|{{flagicon|MLT}} [[Malta]]
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]
|{{flagicon|PAN}} [[Panama]]
|{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]
|-
!13
|{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]
|{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]
|{{flagicon|RWA}} [[Rwanda]]
|-
!14
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]'''
| bgcolor=&quot;silver&quot; |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
|{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]'''
|-
!15
|{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]
|{{flagicon|GBS}} [[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]
|{{flagicon|Iraq}} [[Iraq|Irak]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|-
!16
|{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]
|{{flagicon|SEN}} [[Senegal|Sénegal]]
|'''{{flagicon|SXM}} [[Sint Maarten]]'''
|{{flagicon|UGA}} [[Uganda]]
|}

==== Pangalawang Round ====

* {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamong Head-to-Head.

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size: 95%;&quot;
!Grupo
! width=&quot;180&quot; |Unang Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikalawang Bansa
|-
!1
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{NPL}}'''
|{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]
|-
!2
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagcountry|Paraguay}}'''
|{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]
|-
!3
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]
|-
!4
|{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
|-
!5
|{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
|-
!6
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
|-
!7
|{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
|-
!8
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]
|}

=== Hamon ng Talento ===
Ginanap ang ''finals'' ng hamon ng Talento noong ika-4 ng Disyembre 2021, at inanunsyo noong ika-13 ng Disyembre 2021 sa ''Miss World [[Facebook]] Page'' ang nagwagi sa hamon. Nagtanghal sa Charity Dinner Event ang Top 3 ng hamon, habang nagtanghal naman sa ''finale'' noong ika-16 ng Marso 2022 ang nagwagi sa hamon.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Reiher |first=Andrea |date=14 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 Results: Head to Head, Sports, Talent, &amp; More |url=https://heavy.com/entertainment/miss-world-top-30-head-to-head-sports-talent-2021-results/ |access-date=2 Agosto 2022 |website=Heavy.com |language=en-US}}&lt;/ref&gt; Nagwagi si Burte-Ujin Anu ng [[Mongolia|Monggolya]] sa hamong ito at bahagi na ng Top 40.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Cite web |last=Plaza |first=Marane A. |date=17 Marso 2022 |title=Poland wins Miss World 2021; full list of winners |url=https://www.philstar.com/entertainment/2022/03/17/2167906/poland-wins-miss-world-2021-full-list-winners |access-date=2 Agosto 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}&lt;/ref&gt;

* {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamon ng Talento.

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
!Pagkakaklagay&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt;
!Kandidata
|- style=&quot;background:gold;&quot; 
|'''Nagwagi'''
|
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Burte-Ujin Anu
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' – Amine Storrød
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' – Tamaki Hoshi
|-
|'''3rd Runner-up'''
|
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
|-
|'''4th Runner-up'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
|-
|'''Top 27'''
|
* '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' – Amela Agastra
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Molefe
* '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]''' – Eva Dobreva
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]''' – Claudia Todd
* '''{{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]]''' – Maja Colic
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
* '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]''' – Khalia Hall
* '''{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]]''' – Janice Sampere
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' – Angélique Sanson
* '''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]''' – Khai Ling Ho
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
* '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' – Tara Hong
* '''{{flagicon|TUN}} [[Tunisya]]''' – Amani Layouni
* '''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' – Valentina Camejo
|}

=== Hamong Top Model ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
!Pagkakalagay&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt;
!Kandidata
|-
|'''Nagwagi'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Aryam Díaz
|-
|'''Top 13'''
|
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' –  Đỗ Thị Hà
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – Karolina Bielawska
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – April Benayoum
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Pena
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
|}

==== Pinakamahusay na Designer Dress ====
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
!Pagkakalagay&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt;
!Kandidata
|-
|'''Nagwagi'''
|
* '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' – Tara Hong
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|Iraq}} [[Iraq|Irak]]''' – Maria Farhad
|}

== Mga Kalahok ==
97 kandidata ang kumalahok para sa titulo.
{|class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Cannataro |first=Micaela |date=16 Disyembre 2021 |title=Así es Amira Hidalgo, la candidata de Argentina a Miss Mundo 2021 |url=https://argentina.as.com/argentina/2021/12/16/actualidad/1639672415_400570.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-ar}}&lt;/ref&gt;
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian&lt;ref&gt;{{Cite web |date=23 Setyembre 2021 |title=Election of Miss Armenia 2021 |url=https://www.ccifrance-armenie.com/en/actualities/news-detail/news/election-of-miss-armenia-2021.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=CCI France Arménie |language=en}}&lt;/ref&gt;
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=4 Pebrero 2022 |title=Sienna Evans named one of 40 Miss World semifinalists |url=https://thenassauguardian.com/sienna-evans-named-one-of-40-miss-world-semifinalists/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Richard |first=Florence |date=16 Marso 2022 |title=Côte d’Ivoire – Olivia Yacé : concours Miss Monde, paillettes et politique – Jeune Afrique |url=https://www.jeuneafrique.com/1329893/politique/cote-divoire-miss-monde-paillettes-et-politique/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Jeune Afrique |language=fr-FR}}&lt;/ref&gt;
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Boeckx |first=Jolien |date=11 Enero 2020 |title=Celine Van Ouytsel (23) nieuwe Miss België ondanks val tijdens defilé |url=https://myprivacy.dpgmedia.be/consent?siteKey=Uqxf9TXhjmaG4pbQ&amp;callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.hln.be%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Fshowbizz%252Fceline-van-ouytsel-23-nieuwe-miss-belgie-ondanks-val-tijdens-defile~a054879e%252F |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}&lt;/ref&gt;
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 Setyembre 2021 |title=Markeisha Young is Miss World Belize 2021 |url=https://edition.channel5belize.com/archives/224257 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
| 21
| Santa Elena
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Perdomo |first=Williams |date=21 Nobyembre 2021 |title=Alejandra Conde: “Ninguna corona tiene valor sin un propósito” |url=https://www.elnacional.com/entretenimiento/alejandra-conde-miss-venezuela-mundo-ninguna-corona-tiene-valor-sin-un-proposito/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Nacional |language=es}}&lt;/ref&gt;
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=20 Nobyembre 2020 |title=Tường thuật chung kết Hoa hậu Việt Nam 2020 |url=https://vnexpress.net/chung-ket-hoa-hau-viet-nam-2020-4194523-tong-thuat.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}&lt;/ref&gt;
|20
|Thanh Hóa
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber&lt;ref&gt;{{Cite web |date=8 Disyembre 2021 |title=Adna Biber se predstavlja u prekrasnoj haljini svjetski priznate bh dizajnerice Gordane Zucić na izboru Miss svijeta u Puerto Rico |url=https://www.vecernji.ba/vijesti/adna-biber-se-predstavlja-u-prekrasnoj-haljini-svjetski-priznate-bh-dizajnerice-gordane-zucic-na-izboru-miss-svijeta-u-puerto-rico-1545779 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Večernji list |language=hr}}&lt;/ref&gt;
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palesa Molefe&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Maswabi |first=Boitumelo |date=14 Disyembre 2021 |title=A Nation’s Pride: Miss Botswana 2021, Palesa Molefe |url=https://news.thevoicebw.com/a-nations-pride-miss-botswana-2021-palesa-molefe/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Voice Botswana |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira&lt;ref&gt;{{Cite web |date=20 Agosto 2021 |title=Candidata do DF vence concurso Miss Brasil Mundo |url=https://g1.globo.com/df/distrito-federal/noticia/2021/08/20/candidata-do-df-vence-concurso-miss-brasil-mundo.ghtml |access-date=31 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}&lt;/ref&gt;
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=29 Oktubre 2021 |title=Người mẫu 21 tuổi đăng quang Miss Universe Bulgaria |url=https://vnexpress.net/nguoi-mau-21-tuoi-dang-quang-miss-universe-bulgaria-4378451.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}&lt;/ref&gt;
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=17 Nobyembre 2021 |title=Alondra Mercado: “Dios bendiga al Beni y su gente” |url=https://www.eldiario.net/portal/2021/11/17/alondra-mercado-dios-bendiga-al-beni-y-su-gente/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}&lt;/ref&gt;
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Troeman |first=Shaina |date=1 Nobyembre 2021 |title=Alvinette Soliana a keda koroná komo ‘Miss World Curaçao 2021’ |url=https://extra.cw/alvinette-soliana-a-keda-korona-komo-miss-world-curacao-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Extra.cw |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
| 20
| Willemstad
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Ámar Pacheco&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2 Setyembre 2020 |title=Ganadoras del certamen de belleza Miss World fueron coronadas en programa |url=https://www.eluniverso.com/entretenimiento/2020/09/01/nota/7963210/miss-world-ecuador-amar-pacheco |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Universo |language=es}}&lt;/ref&gt;
|24
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Menéndez |first=Nicolle |date=27 Nobyembre 2021 |title=Nicole Álvarez, Miss World El Salvador, comienza a conquistar Puerto Rico |url=https://diarioelsalvador.com/nicole-alvarez-miss-world-el-salvador-comienza-a-conquistar-puerto-rico/162480/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Diario El Salvador |language=es}}&lt;/ref&gt;
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd&lt;ref&gt;{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|Bothwell
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=4 Disyembre 2021 |title=Krásna Leona reprezentuje Slovensko na MISS WORLD: Tradičný kroj z Očovej vyniká aj v Portoriku! |url=https://www.cas.sk/clanok/2615727/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Nový Čas |language=sk}}&lt;/ref&gt;
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Robnik |first=Spela |date=30 Hunyo 2021 |title=Miss Slovenije Maja Čolić odkrito o izboru: Želimo razbiti predsodke |url=https://www.slovenskenovice.si/bulvar/domaci-traci/miss-slovenije-maja-colic-odkrito-o-izboru-zelimo-razbiti-predsodke/ |access-date=21 Hulyo 2022 |website=Slovenske novice |language=sl-si}}&lt;/ref&gt;
|21
|Ribnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García&lt;ref&gt;{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida &quot;mujer más guapa de España&quot; |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}&lt;/ref&gt;
|23
|Almería
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|[[Seattle]]
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Urbala |first=Mondela |date=16 Disyembre 2021 |title=EESTI ÜLE AASTATE ESINDATUD! Miss Worldil osalev Karolin peab näitama end parimast küljest: juba hommikusöögilauda tuleb saabuda meigitult ja kontsades |url=https://elu.ohtuleht.ee/1051140/eesti-ule-aastate-esindatud-miss-worldil-osalev-karolin-peab-naitama-end-parimast-kuljest-juba-hommikusoogilauda-tuleb-saabuda-meigitult-ja-kontsades |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Õhtuleht |language=et}}&lt;/ref&gt;
|24
|Tartu
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris
|18
|Magor
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Monique Mawulawe
|20
|[[Accra]]
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita&lt;ref&gt;{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}&lt;/ref&gt;
|21
|Malabo
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''[[Guinea|Guniya]]'''
|Nene Bah
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Itchacénia Da Costa
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall&lt;ref&gt;{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]'''
|Janice Sampere&lt;ref&gt;{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}&lt;/ref&gt;
|23
|Gibraltar
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch&lt;ref&gt;{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas
|24
|Ahuas
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi&lt;ref&gt;{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}&lt;/ref&gt;
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules&lt;ref name=&quot;Miss Indonesia 2020 (2)&quot;&gt;{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia
|25
|Mill Hill
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Maria Farhad&lt;ref&gt;{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}&lt;/ref&gt;
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta
|21
|Velletri
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=30 Mayo 2021 |title=Rashana Hydes crowned Miss World Cayman Islands 2021 |url=https://www.caymancompass.com/2021/05/30/rashana-hydes-crowned-miss-world-cayman-islands-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}&lt;/ref&gt;
| 24
| West Bay
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara&lt;ref&gt;{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}&lt;/ref&gt;
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Andrea Aguilera
|23
|[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Tamara Del Maso
|23
|Puntarenas
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland
|25
|Sandweiler
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana&lt;ref&gt;{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan&lt;ref&gt;{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title=&quot;上热点&quot;热烈祝贺&quot;第70届世界小姐大赛澳门总决赛&quot;圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}&lt;/ref&gt;
|28
|Makaw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson&lt;ref&gt;{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}&lt;/ref&gt;
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales&lt;ref&gt;{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}&lt;/ref&gt;
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}&lt;/ref&gt;
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{NPL}}'''
|Namrata Shrestha&lt;ref&gt;{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike
|25
|[[Abuja]]
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød&lt;ref&gt;{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}&lt;/ref&gt;
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto&lt;ref&gt;{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}&lt;/ref&gt;
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba&lt;ref&gt;{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}&lt;/ref&gt;
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes&lt;ref&gt;{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}&lt;/ref&gt;
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez&lt;ref&gt;{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}&lt;/ref&gt;
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki&lt;ref&gt;{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}&lt;/ref&gt;
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz&lt;ref&gt;{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}&lt;/ref&gt;
|23
|Naranjito
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves
|25
|Vila Real
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}&lt;/ref&gt;
|22
|Éguilles
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña&lt;ref&gt;{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}&lt;/ref&gt;
|24
|Duarte
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=24 Hulyo 2020 |title=Novou královnou krásy se stala Karolína Kopíncová (22)! Pomohla jí k vítězství plastika? |url=https://www.blesk.cz/clanek/celebrity-ceske-celebrity/650625/novou-kralovnou-krasy-se-stala-karolina-kopincova-22-pomohla-ji-k-vitezstvi-plastika.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Blesk |language=cs}}&lt;/ref&gt;
|22
|Brno
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Grace Ingabire&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;
|22
|[[Kigali]]
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane&lt;ref&gt;{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}&lt;/ref&gt;
|23
|Choiseul
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbia|Serbiya]]'''
|Andrijana Savic
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo
|24
|Philipsburg
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|Limpopo
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong
|21
|[[Seoul]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt&lt;ref&gt;{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|San Fernando
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Carol Drpic
|21
|Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz&lt;ref&gt;{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}&lt;/ref&gt;
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова &quot;Міс Україна&quot;. Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}&lt;/ref&gt;
|22
|Vinnytsia
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}&lt;/ref&gt;
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo
|24
|[[Montevideo]]
|}

==Mga sanggunian==
{{Reflist}}{{Miss World}}</text>
      <sha1>mwaswyyxm7tsqj506ucbf2cb1xk0jpq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960009</id>
      <parentid>1960002</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T05:55:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Allyriana000</username>
        <id>119761</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="68079" xml:space="preserve">{{Infobox beauty pageant
|name=Miss World 2021
|date=ika-16 ng Marso 2022
|venue=Coca-Cola Music Hall, San Juan, [[Porto Riko]]
|broadcaster={{Hlist|REELZ|London Live|Univision}}
|entrants=97
|placements=30
|debuts={{Hlist|[[Irak]]|[[Somalya]]}}
|withdrawals={{Hlist|[[Antigua at Barbuda]]|[[Aruba]]|[[Australya]]|[[Bagong Silandiya]]|[[Barbados]]|[[Biyelorusya]]|[[Dinamarka]]|[[Etiyopiya]]|[[Gresya]]|[[Guwatemala]]|[[Guyana]]|[[Heyorhiya]]|[[Kapuluang Birheng Britaniko]]|[[Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]]|[[Kapuluang Cook]]|[[Kasakistan]]|[[Kirgistan]]|[[Kroasya]]|[[Laos]]|[[Miyanmar]]|[[Montenegro]]|[[Rusya]]|[[Samoa]]|[[Sierra Leone]]|[[Taylandiya]]|[[Timog Sudan]]}}
|returns={{Hlist|[[Belize]]|[[Cameroon]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Estonia]]|[[Guinea]]|[[Madagascar]]|[[Namibia]]|[[Norway]]|[[Saint Lucia]]|[[Serbia]]|[[Sint Maarten]]|[[Uruguay]]}}
|before=2019
|next=2022
|image=File:Karolina Bielawska (cropped).jpg|caption=Karolina Bielawska, Miss World 2021|presenters={{Hlist|Peter Andre|Fernando Allende}}|entertainment={{Hlist|Don Omar|Gente de Zona|Victor Manuel|Pedro Capo|Puerto Rico Philharmonic Orchestra}}}}
Ang '''Miss World 2021''' ay ang ika-70 na edisyon ng [[Miss World]] pageant, na ginanap sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] noong ika-16 ng Marso 2022. Ang kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa José Miguel Agrelot Coliseum noong ika-16 ng Disyembre 2021. Gayunpaman, ang kompetisyon ay na-reschedule sa ika-16 ng Marso 2022 dahil sa pandemya ng COVID-19 sa Porto Riko.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 Disyembre 2021 |title=Miss World resets coronation night to March 2022 |url=https://www.cnnphilippines.com/lifestyle/2021/12/22/Miss-World-2021-coronation-night-March-2022.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Bernardino |first=Stephanie |date=23 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 pageant reset to March 2022 |url=https://mb.com.ph/2021/12/23/miss-world-2021-pageant-reset-to-march-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Manila Bulletin]] |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni Toni-Ann Singh ng [[Jamaica|Hamayka]] si Karolina Bielawska ng [[Polonya]] bilang Miss World 2021. Ito ang pangalawang tagumpay ng Polonya sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Shree Saini ng [[Estados Unidos]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Olivia Yacé ng [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]].&lt;ref&gt;{{Cite news |date=17 Marso 2022 |title=Poland win Miss World 2022, Cote d'Ivoire collect 2nd runner up |language=West African Pidgin English |work=BBC News Pidgin |url=https://www.bbc.com/pidgin/world-60778320 |access-date=31 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |last2=Pasajol |first2=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021 is Karolina Bielawska of Poland |url=https://entertainment.inquirer.net/441524/miss-world-2021-is-karolina-bielawska-of-poland |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}&lt;/ref&gt;

Mga kandidata mula sa 97 mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan nina Peter Andre at Fernando Allende ang kompetisyon. Nagtanghal sina Don Omar, Gente de Zona, Victor Manuel, Pedro Capo, at ang Filarmonica de Puerto Rico sa edisyong ito.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Reiher |first=Andrea |date=16 Marso 2022 |title=Miss World 2021-2022 Schedule: What Time &amp; Channel to Watch |url=https://heavy.com/entertainment/miss-world-time-channel-schedule-2021-2022/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Heavy.com |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

== Kasaysayan ==
[[Talaksan:Coliseum of PR.JPG|thumb|250x250px|Coliseo de Puerto Rico José Miguel Agrelot, lokasyon para sa ilang parte ng Miss World 2021.]]

=== Lokasyon at petsa ng kompetisyon ===
Ang ika-70 edisyon ng kompetisyon ay orihinal na nakatakda sa katapusan ng taong 2020. Gayunpaman, naudlot ang kompetisyon dulot ng [[pandemya ng COVID-19]], at inanunsyo ng [[Miss World|Miss World Organization]] noong ika-29 ng Hulyo 2020 na ang ika-70 edisyon ng kompetisyon ay magaganap sa katapusan ng taong 2021.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=30 Hulyo 2020 |title=Miss World cancels 2020 edition |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-cancels-2020-edition-moves-to-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=24 Hulyo 2020 |title=Miss World 2020 to be held in 2021? |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/Miss-World-2020-to-be-held-in-2021/eventshow/77156276.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;

Noong ika-8 ng Marso 2021, kinumpirma ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] sa ika-16 ng Disyembre 2021.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=11 Marso 2021 |title=Miss World 2021 finale date announced! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/miss-world-2021-finale-date-announced/articleshow/81462288.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Rodríguez Caraballo |first=Harry |date=8 Marso 2021 |title=¡Confirmado! Celebrarán concurso internacional de Miss Mundo en Puerto Rico |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/03/08/confirmado-celebraran-concurso-internacional-miss-mundo-puerto-rico.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Metro Puerto Rico |language=es}}&lt;/ref&gt; Ngunit dahil sa pagtaas ng pangangailan ng mga tiket, inanunsyo ng Miss World Organization noong ika-2 ng Setyembre 2021 na ang kompetisyon ay inilipat sa José Miguel Agrelot Coliseum, ang pinakamalaking ''indoor venue'' sa Porto Riko.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=4 Setyembre 2021 |title=With a rise in demand for finale tickets, Miss World 2021 venue shifted! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/with-a-rise-in-demand-for-finale-tickets-miss-world-2021-venue-shifted/articleshow/85931318.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;

Kumalat ang banta ng [[SARS-CoV-2 Omicron variant]] sa ilang bahagi ng daigdig sa panahon ng mga ''pre-pageant activity'', at ang banta ng birus ay nagsimula na ring kumalat sa Porto Riko. Noong ika-14 ng Disyembre 2021, nagpositibo sa COVID-19 si Pricilia Carla Yules ng [[Indonesia|Indonesya]]. Bilang pag-iingat, ang kaniyang kakuwarto na si Manasa Varanasi ng [[Indiya]] at lima pa ay inuri bilang mga hinihinalang kaso.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Anna |first=Elvira |date=15 Disyembre 2021 |title=Kabar Terbaru Carla Yules di Miss World 2021, Ini Penjelasan Liliana Tanoesoedibjo |url=https://www.inews.id/lifestyle/seleb/kabar-terbaru-carla-yules-di-miss-world-2021-ini-penjelasan-liliana-tanoesoedibjo |access-date=31 Hulyo 2022 |website=iNews |language=id}}&lt;/ref&gt; Kinumpirma ng tagapangulo ng Miss World Organization na si Julia Morley na ang mga kandidata ay kasalukuyang nakahiwalay at naka-quarantine at hindi sila maaring umakyat sa entablado sa palabas kung hindi sila maglalabas ng negatibong PCR test. Subalit lahat ng mga kandidata ay kabilang pa rin sa kompetisyon.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=15 Disyembre 2021 |title=Aisladas varias candidatas de Miss Mundo por posible contagio de COVID-19 |url=https://www.primerahora.com/entretenimiento/reinas-belleza/notas/aisladas-varias-candidatas-de-miss-mundo-por-posible-contagio-de-covid-19/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Primera Hora |language=es}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Vargas Rodríguez |first=Shakira |date=14 Disyembre 2021 |title=Investigan casos sospechosos de COVID-19 entre siete concursantes de Miss Mundo 2021 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/farandula/notas/investigan-posibles-casos-de-covid-19-entre-siete-concursantes-de-miss-mundo-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}&lt;/ref&gt; Noong ika-15 ng Disyembre, kinumpirma ng ''Puerto Rico Department of Health'' na 17 postibong kaso ng COVID-19 ay may kinalaman sa mga aktibidad ng Miss World, kabilang ang mga kalahok at mga empleyado.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Tusing |first=David |date=16 Disyembre 2021 |title=17 people at Miss World 2021 pageant test positive for Covid-19 in Puerto Rico |url=https://www.thenationalnews.com/lifestyle/fashion/2021/12/16/17-people-at-miss-world-2021-pageant-test-positive-for-covid-19-in-puerto-rico/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The National |language=en}}&lt;/ref&gt;

Noong ika-16 ng Disyembre, ilang oras bago ang kompetisyon, nagpasya ang Miss World Organization na muling ipagpaliban ang kompetisyon matapos na magpositibo sa COVID-19 ang 23 kandidata at 15 empleyado ng Miss World.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss Mundo é adiado após mais de 20 candidatas contraírem Covid |url=https://g1.globo.com/mundo/noticia/2021/12/17/miss-mundo-e-adiado-apos-mais-de-20-candidatas-contrairem-covid.ghtml |access-date=31 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Pallavi |first=Krishna Priya |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 temporarily postponed after several Covid-19 positive cases |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/fashion/miss-world-2021-temporarily-postponed-after-several-covid-19-positive-cases-101639708067082.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}&lt;/ref&gt; Kinumpira rin ng pambansang direktor ng Miss World Malaysia na nagpositibo rin sa COVID-19 si Lavanya Sivaji ng Malaysia.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |last=Holland |first=Oscar |last2=Blanco Munoz |first2=Begona |date=17 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 postponed hours before finale amid Covid-19 outbreak |url=https://www.cnn.com/style/article/miss-world-2021-postponed-covid-19/index.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[CNN]] |language=en}}&lt;/ref&gt; Inanunsyo ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay muling aayusin at gaganapin sa loob ng susunod na 90 araw.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; Noong ika-22 ng Disyembre, kinumpirma ng Miss World Organization na ang kompetisyon ay mangyayari sa Coca-Cola Music Hall sa San Juan, [[Puerto Rico|Porto Riko]] sa ika-16 ng Marso 2022 at hindi sa José Miguel Agrelot Coliseum. Ang 40 ''semifinalist'' lang ang bumalik sa Porto Riko para sa na-reschedule na kompetisyon.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 new pageant finale date has been announced |url=https://indianexpress.com/article/lifestyle/life-style/miss-world-2021-pageant-finale-rescheduled-date-puerto-rico-manasa-varanasi-india-7684505/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Indian Express |language=en}}&lt;/ref&gt;

=== Pagpili ng mga kalahok ===
Ang mga kalahok mula sa 97 mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Maraming mga kompetisyong pambansa ang ipinagliban o ganap na nakansela dahil sa [[pandemya ng COVID-19]]. Dahil dito, 16 sa mga kandidata na naatasan upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo ay mga ''runner-up'' sa kanilang nakaraang kompetisyong pambansa, o napili sa isang ''casting process''. Walong kandidata naman ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos ang pag-urong ng orihinal na kalahok.

Iniluklok si Amela Agastra upang kumatawan sa [[Albanya]] matapos na umurong ang Miss World Albania 2021 na si Joanna Kiose sa hindi malamang dahilan. &lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=12 Hulyo 2021 |title=Đại diện Albania tại Miss World gây chú ý cùng hình xăm cá tính: Đỗ Hà vẫn ngọt ngào với sức hút riêng |url=https://saostar.vn/nguoi-mau-hoa-hau/dai-dien-albania-tai-miss-world-gay-chu-y-voi-hinh-xam-ca-tinh-202107111754459501.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Saostar.vn |language=vi}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Shree Saini, isang ''semifinalist'' sa Miss World America 2020, bilang Miss World America 2021 dahil ang iskedyul ng kompetisyon ay lumagpas na sa panunungkulan ni Alissa Anderegg bilang Miss World America 2020.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Sadosh |first=Raj |date=4 Oktubre 2021 |title=Punjab-born Shree Saini first Indo-American to represent America at Miss World contest |url=https://www.tribuneindia.com/news/punjab/punjab-born-shree-saini-first-indo-american-to-represent-america-at-miss-world-contest-320046 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Tribune |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Brody |first=Lanae |date=15 Marso 2022 |title=Miss World America Shree Saini Reveals How She Overcame Horrific Accident to Capture Her Crown |url=https://people.com/human-interest/miss-world-america-shree-saini-overcame-horrific-crash-capture-crown/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Miss World Japan 2021 Tamaki Koshi upang kumatawan sa [[Hapon]] dahil lumagpas na sa panunungkulan ni Miss World Japan 2020 Maria Kaneya ang petsa ng kompetisyon.&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=29 Setyembre 2020 |title=Dung mạo tân Hoa hậu Thế giới Nhật Bản |url=https://vnexpress.net/dung-mao-tan-hoa-hau-the-gioi-nhat-ban-4168758.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Tamara Del Maso upang kumatawan sa [[Costa Rica|Kosta Rika]] matapos na umurong ang Miss World Costa Rica 2020 na si Andrea Montero dahil sa problema sa visa.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=16 Oktubre 2020 |title=Andrea Montero crowned Miss Costa Rica 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/andrea-montero-crowned-miss-costa-rica-2020/articleshow/78714487.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=11 Setyembre 2021 |title=Lộ diện người đẹp đại diện Costa Rica tham gia Miss World 2021 |url=https://vov.vn/giai-tri/nghe-si/lo-dien-nguoi-dep-dai-dien-costa-rica-tham-gia-miss-world-2021-889887.vov |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Voice of Vietnam |language=vi}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Lizzy Dobbe, ang first runner-up ng Miss World Nederland 2020-21 upang kumatawan sa [[Netherlands|Olanda]] matapos na umurong ni Miss World Nederland 2020-21 na si Dilay Willemstein dahil sa ayaw niyang mabakunahan laban sa COVID-19.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Gutker |first=Carina |date=1 Hulyo 2021 |title=Lizzy (20) grijpt net naast titel en wordt tweede in Miss World Nederland-verkiezing |url=https://www.nhnieuws.nl/nieuws/288246/lizzy-20-grijpt-net-naast-titel-en-wordt-tweede-in-miss-world-nederland-verkiezing |access-date=31 Hulyo 2022 |website=NH |language=nl}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |last=Jongeneel |first=Anouk |date=7 Oktubre 2021 |title=Lizzy werd tweede maar gaat nu tóch naar Miss World Verkiezing: &quot;Ik ben vereerd&quot; |url=https://www.nhnieuws.nl/nieuws/292795/lizzy-werd-tweede-maar-gaat-nu-toch-naar-miss-world-verkiezing-ik-ben-vereerd |access-date=31 Hulyo 2022 |website=NH |language=nl}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Miss Rwanda 2021 Grace Ingabire upang kumatawan sa [[Rwanda]] dahil lumagpas na sa panunungkulan ni Miss Rwanda 2020 Nishimwe Naomie ang petsa ng kompetisyon.&lt;ref&gt;{{cite web |date=23 Marso 2020 |title=Nyina wa Miss Rwanda 2020, Nishimwe Naomie, avuga ko yari yaripfuje iryo teka kuva kera |url=https://www.bbc.com/gahuza/51604858 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[BBC News]] |language=rw}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web |last=Nsabimana |first=Eddie |date=21 Marso 2021 |title=Grace Ingabire crowned Miss Rwanda 2021 |url=https://www.newtimes.co.rw/entertainment/grace-ingabire-crowned-miss-rwanda-2021 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The New Times |language=en}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Miss Senegal 2021 Penda Sy upang kumatawan sa Senegal dahil lumagpas na sa panunungkulan ni Miss Senegal 2020 Ndeye Fatima Dione ang petsa ng kompetisyon.&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=6 Oktubre 2021 |title=Miss monde Sénégal 2021 : Penda Sy succède à Alberta Diatta |url=https://www.afrik.com/miss-monde-senegal-2021-penda-sy-succede-a-alberta-diatta |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr-FR}}&lt;/ref&gt; Noong Nobyembre 2021, hayagang ibinunyag ni Dione na siya ay na-droga at ginahasa sa isang pagtitipong pinaghandaan ng mga ''national pageant organizers'' ng Miss Senegal. Dahil dito, si Dione ay nabuntis at kalaunan ay hindi na ito nakakatanggap ng mga imbitasyon para sa mga aktibidad ng Miss Senegal.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=26 Nobyembre 2021 |title=Miss Senegal chairperson under fire after blaming beauty queen for provoking her own sexual assault! |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/miss-senegal-chairperson-under-fire-after-blaming-beauty-queen-for-provoking-her-own-sexual-assault/articleshow/87934834.cms |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt; Iniluklok si Juliana Rugumisa bilang kinatawan ng Tansaniya matapos na hindi sundin ni Miss Tanzania 2020/2021 Rose David Manfere ang kontrata nito sa Miss Tanzania.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Abdallah |first=Nasra |date=17 Hulyo 2021 |title=Kamati yaanika makosa sita anayotuhumiwa Miss Tanzania |url=https://www.mwananchi.co.tz/mw/michezo/burudani/kamati-yaanika-makosa-sita-anayotuhumiwa-miss-tanzania-3476558 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Mwananchi |language=sw}}&lt;/ref&gt;

Noong ika-15 ng Disyembre 2021, opisyal na tinuligsa ng pamahalaan ng [[Sint Maarten]] ang paglahok ni Lara Mateo sa Miss World 2021 bilang kinatawan ng teritoryo.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Wong |first=Melissa |date=15 Disyembre 2021 |title=Sint Maarten Gov’t: Who endorsed Lara Mateo to go to Miss World? |url=https://caribbean.loopnews.com/content/sint-maarten-govt-who-endorsed-lara-mateo-go-miss-world |access-date=1 Agosto 2022 |website=Loop News |language=en}}&lt;/ref&gt; Hindi pinili ng Miss Sint Maarten Organization si Lara Mateo upang kumalahok sa Miss World at ang organisasyon ay kasalukuyang iniimbestigahan ng pamahalaan. Sinabi ng Punong Ministro ng Sint Maarten na si Silveria Jacobs na natuklasan ng pamahalaan na si Lara Mateo ay maling nairehistro ng may hawak ng prangkisa ng [[Guadalupe (Pransya)|Guadalupe]] upang kumatawan sa Sint Maarten.&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite web |last= |first= |date=17 Disyembre 2021 |title=No response to govt. yet on Miss World concerns |url=https://www.thedailyherald.sx/islands/no-response-to-govt-yet-on-miss-world-concerns |access-date=1 Agosto 2022 |website=The Daily Herald |language=en-gb}}&lt;/ref&gt; Naglabas ng opisyal na liham ang lokal na pamahalaan ng Sint Maarten na nagsasabing hindi nila iniendorso ang partisipasyon ni Lara Mateo sa Miss World. Idinagdag nila na ang [[San Martin|Kolektibidad ng San Martin]], maging ang kanilang Kagawaran ng Turismo o Kagawaran ng Sining, ay hindi alam o kinikilala ang kandidata, at tiniyak na ang kanilang mga kinatawan ay kakalahok lamang sa Miss France.&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;

Sa edisyong ito unang kumalahok ang [[Iraq|Irak]] at [[Somalia|Somalya]], at bumalik ang [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]], [[Belize|Belis]], [[Estonia|Estonya]], [[Guinea|Guniya]], [[Cameroon|Kamerun]], [[Madagascar|Madagaskar]], [[Namibia|Namibya]], [[Noruwega]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Serbia|Serbya]], [[Sint Maarten]], at [[Uruguay|Urugway]]. Huling kumalahok noong 2001 ang Sint Maarten, noong 2007 ang Estonya, noong 2015 ang Namibya, noong 2016 ang Santa Lucia, noong 2017 ang Baybaying Garing, Guniya, at Urugway, at noong 2018 ang Belis, Kamerun, Madagaskar, Noruwega, at Serbya. Ang mga bansang [[Antigua at Barbuda]], [[Aruba]], [[Australia|Australya]], [[New Zealand|Bagong Silandiya]], [[Barbados]], [[Belarus|Biyelorusya]], [[Dinamarka]], [[Ethiopia|Etiyopiya]], [[Gresya]], [[Guwatemala]], [[Guyana]], [[Georgia (bansa)|Heyorhiya]], [[Kapuluang Birheng Britaniko]], [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]], [[Kapuluang Cook]], [[Kasakistan]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Croatia|Kroasya]], [[Laos]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Montenegro]], [[Rusya]], [[Samoa]], [[Sierra Leone]], [[Timog Sudan]], at [[Thailand|Taylandiya]] ay hindi sumali sa edisyong ito. Parehong hindi sumali sina Darya Goncharevich ng Biyelorusya at Natalija Labovic ng Montenegro dahil sa mga kadahilanang pangkalusugan.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=18 Nobyembre 2021 |title=&quot;Мисс Беларусь-2021&quot; Дарья Гончаревич пропустит конкурс &quot;Мисс Мира&quot; |url=https://sputnik.by/20211118/miss-belarus-2021darya-goncharevich-propustit-konkurs-miss-mira-1058072954.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Беларусь |language=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=25 Nobyembre 2021 |title=Natalija na liječenju, neće ići u Portoriko |url=https://rtcg.me/magazin/stil/342695/natalija-na-lijecenju-nece-ici-u-portoriko.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Radio i Televizija Crne Gore |language=cnr}}&lt;/ref&gt; Hindi nakasama sa kompetisyon si Star Hellas 2021 Anna Pavlidou ng Gresya matapos nitong hindi makapasok sa teritoryo ng Estados Unidos dahil wala pa siyang ikalawang dosis ng bakuna laban sa COVID-19.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=30 Nobyembre 2021 |title=Η Σταρ Ελλάς Άννα Παυλίδου «κόπηκε» από τα Μις Κόσμος γιατί δεν έχει κάνει την 2η δόση του εμβολίου (vid) {{!}} PLUS by gazzetta |url=https://www.gazzetta.gr/plus/2066342/i-star-ellas-anna-paylidoy-kopike-apo-ta-mis-kosmos-giati-den-ehei-kanei-tin-2i-dosi |access-date=1 Agosto 2022 |website=Gazzetta.gr |language=el}}&lt;/ref&gt; Hindi sumali sa kompetisyon sina Michelle Calderon ng Guwatemala, Adesha Penn ng Kapuluang Birhen ng Estados Unidos, at Nazerke Karmanova ng Kasakistan dahil sa hindi malamang dahilan.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Vásquez |first=Marisol |date=28 Setyembre 2021 |title=Presentan a Miss Mundo Guatemala |url=https://dca.gob.gt/noticias-guatemala-diario-centro-america/presentan-a-miss-mundo-guatemala/ |access-date=1 Agosto 2022 |website=Diario de Centro América |language=es}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Abbotts |first=Lori |date=2 Nobyembre 2021 |title=St. Thomian Adesha Penn wins Miss World USVI crown |url=http://www.virginislandsdailynews.com/island_life/st-thomian-adesha-penn-wins-miss-world-usvi-crown/article_3a2f54f8-a98b-50ab-a0b1-db196092aa6a.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=The Virgin Islands Daily News |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title=&quot;Miss Qozogʻiston&quot; eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}&lt;/ref&gt;  

== Mga Resulta ==

=== Mga pagkakalagay ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;background:#FFFFFF; font-size:95%;&quot;
!Pagkakalagay&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Pasajol |first=Anne |date=17 Marso 2022 |title=Miss World 2021: Tracy Maureen Perez advances to top 13 |url=https://entertainment.inquirer.net/441501/miss-world-2021-tracy-maureen-perez-advances-to-top-12 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Philippine Daily Inquirer]] |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 Enero 2022 |title=Miss World 2021 announces top 40 contestants |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/miss-world-2021-announces-top-40-contestants/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
!Kandidata
|-
|'''Miss World 2021'''
|
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – '''Karolina Bielawska'''
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Top 6'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
|-
|'''Top 13'''
|
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà  '''§'''
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Andrea Aguilera
* '''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' – Tracy Perez
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – April Benayoum
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
* '''{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]]''' – Khadija Omar
|-
|'''Top 40'''
|
* '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' – Amira Hidalgo
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Mofele
* '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Caroline Teixeira
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]''' – Nene Bah
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
* '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' – Svetlana Mamaeva
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Hugrún Birta Egilsdóttir
* '''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]''' – Nellie Anjaratiana
* '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' – Lavanya Sivaji
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Burte-Ujin Anu
* '''{{NPL}}''' – Namrata Shrestha
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' – Bethania Borba
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Aryam Díaz
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
* '''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]''' – Sadé Greenwood
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
* '''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]''' – Jeanine Brandt
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
* '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' – Jiang Siqi
* '''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]''' – Lili Tótpeti
|}
&lt;small&gt;'''§''' Panalo sa ''Digital Media Challenge''&lt;/small&gt;

=== Mga Continental Queen ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
!Kontinente
!Kandidata
|-
|'''Aprika'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''Asya-Pasipiko'''
|
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
|-
|'''Europa'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
|-
|'''Kaamerikahan'''
|
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
|-
|'''Karinbe'''
|
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Peña
|}

== Mga Challenge Event ==

=== Hamong Head-to-Head ===
Opisyal na itinalaga ang mga kalahok sa kani-kanilang grupo para sa hamong ''Head-to-Head'' na ipinalabas sa ''Miss World [[YouTube]] Channel'' noong ika-24 ng Nobyembre 2021. Ang mga nagwagi sa bawat grupo ay kumalahok sa ikalawang round ng hamon na ginanap noong ika-9 ng Disyembre 2021 sa Capitol of Puerto Rico. Ang walong kandidatang nagwagi sa ikalawang round ay mapapabilang na sa Top 40.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=9 Disyembre 2021 |title=Tracy Perez is group winner of Miss World 2021 head-to-head challenge |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/21/ph-is-group-winner-of-miss-world-head-to-head-challenge |access-date=1 Agosto 2022 |website=[[ABS-CBN News]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Nsabimana |first=Eddie |date=10 Disyembre 2021 |title=Miss World: Ingabire loses Head to Head Challenge |url=https://www.newtimes.co.rw/entertainment/miss-world-ingabire-loses-head-head-challenge |access-date=1 Agosto 2022 |website=The New Times |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Tuazon |first=Nikki |date=10 Disyembre 2021 |title=Tracy Maureen Perez secures Top 30 spot in Miss World 2021 |url=https://www.pep.ph/news/local/162548/tracy-maureen-perez-top-30-miss-world-2021-a721-20211210 |access-date=1 Agosto 2022 |website=PEP.ph |language=en}}&lt;/ref&gt;

==== Unang Round ====

* {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa ikalawang ''round'' ng Hamong Head-to-Head.
* {{Color box|lightgreen|border=darkgray}} Nakapasok sa ikalawang ''round'' ng Hamong Head-to-Head, ngunit nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng ''judges' choice'' o sa iba pang mga ''challenge event.''
* {{Color box|silver|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng iba pang mga ''challenge event''.
* {{Color box|#cc9966|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng ''judges' choice.''

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size: 95%;&quot;
!Grupo
! width=&quot;180&quot; |Unang Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikalawang Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikatlong Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikaapat na Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikalimang Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikaanim na Bansa
|-
!1
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagcountry|Bahamas}}'''
| bgcolor=&quot;silver&quot; |'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{NPL}}'''
|{{flagicon|PER}} [[Peru]]
|{{flagicon|POR}} [[Portugal]]
|-
!2
|{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]
|{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
| bgcolor=&quot;silver&quot; |'''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]'''
|{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]
| bgcolor=&quot;silver&quot; |'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|-
!3
|{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]
|{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]
|{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]
|-
!4
|{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]
|{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|{{flagicon|SRB}} [[Serbia|Serbiya]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka]]'''
|-
!5
|{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]
|{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]
|{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]
|{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]
|-
!6
|{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} [[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]
| bgcolor=&quot;silver&quot; |'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]'''
|{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]
|-
!7
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
|{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]
|{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|-
!8
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
|{{Flagicon|EST}} [[Estonia|Estonya]]
|{{flagicon|ITA}} [[Italya]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]
|{{flagicon|TUN}} [[Tunisya]]
|-
!9
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
|{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]
|{{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]]
|{{flagicon|MDA}} [[Moldova|Móldoba]]
|-
!10
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]'''
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
|{{flagicon|LUX}} [[Luxembourg|Luksemburgo]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|MAD}} [[Madagascar|Madagaskar]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|-
!11
|{{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]]
|{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]]
|{{flagicon|MAC}} [[Macau|Makáw]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|-
!12
|{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]
|{{flagicon|MLT}} [[Malta]]
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]
|{{flagicon|PAN}} [[Panama]]
|{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]
|-
!13
|{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]
|{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]
|{{flagicon|RWA}} [[Rwanda]]
|-
!14
| bgcolor=&quot;lightgreen&quot; |'''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|GUI}} [[Guinea|Guniya]]'''
| bgcolor=&quot;silver&quot; |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
|{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|HUN}} [[Hungary|Unggarya]]'''
|-
!15
|{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]
|{{flagicon|GBS}} [[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]
|{{flagicon|Iraq}} [[Iraq|Irak]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]]'''
| bgcolor=&quot;#cc9966&quot; |'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|-
!16
|{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]
|{{flagicon|SEN}} [[Senegal|Sénegal]]
|'''{{flagicon|SXM}} [[Sint Maarten]]'''
|{{flagicon|UGA}} [[Uganda]]
|}

==== Pangalawang Round ====

* {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamong Head-to-Head.

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size: 95%;&quot;
!Grupo
! width=&quot;180&quot; |Unang Bansa
! width=&quot;180&quot; |Ikalawang Bansa
|-
!1
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{NPL}}'''
|{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]
|-
!2
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagcountry|Paraguay}}'''
|{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]
|-
!3
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|{{flagicon|TTO}} [[Trinidad at Tobago]]
|-
!4
|{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
|-
!5
|{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
|-
!6
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]
|-
!7
|{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
|-
!8
| bgcolor=&quot;gold&quot; |'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]
|}

=== Hamon ng Talento ===
Ginanap ang ''finals'' ng hamon ng Talento noong ika-4 ng Disyembre 2021, at inanunsyo noong ika-13 ng Disyembre 2021 sa ''Miss World [[Facebook]] Page'' ang nagwagi sa hamon na mapapabilang sa Top 40. Nagtanghal sa Charity Dinner Event ang Top 3 ng hamon, habang nagtanghal naman sa ''finale'' noong ika-16 ng Marso 2022 ang nagwagi sa hamon.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Reiher |first=Andrea |date=14 Disyembre 2021 |title=Miss World 2021 Results: Head to Head, Sports, Talent, &amp; More |url=https://heavy.com/entertainment/miss-world-top-30-head-to-head-sports-talent-2021-results/ |access-date=2 Agosto 2022 |website=Heavy.com |language=en-US}}&lt;/ref&gt; Nagwagi si Burte-Ujin Anu ng [[Mongolia|Monggolya]] sa hamong ito at bahagi na ng Top 40.&lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Cite web |last=Plaza |first=Marane A. |date=17 Marso 2022 |title=Poland wins Miss World 2021; full list of winners |url=https://www.philstar.com/entertainment/2022/03/17/2167906/poland-wins-miss-world-2021-full-list-winners |access-date=2 Agosto 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}&lt;/ref&gt;

* {{Color box|gold|border=darkgray}} Nakapasok sa Top 40 sa pamamagitan ng Hamon ng Talento.

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
!Pagkakaklagay&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt;
!Kandidata
|- style=&quot;background:gold;&quot; 
|'''Nagwagi'''
|
* '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]''' – Burte-Ujin Anu
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' – Amine Storrød
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' – Tamaki Hoshi
|-
|'''3rd Runner-up'''
|
* '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' – Carol Drpic
|-
|'''4th Runner-up'''
|
* '''{{flagicon|NIR}} [[Hilagang Irlanda]]''' – Anna Leitch
|-
|'''Top 27'''
|
* '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' – Amela Agastra
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Đỗ Thị Hà
* '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]''' – Palesa Molefe
* '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]''' – Eva Dobreva
* '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' – Ámar Pacheco
* '''{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]]''' – Claudia Todd
* '''{{flagicon|SLO}} [[Eslobenya]]''' – Maja Colic
* '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Shree Saini
* '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]''' – Khalia Hall
* '''{{flagicon|GIB}} [[Gibraltar|Hibraltar]]''' – Janice Sampere
* '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Manasa Varanasi
* '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Pricilia Carla Yules
* '''{{flagicon|ENG}} [[Inglatera]]''' – Rehema Muthamia
* '''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' – Pamela Uba
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' – Angélique Sanson
* '''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]''' – Khai Ling Ho
* '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – Shudufhadzo Musida
* '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' – Tara Hong
* '''{{flagicon|TUN}} [[Tunisya]]''' – Amani Layouni
* '''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' – Valentina Camejo
|}

=== Hamong Top Model ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
!Pagkakalagay&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt;
!Kandidata
|-
|'''Nagwagi'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' – Audrey Monkam
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Aryam Díaz
|-
|'''Top 13'''
|
* '''{{flag|Bahamas}}''' – Sienna Evans
* '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Alejandra Conde
* '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' –  Đỗ Thị Hà&lt;ref&gt;{{Cite web |last=VietnamPlus |date=7 Disyembre 2021 |title=Miss Vietnam among 13 finalists in Top Model competition for Miss World |url=https://en.vietnamplus.vn/miss-vietnam-among-13-finalists-in-top-model-competition-for-miss-world/216772.vnp |access-date=2 Agosto 2022 |website=VietnamPlus |language=en}}&lt;/ref&gt;
* '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' – Sharon Obara
* '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Karolina Vidales
* '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' – Sheynnis Palacios
* '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' – Karolina Bielawska
* '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – April Benayoum
* '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Emmy Pena
* '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' – Karolína Kopíncová
|}

==== Pinakamahusay na Designer Dress ====
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
!Pagkakalagay&lt;ref name=&quot;:5&quot; /&gt;
!Kandidata
|-
|'''Nagwagi'''
|
* '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' – Tara Hong
|-
|'''1st Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' – Olivia Yacé
|-
|'''2nd Runner-Up'''
|
* '''{{flagicon|Iraq}} [[Iraq|Irak]]''' – Maria Farhad
|}

== Mga Kalahok ==
97 kandidata ang kumalahok para sa titulo.
{|class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Bansa/Teritoryo
! Kandidata
! Edad
! Bayan
|-
| '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''
| Amela Agastra
| 18
| [[Tirana]]
|-
| '''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''
| Ruth Carlos
| 24
| [[Huambo]]
|-
| '''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''
| Amira Hidalgo&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Cannataro |first=Micaela |date=16 Disyembre 2021 |title=Así es Amira Hidalgo, la candidata de Argentina a Miss Mundo 2021 |url=https://argentina.as.com/argentina/2021/12/16/actualidad/1639672415_400570.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-ar}}&lt;/ref&gt;
| 23
| [[Buenos Aires]]
|-
| '''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''
| Mirna Bzdigian&lt;ref&gt;{{Cite web |date=23 Setyembre 2021 |title=Election of Miss Armenia 2021 |url=https://www.ccifrance-armenie.com/en/actualities/news-detail/news/election-of-miss-armenia-2021.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=CCI France Arménie |language=en}}&lt;/ref&gt;
| 19
| [[Yerevan]]
|-
| '''{{BHS}}'''
| Sienna Evans&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=4 Pebrero 2022 |title=Sienna Evans named one of 40 Miss World semifinalists |url=https://thenassauguardian.com/sienna-evans-named-one-of-40-miss-world-semifinalists/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
| 24
| [[Nassau]]
|-
| '''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]'''
| Olivia Yacé&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Richard |first=Florence |date=16 Marso 2022 |title=Côte d’Ivoire – Olivia Yacé : concours Miss Monde, paillettes et politique – Jeune Afrique |url=https://www.jeuneafrique.com/1329893/politique/cote-divoire-miss-monde-paillettes-et-politique/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Jeune Afrique |language=fr-FR}}&lt;/ref&gt;
| 23
| [[Yamoussoukro]]
|-
| '''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''
| Céline Van Ouytsel&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Boeckx |first=Jolien |date=11 Enero 2020 |title=Celine Van Ouytsel (23) nieuwe Miss België ondanks val tijdens defilé |url=https://myprivacy.dpgmedia.be/consent?siteKey=Uqxf9TXhjmaG4pbQ&amp;callbackUrl=https%3A%2F%2Fwww.hln.be%2Fprivacy-gate%2Faccept-tcf2%3FredirectUri%3D%252Fshowbizz%252Fceline-van-ouytsel-23-nieuwe-miss-belgie-ondanks-val-tijdens-defile~a054879e%252F |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}&lt;/ref&gt;
| 25
| Herentals
|-
| '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''
| Markeisha Young&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 Setyembre 2021 |title=Markeisha Young is Miss World Belize 2021 |url=https://edition.channel5belize.com/archives/224257 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
| 21
| Santa Elena
|-
|'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]'''
|Alejandra Conde&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Perdomo |first=Williams |date=21 Nobyembre 2021 |title=Alejandra Conde: “Ninguna corona tiene valor sin un propósito” |url=https://www.elnacional.com/entretenimiento/alejandra-conde-miss-venezuela-mundo-ninguna-corona-tiene-valor-sin-un-proposito/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Nacional |language=es}}&lt;/ref&gt;
|24
|Villa de Cura
|-
|'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]'''
|Đỗ Thị Hà&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=20 Nobyembre 2020 |title=Tường thuật chung kết Hoa hậu Việt Nam 2020 |url=https://vnexpress.net/chung-ket-hoa-hau-viet-nam-2020-4194523-tong-thuat.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}&lt;/ref&gt;
|20
|Thanh Hóa
|-
| '''{{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina|Bosnya at Hersegobina]]'''
| Adna Biber&lt;ref&gt;{{Cite web |date=8 Disyembre 2021 |title=Adna Biber se predstavlja u prekrasnoj haljini svjetski priznate bh dizajnerice Gordane Zucić na izboru Miss svijeta u Puerto Rico |url=https://www.vecernji.ba/vijesti/adna-biber-se-predstavlja-u-prekrasnoj-haljini-svjetski-priznate-bh-dizajnerice-gordane-zucic-na-izboru-miss-svijeta-u-puerto-rico-1545779 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Večernji list |language=hr}}&lt;/ref&gt;
| 19
| [[Sarajevo]]
|-
| '''{{flagicon|BOT}} [[Botswana]]'''
| Palesa Molefe&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Maswabi |first=Boitumelo |date=14 Disyembre 2021 |title=A Nation’s Pride: Miss Botswana 2021, Palesa Molefe |url=https://news.thevoicebw.com/a-nations-pride-miss-botswana-2021-palesa-molefe/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=The Voice Botswana |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
| 22
| [[Gaborone]]
|-
| '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]'''
| Caroline Teixeira&lt;ref&gt;{{Cite web |date=20 Agosto 2021 |title=Candidata do DF vence concurso Miss Brasil Mundo |url=https://g1.globo.com/df/distrito-federal/noticia/2021/08/20/candidata-do-df-vence-concurso-miss-brasil-mundo.ghtml |access-date=31 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}&lt;/ref&gt;
| 23
| [[Brasilia]]
|-
| '''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]'''
| Eva Dobreva&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=29 Oktubre 2021 |title=Người mẫu 21 tuổi đăng quang Miss Universe Bulgaria |url=https://vnexpress.net/nguoi-mau-21-tuoi-dang-quang-miss-universe-bulgaria-4378451.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}&lt;/ref&gt;
| 21
| Vama
|-
| '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''
| Alondra Mercado&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=17 Nobyembre 2021 |title=Alondra Mercado: “Dios bendiga al Beni y su gente” |url=https://www.eldiario.net/portal/2021/11/17/alondra-mercado-dios-bendiga-al-beni-y-su-gente/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}&lt;/ref&gt;
| 19
| Trinidad
|-
| '''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]'''
| Alvinette Soliana&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Troeman |first=Shaina |date=1 Nobyembre 2021 |title=Alvinette Soliana a keda koroná komo ‘Miss World Curaçao 2021’ |url=https://extra.cw/alvinette-soliana-a-keda-korona-komo-miss-world-curacao-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Extra.cw |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
| 20
| Willemstad
|-
|'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]'''
|Ámar Pacheco&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2 Setyembre 2020 |title=Ganadoras del certamen de belleza Miss World fueron coronadas en programa |url=https://www.eluniverso.com/entretenimiento/2020/09/01/nota/7963210/miss-world-ecuador-amar-pacheco |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Universo |language=es}}&lt;/ref&gt;
|24
|Guayaquil
|-
|'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]'''
|Nicole Álvarez&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Menéndez |first=Nicolle |date=27 Nobyembre 2021 |title=Nicole Álvarez, Miss World El Salvador, comienza a conquistar Puerto Rico |url=https://diarioelsalvador.com/nicole-alvarez-miss-world-el-salvador-comienza-a-conquistar-puerto-rico/162480/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Diario El Salvador |language=es}}&lt;/ref&gt;
|27
|[[San Salvador]]
|-
|{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]'''
|Claudia Todd&lt;ref&gt;{{cite web |last=Greenan |first=Leona |date=1 Setyembre 2021 |title=Bothwell beauty is crowned Miss Scotland 2021 |url=https://www.dailyrecord.co.uk/in-your-area/lanarkshire/bothwell-beauty-crowned-miss-scotland-24874730 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Daily Record |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|Bothwell
|-
|'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]'''
|Leona Novoberdaliu&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=4 Disyembre 2021 |title=Krásna Leona reprezentuje Slovensko na MISS WORLD: Tradičný kroj z Očovej vyniká aj v Portoriku! |url=https://www.cas.sk/clanok/2615727/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Nový Čas |language=sk}}&lt;/ref&gt;
|25
|[[Bratislava]]
|-
|{{flagicon|SLO}} '''[[Eslobenya]]'''
|Maja Colic&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Robnik |first=Spela |date=30 Hunyo 2021 |title=Miss Slovenije Maja Čolić odkrito o izboru: Želimo razbiti predsodke |url=https://www.slovenskenovice.si/bulvar/domaci-traci/miss-slovenije-maja-colic-odkrito-o-izboru-zelimo-razbiti-predsodke/ |access-date=21 Hulyo 2022 |website=Slovenske novice |language=sl-si}}&lt;/ref&gt;
|21
|Ribnica
|-
|'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]'''
|Ana García&lt;ref&gt;{{cite web |last=Marrón |first=Mireya |date=27 Hulyo 2020 |title=Ana García Segundo, la Miss feminista elegida &quot;mujer más guapa de España&quot; |url=https://www.niusdiario.es/vida/visto-oido/todo-sobre-ana-garcia-segundo-miss-world-spain-2020-almeria_18_2985420193.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Niusdiario.es |language=es}}&lt;/ref&gt;
|23
|Almería
|-
|'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]'''
|Shree Saini&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Duttagupta |first=Ishani |date=6 Oktubre 2021 |title=Indian-American Shree Saini crowned Miss World America |url=https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/indian-american-shree-saini-crowned-miss-world-america/articleshow/86808209.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|[[Seattle]]
|-
|{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]'''
|Karolin Kippasto&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Urbala |first=Mondela |date=16 Disyembre 2021 |title=EESTI ÜLE AASTATE ESINDATUD! Miss Worldil osalev Karolin peab näitama end parimast küljest: juba hommikusöögilauda tuleb saabuda meigitult ja kontsades |url=https://elu.ohtuleht.ee/1051140/eesti-ule-aastate-esindatud-miss-worldil-osalev-karolin-peab-naitama-end-parimast-kuljest-juba-hommikusoogilauda-tuleb-saabuda-meigitult-ja-kontsades |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Õhtuleht |language=et}}&lt;/ref&gt;
|24
|Tartu
|-
|{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]'''
|Olivia Harris&lt;ref&gt;{{Cite web |date=6 Enero 2022 |title=Puerto Rico trapped Miss Wales thanks all for messages |url=https://www.abergavennychronicle.com/news/health/puerto-rico-trapped-miss-wales-thanks-all-for-messages-503729 |access-date=2 Agosto 2022 |website=Abergavenny Chronicle |language=en}}&lt;/ref&gt;
|18
|Magor
|-
|{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]'''
|Monique Mawulawe&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=24 Agosto 2020 |title=Monique Mawulawe Agbedekpui couronnée Miss Ghana 2020 |url=https://www.afrik.com/monique-mawulawe-agbedekpui-couronnee-miss-ghana-2020 |access-date=2 Agosto 2022 |website=Afrik.com |language=fr-FR}}&lt;/ref&gt;
|20
|[[Accra]]
|-
|'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]'''
|Lucila Benita&lt;ref&gt;{{cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=5 Setyembre 2021 |title=Originaire de Malabo, Lucila Benita sacrée Miss Monde Guinée Equatoriale |url=https://www.afrik.com/originaire-de-malabo-lucila-benita-sacree-miss-monde-guinee-equatoriale |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Afrik.com |language=fr}}&lt;/ref&gt;
|21
|Malabo
|-
|{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]'''
|Prescilla Larose&lt;ref&gt;{{Cite web |date=16 Hulyo 2020 |title=La Guadeloupe participe au 70e concours de Miss Monde en Thaïlande |url=https://www.guadeloupe.franceantilles.fr/actualite/societe/la-guadeloupe-participe-au-70e-concours-de-miss-monde-en-thailande-570766.php |access-date=2 Agosto 2022 |website=France-Antilles Guadeloupe |language=fr}}&lt;/ref&gt;
|22
|Le Moule
|-
|{{flagicon|GUI}} '''[[Guinea|Guniya]]'''
|Nene Bah&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Coulibaly |first=Justin |date=20 Nobyembre 2021 |title=Miss Monde : MHD apporte son soutien à Saran Bah, Dalein Diallo aussi |url=https://www.afrik.com/miss-monde-mhd-apporte-son-soutien-a-saran-bah-dalein-diallo-aussi |access-date=2 Agosto 2022 |website=Afrik.com |language=fr-FR}}&lt;/ref&gt;
|24
|[[Conakry]]
|-
|{{flagicon|GBS}} '''[[Guinea-Bissau|Guniya Bissaw]]'''
|Itchacénia Da Costa&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Fortes |first=Véronique |date=30 Nobyembre 2021 |title=Miss World 2021 : qui sont ces candidates qui représentent l'Afrique de l'Ouest ? |url=https://www.ivoiresoir.net/miss-world-2021-qui-sont-ces-candidates-qui-representent-lafrique-de-louest/ |access-date=2 Agosto 2022 |website=Yeclo.ci |language=fr-FR}}&lt;/ref&gt;
|21
|[[Bissau]]
|-
|'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''
|Khalia Hall&lt;ref&gt;{{cite web |date=9 Oktubre 2021 |title=Khalia Hall wins Miss Jamaica World 2021 |url=https://jamaica-gleaner.com/article/entertainment/20211009/khalia-hall-wins-miss-jamaica-world-2021 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Gleaner |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|Saint Ann
|-
|'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''
|Tamaki Hoshi
|20
|[[Tokyo]]
|-
|'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]'''
|Erlande Berger&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Nicolas |first=Eberline |date=4 Oktubre 2021 |title=Erlande Berger, Miss World Haïti 2021 |url=https://haiti.loopnews.com/content/erlande-berger-miss-world-haiti-2021 |access-date=2 Agosto 2022 |website=Loop News |language=en}}&lt;/ref&gt;
|24
|[[Port-au-Prince]]
|-
|{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]'''
|Janice Sampere&lt;ref&gt;{{cite web |last=Gomez |first=Eyleen |date=8 Hulyo 2021 |title=Janice Sampere is crowned Miss Gibraltar 2021 |url=https://www.chronicle.gi/janice-sampere-is-crowned-miss-gibraltar-2021/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Gibraltar Chronicle |language=en}}&lt;/ref&gt;
|23
|Gibraltar
|-
|{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]'''
|Anna Leitch&lt;ref&gt;{{cite news |last=McGovern |first=Eimear |date=7 Setyembre 2021 |title=Miss Northern Ireland 2021: Cookstown's Anna Leitch crowned |language=en-GB |work=Belfast Telegraph |url=https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/northern-ireland/miss-northern-ireland-2021-cookstowns-anna-leitch-crowned-40825835.html |access-date=30 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;
|27
|Cookstown
|-
|'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]'''
|Dayana Bordas&lt;ref&gt;{{Cite web |date=30 Agosto 2021 |title=Dayana Bordas, la primera miskita en convertirse en Miss Honduras Mundo |url=https://www.elheraldo.hn/fotogalerias/entretenimiento/dayana-bordas-miss-honduras-mundo-la-mosquitia-2021-NREH1488995 |access-date=2 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es-HN}}&lt;/ref&gt;
|24
|Ahuas
|-
|'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]'''
|Manasa Varanasi&lt;ref&gt;{{cite web |date=11 Pebrero 2021 |title=Who is Manasa Varanasi? All You Need to Know About Miss India World 2020 |url=https://www.news18.com/news/lifestyle/who-is-manasa-varanasi-all-you-need-to-know-about-miss-india-world-2020-3420266.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=News18 India |language=en}}&lt;/ref&gt;
|24
|[[Hyderabad, India|Hyderabad]]
|-
|'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]'''
|Pricilia Carla Yules&lt;ref name=&quot;Miss Indonesia 2020 (2)&quot;&gt;{{cite web |date=27 Pebrero 2020 |title=Pricilia Carla Yules crowned Miss Indonesia 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/pricilia-carla-yules-crowned-miss-indonesia-2020/eventshow/74335375.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|Surabaya
|-
|{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]'''
|Rehema Muthamia&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Syed |first=Armani |date=5 Nobyembre 2021 |title=Miss England winner Rehema Muthamia says she expected to face racism after winning the pageant |url=https://www.insider.com/miss-england-winner-rehema-muthamia-says-received-racist-remarks-2021-11 |access-date=2 Agosto 2022 |website=Insider |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
|25
|Mill Hill
|-
|{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]'''
|Maria Farhad&lt;ref&gt;{{cite web |last=Darwish |first=Riham |date=2 Agosto 2021 |title=Christian Survivor of ISIS Crowned as Miss Iraq 2021 |url=https://www.albawaba.com/node/christian-survivor-isis-crowned-miss-iraq-2021-1440788 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Al Bawaba |language=en}}&lt;/ref&gt;
|20
|Mosul
|-
|'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]'''
|Pamela Uba&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Blackett |first=L'Oréal |date=17 Setyembre 2021 |title=Pamela Uba’s Historic Win Is Only The First Step For Miss Ireland |url=https://www.bustle.com/entertainment/who-is-pamela-uba-miss-ireland-2021 |access-date=2 Agosto 2022 |website=Bustle |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|Galway
|-
|'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]'''
|Claudia Motta&lt;ref&gt;{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Chi è Claudia Motta, Miss Mondo Italia che vuole diventare magistrato |url=https://www.today.it/donna/miss-mondo-italia-chi-e-claudia-motta.html |access-date=2 Agosto 2022 |website=Today |language=it}}&lt;/ref&gt;
|21
|Velletri
|-
| '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]'''
| Phum Sophorn&lt;ref&gt;{{Cite web |date=19 Oktubre 2021 |title=Lộ diện dàn mỹ nhân Châu Á tham dự Hoa hậu Thế giới 2021 |url=https://www.congluan.vn/lo-dien-dan-my-nhan-chau-a-tham-du-hoa-hau-the-gioi-2021-post162182.html |access-date=2 Agosto 2022 |website=Nhà báo &amp; Công luận |language=vi}}&lt;/ref&gt;
| 19
| [[Nom Pen]]
|-
| '''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]'''
| Audrey Monkam&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Funwie |first=Bruno Ndonwie |date=31 Disyembre 2019 |title=Audrey Nabila Monkam wins Miss Cameroon 2020 |url=https://www.crtv.cm/2019/12/audrey-nabila-monkam-wins-miss-cameroon-2020/ |access-date=2 Agosto 2022 |website=Cameroon Radio Television |language=fr-FR}}&lt;/ref&gt;
| 24
| Bali Nyonga
|-
| '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]'''
| Svetlana Mamaeva&lt;ref&gt;{{Cite web |date=9 Nobyembre 2020 |title=Svetlana Mamaeva chosen as Miss World Canada 2020 |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-world/svetlana-mamaeva-chosen-as-miss-world-canada-2020/articleshow/79128064.cms |access-date=2 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;
| 21
| Maple
|-
| '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''
| Rashana Hydes&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=30 Mayo 2021 |title=Rashana Hydes crowned Miss World Cayman Islands 2021 |url=https://www.caymancompass.com/2021/05/30/rashana-hydes-crowned-miss-world-cayman-islands-2021/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}&lt;/ref&gt;
| 24
| West Bay
|-
|'''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]'''
|Sharon Obara&lt;ref&gt;{{cite web |last=Matiko |first=Thomas |date=29 Agosto 2021 |title=Kenya: Sharon Obara Crowned Miss World Kenya 2021 |url=https://allafrica.com/stories/202108290078.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=AllAfrica}}&lt;/ref&gt;
|19
|[[Nairobi]]
|-
|'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''
|Andrea Aguilera&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Valencia |first=Daniel |date=23 Nobyembre 2021 |title=¿Quién es Andrea Aguilera? Representante de Colombia en Miss Mundo |url=https://colombia.as.com/colombia/2021/11/24/tikitakas/1637721467_105411.html |access-date=2 Agosto 2022 |website=Diario AS |language=es-co}}&lt;/ref&gt;
|23
|[[Talaan ng mga lungsod sa Colombia|Medellin]]
|-
|'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''
|Tamara Del Maso&lt;ref&gt;{{Cite web |date=17 Hunyo 2021 |title=Tamara Dal Maso selected as Miss Puntarenas 2021 |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-world/tamara-dal-maso-selected-as-miss-puntarenas-2021/articleshow/83603970.cms |access-date=2 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;
|23
|Puntarenas
|-
|{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]'''
|Emilie Boland&lt;ref&gt;{{Cite web |date=1 Disyembre 2021 |title=Emilie Boland greift nach der Krone |url=https://www.wort.lu/de/panorama/emilie-boland-greift-nach-der-krone-61a74b23de135b9236fa6b10 |access-date=2 Agosto 2022 |website=Luxemburger Wort |language=de}}&lt;/ref&gt;
|25
|Sandweiler
|-
|'''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''
|Hugrún Birta Egilsdóttir
|22
|[[Reikiavik]]
|-
|{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]'''
|Nellie Anjaratiana&lt;ref&gt;{{cite web |date=20 Agosto 2020 |title=Nellie Anjaratiana crowned Miss World Madagascar 2020 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-world/nellie-anjaratiana-crowned-miss-world-madagascar-2020/articleshow/77654409.cms |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;
|24
|[[Antananarivo]]
|-
|{{flagicon|MAC}} '''[[Macau|Makáw]]'''
|Jia Ni Yuan&lt;ref&gt;{{Cite web |date=25 Oktubre 2021 |title=&quot;上热点&quot;热烈祝贺&quot;第70届世界小姐大赛澳门总决赛&quot;圆满落幕_佳丽 |url=https://www.sohu.com/a/497072748_121119332 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Sohu |language=zh}}&lt;/ref&gt;
|28
|Makaw
|-
|'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''
|Lavanya Sivaji
|26
|Batu Caves
|-
|'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''
|Naomi Dingli
|26
|[[Valletta]]
|-
|'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''
|Angélique Sanson&lt;ref&gt;{{cite web |last=Seetamonee |first=Rajmeela |date=5 Oktubre 2019 |title=Miss Mauritius 2019-2020 : Angélique Sanson remporte la couronne |url=https://defimedia.info/miss-mauritius-2019-2020-angelique-sanson-remporte-la-couronne |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Défi Media Group |language=fr}}&lt;/ref&gt;
|25
|Curepipe
|-
|'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''
|Karolina Vidales&lt;ref&gt;{{cite web |last=Ochoa |first=Rafael |date=2 Hulyo 2021 |title=Michoacán gana Miss México 2021 |url=https://www.elheraldodechihuahua.com.mx/gossip/michoacan-gana-certamen-miss-mexico-2021-miss-world-miss-grand-internacional-karolina-vidales-6914620.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Heraldo de Chihuahua |language=es}}&lt;/ref&gt;
|24
|Jiquilpan
|-
|{{flagicon|MDA}} '''[[Moldova|Móldoba]]'''
|Tatiana Ovcinicova
|23
|[[Chișinău]]
|-
|'''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''
|Burte-Ujin Anu
|23
|[[Ulan Bator]]
|-
|'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''
|Annerie Mare&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Mouton |first=Rinelda |date=12 Hulyo 2021 |title=Namibian beauties to strut their stuff overseas |url=https://www.namibian.com.na/103397/read/Namibian-beauties-to-strut-their-stuff-overseas |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Namibian |language=en}}&lt;/ref&gt;
|26
|Kamanjab
|-
|'''{{NPL}}'''
|Namrata Shrestha&lt;ref&gt;{{Cite news |date=5 Disyembre 2020 |title=Namrata Shrestha wins Miss Nepal World 2020 |language=en |website=The Kathmandu Post |url=https://kathmandupost.com/art-culture/2020/12/05/namrata-shrestha-wins-miss-nepal-world-2020 |access-date=30 Hulyo 2022}}&lt;/ref&gt;
|24
|[[Katmandu|Kathmandu]]
|-
|'''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''
|Oluchi Madubuike
|25
|[[Abuja]]
|-
|'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''
|Sheynnis Palacios
|21
|[[Managua]]
|-
|'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''
|Amine Storrød&lt;ref&gt;{{Cite web |last=DeNiazi |first=Daniel |date=24 Oktubre 2021 |title=Amine Storrød deltar i Miss World |url=https://www.extraavisen.no/amine-storrod-deltar-i-miss-world/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Extraavisen |language=nb-NO}}&lt;/ref&gt;
|21
|Hvaler
|-
|'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''
|Lizzy Dobbe&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
|21
|Den Helder
|-
|'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''
|Krysthelle Barretto&lt;ref&gt;{{cite web |date=9 Oktubre 2020 |title=Krysthelle Barreto, la nueva Miss Mundo Panamá |url=https://www.diaadia.com.pa/fama/krysthelle-barreto-la-nueva-miss-mundo-panama-371189 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Día a Día |language=es}}&lt;/ref&gt;
|25
|[[Lungsod ng Panama]]
|-
|'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''
|Bethania Borba&lt;ref&gt;{{Cite web |date=29 Setyembre 2021 |title=Presentan a la nueva Miss Mundo Paraguay |url=https://www.ultimahora.com/breves-n2963809.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Ultima Hora |language=es}}&lt;/ref&gt;
|20
|Presidente Franco
|-
|'''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''
|Paula Montes&lt;ref&gt;{{cite web |last=Villegas |first=Luciana |date=5 Setyembre 2021 |title=Paula Montes, la modelo que creció en Arequipa y representará al Perú en el Miss World 2021 |url=https://elcomercio.pe/viu/actitud-viu/miss-world-2021-paula-montes-la-modelo-que-crecio-en-arequipa-y-representara-al-peru-en-el-miss-world-2021-historias-ec-modelo-talento-peruano-noticia/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=El Comercio Perú |language=es}}&lt;/ref&gt;
|25
|[[Lungsod ng Lima|Lima]]
|-
|'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]'''
|Tracy Perez&lt;ref&gt;{{Cite web |date=4 Oktubre 2021 |title=Tracy Maureen Perez takes Miss World Philippines crown |url=https://cnnphilippines.com/entertainment/2021/10/4/Miss-World-Philippines-2021-Tracy-Maureen-Perez.html |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=[[CNN Philippines]] |language=en}}&lt;/ref&gt;
|28
|[[Lungsod ng Cebu]]
|-
|'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''
|Emilia Lepomäki&lt;ref&gt;{{Cite web |last1=Mettänen |first1=Heli |last2=Puljujärvi |first2=Ismo |date=18 Setyembre 2021 |title=Essi Unkuri on uusi Miss Suomi |url=https://www.iltalehti.fi/viihdeuutiset/a/2200d81c-848e-462f-bb7d-52fd6197a58f |url-status=live |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Iltalehti |language=fi}}&lt;/ref&gt;
|23
|Vantaa
|-
|'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''
|'''Karolina Bielawska'''
|22
|Łódź
|-
|'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''
|Aryam Díaz&lt;ref&gt;{{cite web |date=24 Abril 2021 |title=Candidata de Naranjito se corona Miss Mundo de Puerto Rico 2021! |url=https://www.metro.pr/pr/entretenimiento/2021/04/24/candidata-naranjito-se-corona-miss-mundo-puerto-rico-2021.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Metro International |language=es}}&lt;/ref&gt;
|23
|Naranjito
|-
|'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''
|Lidy Alves
|25
|Vila Real
|-
|'''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''
|April Benayoum&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Tesoriere |first=Ronan |date=23 Oktubre 2021 |title=April Benayoum sera la candidate de la France au concours Miss Monde |url=https://www.leparisien.fr/culture-loisirs/april-benayoum-sera-la-candidate-de-la-france-au-concours-miss-monde-23-10-2021-RMKI4ZAY3VANPLJQSAAZBZHRPI.php |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Le Parisien |language=fr}}&lt;/ref&gt;
|22
|Éguilles
|-
|'''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''
|Emmy Peña&lt;ref&gt;{{cite web |date=5 Setyembre 2021 |title=Emmy Peña es la nueva Miss Mundo Dominicana 2021 |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/emmy-pena-es-la-nueva-miss-mundo-dominicana-2021-DH28588830 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}&lt;/ref&gt;
|24
|Duarte
|-
|'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''
|Karolína Kopíncová&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |date=24 Hulyo 2020 |title=Novou královnou krásy se stala Karolína Kopíncová (22)! Pomohla jí k vítězství plastika? |url=https://www.blesk.cz/clanek/celebrity-ceske-celebrity/650625/novou-kralovnou-krasy-se-stala-karolina-kopincova-22-pomohla-ji-k-vitezstvi-plastika.html |access-date=31 Hulyo 2022 |website=Blesk |language=cs}}&lt;/ref&gt;
|22
|Brno
|-
|{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]'''
|Grace Ingabire&lt;ref name=&quot;:2&quot; /&gt;
|22
|[[Kigali]]
|-
|'''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''
|Tyler Theophane&lt;ref&gt;{{cite web |date=28 Mayo 2021 |title=Tyler Theophane Is Off to Puerto Rico |url=https://thevoiceslu.com/2021/05/tyler-is-off-to-puerto-rico/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=The Voice St. Lucia}}&lt;/ref&gt;
|23
|Choiseul
|-
|{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]'''
|Penda Sy&lt;ref name=&quot;:3&quot; /&gt;
|24
|Tambacounda
|-
|{{flagicon|SRB}} '''[[Serbia|Serbiya]]'''
|Andrijana Savic
|21
|[[Belgrado]]
|-
|'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''
|Khai Ling Ho
|18
|Singapore
|-
|{{flagicon|SXM}} '''[[Sint Maarten]]'''
|Lara Mateo
|24
|Philipsburg
|-
|{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]'''
|Khadija Omar
|20
|[[Mogadishu]]
|-
|{{flagicon|SRI}} '''[[Sri Lanka]]'''
|Sadé Greenwood
|18
|[[Colombo]]
|-
|'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''
|Gabriella Lomm Mann
|26
|[[Estokolmo]]
|-
|'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''
|Julianna Rugumisa
|23
|[[Kilimanjaro]]
|-
|'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''
|Shudufhadzo Musida&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Morkel |first=Graye |date=10 Disyembre 2020 |title=Shudufhadzo Musida to represent SA at Miss World |url=https://www.news24.com/channel/the-juice/news/pageant/miss-sa-shudufhadzo-musida-to-represent-sa-at-miss-world-20201210 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Channel 24 |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|Limpopo
|-
|'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''
|Tara Hong
|21
|[[Seoul]]
|-
|{{flagicon|TTO}} '''[[Trinidad at Tobago]]'''
|Jeanine Brandt&lt;ref&gt;{{cite web |last=Webb |first=Yvonne |date=1 Pebrero 2021 |title=Jeanine Brandt is the new Miss World TT |url=https://newsday.co.tt/2021/02/01/jeanine-brandt-is-the-new-miss-world-tt/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Trinidad and Tobago Newsday |language=en}}&lt;/ref&gt;
|25
|San Fernando
|-
|'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]'''
|Carol Drpic
|21
|Punta Arenas
|-
|'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]'''
|Jiang Siqi
|21
|[[Beijing]]
|-
|{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]'''
|Amani Layouni
|22
|Mahdia
|-
|'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''
|Dílara Korkmaz&lt;ref&gt;{{Cite web |date=9 Setyembre 2021 |title=Miss Turkey 2021'in birincisi Dilara Korkmaz seçildi |url=https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/miss-turkey-2021in-birincisi-dilara-korkmaz-secildi-1867316 |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Cumhuriyet |language=tr}}&lt;/ref&gt;
|23
|[[Ankara]]
|-
|{{flagicon|UGA}} '''[[Uganda]]'''
|Elizabeth Bagaya
|26
|Bombo
|-
|'''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''
|Aleksandra Yaremchuk&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Ponomarenko |first=Anna |date=21 Oktubre 2021 |title=Олександра Яремчук - нова &quot;Міс Україна&quot;. Вона поїде на Miss World в Пуерто-Ріко |url=https://stars.segodnya.ua/ua/stars/ukrainian/titul-miss-ukraina-2021-zavoevala-1580529.html |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Segodnya |language=uk}}&lt;/ref&gt;
|22
|Vinnytsia
|-
|{{flagicon|HUN}} '''[[Hungary|Unggarya]]'''
|Lili Tótpeti&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Kovacs |first=Ferenc |date=29 Oktubre 2021 |title=Nagykanizsai lány a Miss World Hungary győztese |url=https://index.hu/belfold/2021/10/29/totpeti-lili-miss-world-hungary-nagykanizsa-szepsegverseny/ |access-date=30 Hulyo 2022 |website=Index |language=hu}}&lt;/ref&gt;
|20
|Nagykanizsa
|-
|'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''
|Valentina Camejo
|24
|[[Montevideo]]
|}

==Mga sanggunian==
{{Reflist}}{{Miss World}}</text>
      <sha1>i6oi2c3ctc1gd8scxcdcpgha3gzavp9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Miss Universe Philippines 2022</title>
    <ns>0</ns>
    <id>314395</id>
    <revision>
      <id>1960004</id>
      <parentid>1959892</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T04:59:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.149.133.88</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8384" xml:space="preserve">Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size = 
| image alt = 
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Yheen &amp; Yuki|Ez Mil|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts = 
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns = 
| winner = [[Celeste Cortesi]] &lt;br&gt; [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| represented = 
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat &lt;br&gt; [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality = 
| best national costume = Julia Calleja Saubier&lt;br&gt; [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume = 
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] &lt;br&gt; [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 =  
| opening trailer = The Universe &lt;br&gt; [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}

==Resulta==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
*  [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[Albay]] - Julia Saubier
* [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa  Caro
|-
| Top 16
|
* [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}

§- Nanalo ng Lazada Fan Vote

===Pangunahing Parangal===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic 	
| rowspan=&quot;2&quot; |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit	
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}

===Espesyal na Parangal===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen	
| rowspan=&quot;7&quot; |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse	
|-
|Face of Essentials by Belo	
|-
|Miss Creamsilk	
|-
|Miss Jojo Bragais	
|-
|Miss SavePoint	
|-
|Miss The Medical City	
|-

|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)	
| rowspan=&quot;4&quot; |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana	
|-
|Miss Aqua Boracay	
|-
|Miss Sendwave	
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1	
| rowspan=&quot;3&quot; |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines	
|-
|Miss CAD	
|-
|Frontrow Choice Queen	
| rowspan=&quot;2&quot; |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars	
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty	
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen	
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic	
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph	
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer	
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee	
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso	
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila	
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-

|}

==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata 
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
| [[Aklan]]
| Jona Lli Sweett                                                        
| 26
| Top 16
|-
| [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier           
| 27
| Top 10
|-
| [[Baguio]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
| [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
| [[Benguet]]
| Shawntel Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|           
|-
| [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
| [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
| [[Cebu City]]
| Chantal Schmidt
| 20
| Top 10
|-
| [[Cebu|Cebu Province]]
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
| [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
| [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
| [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
| [[Iloilo City]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
| [[Iloilo|Iloilo Province]]
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
| [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
| [[Lapu-Lapu City|Lapu-Lapu]]
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
| [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
| [[Lucena]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
| [[Makati]]
| [[:en:Michelle Dee|Michelle Marquez Dee]]
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
| [[Mandaue]]
| Isabel Dalag Luche
| 22
|
|-
| [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
| [[Negros Oriental]]
| Marilit Katipunan Iligan
| 21
|
|-
| [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
| [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
| [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
| [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
| '''[[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
| [[Quezon|Quezon Province]]
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
| [[Roxas City|Roxas]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
| [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
| [[Taguig]]
| Ma. Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
| [[Victorias]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
|}

===Iba Pang Kandidata===
{|class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata
! Edad
! Eliminated
|-
| [[Arayat, Pampanga]]
| Marinel Tungol
| 27
| Top 50
|-
| [[Bataan]]
| Kevin Allesandrea Mateo
| 26
| Top 50
|-
| [[Batangas]]
| Bianca Mae Awatin
| 25
| Top 50
|-
| [[Bukidnon]]
| Meriam Campong
| 21
| Top 50
|-
| [[Bulacan|Bulacan Province]]
| Nyca Mae Bernardo
| 22
| Top 50
|-
| [[Cavite]]
| Jennika Casin
| 26
| Top 50
|-
| [[Davao City]]
| Myrell Martinez
| 25
| Top 50 (''withdrew'')
|-
| [[Ilocos Norte]]
| Lyza Katrina Samalio
| 19
| Top 50
|-
| [[Isabela]]
| Zeneth Khan
| 23
| Top 50
|-
| [[La Union]]
| Louise Nicole Dabu
| 25
| Top 50
|-
| [[Lemery, Batangas]]
| Sharifah Malabanan
| 24
| Top 50
|-
| [[Malolos, Bulacan]]
| Abigail Maclang
| 24
| Top 50
|-
| [[Mariveles, Bataan]]
| Seychelle Jaochico
| 25
| Top 50 (''withdrew'')
|-
| [[Negros Occidental]]
| Ma. Cristel Antibo
| 21
| Top 50
|-
| [[Northern Samar]]
| Nicole Mendiola
| 21
| Top 50
|-
| [[Rizal]]
| Sophia Veronica Torres
| 18
| Top 50
|-
| [[San Pablo, Laguna]]
| Shaira Aliyah Diaz
| 21
| Top 50
|-
| [[Sorsogon]]
| Carmela Diane Doma
| 27
| Top 50
|-
| [[Sultan Kudarat]]
| Mary Dawn Abiera
| 25
| Top 50
|-
|}

==Mga Tala==
{{notelist}}

==Sanggunian==</text>
      <sha1>3b9lq86c56jl8fpzigdnd2z9nhdx4ud</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960005</id>
      <parentid>1960004</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T05:00:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.149.133.88</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8390" xml:space="preserve">Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size = 
| image alt = 
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Yheen &amp; Yuki|Ez Mil|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts = 
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns = 
| winner = '''[[Celeste Cortesi]] &lt;br&gt; [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]'''
| represented = 
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat &lt;br&gt; [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality = 
| best national costume = Julia Calleja Saubier&lt;br&gt; [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume = 
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] &lt;br&gt; [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 =  
| opening trailer = The Universe &lt;br&gt; [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}

==Resulta==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| Miss Universe Philippines 2022
|
* [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
*  [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[Albay]] - Julia Saubier
* [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa  Caro
|-
| Top 16
|
* [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}

§- Nanalo ng Lazada Fan Vote

===Pangunahing Parangal===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic 	
| rowspan=&quot;2&quot; |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit	
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}

===Espesyal na Parangal===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen	
| rowspan=&quot;7&quot; |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse	
|-
|Face of Essentials by Belo	
|-
|Miss Creamsilk	
|-
|Miss Jojo Bragais	
|-
|Miss SavePoint	
|-
|Miss The Medical City	
|-

|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)	
| rowspan=&quot;4&quot; |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana	
|-
|Miss Aqua Boracay	
|-
|Miss Sendwave	
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1	
| rowspan=&quot;3&quot; |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines	
|-
|Miss CAD	
|-
|Frontrow Choice Queen	
| rowspan=&quot;2&quot; |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars	
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty	
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen	
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic	
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph	
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer	
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee	
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso	
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila	
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-

|}

==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata 
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
| [[Aklan]]
| Jona Lli Sweett                                                        
| 26
| Top 16
|-
| [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier           
| 27
| Top 10
|-
| [[Baguio]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
| [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
| [[Benguet]]
| Shawntel Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|           
|-
| [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
| [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
| [[Cebu City]]
| Chantal Schmidt
| 20
| Top 10
|-
| [[Cebu|Cebu Province]]
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
| [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
| [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
| [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
| [[Iloilo City]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
| [[Iloilo|Iloilo Province]]
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
| [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
| [[Lapu-Lapu City|Lapu-Lapu]]
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
| [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
| [[Lucena]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
| [[Makati]]
| [[:en:Michelle Dee|Michelle Marquez Dee]]
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
| [[Mandaue]]
| Isabel Dalag Luche
| 22
|
|-
| [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
| [[Negros Oriental]]
| Marilit Katipunan Iligan
| 21
|
|-
| [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
| [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
| [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
| [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
| '''[[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
| [[Quezon|Quezon Province]]
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
| [[Roxas City|Roxas]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
| [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
| [[Taguig]]
| Ma. Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
| [[Victorias]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
|}

===Iba Pang Kandidata===
{|class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata
! Edad
! Eliminated
|-
| [[Arayat, Pampanga]]
| Marinel Tungol
| 27
| Top 50
|-
| [[Bataan]]
| Kevin Allesandrea Mateo
| 26
| Top 50
|-
| [[Batangas]]
| Bianca Mae Awatin
| 25
| Top 50
|-
| [[Bukidnon]]
| Meriam Campong
| 21
| Top 50
|-
| [[Bulacan|Bulacan Province]]
| Nyca Mae Bernardo
| 22
| Top 50
|-
| [[Cavite]]
| Jennika Casin
| 26
| Top 50
|-
| [[Davao City]]
| Myrell Martinez
| 25
| Top 50 (''withdrew'')
|-
| [[Ilocos Norte]]
| Lyza Katrina Samalio
| 19
| Top 50
|-
| [[Isabela]]
| Zeneth Khan
| 23
| Top 50
|-
| [[La Union]]
| Louise Nicole Dabu
| 25
| Top 50
|-
| [[Lemery, Batangas]]
| Sharifah Malabanan
| 24
| Top 50
|-
| [[Malolos, Bulacan]]
| Abigail Maclang
| 24
| Top 50
|-
| [[Mariveles, Bataan]]
| Seychelle Jaochico
| 25
| Top 50 (''withdrew'')
|-
| [[Negros Occidental]]
| Ma. Cristel Antibo
| 21
| Top 50
|-
| [[Northern Samar]]
| Nicole Mendiola
| 21
| Top 50
|-
| [[Rizal]]
| Sophia Veronica Torres
| 18
| Top 50
|-
| [[San Pablo, Laguna]]
| Shaira Aliyah Diaz
| 21
| Top 50
|-
| [[Sorsogon]]
| Carmela Diane Doma
| 27
| Top 50
|-
| [[Sultan Kudarat]]
| Mary Dawn Abiera
| 25
| Top 50
|-
|}

==Mga Tala==
{{notelist}}

==Sanggunian==</text>
      <sha1>6mic4dt3w4axt2x17xntrcdqn321o4v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960006</id>
      <parentid>1960005</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T05:02:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.149.133.88</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8396" xml:space="preserve">Ang '''Miss Universe Philippines 2022''' ay ang ika-3 edisyon ng [[:en:Miss Universe Philippines|Miss Universe Philippines]]. Ang mananalo ang magiging kinatawan ng Pilipinas sa [[Miss Universe 2022]].&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.facebook.com/100044223319649/posts/490873315730108/?app=fbl|title=Miss Universe Philippines 2022, this coming April|website=Facebook|language=en|date=Enero 3, 2022|access-date=Enero 3, 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/2/1/Miss-Universe-Philippines-2022-coronation.html|title=Miss Universe Philippines 2022 coronation night set on April 30|website=CNN Philippines|language=en|date=1 February 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
| name = Miss Universe Philippines 2022
| image = File:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg
| image size = 
| image alt = 
| caption = [[Celeste Cortesi]], Miss Universe Philippines 2022
| date = Abril 30, 2022
| presenters = {{Hlist|[[Pia Wurtzbach]]|[[:en:Iris Mittenaere|Iris Mittenaere]]|[[:en:Demi-Leigh Tebow|Demi-Leigh Tebow]]}}
| entertainment = {{Hlist|[[Bamboo (banda)|Bamboo Mañalac]]|[[Sam Concepcion]]|Yheen &amp; Yuki|Ez Mil|Francisco Martin|Morissette|JM Bales|Arthur Nery}}
| theme = Uniquely Beautiful
| venue = [[Mall of Asia Arena]], [[Pasay City]]
| broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[GMA Network]]}}
| director = 
| producer = 
| owner = 
| sponsor = 
| entrants = 32{{efn|[[Benguet]] withdraw from the Competition}}
| placements = 16
| debuts = 
| withdrawals = {{Hlist|[[Benguet]]}}
| returns = 
| winner = '''[[Celeste Cortesi]] &lt;br&gt; [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]'''
| represented = 
| congeniality = Jewel Alexandria Palacat &lt;br&gt; [[File:PH-ILS Flag.png|25px]] [[Ilocos Sur]]
| personality = 
| best national costume = Julia Calleja Saubier&lt;br&gt; [[File:Albay Flag.png|25px]] [[Albay]]
| best state costume = 
| photogenic = [[Celeste Cortesi]] &lt;br&gt; [[File:Pasay City Flag.gif|25px]] [[Pasay]]
| miss internet = 
| award1 label = 
| award1 = 
| award2 label = 
| award2 =  
| opening trailer = The Universe &lt;br&gt; [[Bamboo (banda)|Bamboo]]
| before = [[:en:Miss Universe Philippines 2021|2021]]
| next = 2023
}}

==Resulta==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Huling Resulta
! Kalahok
! Int'l na Panlalagay
|-
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|
* [[Pasay]] - [[Celeste Cortesi]]
| TBA - [[Miss Universe 2022]]
|-
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|
* [[Makati]] - Michelle Dee
|-
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|
*  [[Bohol]] - Pauline Amelinckx
|-
| 1st Runner-up
|
* [[Misamis Oriental]] - Annabelle Mae McDonnell
|-
| 2nd Runner-up
|
* [[Taguig]] - Maria Katrina Llegado
|-
| Top 10
|
* [[Albay]] - Julia Saubier
* [[Baguio]] - Ghenesis Latugat
* [[Cebu City]] - Chantal Elise Schmidt
* [[Cebu|Cebu Province]] - Lou Dominique Piczon
* [[Iloilo|Iloilo Province]] - Vanessa  Caro
|-
| Top 16
|
* [[Aklan]] - Jona Sweett
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
* [[Iloilo City]] - Dorothy Mae Gemillan
* [[Laguna]] - Sonja Jeyn Tanyag
* [[Nueva Vizcaya]] - Gillian Katherine De Mesa §
* [[Palawan]] - Angelica Lopez
|}

§- Nanalo ng Lazada Fan Vote

===Pangunahing Parangal===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
| Best National Costume
|
* [[Albay]] - Julia Eugénie Augustias Saubier
|-
| Miss Friendship
|
* [[Ilocos Sur]] - Jewel Alexandria Palacat
|-
|Miss Photogenic 	
| rowspan=&quot;2&quot; |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Best in Swimsuit	
|-
| Best in Evening Gown
|
* [[Makati]] - Michelle Daniela Dee
|}

===Espesyal na Parangal===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Parangal
! Kalahok
|-
|Frontrow Catwalk Queen	
| rowspan=&quot;7&quot; |
*[[Makati]] – Michelle Dee
|-
|Miss Kumuniverse	
|-
|Face of Essentials by Belo	
|-
|Miss Creamsilk	
|-
|Miss Jojo Bragais	
|-
|Miss SavePoint	
|-
|Miss The Medical City	
|-

|Frontrow Best Arrival Look (Press' Choice)	
| rowspan=&quot;4&quot; |
*[[Pasay]] – [[Celeste Cortesi]]
|-
|Miss Avana	
|-
|Miss Aqua Boracay	
|-
|Miss Sendwave	
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 1	
| rowspan=&quot;3&quot; |
*[[Taguig]] – Maria Katrina Llegado
|-
|Miss Philippine Airlines	
|-
|Miss CAD	
|-
|Frontrow Choice Queen	
| rowspan=&quot;2&quot; |
*[[Bohol]] – Pauline Amelinckx
|-
|Miss MG Cars	
|-
|Frontrow Multi-Level Beauty	
|
*[[Misamis Oriental]] – Annabelle McDonnell
|-
|Frontrow Best Arrival Look (Netizens' Choice) 2
|
*[[Victorias]] – Shanelyn Bayson
|-
|Luxxe Slim Fitness Queen	
|
*[[Pangasinan]] – Ivylou Borbon
|-
|Luxxe ImmunPlus Queen Majestic	
|
*[[Palawan]] – Angelica Lopez
|-
|Miss Coins.ph	
|
*[[San Juan]] – Danielle Arielle Camcam
|-
|Miss Jewelmer	
|
*[[Mandaue]] – Isabel Luche
|-
|Miss Smilee	
|
*[[Nueva Vizcaya]] – Gillian Katherine De Mesa
|-
|Miss Cavaso	
|
*[[Cebu City]] – Chantal Elise Schmidt
|-
|Miss Okada Manila	
|
*[[Cebu|Cebu Province]] – Lou Dominique Piczon
|-

|}

==Mga Kalahok==
32 na mga kalahok ang ang maglalaban para sa titilo:
{|class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata 
! Edad{{efn|Ages at the time of the Pageant}}
! Paglalagay
|-
| [[Aklan]]
| Jona Lli Sweett                                                        
| 26
| Top 16
|-
| [[Albay]]
| Julia Calleja Saubier           
| 27
| Top 10
|-
| [[Baguio]]
| Ghenesis Latugat
| 22
| Top 10
|-
| [[Batanes]]
| Elsa Schumacher
| 25
|
|-
| [[Benguet]]
| Shawntel Cruz{{efn|Umatras sa Kompetisyon dahil nagka [[Dengue|Dengue Fever]]}}
| 25
|           
|-
| [[Bohol]]
| Pauline Amelinckx
| 26
| Miss Universe Philippines Charity 2022
|-
| [[Bulacan]]
| Aidyl Mhay Sanchez
| 24
|
|-
| [[Cebu City]]
| Chantal Schmidt
| 20
| Top 10
|-
| [[Cebu|Cebu Province]]
| Lou Dominique Piczon
| 26
| Top 10
|-
| [[Davao del Norte]]
| Jeanne Nicci Orcena
| 21
|
|-
| [[Davao del Sur]]
| Jedidah Korinihona
| 25
|
|-
| [[Ilocos Sur]]
| Jewel Alexandria Palacat
| 22
| Top 16
|-
| [[Iloilo City]]
| Dorothy Gemillan
| 21
| Top 16
|-
| [[Iloilo|Iloilo Province]]
| Vanessa Caro
| 25
| Top 10
|-
| [[Laguna]]
| Sonja Jeyn Tanyag
| 23
| Top 16
|-
| [[Lapu-Lapu City|Lapu-Lapu]]
| Sashi Chiesa
| 26
|
|-
| [[Las Piñas]]
| Isabelle Kristine Braza
| 25
|
|-
| [[Lucena]]
| Anjeanette Japor
| 26
|
|-
| [[Makati]]
| [[:en:Michelle Dee|Michelle Marquez Dee]]
| 27
| Miss Universe Philippines Tourism 2022
|-
| [[Mandaue]]
| Isabel Dalag Luche
| 22
|
|-
| [[Misamis Oriental]]
| Annabelle McDonnell
| 21
| 1st Runner Up
|-
| [[Negros Oriental]]
| Marilit Katipunan Iligan
| 21
|
|-
| [[Nueva Vizcaya]]
| Gillian Katherine De Mesa
| 25
| Top 16{{efn|Nanalo sa Lazada Fan Voting kaya nakapasok sa Top 16}}
|-
| [[Palawan]]
| Angelica Lopez
| 21
| Top 16
|-
| [[Pampanga]]
| Alyssa Georgia Felix
| 27
|
|-
| [[Pangasinan]]
| Ivylou Borbon
| 22
|
|-
| '''[[Pasay]]'''
| '''[[Celeste Cortesi]]'''
| '''24'''
| '''Miss Universe Philippines 2022'''
|-
| [[Quezon|Quezon Province]]
| Gracelle Nicole Distura
| 22
|
|-
| [[Roxas City|Roxas]]
| Francheska Dadivas
| 22
|
|-
| [[San Juan]]
| Danielle Arielle Camcam
| 24
|
|-
| [[Taguig]]
| Ma. Katrina Llegado
| 24
| 2nd Runner Up
|-
| [[Victorias]]
| Shanelyn Bayson
| 22
|
|-
|}

===Iba Pang Kandidata===
{|class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Lungsod/Probinsya
! Kandidata
! Edad
! Eliminated
|-
| [[Arayat, Pampanga]]
| Marinel Tungol
| 27
| Top 50
|-
| [[Bataan]]
| Kevin Allesandrea Mateo
| 26
| Top 50
|-
| [[Batangas]]
| Bianca Mae Awatin
| 25
| Top 50
|-
| [[Bukidnon]]
| Meriam Campong
| 21
| Top 50
|-
| [[Bulacan|Bulacan Province]]
| Nyca Mae Bernardo
| 22
| Top 50
|-
| [[Cavite]]
| Jennika Casin
| 26
| Top 50
|-
| [[Davao City]]
| Myrell Martinez
| 25
| Top 50 (''withdrew'')
|-
| [[Ilocos Norte]]
| Lyza Katrina Samalio
| 19
| Top 50
|-
| [[Isabela]]
| Zeneth Khan
| 23
| Top 50
|-
| [[La Union]]
| Louise Nicole Dabu
| 25
| Top 50
|-
| [[Lemery, Batangas]]
| Sharifah Malabanan
| 24
| Top 50
|-
| [[Malolos, Bulacan]]
| Abigail Maclang
| 24
| Top 50
|-
| [[Mariveles, Bataan]]
| Seychelle Jaochico
| 25
| Top 50 (''withdrew'')
|-
| [[Negros Occidental]]
| Ma. Cristel Antibo
| 21
| Top 50
|-
| [[Northern Samar]]
| Nicole Mendiola
| 21
| Top 50
|-
| [[Rizal]]
| Sophia Veronica Torres
| 18
| Top 50
|-
| [[San Pablo, Laguna]]
| Shaira Aliyah Diaz
| 21
| Top 50
|-
| [[Sorsogon]]
| Carmela Diane Doma
| 27
| Top 50
|-
| [[Sultan Kudarat]]
| Mary Dawn Abiera
| 25
| Top 50
|-
|}

==Mga Tala==
{{notelist}}

==Sanggunian==</text>
      <sha1>b1tod9hamigw2cv6h0km9xhtdhbrjbo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Binibining Pilipinas 2022</title>
    <ns>0</ns>
    <id>316905</id>
    <revision>
      <id>1959971</id>
      <parentid>1959899</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:37:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.149.133.88</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Resulta */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8945" xml:space="preserve">Ang '''Binibining Pilipinas 2022''' ay Ang ika-58 edisyon ng [[Binibining Pilipinas]] pageant. Sina Hannah Arnold, Samantha Panlilio, Cinderella Obeñita, at Maureen Montagne ay magpapasa ng kanilang korona sa kanilang mga kahalili.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/binibining-pilipinas-opens-applications-2022-pageant/|title=Binibining Pilipinas opens applications for 2022 pageant|website=Rappler|language=en|date=22 Pebrero 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
|name = Binibining Pilipinas 2022
|date = July 31, 2022
|presenters = {{Hlist|[[Catriona Gray]]|Nicole Cordoves|[[Edward Barber]]|Samantha Bernardo}}
|venue = [[Smart Araneta Coliseum]], [[Quezon City]], [[Metro Manila]]
|entrants = 40
|winner = '''[[:en:Nicole Borromeo|Nicole Borromeo]]&lt;br /&gt;[[Cebu]]'''
|best national costume = Graciella Lehmann&lt;br /&gt;[[Oriental Mindoro]]
|congeniality = Eiffel Rosalita&lt;br /&gt;[[Catanduanes]]
|photogenic= Yllana Marie Aduana&lt;br /&gt;[[Laguna]]
|entertainment= [[SB19]]
|broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[ZOE TV]]|[[TV5]]}}
|before = [[:en:Binibining Pilipinas 2021|2021]]
|next = 2023
}}

==Background==
===Pagpili ng mga Kalahok===
40 kalahok ang napili sa final screening na ginanap sa [[New Frontier Theater]] noong Abril 22, 2022. Noong Abril 25, 2022, binigyan ang mga kalahok ng kanilang mga opisyal na numero at tinanong kung anong lungsod/lalawigan ang kanilang kakatawanin.  Ang petsa ng kanilang opisyal na seremonya ng sashing ay iaanunsyo sa ibang araw.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829716/binibining-pilipinas-2022-presents-the-top-40-with-their-official-numbers/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 presents the Top 40 with their official numbers|website=GMA News|language=en|date=26 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

Noong Abril 27, 2022, opisyal na inihayag ng Binibining Pilipinas ang pag-alis ng tatlong kandidata: Gwendoline Meliz Soriano ng [[Pangasinan]], Maria Francesca Taruc ng [[Angeles City, Pampanga]], at Iman Franchesca Cristal ng [[Pampanga]].  Ang tatlong kandidata kung saan pinalitan noon nina Patricia Ann Tan, Maria Isabela David, at Joanna Rabe.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/04/27/22/bb-pilipinas-updates-roster-as-3-candidates-withdraw|title=Bb. Pilipinas updates 2022 roster after withdrawal of 3 candidates|website=ABS-CBN News|language=en|date=27 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

==Resulta==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Paglalagay
! Kalahok
! Internasyonal na Paglalagay
|-
| Binibining Pilipinas International 2022
| 
*Bb. #23 [[Cebu]] - [[:en:Nicole Borromeo|Nicole Borromeo]]
| TBD - Miss International 2023
|-
| Binibining Pilipinas Grand International 2022
|
*Bb. #40 [[San Pablo, Laguna]] - [[:en:Roberta Tamondong|Roberta Angela Tamondong]]
| TBD - [[Miss Grand International 2022]]
|-
| Binibining Pilipinas Intercontinental 2022
|
*Bb. #28 [[Borongan]], [[Eastern Samar]] - [[:en:Draft:Gabrielle Basiano|Gabrielle Basiano]]
| TBD - [[Miss Intercontinental 2022]]
|-
| Binibining Pilipinas Globe 2022
|
*Bb. #17 [[Tacloban City]] - Chelsea Fernandez
| TBD - The Miss Globe 2022
|-
| 1st Runner-up
|
*Bb. #08 [[Rizal]] - [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]
|-
| 2nd Runner-up
|
*Bb. #01 [[Cainta, Rizal]] - Stacey Daniella Gabriel
|-
| Top 12
|
*Bb. #05 [[Iloilo City]] - Karen Mendoza
*Bb. #25 [[Bataan]] - Annalena Lakrini
*Bb. #32 [[Laguna]] - Yllana Marie  Aduana
*Bb. #32 [[Batangas]] - Anna Carres de Mesa
*Bb. #35 [[Nueva Ecija]] - Diana Mackey
*Bb. #39 [[Tarlac|Tarlac Province]] - Jasmine Omay
|}


===Special Awards===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Awards
! Kandidata
|-
|Miss Hya-Loo
|
*Bb. #15 [[Guiguinto, Bulacan]] – Nyca Mae Bernardo
|-
|Miss Spotlight
| rowspan=&quot;2&quot; |
*Bb. #40 [[San Pablo, Laguna]] – [[:en:Roberta Tamondong|Roberta Tamondong]]
|-
|Bb. Philippine Airlines	
|-
|Miss Ever Organics
|
*Bb. #35 [[Nueva Ecija]] – Diana Mackey
|-
|Miss Careline||
*Bb. #23 [[Cebu]] – [[:en:Nicole Borromeo|Nicole Borromeo]]
|-
|Miss Hello Glow
| rowspan=&quot;3&quot; |
*Bb. #5 [[Iloilo City]] – Karen Laurrie Mendoza
|-
|Miss Kumu People's Choice	
|-
|Bb. Moist Diane Shampoo	
|-
|Miss Kumu Question	
|
*Bb. #38 La Union – Ethel Abellanosa
|-
|Best in National Costume	
|
*Bb. #7 [[Oriental Mindoro]] – Graciella  Lehmann
|-
|Best in Talent	
|
*Bb. #18 [[Mexico, Pampanga]] – Maria Isabella David
|-
|Face of Binibini (Miss Photogenic)	
|
*Bb. #31 [[Laguna]] – Yllana Marie Aduana
|-
|Bb. Friendship	
|
*Bb. #37 [[Catanduanes]] – Eiffel Jannell Rosalita
|-
|Manila Bulletin Readers' Choice	
| rowspan=&quot;8&quot; |
*Bb. #8 [[Angono, Rizal]] – [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]
|-
|Miss Blackwater
|-
|Bb. Shein	
|-
|Bb. Pizza Hut	
|-
|Bb. Kumu	
|-
|Jag Queen	
|-
|Bb. Silka	
|-
|Bb. World Balance	
|-
|Bb. Ever Bilena	
| rowspan=&quot;2&quot; |
*Bb. #17 [[Tacloban]] – Chelsea Lovely Fernandez
|-
|Miss Ever Bilena
|-
|Best in Swimsuit	
| rowspan=&quot;2&quot; |
*Bb. #28 [[Borongan, Eastern Samar]] – [[:en:Draft:Gabrielle Basiano|Gabrielle Camille Basiano]]
|-
|Best in Evening Gown	
|}

==Mga Kalahok==
40 na kalahok ang kumpirmado:&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/4/23/bb-pilipinas-2022-40-candidates-.html|title=The Top 40 candidates of Bb. Pilipinas 2022|website=CNN Philippines|language=en|date=23 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829400/binibining-pilipinas-2022-unveils-top-40-candidates/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 unveils top 40 candidates|website=GMA News|language=en|date=22 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/05/03/22/in-photos-40-official-candidates-of-bb-pilipinas-2022|title=40 official candidates of Binibining Pilipinas 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=3 Mayo 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%; text-align:&quot;
|-
! No.
! City/Province                         
! Contestants 
! Age
! Placement
|-
| 1 || '''[[Cainta]], [[Rizal]]''' || '''Stacey Daniella Gabriel''' || 24 ||2nd Runner Up
|-
| 2 || [[Camarines Sur]] || Krizzia Lynn Moreno || 26 ||
|-
| 3 ||[[Taguig City]] || Diana Pinto || 24 ||
|-
| 4 || [[Carcar|Carcar City]], [[Cebu]] || Jane Darren Genobisa || 25 ||
|-
| 5 || [[Iloilo City]] || Karen Laurrie Mendoza || 25 ||Top 12
|-
| 6 || [[Davao del Sur]] || Elda Louise Aznar || 26 ||
|-
| 7 || [[Oriental Mindoro]] || Graciella Sheine Lehmann || 24 ||
|-
| 8 || '''[[Angono]], [[Rizal]]''' || '''[[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]''' || 22 ||1st Runner Up
|-
| 9 || [[Marabut]], [[Samar|Western Samar]] || Natasha Ellema Jung || 18 ||
|-
| 10 || [[Sarangani]] || Fatima Kate Bisan || 22 ||
|-
| 11 || [[Misamis Oriental]]|| Esel Pabillaran || 26 ||
|-
| 12 || [[Sultan Kudarat]] || Leslie Avila || 19||
|-
| 13 || [[Masbate City]]|| Patricia Ann Tan || 26 ||
|-
| 14 || [[Bulacan]]|| Joanna Day || 23 ||
|-
| 15 || [[Guiguinto]], [[Bulacan]] || Nyca Mae Bernardo || 22 ||
|-
| 16 || [[Davao City]]|| Jeriza Uy || 25||
|-
| 17 || '''[[Tacloban City]] || '''Chelsea Lovely Fernandez''' || 22 ||'''Binibining Pilipinas Globe 2022'''
|-
| 18 || [[Mexico, Pampanga]]/[[Bacolod]] || Maria Isabela David || 20 ||
|-
| 19 || [[Quezon Province]] || Ira Patricia Malaluan || 21 ||
|-
| 20 || [[Iba]], [[Zambales]] || Joanna Marie Rabe || 26||
|-
| 21 || [[Lipa, Batangas|Lipa City, Batangas]] || Gracia Elizabetta Mendoza || 24 ||
|-
| 22 || [[Davao Oriental]] || Joanna Ricci Alajar || 25 ||
|-
| 23 || '''[[Cebu]]''' || '''[[:en:Nicole Borromeo|Nicole Yance Borromeo]]''' || 23 ||'''Binibining Pilipinas International 2023'''
|-
| 24 || [[Quezon City]] || Patricia Samantha Go || 26 ||
|-
| 25 || [[Bataan]] || Annalena Lakrini || 24 ||Top 12
|-
| 26 || [[Porac]], [[Pampanga]] || Cyrille Payumo || 25 ||
|-
| 27 || [[Floridablanca, Pampanga]] || Jessica Rose McEwen || 25 ||
|-
| 28 || '''[[Borongan]], [[Eastern Samar]]'''|| '''Gabrielle Camille Basiano''' || 24 ||'''Binibining Pilipinas Intercontinental 2022'''
|-
| 29 || [[Marikina City]] || Mariella Esguerra || 24 ||
|-
| 30 || [[Albay]] || Jashmin Lyn Dimaculangan || 24 ||
|-
| 31 ||[[Laguna Province]] || Yllana Marie Aduana || 23 ||Top 12
|-
| 32 || [[Batangas]]|| Anna Carres De Mesa || 23 ||Top 12
|-
| 33 || [[Cavite]] || Mary Justinne Punsalang ||27 ||
|-
| 34 || [[Zambales]] || Christine Juliane Opiaza || 23 ||
|-
| 35 || [[Nueva Ecija]] || Diana Mackey || 24 ||Top 12
|-
| 36 || [[Tanjay]], [[Negros Oriental]] || Jannine Navarro || 27 ||
|-
| 37 || [[Catanduanes]] || Eiffel Janell Rosalita ||26 ||
|-
| 38 || [[La Union]] || Ethel Abellanosa || 25 ||
|-
| 39 || [[Tarlac|Tarlac Province]] || Jasmine Omay || 24 ||Top 13
|-
| 40 || '''[[San Pablo, Laguna]]'''|| '''Roberta Angela Tamondong''' || 19 ||'''Binibining  Pilipinas Grand International 2022'''
|}

==Sanggunian==</text>
      <sha1>k27pok7vawstq3c7ljamgwrkml1wxqx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959974</id>
      <parentid>1959971</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:40:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.149.133.88</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Mga Kalahok */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8949" xml:space="preserve">Ang '''Binibining Pilipinas 2022''' ay Ang ika-58 edisyon ng [[Binibining Pilipinas]] pageant. Sina Hannah Arnold, Samantha Panlilio, Cinderella Obeñita, at Maureen Montagne ay magpapasa ng kanilang korona sa kanilang mga kahalili.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/binibining-pilipinas-opens-applications-2022-pageant/|title=Binibining Pilipinas opens applications for 2022 pageant|website=Rappler|language=en|date=22 Pebrero 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
|name = Binibining Pilipinas 2022
|date = July 31, 2022
|presenters = {{Hlist|[[Catriona Gray]]|Nicole Cordoves|[[Edward Barber]]|Samantha Bernardo}}
|venue = [[Smart Araneta Coliseum]], [[Quezon City]], [[Metro Manila]]
|entrants = 40
|winner = '''[[:en:Nicole Borromeo|Nicole Borromeo]]&lt;br /&gt;[[Cebu]]'''
|best national costume = Graciella Lehmann&lt;br /&gt;[[Oriental Mindoro]]
|congeniality = Eiffel Rosalita&lt;br /&gt;[[Catanduanes]]
|photogenic= Yllana Marie Aduana&lt;br /&gt;[[Laguna]]
|entertainment= [[SB19]]
|broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[ZOE TV]]|[[TV5]]}}
|before = [[:en:Binibining Pilipinas 2021|2021]]
|next = 2023
}}

==Background==
===Pagpili ng mga Kalahok===
40 kalahok ang napili sa final screening na ginanap sa [[New Frontier Theater]] noong Abril 22, 2022. Noong Abril 25, 2022, binigyan ang mga kalahok ng kanilang mga opisyal na numero at tinanong kung anong lungsod/lalawigan ang kanilang kakatawanin.  Ang petsa ng kanilang opisyal na seremonya ng sashing ay iaanunsyo sa ibang araw.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829716/binibining-pilipinas-2022-presents-the-top-40-with-their-official-numbers/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 presents the Top 40 with their official numbers|website=GMA News|language=en|date=26 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

Noong Abril 27, 2022, opisyal na inihayag ng Binibining Pilipinas ang pag-alis ng tatlong kandidata: Gwendoline Meliz Soriano ng [[Pangasinan]], Maria Francesca Taruc ng [[Angeles City, Pampanga]], at Iman Franchesca Cristal ng [[Pampanga]].  Ang tatlong kandidata kung saan pinalitan noon nina Patricia Ann Tan, Maria Isabela David, at Joanna Rabe.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/04/27/22/bb-pilipinas-updates-roster-as-3-candidates-withdraw|title=Bb. Pilipinas updates 2022 roster after withdrawal of 3 candidates|website=ABS-CBN News|language=en|date=27 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

==Resulta==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Paglalagay
! Kalahok
! Internasyonal na Paglalagay
|-
| Binibining Pilipinas International 2022
| 
*Bb. #23 [[Cebu]] - [[:en:Nicole Borromeo|Nicole Borromeo]]
| TBD - Miss International 2023
|-
| Binibining Pilipinas Grand International 2022
|
*Bb. #40 [[San Pablo, Laguna]] - [[:en:Roberta Tamondong|Roberta Angela Tamondong]]
| TBD - [[Miss Grand International 2022]]
|-
| Binibining Pilipinas Intercontinental 2022
|
*Bb. #28 [[Borongan]], [[Eastern Samar]] - [[:en:Draft:Gabrielle Basiano|Gabrielle Basiano]]
| TBD - [[Miss Intercontinental 2022]]
|-
| Binibining Pilipinas Globe 2022
|
*Bb. #17 [[Tacloban City]] - Chelsea Fernandez
| TBD - The Miss Globe 2022
|-
| 1st Runner-up
|
*Bb. #08 [[Rizal]] - [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]
|-
| 2nd Runner-up
|
*Bb. #01 [[Cainta, Rizal]] - Stacey Daniella Gabriel
|-
| Top 12
|
*Bb. #05 [[Iloilo City]] - Karen Mendoza
*Bb. #25 [[Bataan]] - Annalena Lakrini
*Bb. #32 [[Laguna]] - Yllana Marie  Aduana
*Bb. #32 [[Batangas]] - Anna Carres de Mesa
*Bb. #35 [[Nueva Ecija]] - Diana Mackey
*Bb. #39 [[Tarlac|Tarlac Province]] - Jasmine Omay
|}


===Special Awards===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Awards
! Kandidata
|-
|Miss Hya-Loo
|
*Bb. #15 [[Guiguinto, Bulacan]] – Nyca Mae Bernardo
|-
|Miss Spotlight
| rowspan=&quot;2&quot; |
*Bb. #40 [[San Pablo, Laguna]] – [[:en:Roberta Tamondong|Roberta Tamondong]]
|-
|Bb. Philippine Airlines	
|-
|Miss Ever Organics
|
*Bb. #35 [[Nueva Ecija]] – Diana Mackey
|-
|Miss Careline||
*Bb. #23 [[Cebu]] – [[:en:Nicole Borromeo|Nicole Borromeo]]
|-
|Miss Hello Glow
| rowspan=&quot;3&quot; |
*Bb. #5 [[Iloilo City]] – Karen Laurrie Mendoza
|-
|Miss Kumu People's Choice	
|-
|Bb. Moist Diane Shampoo	
|-
|Miss Kumu Question	
|
*Bb. #38 La Union – Ethel Abellanosa
|-
|Best in National Costume	
|
*Bb. #7 [[Oriental Mindoro]] – Graciella  Lehmann
|-
|Best in Talent	
|
*Bb. #18 [[Mexico, Pampanga]] – Maria Isabella David
|-
|Face of Binibini (Miss Photogenic)	
|
*Bb. #31 [[Laguna]] – Yllana Marie Aduana
|-
|Bb. Friendship	
|
*Bb. #37 [[Catanduanes]] – Eiffel Jannell Rosalita
|-
|Manila Bulletin Readers' Choice	
| rowspan=&quot;8&quot; |
*Bb. #8 [[Angono, Rizal]] – [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]
|-
|Miss Blackwater
|-
|Bb. Shein	
|-
|Bb. Pizza Hut	
|-
|Bb. Kumu	
|-
|Jag Queen	
|-
|Bb. Silka	
|-
|Bb. World Balance	
|-
|Bb. Ever Bilena	
| rowspan=&quot;2&quot; |
*Bb. #17 [[Tacloban]] – Chelsea Lovely Fernandez
|-
|Miss Ever Bilena
|-
|Best in Swimsuit	
| rowspan=&quot;2&quot; |
*Bb. #28 [[Borongan, Eastern Samar]] – [[:en:Draft:Gabrielle Basiano|Gabrielle Camille Basiano]]
|-
|Best in Evening Gown	
|}

==Mga Kalahok==
40 na kalahok ang kumpirmado:&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/4/23/bb-pilipinas-2022-40-candidates-.html|title=The Top 40 candidates of Bb. Pilipinas 2022|website=CNN Philippines|language=en|date=23 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829400/binibining-pilipinas-2022-unveils-top-40-candidates/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 unveils top 40 candidates|website=GMA News|language=en|date=22 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/05/03/22/in-photos-40-official-candidates-of-bb-pilipinas-2022|title=40 official candidates of Binibining Pilipinas 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=3 Mayo 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%; text-align:&quot;
|-
! No.
! Siyudad/Probinsya                         
! Kandidata 
! Edad
! Panlalagay
|-
| 1 
| '''[[Cainta]], [[Rizal]]''' 
| '''Stacey Daniella Gabriel''' 
| 24 
|2nd Runner Up
|-
| 2 || [[Camarines Sur]] || Krizzia Lynn Moreno || 26 ||
|-
| 3 ||[[Taguig City]] || Diana Pinto || 24 ||
|-
| 4 || [[Carcar|Carcar City]], [[Cebu]] || Jane Darren Genobisa || 25 ||
|-
| 5 || [[Iloilo City]] || Karen Laurrie Mendoza || 25 ||Top 12
|-
| 6 || [[Davao del Sur]] || Elda Louise Aznar || 26 ||
|-
| 7 || [[Oriental Mindoro]] || Graciella Sheine Lehmann || 24 ||
|-
| 8 || '''[[Angono]], [[Rizal]]''' || '''[[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]''' || 22 ||1st Runner Up
|-
| 9 || [[Marabut]], [[Samar|Western Samar]] || Natasha Ellema Jung || 18 ||
|-
| 10 || [[Sarangani]] || Fatima Kate Bisan || 22 ||
|-
| 11 || [[Misamis Oriental]]|| Esel Pabillaran || 26 ||
|-
| 12 || [[Sultan Kudarat]] || Leslie Avila || 19||
|-
| 13 || [[Masbate City]]|| Patricia Ann Tan || 26 ||
|-
| 14 || [[Bulacan]]|| Joanna Day || 23 ||
|-
| 15 || [[Guiguinto]], [[Bulacan]] || Nyca Mae Bernardo || 22 ||
|-
| 16 || [[Davao City]]|| Jeriza Uy || 25||
|-
| 17 || '''[[Tacloban City]] || '''Chelsea Lovely Fernandez''' || 22 ||'''Binibining Pilipinas Globe 2022'''
|-
| 18 || [[Mexico, Pampanga]]/[[Bacolod]] || Maria Isabela David || 20 ||
|-
| 19 || [[Quezon Province]] || Ira Patricia Malaluan || 21 ||
|-
| 20 || [[Iba]], [[Zambales]] || Joanna Marie Rabe || 26||
|-
| 21 || [[Lipa, Batangas|Lipa City, Batangas]] || Gracia Elizabetta Mendoza || 24 ||
|-
| 22 || [[Davao Oriental]] || Joanna Ricci Alajar || 25 ||
|-
| 23 || '''[[Cebu]]''' || '''[[:en:Nicole Borromeo|Nicole Yance Borromeo]]''' || 23 ||'''Binibining Pilipinas International 2023'''
|-
| 24 || [[Quezon City]] || Patricia Samantha Go || 26 ||
|-
| 25 || [[Bataan]] || Annalena Lakrini || 24 ||Top 12
|-
| 26 || [[Porac]], [[Pampanga]] || Cyrille Payumo || 25 ||
|-
| 27 || [[Floridablanca, Pampanga]] || Jessica Rose McEwen || 25 ||
|-
| 28 || '''[[Borongan]], [[Eastern Samar]]'''|| '''Gabrielle Camille Basiano''' || 24 ||'''Binibining Pilipinas Intercontinental 2022'''
|-
| 29 || [[Marikina City]] || Mariella Esguerra || 24 ||
|-
| 30 || [[Albay]] || Jashmin Lyn Dimaculangan || 24 ||
|-
| 31 ||[[Laguna Province]] || Yllana Marie Aduana || 23 ||Top 12
|-
| 32 || [[Batangas]]|| Anna Carres De Mesa || 23 ||Top 12
|-
| 33 || [[Cavite]] || Mary Justinne Punsalang ||27 ||
|-
| 34 || [[Zambales]] || Christine Juliane Opiaza || 23 ||
|-
| 35 || [[Nueva Ecija]] || Diana Mackey || 24 ||Top 12
|-
| 36 || [[Tanjay]], [[Negros Oriental]] || Jannine Navarro || 27 ||
|-
| 37 || [[Catanduanes]] || Eiffel Janell Rosalita ||26 ||
|-
| 38 || [[La Union]] || Ethel Abellanosa || 25 ||
|-
| 39 || [[Tarlac|Tarlac Province]] || Jasmine Omay || 24 ||Top 13
|-
| 40 || '''[[San Pablo, Laguna]]'''|| '''Roberta Angela Tamondong''' || 19 ||'''Binibining  Pilipinas Grand International 2022'''
|}

==Sanggunian==</text>
      <sha1>kr98dazidz8jhh9m1brbbutkbo2roqi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959977</id>
      <parentid>1959974</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:45:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.149.133.88</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8932" xml:space="preserve">Ang '''Binibining Pilipinas 2022''' ay Ang ika-58 edisyon ng [[Binibining Pilipinas]] pageant. Sina Hannah Arnold, Samantha Panlilio, Cinderella Obeñita, at Maureen Montagne ay magpapasa ng kanilang korona sa kanilang mga kahalili.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/binibining-pilipinas-opens-applications-2022-pageant/|title=Binibining Pilipinas opens applications for 2022 pageant|website=Rappler|language=en|date=22 Pebrero 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
|name = Binibining Pilipinas 2022
|date = July 31, 2022
|presenters = {{Hlist|[[Catriona Gray]]|Nicole Cordoves|[[Edward Barber]]|Samantha Bernardo}}
|venue = [[Smart Araneta Coliseum]], [[Quezon City]], [[Metro Manila]]
|entrants = 40
|winner = '''[[:en:Nicole Borromeo|Nicole Borromeo]]&lt;br /&gt;[[Cebu]]'''
|best national costume = Graciella Lehmann&lt;br /&gt;[[Oriental Mindoro]]
|congeniality = Eiffel Rosalita&lt;br /&gt;[[Catanduanes]]
|photogenic= Yllana Marie Aduana&lt;br /&gt;[[Laguna]]
|entertainment= [[SB19]]
|broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[ZOE TV]]|[[TV5]]}}
|before = [[:en:Binibining Pilipinas 2021|2021]]
|next = 2023
}}

==Background==
===Pagpili ng mga Kalahok===
40 kalahok ang napili sa final screening na ginanap sa [[New Frontier Theater]] noong Abril 22, 2022. Noong Abril 25, 2022, binigyan ang mga kalahok ng kanilang mga opisyal na numero at tinanong kung anong lungsod/lalawigan ang kanilang kakatawanin.  Ang petsa ng kanilang opisyal na seremonya ng sashing ay iaanunsyo sa ibang araw.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829716/binibining-pilipinas-2022-presents-the-top-40-with-their-official-numbers/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 presents the Top 40 with their official numbers|website=GMA News|language=en|date=26 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

Noong Abril 27, 2022, opisyal na inihayag ng Binibining Pilipinas ang pag-alis ng tatlong kandidata: Gwendoline Meliz Soriano ng [[Pangasinan]], Maria Francesca Taruc ng [[Angeles City, Pampanga]], at Iman Franchesca Cristal ng [[Pampanga]].  Ang tatlong kandidata kung saan pinalitan noon nina Patricia Ann Tan, Maria Isabela David, at Joanna Rabe.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/04/27/22/bb-pilipinas-updates-roster-as-3-candidates-withdraw|title=Bb. Pilipinas updates 2022 roster after withdrawal of 3 candidates|website=ABS-CBN News|language=en|date=27 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

==Resulta==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Paglalagay
! Kalahok
! Internasyonal na Paglalagay
|-
| Binibining Pilipinas International 2022
| 
*Bb. #23 [[Cebu]] - [[:en:Nicole Borromeo|Nicole Borromeo]]
| TBD - Miss International 2023
|-
| Binibining Pilipinas Grand International 2022
|
*Bb. #40 [[San Pablo, Laguna]] - [[:en:Roberta Tamondong|Roberta Angela Tamondong]]
| TBD - [[Miss Grand International 2022]]
|-
| Binibining Pilipinas Intercontinental 2022
|
*Bb. #28 [[Borongan]], [[Eastern Samar]] - [[:en:Draft:Gabrielle Basiano|Gabrielle Basiano]]
| TBD - [[Miss Intercontinental 2022]]
|-
| Binibining Pilipinas Globe 2022
|
*Bb. #17 [[Tacloban City]] - Chelsea Fernandez
| TBD - The Miss Globe 2022
|-
| 1st Runner-up
|
*Bb. #08 [[Rizal]] - [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]
|-
| 2nd Runner-up
|
*Bb. #01 [[Cainta, Rizal]] - Stacey Daniella Gabriel
|-
| Top 12
|
*Bb. #05 [[Iloilo City]] - Karen Mendoza
*Bb. #25 [[Bataan]] - Annalena Lakrini
*Bb. #32 [[Laguna]] - Yllana Marie  Aduana
*Bb. #32 [[Batangas]] - Anna Carres de Mesa
*Bb. #35 [[Nueva Ecija]] - Diana Mackey
*Bb. #39 [[Tarlac|Tarlac Province]] - Jasmine Omay
|}


===Special Awards===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Awards
! Kandidata
|-
|Miss Hya-Loo
|
*Bb. #15 [[Guiguinto, Bulacan]] – Nyca Mae Bernardo
|-
|Miss Spotlight
| rowspan=&quot;2&quot; |
*Bb. #40 [[San Pablo, Laguna]] – [[:en:Roberta Tamondong|Roberta Tamondong]]
|-
|Bb. Philippine Airlines	
|-
|Miss Ever Organics
|
*Bb. #35 [[Nueva Ecija]] – Diana Mackey
|-
|Miss Careline||
*Bb. #23 [[Cebu]] – [[:en:Nicole Borromeo|Nicole Borromeo]]
|-
|Miss Hello Glow
| rowspan=&quot;3&quot; |
*Bb. #5 [[Iloilo City]] – Karen Laurrie Mendoza
|-
|Miss Kumu People's Choice	
|-
|Bb. Moist Diane Shampoo	
|-
|Miss Kumu Question	
|
*Bb. #38 La Union – Ethel Abellanosa
|-
|Best in National Costume	
|
*Bb. #7 [[Oriental Mindoro]] – Graciella  Lehmann
|-
|Best in Talent	
|
*Bb. #18 [[Mexico, Pampanga]] – Maria Isabella David
|-
|Face of Binibini (Miss Photogenic)	
|
*Bb. #31 [[Laguna]] – Yllana Marie Aduana
|-
|Bb. Friendship	
|
*Bb. #37 [[Catanduanes]] – Eiffel Jannell Rosalita
|-
|Manila Bulletin Readers' Choice	
| rowspan=&quot;8&quot; |
*Bb. #8 [[Angono, Rizal]] – [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]
|-
|Miss Blackwater
|-
|Bb. Shein	
|-
|Bb. Pizza Hut	
|-
|Bb. Kumu	
|-
|Jag Queen	
|-
|Bb. Silka	
|-
|Bb. World Balance	
|-
|Bb. Ever Bilena	
| rowspan=&quot;2&quot; |
*Bb. #17 [[Tacloban]] – Chelsea Lovely Fernandez
|-
|Miss Ever Bilena
|-
|Best in Swimsuit	
| rowspan=&quot;2&quot; |
*Bb. #28 [[Borongan, Eastern Samar]] – [[:en:Draft:Gabrielle Basiano|Gabrielle Camille Basiano]]
|-
|Best in Evening Gown	
|}

==Mga Kalahok==
40 na kalahok ang kumpirmado:&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/4/23/bb-pilipinas-2022-40-candidates-.html|title=The Top 40 candidates of Bb. Pilipinas 2022|website=CNN Philippines|language=en|date=23 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829400/binibining-pilipinas-2022-unveils-top-40-candidates/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 unveils top 40 candidates|website=GMA News|language=en|date=22 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/05/03/22/in-photos-40-official-candidates-of-bb-pilipinas-2022|title=40 official candidates of Binibining Pilipinas 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=3 Mayo 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%; text-align:&quot;
|-
! No.
! Siyudad/Probinsya                         
! Kandidata 
! Edad
! Panlalagay
|-
| 1 
| '''[[Cainta]], [[Rizal]]''' 
| '''Stacey Daniella Gabriel''' 
| 24 
|2nd Runner Up
|-
| 2 || [[Camarines Sur]] || Krizzia Lynn Moreno || 26 ||
|-
| 3 ||[[Taguig City]] || Diana Pinto || 24 ||
|-
| 4 || [[Carcar|Carcar City]], [[Cebu]] || Jane Darren Genobisa || 25 ||
|-
| 5 || [[Iloilo City]] || Karen Laurrie Mendoza || 25 ||Top 12
|-
| 6 || [[Davao del Sur]] || Elda Louise Aznar || 26 ||
|-
| 7 || [[Oriental Mindoro]] || Graciella Sheine Lehmann || 24 ||
|-
| 8 || '''[[Angono]], [[Rizal]]''' || '''[[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]''' || 22 ||1st Runner Up
|-
| 9 || [[Marabut]], [[Samar|Western Samar]] || Natasha Ellema Jung || 18 ||
|-
| 10 || [[Sarangani]] || Fatima Kate Bisan || 22 ||
|-
| 11 || [[Misamis Oriental]]|| Esel Pabillaran || 26 ||
|-
| 12 || [[Sultan Kudarat]] || Leslie Avila || 19||
|-
| 13 || [[Masbate City]]|| Patricia Ann Tan || 26 ||
|-
| 14 || [[Bulacan]]|| Joanna Day || 23 ||
|-
| 15 || [[Guiguinto]], [[Bulacan]] || Nyca Mae Bernardo || 22 ||
|-
| 16 || [[Davao City]]|| Jeriza Uy || 25||
|-
| 17 || '''[[Tacloban City]] || '''Chelsea Lovely Fernandez''' || 22 ||'''Binibining Pilipinas Globe 2022'''
|-
| 18 || [[Mexico, Pampanga]]|| Maria Isabela David || 20 ||
|-
| 19 || [[Quezon Province]] || Ira Patricia Malaluan || 21 ||
|-
| 20 || [[Iba]], [[Zambales]] || Joanna Marie Rabe || 26||
|-
| 21 || [[Lipa, Batangas|Lipa City, Batangas]] || Gracia Castor Mendoza || 24 ||
|-
| 22 || [[Davao Oriental]] || Joanna Ricci Alajar || 25 ||
|-
| 23 || '''[[Cebu]]''' || '''[[:en:Nicole Borromeo|Nicole Yance Borromeo]]''' || 23 ||'''Binibining Pilipinas International 2023'''
|-
| 24 || [[Quezon City]] || Patricia Samantha Go || 26 ||
|-
| 25 || [[Bataan]] || Annalena Lakrini || 24 ||Top 12
|-
| 26 || [[Porac]], [[Pampanga]] || Cyrille Payumo || 25 ||
|-
| 27 || [[Floridablanca, Pampanga]] || Jessica Rose McEwen || 25 ||
|-
| 28 || '''[[Borongan]], [[Eastern Samar]]'''|| '''Gabrielle Camille Basiano''' || 24 ||'''Binibining Pilipinas Intercontinental 2022'''
|-
| 29 || [[Marikina City]] || Mariella Esguerra || 24 ||
|-
| 30 || [[Albay]] || Jashmin Lyn Dimaculangan || 24 ||
|-
| 31 ||[[Laguna Province]] || Yllana Marie Aduana || 23 ||Top 12
|-
| 32 || [[Batangas]]|| Anna Carres De Mesa || 23 ||Top 12
|-
| 33 || [[Cavite]] || Mary Justinne Punsalang ||27 ||
|-
| 34 || [[Zambales]] || Christine Juliane Opiaza || 23 ||
|-
| 35 || [[Nueva Ecija]] || Diana Mackey || 24 ||Top 12
|-
| 36 || [[Tanjay]], [[Negros Oriental]] || Jannine Navarro || 27 ||
|-
| 37 || [[Catanduanes]] || Eiffel Janell Rosalita ||26 ||
|-
| 38 || [[La Union]] || Ethel Abellanosa || 25 ||
|-
| 39 || [[Tarlac|Tarlac Province]] || Jasmine Omay || 24 ||Top 13
|-
| 40 || '''[[San Pablo, Laguna]]'''|| '''Roberta Angela Tamondong''' || 19 ||'''Binibining  Pilipinas Grand International 2022'''
|}

==Sanggunian==</text>
      <sha1>rxlwudvw15r06lnyzwjwzz94mctfg6u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1959978</id>
      <parentid>1959977</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T00:46:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.149.133.88</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8984" xml:space="preserve">Ang '''Binibining Pilipinas 2022''' ay Ang ika-58 edisyon ng [[Binibining Pilipinas]] pageant. Sina Hannah Arnold, Samantha Panlilio, Cinderella Obeñita, at Maureen Montagne ay magpapasa ng kanilang korona sa kanilang mga kahalili.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/binibining-pilipinas-opens-applications-2022-pageant/|title=Binibining Pilipinas opens applications for my2022 pageant|website=Rappler|language=en|date=22 Pebrero 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

{{Infobox beauty pageant
|name = Binibining Pilipinas 2022
|date = July 31, 2022
|presenters = {{Hlist|[[Catriona Gray]]|[[:en:Nicole Cordoves|Nicole Cordoves]]|[[Edward Barber]]|[[:en:Samantha Bernardo|Samantha Bernardo]]}}
|venue = [[Smart Araneta Coliseum]], [[Quezon City]], [[Metro Manila]]
|entrants = 40
|winner = '''[[:en:Nicole Borromeo|Nicole Borromeo]]&lt;br /&gt;[[Cebu]]'''
|best national costume = Graciella Lehmann&lt;br /&gt;[[Oriental Mindoro]]
|congeniality = Eiffel Rosalita&lt;br /&gt;[[Catanduanes]]
|photogenic= Yllana Marie Aduana&lt;br /&gt;[[Laguna]]
|entertainment= [[SB19]]
|broadcaster = {{Hlist|[[ABS-CBN]]|[[ZOE TV]]|[[TV5]]}}
|before = [[:en:Binibining Pilipinas 2021|2021]]
|next = 2023
}}

==Background==
===Pagpili ng mga Kalahok===
40 kalahok ang napili sa final screening na ginanap sa [[New Frontier Theater]] noong Abril 22, 2022. Noong Abril 25, 2022, binigyan ang mga kalahok ng kanilang mga opisyal na numero at tinanong kung anong lungsod/lalawigan ang kanilang kakatawanin.  Ang petsa ng kanilang opisyal na seremonya ng sashing ay iaanunsyo sa ibang araw.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829716/binibining-pilipinas-2022-presents-the-top-40-with-their-official-numbers/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 presents the Top 40 with their official numbers|website=GMA News|language=en|date=26 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

Noong Abril 27, 2022, opisyal na inihayag ng Binibining Pilipinas ang pag-alis ng tatlong kandidata: Gwendoline Meliz Soriano ng [[Pangasinan]], Maria Francesca Taruc ng [[Angeles City, Pampanga]], at Iman Franchesca Cristal ng [[Pampanga]].  Ang tatlong kandidata kung saan pinalitan noon nina Patricia Ann Tan, Maria Isabela David, at Joanna Rabe.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/04/27/22/bb-pilipinas-updates-roster-as-3-candidates-withdraw|title=Bb. Pilipinas updates 2022 roster after withdrawal of 3 candidates|website=ABS-CBN News|language=en|date=27 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;

==Resulta==
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Paglalagay
! Kalahok
! Internasyonal na Paglalagay
|-
| Binibining Pilipinas International 2022
| 
*Bb. #23 [[Cebu]] - [[:en:Nicole Borromeo|Nicole Borromeo]]
| TBD - Miss International 2023
|-
| Binibining Pilipinas Grand International 2022
|
*Bb. #40 [[San Pablo, Laguna]] - [[:en:Roberta Tamondong|Roberta Angela Tamondong]]
| TBD - [[Miss Grand International 2022]]
|-
| Binibining Pilipinas Intercontinental 2022
|
*Bb. #28 [[Borongan]], [[Eastern Samar]] - [[:en:Draft:Gabrielle Basiano|Gabrielle Basiano]]
| TBD - [[Miss Intercontinental 2022]]
|-
| Binibining Pilipinas Globe 2022
|
*Bb. #17 [[Tacloban City]] - Chelsea Fernandez
| TBD - The Miss Globe 2022
|-
| 1st Runner-up
|
*Bb. #08 [[Rizal]] - [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]
|-
| 2nd Runner-up
|
*Bb. #01 [[Cainta, Rizal]] - Stacey Daniella Gabriel
|-
| Top 12
|
*Bb. #05 [[Iloilo City]] - Karen Mendoza
*Bb. #25 [[Bataan]] - Annalena Lakrini
*Bb. #32 [[Laguna]] - Yllana Marie  Aduana
*Bb. #32 [[Batangas]] - Anna Carres de Mesa
*Bb. #35 [[Nueva Ecija]] - Diana Mackey
*Bb. #39 [[Tarlac|Tarlac Province]] - Jasmine Omay
|}


===Special Awards===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%;&quot;
|-
! Awards
! Kandidata
|-
|Miss Hya-Loo
|
*Bb. #15 [[Guiguinto, Bulacan]] – Nyca Mae Bernardo
|-
|Miss Spotlight
| rowspan=&quot;2&quot; |
*Bb. #40 [[San Pablo, Laguna]] – [[:en:Roberta Tamondong|Roberta Tamondong]]
|-
|Bb. Philippine Airlines	
|-
|Miss Ever Organics
|
*Bb. #35 [[Nueva Ecija]] – Diana Mackey
|-
|Miss Careline||
*Bb. #23 [[Cebu]] – [[:en:Nicole Borromeo|Nicole Borromeo]]
|-
|Miss Hello Glow
| rowspan=&quot;3&quot; |
*Bb. #5 [[Iloilo City]] – Karen Laurrie Mendoza
|-
|Miss Kumu People's Choice	
|-
|Bb. Moist Diane Shampoo	
|-
|Miss Kumu Question	
|
*Bb. #38 La Union – Ethel Abellanosa
|-
|Best in National Costume	
|
*Bb. #7 [[Oriental Mindoro]] – Graciella  Lehmann
|-
|Best in Talent	
|
*Bb. #18 [[Mexico, Pampanga]] – Maria Isabella David
|-
|Face of Binibini (Miss Photogenic)	
|
*Bb. #31 [[Laguna]] – Yllana Marie Aduana
|-
|Bb. Friendship	
|
*Bb. #37 [[Catanduanes]] – Eiffel Jannell Rosalita
|-
|Manila Bulletin Readers' Choice	
| rowspan=&quot;8&quot; |
*Bb. #8 [[Angono, Rizal]] – [[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]
|-
|Miss Blackwater
|-
|Bb. Shein	
|-
|Bb. Pizza Hut	
|-
|Bb. Kumu	
|-
|Jag Queen	
|-
|Bb. Silka	
|-
|Bb. World Balance	
|-
|Bb. Ever Bilena	
| rowspan=&quot;2&quot; |
*Bb. #17 [[Tacloban]] – Chelsea Lovely Fernandez
|-
|Miss Ever Bilena
|-
|Best in Swimsuit	
| rowspan=&quot;2&quot; |
*Bb. #28 [[Borongan, Eastern Samar]] – [[:en:Draft:Gabrielle Basiano|Gabrielle Camille Basiano]]
|-
|Best in Evening Gown	
|}

==Mga Kalahok==
40 na kalahok ang kumpirmado:&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnnphilippines.com/entertainment/2022/4/23/bb-pilipinas-2022-40-candidates-.html|title=The Top 40 candidates of Bb. Pilipinas 2022|website=CNN Philippines|language=en|date=23 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/829400/binibining-pilipinas-2022-unveils-top-40-candidates/story/|title=Binibining Pilipinas 2022 unveils top 40 candidates|website=GMA News|language=en|date=22 Abril 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abs-cbn.com/life/05/03/22/in-photos-40-official-candidates-of-bb-pilipinas-2022|title=40 official candidates of Binibining Pilipinas 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=3 Mayo 2022|access-date=14 Mayo 2022}}&lt;/ref&gt;
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:95%; text-align:&quot;
|-
! No.
! Siyudad/Probinsya                         
! Kandidata 
! Edad
! Panlalagay
|-
| 1 
| '''[[Cainta]], [[Rizal]]''' 
| '''Stacey Daniella Gabriel''' 
| 24 
|2nd Runner Up
|-
| 2 || [[Camarines Sur]] || Krizzia Lynn Moreno || 26 ||
|-
| 3 ||[[Taguig City]] || Diana Pinto || 24 ||
|-
| 4 || [[Carcar|Carcar City]], [[Cebu]] || Jane Darren Genobisa || 25 ||
|-
| 5 || [[Iloilo City]] || Karen Laurrie Mendoza || 25 ||Top 12
|-
| 6 || [[Davao del Sur]] || Elda Louise Aznar || 26 ||
|-
| 7 || [[Oriental Mindoro]] || Graciella Sheine Lehmann || 24 ||
|-
| 8 || '''[[Angono]], [[Rizal]]''' || '''[[Herlene Budol|Herlene Nicole Budol]]''' || 22 ||1st Runner Up
|-
| 9 || [[Marabut]], [[Samar|Western Samar]] || Natasha Ellema Jung || 18 ||
|-
| 10 || [[Sarangani]] || Fatima Kate Bisan || 22 ||
|-
| 11 || [[Misamis Oriental]]|| Esel Pabillaran || 26 ||
|-
| 12 || [[Sultan Kudarat]] || Leslie Avila || 19||
|-
| 13 || [[Masbate City]]|| Patricia Ann Tan || 26 ||
|-
| 14 || [[Bulacan]]|| Joanna Day || 23 ||
|-
| 15 || [[Guiguinto]], [[Bulacan]] || Nyca Mae Bernardo || 22 ||
|-
| 16 || [[Davao City]]|| Jeriza Uy || 25||
|-
| 17 || '''[[Tacloban City]] || '''Chelsea Lovely Fernandez''' || 22 ||'''Binibining Pilipinas Globe 2022'''
|-
| 18 || [[Mexico, Pampanga]]|| Maria Isabela David || 20 ||
|-
| 19 || [[Quezon Province]] || Ira Patricia Malaluan || 21 ||
|-
| 20 || [[Iba]], [[Zambales]] || Joanna Marie Rabe || 26||
|-
| 21 || [[Lipa, Batangas|Lipa City, Batangas]] || Gracia Castor Mendoza || 24 ||
|-
| 22 || [[Davao Oriental]] || Joanna Ricci Alajar || 25 ||
|-
| 23 || '''[[Cebu]]''' || '''[[:en:Nicole Borromeo|Nicole Yance Borromeo]]''' || 23 ||'''Binibining Pilipinas International 2023'''
|-
| 24 || [[Quezon City]] || Patricia Samantha Go || 26 ||
|-
| 25 || [[Bataan]] || Annalena Lakrini || 24 ||Top 12
|-
| 26 || [[Porac]], [[Pampanga]] || Cyrille Payumo || 25 ||
|-
| 27 || [[Floridablanca, Pampanga]] || Jessica Rose McEwen || 25 ||
|-
| 28 || '''[[Borongan]], [[Eastern Samar]]'''|| '''Gabrielle Camille Basiano''' || 24 ||'''Binibining Pilipinas Intercontinental 2022'''
|-
| 29 || [[Marikina City]] || Mariella Esguerra || 24 ||
|-
| 30 || [[Albay]] || Jashmin Lyn Dimaculangan || 24 ||
|-
| 31 ||[[Laguna Province]] || Yllana Marie Aduana || 23 ||Top 12
|-
| 32 || [[Batangas]]|| Anna Carres De Mesa || 23 ||Top 12
|-
| 33 || [[Cavite]] || Mary Justinne Punsalang ||27 ||
|-
| 34 || [[Zambales]] || Christine Juliane Opiaza || 23 ||
|-
| 35 || [[Nueva Ecija]] || Diana Mackey || 24 ||Top 12
|-
| 36 || [[Tanjay]], [[Negros Oriental]] || Jannine Navarro || 27 ||
|-
| 37 || [[Catanduanes]] || Eiffel Janell Rosalita ||26 ||
|-
| 38 || [[La Union]] || Ethel Abellanosa || 25 ||
|-
| 39 || [[Tarlac|Tarlac Province]] || Jasmine Omay || 24 ||Top 13
|-
| 40 || '''[[San Pablo, Laguna]]'''|| '''Roberta Angela Tamondong''' || 19 ||'''Binibining  Pilipinas Grand International 2022'''
|}

==Sanggunian==</text>
      <sha1>1bw0fbn0r0ube33p4b3npxb6wsssxxr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ikdalawamputlimang dinastiya ng Ehipto</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318092</id>
    <redirect title="Ikadalawampu&#039;t limang dinastiya ng Ehipto" />
    <revision>
      <id>1959951</id>
      <parentid>1956026</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:01:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="55" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Ikadalawampu't limang dinastiya ng Ehipto]]</text>
      <sha1>px79pbokfm9ifdg3iulnht87rc4neio</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Pulo ng mga Museo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318500</id>
    <revision>
      <id>1960016</id>
      <parentid>1959116</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T06:57:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Glennznl</username>
        <id>73709</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3009" xml:space="preserve">Ang '''Pulo ng mga Museo''' ({{Lang-de|Museumsinsel}}) ay isang complex ng mga [[museo]] sa hilagang bahagi ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa [[Mitte (lokalidad)|makasaysayang puso]] ng [[Berlin]]. Ito ay isa sa mga pinakabinibisitang pasyalan ng kabesera ng [[Alemanya]] at isa sa pinakamahalagang lugar ng museo sa [[Europa]]. Itinayo mula 1830 hanggang 1930 sa pamamagitan ng utos ng [[Kaharian ng Prusya|mga Haring Pruso]] ayon sa mga plano ng limang arkitekto, ang Pulo ng mga Museo ay itinalagang [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]] noong 1999. Binubuo ito ng [[Altes Museum]], ang [[Neues Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie]], ang [[Museo Bode]], at ang [[Museo ng Pergamon|Pergamonmuseum]].&lt;ref&gt;[https://whc.unesco.org/en/list/896 Museumsinsel (Museum Island), Berlin] UNESCO World Heritage Centre&lt;/ref&gt; Dahil kasama sa Museum Island ang lahat ng Pulo ng Spree sa hilaga ng [[Unter den Linden]], matatagpuan din ang [[Katedral ng Berlin|Berliner Dom]] dito, malapit sa [[Lustgarten]]. Sa timog, makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] ang museo [[Foro Humboldt]] at binuksan noong 2020. Mula noong [[muling pag-iisang Aleman]], ang Pulo ng mga Museo ay itinayo muli at pinalawig ayon sa isang master plan.&lt;ref&gt;[https://www.museumsinsel-berlin.de/en/home/ Masterplan Museumsinsel]&lt;/ref&gt; Noong 2019, binuksan ang isang bagong sentro pambisita at galeriyang pansining, ang [[Galeriya James Simon]].

== Galeriya ==
&lt;gallery mode=&quot;packed&quot;&gt;
Talaksan:Berliner Dom Museum Island.jpg|alt=Altes Museum, Lustgarten, and Berlin Cathedral|[[Altes Museum]], [[Lustgarten]], at [[Katedral ng Berlin]]
Talaksan:Neues Museum - Joy of Museums.jpg|alt=Neues Museum|[[Altes Museum]]
Talaksan:AlteNationalgalerie 1a.jpg|[[Alte Nationalgalerie]]
Talaksan:Pergamonmuseum Front.jpg|alt=Pergamon Museum|[[Museo Pergamon]]
Talaksan:Museumsinsel panorama.jpg|alt=Panorama with River Spree|Panorama na may [[Spree (ilog)|Ilog Spree]]
Talaksan:Tastmodell-2.JPG|alt=Tactile scale model of Museum Island|Nahahawakang iskalang modelo ng Pulo ng mga Museo
Talaksan:Berlin James-Simon-Galerie asv2019-07 img1.jpg|alt=James Simon Gallery|[[Galeriya James Simon]]
Talaksan:Berliner Schloß (2020).jpeg|alt=Berlin Palace in 2020|[[Palasyo ng Berlin]] noong 2020
&lt;/gallery&gt;

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

== Mga panlabas na link ==

* [https://whc.unesco.org/en/list/896 Museumsinsel (Museum Island), Berlin] opisyal na website ng UNESCO

* [http://www.smb.museum/en/museums-institutions/museumsinsel-berlin/home.html Opisyal na website ng Museum Island] {{In lang|en}}
* [http://www.museumsinsel-berlin.de/en/masterplan/projection-into-the-future/ Masterplan] Ang kinabukasan ng Museo Island
* [https://lifotravel.com/munich-is-better-than-berlin/ Museum Island] — Interactive 360° panorama sa panahon ng Festival of Lights
* [http://www.goethe.de/kue/arc/pan/en5611226.htm Isang Pambihirang Kuwento ng Tagumpay – ang Museo Island sa Berlin], artikulo sa website ng Goethe-Institut, Pebrero 2010 {{In lang|en}}</text>
      <sha1>qnrt83genrhjr0vxabde7kd9yr41ux2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Nikita Hruščëv</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318568</id>
    <redirect title="Nikita Khrushchev" />
    <revision>
      <id>1959963</id>
      <parentid>1959619</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T21:03:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>20162</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Nikita Khrushchev]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Nikita Khrushchev]]</text>
      <sha1>27nzxnu2cg6vfon2zdelhch3n8qnzem</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ian Nepomniachtchi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318598</id>
    <revision>
      <id>1960057</id>
      <parentid>1959916</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T09:07:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>113521</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30300" xml:space="preserve">{{Infobox chess player|playername=Ian Nepomniachtchi|image=[[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']]|birthname=Ian Alexandrovich Nepomniachtchi|datebirth=Hulyo 14, 1990|placebirth=Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union|country={{RUS}}|title=Granmaestro (2007)|rating=2766 (Hulyo 2022)|peakrating=2792 (Mayo 2021)|rank=Ika-4 (Abril 2020)|peakrank=Ika-7 (Hulyo 2022)}}

Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''[[Russian Superfinal]]'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''[[Aeroflot Open]],'' at noong 2016'','' nanalo siya sa ''[[Tal Memorial]]''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa ''[[World Team Chess Championship]]'' sa [[Antalya]] (2013)&lt;ref name=&quot;World_Team_09&quot;&gt;{{cite web |date=6 December 2013 |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |access-date=2022-07-26 |publisher=ChessBase}}&lt;/ref&gt; at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''[[2015 European Team Chess Championship]] sa'' [[Reykjavik, Iceland]].

Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''[[rapid chess]]'' at ''[[blitz chess]]''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''[[World Rapid Championship]]'', isang ''silver medal'' sa ''[[World Blitz Championship]]'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].''  Nagwagi din siya sa ''[[2021 FIDE Candidates Tournament]]'' kaya naman nakapasok siya sa ''[[World Chess Championship 2021]]'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''[[2022 FIDE Candidates Tournament]]'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''[[World Chess Championship 2023]]''; dagdag pa dito, siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad  ang makabagong porma ng torneo.&lt;ref name=&quot;Ian_High_Score&quot;&gt;{{Cite web |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |access-date=2022-07-26}}&lt;/ref&gt;

== Karera ==

=== Panimula ===
Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.&lt;ref name=&quot;Play_Angrier&quot;&gt;{{Cite web |date=2010-12-25 |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |access-date=2022-07-26}}&lt;/ref&gt; Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa ''Under 12'' na pangkat.&lt;ref name=&quot;This_Week_In_Chess&quot;&gt;{{cite web |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |title=The_Week_in_Chess_420 |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |access-date=2022-07-26}}&lt;/ref&gt; Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa ''[[World Youth Chess Championship]]''  sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''&lt;ref name=&quot;World_U12_2002&quot;&gt;{{Cite web |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |access-date=2022-07-26 |publisher=BrasilBase}}&lt;/ref&gt;

=== 2007-2009 ===
Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]&lt;ref name=&quot;Corus 2007&quot;&gt;[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3|access-date=2022-07-26}}&lt;/ref&gt;; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].&lt;ref name=&quot;FIDE Title Application&quot;&gt;{{cite web |title=FIDE_Title_Applications |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&amp;id=4168119&amp;title=GM&amp;pb=15 |access-date=2022-07-26 |publisher=FIDE}}&lt;/ref&gt; Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.&lt;ref name=&quot;Week in Chess 655&quot;&gt;{{cite web |last=Crowther |first=Mark |date=28 May 2007 |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |access-date=2022-07-26}}&lt;/ref&gt;

Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].&lt;ref name=&quot;Ordix Open&quot;&gt;{{cite web |last=Doggers |first=Peter |date=4 August 2008 |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |access-date=2022-07-26 |publisher=ChessVibes}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Mainz 2008&quot;&gt;{{cite web |date=5 August 2008 |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |access-date=2022-07-06 |publisher=ChessBase}}&lt;/ref&gt;

Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.&lt;ref name=&quot;Maccabiah&quot;&gt;{{Cite web |title=JUDAISM_AND_CHESS |url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/ |access-date=2022-07-26 |publisher=The Chesspedia}}&lt;/ref&gt;

=== 2010-2011 ===
Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''&lt;ref name=&quot;European Title&quot;&gt;{{cite web |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |url=http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |access-date=2022-07-26 |publisher=Chessdom |archive-date=2010-03-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |url-status=bot: unknown }}&lt;/ref&gt; Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].&lt;ref name=&quot;Russian Title&quot;&gt;{{cite web |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |url=http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |access-date=2022-07-26 |publisher=Chessdom |archive-date=2010-12-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |url-status=bot: unknown }}&lt;/ref&gt;

Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.&lt;ref name=&quot;Triple Tie&quot;&gt;{{cite web |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |access-date=2022-07-26 |publisher=ChessVibes}}&lt;/ref&gt; Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=8 April 2011 |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |access-date=2022-07-26}}&lt;/ref&gt;

=== 2013-2015 ===
Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].&lt;ref name=&quot;10 Tie&quot;&gt;{{cite web |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |access-date=2022-07-26 |website=The Week in Chess}}&lt;/ref&gt;

Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.&lt;ref name=&quot;Mamedyarov&quot;&gt;{{cite web |date=8 June 2013 |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |access-date=2022-07-26 |publisher=Chessdom}}&lt;/ref&gt; Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.&lt;ref name=&quot;Svidler&quot;&gt;{{cite web |date=14 October 2013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |access-date=2022-07-06 |publisher=ChessBase}}&lt;/ref&gt;

Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre.

Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].&lt;ref name=&quot;Dubai&quot;&gt;{{cite web |date=2020-06-20 |title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&amp;art=1&amp;rd=21&amp;flag=30&amp;wi=821 |access-date=2022-07-27 |publisher=Chess-Results}}&lt;/ref&gt; Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.&lt;ref name=&quot;Yaroslavl&quot;&gt;{{Cite web |last=Goran |date=2014-08-28 |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |access-date=2022-07-27 |publisher=Chessdom}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Yaroslavl2&quot;&gt;{{Cite web |date=2014-08-25 |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |access-date=2022-07-27 |publisher=Chessdom}}&lt;/ref&gt; Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.&lt;ref name=&quot;Beijing&quot;&gt;{{Cite web |last=McGourty |first=Colin |date=2014-12-17 |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |access-date=2022-07-27 |publisher=Chess24}}&lt;/ref&gt;

Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang  nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.&lt;ref name=&quot;Aeroflot&quot;&gt;{{cite web |last=Crowther |first=Mark |date=2015-03-28 |title=Aeroflot_Open_2015 |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |access-date=2022-07-27 |publisher=The Week in Chess}}&lt;/ref&gt; Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',&lt;ref name=&quot;Moscow_Blitz&quot;&gt;{{cite web |date=2015-09-11 |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |archive-date=2015-11-21 |access-date=2022-07-27 |publisher=FIDE}}&lt;/ref&gt; at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. &lt;ref name=&quot;World Rapid&quot;&gt;{{cite web |date=2015-10-12 |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |access-date=2022-07-27 |publisher=Chessdom}}&lt;/ref&gt;

=== 2016-2020 ===
[[Talaksan:Ian_Nepomniachtchi_Satka_2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb|Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'']]
Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.&lt;ref name=&quot;Hainan&quot;&gt;{{Cite web |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |access-date=2022-07-29 |website=The Week in Chess}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |url=http://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |archive-date=30 July 2017 |access-date=2022-07-29 |website=World Chess}}&lt;/ref&gt;; nanguna din siya sa ''Tal Memorial&quot; pagdating ng Oktubre.&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |publisher=ChessBase |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |access-date=2022-07-29}}&lt;/ref&gt; Taong iyon din ng ganapin ang'' [[42nd Chess Olympiad]] ''kung saan nanalo sa ng'' individual silver ''bilang manlalaro sa ika-apat na'' board ''ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng'' team bronze''.''

Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]].

Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.&lt;ref name=&quot;Dortmund&quot;&gt;{{cite web |last=Crowther |first=Mark |date=2018-07-22 |title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018 |access-date=2022-07-29 |publisher=The Week in Chess}}&lt;/ref&gt;

Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 &lt;math&gt;\tfrac{1}{2}&lt;/math&gt;/ 13 (+4-2=7).&lt;ref name=&quot;Tata_Steel&quot;&gt;{{cite web |last=McGourty |first=Colin |date=2019-01-28 |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |access-date=2022-07-29 |website=Chess24}}&lt;/ref&gt; Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.&lt;ref name=&quot;Team_Russia&quot;&gt;{{Cite web |last=Crowther |first=Mark |date=2019-03-14 |title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019 |access-date=2022-07-29 |website=theweekinchess.com}}&lt;/ref&gt; Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.&lt;ref name=&quot;FIDE_Grand_Prix&quot;&gt;{{cite web |last=Doggers |first=Peter |date=29 May 2019 |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |access-date=2022-07-27 |website=Chess.com}}&lt;/ref&gt;

Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].&lt;ref name=&quot;Sergey&quot;&gt;{{Cite web |last=Crowther |first=Mark |date=2020-12-16 |title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020 |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020 |access-date=2022-07-29 |website=theweekinchess.com}}&lt;/ref&gt;

=== 2021-2022 ===
Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2021-04-26 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |url=https://www.fide.com/news/1045 |access-date=2022-07-29 |website=www.fide.com |language=en}}&lt;/ref&gt; Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 &lt;math&gt;\tfrac{1}{2}&lt;/math&gt; - 3 &lt;math&gt;\tfrac{1}{2}&lt;/math&gt;.

Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.&lt;ref name=&quot;Top Rating&quot;&gt;{{Cite web |date=2021-08-23 |title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/ |access-date=2022-07-29 |website=sport-express.ru |language=en}}&lt;/ref&gt;

Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.&lt;ref name=&quot;Abdussatorov&quot;&gt;{{Cite web |title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021 |url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021 |access-date=2022-07-29 |website=chess24.com}}&lt;/ref&gt; Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.&lt;ref name=&quot;Potanin&quot;&gt;{{Cite web |date=2021-12-24 |title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match |url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam |access-date=2022-07-29 |website=iz.ru}}&lt;/ref&gt;

Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo.&lt;ref name=&quot;2022 Candidates&quot;&gt;{{Cite web |last=Colodro |first=Carlos Alberto |date=2022-07-04 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_second_consecutive_Candidates_Tournament |url=https://en.chessbase.com/post/fide-candidates-2022-r13 |access-date=2022-07-29 |website=Chessbase |language=en}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;2022 FIDE2&quot;&gt;{{Cite web |last=McGourty |first=Colin |date=2022-06-30 |title=Madrid_Candidates_10:_Caruana_caught_by_Ding_and_Nakamura |url=https://chess24.com/en/read/news/madrid-candidates-10-caruana-caught-by-ding-and-nakamura |access-date=2022-07-29 |website=chess24.com |language=en}}&lt;/ref&gt; Dahil sa pagpapataw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban si Ian dala ang watawat ng FIDE.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-04-29 |title=FIDE Candidates Tournament: Drawings of lots and pairings |url=https://www.fide.com/news/1716 |access-date=2022-07-29 |website=www.fide.com |language=en}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-03-16 |title=Russia and Belarus teams suspended from FIDE competitions |url=https://www.fide.com/news/1638 |access-date=2022-07-29 |website=www.fide.com |language=en}}&lt;/ref&gt; Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''.  Dahil  doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''.&lt;ref name=&quot;2022 Candidates&quot; /&gt; Si Ian ang unang manlalaro na nakalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013.&lt;ref name=&quot;Ian_High_Score&quot; /&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center; background:white; color:black&quot;
|+World Chess Championship 2021
! rowspan=&quot;2&quot; |
! rowspan=&quot;2&quot; |Antas
! rowspan=&quot;2&quot; |Pandaigdigang Talaan
! colspan=&quot;14&quot; |Mga laban
! rowspan=&quot;2&quot; |Puntos
|-
!1
!2
!3
!4
!5
!6
!7
!8
!9
!10
!11
!12
!13
!14
|-
| align=&quot;left&quot; |{{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}}
|2856
|Numero 1
| style=&quot;background:black; color:white&quot; |½
|½
| style=&quot;background:black; color:white&quot; |½
|½
| style=&quot;background:black; color:white&quot; |½
|1
| style=&quot;background:black; color:white&quot; |½
|1
| style=&quot;background:black; color:white&quot; |1
|½
| style=&quot;background:black; color:white&quot; |1
| colspan=&quot;3&quot; rowspan=&quot;2&quot; align=&quot;center&quot; |Hindi na kinailangan
|'''7½'''
|-
| align=&quot;left&quot; |&lt;span class=&quot;flagicon&quot;&gt;[[Talaksan:CFR_Russia_chess_simplified_flag_infobox.svg|link=|alt=|border|23x23px]]&amp;nbsp;&lt;/span&gt;[[Ian Nepomniachtchi]]&amp;nbsp;&lt;span style=&quot;font-size:90%;&quot;&gt;(&lt;abbr title=&quot;Chess Federation of Russia&quot;&gt;CFR&lt;/abbr&gt;)&lt;/span&gt;
|2782
|Numero 5
|½
| style=&quot;background:black; color:white&quot; |½
|½
| style=&quot;background:black; color:white&quot; |½
|½
| style=&quot;background:black; color:white&quot; |0
|½
| style=&quot;background:black; color:white&quot; |0
|0
| style=&quot;background:black; color:white&quot; |½
|0
|'''3½'''
|}

== Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess'' ==
Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess''&lt;ref&gt;{{Cite web |title=FIDE Online. FIDE Top players - Rapid Top 100 Players June 2021 |url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_rapid}}&lt;/ref&gt; at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=FIDE Online. FIDE Top players - Blitz Top 100 Players June 2021 |url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_blitz |website=ratings.fide.com}}&lt;/ref&gt;

== Personal na Buhay ==
Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]].&lt;ref&gt;{{cite web |date=26 April 2021 |title=Nepomniachtchi sets up World Chess Championship date with Carlsen |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/apr/26/ian-nepomniachtchi-world-chess-championship-magnus-carlsen-dubai |access-date=2022-07-29 |website=the Guardian |language=en}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite web |last=Soffer |first=Ram |date=2013-07-24 |title=2013 Maccabiah Games – The Jewish Olympics |url=http://en.chessbase.com/post/2013-maccabiah-games---the-jewish-olympics-240713 |access-date=2022-07-29 |publisher=ChessBase}}&lt;/ref&gt;Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang &quot;'''Nepo'''&quot;.&lt;ref&gt;{{cite web |date=25 November 2021 |title=Will Nepo's supercomputer give him world chess title edge over Carlsen? |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/nov/25/will-nepo-supercomputer-give-him-world-chess-title-edge-over-carlsen |access-date=2022-07-29 |publisher=The Guardian}}&lt;/ref&gt; Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]''.&lt;ref&gt;{{cite web |date=2013-02-02 |title=Vladimir Palikhata opened 9th International RSSU Cup Moscow Open 2013 |url=http://open2013.moscowchess.org/en/news/32 |access-date=2022-07-29 |website=Moscow Open}}&lt;/ref&gt;

Noong Oktubre 4, 2021, naging panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]''&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2021-10-04 |title=Брянский гроссмейстер Ян Непомнящий сыграл в &quot;Что? Где? Когда?&quot; |url=https://gorod-tv.com/news/obschestvo/122402 |access-date=2022-07-29 |language=ru}}&lt;/ref&gt;

Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine.&lt;ref&gt;{{cite web |last=Copeland |first=Sam |date=2022-04-22 |title='Stop the war.' 44 Top Russian Players Publish Open Letter To Putin |url=https://www.chess.com/news/view/stop-the-war-44-top-russian-players-publish-open-letter-to-putin |access-date=2022-07-29 |website=chess.com}}&lt;/ref&gt;

=== ''Video Gaming'' ===
Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]].&lt;ref&gt;{{Cite magazine|last=Bolding|first=Jonathan|date=18 April 2021|title=World #6 chess grandmaster compares watching esports to watching chess|url=https://www.pcgamer.com/world-6-chess-grandmaster-compares-watching-esports-to-watching-chess/|access-date=2022-07-29|magazine=[[PC Gamer]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Ganeev |first=Timur |date=2017-05-10 |title=&quot;Я отошел от киберспорта и сосредоточился на шахматах&quot; |trans-title=I moved away from esports and focused on chess |url=https://iz.ru/news/702083 |access-date=2022-07-29 |website=[[Izvestia]] |language=ru}}&lt;/ref&gt; Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Neprash |first=Alexander |date=26 April 2021 |title=Россиянин Ян Непомнящий сыграет в матче за мировую шахматную корону. Он побеждал на Asus Cup Winter 2011 и комментировал ESL One Hamburg 2018 |trans-title=Russian Ian Nepomniachtchi will play in the match for the world chess crown. He won the Asus Cup Winter 2011 and was one of the commentators in ESL One Hamburg 2018 |url=https://cyber.sports.ru/dota2/1096501858-rossiyanin-yan-nepomnyashhij-sygraet-v-matche-za-shaxmatnuyu-koronu-on.html |access-date=2022-07-29 |website=Cyber.Sports.ru |language=ru}}&lt;/ref&gt; Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.''&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2019-05-20 |title=European Champion in chess Ian Nepomniachtchi: &quot;Hearthstone is more like sudoku than chess&quot; |url=http://vieesports.com/european-champion-in-chess-ian-nepomniachtchi-hearthstone-is-more-like-sudoku-than-chess/ |access-date=2019-10-26 |website=Vie Esports – esports stories |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

== Mga Aklat ==
Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya:

* Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]]
* Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]]
* Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]]

== Mga Sanggunian ==
{{reflist}}</text>
      <sha1>8efue8siu6010kvyb16qk3t35xr1aet</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Malikhaing hindi kathang-isip</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318601</id>
    <redirect title="Malikhaing di-piksyon" />
    <revision>
      <id>1959987</id>
      <timestamp>2022-08-02T00:54:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>GinawaSaHapon</username>
        <id>102500</id>
      </contributor>
      <comment>Inilipat ni GinawaSaHapon ang pahinang [[Malikhaing hindi kathang-isip]] sa [[Malikhaing di-piksyon]]: Mas tamang pamagat.</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Malikhaing di-piksyon]]</text>
      <sha1>ndkjmv12fzwmj6kzenmno80wz0a7uu0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ordobisiyano</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318602</id>
    <redirect title="Ordovician" />
    <revision>
      <id>1959998</id>
      <timestamp>2022-08-02T04:13:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bluemask</username>
        <id>20</id>
      </contributor>
      <comment>Nilipat ni Bluemask ang pahinang [[Ordobisiyano]] sa [[Ordovician]] mula sa redirect: gumamit ng tiyak na katawagan. Ingles &quot;Ordovician&quot;; Espanyol &quot;Ordovícico&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Ordovician]]</text>
      <sha1>sys6vnoew5av82gstuo8avzzcgi29i2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Usapan:Ordobisiyano</title>
    <ns>1</ns>
    <id>318603</id>
    <redirect title="Usapan:Ordovician" />
    <revision>
      <id>1960000</id>
      <timestamp>2022-08-02T04:13:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Bluemask</username>
        <id>20</id>
      </contributor>
      <comment>Nilipat ni Bluemask ang pahinang [[Usapan:Ordobisiyano]] sa [[Usapan:Ordovician]] mula sa redirect: gumamit ng tiyak na katawagan. Ingles &quot;Ordovician&quot;; Espanyol &quot;Ordovícico&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Usapan:Ordovician]]</text>
      <sha1>7fuogj3e1h3es2642valp78gs4jxjlf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Weimar Republic</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318604</id>
    <redirect title="Republikang Weimar" />
    <revision>
      <id>1960015</id>
      <timestamp>2022-08-02T06:56:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Glennznl</username>
        <id>73709</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Republikang Weimar]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="31" xml:space="preserve">#REDIRECT[[Republikang Weimar]]</text>
      <sha1>ouuznze874x4lp9nnyv9uoloroie5ek</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Talaan ng mga munisipalidad ng Lalawigan ng Macerata</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318605</id>
    <revision>
      <id>1960018</id>
      <timestamp>2022-08-02T07:20:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Inilikha sa pagsalin ng pahinang &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1097108019|List of municipalities of the Province of Macerata]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3373" xml:space="preserve">

Ang sumusunod ay isang talaan ng 55 munisipalidad (''[[Komuna|comuni]]'') ng [[Lalawigan ng Macerata]], [[Marche]], [[Italya]].&lt;ref name=&quot;ISTAT&quot;&gt;{{Cite web |title=Statistics |url=http://dati.istat.it/ |website=[[Italian National Institute of Statistics|ISTAT]] |language=it}}&lt;/ref&gt;

== Talaan ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Kodigo sa [[Istat|ISTAT]]
!Komuna
!Populasyon&lt;br /&gt;(2005)
|-
|043002
|[[Apiro]]
| align=&quot;right&quot; |2,430
|-
|043003
|[[Appignano]]
| align=&quot;right&quot; |4,043
|-
|043004
|[[Belforte del Chienti]]
| align=&quot;right&quot; |1,660
|-
|043005
|[[Bolognola]]
| align=&quot;right&quot; |152
|-
|043006
|[[Caldarola]]
| align=&quot;right&quot; |1,789
|-
|043007
|[[Camerino]]
| align=&quot;right&quot; |7,065
|-
|043008
|[[Camporotondo di Fiastrone]]
| align=&quot;right&quot; |606
|-
|043009
|[[Castelraimondo]]
| align=&quot;right&quot; |4,733
|-
|043010
|[[Castelsantangelo sul Nera]]
| align=&quot;right&quot; |357
|-
|043011
|[[Cessapalombo]]
| align=&quot;right&quot; |568
|-
|043012
|[[Cingoli]]
| align=&quot;right&quot; |10,554
|-
|043013
|[[Civitanova Marche]]
| align=&quot;right&quot; |39,545
|-
|043014
|[[Colmurano]]
| align=&quot;right&quot; |1,255
|-
|043015
|[[Corridonia]]
| align=&quot;right&quot; |14,317
|-
|043016
|[[Esanatoglia]]
| align=&quot;right&quot; |2,162
|-
|043017
|[[Fiastra]]
| align=&quot;right&quot; |602
|-
|043019
|[[Fiuminata]]
| align=&quot;right&quot; |1,660
|-
|043020
|[[Gagliole]]
| align=&quot;right&quot; |632
|-
|043021
|[[Gualdo, Marche|Gualdo]]
| align=&quot;right&quot; |924
|-
|043022
|[[Loro Piceno]]
| align=&quot;right&quot; |2,501
|-
|043023
|[[Macerata]]
| align=&quot;right&quot; |42,361
|-
|043024
|[[Matelica]]
| align=&quot;right&quot; |10,300
|-
|043025
|[[Mogliano]]
| align=&quot;right&quot; |4,919
|-
|043026
|[[Montecassiano]]
| align=&quot;right&quot; |6,830
|-
|043027
|[[Monte Cavallo]]
| align=&quot;right&quot; |160
|-
|043028
|[[Montecosaro]]
| align=&quot;right&quot; |5,435
|-
|043029
|[[Montefano]]
| align=&quot;right&quot; |3,365
|-
|043030
|[[Montelupone]]
| align=&quot;right&quot; |3,335
|-
|043031
|[[Monte San Giusto]]
| align=&quot;right&quot; |7,579
|-
|043032
|[[Monte San Martino]]
| align=&quot;right&quot; |821
|-
|043033
|[[Morrovalle]]
| align=&quot;right&quot; |9,534
|-
|043034
|[[Muccia]]
| align=&quot;right&quot; |925
|-
|043035
|[[Penna San Giovanni]]
| align=&quot;right&quot; |1,239
|-
|043036
|[[Petriolo]]
| align=&quot;right&quot; |2,063
|-
|043038
|[[Pieve Torina]]
| align=&quot;right&quot; |1,395
|-
|043039
|[[Pioraco]]
| align=&quot;right&quot; |1,252
|-
|043040
|[[Poggio San Vicino]]
| align=&quot;right&quot; |299
|-
|043041
|[[Pollenza]]
| align=&quot;right&quot; |6,086
|-
|043042
|[[Porto Recanati]]
| align=&quot;right&quot; |11,230
|-
|043043
|[[Potenza Picena]]
| align=&quot;right&quot; |15,217
|-
|043044
|[[Recanati]]
| align=&quot;right&quot; |20,817
|-
|043045
|[[Ripe San Ginesio]]
| align=&quot;right&quot; |817
|-
|043046
|[[San Ginesio]]
| align=&quot;right&quot; |3,872
|-
|043047
|[[San Severino Marche]]
| align=&quot;right&quot; |13,241
|-
|043048
|[[Sant'Angelo in Pontano]]
| align=&quot;right&quot; |1,516
|-
|043049
|[[Sarnano]]
| align=&quot;right&quot; |3,389
|-
|043050
|[[Sefro]]
| align=&quot;right&quot; |453
|-
|043051
|[[Serrapetrona]]
| align=&quot;right&quot; |964
|-
|043052
|[[Serravalle di Chienti]]
| align=&quot;right&quot; |1,162
|-
|043053
|[[Tolentino]]
| align=&quot;right&quot; |19,772
|-
|043054
|[[Treia]]
| align=&quot;right&quot; |9,606
|-
|043055
|[[Urbisaglia]]
| align=&quot;right&quot; |2,820
|-
|043058
|[[Valfornace]]
| align=&quot;right&quot; |1,026
|-
|043056
|[[Ussita]]
| align=&quot;right&quot; |434
|-
|043057
|[[Visso]]
| align=&quot;right&quot; |1,215
|-
|
|Kabuuan
| align=&quot;right&quot; |313,225
|-
|}

== Tingnan din ==

* [[Talaan ng mga munisipalidad ng Italya]]

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Province of Macerata}}</text>
      <sha1>nvvmcm9ukony52p7jw7976qz4ui5u62</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960019</id>
      <parentid>1960018</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:21:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3374" xml:space="preserve">

Ang sumusunod ay isang talaan ng 55 munisipalidad (''[[Komuna|comuni]]'') ng [[Lalawigan ng Macerata]], [[Marche]], [[Italya]].&lt;ref name=&quot;ISTAT&quot;&gt;{{Cite web |title=Statistics |url=http://dati.istat.it/ |website=[[Italian National Institute of Statistics|ISTAT]] |language=it}}&lt;/ref&gt;

== Talaan ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Kodigo sa [[Istat|ISTAT]]
!Komuna
!Populasyon&lt;br /&gt;(2005)
|-
|043002
|[[Apiro]]
| align=&quot;right&quot; |2,430
|-
|043003
|[[Appignano]]
| align=&quot;right&quot; |4,043
|-
|043004
|[[Belforte del Chienti]]
| align=&quot;right&quot; |1,660
|-
|043005
|[[Bolognola]]
| align=&quot;right&quot; |152
|-
|043006
|[[Caldarola]]
| align=&quot;right&quot; |1,789
|-
|043007
|[[Camerino]]
| align=&quot;right&quot; |7,065
|-
|043008
|[[Camporotondo di Fiastrone]]
| align=&quot;right&quot; |606
|-
|043009
|[[Castelraimondo]]
| align=&quot;right&quot; |4,733
|-
|043010
|[[Castelsantangelo sul Nera]]
| align=&quot;right&quot; |357
|-
|043011
|[[Cessapalombo]]
| align=&quot;right&quot; |568
|-
|043012
|[[Cingoli]]
| align=&quot;right&quot; |10,554
|-
|043013
|[[Civitanova Marche]]
| align=&quot;right&quot; |39,545
|-
|043014
|[[Colmurano]]
| align=&quot;right&quot; |1,255
|-
|043015
|[[Corridonia]]
| align=&quot;right&quot; |14,317
|-
|043016
|[[Esanatoglia]]
| align=&quot;right&quot; |2,162
|-
|043017
|[[Fiastra]]
| align=&quot;right&quot; |602
|-
|043019
|[[Fiuminata]]
| align=&quot;right&quot; |1,660
|-
|043020
|[[Gagliole]]
| align=&quot;right&quot; |632
|-
|043021
|[[Gualdo, Marche|Gualdo]]
| align=&quot;right&quot; |924
|-
|043022
|[[Loro Piceno]]
| align=&quot;right&quot; |2,501
|-
|043023
|[[Macerata]]
| align=&quot;right&quot; |42,361
|-
|043024
|[[Matelica]]
| align=&quot;right&quot; |10,300
|-
|043025
|[[Mogliano]]
| align=&quot;right&quot; |4,919
|-
|043026
|[[Montecassiano]]
| align=&quot;right&quot; |6,830
|-
|043027
|[[Monte Cavallo]]
| align=&quot;right&quot; |160
|-
|043028
|[[Montecosaro]]
| align=&quot;right&quot; |5,435
|-
|043029
|[[Montefano]]
| align=&quot;right&quot; |3,365
|-
|043030
|[[Montelupone]]
| align=&quot;right&quot; |3,335
|-
|043031
|[[Monte San Giusto]]
| align=&quot;right&quot; |7,579
|-
|043032
|[[Monte San Martino]]
| align=&quot;right&quot; |821
|-
|043033
|[[Morrovalle]]
| align=&quot;right&quot; |9,534
|-
|043034
|[[Muccia]]
| align=&quot;right&quot; |925
|-
|043035
|[[Penna San Giovanni]]
| align=&quot;right&quot; |1,239
|-
|043036
|[[Petriolo]]
| align=&quot;right&quot; |2,063
|-
|043038
|[[Pieve Torina]]
| align=&quot;right&quot; |1,395
|-
|043039
|[[Pioraco]]
| align=&quot;right&quot; |1,252
|-
|043040
|[[Poggio San Vicino]]
| align=&quot;right&quot; |299
|-
|043041
|[[Pollenza]]
| align=&quot;right&quot; |6,086
|-
|043042
|[[Porto Recanati]]
| align=&quot;right&quot; |11,230
|-
|043043
|[[Potenza Picena]]
| align=&quot;right&quot; |15,217
|-
|043044
|[[Recanati]]
| align=&quot;right&quot; |20,817
|-
|043045
|[[Ripe San Ginesio]]
| align=&quot;right&quot; |817
|-
|043046
|[[San Ginesio]]
| align=&quot;right&quot; |3,872
|-
|043047
|[[San Severino Marche]]
| align=&quot;right&quot; |13,241
|-
|043048
|[[Sant'Angelo in Pontano]]
| align=&quot;right&quot; |1,516
|-
|043049
|[[Sarnano]]
| align=&quot;right&quot; |3,389
|-
|043050
|[[Sefro]]
| align=&quot;right&quot; |453
|-
|043051
|[[Serrapetrona]]
| align=&quot;right&quot; |964
|-
|043052
|[[Serravalle di Chienti]]
| align=&quot;right&quot; |1,162
|-
|043053
|[[Tolentino]]
| align=&quot;right&quot; |19,772
|-
|043054
|[[Treia]]
| align=&quot;right&quot; |9,606
|-
|043055
|[[Urbisaglia]]
| align=&quot;right&quot; |2,820
|-
|043058
|[[Valfornace]]
| align=&quot;right&quot; |1,026
|-
|043056
|[[Ussita]]
| align=&quot;right&quot; |434
|-
|043057
|[[Visso]]
| align=&quot;right&quot; |1,215
|-
|
|Kabuuan
| align=&quot;right&quot; |313,225
|-
|}

== Tingnan din ==

* [[Talaan ng mga munisipalidad ng Italya]]

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Lalawigan ng Macerata}}</text>
      <sha1>128q4a3qhc1c22n98avvae48rsn665r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Padron:Lalawigan ng Macerata</title>
    <ns>10</ns>
    <id>318606</id>
    <revision>
      <id>1960020</id>
      <timestamp>2022-08-02T07:23:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Bagong pahina: {{Navbox  |name = Lalawigan ng Macerata  |title = [[Marche]] &amp;middot; Mga [[komuna]] ng [[Lalawigan ng Macerata]]  |listclass = hlist  |imageleft =   |image =   |list1 =  * [[Apiro]] * [[Appignano]] * [[Belforte del Chienti]] * [[Bolognola]] * [[Caldarola]] * [[Camerino]] * [[Camporotondo di Fiastrone]] * [[Castelraimondo]] * [[Castelsantangelo sul Nera]] * [[Cessapalombo]] * [[Cingoli]] * [[Civitanova Marche]] * [[Colmurano]] * [[Corridonia]] * [[Esanatoglia]] * [[Fiastra]]...</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1544" xml:space="preserve">{{Navbox
 |name = Lalawigan ng Macerata
 |title = [[Marche]] &amp;middot; Mga [[komuna]] ng [[Lalawigan ng Macerata]]
 |listclass = hlist
 |imageleft = 
 |image = 
 |list1 = 
* [[Apiro]]
* [[Appignano]]
* [[Belforte del Chienti]]
* [[Bolognola]]
* [[Caldarola]]
* [[Camerino]]
* [[Camporotondo di Fiastrone]]
* [[Castelraimondo]]
* [[Castelsantangelo sul Nera]]
* [[Cessapalombo]]
* [[Cingoli]]
* [[Civitanova Marche]]
* [[Colmurano]]
* [[Corridonia]]
* [[Esanatoglia]]
* [[Fiastra]]
* [[Fiuminata]]
* [[Gagliole]]
* [[Gualdo, Marche|Gualdo]]
* [[Loro Piceno]]
* [[Macerata]]
* [[Matelica]]
* [[Mogliano]]
* [[Monte Cavallo]]
* [[Monte San Giusto]]
* [[Monte San Martino]]
* [[Montecassiano]]
* [[Montecosaro]]
* [[Montefano]]
* [[Montelupone]]
* [[Morrovalle]]
* [[Muccia]]
* [[Penna San Giovanni]]
* [[Petriolo]]
* [[Pieve Torina]]
* [[Pioraco]]
* [[Poggio San Vicino]]
* [[Pollenza]]
* [[Porto Recanati]]
* [[Potenza Picena]]
* [[Recanati]]
* [[Ripe San Ginesio]]
* [[San Ginesio]]
* [[San Severino Marche]]
* [[Sant'Angelo in Pontano]]
* [[Sarnano]]
* [[Sefro]]
* [[Serrapetrona]]
* [[Serravalle di Chienti]]
* [[Tolentino]]
* [[Treia]]
* [[Urbisaglia]]
* [[Ussita]]
* [[Valfornace]]
* [[Visso]]
 |state={{{state|autocollapse}}}
}}{{#if: {{{nocat|}}}|
 |{{#ifeq:{{FULLPAGENAME}}|Template:Province of Macerata
  |[[Category:Italy province templates|Macerata, Province of]]
  |{{Main other|[[Category:Cities and towns in the Marche]] [[Category:Municipalities of the Province of Macerata]]
 }}
}}
}}&lt;noinclude&gt;
{{collapsible option}}
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qx3n47c6v502g6cwb8ldk7j7xestbme</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Padron:Province of Macerata</title>
    <ns>10</ns>
    <id>318607</id>
    <redirect title="Padron:Lalawigan ng Macerata" />
    <revision>
      <id>1960024</id>
      <timestamp>2022-08-02T07:35:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Bagong pahina: #REDIRECT {{Lalawigan ng Macerata}}</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35" xml:space="preserve">#REDIRECT {{Lalawigan ng Macerata}}</text>
      <sha1>93thv49ro5o3xyuv9ae52237a55m6di</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960025</id>
      <parentid>1960024</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T07:36:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Padron:Lalawigan ng Macerata]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Padron:Lalawigan ng Macerata]]</text>
      <sha1>00vyhmy1epi2kk20du44j6nb41p8ciy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dahme (ilog)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318608</id>
    <revision>
      <id>1960044</id>
      <timestamp>2022-08-02T08:35:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Inilikha sa pagsalin ng pahinang &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1063935687|Dahme (river)]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1845" xml:space="preserve">[[Talaksan:KW4_Schleuse_Neue_Mühle.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/KW4_Schleuse_Neue_M%C3%BChle.JPG/220px-KW4_Schleuse_Neue_M%C3%BChle.JPG|right|thumb| Ang kandado sa Neue Mühle malapit sa [[Königs Wusterhausen]]]]
[[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg/220px-Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|right|thumb| Ang salikop ng [[Zeuthener See]] (kaliwa sa ibaba) [[Seddinsee]] (kanan) at [[Langer See]] (kaliwa sa itaas) sa [[Schmöckwitz]] (gitna). Ang [[Müggelsee]] ay makikita sa malayo.]]
Ang '''Dahme''' ay isang ilog na dumadaloy sa mga [[Länder ng Alemanya|estadong]] [[Alemanya|Aleman]] ng [[Brandeburgo|Brandenburgo]] at [[Berlin]]. Ito ay isang kaliwang pampang na [[tributaryo]] ng [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] at humigit-kumulang {{Convert|95|km|mi}} ang haba.

== Kurso ==
Ang pinagmulan ng Dahme ay malapit sa eponimong bayan na [[Dahme, Brandenburgo|Dahme]].

Ang ilog ay dumadaloy sa hilaga sa pamamagitan ng mga bayan ng [[Märkisch Buchholz]] at [[Prieros]]. Sa Märkisch Buchholz ang ilog ay pinagsama ng [[Kanal ng Daluyan ng Baha ng Dahme]] na naglilihis ng tubig mula sa itaas na bahagi ng [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] sa [[Leibsch]]. Sa Prieros ang Dahme ay sinamahan ng dalawang tributaryo, ang [[Storkower Gewässer]] sa kanang pampang at ang [[Teupitzer Gewässer]] sa kaliwang bangko. Pareho sa mga tributaryong ito ay binubuo ng isang hanay ng mga naka-ugnay na lawa.&lt;ref name=&quot;bsiwgu3&quot;&gt;{{cite book|first=Barry|last=Sheffield|publisher=Imray Laurie Norie &amp; Wilson|location=[[St Ives, Cambridgeshire|St Ives]]|title=Inland Waterways of Germany|year=1995|isbn=0-85288-283-1|pages=119–122}}&lt;/ref&gt;

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
[[Kategorya:Mga ilog ng Alemanya]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]</text>
      <sha1>ge12xs0p1060q0xkgmcyhiuo5pnqwxa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1960045</id>
      <parentid>1960044</parentid>
      <timestamp>2022-08-02T08:36:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Inilikha sa pagsalin ng pahinang &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1063935687|Dahme (river)]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2569" xml:space="preserve">[[Talaksan:KW4_Schleuse_Neue_Mühle.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/KW4_Schleuse_Neue_M%C3%BChle.JPG/220px-KW4_Schleuse_Neue_M%C3%BChle.JPG|right|thumb| Ang kandado sa Neue Mühle malapit sa [[Königs Wusterhausen]]]]
[[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg/220px-Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|right|thumb| Ang salikop ng [[Zeuthener See]] (kaliwa sa ibaba) [[Seddinsee]] (kanan) at [[Langer See]] (kaliwa sa itaas) sa [[Schmöckwitz]] (gitna). Ang [[Müggelsee]] ay makikita sa malayo.]]
Ang '''Dahme''' ay isang ilog na dumadaloy sa mga [[Länder ng Alemanya|estadong]] [[Alemanya|Aleman]] ng [[Brandeburgo|Brandenburgo]] at [[Berlin]]. Ito ay isang kaliwang pampang na [[tributaryo]] ng [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] at humigit-kumulang {{Convert|95|km|mi}} ang haba.

== Kurso ==
Ang pinagmulan ng Dahme ay malapit sa eponimong bayan na [[Dahme, Brandenburgo|Dahme]].

Ang ilog ay dumadaloy sa hilaga sa pamamagitan ng mga bayan ng [[Märkisch Buchholz]] at [[Prieros]]. Sa Märkisch Buchholz ang ilog ay pinagsama ng [[Kanal ng Daluyan ng Baha ng Dahme]] na naglilihis ng tubig mula sa itaas na bahagi ng [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] sa [[Leibsch]]. Sa Prieros ang Dahme ay sinamahan ng dalawang tributaryo, ang [[Storkower Gewässer]] sa kanang pampang at ang [[Teupitzer Gewässer]] sa kaliwang bangko. Pareho sa mga tributaryong ito ay binubuo ng isang hanay ng mga naka-ugnay na lawa.&lt;ref name=&quot;bsiwgu3&quot;&gt;{{cite book|first=Barry|last=Sheffield|publisher=Imray Laurie Norie &amp; Wilson|location=[[St Ives, Cambridgeshire|St Ives]]|title=Inland Waterways of Germany|year=1995|isbn=0-85288-283-1|pages=119–122}}&lt;/ref&gt;

Hilaga ng Prieros ang Dahme ay dumadaloy sa maraming lawa, kabilang ang [[Dolgenzee]], [[Krüpelsee]], at [[Krimnicksee]] bago makarating sa lungsod ng [[Königs Wusterhausen]]. Ang mala-[[fjord]] na [[Zernsdorfer Lankensee]] ay sumasali sa Krüpelsee bilang isang tributaryo sa kanang bangko. Ang isang maikling seksiyon ng Dahme sa ibaba ng Krimnicksee ay tinatawag ding ''Staabe''. Sa Königs Wusterhausen, ang [[Tandaan|Ilog Notte]] ay nagsasama bilang isang tributaryo sa kaliwang pampang.&lt;ref name=&quot;bsiwgu4&quot;&gt;{{cite book|first=Barry|last=Sheffield|publisher=Imray Laurie Norie &amp; Wilson|location=[[St Ives, Cambridgeshire|St Ives]]|title=Inland Waterways of Germany|year=1995|isbn=0-85288-283-1|pages=119–122}}&lt;/ref&gt;

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}
[[Kategorya:Mga ilog ng Alemanya]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]</text>
      <sha1>ji9hlgvaxfqpmau4dvtd3hp5hlrhkp8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lawa ng Müggelsee</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318609</id>
    <redirect title="Müggelsee" />
    <revision>
      <id>1960046</id>
      <timestamp>2022-08-02T08:38:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Müggelsee]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Müggelsee]]</text>
      <sha1>9sji2a740n69zwyqvbw2xags6z7955b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Lawa Müggelsee</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318610</id>
    <redirect title="Müggelsee" />
    <revision>
      <id>1960047</id>
      <timestamp>2022-08-02T08:38:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Müggelsee]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Müggelsee]]</text>
      <sha1>9sji2a740n69zwyqvbw2xags6z7955b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Müggelsee</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318611</id>
    <revision>
      <id>1960048</id>
      <timestamp>2022-08-02T08:41:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Inilikha sa pagsalin ng pahinang &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1063854851|Müggelsee]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2311" xml:space="preserve">
{{Infobox body of water|name=Müggelsee|image=View from Müggelberge viewpoint 2019-06-13 22.jpg|length={{convert|4.3|km|mi|abbr=on}}}}
[[Talaksan:Berlin_Wendenturm.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Berlin_Wendenturm.jpg/220px-Berlin_Wendenturm.jpg|right|thumb| ''Wendenturm'']]
Ang '''Müggelsee''' ({{IPA-de|ˈmʏɡl̩ˌzeː|-|De-Müggelsee.ogg}}), na kilala rin bilang '''Großer Müggelsee''', ay isang natural na [[lawa]] sa silangang suburb ng [[Berlin]], ang kabeserang lungsod ng [[Alemanya]]. Ito ang pinakamalaki sa mga lawa ng Berlin ayon sa lawak, na may lawak na {{Convert|7.4|km²}}, isang haba na {{Convert|4.3|km}}.

Ang lawa ay nasa distrito ng Berlin ng [[Treptow-Köpenick]] . Ang mga suburb ng [[Köpenick]], [[Friedrichshagen]], [[Rahnsdorf]], at isang maliit na bahagi ng [[Müggelheim]] na hangganan sa lawa.

Ang lawa mismo ay {{Convert|8|m|ft}} malalim sa pinakamalalim na punto nito. Sa timog na dulo nito ay mga burol na tinatawag na 'Müggelberge', na {{Convert|115|m|ft}} mataas; sila ay nabuo sa panahon ng [[Pleistoseno]]&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Müggelberge |url=https://www.koepenick.net/mueggelberge.htm |access-date=15 May 2019 |website=Koepenick.net |language=de}}&lt;/ref&gt; (bilang isang [[Kettle (anyong lupa)|butas ng kettle]], na natitira sa [[glasyasyong Weichselian]]). Sa tinatawag na 'Kleiner Müggelberg', ang pinakabinisita at sikat na '[[Müggelturm]]' (isang tore) ay itinayo, ang una noong 1889 (nasira sa sunog noong 1958), at ang kasalukuyang noong 1960/61. Nag-aalok ang tore ng malawak na tanawin sa ibabaw ng lawa at mga kagubatan laban sa tanawin ng Berlin.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Der Müggelturm in den Müggelbergen |url=https://www.koepenick.net/mueggelturm.htm |access-date=15 May 2019 |website=Koepenick.net |language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Flatau |first=Sabine |date=26 January 2004 |title=Neuer Anlauf zu Sanierung: Verein will Müggelturm retten |work=[[Die Welt]] |url=https://www.welt.de/print-welt/article288963/Neuer-Anlauf-zu-Sanierung-Verein-will-Mueggelturm-retten.html |access-date=15 May 2019}}&lt;/ref&gt;

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}

== Mga panlabas na link ==

* {{Lakes Germany 2004|Müggelsee|Berlin|page=12}}
[[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]</text>
      <sha1>rq0wk032v3jwjhd3eie3kw8szr1l6yt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>RSS ng Litwanya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318612</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Litwanya" />
    <revision>
      <id>1960049</id>
      <timestamp>2022-08-02T08:44:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Litwanya]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Litwanya]]</text>
      <sha1>m5wc2sli7kgc2oee6lgkjnx2hqzepj9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>RSS ng Letonya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318613</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Letonya" />
    <revision>
      <id>1960050</id>
      <timestamp>2022-08-02T08:45:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Letonya]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Letonya]]</text>
      <sha1>597u1adf6io05lf7i201mcp17s5kffe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>RSS ng Estonya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318614</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Estonya" />
    <revision>
      <id>1960051</id>
      <timestamp>2022-08-02T08:45:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Estonya]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Estonya]]</text>
      <sha1>4bs36f0iwl361gts0zpbd9792x888dh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kapatagang Europeo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318615</id>
    <revision>
      <id>1960052</id>
      <timestamp>2022-08-02T08:46:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Inilikha sa pagsalin ng pahinang &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1090845249|European Plain]]&quot;</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2465" xml:space="preserve">[[Talaksan:European_plain.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/European_plain.png/300px-European_plain.png|thumb|300x300px| Ang European Plain ay minarkahan ng kulay abo]]
[[Talaksan:Europe_geographique_grande.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Europe_geographique_grande.jpg/300px-Europe_geographique_grande.jpg|right|thumb|300x300px| Topograpiya ng Europa]]
[[Talaksan:Western_palearctic_biomes_(with_labels).svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Western_palearctic_biomes_%28with_labels%29.svg/300px-Western_palearctic_biomes_%28with_labels%29.svg.png|right|thumb|300x300px| Biomes ng Kanlurang [[Paleartiko]]]]
Ang '''Kapatagang Europeo''' o '''Dakilang Kapatagang Europeo''' sa [[Europa]] at isang pangunahing tampok ng isa sa apat na pangunahing topograpikong yunit ng Europa - ang ''Sentral at Panloob na Mababaw na Lupain''.&lt;ref name=&quot;geo_europe&quot;&gt;[https://www.britannica.com/place/Europe/Land] ''Encyclopædia Britannica''&lt;/ref&gt; Ito ang pinakamalaking [[anyong lupa]] na walang [[bundok]] sa Europa, bagaman maraming [[paltok]] ang natukoy sa loob nito.

== Idrolohiya ==
Ang mga kapatagan ay pinuputol ng maraming mahahalagang ilog tulad ng [[Loire]], [[Ilog Rin|Rin]], at [[Vistula]] sa kanluran; ang [[Hilagang Dvina]] at [[Ilog ng Daugava|Daugava]] na dumadaloy pahilaga sa Silangang Europa at Rusya at ang [[Ilog Volga|Volga]], ang [[Don (ilog)|Don]] at ang [[Dnieper]] na dumadaloy sa timog ng [[Europeong Rusya]].

=== Talaan ng malalaking anyong tubig ===

* [[Dagat Baltiko]]
* [[Golpo ng Vizcaya]]
* [[Dagat Itim]]
* [[Dagat Kaspiyo]]
* [[Bambang ng Inglatera]]
* [[Golpo ng Botnia]]
* [[Dagat Hilaga]]
* [[Dagat ng Azov]]
* [[Dagat Puti]]
* [[Dagat Mediteraneo]]

== Geopolitical na kahalagahan ==
Ang malaking walang patid na patag ng Kapatagang Europeo ay nagbibigay ng napakakaunting heograpikong proteksiyon laban sa pagsalakay.&lt;ref name=&quot;orf&quot;&gt;{{Cite web |last=Anirban Paul |date=2019-07-09 |title=Russia and the ‘Geo’ of its geopolitics |url=https://www.orfonline.org/research/russia-and-the-geo-of-its-geopolitics-52857/ |access-date=2021-07-25 |website=Observer Research Foundation}}&lt;/ref&gt; Ito ay isang patuloy na suliranin para sa mga estado na ang mga puso ay nasa Kapatagang Europeo, lalo na sa [[Rusya]].&lt;ref name=&quot;orf&quot;&gt;&lt;/ref&gt; 

== Tingnan din ==

* [[Heograpiya ng Europa]]

== Mga sanggunian ==
{{Reflist}}{{Geography topics}}{{Physical geography topics}}</text>
      <sha1>5r48dv8soahevgb5hbdbtyfnnwdxv2z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>RSS ng Armenya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318616</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Armenya" />
    <revision>
      <id>1960053</id>
      <timestamp>2022-08-02T08:46:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Armenya]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Armenya]]</text>
      <sha1>ah4mpe8gj2fvibuso2x9tp1tmxec5yl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dakilang Kapatagang Europeo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318617</id>
    <redirect title="Kapatagang Europeo" />
    <revision>
      <id>1960054</id>
      <timestamp>2022-08-02T08:46:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ryomaandres</username>
        <id>8044</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Kapatagang Europeo]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Kapatagang Europeo]]</text>
      <sha1>eplkh26zir3houw0ftnabbdcmsk1v91</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>RSS ng Heorhiya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318618</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Heorhiya" />
    <revision>
      <id>1960055</id>
      <timestamp>2022-08-02T08:47:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Heorhiya]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Heorhiya]]</text>
      <sha1>dtdebouhxurvi5c8663k71jnm4crzsf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>RSS ng Moldabya</title>
    <ns>0</ns>
    <id>318619</id>
    <redirect title="Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Moldabya" />
    <revision>
      <id>1960056</id>
      <timestamp>2022-08-02T08:47:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Senior Forte</username>
        <id>115868</id>
      </contributor>
      <comment>Ikinakarga sa [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Moldabya]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Republikang Sosyalistang Sobyetiko ng Moldabya]]</text>
      <sha1>hs1iv148tundl39b42vkgst2603m0ow</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>